Medici.com 65 by Medici.com

Odigraj pravu kartu

VIVACE速 (ramipril)

Olmesartan

Od snažne redukcije krvnog pritiska

1,2,4

do zaštite

ciljnih organa

5,6

Dragocjen efekat snižavanja vrijednosti krvnog pritiska1,2 Eﬁkasna, produžena i dugotrajna kontrola krvnog pritiska u poređenju sa ramiprilom3 Dokazana zaštita kroz sve nivoe kardiovaskularnog kontinuuma5,6

Prilagođeno prema: 1. Fabia et al. J Hypertension 2007;25:1327-36 2. Smith D.H.G. et al. Am J Cardiovascular Drugs 2005; 5(1):41-50 3. Malacco E. et al. J Hypertens 2010; 28(11):2342-50 S. et al. J Clin Hypertens (Greenwich). 2001; 3 (5): 283-91, 318 5. Stumpe K.O. et al. Ther Adv Cardiovasc Dis. 2007; 1 (2): 97-106 6. Hirohata A. et al. JACC 2010; 55(10):976-982

4. Oparil

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Fond ZO RS

Intervju - Dragan Bogdanić

Riječ urednika Svjedoci smo vremenu i ono nama! Već odavno drugačije mirišu jutra, ispunjena visokim maglovitim zavjesama, rosnim parkovima i vlažnim trotoarima, prekrivenim opalim lišćem, sjene i boje sunčeve svjetlosti sviraju molskim melodijama, ptice su tiše i razdraganije, sele se, odlaze… Priroda mijenja svoj omotač, poput zmije koja skida staru i orožalu kožicu, iščekujući novi ciklus. Jasno je, bez izuzetka i opoziva, čvrsto i sigurno ispraćamo ljeto u šarenom jesenjem ogrtaču na deponiju sjećanja, u čekaonicu godišnjih doba. Oktobar nas dočekuje široko raširenih ruku... Uspio je čovjek u mnogočemu da nadvlada prirodu i slomi njene čelične stiske. Međutim, u jednom nije uspio. Iako smo sastavni dio prirode i dalje ne posjedujemo čarobni napitak vječnosti. Po takvoj postavci procesa koji nas čine i koji nas okružuju, definitivno nismo imuni na vrijeme, koje nas donosi i odnosi po stranicama sadašnjosti i budućnosti u vječnu kutiju prošlosti. Vrijeme je staza po kojoj hodamo, koja nas gradi i diže, koja nas uzima i spušta, visoka klackalica između rađanja i umiranja. Prolaznost je čovjekovo osnovno svojstvo. Složićete se da se umjetnost, hrabrost i sva ljepota življenja ogleda upravo u sposobnosti građenja i prihvatanja sebe kao kategorije koja jeste, koja će biti i koja će nestati. Sa oktobrom smo, osim jeseni, dočekali i parlamentarne izbore u našoj zemlji, koji su u znatnoj mjeri obilježili zadnjih mjesec dana kroz medijsku i svaku drugu vrstu kampanje. Neka pobijedi bolji, neka pobijedi pravičnost, neka vlada mir i spokojstvo ljudi! Ali, nezavisno od izbora i rezultata, sutra kada osvane novi dan nama ostaju naše iste brige, iste odgovornosti i iste obaveze, kada, po ko zna koji put, treba pokazati visprenost, snagu i istrajnost. Krećući se tim putem, prateći mapu vlastitog samoodređenja i cilja, njegujući kult zajedništva i privrženosti, i “Medici.com” se našao na novom pragu vlastite realizacije, ispisujući svoju istoriju u kamen vremena, perom iskrenosti i znanja, otvarajući nove stranice obogaćene bogatim i značajnim sadržajima iz svijeta medicine. Septembar i oktobar su uobičajeno mjeseci velikog broja naučnostručnih skupova, kongresa i seminara, gdje iz svih oblasti medicine stručnjaci iz regiona i cijeloga svijeta otkrivaju nova dostignuća kojima se na nesebičan način želi ukazati na humanosti i posvećenosti onome u čemu medicina istinski i jeste u službi, a to je zdravlje čovjeka. U tom vremenu svečano su obilježeni Svjetski dan mentalnog zdravlja i Svjetski dan srca na čijim skupovima se uvijek govori o problematici koja prati ove oblasti, želeći da se ukaže na bitne forme i ciljeve kojima se zdravlje kako tjelesno, tako i mentalno može unaprijediti i očuvati. Ponekad, čak i vrlo često, treba samo slušati vlastitio tijelo koje nam uvijek daje jasne signale kako da se ponašamo prema samima sebi. Zato budimo zdravi, vedri i veseli, jer svaki novi dan je nagrada kao pehar koji teba podići visoko. Vaš „Medici.com“

Zdravstveni sistem RS

Antibiotici - rezistencija

Pulmološka rehabilitacija

Z D R A V S T V O

S R B I J E

Zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd

Pukovnik prof. dr Radoš Zečević

Rano otkrivanje melanoma

Prof. dr Ljiljana Beslać Bumbaširević

Moždani udar

Z D R AV S T V O C R N E G O R E

Dr Ilija Ašanin

JZU Opšta bolnica Nikšić

NMK

Prof. dr Peđa Kovačević

Mentorstvo u Heidelbergu

102

Glavni urednik: Prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jovana Pušac, Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banja Luka Tiraž: 5.000

66. broj izlazi u decembru 2014. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Z D R A V S T V O

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić 30. septembra 2014. godine potpisao je Ugovor o rekonstrukciji i opremanju centralnog medicinskog bloka (CMB) i izgradnji novog sjevernog krila CMB-a Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka sa direktorom kompanije ‘’Vamed’’ (Joint Venture VAMED) iz Beča Gerhardom Rajterom (Gerhard Reiter). Potpisivanju ugovora prisustvovali su predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, predsjednik Vlade Republike Srpske Željka Cvijanović i prof. dr Mirko Stanetić, direktor UB Klinički centar Banjaluka. ‘’Danas smo potpisali početak završetka projekta koji je započeo prije 40 godina, kada su počeli prvi radovi, odnosno projektovanje na lokaciji Paprikovca. U narednih 36 do 42 mjeseca trebalo bi da u potpunosti završimo projekat rekostrukcije UB Kliničkog centra Banjaluka. Uradiće se rekonstrukcija Centralnog medicinskog bloka što je površine oko 41.000 kvadratnih metara i dogradiće se 17.000 kvadratnih metara na lokaciji sjevernog krila. Ovo je najznačajniji događaj u zdravstvu Republike Srpske u posljednjih pola vijeka jer ćemo sa kompletnom rekonstrukcijom i nadogradnjom dobiti jednu savremenu, respektabilnu zdravstvenu ustanovu koja će biti, a to već jeste, nosilac razvoja zdravstva Republike Srpske, gdje ćemo na jednom mjestu imati kvalitetne stručnjake, kvalitetnu savremenu medicinsku opremu i stvorene najbolje uslove za naše pacijente’’, rekao je ministar Bogdanić. ‘’Kompanija ‘Vamed’ je veoma počastvovana što smo uspjeli da dobijemo ovaj posao i potpišemo ugovor o rekonstrukciji UB Kliničkog centra Banjaluka. Pred nama je veliki posao, pogotovo uzimajući u obzir da treba da se izgradi nova bolnica, dok i stara bolnica u isto vrijeme treba da funkcioniše. Za takav posao potrebno je puno znanja, iskustva i ekspertize, a mislim da ‘Vamed’ upravo posjeduje tu ekspertizu,’’ rekao je Gerhard Rajter, direktor kompanije i član upravnog odbora kompanije ‘’Vamed’’. ‘’Ovo je izuzetno važan projekat koji smo pripremali dugo vremena, posebno imajući u vidu brojne neriješene probleme oko Kliničkog centra, imovinskopravne odnose, zaštićenost projekta od strane projektanta, da Bosna i Hercegovina nije prihvatila brze 8

Rekonstrukcija UB Klinički centar Banjaluka

procedure kako bismo sve ranije riješili. Sve ovo govori o složenosti posla koji je obavljen. Tek kada je sve to završeno mogli smo da uđemo u tendersku proceduru koju su zajedno provodili Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i druge vladine agencije kao i Evropska investiciona banka koja je dala kredit.

Sve ﬁnansijske obaveze od 84 miliona evra bez PDV-a padaju na Republiku Srpsku, a ne na zdravstveni sistem. Ovo neće biti opterećenje bolnice niti Fonda zdravstvenog osiguranja, već budžeta i institucija Republike Srpske’’, rekao je predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik. Služba za odnose s javnošću

Z D R A V S T V O

zemljama EU prosječni životni vijek stanovništva za posljednjih pedesetak godina povećan je sa 65 na 80 godina, ali je prosječni period kada je većina stanovništva dobrog zdravlja ostao isti. To predstavlja problem za cijelo društvo, posebno za zdravstveni sistem. Duži životni vijek stanovništva je, dakle, produžio period života s bolešću, uz sve veću učestalost Alzheimerove bolesti i demencije, koje su proporcionalne starenju stanovništva. Javnozdravstvena politika EU, koja je usmjerena na podršku nacionalnim zdravstvenim sistemima, u prvi plan ističe potrebu da se zdravstveni sistemi prilagode demografskim promjenama i na taj način obezbijede održivost. Konkretno, nastoji se da do 2020. bude za dvije godine produžen život bez bolesti i to smanjenjem učestalosti bolesti koje je moguće spriječiti. U prvom redu, podrazumijevaju se bolesti srca, karcinom, dijabetes, respiratorne, mentalne i neke druge hronične bolesti koje su povezane s pušenjem, zloupotrebom alkohola, nezdravom ishranom i nedovoljnom ﬁzičkom aktivnošću. Prema procjenama EU, ove bolesti će u periodu od 2012. do 2030. godine svjetskoj ekonomiji odnijeti 22,5 biliona evra. Evropska unija je 2011. godine pokrenula „Evropsko inovativno partnerstvo za aktivno i zdravo starenje“, koje okuplja sve koji tome mogu da doprinesu, naučnike, zdravstvene radnike, udruženja pacijenata itd. Iste godine predložen je program u oblasti javnog zdravstva za period do 2020. godine, s akcentom na povezanosti dobrog zdravlja i ekonomskog prosperiteta. Program je baziran na četiri ključna područja: promocija zdravlja i prevencija bolesti; zaštita građana od prekograničnih prijetnji zdravlju; inovativni i održivi zdravstveni sistemi te bolja i sigurnija zdravstvena zaštita. Promocija zdravlja i prevencija bolesti su u prvom planu i tu se preduzimaju konkretni koraci. Kad je riječ o borbi protiv pušenja, pored zabrane reklamiranja, podizanja cijene duvanskih proizvoda i sličnih mjera, Fudbalski klub ‘’Barselona’’ i Evropska komisija su, recimo, osmislili besplatni program za prestanak pušenja, koji korak po korak 10

Javnozdravstvena politika EU

Uticaj dužeg životnog vijeka stanovništva na zdravstveni sistem

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za planiranje, analiziranje i razvoj zdravstvenog osiguranja

vodi pušače prema životu bez tog poroka. Kampanja je bazirana na inovativnoj digitalnoj zdravstvenoj platformi iCooch, koja podržava i motiviše korisnike da prestanu pušiti i ujedno bilježi njihov napredak na tom putu u okviru personalizovanog programa. Pristup platformi je moguć putem društvenih mreža, kao što su Facebook i Twitter, a samo u jednoj godini na iCooch se prijavilo oko 300.000 građana EU. Ovu kampanju je nagradilo EURO EFFIE. Gojaznost je drugi zdravstveni problem s kojim se EU uhvatila u koštac kako bi se došlo do cilja da bude produžen period života u dobrom zdravlju. Procjenjuje se da više od polovine odraslog stanovništva i svako četvrto dijete u zemljama EU imaju prekomjernu težinu, koja je odgovorna za 8 odsto ukupnih troškova zdravstvene zaštite u EU. Na pronalasku rješenja za zdravstvene probleme prouzrokovane prekomjernom težinom i nedovoljnom ﬁzičkom aktivnosšću, EU je prije sedam godina pokrenula ekspertsku grupu sastavljenu od predstavnika vlada svih članica EU te vlada Norveške i Švajcarske. Do sada je pokrenuto preko 300 aktivnosti, kao što su zabrana da se djeci reklamiraju zaslađeni napici, kvalitetnije informisanje o prehrani u restoranima, redizajn recepata s manjim učešćem soli, šećera

i masti, podsticanje sporta u školama, uvođenje propisa za označavanje hrane u cijeloj Evropi itd. Štetno konzumiranje alkohola je treći glavni uzrok bolesti i prerane smrti u EU, a procjenjuje se da je alkohol odgovoran za 195 hiljada smrtnih slučajeva godišnje u EU. Načini rješavanja ovog zdravstvenog problema deﬁnisani su strategijom koja ima pet prioriteta: zaštita mladih i djece; prevencija vožnje u alkoholisanom stanju; smanjenje štete u vezi s konzumiranjem alkohola među odraslom populacijom; podizanje svijesti o štetnosti alkohola po zdravlje; prikupljanje pouzdanih podataka o potrošnji alkohola i uticaj političkih mjera. Od pojedinačnih bolesti, veliki problem predstavljaju kardiovaskularne bolesti, a ujedno i ključni izazov s obzirom na to da visoko kotiraju na ljestvici bolesti koje je moguće spriječiti. Danas se zna da na razvoj koronarne bolesti povišen holesterol utiče sa 46%, nedovoljna ﬁzička aktivnost sa 37%, pušenje 19%, povišeni krvni pritisak 13%, gojaznost 6%. Rezultati koje su postigle pojedine zemlje sprovodeći programe prevencije ne daju mjesta sumnji da se višestruko isplati ulagati u sprečavanje nastanka ove vrste oboljenja. Najbolji primjer je Finska koja je sedemdasetih godina prošlog vijeka bila na prvom mjestu u svijetu po mortalitetu od kardiovaskularnih bolesti. Poslije trideset godina primjene projekta preventivnih mjera, mortalitet od koronarne bolesti kod populacije između 35. i 64. godine života smanjen je za 75%. Karcinom je takođe jedan od ključnih zdravstvenih problema, a ujedno i veliki teret za društvo jer se svake godine u zemljama EU kod oko 2,5 miliona ljudi dijagnostikuje ova bolest. Pored toga, u periodu od 1985. godine broj smrtnih slučajeva prouzrokovanih karcinomom povećan je za 12 odsto kod muškaraca i za 9 odsto kod žena.

Z D R A V S T V O

U 2009. godini pokrenuto je evropsko partnerstvo za borbu protiv karcinoma (EPAAC), koje ima spektar ciljeva koji vode ka glavnom cilju, a to je da se do 2020. godine pojava ove bolesti smanji za 15 odsto. U vezi s tim deﬁnisana su načela za najbolje sprovođenje pregleda i rano otkrivanje bolesti te smjernice za praćenje karcinoma dojke, vrata materice i debelog crijeva. Takođe, usvojen je evropski kodeks protiv karcinoma, koji obuhvata spisak preporuka zasnovanih na naučnim dokazima, kojima se savjetuju građani kako da spriječe pojavu raka. Prvi kodeks je urađen 1987. godine, a krajem ove godine trebalo bi da bude objavljena nova, ažurirana verzija. Evropsko stanovništvo je iz godine u godinu sve starije i zato je promocija zdravog i aktivnog starenja među ključnim aktivnostima u okviru rješavanja vodećih izazova u politikama javnog zdravstva. Među konkretnim mjerama u ovoj oblasti je Evropska inicijativa za Alzheimerovu bolest i druge demencije, koja pruža podršku u četiri ključna područja: prevencija demencije, rano otkrivanje, bolja koordinacija istraživačkih napora širom Evrope i etička pitanja povezana s pravima, autonomijom i dostojanstvom lica s demencijom. Ta inicijativa je okupila 19 zemalja članica EU kroz razmjenu dobrih praksi i oblikovanje preporuka za politike i kroz zajednički program ‘’Neurodegenerativni poremećaji’’, najveću svjetsku istraživačku inicijativu za borbu s takvom bolešću. Mentalni poremećaji su, inače, jedna od najzastupljenijih grupa bolesti u Loši trendovi

zemljama EU i vodeći su uzrok izostanka s posla, invalidnosti i ranog penzionisanja. Zato je osmišljen Evropski paket za mentalno zdravlje i dobrobit, koji predstavlja okvir za sve koji su zainteresovani za razmjenu informacija o izazovima povezanim s mentalnim zdravljem. Najbolje prakse se prikupljaju u ‘’Evropski kompas za mentalno zdravlje i dobrobit’’ - internetsku bazu podataka. Pored spomenutih mjera, koje predstavljaju okosnicu aktivnosti u vezi s prevencijom bolesti, javnozdravstvena politika EU obuhvata i niz mjera povezanih s kvalitetom zdravstvene zaštite i sigurnošću pacijenata. Tu su aktivnosti u vezi s kvalitetom i sigurnošću medicinske opreme, lijekova, krvi i krvnih derivata, a i konkretne aktivnosti u vezi sa zaštitom građana od otpornih bakterija. Nepravilna upotreba antibiotika dovela je do toga da su pojedine bakterije stekle otpornost, što godišnje prouzrokuje oko 25 hiljada smrtnih slučajeva i dodatnih 1,5 milijardi evra troškova za zdravstvo u EU. Demografska slika Republike Srpske ni po čemu se ne razlikuje od one u zemljama članicama EU. Prosječni životni vijek stanovništva je u konstantnom porastu, stopa prirodnog priraštaja je negativna, raste udio stanovništva starijeg od 65 godina, a uporedo s time i broj hroničnih bolesnika. Samo za četiri godine, od 2009. do 2013. godine, učešće osiguranih lica starijih od 65 godina u ukupnom broju osiguranih lica Fonda zdravstvenog osiguranja RS povećano je za 7 odsto, dok je prosječni životni vijek stanovništva u toku deset godina produžen za skoro pet godina (u 2000. godini 67,9 a u 2011. 72,6 godina). Rast broja starog stanovništva utiče na veću potrebu za zdravstvenim uslugama, a onda i na veće troškove zdravstvene zaštite. Razvijene zemlje EU, koje za zdravstvo izdvajaju i do 20 puta više novca nego mi, zbog takvih demografskih trendova su već suočene s problemom održivog ﬁnansiranja zdravstvenog sistema. Njihova strategija, koja je okrenuta prema promociji zdravlja i prevenciji bolesti, izgleda kao

Regionalni komitet za Evropu SZO

Potpisan dvogodišnji sporazum o saradnji

Ministar civilnih poslova BiH Sredoje Nović, u ime svih zdravstvenih autoriteta u BiH, i Žužana Jakab, regionalna direktorka Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu, potpisali su dvogodišnji sporazum o saradnji u okviru 64. zasjedanja Regionalnog komiteta za Evropu STO, koji je održan proteklog mjeseca u Kopenhagenu. Prioriteti ovog sporazuma su: implementacija evropske politike Zdravlje 2020, evropskog akcionog plana za jačanje javnozdravstvenih kapaciteta i usluga, evropske strategije za prevenciju i kontrolu nezaraznih bolesti 2012/2016, te promovisanje pristupa cijele vlade i smanjivanje nejednakosti u zdravlju. Sporazumom su deﬁnisani i programski prioriteti, i to: kontrola zaraznih bolesti; kontrola nezaraznih bolesti; promocija zdravlja tokom cijelog života; zdravstveni sistemi; pripremljenost, nadzor i odgovor na hitnoće i krize i kontrola antimikrobne rezistencije. Regionalnom komitetu su prisustvovali pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite RS Amela Lolić, zajedno sa predstavnicima Ministarstva civilnih poslova BiH, Federalnog ministarstva zdravstva i Odjela za zdravstvo Brčko distrikta.

Alzheimerova bolest

Vjerovatnoća razvoja demencije kod lica starijih od 65 godina u Evropi se gotovo udvostručuje svakih 5 godina

Povećanje broja oboljelih od dijabetesa

Prema podacima Međunarodne federacije za dijabetes, 2011. godine je 35 miliona odraslih osoba u Evropi imalo dijabetes. Očekuje se povećanje tog broja za 23%, odnosno na 43 miliona oboljelih u 2030. godini

Cijena zdravstvene zaštite za hronične bolesti

U 2012. godini troškivi liječenja hroničnih bolesnika u EU su iznosili 700 milijardi evra, odnosno 70-80% svih troškova zdravstvene zaštite

Izvor: Publikacija EU ‘’Javno zdravstvo’’, maj 2013.

dobar izbor ne samo zbog mogućnosti da se time smanje direktni troškovi za liječenje hroničnih bolesti, već i zbog humanog aspekta koji pretenduje da što veći dio životnog vijeka čovjek provede bez bolesti. Zdravstvo RS, a isto je i u drugim zemljama našeg regiona, pretežno je usmjereno na liječenje bolesti, dok se prevenciji i promociji zdravlja pridaje minoran značaj. Slovenija, a od prošle godine i Hrvatska, u tom pogledu su počele da mijenjaju svoje prakse. Između ostalog, podrazumijevaju se i promjene modela plaćanja zdravstvenih usluga koje su bazirane na stimulaciji poželjnih praksi, među kojima sve više prostora zauzima preventivna zdravstvena zaštita. Sudeći prema prioritetima zdravstvenih sistema zemalja EU, za održivost zdravstvenog sistema mogla bi da važi i deviza: ‘’Nismo toliko bogati da ne ulažemo u prevenciju bolesti’’. 11

Z D R A V S T V O

irektor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Darko Tomaš posjetio je djecu sa urođenim srčanim manama iz Republike Srpske koja se nalaze na liječenju u italijanskoj klinici u Toskani, čije liječenje u potpunosti ﬁnansira FZO RS. U ovoj godini u pomenutoj klinici je do sada liječeno četvoro djece iz RS, a do kraja godine biće upućeno još toliko, za šta će Fond ukupno izdvojiti oko 100.000 evra. Inače, direktor FZO RS i ministar zdravlja i socijalne zaštite RS Dragan Bogdanić su u aprilu ove godine sa predstavnicima Fondacije “Gabriele Monasterio” iz Toskane potpisali protokol o saradnji, kojim je formalizovana i unapređena saradnja koja je postojala i ranije, ali se ona odnosila samo na pojedinačne slučajeve. Direktor Fonda Darko Tomaš rekao je da je prilikom posjete klinici razgovarao i sa roditeljima djece koji su izuzetno zadovoljni uslugom i uslovima liječenja u ovoj klinici. ‘’Zadovoljstvo je vidjeti da naša djeca u ovoj klinici imaju najbolji mogući tretman i da o njima brinu svjetski poznati stručnjaci iz oblasti kardiologije i kardiohirurgije. Takođe, klinika nam je, svjesna situacije u kojoj se nalazi RS, izašla u susret na način da ćemo do kraja godine poslati još jedno oboljelo dijete na liječenje, dok će kompletno liječenje snositi sama zdravstvena ustanova’’, rekao je Tomaš. On je dodao da će ubuduće roditelji imati i pomoć studenata italijanskog jezika iz RS koji će sa njima putovati u Toskanu i pomagati im u komunikaciji, što će ujedno predstavljati i praksu za same studente. Dr Stevan Bajić, dječji kardiolog, koji je takođe boravio u Toskani, istakao je

Direktor FZO posjetio mališane iz RS u Italiji

Uspješno liječenje djece u Toskani

Potpisivanje sporazuma o saradnji s Fondacijom „Gabriele Monasterio“ iz Toskane

da je dosadašnja saradnja sa ovom ustanovom premašila očekivanja jer su sva djeca iz RS dobila vrhunski medicinski tretman i, što je najvažnije, kako je naveo, uspješno su izliječena. ‘’Ovo je ogroman iskorak kojeg je RS napravila jer je omogućeno da se u potpunosti zbrinu djeca sa srčanim manama iz RS i to u jednoj referentnoj zdravstvenoj ustanovi, svjetski poznatoj, posebno ako se ima u vidu da su u prethodnom periodu roditelji morali sami da se snalaze. Ranije smo imali ugovore samo sa dvije klinike u Srbiji koje nisu radile operacije na otvorenom srcu, a sada smo, zahvaljujući saradnji sa Toskanom, zaokružili potrebe

Osiguranici

Raste broj osiguranih

rema podacima iz avgusta ove godine, u obaveznom zdravstvenom osiguranju je bilo ukupno 658.358 osiguranika za koje je uplaćen doprinos, što je za oko 7.000 osiguranika više nego u periodu januar - avgust prošle godine. Nažalost, povećanje broja osiguranika nije bitnije uticalo na poboljšanje strukture osiguranika, prije svega zbog znatnijeg rasta penzionera, a i nezaposlenih lica koja pripadaju kategorijama kod kojih je doprinos za zdravstveno osiguranje znatno niži od prosječnog troška za zdravstvenu zaštitu. Toj kategoriji pripadaju i 12

poljoprivrednici, međutim, porast broja osiguranika kod ove kategorije, ipak, pripada grupi pozitivnih trendova s obzirom na izuzetno malu

u pedijatrijskoj kardiologiji i kardiohirurgiji u Srpskoj’’, rekao je Bajić. Prilikom posjete Toskani bilo je riječi i o edukaciji ljekara iz RS u klinici “Gabriele Monasterio” u Toskani, što će doprinijeti razvoju dječje kardiologije u Republici Srpskoj. Predstavnike Fonda, Ministarstva zdravlja i KC-a tokom boravka u Italiji primili su gradonačelnik Mase i sekretar za zdravstvo Regije Toskana, a predstavnici iz RS su posjetili i Nacionalni istraživački centar u Pizi, u kome se rade najznačajnija istraživanja i liječenja kardiovaskularnih bolesti. (Služba za odnose s javnošću FZO RS)

obuhvaćenost zdravstvenim osiguranjem te populacije u ranijim godinama. Od prošle godine, iz mjeseca u mjesec, broj osiguranih poljoprivrednika raste, u prosjeku za preko 200 odsto. Prosječni mjesečni prihod po osiguraniku u osam mjeseci ove godine iznosio je 66,64 KM, dok je prosječni mjesečni trošak po osiguraniku iznosio 71,42 KM. Iako je i dalje prisutan nesrazmjer između prihoda i rashoda, treba reći da je stepen pokrivenosti prihoda rashodima u ovoj godini veći nego u istom periodu prošle godine. Naime, prema podacima za osam mjeseci prošle godine, prosječni prihod po glavi osiguranika je pokrivao 89,70 % prosječnog troška, dok u ovoj godini stepen pokrivenosti troškova prihodima iznosi 93,31%. Pored ostalog, ovo je efekat racionalizacije pojedinih troškova, u prvom redu troškova za lijekove. (Služba za odnose s javnošću FZO RS)

Z D R A V S T V O

a čitaoce časopisa „Medici.com“ ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Dragan Bogdanić 23. septembra ove godine dao je intervju. Ministre, kakvo je trenutno stanje kada je u pitanju zdravstvo Republike Srpske? U vrijeme kada vlada finansijska kriza u cijelom regionu i kada se još dogode katastrofalne poplave koje stvore dodatne, neplanirane troškove sigurno da nije lako održati stabilnom jednu od najzahtjevnijih i sigurno najosjetljivijih oblasti društva kao što je zdravstvo. Pacijent je u centru pažnje ovog sistema i bez obzira na to koliko imate finansijskih problema, svakom pacijentu morate pružiti adekvatno liječenje i zdravstvenu uslugu. Istraživanja koja su proveli Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i Institut za javno zdravstvo pokazuju da imamo sve veći broj oboljelih od hroničnih bolesti, hroničnih nezaraznih bolesti te rijetkih i teških oboljenja koja podrazumijevaju veoma skupa liječenja, ali za koja se moraju iznaći sredstva. S druge strane, zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj opterećene su dugovima, povećanim obimom posla, ali i viškom zaposlenih, gdje posebnu odgovornost nose lokalne zajednice kao osnivači zdravstvenih ustanova na primarnom nivou. Takođe, imamo situaciju koja je identična kao u regionu, a to je da većina zdravstvenih ustanova najveći dio svojih prihoda troši na isplatu plata te ostaje malo prostora za dodatna unapređenja. Naravno da je neophodno da zdravstveni radnici, kao nosioci cjelokupnog sistema, dobijaju svoje plate redovno te da se sačuva postojeći, pa možda i poveća broj zaposlenih zdravstvenih radnika i napravi mjesta za njihova dodatna usavršavanja, ali treba imati u vidu da sve to zahtijeva velika finansijska sredstva. Bez obzira na sve navedene probleme, mogu reći da, za sada, uz maksimalan rad svih institucija i ustanova, uspijevamo da održimo zdravstveni sistem Republike Srpske stabilnim. Zadržali smo sva dosadašnja prava pacijenata, čak smo uveli i neka nova, uspjeli da zadržimo postojeći broj zdravstvenih ustanova, da sačuvamo postojeća radna mjesta, kao i da zadržimo postojeće plate zdravstvenih radnika. Kako će se obezbijediti nedostajuća finansijska sredstva za zdravstveni sistem? S postojećim načinom finansiranja zdravstvene zaštite koji je dominantno 14

Intervju - dr Dragan Bogdanić, ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

Zdravstveni sistem Republike Srpske

oslonjen na doprinos za zdravstveno osiguranje, nije moguće obezbijediti stabilno finansiranje. Do tog zaključka su došle i druge zemlje u Evropi koje imaju sličan metod prikupljanja novca za finansiranje zdravstvene zaštite stanovništva. Neophodni su dopunski izvori i u vezi s tim Ministarstvo je pokrenulo nekoliko procedura za obezbjeđenje dodatnih sredstava za zdravstvo kroz akcize na duvan i alkohol, kao i dijela prihoda od auto-osiguranja koji će se, nadam se, uskoro i ostvariti. Problem održivog finansiranja nije moguće riješiti samo kroz popravljanje prihodovne strane jer koliko god da obezbijedimo prihoda to neće biti dovoljno ako uporedo ne vodimo računa o racionalnom trošenju novca i realokaciji troškova. U prilog tome govore i podaci o demografskim promjenama i sve većem učešću starog stanovništva, što neminovno vodi ka povećanju troškova. Ono čemu u tom kontekstu moramo da damo mnogo veći značaj je prevencija bolesti i promocija zdravog načina života kako kroz dobro osmišljene programe, tako i kroz adekvatnu finansijsku podršku.

Dugovanja za doprinose u zdravstvu su česta tema kako među članovima političkih partija, tako i medija. Da li se radi na rješavanju tog problema? Zdravstvo je neproﬁtabilna oblast koja, nažalost, za sada zavisi samo od uplaćenih doprinosa, što svakako predstavlja problem svim zdravstveim sistemima u regionu koji se ﬁnansiraju na isti način. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite već unazad godinu dana radi na rješavanju tog problema kako sa Vladom Republike Srpske, tako i sa ostalim institucijama i ustanovama. Održavamo redovne sastanke sa rukovodiocima zdravstvenih ustanova, gdje analiziramo rezultate mjesečnog rada i zajednički tražimo rješenja za pitanje nagomilanih dugovanja koja ne zaobilaze ni naše susjede. Hrvatski zdravstveni sistem, na primjer, trenutno ima dug od skoro dvije milijarde kuna. Što se tiče Republike Srpske, uspjeli smo da zaustavimo trend neuplaćivanja poreza i doprinosa te stvaranja dodatnih dugovanja, ali tu još treba raditi i stvarati dodatne prostore za racionalizaciju i na tome ćemo sigurno insistirati.

Z D R A V S T V O

Rekli smo da nećemo otpuštati radnike i to smo ispoštovali, ali uštede u smislu materijalnih troškova, boljeg praćenja i organizacije rada zdravstvenih ustanova te odlazak jednog dijela radnika u penziju su načini kako se dugovanja mogu dodatno servisirati. Vlada Republike Srpske u svoj prioritet stavlja zdravstveni sistem i izdašno pomaže, ali odgovornost vraćanja dugovanja ne može biti samo na Vladi, već i na rukovodiocima svih zdravstvenih ustanova koji moraju preuzeti odgovornost i naći načine da dovedu u red ustanove koje vode. Ministre, u mandatu ste evo već punih godinu dana, koje aktivnosti biste izdvojili, odnosno šta je to što je u posljednjih godinu dana urađeno za pacijente? U prvi plan bih stavio kontinuitet aktivnosti i rezultata na poboljšanju dostupnosti zdravstvene zaštite. Period od 2006. godine pa naovamo, prepoznatljiv je upravo po rezultatima na poboljšanju dostupnosti zdravstvene usluge, što je i u Evropskoj uniji uvršteno u sami vrh prioritetnih ciljeva. Mi smo u ovom periodu uradili mnogo, što potvrđuje i podatak da je broj pacijenata koji se u toku godine liječe izvan Republike Srpske smanjen sa nekadašnjih 22.000 na manje od 6.000, kao i brojni rezultati na prevazilaženju regionalnih nejednakosti kada je u pitanju dostupnost zdravstvene zaštite. Posljednji primjer je puštanje u rad potpuno nove angio sale u bolnici u Bijeljini koja će značajno doprinijeti spasavanju života pacijenata sa cijele ove regije. Pacijenti koji boluju od akutnog infarkta miokarda, kada stignu u bolnicu, biće upućeni odmah u angio salu u kojoj se postavlja tačna dijagnoza i preduzimaju terapijske mjere. Vlada Republike Srpske je ﬁnansirala nabavku opreme za novu angio salu i koronarnu jedinicu čija vrijednost iznosi 2.441.000 KM. Takođe, potpisali smo Protokol o saradnji za liječenje djece iz Republike Srpske sa srčanim manama sa predstavnicima zdravstvene ustanove “Fondazione Toscana Gabriele Monasterio” iz Toskane, gdje je u ovoj godini do sada liječeno četvoro djece iz RS, a do kraja godine biće upućeno još toliko, za šta će Fond ukupno izdvojiti oko 100.000 evra. Zatim smo, po prvi put, uveli biološku terapiju za oboljele od nemalignih bolesti. Ranije su ovu terapiju, koja košta i do 40.000 KM, pacijenti kupovali sami dok danas, zahvaljujući maksimalnoj racionalizaciji, ovu terapiju ﬁnansira Fond zdravstvenog osiguranja. Takođe, Fond

zdravstvenog osiguranja sada ﬁnansira potrošni materijal za insulinske pumpe čime je dodatno poboljšan položaj oboljelih od dijabetesa. Pored ovoga, oboljeli od respiratornih oboljenja odnedavno mogu da se upućuju na produženu medicinsku rehabilitaciju, što ranije nije bio slučaj. Ne mogu da ne pomenem i period poplava kada se zdravstveni sistem pokazao kao jedan od najeﬁkasnijih u društvu i kada su svi zdravstveni radnici bili na terenu i pomagali našim sugrađanima tokom, ali i poslije poplava.

Vrijednost ugovora je 83.990.000 evra bez PDV-a, a njegovo potpisivanje se uskoro očekuje. Finansiranje je, kroz brojne pregovore, obezbijedila Vlada Republike Srpske iz kredita Evropske investicione banke. S obzirom na to da se radi o jednom od najkompleksnijih projekata u zdravstvu, koji pored izgradnje novog objekta podrazumijeva i rad na „živom“ objektu, tj. rekonstrukciji i opremanju prostora bez prekida rada sa pacijentima, za njegov završetak biće potrebno oko 43 mjeseca, nakon čega

To je rezultiralo uspješnim sprečavanjem pojave novih bolesti, pa i epidemija, što je prepoznala i nekoliko puta istakla i Svjetska zdravstvena organizacija. Značajno je napomenuti da se na mjesečnom nivou sastajemo sa udruženjima pacijenata s namjerom da direktno od korisnika zdravstvene zaštite čujemo mišljenja o zdravstvenom sistemu i stvarima koje možemo zajedno unaprijediti.

će građani Banjaluke i Republike Srpske dobiti sigurno jedan od najmodernijih objekata u zdravstvu, što nakon 40 godina zaista i zaslužuju.

Nedavno je završena procedura izbora izvođača radova na rekonstrukciji i opremanju centralnog medicinskog bloka i izgradnji njegovog sjevernog krila? Kada se očekuje potpisivanje ugovora i početak radova? Projekat rekonstrukcije Kliničkog centra Banjaluka jedan je od najznačajnih projekata u zdravstvu Republike Srpske. Nakon sprovedene potpuno transparentne tenderske procedure, Evropska investiciona banka dala je saglasnost na izbor kompanije „Vamed Joint Venture“ iz Austrije kao najuspješnijeg ponuđača za izvođenje radova na rekonstrukciji i opremanju centralnog medicinskog bloka Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka, uključujući i izgradnju novog objekta sjevernog krila. Ovo je projekat koji će se izvoditi po principu “ključ u ruke”, što znači da će izabrana kompanija raditi i rekonstrukciju i opremanje i da neće biti naknadnih radova i dodatnih ugovora.

Uskoro se završava izgradnja i opremanje južnog krila, a počinju i radovi na rekonstrukciji i opremanju Centralnog medicinskog bloka Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka. Šta će to konkretno značiti za naše sugrađane? Ulaganjem u našu najveću i najznačajniju javnozdravstvenu ustanovu, Republika Srpska dobija savremenu zdravstvenu ustanovu koja će našim pacijentima obezbijediti najmodernije uslove za dijagnostiku i liječenje. Sama činjenica da je izgradnja ove zdravstvene ustanove počela prije 40 godina te da će realizacijom ovih projekata konačno biti i završena, govori dovoljno. Izgradnjom južnog krila centralnog medicinskog bloka konačno će biti omogućeno liječenje vanjskih ambulantnih pacijenata u specijalističkim ambulantama, čime će se smanjiti gužve i stvoriti bolji uslovi za pacijente koji se nalaze na bolničkom liječenju. U ovom prostoru će se pružati ambulantni specijalistički pregledi, dijagnostičke i terapijske procedure, operativne jednodnevne procedure te njega i terapija bolesnika kroz dnevnu bolnicu. Od 2010. godine u ovom objektu je u funkciji i Centar za radioterapiju koji predstavlja najsa15

Z D R A V S T V O

vremeniji centar za liječenje pacijenata zračenjem na cijelom Balkanu. Novim ugovorom biće omogućena rekonstrukcija i opremanje svih klinika i odjeljenja koje su smještene u centralnom medicinskom bloku, kao i završetak onih etaža koje do današnjeg dana nisu bile u funkciji. Izgradnjom novog objekta sjevernog krila centralnog medicinskog bloka stvoriće se uslovi da se Klinika za hirurgiju, koja već dugo radi u veoma teškim uslovima, preseli na zajedničku lokaciju na Paprikovcu. U saradnji sa partnerima iz Koreje, a u skladu sa potpisanim ugovorom, dvadeset naših doktora uskoro odlazi na dodatnu edukaciju u najprestižniju bolnicu u Seulu kako bi se osposobili da rade na najsavremenijim aparatima koji će biti instalirani u ovu zdravstvenu ustanovu.

Jedino u partnerskom odnosu, zajedničkim i kontinuiranim radom možemo nešto napraviti i održati zdravstveni sistem stabilnim. Insistiraćemo i dalje na provođenju planova racionalizacije i ušteda te odgovornijem ponašanju rukovodstva svih zdravstvenih ustanova, ali i društva kako prema sistemu, tako i prema pacijentima. Kada već govorite o ulaganjima, kakva je situacija u oblasti primarne zdravstvene zaštite. Imate li podatak kolika su ulaganja u domove zdravlja u Republici Srpskoj? Za unapređenje uslova rada u domovima zdravlja u Republici Srpskoj uložili smo značajna ﬁnansijska sredstva. Ukupna ulaganja, što uključuje kreditna sredstva, donacije, projekte itd, u periodu od 2006. godine do danas iznose oko 40 miliona maraka. Kao što Vam je poznato, Ministarstvo već nekoliko godina unazad intenzivno radi na rekonstrukciji i opremanju ambulanti porodične medicine kako bi svim građanima obezbijedilo jednaku zdravstvenu zaštitu i to je projekat koji će uskoro uspješno biti završen. Trenuto se intenzivno radi na izgradnji novih objekata ambulanti porodične medicine i sanaciji domova zdravlja, a za ove namjene iz projekta „Jačanje zdravstvenog sektora“ na raspolaganju imamo gotovo 8 miliona konvertibilnih maraka. Do kraja 2015. godine, ukupno će biti rekonstruisano i izgrađeno 127 objekata, odnosno 334 ambulante porodične 16

medicine. Pored investicionih ulaganja, treba spomenuti i znatno povećanje izdvajanja za ﬁnansiranje primarne zdravstvene zaštite kroz ugovore sa Fondom zdravstvenog osiguranja, koje je u odnosu na 2005. godinu povećano za 160%, uz znatno bolju strukturu izdvajanja za primarnu zdravstvenu zaštitu u odnosu na izdvajanja za bolničko liječenje, što je jedan od reformskih ciljeva.

Problem održivog finansiranja nije moguće riješiti samo kroz popravljanje prihodovne strane jer koliko god da obezbijedimo prihoda to neće biti dovoljno ako uporedo ne vodimo računa o racionalnom trošenju novca i realokaciji troškova. U prilog tome govore i podaci o demografskim promjenama i sve većem učešću starog stanovništva, što neminovno vodi ka povećanju troškova. Ono čemu u tom kontekstu moramo da damo mnogo veći značaj je prevencija bolesti i promocija zdravog načina života kako kroz dobro osmišljene programe, tako i kroz adekvatnu finansijsku podršku. Nekoliko puta ste pomenuli da građanima želite obezbijediti bolji kvalitet zdravstvene zaštite, o kojim aktivnostima konkretno govorite? Velika pažnja u ovoj oblasti, između ostalog, posvećena je sertifikaciji zdravstvenih ustanova. To je proces u koji su jednako uključene i privatne i javne zdravstvene ustanove, koji dovodi do standardizacije rada i povećanja sigurnosti pružanja zdravstvene zaštite, što je značajno prvenstveno za pacijente, ali svakako i za same zdravstvene

radnike. Sprovođenjem ovog procesa želimo da stvorimo jednake uslove za pružanje zdravstvenih usluga u cijelom sistemu zdravstvene zaštite Republike Srpske i minimiziramo sve rizike koji eventualno mogu da se dese. Za sada je 14 domova zdravlja ispunilo sve propisane standarde sigurnosti i steklo status sertiﬁkovanih ustanova. Proces je znatno složeniji u bolnicama i iz tog razloga se sporije i odvija. Ovaj proces uspješno su završile bolnice u Prijedoru, Foči i Trebinju, ali i 10 privatnih specijalističkih ambulanti i 59 apoteka.

Pored procesa sertifikacije, koji je obavezan za sve zdravstvene ustanove, sprovodi se i postupak akreditacije koji u prvom redu podrazumijeva kvalitet zdravstvene usluge. Naš cilj je da svim pacijentima širom Republike Srpske bude obezbijeđena dostupna, kvalitetna i jednaka zdravstvena zaštita. U skladu s tim od prošlog mjeseca održavaju se i stručni sastanci specijalista iz svih oblasti iz svih bolnica Republike Srpske i dogovaraju i definišu jednake procedure i tretmani za pacijente. Aktivnosti na unapređenju kvaliteta zdravstvene usluge trebalo bi da budu podržane i promjenama u načinu plaćanja zdravstvenih usluga. Promjene će ići ka tome da se finansijski stimuliše kvalitet i da onaj ko radi više, efikasnije i kvalitetnije, može da računa na adekvatnu finansijsku nadoknadu. Pripreme

Z D R A V S T V O

za to se već uveliko rade, a Agencija za sertiﬁkaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite je u tom pravcu realizovala neke konkretne projekte, koji će poslužiti kao dobra osnova za naredne korake.

Aktivnosti na unapređenju kvaliteta zdravstvene usluge trebalo bi da budu podržane i promjenama u načinu plaćanja zdravstvenih usluga. Promjene će ići ka tome da se finansijski stimuliše kvalitet i da onaj ko radi više, efikasnije i kvalitetnije, može da računa na adekvatnu finansijsku nadoknadu. Pripreme za to već se uveliko vrše, a Agencija za sertifikaciju, akreditaciju i kvalitet je u tom pravcu realizovala neke konkretne projekte koji će poslužiti kao dobra osnova za naredne korake. U posljednje vrijeme nastao je problem nabavke vakcina, da li je to konačno riješeno i na koji način? Tačno je da je postojao problem vezan za nabavku vakcina koji je zahvatio cijeli region pa i Republiku Srpsku. Ministarstvo je zajedno sa Institutom za javno zdravstvo i Fondom zdravstvenog osiguranja sada uspjelo da prevaziđe ovaj problem i obezbijedi nesmetan nastavak procesa imunizacije. Već sada, nakon ovog iskustva, pripremamo plan nabavke vakcina za sljedeći period na način da se ovi i slični problemi više ne ponavljaju. Časopis „Medici.com“ je nedavno proslavio 10 godina postojanja, da li je po Vašem mišljenju opravdao svoje postojanje? Časopis „Medici.com“ u proteklih 10 godina svog izlaženja dao je značajan doprinos u promociji zdravlja, širenju stručnih medicinskih spoznaja te informisanju ne samo stručne medicinske javnosti, već i građana širom prostora bivše Jugoslavije. Sigurno da je ovako koncipiran i tehnički opremljen časopis svojim dosadašnjim radom opravdao povjerenje čitalaca i vjerujem da ima svoju jasnu budućnost. Mi vam dajemo apsolutnu podršku i zahvaljujemo se na dosadašnjoj uspješnoj i sadržajnoj saradnji. Sve čestitke redakciji za prvih 10 godina časopisa „Medici.com“ sa istinskom željom do još dugo i kvalitetno radite.

Banjaluka, 7.10.2014. godine

Memorandum o razumijevanju

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić i ministar zdravlja Srbije Zlatibor Lončar potpisali su Memorandum o razumijevanju u oblasti zdravlja između Ministarstva zdravlja Republike Srbije i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. „Danas smo potpisali memorandum kojim smo deﬁnisali sve što smo do sada radili, a to je prije svega dobra saradnja u svim oblastima. Ovim smo obezbijedili i saradnju u slučaju medicinske evakuacije helikopterom, odnosno prihvat i prevoz naših pacijenata u zdravstvene ustanove u Republici Srbiji,“ rekao je ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić. Ministar Bogdanić je naveo da je danas sa ministrom zdravlja Srbije obišao i Centar za radioterapiju u Univerzitetskoj bolnici Klinički centar Banjaluka i najavio mogućnost da pacijenti iz Srbije koriste zdravstvene usluge ustanova iz Republike Srpske. Ministar zdravlja Srbije Zlatibor Lončar je podsjetio da u Srbiji postoje liste čekanja za radioterapiju, zbog čega će se u bliskoj budućnosti razgovarati o mogućnostima liječenja ovih pacijenata u Republici Srpskoj i svim detaljima vezanim za ovu saradnju. On je je rekao da je Srbija počela s reformom zdravstvenog sistema koja će biti urađena po transparentnom principu. Ministar Lončar prisustvovao je predstavljanju helikoptera za medicinski transport.

dvojili su sredstva u iznosu od 550.000 konvertibilnih maraka. Ministar zdravlja Srbije Zlatibor Lončar rekao je da će helikopter za medicinski transport imati veliki značaj za sve ljude koji dođu u situaciju da im je potrebna pomoć. „S ovim helikopterom, zahvaljujući brzoj reakciji, mnogi životi će biti spaseni”, rekao je Lončar. „Ovo je prvi specijalno opremljeni helikopter za ove namjene u regionu, što dovoljno govori o ozbiljnosti projekta i na njemu se radilo u posljednje tri godine,“ rekao je direktor Helikopterskog servisa Republike Srpske Boban Kusturić. Ovim načinom transporta kako pacijenata, tako i zdravstvenih radnika, značajno će se poboljšati dostupnost zdravstvene zaštite kako u dijelu pružanja zdravstvenih usluga pacijentima koji se nalaze u stanju hitnoće, tako i dijelu transporta pacijenata iz jedne u drugu zdravstvenu ustanovu radi pružanja odgovarajuće zdravstvene zaštite.

Helikopter za medicinski transport Na heliodromu Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka predstavljen je helikopter koji je namjenski modiﬁkovan za medicinski transport pacijenata iz Republike Srpske. Za njegovu nabavku Vlada Republike Srpske i Kabinet predsjednika Republike Srpske iz17

Z D R A V S T V O

JZU Institut za javno zdravstvo Centar za zdravstveni menadžment Jovana Dučića 1, 78000 Banjaluka Tel. +387 51/248-364 www.phi.rs.ba https://www.facebook.com/ CentarZaZdravstveniMenadzment www.twitter.com/CentarZaMng

Edukacije iz oblasti zdravstvenog menadžmenta Pripremio: Aljoša Đudurović

ZU Institut za javno zdravstvo Centar za zdravstveni menadžment je u protekle dvije godine, realizacijom Projekta jačanja zdravstvenog sektora (HSEP), razvio nastavne programe za četiri nastavna modula iz oblasti zdravstvenog menadžmenta: (1) Organizacioni menadžment u zdravstvenim ustanovama; (2) Upravljanje kvalitetom zdravstvene zaštite; (3) Menadžment ljudskih resursa u zdravstvenim ustanovama i (4) Zdravstvena ekonomika i ﬁnansiranje zdravstvene zaštite. Nastavni modul Organizacioni menadžment u zdravstvenim ustanovama svojim polaznicima omogućuje unapređenje upravljačkih i emocionalnih menadžerskih kompetencija. Edukacijom se polaznici osposobljavavaju da učestvuju u procesu građenja optimalne organizacije zdravstvene ustanove i njenog unutrašnjeg uređenja kroz korišćenje principa i funkcija menadžmenta, liderstva, procesnog pristupa menadžmentu, građenja odnosa pojedinaca i grupa u organizaciji, formiranja efektivnih timova i izgradnji timskog duha, građenja efektivne komunikacije i savladavanja prepreka u komunikaciji. Polaznici imaju priliku da unaprijede i usavrše postojeća znanja i vještine iz oblasti evaluacije, upravljanja sobom, grupom i konﬂiktom, upravljanja promjenama, pripremanja i vođenja sastanaka i delegiranja. Edukacija na nastavnom modulu Upravljanje kvalitetom zdravstvene zaštite koncipirana je tako da polaznike modula osposobi za realizaciju zadataka koji se odnose na obezbjeđenje kvaliteta zdravstvene zaštite primjenom menadžerskih metoda upravljanja sistemom kvaliteta u zdravstvenoj ustanovi. 18

Polaznici na ovom nastavnom modulu, nakon završetka edukacije, su osposobljeni da uspješno primjenjuju metode i tehnike za planiranje, obezbjeđenje i unapređenje sigurnosti i kvaliteta zdravstvene zaštite. Tokom edukacije na nastavnom modulu Menadžment ljudskih resursa u zdravstvenim ustanovama, polaznici usvajaju znanja i vještine koje će im pomoći da odrede sopstvenu ulogu i odgovornost u procesu upravljanja ljudskim resursima, različite me-

tode procjene potreba za osobljem, kao i da vrše procjene kompetencija postojećeg osoblja. Polaznici će takođe naučiti kako da koriste specifikacije radnih mjesta i izvršilaca u različitim fazama upravljanja ljudskim resursima. Pored navedenog, tokom edukacije fokus je stavljen i na usvajanje znanja i vještina koje polaznicima omogućuju da ocijene sopstvene potrebe za daljom obukom u oblasti zdravstvenog menadžmenta. Pohađanjem edukacije na nastavnom modulu Zdravstvena ekonomika i finansiranje zdravstvene zaštite, polaznici će steći praktično primjenljiva znanja koja će im omogućiti kvalitetnije upravljanje finansijama u ustanovama iz kojih dolaze. Teme su raspoređene tako da se s polaznicima, nakon predstavljanja uvodnih, opštih koncepta i pojmova, razmotre i specifični aspekti finansijskog menadžmenta u zdravstvenim ustanovama. Među prioritetnim sadržajima edukacije su oni koji menadžerima domova zdravlja olakšavaju sagledavanje funkcionisanja zdravstvenih ustanova iz ekonomske perspektive

Z D R A V S T V O

i komuniciranje sa ekonomistima zaposlenim u zdravstvenim ustanovama. Tokom nastave takođe se obrađuje i planiranje aktivnosti kojima bi se unaprijedila efikasnost rada zdravstvene ustanove i pozicioniranje i efikasnije poslovanje zdravstvene ustanove u uslovima regulisanog tržišta u zdravstvenom sektoru. Akcenat je stavljen i na učestvovanje u procesu ugovaranja zdravstvenih usluga sa Fondom zdravstvenog osiguranja i interpretiranje i korišćenje finansijskih podataka i pokazatelja za unapređenje efikasnosti rada ustanova. Koncept izvođenja nastave na sva četiri nastavna modula sastojao se od teoretskog dijela nastave koji je izvođen interaktivno, putem predavanja, uz diskusije i značajno učešće polaznika. Praktični dio nastave je zasnivan na Centar za zdravstveni menadžment realizuje i edukacije na kratkim kursevima „Upravljanje promjenama za timove porodične medicine“ i „Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama”. radu u grupama, studijama slučajeva i aktivnom učešću polaznika na razradi, analizi i predlaganju rješenja za specifične probleme koji su namjenski pripremljeni za svaki nastavni modul. Pored edukacija na četiri nastavna modula, jednonedjeljna edukacija na kratkom kursu “Upravljanje promjenama za timove porodične medicine” realizovana je za doktore i medicinske sestre/tehničare u timovima porodične medicine. Kroz ovu edukaciju polaznici su unapređivali vještine timskog rada, komunikacije unutar tima, upravljanja timom, upravljanja hroničnim bolestima, upravljanja troškovima tima, organizovanja preventivnog i promotivnog rada sa registrovanom populacijom. Na jednodnevnom kratkom kursu “Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama” odabrani su sadržaji čije će poznavanje povećati svijest o mogućim opasnostima vezanima sa upravljanjem medicinskim otpadom i omogućiti pribavljanje informacija o najboljim praksama u zbrinjavanju medicinskog otpada. Takođe, edukacija je koncipirana tako da polaznici upotrebom znanja stečenih na ovoj edukaciji iniciraju razvoj internih akata i dokumenata ustanove.

Institut za javno zdravstvo Republike Srpske

Posjeta ministra zdravlja

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić boravio je u posjeti Institutu za javno zdravstvo RS, gdje je tom prilikom izjavio da je to važna zdravstvena ustanova kojoj se možda i neopravdano pridaje manje pažnje. Istakao je da se i lično uvjerio šta se sve u ovom institutu kontroliše i koliko zdravlje ljudi zavisi od dobre kontrole vode, hrane i svega ostalog u vezi s tim te da se to obavlja na dobar način i uz pomoć kvalitetne opreme. Ministar je nakon posjete Institutu i obilaska Laboratorije za dijagnostiku tuberkuloze - nivoa tri biosigurnosti - rekao da je riječ o dobro organizovanoj zdravstvenoj ustanovi koja ima tendenciju i da na tržištu ostvaruje svoj prihod. Dodao je da će ova laboratorija koja se gradi podići nivo te zdravstvene ustanove i poboljšati kontrolu, odnosno bezbjednost u radu zdravstvenih radnika, a svi nalazi će se brže završavati, pa će i pacijentima biti na vrijeme uključivana adekvatna terapija. Direktor Instituta za javno zdravstvo Slobodan Stanić je istakao da će nakon rekonstrukcije laboratorije biti stavljena u funkciju i oprema koju je ovaj institut ranije dobio i na taj način će se dobiti puno brža i kvalitetnija dijagnostika, prvenstveno tuberkuloze, ali i nekih drugih bolesti. Stanić je dodao da se tuberkuloza kao otpisana bolest vraća ponovno sa rezistencijom koja je sve prisutnija, prvog, drugog i trećeg stepena. Direktor Instituta je naglasio da to nije više u svim slučajevima lako izlječiva bolest, jer je otporna na lijekove kojima raspolažemo. Zbog toga je Institut prije pet godina krenuo u ovaj projekat koji se, zahvaljujući Ministarstvu zdravlja i Institutu, ostvaruje sredstvima Global fonda, a posredstvom UNDPa. Stanić je dodao je da laboratoriju trećeg nivoa biosigurnosti nema ni Srbija te izrazo nadu da će radovi biti okončani do kraja septembra. Direktor je podsjetio da je Institut za javno zdravstvo RS akreditovana laboratorija te da ima edukovano osoblje i opremu na kojoj radi. Pripremila: Milka Mrđa, portparol IZJZ

Z D R A V S T V O

ntimikrobna rezistencija je rezistencija mikroorganizama na antimikrobne lijekove koji su primarno korišteni u liječenju infekcija izazvanih istim mikroorganizmima. Rezistentni mikroorganizmi (uključujući bakterije, gljivice, viruse i parazite) imaju sposobnost da se „odupru“ djelovanju antimikrobnih lijekova, kao što su antibakterijski lijekovi (antibiotici), antivirotici, antimikotici i antimalarici te standardna terapija za liječenje infekcija izazvanih ovim mikroorganizmima postaje neeﬁkasna, a infekcija perzistira, pri čemu se povećava rizik od širenja infekcija na druge. Upotreba i zloupotreba antimikrobnih lijekova ubrzava proces stvaranja sojeva koji su rezistentni na antimikrobne lijekove.

Antibiotska rezistencija je uži pojam koji se odnosi na rezistenciju bakterija na antibiotike, dok je antimikrobna rezistencija širi pojam koji se odnosi i na ostale mikroorganizme, kao što su paraziti (npr. malarija), virusi (npr. HIV) i gljivice (npr. Candida). Izvještaj Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) iz 2014. godine o globalnom istraživanju antimikrobne rezistencije pokazuje da antibiotska rezistencija više nije samo predviđanje za budućnost, već da se dešava upravo sada širom svijeta i da dovodi u pitanje liječenje uobičajenih infekcija koje se javljaju u zajednici i bolnicama. Ukoliko se hitno ne preduzmu koordinisane aktivnosti za rješavanje ovog problema, svijet će se suočiti s tim da idemo prema postantibiotskoj eri u kojoj bi i „najobičnije“ infekcije i manje povrede, koje su bile izlječive decenijama, mogle dovesti do smrtnog ishoda. Istraživanje je, između ostalog, pokazalo i sljedeće: • U nekoliko zemalja je potvrđeno neuspješno liječenje gonoreje lijekovima posljednje linije odbrane – trećom generacijom cefalosporina. Neizlječive gonokokne infekcije dovode do pogoršanja bolesti i komplikacija, kao što su sterilitet, neželjeni 20

Evropski dan o svjesnosti o antibioticima, 18. novembar

Antibiotici - rezistencija Pripremila: mr ph. Ljubica Bojanić, Institut za javno zdravstvo RS

„Racionalna upotreba antibiotika danas, eﬁkasnija zaštita zdravlja sutra“

ishodi trudnoće, neonatalno sljepilo te mogu da preokrenu pozitivne efekte koji su postignuti u kontroli ovih seksualno prenosivih bolesti; • Široko rasprostranjena je i rezistencija na ﬂuorohinolone, lijekove koji su među najčešće upotrebljavanim, a koji se koriste u terapiji infekcija izazvanih Escherichia coli bakterijom. • Potvrđena je i široko rasprostranjena rezistencija na lijekove prve linije odbrane koji se koriste u terapiji infekcija izazvanih Staphylococcus aureus bakterijom – čest uzročnik teških infekcija kako u bolnicama, tako i u zajednici. • Rezistencija na lijekove posljednjeg izbora za liječenje životno ugrožavajućih infekcija izazvanih uobičajenim intestinalnim bakterijama – karbapenem antibiotici – se raširila u svim regionima svijeta. Ključne alatke za rješavanje problema antibiotske rezistencije, kao što su bazični sistemi za praćenje i monitoring ovog problema, pokazuju značajne nedostatke, dok mnoge zemlje uopšte nemaju razvijen ovaj sistem.

Antimikrobna rezistencija (AMR) predstavlja izuzetno ozbiljan javnozdravstveni problem današnjice i budućnosti, jer prijeti eﬁkasnoj prevenciji i liječenju infekcija izazvanih mikroorganizmima koje su sve češće. AMR je zastupljena u svim dijelovima svijeta, a novi mehanizmi rezistencije se sve više pojavljuju i šire na globalnom nivou.

Evropski centar za prevenciju i kontrolu bolesti (The European Centre for Disease Prevention and Control – ECDC), zajedno sa zdravstvenim vlastima širom Evropske unije i Svjetskom zdravstvenom organizacijom, je pokrenuo Evropski dan svjesnosti o antibioticima, koji se obilježava 18. novembra svake godine. Kao dio ove inicijative, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Institut za javno zdravstvo Republike Srpske će, uz podršku Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti i SZO, ove godine provesti kampanju podizanja svijesti o antibioticima u Republici Srpskoj. Kampanja pod nazivom Racionalna upotreba antibiotika danas, eﬁkasnija zaštita zdravlja sutra će se bazirati na podizanju svijesti o racionalnoj i pravilnoj upotrebi antibiotika, antibiotskoj rezistenciji, te drugim rizicima neadekvatne upotrebe antibiotika među ljekarima porodične medicine, kliničkim ljekarima, farmaceutima i pacijentima, odnosno u opštoj populaciji. Antibiotska rezistencija je porasla u posljednjih nekoliko godina toliko da već predstavlja ozbiljnu prijetnju eﬁkasnosti antibiotika u budućnosti. Ukoliko uzmemo u obzir i to da broj novih antibiotika koji razvija farmaceutska industrija i nije ohrabrujući, porast broja rezistentnih bakterija na lijekove predstavlja zaista značajan javnozdravstveni problem. Kao što je poznato, antibiotska rezistencija je fenomen koji je povezan sa obimom i načinom upotrebe antibiotika. Primarna zdravstvena zaštita je od izuzetnog značaja u ovom kontekstu, jer čini 80-90 % od ukupnog propisivanja antibiotika. Nadalje, studije pokazuju da u velikom broju slučajeva propisivanje antibiotika i nije neophodno, ali se ipak propisuju pacijentima na njihov zahtjev, ali i zbog nedovoljne dijagnostike. Studije u nekim evropskim zemljama su pokazale da smanjenje potrošnje antibiotika dovodi do smanjenja antibiotske rezistencije. Stoga, zaista postoji izuzet-

Z D R A V S T V O

Aktivnosti na sprečavanju širenja ebole u Republici Srpskoj

Ebola Pripremila: dr Nina Rodić-Vukmir, spec. epidemiolog u IZJZ RS

na potreba da se promoviše racionalna i pravilna upotreba antibiotika. Doprinos smanjenju antibiotske rezistencije trebalo bi da bude cilj svakom pojednicu, jer samo na taj način i koordinisanom aktivnošću možemo sačuvati eﬁkasnost antibiotika za buduće generacije. Stanovništvo može doprinijeti smanjenju rezistencije tako što će koristiti antibiotike samo kada su ih propisali ljekari, zatim da provedu kompletnu terapiju kako je preporučeno, čak i ako se osjećaju bolje, te da nikada ne dijele antibiotike sa drugima i ne upotrebljavaju one koji su ostali od preporučene terapije. Zdravstveni radnici mogu uticati na smanjenje antibiotske rezistencije tako što će poboljšati prevenciju i kontrolu infekcija, propisivati i izdavati antibiotike samo ukoliko su zaista neophodni te propisivati i izdavati adekvatne antibiotike za određenu bolest. Vlasti mogu uticati tako što će ojačati sistem praćenja rezistencije i laboratorijske kapacitete, prevenciju i kontrolu infekcija, regulisati i promovisati pravilnu upotrebu lijekova, promovisati multidisciplinarnu saradnju na svim nivoima te podržati inovacije, istraživanja i razvoj novih lijekova i načina za liječenje infekcija. Sve dodatne informacije možete pronaći na internet stranicama Instituta za javno zdravstvo RS (www.phi. rs.ba, email: info@phi.rs.ba ) i Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti (http://antibiotic.ecdc.europa.eu). Autori: S. Stanić1, S. Šiljak1, Lj. Bojanić1, P. Dimitrijević1, Lj. Jandrić1, M. Đermanović1, D. Stojisavljević1, A. Šeranić2, S. Stojisavljević-Šatara3 1 JZU Institut za javno zdravstvo Republike Srpske 2 Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske 3 Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci

hodno posljednjim dešavanjima u vezi sa širenjem epidemije ebole u Africi te aktivnostima Svjetske zdravstvene organizacije i proglašenjem epidemije ebole u Zapadnoj Africi, javnozdravstvenim događajem od međunarodne važnosti, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske organizovalo je više sastanaka Tima za izradu Akcionog plana za kontrolu ebole kao i sa svim relevantnim institucijama i ustanovama u Republici Srpskoj kojem je IZJZ RS obezbijedio i pripremio većinu stručnih informacija. Republika Srpska i IZJZ RS su obezbijedili čitav set preporuka, uputstava i informacija koje su distribuisane na sve granične prelaze, zdravstvene ustanove i ostale relevantne ustanove. Te preporuke se odnose kako na putnike u međunarodnom saobraćaju, tako i na službena lica koja vrše kontrolu ulazaka osoba iz susjednih zemalja u RS, zdravstvene radnike i pomoćno osoblje itd. Distribuisan je i plakat kojim se obavještavaju putnici koji ulaze u RS, a dolaze iz Afrike, i to posebno iz zemalja u kojima je registrovana ebola, da to i naglase službenom licu na graničnom prelazu kako bi dobili sva

neophodna uputstva i preporuke u vezi s daljim postupanjem. Brojne analize Svjetske zdravstvene organizacije pokazuju da trenutno postoji veoma mali rizik da virus ebole bude prenesen u evropske zemlje, pa samim tim u RS i BIH. Takođe, postoji nizak rizik transmisije virusa na avionskim letovima iz zemalja pogođenih ebolom, jer se virus ne prenosi respiratornim, odnosno vazdušnim putem. Da bi osoba ušla u RS, a da dolazi iz zemalja u kojima je registrovana epidemija ebole, prolazi najmanje dvije kontrole na aerodromima za transfer, odnosno slijetanje. To nimalo ne umanjuje aktivnosti praćenja ulazaka osoba u RS koje dolaze iz tih zemalja, nego samo pojačava trijažu putnika u međunarodnom saobraćaju na mjestima prvog dolaska u Evropu, a prije dolaska u RS. Kada se osoba prijavi, službeno lice popunjava obrazac sa podacima iz koje zemlje dolazi, kada i gdje je sletjela, kao i njenu adresu i kontakt telefon. Nakon toga, službeno lice ovaj obrazac odmah prosljeđuje regionalnom centru Instituta za javno zdravstvo RS (IZJZ RS) koji pokriva područje u odnosu na mjesto prebivališta osobe koja je ušla u RS. Nakon toga, regionalni centar odmah 21

Z D R A V S T V O

telefonski obavještava HES nadležnog doma zdravlja, sanitarnog inspektora i Institut za javno zdravstvo RS. Osoba se stavlja pod zdravstveni nadzor tokom 21 dan, koliko traje maksimalna inkubacija ove bolesti i tokom kojih se svakodnevno javlja nadležnom epidemiologu/porodičnom ljekaru. Povratna informacija o zdravstvenom stanju osobe se dnevno dostavlja nadležnom regionalnom centru IZJZ i Institutu u Banjaluci. Ukoliko se osoba ne javi u roku od 24 časa, obavještava se sanitarna inspekcija koja će sprovesti sve mjere kako bi lice ostalo pod zdravstvenim nadzorom.

koje imaju visok indeks kontagioznosti i visoku stopu letaliteta. U cilju odgovora na moguću pojavu karantinskih bolesti, preduzimaju se vandredne mjere za sprečavanje i suzbijanje zarazne bolesti, koje mogu da obuhvataju: a. osnivanje posebnih tijela za određivanje mjera, rukovođenje i komunikaciju u vanrednoj situaciji, b. ograničenje kretanja u zaraženom i ugroženom području, c. zabranu okupljanja na javnim mjestima, d. ograničenje ili zabranu prometa roba i sredstava, e. zdravstveni nadzor nad putnicima u međunarodnom saobraćaju, f. osnivanje karantina i stavljanje u njega lica koja su bila u kontaktu za zaraženim licem, g. mobilizaciju zdravstvenih radnika, zdravstvenih saradnika i drugih građana i angažovanje potrebnih sredstava i opreme za suzbijanje epidemije, h. ustupanje i adaptaciju drugih objekata i opreme za potrebe zdravstvene službe, i. vanrednu imunizaciju i hemoproﬁlaksu i j. pravovremeno i objektivno informisanje javnosti. Navedene mjere u skladu sa zakonom (član 42, stav 2.) uvodi Vlada Republike Srpske na prijedlog Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske.

Prijavljivanje sumnje na ebolu U tom slučaju osoba nikako ne treba da traži zdravstvenu pomoć ili da samoinicijativno odlazi ljekaru, već je dužna da pozove ljekara pod čijim je nadzorom i bila i da ga obavijesti o simptomima koji su se pojavili. Lice će biti transportovano sanitetskim vozilom nadležnog doma zdravlja u tačno određenu infektivnu kliniku, uz primjenu svih neophodnh mjera kontrole infekcije uz korištenje zaštitne opreme. Svakom licu koje bude stavljeno pod zdravstveni nadzor ovo će biti posebno naglašeno. IZJZ je svakodnevno u kontaktu sa federalnim Zavodom za javno zdravstvo i postoji visok stepen koordinacije po ovom pitanju. U skladu sa Zakonom o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 14/10), virus ebole spada u karantinske bolesti 22

Iako je rizik za pojavu ebole u Republici Srpskoj nizak, sumnja da postoji oboljenje od hemoragičnih groznica, uključujući i ebolu, prijavljuje se Institutu za javno zdravstvo hitnom prijavom, u cilju sprovođenja adekvatnih mjera nadzora nad zarazim bolestima. Hitno prijavljivanje vrši se odmah po postavljanju sumnje na ebolu na telefon Službe za epidemiologiju Instituta za javno zdravstvo (051 230 274) ili

na elektronske adrese (info@phi.rs.ba i natali.beric@phi.rs.ba) ili na drugi način pogodan za hitno obavještavanje, uz istovremeno podnošenje pojedinačne prijave sumnje da postoji oboljenje. Konačno postavljena dijagnoza ebole prijavljuje se podnošenjem pojedinačne prijave. Higijensko-epidemiološka služba doma zdravlja Institutu, najkasnije u roku od 24 časa od prijave sumnje na ebolu od strane doktora medicine, dostavlja sljedeće podatke: a. vrijeme i mjesto pojave slučaja oboljelog od ebole, klinički opis nastale bolesti i trenutno stanje oboljelog/ ih, laboratorijske rezultate oboljelog/ih, izvore i vrste rizika, ukupan broj oboljelih osoba, broj smrtnih slučajeva, uslove koji utiču na širenje oboljenja, preduzete zdravstvene mjere i mjere za sprovođenje trenutnih mjera kontrole, b. zdravstvene mjere koje su preduzete kao odgovor na opasnost iz tačke a), c. druge informacije koje su od značaja za procjenu činjenica, prevenciju i odgovor na širenje ebole. Informacija o pojavi slučaja ebole Institutu se dostavlja bez odlaganja u deﬁnisanom roku i u slučaju da dijelovi informacije nedostaju.

Deﬁnicija slučaja Prema deﬁniciji slučaja SZO, sumnjiv slučaj ebole predstavlja: • epidemiološka povezanost sa simptomima: povišena temperatura ≥38°C i najmanje jedan od sljedećih simptoma; teška glavobolja, krvava dijareja, krvarenje iz desni, purpura, krvarenje u konjunktivama i pojava krvi u urinu. Potvrđen slučaj ebole predstavlja sumnjiv slučaj uz laboratorijsku potvrdu (pozitivna IgM antitijela, pozitivan PCR ili izolacija virusa).

Preporuke SZO-a Uz standardne mjere prevencije, zdravstveni radnici treba da striktno poštuju preporučene mjere kontrole infekcije kako bi izbjegli kontakt sa inﬁciranom krvlju i drugim tjelesnim tečnostima, kontaminiranom sredinom i predmetima (npr. upotrebljene igle, korištena posteljina itd). Oni treba da nose ličnu zaštitnu opremu (zaštitna odijela, rukavice, maske i zaštitne naočale ili vizire).

Z D R A V S T V O

Zaštitna oprema se ne smije ponovo koristiti, ukoliko ona nije pravilno dezinﬁkovana. Obratiti pažnju, da se zaštitne rukavice zamijene između tretmana različitih pacijenta kod kojih postoji sumnja da su oboljeli od ebole. Invazivne procedure pri kojima zdravstveni radnici mogu biti izloženi infekciji treba da se sprovode u bezbjednim uslovima. U najvećoj mogućoj mjeri, potrebno je obezbijediti da pacijenti koji su oboljeli od ebole budu izolovani od drugih pacijenata i zdravih ljudi.

2. Kontakti oboljelih ili uginulih životinja su: • osobe koje su imale direktan kontakt sa oboljelom ili umrlom životinjom, • osobe koje su imale direktan kontakt sa krvlju, tjelesnim tečnostima i tkivima oboljele ili uginule životinje, • osobe koje su klale ili pripremale meso oboljele ili uginule životinje, • osobe koje su konzumirale sirovo ili nedovoljno termički obrađeno meso oboljelih ili uginulih životnja.

Uputstvo za osnivanje karantina i stavljanje u njega osoba koje su u skladu sa epidemiološkom procjenom bile u rizičnom kontaktu sa osobom za koju se sumnja ili je potvrđeno oboljenje izazvano virusom ebole Jedno od važnih uputstava koje je IZJZ RS kreirao je i Uputstvo za osnivanje karantina i stavljanje u njega osoba koje su u skladu sa epidemiološkom procjenum bile u rizičnom kontaktu sa osobom za koju se sumnja ili je potvrđeno oboljenje izazvano virusom ebole. Osobama koje su bile u kontaktu sa sumnjivim slučajem ili potvrđenim oboljelim od ebole određuje se mjera stavljanja u karantin. Ti kontakti su: 1. Kontakti sumnjivih slučajeva ili potvrđenih oboljelih ljudi su: • osobe koje su spavale u istoj prostoriji/kući, • osobe koje su imale direktan ﬁzički (sa živim ili umrlim sumnjivim slučajem) uključujući i polni kontakt, • osobe koje su imale direktan kontakt sa tijelom umrlog prilikom sahranjivanja, • osobe koje su imale kontakt sa krvlju, tjelesnim tečnostima i tkivima, • osobe koje su imale kontakt sa posteljinom i odjećom sumnjivog slučaja, odnosno oboljelog, • dojenče koje je dojila majka koja je sumnjiv slučaj ili potvrđeni oboljeli.

3. Laboratorijski kontakti su osobe: • koje su imale direktan kontakt sa uzorcima sumnjivih slučajeva ebole, • koje su imale direktan kontakt sa uzorcima sumnjivih slučajeva ebole kod životinja. U kontakte još spadaju i osobe koje su bile u kontaktu sa prostorijama bolnice i/ ili druge ustanove u kojima se liječe ili njeguju osobe oboljele od ebole. U slučaju deﬁnisanja potrebe za stavljanje lica u karantin, zdravstveni inspektor nakon provjere destinacije sa koje se putnik vraća i utvrđivanja postojanja navedenog kontakta nakon konsultacije sa epidemiologom Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, navedenom licu/ licima izdaje Rješenje o ograničavanju kretanja, odnosno stavljanju u karantin. Dužina trajanja karantina određuje se u vremenu trajanja maksimalne inkubacije zarazne bolesti, u ovom slučaju 21 dan. Mjera karantina sprovodi se u objektima koji ispunjavaju propisane uslove za sprovođenje te mere, koje u ovom slučaju čine bolnice u Republici Srpskoj, zavisno od uslova koji su na raspolaganju. Uvođenje mjere karantina i deﬁnisanje objekata koji će biti određeni za smještaj lica u karantin, određuju se aktom Vlade na prijedlog Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite.

Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, Banjaluka, 9.oktobra 2014.

Laboratorija za dijagnostiku tuberkuloze

Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske u Banjaluci otvorena je, u prisustvu velikog broja zvanica, rekonstruisana laboratorija za dijagnostiku tuberkuloze, u čije je opremanje uloženo oko milion KM. V.d. direktora Instituta Slobodan Stanić rekao je novinarima da je ovaj institut izgrađen 1929. godine, što je najveći tehnološki i finansijski događaj javnog zdravstva te da je nakon 1974. godine ovo najveće pojedinačno ulaganje, odnosno jedan od najvećih koraka koji je Institut napravio u finansijskom i tehničko-tehnološkom smislu. Podsjetio je da su se na pola gradnje laboratorije dogodile majske poplave u Srpskoj, kada je dvije trećine radnika Instituta bilo na terenu, a osim radova na terenu Institut je morao da održi redovan rad. Stanić je izrazio zahvalnost Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Global fondu i UNDP-u, koji je uradio operativni dio, a najviše osoblju i zaposlenima u Institutu koji su, uz rješavanje problema u vezi s poplavama i redovnim radom, pomogli izvođenje ovog projekta. Govoreći o tuberkulozi, Stanić je rekao da se ta bolest vraća u sasvim drugom obliku - otporna na terapije koje su ovdje poznate te da je, s ciljem zaštite osoblja Instituta i životne sredine, otvorena ova savremena laboratorija. Njenim puštanjem u rad sada za jedan dan uspostavimo dijagnozu na tuberkulozu, a ne kao što je bio slučaj ranije za šest nedjelja, kada se čovjek kreće i dovodi u opasnost druge, istakao je Stanić. Dodao je da je u RS prepolovljena incidenca novooboljelih od tuberkuloze sa 75 na 35, zahvaljujući bržoj dijagnostici ove bolesti, ističući da je cilj iskorjenjivanje turbekuloze u Srpskoj u svim njenim oblicima. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić izjavio je novinarima, nakon otvaranja i obilaska laboratorije, da je od velikog značaja njeno puštanje u rad, ističući da je to vrhunac u ovoj medicinskoj oblasti, čime je Institut za javno zdravstvo Srpske postigao još veću referentnost u radu. Dodao je da je Institut jedna od najbolje razvijenih zdravstvenih ustanova u Srpskoj te izrazio zahvalnost UNDP-u, koji je finansirao ovaj projekat i prepoznao značaj sigurnosti zdravstvenih radnika. Načelnik Službe za mikrobiologiju Pava Dimitrijević rekla je novinarima da je ovom laboratorijom omogućena mnogo brža dijagnostika za tuberkulozu i druge bolesti te da je izgrađena po standardima Svjetske zdravstvene organizacije i Evropskog centra za kontrolu bolesti. Šef kancelarije UNDP-a u Banjaluci Goran Vukmir rekao je novinarima da je ova laboratorija dio velikog programa koji finansira Globalni fond za borbu protiv turbekuloze, side i malarije te podsjetio da je UNDP u posljednjih deset godina ukupno uložio 16,5 miliona dolara u izgradnju sistema za borbu protiv tuberkuloze u BiH. Milka Mrđa, portparol, Institut za javno zdravstvo RS

Z D R A V S T V O

periodu od 14. do 21. septembra obilježena je Nedjelja borbe protiv tuberkuloze. Nosilac aktivnosti obilježavanja je Crveni krst Republike Srpske u saradnji sa ljekarima i ostalim medicinskim radnicima zdravstvenih ustanova Republike Srpske. Cilj obilježavanja Nedjelje borbe protiv tuberkuloze je podizanje svijesti stanovništva o tuberkulozi kao zaraznoj bolesti koja i dalje predstavlja zdravstveni problem u većem dijelu svijeta te o značaju prevencije i pravovremenog liječenja ove bolesti. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), svake godine se u svijetu registruje oko devet miliona novih slučajeva oboljelih od ove bolesti. Tuberkuloza uzrokuje smrt skoro 1,5 miliona ljudi godišnje, uglavnom u zemljama u razvoju. Tuberkuloza je zarazna bakterijska bolest, uzrokovana bacilom tuberkuloze (Micobacterium tuberculosis) koji najčešće zahvata pluća. Prenosi se putem kapljica iz grla i pluća osoba koje imaju aktivno oboljenje respiratornih organa uzrokovano ovim bacilom. Kod zdravih ljudi, infekcija bacilom tuberkuloze često ne izaziva nikakve simptome, jer se imuni sistem čovjeka aktivira da “zaustavi” bakteriju. Simptomi aktivne tuberkuloze pluća su: • kašalj (rjeđe sa ispljuvkom ili krvlju), • bol u grudima, • slabost, • gubitak tjelesne težine, • povišena temperatura, • noćno znojenje. Od tuberkuloze najčešće obolijevaju osobe u direktnom kontaktu sa oboljelim, osobe koje žive u kolektivnim i alternativnim smještajima sa lošim higijenskim uslovima života, socijalno ugrožene kategorije stanovništva, djeca i starije osobe te osobe sa oslabljenim imunim sistemom. Zavisnost o alkoholu i/ili drogama, pušenje, šećerna bolest, maligne bolesti, hronična bubrežna bolest, dugotrajna imunosupresivna terapija, transplantacija organa ili postojanje infekcije HIV-om povećavaju rizik obolijevanja od ove bolesti. Tuberkuloza je danas izlječiva bolest za čije liječenje se koriste antibiotici (tuberkulostatici) u periodu od šest mjeseci.

Nedjelja borbe protiv tuberkuloze, 14 - 21. septembra 2014.

Znanjem protiv tuberkuloze Pripremila: dr Jela Aćimović, Služba epidemiologije, IZJZ RS

nog osiguranja Republike Srpske i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Podrška ovim aktivnostima, sa ciljem daljeg unapređenja dijagnostike, terapije, kao i nadzora nad tuberkulozom, obavlja se u saradnji sa projektom “Jačanje DOTS* u Bosni i Hercegovini i unapređenje programa borbe protiv tuberkuloze, uključujući tuberkulozu otpornu na više lijekova i kontrolu infekcije” koji se ﬁnansira iz sredstava Globalnog fonda za borbu protiv AIDS-a, tuberkuloze i malarije. Prema podacima koje je za prethodnu godinu prikupio Institut za javno zdravstvo, u Republici Srpskoj je u toku 2013. godine prijavljeno 440 osoba oboljelih od tuberkuloze, prema čemu incidencija tuberkuloze iznosi 31,43 na 100.000 stanovnika. Na osnovu ovih podataka, u Republici Srpskoj je najveći broj oboljelih od tuberkuloze stariji od 65 godina (47,5%). Ukupno gledano, muškarci obolijevaju češće (57,73%) nego žene (42,27%). Većina oboljelih od tuberkuloze, u 2013. godini, su osobe koje su od tuberkuloze oboljele prvi put (90,68%) dok, preU cilju borbe protiv tuberkuloze, ma lokalizaciji bolesti, većina prijavljenih Republika Srpska sprovodi aktivnosti u oboljelih od tuberkuloze je u 2013. godini skladu sa Politikom unapređivanja zdrav- oboljela od plućne tuberkuloze (91%). lja stanovništva u Republici Srpskoj do 2020. godine (u daljem tekstu: Politika). Ovim dokumentom je deﬁnisano da se bolja kontrola tuberkuloze obezbjeđuje kroz osiguravanje dostupnosti zdravstvenih usluga i intervencija, zasnovanih na dokazima, osjetljivim grupama stanovništva. U skladu sa Politikom, pripremljen je i Odlukom Vlade Republike Srpske, usvojen Program kontrole tuberkuloze u Republici Srpskoj od 2013. do 2017. godine (u daljem tekstu: Program). Program predstavlja dokument kojim se navode aktivnosti i smjernice u cilju smanjenja broja novooboljelih od tuberkuloze u Republici Srpskoj, a pripremljen je u skladu sa preporukama SZO-a. Kontrola tuberkuloze u Republici Srp- * Liječenja tuberkuloze po kratkotrajnom terapijskom skoj obavlja se kroz rad zdravstvenih usta- režimu pod neposrednim nadzorom uzimanja lijekova (engl. Directly Observed Treatment Short Course – nova te kroz aktivnosti Fonda zdravstve- DOTS).

Z D R A V S T V O

ardiovaskularne bolesti su svjetski ubica broj jedan. Već sada 17,3 miliona preranih smrtnih slučajeva su posljedica kardiovaskularnih bolesti, a do 2030. godine se očekuje da će taj broj porasti na 23 miliona. Oko 80% svjetskog tereta od kardiovaskularnih oboljenja pojavljuje se u slabo i srednje razvijenim zemljama. Nezdrav stil života značajno povećava rizik od nastanka oboljenja, od kojih su najznačajnije gojaznost, dijabetes i hipertenzija. Zdravlje u starosti zavisi od ulaganja u zdravlje od djetinjstva. Dobra vijest je da ﬁzička aktivnost, zdrava ishrana i nepušenje za 80% mogu spriječiti srčane i moždane udare i mogu pomoći da srce sporije stari. Ovogodišnji Svjetski dan srca ima za temu “Pridružimo se globalnom pokretu za bolji izbor za zdravo srce“ s ciljem da se stvori okruženje za zdravo srce i da svako ima pravo da razvije zdravo srce gdje god da živi, radi ili se odmara. Povodom obilježavanja Svjetskog dana srca 2014, Svjetska federacija za srce i njeni članovi su stavili glavni aspekt na stvaranje okruženja za ZDRAVO SRCE. Obezbjeđivanje zdravog okruženja omogućuje da ljudi imaju najbolje mogućno-

sti za razvoj zdravog srca, bez obzira na izbor gdje žive, rade i gdje se odmaraju, čime se pomaže da smanje svoj rizik za nastanak KV bolesti kako kod sebe, tako i kod ljudi u svojoj okolini. Svjetski lideri su prepoznali hitnost prevencije i kontrole KVB-a zajedno sa drugim hroničnim nezaraznim bolesti-

Obilježen Svjetski dan srca - 29. septembar 2014.

Zdravije okruženje za zdravo srce

ma (HNB) koje uključuju maligne bolesti, hroničnu respiratornu bolest i dijabetes. Zbog toga je 19. i 20. septembra 2011. održan Prvi samit Ujedinjenih nacija o hroničnim nezaraznim bolestima. Ove godine, 10. i 11. jula, održana je u UN konferencija koja je analizirala dosadašnje akcije koje su sprovedene na globalnom i nacionalnom nivou. Sve to omogućuje da se pitanje o hroničnim bolestima razmatra na globalnom nivou i stvori mogućnost da najviša tijela država koordiniraju globalni odgovor. Međutim, važno je što podrška borbi Povodom Svjetskog dana srca Fondacija „Zdravlje i srce“ uputila je „Razvojnu inicijativu“ Svjetskoj federaciji za srce (WHF) da se osnuje Global Health Development Found - združenih partnera svijeta za realizaciju strateških zajedničkih programa iz oblasti zdravstva, prije svega u zemljama u razvoju, World Point, kao razvojni, edukacioni i tehnološki centar, da WHF ustanovi svjetsko priznanje za doprinos razvoju kardiologije i da se ustanovi svjetska himna zdravlju srca. protiv KVB-a nije dobila samo uporište od političata i svjetskih lidera. Pojedinci širom svijeta mogu takođe smanjiti teret KVB-a učenjem o faktorima rizika i čineći vitalne korake ka smanjenju kako sopstvenog, tako i rizika svoje porodice. Radeći zajedno, možemo doprinijeti da se ostvari globalni cilj, a to je smanjenje za minimalno 25% broja preuranjenih smrtnih slučajeva uzrokovanih kardiovaskularnim bolestima do 2025.godine.

U ovom četrnaestom obilježavanju Svjetskog dana za srce, učestvovalo je 100 zemalja. Zahvaljući aktivnostima Fondacije “Zdravlje i srce”, koja ove godne obilježava 15 godina rada, Svjetski dan srca obilježava se kod nas već četrnaestu godinu. Grad Banjaluka je postao domaćin ove svjetske manifestacije za Republiku Srpsku i Bosnu i Hercegovinu. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS i domovima zdravlja u RS, organizovane su promotivne aktivnosti o značaju fizičke aktivnosti i zdrave ishrane, prestanku pušenja, kontrole faktora rizika, krvnog pritiska, ŠUK-a, hola, uz dijeljenje pamfleta Svjetskog dana srca 2014. Centralna manifestacija organizovana je u Banjaluci 29.9.2014. u 11h u Parku „Petar Kočić“ u saradnji sa Domom zdravlja Banjaluka, gradom Banjaluka, gdje su kontrolisani faktori rizika, krvni pritisak, ŠUK, hol, uz dijeljenje pamfleta za srce. Manifestaciju su svojim ličnim učešćem i promotivnim izjavama za medije podržali: prof. dr Duško Vulić, nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u RS; dr Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite RS; dr Nevena Todorović, pomoćnik direktora za medicinske poslove Doma zdravlja Banjaluka; dr Saša Urošević, regionalni menadžer “Hemofarma” u BiH, kao i predstavnici UB Kliničkog centra Banjaluka, Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske i predstavnicui Grada Banjaluka. “Edukacija i prevencija su veoma bitni segmenti u očuvanju zdravlja, pa tako i naša kompanija, već decenijama, podržava sve aktivnosti koje doprinose poboljšanju zdravlja ljudi. Zato smo i danas ovdje, da pokušamo objasniti koliko je prevencija kardiovaskularnih oboljenja zaista bitna. U sklopu podrške prevenciji ‘Hemofarm’ je proizveo Midol Protect, prvi domaći lijek s acetilsalicilnom kiselinom u obliku gastrorezistentnih tableta, koji je namijenjen prevenciji infarkta miokarda i moždanog udara”, rekao je dr Urošević, regionalni menadžer “Hemofarma”. M.C.

Z D R A V S T V O

nfekcija virusom humane imunodeficijencije (HIV), s posljedičnim stečenim manjkom imuniteta (AIDS od engl. acquired immunodeficiency syndrome) jedna je od infekcija koja se značajno proširila po cijelom svijetu i predstavlja značajan javnozdravstveni problem. Bosna i Hercegovina se za sada smatra zemljom sa niskom prevalencijom HIV i AIDS-a, međutim, svjesni smo da postoji mnogo faktora koji omogućavaju širenje virusa. Sprovođenje preventivnih mjera, naročito u populacijama pod povećanim rizikom (muškarci koji imaju seks sa muškarcima, seksualni radnici/ce, injekcioni korisnici droga i sl.) su od krucijalnog značaja za smanjenje rizika transmisije HIV infekcije kao i promjena ponašanja u populacijama pod povećanim rizikom. Od 2007. godine do danas Bosna i Hercegovina implementira nacionalni program u oblasti prevencije i tretmana HIV infekcije koji finansira Global Fond. Nosioci projekta su Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Federalno ministarstvo zdravstva i Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine. Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) je primarni primalac sredstava za Bosnu i Hercegovinu (BiH) dok su implementatori navedenog programa javnozdravstvene institucije i nevladine organizacije u BiH. Od samog početka programa Udruženje građana ‘’Viktorija’’ kao specijalizovana nevladina organizacija na polju prevencije i tretmana zavisnosti od psihoaktivnih supstanci je jedan od implementatora programa Globalnog Fonda u Bosni i Hercegovini. Aktivnosti koje ovo udruženje implementira na teritoriji cijele Republike Srpske su smanjenje štete u populaciji injekcionih korisnika droga, HIV preventivne programe u populaciji osuđenih lica u šest kazneno- popravnih zavoda u Republici Srpskoj kao i edukacija profesionalaca koji dolaze u kontakt sa osobama koje imaju rizična ponašanja u odnosu na HIV infekciju. Program prevencije HIV infekcije u Bosni I Hercegovini je prepoznao važnost i ulogu policijskih struktura u prevenciji HIV infekcije u društvenoj sredini. Povezanost i uticaj HIV infekcije i policijskih struktura je dvojaka i može se posmatrati kao: 1. Uticaj HIV infekcije na pripadnike policije i policiju kao organizovanu cjelinu Policajac/policajka su ljudska bića 28

Udruženje građana ‘’Viktorija’’

Uloga policije u prevenciji HIV-a i AIDS-a

Sanja Stanić, direktorka UG ‘’Viktorija’’

sa svim slabostima, rizicima i vulnerabilnošću. Otuda su poznavanje i samoprocjena individualnog rizika veoma bitni za svakog pripadnika policije. Rizik se može posmatrati kao: - lični, gdje spada rizično seksualno ponašanje i rizik eventualnog injekcionog korištenja narkotika. Rizično ponašanje smatra se osnovnim uzrokom najvećeg broja HIV infekcija u svakoj sredini; - profesionalni rizik koji je veoma značajan za pripadnike policije i odnosi se na kontakt s krvlju prilikom obavljanja svakodnevnih profesionalnih dužnosti.

nisu oﬁcijelno prihvatili svi zdravstveni i socijalni sistemi, sprovode se ad hoc i nailaze na razne otpore, od kojih je policijski najčešći (programi razmjene pribora za injektiranje kod injekcionih korisnika droga, najeklatantniji je primjer); - u nekim zemljama postoji neusklađenost aktuelnih zakona sa programima i mjerama HIV prevencije. Sprovodeći rigorozno zakone koji kriminalizuju određene oblike ponašanja ili same vulnerabilne grupe, policija zapravo otežava sprovođenje HIV preventivnih programa i aktivnosti; - u sredinama gdje se poštuju ljudska prava i gde se ne tolerišu nehuma-

2. Uticaj policije na tok i razvoj HIV epidemije Policija može da utiče na tok i razvoj epidemije u jednoj sredini bilo u pozitivnom bilo u negativnom smislu. Taj uticaj je vezan za niz problema, od kojih su neki povezani sa sprovođenjem zakona, a neki za samu praksu pripadnika policije. Među brojnim izazovima ističe se: - mogućnost policije da pomogne u implementaciji HIV preventivnih programa ili da oteža njihovu primjenu. To se posebno odnosi na programe smanjenja štete za pojedine vulnerabilne grupe, npr. injekcione korisnike droga ili seksualne radnike/ce. Te programe

ni i drugi degradirajući postupci, policija može mnogo doprinijeti uspjehu preventivnih programa i uspostavljanju saradnje sa sektorima koji te programe realizuju. Svako kršenje prava ljudi ima niz zdravstvenih posljedica i policija mora da bude svjesna zdravstvenih implikacija svojih akcija. U periodu od 2007. godine do 2012. godine, UG ‘’Viktorija’’ je, u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova Republike Srpske i Graničnom policijom Bosne i Hercegovine, organizovalo treninge za policijske službenike i službenike granične policije čiji je osnovni cilj bio povećanje znanja kao i usvajanje

Trening trenera za policijske službenike

Z D R A V S T V O

preventivnih mjera zaštite u odnosu na krvno prenosive infekcije kojima su ovi službenici izloženi na radnom mjestu kao i senzibilizacija policijskih struktura o važnosti programa smanjenja štete u lokalnim zajednicama. U navedenom periodu ukupno 165 policajaca iz različitih organizacionih jedinica je učestvovalo na navedenim treninzima. Od 2013. godine, metodologija i fokus obuke policijskih službenika se mijenja, čime se nastoje ojačati kadrovski kapaciteti policijskih struktura kako bi obuke policijskih službenika u oblasti prevencije HIV-a i AIDS-a postale sastavni dijelovi kontinuirane edukacije Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske. Takođe, novim pristupom se nastojalo ojačati partnerstvo bezbjednosnih struktura, javnozdravstvenih ustanova i nevladinih organizacija u očuvanju i unapređivanju zdravlja stanovništva sa jasno deﬁnisanim ulogama i odgovornosti svih partnera. Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske je imenovalo 11 policijskih inspektora iz organizacionih jedinica širom Republike Srpske koji su prošli kontinuirane obuke o ulozi policije u HIV prevenciji i stekli status trenera. Nakon završenog treninga, polaznici su osposobljeni da: • Razumiju mjesto, ulogu, značaj i očekivane aktivnosti od strane policije u HIV prevenciji; • Ovladaju efektivnim metodološkim pristupima koje mogu da koriste u edukaciji pripadnika policije; • Organizuju i sprovedu seminare za pripadnike policije u oblasti uloge policije u HIV prevenciji. • Treninzi su omogućili sticanje znanja o: • Esencijalnim HIV preventivnim strategijama, njihovom značaju i primjeni; • Karakteristikama vulnerabilnosti, osobnostima i potrebama HIV vulnerabilnih grupa; • Neophodnosti poštovanja ljudskih prava i pristupu programima zasnovanim na pravima; • Mogućnostima i ovlašćenjima policije u pružanju pomoći i podrške u sprovođenju HIV preventivnih programa i saradnji sa drugim sektorima. Treneri koji kontinuirano prate, vode i facilituju obuku su prim. dr sc. med. Dragan Ilić, direktor Instituta za javno zdravlje Srbije, i prof. dr sc. med. Viktorija Cucić, profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu.

Svjetski dan mentalnog zdravlja, 10. oktobar 2014.

Živjeti sa šizofrenijom

a inicijativu Svjetske federacije za mentalno zdravlje (World Federation of Mental Health) svake godine 10. oktobra obilježava se Svjetski dan mentalnog zdravlja u cilju podizanja svijesti o važnosti problema povezanih s mentalnim zdravljem... Mentalno zdravlje pojedinca, kažu stručnjaci, podrazumijeva lični osjećaj psihičkog blagostanja, uspješnosti i zadovoljstva, predstavlja važan izvor kvalitetnog življenja, a ujedno je i važan resurs za porodicu i društvo. Izostanak mentalnog zdravlja, bez obzira na tjelesno, uvijek znači duševnu patnju, gubitak ljudskog potencijala te disfunkciju pojedinca na svakom polju. Stoga je važno, uvijek iznova, ponavljati kako „nema zdravlja bez duševnog zdravlja“, a javnozdravstvenim mjerama graditi osnove za visokokvalitetno mentalno zdravlje društva i pojedinca u njemu. O tome koliko je zapravo mentalno zdravlje bitno govori i sama definicija zdravlja koju je 1926. godine dao Andrija Štampar: „Zdravlje je stanje potpunog fizičkog, psihičkog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti“. Od Štamparova govora na zasjedanju Prve skupštine Svjetske zdravstvene organizacije, 25. juna 1948. godine do danas, prošlo je 66 godina, a jednako je aktuelno ono što je, između ostalog, rekao: „Bolest nije posljedica samo fizičkih i bioloških faktora. U pitanjima zdravlja sve

Šizofrenija je težak oblik mentalne bolesti koja pogađa 7 od 1000 odraslih osoba, najčešće između 15 i 35 godina. U pitanju je psihijatrijski poremećaj koji često označava ozbiljnu, hroničnu, mentalnu bolest koja utiče na proces mišljenja, otežava percepciju realnosti te uzrokuje promjene u emocionalnom reagovanju i ponašanju oboljele osobe. Tokom procesa razvoja bolesti osoba ne može da utvrdi jasnu razliku između realnih i zamišljenih događaja, da razmišlja logično, izrazi osjećanja ili da se ponaša na odgovarajući način. Procjenjuje se da 26 miliona ljudi u svijetu živi sa šizofrenijom. Šizofreni, šizotipski i sumanuti poremećaji se nalaze na trećem mjestu (15,6%) kao razlog posjete porodičnom doktoru u primarnoj zdravstvenoj zaštiti u Republici Srpskoj.

Trenutno ne postoji lijek koji bi doveo do potpunog izlječenja bolesti, ali postoje dostupni tretmani koji eﬁkasno umanjuju simptome te doprinose uspješnom socijalnom funkcionisanju osobe. Većina osoba koje žive sa šizofrenijom, uz primjenu preporučene terapije, mogu voditi sadržajan i produktivan život te biti uključeni u sve društvene aktivnosti. Jedna od četiri osobe će tokom života imati neku vrstu mentalnog problema. Ipak, statistika djelimično daje utisak da su ljudi pogođeni mentalnim poremećajima neka izdvojena grupa i da su svakako u manjini. Tačno je da je društvo posljednjih decenija postalo nešto otvorenije, ali to ne znači da osobe s mentalnim poremećajima mogu o svom zdravstvenom stanju da govore s bilo kim. 29

Z D R A V S T V O

veću ulogu igraju ekonomski i socijalni faktori i ti se problemi trebaju rješavati ne samo s tehničkog, već isto tako i sa sociološkog stajališta. Zdravlje treba biti faktor stvaranja boljeg i sretnijeg života. Budući da je zdravlje osnovno pravo svakog ljudskog bića, zajednica je dužna osigurati ljudima što potpuniju zdravstvenu zaštitu”. Ove godine fokus interesa Svjetske zdravstvene organizacije je življenje sa šizofrenijom, a cilj je povećati svijest o činjenicama da je šizofrenija izlječiva bolest, da je liječenje eﬁkasnije u njenim ranijim fazama te da više od 50% osoba sa šizofrenijom ne dobiuja odgovarajuću njegu. Stigma je i dalje široko rasprostranjena, a čak devet od deset pacijenata s mentalnim problemima kaže da je bolest imala negativan uticaj na njihove živote. Za poremećaje poput bipolarnog i šizofrenije, stigma je naročito izražena. Istraživanje koje je sprovela organizacija „Rethink Mental Illnes“ otkrilo je da 65 odsto ljudi ne bi reklo svom šefu da boluju od šizofrenije. Udruženje građana “Zajedno” iz Banjaluke za BUKU - udruženje za podršku porodicama, licima i zajednici u mentalnom zdravlju svake godine organizuje manifestaciju povodom obilježavanja Svjetskog dana mentalnog zdravlja, a ove godine manifestacija je održana u Domu omladine u Banjaluci. U programu koji j izveden smjenjivale su se stručne prezentacije, muzički i zabavni program u kojem su učestvovali kako sami korisnici udruženja, tako i mladi sa Muzičke akademije, Muzičke i Medicinske škole, Gimnazije, Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Banjaluka, Klinika za psihijatriju Banjaluka i drugi koji su svojim učešćem doprinijeli obilježavanju ovog značajnog datuma. U uvodnom dijelu penzionisani ljekar Stojan Joka, jedan od saradnika volontera udruženja „Zajedno“, kazao je kako današnja civilizacija u velikoj mjeri blati, diskriminiše i isključuje sve osobe koje su se nekad u životu suočile sa izazovima različitih psihoza. „Ipak, moramo znati da se djelovati može na tri nivoa, a to su - nivo porodice, nivo stručnog pristupa i nivo društva. Stručnjaci rade svoj dio posla, ali ako porodica odbije da održi uloge koje pacijent ima unutar nje i ako društvo odbaci osobu sa psihozom, jasno je da ne može puno da se postigne“, naglasio je on. M.C.

Udruženje „Sonata“, Trebinje U prostorijama „Sonate“ 8. oktobra obilježen Dan mentalnog zdravlja. Program obilježavanja se sastojao od

predavanja na temu shizofrenije, čitanja stihova, kao i prodajne izložbe artikala koji izrađuju kako članovi, tako i korisnici udruženja. Predavanje na temu shizofrenije, održao je dr Dragan Sorajić. Naše članice Jasna Kumro i Nataša Stanić su čitale stihove autorskih pjesama. Programu je prisustvovao veliki broj sugrađana, predstavnici lokalne uprave i samouprave, Doma zdravlja, predstavnici LOT tima u Trebinju, Fonda zdravstvenog osiguranja, Centra za socijalni rad, korisnici Centra djece sa posebnim potrebama „Sunce nam je zajedničko“, kao i brojni novinari, koji su se odazvali pozivu da medijski poprate ovaj događaj. Uz pomoć „Sonate“, Jasna Kumro i Nataša Stanić su u oktobru imale promociju knjiga poezije. Nataša je izdala svoju drugu, a Jasna prvu knjigu poezije. Pripremila: Miholjka Janković, predsjednica UG „Sonata“ Trebinje

Z D R A V S T V O

Hemoglobin

emoglobin je krvni pigment, metaloprotein, koji se nalazi u crvenim krvnim zrncima (eritrocitima), a služi za prenos kiseonika (O2) od pluća do ostalih dijelova tijela i ugljen- Pripremila: Vanja Babić, master biohemije dioksida (CO2) od tkiva do pluća. Hemoglobin koji prenosi kiseonik zove se oksihemoglobin i krvi daje svije“Iako se disanje čini tako jednostavnim, izgleda da se ta temeljna životna funkcija odvija isključivo zahvatlocrvenu boju, dok onaj koji prenosi ljujući međudjelovanju mnogih vrsta atoma u jednom ogromnom i izuzetno složenom molekulu,” (Max Ferdiugljen-dioksid daje tamnocrvenu boju nand Perutz, jedan od dobitnika Nobelove nagrade 1962. za definiciju strukture molekula hemoglobina) i zove se karbaminohemoglobin. Ova dva oblika hemoglobina mogu prelaziti jedan u drugi. Oblik hemoglobina pri kome za njega nije vezan kiseonik se naziva deoksihemoglobin. Hemoglobin čini 97% suve materije crvenih krvnih ćelija i oko 35% ukupnog sadržaja (uključujući vodu). Ime hemoglobin je kovanica i sastoji se od riječi hem i globin, što ukazuje da je hemoglobin globularni protein koji se sastoji iz globina kao proteinskog dijela (četiri polipeptidna lanca) i četiri molekula hema. Za svaki molekul hema vezan je po jedan atom gvožđa (Fe). Količina kiseonika koja može da se rastvori u tjelesnim tečnostima je mala i nedovoljna u odnosu na potrebe organizma. Zato u organizmu postoji hemoglobin kojim se mogu prenositi znatno veće količine kiseonika. Po gramu hemoglobina se veže 1,36 do 1,37 ml kiseonika, što povećava ukupan kapacitet gmoidnog oblika. Ovo ukazuje na to da nika se dešava sa velikim afinitetom, kiseonika u krvi i do 70 puta. subjedinice hemoglobina kooperiraju u kao što se i vidi na krivoj, pri pritisku Sinteza hemoglobina se odvija upovezivanju kiseonika. Kooperativno ve- između 20 i 30 mmHg. Sigmoidna kriva vezivanja kiseoredo sa sazrijevanjem eritrocita. Dnevno zivanje kiseonika za četiri subjedinice se kod odrasle osobe sintetiše oko 8 g hemoglobina znači da vezivanje jednog nika ukazuje na specifične strukturne hemoglobina. Tokom života eritrocita, molekula kiseonika na jednom hemu promjene koje započinju na jednoj i koji traje oko 120 dana, ne mijenja se povećava afinitet prema kiseoniku pre- zatim se prenose na druge hem gruhemoglobin. Nakon raspadanja eritroostalih hem grupa u istom molekulu pe u tetrameru hemoglobina. Ukupan cita dolazi do raspadanja i hemoglobihemoglobina. Ovaj efekat se naziva i efekat je da je afinitet hemoglobina na oslobađanjem proteina i otvaranjem hem-hem interakcija. Iako je prvom za poslednji kiseonik približno 300 molekula hema i oslobađanjem gvožđa. molekulu kiseonika teško da se veže puta veći od vezivanja prvog moleza hemoglobin, dalje vezivanje kiseo- kula kiseonika. Gvožđe se ponovo koristi za resintezu hemoglobina, kao i drugih jedinjenja koja sadrže molekul hema. Ostatak molekula hema se ne koristi ponovo, već podliježe promjenama do bilirubina, koji putem krvi dospijeva u jetru, zatim u žuč i tanko crijevo u kome prelazi u krajnje proizvode razgradnje hema, tj. u bilinogene i biline. Oni se nakon reapsorpcije iz tankog crijeva uglavnom izlučuju fecesom i urinom. Hemoglobin može da veže četiri molekula kiseonika, po jedan molekul za svaku hem grupu. Stepen zasićenja ovih mjesta varira od 0 do 100%. Kriva koja predstavlja zavisnost stepena zasićenja hemoglobina u odnosu na različite parcijalne pritiske kiseonika naziva se kriva disocijacije kiseonika. Kriva disocijacije kiseonika je si32

Z D R A V S T V O

Kooperativno vezivanje kiseonika omogućava hemoglobinu da dostavi više kiseonika tkivu u uslovima male promjene parcijalnog pritiska kiseonika. U plućima je koncentracija kiseonika visoka i hemoglobin postaje zasićen kiseonikom. Suprotno ovome, u perifernom tkivu oksihemoglobin otpušta svoj kiseonik kako bi bio korišten u reakcijama aerobnog metabolizma tkiva. Pored hem-hem interakcije u hemoglobinu, za njegovu funkciju poseban značaj imaju alosterni modulatori. Sposobnost hemoglobina da reverzibilno vezuje kiseonik je pod uticajem: parcijalnog pritiska kiseonika - pO2 (kroz hem-hem interakciju), pH sredine (H+ jona), parcijalnog pritiska ugljen-dioksida - pCO2 i raspoloživosti 2,3 – difosfoglicerata (2,3-DFG). Nazivaju se alosterni modulatori jer njihovo vezivanje sa jednim dijelom hemoglobina djeluje na vezivanje kiseonika za hem grupe hemoglobina. Oni mogu imati pozitivan efekat (povećavaju afinitet prema kiseoniku) ili negativan efekat (snižavaju afinitet prema kiseoniku). H+ joni, ugljen-dioksid i 2,3-DFG su negativni alosterni modulatori hemoglobina. Svojim vezivanjem za hemoglobin prevode hemoglobin u deoksihemoglobin i na taj način olakšavaju oslobađanje kiseonika. Za ovo postoji fiziološka potreba jer je tkivima potreban kiseonik tamo gdje je koncentracija H+ i 2,3-DFG najveća. Afinitet hemoglobina prema kiseoniku je osjetljiv na pH. Ova pojava se naziva Borov efekat. On se označava kao pomak udesno na krivi disocijacije kiseonika sa snižavanjem pH. Povećana koncentracija H+ jona (snižen pH) favorizuje otpuštanje kiseonika iz molekula hemoglobina. U cirkulaciji između alveola pluća i kapilara perifernih tkiva, eritrociti su izloženi različitim vrijednostima pH i pO2. Visok pO2 u plućima dovodi do zasićenja kiseonikom. U perifernom tkivu, sredina je kisela, pH nizak, zbog stvaranja kiselih metabolita. Hemoglobin zasićen kiseonikom, kada dospije u ovu sredinu, oslobađa se kiseonika. Međusobna povezanost zasićenja kiseonikom i pH je u skladu sa zahtjevima aerobnog metabolizma. Borov efekat je usko povezan sa sposobnošću djelovanja ugljen-dioksida na afinitet hemoglobina prema kiseoniku. Slično negativnom alosternom efektu pH, povećana koncentracija ugljendioksida snižava afinitet hemoglobina prema kiseoniku. Efekat ugljen-dioksida ne treba posmatrati samo kao alosterni

efekat modulatora, već je to i funkcija hemoglobina da oslobođeni ugljen-dioksid transportuje i oslobađa u plućima. Postoji jaka fiziološka povezanost pCO2 i afiniteta za kiseonik. Ugljen-dioksid je produkt oksidacije u mitohondrijama i, kao i vodonikov jon, oslobađa se u metabolički aktivnim tkivima. Poslije difuzije u krv, mala količina ugljen-dioksida reaguje sa oksihemoglobinom, što uslovljava disocijaciju vezanog kiseonika. U plućima, krv i hemoglobin su izloženi niskom pCO2, pa se oslobađa ugljen-dioksid, a ponovo se veže kiseonik. U grupu negativnih alosternih modulatora takođe spada 2,3-difosfoglicerat. To je najvažniji organski fosfat u eritrocitima koji nastaje pri razgradnji glukoze. U eritrocitima se nalazi u visokoj koncentraciji koja odgovara koncentraciji hemoglobina. Pri nižem parcijalnom pritisku kiseonika veže se za hemoglobin, čime podstiče otpuštanje kiseonika. Kod ljudi koji žive na visokim nadmorskim visinama, koncentracija 2,3-difosfoglicerata u krvi je povišena, što uvećava sposobnost organizma da dostavi veću količinu kiseonika tkivima u uslovima njegove smanjene količine. Hemoglobin ima sposobnost da za sebe veže i ugljen-monoksid (dim iz duvana, izduvni gasovi automobila). Afinitet hemoglobina prema ugljen-monoksidu je i do 200 puta veći nego afinitet prema kiseoniku što znači da i male količine ugljen-monoksida znatno smanjuju njegovu sposobnost da prenosi kiseonik. Kada se ugljen-monoksid veže za hemoglobin, nastaje svijetlocrveno jedinjenje koje se zove karboksihemoglobin koji prouzrokuje da koža osobe koja je umrla od trovanja ugljen-monoksidom postane blijedoroza. Kada se u vazduhu koji se udiše nalazi već i 0,02% ugljen-monoksida, dolazi do glavobolje i povraćanja. Ukoliko se koncentracija ugljen-monoksida poveća na 0,1%, može da dođe do gubitka svijesti. Kod nekih pušača i do 20% mjesta za preuzimanje kiseonika može biti blokirano ugljen-monoksidom. Hemoglobin takođe ima veliku sposobnost vezivanja cijanida (CN-), sumpor-monoksida (SO), azot-dioksida (NO2) i sulfida (S2-), uključujući vodonik-sulfid (H2S). Sva ova jedinjenja vezana za gvožđe u hem grupi ne mijenjanju njegovo oksidaciono stanje, ali sprječavaju vezivanje kiseonika čime izazivaju veliku toksičnost.

Određivanje koncentracije hemoglobina u krvi ima klinički značaj u slučaju sniženih vrijednosti kod anemije i povišenih vrijednosti kod eritrocitoze. Snižene vrijednosti hemoglobina se javljaju kod anemije usljed krvarenja, hemolize ili snižene sinteze. Snižena sinteza se javlja usljed deficijencije gvožđa, snižene sinteze hema ili globina i kod deficijencije vitamina B12. Povišene vrijednosti hemoglobina su obično nađene kod eritrocitoze i ona se javlja zbog dehidratacije, cijanoze, hipoksije, zbog boravka na većoj nadmorskoj visini, oboljenja srca ili pluća. Postoje dva tipa poremećaja koji su vezani za stvaranje hemoglobina: Hemoglobinopatije (produkcija strukturalno abnormalnih hemoglobinskih molekula); Talasemije (sinteza nedovoljne količine normalnog hemoglobina). Strukturni poremećaj kod hemoglobinopatija može da se javi usljed: 1) supstitucije neke aminokiseline u globinskom dijelu hemoglobina; 2) izostavljanja jedne ili više aminokiselina; ili 3) uvođenja nove aminokiseline u globinski dio. Ovakve promjene prouzrokuju niz različitih funkcionalnih poremećaja. Mijenjaju se rastvorljivost i stabilnost (anemija srpastih ćelija i hemolitička anemija), kapacitet za prenošenje O2 u krvi (methemoglobinemija) i brzina stvaranja hemoglobina (hipohromna anemija). Promjena rastvorljivosti najčešće dovodi do hemoglobinopatije, koja je poznata kao oboljenje srpastih ćelija („sickle cell“ ). Oboljenje se javlja od drugog do šestog mjeseca života, nasljedni je oblik anemije. Kod ovog oboljenja se stvaraju patološki proteinski lanci u sastavu globinskog dijela. Normalno, crvene krvne ćelije su fleksibilne i okrugle te se kreću lako kroz krvne sudove. Kod anemije srpastih ćelija, crvene krvne ćelije postaju krute i ljepljive te su u obliku srpa ili polumjeseca. One mogu zapeti u male krvne sudove, što može usporiti ili blokirati protok krvi i kiseonika u dijelovima tijela. Srpaste ćelije se razlažu brzo, tako da kiseonik ne dospijeva do organa u tijelu. Promjenom stabilnosti hemoglobina, eritrociti su podložniji lizi nego normalni eritrociti, što dovodi do hemolitičke anemije. Poznate su i rijetke varijante hemoglobina kod kojih je afinitet za vezivanje kiseonika povećan ili smanjen. Povećani afinitet za vezivanje kiseonika dovodi do smanjenja prenosa (predaje) kiseonika 33

Z D R A V S T V O

remećaja. Talasemija minor je praćena mikrocitnim eritrocitima, hipohromijom, ponekad umjerenom anemijom i povećanim brojem eritrocita u perifernoj krvi. Talasemiju major karakterišu teška anemija, hipohromija, makrocitni eritrociti, znakovi povećane hemolize, uvećanjem jetre i slezine. Ova anemija je praćena zastojem u rastu.

tkivima, usljed čega dolazi do oksidacije atoma gvožđa (Fe) u molekulu hemoglobina. Ovo ima za posljedicu pojavu methemoglobinemija. Neke hemoglobinopatije su praćene hipohromnom anemijom, koja je izazvana nedovoljnim stvaranjem hemoglobina usljed poremećaja u brzini sinteze abnormalnog hemoglobina. Talasemije predstavljaju grupu nasljednih anemija koje su posljedica nedovoljnog stvaranja proteinskih lanaca u globinu. Razlikuju se talasemija minor i talasemija major i ovi nazivi istovremeno označavaju težinu kliničkog po34

Mikroskopski izgled zdravih eritrocita i srpastih ćelija

Patološki derivati hemoglobina Neki derivati hemoglobina su klinički značajni zbog toga što se stvaraju i nalaze u krvi u patološkim količinama kod različitih oboljenja. U većini slučajeva nastaju usljed povećanog izlaganja toksičnim hemijskim agensima. Methemoglobin – U normalnom hemoglobinu gvožđe se nalazi u obliku Fe2+. Ako se gvožđe oksiduje u Fe3+, hemoglobin gubi sposobnost da prenosi kiseonik. Methemoglobinemija može biti nasljedna ili stečena (usljed uzimanja nekih lijekova, toksičnih agenasa, hemolitičkih agenasa, djelovanjem nitrita itd.) Pri tom je stečena methemoglobinemija mnogo češća. Ako se količina methemoglobina suviše poveća, dolazi do oštećenja ćelija prelaženjem methemoglobina u krv i izlučivanjem putem urina. Ukoliko u krvi ima više od 20 g/l methemoglobina, javlja se cijanoza (plava, modra prebojenost kože i sluzokože). Sulfohemoglobin – redukovani hemoglobin koji je kombinovan s vodonik-sulfidom. Formira se pod dejstvom istih supstanci koje izazivaju methemoglobinemiju, ali u prisustvu jedinjenja koja sadrže sumpor. Sulfohemoglobin i methemoglobin se najčešće sreću kod istog pacijenta. Sulfohemoglobin ne može da prenosi kiseonik niti se može ponovo prevesti u hemoglobin. Čak i male količine sulfohemoglobina čine pacijenta cijanotičnim. Karboksihemoglobin – Ugljenmonoksid se vezuje na isto mjesto na hemoglobinu kao i kiseonik. Kapacitet hemoglobina za ovakvo kombinovanje je isti i za ugljen-monoksid i za kiseonik, mada je afinitet ugljen-monoksida 200 puta veći od afiniteta prema kiseoniku. Iz ovog razloga se čak u prisustvu relativno malih količina CO u vazduhu formiraju značajne količine karboksihemoglobina u krvi, uz odgovarajuće smanjenje kapaciteta hemoglobina za prenos kiseonika. Male količine karboksihemoglobina (do 10%) mogu u normalnim uslovima da se nađu kod gradskih stanovnika. Koncentracije iznad 40% mogu da budu fatalne.

eke hronične plućne bolesti, posebno opstruktivne, su obilježene dugotrajnim, često promjenljivim tokom i prate pacijenta najčešće do kraja života. Adekvatno liječenje ovih pacijenata zahtijeva, osim odgovarajuće medikamentozne terapije, i terapijske mjere koje su usmjerene, u prvom redu, na dugoročni karakter bolesti i njene posljedice. Među tim mjerama je pulmološka rehabilitacija, trenutno najprihvaćeniji oblik liječenja u svijetu, jer se njome može pozitivno i trajnije uticati na kvalitet života ovih pacijenata i njihovog fizičkog stanja. Dosadašnja iskustva su pokazala da pulmološka rehabilitacija poboljšava fizičke sposobnosti pacijenta, smanjuje osjećaj gušenja, broj egzacerbacija osnovne bolesti i broj hospitalizacija te bitno poboljšava kvalitet života. Gušenje, koje je glavni simptom opstruktivnih plućnih bolesti (ali i plućnih fibroza i još nekih pulmoloških bolesti) je istovremeno i glavni razlog za smanjenje tjelesnih sposobnosti, a time i kvaliteta života ovih pacijenata. Ako pogledamo internacionalnu literaturu (posebno angloameričku) u posljednje dvije decenije, padaju u oči izvanredni rezultati treningterapije, posebno kod opstruktivnih plućnih bolesti. Ovi rezul-

Z D R A V S T V O

tati su potvrđeni kod svih stepena težine bolesti, od najlakše bronhoopstrukcije do teške respiratorne insuﬁcijencije (kod ove posljednje se podrazumijeva i provođenje odgovarajuće supstitucije kiseonikom). Značajnu ulogu u etiopatogenezi navedenih bolesti i njihovom daljem toku ima i ponašanje samog pacijenta (pušenje, izloženost drugim inhalativnim noksama, poznavanje bolesti i mogućnosti njenog liječenja, prihvatanje bolesti i sl.). Zbog toga je primjena edukativnih mjera bitan element u liječenju. Cilj je da pacijent prihvati određene oblike ponašanja i da mu se prenesu potrebna znanja koja će ga osposobiti da „savlada“ svoju bolest, da nauči da „živi“ sa njom kako bi mu se povratilo samopouzdanje i omogućila reintegracija kako u radnu, tako i u socijalnu sredinu. Svi smo svjedoci česte socijalne izolacije hroničnih bolesnika što ima trajne posljedice ne samo na psihičko stanje bolesnika, nego i na ishod same bolesti. Time smo došli do osnovnih elemenata pulmološke rehabilitacije: adekvatna medikamentozna terapija, tjelesni trening i disajna terapija, edukacija pacijenta.

Pulmološka rehabilitacija, osnove i sadržaji

Principi medikamentozne terapije opstruktivnih plućnih bolesti su regulisani odgovarajućim internacionalnim smjernicama i nisu tema ovog priloga.

pumpe, proﬁlaksom osteoporoze, treningom mišića karličnog dna, ASŽ treningom (trening aktivnosti svakodnevnog života) - radnom terapijom i, po potrebi, savjetovanjem o upotrebi odgovarajućih pomagala. Efekat opšteg arobnog treninga izdržljivosti postiže se učestalom frekvencom ponavljanja i relativno niskim intenzitetom. Bitan kriterijum je da se postigne maksimalni prijem kiseonika (VO2). Ovaj trening je istovremeno i kardiovaskularni trening s obzirom na to da je i kapacitet kardivaskularnog sistema limitirajući faktor. Trening izdržljivosti najčešće se provodi na ergometru, pokretnoj traci, nordijskim hodom, plivanjem, pješačenjem, kao i posebnim vrstama „poligona“!

Fizički (tjelesni) trening Za razliku od zdravih osoba, pacijenti sa opstruktivnim plućnim bolestima imaju dalako češće smanjenje ﬁzičke sposobnosti. U kojoj mjeri je to izraženo zavisi od stepena opstruktivnih ventilatornih smetnji, malnutricije sa mišićnim katabolizmom, eventualne mišićne slabosti izazvane dugotrajnom terapijom kortizonom. Vrlo često pacijenti zbog bolesti izbjegavaju ﬁzičke aktivnosti što dovodi do neutreniranosti. Kao posljedicu netreniranosti nalazimo kod ovih pacijenata vrlo često i ograničenje

parametara kardiovaskularne funkcije (VO2max, minutni srčani volumen) kao i redukovanu snagu i smanjen metabilični kapacitet periferne skeletne muskulature. To znači da odgovarajući ciljani trening može da dovede do porasta ﬁzičkih sposobnosti pacijenta sa hroničnim opstruktivnim plućnim bolestima skoro u svim fazama bolesti s obzirom na to da uzrok njihovog smanjenja leži dijelom i u neutreniranosti. Težište treningterapije kod pulmoloških pacijenata je na: • opštom aerobnom treningu izdržljivosti • treningu mišićne snage Ovi noseći stubovi treningterapije se, zavisno od postojeće kliničke slike, dopunjavaju treningom mišića disajne

Dr Ljiljana Nešić, Zavod za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“

Trening mišićne snage je uz trening izdržljivosti jedan od najznačajnijih oblika treninga kod pulmoloških pacijenata, posebno kod uznapredovale HOPB kod koje se aerobni trening izdržljivosti ponekad skoro ne može provoditi. Naprotiv, kod treninga mišićne snage postoji smanjeno stvaranje laktata u mišićima koji se treniraju čime se smanjuju i ventilacione potrebe, što omogućava trening i dovodi poboljšanja opšte mobilnosti. Edukacija Zbog fizioloških i psiholoških posljedica bolesti pacijenti sve više gube mogućnost kontrole svojih svakodnevnih aktivnosti što, između ostalog, dovodi i do smanjenja samopouzdanja. Aktivno učešće u životu ustupa mjesto pasivnom stavu posmatrača, a zauzvrat dolazi do negativnog efekta na pridržavanje terapije. Provođenjem uspješne treningterapije i edukovanjem pacijenata mijenja se njihov stav, između ostalog, i zbog saznanja da bolest ne mora da kontroliše njihov život, već da oni mogu da kontrolišu tok svoje bolesti. Iz svega se da zaključiti da je pulmološka rehabilitacija jedan kompleksan, multimodalni terapijski koncept za čije provođenje su potrebni odgovarajući prostor i oprema kao i terapijski tim koji čine pulmolozi, ljekari sportske medicine i fizijatri, fizioterapeuti, medicinske sestre, psiholozi, socijalni radnici i ergoterapeuti. Pulmološku rehabilitaciju ne smijemo poistovjetiti sa fizikalnom terapijom pulmoloških pacijenata koju provodimo da bismo izbjegli rizike staze bronhijalnog sekreta, posebno kod pacijenata u egzacerbaciji osnovne plućne bolesti ili u postoperativnom toku. Da bi postigla željeni efekat, potrebno je da pulmološka rehabilitacija traje najmanje tri sedmice, optimalno četiri do pet sedmica. Kao što je poznato efekti treninga se gube nakon prestanka njegovog provođenja što otvara novi problem: pitanje mogućnosti provođenja redovnog treninga za pulmološke pacijente (1-2 puta sedmično). Za Zavod „Dr Miroslav Zotović“ to je jedan novi izazov za budućnost. 35

Z D R A V S T V O

Presbymax

resbiopija je stanje koje se karakteriše gubitkom opsega akomodacije prirodnog sočiva i na taj način gubitka sposobnosti jasnog vida na blizinu. Ovo stanje se obično javlja nakon 45. godine života kada se javlja potreba da se tekst koji se čita udaljuje da bi se jasno vidjelo. Najčešći način korigovanja presbi- način se dobijaju multiple tačke fokuopije je korišćenje naočara za čitanje, sa unutar oka. a rjeđe se upotrebljavaju multifokalna Presbymax procedura više fokusikontaktna sočiva. ra dominantno oko za daljinu i nedominantno za blizinu. Na ovaj način postiže se optimalna dubina vidnog polja na svim daljinama. Oko 85% ljudi starosti preko 40 godina ispunjavaju uslove za tretman. Kod pacijenata koji su dalekovidi, kratkovidi ili astigmate tokom presbymax procedure se rješava isti problem. Ova tehnika je takođe korisna kod U posljednje vrijeme su se pojavili novi načini korekcije presbiopije. pacijenata starijih od 45 godina kod Presbymax procedura je dizajnira- kojih se može uraditi korekcija kratkona da koriguje ovakve probleme budu- vidosti, a da se istovremeno ne uništi ći da se radi o stanju koji se javlja sa mogućnost jasnog vida na blizinu. Starosni limit se odnosi samo na starenjem zbog gubitka ﬂeksibilnosti starosnu dob pacijenata, odnosno paprirodnog sočiva. Čitav tretman traje nekoliko minu- cijenti moraju biti stariji od 40 godina ta, a korekcija se postiže za nekoliko da bi im bio urađen tretman. Ukoliko je osoba ranije imala lasersekundi. Uz pomoć lasera se mijenja zakrivljenost površine rožnjače i na taj ski tretman kojim je korigovala svoj vid,

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

taj tretman nije prepreka da se uradi ovakva vrsta korekcije. Naravno, prije tretmana je neophodno utvrditi da li oko pacijenta ispunjava kriterijume za laserski tretman. Tokom pripremnih pregleda utvrđuje se zdravlje oka i radi mapiranje rožnjače. Ako je pacijent operisao kataraktu, takođe može naknadno da uradi Presbymax tretman kako bi mu se omogućilo da ponovo jasno vidi i na daljinu i na blizinu. Efekat tretmana je stalan, naročito ako se tokom Presbymax tretmana radi i korekcija kratkovidosti, dalekovidosti i astigmatizma. Rizici tretmana su mali ako se poštuju standardi koji se traže od laserske aplikacije. Presbymax je tehnika za osobe koje žele da zadrže mladalački i visokoproduktivni stil života i koje ne žele da se zamaraju naočarama za čitanje.

Z D R A V S T V O

itomegalovirusna infekcija je jedna od najraširenijih virusnih infekcija, jer je preko 60% odraslih osoba serološki pozitivno, a u nekim sredinama čak i do 90%. Oboljenje se može prenijeti polnim putem, putem sluzokože i sekreta. Infekcija CMV-om je rasprostranjena širom svijeta, posebno u sredinama sa lošim socijalnoekonomskim uslovima, a zavisi i od uzrasta te seksualne aktivnosti. Serološka ispitivanja su pokazala da je ova bolest veoma česta, naročito u svom asimptomatskom obliku. Ispitivanja su pokazala da preko 60% odrasle populacije ima antitijela na CMV. CMV se prenosi direktnim kontaktom sa osobe na osobu, najčešće preko sluzokože ili preko izlučevina organizma. Najčešće se prenosi seksualnim putem te je prevalencija CMV-antitijela veća u mlađih osoba sa većom seksualnom aktivnošću, prostitutki, homoseksualaca i direktno je proporcionalna broju seksualnih partnera. U odraslih osoba, pa i trudnica, bolest je u pravilu asimptomatska, što većinom otežava pravovoremenu dijagnozu, a kliničke manifestacije postnatalne CMV infekcije zavise od uzrasta i imunološkog stanja organizma. Primarna CMV infekcija odraslih osoba može biti slična infektivnoj mononukleozi, a u težim slučajevima se javljaju komplikacije kao što su hepatitis (povećan nivo serumskih transaminaza i hiperbilirubinemija), intersticijalna pneumonija, miokarditis, meningitis i meningoencefalitis. Infekcije CMV-om mogu biti praćene trombocitopenijom, neutropenijom i leukopenijom. Pojavi diseminovanih i teških oblika CMV infekcije, sa zahvaćanjem i CNS-a, pogoduje imunosupresija (citostatici i dugotrajna primjena kortikosteroida, drugi imunosupresivni lijekovi, HIV infekcija). U ginekologiji su od velikog značaja infekcije ploda, jer mogu dovesti do teških intrauterinih oštećenja. Kongenitalna CMV infekcija može obuhvatiti veliki broj organa, posebno retikuloendotelijalni sistem i CNS. Od odlučujućeg značaja za težinu oštećenja ploda je gestacijska starost prilikom infekcije, jer je dokazano da su teže oštećena djeca kod kojih se infekcija javi ranije u trudnoći. Simptomatski oblik CMV infekcije ima oko 10% kongenitalno inﬁciranih plodova. Ukoliko se infekcija sa majke na plod prenese transplacentarno može dovesti do tzv. “CMV inkluzione bolesti”. Znakovi nenonatalne bolesti su mikrocefalija, usporenje rasta, hepatosple-

Cytomegalovirus

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

nomegalija, horioretinitis, cerebralne kalcifikacije, anemija, hemoragična dijateza s trombocitopenijom i slično. Ako dijete preživi, mogu ostati smetnje vida i razne mentalne posljedice. Hepatomegalija se javlja u oko 75% inficirane djece, splenomegalija kod skoro svih kongenitalnih infekcija, a žutica je čest simptom, prisutan već pri rođenju ili se javlja postnatalno. Petehije i purpure se najčešće viđaju s izraženom trombocitopenijom, uglavnom udružene sa hepatosplenomegalijom, a rjeđe su izolovane. Mikrocefalija se nađe u oko 50% kongenitalno inficirane djece sa simptomatskim oblikom oboljenja. Intracerebralne kalcifikacije u periventrikularnim, subependimalnim područjima su skoro siguran znak poremećaja rasta mozga i najpouzdaniji predskazivač psihomotorne retardacije. Može se javiti i hidrocefalus, kao direktna posljedica opstrukcije četvrte moždane komore, a od težih poremećaja kongenitalne CMV infekcije je i mikroftalmija.

Kongenitalne infekcije mogu biti i bez simptoma na rođenju, a manifestuju se kasnije. Perinatalno zaražena djeca (vaginalni sekret, pljuvačka, mlijeko) mogu oboljeti od intersticijalne pneumonije ili hroničnog hepatitisa.

Intrauterini zastoj u fetalnom rastu se sreće u 41%, a prijevremeni porođaji u 34% ispitanica sa simptomatskom kongenitalnom fetalnom infekcijom. Po rođenju ili nakon određenog vremena, tokom razvoja djeteta, može se uočiti niz promjena na očima (horioretinitis, strabizam, atrofija optičkog nerva, sljepilo, retinalna nekroza, katarakta), poremećaji denticije te senzorineuralna gluvoća, koja se smatra najčešćim poremećajem koji prouzrokuje kongenitalna CMV infekcija. Do oštećenja dolazi u preko 60% kod primarne i u preko 5% kod rekurentne maternalne CMV infekcije. Smatra se da je CMV infekcija najčešći uzrok gluvoće u djetinjstvu, a takođe i psihomotorne retardacije. Za dokaz CMV-infekcije majke i fetusa se koriste serološka ispitivanja, imunofluorescencija, dokazivanje virusnih antigena u bolesničkom materijalu (urin, cervikalni bris) metodom DNA-hibridizacije te izolacija virusa u kulturi tkiva. Prenatalna dijagnoza je pouzdana ako se u krvi fetusa otkriju specifična antitijela klase igM. Njihovo prisustvo ukazuje na infekciju ploda, sa velikim rizikom od ozbiljnih oštećenja i razvoju te takvu trudnoću treba prekinuti. Ne postoji specifični lijek za CMV infekciju. Pokušaji liječenja sa virostaticima, alfa interferonom i hiperimunim gamaglobulinom nisu dali očekivane rezultate. Prevencija kod CMV infekcije je kao i kod drugih oboljenja koja se prenose seksualnim putem (kondom, izbjegavanje promiskuitetnog ponašanja).

Z D R A V S T V O

erumen (ušni vosak) nastaje lučenjem malih žlijezda smještenih u prolazu između vanjskog i unutrašnjeg uha. Ove žlijezde zovu se ceruminozne žlijezde i spadaju u grupu znojnih zlijezdi. Zašto cerumen ne treba uklanjati S obzirom na to da se sastoji od 20,9 % holesterola, 22,7% masnih kiselina i saharida (glukoza i galaktozamin) cerumen ne dopušta da voda prodre u uši te ga ne treba pretjerano i dugoročno uklanjati iz ušnog kanala. Prekomjerna količina izlučenog cerumena postepeno se sama izbacuje iz uha. Kada se cerumen osuši, svaki naš pokret vilice, bilo da žvaćemo ili se smijemo, pomaže da se stari cerumen izbaci iz uha. Kod većine ljudi cerumen se prirodnim putem čisti istom dinamikom kojom se i izlučuje. Problemi nastaju kada čišćenjem štapićem potiskujemo cerumen dublje u naše uho gdje se on zaglavi. Tako blokiramo sami ušni kanal te slabije čujemo. Cerumen i unutrašnjost našeg uha nisu sterilni s obzirom na to da su tu prisutne bakterije, a vlaženje uha ubrzava njihov rast. Najčešći uzrok bakterijske infekcije vanjskog uha su Pseudomonas aeruginosa i Staphylococus aureus. Da ne bi došlo do infekcije, uši treba uvijek održavati suvim s obzirom na to da bakterije ne vole suvu okolinu. Cerumen ima antimikotična i antibakterijska svojstva , ali je i sredstvo za zaštitu od prašine i prljavština . S obzirom na to da cerumen podmazuje uši, njegovo pretjerano odstranjivanje uzrokuje suve uši zbog čega nas one svrbe. Problemi sa začepljenim uhom Prerano uklanjanje cerumena iz vanjskog uha može prekinuti proizvodnju cerumena u prirodnom mehanizmu. U tom slučaju će ga naš organizam pokušati sam nadomjestiti brzom proizvodnjom u velikim količinama. To može dovesti do začepljenja ušnih kanala zbog prevelike količine cerumena. Sabijeni cerumen i oblikovanje ceruminalnih čepova koji zatvaraju ušni kanal je često oboljenje. Pogađa oko 2-6% populacije i najčešće se javlja kod djece i starijih osoba. Postoji više razloga za sabijanje cerumena a najčešći su: • prekomjerno lučenje cerumena koji se ne može izbaciti prirodnim samočišćenjem uha • trajna izloženost buci zbog koje dolazi do prekomjernog lučenja cerumena kao prirodnog odgovora na takav 38

Cerumen (ušni vosak)

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

podražaj • uski ušni kanali ili anatomski oblik ušnog kanala koji zbog neprirodne zakrivljenosti otežava prolazak cerumena i izaziva njegovo nakupljanje i sabijanje • virusi • boravak i rad u zadimljenom i prašnjavom prostoru • ukoliko je prirodni proces samočišćenja onemogućen nepravilnom upotrebom pamučnih štapića ili slušnih pomagala, postoji opasnost od potiskivanja cerumena dublje u ušne kanale gdje se nakuplja i sabija • promjene na uhu poslije hirurške intervencije Simptomi i znaci sabijenog cerumena,odnosno začepljenog uha su: • blagi ili značajniji gubitak sluha • bol u jednom ili oba uha • zujanje u ušima • vrtoglavica ili ošamućenost • svrbež • upala vanjskog uha • podražajni kašalj Kada treba konsultovati ljekara Sluh u punoj mjeri cijenimo tek kada ga izgubimo, kada počne slabiti, a sve se to može desiti zbog čepa nastalog sabijanjem cerumena u vanjskom ušnom kanalu. Uho i bubnjić su veoma osjetljivi i veoma ih lako može oštetiti višak cerumena. Ne možemo znati koliko cerumena ima u ušnom kanalu dok ljekar ne pregleda uho. Nikada sami ne treba da pokušavamo ukloniti vosak sa bilo kojim uređajem koji se stavlja u ušni kanal.Takve intervencije treba prepustiti stručnom medicinskom osoblju. Može se samo upotrijebiti maslinovo ulje, koje će ubrzati samočišćenje uha i tako otkloniti sabijeni cerum.

eptički ulkus predstavlja ograničeno oštećenje sluznice i dubljih tkiva organa za varenje u kojima je prisutna aktivnost želudačne kiseline i pepsina (jednjak, želudac, dvanaestopalačno i početni deo tankog creva). Oboljenje je zastupljeno kod 5-10% populacije, a najčešći uzrok nastanka je infekcija bakterijom Helicobacter pylori, učestalo uzimanje nesteroidnih antiinﬂamatornih lekova, stres, teški oblici infekcija, zatajenje rada jetre i bubrega i dr. Često se pojavljuje kod obolelih od hroničnih oboljenja pluća, ciroze jetre, autoimunih oboljenja, a važni činioci mogu biti psihološki i genski uslovljeni faktori. Osnovu za nastanak peptičkog ulkusa predstavlja neravnoteža između formiranja odbrambene barijere (sluz, bikarbonati) i agresivnih činilaca (kiselina i pepsin) koja uz prisustvo spoljnih agresivnih činilaca (pušenje, alkohol, neodgovarajuća ishrana, stres) dovodi do oštećenja sluznice. Najčešći simptomi ulkusne bolesti su: bol u predelu želuca, nadimanje, osećaj težine posle obroka, mučnina, osećaj pečenja od viška izlučene kiseline, povraćanje dok oko petina obolelih uopšte ne oseća tegobe te kod njih aktivni ulkus može dugo ostati neotkriven. Terapija se svodi na uzimanje antiulkusnih lekova koji smanjuju lučenje želudačne kiseline i adekvatnih antibiotika ukoliko je prisutna i infekcija H. Pylori. Navedena terapija, uz izbegavanje spoljnih faktora i adekvatnu dijetalnu ishranu, dovodi do uklanjanja tegoba i saniranja oštećenja sluznice. Dijetoterapija je individualna i najbolje se određuje na osnovu reakcija pacijenata na određene namirnice. Međutim, postoji nekoliko univerzalnih, klinički potvrđenih pravila: • poželjno je uzimati tri obroka dnevno, jer bi prečesto uzimanje obroka moglo povećati produkciju želudačne kiseline • hrana ne sme biti ni previše vruća ni previše hladna i ne sme biti intenzivno začinjena • hranu je neophodno dobro sažvakati i unositi što sporije • ne preporučuje se unos velikih koli-

Z D R A V S T V O

Režim ishrane kod ulkusne bolesti Mr ph. Anica Crkvenčić

NAMIRNICE SUPE

PREPORUČUJE SE nemasne supe od pasiranog povrća,teletine,piletine,ribe MESO nemasno meso(teletina,kunić, piletina)kuvano ili pečeno u foliji RIBA bela riba kuvana ili pečena u I MORSKI PLODOVI foliji prelivena maslinovim uljem JAJA tvrdo kuvana jaja MLEKO I MLEČNI obrano mleko,posni sir,jogurt PROIZVODI probiotik ŽITARICE beli odstajali hleb,dvopek,riža, kukuruzni i pšenični griz POVRĆE kuvano i pasirano povrće (krompir,spanać,blitva,mrkva, brokula,tikvice,mladi grašak i pasulj,cvekla) VOĆE kuvano voće,banana,prirodni sokovi,kašice od voća POSLASTICE biskvit,puding,riža na mleku

MASNOĆE PIĆA ZAČINI

maslinovo,suncokretovo i ulje kukuruznih klica blagi biljni čajevi razblaženi limunov sok,so, lovor,peršunov list

čina tečnosti tokom i nakon obroka • ne preporučuje se unos alkohola, kafe i konzumiranje cigareta • nakon završene medikamentozne terapije preporučuje se nastavak dijetoterapije jer se na taj način sprečava recidiv bolesti. Hrana koja može pogoršati stanje ulkusne bolesti predstavlja najveće stimulatore lučenja kiseline: 1. Mleko, privremeno ima blagi neutrališući efekat nakon čega izaziva pojačano lučenje kiseline,tako da se preporučuje jedino obrano mleko u kombinaciji sa žitaricama (zobene, pšenične i kukuruzne pahuljice). 2. Alkoholna pića izazivaju oštećenja na želudačnoj sluznici. Posebno je štetno pivo zbog fermentacije izazvane dodatkom kvasca. 3. Kofein iz kafe može smanjiti dotok krvi u tkivo želuca što smanjuje njegovu pokretljivost i sekreciju zaštitnih produkata barijere.

NE PREPORUČUJE SE masne supe,supe od suvog mesa,ind.gotove supe prženo,pohovano,dimljeno meso,suhomesnati proizvodi paštete,mesne konzerve masna plava riba,riblje konzerve lignje,dagnje,rakovi pržena jaja punomasno mleko,masni sirevi pavlaka,dimljeni sir integralno pecivo,svež hleb, dizana testa,kroketi,valjušci paprika,kiseli kupus,krastavci, patlidžan,konc. paradajz, prženi krompir,bob,sočivo,soja

4. Masna začinjena hrana, neoljušteno sveže voće i povrće, pržena i testa bogata kvascem, pržena jaja i mnogi začini takođe deluju stimulativno na lučenje viška kiseline.

Namirnice koje deluju blagotvorno i mogu ublažiti simptome ulkusne bolesti su: 1. Banane, koje podstiču produkciju sluzi i jačanje zaštitne barijere želuca. 2. Sok svežeg kupusa sadrži supstancu gefarnat koja takođe stimuliše lučenje sluzi. 3. Mahunarke, posebno beli i crveni pasulj, u pasiranom obliku. 4. Maslinovo ulje oblaže sluznicu, izaziva brže pražnjenje želuca i sprečava neoguljeno,kiselo voće,grožđe, pojavu gastritisa. citrusi,konzervirano voće 5. Nemasna riba, posebno kuvana ili pržena i dizana testa,palačinke, u vidu supe i prelivena maslinovim čokolada,kolači sa filom od oraha, uljem. maka ,lešnika,badema 6. Med od lavande, ali se preporučuje svinjska i guščija mast,majonez posle obroka i to pomešan sa biljnim čajem. crni čajevi,kafa,pivo,gazirana i 7. Lekovite biljke (kamilica, hajdučka alkoholna pića,kola napici,limunada trava, matičnjak, bokvica, imela) pocrni i beli luk,sirće,senf,ren,kečap, voljno deluju kod ulkusa. začinska paprika,biber

Preporuka režima ishrane kod peptičkog ulkusa

F A R M A C I J A

ajnovija istraživanja u Republici Srpskoj i BiH pokazuju da oko 53% ljudi umire od kardiovaskularnih bolesti, prije svega od infarkta srca i moždanog udara. Jedno od najboljih rješenja u borbi protiv kardiovaskularnih bolesti predstavlja adekvatna kontrola faktora rizika. Najznačajniji faktori rizika za nastanak ateroskleroze su nivo ukupnog holesterola, LDL holesterola, pušenje, hipertenzija (povišen krvni pritisak) dijabetes melitus, opterećena porodična istorija, životna dob i snižene vrijednosti HDL holesterola. Ateroskleroza je patološki proces koji najčešće zahvata intimu arterija, prouzrokujući kasnije i promjene u mediji i adventiciji (zidovi arterija se sastoje od tri koncentrično postavljena dijela: intime (unutrašnji), medije (srednji) i adventicije (spoljašnji)). Učestalost aterosklerotskih lezija je veća kod abdominalne aorte, koronarnih arterija, unutrašnjih karotidnih arterija, femoropoplitealnih arterija i arterija vertebrobazilarnog regiona. Aterosklerozu karakteriše stvaranje naslaga holesterola u zidovima arterija, što tokom vremena može da dovede do smanjenja ili potpunog prekida protoka krvi. Proces ateroskleroze može da započne u ranom životnom dobu, čak i u drugoj ili trećoj deceniji života i to je razlog zbog

Save Oil Prof. dr sc. Aleksandar M. Lazarević, internista, kardiolog

čega treba posebnu pažnju posvetiti njenoj prevenciji kroz adekvatnu regulaciju vrijednosti holesterola u krvi. Lijekovi za smanjenje nivoa holesterola se često koriste kod osoba sa njegovim povišenim vrijednostima. Međutim, kod nekih bolesnika ovi lijekovi (statini) nisu potpuno bezopasni (iako se radi o dobro ispitanim i sigurnim lijekovima) i mogu dovesti do oštećenja jetre, bubrega ili mišića te se tokom njihove primjene moraju kontrolisati enzimi jetrenih ćelija, transaminaze. To je razlog zbog čega neki pacijenti ne žele da uzimaju statine ili ne žele da ih uzimaju u visokim dozama koje su neophodne za odgovarajuće smanjenje nivoa loših frakcija holesterola u krvi. Ulje antarktičkih račića predstavlja novost u prevenciji kardiovaskularnih oboljenja. Ovi račići žive u najčistijoj i najbistrijoj vodi u svijetu. U vodama Antarktika nema pesticida, žive niti toksina. Ulje se dobiva prirodnim putem i

bogato je omega-3 fosfolipidnim masnim kiselinama dugačkog lanca, koje su pokazale dobre efekte u sprečavanju razvoja ateroskleroze. Rezultati istraživanja kanadskih naučnika pokazali su da ulje antarktičkih račića značajno smanjuje nivo masnoće i šećera u krvi. Preparat Save Oil, koji se dobija iz ulja antarktičkih račića, poboljšava protok krvi u mozgu, snižava rizik od moždanog udara i smanjuje holesterol. Ispitivanja su pokazala da ulje račića smanjuje holesterol 14%, loš (LDL) 32%, dok se koncentracija dobrog (HDL) holesterola podiže čak 43%. Značajan je ovaj podatak o podizanju nivoa dobrog holesterola jer do sada nijedan preparat nije postigao dobre rezultate. Ovi podaci jasno pokazuju značajno mjesto koje ovaj preparat može imati u sprečavanju moždanog udara i infarkta srca. Posebno je značajno i to da se radi o potpuno prirodnom preparatu koji ima izuzetno povoljan bezbjednosni proﬁl.

F A R M A C I J A

iabetes mellitus tip 2 je globalni zdravstveni problem narastajućeg značaja, pandemijskih razmjera. Bolest je progresivna u čijoj osnovi leži insulinska rezistencija na koju se nadovezuje defekt u insulinskoj sekreciji nakon čega i nastaje porast glikemije suficijentan za dijagnozu dijabetesa. Zbog brojnih mikro i makrovaskularnih komplikacija, predmet je intenzivnog proučavanja. Zajedničkim konsenzusom 2006. godine Evropske asocijacije za proučavanje dijabetesa (EASD) i Američkog udruženja za dijabetes (ADA), dopunjenog 2009. i 2012. godine, predložen je metformin kao prvi lijek izbora prilikom postavljanja dijagnoze dijabetesa (u odsutnosti kontraindikacija) zajedno sa mjerama promjene životnog stila (pravilan način ishrane i redovna fizička aktivnost). Ovaj usaglašeni stav je donesen na osnovu brojnih dokaza, uz poseban naglasak na rezultate meta-analize 140 prospektivnih i 26 opservacionih studija1 gdje je dokazana efikasnost metformina kao monoterapija ili u kombinaciji sa drugim oralnim antihiperglikemičnim lijekom u smanjenju HbA1c za 1-1,5 %, efektom sličnim kao i noviji lijekovi (tiazolindioni, meglinitidi i GLP-1 receptor agonisti); u jednoj podanalizi efekat na smanjenje HbA1c je bio veći od DPP-4 inhibitora1. U odnosu na druge lijekove za liječenje dijabetesa, metformin je bio udružen sa manje hipoglikemija u odnosu na sulfonilureju te manji dobitak u težini (metformin promoviše gubitak tjelesne težine ) i nastanak edema u odnosu na tiazolindione. Metformin je superioran u odnosu na oba lijeka kada je u pitanju cijena. U UKPDS studiji je dokazan značajan benefit metformina u poređenju sa intenzivnom terapijom sulfonilureom ili insulinom u gojaznih pacijenata kod kojih dijetom nije postignut efekat. Pokazan je povoljan efekat na smanjenje kardiovaskularnog morbiditeta i mortaliteta (39% smanjenje rizika za infarkt miokarda i 36% za ukupnu smrtnost2,3). Metformin ne izaziva hipoglikemiju a antihiperglikemijski efekat ostvaruje smanjenjem produkcije glukoze u jetri preko više mehanizama: stimulacijom insulinom - posredovanog ulaska glukoze u mišiće – povećava sintezu glikogena, poboljšava transport glukoze (preko GLUT 4), inhibicijom lipolize, čime smanjuje koncentraciju slobodnih masnih kiselina, a ima i pozitivne efekte na ekspresiju insulinskih re-

Metformin - zlatni standard u liječenju dijabetesa mellitusa tip 2 Mr sc. dr Blaženko Vuković, endokrinolog, Univerzitetsaka bolnica Klinički centar Banjaluka

ceptora i aktivnost tirozin kinaze te mudulira multiple komponente inkretinske osovine. Posebno mjesto u terapiji zauzima doziranje lijeka. Zbog učestalosti nuspojava (kod 5-20% bolesnika javljaju se uvijek na početku liječenja i u većine spontano nestaju) preporuča se postepeno uvođenje u toku ili nakon obroka a vremenom, tegobe spontano nestaju. Odnos doze i efekta metformina je linearan (↓ HbA1c 1,5 %). Najveću djelotvornost na smanjenje HbA1c ima doza od 2000 mg /dan4. Tome doprinosi i primjena metformina u dozi od 1000 mg, koji povećava komplijansu kod pacijenata (smanjenje broja tableta), a u svjetlu činjenice da pacijenti sa dijabetesom tip 2 često uzimaju i lijekove za re-

gulaciju krvnog pritiska, dislipidemije i drugih bolesti koje su u velikoj mjeri prisutne kod te grupe bolesnika (opasnost od polipragmazije). Osim gastrointestinalnih tegoba (5% pacijenata zahtijeva prekid terapije), kontraindikacija za primjenu metformina predstavlja renalna insuﬁcijencija (GFR<60mL/min.ili kreatinin > 124 mmol/l kod žena i >133 mmol/l kod muškaraca), hepatalna insuﬁcijencija, zloupotreba alkohola, hemodinamska nestabilnost. Ukoliko se poštuju kontraindikacije, metformin ne dovodi do laktične acidoze5. Potreban je oprez kod primjene u starijih ljudi, a ukoliko se primjenjuje duže vrijeme (više od 10 godina) može smanjiti resorpciju vit. B12, pa može biti potrebna suplementacija vit.B12. Metformin se može kombinovati sa drugim oralnim antihiperglikemič-

F A R M A C I J A

nim agensima (sulfonilurea, insulin, glinidi, inhibitori alfa-glukozidaze, tiazolidindioni, DPP-IV inhibitori). Osim primjene kod pacijenata sa tipom 2 dijabetesa, metformin se koristi i u prevenciji nastanka tipa 2 dijabetesa i u žena sa sindromom policističnih ovarija. Opservacione studije i meta analize, pretežno kohortnih studija, kod pacijenata sa dijabetesom tip 2 pokazuju da upotreba metformina značajno smanjuje incidencu svih karcinoma6 (posebno kolorektalnog) kao i mortalitet od karcinoma8. Na kraju, obzirom da mnogi pacijenti ne prihvataju svoju terapiju što je značajna barijera za adekvatnu glikemijsku kontrolu9, prisustvo metformina od 1000 mg na listi lijekova je važan beneﬁt za pacijente u dobroj kontroli glikemije. 1. Comparative effectiveness and safety of medications for type 2 diabetes: an update including new drugs and 2-drug combinations. Bennett WL, et al. Ann Intern Med. 2011;154(9):602. 2. UK Prospective Diabetes Study (UKPDS)Group. Effect of intensive blood-glucose control with metformin on complications in overweight patients with type 2 diabetes (UKPDS 34). Lancet 1998;352:854–865. 3. 2 Holman RR, Paul SK, Bethel MA,Matthews DR,Neil HA. 10-year follow-up of intensive glucose control in type 2 diabetes. N Engl J Med 2008;359:1577–1589. 4. Garber AJ et al. Am J Med 1997;102:491-7 5. Salpeter SR, Greyber E, Pasternak GA, Salpeter EE. Risk of fatal and nonfatal lactic acidosis with metformin use in type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev 2010 Apr 14;4. 6. New users of metformin are at low risk of incident cancer: a cohort study among people with type 2 diabetes.Diabetes Care. 2009;32(9):1620. 7. Cancer risk in diabetic patients treated with metformin: a systematic review and meta-analysis. 8. Cancer risk in diabetic patients treated with metformin: a systematic review and meta-analysis.Noto H, Goto A, Tsujimoto T, Noda MPLoS One. 2012;7(3):e33411. 9. Cramer JA.Diabetes Care 2004;27:1218-24 44

Giht

iht je upala zglobova (artritis) uzrokovana odlaganjem kristala mokraćne kiseline u zglobovima. Mokraćna kiselina je nusprodukt razgradnje purina ili otpadnih produkata tijela. Normalno, mokraćna kiselina se razgrađuje u krvi i eliminiše se urinom. Kada tijelo povećava proizvodnju mokraćne kiseline ili ako bubrezi ne eliminišu dovoljno mokraćne kiseline iz tijela, njena koncentracija u krvi se povećava. To stanje se zove hiperurikemija, a formiranjem i taloženjem kristala mokraćne kiseline u vezivnom tkivu zgloba, zglobnim prostorima, hrskavici, tetivama ili na svim navedenim mjestima, razvija se giht. Simptomi su nagli napadi jake boli, crvenilo i oticanje zglobova. Bolni napadi se mogu pojaviti u bilo kojoj dobi, ali prvi napad često pogađa muškarce između četrdesete i pedesete godine života. Giht je 20 puta češći kod muškaraca nego kod žena; ipak, broj žena koje obolijevaju od gihta se povećava u menopauzi. Napadi gihta su prije bili povezivani sa pijenjem alkohola i visokim životnim standardom. Danas većina ljudi koji pate od gihta su umjereni ljudi i imaju genetičku sklonost gihtu ili preduvjete zbog mnoštva drugih razloga. Iako nema lijeka, ljudi sa gihtom ukoliko provode higijensko-dijetetske mjere i redovno uzimaju lijekove za

sniženje nivoa mokraćne kiseline svoju bolest mogu držati pod kontrolom i voditi normalan život. Ono što se susreće u praksi je da pacijenti uglavnom samo u bolnoj fazi akutnog napada traže pomoć ljekara i uzimaju terapjiu, a kada “prestane da boli” zaborave da kontrolišu nivo mokraćne kiseline i tako do sljedećeg napada. Međutim, povišena mokraćna kiselina u organizmu dovodi do oštećenja drugih organa, prije svega bubrega i kardiovaskularnog sistema, tako da su nekontrolisani pacijenti izloženi velikom riziku od nastanka drugih komorbiditeta koji se javaljaju uz nekontrolisanu osnovnu bolest, giht. U bolnoj fazi akutnog napada provodi se terapija NSAIL lijekovima koji kupiraju bol i imaju protuupalno djelovanje. Nakon 10-15 dana terapije NSAIL-a u terapiju se uvode lijekovi koji inhibiraju sintezu mokraćne kiseline. Dugo vremena jedini lijek u ovoj grupi je bio alopurinol, tako da nije bilo alternative za pacijente koji ne podnose ovu terapiju, nemaju adekvatno kontrolisan nivo mokraćne kiseline ili imaju blago do umjereno oštećenje bubrega što je jako čest komorbiditet kod ove grupe pacijenata. Od prošle godine na tržištu Bosne i Hercegovine nalazi se lijek Adenuric® (febuksostat) , prva alternativa za liječenje gihta nakon više od 40 godina! Adenuric® (febuksostat) je selektivni, visoko potentni inhibitor sinteze mokraćne kiseline. Dozira je jedna tableta dnevno od bez obzira na hranu. Nije potrebna redukcija doze pacijenata sa blagim do umjerenim oštećenjem bubrega i kod starijih pacijenata. Brojne komparativne studije su dokazale da je Adenuric® (febuksostat) eﬁkasniji od alopurinola u dostizanju i održavanju ciljne vrijednosti serumske mokraćne kiseline, potrebne za adekvatnu kontrolu gihta i prevenciju razvoja komorbiditeta. Pored terapije lijekovima pacijentu treba savjetovati da provodi higijensko-dijetetske mjere, a to je prije svega izbjegavanje masne hrane i hrane bogate purinima, regulisanje tjelesne težine (postepeno mršavljenje, maksimalno 1 kg sedmično), izbjegavanje alkohola (posebno vina). Provođenjem ovih mjera i redovnim uzimanjem terapije bolest se može držati pod kontrolom! PR služba Berlin-Chemie

F A R M A C I J A

organizaciji Udruženja doktora opšte/porodične medicine FBiH i Udruženja doktora porodične medicine Jugoistočne Evrope, od 18. do 21. oktobra u Sarajevu je održan Treći regionalni kongres porodične medicine Jugoistočne Evrope, zasigurno jedan od najvećih događaja u 2014. godini. Glavna tema kongresa „Ko smo mi i šta radimo za našu budućnost“ okupila je eminentne stručnjake iz oblasti porodične medicine koji su imali priliku da dobiju nove informacije, ali i razmijene iskustva, a sve sa jednim ciljem - unapređenje sistema zdravstvene zaštite. Tokom tri dana trajanja, kongres je okupio preko 950 profesionalaca iz oblasti opšte/porodične medicine iz čak 11 zemalja regiona, a sve pod pokroviteljstvom Federalnog ministarstva zdravstva, ali i kroz sponzorstva domaćih farmaceutskih kompanija. Na kongresu su razmatrane raznolike teme, poput „Nasilje pacijenata nad doktorima“, „Budućnost porodične medicine“, „Kvalitet obrazovanja i kvalitet usluga“, „Poremećaji spavanja“ i mnoge druge, koje su uobličene kroz istraživačke tekstove objavljene u publikaciji kongresa. Prepoznavajući važnost ovakvih i sličnih događaja, Berlin – Chemie, Predstavništvo za BiH, još jednom je iskazalo svoju odgovornost te kao zlatni sponzor zauzelo važno mjesto u re-

Treći regionalni kongres porodične medicine Jugoistočne Evrope

Berlin – Chemie: Zlatni sponzor

alizaciji ovogodišnjeg kongresa. Doprinos Berlin - Chemie predstavništva iskazan je i kroz dobru organizaciju, što je uvjetovalo visoku posjećenost štanda, sa aktivnim učešćem ljekara iz zemalja regiona, ali i domaćih specijalista i istraživača. Svi posjetioci ovog događaja tokom trajanja kongresa u svakom trenutku imali su pristup stručnim informacijama iz proizvodnog asortimana kompanije. Osim toga, vrijedni tim Berlin - Chemie realizovao je i simpozijum, stručno 46

satelitsko predavanje na temu „Uloga endotelne disfunkcije – put ka boljem razumijevanju mehanizma kardiovaskularnih bolesti“. Učesnicima predavanja nakon organizovanog kviza dodijeljena su na poklon tri digitalna tlakomjera Beurer, jedan digitalni tlakomjer marke Omron, te dva internistička stetoskopa marke Littman. Pozitivne reakcije ljekara značile su još jedno priznanje za Berlin – Chemie, koji će zasigurno i u budućnosti biti dio sličnih skupova.

F A R M A C I J A

epresija je jedan od najvažnijih javnozdravstvenih problema savremenog svijeta. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, u ukupnoj populaciji, depresija je četvrti najvažniji zdravstveni problem. U svijetu postoji trend porasta broja oboljelih, a predviđanja su da će do 2020. god. depresija biti drugi najvažniji zdravstveni problem, a posmatrajući samo žensku populaciju, zdravstveni problem broj jedan. Depresija se može javiti od djetinjstva pa sve do starije dobi, a često je udružena kako sa drugim psihijatrijskim bolestima tako i sa hroničnim internističkim oboljenjima. Anksiozne simptome ima 90% pacijenata oboljelih od depresije, a 50% pacijenata zadovoljava kriterije za dijagnozu anksioznog poremećaja. Učestalost depresija kod osoba sa dijabetesom je između 30 i 40%. Prema epidemiološkim podacima oko 15% depresivnih pacijenata počini suicid pa možemo reći da depresija kao bolest značajno utiče na smrtnost, ne samo zbog suicida, nego i zbog uticaja na ishod liječenja somatskih bolesti. Sa socioekonomskog stajališta, depresija utiče na povećanje stope odsustva s posla, te na povećanje troškova liječenja osoba koje pored nekog oboljenja imaju i depresivni poremećaj. Depresija podrazumijeva širok spektar mentalno zdravstvenih problema koje karakteriše odsustvo pozitivnog afekta (gubitak interesa i zadovoljstva u svakodnevnim aktivnostima), sniženo raspoloženje i cijeli spektar pridruženih emocionalnih, bihevioralnih i fizičkih simptoma. Bihevioralni i fizički simptomi uključuju plačljivost, iritabilnost, socijalnu izolaciju, poremećaj spavanja (insomnija ili hipersomnija), pogoršanje preegzistentnih bolnih stanja, bol u mišićima usljed napetosti, poremećaj apetita. Navedeni simptomi mogu biti praćeni osjećajem tuge, beznađa, smanjenim samopoštovanjem, pojavom suicidalnih misli, samoozljeđivanjem pa i suicidom. Velike varijacije u kliničkoj slici depresije, toku i ishodu reflektirale su se i na široki spektar teorija o etiologiji, pa se tako do sada razmatralo o genetičkoj, biohemijskoj, endokrinoj, psihološkoj i socijalnoj teoriji nastanka depresije. Nijedna od navedenih teorija nije dala objašnjenje za sve simptome depresije, kao ni teorija da je uzrok nastanka depresije poremećaj neurotransmitera, prvenstveno poremećaj serotonina i noradrenalina. Prije bi se dalo reći da je uzrok nastanka depresije poreme50

DIPRESAN®- lijek sa najširim spektrom indikacija ćaj dinamičke ravnoteže svih navedenih faktora. Najvažniji korak u liječenju ove bolesti je pravovremeno uočiti simptome i postaviti dijagnozu. Terapija uključuje psihoterapiju, edukaciju pacijenta i upotrebu farmakoloških sredstava. Danas je na tržištu veliki broj lijekova namijenjenih za liječenje depresije, a pri izboru lijeka treba obratiti pažnju na dob pacijenta, komorbiditet i neželjene efekte lijeka. Pacijenti sa velikim suicidalnim rizikom zahtijevaju hospitalno liječenje i 24-satni nadzor. DIPRESAN® (paroksetin) je inhibitor ponovne pohrane serotonina a njegova primjena dovodi do povišenja koncentracije serotonina u pojedinim regijama mozga što dovodi do poboljšanja simp-

toma depresije, poboljšava raspoloženje i voljno-nagonske funkcije, uravnotežuje psihomotoriku, spavanje, apetit i vegetativne funkcije, smanjuje tjeskobu i strah. DIPRESAN® ima širok spektar indikacija koje uključuju: veliku depresivnu epizodu, opsesivno-kompulzivni poremećaj, panični poremećaj sa agorafobijom ili bez nje, socijalno-anksiozni poremećaj/socijalna fobija, generalizovani poremećaj, posttraumatski stresni poremećaj. DIPRESAN® eﬁkasno otklanja simptome generalizovane socijalne fobije i umanjuje subjektivni osjećaj disabiliteta i lijek izbora je kod pacijenata sa Parkinsonovom bolešću. Stručni tim za medicinsku podršku ‘’Bosnalijek’’ d.d.

Bosnalijek: Sponzor Trećeg kongresa porodične/opšte medicine Jugoistočne evrope , održanog u Sarajevu od 18. do 20. septembra 2014. godine. U cilju kontinuiranog doprinosa razvoju savremenih zdravstvenih trendova, Bosnalijek d.d. (Bosnalijek) je sponzorstvom ovog značajnog skupa, nastavio sa svojim aktivnostima podrške značajnim zdravstvenim događajima. „S posebnim zadovoljstvom smo podržali Treći Kongres Udruženja ljekara porodične medicine Jugoistočne Evrope. Radi se o prilikama za stručne susrete, razmjenu iskustava i informacija u cilju unapređenja zdravstvene zaštite naših građana. Ukupno poboljšanje zdravstvene zaštite na kraju je i zadaća istinskog domaćeg proizvođača lijekova, kakav je Bosnalijek“, istakla je dr. Mirna Sijerčić, direktor Regije BiH iz Bosnalijeka, te dodala da Bosnalijekova pozicija najstarijeg i vodećeg farmaceutskog proizvođača u Bosni i Hercegovini nalaže da bude podrška aktuelnim zdravstvenim kongresima.

F A R M A C I J A

loga Agencije za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine (ALMBiH), kao ovlaštenog tijela odgovornog za oblast lijekova i medicinskih sredstava, je zaštita zdravlja građana BiH i to kroz obezbjeđivanje kvalitetnih, efikasnih i bezbjednih lijekova i medicinskih sredstava na tržištu Bosne i Hercegovine. ALMBiH ovo postiže davanjem dozvole za stavljanje u promet samo onim lijekovima koji su kvalitetni, efikasni i bezbjedni i nadgledanjem proizvodnje i uvoza, i to: putem izdavanaja dozvole domaćim proizvođačima za proizvodnju, putem izdavanaja dozvole veleprometnicima za promet na veliko, putem kontrole prve serije lijeka koja se pušta na tržište, putem kontrole određenih parametara prilikom uvoza svake serije lijeka i putem inspekcijskog nadzora. Tek nakon pozitivnog nalaza o izvršenoj kontroli kvaliteta izdatog od ALMBiH dozvoljen je promet predmetnom serijom lijeka. Lijekovi koji nemaju dozvolu za promet (neregistrovani) mogu biti uvezeni u BiH za potrebe liječenja određenog pacijenta, odnosno određene grupe pacijenata na prijedlog zdravstvene ustanove, a na osnovu odobrenja entitetskih ministarstava nadležnih za poslove zdravlja i Odjela za zdravstvo Brčko distrikta. Imajući u vidu da se i u razvijenijim zemljama od BiH u legalnom lancu distribucije lijekova mogu pronaći krivotvoreni i falsifikovani lijekovi, ni BiH u tom smislu nije zaštićena. Krivotvoreni, odnosno falsifikovani lijekovi su prisutni uglavnom na ilegalnom, tj. na internet tržištu. Nadzor nad maloprodajom lijekova (apoteke) je u nadležnosti entitetskih, odnosno kantonalnih farmaceutskih inspektora. Prema entitetskim zakonima o apotekarskoj djelatnosti prodaja lijekova putem interneta nije dozvoljena. Internet je slobodno tržište koje niti jednim zakonom u BiH nije uređeno i predstavlja najveću opasnost, jer putem interneta građani kupuju i koriste lijekove neutvrđenog sastava i neprovjerenog kvaliteta. Nelegalni uvoz lijekova je u nadležnosti odgovarajućih organa unutrašnjih poslova i tužilaštava. ALMBiH ima uspostavljene određene vidove saradnje sa carinom i tužilaštvom BiH u smislu inspekcijskog pregleda i kontrole kvaliteta zaplijenjenih lijekova. Inspektorat ALMBiH je zaprimio samo jednu prijavu na sumnju da se krivotvoreni lijek nalazi u maloprodaji te ju je proslijedio Federalnoj upravi za inspekcijske poslove. 52

Bosna i Hercegovina – Uloga ALMBiH

Falsiﬁkovani lijekovi

Prema dosadašnjim saznanjima najčešće se falsiﬁkiju tzv. life style lijekovi (lijekovi za liječenje erektilne disfunkcije, lijekovi za mršavljenje, anabolici), mada, prema iskustvima drugih država, može se konstatovati da se krivotvore i tzv. life saving lijekovi (antibiotici, vakcine, citostatici). Kod falsiﬁkovanih lijekova sadržaj aktivne supstance najčešće nije odgovarajući. Nije mali broj slučajeva da takvi preparati uopšte ne sadrže aktivnu supstancu ili sadrže posve drugu supstancu od one koja je navedena na pakovanju. Svakako, ukoliko pacijent uzima lijek koji ne sadrži deklarisanu količinu

aktivne supstance, ili uopšte ne sadrži aktivnu supstancu, neće se izliječiti i samim tim će njegovo zdravlje biti ugroženo. Stoga, da bi bili sigurni u sadržaj i kvalitet lijeka, građani treba da nabavljaju lijekove samo u ovlaštenim apotekama. Za eﬁkasnu borbu protiv falsiﬁkovanih lijekova, na nacionalnoj razini, neophodan je multidisciplinarni i međusektorski pristup, što zahtijeva uključivanje zdravstva, carine, policije i farmaceutske industrije pod okriljem pravnog sistema. Sankcionisanje ovakvih krivičnih djela je u nadležnosti odgovarajućih sudova. Agencije za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hecegovine

F A R M A C I J A

Birajte pouzdane lijekove! Ako kupujete ili koristite lijekove, budite svjesni da postoje krivotvoreni lijekovi, koji mogu ugroziti Vaše i zdravlje Vaših voljenih! 1. Šta je krivotvoreni medicinski proizvod? Falsifikovani lijek je lijek koji je namjerno i lažno označen identitetom i /ili izvorom. Falsifikovati se mogu i originalni i generički lijekovi. Falsifikovani lijekovi mogu biti ispravnog ili pogrešnog sastava, bez aktivne supstance, subdozirani ili lažno označeni. 2. Šta mogu učiniti pacijenti u borbi protiv krivotvorenih lijekova? Kupujte isključivo one lijekove koje je odobrila Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine, koja je osnovana Zakonom o lijekovima i medicinskim sredstvima (‘’Službeni glasnik BiH’’, br. 58/08) kao ovlašteno tijelo, odgovorno za oblast lijekova i medicinskih sredstava koji se proizvode i upotrebljavaju u medicini u BiH.

kontraindikacijama i mjerama opreza; o načinu izdavanja; o neželjenim učincima; o roku valjanosti; o načinu čuvanja i druge potrebne obavijesti. Tržište krivotvorenih lijekova naglo raste i postaje globalni problem, najviše izražen u zemljama u razvoju. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije 10% svih lijekova dostupnih na tržištu je krivotvoreno. U zemljama u razvoju najviše ima krivotvorenih lijekova protiv malarije i HlV-a, dok se u bogatim državama krivotvore lijekovi za poboljšanje stila života, tzv. “lifestyle” lijekovi, primjerice hormoni, lijekovi za mršavljenje, te lije-

kovi namijenjeni liječenju erektilne disfunkcije (impotencije). Pacijentima se preporučuje da lijekove kupuju isključivo iz povjerljivih izvora, odnosno u apotekama, te da u slučaju promjene djelotvornosti ili izgleda lijeka obavezno obavijeste farmaceuta ili Ijekara. Ovaj materijal razvila je Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine u saradnji sa Američkom trgovačkom komorom u BiH (AmCham) i Američkom ambasadom u BiH, a za cilj ima educiranje i podizanje svijesti korisnika o značaju korištenja registrovanih i legalno uvezenih farmaceutskih proizvoda.

Kako ćete biti sigurni da ste kupili ispravan lijek? Vanjsko pakovanje Vanjsko pakovanje lijeka mora sadržavati najmanje osnovne podatke: o lijeku (naziv, generički naziv, kvalitativni i kvantitativni sastav aktivne tvari, farmaceutski oblik, jačinu i pakovanje); o proizvođaču lijeka; o nositelju dozvole za stavljanje u promet; o načinu primjene, načinu čuvanja i roku valjanosti; o broju serije; o broju dozvole za stavljanje lijeka u promet i ostale potrebne identiﬁkacijske kodove, razna upozorenja i druge potrebne obavijesti. Unutrašnje pakovanje Unutrašnje pakovanje mora sadržavati najmanje osnovne podatke: o lijeku (naziv, generički naziv, kvalitativni i kvantitativni sastav aktivne tvari, farmaceutski oblik i jačinu); o nositelju dozvole za stavljanje u promet; o datumu isteka roka valjanosti; o broju serije lijeka i drugim potrebnim obavijestima, ako to dopušta veličina unutrašnjeg pakovanja. Uputstvo Uputstvo za pacijenta mora sadržavati najmanje osnovne podatke: o lijeku (naziv, generički naziv, kvalitativni i kvantitativni sastav, farmaceutski oblik, jačinu i pakovanje); o proizvođaču lijeka, o nositelju dozvole za stavljanje lijeka u promet; o načinu upotrebe; o indikacijama, 53

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

eć vijekovima ljudi tragaju za dugovječnošću koju bi ispunili zdravim i kvalitetnim životom. Rijetki su je i pronašli i uživali u njenim blagodatima. Ali, baš ti rijetki su bili „škrti“ u podjeli tog znanja sa „običnim smrtnicima“. Znanja su bila dostupna kraljevskim porodicama Dalekog istoka i čuvana kao najstrožija tajna, skrivena receptura. U sadašnje vrijeme, savremenih tehnologija i komercijalizacije, mnoge drevne recepture postaju dostupne široj masi, pošto ljudi našeg podneblja sve više daju šansu alternativnoj medicini, gdje je kineska tradicionalna medicina vodeća u svijetu. Wellmedic d.o.o. je prepoznao taj kvalitet u dva proizvoda, pod nazivom „SNAGA KINE 1“ i „SNAGA KINE 2“, koja su spoj drevne recepture, tradicionalne medicine i savremene tehnologije i odlučio da ih pruži evropskom tržištu. Proizvodi su savršen omjer čudotvornih sastojaka i dobijeni su tačno utvrđenim metodama.

„Snaga Kine 1“, kapsule na bazi žen šena (tzv.“biljka života“, Ginseng) i mladog roga jelena, se izrađuje od biranih, mladih, najsvježijih grana rogova jelena, sa najvišom hranljivom vrijednošću, koji se sakupljaju u maju svake godine, a potom zamrzavaju tehnikom suvog zamrzavanja na niskim temperaturama i miješaju sa ultra ﬁnim prahom najboljeg Ginsenga (koji je star 5-6 godina jer je samo tada količina ginsenozida u dovoljnoj količini da ga čini vrlo cijenjenom ljekovitom

Kineska tradicionalna medicina

„SNAGA KINE 1“ i „SNAGA KINE 2“

Vedran Vidačković, biolog

biljkom). Kapsule se pripremaju od prve serije duplih rogova prije procesa okoštavanja (bitno je naglasiti da se životinja ne ubija). Sastojci mladog roga doprinose njegovim pozitivnim efektima poput ublažavanja upalnih procesa, jačanja mišića, regeneracije hrskavice i potpornog tkiva te hipoglikemijskog djelovanja. Ovaj preparat jača imunitet, osnažuje duh, oslobađa tijelo ﬁzičkog zamora, poboljšava status memorije, ubrzava proces zarastanja ulkusa i rana, detoksikaciju organizma, podstiče seksualne funkcije, snižava nivo glukoze u krvi, štiti srčane i cerebralne krvne sudove. Ginsenozidi, najznačajnije komponente žen šena imaju antioksidativno, antiinﬂamatorno i imunostimulativno dejstvo. Svakih 100 g sadrži 2,0 g saponina i 20,0 g proteina. U drevnim pričama kineskog naroda postoji vjerovanje da je gljiva Ganoderma lucidum rasla apsorbujući sastojke sa neba i zemlje, sunca i mjeseca pa su je često nazivali gljivom dugovječnosti. G.lucidum (još poznata i kao Reishi gljiva) je pravi dragulj i iz nje su izolovani polisaharidi, oligosaharidi, vlakna, triterpenoidi, peptidi, proteini, alkoholi, fenoli, aminokiseline, vitamini i minerali poput cinka, bakra, željeza i germanijuma. Germanijum je organskog a ne sintetičkog porijekla i kao takav je diuretik, analgetik, redukuje krvni pritisak i efekat eliminisanja radikala kiseonika, može aktivirati ONK ćelije („ćelije ubice“) u procesu inhibicije povećanja broja tumorskih ćelija. „Snaga Kine 2“ (meke kapsule na bazi ulja iz spora gljive Ganoderma lucidum) je pogodna za ljude sa slabim imunitetom, kod umora, pomaže u zaštiti jetre od hemijski indukovanih oštećenja, povoljno djeluje na simptome srčanih i cerebrovaskularnih poremećaja, ima kozmetička svojstva, djeluje na očuvanje zdravog tijela, lijepog i mladolikog izgleda (anti-age efekat). Bioaktivne komponente doprinose pozitivnom efektu ulja iz spore

gljive Ganoderma lucidum u toku terapije mnogih hroničnih zdravstvenih tegoba: hipertenzije, hiperlipemije, artritisa, bronhitisa, astme, gastričnog ulkusa, arteroskleroze, leukopenije i dijabetesa. Među prisutnim komponentama za farmakološki efekat najodgovorniji su triterpenoidi koji intenziviraju procese detoksikacije i imunološki odgovor organizma. Meke kapsule na bazi ulja iz spora gljive Ganoderma lucidum posebne su na tržištu zbog jedinstvenog postupka ekstrakcije, superkritičnim ﬂuidom, čime je očuvan izvorni kvalitet aktivnih komponenti; 100 g proizvoda sadrži triterpenoide Ganoderma lucidum > 8,0 g. Preparati nisu zamjena za lijekove i pravilnu ishranu nego su suplementi, dijetetski proizvodi koji se preporučuju za svakodnevnu upotrebu. Prisutni su i na tržištu Sjedinjenih Američkih Država, što znači da su ispunili zahtjeve Agencije za hranu i lijekove (FDA). Živimo u vrijeme ubrzanog životnog tempa, starenja i trošenja organizma, ﬁzičkog izrabljivanja i mentalne iscrpljenosti i svima nam je potreban novi izvor snage, koji je prirodan, pouzdan i kvalitetan. Ovo nam je svima jedinstvena prilika koju ne smijemo propustiti, prilika da postignemo unutrašnji ekvilibrijum, da uravnotežimo naš Ying i Yang i da prigrlimo snagu, moć i dugovječnost kineskih careva, koja nam je nadohvat ruke.

S T O M A T O L O G I J A

entalni implantati u posljednje vrijeme sve više istiskuju standardne procedure kod restauracije bezubih i djelimično bezubih vilica pacijenata. Dugotrajnost, estetika i funkcionalnost imaju sve dominantniju ulogu kod odabira protetskih rješenja, bez obzira na njihov ﬁnansijski aspekt u odnosu na standardna mobilna protetska rješenja. Većinu djelimično bezubih i bezubih vilica je moguće implantološki tretirati bez većih preoperativnih zahvata kada su u pitanju koštani deﬁciti, GBR, sinus lift ili slične augmentativne metode. Ono što još ostaje kao limitirajući faktor su anatomske strukture (Sinus maxillaris, N. alveolaris inferior, itd.) koje takođe određuju poziciju implantata u odnosu na protetsku strukturu. Ne treba napominjati da je oralna higijena i motivacija samog pacijenta od presudnog značaja za jedan implantološki protokol. Dugo se smatralo da je za protetsko rješenje (krunica, most ili proteza) jako bitno da su implantati postavljeni paralelno u odnosu na ostale implan-

All on 4® koncept uz pomoć Nobel Guide® hirurške šablone i Nobel Clinician® softwerskog alata

Kompjuterski navođena implantologija

Dr stomatologije Davorin Ilić, spec. oralne hirurgije i implantologije

tate ili postojeće zube, pogotovo kada Primjer gornje i donje su u pitanju bili bezubi pacijenti. Takvo vilice sa All on 4® mišljenje je u mnogome doprinijelo postavljanju dva implantata u interforaminalnom prostoru, tj. prostoru sa najviše koštane mase, češće s kugličastim, a rjeđe s lokatorima kao protetskom vezom sa mobilnom protezom. Među starijom generacijom pacijenata je taj sistem postao poznat kao klik-proteza. Kada je gornja vilica u pitanju, gustina maxille omogućava postavljanje minimalno četiri implantata (4. ITI konsensus), međutim, spušteni sinus maxille i česta resorpcija grebena ne ostavljaju 56

mnogo prostora terapeutu za planiranje rješenja. Imajući u vidu pomenute limitirajuće faktore kao i želje pacijenata za ﬁksnim protetskim rješenjem bez većih preoperativnih zahvata, krajem devedesetih godina prošlog vijeka prezentovana je posebna tehnika postavljanja dentalnih implantata, poznatija kao All on 4 koncept ili koncept sve na četiri (Paulo Malo,Malo Clinic Lisabon). Koncept izgleda tako da se u gornjoj ili donjoj vilici postavljaju četiri implantata, od toga dva centralna, paralelno jedan u odnosu na drugi i dva bočna, zakrivljena maksimalno distalno do 45 stepeni. Svrha zakrivljeno postavljenih implantata je da se izbjegnu limitirajuće anatomske strukture u gornjoj i donjoj vilici, tj. sinus maxillaris, odnosno N. alveolaris inferior u odnosu na ﬁksno protetsko rješenje. Tehnika podrazumijeva imedijatno protetsko opterećenje na nivou abutmenta. U daljem tekstu ćemo opisati slučaj bezubog pacijenta kojem su u donjoj vilici, uz pomoć programa za kompjuterski potpomognutu implantologiju (Nobel Cilinican® software), postavlje-

na četiri implantata metodom All on 4. Prije samog zahvata pacijent je morao da uradi trodimenzionalni snimak gornje i donje vilice - cone beam CT, kao osnovu za planiranje. Postojeće protetsko rješenje, tj. proteza, je takođe bitna pri planiranju pozicije implantata i ona se takođe skenira zajedno sa markeri-

ma koji se kasnije virtuelno fuziraju sa anatomskim strukturama. Ono što je u ovom slučaju bitno jeste pozicija mandibularnog nerva kao i njegovo izlazište (Foramen mentale) kod planiranja bočnih zakrivljenih implantata.

Program automatski alarmira terapeuta ako bočni implantati prelaze nagib od 45 stepeni ili ako se nalaze u problematičnom položaju u odnosu na anatomske strukture, tj. susjedni implantat. U ovom dijelu je takođe uzeta u obzir i pozicija implantata u odnosu na protetsku strukturu kada su biomehanika, estetika i funkcionalnost u pitanju. Treba napomenuti da koncept All on 4® zahtijeva posebnu vrstu implantata koji im omogućavaju veliki primarni stabilitet i kontraindikovano je postavljati implantate koji nisu propisani ovom metodom. Nakon što su deﬁnitivno određene pozicije implantata, na osnovu postojeće proteze dizajnirana je stereolitografska hirurška šablona (Nobel Guide® surgical template) kao i pinovi koji treba da pričvrste šablonu za vilicu. U hirurškoj šabloni se nalaze otvori kroz koje su transgingivalno postavljeni implantati, što uveliko smanjuje postoperativne tegobe i omogućuje imedijatnu funkciju. Ovakav postupak je minimalno invazivan i krajnje precizan, što omogućava pacijentu brz oporavak kao i imedijatno ﬁksno rješenje u situaciji kada se pacijent nalazi u dilemi između mobilnog

S T O M A T O L O G I J A

protetskog rješenja i transplantacije kosti, što zahtijeva više hirurških zahvata. Ukratko, prednosti kompjuterski potpomognutog All on 4® koncepta: • minimalno invazivan i predvidiv implantološki zahvat koji je podržan brojim naučnim studijama, • preciznim pozicioniranjem implantata moguće je maksimalno optimalizovati biomehaniku protetskog rješenja i raspored sila žvakanja, • na osnovu šablone moguće je prije samog hirurškog zahvata prefabrikovati ﬁksno rješenje koje se može postaviti odmah nakon ugradnje implantata, • pri velikim koštanim deﬁcitima moguće je najoptimalnije isplanirati implantološko-protetsko rješenje, tj. broj članova i opterećenje, • postoperativne komplikacije i tegobe su svedene na minimum, gdje pacijent već isti dan može da jede. Rezime: Koncept All on 4®, kompjuterski potpomognut Nobel Clinician® programskim alatom, je postupak rehabilitacije

pacijenata sa velikim koštanim deﬁcitima gornje i donje vilice koji skraćuje broj hirurških zahvata, zaobilazeći ograničavajuće anatomske strukture i nudeći optimalno ﬁksno protetsko rješenje sa minimalnim postoperativnim tegobama i komplikacijama. Ovaj implantološki postupak je bio predmet mnogih naučnoistraživačkih radova i razvijen je u saradnji sa multinacionalnom kompanijom ‘’Nobel Biocare’’®. Postupak All on 4® uz pomoć Nobel Clinician programa dr Davorin Ilić je izveo tu metodu prvi put u BiH i regionu u zdravstvenoj ustanovi E-stetik Banjaluka.

UAE International Dental Conference & Arab Dental Exhibition 17 - 19 February 2015 Dubai International Convention and Exhibition Centre, Dubai - UAE

ZDRAVSTVO - SRBIJA Po završetku HIV projekta, ﬁnansiranog iz sredstava GFATM

Novi izazovi u prevenciji HIV-a ključnih zdravstvenih usluga“ u periodu 2007-2012. godina, u vrednosti od oko 10 miliona evra, i projekat „Unapređenje HIV prevencije i zaštita osoba pod povećanim rizikom od HIV-a“, u vrednosti od oko 5 miliona evra, koji je sprovođen u periodu do 2009. godine i

tivnosti usmerenih na prevenciju HIV infekcije među ključnim populacijama pod povećanim rizikom od HIV-a i na pružanje podrške osobama koje žive sa HIV-om, a koje su sastavni deo uspešne prevencije i kontrole HIV infekcije u Republici Srbiji, kao i u međunarodnim

završen u septembru 2014. godine. Uspešnost realizacije projekata je GFATM ocenio visokom ocenom. U sprovođenju projektnih aktivnosti predviđenih HIV projektima učestovovalo je preko 100 ustanova i organizacija civilnog društva. Projektnim preventivnim aktivnostima među populacijama pod rizikom od HIV infekcije i aktivnostima nege i podrške osoba koje žive sa HIV-om ukupno je obuhvaćeno 360.000 različitih osoba. Sa završetkom HIV projekta Ministarstva zdravlja i prestankom ﬁnansiranja od strane GFATM-a, otvara se veliko pitanje održivosti ključnih ak-

okvirima. Nedostatak sredstava za nastavak ﬁnansiranja ključnih preventivnih aktivnosti među populacijama pod povećanim rizikom od HIV-a i aktivne brige i podrške osobama koje žive sa HIV-om, može da utiče na širenje epidemije HIV infekcije kako u populacijama pod povećanim rizikom, tako i u opštoj populaciji. Pitanje održivosti aktivnosti usmerenih na prevenciju HIV infekcije i podršku osobama koje žive sa HIV-om, prepoznato je kao jedno od ključnih u međunarodnim okvirima, kroz šesti milenijumski cilj razvoja, Dablinsku

lobalni fond za borbu protiv side, tuberkuloze i malarije završio je sa finansiranjem projekata koji se tiču prevencije i lečenja HIV-a u Srbiji, a na nadležnim institucijama je da u narednom periodu pronađu nove izvore finansiranja kako bi se nastavilo sa svim aktivnostima pružanja pomoći obolelima, rečeno je 30. septembra 2014. godine na konferenciji na kojoj su sumirani rezultati projekta. U skladu sa osnovnim ciljem Strategije o HIV infekciji i AIDS-u, „prevencija HIV infekcije i drugih PPI, kao i obezbeđivanje lečenja i podrške svim osobama koje žive sa HIV-om“, u Republici Srbiji se sprovodi niz aktivnosti podržanih i prepoznatih ovom strategijom. Većina aktivnosti usmerenih na prevenciju HIV infekcije, posebno među populacijama pod povećanim rizikom od HIV-a, je finansirana sredstvima iz donacije Globalnog fonda za borbu protiv side, tuberkuloze i malarije (u daljem tekstu: GFATM) za sprovođenje HIV programa koji je preko podprimalaca implementiralo Ministarstvo zdravlja od 2007. godine, kao primarni primalac sredstava GFATM za HIV programe. U periodu od 2007. godine Ministarstvo zdravlja je iz sredstava donacije sprovelo dva velika projekta i to projekat „Jačanje nacionalnog odgovora na HIV/sidu decentralizacijom 58

Z D R AV S T V O - S R B I J A

deklaraciju o posvećenosti odgovoru na HIV infekciju, Akcioni plan Evropske komisije za HIV/AIDS u EU i susednim zemljama i druge međunarodne relevantne dokumente, a od izuzetnog je značaja i za uspešan odgovor Republike Srbije kako u oblasti napretka u implementaciji definisanih strateških mera i aktivnosti, tako i na zahteve Evropske komisije u okviru poglavlja 28 u procesu pridruživanja Evropskoj uniji. Zaključak I Ključne usluge/intervencije prioritetne za prevenciju i kontrolu HIV infekcije u Republlici Srbiji, za koje je neophodno iznaći mehanizme finansiranja kako bi se omogućila njihova dalja realizacija, s obzirom na to da se one ne sprovode u tom obimu i obliku u okviru zdravstvenog i/ili socijalnog sistema, a za koje je potrebno da se založimo da nastave da se realizuju su: 1. Dobrovoljno i poverljivo savetovanje i testiranje na HIV u terenskim uslovima 2. Programi smanjenja štete među korisnicima droga 3. Terenski rad i mobilna medicinska jedinica za rad sa populacijama pod povećanim rizikom od HIV-a 4. Centri za podršku (drop-in centri) za populacije pod povećanim riziredstavnici Instituta za javno kom od HIV-a zdravlje Srbije “Batut” i Repu5. Programi brige i podrške za obličkog fonda za zdravstveno osobe koje žive sa HIV-om siguranje rekli su da bez obzira na to što nakon 12 godina Globalni fond prestaje sa svojom podrškom u finansiraII Pored izlistanih usluga/interven- nju, koja je iznosila 42 miliona dolara, cija, dosad primarno finansiranih iz oni koji su HIV pozitivni, ili su oboleli, sredstava donacije GFATM-a u okviru ne treba da budu zabrinuti da neće biti HIV projekta Ministarstva zdravlja, za- lekova za terapiju koja im je do sada bila dostupna. lažemo se za: 1. Prioritetizaciju koja podrazumeKordinatorka u Kancelariji UN za Srva da će i ostale ključne usluge/in- biju Irena Vojačkova-Solorano rekla je tervencije, koje nisu bile finansirane da su se za 12 godina, koliko je trajaiz sredstava donacije GFATM-a, ostati lo finansiranje Globalnog fonda u Srbiji, održive (nabavka lekova, testova, troš- uspostavili sistemi i saradnja u pružanju pomoći onima kojima je potrebna. kovi lečenja, itd); 2. Prepoznavanje neophodnosti i “Postavlja se pitanje kako sada delovanje sa ciljem da se sve usluge/ obezbediti održivost usluga i intervenintervencije sprovode prema protoko- cija koje su ranije bile finansirane od Globalnog fonda i za to je neophodna lima/standardima dobre prakse; 3. Kontinuitet u praćenju kvaliteta i saradnji između vladinog i nevladinog dostupnosti usluga, kako bi se nacio- sektora i agencija koje su aktivne u nalni odgovor na HIV infekciju prilago- Srbiji, a tiču se ove teme”, rekla je Vođavao uslovima na terenu i potrebama jačkova-Solorano. Ona je kazala da je korisnika; to obaveza države i da je za nastavak 4. Kontinuitet u praćenju i proceni aktivnosti potrebno dosta sredstava da uspešnosti strateškog odgovora na HIV bi se obezbedilo dodatno finansiranje. infekciju i AIDS Republike Srbije. Državni sekretar Ministarstva zdravlja Ferenc Vicko zahvalio se predstav-

Obezbediti lekove za obolele od HIV-a

nicima Globalnog fonda na pomoći u aktivnostima, koje su u proteklih deset godina finansirali sa više od 20 miliona evra. Kako kaže, od velikog značaja je to što su terapije i lečenje obolelih od AIDS-a pokriveni sredstvima Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje i što je kroz mrežu instituta i zavoda za javno zdravlje omogućeno poverljivo testiranje i savetovanje. On je rekao da će Ministarstvo zdravlja sa partnerima raditi na tome da se obezbedi održivost finansiranja aktivnosti za koje se pokazalo da su neophodne i da daju rezultate. Direktor Instituta “Batut” Dragan Ilić kaže da su za sve one koji imaju HIV i obolele od AIDS-a obezbeđeni lekovi i savremena terapija. “Siguran sam da će to i ubuduće biti obezbeđeno, a osobe koje su obolele ne treba da budu zabrinute da će biti nestašice tih lekova, rekao je Ilić. On je istakao važnost nastavka rada na svemu onome što je u tom segmentu rađeno do sada zahvaljujući Globalnom fondu, a koje se tiču prevencije. On je rekao da se preventivni programi u Srbiji ne finansiraju dovoljno i da ne spadaju u programe prioriteta u zdravstvenom sistemu Srbije, ali da se sada, nakon prestanka finansiranja te svetske institucije, moraju tražiti rešenja. “Usmerićemo se ka intenzivnom traganju za nekom dodatnom podrškom, bar dok ne premostimo narednih nekoliko godina”, rekao je Ilić. Kako je kazao, ako se taj deo “zapusti” možemo očekivati isto što se desilo i nekim zemljama u okruženju, povećanje prevalence obolevanja. M.C.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

radski zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd, je visokospecijalizovana ustanova koja se bavi prevencijom, dijagnostikom i terapijom bolesti pluća u ambulantnim uslovima kod odraslih i dece. Osnovan je još 1963. godine odlukom Skupštine grada Beograda kao Gradski antituberkulozni dispanzer. Ovaj dispanzer je nastao objedinjavanjem deset antituberkuloznih dispanzera do tada lociranih na teritorijama beogradskih opština. Godine 1969. Gradski antituberkulozni dispanzer prerasta u Gradski zavod za antituberkuloznu zaštitu i bolesti pluća, a 1989. godine menja ime u Gradski zavod za bolesti pluća i zaštitu od tuberkuloze, Beograd. O radu Gradskog zavoda za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd, organizaciji, problemima sa kojima je ustanova suočena, kao i o daljim planovima sa direktorkom Zavoda dr Ljiljanom Timotijević razgovor je vodio Radenko Karalić ekskluzivno za časopis “Medici.com”.

Intervju - dr Ljiljana Timotijević, direktor Zavoda

Zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd

Dr Ljiljana Timotijević, rođena 09.11.1967. godine u Prištini gde završava osnovnu i srednju školu. Medicinski fakultet Univerziteta u Prištini upisuje 1986. godine i isti završava 1992. godine. Specijalistički ispit iz pneumoftiziologije, sa odličnim uspehom polaže 1999. godine. U Gradskom zavodu za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd je od 2000. godine, a direktor ove ustanove je od januara meseca 2014. godine.

Gradski zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd, je u bliskoj prošlosti bio suočen sa izvesnim poteškoćama u radu. O čemu se radi i na koji način su one prevaziđene? Odlukom Građevinske inspekcije, krajem 2012. godine, zatvoren je objekat na Zvezdari, što je automatski značilo i prekid rada osoblja koje svoju delatnost obavlja na Zvezdari. Naime, Zavod osim objekta na Zvezdari, poseduje još dva objekta koji su locirani u Zemunu i Obrenovcu. Zaposleni su izmešteni u ogranak za plućne bolesti i tuberkulozu u Zemunu, u objekat koji po svojim kapacitetima nije predviđen za rad tolikog broja lekara i sestara, odnosno za veći broj pacijenata. U otežanim uslovima, svakodnevno izloženi nezadovoljstvu pacijenata, radili smo do kraja februara 2014. godine kada je dobijena upotrebna dozvola. Znači, nakon 15 meseci, koliko je objekat bio van upotrebe zbog radova na sanaciji, sve službe su ponovo počele sa radom na Zvezdari. Ovom prilikom naglašavam da Zavod nije ponovo počeo da radi, već je samo nastavio sa svojim radom nakon jedne duže pauze. Taj događaj je naišao na veliko zadovoljstvo i odo60

Dr Ljiljana Timotijević, direktorka Zavoda, u razgovoru sa predstavnikom časopisa “Medici.com” Radenkom Karalićem

Zgrada Zavoda

bravanje kako naših pacijenata, tako i kolega, pre svega u domovima zdravlja sa kojima mi imamo odličnu saradnju, ali i kolega koje rade u ustanovama na sekundarnom i tercijarnom nivou jer naš ponovni rad automatski znači manji pritisak na njihove ambulante i dežurne službe. Na koji način pacijenti mogu biti pregledani u Vašoj ustanovi?

Osnivač Zavoda je grad Beograd i mi smo po osnivačkim pravima na nivou primarne zdravstvene zaštite. To znači da našim pacijentima nije potreban niti neophodan specijalistički uput njihovog izabranog doktora, odnosno, pacijent će biti kompletno obrađen i bez uputa, jedini preduslov je overena zdravstvena knjižica. To se odnosi i na adultnu i na pedijatrijsku populaciju.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Kakva je organizaciona struktura vašeg Zavoda? U okviru Zavoda funkcionišu četiri službe u okviru kojih je osam odeljenja i tri odseka. Odeljenje za plućne bolesti i tuberkulozu odraslih bavi se dijagnostikom, prevencijom i lečenjem bolesti pluća i tuberkuloze kod odraslih. U okviru odeljenja, u 15 specijalističkih ambulanti koje rade u dve smene, pacijentima se pruža kompletna procedura: postavljanje dijagnoze kako akutnih, tako i hroničnih oboljenja disajnih puteva i plućnog parenhima kao što su pneumonija, tuberkuloza, bronhijalna astma, HOBP, tumor pluća, plućna tromboembolija, fibroza…; praćenje toka bolesti i odgovora na terapiju; procena mogućnosti operativnog zahvata; dijagnostika obolevanja drugih organa. U okviru odeljenja postoji i Odsek za dugotrajnu oksigenoterapiju u kućnim uslovima – DOT. Kod pacijenata koji imaju hroničnu respiratornu insuficijenciju zbog uznapredovalog stadijuma plućnog ili kardiološkog oboljenja, kada je koncentracija kiseonika u krvi znatno smanjena, a koji uspunjavaju uslove za dobijanje ovog aparata, propisuje se dugotrajna oksigenoterapija u kućnim uslovima (DOT). Ona podrazumeva upotrebu kiseonika više časova dnevno preko aparata - koncentratora kiseonika. Na taj način bolesnik je na stalnoj oksigenoterapiji, najmanje 16 h u toku dana, uz primenu kompletne dezopstruktivne terapije, pa su potrebe za bolničkim lečenjem znatno smanjene čime se smanjuju troškovi lečenja, a pacijentu je omogućeno lečenje u porodičnom ambijentu, uz poboljšanje kvaliteta života. U Odseku za bronhoskopiju koji je takođe u okviru ovog odeljenja, obavljaju se fiberbronhoskopski pregled i uzimanje materijala za bakteriološku, citološku i patohistološku analizu.

plućnih oboljenja, praćenja efekata terapije i naučnoistraživačkih ispitivanja obavljaju se: spirometrija sa krivuljom protok volumena, bronhodilatatorni test, bronhoprovokacijski test, analize gasova u arterijskoj krvi, body pletizmografija. Dijagnostička ispitivanja se obavljaju u obe smene, bez prethodnog zakazivanja. U saradnji sa drugim odeljenjima Zavoda kao i sa Institutom za imunologiju i virusologiju ‘’Torlak’’, obavljaju se sve procedure u cilju postavljanja dijagnoze alergijskih oboljenja pluća. Praćenje i lečenje pacijenata sa alergijskim oboljenjima odvija se u skladu sa najnovijim preporukama za lečenje ovih oboljenja. Na odeljenju se sprovodi i specifična imunoterapija koja podrazumeva davanje alergena sa ciljem smanjenja preosetljivosti. Pored svakodnevnog rada sa pacijentima, na odeljenju se sprovode i studije ispitivanja kliničkog efekta novih lekova i allergen-specifične imunoterapije.

Laboratorijska dijagnostika je značajan segment u obavljanju delatnosti Vaše ustanove? Odeljenje laboratorije Gradskog zavoda za plućne bolesti i tuberkulozu čine dva odseka: Odsek hematološko-biohemijske dijagnostike i Odsek mikrobiologije. Razvoj hematološko-biohemijske laKoje dijagnostičke procedure se boratorije, naročito u pogledu opreme i primenjuju u vašem zavodu? Radiološka služba Gradskog zavoda za plućne bolesti i tuberkulozu opremljena je sa tri rendgen-aparata. Sva snimanja se obavljaju na folijama sa faktorom 8, tako da je zračenje pacijenata smanjeno na minimum. Godišnje se uradi oko 16000 graﬁja i oko 2000 konsultativnih radioloških pregleda. U okviru odeljenja obavljaju se i pregledi ultrazvučnim aparatom i to: UZ vrata, dojke, grudnog koša, abdomena. U okviru Odeljenja funkcionalne dijagnostike, čija je delatnost ispitivanje plućne funkcije radi dijagnostikovanja

Laboratorija za dijagnostiku tuberkuloze

Odeljenje funkcionalne dijagnostike pluća

kadrova, omogućio je primenu metoda koje zahtevaju mikrolitarske količine uzoraka i rezultiraju u brzom dobijanju rezultata. Mikrobiološku laboratoriju čine dve celine: Služba za laboratorijsku dijagnostiku tuberkuloze i Služba za dijagnostiku nespecifičnih bakterija. Mikrobiološka služba je laboratorija III nivoa i podrazumeva mikroskopski pregled uzoraka, izolaciju bacila na čvrstim i tečnim podlogama, biohemijsku identifikaciju i izradu testa rezistencije na prvu liniju lekova koji se koriste za lečenje tuberkuloze. Služba za dijagnostiku nespecifičnih bakterija vrši izolaciju, identifikaciju kao i test rezistencije drugih bakterija, prevashodno iz uzoraka gornjih i donjih disajnih puteva (bris grla, nosa, iskašljaja), a po potrebi i drugih uzoraka. Od maja 2014. godine u našoj laboratoriji je uvedena i dijagnostika latentne tuberkuloze Quantiferon TB gold tehnikom iz krvi pacijenta. Već dugi niz godina obavljamo i serološku dijagnostiku na Mycoplasmu pneumonia (IgM i IgG), Helicobacter pylori (IgA i IgG) kao i prisustvo alergije kod pacijenata na inhalacione i nutritivne alergene. Da li u Zavodu postoje uslovi i za zbrinjavanje teških pacijenata? Na Odeljenju za pulmološke intervencije i terapiju, kardiologiju i rehabilitaciju radi šest lekara različitih specijalnosti. Kadrovski, prostorno i pratećom opremom osposobljeno je za pružanje usluga parenteralne terapije, a poseban akcenat je stavljen na tretman bolesnika u pogoršanju hronične opstruktivne bolesti pluća i bronhijalne astme, kao i drugih hroničnih plućnih bolesti. Uz stalne konsultacije i nadzor multidisciplinarnog tima lekara, omogućeno je kontinuirano, kvalitetno praćenje opšteg stanja bolesnika, praćenje efekata terapije, mogućnost intenziviranja terapije uz respiratornu rehabilitaciju koja podrazumeva: grupnu edukaciju (pulmološka škola), aerosol terapiju, postruralnu drenažu bronhija, vežbe disanja i fizičko vežbanje. Na kardiološkom odseku odeljenja moguće je obaviti kardiološki pregled i EHO srca, a u planu je i nabavka HOLTER monitoringa kojom bi se zaokružila internistička obrada pacijenta. Pomenuli ste da se u Zavodu obavlja pulmološka obrada pacijenata kako adultne, tako i dečje populacije? U okviru Gradskog zavoda za plućne bolesti i tuberkulozu posebno je izdvojeno odeljenje koje se bavi dijagnostikom, 61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

lečenjem i prevencijom plućnih bolesti te zaštitom od tuberkuloze dece i omladine do 19 godina. Pregled dece i omladine obavlja pet lekara specijalista pedijatrije, u dve smene. Na pregled se pacijenti mogu javiti bez uputa, za sada bez prethodnog zakazivanja termina za pregled. Pored lekarskih pregleda i sve dijagnostičke i terapijske procedure mogu se obaviti u dve smene. Od dijagnostičkih procedura izdvajamo funkcionalnu dijagnostiku u okviru koje se rade testovi standardne spirometrije, bronhodilatatorni test i bronhoprovokativni test ﬁzičkim zamaranjem. Alergološko testiranje radi se svakodnevno, a pored standardnog kožnog testa na inhalacione i nutritivne alergene, mogu se uraditi i pojedinačni testovi na različite vrste polena drveća,

Odeljenje za pulmološke intervencije i terapiju, kardiologiju i rehabilitaciju

segment terapije opstruktivnih bolesti je i rehabilitacija, tako da je moguća primena položajno perkusione drenaže uz primenu drugih važnih terapijskih postupaka i obuke za pravilno disanje i relaksaciju. Uz pomoć defektologa radi se i psihoterapijski i defektološki tretman.

Odeljenje radiološke dijagnostike

trava i korova speciﬁčnih za naše podneblje. Ukoliko postoji indikacija, rade se i testovi iz krvi, speciﬁčni IgE na set 16 inhalacionih i 16 nutritivnih alegrena kao vanstandardna usluga. Radiološka dijagnostika je standardna procedura u postavljanju dijagnoze. Usluge laboratorijske dijagnostike su hematološke analize, bakteriološka dijagnostika uzoraka respiratornih sekreta (sputum, bris grla i nosa) i biohemijske analize. Moguće je uraditi i dijagnostiku Mycoplasma pneumonia infekcije serološkim testovima. Kod sumnje na tuberkulozu, uzorci sputuma se pregledaju u mikrobiološkoj laboratoriji. U ambulanti za intervencije ovog odeljenja radi se tuberkulinsko kožno testiranje (PPD3 test) a gde postoje indikacije za potvrdu latentne infekcije kod pozitivnog PPD testa rade se i IGRA testovi (Quantiferon TB gold in Tube). U ambulanti za intervencije sprovodi se i inhalaciona terapija bronhodilatatorima i inhalacionim kortikosteroidima. Pored toga, primenjuje se i parenteralna terapija, uključujući i infuzionu, a ukoliko postoji potreba daje se i kiseonik. Važan 62

Sa leva na desno: lab.teh. Dragan Bančić, lab. teh. Milica Mihajlović, odgovorni laborant biohemijsko–hematološke laboratorije, prim. dr Velibor Canić, šef biohemijsko–hematološke laboratorije

u gradu Beogradu. U okviru odeljenja je i Odsek za muultirezistentnu tuberkulozu, koji sprovodi nadzirano lečenje obolelih od ove teške forme bolesti. Poslovi patronaže, posete obolelima od tuberkuloze, njihovim porodicama i radnim organizacijama, školama, vrtićima, organizovanje pregleda osoba koje su bile u kontakPoznato je da je prevencija veoma tu sa obolelima od tuberkuloze, takođe važna. U čemu se ogleda preventivna spadaju u domen rada ovog odeljenja. delatnost Vašeg zavoda ? Odsek za prevenciju je novi organiKakvi su dalji planovi, i u kom zovani koncept zdravstvenopromotivnih pravcu će se kretati razvoj Gradskog aktivnosti, preventivnih usluga i mera. zavoda za plućne bolesti i tuberkuloCilj postojanja i rada ovog odseka je zu u narednom periodu? Planovi, ambicije i entuzijazam svih da podrži i unapredi rad na prevenciji rizika po zdravlje i pojavi hroničnih i/ zaposlenih u ovoj kući su veliki. Sveili malignih oboljenja organa za disanje. sni smo da su nam oprema i postojeća Programi koji se odvijaju u odseku su: aparatura dotrajali i zastareli, ali se nasavetovalište za odvikavanje od pušenja, damo da ćemo u dogledno vreme moškola astme za odrasle, škola astme za ći da uložimo sredstva u njeno obnavroditelje dece obolele od astme i škola ljanje, a sve u cilju pružanja kvalitetnih za hroničnu opstruktivnu bolest pluća. usluga našim pacijentima. SvakodnevOvaj odsek inače funkcioniše u okviru no se srećemo sa brojnim pohvalama Odeljenja za epidemiologiju, medicin- zadovoljnih pacijenata, što ne znači da sku statistiku i primenjeno istraživanje, nema nezadovoljnih, ali su oni u daleko čija je primarna delatnost rukovođenje i manjem broju. Planiramo nabavku CTorganizacija sprovođenja mera za spre- a, novog UZ aparata, gasnog analizatora čavanje, suzbijanje, rano otkrivanje i pra- novije generacije, podmlađivanje kadra ćenje tuberkuloze i drugih plućnih bolesti kao i proširenje kapaciteta Odeljenja za

Z D R AV S T V O - S R B I J A

pulmološke intervencije i terapiju, kardiologiju i rehabilitaciju. Poznato nam je, a i Vi ste istakli, da je osnivač Zavoda grad Beograd. Da li sarađujete, a ako ne, da li planirate saradnju sa zdravstvenim ustanovama iz Banjaluke, odnosno Republike Srpske? Gradski zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd ostvaruje veoma uspešnu saradnju sa drugim zdravstvenim ustanovama i u svakom trenutku smo sprem ni da tu saradnju poboljšamo i proširimo i to ne samo na teritoriji Srbije, već i šire. Ostvarivanje saradnje sa kolegama iz Republike Srpske svakako bi bilo značajno i višestruko korisno kako zbog razmene iskustava iz prakse, tako i zbog dobrobiti pacijenata kako u Srbiji, tako i u Republici Srpskoj. U Zavodu ste zaposleni od 2000. godine, direktor Zavoda ste od januara ove godine, kako uspevate da uskladite obaveze direktora, rad sa pacijentima i porodične obaveze? Kada sam imenovana na funkciju direktora bila sam svesna odgovornosti koju ta funkcija sa sobom nosi. Biti na čelu jedne ovakve ustanove zahteva dosta odricanja i ulaganja vremena i snage za uspešno prevazilaženje prepreka i rešavanje problema. Moram priznati da nije uvek lako sve uskladiti, ali zahvaljujući podršci i pomoći tima saradnika uspevam sve da postignem. Tome svakako značajno doprinosi i ogromno razumevanje članova moje porodice koji su mi ujedno i najveća podrška i oslonac, što predstavlja dodatnu motivaciju za budući još predaniji i uspešniji rad. Časopis “Medici.com”, pored ostalog, ima “misiju” uspostavljanja medicinskih komunikacija između zdravstvenih ustanova, institucija, lekara, medicinskog osoblja uopšte, a, naravno, sve u interesu pacijenata i građana u celini. Raduje nas da naš časopis redovno čitate. Bili bismo Vam zahvalni da nam kažete jeste li zadovoljni sadržajem i, naravno, da nam sugerišete kako da budemo još bolji? Sa zadovoljstvom koristim svaku priliku da pročitam Vaš časopis jer je svojim veoma kvalitetnim sadržajem i odabirom tekstova zanimljiv i koristan kako zdravstvenim radnicima, tako i široj čitalačkoj populaciji. Podržavam ovakav vid publikacija i hvala vam na predstavljanju našeg Zavoda. 63

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Beograd, 30. septembar 2014.

Kontrola duvana u Srbiji

ovodom Dana Opšte bolnice Požarevac u svečanoj sali Gradskog zdanja u tome gradu održan je prigodan skup kome su prisustvovali državni sekretar u Ministarstvu zdravlja Republike Srbije prof. dr Berislav Vekić , funkcioneri grada Požarevca, predstavnici Braničevske eparhije, predstavnici Vojske i Policije, direktori zdravstvenih ustanova u Braničevskom okrugu, kao i direktori javnih preduzeća i ustanova grada Požarevca.

izuzev ugostiteljskih, izloženost duvanskom dimu na radnom mestu smanjena sa 45 na 22 odsto. Krstev je navela da je preventivnim merama pušenje kod odraslog stanovništva smanjeno sa 40,5 odsto na 35,8 odsto, ali i ocenila da je to i dalje veliki procenat. Ona je naglasila da je neophodno oformiti multisektorski savet za kontrolu duvana, zabraniti pušenje i u ugostiteljskim objektima, povećati porez i akcize na duvanske proizvode, uvesti slikovna upozorenja na kutijama cigareta, ali i regulisati upotrebu elektronske cigarete. Ambasador Finske u Srbiji Peka Orpana istakao je da treba naglasiti svu štetnost pušenja i izrazio nadu da je projekat koji Ministarstvo zdravlja sprovodi u saradnji sa Finskom doprineo većoj Ministar zdravlja u Vladi Republike kontroli duvana, kao i da će pomoći Srbije Zlatibor Lončar izjavio je da je podizanju svesti kod ljudi. kontrola duvana obaveza koju resorno ministarstvo ima prema građanima Srbije, s obzirom na to da je njegova upotreba osnovni faktor rizika za nastajanje brojnih hroničnih bolesti. “EU je u maju usvojila novu Direktivu o kontroli duvana, ostavljajući članicama prelazni period od dve godine da svoja nacionalna zakonodavstva usklade sa njom, što znači da će ona stupiti na snagu u maju 2016. godine. Obavezu kontrole duvana naša zemlja je preuzela ratiﬁkacijom Okvirne konvencije o kontroli duvana Svetske Zamenik šefa Delegacije EU u Srbiji zdravstvene organizacije (SZO)’’, ista- Oskar Benedikt podsetio je na to da je kao je Lončar. Srbija od 32 zemlje na 23. mestu po Predsednik Komisije za prevenciju upotrebi duvana i da je stopa obolevaupotrebe duvana Ministarstva zdravlja nja od bolesti koje su uzrokovane puSrmena Krstev istakla je da je zabra- šenjem sve veća. nom pušenja u svim javnim objektima, Benedikt je naglasio da srpsko zakonodavstvo mora biti usklađeno sa direktivama EU, pri čemu se ukusi kao što je mentol u cigaretama moraju zabraniti, moraju se koristiti slikovni i znakovni znaci upozorenja na cigaretama, kao i staviti pod kontrolu upotreba elektronske cigarete. rećina odraslog stanovništva u Srbiji puši, među mladima čak 13 odsto, dok je izloženost dece duvanskom dimu u kući i dalje velika 63,4 odsto, rečeno je na konferenciji pod nazivom “Partnerski projekat: Unapređenje kontrole duvana u Srbiji”.

Državni sekretar prof. dr Berislav Vekić je pozdravio skup i istakao: “Opšta bolnica u Požarevcu je važan segment zdravstvene mreže Republike Srbije i najveća zdravstvena ustanova Braničevskog okruga koja pokriva okrug sa oko 200.000 stanovnika. Bolnica sa dugom tradicijom i uspešnim rezultatima. U toku 2013. godine u ovoj bolnici je zbrinuto 17.000 bolesnika i obavljeno je preko 217.000 specijalističko-konsultativnih pregleda. U ovoj ustanovi danas radi blizu 800 zdravstvenih radnika. U toku 2013. godine Ministarstvo zdravlja je za ovu bolnicu opredelilo 25 miliona dinara za nabavku digitalnog rendgena, mikroskopa i sterilizatora, dok je u 2014. godini do sada opredeljeno 12 miliona dinara za nabavku aparata za anesteziju, dva operaciona stola i dve operacione lampe. Ministarstvo zdravlja će i dalje podržavati i pomagati uspešne zdravstvene ustanove u ekonomskim granicama koliko je to moguće, ali je obaveza i lokalne samouprave da se aktivnije uključi oko pomoći za završetak radova na novoj zgradi bolnice. Svim nagrađenim kao i svim zaposlenim zdravstvenim radnicama želim puno uspeha u daljem radu.» Primarijus dr Srećko Bosić, direktor Opšte bolnice Požarevac, rekao je: ‘’Bolnica u Požarevcu je osnovana pre 183 godine, a ovim danom se sećamo na sve radnike bolnice, koji su

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Požarevac, 24 septembar 2014.

Dan Opšte bolnice Požarevac Primarijus dr Srećko Bosić

obavljali svoju plemenitu dužnost i u ratu i u miru. Za godinu dana od prethodne proslave dana u bolnici su se desile mnoge lepe stvari pošto je ovako velika zdravstvena ustanova sa 530 postelja i hiljadu zaposlenih dobila nove aparate i opremu’’, dodao je Bosić. O radovima na prenameni zgrade nove bolnice u okviru prve faze iz

sredstava IPA fondova Evropske unije i učešću grada Požarevca sa 65 miliona dinara dr Bosić je takođe govorio na svečanosti obeležavanja Dana bolnice i najavio da će do kraja godine oni biti kompletno završeni. Gradonačelnik Požarevca Miomir i Ilić i predsednik Skupštine grada Bane Spasović su podsetili na istorijat bolnice i

podršku koju grad pruža ovoj važnoj zdravstvenoj ustanovi. Prof. dr Berislav Vekić je tim povodom obišao novu zgradu bolnice gde ga je direktor bolnice prim. dr Srećko Bosić upoznao sa završetkom radova u prizemnom i suterenskom delu zgrade, gde se do kraja godine očekuje otvaranje Urgentnog centra i službi hirurgije, ginekologije, urologije laboratorije i patologije. Završetak radova na novoj zgradi se finansira kroz program IPA prekogranične saradnje sa Rumunijom kroz projekat “Zdravlje bez granica”. Povodom Dana Opšte bolnice u Požarevcu dodeljene su nagrade i priznanja saradnicima bolnice kao i godišnje nagrade za medicinske i nemedicinske radnike ove ustanove. Godišnju nagradu, plaketu i novčanu nagradu u iznosu od 50.000 dinara dobila je specijalista anesteziolog Tatjana Vasović, zatim Snežana Dragović, pomoćnik direktora za ekonomska pitanja, i glavna sestra bolnice Biljana Kokić.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

a Vojnomedicinskoj akademiji 12. avgusta 2014. godine organizovana je akcija preventivnog pregleda kože u cilju ranog otkrivanja melanoma i drugih oblika kancera kože, u okviru obeležavanja 170 godina postojanja te vojnozdravstvene ustanove. Akcija, organizovana u saradnji sa dnevnim listom „Politika“, naišla je na izuzetan odziv građana. Svi termini bili su od samog jutra popunjeni, a od 117 pacijenata koje su tog dana pregledali specijalisti VMA, petina je upućena na dalje dijagnostičke procedure. Akcijom se promovišu preventivni pregledi jer se učestalost melanoma povećava iz godine u godinu i u Srbiji i u svetu, delom zbog većeg izlaganja stanovništva suncu i ultravioletnom zračenju. Prema rečima načelnika Klinike za kožne i polne bolesti VMA pukovnika prof. dr Radoša Zečevića najčešće promene koje su pacijenti uočili odgovarale su životnoj dobi pacijenata, ali je on ukazao na mere predostrožnosti i zaštite od štetnih UV zračenja, naročito kod osoba svetle

puti. Preterano izlaganje suncu, naročito opekotine u ranom detinjstvu, ali i UV zračenje u solarijumima, mogu da dovedu do nastanka melanoma, pa je zbog toga zaštita od ultravioletnog zračenja osnov prevencije raka kože. Najvažnije u zaštiti je izbegavanje boravka napolju i izlaganja suncu između 11 i 17 časova, a ako je izlaganje višesatno, obavezno je nošenje dugih rukava i dugih nogavica od laganih materijala. Za otkrivene delove tela neophodna je upotreba zaštitne kreme s faktorom najmanje 30 leti, koja mora da se iznova nanosi svakih 1 - 2 sata. Iako u našem narodu postoji uvreženo mišljenje da mladeže „ne treba dirati i skidati“, načelnik Klinike za plastičnu hirurgiju i opekotine VMA docent potpukovnik dr Nenad Stepić ističe da je sve više ljudi koji, u strahu od kance66

Akcija na Vojnomedicinskoj akademiji - preventivni pregledi kože

Rano otkrivanje melanoma Šta je melanom? Melanom je zloćudni tumor ćelija kože, melanocita, koje produkuju pigment melanin, odgovoran za boju kože. Kada počnu da se umnožavaju i rastu bez ograničenja i reda i šire u okolna tkiva, nastaje melanom. Kada melanom bude uklonjen u ranoj fazi, kada je lociran u najpovršnijim delovima kože, izlečenje je 100% i ovaj tumor ne utiče na zdravlje pojedinca. Širenje u udaljena tkiva i/ ili organe nastaje kada tumor dosegne do krvnih sudova. Bolest se teško leči Pukovnik prof. dr Radoš u slučajevima kada melanom ne bude Zečević, načelnik Klinike za uklonjen u fazi kada je još površan. Stoga kožne i polne bolesti ra, žele da uklone pojedine promene na osnovni cilj jeste otkriti melanom što pre! koži koje im se učine sumnjivim, što je druga krajnost. Međutim, kako ističe dr Kako melanom izgleda? Stepić, kada se utvrdi da je neka proMelanom se može javiti bilo gde na mena maligna, ili koja može da preraste koži, pod noktom, u zadnjem segmenu kancer, operacija se zakazuje u roku tu oka, sluznicama usta ili genitalijama, od nekoliko dana. odnosno gde god ima melanocita. Najčešće se javlja kod muškaraca na leđima, Zašto je važno pregledati mla- a kod žena na nogama. Smeđe ili crno su prebojeni, ali retko mogu biti crveni, deže? Samopregled i pregled kože su boje kože ili beli, u nivou kože ili izdignuosnov ranog otkrivanja raka kože. Rak ti. Mogu se javiti na/u već postojećem kože, od kojih je melanom najznačajni- mladežu ili se javiti na prethodno potPotpukovnik doc. dr Nenad ji zbog njegove sposobnosti za širenje puno „čistoj“ koži. Po pravilu, melanom Stepić, načelnik Klinike u limfne čvorove i unutrašnje organe, raste sporo, ali neki njegovi oblici rastu za plastičnu hirurgiju i opekotine potpuno je izlečiv ukoliko se rano uklo- brzo u vidu novog čvora na koži. Ako se ni hirurškim putem. Međutim, često se primeti takva promena, odmah se treba dešava da naizgled bezazlena mrlja na javiti lekaru radi hirurškog uklanjanja. koži raste i menja se godinama, ne svr- Kada radimo pregled kože na prisustvo bi i ne boli i tek kada dođe do krvarenja melanoma koristimo tzv. ABCDE pravilo. osoba se javlja lekaru, kada je verovatnoća da se tumor rasejao u organizam Koji su drugi zloćudni tumori kože? znatno veća. Samopregled kože omoNajčešći zloćudni tumori kože, osim gućava otkrivanje tumora kože u ranoj melanoma, su bazocelularni i planocelufazi, njegovo uklanjanje i trajno izlečenje. larni karcinom (epiteliom). Manifestuju se u vidu crvene ﬂeke, izrasline i/ili rane na Centar za melanom VMA organizovan je kroz Ambulantu za koži. Njihov maligni potencijal značajno melanom u kojoj jednom nedeljno budu pregledani i kontroli- je manji u odnosu na melanom. Hirurško sani pacijenti koji su operisani od melanoma od strane hirurga lečenje najčešće predstavlja i trajno izleplastičara i dermatologa i Konzilijuma za melanom na kome čenje. Pored dva pomenuta karcinoma, interdisciplinarni tim (u sastavu hirurg plastičar, dermatolog, na koži se manifestuju i drugi maligni maksilofacijalni hirurg, radiolog, patolog) odlučuje o optimalnom tumori, samo značajno ređe. načinu lečenja obolelih od melanoma. Ambulanta za melanom Kako se melanom leči? VMA namenjena je obolelima od melanoma, radi ponedeljkom Najuspešnije lečenje je rano otkrivaod 10.00 do 14.00 časova, a pregledi se zakazuju na telefon: nje i hirurško uklanjanje uz histopatološ+381 11 360-90-10 (www.vma.mod.gov.rs) ku analizu (pregled tkiva pod mikrosko-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

pom). Osim kliničkog pregleda, dermoskopija mladeža omogućava značajno bolju vidljivost i precizniju dijagnozu. Kod bolesnika kod kojih se melanom proširio na unutrašnje organe u lečenju se primenjuju i hirurgija, hemioterapija, imunološka, ciljna terapija i/ili zračna terapija. Samopregled kože - prevencija zloćudnih tumora kože Imajući u vidu da je izlečenje melanoma i drugih zloćudnih tumora kože potpuno i trajno ukoliko se odstrane dok su još prisutni u najpovršnijem sloju kože, povremeni samopregled kože jednom u tri meseca, kao i pregledi članova porodice značajno doprinose njegovom ranom otkrivanju, a time i uspešnom izlečenju. Osim toga, kod osoba koje imaju više od 50 mladeža, savetuje se pregled dermatologa jednom godišnje. Šta je to dermoskopija mladeža? Dermoskopija je jednostavna, neinvazivna, brzo izvodljiva metoda pomoću koje je moguće razlikovati melanom od drugih benignih pigmentnih promena. Dobijenu sliku moguće je sačuvati u računaru, posle određenog vremena uporediti s ranijom dermoskopskom slikom ili je poslati drugom dermatologu na dodatnu ekspertizu. Samopregled kože - prevencija zloćudnih tumora kože Imajući u vidu da je izlečenje melanoma i drugih zloćudnih tumora kože potpuno i trajno ukoliko budu odstranjeni dok su još prisutni u najpovršnijem sloju kože, povremeni samopregled kože jednom u tri meseca, kao i pregledi članova porodice značajno doprinose njegovom ranom otkrivanju, a time i uspešnom izlečenju. Pregledom kože mogu se zapaziti promene na koži koje su nove ili se vremenom menjaju, zbog čega je potrebno da se obratite lekaru. Kod osoba koje imaju više od 50 mladeža savetuje se pregled dermatologa jednom godišnje. Pregledom kože mogu se zapaziti promene na koži koje su nove ili se vremenom menjaju, zbog čega je potrebno d a

se obratite lekaru. Na ovaj način melanom i drugi oblici kancera kože mogu se otkriti rano, kada je izlečenje potpuno i trajno. ABCDE pravilo Prilikom pregleda kože potrebno je obratiti pažnju na oblik, veličinu, boju i ivice pigmentovanih promena na koži. Takođe, bilo kakva (pigmentovana ili nepigmentovana) promena na koži koja se brzo menja i raste zaslužuje uklanjanje i histopatološku analizu. ASIMETRIJA (ASYMMETRY) - Jedna strana mladeža nije ista kao i druga po boji obliku i veličini GRANICA (BORDERS) - Ivice promene su nepravilne podrivene i nejasne BOJA (COLOUR) - Boja promene je različita i postoje više od dve boje: svetlo i tamnobraon, crno-crveno, ili plavo i njihove nijanse VELIČINA (DIAMETER) - Mada su melanomi najčešće veći od 6 mm u prečniku, mogu biti i manji EVOLUCIJA (EVOLVING OVER TIME) - Bilo koji mladež ili druga promena na koži koja se razlikuje od ostalih i menja se u obliku boji i veličine tokom vremena, zaslužuje hirurško uklanjanje uz histopatološku analizu Zaštita od ultravioletnog (UV) zračenja Nije sasvim poznato šta dovodi do pojave melanoma, ali se zna da u tome učestvuju faktori nasleđa (genetska sklonost) i ultravioletno zračenje. Ipak, sigurno je da preterano izlaganje suncu, pogotovo opekotine u ranom detinjstvu, favorizuju nastanak melanoma kasnije

u životu. Takođe, sigurno je i da UV zračenje u solarijumima može da dovede do nastanka melanoma. Zbog toga je zaštita od ultravioletnog zračenja osnov prevencije raka kože. Najvažnije u zaštiti od sunca je NEIZLAGANjE suncu, odnosno izbegavanje boravka napolju i izlaganja suncu između 11 i 17 časova, a u nekim krajevima i od 10 časova ujutro u periodu od marta do oktobra. U ovom periodu treba se skloniti u hladovinu, imajući u vidu da suncobran ne štiti efikasno od UV zračenja (već samo od toplote, tj. infracrvenog zračenja). Na drugom mestu po značaju je zaštitna odeća, tj. biti obučen u vreme visokog nivoa zračenja koje se poslednjih godina objavljuje u medijima kao vrednost UV indeksa. Ako je izlaganje višesatno, obavezno je nošenje dugih rukava i dugih nogavica od laganih materijala (onako kako to tradicionalno rade ljudi koji žive u područjima s ekstremno visokim temperaturama) - šešir širokog oboda i naočare za sunce su obavezni (katarakta tj. zamućenje očnog sočiva je takođe posledica UVA zračenja). Tek na trećem mestu, za otkrivene delove tela (lice, ruke, potkolenice, stopala) potrebna je upotreba zaštitne kreme sa faktorom najmanje 30 UVA+UVB leti, a ova krema mora se iznova nanositi svakih 1-2 sata zbog toga što se spira znojenjem, tokom plivanja i sl. Zaštita dece od sunca Pojava opekotina od sunca (i to samo crvenila i bolnosti kože, čak i bez plikova) u detinjstvu je direktno povezana sa pojavom većeg broja mladeža i s povećanjem rizika za nastanak karcinoma kože i melanoma u odrasloj dobi. Dakle, u detinjstvu se stiče rizik za nastanak raka kože i tada je neophodna najveća zaštita. Decu do prve godine života ne treba izlagati sunčevim zracima i ne treba im nanositi kreme za zaštitu od sunca. Ukoliko je boravak na suncu neizbežan treba nanositi samo kreme sa fizičkim filterima (cink-oksid i titanijum-dioksid) bez hemijskih filtera. Kasnije, treba izbegavati direktan uticaj sunčevih zraka u periodu od 11 do 17 časova, a na kožu tela nanositi kreme za zaštitu od sunca s faktorom većim od 30 (poželjno 50+). S obzirom na činjenicu da se i kod dece, mada veoma retko, može manifestovati melanom potrebno je redovno kontrolisanje već postojećih mladeža. Više informacija na: www.euromelanoma-org/serbia i www.udvs.org/ euromelanoma. 67

Sručnonaučni skupovi na VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rodnevni međunarodni skup “ASGE Ambassador Program” u organizaciji Američkog udruženja za gastrointestinalnu endoskopiju, Gastroenterološkog endoskopskog udruženja Srbije i Klinike za gastroenterologiju i hepatologiju VMA održan je od 17 – 19. septembra na Vojnomedicinskoj akademiji. Ovaj svojevrsni trening iz oblasti gastrointestinalne endoskopije po prvi put se održava u Evropi te je Vojnomedicinska akademija kao domaćin zadužena i za edukaciju specijalista iz zemalja u regionu i to iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Slovenije, Makedonije, Crne Gore, Rumunije i Bugarske. Jedan od najznačajnijih skupova iz ove oblasti, namenjen pre svega edukaciji lekara mlađih od 35 godina, osnovan je s ciljem unapređenja endoskopskih veština na globalnom nivou. Tokom tri dana programa razmatrani su pristupi speciﬁčnim dijagnostičkim i terapijskim problemima u endoskopiji, farmakoterapiji najčešćih bolesti digestivnog trakta, a prikazane su i najnovije endoskopske procedure, poput mukozalne disekcije koja do sad nije rađena u našoj zemlji.

“Ambasadori” svetske endoskopije na VMA

V međunarodni simpozijum oftalmologa

radicionalni simpozijum sa međunarodnim učešćem „Savremeni trendovi u oftalmohirurgiji“ u organizaciji Klinike za očne bolesti VMA, 68

Udruženja za kataraktu i refraktivnu hirurgiju Srbije i Vitreoretinalnog udruženja Srbije održan je 19. septembra 2014. godine na Vojnomedicinskoj aka-

demiji. Ovim povodom je, u godini kada VMA obeležava 170 godina postojanja, obeleženo i 60 godina od osnivanja Klinike za očne bolesti VMA. Na simpozijumu, kojem su prisustvovali domaći i svetski renomirani predavači, putem direktnog prenosa hirurških procedura prvi put je u našoj zemlji predstavljena operacija katarakte asistirana femtosekundnim laserom, što je nanotehnologijom kompjuterski vođena operacija, čime se mogućnost greške svodi na minimalni procenat. Prikazane su i novine u vitreoretinalnoj hirurgiji, operacija katarakte tzv. mikroincizionom tehnikom (rez od 2,2mm), a takođe i operacija glaukoma kod istog pacijenta novom metodom - visokofrekventnom dubokom sklerektomijom. Sipozijum su otvorili zamenik načelnika VMA pukovnik prof. dr Dragan Dinčić i načelnik Klinike za očne bolesti pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević, a među brojnim svetskim i domaćim oftalmolozima izdvajaju se prof. dr Hasan Mortada (Hassan Mortada), šef Klinike u Kairu i jedan od 10 najboljih hirurga zadnjeg segmenta oka sadašnjice, Tomas Džon (Thomas John) - rodonačelnik keratoplastike, transplantacione hirurgije rožnjače i Bojan Pajić, vrsni hirurg za inovacije u hirurgiji katarakte i glaukoma.

Sručnonaučni skupovi na VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

U izvođenju procedura učestvovalo je trideset endoskopista iz okruženja i tri odabrana eksperta, takozvana «ambasadora» Američkog udruženja za gastrointestinalnu endoskopiju, dok su ostali biti u mogućnosti da prate prenos preko 35 operativnih zahvata direktno iz hirurških sala. Gostujući predavači bili su iz Sjedinjenih Američkih Država,

Države Izraela, Turske Republike, kao i zemalja iz regiona. Inicijativa «ASGE Ambassador Program” nastala je sa idejom da se podigne nivo primene endoskopskih procedura u gastroenterologiji razmenom znanja eksperata i zemalja domaćina,

najpre zemalja u razvoju, ali i svih drugih zainteresovanih za organizaciju ovakvog treninga. Ogleda se u osposobljavanju i obrazovanju lekara, endoskopskih i medicinskih tehničara radi što bolje endoskopske dijagnostike i zbrinjavanja obolelih.

Inovacije u estetskoj hirurgiji

urs kontinuirane medicinske edukacije pod nazivom «Primena inovativnih proizvoda u oblasti estetske hirurgije» u organizaciji Klinike za plastičnu hirurgiju i opekotine VMA i Srpskog udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju održan je 6. 10. 2014. godine na VMA. Predavanja i dve estetske operacije obavili su eminentni stručnjaci iz ove oblasti prof. dr Markos Paulo Sforca de Almeida (Marcos Paulo Sforza de

Almeida) i dr Pjer-Žak Nikolau (Pierre Jacques Nicolau) uz asistenciju specijalista plastične hirurgije VMA. Direktnim prenosom iz operacione sale upoznali su prisutne sa primenom Silhouette Soft tretmana za podmlađivanje lica u vidu niti i Pure Graft System metode, namenjene ﬁltraciji masnog tkiva iz trbušne regije i pripremi za aplikaciju u predeo lica u formi ﬁlera. Kursu je prisustvovalo 150 lekara i medicinskih tehničara iz Srbije i inostranstva. 69

Z D R AV S T V O - S R B I J A

impozijum o srpskom vojnom sanitetu u Prvom svetskom ratu, koji su organizovali 30.septembra 2014. Uprava za vojno zdravstvo Ministarstva odbrane i Akademija medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva, održan je na Vojnomedicinskoj akademiji. Taj stručni skup otvorio je brigadni general prof. dr Marijan Novaković, načelnik Vojnomedicinske akademije, a govorio je i prof. dr Pavle Milenković, predsednik Akademije medicinskih nauka SLD-a. General Novaković je rekao da u godini kada ceo svet obeležava sto godina od početka Prvog svetskog rata, srpski vojni sanitet proslavlja dva značajna jubileja - 175 godina postojanja i 170 godina od osnivanja prve srpske vojne bolnice, prethodnice VMA. Načelnik VMA je istakao da su pripadnici Srpskog vojnog saniteta u Prvom svetskom ratu „svojim ekstremnim naporom i požrtvovanjem, u najtežim uslovima, uz oskudicu u kadrovima, lekovima i sanitetskom materijalu, bili pouzdan oslonac vojsci, pomažući joj da uz manje žrtava izvojuje neke od značajnih pobeda”. Ključ te značajne podrške, kako je rekao, leži u modernoj organizaciji saniteta, u ratnoj hirurgiji i ratnoj hirurškoj doktrini te visokoj etici sanitetskog osoblja, koje nikad nije napuštalo svoje ranjene i bolesne, a na isti način je lečilo i srpske vojnike i zarobljene neprijatelje. Uvodno izlaganje na skupu imao je primarijus naučni savetnik dr Aleksandar Nedok, a radove su izlagali i generali u penziji Milisav Sekulić, doc. dr Veljko Todorović i prim. dr Branislav Popović, pukovnici prof. dr Dragan Mikić i doc. dr Mile Ignjatović, potpukovnik doc. dr Radivoje Anđelković, te prof.

Sručnonaučni skupovi na VMA

O Srpskom vojnom sanitetu u Prvom svetskom ratu

dr Dragan Stupar i pukovnik u penziji Luka Nikolić. Doktor Nedok podsetio je da je srpska vojska mobilisala 409 lekara, od toga je 25 bilo hirurga, 203 medicina-

ra, 190 apotekara i 60 veterinara. Na 1.200 vojnika bio je jedan lekar, što je nedopustivo malo, a na jednog hirurga dolazilo je 300-800 ranjenika, zavisno od vojnih operacija. Srbija je u Prvom svetskom ratu izgubila, prema njegovim podacima, 1.247.435 ljudi, što je 28 odsto stanovništva. Pomažući narodu i vojsci stradalo je 128 lekara, veterinara i apotekara, a najveći procenat umro je od pegavog tifusa. - Od svih sanitetskih poručnika nijedan nije preživeo rat, a od kapetana II klase, skoro svi su pomrli. Znači, pomrla je nada srpskog saniteta - istakao je dr Nedok. Te neopisive žrtve i humanost lekara i medicinskog osoblja, ne smeju da se zaborave jer je, kako je rekao dr Nedok, zaborav najstrašnija reč u istoriji jednog naroda - narod bez prošlosti je narod bez budućnosti. Na skupu je bilo reči o radu srpskog vojnog saniteta tokom Prvog svetskog rata. Predstavljeni su organizacija i rad sanitetske i veterinarske službe srpske vojske, sanitetsko snabdevanje i uloga farmaceuta, hirurško zbrinjavanje, epidemije zaraznih bolesti. Takođe, bilo je reči o sanitetskim gubicima u Prvom svetskom ratu, o Bizerti i njenoj ulozi u lečenju, osveženju i popuni jedinica srpske vojske, o herojstvu predstavnika stranih sanitetskih misija u srpskoj vojsci te ulozi Crvenog krsta u Prvom svetskom ratu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Komandant Nacionalne garde Ohajo

U okviru zvanične posete Ministarstvu odbrane Republike Srbije komandant Nacionalne garde Ohajo general-major Debra Ašenherst sa saradnicima posetila je 12. septembra 2014. godine Vojnomedicinsku akademiju. Sastanak je vodio načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general prof. dr Zoran Popović.

Vesti iz VMA

Nakon upoznavanja sa kapacitetima vojnog zdravstva u Srbiji, posebno Vojnomedicinske akademije, obe strane su konstatovale da bilateralna vojna saradnja u ovoj oblasti ima veliki potencijal i da obe strane imaju mnogo toga da nauče jedna od druge.

Poseta rektora Akademije oružanih snaga Slovačke Republike

Teme razgovora sa dekanom Medicinskog fakulteta VMA brigadnim generalom akademikom prof. dr Miodragom Čolićem bile su kapaciteti i obrazovni proﬁli Medicinskog fakulteta, kao i mogućnosti buduće saradnje obrazovnih institucija, a gostima je nakon sastanka organizovan i obilazak Fakulteta radi predstavljanja uslova studiranja.

Dobrovoljno davanje krvi Pripadnici Ministarstva odbrane Vojske Srbije i Vojnomedicinska akademija organizovali su 7. septembra akciju dobrovoljnog davanja krvi. Prvi je, u specijalnom transfuziološkom autobusu Instituta za transfuziologiju i hemobiologiju Vojnomedicinske akademije, dragocenu tečnost dao ministar odbrane Bratislav Gašić, koji je tom prilikom izjavio da očekuje veliki odziv humanitarnoj akciji. – Tu smo da pomognemo našim građanima kojima je krv neophodna, pre svega onima na Vojnomedicinskoj akademiji, a ostatak jedinica dragocene tečnosti predaćemo zdravstvenim

Rektor Akademije oružanih snaga Slovačke Republike «General Milan Ratislav Štefanik» brigadni general Boris Đurkeh, u pratnji vojnog izaslanika Slovačke Republike u Republici Srbiji pukovnika Jozefa Vistavela, 15. 9. 2014. posetio je Medicinski fakultet Vojnomedicinske akademije Univerziteta odbrane u Beogradu.

Delegacija Republike Namibije Delegacija Republike Namibije, koju je predvodila načelnica sanitetske službe Republike Namibije brigadni general dr Soﬁja Ndejtunga (Sophia Ndeitunga) 2. 10. 2014. godine posetila je Vojnomedicinsku akademiju. Tokom dvodnevne posete organizovan je sastanak sa članovima Uprave VMA na kojem je nakon predstavljanja kapaciteta VMA u oblasti lečenja, školovanja i naučnoistraživačkog rada, prvenstveno bilo reči o modalitetima buduće saradnje u oblasti edukacije. Gostima su prezentovani studijski programi Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane, kao i specijalizacije, kursevi i obuke u okviru Sektora za školovanje i naučnoistraživački rad VMA. Delegacija se zatim sastala sa tri kadeta državljana Republike Namibije koji se nalaze na osnovnim studijama Medicinskog fakulteta VMA UO, a gostima je organizovan i obilazak više organizacionih celina VMA.

ustanovama kojima je potrebna – istakao je ministar Gašić i potvrdio da je deseti put dao krv te da mu je posebno drago da pomogne jer ima „retku krvnu grupu“.

Ministar privrede Željko Sertić, posle humanog čina, rekao je da se odazvao akciji Ministarstva odbrane jer nam je potrebno zajedništvo da bismo pomogli kome treba, „ali i da bismo, na isti način, solidarnošću, ekonomski život Srbije izvukli na pravac koji želimo“. Krv su dobrovoljno dali i članovi Kolegijuma ministra odbrane i načelnika Generalštaba, kao i mnogobrojni pripadnici Vojske Srbije, od kojih je deo, zbog velikog odziva, preusmeren na Vojnomedicinsku akademiju. Razvodnik Oliver Rudaj, iz 2. raketnog diviziona 250. raketne brigade, deveti put daje krv i ističe da mu je osnovni motiv za to želja da pomogne ljudima u nevolji.

Plastična i estetska hirurgija

vaka osoba drugačije “nosi” svoje godine, ali u svakom periodu života ljudi osećaju potrebu da budu lepi i zapaženi. Postoje osobe koje imaju genetsku predispoziciju da izgledaju lepo i mladoliko, da ne moraju da vežbaju i da paze na ishranu, ali je, ipak, više onih na kojima godine i proces starenja ostave vidljiv trag na telu. Lepota tela je nešto univerzalno što žele i žene i muškarci, pa se iz godine u godinu povećava broj pacijenata koji žele da se povrgnu nekoj od plastičnih i estetskih operacija. Za razliku od drugih operacija, estetske nisu medicinski neophodne, već se svaka osoba sama odlučuje na ovakav korak jer je to jedini siguran put do lepote. Plastična i estetska hirurgija su i na našem području postale veoma popularne kao i u drugim delovima sveta. Svake godine se menja trend u pogledu popularnih operacija. Ali nije samo trend u pitanju jer broj plastičnih i estetskih operacija zavisi i od godina starosti pacijenata. Svaka starosna grupa pacijenata preferira neku drugu vrstu zahvata kojim se koriguje telo.

Zatezanje stomaka i liposukcija

Doc. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

Liposukcija - je najčešće korišćen tretman nakon 30. godine života. Tada nam se metabolizam usporava, često vežbe i dijete ne uspevaju da daju željeni rezultat i jedini siguran put do lepe ﬁgure je liposukcija. Masne naslage koje su uporne se mogu jedino ukloniti metodama plastične i estetske hirurgije. U domenu estetske hirurgije postoje zahvati koji su pogodni, odnosno poželjni da se kombinuju i rade zajedno kako bi se postigli vrhunski rezultati. Najpoznatiji zahvati koje je veoma dobro kombinovati su zatezanje stomaka i liposukcija. Drugačije rečeno “lipoabdominoplastika” može učiniti značajne rezultate u poboljšanju vašeg izgleda i ona PRE

Z D R AV S T V O - S R B I J A

PRE

predstavlja dvojaku akciju: otklanjanje masnog tkiva u predelu stomaka - liposukciju abdominalne regije, kao i uklanjanje viška kože koja se nakon toga pojavljuje - zatezanje stomaka. Na ovu kombinaciju zahvata najčešće se javljaju pacijenti koji bi nakon uklanjanja masnog tkiva imali ostatak opuštene kože, ili osobe koje čak ni upornim vežbanjem i zdravom ishranom i životom ne mogu da uklone masnoće sa određenog područja. U poslednje vreme, ova dva zahvata su sve popularnija i kod žena koje su se porađale, jer višak kože i masnog tkiva u abdominalnom predelu ne mogu da se otklone prirodnim putem.

Ultrazvučna liposukcija u kombinaciji sa abdominoplastikom Jedan od najmanje agresivnih zahvata pomoću kojih se može izvršiti liposukcija je svakako ultrazvučna liposukcija. Ultrazvučna liposukcija predstavlja zahvat koji se u današnje vreme najčešće i kombinuje sa zatezanjem stomaka. Ovaj vid liposukcije je pogodan za osobe koje nemaju preveliki višak masnih naslaga, već samo žele da se one uklone sa određenog područja. Liposukcija koja se vrši na ovaj način se odvija “razbijanjem”, odnosno uništavanjem masnih ćelija uz pomoć ultrazvučnih talasa, nakon čega se uništena masna ćelija apsorbuje i više se ne pojavljuje.

POSLE

Efekti liposukcije i zatezanja stomaka Kod ove kombinacije zahvata zabeleženi su veoma značajni rezultati i veliko zadovljstvo pacijenata. Pacijenti su ove zahvate ocenili najvišim ocenama i potvrdili da su značajno uticali na njihovo samopouzdanje i kvalitet života. Ipak, ono što ostaje kao najvažnija stvar prilikom upuštanja u lipoabdominoplastiku je svakako to da je ovaj zahvat dosta komplikovaniji od pojedinačnog pa je zbog toga bitno da ga vrši neko ko ima iskustva i dobre rezultate iza sebe. POSLE

PRE

POSLE

Preuzeto iz:

Psihologija

Z D R AV S T V O - S R B I J A

³6YH WR SRWLþH L] SRURGLFH«´ NROLNR SXWD L X NRMLP VYH VLWXDFLMDPD PRåHPR þXWL RYX þXYHQX UHþHQLFX =D YHüLQX OMXGL RGQRVL X SULPDUQRM SRURGLFL QDMYDåQLML VX RGQRVL X åLYRWX 1DãD LVNXVWYD SRWYUÿXMX QDXþQD LVWUDåLYDQMD L OLWHUDWXUD NRML SRURGLFL SULGDMX NOMXþQX XORJX X SURFHVX UD]YRMD L VRFLMDOL]DFLMH OLþQRVWL 3RURGLFD NDR VLVWHP LPD EURMQH IXQNFLMH ELRORãND VRFLMDOQD HNRQRPVND SHGDJRãND ,SDN ]DGRYROMDYDQMH SVLKRORãNLK SRWUHED QMHQLK þODQRYD LVWLþH VH NDR QDM]QDþDMQLMH .DGD GYRMH OMXGL SRVWDQX åLYRWQL SDUWQHUL YDåQR MH GD VYRM RGQRV ]DVQXMX QD HPRWLYQRM SRYH]DQRVWL SRãWRYDQMX L UDYQRSUDYQRVWL MHU üH WDNDY RGQRV ELWL VWHSHQLN ND GREURP URGLWHOMVWYX ³%UDN WR MH ]D PHQH YROMD GYRMH GD VWYRUH MHGQR NRMH üH ELWL YLãH RG RQLK NRML VX JD VWYRULOL´ JRYRULR MH ) 1LþH 3DUWQHUVNL L URGLWHOMVNL RGQRV MHVX GYD ]DVHEQD DOL YHRPD SRYH]DQD SURFHVD D PQRJL VPDWUDMX GD LK WHN URGLWHOMVWYR þLQL NRPSOHWQLP RVREDPD 0XãNDUFL L åHQH þHVWR LPDMX UD]OLþLWH PRWLYH ]D RVWYDUHQMH XORJH URGLWHOMD 'RN VX åHQH YRÿHQH OMXEDYOMX SUHPD GHFL SRURGLFL SDUWQHUX PXãNDUFL UD]PLãOMDMX R SURGXåHQMX SRURGLþQH OR]H LPHQD QHNDG VDPRJ VHEH 6YL LPDPR

Izazovi roditeljstva Piše: Maja Vujin .OLQLÿNL SVLKRORJ L %DKRY SUDNWLÿDU ZZZ SVLKRNDS UV LPSOLFLWQH WHRULMH R IRUPLUDQMX L UD]YRMX GHWHWRYH OLþQRVWL YDVSLWDQMX L QDMþHãüH QHVYHVQR VOHGLPR PRGHO VYRMLK URGLWHOMD 5DQLMH VH R YDVSLWDQMX JRYRULOR VDPR X RNYLULPD ¿OR]R¿MH L NDR R YHRPD VORåHQRM SRMDYL 6DYUHPHQD þLQMHQLFD GD MH YDVSLWDQMH GHFH YUOR UHDOQD VWYDU ]DKWHYD RG ]UHOLK L RGJRYRUQLK SDUWQHUD GD UD]-

JRYRURP L GRJRYRURP RVPLVOH JODYQH VPHUQLFH R YDVSLWDQMX L åLYRWX GHWHWD 1D VUHüX GDQDV MH PRJXüH RGXþLWL VH RG ORãLK X]RUD L SRJUHãQLK VWDYRYD SR]LWLYQRP SULSUHPRP L HGXNDFLMRP ]D URGLWHOMVWYR 2VQRYQL ]DGDWDN URGLWHOMD MH GD VYRP GHWHWX SUXåH VLJXUQRVW L OMXEDY 2VWYDUXMXüL RYH FLOMHYH QD VSHFL¿þ-

Â®

Broj 17, godina III, oktobar-novembar, 2014.

QH QDÃ¾LQH URGLWHOML YRGH GHWH RG VWDQMD SRWSXQH ]DYLVQRVWL RG QMLK GR SRWUHEQH VORERGH L QH]DYLVQRVWL 8QXWUDÃ£QML RGQRVL L GLQDPLND SRURGLFH ]DYLVH RG QHNROLNR IDNWRUD Â± YHOLÃ¾LQH SRURGLFH UHGD URÃ¿HQMD SRMHGLQRJ GHWHWD QHSRWSXQRVWL SRURGLFH URGLWHOMVNLK LQWHUDNFLMD RGUHÃ¿HQLK QDÃ¾LQD YDVSLWDQMD GHFH L RGQRVD URGLWHOMD SUHPD GHWHWX ,DNR VH R SRURGLÃ¾QRP SRGVLVWHPX RWDFÂ±GHWH PDQMH JRYRULOR L LVWUDÃ¥LYDOR MDVQR MH GD VX ]D SVLKRORÃ£NL UDVW L UD]YRM GHWHWD SRGMHGQDNR YDÃ¥QL L RWDF L PDMND .DR XÃ¾HVQLFL X SURFHVX URGLWHOMVWYD WUHED UDYQRSUDYQR GD XVPHUH VYRMH VQDJH L VSRVREQRVWL X VYLP REODVWLPD DQJDÃ¥RYDQMD RNR GHWHWD =D IXQNFLRQDOQRVW SRURGLFH YHRPD MH YDÃ¥QR GD SDUWQHUL LPDMX L QHJXMX VNODGDQ RGQRV .YDOLWHW WRJ RGQRVD RGUDÃ¥DYD VH L QD GHWH NRMH YROL L LGHQWLÂ¿NXMH VH VD RED URGLWHOMD 8NROLNR MH PHÃ¿XVREQL RGQRV URGLWHOMD SROMXOMDQ L NRQÃ&#x20AC;LNWDQ GHWH WR GRÃ¥LYOMDYD L RVHÃ¼D Ã¾DN L NDGD QHPD RWYRUHQLK VXNRED L QRVL WHUHW URGLWHOMVNLK QHWUSHOMLYRVWL 6YDND QRYD ID]D UD]YRMD WUDÃ¥L L RG URGLWHOMD L RG GHWHWD QRYH DGDSWDFLMH XVPHUDYDMXÃ¼L L REOLNXMXÃ¼L QMLKRYH DNFLMH NUR] GYRVPHUQL XWLFDM Ã½HVWR VH JRYRUL R URGLWHOMVNLP VWLORYLPD LOL WLSRYLPD URGLWHOMVWYD 7DNR UD]OLNXMHPR DXWRULWDUQL DXWRULWDWLYQL SHU-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

PLVLYQL LOL SRSXVWOMLY L GHPRNUDWVNL VWLO 8 RVQRYL VYLK VWLORYD LVND]XMH VH VWHSHQ L]UDÃ¥HQH URGLWHOMVNH NRQWUROH L URGLWHOMVNL DIHNWLYQL VWLO .RQWUROD SRGUD]XPHYD NROLNR VORERGH URGLWHOM RPRJXÃ¼XMH DNFLMDPD GHWHWD WM QD NRML QDÃ¾LQ SRVWDYOMD RGUHÃ¿HQH QRUPH NDNR EL RQR UD]YLOR NDSDFLWHWH ]D SR]LWLYQR VRFLMDOQR SRQDÃ£DQMH 3RURGLÃ¾QD SUDYLOD SRWUHEQR MH SRVWDYOMDWL SXWHP RWYRUHQH L MDVQH NRPXQLNDFLMH R WRPH Ã£WD MH SULKYDWOMLYR D Ã£WD QH ]DVQRYDQH QD SULQFLSLPD SRYHUHQMD L GRVOHGQRVWL 'D EL GLVFLSOLQRYDQMH ELOR HÂ¿NDVQR URGLWHOM WUHED GD MH XYHUHQ X VYRMX VSRVREQRVW XWLFDMD QD GHWH EH] ERMD]QL GD PRÃ¥H XJUR]LWL QMLKRY RGQRV $IHNWLYQL VWLO URGLWHOMD SULND]XMH VH NDR GLPHQ]LMD QD Ã¾LMHP MH MHGQRP NUDMX SULKYDWDQMH GHWHWD L SRND]LYDQMH OMXEDYL D QD GUXJRP RGEDFLYDQMH 'HWHWX MH SRWUHEQR LVND]LYDQMH URGLWHOMVNH OMXEDYL D PQRJR MH QDÃ¾LQD QD NRML VH WR PRÃ¥H Ã¾LQLWL Â± SROMXEDF ]DJUOMDM PLORYDQMH LJUD LOL YHUEDOQD SRKYDOD ]D WUXG L XVSHK NRPSOLPHQW ]DMHGQLÃ¾NH DNWLYQRVWL 'REULP URGLWHOMVNLP SRVWXSFLPD L SULPHULPD GHWH VDPR SRVWDMH PRWLYLVDQR GD VWLÃ¾H SR]LWLYQH RVRELQH L RGREUDYDQMH RNROLQH 5RGLWHOMVNR RGEDFLYDQMH GHWHWD PDQLIHVWXMH VH DJUHVLYQLP SRQDÃ£DQMHP L ]DQHPDULYDQMHP )L]LÃ¾ND LOL YHUEDOQD DJUHVLMD Â± XGDUDQMH JXUDQMH Ã¾XSDQMH YLNDQMH NULWLNRYDQMH SVRYDQMH SRQLÃ¥DYDQMH X]URNXMH YLÃ£HVWUXNH SRVOHGLFH NRG QHNH GHFH VWYDUD VH QHVLJXUQRVW LOL SRVWLÃ¥H NRQWUDHIHNDW XVYDMD VH LVWL PRGHO SRQDÃ£DQMD LOL NDNR MH WR VOLNRYLWR 0 0RQWHQM UHNDR Â´1LVDP XRÃ¾LR QLNDNYR GUXJR GHMVWYR Ã£LEH RVLP Ã£WR GXÃ£X Ã¾LQL MRÃ£ VWUDÃ£OMLYLMRP LOL MRÃ£ SDNRVQLMRP L MRJXQDVWLMRPÂ´. .RG ]DQHPDULYDQMD QHPD NRQWDNDWD URGLWHOMD L GHWHWD QHPD URGLWHOMVNH OMXEDYL RJOHGD VH X Â¿]LÃ¾NRM L SVLKLÃ¾NRM RGVXWQRVWL LJQRULVDQMX L]EHJDYDQMX GHWHWD UDYQRGXÃ£QRVWL L QHREUDÃ¼DQMX SDÃ¥QMH QD GHÃ¾MH SRWUHEH +ODGDQ L RGEDFXMXÃ¼L URGLWHOMVNL VWDY QH LVSXQMDYD ED]LÃ¾QH GHWHWRYH SRWUHEH NDR SRVOHGLFD VH QH PRUD XYHN MDYLWL DQWLVRFLMDOQR SRQDÃ£DQMH DOL GXJRWUDMDQ QHSULPHUHQ RGQRV RVWDYOMD VQDÃ¥DQ XWLFDM QD GHWH QMHJRY Ã¥LYRW L RGQRVH VD GUXJLP OMXGLPD 0RGHO YDVSLWDQMD WUHED GD UD]YLMD NRJQLWLYQX HPRFLRQDOQX L NRQDWLYQX GLPHQ]LMX OLÃ¾QRVWL GHWHWD 6DYUÃ£HQL PRGHO L URGLWHOMVNL VWLO QH SRVWRMH D SRYUHPHQH JUHÃ£NH QLVX QHSRSUDYOMLYH 7UHED

Brak: to je za mene volja dvoje da stvore IDCMN JNID Ä&#x203A;D AHSH UHÂ½D NC NMHG JNIH RT F@ RSUNQHKH & .IÄ&#x2122;E

L]EHJDYDWL HNVWUHPQH REOLNH YDVSLWDQMD D YRGLWL VH SULQFLSLPD MHGLQVWYHQRVWL L UD]OLÃ¾LWRVWL VYDNRJ GHWHWD 9DÃ¥QLML RG VSHFLÂ¿Ã¾QLK URGLWHOMVNLK SRVWXSDND SUHPD GHWHWX VX RSÃ£WL XVORYL L RSÃ£WD DWPRVIHUD SULKYDWDQMD L SRGUÃ£NH X SRURGLFL 6YDND SRURGLFD LPD VRSVWYHQR LVNXVWYR UD]YRMD L VD]UHYDQMD WDM SURFHV QLPDOR QH RODNÃ£DYDMX SURPHQH X GUXÃ£WYX NRMH SRVWDMH VYH QHVLJXUQLMH L EH] MDVQLK RNYLUD 6YH MH PDQMH PHÃ¿XVREQH SDÃ¥QMH L NRPXQLNDFLMH JXEL VH NYDOLWHW YUHPHQD SURYHGHQRJ X ]DMHGQLÃ¾NLP DNWLYQRVWLPD 1DOD] VNRUDÃ£QMHJ LVWUDÃ¥LYDQMD SRND]XMH GD GHFD L URGLWHOML X UD]JRYRUX GQHYQR SURYHGX RNR SROD VDWD NRML VH VYRGL QD SRYUÃ£QD SLWDQMD L Ã£WXUH RGJRYRUH 2EH VWUDQH JXEH GHFD SRVWDMX QH]DLQWHUHVRYDQD L XVDPOMHQD URGLWHOML VH QH VQDOD]H L SUHSXÃ£WDMX RGJRYRUQRVW ELYDMXÃ¼L SUHPD GHFL SUHYLÃ£H SRSXVWOMLYL LOL SUH]DKWHYQL 5DYQRWHÃ¥D X VYDNRM SRURGLFL QDUXÃ£DYD VH XVOHG QHLVSXQMHQMD HPRFLRQDOQLK SRWUHED Ã¾ODQRYD L QD WDM QDÃ¾LQ RSVWDMH IRUPD ]DMHGQLFH EH] ]DMHGQLÃ£WYD 2VREH VYH WHÃ¥H RGUÃ¥DYDMX SR]LWLYQX VOLNX D WROHUDQFLMD QD IUXVWUDFLMH VYH MH PDQMD 0HQWDOQR ]GUDYOMH PODGLK WDNYR MH GD QMLKRYL SUREOHPL YLÃ£H QLVX Â³GHÃ¾MLÂ´ L EH]D]OHQL YHÃ¼ VH QD VYH UDQLMHP X]UDVWX VXRÃ¾DYDMX VD SVLKRORÃ£NLP WHÃ£NRÃ¼DPD L EROHVWLPD ]DYLVQRVWL 0HÃ¿XVREQL XWLFDML URGLWHOMD L GHFH LQWHQ]LYQL VX VORÃ¥HQL L WUDMQL SRWUHEQR MH GD REH VWUDQH X RGQRVX VWDOQR LVND]XMX GRYROMQR SDÃ¥QMH L WROHUDQFLMH MHGQL ]D GUXJH 5RGLWHOML EL WUHEDOR GD VYRMRM GHFL RPRJXÃ¼H GD EXGX VUHÃ¼QL L ]DGRYROMQL OMXGL GD QD WRP SXWX RGUDVWDQMD XÃ¾LQH VYH Ã£WR MH X QMLKRYRM PRÃ¼L 7R PRJX SRVWLÃ¼L XNROLNR URGLWHOMVWYR SHUFLSLUDMX NDR YHRPD YDÃ¥QX XORJX L SRVYHÃ¼XMX MRM VH L DNR VH WUXGH GD VYRMLP GHORYDQMHP EXGX GREDU PRGHO SRQDÃ£DQMD ]D VYRMH GHWH

Â®

Z D R AV S T V O - S R B I J A

bog propusta u radu lekari (lekarska greška), prema važećim propisima Republike Srbije, mogu biti procesuirani u sledećim postupcima: 1. Disciplinski postupak u zdravstvenoj ustanovi u kojoj radi i pred Lekarskom komorom 2. Krivični postupak 3. Parnični postupak Ovi postupci se međusobno ne isključuju, tako da nezadovoljni pacijent ima pravo da za isti propust lekara pokrene svaki od navedenih postupaka. Potpuna, jasno i uredno vođena medicinska dokumentacija je važan činilac za dobijanje validnih podataka o kvalitetu obavljanja lekarske delatnosti. Jednodušno je shvatanje po kome je lekar obavezan da svaku svoju radnju na određeni način dokumentuje. Pisanom dokumentacijom obezbeđuje se između ostalog i dokaz za slučaj spora. Međutim, u praksi lekari često shvataju da je medicinska dokumentacija kao što su lekarski izveštaj, istorija bolesti, operativni nalaz, otpusna lista i saglasnost pacijenta za primenu određene medicinske metode, opterećujuća njihovim profesionalnim obavezama, pa je zbog toga često nepotpuna. Izvršeni lekarski pregledi i ordinirana terapija moraju biti jasno i bez skraćenica zapisani, jer su zdravstveni karton, protokol pacijenata, lekarski izveštaj, istorija bolesti, otpusna lista i dr. egzaktni medicinski dokumenti (sudsko-medicinski dokumenti) o istorijatu zdravlja, odnosno bolesti pacijenata, o kvantitetu i kvalitetu izvršenog medicinskog rada. Jedan od najčešćih primera manjkavosti u vođenju medicinske dokumentacije, a gde zakon nalaže, je izostanak “dokaznog” oblika pristanka prethodno obaveštenog - informisanog pacijenta. Zakonom o pravima pacijenata je propisano da pacijent ima pravo da od zdravstvenog radnika blagovremeno dobije obaveštenje koje mu je potrebno kako bi doneo odluku da pristane ili ne pristane na predloženu medicinsku meru. Obaveštenje je zdravstveni radnik dužan dati pacijentu i bez njegovog traženja. Obaveštenje daje zdravstveni radnik usmeno i na način koji je razumljiv pacijentu, vodeći računa o njegovoj starosti, obrazovanju i emocionalnom stanju. Ako zdravstveni radnik proceni da pacijent, iz bilo kog razloga, ne razume dato obaveštenje, ono se može dati članu njegove uže porodice. Pacijent 76

Medicinsko pravo

Medicinska dokumentacija – zaštita od odgovornosti lekara

Ljubiša Živadinović, advokat

se može odreći prava na obaveštenje, osim obaveštenja o tome da je predložena medicinska mera potrebna i da nije bez znatnog rizika, odnosno da je rizično njeno nepreduzimanje. Zdravstveni radnik može, izuzetno, prećutati dijagnozu, tok predložene medicinske mere i njene rizike, ili obaveštenje o tome umanjiti, ako postoji ozbiljna opasnost da će obaveštenjem znatno naškoditi zdravlju pacijenta. U tom slučaju obaveštenje se mora dati članu uže porodice pacijenta. Podatak da je pacijentu ili članu uže porodice, odnosno zakonskom zastupniku, dao obaveštenje o podacima koji su mu potrebni kako bi doneo odluku da pristane ili ne pristane na predloženu medicinsku meru zdravstveni radnik unosi u medicinsku dokumentaciju. Bez pristanka pacijenta ne sme se, po pravilu, nad njim preduzeti nikakva medicinska mera. Medicinska mera protivno volji pacijenta, odnosno zakonskog zastupnika deteta, odnosno pacijenta lišenog poslovne sposobnosti, može se preduzeti samo u izuzetnim slučajevima, koji su utvrđeni zakonom i koji su u skladu sa lekarskom etikom. Pacijent može dati pristanak na predloženu medicinsku meru izričito (usmeno ili pismeno), odnosno prećutno (ako se nije izričito protivio). Međutim, za preduzimanje predložene invazivne dijagnostičke i terapijske medicinske mere, neophodan je pismeni pristanak pacijenta, odnosno njegovog zakonskog zastupnika. Pacijenta ne obavezuje pristanak kome nije prethodilo potrebno obaveštenje, a zdravstveni radnik koji preduzima medicinsku meru u tom slučaju snosi rizik za štetne posledice. Pacijent ima pravo da odredi lice koje će u njegovo ime dati pristanak, odnosno koje će biti obavešteno o preduzimanju medicinskih mera, u slučaju da pacijent postane nesposoban da donese odluku

o pristanku. Pacijent, koji je sposoban za rasuđivanje, ima pravo da predloženu medicinsku meru odbije, čak i u slučaju kada se njome spasava ili održava njegov život. U tom slučaju, zdravstveni radnik dužan je da pacijentu ukaže na posledice njegove odluke o odbijanju predložene medicinske mere i da o tome od pacijenta zatraži pismenu izjavu koja se mora čuvati u medicinskoj dokumentaciji, ali ako pacijent odbije davanje pismene izjave, o tome će sačiniti službenu belešku. Znači, u medicinsku dokumentaciju zdravstveni radnik upisuje podatak o pristanku pacijenta, odnosno njegovog zakonskog zastupnika na predloženu medicinsku meru, kao i o odbijanju te mere.

Neki primeri sudske prakse Odgovornost zdravstvene ustanove* Zdravstvena ustanova odgovara za štetne posledice medicinske intervencije ukoliko pre preduzimanja predloženog načina lečenja pacijent nije obavešten o mogućnosti nastupanja svih predvidivih komplikacija, bez obzira na stepen verovatnoće da do komplikacija i dođe. Iz obrazloženja: Odgovornost tužene, zasniva se na odredbi čl. 171. stav 1, a u vezi s čl. 170. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima, po kojima pravno lice (preduzeće i drugi poslodavac) odgovara za štetu koju njen radnik, u radu ili u vezi s radom, prouzrokuje trećem licu, osim ako dokaže da je zaposleni u datim okolnostima postupao onako kako je treba* (Iz presude Vrhovnog suda Srbije u Beogradu, Rev. 1634/06 od 4. novembra 2006. godine) - Bilten sudske prakse Vrhovnog suda Srbije, br. 4/2007, Intermex, Beograd, autor sentence: Zorica Terzić, savetnik Vrhovnog suda Srbije.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

lo da postupi. Postojanje odgovornosti pravnog lica, u smislu ovih odredaba, nije uslovljeno namerom ili grubom nepažnjom zaposlenog, već samo nezakonitim ili nepropisnim radom, odnosno neprimenjivanjem ili pogrešnom primenom propisa vezanih za pravila struke. U konkretnom slučaju, u radu lekara tužene došlo je do povrede odredbe čl. 10. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti Republike Srbije (“Sl. glasnik RS”, br. 17/92 ... 25/96, koji je bio na snazi u vreme nastanka štetnog događaja) po kojoj se hirurške ili druge medicinske intervencije, ako zakonom nije drugačije određeno, mogu preduzeti samo po

prethodnom pristanku obolelog ili povređenog lica, odnosno njegovog roditelja, usvojioca ili staraoca, ako je to lice maloletno ili lišeno poslovne sposobnosti. Prema ovoj odredbi, kao i odredbi čl. 13. stav 2. istog zakona (po kojoj građanin može zahtevati i prekid lečenja), lečenje mora zavisiti prvenstveno od slobodne volje onoga koga se tiče, dakle, pacijenta, odnosno njegovog roditelja, usvojioca ili staraoca. Obaveza lekara jeste da medicinski tretman nad pacijentom obavi prema važećim pravilima struke i sa povećanom pažnjom, ali svaka radnja na bolesniku (invazivna ili medikamentozna), zahteva njegovo samoodređenje u odnosu na svoje buduće zdravlje i telo, izraženo kroz pristanak na predloženi način lečenja. Izuzetak je predviđen jedino u čl. 10. stav 2. ovog zakona, ako je obolelo ili povređeno lice u takvom stanju da ne može samo doneti odluku ili kada usled hitnosti nije moguće pribaviti pristanak roditelja, usvojioca ili staraoca. Međutim, pacijent je u stanju da da pristanak na izvesnu medicinsku intervenciju, ako ga prethodno obavesti lekar o svim potrebnim činjenicama koje su nužne za njegovu odluku: način i tok lečenja, vrsta i tok operativnog zahvata, ali obavezno i o mogućim kompli-

kacijama predloženog načina lečenja. U situaciji kada postoji predvidiva mogućnost komplikacije (bez obzira na stepen verovatnoće da do komplikacije i dođe), lekar je dužan da o tome obavesti pacijenta. Tek posle ovakvog, potpunog obaveštenja, pristanak pacijenta je punovažan, jer samo u tom slučaju on zna na šta pristaje, a davanjem saglasnosti na predloženi način lečenja izjavljuje svoju slobodnu volju da svesno prihvata eventualne posledice, odnosno komplikacije koje mu je lekar predočio. U ovoj pravnoj stvari, tužilja jeste imala saznanja o prirodi svoje bolesti, kao i o vrsti hirurške intervencije koja je trebalo da se obavi u tuženom institutu. Međutim, ni tužilja niti njeni roditelji nisu bili upoznati sa mogućnostima nastanka komplikacija operacije, koje se javljaju u manje u 2% slučajeva, ali koje su kod tužilje, ipak, nastupile i dovele do ozbiljnih zdravstvenih problema. Blagovremeno obaveštavanje pacijenta o svim rizicima operacije, pa i o onima koji su retki, svakako utiče na promišljenu i razumnu odluku da se medicinski zahvat prihvati ili ne. Nedovoljan, pak, stepen obaveštenja uzrokuje protivpravnu radnju u građansko-pravnom smislu i povlači odgovornost za naknadu štete ako ona u bilo kom vidu nastane.

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

Preuzeto iz:

Zdravlje

Z D R AV S T V O - S R B I J A

NEUROLOGIJA 6 TVTSFU PLUPCSV ţ 4WFUTLPN EBOV NPöEBOPH VEBSB

JTSMH LNĝC@MH TC@Q ,4 ID ANKDRS JNI@ ID SQDěH TYQNJ RLQSH T Q@YUHIDMHL YDLKI@L@ CNJ ID T 2QAHIH OQUH TYQNJ RLQSH LDėT ĝDM@L@ @ CQTFH ONRKD ANKDRSH RQB@ LDėT LT½J@QBHL@

ISRLG KMÖB?LG SB?P HC @MJCQR IMH? QC JCáG .GqC NPMD BP *HGJH?L? CQJ?à SK@?qGPCTGà 1DÿHOQLN 2GHOMHQMD 8UJHQWQH QHXURORJLMH .OLQLNH ]D QHXURORJLMX .&6 %HRJUDG

Broj 17, godina III, oktobar-novembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

,NĝC@MH TC@Q ID J@S@RSQNE@ JNIT ID LNFTěD ROQDęHSH H KDęHSH

čestalost razboljevanja od na osnovu kojih su AMU se značajno razlikuje zaključili da je u između razvijenih i nerazvi- n a v e d e n o m jenih zemalja, pa je tako u periodu u razvijeŠvajcarskoj incidencija oko nim (bogatim) 1680 na milion stanovnika, a u Rusiji i zemljama smanjena incidencija Bugarskoj preko 3000. U Srbiji ne postoje epidemiološki moždanog udara podaci kada se radi o moždanom za 42 odsto, a da udaru, ali je ispitivanje pod rukovod- je u istom periodu stvom lekara Klinike za neurologiju više od 100 odsto Kliničkog centra Srbije sprovedeno od porasla u srednje početka 2007. godine do početka 2008. razvijenim i neraCT mozga godine u svim beogradskim bolnicama zvijenim zemljakoje se bave ispitivanjem i lečenjem ma. Iznenađenje je bila činjenica da su na dva tipa. Prvi je ishemijski koji je moždanog udara pokazalo da je učestalost razboljevanja od ove bolesti i u bogatim zemljama faktori rizika bili značajno češći i javlja se kod oko 80-85 oko 3000 bolesnika na milion stanov- u jasnom porastu (šećerna bolest, go- odsto obolelih a podrazumeva okluzinika. To znači da u našoj zemlji ima jaznost ...) ali se pokazalo da se oni u ju (zapušenje) krvnog suda, stvaranjem između 21.000 i 24.000 novoobolelih ovim sredinama ranije otkrivaju i agre- trombotične mase na izmenjenom godišnje. Takođe, problem nerazvije- sivno leče, tj.primarna zdravstvena krvnom sudu ili zapušenje embolusom nih (siromašnih) zemalja poput naše, zaštita je značajno bolja. Iz ovoga je koji najčešće dolazi ili iz izmenjenih nije samo u skoro dvostruko većoj sledio zaključak da je nacionalni krvnih sudova vrata ili uz srca. Drugi incidenciji, već i u činjenici da se zna- dohodak po glavi stanovnika najjači tip je hemoragijski moždani udar koji čajno češće razboljevaju mladi ljudi, prediktor učestalosti razboljevanja i nastaje zbog pucanja izmenjenog do 45 godina, koji čine čak oko 20 umiranja od AMU! Ono na šta su autori krvnog suda i izlivanja krvi u moždano odsto bolesnih. Ovakva incidencija i ove detaljne analize naročito skrenuli tkivo kada nastaje intracerebralno starosna distribucija su posledice, pre pažnju je činjenica da, iako imaju zna- krvavljenje, ili se krv izliva između svega, nedovolje primarne prevencije čajno veći broj bolesnika sa AMU u moždanih opni što dovodi do subakoja podrazumeva rano otkrivanje i srednje razvijenim i nerazvijenim ze- rahnoidalog krvavljenja. korekciju poznatih faktora rizika za mljama (Istočna Evropa, severna Azija, Za moždani udar se često kaže da je vaskularne bolesti mozga. centralna Afrika u južni Pacifik) u njima „katastrofalna bolest“, što se pre svega Interesantna su istraživanja američ- postoji „neglekt“ (zanemarivanje) ove odnosi na činjenicu da jedna trećina kih autora koji su analizirali popula- bolesti. bolesnika umire u akutnoj fazi bolesti, cione studije Svetske zdravstvene Inače, akutni moždani udar se jedna trećina ostaje trajno invalidiziorganizacije od 1970. do 2008. godine, prema uzroku i načinu nastanka deli rana, nesposobna za samostalan život,

Moždani udar

moguće je lečenje ako reagujete ODMAH

Govor Razumevanje Oduzetost Minuti su važni 79

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Neuroprotekcija koja treba da zaštiti neuron od nedostatka kiseonika (hipoksije) i obezbedi njegovo duže preživljavanje do uspostavljanja normalnog dopremanja krvi, i Rekanalizacija koja podrazumeva primenu terapije koja «otvara» zapušeni krvni sud i tako obezbeđuje dopremanje krvi u infarktnu zonu. I jedan i drugi terapijski mehanizam imaju za cilj spasavanje neurona oko U lečenju akutnog moždanog udara centralne infarktne zone (penumbre), je vladao viševekovni terpijski nihili- za koje se zna da su afunkcionalni ali zam. U našoj sredini još uvek postoji živi još nekoliko sati posle nastanka mišljenje, čak i među profesionlcima, infarkta (najveći broj njih 3-6 sati), što da se radi o bolesti kod koje ne postoje je i doprinelo da AMU postane bolest koja se mora lečiti u prvih nekoliko sati prave mere lečenja. od nastanka. Međutim, poslednja decenija Potpuno je jasno da spasavanje prošlog veka donela je revolucionarne neurona penumbre značajno smanjuje novine u lečenju ove bolesti, a dokaz infarktnu leziju, a samim tim i prateći da trombolitična terapija koja rekaneurološki deficit, tj. stepen invaliditeta. nalizuje, to jest - otvara krvni sud razgradnjom tromba koji ga je zapušio, primenjena u prva tri sata, značajno poboljšava ishod bolesti i doprinela je Ideja neuroprotekcije se zasniva na da AMU postane bolest koja se leči po činjenici da je moguće terapijsko deprvom stepenu hitnosti, dakle kao lovanje lekovima ili procedurama koji trauma i infarkt srca. bi učinili da nervna ćelija duže živi bez U suštini terapijski pristup u lečenju neophodnog kiseonika. infarkta mozga može da se svede na U tom smislu traga se za lekovima dva koncepta i to su: koji bi delovali na neki od segmenata

a svega se trećina vraća ranijem životu. Epitet „katastrofalan“ se odnosi i na to da je posle ove bolesti 60-70 odsto bolesnika značajno depresivno, oko 40 odsto počinje da razvija demenciju (vaskularnu), a svaki deseti bolesnik će u sledećih pet godina dobiti novi moždani udar.

Lečenje akutnog moždanog udara

Neuroprotekcija

ishemijske kaskade (sleda zbivanja koja se dešavaju u infarktnoj zoni). Međutim, ispitivanje većeg broja njih za sada nije pokazalo efekat u lečenju AMU. Kada je reč o procedurama, onda je pokazano da izgleda spuštanje temperature tj. hipotermija ima pozitivan terapijski efekat na sprečavanje akutnog oštećenja neurona, kao i dekompresivna neurohirurška intervencija koja predstavlja otvaranje lobanje kod masivnih pratećih edema velikih moždanih infarkta. Međutim, ono što je sigurno dokazano da deluje neuroprotektivno i daje najbolje rezultate u lečenju je kada se bolesnici sa ovom bolešću leče u visoko specijalizovanim jedinicama za moždani udar. Suštinu uspeha lečenja predstavlja činjenica da u ovim jedinicama radi tim neurologa i medicinskih sestara koji se bavi moždanim udarom, da u lečenju učestvuju i druge specijalnosti (kardiolog, fizijatar, neurohirurg...) tj. da je obezbeđena visoko stručna multidisciplinarnost, kao i da je svim bolesnicima u akutnoj fazi obezbeđen monitoring osnovnih vitalnih funkcija, kako bi se odmah registrovale i korigovale promene u nekoj od ovih funkcija (npr. srčana aritmija, skok ili pad arterijskog pritiska

Broj 17, godina III, oktobar-novembar, 2014.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

H od ti se promeni I skrivi ti se lice ili usta Teško pomeraš ruku ili nogu N e čekaj, ne zovi drugog O dmah zovi 194 i sl.). Takođe, kod bolesnika se primenjuje fizikalna terapija od samog prijema, a sve aktivnosti koje se obavljaju su protokolisane na osnovu saznanja zasnovanih na dokazima. U Srbiji je prva Jedinica za moždani udar osnovana 2005. godine na Odeljenju urgentne neurologije Klinike za neurologiju KCS, i ona je poslužila kao model za osnivanje još nekoliko sličnih jedinica u zemlji.

Rekanalizacija Posle višdecenijskog ispitivanja različitih lekova koji su uspešno primenjivani u kardiologiji za otvaranje zapušenog krvnog suda, tek je 1995. godine pokazano da rekombinatni tkivni aktivator plazmonogena (rtPA) lizom tromba koji je okludirao cerebralni krvni sud dovodi do značajnog smanjenja neurološkog deficita, registrovanog tri meseca posle dobijanja terapije.

Međutim, kod oko šest odsto lečenih javlja se kao komplikacija intracerebralna hemoragija (ICH), koja kod tri odsto može biti fatalna. Veliki problem kod primene ove terapije je što je ona najuspešnija u prva tri sata bolesti, i za njenu primenu važi princip "što ranije to bolje". Tako, u prvih devedeset minuta treba tretirati četiri bolesnika da bi jedan bio potpuno izlečen, a u prva tri sata od sedam lečenih jedan je izlečen. Kasnije je dokazano da povoljan ishod lečenja može biti i ukoliko se terapija primeni u prva četiri i po sata, ali je tada uspeh prisutan kod jednog od 14 lečenih. Ovako kratak vremenski period za primenu leka, koji se označava terminom „terapijski prozor“ je glavni razlog što se ova terapija u svetu primenjuje kod malog broja obolelih tj. najačešće kod jedan do osam odsto pacijenata. Izuzetno retko, u veoma dobro organizovanim zdarvstvenim sistemima lek

se daje i nešto češće. Glavni uzroci ovako malog procenta lečenih leže u činjenici da se ova bolest ne prepoznaje na samom početku od strane bolesnika i njegovih najbližih, da se ne zna o koliko teškoj bolesti se radi, kao i da su potrebni savršeno organizovani segmenti zdravstvene službe pre svega hitne pomoći i urgentnih centara. Prevazilaženje ovih problema vidi se u vrlo širokim edukativnim kampanjama stanovništva ali i profesionalaca (medicinskih radnika ) koji su uključeni u lečenje i zbrinjavanje ovih bolesnika. Prva trombolitička terapija u lečenju moždanog udara u Srbiji je data 2006. godine na Odeljenju urgentne neurologije. Ubrzo posle toga je preko Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beograda započela i edukacija neurologa Srbije, Republike Srpske, Crne Gore i Mekedonije za primenu ove terapije. Rezultat ove edukacije je činjenica da se u Srbiji trombolitička terapija primenjuje u 20 centara, i da se trombolizira oko 1,5 odsto bolesnika. Svi trombolizirani bolesnici se registruju u nacionalnoj bazi SETIS (Serbian Expirience in Trombolysis in Ischemic Stroke), čija analiza je pokazala da je izmedju 60 i 66 odsto naših bolesnika ovom terapijom izlečeno. Treba pomenuti da se osim intravenske primene trombolitičke terapije, koja je jedina dokazana sa najvišim stepenom dokaza i preporuke, poslednjih godina primenjuju i različite intervencije na samom zapušenom krvnom sudu (mehaničko otklanjanje tromba, usisavnje tromba, davanje leka u trombotični masu). 81

Уређује: др Славица Жижић-Борјановић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Руске медицинске мисије на тлу Србије 1912–1917.

Сто година после

авно пре 100 година започео је Први светски рат. Србија је поднела огромне жртве. Трећина народа преселила се на небо, а последице на бројно стање народа осећају се и данас. И сваки трећи лекар Србије у годинама рата проминуо је светом. Њихова имена и кратка сећања забележена су у „Поменику” који објави Српско лекарско друштво. На тлу Србије, али и са српском војском и народом у егзилу, биле су и медицинске мисије многих страних држава које су дошле у помоћ нашем народу. По повратку у своју земљу о томе многи од учесника рата у белом и знаком Црвеног крста објавише своја ратна сећања. Са њима и утиске о српском сељаку, војнику, српском народу. Дадоше верну слику о патњама и херојству народа мале земље у којој се одиграше прве победе у Великом рату, заувек запамћене и војно проучаване. Неки од странаца нису се вратили јер нису желели, а неке покоси смрт. Отуда по варошима и градовима на нашим гробљима и њихови споменици. Руским медицинским мисијама ми српски лекари постависмо спомен-плочу на згради прве варошке болнице у Видинској а сада згради Друштва. Сада је то наша руска плоча. Сада знамо не само да је Русија пуно помогла, већ ко, када и колико. Сада и о руској помоћи можемо читати у књигама, а оне насташе на грађи државних архива. На спомен-плочи стоји записано: „У спомен лекарима и милосрдним сестрама Руске империје који помогоше српском народу ратних година 1912–1917. својим знањем, 82

умењем и безграничним пожртвовањем”. Данас када смо свесни размера помоћи и кад смо схватили да је сећање и дубока захвалност мисијама из Русије наш покушај да велики дуг према онима који су нам тада несебично помагали, сећањем и захвалношћу покушамо да вратимо. Окупљамо се већ више година пред спомен-плочом руским медицинским мисијама увек 24. септембра, јер тада је дошла Мисија Петровградског Словенског добротворног друштва за Србију. А рат је тек почео! Нису часили, нису оклевали – они су дошли!

Републике Србије, госпођа Ивана Жигон у име Центра националне славе Русије и Друштва српско-руског пријатељства из Београда као и појединци. Скупу су од високих званица присуствовали и господин Кирил Киржа, представник Амбасаде Руске Федерације, представници Министарства здравља као и Министарства спољних послова Републике Србије (Одељење за Русију и Евроазију) и представници Друштва српско-руског пријатељства. Скупу се најпре пригодном беседом обратио проф. др Брана Димитријевић указујући на важне

И овог 24. септембра, као и увек до сада, на окупљању засјало је сунце. Чланови секције за уметност нашег друштва одсвираше најпре државну химну Републике Србије па затим Руске Федерације и после поздрава уваженим гостима приступило се полагању венаца и цвећа на спомен-плочу, рад вајара Рајка Попиводе. У име Српског лекарског друштва венац је положио његов председник академик Радоје Чоловић, у име Амбасаде Руске Федерације Наталија Александровна Чепурин и Николај Константинович Анисимов (и сами лекари), затим пуковник др Бранко Илић, начелник одељења Управе за војно здравство Министарства одбране

историјске чињенице, а затим су скуп поздравиле госпођа Наталија Алексадровна Чепурин на руском језику (коју смо потпуно разумели) као и госпођа Ивана Жигон. На крају скупа организован је мали коктел, а гости су обишли Музеј историје медицине. Од доласка прве руске мисије на почетку Великог рата прошло је сто година. Нема више оних који то време памте, али смо ми сада ту да те догађаје не заборавимо, јер је време када смо само неодређено говорили „Русија је пуно помогла”, мислећи на помоћ у Великом рату, а без много знања о величини помоћи и без познавања чињеница – заувек иза нас. Радује ме саз-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Врло поштована госпођо Чепурин, колегинице и колеге, даме и господо, драги пријатељи

нање да сам лично од прихватања идеје до реализације спомен-плоче и окупљања на одређени дан у години активно учествовала до сада а надам се и убудуће. Има томе већ више година кад предлог колеге др Жарка Вуковића, изговорен на степеницама зграде Српског лекарског друштва: „Хајдемо сад руску плочу” спонтано прихватих: „Хајдемо”. Тако и би. У међувремену је проминуо светом, али је за живота обновио и подигао више других спомен-обележја страним медицинским мисијама. У години када обележавамо век од почетка Првог светског рата рећи ћемо му једно велико људско хвала. Он сам увек је истицао да је захвалност највећа међу врлинама. У то нас живот стално поново уверава. Тако је и са руском плочом!

Почетак Великог рата затекао је и Србију и Русију недовољно спремне. Србија тек што беше изашла из два крвава рата, жетва је те године била слаба, уз то су обе државе зависиле од увоза оружја. Већ 28. јула 1914. године српска влада тражи кредит од Русије и Француске у износу од 90.000.000 динара. „...Пошто нас је,” стоји у вапијућем телеграму председника владе Николе Пашића, „мобилизација затекла у најнезгоднијем времену када се пореза тек прикупља, па новца имамо једва доста да изведемо мобилизацију.“ А већ 9. августа, по налогу српске владе, њен посланик у Петрограду Спалајковић од руске владе иште кредит од 5–6.000.000 динара за набавку војне одеће, чизама, конзерви, рубља, шатора... Руска влада одмах излази у сусрет, па у Србију Дунавом стижу велике пошиљке оружја, муниције, и свакојаких других потреба већ у првим месецима рата. Колико је Србија била за рат неспремна види се и из писма које је 18. августа 1914. године шеф Одећног одсека Интендантуре Ваљево мајор Радоје Јанковић упутио главном интенданту, тражећи да се хитно пошаље 200.000 пари опанака за Младеновац и 100.000 пари за Ваљево. “Многи наши војници су сада упола обучени. Носе своје већ дотрајало сељачко одело, а знатан број припадника 4. пешадијског пука иде у дугачким гаћама. Топло време поправља донекле ову оскудицу, али хладне ноћи и преноћишта без шатора почињу рђаво утицати на војничко здравље и њихову ратну улогу.” Слично је, чак и горе, било и у санитету. Непопуњени санитетски комплети, мањак рањеничких носила, мањак лекара… И док је током балканских ослободилачких ратова у погледу и броја и бројности медицинских мисија предњачила Русија – у Србији их је тада радило укупно шест – сада су, већ на почетку Великог рата, лекари и медицинско особље недостајали и Русији. Почетком рата Немачка је имала на располагању 36.000 лекара, а Русија са знатно већим бројем становника само 30.000. Упркос томе, Русија је не само у санитетском материјалу и болничкој опреми, него и у лекарима и милосрдним сестрама, одмах помогла Србији. Из Солуна је у Србију упућен др Сергеј Кантилијанович Софотеров са две медицинске сестре. Њему ће се у Нишу ускоро придружити чланови мисије Хартвиг Александре Павловне, “Мисија Хартвигове”. Они ће радити у Првој и Петој резервној болници, током септем-

бра октобра 1914. године и извршити 1.339 хируршких интервенција. Истовремено је из Русије упућена богато снабдевена Мисија Петроградског словенског добротворног друштва за Србију, позната касније као “Мисија Сичева”. Та мисија ће радити у Ваљеву, Крагујевцу и Зајечару. Ни то није било све, будући да је известан број лекара и милосрних сестара стизао у Србију мимо Руског друштва Црвеног крста. Стога, тачан број оних који су похитали у помоћ српским рањеницима и болесницима ни до данас није познат. Обе поменуте мисије биле су хируршки оријентисане, јер је прилив рањеника тих првих месеци рата био преобилан, док ће задатак каснијих руских мисија – а биће их још три – бити борба против инфективних болести. Први светски рат је, осим планина људских лобања и мора крви, био и један од најстрашнијих моралних суноврата, погубан нарочито по Европу. После тог рата Стари континент постаће још старији. Европа ће изгубити своју дотад водећу улогу у свим светским збивањима, од војних, политичких до културних. Данас, међутим, уместо спознаје истине, и можда покајања, и можда окрепљујућег преумљења, видимо жилава настојања да се за сву ту катастрофу окриви Србија, а потом ће и на Русију доћи ред. (Већ јесте!) Данас смо сведоци сваковрсних, наводно најновијих открића, нимало наивног празнословља и опасног научничког мудровања, покушаја да се од црног направи бело, а од белог црно, да се истина претвори у лаж, а лаж у истину, да се младим поколењима уместо поука понуди смртоносно опијање старим заблудама. Опасна је то игра. Игра у којој за велике новце наука постаје служавка политике, праћена заглушујућом дреком назовикњижевника и фељтониста, аутора филмова, позоришних комада, изложби и телевизијских серија… Али… Наше је да не заборављамо, па ма колико изгледало да смо мали, осиромашени и скрајнути, наше је да се држимо истине, да негујамо захвалност како бисмо сачували сопствене своје душе. И зато неизмерно и неизмерно хвала Мат Росији у овом дану када је, пре једног века, Мисија Петроградског словенског добротворног друштва за Србију, познатија као Мисија Николаја Ивановича Сичева, крочила на тле слободарске Србије. Проф. др Брана Димитријевић

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Preuzeto iz:

Bolnica je smještena u centru grada pod Trebjesom, najveća je opšta bolnica u Crnoj Gori, ne samo po svojim kapacitetima, nego i po gravitacionom području koje joj pripada, zasigurno je jedan od kamena temeljaca crnogorskog zdravstva i važan dio istorije nikšićkog kraja. Otvorena je imenom Knjeginja Zorka, Odlukom Vlade Knjaževine Crne Gore 11.decembra 1887. godine, u skromnim prostornim kapacitetima, sa deset bolesničkih kreveta i jednim doktorom, njen prvi upravnik je bio dr Đuro Kustudić. Sredstva 84

za njeno otvaranje obezbijeđena su prodajom svadbenih darova knjeginje Zorke, najstarije ćerke Knjaza Nikole. U periodu stare Crne Gore i periodu između dva svjetska rata u Nikšiću su radila poznata imena iz oblasti medicine, koja su svoja znanja sticali po evropskim metropolama: Petrogradu, Moskvi, Beču, Gracu, Atini, Pragu, Ženevi i drugdje. Nikšićkom bolnicom su u toku njenog dosadašnjeg postojanja rukovodili 24 upravnika i direktora, generacije koje su svoj život, pregalaštvo, znanje i humanost posvetili onom što je ova bolnica danas.

Broj 66, godina VI, oktobar 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Bogata tradicija duga 127 godina, jeste svjedočanstvo značaja, u isto vrijeme zadovoljstvo, ali i generacijski dug i imperativ da nastavimo putem progresa, integrišući se na taj način u red modernih i savremenih opštih bolnica. Danas su kadrovski potencijali Bolnice 420 zaposlenih, od čega su 45 ljekari specijalisti, 3 ljekari subspecijalisti, 37 ljekari na specijalizaciji, 214 medicinske sestre. Stacionar je opremljen sa 278 kreveta, gdje se godišnje liječi više od 10.000 bolesnika, uradi 2.500 operacija, donese na svijet oko 1.000 beba, obavi preko 3.000 dijaliza, izvrši nešto više od 80.000 ambulantnih pregleda. U dijagnostici se na godišnjem nivou uradi oko 4.000 CT pregleda, oko 7.500 ultrazvučnih pregleda, preko 600 gastroskopskih pregleda, i više od 400 kolonoskopskih pregleda. Strategija uspješnosti razvoja Bolnice, kao prestižnog centra zdravstvene zaštite je u budućnosti kreiranoj tradicijom, urađene promjene su sigurna investicija u budućnost. Jasno zacrtani razvojni planovi osavremenjavanja i modernizacije Bolnice realizovani su kroz nabavku prvog multislajsnog skenera u Crnoj Gori 2007. godine, puštanje u rad i druge visoko sofisticirane oprema vrijedne preko 1.400.000,00 eura, najsavremeniju endoskopsku opremu za dijagnostifikovanje i tretman oboljenja u oblasti opšte hirurgije, urologije, ginekologije, otorinolaringologije, ortopedije. Nabavkom nove opreme omogućeno je našim osiguranicima da uvedemo i najsavremenije dijagnostičke procedure i da zaokružimo kompletan proces dijagnostike. Dio opreme je omogućio bezbjedan i siguran rad u operacionom bloku, jer su instalirani moderni aparati za anesteziju, sterilizatori, ultrazvučni noževi, savremeni monitoring, kao i monitoring sistemi za praćenje vitalnih parametara najugroženijih pacijenata u jedinicama intenzivnih njega bolničkih službi. 2007. godine je završena rekonstrukcija i potpuna adaptacija Službe za radiološku i ultrazvučnu dijagnostiku, čime su naši osiguranici dobili jedan izuzetno funkcionalan i savremen dijagnostički centar. 2008. godine pušten je na upotrebu Urgentni blok, svakako jedan od najfunkcionalnijih i estetski najprihvatljivijih urgentnih blokova u bolnicama ovog tipa, koji je omogućio još sigurniji i komforniji način liječenja. 2009. godine je završena adaptacija centralnog hola Bolnice, adaptacija kabineta za endoskopske procedure, kao i adaptacija bolesničkih soba do nivoa apartmanskog smještaja i drugo, što sve zajedno predstavlja funkcionalnu i estetsku cjelinu, koja svojom arhitekturom i dizajnom stvara ambijent koji predstavlja pozitivnu interakciju i dobrodošlicu kako pacijentima, tako i zaposlenima u Ustanovi. 2010. godine izvršeni su građevinski radovi na adaptaciji ambulantnog bloka odsjeka za oftalmologiju, kao i ambulantnog

Dr Ilija Ašanin

dijela ginekološkog odjeljenja, čime je Opšta bolnica dobila 4 moderne i savremene ambulante u kojima je i instalirana nova vrijedna oprema. Izvršena je adaptacija prostorija Službe za fizikalnu medicinu i pušteno je u rad 5 kada za hidroterapiju, čime je povećan broj usluga koje se pružaju osiguranicima. Razvijen je i implementiran bolnički informacioni sistem (mreža, računarska oprema i softver ), u kome pacijent predstavlja središte informacija, tako da sistem prati poslovne procese liječenja pacijenata, kako u specijalističkim ambulantama, tako i u stacionarnom dijelu. Svi pacijentovi podaci se čuvaju, tačni i u svakom trenutku su dostupni ovlašćenim doktorima i sestrama. Bolnički informacioni sistem je integrisan u informacioni sistem Fonda za zdravstveno osiguranje. Ono što predstavlja jedan od najznačajnijih i do sada najvećih ostvarenih ciljeva u kontinuiranom procesu promjena započetih 2007. godine sa jasnom vizijom stvaranja boljih uslova za bezbijedno liječenje i komforan smještaj pacijenata, jeste puštanje na upotrebu rekonstruisane zgrade internog odjeljenja koja je sagrađena pedesetih godina prošlog vijeka. Vrijednost radova je bila 1.113.000,00 €, a finansirani su iz Kapitalnog budžeta Vlade Crne Gore. Spoljašnja i unutrašnja arhitektura objekta je u jednom dijelu izmijenjena čime je omogućeno da se u centralnom dijelu zgrade dalo mjesto novom, modernom i značajno većem 85

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

i funkcionalnijem urgentnom bloku u sklopu kojeg se nalazi i lift za transport pacijenata sa bolničkim krevetom, kao i savremenom prilaznom rampom, što ranije ova zgrada nije imala. Napravljen je novi i veći prostor za pacijente na programu hemodijalize, kao i novi prostor koronarne jedinice. Na objektu je rekonstuisana kompletna vodovodna i kanalizaciona mreža, termotehničke instalacije koje obuhvataju instalacije grijanja i hlađenja sa ugradnjom splinker sistema za gašenje požara i pratećih alarmnih sistema, rekonstruisane su instalacije jake i slabe struje. Postavljeni su bolnički setovi iznad svakog bolesničkog kreveta, koji posjeduju svu neophodnu elektroniku, SOS sistem - komunikaciju pacijent – medicinsko osoblje, sa modulima za konekciju medicinskih gasova i vakuma. Centralni razvod medicinskih gasova koji je instaliran u čitavoj zgradi, bolnički setovi koji su instalirani uz svaki bolesnički krevet obezbjeđuju visok nivo pružanja i bezbjednosti zdravstvene zaštite pacijentima, što ovaj objekat čini jedinstvenim u zdravstvenom sistemu Crne Gore. Iz sredstava donacije, urađeno je asfaltiranje saobraćajnih površina unutar kruga Bolnice, izrađeni novi trotoari i označena horizontalna signalizacija. Urađena je nova trasa dotrajalog toplovoda i izvršena djelimična rekonstrukcija krova Bolnice i sanacija fasada. Nabavljena je laparoskopska oprema za potrebe opšte hirurgije, ultrazvučni nož, savremeni sterilizator za sterilizaciju osjetljive optičke opreme. Iz sredstava donacije nabavljena su 2 aparata novije generacije za hemodijalizu, koji su i instalirani nakon rekonstrukcije zgrade internog odjeljenja, čime u tom dijelu medicinske brige o korisnicima naših usluga imamo još bolje i bezbjednije uslove. Nabavljeni su i automobili za potrebe službe za urgentnu medicinsku pomoć i Odsjeka za hemodijalizu. 2013. godine naši osiguranici su dobili na upotrebu i adaptirane prostore Odjeljenja hirurgije, bolesničke sobe apartmanskog nivoa (klimatizovane, TV prijemnici,..). Vrijednost radova sa opremanjem enterijera je bila cca 183.000,00 €, koji su finansirani iz sredstava donacije. Posebnost ovog odjeljenja je u tome što su pacijenti na konzervativnom tretmanu odvojeni od pacijenata koji se podvrgavaju hirurškim intervencijama, sa odvojenim previjalištima. U toku je rekonstrukcija i adaptacija zgrade psihijatrije, stare skoro 90 godina. Ta bolnica čija je gradnja počela 1923. godine, otvorena je 1927. godine i imala je rang banovinske bolnice sa 26 kreveta. Upravnici, za to vrijeme izuzetno lijepog zdanja, bili su dr Niko Martinović do njegove tragične smrti i dr Milutin Spasojević od 1927. do 1947.godine. Osnivač i

Preuzeto iz:

utemeljivač neuropsihijatrijskog odjeljenja je bio univerzitetski profesor i akademik dr Dušan Kosović, kasnije odjeljenje vode dr Nikola Mandić i dr Momo Đurđić. Investiciona vrijednost započetih radova na rekonstrukciji je 144.732,00 € i biće finansirana iz sredstava donacije velikog humaniste, dobrotvora i patriote Milorada Perovića, koji je skoro cjelokupni svoj imetak, stečen tokom četiri decenije rada u Americi, zavještao i ostavio legat za unapređenje zdravlja građana njegovog rodnog Nikšića. Današnje odjeljenje psihijatrije raspolaže sa 30 bolesničkih postelja, gdje se godišnje liječi više od 400 pacijenata. Načelnik odjeljenja je dr Radojka Mićović, sa još 2 ljekara specijaliste, psihologom, 3 ljekara na specijalizaciji i 10 medicinskih sestara i tehničara. Opšta bolnica je nastavna baza za potrebe srednje medicinske škole i praktična baza Odsjeka za psihologiju Filozofskog fakulteta u Nikšiću. Imamo kvalitetnu saradnju sa drugim zdravstvenim ustanovama u Crnoj Gori, u njima pouzdane partnere i rekao bih, izuzetne odnose sa svima, koji su utemeljeni na potpunom razumijevanju na svim nivoima, a posebno kad je riječ o razmjeni stručnih znanja, što potvrđuje i angažovanje značajnog broja konsultanata iz Kliničkog centra Crne Gore i drugih ustanova iz okruženja. Naglasio bih visok stepen razumijevanja za potrebe naše Ustanove u svim segmentima njenog funkcionisanja, od strane Ministarstva zdravlja, Fonda za zdravstveno osiguranje, lokalne samouprave i privrednih subjekata grada i pojedinaca, koji prepoznaju potrebe Opšte bolnice, razumiju vrijeme u kome živimo i putem donacija pomažu razvoj i unapređenje njihove i naše Bolnice. Ne malim sredstvima iz donacija je nabavljen dobar dio savremene medicinske opreme kojom danas raspolažemo, što ima višestruki značaj prije svega za pacijente. Veliki broj pregleda koji su ranije obavljani u KCCG, sada se obavljaju u našoj Bolnici. Uvjeren sam da će se takav trend i dalje nastaviti na dobrobit svih. Svim navedenim projektima kreiran je jedan novi imidž Bolnice, kao centra zdravstvene zaštite u kome i zaposleno osoblje i pacijenti dobijaju visok nivo kvaliteta usluga, smještaja i radnog prostora. To je moderna zdravstvena ustanova koja ima potencijala da odgovori zahtjevima vremena u kojem živimo. Gotovo 130 – to godišnje iskustvo i visokoprofesionalni kadar čine nikšićku Bolnicu liderom stacionarnih zdravstvenih ustanova u Crnoj Gori. Ovakvim tragom napretka i optimizma u realizovanim projektima Bolnica je doživjela svoju renesansu i predstavlja snažnu podršku strateškom opredjeljenju Ministarstva zdravlja za stalnim razvojem i unapređenjem crnogorskog zdravstva. Dr Ilija Ašanin, direktor

Broj 66, godina VI, oktobar 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

U hotelu â&#x20AC;&#x153;Goldâ&#x20AC;? u Pljevljima 26. i 27. septembra odrĹžan je 35. Sabor ljekara sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije na kojem je predstavljeno preko 125 struÄ?nih radova iz raznih oblasti. Na otvaranju skupa govorio je direktor Doma zdravlja Pljevlja i predsjednik organizacionog odbora Sabora ljekara, dr Ilhan TursumoviÄ&#x2021;, koji je izrazio zadovoljstvo ĹĄto se ovako znaÄ?ajan regionalni skup, nauÄ?nog i struÄ?nog karaktera, odrĹžava baĹĄ u Pljevljima. - U okviru sabora biÄ&#x2021;e obraÄ&#x2018;ene teme: zdravstvena zaĹĄtita majke i djeteta, kardiovaskularna oboljenja, prevencija, dijagnostika i lijeÄ?enje, kao i slobodne teme iz drugih oblasti medicine. ZaĹĄtita majke i djeteta je neiscrpna tema dosadaĹĄnjih sabora. Poznato je da su kardiovaskularna oboljenja na prvom mjestu kada je smrtnost u pitanju. Ovo je prilika da pogledamo dokle smo stiglu na polju medicinske struke i nauke â&#x20AC;&#x201C; kazao je dr TursumoviÄ&#x2021;. Na skupu je govorio i Mirko Lola Ä?aÄ?iÄ&#x2021;, predsjednik OpĹĄtine i poĹželio uspjeĹĄan rad na saboru. Skup je otvorio ministar zdravlja prof. dr Miodrag RadunoviÄ&#x2021;, koji je tom prilikom podsjetio na dugu tradiciju odrĹžavanja Sabora ljekara. - Izuzetno mi je zadovoljstvo da vas pozdravim i poĹželim dobrodoĹĄlicu na ljekarski skup sa tradicijom dugom 43 godine, koji traje i Ĺživi zahvaljujuÄ&#x2021;i predanom radu i entuzijazmu generacija vruhunskih ljekara iz Crne Gore i Srbije. Prvi Sabor ljekara odrĹžan je davne 1971. godine u Bijelom Polju, kada je prezentovano 40 struÄ?nih radova. Danas, nakon 43 godine kontinuiteta uspjeĹĄnosti organizovanja, prezentovaÄ&#x2021;e se preko 125 struÄ?nih radova, koji Ä&#x2021;e sasvim sigiurno doprinijeti unapreÄ&#x2018;enju zdravstvene zaĹĄtite. Odabir uÄ?esnika i tema to i garantuju. Osnovna teme skupa zdravstvena zaĹĄtita majke i djeteta izuzetno je aktuelna. Proteklih godina posebnu paĹžnju posvetili smo ureÄ&#x2018;ivanju ovog segmenta zdravstvene zaĹĄtite. U saradnji sa UNICEF-om 2000.

godine pokrenuli smo â&#x20AC;&#x17E;Baby friendlyâ&#x20AC;&#x153;, odnosno program â&#x20AC;&#x153;Bolnica po mjeri djetetaâ&#x20AC;?, kako bi omoguÄ&#x2021;ili da porodiliĹĄta budu centri za podrĹĄku dojenju. I druga tema ovogodiĹĄnjeg Sabora ljekara prevencija, dijagnostika i lijeÄ?enje kardiovaskularnih bolesti je veoma vaĹžna, s obzirom na Ä?injenicu da su ova oboljenja vodeÄ&#x2021;i uzrok obolijevanja i smrti u zemljama Evrope. â&#x20AC;&#x201C; kazao je ministar RadunoviÄ&#x2021; u svom obraÄ&#x2021;anju i naglasio znaÄ?aj zajedniÄ?kog djelovanja u rjeĹĄavanju odreÄ&#x2018;enih problema u zdravstvu. Sabor ljekara sjeverne Crne Gore i jugozapadne Srbije, je ljekarski skup sa najduĹžom tradicijom u okruĹženju, dugom 43.godine i tom prilikom okupili su se eminentni struÄ?njaci iz svih oblasti, koji su svojim predavanjima doprinijeli razumjevanju i boljoj saradnji u cilju obezbjeÄ&#x2018;ivanja ĹĄto kvalitetnije zdravstvene zaĹĄtite. DraĹženka LaketiÄ&#x2021; 87

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

U organizaciji RSV FARMACIA GRUPE i PLANMECA OY na Medicinskom fakultetu u Podgorici 13. septembra odrĹžan je struÄ?ni skup u vezi sa dostignuÄ&#x2021;ima u stomatologiji i savremenom pristupu u ovoj oblasti. StruÄ?ni skup otvorio je Nj. E. gospodin Peka Orpana, Ambasador Republike Finske u Beogradu - Veoma mi je drago ĹĄto prisustvujem ovom skupu. Prisustvo kompanije Planmeca OY je dobar je pokazatelj sve bolje saradnje izmeÄ&#x2018;u Crne Gore i Finske. Nordijski institut za istraĹživanje nudi prostor za saradnju i obrazovanje kadrova, a Planmeca OY nudi veoma napredne tehnologije i donosi ih u Crnu Goru, kao i iskustvo besprijekorne saradnje akademskog i poslovnog sektora. Osim ambasadora Finske u Beogradu, na otvaranju je

govorila i prodekan za nastavu Medicinskog Fakulteta dr Olivera MijanoviÄ&#x2021;. - Veliko mi je zadovoljstvo ĹĄto smo danas ovdje upravo zbog naĹĄih gostiju iz firme Planmeca. Osim obrazovanju na naĹĄem fakultetu smo posveÄ&#x2021;eni i istraĹživanju kao i implementiranju novih tehnika u praksu. Posebno nam je drago ĹĄto Ä&#x2021;emo danas govoriti o novim standardima u stomatologiji â&#x20AC;&#x201C; kazala je dr MijanoviÄ&#x2021;. Gospodin Jan Moed, menadĹžer Planmeca OY za centralnu Evropu, predstavio je rad i dostignuÄ&#x2021;a kompanije i nakon toga odrĹžao predavanje â&#x20AC;&#x153;Digitalna perfekcija â&#x20AC;&#x201C; Jedinstvena 3x3d rjeĹĄenja u kombinaciji sa otvorenim CAD/CAM-omâ&#x20AC;?. - Planmeca OYje priliÄ?no mlada, ali brzorastuÄ&#x2021;a kompanija. Danas smo najveÄ&#x2021;e privatno preduzeÄ&#x2021;e koje se bavi

Broj 66, godina VI, oktobar 2014.

proizvodnjom tehnologije za stomatologiju i po tome smo specifični. U okviru Planmeca grupe imamo više preduzeća i sva se bave proizvodnjom aparata u oblasti stomatologije. U okvriru kompanije radi 2900 zaposlenih i naše proizvode izvozimo na globalnom nivou. U nekim oblastima smo lideri, pogotovo na tržištu Skandinavije i Francuske - rekao je Moed predstavljajući Planmecu OY. Kako je kazao, kompanija je specifična i po tome što više od 10% zarade ulažu u istaživanja, što je veoma visok procenat, jer u ovoj oblasti kompanije izdvajaju uglavnom 1 ili 2%. Po njegovim riječima, za Planmecu je bitno što su veoma rano prepoznali značaj dizajna koji kombinuju sa estetikom. Svojim predavanjem dr Maks Heiland iz Njemačke je na iscrpan način prezentovao temu “CBTC- aktuelni koncepti i buduće perspektive”. Dr Heiland je objasnio na koji način je došlo do saradnje između Odjeljenja maksiofacijalne hirurgije, gdje je načelnik, i kompanije Planmeca. - Bavimo se implantologijom i kompanija Planmeca nam je neophodna za neke stvari. Kod nas u Njemačkoj svaki stomatolog može sam da odradi određena snimanja, što nije uvijek praksa u drugim zemljama, već se pacijenti upućuju na druga mjesta - kazao je dr Heiland. Dr Heiland je u svom izlaganju kroz prikaz slučajeva predstavio skenere sa niskom izloženošću radijaciji, a sa mogućnostima koja su daleko bolja nego na skenerima koji su korišćeni do sada. - Rezultati koje dobijemo su veoma korisni, čitamo ih sa CD-a uz pomoć softvera. Sve počinje navigacijom. Radiolozi su nam rekli da moramo sami da pripremamo podatke, ukoliko želimo da ih koristimo i tako smo mi, hirurzi, naučili određene setove podataka kojima se služimo. Kada smo počeli sa radom, određena vrsta snimaka nam je bila zadovoljavajuća, ali toliko smo napredovali da je danas gotovo moguće uraditi bilo šta što zamislite. Tržište u Njemačkoj je veoma konkuretno, ali ono što nudi Planmeca je napredna tehnologija. Zahvaljujući svemu tome rekonstruktivna hirurgija je veoma napredovala,

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

pacijenti su bezbjedniji, a doktorima je olakšan rad – kazao je dr Heiland. Osim toga, dr Heiland je predstavio način na koji se koriste savremeni skeneri u maksilofacijalnoj hirurgiji i koliko to doprinosi boljim rezultatima. Kako je naveo, planiranje u 3d verziji dovodi do toga da se mogu dizajnirati različiti implanti koji su neophodni pacijentima. Predavanje je održao i doc. dr Vlahović Zoran, na temu “CBTC u svakodnevnoj stomatološkoj praksi”. - Radiolozi su za napretke u svojoj oblasti žrtvovali svoje zdravlje i važno je imati to u vidu. Osim toga, sama umješnost tehničara je uticala na razvoj radiologije u stomatologiji. Svi ti veliki napretci su doveli do izuma digitalnog rentgena, koji danas koristimo svakodnevno. Sigurno je da će se stomatologija razvijati u različitim pravcima, ali je svakako najveći akcenat na implantologiji, što zbog agresivnog marketinga kompanija, što zbog zahtjeva pacijenata. Svaki dan se razvijaju novi sistemi i sve više kompanija pokušava da se oproba u ovom biznisu. U implantologiji je radiologija veoma bitna, a sa pojavom digitalnih rentgenta uspjevamo da projektujemo izgled implanta – kazao je doc. dr Vlahović. On je naveo nekoliko slučajeva uspješnog rešavanja problema uz pomoć CBTC-a, naglasivši značaj napredaka u stomatologiji, kako zbog estetike tako i zbog zdravlja. Na skupu su predstavljeni i proizvodi kompanije Planmeca OY, koji osavremenjavaju stomatološku djelatnost, a prisutnim stomatolozima upućen je poziv od gostiju iz Finske i Njemačke, da dođu i osim putem predavanja i teorije, sa onim što je predstavljeno upoznaju se kroz praksu koja se tamo sprovodi. Skupu je prisustvovao veliki broj stomatoga koji su interaktivno učestvovali na veoma zanimljivim predavanjima, potkrijepljenim video-zapisima, fotografijama i primjerima iz svakodnevne prakse. Draženka Laketić 89

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Preuzeto iz:

UdruĹženje gastroenterohepatologa Crne Gore i farmaceutska kompanija PharmaSwiss obiljeĹžili su 26. septembra Svjetski dan digestivnog zdravlja. Tim povodom u hotelu â&#x20AC;&#x153;Podgoricaâ&#x20AC;? odrĹžan je struÄ?ni skup na kojem su odrĹžana dva predavanja. U okviru obiljeĹžavanja Svjetskog dana digestivnog zdravlja, Svjetska endoskopska organizacija od 2004. godine svake godine bira temu koja ima za cilj da poveÄ&#x2021;a stepen znaÄ?aja odreÄ&#x2018;enog problema u ovoj oblasti. OvogodiĹĄnja tema bila je â&#x20AC;&#x153;Crijevni mikroorganizmi - znaÄ?aj u zdravlju i bolestiâ&#x20AC;?. U okviru obiljeĹžavanja Svjetskog dana digestivnog zdravlja predavanja su odrĹžali doc. dr Brigita SmoloviÄ&#x2021; (KCCG, Medicinski fakultet u Podgorici) na temu â&#x20AC;&#x153;Crijevna mikrobiota u zdravlju i bolestiâ&#x20AC;? i prof. dr SrÄ&#x2018;an Ä?uranoviÄ&#x2021; (KCS, Medicinski fakultet u Beogradu) na temu â&#x20AC;&#x153;Crijevna mikrobiota - pogled na buduÄ&#x2021;nostâ&#x20AC;? - NaĹĄe udruĹženje je osnovano je 2009. godine. Kolektivni smo Ä?lan Svjetske gastroenteroloĹĄke i Evropske gastroenteroloĹĄke i endoskopske organizacije, i u skladu sa aktivnostima Svjetske gastroenteroloĹĄke organizacije, 29. maj je Svjetski dan digestivnog zdravlja. MeÄ&#x2018;utim tema se obiljeĹžava tokom cijele godine. ViĹĄe od 100 Ä?lanica Svjetske organizacije duĹžno je da organizuje razne

skupove, kampanje, kurseve, pres konferencije, i na taj naÄ?in promoviĹĄu aktuelnu temu. I crnogorsko UdruĹženja gastroenterohepatologa je dio tih aktivnosti, pa smo organizovali ovaj skup kako bi ukazali na znaÄ?aj gastrointestinalnih mikroba, kao izolovanog organa u okviru digestivnog trakta â&#x20AC;&#x201C; kazala je doc. dr Brigita SmoloviÄ&#x2021;, predsjednik UdruĹženja gastroenterohepatologa Crne Gore, koja je iskoristila priliku da se zahvali organizatorima skupa, farmaceutskoj kompaniji PharmaSwiss, koji su omoguÄ&#x2021;ili ovo okupljanje. TakoÄ&#x2018;e, doc. dr SmoloviÄ&#x2021; se zahvalila i Farmaceutskoj i Ljekarskoj komori Crne Gore zbog akreditovanja skupa. Kako je navela u svom predavanju doc. dr Brigita SmoloviÄ&#x2021; - crijevna flora je dugo bila zapostavljena oblast, ali u zadnje vrijeme se sve viĹĄe paĹžnje posveÄ&#x2021;uje makrobioti crijeva: - Crijevna flora je veoma znaÄ?ajna za funckionisanje i odrĹžavanje zdravlja. Sama kolonizacija crijevne flore poÄ?inje na roÄ&#x2018;enju, a vrsta kolonizacije zavisi od naÄ?ina na koji je obavljen poroÄ&#x2018;aj, da li vaginalno ili carskim rezom. Nakon toga, u kolonizaciji je veoma bitno dojenje, sa kojim u danaĹĄnje vrijeme imamo veliki problem. Sve je manji broj Ĺžena koje doje, a nisu svjesne Ä?injenice koliko to utiÄ?e na smanjenje rizika od atopijskog dermatitisa i alergija u kasnijoj dobi.

Broj 66, godina VI, oktobar 2014.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Brojne su funkcije gastrointestinalne makrobiote, a dijele se na metaboličke, protektivne i torfičke. - Od metaboličkih funckija svakao je najbitnija fermentacija nesvarenih supstanci i podsticanje apsorpcije vitamina. Osim toga, utiču i na regulaciju metabolizma žučne soli, učestvuju u deponovanju masti i slično, tako da se smatra da su danas oni esencijalni u nastanku zdravog imunog sistema. To govori zašto moramo voditi jako puno računa da ne pretjeramo u borbi protiv bakterija i ne narušimo ravnotežu, da ne bismo izgubili one koje su nam prijateljski nastrojene, jer je dobar dio upravo takvih. - Veoma je važno održavati ravnotežu koja je suštinski važna za zdravlje i spriječiti disbiozu, odnosno stanje u kojem broj loših bakterija prevaziđe broj prijateljski nastrojenih. - Brojni su faktori koji dovode do disbioze, ali najviše utiču antibiotici, modifikovana hrana, stres, kao i specifična terapija (hemo i radioterapija). Kada su u pitanju simptomi, javlja se dijareja, neprijatan zadah, loše varenje, ali osim toga i loše raspoloženje, kvalitet sna opada i javlja se nervoza i nadutost. Kako je kazala doc. dr Smolović, nije svejedno koji probiotik koristiti u slučaju da se jave simptomi bolesti. U tretiranju ovog problema spoznajemo prebiotike, probiotike i simbiotike, kao kombinaciju prva dva. Prebiotici predstavljaju selektivno fermentisan sastojak hrane, odnosno hranu za naše probiotske bakterije, a probiotici su živi mikroorganizmi koji doprinose poboljšanju zdravlja - Glavni mehanizmi dejstva probiotika su brojni, ali suština je da oni potiskuju loše bakterije. Dovode i do imunomodulacije i eskluzije, poboljšavaju epitelnu barijeru, receptore, i stimulišu sekreciju mukusa i utiču na druge zaštitne faktore digestivnog trakta. Postoji više indikacija korišćenja probiotika, a samo neke su akutni virusni gastroenteritis, antibiotski proliv, iritabilni kolon, paucitis i putnička dijareja. Kako je kazala doc. dr Smolović, antibiotikom udružene dijareje se javljaju u toku, a nekad i više od dva mjeseca nakon primjene antibiotika. Po njenim riječima, skoro svi antibiotici utiču na ovu pojavu, a posebno oni koji djeluju na anaerobe. Razlika u načinu primjene antibiotika daje gotovo isti rizik, bilo da se koriste per os ili paranteralno, navela je doc. dr Smolović. - Dva su faktora koja možemo razmatrati prilikom pojave antibiotikom uzrokovanih dijareja, a to su faktor antibiotika i domaćina. Kod faktora antibiotik, dužina primjene i širina spektra antibiotika značajno utiče. Posmatrajući faktor domaćin, izloženija su djeca mlađa od šest godina, i osobe starije od 65 godina. Vjerovatnoća se povećava i u slučaju da je pacijent hospitalizovan ili ima više udruženih komorbiditeta – kazala je doc. dr Smolović. Što se tiče značaja probiotika u prevenciji antibiotikom uzrokovanih dijareja, doc. dr Smolović je kazala da je devet randomizovanih studija pokazalo da one osobe koje su pile probiotike imaju značajno manje antibiotikom uzrokovanih dijareja u odnosu na one koje su uzimale placebo, s tim što je potrebno još dosta studija kako bi se formirale jasne preporuke za njihovu upotrebu u kombinaciji sa antibioticima. - Što se tiče drugog efekta koji imaju probiotici, navodimo putničke dijareje, i u tom slučaju njihova upotreba utiče na smanjenje od 25 do 50% za one koji putuju u rizične krajeve. Ono što je dobro je da najčešće dolazi do spontanog izliječenja, ali je 91

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

potrebno naći mehanizme preveniranja. Selekcija u ishrani ne eliminiše ovaj oblik dijareje. Veoma je važna tehnologija izrade kapsule, jer je potrebno postići da veliki broj nerazgrađenih probiotskih bakterija opstane do debelog crijeva. Studija koja je imala za cilj da pokaže kakva je stabilnost kapsula dobijenih multi rezistentnom inkapsulacijom, i drugih probiotskih kapsula u uslovima koji simuliraju želudačnu sredinu, pokazala je da smanjenje broja aktivnih probiotskih bakterija je najmanje kade se koristi Multilac probiotik, što potvrđuje koliko je bitna metoda proizvodnje – kazala je na kraju svog izlaganja doc. dr Smolović. Kako je u uvodnom izlaganju naveo prof. dr Srđan Đuranović, zajedno sa kolegama iz Srbije, povodom Svjetskog dana digestivnog zdravlja održan je sastanak, koji je bio veoma posjećen od strane ljekara i farmaceuta, zbog čega je veoma zadovoljan, jer je svijest o digestivnom zdravlju podignuta na veći nivo. - Jednu stvar predstavlja uzimanje ljekova, a drugu to što vodimo računa kako se hranimo. Uslovno rečeno ljekova, budući da probiotici nigdje na svijetu nisu definisani kao ljekovi, već kao dodaci ishrani – kazao je prof. dr Đuranović. - Ako govorimo o crijevnoj mikroflori čovjeka (nekad smo govorili o crijevnim mikroorganizmima ili o mikroflori, a to su sve sinonimi) smatramo da se ona sastoji od 30 rodova i preko 500 vrsta. Ako saberemo ukupan broj ćelija koje grade ljudski organizam i uporedimo ga sa brojem mikroorganizama koji se nalaze u digestivnom traktu, 90% su mikroorganizmi koji se nalaze u digestivnom traktu (govorimo o brojnosti), a samo 10% je ostalih gradivnih ćelija, koje sačinjavaju ljudski organizam. - Znamo da poremećaj komensalne flore dovodi, u prvom redu, do poremećaja imunoloških funkcija, a digestivni trakt je ustvari endokrini imunološki organ u ljudskom organizmu, bez obzira kako to drastično zvučalo. Poremećaj mikroflore dovodi do lakšeg razvoja neoplazija i hronične zapaljenske bolesti crijeva, odnosno gojaznosti što predstavlja globalni univerzalni problem. Želim da istaknem da je mikrobiota, s obzirom na tu evolutivnost u ljudskom rodu, identifikator jedne divergencije među ljudima koji imaju različiti genetski sklop. To znači da svaka osoba, pored toga što ima različit otisak prsta, ima i različitu crijevnu mirkofloru, a ljudi koji su bliže genetske konstitucije, srodni rođaci, sa jedne strane, sa druge ljudi koji žive u zajednici, odnosno u sličnim uslovima imaju mnogo sličniju mikrofloru, nego ljudi koji žive na drugom kontinentu, odnosno oni koji imaju različitu genetsku konstituciju. To je strašno važno jer 92

Preuzeto iz:

Broj 66, godina VI, oktobar 2014.

možemo da izvršimo tipizaciju, odnosno da tačno procijenimo i utvrdimo šta je normalan broj za našu populaciju, i da iz toga izvučemo neke karakteristike koje mogu biti razlog za nastanak bolesti. U svijetu se rade brojna istraživanja na ovu temu, naveo je prof. dr Đuranović i kazao da i u Beogradu postoji izvanredna grupa koja je radila nekoliko značajnih radova na svjetskom nivou, a pripremaju upoređivanje rezultata na prostoru Srbije i Crne Gore za oboljele i zdrave ljude. - Da bi se uradilo tako nešto dovoljan je uzorak stolice ili sama biopsija digestivnog trakta, tako da je samo uzimanje materijala relativno jednostavno. Sve ovo o čemu mi govorimo je čista empirija, a mi to govorimo na osnovu iskustva jer ne možemo biti sigurni šta se nalazi u digestivnom traktu, niti kako će to djelovati. - U mehanizmu dejstva probiotskih bakterija postoje tri glavna elementa. Prvi elemenat je uticaj na crijevne baterije i uspostavljanje dobrog balansa, drugi elemenat je imunoregulacija putem regulisanja nivoa citokina i interleukina, proinflamatornih supstanci koje se nalaze, ne samo u digestivnom traktu nego i u cijelom organizmu. Treći element je povećanje produkcije sluzi, odnosno povećanje mogućnosti da imamo zaštitni sloj sluzokože u digestivnom traktu je jako bitan u svim djelovima digestivnog trakta - naglasio je prof. dr Đuranović. Sumirajući ono o čemu su on i doc. dr Smolović govorili, prof. dr Đuranović je rekao da se dolazi do veoma teškog pitanja: koji su to probiotici koje bi trebalo preporučivati? - Najbolje je probiotik kombinovati sa prebiotikom jer tako onim probiotskim bakterijama koje unosimo dodajemo i određenu hranu. Multilac je jedna takva vrsta simbiotika, koji se dosta dobro pokazao kao kombinacija laktobacilusa i bifidobakterijuma, zajedno sa streptokokus termofilusom. Naravno, posjeduje i prebiotik - hranu oligofruktozu, pojasnio je prof. dr Đuranović. - Probiotski preparati neće moći da liječe sve, ali sam siguran da će za neke od ovih indikacija biti prostora u budućnosti, što će naravno biti predmet istraživanja i razmišljanja. A meni se veoma dopada to što će probiotici biti ljekovi 21. vijeka, jer su mikrobiologija i antibiotici bili glavni u medicini 20. vijeka. Budućnost je već počela - kazao je prof. dr Đuranović. Draženka Laketić

Vijesti iz MZ CG

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Udruženje ﬁzioterapeuta Crne Gore

Svjetski dan fizioterapeuta Na konferenciji za medije 8. septembra, koju je organizovalo Udruženje fizioterapeuta Crne Gore povodom Svjetskog dana fizioterapeuta najavljene su aktivnosti kojim ovo udruženje po prvi put u Crnoj Gori obilježava značajan datum za profesiju fizioterapeuta.

U svim domovima zdravlja, tj. u jedinicama za fizikalnu terapiju primarnog nivoa su od ponedjeljka, 8. septembra za građane obezbijeđena dva edukativna flajera, “Osnovne stvari o fizioterapeutskoj djelatnosti” i “Fizička aktivnost poslije preboljenog infarkta miokarda”. Povodom Međunarodnog dana fizioterapeuta, u šest crnogorskih gradova, u devet osnovnih škola, održana su predavanja učenicima šestog razreda osnovnih škola sa ciljem skretanja pažnje djeci o izbjegavanju loših životnih navika i na ulogu fizioterapeuta u očuvanju zdravlja kod djece. Tom prilikom je učenicima podijeljen promotivni materijal o fizioterapeutskoj djelatnosti i ulozi fizioterapeuta u promociji, očuvanju i unapređenju zdravlja. Fizioterapeuti su održali predavanja u: Bijelom Polju, Pljevljima, Podgorici, Baru, Tivtu, Herceg Novom i Nikšiću.

Bar

III edukativni kamp za dijabetičare

U barskom hotelu “Sidro” od 4-9. septembra održan je III edukativni kamp za dijabetičare u Crnoj Gori u organizaciji NVO “Plavi krug” - društvo za borbu protiv šećerne bolesti Bar. Suorganizator kampa bili su Dom zdravlja Bar Savjetovalište za dijabetes i Opšta bolnica Bar. U okviru kampa održane su radionice i

stručna predavanja, posvećena borbi protiv dijabetesa. Osim endokrinologa i nefrologa, predavanja su održali stručnjaci iz ginekologije, psihologije i drugih oblasti koje mogu doprinijeti lakšem suočavanju sa bolešću. U sve aktivnosti bili su uključeni i sami učesnici kampa, a za sve zainteresovane za vrijeme trajanja kampa u hotelu “Sidro” ljekar i medicinska sestra su razgovarali sa dijabetičarima, mjerili nivo šećera u krvi, tjelesni pritisak i težinu.

Posjeta ambasadora Posa

Nakon razmatranja uvodnog izvještaja o radu Svjetske zdravstvene organizacije i Regionalne kancelarije za Evropu, predmet diskusije bili su i status implementacije nove zdravstvene politike za Evropu „Zdravlje 2020”, aktivnosti na planu kontrole HIV/AIDS epidemije, smanjivanja štetne upotrebe alkohola, prevencije povreda, kao i aktivnosti na planu promocije zdravlja u svim fazama života. Potencirajući značaj kapaciteta za pripremljenost, nadzor i odgovor na vanredne situacije, delegati okupljeni na Regionalnom komitetu, posebnu pažnju dali su napretku ostvarenom na planu kontrole antimikrobne rezistencije.

Udruženje roditelja Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović sa saradnicima razgovarao je 10. septembra sa ambasadorom Mađarske u Crnoj Gori gospodinom Krisztianom Posom. Ambasador Posa predočio je ministru Radunoviću sa kolikim zdravstvenim kapacitetima raspolaže njegova zemlja, naglašavajući da su mađarski medicinski centri prepoznati po kvalitetu u cijeloj Evropi. On je istakao da su fakulteti medicine u Mađarskoj priznati u evropskom regionu i najavio da će stipendija Hungaricum biti proširena i za Crnu Goru. Studenti bi, kako je objasnio ambasador Posa, imali priliku da studiraju master studije na engleskom ili mađarskom jeziku, a diploma mađarskog univerziteta je priznata u cijelom svijetu. Ministar Radunović saopštio je ambasadoru Mađarske da Ministarstvo zdravlja Crne Gore podržava reizbor Regionalne direktorke Svjetske zdravstvene organizacije Žužane Jakab, s obzirom na njen veoma uspješan dosadašnji radni angažman i veoma dobru viziju integralnog pristupa zdravstvenoj zaštiti “Health 2020”.

Ministar Radunović u Kopenhagenu Delegacija Crne Gore, predvođena ministrom zdravlja prof. dr Miodragom Radunovićem, učestvovala je na 64. regionalnom komitetu Svjetske zdravstvene organizacije, koji je održan u Kopenhagenu od 15. do 18. septembra 2014.godine.

Inicijativa za otvaranje dječje hematoonkologije

Uz prisustvo predstavnika Kliničkog centra, Ministarstva zdravlja, Instituta za javno zdravlje i udruženja roditelja ‘’Fenix’’ održan je okrugli sto na temu ‘’Inicijativa za otvaranje dječje hematoonkologije u Crnoj Gori’’. Okrugli sto je dio projekta koji podržava fond za aktivno građanstvo FAKT, a finansira Evropska unija, posredstvom delegacije Evropske unije u Crnoj Gori. Građevinsko renoviranje odjeljenja hematologije i adaptacija postojećeg prostora u Hematoonkološko odeljenje finansiraće se iz postojećeg budžeta Kliničkog centra u okviru već planiranog renoviranja. Eventualna dodatna finansijska sredstva će obezbijedititi Ministarstvo zdravlja Crne Gore, dok će i ‘’Fenix Crna Gora’’ takođe organizovati akcije za prikupljanje sredstava za opremanje Hematoonkološkog odeljenja. Na sastanku je ustanovljeno da Ministarstvo zdravlja Crne Gore, počev od 2015. godine, uvrsti u redovan program skrining na rano prepoznavanje neuroblastoma u vidu obaveznih redovnih UZ pregleda novorođenčadi tokom prve godine života. 93

GODINA VII BROJ 59. OKTOBAR 2014.

oremećaji štitnjače su vrlo rasprostranjeni u općoj populaciji (6%), a najčešće se javljaju kao hipotireoza (Jennal L., 2006). Institut za bolesti štitnjače u Coloradu izvijestio je o prevalenci tireoidne disfunkcije među 25.682 ispitanika. Poremećenu koncentraciju TSH imalo je 11,7% ispitanika. Primarna hipotireoza (TSH> 5.1 mU/l) otkrivena je u 9,5% ispitanika, a hipertireoza kod 2,1%, od kojih je u većini slučajeva bila asimptomatska (Canaris GJ i sar., 2000). Učestalost bolesti štitnjače u oboljelih od dijabetesa tipa 2 veća je nego u općoj populaciji (Ober K. i sar., 2000). Prvi radovi koji pokazuju povezanost između dijabetesa i disfunkcije štitne žlijezde objavljeni su 1979. godine. (Feela J i sar., 1979; Gray RS., 1979). Od tada više studija u različitim zemljama je pokušalo ustanoviti prevalencu poremećaja funkcije štitne žlijezde kod dijabetičara. Prevalencija hipotireoza je vrlo visoka u bolesnika sa dijabetesom melitusom tip 2, naročito iznad 45 godina, ako im je BMI iznad 25 (Demitrost L i sar., 2012). Disfunkcija štitnjače može pojačati kardiovaskularni rizik u bolesnika s dijabetesom kroz dislipidemije, inzulinsku rezistenciju i vaskularne endotelne disfunkcije. Prevalenca hroničnih komplikacija je statitistički značajno veća kod osoba sa dijabetesom udruženim sa AITD (Kadiyala R i sar., 2010). Diabetes mellitus tipa 2 je teška progresivna bolest u kojoj postoje tri osnovna patološka poremećaja: - smanjena inzulinska rezistencija - periferna inzulinska rezistencija - povećana proizvodnja glukoze u jetri (Narayan KM., 2002) Oko 80% svih dijabetičnih bolesnika ima tip 2 dijabetes koji nastaje zbog različitih genetskih i vanjskih uticaja. Nasljedna komponenta je vrlo izražena iako geni još nisu jasno definirani. Različiti lokusi određuju nasljednu sklonost za bolest, a brojni činioci okoline moduliraju njezinu fenotipsku ekspresiju (Hegle RA., 2005). Inzulinska rezistencija nastaje kao posljedica poremećaja koji se nalaze prije ciljnog tkiva na koje hormon djeluje, a posebno zbog poremećaja na samim ćelijama ciljnog tkiva, i to zbog smanjenja vezanja na inzulinske receptore ili postreceptorskog poremećaja. Imunološke karakteristike autoimunih bolesti štitnjače su: • Organspecifične autoimune bolesti • Autoantigeni su: TSHR, TPO, Tg • Autoantitijela su: anti-TSH (TSI, TBI), anti-TPO, anti Tg • Tip imune reakcije: II • Bolesti su: Grawes sa HLA- B8, HLA-DR3 • Hašimoto tireoiditis sa HLA-DR 3,4,5,9 (sa strumom)

Prikaz slučaja

N M K

Dijabetes melitus tip 2 i autoimuna hipotireoza Dr. S. Husarić, dr. J. Pašić, dr. S. Azabagić, JZU UKC Tuzla, Klinika za interne bolesti

Sažetak: Bolesti štitnjače u bolesnika sa dijabetesom melitusom javljaju se u oko 10,8% slučajeva, i većinom se radi o hipotireozi (30%) i subkliničkoj hipotireozi (50%), dok se hipertireoza javlja u 12% slučajeva. Autoimuni poremećaji štitne žlijezde su češći kod osoba sa dijabetesom tipa 1 zbog zajedničkog imunološkog porijekla. S druge strane, znatno je veća učestalost hipotireoza prijavljena u metaboličkom sindromu, koji je praćen poremećenom razinom lipida, pretilošću, hipertenzijom i inzulinskom rezistencijom. Mi smo prikazali udruženost dijabetesa tip 2 i autoimune bolesti štitnjače kod četrdesetosmogodišnjeg bolesnika. Radi se o dugogodišnjem dijabetičaru (13 godina), sa lošom glikemijskom kontrolom (HbA1c>8%) koji je hospitaliziran u našoj klinici zbog izražene mišićne slabosti. Dijagnostičkom evaluacijom, a na osnovu anamnestičkih podataka, biohemizma krvi, ukupnog EMNG nalaza, UZ nalaza štitne žlijezde, utvrdi se dijagnoza autoimune bolesti štitne žlijezde oblika primarne hipotireoze sa posljedičnom mišićnom slabošću. U terapiju je uključen levotiroxin uz postepeno povećanje doze do 100 mcg, Berlithion kapsule u dozi od 600 mg, a glikemije su regulisane bazalnim inzulinom uz metformin. Na kontrolnom pregledu kroz četiri mjeseca došlo je do subjektivnog oporavka pacijenta, normalizacije hormona štitne žlijezde i markera koji upućuju na mišićnu slabost. Uslijedio je i značajan neurološki oporavak, a kod bolesnika je postignuta i zadovoljavajuća glikoregulacija (kontrolni HbA1c je iznosio 7,1%). Zaključak: Učestalost bolesti štitnjače u oboljelih od dijabetesa tipa 2 je veća nego u općoj populaciji. Zbog povećane učestalosti disfunkcija štitnjače u osoba s dijabetesom tipa 2, preporučuje se redoviti skrining TSH i antitijela na štitnjaču (anti TPO i anti Tg). Ključne riječi: hipotireoza, dijabetes, mišićna slabost

• Hašimotov tireoiditis sa HLA-Dw8 (bez strume) Uzroci su: povećan unos joda, stres i povećano lučenje kortizola, što mijenja imuni proces. Od 15-20% bolesnika sa autoimunim tireoiditisom ima disfunkciju štitnjače. Često u istog bolesnika Hašimotova bolest sa hipotireozom prelazi u Basedowljevu bolest sa hipertireozom (Hashitoxicosis) ili obrnuto. U vrijeme postavljanja dijagnoze 25% bolesnika ima hipotireozu, a još u 10-15% hipotireoza nastaje kasnije (Pearce SH., 2009). Primarni hipotireodizam najčešće uzrokuje Hašimotov tireoiditis, a zatim slijede i ostali uzroci (postterapijska hipotireoza). Dijagnoza primarnog hipotiroidizma zasniva se na mjerenju slobodnog tiroksina i TSH. Visok stepen sumnje na hipotiroidizam uvijek je prisutan ako se nađe povišen titar anti TPO i anti Tg (Wu P., 2000). Autoimuni poreme-

ćaji štitnjače su najzastupljenije imunološke bolesti u bolesnika s dijabetesom (Riley WJ i sar., 1981; Perros P i sar., 1995). Autoimuni poremećaji štitne žlijezde su češći kod osoba sa dijabetesom melitusom tip 1 zbog zajedničkog imunološkog porijekla. S druge strane, znatno je veća učestalost subkliničkih hipotireoza prijavljena u metaboličkom sindromu, koji je praćen poremećenom razinom lipida, pretilošću, hipertenzijom i inzulinskom rezistencijom. Sve komponente metaboličkog sindroma su prisutne kod hipotireoidnih bolesnika (Brenta G., 2010). Prikaz slučaja Pacijent N. B., 48 godina, neoženjen, otac troje djece, po zanimanju moler, nezaposlen, živi sam, hospitaliziran je u Odjel endokrinologije Klinike za interne bolesti UKC Tuzla zbog izražene mišićne slabosti, pojačanog zamaranja i malaksalosti te simptoma i znakova 97

N M K

hiperglikemijskog sindroma (polidipsija, poliurija, vrijednosti glikemija na prijemu preko 20 mmol/L). Navedene tegobe traju nekoliko mjeseci i postepeno se pogoršavaju. Povremeno mu je teško pričati i primijetio je da mu se spuštaju gornji očni kapci. Ima slabost mišića koja je više izražena pri kretanju, a jednako je prisutna i danju i noću. Unazad 13 godina se liječi od šećerne bolesti i hipertenzije, a unazad dva mjeseca je na kombiniranoj terapiji: Lantus 28 i.j. sc. ujutro, Amaryl 2 mg i Siofor tablete 850 mg x 2, sa lošom glikemijskom kontrolom (HbA1c > od 8%). U fizikalnom nalazu bolesnik je svjestan, orijentisan, eupnoičan, afebrilan, srednje osteomuskulatorne građe i uhranjenosti, normokolorisane kože. Palpatorno štitna žlijezda nije uvećana. Auskultatorni nalaz na srcu i plućima uredan, CP=80/min; TA=120/80 mmHg. Abdomen: mekan bez organomegalije. Ekstremiteti: Bez edema. Neurološki status: Nalaz na kranijalnim nervima uredan. Nema diplopija. Ima se utisak diskretne semiptoze obostrano. Teško ustaje iz ležećeg položaja u sjedeći. Umjerena slabost na gornjim i donjim ekstremitetima. Silazak i podizanje iz čučnja otežano, uz asistenciju. Hipoestezija donjih ekstremiteta – monofilament test. U laboratorijskim nalazima krvna slika, te nivoi uree, kreatinina, K, Ca, fosfora, LDH, proteinogram, željezo u serumu, AST, ALT, GGT, i nalaz urina su bili u referentnim vrijednostima. Povišene su bile vrijednosti triglicrida - 11,23 mmol/l (0,45-1,69 mmol/ l), holesterola - 11,2 mmol/l (<5,17 mmol/l), TSH - 64,86 mlU/L (0,5-4,7 mlU/L), CK 1320 U/L (35-232 U/L), serumskog mioglobina 100 mg/L, i anti-TPO>3000 (<116 IU/ml)). Niske su bile vrijednosti T4-28,95 nmol/L (58-140 nmol/L) i T3-0,71 nmol/L (0,92-2,78 nmol/L), a nivo CK-MB-27 U/L je bio skoro uredan (<25 U/L). Ultrazvučni nalaz štitne žlijezde: prikazuju se oba režnja štitnjače urednog položaja, veličine, izrazito nehomogene ehostrukture. Oba režnja u cijelosti zauzimaju hiperehogeni konfluirajući nejasno ograničeni nodusi saćastog izgleda po tipu subakutnog tireoiditisa. Nalaz na slinovnicima bez osobitosti: Dg: Hypothyreosis. Zbog povišenih vrijednosti CK i mioglobina diferencijalno dijagnostički u obzir dolazi i polimiozitis, zbog čega su urađena imunološka testiranja i EMNG nalaz. Srednji porast CK kod bolesnika sa polimiozotisom je oko 10 puta iznad gornje granice normale. Kod polimiozitisa antinuklearna antitijela (ANA) su pozitivna u 50-80% slučajeva, ali nisu specifična. U našeg pacijenta nalaz ANA je bio negativan. RF<10, antimitohondrijalna antitijela: negativan nalaz i autoantitijelo specifično za miozitis, anti Jo-1 antitijelo, negativno. 98

Ukupan EMNG nalaz upućuje na senzomotornu pretežno aksionalnu polineuropatiju koja je vjerovatno dijabetesne geneze. Ukupan EMNG nalaz uz povećane vrijednosti mišićnih enzima upućuje na mogući polimiozitis. Biopsija mišića, kao zlatni standard za dijagnozu polimiozitisa, nije rađena. Dijagnostičkom evaluacijom, a na osnovu anamnestičkih podataka, biohemizma krvi, ukupnog EMNG nalaza, UZ štitne žlijezde, utvrđena je dijagnoza autoimune bolesti štitne žlijezde oblika primarna hipotireoza sa posljedičnom mišićnom slabošću, uz prisutni dijabetes tip 2 i dijabetesnu polineuropatiju. U terapiju je uključen levotiroxin (Letrox) uz postepeno povećanje doze do 100 mcg, Lantus 38 i.j. sc. ujutro, Siofor tablete 850 mg x3 Lopril tbl. 5 mg x1, Aspirin tbl 100 mg x1, Atoris tbl. 10 mg x1, Berlithion kapsule u dozi od 600 mg. Na kontrolnom pregledu kroz četiri mjeseca došlo je do subjektivnog oporavka pacijenta, normalizacije hormona štitne žlijezde i markera koji upućuju na mišićnu slabost (CK i mioglobin). Poboljšana je i kontrola glikemije, na što ukazuje vrijednost HBA1C od 7,1%. Neurološki je također došlo do oporavka, manje je izražena hipostezija u stopalima, a silazak i podizanje iz čučnja je bez pridržavanja i oslanjanja na prste. S obzirom na to da je supstitucijom hipotireoze došlo do normalizacije CK i mioglobina uz negativne imunološke parametre, isključen je polimiozitis a mišićna slabost pripisana je hipotireozi uz prisutnu dijabetesnu polineuropatiju. Diskusija Američka asocijacija za štitnjaču (ATA) preporučuje ispitivanje funkcije štitnjače kod svih odraslih u dobi od 35 godina i preispitivanje njene funkcije svakih pet godina. Češće testiranje je indicirano u visokorizičnih ili simptomatskih pojedinaca. American Association of Clinical Endocrino-logists (AACE) preporučuje skrining TSH kod žena u fertilnoj dobi prije trudnoće ili tijekom prvog tromjesečja (U.S. Preventive Service Task Force., 2004). U 2005. godini AACE, ATA, i endokrinološko društvo (TES) objavilo je konsenzus o skriningu za subkliničku disfunkciju štitnjače. Autori konsenzusa preporučuju mjerenje antiTPO antitijela u procjeni bolesnika sa subkliničkom hipotireozom, jer oni očigledno imaju veći rizik od razvoja bolesti štitnjače (Hossein GR i sar., 2005). Za bolesnike s dijabetesom tipa 1, preporučuje se testiranje anti-TPO antitijela i ako su prisutna preporučuje se da liječnici obavljaju godišnji TSH skrining. Učestalost bolesti štitnjače u oboljelih od dijabetesa tipa 2 je veća nego u općoj populaciji (Wu P., Ober K., 2000;), te se u ovakvih pacijenata preporučuje mjerenje TSH, i njegova kontrola sva-

kih pet godina (WU P., 2000). TPO status je značajna odrednica hipotireoze (P= 0,0013). Pacijenti koji su imali pozitivna TPO antitijela 17,9 puta vjerojatnije će razviti hipotireozu u odnosu na pacijente koji su TPO negativni (Guillermo E i sar., 2003). Unatoč povezanosti TPO na kasniji razvoj hipotireoze, godišnje mjerenje razine TSH čini test izbora za otkrivanje asimptomatske disfunkcije štitnjače. Mada, ako ćemo koristiti TPO antitijela kao jedini dijagnostički alat, onda bismo propustili 28% slučajeva subkliničke hipotireoze (Guillermo E i sar., 2003). Zaključak Učestalost bolesti štitnjače kod pacijenata sa dijabetesom melitusom procijenjena je na 10,8%, i u većini slučajeva se javljaju kao hipotireoza (30%) i subklinička hipotireoza (50%), a hipertireoze se javljaju u 12% slučajeva. Nekontrolirana hipertireoza kod dijabetičara može izazvati hiperglikemiju, a hipoglikemije su zabilježene kod dijabetičara s hipotireozom. Disfunkcija štitnjače može pojačati kardiovaskularni rizik u bolesnika s dijabetesom kroz dislipidemije, inzulinsku rezistenciju i vaskularne endotelne disfunkcije. Rezultati DCCT studije i prethodnih studija ( Eggersten R i sar., 1988; Riley WJ i sar., 1981; Mouradian M i sar., 1983 ) pokazuju da je potrebno dugotrajno praćenje jer manifestacija dijabetesa obično prethodi dijagnozi disfunkcije štitnjače za otprilike jedno desetljeće. Skrining poremećaja štitnjače može spriječiti razvoj manifestnih poremećaja iste, ali i omogućava bolju glikemijsku kontrolu u dijabetičara, rano liječenje hiperlipidemije, prevenciju kardiovaskularnih komplikacija. Bolesnici sa dijabetesom i subkliničkim oblicima hipotireoze imaju veću učestalost razvoja nefropatije i retinopatije u odnosu na dijabetičare sa eutireodnim vrijednostima. 1. 2. 3.

5. 6. 7. 8.

Literatura

Brenta G (2010) Diabetes and thyreoid disorders. J Diabetes Vasc Dis 10: 172-177. Demitrost L, Ranabir S (2012) Thyreoid dysfunction in type 2 Diabetes mellitus: A retrospective studi. Indian J of End and Met 16: 334-335. Guilermo E, Kashif A, Murphy MB, Lambeth HC, Bush A, Kitabchi AE (2003) Thyroid Dysfunction in Patients With Type 1 Diabetes A longitudinal study. Diabetes Care 4: 1181-1185. Hegle RA, Pollex RL (2005) Genetic and physiological insights into the metabolic syndrome. Am J. Physiol Regul Integr Comp Physiol 289: 663-669 Narayan KM, Imperatore G, Benjamin SM (2002) Targeting people with prediabetes. BMJ 325: 403404. Ober K (2000) Polyendocrine syndromes. In Medical Management of Diabetes Mellitus. Eds. New York, Marcel Dekker 699 –717. Pearce SH, Merriman TR (2009) Genetics of type 1 diabetes and autoimmune thyroid disease. Endocrinol Metab Clin N Am 38: 289-301. Wu P (2000) Thyroid disease and diabetes. Clinical Diabetes 18: 38 –39.

arcinom debelog creva nastaje kao posledica nekontrolisanog rasta izmenjenih ćelija koje vode poreklo od ćelija sluzokože debelog creva. Najčešće se karcinom razvija iz promena koje se nazivaju polipi (mali dobroćudni tumori) koji se javljaju na sluznici debelog creva, sporo rastu i neki od njih se nakon dužeg perioda „menjaju“, odnosno dolazi do promene njihove strukture i nastajanja malignog tumora. Rizik je promenljiv u zavisnosti od njihove veličine i histološke građe, a za nastajanje karcinoma neophodan je višegodišnji proces (5-15 godina). Za to vreme oni se mogu utvrditi primenom metoda ranog otkrivanja, a zatim ukloniti kako bi se sprečio razvoj karcinoma. Učestalost U razvijenim zemljama tokom života od raka debelog creva oboli 1,2 miliona ljudi, odnosno 9,8% svih obolelih od malignih tumora. Sa približno pola miliona novoobolelih, 250.000 umrlih lica i srednjim petogodišnjim preživljavanjem od 54%, ova bolest je drugi vodeći uzrok smrtnosti od karcinoma u Evropi. U Republici Srbiji, maligni tumori debelog creva predstavljaju drugu najčešću lokalizaciju malignih tumora kod oba pola, od koje svake godine približno oboli 4.200 i umre 2.600 lica. Od svih karcinoma 15% čini kolorektalni karcinom. Po učestalosti, kolorektalni karcinom je treći (10%) najčešći karcinom kod muškaraca i drugi (9,4%) vodeći maligni tumor kod žena. Približno 60% slučajeva kolorektalnog karcinoma dijagnostikuje se u razvijenim regionima sveta. U svetu od kolorektalnog karcinoma godišnje umre preko 600.000 ljudi, što ga čini četvrtim (8%) vodećim uzrokom smrti od karcinoma. Sa standardizovanim stopama incidencije (27,0 na 100.000) i mortaliteta (16,6 na 100.000) od malignih tumora debelog creva Republika Srbija se već duži niz godina nalazi u grupi zemalja Evrope sa srednje visokim stopama obolevanja i visokim stopama smrtnosti od navedenih lokalizacija karcinoma. Najveću incidencu karcinoma kolona kod muškaraca ima Japan (starosno standardizovana incidenca = 59,2/100,000), a kod žena Novi Zeland (starosno standardizovana incidenca = 28,6/100,000). Najveću incidencu karcinoma rektuma kod muškaraca ima takođe Japan (starosno standardizovana incidenca = 27,4/100,000), a kod žena Singapur (starosno standardizovana incidenca kod stanovništva kineskog porekla = 12,1/100,000). Zemlje koje se nalaze na severu Evrope imaju veću incidencu karcinoma debelog creva nego zemlje

N M K

Socijalno-medicinski aspekt

Karcinom debelog creva Mr sc. Jasmina Radojlović, Visoka medicinska škola strukovnih studija ,,Milutin Milanković“ Beograd, Srbija

u centralnom ili južnom delu. Belo stanovništvo Sjedinjenih Američkih država ima veću incidencu karcinoma debelog creva od crnog stanovništva. Koliko je za nastanak karcinoma debelog creva bitan način života u ekonomski razvijenim sredinama pokazuje činjenica da incidenca tog karcinoma kod doseljenika iz siromašnih zemalja veoma brzo postaje slična incidenci domaćeg stanovništva. U siromašnim zemljama incidenca je znatno niža u odnosu na bogate zemlje. Faktori rizika Nepravilna ishrana (hrana bogata životinjskim mastima i proteinima, a oskudna vlaknima), gojaznost, pušenje, pozitivna porodična anamneza, postojanje crevnih polipa (rizik se povećava posle pedesete godine starosti) i nedostatak fizičke aktivnosti predstavljaju faktore rizika za nastanak kolorektalnog karcinoma. Više studija je pokazalo da je karcinom kolona u odraslom dobu učestaliji kod osoba koje su u detinjstvu bile gojazne i imale malu fizičku aktivnost. Posebno je abdominalna gojaznost faktor koji doprinosi nastanku karcinoma kolona. Epidemiološke studije su pokazale da odrasle osobe sa metaboličkim sindromom iks, koji karakterišu abdominalna gojaznost i rezistencija na insulin, imaju 50 do 75% veći rizik da tokom života obole od karcinoma kolona od zdravih osoba. Kod ovih osoba u krvi se mogu naći hiperinsulinemija, povišeni nivoi peptida C i faktora rasta nalik na insulin 1, povišeni leptin i snižen nivo adiponektina. Određeni lekovi koji se unose u dužem vremenskom periodu mogu povoljno da utiču na rizik od nastanka karcinoma debelog creva. Ženske osobe koje su bilo kada u svom životu koristile oralne hormonske kontraceptive (kombinaciju estrogena i gestagena) imaju za oko 19% niži rizik

od ostalih žena da dobiju karcinom kolona. Hronično unošenje alkohola u velikoj meri (više od 45 grama čistog etil-alkohola dnevno) povećava rizik za nastanak karcinoma debelog creva u populacijama evropskih naroda za čak 20%. S druge strane, u japanskoj populaciji koja je poznata po slabijoj metaboličkoj toleranciji etanola, rizik je više povećan kod osoba koje piju velike količine alkohola dnevno (više od 45 grama), čak 2,1 do 2,7 puta. Više studija različitog kvaliteta je ukazalo da određen način ishrane doprinosi pojavi karcinoma debelog creva, a da se promenama u ishrani može i smanjiti rizik od nastanka ovog tumora. Povećanju rizika od nastanka karcinoma debelog creva doprinosi ishrana siromašna nesvarljivim biljnim vlaknima, bogata crvenim mesom (posebno ako je konzervirano nitritima ili dimljeno, sa policikličnim ugljovodonicima), i siromašna polinezasićenim masnim kiselinama, kao što su omega-3 i omega-6 nezasićene masne kiseline. S druge strane, hrana bogata voćem i povrćem, selenom, folnom kiselinom, vitaminom B12, vitaminom D, hlorofilom i karotenoidima (alfakaroten, beta-karoten, likopen, lutein, kriptoksantin) značajno smanjuje mogućnost nastanka karcinoma debelog creva. Unos vitamina C nije povezan sa nastankom karcinoma kolona, dok probiotici i digestivni enzimi, uneti kao suplementacija, takođe smanjuju rizik od nastanka karcinoma debelog creva. Rizik od nastanka karcinoma debelog creva se povećava sa starošću i značajno raste nakon 40. godine života. Više od 90% svih karcinoma otkrije se kod lica starijih od 50 godina. Sva lica starija od 50 godina nose 4,8% rizika da će do 74. godine života imati karcinom debelog creva, odnosno 2,3% rizika da će umreti zbog karcinoma debelog creva. Jedna četvrtina (25%) obolelih ima pozitivnu porodičnu anamnezu karcinoma debelog creva, od kojih više od pola kod rođaka prvog reda. 99

N M K

Mortalitet od karcinoma debelog creva U Sjedinjenim Američkim Državama godišnje se otkrije oko 150.000 pacijenata sa karcinomom debelog creva, a istovremeno od iste bolesti umre oko 50.000 ljudi. Od 20 do 25% novootkrivenih pacijenata već pri postavljanju dijagnoze ima udaljene metastaze karcinoma debelog creva. Uz primenu multimodalne terapije, srednje trajanje preživljavanja pacijenata sa metastazama je oko dve godine; pet godina doživi svega 10% takvih pacijenata. Perioperativni mortalitet pacijenata sa metastatskim karcinomom debelog creva se kreće od jedan do šest procenata. Pacijenti koji imaju metastaze u lokalnim limfnim žlezdama, a ne i u udaljenim organima, uz najsavremeniju terapiju preživljavaju pet godina u procentu koji je manji od 50%. S druge strane, pacijenti koji pri postavljanju dijagnoze nemaju metastaze ni u limfnim čvorovima ni u udaljenim organima, preživljavaju pet godina sa verovatnoćom od 75 procenata. Prevencija Prevencija kolorektalnog karcinoma usmerena je na smanjenje broja obolelih, na poboljšanje kvaliteta njihovog života i na smanjivanje troškova lečenja. Primarna prevencija podrazumeva mere i postupke koji se sprovode pre pojave karcinoma s ciljem da do njegovog nastanka ne dođe. Eliminisanjem ili smanjivanjem stepena izloženosti čoveka faktorima rizika za karcinom debelog creva (neadekvatna ishrana, prekomerna telesna težina, slaba fizička aktivnost, pušenje, prekomerno konzumiranje alkohola i dr.) doprineće smanjivanju incidence ovog malignoma. Sekundarna prevencija podrazumeva otkrivanje bolesti u ranom stadijumu, što utiče na uspešnost lečenja. Otkrivanje bolesti u prekanceroznom stadijumu ̶stadijumu dobroćudnog polipa ili u stadijumu lokalizovane bolesti omogućava potpuno izlečenje u više od 85% (76%−90%) obolelih. Rano otkrivanje kolorektalnog karcinoma (skrining) predstavlja značajnu komponentu sekundarne prevencije. Skrining predstavlja otkrivanje do tada neprepoznate bolesti, korišćenjem skrining testa u prividno zdravoj populaciji koja ne pokazuje znake bolesti. Cilj skrininga je smanjivanje incidencije i mortaliteta od bolesti za koju se skrining organizuje. Program skrininga može biti oportuni ili organizovani. Oportuni skrining predstavlja nesistematsku primenu testova za skrining u okviru redovnih pregleda. On uključuje građane, koji se sami jave na pregled ili se jave lekaru iz drugih razloga. Organizovani skri100

ning je organizovano, masovno pozivanje ciljne populacije na testiranje i tumačenje testova, praćeno kontrolom kvaliteta i izveštavanjem. Skrining omogućava ne samo otkrivanje raka debelog creva u ranoj fazi već i otkrivanje prekanceroznih lezija (polipa) čijim se uklanjanjem sprečava nastanak malignih promena. U zemljama, uglavnom razvijenim, u kojima se skrining programi uspešno primenjuju već nekoliko decenija, zabeležen je pad smrtnosti od raka debelog creva. Skrining test je test koji se primenjuje s ciljem ranog otkrivanja bolesti. Skrining test treba da bude visoko senzitivan, specifičan, lako primenjiv i relativno jeftin. Skrining test za organizovani skrining karcinoma debelog creva je najčešće test prisustva okultne (golim okom nevidljive) krvi u stolici (FOB test). Ciljna populacija u skriningu karcinoma debelog creva može biti različita i zavisi od mnogo faktora: epidemioloških, demografskih, kadrovskih, organizacionih i finansijskih. Preporuka evropskih vodiča je da ciljna populacija treba da obuhvati muškarce i žene od 50 do 74 godine života. Preporuke za skrining karcinoma debelog creva, odnose se na populaciju bez simptoma, kod koje se očekuje prosečni rizik od obolevanja. Kod lica sa povećanim rizikom potrebno je pridržavati se posebnih pravila, odnosno preglede treba započeti u ranijem životnom dobu i sprovoditi ih u prethodno utvrđenim intervalima. Skrining karcinoma debelog creva je svrsishodan zbog toga što se karcinom debelog creva najčešće javlja iz dobroćudnih izraštaja sluznice adenoma tokom procesa kancerogeneze koji traje u proseku ne manje od deset godina. Taj dugotrajan proces omogućava pravovremeno otkrivanje i uklanjanje ovih promena. Otkrivanje bolesti u prekanceroznom stadijumu, stadijumu dobroćudnog polipa ili u stadijumu lokalizovane bolesti omogućava potpuno izlečenje u više od 85% (76% − 90%) obolelih. Upotreba testa na prisustvo okultne krvi u stolici kao inicijalnog testa u skriningu karcinoma debelog creva dovela je do pada relativne stope smrtnosti za 18% − 33%. Najčešće se koriste testovi koji otkrivaju prisustvo okultne (golim okom nevidljive) krvi u stolici, a ređe fleksibilna rektosigmoidoskopija ili kolonoskopija. Od primenjenog testa zavisi interval skrininga, koji može biti od jedne do više godina. U slučaju primene specifičnijeg imunohemijskog testa stolice na okultno krvarenje, ciklus se najčeščće ponavlja na dve godine (Savezna Republika Nemačka, Republika Slovenija, Češka Republika, Republika Finska, Republika Francuska), a u slučaju manje speci-

fičnog gvajak testa na jednu godinu (Republika Hrvatska, Država Izrael). Zaključak Karcinom debelog creva je podmukla bolest. Nastaje kombinovanim uticajem promena u genskom sistemu ćelija, uz delovanje faktora sredine i određenih životnih navika. Obično se simptomi javljaju tek u odmakloj fazi bolesti i nisu uvek specifični za karcinom debelog creva. Simptomi su: bol u trbuhu, gubitak na telesnoj težini, promene u izgledu stolice, krv u stolici, opstipacija i sl. U ranim stadijumima procenat izlečenja je preko 90% (stadijum I i II). U stadijumu III, kada se bolest proširi u okolne limfne žlezde, procenat izlečenih je oko 70%. U metastatskoj fazi bolesti procenat izlečenih ne prelazi 5%. U ranim stadijumima hirurgija je metoda izbora. U stadijumu kada se bolest proširi na okolne limfne žlezde primenjuje se kombinovano lečenje antitumorskim lekovima, zračenjem i hirurgijom, dok je u metastatskom stadijumu bolesti lečenje uglavnom antitumorskim lekovima. Svake godine otkrivaju se novi efikasniji lekovi koji dodatno utiču na produženje života obolelih. U oko 15% bolesnika sa metastatskim karcinomom debelog creva, primena novih lekova, uz kombinovano lečenje hirurgijom, može dovesti i do izlečenja bolesti. Literatura 1. Janković, S.: Maligni tumori debelog creva 2. Karcinom debelog creva, dostupno na http://www.pharmamedica.rs/onkologija/karcinom-debelog-creva-podmuklabolest/, posećeno 5/8/2014 3. Rak debelog creva, dostupno na http:// www.healthandmedical.eu/lecenje/gastroenterologija /karcinom-debelogcreva, posećeno 5/8/2014 4. Prevencija i rano otkrivanje, dostupno na http://www.onk.ns.ac.rs/knjiga-8. pdf, posećeno 5/8/2014 5. Skrining, dostupno na http://www.skriningsrbija.rs/srl/skrining-raka-debelogcreva/, posećeno 5/8/2014 6. Prevencija i epidemiologija kolorektalnog karcinoma, dostupno na http:// www.zdravlje.gov.rs/downloads/2013/ Septembar/Avgust2013Uredba RanoOtkrivanjeKolorektalniKarcinom.pdf, posećeno 5/8/2014

XXVIIth International Workshop on Helicobacter and Microbiota in Chronic Digestive InďŹ&#x201A;ammation and Gastric Cancer, Rome, Italy, 11.-13. september 2014. Abstract objavljen u Ä?asopisu Helicobacter 2014 Vol 19(Suppl 1): 112

N M K

101

N M K

niverzitet u Heidelbergu i Univerzitetska bolnica (Medizinische klinik), kao njegov integralni dio, predstavlja jednu od najpoželjnijih destinacija za edukaciju iz oblasti medicine kako za dodiplomsku, tako i za postdiplomsku nastavu iz svih medicinskih grana. Tri godine prije Kosovskog boja, 1386. godine, osnovani su Univerzitet i Univerzitetska bolnica u Heidelbergu. Jako je mali broj ljekara sa našeg prostora koji su imali privilegiju da se edukuju iz neke medicinske oblasti u ovoj prestižnoj bolnici, a među njima je prof. dr Peđa Kovačević. U periodu od 2005. do 2007. godine, dr Kovačević boravi u četiri navrata u Heidelbergu na edukaciji iz oblasti intenzivne medicine a mentor mu je bio prof. dr F. J. Meyer (pulmolog - intenzivista). Boravak našeg doktora u Univerzitetskoj bolnici Heidelberg podržavala je Evropska komisija kroz IMG projekat te Univerzitetska grupacija pod nazivom “Coimbra Group”. Nakon obavljene edukacije dr Kovačeviću je pozitivnu ocjenu dao mentor prof. dr F. J. Meyer i uputio ka grupaciji Coimbra Group te Univerzitetu Heidelberg, što dr Kovačeviću otvara vrata Univerziteta u Heidelbergu koji mu daje zvanje Alumni International of Heidelberg University. Saradnju sa ovim prestižnim univerzitetom i svojim mentorom dr Kovačević nastavlja i dalje. Na poziv generalnog direktora, njemački mentor dolazi u posjetu Kliničkom centru Banjaluka i tek osnovanoj Jedinici intenzivne medicine u kojoj prof. dr F. J. Meyer radi zajedno sa dr Kovačevićem i dr Vidovićem, prvim načelnikom ove cjeline. Njihova dalja saradnja se ogleda i u publicističkoj djelatnosti, objavljivanjem nekoliko članaka koji su svrstani u rang dvadeset najboljih članaka elektronske medicinske biblioteke “BioMedLib”. Njihov zajednički naučni članak pod nazivom: “The correlation between endothelin-1 levels and spirometry in dialysis patients compared to healthy subjects. Kovačević P., Stanetić M., Rajkovača Z., Veljković S., Kojičić M., Meyer F. J. Monaldi Arch Chest Dis; 2013 Jun;79(2):61-6” izazvao je veliko interesovanje u naučnim krugovima te izdavačka kuća iz Njemačke pod nazivom: LAP LAMBERT Academic Publishing (OmniScriptum GmbH & Co. KG) nudi prof. Kovačeviću da njegovu doktorsku disertaciju publikuje za njemačko tržište. Zbog svega navedenog te uspješne implementacije stečenog znanja 102

Mentorstvo u Heidelbergu

Prof. dr Peđa Kovačević, FCCS

CG Scholarship Programmes: A success story The CG Office has had a very successful round of applications this year for the three CG scholarship programmes (Africa, Latin America, South East Europe, Georgia and Ukraine). The deadline for applications was 15 March and applications are presently being sent to the participating CG Universities. This year the CG Office has received: • 41 eligible applications for the Scholarship Programme Africa • 106 eligible applications for the Scholarship Programme Latin America • 49 eligible applications for the Hospitality Scheme South East Europe, Georgia and Ukraine This year the Hospitality Scheme for South-East Europe is celebrating its 10th anniversary, and to contribute to the celebrations we would like to publish the following article that we have received from the University of Heidelberg, on the achievements of a very happy grant holder from Bosnia, Mr Pedja Kovacevic, a CG Hospitality Scheme scholar on a research stay at the University of Heidelberg in 2007:

Books are no use in an emergency (article and photo by Dr Oliver Fink. Translation by Peter Bews) Picture in the title: Pedja Kovacevic (right), together with Dr. Mayer, his mentor at Heidelberg For an academic, a study period of even a few months at a foreign university can be extremely valuable, as thirty-four year old Dr. Pedja Kovacevic from the medical faculty of the University of Banja Luka, the capital of Bosnia-Herzegovina, can testify. Not only did he use his stays at the University Hospital in Heidelberg to improve his medical knowledge,

N M K

but he also devoted himself to improving the conditions at his home university hospital. The effects of the war in Bosnia (1992-1995) are, according to the pleasant young doctor, still apparent/can still be felt. This can be seen in his own field, for example, in the fact that the hospital in Banja Luka is desperately short of equipment, and that modern, upto-date strategies in the treatment of patients and in medical training have not yet found their way there either. International exchanges are absolutely necessary, which is why Pedja Kovacevic looked for contacts - and found Dr. Joachim Meyer, from the Department of Internal Medicine, under Prof. Hugo A. Katus, at the University Hospital here. The object of several stays here was to familiarise himself with new methods of diagnosis and therapy in intensive care medicine and pulmonology (i.e. diseases of the respiratory system). “It has been a complete success,” says Pedja Kovacevic, and continues by reporting on how well he was looked after by Joachim Meyer. The cooperation consisted not only of day-to-day work in the clinic but also scientific projects, such as a joint article and a poster shown at the annual conference of the European Respiratory Society in 2006. With the support of the Heidelberg physician, Kovacevic also won the American Thoracic Society’s Travel Award in 2006 and was able to present the results of his research in the USA. While in the States he happened to meet another scientist who originated from Bosnia and who, together with Joachim Meyer, managed to ensure that two urgently needed machines for artificial respiration will be donated by the manufacturer to the clinic in Banja Luka. Kovacevic explains enthusiastically how he received an email with the subject line: “Heidelberg University Hospital and Mayo Clinic - everything in order to help the clinic in Banja Luka”. Kovacevic’s most recent stay in Heidelberg at the beginning of 2007 was financed, incidentally, by the “Coimbra Group Hospitality scheme”, a programme which makes it possible for academics from South-East Europe and the Ukraine to spend a short period at one of the universities in the Coimbra group, of which Heidelberg is a member. The guests are looked after by their academic tutors and the International Office of the university. The exchange described here was particularly successful because of the personal commitment on both sides. The cooperation between Heidelberg and Banja Luka has gone a step further than normal with the invitation from Pedja Kovacevic to Joachim Meyer to spend some time in Banja Luka. “You can’t learn only in theory how to deal with an acute pulmonary oedema due to cardiac insufficiency -you have to experience it at first hand and with limited resources. You have to learn how to adapt your theoretical knowledge to practice in stressful situations, which are common in intensive care medicine. Books are of no use in such situations”, explains the Heidelberg doctor. What is needed, he says, is a common training for students, nursing staff and doctors “in order for the team to be able to cope with emergency situations.” This idea was supported by the Dean of the Medical Faculty in Heidelberg, Prof. Bartram, and the training has been carried out by Joachim Meyer in Banja Luka, using the latest postgraduate teaching methods. And so, for Pedja Kovacevic, the wheel has turned full circle - but the successful cooperation is certain to be continued.

10.

11.

12. 13.

14.

15. 16.

u Njemačkoj u Kliničkom centru Banjaluka, prof. Kovačevuću je upućeno pismo iz Univerziteta u Heidelbergu sa odlukom da je zbog svega navedenog svrstan u red mentora njihovog univerziteta.

Dvadeset najboljih naučnih radova u biblioteci :”BioMedLib” Kako u današnje vrijeme postoji veliki broj publikacija iz oblasti medicine, to su se i profilisale baze podataka ili elektronske biblioteke koje prate objavljena istraživanja iz usko specifičnih medicinskih oblasti. Želimo prezentovati rezultate selekcije dvadeset najboljih istraživačkih radova medicinske elektronske biblioteke pod nazivom

“BioMedLib”. Naše je zadovoljstvo što se na osmom i devetom mjestu nalaze autori iz Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka. U nastavku prenosimo dvadeset najboljih radova koje je selektovala “BioMedLib” u izvornom obliku, a koji su pratili vazoaktivne supstance (azot-monoksid i endotelin-1), bubrežnu insuficijenciju i njen tretman, te respiratornu funkciju kod ove populacije.

List 1: Top 20 Articles, in the Domain of Article 24354093, Since 2013 (publication date of the domain article): Age-related differences in the quality of life in end-stage renal disease in patients enrolled in hemodialysis or continuous peritoneal dialysis. Laudański K, Nowak Z, Niemczyk S. Med Sci Monit; 2013;19:378-85. Comparison of NT-proBNP levels in hemodialysis versus peritoneal dialysis patients. Ludka O, Spinar J, Tomandl J,

17. 18.

19.

20.

Konecny T. Biomed Pap Med Fac Univ Palacky Olomouc Czech Repub; 2013 Dec;157(4):325-30. General practice variation in spirometry testing among patients receiving first-time prescriptions for medication targeting obstructive lung disease in Denmark: a populationbased observational study. Koefoed MM, Søndergaard J, Christensen Rd, Jarbøl DE. BMC Fam Pract; 2013;14:113. Black currant anthocyanins normalized abnormal levels of serum concentrations of endothelin-1 in patients with glaucoma. Yoshida K, Ohguro I, Ohguro H. J Ocul Pharmacol Ther; 2013 Jun;29(5):480-7. Dynamic cardiac dyssynchrony is strongly associated with 2-year dialysis adequacy in continuous ambulatory peritoneal dialysis patients. Huang CH, Chang CC, Chang TL, Chang YJ. BMC Nephrol; 2013;14:68. Elastase, α1-proteinase inhibitor, and interleukin-8 in children and young adults with end-stage kidney disease undergoing continuous ambulatory peritoneal dialysis. Polańska B, Augustyniak D, Makulska I, Niemczuk M, Jankowski A, Zwolińska D. Arch Immunol Ther Exp (Warsz); 2014 Jun;62(3):239-45. ’Immunologic Factors’ associated with ‘Renal Dialysis Technician’: Top Publications. Cooper IF, Siadaty MS. BioMedLib Review; Immunologic Factor; Renal Dialysis Technician: 705770727. ISSN: 2331-5717. 2014/4/27. The correlation between endothelin-1 levels and spirometry in dialysis patients compared to healthy subjects. Kovacević P, Stanetić M, Rajkovaca Z, Veljković S, Kojicic M, Meyer FJ. Monaldi Arch Chest Dis; 2013 Jun;79(2):61-6. Serum levels of nitric oxide and endothelin-1 in patients treated with continuous ambulatory peritoneal dialysis. Kovačević P, Dragić S, Rajkovača Z, Veljković S, Kovačević T. Ren Fail; 2014 Apr;36(3):437-40. Correlation between spirometry values and pulmonary artery pressure in young healthy subjects. Grossman A, Benderly M, Prokupetz A, Gordon B, KalterLeibovici O. Respir Care; 2014 Mar;59(3):371-4. Relationship between baseline ET-1 plasma levels and outcome in patients with idiopathic pulmonary hypertension treated with bosentan. Vizza CD, Letizia C, Badagliacca R, Poscia R, Pezzuto B, Gambardella C, Nona A, Papa S, Marcon S, Mancone M, Iacoboni C, Riccieri V, Volterrani M, Fedele F. Int J Cardiol; 2013 Jul 15;167(1):220-4. Influence of endothelin-1 and nitric oxide on left ventricular remodelling in patients on peritoneal dialysis. Rebic D, Rasic S, Rebic V. Ren Fail; 2014 Mar;36(2):232-6. Effect of hemodialysis on pulmonary function tests and plasma endothelin levels. Safa J, Noshad H, Ansarin K, Nikzad A, Saleh P, Ranjbar A. Saudi J Kidney Dis Transpl; 2014 Jul-Aug;25(4):781-7. Ischemia-modified albumin, a predictive marker of major adverse cardiovascular events in continuous ambulatory peritoneal dialysis patients. Su X, Zhang K, Guo F, Yuan B, Wang C, Xiao L, Wang J, Huang H.Clin Biochem; 2013 Oct;46(15):1410-3. Risk of stroke in long-term dialysis patients compared with the general population. Wang HH, Hung SY, Sung JM, Hung KY, Wang JD. Am J Kidney Dis; 2014 Apr;63(4):604-11. Is residual renal function and better phosphate control in peritoneal dialysis an answer for the lower prevalence of valve calcification compared to hemodialysis patients? Rroji M, Seferi S, Cafka M, Petrela E, Likaj E, Barbullushi M, Thereska N, Spasovski G. Int Urol Nephrol; 2014 Jan;46(1):175-82 Leptin and plasminogen activator inhibitor-1 levels in children on chronic dialysis. Agras PI, Baskin E, Cengiz N, Haberal A, Ozbek N. Ren Fail; 2013 Sep;35(8):1079-84. Cerebral oximetry values in dialyzed surgical patients: a comparison between hemodialysis and peritoneal dialysis. Papadopoulos G, Dounousi E, Papathanasiou A, Papathanakos G, Tzimas P. Ren Fail; 2013 Jul; 35 (6): 855-9. Correlation of kidney size with kidney function and anthropometric parameters in healthy subjects and patients with chronic kidney diseases. Jovanović D, Gasic B, Pavlovic S, Naumovic R. Ren Fail; 2013 Jul;35(6):896-900. Oxidative stress in patients treated with continuous ambulatory peritoneal dialysis (CAPD) and the significant role of vitamin C and E supplementation. Boudouris G, Verginadis II, Simos YV, Zouridakis A, Ragos V, Karkabounas SCh, Evangelou AM. Int Urol Nephrol; 2013 Aug;45(4):1137-44. Preuzeto iz: Coimbra Group Office Newsletter no. 4 April 2009

103

N M K

P r o m o c i j a

k n j i g e

punoj sali Centra za kulturu u Bijeljini je 2. septembra, 2014. godine održana promocija knjige „Menadžment u zdravstvu“, autora docenta dr Zlatka Maksimovića i saradnika, a u izdanju Medicinskog fakulteta u Banjaluci. Autori, docent dr Zlatko Maksimović, docent dr Severin Rakić, dr Srđan Mijatović, Ružica Jelisić i Čedomir Radovanović su na vrlo razumljiv način obradili pet najznačajnijih oblasti u upravljanju zdravstvenim ustanovama: liderstvo, upravljanje infrastrukturom, upravljanje ljudskim resursima i upravljanje finansijama, pri tom vodeći računa da sve bude potkrijepljeno praktičnim primjerima. Prema riječima autora, ove oblasti su odabrane jer (1) su menadžeri bilo kog nivoa, nekompletnih bez osnovnih znanja i vještina u svakoj od tih oblasti, (2) aktuelna situacija u zdravstvu Repu-

Menadžment u zdravstvu

grafiji daje to što su u pisanu formu pretočena iskustva u rukovođenju jednim od najvećih i najbolje organizovanom Domu zdravlja u Republici Srpskoj. Osim toga, ovo će biti i udžbenik koji će studenti medicine koristiti tokom drugog ciklusa studija, zaključio je profesor Skrobić. „Značaj ove monografije je što je to jedina knjiga pisana na srpskom jeziku koja obrađuje ove oblasti. Dobro su identifikovane i uzete u obzir aktuelne potrebe menadžera zdravstvenih blike Srpske zahtijeva paralelan rad menadžera u svim tim oblastima i (3) nije dostupna adekvatna literatura (kulturološki prilagođena okruženju u Republici Srpskoj) koju bi menadžeri ustanova mogli iskoristiti za samostalno unapređenje svojih kompetencija u ovim oblastima. „Polazna ideja za pisanje ove knjige je želja da se drugima prikažu naša iskustva kako pozitivna, tako i ona loša. Knjiga je namijenjena direktorima zdravstvenih ustanova, ali i rukovodiocima svih nivoa – načelnicima, šefovima, glavnim sestrama,“ obrazložio je docent dr Zlatko Maksimović. Profesor dr Milan Skrobić, dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci i jedan od recenzenata knjige, istakao je da posebnu vrijednost ovoj mono104

ustanova. Djelo je napisano razumljivim stilom, a veliki broj praktičnih ilustracija omogućuje razumijevanje problematike osobama koje imaju različit nivo iskustva u rukovođenju zdravstvenim ustanovama“, riječi su recenzenta profesora dr Nedeljka Radlovića, generalnog sekretara Srpskog lekarskog društva. M.C.

N M K

Klubu – knjižari – galeriji ‘’Glasnik’’ u Bogradu 9. septembra ove godine predstavljena je knjiga ‘’Psihopatologija svakodnevnog života – Vodič za zdrave i bolesne, za roditelje i njihovu decu’’ prof. dr Marka Munjize, o kojoj su govorile njegove kolege Tamara Džamonja-Ignjatović, Dragan Popadić i Jovan Bukelić, dok je glumac Aljoša Vučković čitao odlomke iz knjige. Profesor dr Tamara DžamonjaIgnjatović, psiholog s Fakulteta političkih nauka, konstatovala je da već sam naslov knjige predstavlja izazov za oblast mentalnog zdravlja. ‘’Da li se radi o abnormalnim, dakle, psihopatološkim fenomenima ili se radi o svakodnevnim, uobičajenim problemima koji u tom slučaju, bar prema kriterijumu statističkog proseka deﬁnisanja normalnosti, ne pripadaju devijantnom delu. Zapravo, autor Munjiza nastoji da obuhvati i jedno i drugo, zbog čega će i šira čitalačka publika, a ne samo stručna javnost, pronaći štivo za sebe. Tome doprinosi i stil pisanja koji je blizak popularnom, ali se uprkos odstupanju od suvoparnog naučnog jezika čuvao svake

P r o m o c i j a

k n j i g e

Prof. dr Marko Munjiza

Psihopatologija svakodnevnog života Vodič za zdrave i bolesne, za roditelje i njihovu decu

banalizacije. Ova knjiga može biti koristan izvor saznanja profesionalcima koji rade u oblasti mentalnog zdravlja, ali i svima drugima koji žele da se upoznaju sa savremenim problemima življenja i nastoje da boljim razumevanjem ovih pojava unaprede sopstveni kvalitet života’’, rekla je prof. dr Džamonja-Ignjatović. Predgovor prof. dr Petra Bokuna Profesor Munjiza je odradio puni radni vek u Institutu za mentalno zdravlje, treba li reći, vrhunskoj na-

učnoj, kliničkoj i pedagoškoj ustanovi. Tokom rada uočio je suštinu psihijatrije i sada kao penzioner koristi ogromno stručno znanje da bi preko knjiga približio ono što je najvažnije u toj sferi medicine. Svojim knjigama kao da pravi mostove, prečice, mladim generacijama lekara, ali i drugim stručnjacima kojima je psihijatrijsko znanje potrebno u svakodnevnom radu. Ovom knjigom otišao je i korak dalje. Priredio je jednu vrstu putokaza, onog što u engleskoj literaturi poznajemo kao ‘’manual’’ – priručnik, koji mogu koristiti i laici u cilju unapređenja svog mentalnog zdravlja. Mlad po duhu, prati napredak psihijatrije, ali i kretanja u društvu. Tim saznanjima služi se u odabiru tema koje stavlja u svoje knjige. Tako u ovom kompendijumu, kojem je dao frojdovski naslov Psihopatologija svakodnevnog života, možemo naći neke psihopatološke fenomene koji još i nisu kod nas uzeli maha, ali u svetu su uočeni kao morbogeni faktori i nesporno je da će uskoro postati i deo naše svakodnevice. Široku lepezu obrađenih tema dao je na pristupačan način, razumljiv i čitaocu prosečnog obrazovanja, što je svakako kvalitet kad je psihijatrijska literatura u pitanju. Kratkoćom tekstova u kojima je ostavio samo bitne karakteristike, približio se savremenom čitaocu, koji je u stalnoj trci s vremenom, ‘’Time is money’’. 105

N M K

Posebno bih istakao široku lepezu psihopatoloških pojava u detinjstvu na koje do sada nije obraćana tolika pažnja, a propušteno se u odrasloj dobi teško ispravljalo. Značaj humora našao je mesta u Munjizinoj knjizi, koja i inače obiluje savetima, ali nije zamorno docirajuća, kao što znaju biti klasični udžbenici. Kao čovek od nauke, Munjiza stalno nudi korišćene izvore, tako da čitalac koji želi da proširi horizonte o nekim iznesenim temama može brzo i efikasno pronaći šira objašnjenja, kojih nikad nije dovoljno. Autor suvereno vlada najmodernijim tehnikama interneta i uspešno ga koristi u svom pisanju. Da mu tekstovi ne bi bili suvoparni, a to nije retka boljka kod primene medicinskih znanja na širem populacionom planu, autor u zaglavljima donosi citate poznatih mislilaca i time proširuje horizonte potencijalnog čitaoca. Sa stanovišta kontinuiteta, možda je pisac ponegde skakao s teme na temu, ali to je obavezan ustupak kad god se na minimumu prostora želi prezentovati veliki dijapazon tema i podataka. Ovo je, uostalom, knjiga koju ne treba čitati od prve do poslednje strane, nego treba odabrati poglavlje koje je intrigantno za određenu ciljnu grupu. Sigurno da će roditelje zanimati teme iz područja potencijalnih pogrešaka u formiranju ličnosti, pre nego pitanja penzionisanja, starosti, koja su takođe našla mesta u ovoj knjizi. Samo psihijatar s velikim iskustvom mogao je naći pravu meru u ogromnoj šumi psihopatoloških fenomena, dati im pravu dimenziju i pozicionirati ih u skladu s važnošću koju imaju u svakodnevnom životu. Mislim da je autor u tome uspeo i na tom trudu mu treba odati priznanje. Potrebno je uložiti mnogo truda, pored decenijama sakupljanog znanja, da bi se komponovala ovakva knjiga. Verujem da će čitaoci to znati da uoče i da će se služiti ovom knjigom kao priručnikom u svakodnevnom životu da bi uspešno izbegli zamke koje nepredvidivost života donosi. Prof. dr sc. Petar Bokun, neuropsihijatar

Postdiplomski studij na Medicinskom fakultetu u Tuzli (1978–1985) Husref Tahirović* Odjeljenje medicinskih nauka Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo, Bosna i Hercegovina

edicinski fakultet u Tuzli osnovan je 1976. godine. Već 1978. godine s radom je počeo i postdiplomski studij (PDS). Cilj otvaranja ovog studija je bio da se budući kadar Medicinskog fakulteta pripremi i osposobi za naučnoistraživački rad iz područja pretkliničkih i kliničkih disciplina. Rukovodilac tog studija do 1985. godine bio je prof. dr. Rajko Igić, prodekan za nastavu i nauku. Prve generacije postdiplomaca bili su uglavnom zaposlenici Medicinskog fakulteta, Kliničkog centra i drugih medicinskih institucija u Tuzli, dok je samo manji broj njih bio iz drugih gradova. Studij je trajao 4 semestra u toku kojih su izučavani sljedeći predmeti: Engleski jezik I i II, Biostatistika I i II, Opšta metodologija naučnoistraživačkog rada, Biologija ćelije, Medicinsko pisanje I i II, Odabrana medicinska istraživanja, Idejnost u biomedicinskim naukama, Medicinska nauka i narodna odbrana, Izborni predmet, Izrada projekta za magistarski rad i Izrada magistarskog rada. Posljednji, IV semestar bio je predviđen za izradu projekta i pisanje magistarskog rada. Nastava se obavljala u Tuzli i manjim dijelom u Segedinu (Mađarska). Do 1986. godine nastavu je odslušalo pet generacija, odnosno 141 postdiplomac, od kojih je njih 57 magistriralo. Kako se nastava izvodila? Na PDS-u nastava se održavala petkom i subotom. Predavanja su imala interaktivan karakter i bila su dobro posjećena. Za većinu postdiplomaca tih generacija PDS je bio

osvježenje medicinske akademske zajednice u Tuzli, studij koji je promijenio dotadašnje poglede na naučnoistraživački rad. Prema njihovom sjećanju predavanja su bila interesantna, privlačna i aktuelna, a predavači su nastojali da postdiplomci ovladaju znanjem i vještinama naučnoistraživačkog rada i publikovanja. S druge strane, većina postdiplomaca imala je odgovoran pristup prema ispunjavanju predmetnih obaveza, što se prije svega odslikavalo u njihovoj zainteresovanosti za sticanje novih spoznaja. Dio nastave obavljao se i na Medicinskom fakultetu u Segedinu s kojim je od samog početka studija bila uspostavljena saradnja tako što su rektori dva univerziteta (u Tuzli i Segedinu) potpisali međunarodni ugovor o saradnji. Bile su to obavezne stručne ekskurzije u trajanju od sedam dana, u toku kojih se odvijala nastava u institutima i na klinikama Medicinskog fakulteta u Segedinu u vidu predavanja, demonstracije i rada na pojedinim odjeljenjima. Sudionici ovih ekskurzija tokom nastave su pokazivali veliku ozbiljnost i interes, a predavači su bili eminentni nastavnici Medicinskog fakulteta u Segedinu. Cjelokupna nastava se odvijala na engleskom jeziku. Neki od nastavnika iz Segedina su kasnije rukovodili istraživačkim radom magistarskih radova naših postdiplomaca. Ko su bili predavači PDS-a? Pored nastavnika Univerziteta u Tuzli, nastavu na PDS-u su održavali i nastavnici s Univerziteta u Sarajevu,

* Autor teksta je bio student pete generacije postdiplomskog studija Medicinskog fakulteta u Tuzli.

106

N M K

Iz čega se učilo? Pored preporučene postojeće literature o naučnoistraživačkom radu, već za prvu generaciju postdiplomaca prof. dr. Rajko Igić napisao je knjigu „Kako se pišu saopštenja o medicinskim istraživanjima“ (Sarajevo, Veselin Masleša 1980). Rukopis te knjige prvobitno je objavljen u Tuzli kao skripta (100 primjeraka), ali ju je zbog velikog interesa s drugih fakulteta objavio izdavač iz Sarajeva. Ta knjiga je bila i udžbenik za postdiplomce na Medicinskom fakultetu u Zagrebu. U to doba bila je to prva knjiga te vrste na našem jeziku koja je razmatrala problematiku objavljivanja naučnih i stručnih medicinskih tekstova. Kasnije je višestruko citirana u sličnim publikacijama koje su nastale na prostoru bivše Jugoslavije. Isti autor za postdiplomce napisao je i brošure „Planiranje eksperimenta u kliničkim istraživanjima“ (1981), „Osnovi planiranja i statističke evaluacije bioloških, farmakoloških i kliničkih istraživanja“ (1985) i „Uputstva za pisanje doktorske dizertacije i magistarskog rada“ (1991), što je uz preporučenu knjigu „Kako nastaje naučno djelo“ akademika Midhata Šamića iz Sarajeva i knjigu „Kako sastaviti, objaviti i ocijeniti znanstveno djelo“ akademika Vlatka Silobrčića iz Zagreba predstavljalo relevantnu udžbeničku literaturu. Udžbenik za glavni predmet na PDS-u u Tuzli bila je knjiga „Cell and Molecular Biology“, autora de Robertisa. Tako je u Tuzlu prispjelo nekoliko desetina ovog izvanrednog udžbenika. Taj predmet su vodili akademik Miho-

mjeri namjeravani cilj ostvaren. Za odgovor na ovo pitanje provjerio sam broj publikacija prije i nakon magistriranja postdiplomaca prvih pet generacija, jer je objavljivanje članaka bilo nužno za dalje napredovanje u akademskoj karijeri, te koliko su magistri tih generacija doprinijeli rješenju problema nedostajućeg kadra na Medicinskom fakultetu u Tuzli. Koristeći kao ključne riječi prezimena i prvo početno slovo imena, 57 magistara koji su bili postdiplomci prvih pet generacija PDS-a, pretražio sam broj njihovih članaka u časopisima indeksiranim na PubMed-u. Rezultati istraživanja prikazani su na Slici 1. Većina magistara, njih 35, nešto kasnije su doktorirali na Medicinskom fakultetu u Tuzli i izabrani su u zvanja docenta, vanrednog i redovnog profesora, što je u značajnoj mjeri doprinijelo rješavanju nedostajućeg kadra na Medicinskom fakultetu. Neki magistri nakon početka rata 1992. godine nastavili su karijeru u inostranstvu i u stručnom i naučnom pogledu postigli izvanredne rezultate. Dva postdiplomca spomenutih generacija izabrani su za članove Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine.

vil Proštenik (biohemičar – ekspert za ćelijske membrane iz Zagreba), prof. dr. Abdulah Nakaš i prof. dr. Asim Jamakosmanović (profesori ﬁziolozi iz Sarajeva), prof. dr. Biljana Plavšić (biolog – ekspert za elektronsku mikroskopiju iz Sarajeva) i prof. dr. Ljubomir Berberović (biolog – genetičar iz Sarajeva). Pored navedene udžbeničke literature, kao nastavno sredstvo na raspolaganju postdiplomcima bile su serijske publikacije indeksnih baza Current Contents, Index Medicus, Excerpta Medica, kao i desetine drugih biomedicinskih časopisa iz inostranstva. Da li je i u kojoj mjeri ostvaren namjeravani cilj? Postdiplomski studij na Medicinskom fakultetu u Tuzli osnovan je s ciljem da se postdiplomci (budući kadar Medicinskog fakulteta u Tuzli) pripreme i osposobe za naučnoistraživački rad iz područja pretkliničkih i kliničkih disciplina. Provobitnu ideju da se svake godine na postdiplomske studije u Sarajevo, Beograd, Zagreb ili u druge centre upućuju po 2 do 3 ljekara iz Tuzle s ciljem da se usmjere na naučnoistraživački rad, bila je prema prof. dr. Rajku Igiću neprihvatljiva. Zato je on pokrenuo osnivanje postdiplomskog studija na Medicinskom fakultetu u Tuzli s obrazloženjem da je bolje i korisnije da iskusni profesori iz drugih centara dolaze u Tuzlu, nego da ljekari na studije odlaze u druge centre. Njegova ideja je prihvaćena i brzo realizovana zahvaljujući razumijevanju odgovornih za postojeći problem, tj. potrebu bržeg formiranja nastavnog kadra. Za evaluaciju uspješnosti otvaranja i rada PDS-a na tek osnovanom Medicinskom fakultetu u Tuzli trebalo je odgovoriti na pitanje da li je i u kojoj

Zaključak Sagledavajući rezultate koji su postignuti na PDS-u Medicinskog fakultetu u Tuzli od njegovog osnivanja 1978. pa do 1985. godine, s pravom se može reći da je njegovo osnivanje i postojanje bilo u potpunosti opravdano. Ustvari, postdiplomski studij iz tog perioda stvorio je temelj na kojem je kasnije počivao rad Medicinskog fakulteta u Tuzli.

600

530

500

Broj članaka

Banjaluci, Splitu, Zagrebu, Novom Sadu, Ljubljani, Skoplju i Beogradu, a više od stotinu uglednih profesora, tada iz inostranstva (USA, Japana, Njemačke, Engleske, Mađarske, Holandije, Švedske i drugih zemalja), u periodu od 1978. do 1985. godine bili su pozvani predavači na PDS-u Medicinskog fakulteta u Tuzli. Najveći broj predavača sa strane je bio iz Beograda i Zagreba (po 21 iz svakog grada), zatim iz Ljubljane (17) i Sarajeva (15), dok ih je u spomenutom periodu iz tadašnjeg inostranstva bilo ukupno 41. Među njima najpoznatiji je bio Ulf Svatne von Euler, nobelovac iz Švedske. Neposredno prije njegovog dolaska u Tuzlu, 1982. godine, objavljena je knjižica o njemu pod naslovom „Predavači na postdiplomskom studiju: Ulf Svante von Euler“.

400 300 200 100 14 0

Prije magistriranja

Poslije magistriranja

Slika 1. Broj članaka koje je publikovalo 57 postdiplomaca prije i nakon magistriranja, objavljenih u časopisima indeksiranim na PubMed-u.

107

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Velikoj sali Skupštine grada Sombora, 6. septembra 2014. godine održan je naučni simpozijum pod nazvom RENIN-ANGIOTENZIN SISTEM: OD BAZIČNIH ISTRAŽIVANJA DO SERIJE NOVIH LEKOVA, posvećen 50-godišnjici naučnoistraživačkog rada akademika Rajka Igića, Somborca, koji je medicinsku karijeru započeo u Somboru, a nastavio u Sarajevu, Tuzli, Novom Sadu, a završava je u Čikagu, Banjaluci i ponovo u svom rodnom Somboru. Učestovale su kolege i nekadašnji đaci doktora Igića, koji su došli iz Beograda (akademik Miodrag Ostojić i Doc. dr Nevena Divac), Novog Sada (prof. Milan Stanulović, i prof. Momir Mikov), Tuzle (akademik Enver Zerem), Kragujevca (prof. Slobodan Janković i prof. dr Dragan R. Milovanović) i Banjaluke (prof. dr Ranko Škrbić, prof. dr Svjetlana Stoisavljević-Šatara, doc. dr Lana Nežić, i dr Nataša Stojaković), a nisu nedostajali ni Somborci (med. akademik Stojan Berber vodio je skup kao njegov moderator, a dr Goran Poljak je učestvovao u okruglom stolu). Glavna tema bila je Renin-angiotenzin sistem: od bazičnih istraživanja do serije novih lekova, odnosno o novijim lekovima za lečenje povišenog arterijskog pritiska, ali i drugih srčanih oboljenja. Ovi lekovi, ACE-inhibitori, danas spadaju u najčešće prepisivane medikamente pacijentima, a pokazali su se i kao najuspešniji u lečenju arterijske hipertenzije. U objašnjenju njihovog komplikovanog dejstva određeni doprinos je dala i američka ekipa u kojoj se godinama nalazio i akademik Rajko Igić. Pored tri vrste inhibitora renin-angiotenzin sistema, na simpozijumu su prikazani i najnoviji lekovi koji su dvostru-

108

Povodom 50-godišnjice naučnoistraživačkog rada akademika Rajka Igića

Renin-angiotenzin sistem

ko eﬁkasniji u lečenju srčane slabosti (dekompenzacija srca). Reč je o kombinaciji neprilizinskog inhibitora (sakubitril) s blokatorom angionetzninskih receptora (valsartan). Ispitivanja tog leka (supstanca LCZ 696), u velikoj studiji, objavljena su krajem avgusta ove godine. Još veća je novost da je na pomolu mogućnost da se dođe do novih lekova

koji će sprečiti nastanak povišenog krvnog pritiska. Ta istraživanja su poslednje dve godine u punom jeku. Rad simpozijuma odvijao se putem predavanja i okruglih stolova. Ukazano je, između ostalog, i na veliki doprinos medicinskoj nauci akademika Igića, koji je napisao nekoliko udžbenika za studente i lekare, okupljao vrsne stručnjake za timski rad, osnivao medicinske ustanove i uređivao zapažene naučne časopise, a u svetskoj nauci bio citiran preko 800 puta! Kao predstavnik Univerziteta u Istočnom Sarajevu, simpozijumu je prisustvovao prof. dr Stevan Trbojević, prorektor za istraživanje, nauku i razvoj. Održavanje simpozijuma pomogli su Podružnica lekara Sombor - Apatin SLD -DLV, Opšta bolnica u Somboru, Gradska kuća i neke farmaceutske kompanije. Tokom simpozijuma učesnicima je poklonjena najnovija knjiga akademika Rajka Igića Farmakologija renin-angiotenzin sistema, izdavača Medicinskog fakulteta u Banjaluci.

N M K

Omaž učitelju

deti leđa učitelju i umanjiti mu značaj. Kod nas nije običaj da učenici oda- Tim postupkom neki učenici misle da ju počast učitelju pri kraju njegove ka- će uzdići sebe. A to je pamet za kratrijere. Neretko je suprotno: što pre vi- ka vremena!

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Da nije uvek tako, pokazalo se na primeru akademika Rajka Igića, univerzitetskog profesora u penziji, kome su njegovi učenici, saradnici i prijatelji priredili lep ugođaj organizovanjem naučnog simpozijuma povodom 50. godišnjice bavljenja naučnim i stručnim medicinskim radom te povodom izlaska iz štampe zapažene knjige „Farmakologija renin-angiotenzin sistema” u izdanju Medicinskog fakulteta u Banjaluci. U Velikoj sali Skupštine grada Sombora, ispred čuvene slike Franca Ajzenhuta „Bitka kod Sente”, u čast ovom Somborcu, koji je karijeru započeo u Somboru, a nastavio u Sarajevu, Tuzli, Novom Sadu i Americi, okupilo se nekoliko vrsnih predavača iz Beograda (akademik Miodrag Ostojić), Banjaluke (prof. Ranko Škrbić i drugi), Tuzle (akademik Enver Zerem), Novog Sada (prof. Milan Stanulović i drugi), Kragujevca (prof. Slobodan Janković i drugi), a nisu nedostajali ni Somborci (dr Goran Poljak i drugi). Rad simpozijuma odvijao se putem predavanja i okruglih stolova. Glavna tema bili su lekovi za lečenje povišenog arterijskog pritiska (ACE inhibitori), koji spadaju u najčešće propisivane medikamente jer su najuspešniji u lečenju arterijske hipertenzije. U objašnjenju njihovog komplikovanog dejstva određeni doprinos je dala i američka ekipa u kojoj se godinama nalazio i akademik Rajko Igić. Posebna novost je da je na pomolu mogućnost da se dođe do novih lekova koji će sprečiti nastanak povišenog krvnog pritiska! Ukazano je, između ostalog, i na veliki doprinos medicinskoj nauci akademika Igića, koji je napisao nekoliko udžbenika za studente i lekare, okupljao vrsne stručnjake za timski rad, osnivao medicinske ustanove i uređivao zapažene naučne časopise. Nije izostalo ni podsećanje na doprinos akademika Igića borbi protiv pušenja, tog velikog zla za zdravlje, što je priznato i od Svetske zdravstvene organizacije (31. januar – Dan bez cigarete!), a nije zaboravljeno ni njegovo angažovanje u javnim poslovima (pokušaj uvođenja pisma slavice, koje bi objedinjavalo ćirilicu i latinicu), kao i zalaganje da se u Somboru otvori univerzitet spajanjem postojećih fakulteta i otvaranjem novih, ali i objavljivanje književnih radova (eseja o Čehovu, Nerudi, samostalne pesme...), čime je svestrano osvetljeno stvaralaštvo ovog naučnika. (Preuzeto iz dnevnog lista ‘’Politika’’ od 16.9. 2014), Autor prof. dr Stojan Berber, član Akademije medicinskih nauka SLD

109

N M K

radicionalni, dvadesetdrugi po redu, ‘’Majski pulmološki dani’’ ove godine održani su od 18-20. septembra u Etno-selu ‘’Stanišići’’ kod Bijeljine. Pomjeranje datuma, koje nije adekvatno prepoznatljivom imenu skupa, uslovile su poznate elementarne nepogode u RS i BiH. Usprkos tome, odziv učesnika je bio iznad očekivanja organizatora - Udruženja pneumoftiziologa/ pulmologa RS i Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka. Originalna istraživanja, stručne radove, revijalna predavanja iz oblasti pulmologije predstavilo je na ovom naučnostručnom skupu sa međunarodnim učešćem više od 230 učesnika. Pažnja je bila usmjerena na generalnu temu: Hronična opstruktivna bolest pluća, karcinom pluća i astma. Prof. dr Mirko Stanetić, predsjednik Udruženja pulmologa i pneumoftiziologa RS, ističe da su jako ponosni zbog kontinuiteta skupa i da je on ‘’kruna’’ aktivnosti i akcija ovog udruženja tokom cijele godine. Majski pulmološki dani imaju naglašenu multidisciplinarnu dimenziju, jer osim pulmologa/pneumoftiziologa učestvuju i doktori-specijalisti iz srodnih grana medicine (intenzivisti, pedijatri, kardiolozi, doktori porodične medicine). Zbog toga smatramo da ovakav tip skupova sigurno predstavlja napredak ne samo u pulmologiji, nego i zdravstvenom sistemu RS i BiH. U radu su učestvovali mentori naših specijalizanata iz drugih zemalja. I to je važno, jer se tako stvara povoljna klima za otvaranje zdravstvenog sistema prema nama profesionalcima u pravcu sticanja novih znanja i razmjene iskustava, a stanovništvu novi kvalitet u zdravstvenoj zaštiti. Namjera nam je da u budućnosti ostvarimo tješnju saradnju sa opštim bolnicama, jer naš uspjeh zavisi od njih. Ne treba sve da se radi u većim centrima (npr. Banjaluci), ali opšte bolnice treba da imaju stabilan oslonac u visokokvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti u takvim centrima. Skupovi, kao što je ovaj, upravo služe tome, kaže prof. dr Mirko Stanetić. Predstavnici Instituta za plućne bolesti Vojvodine iz Sremske Kamenice redovno su viđeni gosti na ovim, u regionu poznatim Majskim susretima pulmologa/pneumoftiziologa RS. Prof. dr Ivan Kopitović iz ove zdravstvene ustanove kaže da je Institut, u slobodnoj verziji, stručni pokrovitelj ovog skupa unazad više od dvije decenije. Mnogo je kolega iz RS bilo na specijalizaciji i ostalim vidovima stručnog

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Majski pulmološki dani 2014.

Primjer visokokvalitetne edukacije

usavršavanja u našoj zdravstvenoj ustanovi, tako da smo mi tradicionalno neka vrsta koorganizatora ovog skupa. Uvijek nam je brojna delagacija sa različitim proﬁlom stručnih radova. Ja sam izlagao o hipoventilacionom sindromu gojaznih i sleep aphen sindromu. Mnogo nam znači da se zajednički konsultujemo u vezi s dijagnostičkim i terapijskim procedurama u odnosu na pacijente iz RS koji redovno dolaze u Institut za plućne bolesti u Sremskoj Kamenici. Nama je drago što tako funkcionišemo na principu stručnih i kolegijalnih veza. Trudićemo se da tako ostane i u budućnosti, ostavi nas u nadi ovim ri-

ječima prof. dr Kopitović. ‘’Razlika između astme i hronične opstruktivne bolesti pluća’’ je istraživačka studija dr Mirka Mažibrade iz Gradskog zavoda za plućne bolesti i tuberkulozu u Beogradu. Cilj ove studije je upoređivanje epidemioloških (pol, životna dob, pušački status) i kliničkih (simptomi, ﬁzikalni i radiografski nalaz, rezultati ispitivanja plućne funkcije) parametara kod pacijenata s novodijagnostikovanom astmom, s jedne strane, i hroničnom opstruktivnom bolešću pluća (HOBP), s druge strane. U istraživanje je bilo uključeno 397 pacijenata kod kojih je

111

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

dijagnostikovana HOBP u periodu od 2000-2010. godine i 598 pacijenata kojima je dijagnostikovana astma (period od 2000-2011). Podaci su skupljani na području beogradskih gradskih opština: Zemun, Novi Beograd i Surčin i statistički su obrađeni. Postojanje sličnosti između ove dve bolesti izazvale su u stručnoj javnosti oprečne tvrdnje koje su poznate kao “holandska i britanska hipoteza”. Dileme su prisutne i danas. Kod bolesnika s astmom faktori rizika su atopijska konstitucija, pušenje cigareta, starije životno doba i niži socijalni status. Pušenje cigareta je najvažniji etiološki faktor za HOBP. Prema izveštaju Globalne inicijative za HOBP više od polovine starijih pušača boluje od ove bolesti. HOBP je češća kod muškaraca u odnosu na žene, prevalenca i incidenca rastu s godinama života, dok je astma podjednako prisutna u svim uzrastima. Epidemiološka istraživanja su pokazala da se astma češće javlja u određenim porodicama. Uočen je i viši stepen opstrukcije protoka vazduha kod članova porodice koji su u prvom stepenu srodstva sa obolelim od HOBP-a u odnosu na kontrolne ispitanike. Time se jasno potvrđuje genetička determinisanost ove bolesti. Bronhokonstrukcija kod bolesnika sa astmom se obično ispoljava pojavom zviždanja u grudima, otežanog disanja, kašlja i pritiska u grudima. Bolesnici s HOBPom takođe imaju tegobe u vidu kašlja i otežanog disanja. Fizikalna ispitivanja nisu mnogo korisna u postavljanju dijagnoze astme ili HOBP-a. Fizikalni nalaz u oba slučaja može biti normalan, posebno tokom stabilne faze bolesti. S druge strane, radiološki nalaz zavisi od razvojne faze bolesti i trenutnog stanja obolelog. Ne postoji tipična radiološka slika za astmu, ali se mogu uočiti znaci hiperinﬂacije ili pojačana plućna šara. Nasuprot tome, dobra postbronhodilatatorna reverzibilnost ide u prilog dijagnoze astme, pokušao je, više stručnoj javnosti, približiti neke rezultate iz ove studije njen autor dr Mirko Mažibrada. Generalni pokrovitelj ovogodišnjih Majskih pulmoloških dana bila je Farmaceutska kompanija Roche d.o.o. Roche Ltd. BiH koja je ovom naučnostručnom skupu dala doprinos i kroz edukativnu dimenziju kao organizator simpozijuma o temi: Nove smjernice u terapiji nemikrocelularnog karcinoma pluća. Sažetak ove studije objavljujemo u našem redovnom dodatku: Naučne medicinske komunikacije. Anđa S. Ilić

112

Sarajevo, III kongres AGP/FM SEE, 18-21. 9. 2014.

Ko smo mi i šta je naša budućnost?

Sarajevu je u hotelu “Hollywood” na Ilidži, održan III kongres porodične/opšte medicine Jugoistočne Evrope ( AGP/FM SEE) Tema trodnevnog kongresa, na kojem je učestvovalo hiljadu ljekara, je bila „Ko smo mi i kakva je naša budućnost?“, a kroz koju su se obradile brojne aktuelne teme kao što su nasilje nad ljekarima od strane pacijenata, budućnost porodične medicine i unapređenje kvaliteta zdravstvene njege u porodičnoj medicini, kvalitetna edukacija i kvalitetna usluga, hronične bolesti u porodičnoj medicini: prevencija i njega, poremećaji spavanja i ostale

slobodne teme. Domaćin kongresa bilo je Udruženje ljekara/liječnika porodične/obiteljske medicine Federacije Bosne i Hercegovine (ULJ/L P/OM FBiH) Ovaj veliki naučni skup je bio prilika za susret, upoznavanje i razmjenu iskustava kolega, profesionalaca i istraživača u oblasti opšte / porodične medicine iz različitih zemalja jugoistočne Evrope. Federalni ministar zdravstva Rusmir Mesihović kazao je na otvaranju Trećeg kongresa ljekara opšte prakse/porodične medicine u jugoistočnoj Evropi, da su u proteklom periodu zna-

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

čajno unaprijeđeni resursi i uvjeti za rad porodične medicine u FBiH, ali da je pred svima u tom sektoru još mnogo posla da bi se postigao željeni nivo zadovoljstva pacijenata primarnom zdravstvenom zaštitom. - Rad u porodičnoj medicini ima posebnu težinu, s jedne strane zbog, za ovaj nivo zaštite, speciﬁčnih izazova, a s druge što su zdravstveni profesionalci koji pružaju usluge na prvoj liniji svojevrsni ambasadori cjelokupnog zdravstvenog sistema . Tražite rješenja za unaprjeđenje rada, ne opravdanja - poručio je ministar Mesihović učesnicima kongresa te izrazio zadovoljstvo što se veliki broj profesionalaca iz porodične medicine okupio na ovom skupu da bi stjecao nova iskustva i znanja, a sve u cilju unaprjeđenja primarne zdravstvene zaštite. Trećeg dana kongresa, jedna od najznačajnih bila je tema koja je tretirana na okruglom stolu “Finansiranje porodične medicine”, koju je vodio Ljubin Šukriev (Odsjek porodične medicine Medicinskog fakulteta u Skoplju, Makedonija).

Na kongresu je bilo oko 950 učesnika iz 13 zemalja jugoistočne Evrope i predstavljeno 220 stručnih radova iz oblasti opšte /porodične medicine, kroz razna predavanja, stručne radionice, okrugle stolove, seminare. Posljednjeg dana kongresa održana je i promocija knjige “Zdrastvena njega u zajednici”, autora Larise Gavran i Muharema Zildžića, a uveče je bilo druženje i zabava. uz bogatu svečanu večeru podržana muzikom, pjesomom i igrom do duboko u noć.

Promocija - Wonca, 2015.

113

N M K

a Jahorini, koja je u svijetu poznata po olimpijskom predznaku, u vremenu od 18-21. septembra ove godine održan je Prvi kongres ortopeda i traumatologa BiH, sa međunaronim učešćem. Značaj ovom, najvišem niovu stručno-naučnih skupova, dali su i članovi diplomatskog kora BiH. Gospodin Christian Hellbach, ambasador Savezne Republike Njemačke, ozvaničio je početak rada kongresa. U radu je učestvovalo blizu 300 ortopeda iz BiH, Srbije, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Crne Gore, Austrije, Irske, Italije, Izraela, Holandije, SAD i Turske, koji su predstavili više od 270 radova. Prim. dr Slavko Manojlović, predsjednik Organizacionog odbora, kaže da je ovaj skup, mada premijerni, ispunio očekivanja koja je ogledaju u viskom nivou stručnih predavanja, razmjeni iskustava, uspostavljanju veza među klinikama i kolegama u regiji, kako bi podigli nivo ortopedske struke i pacijentima omogućili što kvalitetnije liječenje. Ortopedija je vrlo dinamična grana medicine i njen razvoj danas najviše zavisi od tehnoloških i tehničkih inovacija. Zato su potrebne stalne edukacije, naglašava dr Manojlović, koji je snagom motivacije i volje zajedno sa svojim saradnicima zaslužan što će ovaj datum biti upisan u noviju istoriju ortpedije i traumatologije BiH. Prof. dr Mirza Biščević, član Naučnog odbora ovog kongresa, mišljenja je, da je nebitno iz koje države dolaze predavači, jer je znanje univerzalno dobro. Naši pacijenti neće umrijeti, ali mogu imati veliki invaliditet, što je nama dodatna obaveza da svoj potencijal iskoristimo za njihovo dobro. Medicinski i ostali problemi sa kojima se susrećemo u radu u BiH, praktično su zajednički za cijeli region. Ali ovaj kongres nam je pomogao da razmijenimo iskustva i nađemo zajedničke sadržioce faktora pomoću kojih ih možemo riješiti. Opštedruštveni problemi prate i nas i limitiraju naš rad. Unatoč tome, u mnogim zdravstvenim ustanovama u BiH su u određenim segmentima ortopedije postignuti vrhunski rezultati. To je dokaz praćenja svjetskih trendova, kaže prof. dr Biščević. Prof. dr Zdenko Ostojić, član Organizacionog i Naučnog odbora kongresa iz Sveučilišne kliničke bolnice u Mostaru, podsjeća da su i ranije bili organizovani stručni sastanci koji su prethodili ovom kongresu. Ali njegov značaj se, prema riječima prof. Ostojića, ogleda prvenstveno u tome, što je “povukao” da se počnu baviti pisanjem i prikazivanjem

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Prvi kongres ortopeda i traumatologa BiH, sa međunarodnim učešćem

U korist znanja kao univerzalnog dobra

onoga što rade. A onda iz toga svi imamo korist. Svakom doktoru je u interesu da proširi zdravstveno područje. Ovim kongresom smo proširili stručni rad, a zdravstveno područje ostaje pitanje zdravstvene politike. Ipak, novac određuje kvalitet zdravstvene usluge. Ako, primjera radi, imate dobre implantate u ortopediji i rezultati će biti takvi. Mislim, u konačnici, da smo kao zdravstveni profesionalci nadišli materijalnu

podršku od države, navodi su prof. dr Ostojića. Poznato je da je “Banjica” iz Beograda bila kolijevka ortopedije na prostoru nekadašnje Jugoslavije i da je regrutovala najveći broj vrhunskih stručnjaka u ovoj oblasti. Aktuelni direktor Instituta za ortopedsko-hirurške bolesti (kako se danas zvanično zove ova zdravstvena ustanova) prof. dr Zoran Baščarević zahvalio se organizatoru na

115

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Sarajevo, 25-28.9.2014. godine

V kongres fizijatara BiH pozivu da učestvuju u radu ovog Prvog kongresa. Decenijama unazad mi se družimo na specifičnim sastancima, raznim svjetskim, evropskim, regionalnim i lokalnim forumima. Ali, ovo je prvi tako veliki skup gdje smo mogli naše druženje formalizovati. Shavatili smo ono što smo znali godinama, a to je da živimo u različitim gradovima, danas državama. Profesionalno gledajući, živimo iste živote, imamo iste probleme sa pacijentima. Usmereni smo na svetska iskustva, časopise pisanja. A sada smo shvatili da se možemo i međusobno dogovarati i olakšati probleme. Nadam se da će iz ovog Prvog kongresa ortopeda i traumatologa BiH, osim Udruženja BiH izrasti i Regionalno udruženje, koji bi mogli da se uključe u evropske i svetske forume i tokove. “Banjica” je velika zdravstvena ustanova, otvorena za edukaciju prema svima. Znamo da su i drugi otvoreni prema nama. Veličina jedne ustanove ne ogleda se u njenoj sebičnoj zatvorenosti i bavljenjem samo onim što ona misli da je dobro, već da usvaja nove načine organizacije, strukovne strukture. Praksa je pokazala da smo iz mnogo manjih centara uzimali dobra iskustva i nove stvari. Često se desi da u takvim centrima imaju lakšu prodornost prema novim tehnologijama. U Srbiji smo takođe, kao i u svim zemljama u okruženju, finansijski limitirani. Međutim, na naše zadovoljstvo, postoji razumevanje, tako da su finansijski limiti sve niži i tako slobodnije možemo raditi čemu nas uči struka. Vidim da je to slučaj i u ostalim zemljama regiona i to me raduje, uz primjetan optimizam zaključuje prof. dr Zoran Baščarević. Anđa S. Ilić

116

Sarajevu, u “Spa Hotel Terme” na Ilidži, održan je V kongres fizijatara BiH, sa međunarodnim učešćem. Na uvodnim plenarnim predavanjima učestvovali su eminentni stručnjaci iz oblasti fizijatrije: • Milica Lazović (Srbija ), “Specifičnosti fizikalne terapije u kardiološkoj rehabilitaciji osoba starije životne dobi”; • Osman Sinanović (Bosna i Hercegovina), “Amiotrofička lateralna skleroza”; • i Klemen Grabljevec (Slovenija), “Intrathecal Drug Delivery For Treatment of Spasticity – Neurorehabilitation Approach”. Na osnovu bogatog i sadržajnog predstavljanja naučnih radova, stručnih prezentacija i iskustava moglo se zaključiti da je fizikalna medicina i rehabilitacija jedno od najdinamičnijih područja medicine, gdje se uz holistički pristup, uobičajene fizikalne modalitete, kineziterapiju, nove inovativne programe rehabilitacije dovodi do povećanja kvaliteta života naših pacijenata, povećanje neovisnosti i edukacije pacijenata, njihovih familija i šire društvene zajednice. Rehabilitacioni tim je koncept na kojem se zasniva moderna rehabilitacija, gdje se pacijent stavlja u središte tima i daje mu se aktivna uloga. U okviru ovog koncepta uključenje svih ostalih grana medicine, uključenje psihologa, socijalnih radnika, logopeda, defektologa, ergoterapeuta dovodi do prikaza rehabilitacije kao moderne medicinske discipline koja živi i razvija se kroz razvoj društva i tehnologija, uz poštovanje psihosocijalne komponente našeg pacijenta. Fizijatri Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” na kongresu su učestvovali sa jednim uvodnim predavanjem, šest usmenih i dvanaest poster prezentacija. Prezentacijama su predstavljenje razne oblasti rehabilitacije kojima se Zavod bavi, od funkcionalne dijagnostike, rehabilitacije djece, rehabilitacije odraslih, balneoloških tema, pulmološke rehabilitacije i rehabilitacije pacijenata sa dijabetesom. Sljedeći kongres fizijatara biće održan 2016. godine u Republici Srpskoj.

N M K

šumovitom i lijepo uređenom Topčiderskom parku, u dolini Topčiderske reke, u jednom od najomiljenijih izletišta Beograđana, veleljepnom zdanju Doma garde Topčider, u organizaciji Sekcije opšte medicine SLD-a, organizovan je V kongres lekara opšte medicine Srbije sa međunarodnim učešćem. Na ovom, već tradiconalno najmasovnijem skupu ljekara u Srbiji ovoga puta okupilo se oko 950 učesnika uz goste iz Crne Gore, Republike Srpske, Federacije BiH, Hrvatske, Slovenije, Makedonije, Turske i Češke.

Učesnici su putem evaluacionih lista ovaj kongres ocijenili odličnom ocjenom, a i izjave većine učesnika daju pravo prim. dr Mirjani Mojković, predsjednici Sekcije opšte medicine i iskusnom organizatoru ovakvih skupova, da sa svojim saradnicima može u potpunosti biti zadovoljna ukupnim utiskom i rezultatima kongresa.

s t r u ~ n i

s k u p o v i

V kongres lekara opšte medicine Srbije, 2-5. 10. 2014.

Kompetencije lekara opšte medicine žanje zdravstvene zaštite. Očigledna je činjenica da su pacijenti današnjice u sve starijem životnom dobu, pa je i korišćenje zdravstvene službe češće ne samo zbog jedne, nego najčešće zbog više hroničnih bolesti. Ogovornost lekara opšte /porodične medicine je zbog toga još veća. Zato je danas izuzetno važno lekara opšte medicine obrazovati tako da bude uspešan u svom profesionalnom radu, koji će zaista obuhvatiti pacijentove zdravstvene potrebe. Pre svega, treba deﬁnisati kompetencije lekara opšte medicine, ali i opšte kompetencije lekara specijaliste, kako bi adekvatno radio za svog pacijenta. Osnovne kompetencije lekara opšte /porodične medicine podrazumevaju: • Pacijentu usmeren model lečenja

• Sveobuhvatni pristup • Holistički pristup • Speciﬁčne veštine u rešavanju problema • Menadžment u okviru primarne zdravstvene zaštite • Orijentisanost ka zajednici Na ovom kongresu lekara opšte/porodične medicine Srbije sa međunarodnim učešćem, govorilo se upravo o osnovnim kompetencijama lekara opšte medicine. Želeli smo da učesnicima ovog skupa pružimo priliku da uspostave dijalog sa ekspertima koji im mogu pomoći u rešavanju zdravstvenih potreba njihovih pacijenata“, istakla je dr Mojković. Sljedeći kongres će biti najvjerovatnije organizovan na istom mjestu u Beogradu. M.C.

Pokret “Vasko de Gama” (VdGM) je radna grupa mladih lekara opšte/ porodične (OM/PM) medicine na specijalizaciji iz OM/PM i pet godina nakon završene specijalizacije. VdGM pokret je organizovan pri Srpskom lekarskom društvu (SLD) Srbije, Sekcija opšte medicine. “VdGM” pokret Srbije je i u uskoj vezi sa Katedrom opšte medicine Medicinskog fakulteta u Beogradu kao i sa naučnoistraživačkom mrežom EGPNR , EURACTA itd.”VdGM” pokret Evrope je ogranak WONCA Evrope. U “VdGM” pokret Evrope uključeno je 38 zemalja članica, a Srbija je zvanično član od 2010 god. “Prvi put smo ugostili sedam mladih lekara iz “Vasko de Gama” pokreta u okviru mini Hipokratove razmene. Realizovali smo smo 36 sati naučnog programa. Ljekari opšte medicine su suočeni sa velikim promenama vezanim za pru117

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

druženje medicinskih biohemičara Republike Spske, u saradnji sa Komorom doktora medicine Republike Srpske, je organizovalo 26. septembra u Banjaluci, Hotel “Bosna”, XI stručni sastanak medicinskih biohemičara. Teme ovog skupa bile su: • Timski rad kao osnova uspeha Komunikacija između kliničara i laboratorije, prof. dr med. Mirjana Đerić, Centar za laboratorijsku medicinu, Klinički centar Vojvodine, Novi Sad; za laboratorijsku dijagnostiku, Klinič• Izazovi i mogućnosti za poboljko bolnički centar Rijeka; šanje kliničkih ishoda u medicin- • Automatizacija – Što, kada, kako?, skim laboratorijama, dr sc. Snežamr ing. Željko Miše, Abbott Laboratories d.o.o. na Jovičić, prof. dr sc. Svetlana Ignjatović, Centar za medicinsku biohemiju, Klinički centar Srbije, Beograd; • Prezentacijske vještine: Kako privući i zadržati pažnju publike?, prof. dr sc. Lidija Bilić-Zulle, Klinički zavod za laboratorijsku dijagnostiku, Kliničko bolnički centar, Rijeka; • Komunikacija putem znanstvenih publikacija, Vesna Šupak-Smolčić, spec. med. biohem., Klinički zavod

Banjaluci je 26. septembra u zgradi Vlade Republike Srpske održana II regionalna konferencija “Za zeru više”, posvećena starijim licima. Tema konferencije je bila Kvalitet života u domovima za odrasle i starije osobe, a sa posebnim osvrtom na na uvođenju međunarodnih standarda ISO 9001:2008 u domove – kako u radu sa korisnicima, tako i uopšteno u sve procese koji se obavljaju u domovima. Domaćin je bio Dom za starija lica Banjaluka (nosioci: direktor Vinko Lolić sa radnicima) u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite – pomoćnikom Ljubom Lepirom. Održavanje konferencije je dogovoreno na regionalnoj osnovi u saradnji između domova iz različitih zemalja: Srbije (Novi Bečej), Crne Gore (Risan), Slovenije (Maribor) i BiH (Banjaluka). Svrha konferencije je razmjenjivanje iskustava predstavljanjem konkretnih praktičnih primjera iz rada u domovima za starije osobe. Cilj je da se konstantno radi na poboljšanju uslova i podizanju kvaliteta života u domovima za starije i odrasle osobe kako bi njihovi korisnici bili što zadovoljniji i srećniji. Vlada RS godišnje za socijalne potrebe, prije svega zbrinjavanje starijih lica, izdvaja 3,2 miliona KM. Najveći dio novca koristi se za subvencioniranje cijena zbrinjavanja odraslih i starijih osoba. 118

XI stručni sastanak medicinskih biohemičara Republike Srpske

Timski rad kao osnova uspeha Skupu je prisustvovalo oko 90 učesnika. Među njima su bili naši gosti prof. dr sc. Nada Majkić-Singh, predsjednica Komore medicinskih biohemičara Srbije, dr sc. Zorica Šumarac, predsjednica Društva medicinskih biohemičara Srbije, prof. dr sc. Jozo Ćorić, predsjednik Društva medicinskih biohemičara Bosne i Hercegovine. Cilj stručnog sastanka je bio da ukaže na značaj saradnje kliničara i medicinskih laboratorija radi poboljšanja medicinskih ishoda te značaj objavljivanja rezultata rada medicinskih laboratorija. M.C.

II regionalna konferencija, Kvalitet života u domovima za odrasle i starije osobe

Za zeru više U Republici Srpskoj postoji šest domova u Vladinom sektoru i 20 privatnih ustanova za zbrinjavanje osoba u poznim godinama. Zakon o socijalnoj zaštiti, koji je usvojen 2012. godine, otvara mogućnost zbinjavanja starijih osoba u privatnom sektoru. Od usvajanja zakona osam domova u privatnom sektoru je dobilo saglasnost za pružanje usluga socijalne zaštite. Ipak, stanje na terenu je potrebno regulisati, jer pojedine ustanove ne ispunjavaju sve uslove. - Mi smo svjesni da sada u RS postoji određeni broj domova koji pužaju

ove usluge, a koji se još nisu registrovali i koji ne ispunjavaju uslove. Stoga je ministarstvo pokrenulo aktivnost na usaglašavanju te oblasti. Naime, mi smo dali inspektoratu nalog da prođe teren i da obaveze privatnih lica koja još nisu uradila, da ih podsjete na to, odnosno da postupe po Zakonu o inspekcijama, rekao je Ljubomir Lepir, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite u Vladi RS. II regionalnoj konferenciji prisustvovalo je oko 100 zvanica (predstavnici ministarstava, domova, centara za socijalni rad, dnevnih centara...) te gosti iz Slovenije, Srbije, i Crne Gore. Dom Danice Vogrinec iz Slovenije jedan je od najboljih u oblasti i svakako odličan partner za razmjenjivanje iskustva i postavljanje novih standarda. Tema Doma za starija lica Banjaluka bila je: Timski rad u implementaciji međunarodnog standarda ISO 9001:2008, a izlagači su bili: Renata Ražić i Drago Tomašević. M.C.

INFO VIJESTI

Univerzitetskoj bolnici u Foči tim hirurga uspešno je spojio odsečeno stopalo dvadesetogodišnjem Vladanu Simiću iz Višegrada koji je bez dela noge ostao u saobraćajnoj nesreći na putu Višegrad - Rudo. Saobraćajna nesreća dogodila se u subotu, 16. avgusta, oko 23.00 časa, a povređeni Simić primljen je bez desnog stopala u Univerzitetsku bolnicu u Foči 17. avgusta u 1.15 časova. Direktor Bolnice Veljko Marić rekao je da je na insistiranje mladih lekara, koji nisu želeli da prihvate da je amputacija deﬁnitivno stanje, sanitet iz Višegrada upućen po stopalo koje je bilo ostalo u automobilu, pa je komplikovana operacija prišivanja otkinutog dela noge počela oko 2.30 i trajala je šest i po časova. Posle operacije prof. dr Marić je dao izjavu: “Pacijent je sada stabilan, dali smo mu 14 doza krvi i krvnih elemenata, lokalni nalaz je zadovoljavajući i nadam

Foča, 19. avgust 2014.

Ljekari spojili odsječeno stopalo se da će svakog dana biti sve bolje”, rekao je Marić, dodavši da je ovo prvi ovakav poduhvat u 60 godina postojanja ove ustanove. Povređeni Simić zahvalan je osoblju fočanske bolnice. “Plašio sam se da nikada neću stati na desnu nogu, ali su mi, na moju sreću, vratili stopalo”, rekao je Simić, koji je nastradao sletivši automobilom s kolovoza, pri čemu mu je kolobran odsekao deo noge. Osim dr Marića, u ekipi hirurga koja je izvršila operaciju bili su mladi lekari Maksim Kovačević, Borko Davidović, Ognjen Milinković i Dalibor Potpara.

Univerzitetska bolnica Foča

Projekat energetske eﬁkasnosti

inistar za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske Srebrenka Golić održala je 5.9.2014. godine sastanak sa rukovodstvom Univerzitetske bolnice u Foči o projektu ‘’Energetska eﬁkasnost javnih zgrada u Republici Srpskoj’’. Golićeva je izjavila da je među ustanovama koje je komisija odredila da uđu u prvu fazu projekta i Univerzitetska bolnica Foča, čiji je energetski pregled završen prije nekoliko dana i ﬁnansiran je iz grant sredstava USAID-a. Projekat je dobio saglasnost Svjetske banke i trenutno je u fazi izrade projektne dokumentacije. Planirano je da bude promijenjena kompletna stolarija i urađena nova fasada da bi se eliminisali gubici toplotne energije. Golićeva je navela da će postojeći kotao na fosilna goriva zamijeniti kotao sa obnovljivim izvorima energije. Prostor Foče raspolaže obnovljivim izvorima energije, a njihovo korištenje dovodi do eliminisanja zagađivača i svih elemenata koji ugrožavaju životnu sredinu. 120

‘’Objekat koji je odabran da se energetski završi je prostor negdje oko 7.500 metara kvadratnih. Investicija za tu vrstu energetske eﬁkasnosti je milion maraka. Računamo da će sljedeće godine ovaj projekat biti završen, od-

nosno da ćemo napraviti upotrebnu dozvolu za energetski opremljen objekat’’, izjavila je Golićeva. Prof. dr Veljko Marić, direktor Univerzitetske bolnice Foča, izrazio je zahvalnost Vladi Republike Srpske i Ministarstvu prostornog uređenja, građevinarstva i ekologije za prepoznavanje Univerzitetske bolnice Foča i njenih kvaliteta. ‘’ Nove investicije će doprinijeti da ovoj zgradi, koja već ima 60 godina, vratimo pravi izgled, jer smo mi jedina stacionarna zdravstvena ustanova u Republici Srpskoj koja još koristi mrki ugalj kao energiju, što savremena ekologija ne prihvata, s obzirom na to da je dosta šljake i sumpora’’, izjavio je prof. dr Marić. PR-Nataša Kovač

INFO VIJESTI

Doktoru Zlatku Maksimoviću je u moskovskoj crkvi Vaznesenja gospodnjeg dodijeljen i orden dostojanstva. Primajući ovaj orden, koji mu je uručio starješina hrama Konstantin, doktor Maksimović je istakao da je veoma počastvovan ovim priznanjem. “To što je ovaj orden dodijeljen meni ne doživljavam samo kao lično priznanje, već i kao znak poštovanja prema srpskom narodu kome pripadam i priznanje našoj otadžbini Republici Srpskoj”, rekao je Maksimović i dodao da će ovaj orden nositi s ponosom te i nastaviti da daje svoj lični doprinos jačanju Republike Srpske. Orden dostojanstva dodjeljuje Međunarodna liga za zaštitu dostojanstva i bezbjednosti iz Rusije, koja ima čitav niz sekcija širom svijeta, uključujući i srpski ogranak. U pitanju je renomirana organizacija koju je osnovao niz nacionalnih heroja i uglednika Rusije i drugih zemalja, a koja se bori za razrješenje međunarodnih konﬂikata i sprečavanje izbijanja novih, kao i za zaštitu

Doc. dr Zlatku Maksimoviću

Orden dostojanstva

irektor Doma zdravlja Bijeljina i poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske doc. dr Zlatko Maksimović boravio je u Moskvi, gdje je imao više radnih sastanaka, a uručen mu je i orden dostojanstva. Doktor Maksimović sastao se sa predsjednikom Putinove Jedinstvene Rusije za Moskovsku oblast Valerijem Rodinovim Aleksandrovičem. U toku sastanka najviše riječi je bilo o bliskosti i saradnji ruskog i srpskog naroda, sa posebnim akcentom na stanje u privredi i zdravstvu. “U Rusiji se uvijek može mnogo toga vidjeti i naučiti. Zato uvijek sa zadovoljstvom dolazimo ovdje. Naš zadatak

je da činimo sve kako bi srpski i ruski narodi još bolje sarađivali i ostvarili i bliskije veze”, kaže Maksimović. Aleksandrovič je naglasio da je ovo drugi susret sa doktorom Maksimovićem i izrazio zadovoljstvo današnjim susretom. “Mi se dogovaramo o daljoj saradnji, druženju i zbližavanju naših naroda. Nastojaćemo zajedno da razmjenjujemo iskustva o rješavanju ekonomskih, političkih i socijalnih pitanja. Dobro se razumijemo i dalje ćemo sarađivati. Želim da Republika Srpska napreduje, da bude mir, a doktoru Maksimoviću želim dalje napredovanje u politici”, rekao je Aleksandrovič.

drugih opšteljudskih interesa od oblasti zdravstvene zaštite, preko otklanjanja elementarnih nesreća, pa do ekologije. Uz to se posebno podstiče privrženost sopstvenom narodu. Među dosadašnjim dobitnicima ordena nalazi se niz uglednih političara, od ministara do poslanika iz Rusije, Ukrajine i drugih zemalja. Međutim, još važnije je što su tu crkveni velikani kakav je naš, za mnoge i za života s oreolom sveca patrijarh Pavle ili u ruskim zemljama veoma poštovani mitropolit Kijevski i cijele Ukrajine Vladimir. PR - služba Doma zdravlja Bijeljina

121

INFO VIJESTI

Sastanak sa direktorima bolnica RS

nosti vezanih za oblast radioaktivnog zračenja, a koje imaju za cilj zaštitu zdravlja ljudi i okoline. Osim toga, posjedovanje ovakve laboratorije će dovesti da racionalizacije i smanjenja troškova jer se kontrola opreme za zaštitu od zračenja više neće morati vršiti u inostranstvu, što je često bio skup i dugotrajan proces.

Zbrinjavanje AI miokarda Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske organizovalo je 12.8.2014. u Univerzitetskoj bolnici Klinički centar Banjaluka sastanak sa direktorima svih bolnica iz Republike Srpske, gdje je razgovarano o preduzetim aktivnostima na prevenciji i zbrinjavanju pacijenata sa akutnim infarktom miokarda te o stručnoj saradnji između speciﬁčnih odjeljenja bolnica.

U cilju bolje koordinacije i zbrinjavanja pacijenata, na sastanku je dogovorena uža saradnja između speciﬁčnih odjeljenja Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka i ostalih bolnica u Republici Srpskoj i održavanje redovnih stručnih sastanaka. „Cilj je da se svim pacijentima u Republici Srpskoj, bez obzira na to odakle dolaze, pruži jednaka zdravstvena zaštita, da se što veći broj pacijenata liječi u našim zdravstvenim ustanovama kako bi se ostvarile dodatne uštede u zdravstvenom sistemu“ rekao je ministar zdravlja i socijalne zaštite Dragan Bogdanić. Šef Odjeljenja interventne kardiologije Univerzitetske bolnice – Klinički centar Banjaluka dr Saša Lončar naglasio je da je postignut dogovor sa Ministarstvom vezan za zbrinjavanje akutnog infarkta miokarda, jedne od najtežih dijagnoza koje postoje u kardiologiji. „Građani treba da znaju da sada postoji servis, 24 sata u danu i sedam dana u nedelji, u okviru ove zdravstvene ustanove gdje postoji mogućnost zbrinjavanja pacijenata sa akutnim infarktom miokarda bez obzira na to iz kojeg dijela Republike Srpske dolaze. Formirana su četiri tima koja pokrivaju zbrinjavanje akutnog infarkta, što je novina u zdravstvenom sektoru jer su sada u potpunosti osposobljeni domaći timovi koji to mogu da rade“, rekao je dr Lončar. Dr Nikola Bojić, koordinator za vazdušni transport povrijeđenih i oboljelih naveo je da će teško oboljeli pacijenti iz čitave Republike Srpske od sada moći biti transportovani helikopterima iz udaljenih područja u Univerzitetsku bolnicu – Klinički centar Banjaluka. 122

Dom zdravlja „Ozren“ Banjaluka, 29.9.2014.

Dozimetrijska laboratorija Pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Nedeljko Milaković prisustvovao je u Banjaluci otvaranju sekundarne standardne dozimetrijske laboratorije Instituta za mjeriteljstvo Bosne i Hercegovine. Prema međunarodnoj definiciji, sekundarna standardna dozimetrijska laboratorija (SSDL) je ona koju su imenovala nadležna državna tijela za preuzimanje dužnosti kalibracione/verifikacione laboratorije unutar te države, odnosno prema definiciji Međunarodne agencije za atomsku energiju (IAEA) ima status državne standardne laboratorije sa osnovnim ciljem poboljšanja tačnosti u radijacijskoj dozimetriji u državi. “Ovaj projekat realizovali su Vlada Republike Srpske i Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske zajedno sa Institutom za mjeriteljstvo BiH, čiji je sastavni dio novootvorena dozimetrijska laboratorija. Za realizaciju ovog projekta Evropska komisija je donirala 500.000 evra, a BiH 300.000 evra. Vlada Republike Srpske je kupila prostor u kojem je smještena laboratorija. Riječ je o prostoru u jednom od nekadašnjih preduzeća ‘Rudi Čajavec’ u kojem su do 1992. godine obavljani poslovi kalibracije za područje bivše Jugoslavije”, rekao je pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Nedeljko Milaković. Direktor Instituta za mjeriteljstvo BiH Zijad Džemić rekao je da će ova laboratorija omogućiti da više od dvije hiljade instrumenata koji zrače u BiH bude ispitano, verifikovano, kalibrisano i da na njih bude stavljena oznaka o ispravnosti nadležne laboratorije. “To vraća povjerenje u funkciju instrumenta, što je i najbitnije. Osim toga, postaćemo dio međunarodne infrastrukture ovog tipa laboratorija”, naveo je Džemić. Bosna i Hercegovina do danas je bila jedina zemlja u regionu koja nije posjedovala državnu mjeriteljsku infrastrukturu za oblast jonizujućeg zračenja. Iako na teritoriji BiH nema nuklearnih postrojenja niti proizvodnje radioaktivnih izvora, ipak, postoje uređaji, naročito u industriji i medicini, koji koriste jonizujuće zračenje. Zbog toga je otvaranje ove laboratorije od velikog značaja za provođenje i praćenje aktiv-

Ministar u posjeti

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić posjetio je 13.8.2014. Dom zdravlja „Ozren“ u Petrovu gdje je razgovarao sa direktorom ove zdravstvene ustanove Zdravkom Stanićem. “Opstanak Doma zdravlja ‘Ozren’ u Petrovu nije doveden u pitanje i ova javna zdravstvena ustanova će jačati, posebno otvaranjem nove ambulante porodične medicine u naselju Karanovac i rekonstrukcijom centralnog objekta u Petrovu. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite nedavno je raspisalo javni poziv za izbor izvođača radova na izgradnji novog objekta ambulante porodične medicine Karanovac i adaptaciju dijela centralnog objekta doma zdravlja. Ukupno ulaganje resornog ministarstva je oko 270.000 KM, dok će opština Petrovo suﬁnansirati radove sa oko 40.000 KM“, rekao je ministar Bogdanić.

Direktor Doma zdravlja Zdravko Stanić izrazio je zadovoljstvo zbog skore rekonstrukcije zgrade Doma zdravlja u Petrovu i izgradnje ambulante porodične medicine u Karanovcu, što će, kako je rekao, približiti primarnu zdravstvenu zaštitu svim stanovnicima opštine Petrovo. Dom zdravlja u Petrovu ima registrovanih 6.155 korisnika medicinskih usluga, od ukupno 7.010 stanovnika, koliko ih je, prema preliminarnim rezultatima, popisano u opštini Petrovo.

INFO VIJESTI

Sa roditeljima djece

Oboljeli od malignih bolesti

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Darko Tomaš i direktor UB Klinički centar Mirko Stanetić sastali su se 3.10.2014. sa predstavnicima roditelja djece oboljele od malignih bolesti. Cilj sastanka bio je upoznavanje s problemima sa kojima se susreću ove porodice te aktivnostima u vezi s osnivanjem udruženja roditelja djece oboljele od malignih bolesti koje bi trebalo da zvanično počne sa radom 15. februara 2015. godine na Svjetski dan djece oboljele od malignih bolesti. “Naišli smo na podršku u osnivanju udruženja od tri ključna čovjeka u zdravstvu za liječenje naše djece, na čemu smo veoma zahvalni. Aktivnosti našeg udruženja fokusiraće se na poboljšanje uslova za liječenje djece oboljele od malignih bolesti u Republici Srpskoj, edukaciju i školovanje domaćeg kadra za liječenje ovih bolesti, nabavku nedostajuće opreme za dijagnostiﬁkovanje bolesti u skladu sa svjetskim standardima te pristupanje međunarodnim organizacijama i asocijacijama koje djeluju u ovoj oblasti,” rekao je Momčilo Stanušić, predsjednik Inicijativnog odbora za osnivanje udruženja roditelja djece oboljele od malignih bolesti. Na sastanku je razgovarano i o mogućnostima formiranja roditeljske kuće, umrežavanju udruženja oboljelih u jednu asocijaciju te aktivnostima na formiranju Fonda solidarnosti na nivou Republike Srpske i organizovanju prve donatorske konferencije koja bi mogla biti održana već krajem oktobra.

Aktivnosi u DZ Bijeljina

Pregled putem interneta Direktor Doma zdravlja Bijeljina doc.dr Zlatko Maksimović održao 22. septembra konferenciju za novinare povodom uvođenja novog, jedinstvenog načina zakazivanja pregleda u

Domu zdravlja Bijeljina putem interneta, kao i povodom uočenog drastičnog povećanja broja neosiguranih lica i aktivnosti za rješavanje tog problema. Na sajtu Doma zdravlja Bijeljina se nalazi poseban odjeljak ‘’zakazivanje’’ koji sadrži uputstvo o načinu zakazivanja putem interneta. Za ovaj vid zakazivanja potrebno je znati jedinstven matični broj i broj tima porodične medicine lica koje zakazuje pregled. Dom zdravlja Bijeljina je prvi u Republici Srpskoj gdje je zaživio ovaj način zakazivanja pregleda kod porodičnog ljekara. Nadamo se da će sve što smo do sada istakli omogućiti jednostavniji dolazak naših korisnika usluga na pregled i da će Dom zdravlja ovom novinom opravdati ulogu regionalnog lidera u zdravstvu. U proteklih 12 mjeseci na području za koje je nadležan Dom zdravlja Bijeljina i koje pokriva Poslovnica Fonda zdravstvenog osiguranja RS - Bijeljina, broj neosiguranih lica

je utrostručen u odnosu na njihov broj polovinom 2013. godine. Analizirajući ovakvo stanje, mi u Domu zdravlja Bijeljina smo došli do saznanja da presudan uticaj na ovoliko veliki broj neosiguranih lica ima nemogućnost ostvarivanja prava na zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica iz kategorije poljoprivrednika. Naime, prema našim saznanjima usljed aktivnosti koje se vode na registraciji komercijalnih i nekomercijalnih poljoprivrednih gazdinstava, takva lica su uslovljena registracijom kod APIFA, što je suprotno Zakonu o zdravstvenom osiguranju i Zakonu o zdravstvenoj zaštiti Republike Srpske. Takve aktivnosti rezultirale su, kao prvo i najvažnije, uskraćivanjem prava na zdravstvenu zaštitu velikom broju lica iz kategorije poljoprivrednih domaćinstava, smanjenjem broja osiguranih lica. Ovom prilikom, uz pomoć medija želimo da upoznamo građane Republike Srpske da smo se uključili u ovu problematiku i kontaktirali sa Zavodom za zapošljavanje Republike Srpske, Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Poreskom upravom Republike Srpske, kako bi se ovaj problem što prije riješio, a imamo obećanja da lica koja se prijave na Zavod za zapošljavanje mogu ostvariti prava na zdravstvenu zaštitu.

Preventivni pregledi

Dom zdravlja Bijeljina tokom septembra i oktobra, tradicionalno organizuje besplatne preventivne preglede u mjesnim zajednicama u kojima ne postoje ambulante porodične medicine. Ove godine akcija je započela pregledima u Čađavici Donjoj. Mještane ovog sela su pregledali doktor medicine, doktor stomatologije, kao što su im urađeni EKG snimak srca i laboratorijske analize. Direktor Doma zdravlja docent dr Zlatko Maksimović izjavio je da samo zdrav čovjek može pomoći sebi, svojoj porodici, društvu i državi, kao i da je promocija zdravlja i prevencija bolesti, kao i svih prethodnih godina, prioritet u radu Doma zdravlja Bijeljina. Rezultat tog opredjeljenja su i ovakve akcije koje iz godine u godinu imaju pozitivne efekte u smislu prevencije i ranog otkrivanja bolesti. Ono što, s druge strane, s ponosom ističemo je činjenica da svake godine ima sve manje sela u kojima postoji potreba da se organizuju pregledi jer se svake godine širi lokalna mreža ambulanti porodične medicine.

U Gornjem Magnojeviću nastavljena je akcija besplatnih preventivnih pregleda stanovništva u seoskim mjesnim zajednicama. Mještane ovog sela su pregledali doktor medicine, doktor stomatologije, a urađen im je EKG snimak srca i laboratorijske analize.

123

INFO VIJESTI

UB KC Banjaluka

Donacije Univerzitetskoj bolnici Klinički centar Banjaluka 29.8.2014. godine stigla je donacija od humanitarne organizacije „Save Serbian Children“ sa sjedištem u Tenesiju (SAD), predvođena velikim humanistom gospodinom Milošem Šupicom, koji poznat po svom humanitarnom radu i pomoći milionima ljudi širom svijeta. Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka primila je donaciju koja se sastoji, prema dostavljenoj speciﬁkaciji, od medicinskih sredstava u vrijednosti od 55.640 USD.

Izgradnja novih objekata Dom zdravlja Bijeljina je 24. septembra obilježio završetak radova na prilazu Službi hitne medicinske pomoći. Izgradnja ambulante porodične medicine u bijeljinskom selu Trnjaci započeta je 15. septembra ove godine. Očekuje se da će po završetku izgradnje u ovoj ambulanti usluge primarne zdravstvene zaštite dobijati mještani Trnjaka, ali i susjednih Međaša i Balatuna. Otvorena je novoizgrađena ambulanta porodične medicine u Donjem Dragaljevcu. Ovo selo je ranije imalo ambulantu, ali, kako je ona bila u lošem stanju, odlučeno je da bude izgrađen potpuno novi objekat saradnjom Doma zdravlja Bijeljina i grada Bijeljina.

U Donjem Žabaru 4. oktobra se počelo s izgradnjom ambulante porodične medicine, koja pripada mreži ambulanti Doma zdravlja Bijeljina. Objekat u kome je dosad bila smještena ambulanta je u izrazito lošem stanju pa je procjena rukovodstva Doma zdravlja Bijeljina i opštine Donji Žabar bila da je najbolje rješenje izgraditi novi objekat. U Donjoj Bukovici je 6. oktobra otvorena ambulanta porodične medicine. Zdravstvenu zaštitu ovdje će ubuduće ostvarivati stanovnici sela Donja Bukovica, Glavičorak i Piperci. „Ovo je jedna od najudaljenijih ambulanti od centralnog objekta Doma zdravlja Bijeljina i siguran sam da će njeno postojanje uticati 124

na poboljšanje zdravstvene zaštite stanovništva ove regije, ali i kvaliteta života. Objekat u kome će biti smještena ambulanta je izgradio grad Bijeljina, a mi iz Doma zdravlja Bijeljina smo obezbijedili kadar i najsavremeniju opremu“, pojasnio je direktor Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatko Maksimović.

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite u okviru svojih nadležnosti je koordinisalo aktivnosti i pripremu dokumentacije neophodne za realizaciju donacije, a Crveni krst Republike Srpske, Gradska organizacija Crvenog krsta Srbac, je bio zadužen za špediciju i transport donacije. Humanitarna pomoć je dopremljena u kontejneru težine 6.800 kg.

Od kompanije “Bawariamed” „Ne odustajemo od našeg plana da širimo mrežu sektorskih ambulanti, a da pritom sve te ambulante imaju najsavremeniju opremu i uslove za rad koji se ne razlikuje od onih u centralnom objektu Doma zdravlja Bijeljina. Na taj način omogućavamo svim našim korisnicima dostupnu, a jednako kvalitetnu zdravstvenu uslugu čak i u vrijeme ekonomske krize“, izjavio Maksimović. Gradonačelnik Bijeljine Mićo Mićić je iskoristio priliku da pohvali rukovodstvo i direktora Zlatka Maksimovića jer je očigledno da je Dom zdravlja Bijeljina doživio preporod od kada je on na toj funkciji. „Dom zdravlja Bijeljina je najbolji dom zdravlja u Republici Srpskoj koji i te kako doprinosi da Bijeljina postane grad koji se najbrže razvija“, istakao je gradonačelnik.

Pulsni oksimetar Odjeljenju neonatologije Klinike za ginekologiju i akušerstvo, Sberbank a.d. Banjaluka donirala je pulsni oksimetar kompanije “Bawariamed”. Vrijednost donacije je 1.600 KM bez PDV-a. Donirani pulsni oksimetar koristiće se u Odjeljenju neonatologije za praćenje sturacije kiseonika, mjerenje pulsa i temperature kod novoređenčadi. Pulsni oksimetar je uređaj od izuzetnog značaja u zdravstvenom tretmanu novorođenčadi. Primjenjuje se u nadgledanju stanja beba sa različitim zdravstvenim problemima kao što su plućne bolesti, poremećaji disanja, problemi sa srcem, urođene srčane mane itd. Ljekarima pulsni oksimetar pomaže u procjeni da li je bebi potreban dodatni kiseonik, u kojoj koncentraciji i koliko dugo, ili joj je neophodan aparat za disanje. Ovaj važan dijagnostički alat, u rukama iskusnog medicinskog osoblja, omogućiće bolje praćenje novorođenčadi i brži oporavak naših najmlađih i najranjivijih sugrađana. Klinika za ginekologiju i akušerstvo je jedna od najvećih organizacionih jedinica Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka u kojoj se u prosjeku godišnje rodi oko 3.000 beba, a od tog broja najmanje 100 novorođenčadi obuhvata skrinig za koji je potreban pulsni oksimetar.

AS MEDICUS VRAČAR x Sazonova 71 (ex Filipa Filipovića), Telefon: 011/2836-836, 011/2835-393 AS MEDICUS BEŽANIJSKA KOSA x Ljubinke Bobić 13/2, Telefon: 011/2272-916, 065/2272-916 E-mail: asmedicus@yahoo.com x http://www.asmedicus.rs/ Radno vreme: radnim danima od 08-20h, subotom od 08-15h

Osnivači poliklinike DDr sci.i med. d Ni l k Si i ki Nina Nik Nikolovska-Sinicki Dr Aleksandar Sinicki

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 23. 10 - 22. 12. 2014.

Planetarna konﬁguracija na nebu SUNCE boravi u znaku istraživačke Škorpije od 23.10, a od 22.11-20.4. je u znaku optimističnog Strijelca. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počevši od znaka Vaga do znaka Strijelac, kao okidač događaja i pokazatelj dnevnih raspoloženja. MERKUR zatičemo u retrogradnom hodu kroz znak Vaga, u kojoj boravi po drugi put nakon kratkog dvonedjeljnog boravka u znaku Škorpija. Već od 26.10. prelazi u direktan hod i 9.11.ulazi ponovo u znak Škorpije da bi 29.11.prešao u znak Strijelca gde ostaje do 17.12. U znaku Jarca biće od 18.12.2014. do 5.1.2015. VENERA putuje direktno od Škorpije do Jarca. U znaku Škorpije je od 24.10-16.11, u znaku Strijelca od 17.11-10.12. nakon čega ulazi u znak Jarca. MARS iz Strijelca prelazi u znak Jarca 27.10. gde ostaje do 5.12, kada prelazi u znak Vodolije, krećući se direktno. JUPITER se sporo kreće znakom Lav od 19-22. stepena, usporavajući i od 10.12. prelazi u retrogradnost. SATURN je u znaku Škorpije i kreće se direktno od 22-29 stepena znaka žureći da pređe u znak Strijelca.URAN je u retrogradnom kretanju od 13-12. stepena Ovna. NEPTUN iz retrogradnog prelazi u direktan hod 17.11.i gotovo cijeli period je na 4. stepenu Riba. PLUTON u Jarcu ima direktno kretanje od 11-12. stepena.

Želim SREĆAN ROĐENDAN svima rođenim u znakovima Škorpija i Strijelac. Ovaj period biće obilježen dugotrajnim aspektom kvadrata Jupitera iz Lava sa Saturnom iz Škorpije. Ovo je dinamičan aspekt koji proizvodi akciju i provocira, dovešće u sukob dvije planete suprotnog dejstva - Jupitera koji upravlja bogatstvom, optimizmom, prosperitetom, moralom, srećom, zakonima i Saturn koji vlada disciplinom, ograničenjima, strahom, tugovanjem, kašnjenjem. Rezultat ovog planetarnog sukoba može biti nedovoljno objektivan pristup, loše procjene, izraženija napetost, kolebljivost i neodlučnost, odugovlačenje. Mogu se dešavati neprijatne promjene, optimizam će se povući pred strahom od odgovornosti, velikodušnost ustupiti mjesto egoizmu, pretjerivanje u ambiciji, a svako kockanje biće kažnjeno. Ovaj aspekt može i povoljno uticati uz uslov da spoznate vlastita ograničenja i ne pretjerujete ni u čemu, da u sebi nađete pokretačku energiju koju ćete usmjeriti u pravom smjeru s vjerom u vlastite sposobnosti. Kvalitet dejstva aspekta na individualnom nivou biće rezulat pozicija ovih planeta na rođenju kao i aspekata koje prave u ovom periodu.

OVAN 20. 3 - 20. 4 Od posljednje sedmice oktobra sve do početka decembra vaše akcije su usmjerene na dokazivanje na polju statusa i profesije. Sve u šta ste dugoročno ulagali napore, može donijeti rezultate u postizanju životnog cilja. Morate znati kontrolisati impulsivnost i sklonost nepromišljenim akcijama. Vaša vitalnost i optimizam su poznati. U ovom periodu vaša energija je nepresušna i imaćete ogromnu izdržljivost. Čuvajte se povreda kostiju, naročito koljena.

BIK 21. 4 - 20. 5 Ako ste rođeni 15-20. maja osjetićete tranzit Saturna, koji je u opoziciji s vašim Suncem, kroz prinudu da razriješite neke problematične situacije i odnose u vašem životu. Zdravlje je nježnije zbog pada imuniteta. Neki će osjetiti probleme u predjelu grla, donje vilice ili sa štitnom žlijezdom. Tranzit je brz tako da će ovo biti samo opomena da mislite na sebe i svoje zdravlje kao i da ne ulazite u konﬂiktne situacije u partnerstvu, naročito do polovine novembra. Od polovine novembra do prve dekade decembra vraća se optimizam, a i mogućnost poboljšanja ﬁnansijskog stanja. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

U ovom periodu pažnja je fokusirana na posao i partnerstva. U poslu u periodu od 9. do 29. novembra bićete pronicljivi ali i tajanstveni, sposobni da „iskopate“ načine zarađivanja koje drugi ne vide. Zahvaljujući povoljnom aspektu Jupitera prema Suncu novca će biti, ali nastojte da ga ne rasipate. Tokom novembra moguća osjetljivost urogenitalnog trakta i grla. U prvoj polovini decembra moguća nervoza i rasijanost. Odložite razgovore za drugu polovinu decembra, kada će biti povoljnija situacija za koncentraciju misli i zdravorazumsko prosuđivanje.

126

RAK - 21. 6 - 22. 7. Rođeni u prvoj sedmici jula, potaknuti nekim neočekivanim događajem, mogu odlučiti da nešto radikalno promijene u životu. Harmoničan aspekt Saturna iz Škorpije rođenima u drugoj polovini jula, dodaće istrajnost i upornost, racionalan i praktičan pristup. Rakovima je ovo period pojačane impulsivnosti i naglosti, a razdražljivost može uticati na sklonost svađama ili povređivanju. Ne povlačite se u sebe i izdignite se iznad osjećaja žrtve, jer ovu energiju možete dobro upotrijebiti. Ukoliko imate problem sa zubima ne odlažite odlazak zubaru. LAV - 23. 7 - 23. 8. S Jupitrom u znaku Lava vaše ambicije su porasle i hrabro stupate u akciju kako biste ostvarili svoje ciljeve. Svoje talente koristite za profesionalni uspjeh. Jača vaš preduzetnički duh i borba za vlast i novac. Neki od vas će se društveno i politički angažovati za dobijanje dominantne pozicije. Uopšte gledano, ovo je većini rođenih u znaku Lava period dobrog zdravlja i radosnog življenja. Opasnosti se nalaze u nekontrolisanoj ambiciji lišenoj realnosti mogućeg. Sve do prvih dana decembra veliku količinu energije trošićete na poslovne aktivnosti. Kosti trpe najveći teret obaveza. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Ovaj period biće obilježen usmjerenošću vašeg mišljenja na sticanje i zarađivanje kao i na izraženu intelektualnu radoznalost. Ukoliko kroz pregovore želite ostvariti povoljnije uslove za sebe uradite to u novembru. Mars u povoljnom aspektu prema vašem znaku do prvih dana decembra nudi puno aktivnosti, kreativnosti i dobre vitalnosti. U ljubavi sjajno funkcionišete udvoje. U decembru energiju preusmjerite na poslovne aktivnosti. Nastojte uskladiti energiju s obavezama u cilju optimalnog stanja zdravlja.

VAGA - 23. 9 - 22. 10. Do polovine novembra pažnja je usmjerena na zarađivanje novca i obezbjeđenje stabilne ﬁnansijske situacije. Možda ćete se morati nečega odreći kako biste održali ﬁnansijsku ravnotežu. Od druge polovine novembra do sredine decembra s više optimizma ćete komunicirati u neposrednom okruženju a postoji i mogućnost putovanja. U drugoj polovini decembra moguće su važne odluke vezane za dom i porodicu. U ovim jesenjim danima čuvajte se prehlada i pothlađivanja. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. U periodu do kraja novembra vaša vitalnost je na visokom nivou. S jakom energijom sposobni ste da se odlučno upustite u ostvarenje ciljeva. Period je povoljan za pregovore i dogovore. Svojom borbenošću i upornošću možete se, uz ulaga-

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić

E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036

nje povećanog napora tokom decembra, izboriti sa postavljenim izazovima. Ono što se mora uraditi danas ne ostavljajte za sutra, odugovlačenjem se neće problemi riješiti sami od sebe. Nježnije zdravlje i sklonost prehladama i padu imeuniteta mogu imati rođeni u drugoj polovini novembra. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Harmoničan uticaj Urana prema vašem Suncu (naročito za rođene 5. i 6. decembra) unosi pozitivne promjene u vaš život, lako prihvatate nove ideje ili je došlo do radikalnih promena okruženja i sredine. Mogućnost brojnih putovanja (bilo kraćih ili u inostranstvo). Osjećate kao da je sad upravo došlo vrijeme da slobodno ispoljite svoju prirodu i slobodarski duh. Rođeni sredinom decembra imaju izuzetno povoljan period, ogromnu snagu, energiju i optimizm i mogućnost da sa lakoćom riješe sve što požele. Preventive radi provjerite kardiovaskularni sistem. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Mars u vašem znaku dodaje energiju i borbenost. Samo akcijom možete pobijediti urođenu nesigurnost. Vi znate kako da iskoristite pruženu priliku i spremni ste da upornošću i istrajnošću stvari dovedete do kraja, što tokom novembra i možete. Nastojte da kontrolišete svoj osjećaj nezadovoljstva sobom i drugima, koji se može javiti tokom decembra. Tokom ovog perioda vitalnost je na nivou, samo se čuvajte povreda, a u decembru moguće nježnije zdravlje. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Saturn u Zenitu ostaje još do kraja ove godine i ovo je vrijeme realizacije na profesionalnom planu zahvaljujući znanju i zalaganju na radu. Realizujte svoje ambicije, jer već od sljedeće godine vaše interesovanje prelazi na drugi kolosijek. Sa Jupiterom u polju partnerstva možete očekivati uspješne dogovore sa poslovnim partnerima. Odnosi u braku stabilni, a ako je bilo ranije nekih problema, sada sve može da se riješi. Čuvajte se povreda koje idu ka predjelu glave sredinom novembra i oko 20. decembra. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Vaše Sunce u Ribama formira povoljan aspekt s Marsom koji omogućava priliv energije i borbenosti. Ukoliko osjetite da ste neodlučni i da se kolebate oko nekih rješenja, saradnici u poslu mogu vam dodati pozitivnu energiju. Možda ćete morati da se prilagodite nekim spoljnim okolnostima, ali u periodu od 22. novembra do 22. decembra s lakoćom možete pronaći rješenje. Na poslovnom planu imaćete podršku učenih i bogatih ljudi. Obezbijedite sebi dovoljno sna i odmora i bićete funkcionalni.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Ušne školjke

Aforizmi Bogataši prave djecu iz računice, a sirotinja iz ljubavi i razonode. *** Cijelog života je bio zatvoren pa se nije znalo šta u sebi krije dok ga hirurzi nisu otvorili i pronašli svašta. *** U toj bolnici postižu odlične rezultate. Liječe samo lakše oboljele. *** Noćas je direktor bolnice bio dežurni. Porađala mu se sekretarica. *** Narod se vraća crkvi. I u bolnici se hrana kuva na vodi, kao da je za glavnog kuvara došao vladika. *** I hirurzi bi štrajkovali da se ne plaše da će noževi zarđati. *** Naši zdravstveni radnici su prihvatili ono „da svako prvo počisti ispred svoje kuće“ pa su počistili socijalno koje je odmah tu. *** Kada se bivši pacijent zaposli u bolnici trudi se da prvi izlazi iz nje. *** Tek kada je kardiolog primio sudiju u bolnicu, začudio se da neko može da sudi pravilno kod nepravilnog srčanog rada. *** Nijedna gradska bolnica ne može da primi toliko pacijenata koliko je gradska uprava u stanju da ih svojim odlukama razboli. *** Niko od bolesnika ne traži zdravlje tamo gdje su ga izgubili nego u bolnici. I to je bolest. *** Ako bakterije i virusi ulaze u nas preko disajnih puteva zašto lijekove sipamo u želudac? *** Neki imaju i po tri rođene sestre, a opet pomoć traže od medicinske sestre. *** Taj ljekar je majstor. Vidio sam ga kad pravi vizitu. *** Hitna pomoć nikako ne može da shvati da bolnica ima dovoljno bolesnika pa joj stalno dovozi nove. *** U bolnici su počeli da štede na lijekovima. Kad neko ne može da zaspi daju mu moje aforizme da čita. *** Hitno su mu izvršili operaciju, jer mu toga dana ističe ovjera zdravstvene knjižice.

Otišao sam na obalu da sakupljam školjke i nabo ježa u leđa. „Na ovaj način je dotični oštetio ježa za ... a sebi pribavio protivzakonitu korist dva puta toliku“ napisao je u uzvještaju državni javni inspektor i podnio prijavu. Vlada je hitno donijela hiljaditu po redu odluku za borbu protiv korupcije. Tužioci su stupili u akciju, a sud je odložio suđenje dok se sve iglice ne izvade iz tabana kako bi se donijela pravična presuda. To će trajati duže vrijeme, jer dotični ima veliko stopalo, a oštećeni jež je takođe bio veliki, kao što je sada veliki gubitnik i njega će zastupati advokat po službenoj dužnosti. Jež se složio sa službenim advokatom, jer mu je poznato, veli, da advokati jednako lažu i po službenoj i privatnoj dužnosti. Da je ušna školjka neparni organ možda bismo glavu nosili nakrivo. S druge strane, bolje bismo čuli samo one koji govore s jedne, obično opozicione strane, a to bi nam moglo loše djelovati na sluh i brujalo bi nam u ušima. Slonovi imaju velike uši i čuju odlično, ali to njima ne smeta jer oni nemaju političare i izbore. Ušna školjka s ušnim kanalom pripada spoljašnjem dijelu uva. Valjda iz ekoloških razloga. Od unutrašnjeg uva ih dijeli bubna opna. Bubna opna puca kad nas neka budala opali po uvu. Roditelji griješe što djecu, kada ih naljute, vuku za uvo pa ima dosta klempavih. Predlažem iz praktičnih razloga da bar mušku djecu vuku za kitu. Ušna školjka je naboran kožno-rskavičavi organ, koji ima oblik lijevka, sa širim donjim dijelom. Kada bi se pamet mogla sipati kao antifriz onda bi se sipala kroz ovaj lijevak. Na ušnoj školjci se razlikuju dvije strane, spoljašnja i unutrašnja. Da je i strane svijeta pravio jadni čovjek ne bi ih bilo više od dvije. Spoljašnja strana ušne školjke u cjelosti je konkavna i pokazuje mnogobrojna ispupčenja i udubljenja. Ja u tim udubljenjima čuvam lijepe vijesti koje su rijetke za, nedaj Bože. Sastoji se iz kože, rskavice ušne školjke i djelimično veziva i mišića. Rskavica ušne školjke je elastična. Jer, da je kost, kada te budala opali, pukla bi. Koža ušne školjke oblaže njenu rskavicu, uz koju je naročito prirasla na spoljašnjoj strani. Kao da je ušna školjka predvidjela da ćemo nekada imati i spoljnog uz unutrašnjeg neprijatelja.

Šale Pita muž sestru gdje je smještena njegova žena; da li u muškoj ili ženskoj sobi i kad mu ova reče da je u ženskoj, konstatova: - Da, znao sam ja da nema muškarca koji bi s njom mogao izdržati cijelu noć i dan. --Žena pita hirurga šta su sve odstranili njenom mužu i kad doktor reče: - Gospođo, sve što nije valjalo... - Kuku meni – zajauka žena – znači da u njemu više nije ništa ostalo.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Pored jednog gluvog bolesnika doktor nešto govori sestri. Kada je otišao, gluvi pita bolesnika do sebe šta je rekao. - Rekao je sestri da tebe premjeste u mrtvačnicu. - Neću ja nikuda bez tebe – opali čiča. --Baka pita bolničara da li se prvo piju ove velike ili male tablete. On se nasmija i reče: - E, to, bako, moraš da pitaš nekog akademika, ja sam završio samo bolničarsku školu, za sitnije tablete. --- Ovaj je bio pobjednik na takmičenju lažova. - Što se čudiš, on je i najduže u braku... --Djed govori babi da ustaje i da loži vatru i kuva kafu. - Ne mogu, bolesna sam – odgovori ona. - Onda samo ispeci kafu... --Pita komšija mladu komšinicu zašto je toliko zabrinuta. Kad ova reče da joj je svekrva otišla u bolnicu, on se začudi: - E, svaka čast da vidim i takvu snahu! - Mislim se šta ću ako se vrati... --Dvije mlade govore o svekrvama. Prva govori kako joj je svekrva živčana i nervozna, galami, viče. Druga je sasluša, pa će: - Moja je jako smirena i stabilna, sutra da joj jave da sam umrla ne bi ni zajaukala, a ni suzu pustila. --- Bako – obraća se sestra pacijentkinji u prijemnoj ambulanti – kome da javimo u slučaju, da se nešto, ne dao bog, dogodi? - Snahi, sestro, ako hoćeš i moštuluk da dobiješ... --Došla žena mužu u posjetu pa ga pita da li se je kada sjeti. - O, kako da ne – on će – kad god pogledam u mlijeko na kome piše „Moja kravica“, sjetim se tebe i suze mi pođu na oči. --Starac odlazi kući i bolesnici ga ispraćaju govoreći: - Blago se tebi, ti ideš kući. - Kako blago kada sam se ja kod kuće i razbolio? --Poznanik govori čiči: - Čujem da ti je baba izašla iz bolnice, je li sada dobra? Čiča se nasmija, zavrnu brkove i nasmiješi se. - Ta ne bi bila bolja da je izašla s višegodišnje robije... --Sjede bolesnici u bolničkom parku i razgovaraju o svemu da skrate vrijeme. Jedan pita drugog, šta misli da li će njegova žena naći nekog drugog dok je on u bolnici. Ovaj odgovori: - Iako ga nađe, brzo će ga strpati u bolnicu kao i mene.

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

Prodajem

ELEKTROMYOGRAPH - Medelec TD - 50, 1994 godina  U odličnom stanju Programi svih menu testova - 6  Uredna tehnička dokumentacija i uputstvo za rukovanje Externi printer LaserJet 5L Tel. +387 65 528 399, E-mail: rakita@blic.net

PREGLEDI I LIJEČENJE

65 62

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net