Medici.com 66 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Demografska slika u RS

Natalitet

Riječ urednika Niz brazde na licima poput sjene šeta, Na brzinu vremena nemam pravo veta. Za fiziku je vrijeme predmet, uslov i posljedica svakog stanja, kao što je za medicinu čovjek. Priroda i vrijeme su neodvojivi integriteti, gdje se sve prožima i prepliće, čineći savršeno usklađenu cijelinu koja se zove naš ovozemaljski život, stanje prirodnih procesa koje nastaje, protiče, odmiče i nestaje. Iz ovoga jasno proizlazi da je prolaznost naše osnovno i najistinskije svojstvo koje se ne može zaustaviti u svojoj eskalaciji. Krećući se na šinama vremena, u vozu koji nas vozi kroz vilajete događaja, emocija i stanja, svoju budnost bi više trebalo da shvatamo kao formulu: “Što uberemo usput, ubrali smo, što ne uberemo, nikada nećemo”, što bi trebalo da znači živimo svaki tren, ne juče, sutra… Nošeni vihorom na nemirnom ćilimu kroz oblake i maglu, kiše i sunce, stižemo na prag kada treba zastati pred vratima novog vratolomnog ciklusa, kojeg zovemo nova godina. Zastati i sabrati, pregledati i rezimirati, ocijeniti se, izvući bitne pouke i zaključke te nastaviti dalje ka široko otvorenim vratima budućnosti u kojoj već leže izrežirani događaji božanskih scenarija, gdje ćemo samo ispuniti zadatke iz vlastitih uloga. Iako glavama stršimo, obgrljeni i omotani širokim kaputom decembra, još smo neobradovani prvim pahuljama snijega, koje bi zasigurno donijele toplinu u srca i izmamile najdragocijenije osmijehe na licima naših najmlađih i najnevinijih stvorenja, djece, koja su u stvari jedini istinski rotor, uslov i opravdanje čovjekovog iskonskog djelovanja. Kako čovjek nema uticaj na vrijeme i procese, ne ostaje mu ništa drugo nego da živi i raduje se, radi i pobjeđuje spoljašnje i unutrašnje demone. Zato nije skupo nasmijati se, jer ne treba tražiti razloge za tugu i muku, već sitnice za sreću. Nekoliko takvih sitnica i dobićemo dvorac sazdan od neprikosnovene sreće. Ako smo samo zdravi i pravi, već imamo dovoljno dobar razlog da jutro počnemo sa širokim osmijehom i punim plućima krenemo naprijed. Slijedeći ovaj propisani recept zdravog uma, “Medici.com” smo doveli do 66. broja. Istina, jeste da živimo u tranzicijskom društvu u jeku svjetske ekonomske krize koja se u velikoj mjeri odražava i na naše prilike, poljuljan društveni aparat, pad nataliteta, siromaštvo i neizvjesnost, ali i takva stanja ne mogu da traju vječno. Medicina vjeruje i istrajava u tome da će jednog dana moći apsolutizovati čovjeka i da će svako oboljenje moći držati pod kontrolom te se u tom smislu na planu genetičkog inženjeringa ulažu maksimalni napori ka postizanju tog cilja. O ovome smo razgovarali sa svjetskim genetičarom dr Miodragom Stojkovićem, koji jasno i precizno govori o svim enigmama i nedoumicama vezanim za matične ćelije i njihovu primjenu kod liječenja oboljelih. Život je blagodat i najveća vrijednost koju treba opravdati i živjeti sa stilom i vlastitim uvjerenjem, ne traćiti na nebitne i jeftine stvari, te u tom ruhu, s obzirom na to da nam se približavaju Nova godina i božićni praznici, iskrenog srca “Medici. com” Vam želi srećne nadolazeće praznike i još uspješniju Novu godinu. Vaš „Medici.com“ Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Veterinarski zavod “Dr Vaso Butozan”

Miodrag Stojković, genetičar

UB KC Banjaluka

Oftalmologija - lider u BiH

Pravilna ishrana

Prof. dr Slobodan Janković

Smijte se, zdravo je Z D R A V S T V O

S R B I J E

Zavod za zdravstvenu zaštitu ŽS

128 godina postojanja

Prof. dr Mirko Kerkez

Komfor i stručnost

NMK

Diabetes mellitus tip 2

Prof. dr Vlado Đajić

Prevencija moždanog udara

108

Glavni urednik: Prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jovana Pušac, Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banja Luka Tiraž: 5.000

67. broj izlazi u februaru 2015. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R A V S T V O

osljednji zvanični podatak je poražavajući: natalitet u Republici Srpskoj se smanjio za trećinu. „U periodu od 2002. do 2013. godine razlika u brojnu umrlih i rođenih iznosi - 34.750 hiljada lica, a ono što posebno zabrinjava je činjenica da prirodni priraštaj iz godine u godinu opada, odnosno povećava se ova razlika. U 2013. imamo negativan prirodni priraštaj - 4468 lica, što je za 32 odsto veći broj umrlih nego rođenih“. Dakle, ako se uskoro nešto ne promijeni, u narednih nekoliko decenija, tvrde demografi, postaćemo društvo starih. Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, u saradnji sa Univerzitetom u Banjaluci i Univerzitetom u Istočnom Sarajevu, organizovala je 4. decembra 2014. godine u Banjaluci Simpozijum „Demografska politika u Republici Srpskoj – stvarnost i potrebe“. S obzirom na to da je osnovna i istovremeno najnepovoljnija karakteristika demografskog razvoja Republike Srpske u posljednjih desetak godina intenzivno smanjenje prirodnog priraštaja i nedovoljno rađanje djece, Odbor za reproduktivno zdravlje i demografiju Odjeljenja medicinskih nauka proteklih godina organizovao je nekoliko skupova posvećenih reproduktivnom zdravlju i demografskoj problematici. Vlada, kao legitimni nosilac vlasti u svakoj zemlji, jeste i treba da bude ključni implementator populacione politike, ali ta politika ne može da se provodi samo na nivou države, nego je važno da i lokalna zajednica bude u to uključena. Pored državne i lokalne samouprave, savremena populaciona politika trebalo bi da uključuje naučne i sve druge institucije i asocijacije u društvu (nevladine organizacije, privatni sektor, medije) koje imaju svoju ulogu i značaj kada je u pitanju ova oblast. Cilj organizovanja ovog simpozijuma je da naučni radnici pokušaju da daju svoj doprinos u sagledavanju potreba za adekvatnijim mjerama populacione politike, a radi zaustavljanja negativnih demografskih tendencija na prostoru Republike Srpske. Osim uglednih naučnih radnika sa dva javna univerziteta u Republici Srpskoj te univerziteta i instituta u Srbiji, Simpozijumu koji je održan u prostorijama ANURS, prisustvovali su i predsjednik Narodne skupštine RS, ministar prosvjete i kulture u Vladi RS, pomoćnici ministara, predstavnici grada Banjaluka, te rektor i prorektori Univerziteta u Banjaluci. 8

Demografska slika u Republici Srpskoj

Natalitet pao za trećinu

Simpozijum je otvorio predsjednik vi od izuzetnog značaja za Republiku Akademije prof. dr Rajko Kuzmanović Srpsku. „Činjenica da je na djelu depotvrđujući da je tema kojom se ba- mografska recesija, nedovoljno rađa-

Z D R A V S T V O

nje, drastičan pad nataliteta, otvorena depopulizacija i starenje stanovništva, je snažan alarm svima koji na bilo koji način mogu uticati na poboljšanje stanja - da to i čine“, rekao je akademik Kuzmanović. Prof. dr Draško Marinković, profesor Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, kroz izlaganje na temu „Demografska slika Republike Srpske na početku XXI vijeka“ predočio je niz podataka koji su porazni po RS u demografskom smislu te naglasio neophodnost provođenja mjera populacione politike koje bi uticale na zaustavljanje negativnih tendencija. Podsjećajući da je u prošloj godini Republika Srpska imala najmanji broj živorođene djece otkad postoji, prof. Marinković je istakao da je negativan prirodni priraštaj jedan od demografskih 7.100 djece, a to je više od 40 odsto“, faktora koji najviše doprinose stanju ko- rekao je prof. Marinković. je trenutno imamo. Imajući sve ovo u vidu, projekci„U periodu od 2002. do 2013. go- je demografskog stanja u narednom

dine razlika u brojnu umrlih i rođenih iznosi - 34.750 hiljada lica, a ono što posebno zabrinjava je činjenica da prirodni priraštaj iz godine u godinu opada, odnosno povećava se ova razlika. U 2013. imamo negativan prirodni priraštaj - 4468 lica, što je za 32 odsto veći broj umrlih nego rođenih. Na više od 80 odsto prostora RS prisutan je demografski deficit i, u poređenju sa 1991. godinom, samo u 13 opština i gradova imamo povećanje broja stanovnika: „Stopa nataliteta je svega 7,2 odsto. Ako pogledamo period od 1999. do 2013. vidjećete da se natalitet smanjio za trećinu, a da se mortalitet povećao za 30 odsto. Iz godine u godinu sve nam se manje djece rađa. Za zamjenu generacija u RS bi svake godine trebalo da se rodi 16. 691 dijete, što znači da sada svake godine fali

periodu su jako loše, istakao je prof. Marinković: „Ako postojeće negativne tendencije budu nastavljene, za 3-4 godine broj stanovnika bi se smanjio na 1.100.000, do 2050. godine Republika Srpska bi imala 800.000 hiljada stanovnika, a možete zamisliti kako bi to izgledalo u još daljoj budućnosti ako se ne primijene neke mjere populacione politike“. U nastavku simpozijuma svoje referate izlagali su dr Stevo Pašalić, profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, na temu „Posljedice budućih demografskih promjena u Republici Srpskoj; dr Mira Mandić, profesor Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, na temu „Geoprostorne posljedice demografskog razvoja Republike Srpske u kontekstu promjena naseobinskog sistema“ te

prof. dr Branislav Đurđev, sa Prirodnomatematičkog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, na temu „Demografski razvoj i populaciona politika Republike Srbije“. Prof. dr Mirjana Rašević, Institut društvenih nauka - Centar za demografsko istraživanje Beograd, je u nastavku simpozijuma imala izlaganje na temu „Seksualno i reproduktivno zdravlje u Srbiji, sa posebnim osvrtom na krizu rađanja“, dok je prof. dr Nenad Babić, sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci govorio na temu „Procjena stanja reproduktivnog zdravlja stanovništva Republike Srpske. Tema izlaganja prof. dr Brace Kovačevića sa Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Banjaluci, bila je „Savremene društvene promjene – kriza porodice i depopulacija“, a doc. dr Darko Radić sa Pravnog fakulteta Univerziteta u Banjaluci imao je referat na temu „Pravni aspekti roditeljstva i zaštita prava djeteta“. Po završetku pojedinačnih izlaganja uslijedila je diskusija, uz napomenu da će zaključci i peporuke sa ovog skupa biti objavljeni u zborniku radova zajedno sa svim izloženim referatima. Medici.com

Z D R A V S T V O

iste čekanja na zdravstvene usluge, odnosno predugo čekanje, jedan je od gorućih problema nekih zdravstvenih sistema u regionu. Za razliku od većine drugih, problemi s listama čekanja nisu u korelaciji ni sa stepenom razvijenosti zdravstvenih sistema, a ni s razlikama u pogledu raspoloživog novca. Zdravstvo Republike Srpske, primjera radi, ima gotovo devet puta manje novca nego zdravstvo u Sloveniji i na liječenje izvan svojih granica izdvaja oko 3,5 odsto ukupnih rashoda, a Slovenci samo 0,18 odsto pa, ipak, u odnosu na Sloveniju gotovo da nemamo problema s listama čekanja. Odgovor na ovaj svojevrstan paradoks, uglavnom leži u modelima plaćanja zdravstvenih usluga. U zdravstvu Slovenije je dominantnije zastupljeno plaćanje po usluzi pa je kontrolu troškova nemoguće održati bez ograničenja broja ugovorenih usluga što je, u uslovima petogodišnjeg pada prihoda zbog posljedica globalne krize, produžilo liste čekanja do granice kada je dovedena u pitanje optimalna dostupnost zdravstvene zaštite. Finansijska situacija u Sloveniji je ove godine nešto bolja i to se, kada je riječ o zdravstvu, prioritetno namjerava iskoristiti za prevazilaženje problema s listama čekanja. U opštem ugovoru, na osnovu koga se rade pojedinačni ugovori o pružanju usluga zdravstvene zaštite, Zavod za zdravstveno osiguranje Slovenije je predložio nekoliko izmjena, najviše na planu skraćenja dužine čekanja na pojedine usluge. Izmjene se odnose ili na povećanje iznosa novca za kupovinu pojedinih programa, ili na povećanje broja timova potrebnih za realizaciju nekih od programa obavezne zdravstvene zaštite, a ukupno povećanje novca namijenjenog skraćenju listi čekanja iznosi preko 10 miliona evra.

Liste čekanja

U poređenju s drugima, za sada nemamo problema

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za planiranje, analiziranje i razvoj zdravstvenog osiguranja

U prvoj grupi su ugradnja endoproteze kuka, koljena i gležnja, ortopedske operacije ramena, operacije na kičmi i stopalu, operacije kamena u žuči i operacije u oblasti ORL-a. Za smanjenje dužine čekanja na ove operacije, predloženo je da namjensko izdvajanje, mimo redovnog novca za plaćanje ugovorenog programa, bude povećano u odnosu na ovu godinu za 50 odsto, odnosno za dodatnih 2,2 miliona evra. U grupi usluga kod kojih bi se na skraćenje čekanja uticalo povećanjem broja timova su, prije svega, usluge specijalističkih ambulanti, potom hiperbarična komora, magnetna rezonanca, ortodoncija, fizioterapija, maksilofacijalna hirurgija i još neke usluge. Za veći broj timova trebalo bi da bude izdvojeno oko 6,6 miliona evra više novca nego u ovoj godini, od čega 5,5 miliona evra iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, a ostatak iz dopunskog osiguranja, odnosno iz participacije osiguranih lica. Najveće povećanje broja timova traži se kod specijalističkih ambulanti iz oblasti kardiologije (7,6 dodatnih timova), dermatoloških i neuroloških ambulanti (po 4,6 novih timova) i ortopedskih ambulanti (3,6 novih timova). Povećanje broja timova se ne predlaže linearno za cijelu državu, već za pojedine regije kod kojih su rokovi čekanja znatno duži od prosječnih. To je vjerovatno u vezi s tim

što su Slovenci veoma rigidni u pogledu širenja zdravstvene mreže ne samo kroz povećanje broja zdravstvenih ustanova, već i kroz povećanje broja zaposlenih u javnim zdravstvenim ustanovama. Naime, ugovorom koji Zavod za zdravstveno osiguranje Slovenije zaključuje sa zdravstvenim ustanovama obuhvaćene su i plate zaposlenih, što znači da povećanje broja timova automatski povećava i iznos novca koji je potreban za plate zaposlenih u zdravstvenim ustanovama. Na ublažavanje problema u vezi s dužinom čekanja na zdravstvene usluge, trebalo bi da utiče i podizanje, ili bolje reći vraćanje ranijih cijena usluga. Naime, suočeni s finansijskim problemima, u Zavodu za zdravstveno osiguranje Slovenije su snižavali cijene usluga i to promjenama u strukturi cijene tako da su učešće amortizacije sveli na minimum. Sada predlažu da amortizacija bude povećana, odnosno da njeno učešće u strukturi cijene zdravstvene usluge bude vraćeno na 20 odsto. Dostupnost zdravstvene zaštite, a u okviru toga i optimalna dužina čekanja na zdravstvenu uslugu, jedan su od prioriteta i zdravstvene politike u Republici Srpskoj. Iako liste čekanja kod nas ni izbliza nisu toliki problem kao u nekim drugim zemljama regiona, u organizaciji Fonda zdravstvenog osiguranja je sprovedena analiza koja je imala za cilj da se utvr-

Uporedni podaci o čekanju na pojedine usluge u Sloveniji i RS Slovenija

Republika Srpska

Prosječan br. dana čekanja

Najkraće čekanje

Najduže čekanje

Magnetna rezonanca

124

Operacija kuka

382

180

Operacija koljena

447

180

UZ dojke

117

30(prosjek)

Z D R A V S T V O

de, za naše prilike, problematične tačke u vezi s dužinom čekanja. Ustanovljeno je da, u odnosu na prosječno čekanje, ima problema kod čekanja na MR dojke i mamografiju, ultrazvuk srca i štitne žlijezde, ranu amniocentezu, koronarografiju, operaciju katarakte i na produženu medicinsku rehabilitaciju. Najčešći razlozi dužeg čekanja su nedovoljan broj stručnog kadra ili nedostatak opreme, a u nekim slučajevima i nedovoljna iskorišćenost raspoloživih kapaciteta, odnosno organizacione slabosti. Analiza je pokazala i probleme specifične za pojedine zdravstvene ustanove ili za pojedine regije pa je tako ustanovljeno da se u Opštoj bolnici Gradiška duže od prosjeka čeka na preglede kod interniste, neurologa i psihijatra; u bijeljinskoj bolnici na preglede reumatologa i kardiologa; u bolnici u Trebinju na preglede kardiologa; u bolnici Kasindo na pregled ortopeda; u zvorničkoj bolnici na preglede interniste, kardiologa, vaskularnog hirurga i reumatologa. Odstupanja u odnosu na prosječnu dužinu čekanja, evidentirana su i kod usluga bazične re-

habilitacije (domovi zdravlja u Banjaluci i Srpcu) i ginekoloških usluga (Dom zdravlja Istočno Sarajevo). Skraćenje čekanja na navedene usluge traži više novca koga sada nema, ali neka poboljšanja su moguća i uklanjanjem administrativnih prepreka koje onemogućavaju bolju iskorišćenost raspoloživih resursa, prije svih medicinskih stručnjaka. Razlike u pogledu lista čekanja ne bi trebalo da budu uzimane kao argument za to ko je bolji ili lošiji. Prije da bi se moglo zaključivati čemu je koji zdravstveni sistem davao prioritet nastojeći da održi stabilnost u izuzetno teškom periodu krize. Slovenci su održavali koliko-toliko realne cijene usluga, ali su se ograničavanjem broja ugovorenih usluga zdravstvene ustanove, ipak, doveli u tešku situaciju, jer šta vrijedi realna cijena ako nema optimalnog broja usluga. Uz to, pacijenti predugo čekaju na uslugu. Cijene naših zdravstvenih usluga su niže nego u Sloveniji, ali kod nas uglavnom nema ograničenja kod broja usluga

koje se ugovaraju, zbog čega nemamo ni tako izražen problem s listama čekanja. Kada je riječ o zdravstvenim ustanovama ni jednim ni drugim pristupom, nažalost, nisu izbjegnuti finansijski problemi. U prvom polugodištu ove godine polovina slovenačkih bolnica su poslovale s gubitkom, koji je ukupno iznosio skoro 12 miliona evra, što je za preko 21 odsto više od iskazanog gubitka u istom periodu prošle godine, a dvije trećine iskazanog gubitka se odnosi na UKC Ljubljana, najveću bolnicu u Sloveniji. Ništa bolja situacija nije ni s fondovima, s tim da je slovenački ove godine prvi put od 2007. godine, uspio da iz ostvarenog prihoda plati sve ugovorene obaveze, bez prenošenja nepokrivenih rashoda u narednu godinu.. Iako smo, kada su liste čekanja u pitanju, bolji od drugih, moguće je da će nas promjene kod modela plaćanja koje ne možemo izbjeći, kad-tad dovesti u situaciju u kojoj su sada zemlje regiona, članice EU. Prednost onih koji idu iza je u tome da mogu izbjeći, ili bar ublažiti pogreške onih koji idu ispred ostalih.

Troškovi čekanja na pojedine operacije u Sloveniji endoproteza kuka

endoproteza koljena

operacija kičme

Broj pacijenata na čekanju

166

Prosječan broj dana čekanja

108,7

115,9

68,5

Najveći broj dana čekanja

554

895

580

Ukupan broj dana čekanja

6.195

7.884

11.575

Cijena operacije

5.364 €

5.677 €

2.750 €

Ukupni troškovi čekanja

260.190 €

331.128 €

486.150 €

Ukupni troškovi operacije za sve koji čekaju

305.727 €

386.054 €

456.533 €

Liste čekanja u Sloveniji 2012/2014. godine Prosječan broj dana čekanja

2012.

2013.

Reumatološki pregledi

2014. 382

Operacija kile

126

167

216

Elektromiografija

125

157

171

UZ vratnih žila

101

136

152

Koronarna angiografija i PTC

149

UZ srca

132

188

147

Operacija kamena u žuči

105

127

Operacija sive mrene

117

126

Terapeutske artroskopije

317

238

201

161

113

154

Hirurgija nosa i paranazalnih sinusa Izvor: Nacionalni institut za javno zdravlje Slovenije

Z D R A V S T V O

Finansijski plan FZO RS

Usvojen rebalans finansijskog plana Komisije za bolovanja

Novi raspored komisija za bolovanja

D U

pravni odbor Fonda zdravstvenog osiguranja RS, uz prethodnu saglasnost Vlade RS, na sjednici održanoj početkom oktobra, usvojio je rebalans finansijskog plana, odnosno budžeta Fonda za ovu godinu. Izmjene finansijskog plana uslijedile su zbog neujednačene dinamike ostvarenja prihoda i rashoda, prvenstveno zbog neostvarenja planiranog prihoda iz dodatnih izvora (akcize na duvan, alkohol i dr.) u iznosu od oko 64 miliona KM. Ostajući pri ranijem opredjeljenju da se zadrže postojeći obim i sadržaj prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, rebalansom nisu smanjeni planirani rashodi, već je izvršeno njihovo usklađivanje s procijenjenim troškovima do kraja godine, tako da su rashodi veći za 21,8 miliona KM u odnosu na prvobitni finansijski plan. Proporcionalno s rashodima, planirano je i povećanje prihoda, s tim da je umjesto dodatnih izvora, predviđeno da dio prihoda bude obezbjeđen primjenom člana 54. Zakona o zdravstvenom osiguranju, kojim je propisano da u slučaju nepokrivenih rashoda Vlada obezbjeđuje izvore nedostajućih prihoda. Kad je riječ o rashodima, rebalansom su povećani planirani iznosi ras12

hoda kod bolničke zdravstvene zaštite, troškova za specifične lijekove i biološku terapiju, troškova hemodijalize, liječenja izvan RS i kod troškova za medicinska sredstva. Povećanje rashoda na ovim stavkama posljedica je porasta broja pacijenata, a time i broja usluga zdravstvene zaštite. Sredstva za finansiranje vanbolničke konsultativno-specijalističke zdravstvene zaštite i za finansiranje reforme i poboljšanja uslova rada u zdravstvenim ustanovama ostala su na ranije planiranom iznosu dok je smanjenje planiranih sredstava uglavnom izvršeno kod troškova stručne službe Fonda. Primjera radi, rashodi po osnovu korišćenja roba i usluga smanjeni su za 29% u odnosu na prvobitni finansijski plan. Inače, u poređenju s 2013. godinom, a prema podacima iz devetomjesečnog izvještaja o poslovanju Fonda, ukupni rashodi su na približno istom nivou, s tim da je kod pojedinih rashoda evidentno smanjenje, ukupno oko 16 miliona KM. Najveće smanjenje rashoda u odnosu na prethodnu godinu je zabilježeno kod lijekova na recept i citostatika, a tome je, prije svega, doprinijelo smanjenje cijene većeg broja lijekova.

irektor Fonda zdravstvenog osiguranja RS donio je proteklog mjeseca Rješenje o imenovanju prvostepenih komisija za ocjenu privremene nesposobnosti za rad preko 30 dana. Rješenje o imenovanju se odnosi na komisije sa sjedištem u Gradišci i Mrkonjić Gradu, zatim u Istočnom Novom Sarajevu te Zvorniku i Foči. Rješenju o imenovanju prvostepenih komisija prethodila je Odluka o broju prvostepenih komisija za ocjenu privremene nesposobnosti za rad, kojom je utvrđen broj komisija koje imenuje FZO RS. Odlukom je precizirano sljedeće: • Kancelarija Banjaluka: ukupno dvije komisije, jedna sa sjedištem u Gradišci, za opštine Gradiška i Srbac; jedna komisija sa sjedištem u Mrkonjić Gradu, za opštine Mrkonjić Grad, Šipovo, Istočni Drvar, Petrovac, Kupres, Jezero i Ribnik. • Kancelarija Istočno Sarajevo: jedna komisija sa sjedištem u Istočnom Novom Sarajevu, za opštine Istočno Novo Sarajevo, Istočni Stari grad, Han Pijesak, Sokolac, Pale, Trnovo, Istočna Ilidža i Rogatica. • Kancelarija Zvornik: jedna komisija sa sjedištem u Zvorniku, za opštine Zvornik, Šekovići, Vlasenica, Bratunac, Milići, Osmaci i Srebrenica. • Kancelarija Foča: jedna komisija sa sjedištem u Foči, za opštine Foča, Čajniče, Kalinovik, Višegrad, Rudo i Novo Goražde. Ostale opštine pokriva Zavod za medicinu rada i sporta RS koji je nedavno, otvaranjem svojih organizacionih jedinica u Trebinju i Bijeljini, preuzeo odobravanje bolovanja i za osiguranike s tog područja.

Z D R A V S T V O

Indikatori efikasnosti rada

Rezultati u avgustu bolji nego u aprilu

roblemi u vezi s finansiranjem zdravstvenih sistema uticali su na to da se u zemljama regiona sve više govori o potrebi razvijanja instrumenata koji bi trebalo da podstiču efikasniji rad, uz optimalan kvalitet usluge. Takav cilj je postavljen i Strateškim razvojnim planom Fonda zdravstvenog osiguranja, a u ovoj godini se počelo i s realizacijom konkretnih aktivnosti u vezi s tim. Za početak, krenulo se s analizom propisivanja lijekova na recept, upućivanja na MR i CT i predlaganja i odobravanja bolovanja. Analize se zasnivaju na tome da budu utvrđena odstupanja od prosječnih vrijednosti, te da rezultati budu dostupni svima kako bi bilo moguće da svaka zdravstvena ustanova uporedi svoju praksu s drugima, uz očekivanje da ih to podstakne na racionalizaciju troškova. Krajnji cilj ovih analiza je razvijanje indikatora koji bi poslužili za unapređenje modela ugovaranja i plaćanja zdravstvenih usluga u smislu nagrađivanja boljeg i efikasnijeg rada. Kod propisivanja lijekova na recept su urađene već dvije analize, za prvi i drugi kvartal ove godine. Iako je rano za zaključke, ipak, treba istaći da su podaci iz drugog kvartala bolji. Naime, 70 odsto domova zdravlja i ambulanti porodične medicine imalo je manji broj propisanih recepata per capita u drugom, nego u prvom kvartalu. Pored toga, 41 odsto ukupnog broja domova zdravlja i ambulanti porodične medicine uspjeli su i da smanje prosječan trošak po receptu u odnosu na podatke iz prvog kvartala, premda je približno isti procenat i onih kod kojih je prosječan trošak po receptu veći nego ranije. Analiza upućivanja na radiološku dijagnostiku, koja je urađena za šest mjeseci, izazvala je reakciju domova zdravlja u vidu pitanja: „Zašto nama dostavljate analizu, kada mi samo pišemo uputnice na osnovu prijedloga specijaliste?“ Ovo pitanje će uticati na to da se narednom analizom obuhvate i specijalisti koji predlažu upućivanje na radiološku dijagnostiku, tim prije što je analiza za šest mjeseci ove godine pokazala da je

broj uputnica za MR i CT na 1000 registrovanih osiguranika u pojedinim domovima zdravlja i ambulantama porodične medicine enormno iznad prosjeka. Dok se u prosjeku na 1000 osiguranih lica izda 7,98 uputnica za CT, a za MR 6,22, u

nekim domovima zdravlja i ambulantama porodične medicine broj izdatih uputnica je veći od prosjeka i za 130 odsto, što upućuje na potrebu ne samo analiziranja, već i kontrole opravdanosti slanja pacijenata na ovu vrstu dijagnostike.

Z D R A V S T V O

redstavljeni su rezultati projekta „Podrška programu akreditacije timova porodične medicine, programu sertifikacije domova zdravlja i uspostavljanju sistema za praćenje kvaliteta u PZZ-u”. U organizaciji Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite (ASKVA) u Banjaluci je održana završna konferencija projekta „Podrška programu akreditacije timova porodične medicine, sertifikacije domova zdravlja i uspostavljanju sistema za praćenje kvaliteta u primarnoj zdravstvenoj zaštiti“. Sa konferencije je poručeno da je projekat uspješno realizovan te da su svi definisani ciljevi, akreditacija 200 timova porodične medicine, sertifikacija 20 domova zdravlja u Republici Srpskoj i uspostavljanje osnova sistema za praćenje indikatora kvaliteta u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, ostvareni. U deset domova zdravlja u Republici Srpskoj (Derventa, Banjaluka, Bijeljina, Novi Grad, Laktaši, Zvornik, Prijedor, Čelinac, Kostajnica i Gradiška) akreditovano je ukupno 200 timova porodične medicine, a proces ocjenjivanja u procesu sertifikacije završen je u 20 domova zdravlja (Bijeljina, Derventa, Šamac, Laktaši, Teslić, Prijedor, Zvornik, Srbac, Istočno Sarajevo, Modriča, Novi Grad, Kostajnica, Trebinje, Čelinac, Banjaluka, Gradiška, Ljubinje, Bileća, Mrkonjić Grad i Rogatica). Osim toga, definisano je i 55 pokazatelja kvaliteta za rad timova porodične medicine. Ovom prilikom, direktor Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite dr Siniša Stević uručio je predstavnicima dvadeset domova zdravlja priznanja za

Banjaluka, 4.12.2014. konferencija

Jačanje zdravstvenog sektora

doprinos na unapređenju sigurnosti i kvaliteta zdravstvene zaštite u Republici Srpskoj. Konferenciji su prisustvovali predstavnici Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, Agencije za kvalitet i akreditaciju u zdravstvu u Federaciji Bosne i Hercegovine, direktori domova zdravlja, koordinatori kvaliteta u domovima zdravlja i načelnici službi porodične medicine.

Dvogodišnji projekat (2012/2014) realizovan je kao dio aktivnosti projekta „Jačanje zdravstvenog sektora“ sa ciljem da se unaprijedi kvalitet i sigurnost zdravstvenih usluga na primarnom nivou zdravstvene zaštite, a sprovela ga je Agencija za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite u Republici Srpskoj.

Dom zdravlja Čelinac

Rješenje o sertifikaciji

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić posjetio je 12.11.2014. Dom zdravlja „Sveti vračevi“ Čelinac i tom prilikom direktoru Mihajlu Đuriću uručio Rješenje o sticanju statusa sertifikovane ustanove. „Zahvaljujući naporima svih zaposlenih u ovoj ustanovi, Dom zdravlja Čelinac otišao je korak dalje u nastojanju da unaprijedi svoj rad, a sve sa ciljem da pacijenti ove opštine dobiju što kvalitetniju zdravstvenu zaštitu, a zaposleni bezbjedan i uređen sistem rada“, dodao je ministar Bogdanić. 14

Z D R A V S T V O

Fondacija za kulturu kvaliteta i izvrsnost – DZ Bijeljina

Oskar kvaliteta

om zdravlja Bijeljina dobitnik je ovogodišnje nagrade za poslovnu izvrsnost – Oskar kvaliteta, koju već 20 godina dodjeljuje Fondacija za kulturu kvaliteta i izvrsnost iz Beograda. Ovo je nagrada, jedina te vrste, na prostoru bivše Jugoslavije i Balkana, a Dom zdravlja Bijeljina je dobio kao apsolutni pobjednik u rangu organizacija van granica Republike Srbije. Ova nagrada se dodjeljuje profitnim i neprofitnim organizacijama, kao nezavisna i neutralna nagrada za vrhunske rezultate postignute na razvoju i unapređenju organizacione i poslovne izvrsnosti i konkurentnosti. Nagradu dodjeljuje Fondacija za kulturu kvaliteta i izvrsnosti u saradnji sa Privrednom komorom Srbije pod pokroviteljstvom Ministarstva ekonomije i regionalnog razvoja Republike Srbije, a kriterijumi za dodjelu i postupak ocjenjivanja potpuno su usklađeni s nagradom koju dodjeljuje Evropska fondacija za menadžment kvalitetom (EFQM). Svake godine za nagradu konkurišu organizacije iz svih industrijsko-ekonomskih sektora sa teritorije Republike Srbije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine. Nakon sprovedenog ocjenjivanja i rangiranja prijave Doma zdravlja, stručni žiri je zaključio da JZU Dom zdravlja Bijeljina zaslužuje da joj se dodijeli nagrada poslovne izvrsnosti ‘’Oskar kvaliteta’’ kao apsolutnom pobjedniku u kategoriji velikih organizacija van Republike Srbije. “Dom zdravlja Bijeljina je do sada dobio značajan broj nagrada, a svaka ima svoju vrijednost i težinu. Današnja za nas ima posebnu težinu iz više razloga. Oni koji se bave kvalitetom znaju da je ovo najveća nagrada za kvalitet u regionu, a svakako da nama iz Bijelji-

ne mnogo znači što se ona dodjeljuje u Privrednoj komori Srbije u Beogradu. Ovo je nagrada za sve zaposlene u Domu zdravlja i predstavlja obavezu da i ubuduće učinimo sve u našem najple-

menitijem poslu kojim se bavimo, da što kvalitetnije brinemo o zdravlju naših sugrađana,” izjavio je doc. dr Zlatko Maksimović, direktor Doma zdravlja Bijeljina, na ceremoniji uručenja nagrade.

Dom zdravlja Bijeljina

Akreditovana laboratorija

lužba laboratorijske dijagnostike Doma zdravlja u Bijeljini dobila je sertifikat o akreditaciji prema međunarodnom standardu za medicinske laboratorije ISO 15189:2007. Postupak akreditacije sproveo je Institut za akreditaciju Bosne i Hercegovine. Time je potvrđena njena tehnička kompetentnost za obavljanje određenih vrsta

ispitivanja. Taj proces je trajao skoro četiri godine i podrazumijevao je pripremu adekvatnog prostora i opreme, usavršavanje osoblja kroz specijalizacije i edukacije te usavršavanje metoda laboratorijskog ispitivanja. Veliko unapređenje predstavlja i aplikacija informacionog sistema za laboratoriju, softvera koji posjeduje svega nekoliko zdravstvenih ustanova u BiH. Laboratorija Doma zdravlja u Bijeljini je prva akreditovana medicinska laboratorija u BiH. ‘’Rezultati laboratorijskog ispitivanja su ulazne informacije ljekaru za uspostavljanje dijagnoze i definisanje postupka liječenja. Zbog toga laboratorijski rezultati moraju biti tačni i pouzdani. Akreditacija laboratorija se koristi širom svijeta kao sredstvo za potvrđivanje njihove tehničke kompetentnosti za obavljanje određenih vrsta ispitivanja. Koliko je ozbiljan proces akreditacije laborato15

Z D R A V S T V O

rije pokazuju dvije činjenice, i to: da je Služba laboratorijske dijagnostike Doma zdravlja Bijeljina prva akreditovana medicinska laboratorija u BiH i da je proces pripreme trajao skoro četiri godine’’, izjavio je direktor ustanove doc. dr Zlatko Maksimović. Sam proces pripreme sastojao se iz nekoliko cijelina: priprema adekvatnog prostora i opreme, usavršavanje osoblja kroz specijalizacije i edukacije i usavršavanje metoda laboratorijskog ispitivanja. ‘’Pripremom laboratorije smo unaprijedili postupak laboratorijskog ispitivanja, uredili prostor, obezbijedili savremenu opremu i, ono što je najvažnije, usavršili kadar. Jedno od najvećih unapređenja u laboratoriji jeste informacioni sistem za laboratoriju, softver koji posjeduje svega nekoliko zdravstvenih ustanova u BiH, a odskora i laboratorija Doma zdravlja Bijeljina. Proces unapređenja kvaliteta rada laboratorije nije jednostavan, traje dugo i nastaviće se na kontinuiranom unapređenju kvaliteta. Pored toga, akreditacijom laboratorije podižemo konkurentnost na tržištu i spremni smo da radimo laboratorijska ispitivanja trećim licima kao komercijalnu uslugu, a dobijanjem sertifikata o akreditaciji laboratorija je u svakom trenutku u stanju da svoje klijente uvjeri da su rezultati ispitivanja koje ona vrši pouzdani, a samo ispitivanje izvršeno na kompetentan način. Potvrdu tačnosti laboratorijskih analiza dobijamo spoljnom kontrolom tačnosti dobijenih analiza u laboratoriji BIORAD u Sjedinjenim Američkim Državama’’, dodao je docent Maksimović.

Načelnica Službe laboratorijske dijagnostike Milena Lovre je navela podatak da u laboratoriji Doma zdravlja Bijeljina u prosjeku bude primljeno 200 pacijenata dnevno, što znači da se svakog dana uradi prosječno 2000 analiza. 16

Domu zdravlja Kostajnica

Dodjela sertifikata

načaj sertifikacije se može osjetiti tek kad se uđe u ovaj proces i prepozna sigurnost koju pruža i pacijentima i osoblju zdravstvenih ustanova. Neželjeni događaji koji se dešavaju u zdravstvenim sistemima zemalja u razvoju su rezultat neodgovarajućih procesa i slabih sistema u sklopu zdravstvenih sistema što se mijenja procesom i standardima sertifikacije. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske je prepoznalo značaj sigurnosti pacijenata i osoblja i uložilo napor da se ovom problemu u zdravstvu posveti odgovarajuća pažnja. Dom zdravlja Kostajnica je nakon kosultativnih posjeta „Bonexa“ postavio cilj uspostavljanja rada po standardima sertifikacije kroz redovnu, sistematsku i obaveznu unutrašnju i spoljnu kontrolu. Osim sigurnosti, značaj sertifikacije za Dom zdravlja se očitovao kroz dokumentovanje procesa i precizno definisanje odgovornosti kao i timski rad te dobra komunikacija na kojoj uprava Doma zdravlja insistira od samih početaka. Stalna edukacija koju direktor Doma zdravlja podržava i organizuje je doprinijela unapređenju rada. Svijest o značaju zaštite životne sredine je podignuta na viši nivo kroz mjere i aktivnosti utvrđene Planom i programom upravljanja medicinskim otpadom.

Dom zdravlja Kostajnica je prvi mali dom zdravlja koji je u rekordnom roku završio proces sertifikacije, a ukupno deveti dom zdravlja od ukupno pedeset tri doma zdravlja u Republici Srpskoj i uveo dokumenta sistema kvaliteta u rad sa svim potrebnim evidencijama. 4.6.2014. uspješno završena spoljna ocjena koju je dala ASKVA 12.9.2014. svečano je dodijeljen sertifikat Domu zdravlja Kostajnica 23.9.2014. dodijeljeni sertifikati o akreditaciji timova porodične medicine

Dom zdravlja Kostajnica je bio prije samo godinu dana pred finansijskim kolapsom, ali promjenom menadžmenta i uvođenjem novih i restriktivnih mjera došlo je do vidljivog napretka u poslovanju ustanove tako da je u izuzetno kratkom roku uspjela da konsoliduje poslovanje i izađe iz kadrovske i finansijske krize. Sada je nastavljeno sa procesom unapređenja rada pripremajući se za ISO 9001. Svi zaposleni Doma zdravlja Kostajnica su opredijeljeni za kontinuirani postupak unapređenja kvaliteta zdravstvene zaštite. M.C.

Z D R A V S T V O

večanom skupštinom kojoj su prisustvovali brojni gosti, među kojima i predstavnici slovenačke, Kantonalne komore Sarajeva i Komore Federacije BiH, obilježena je godišnjica osnivanja Komore doktora medicine Republike Srpske. Komora je osnovana 2001. godine kao Zdravstvena komora RS, koja se ubrzo razdvojila, a tri samostalne komore (doktora medicine, stomatologa i farmaceuta), radi lakšeg funkcionisanja na organizacionom i profesionalnom planu. Minutom ćutanja odata je počast preminulim kolegama, među kojima je, uočava se, sve više onih u srednjoj, pa čak i mlađoj životnoj dobi, što posebno zabrinjava. Posljedica je to, između ostalog, vrlo zahtjevne profesije u kojoj su svakodnevno izloženi psihičkim fizičkim naporima. Predsjednik komore prof. dr Nebojša Jovanić se, u nastavku skupa, osvrnuo na dosadašnji rad komore, istakavši naročito aktivnosti provedene u protekloj godini, kada su predstavnici komore učestvovali na značajnim evropskim skupovima, kao što su godišnja Skupština Njemačke ljekarske komore, redovni sastanak komora Centralne i Jugoistočne Evrope (ZEVA); te specijalizovanom Simpozijumu o evropskim direktivama u provo đenju kontinuirane medicinske edukacije. Vođenje i ažuriranje registra doktora medicine, izdavanje licenci za rad i nadzor nad provođenjem kontinuirane medicinske edukacije, redovni su poslovi koji se sa povećanjem broja članova, trenutno ih je 3622, nužno 18

Obilježeno trinaest godina rada Komore doktora medicine RS Od osnivanja do danas komora realizuje Zakonom predviđene aktivnosti, neprestano radeći na implementiranju evropskih direktiva i jačanju međunarodne saradnje

proširuju. Komora novčano pomaže bolesnim kolegama, a u slučaju smrti finansira školovanje njihove djece. U protekloj godini završeni su započeti poslovi na povećanju prostora komore, tako da je pušten u funkciju amfiteatar sa pedesetak mjesta, namijenjen za održavanje stručnih skupova, predavanja i prezentacija specijalističkih udruženja i zdravstvenih organizacija. Predsjednik je izrazio svoju zabrinutost

u pogledu provođenja KME, jer se u ovoj godini bilježi pad održavanja bodovanih stručnih skupova za 50 posto u odnosu na prošlu. Sticanje dovoljnog broja bodova je veoma bitno za svakog ljekara, jer je to uslov za produženje licence - naglasio je, ukazujući i na inicijative pojedinih specijalističkih udruženja, koja bi da sama dodjeljuju bodove svojim članovima. To je apsurdno – kaže predsjednik Jovanić - jer bi potpuno obezvrijedilo proces KME i uvelo anarhiju u taj, tako značajan, segment stručnog osposobljavanja. Postojeći Centar za kontinuiranu medicinsku edukaciju Komore doktora medicine RS je nezavisno tijelo sastavljeno od eminentnih stručnjaka, koje akredituje organizatore predavanja, vrednuje kvalitet predavanja, izdaje sertifikate učesnicima i o svemu tome vodi urednu dokumentaciju.

Z D R A V S T V O Prim. mr sc. med. Predrag Rosić i prof. dr Nebojša Jovanić

Priznanja istaknutim članovima komore Povodom obilježavanja godišnjice komore dodijeljena su priznanja njenim istaknutim članovima. Najznačajnije priznanje komore Veliki pečat, dodijeljeno je prim. mr sc. med. Predragu Rosiću, specijalisti ginekologije i akušerstva iz Banjaluke, koji je u toku svog četrdesetogodišnjeg rada u zdravstvu ostavio zapažen trag kako na stručnom, tako i na pedagoškom planu. Rođen je 1949. godine u Lamovitoj. Medicinski fakultet završio je u Beogradu 1975. godine, a specijalizaciju iz ginekologije i akušerstva 1985. Radi kao viši asistent na Medicinskom fakultetu u Banjaluci, a 2010. izabran je za poslanika u Narodnoj skupštini RS. Utemeljivač je endoskopske videolaparoskopske operativne procedure u Kliničkom centru Banjaluka i cijeloj RS i savremenog tretmana u liječenju vanmaterične trudnoće putem antimetabolita folne kiseline metrotreksata.

Za unapređenje primarne zdravstvene zaštite priznanja su dobili: • Dr Milka Dimitrieski, Višegrad • Dr Nada Božović, Bijeljina • Dr Zorica Vrhovac, Banjaluka • Dr Velinka Malidža, Mrkonjić Grad • Prim. dr Nebojša Putnik, Banjaluka • Prim. dr Snežana Arlov-Krneta, Banjaluka • Dr Neda Đogović, Trebinje • Dr Mira Dmitrašinović, Gradiška • Dr Radenka Marković, Doboj • Dr Milivojko Zubić, Brod

• Dr Danko Vasiljević, I. Sarajevo • Dr Dijana Đerić, Prijedor Priznanja za doprinos u organizaciji zdravstvene službe dobili su: • Prof. dr Vlado Đajić, Banjaluka • Doc. dr Severn Rakić, Institut za javno zdravstvo RS • Mr sc. med. Siniša Šolaja, Foča • Mr sc. med. Mirko Sovilj, Prijedor • Prim. mr sc. med. Mile Trifković, Bijeljina • Prim. dr Tihomir Mihajlović, Gradiška • Prim. dr Marija Cvjetković, Banjaluka • Dr Stanko Buha, Trebinje • Dr Biljana Jovanović, Banjaluka • Dr Darja Stojanović, Laktaši • Dr Igor Nović, Doboj • Dr Dragan Ilinčić, Šamac • Dr Senka Milić, Foča Najbolji studenti medicine dobili su novčane nagrade. To su: dr Miodrag Kovačević sa prosječnom ocjenom 9,45 na Medicinskom fakultetu u Foči i dr Darko Depčinski na Medicinskom fakultetu u Banjaluci sa prosječnom ocjenom 9,36. Preuzeto iz časopisa: KOD (Komora doktora medicine RS), broj 35

Nagrada za životno djelo, za vrhunske rezultate postignute tokom dugogodišnjeg rada, Hipokratovo priznanje - dodijeljena je prof. dr sc. Marinku Vučiću, spec. pneumoftiziologije, načelniku Klinike za plućne bolesti UB KC iz Banjaluke i doc. dr Zlatku Maksimoviću, specijalisti opšte hirurgije, direktoru Doma zdravlja iz Bijeljine. Za doprinos u naučnoistraživačkom radu priznanja su dobili: doc. dr Darko Golić, specijalista anestezije i reanimatologije iz Banjaluke, i mr sc. med. Milorad Vujnić, specijalista neurologije, asistent na Medicinskom fakultetu u Banjaluci. 19

Veterinarska medicina

Z D R A V S T V O

80 godina Veterinarskog instituta RS “Dr Vaso Butozan” Banjaluka

avna ustanova Veterinarski institut Republike Srpske “Dr Vaso Butozan” Banjaluka, jedinstvena je nacionalna, specijalistička i naučna institucija veterinarske medicine. Njen stručni profil oblikovan je tokom 80 godina kontinuiranog rada. Osnovan je

Standardi struke načelo rada

1934. godine kao Odjeljenje za veterinarsku epidemiologiju u okviru tadašnjeg Higijenskog zavoda u Banjaluci. Za prvog rukovodioca imenovan je dr Vaso Butozan, koji je od samog početka, a i kasnije, dao nezamjenljiv doprinos razvoju ove institucije. Zbog toga od 1975. godine pa do danas ona s ponosom nosi njegovo ime. Rad u kontinuitetu dugom osam decenija, održao se zahvaljujući brojnim entuzijastima, visoko profilisanim stručnjacima u čijem su angažovanju uvijek dominirali standardi profesi-

Stablo_prirodnih_nauka_i_tehnologija

Prof. dr Drago Nedić

je. Praćene su stvarne potrebe prakse i zahtjevi savremenih laboratorijskih dostignuća. Primjena egzaktnih metoda za potvrde sumnji na određene bolesti životinja i zoonoza, kontrola ispravnosti i bezbjednosti namirnica životinjskog porijekla kao i stočne hrane - permanentni je zadatak i obaveza ovog Iinstituta. Danas primjenjuje više od 200 različitih laboratorijskih metoda, od kojih su 73 akreditovane. Značajnoj pažnji ne izmiče i naučnoistraživački rad, stalno usavršavanje kadrovskog potencijala kao i jačanje saradnje sa terenskim službama i ostalim relevantnim subjektima. Ovakvu praksu prate i potvrđuju brojne naučne i stručne publikacije, među kojima se ističe “Veterinarski žurnal RS” koji je od sredine ove godine indeksiran u EBSCO Host bazi podataka i tako postao pristupačan inostranim autorima i čitaocima. Organizaciona struktura veterinarske službe RS danas se temelji na četiri stuba: veterinarskoj praksi na

terenu, specijalističkoj i dijagnostičkoj službi, veterinarskom sektoru u resornom ministarstvu poljoprivrede i Inspektoratu. Primjera radi, u ovoj godini u RS djeluje 171 veterinarska organizacija sa 325 doktora veterinarske medicine. Savremeni pristup ulozi veterinarske djelatnosti prevazišao je stereotipno shvatanje. Danas se sve više ova služba integriše u sistem jedinstvenog jednog zdravlja. Sintagma: “jedna bolest, jedan lijek, jedno zdravlje” zajedničko je opredjeljenje Svjetske zdravstvene organizacije i Svjetske organizacije za zdravlje životinja. Prema najnovijim naučnim saznanjima više od 80% patogena koji mogu ugroziti zdravlje ljudi ili životinja ima zoonotski potencijal. Animalni proizvodi, pogotovo oni koji se koriste u ishrani ljudi, moraju integralno da se prate i kontrolišu od “njive štale do trpeze”, kako bi se spriječile moguće kontaminacije i preduprijedile eventualne posljedice. Ovo ukazuje

Veterinarska medicina

Z D R A V S T V O

Monografiji ovog instituta koju su znalački uredili: Prof. dr Drago Nedić, prof. dr Milan Baltić, docent dr Rodoljub Trkulja, prof. dr Vlado Teodorović i prof. dr Milan Tešić. Aktuelni direktor Veterinarskog instituta RS “Dr Vaso Butozan” Banjaluka prof. dr Drago Nedić, između ostalog, je i profesor Fakulteta veterinarske medicine u Beogradu za predmet Menadžment veterinarske prakse i profesor Univer-

na pomalo zapostavljenu činjenicu da je veterinarska medicina dio jedinstvenog medicinskog lanca, koju opravdava tvrdnja da “humana medicina liječi čovjeka, a veterinarska čovječanstvo.” Sa ovog aspekta treba posmatrati ulogu i značaj Veterinarskog instituta RS

ve hrane i vode na planeti, kontrola opasnih bolesti i energetska održivost. Ova naučnoistraživačka institucija ima jaku osnovu - temelj star 80 godina, da adekvatno odgovori na sve te buduće izazove. Čini se da je čestitka za ovaj jubilej, kojoj je ugledni genetičar prof.

ziteta u Istočnom Sarajevu za predmet Mikrobiologija. Otkako rukovodi ovom javnom republičkom ustanovom, ovo univerzitetsko zvanje i znanje stvarno se “primilo” u praksi, što potvrđuju očigledni rezultati. Anđa S. Ilić

“Dr Vaso Butozan” Banjaluka u očuvanju zdravlja nacije. Takvu odgovornost treba javno podržavati, jer se time štiti i opštedruštveni interes. Još više iz razloga što će ovaj 21. vijek obilježiti napori da se obezbijedi dovoljno zdra-

dr Miodrag Stojković dodao još jednu nulu kako bi Institut poznati “Vaso Butozan” opstao još narednih 800 godina bila na pravoj adresi. Ostalo bogatstvo tradicije, puta, razvoja, brojnih priznanja, buduće misije može se pronaći u 21

Z D R A V S T V O

vaj ekskluzivni razgovor za naš časopis sa prof. dr Miodragom Stojkovićem, čije je ime zastupljeno među svjetskim genetičarima, nismo bazirali na podacima internet pretraživača. Jer autentičnost mjerodavne informacije možete samo postići u direktnoj komunikaciji. To nam je u ovom slučaju omogućio Veterinarski institut RS ‘’Dr Vaso Butozan’’ Banjaluka, koji je u obilježavanju svog jubileja, 80 godina postojanja i rada, apostrofirao moć znanja - korijene vlastitog uspjeha. U tom pravcu je animirao javnost organizujući, zajedno sa Akademijom nauka i umjetnosti RS, predavanje prof. dr Miodraga Stojkovića o temi: Embrioni i matične ćelije - od laboratorije do pacijenta. Taj događaj nam je omogućio direktni razgovor sa ovim srpskim velikanom medicinske nauke 21. vijeka.

Razgovor sa prof. dr Miodragom Stojkovićem, srpskim genetičarom međunarodnog ugleda

Matične ćelije nisu “sveta vodica’’

‘’Medici.com’’ Do sada su Vas obično drugi predstavljali. Kakva je lična verzija? -Prof. humane genetike. Uža specijalnost mi je embriologija i biologija matičnih ćelija. Predajem na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Kragujevcu. Osnivač sam Specijalne bolnice za lečenje steriliteta u Leskovcu. Kakav je bio Vaš put do vrhunskog genetičara? -Sve je krenulo 90-ih godina u ono nemirno vreme na ovim prostorima. Otišao sam 1991. godine u Nemačku gde sam se paralelno angažovao na doktorskim studijama i mom prvobitnom pozivu, jer sam u Leskovcu radio kao naučnik na Institutu za istraživanje farmaceutske kompanije ‘’Zdravlje’’. Faktički sam išao od fakulteta do fakulteta, tražeći tezu za moj doktorski rad, jer je on bio propusnica za ulazak u taj svet nauke. Ja to nikada neću zaboraviti. Na stepeništu fakulteta sretnem poznatog prof. Brema, koji je uradio mnogo revolucionarnih stvari, posebno po pitanju tranzgenih životinja. Pitao sam ga da li ima jednu doktorsku tezu za mene? Odgovorio je da ima i da će probni rad trajati šest meseci. Ako budem dobar uzeće me da radim doktorski rad. Tada sam istovremeno radio u obližnjoj bolnici kao medicinski tehničar, koristetići svaki slobodan trenutak za fakultet. Nakon šest meseci prof. Brem mi je poručio da dam otkaz u bolnici i da pređem da radim kod njega. On je bio taj koji mi je ugradio ljubav prema embrionima, ćelijama, genetici. Ali moram da se vratim i u moj rodni Lesko22

vac, jer tamo je ljubav prema biologiji, kod mene probudio prof. Jovan Miljković. On me je zarazio mikroskopom i ja sam kao klinac od oca tražio ne da mi kupi bicikl, nego mikroskop. Dakle, moja univerzitetska i naučna karijera počela je u Nemačkoj, a onda su usledili veliki uspesi u Velikoj Britaniji, kada sam 2003. godine uspeo da izolujem prvu potpuno okarakterisanu liniju matičnih ćelija i tako dobijem jedini u Evropi dozvolu da se bavim kloniranjem ljudskih embriona. Vratio sam se u rodni Leskovac i ostao u tim vodama. Matične ćelije su postale hit savremene medicine. Ali o njima se pisalo još 1667 godine. -To je bila prva naučna publikacija u kojoj se jasno opisuje prva ćelijska transplantacija, odnosno infuzija krvi. Desilo se u Engleskoj, zato što je ona bila promoter takvih nekih revolucionarnih dešavanja ne samo u industriji, već i medicini. Naglo se počela razvijati nakon Drugog svetskog rata kada su se

pojavile bolesti kao posledica upotrebe bojnih otrova tokom bombardovanja. Medicina se našla pred problemom: Kako lečiti takve pacijente? I onda, 50-ih i 60-ih godina prošlog veka kreću naučnici i kliničari da se bave tim pitanjem i to je početak ćelijske transplantacije, moderne regenerativne medicine, korištenjem koštane srži i hematopoetskih matičnih ćelija za lečenje upravo ovakvih krvnih bolesti. Ali medicina se nije zaustavila na tome. Ona želi jasno da se bori sa drugim vidovima ljudskih bolesti kao što su najčešće: neurodegenerativne, slabosti srčanog mišićnog tkiva. Dakle, one bolesti, koje se manje-više leče samo simptomatski. Ako npr. neko ima predispoziciju za Parkinsonovu ili Alchajmerovu bolest, leče se simptomi, a ne uzrok jer ne znamo njihovu patogenezu.Tu sada na scenu nastupaju matične ćelije kojih ima više vrsta. Nisu samo matične ćelije one iz pupčane vrpce, koje se najčešće pominju u našem podneblju ili one iz koštane srži. Postoje još i fetalne, embrionalne, iz

Z D R A V S T V O

masnog tkiva, mlečnih zuba ili, recimo, iz ćelije kože koje su nastale ponovo putem reprogramiranja tzv. indukovane pluripotentne matične ćelije. Dakle, postoji čitav spektar različitih matičnih ćelija i ono što smo mi naučili da nam one sve trebaju, odnosno svi vidovi, jer nijedan vid nije optimalan i univerzalan. Međutim, treba objasniti čitaocima da matična ćelija nije sveta vodica i ne može tako da se tretira da leči sve bolesti. Neki ljudi, meni se to ne sviđa, upravo koriste tu terminologiju. To je više komercijalna nego ozbiljna i odgovorna medicina. I upravo ovakvi razgovori mogu pomoći građanima da se bolje informišu. Ako, nažalost, boluju od neke bolesti da li ima logike probati tu nešto sa matičnim ćelijama jer, ponavljam, nisu one univerzalno sredstvo pa da mogu za bilo koju bolest. Najnovija dostignuća iz ove oblasti zabilježena su kod povrede kičmene moždine, pacijent koji je nakon četiri godine prohodao, ili transplantaciju matičnih ćelija kod makularne degeneracije, odnosno bolesti oka. To su uradili naučnici i lekari iz Japana vodeći računa o specifičnom vidu matičnih ćelija koje su sašivene po meri konkretnog pacijenta, odnosno one su njegove i vraćaju se njemu. To su pluripotentne matične ćelije koje su nastale indukovanim - veštačkim putem. Dobili ste u laboratoriji istu ćeliju koja treba pacijentu. To je važno jer nema posle imunosupresije, odnosno odbacivanja tog ćelijskog transplantata. Kod kojih oboljenja su, ipak, najvidljiviji rezultati? -To su neke, kako ih mi zovemo krvne bolesti, jer je mnogo lakše doći do hematopoetskih matičnih ćelija. Možete da radite mobilizaciju ovakvih ćelija od svakog pacijenta. Nažalost, sa brojem godina opada i njhov broj. To su matične ćelije iz koštane srži. Iz pupčanika, ali i masnog tkiva možete da dobijete tzv. menzihimalne matične ćelije koje se sve više koriste kod lečenja hroničnih rana. Rekao bih da je to produkt koji nas vodi do veštačke kože. Imate matične ćelije koje se dobiju iz fetusa. To su tzv. nervne primitivne i one se npr. u Švedskoj i Švajcarskoj koriste kod moždanog udara. Postoji grupa bolesti, gde možete da kažete da matične ćelije uspešno krče put do klinike i pacijenta. Ali, nažalost, kod nekih bolesti nema rešenja niti putem ovih ćelija, jer ako gledamo njihovu paletu, veliki broj njih (više od 1600) su naslednog karaktera. Nasledne bolesti je vrlo teško lečiti. Mi pokušavamo i tu

iskoristiti matičnu ćeliju, jer ako je nasledna bolest zapisana u svakoj ćeliji, onda je i u matičnoj. Na taj način možemo doći do korena nasledne bolesti, odnosno koji je gen, ili više njih, odgovoran za nastajanje naslednih bolesti. Mi želimo da sprečimo bolest na samom početku, tj. na njenom izvoru. Tu nam pomaže matična ćelija, ta bioinformatika, biostatistika i, naravno, ispitivanje kandidata tih gena koji su u stvari dirigenti u ljudskom organizmu i dovode do bolesti. Dug je put od matične ćelije do pacijenta. -Tu moraju prvo da se dokažu dve stvari: njena efikasnost u borbi protiv bolesti i drugo da u toj efikasnosti nema drastičnih neželjenih dejstava po samog pacijenta. Razvoj terapije ne razlikuje se mnogo u odnosu na klasične, hemijske lekove. To prati i zakonska regulativa koja zahteva potvrdu o svim pretkli-

ničkim i kliničkim istraživanjima kojima dokazujete neželjena dejstva po zdravlje pacijenta. To se prvo radi na modelu, odnosno životinjama, a sada sve više i na ćelijskoj kulturi. Nakon ovog procesa, koji može da traje od 10-15 godina, terapija dolazi do pacijenta. Da li je sve ovo u vezi sa matičnim ćelijama u sukobu sa nekim religijskim uvjerenjima? -Jeste, ako govorimo o embrionalnim matičnim ćelijama, jer da biste ih dobili morate da žrtvujete embrion koji je star 4-5 dana nakon fertilizacije. U sukobu je to sa religijom, a u nekim zemljama i sa političkim shvatanjima: da li je to konzervativno, progresivno, humano, ili nije. Međutim, zahvaljujući ovim novim ćelijama koje su otkrivene 2006. godine, i koje imaju isti potencijal kao i embrionalne matične ćelije, nama embrioni više ne trebaju. Samim tim smo zaobišli i tu etičku dilemu: da li

Z D R A V S T V O

treba iskoristiti višak embriona koji nastaju u procesu vantelesne oplodnje u naučne svrhe ili ih treba baciti. Sve smo to sada zaobišli upravo primenom indukovanih matičnih ćelija, koje su nastale, na opšte iznenađenje, iz jedne obične ćelije kože. Ali, u stanju smo da njen biološki program vratimo u prvobitno - embrionalno stanje. Vidite, u celoj toj priči nigde nema embriona. Vi od jedne ćelije kože pravite svemoguću matičnu ćeliju. Za ta otkrića su dva naučnika, jedan je iz Japana a drugi iz Britanije, 2012. godine dobili Nobelovu nagradu. Da li ste tada bili član Komisije koja dodjeljuje ovo visoko priznanje? -Ja sam od ove 2014. godine član Evropske akademije nauka sa sedištem u Londonu. Imam i tu privilegiju da predlažem kandidate za Nobelovu nagradu iz oblasti medicine i fiziologije. Srbija ima svoju banku matičnih ćelija. -Svaka zemlja, zavisno od toga koliko je velika, treba da ima makar jednu ili više banaka. Primera radi Srbija u odnosu na broj stanovnika treba da ima 3-4 banke. U tim bankama mogu da se deponuju ne samo ove ćelije, da bi se sačuvale ako nekom zatrebaju, nego tu mogu da se stvaraju tkiva i ćelije koje će biti potrebne za svakog od pacijenata, da zamene one koje ne vrše svoju funkciju ili su odumrle. Te banke se svuda u svetu grade i njihov broj je porastao za 2000%. U BiH ima filijala takvih inostranih banaka. Otvara li to sumnju u neke vidove zloupotrebe, odnosno komercijalizacije ovog segmenta humane medicine? -Ono što opominje sve ljude, pre nego što se odluče na ovaj korak, a to su najčešće budući roditelji kojima se savetuje da zamrznu ove ćelije iz pupčanika njihove bebe, sada čak i iz mlečnih zuba, jeste oprez. Sigurno, da postoji medicinska preporuka za koje bolesti mogu da se koriste matične ćelije iz pupčanika. Postoji lista koja je javno definisana i dokazana gde i ko koristi te matične ćelije u borbi protiv bolesti. Na toj listi je negde 80-tak bolesti. Svim zainteresovanima treba objasniti gdje je pozitivna strana njihove primene, ali i limitirajuća. Primera radi, bebe koje su teške od 3-3,5 kilograma u pupčaniku imaju mali broj matičnih ćelija koje ako su zamrznu neće biti dovoljne za lečenje. Potrebne su 2-3 takve doze. S 24

druge strane, mora da im se kaže koja je statistička verovatnoća ako su u porodici imali neke bolesti koje su vezane uz mogućnost terapije matičnim ćelijama iz pupčanika. Ja sam uvek za transparentnu diskusiju u kojoj će se istaći prednosti, ali i sprečavajući faktori da se ta matična ćelija ponudi kao sveta vodica. Jer, to sigurno nije. Pogotovo iz pupčane vrpce. Uz ovo, da podsetim, postoji sajt Internacionalnog društva za matične ćelije gde se mogu pronaći meritorne informacije. Šta planirate dalje, s obzirom na vaš nemirni istraživački duh? -Što duže vreme provodite u ovakvim vodama, sigurno je da želite da ponudite što više mogućnosti ljudima da dođu do prave informacije. Stoga mi nije teško da idem od mesta do mesta i da pričam o tome. Jako mi je Sa velikim uživanjem čitam ‘’Medici.com’’ i u online formatu jer tu ima stručnih informacija iz domena moderne medicine, dijagnostike, intervjua sa našim i stranim eminentnim stručnjacima kao i ukazivanja na naše mlade naučnike koji svojim radom ponovo dokazuju da na ovim prostorima zaista ima velikog potencijala. Mene lično jako zanimaju izveštaji koji se odnose na stanje zdravstva i u drugim zemljama, kako okoline, tako i dalje. Iz tih izveštaja dolazimo do značajnih informacija kako poboljšati sopstvene usluge, olakšati i ubrzati put pacijentima do njihovog krajnjeg cilja, naročito kod lečenja steriliteta.

stalo da Specijalna bolnica u Leskovcu nastavi da radi uspešno kao i prethodnih sedam godina. Prezadovoljan sam sa timom koji tamo radi, ali i ljudima koji u Leskovac dolaze iz celog sveta. To je bitno za sam Leskovac, ali i imidž Srbije. Ovome treba da dodam i Institut u Kragujevcu. Taj projekat je odobren pre četiri godine sa ciljem da se u okviru Medicinskog fakulteta formira banka matičnih ćelija, gde bi se ne samo ljudima pružila mogućnost zamrzavanja različitih tipova ovih ćelija, nego i mladima šansa da otvaraju što brže i efikasnije put matičnoj ćeliji od laboratorije do bolesničkog kreveta. Bitna mi je edukacija mladih naučnika koji će pomagati čovečanstvu tako što će svoje rezultate prevoditi u nešto što je opipljivo. Voleo bih da se to desi, jer onda vidim sebe kao nekoga koji je ispunio svoj cilj. Postoji lepa misao koja kaže da svi mi stojimo na nečijim plećima kada dođemo do uspeha. Tako ja stojim na ramenima svojih profesora: Jovana Miljkovića i Gotfrida Brema. Neko će se popeti na moja i ramena mojih saradnika i biti taj koji će dohvatiti još neki značajan naučni i medicinski uspeh i tako se svrstati u velikane. Drugo područje interesovanja prof. dr Miodraga Stojkovića je liječenje steriliteta. Metodom asisitirane reproduktivne tehnike uspio je da mnogima vrati osmijeh roditelja. I te kako je ponosan na na preko 5400 beba, rođenih upravo na ovakav način. O tome u narednom broju ovog časopisa koji će uvođenjem nove rubrike u medicinske komunikacije uspostaviti most između veterinarske i humane medicine. Razgovarala Anđa S. Ilić

Nudimo: IUI - Intrauterina inseminacija Radi se tako što se vrlo tankim i fleksibilnim kateterom, kroz grlić materice, ubacuju vitalni i pokretni spermatozoidi i to direktno u uterus. Ceo proces je bezbolan i ne traje dugo. IVF - In vitro fertilizacija ili vestačko oplođivanje Tretman uključuje upotrebu terapije, tj. lekova, praćenje ciklusa, prikupljanje jajnih ćelija, spajanje jajnih ćelija sa muškim gametom pod laboratorijskim uslovima. Embrioni se ostavljaju da rastu, a samo najkvalitetniji se vraćaju majci. Ostali embrioni dobrog kvaliteta mogu da se zamrznu i, po želji roditelja, čuvaju za eventualnu dalju namenu. ICSI Intracytoplasmic sperm injection ili mikrofertilizacija Ovaj metod se koristi kada je u pitanju muški sterilitet. Postupak uključuje ubrizgavanje jednog spermatozoida direktno u citoplazmu jajne ćelije. Samim tim vrši se oplođivanje zrele jajne ćelije. PICSI – fiziološki ICSI - je nova metoda mikrofertilizacije koja podrazumeva sigurniju selekciju zrelih spermatozoida pre iniciranja u jajnu ćeliju. PESA (Percutaneous epididymal sperm aspiration) i TESA (testicular sperm aspiration) su načini za sakupljanje muških polnih ćelija od pacijenata koji imaju umanjeni broj spermatozoida. Finom iglom, ili pištoljem za biopsiju, se dobijaju muški gameti direktno iz epididimisa ili testisa. Nakon dobijanja svakog uzorka, uključujući punktat ili biopsiju, proverava se kvalitet i broj spermatozoida mikroskopskim ispitivanjem i eventualno koriste za ICSI ili zamrzavanje. Veliki broj trudnoća i zdravih beba potvrđuje uspešnost ovih metoda. Zamrzavanje gameta i ranih embriona Zamrzavanje muških gameta nakon punkcije ili biopsije testisa, zamrzavanje jajnih ćeija, kao i zamrzavanje ranih embriona pruža mogućnost čuvanja genetskog materijala dugi niz godina.

Kod nas možete obaviti i sve ginekološke preglede. Kontaktirajte nas telefonom ili e-mailom za sve informacije, dogovore i zakazivanja termina.

Norvežanska 16, 16000 Leskovac, Srbija E-mail: info@spebo.co.rs; www.spebo.co.rs Telefon: +381 16 344 1 344; Faks: +381 16 310 0 310 GMS:+381 (0)64 64 78 692

Z D R A V S T V O

ad Klinike za očne bolesti je posljednjih godina u značajnom usponu. Ljekari Klinike za očne bolesti UB KC Banjaluka godišnje pregledaju preko 50.000 pacijenata i urade više od 5.500 različitih oftalmoloških operativnih zahvata uz nesebičnu pomoć naših medicinskih sestara, instrumentarki i ostalog zaposlenog osoblja. U ovoj klinici liječe se pacijenti sa najkomplikovanijim oftalmološkim stanjima iz cijele Republike Srpske. Gotovo 90% operacija katarakte ili staračke mrene na oku iz cijele Republike Srpske obavlja se u Klinici za očne bolesti UB KC Banjaluka. Savremena ultrazvučna metoda operacije katarakte, tzv. Fakoemulzifikacija, se primjenjuje u čak 95% operacija katarakte na našoj klinici. U narodu je poznata kao „laserska operacija mrene”, a u primjeni ove metode ljekari Klinike za očne bolesti UB KC Banjaluka su vodeći u Bosni i Hercegovini. Ova vrsta hirurgije katarakte malog reza omogućava bezšavnu operaciju, kraće zadržavanje bolesnika i ambulantnu hirurgiju ove česte bolesti, uz bolje funkcionalne rezultate, sa bržim postoperativnim oporavkom i postizanjem bolje postoperativne vidne oštrine kao glavnog cilja. Ljekari Klinike za očne bolesti Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka godišnje urade oko 2000 operacija katarakte, više od 1500 složenih operacija strabizma, vitreoretinalnih operacija, glaukomskih i okuloplastičnih operacija, saniranja komplikovanih teških povreda oka, operativnih zahvata na kapcima te oko 2000 laserskih intervencija na prednjem i zadnjem segmentu oka. 26

Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka

Oftalmologija - lider u BiH

Doc. dr Milka Mavija, načelnik Klinike za očne bolesti

Klinika za očne bolesti UB KC Banjaluka je referentni centar za medikal retinu, gdje se radi najveći broj sofisticiranih dijagnostičkih i terapijskih procedura za pacijente iz čitave Republike Srpske sa oboljenima zadnjeg segmenta oka, vaskularnim oboljenjima oka, bolestima makule. Nabavkom savremenog diodnog lasera, kamere za fluoresceinsku angiografiju i aparata za optičku koherentnu tomografiju u našem centru za medikal retinu dijagnostikuju se i tretiraju brojni pacijenti sa oboljenjima zadnjeg segmenta oka, kao što su dija-

betička retinopatija, vaskularne bolesti oka, bolesti makule, neurooftalmološka oboljenja. U sastav Medikal retina centra ulaze: Kabinet za medikal retinu, Kabinet za laserske intervencije, Kabinet za fluoresceinsku angiografiju i optičku koherentnu tomografiju, gdje se svakodnevno tretira 90-100 pacijenata sa ovim oboljenjima, što je na godišnjem nivou 3500 pregleda, oko 2000 laserskih intervencija, 2800 optičkih koherentnih tomografija, 2400 fluoresceinskih angiografija i foto fundusa. Ovo je jedini centar tog tipa, referentni centar

Z D R A V S T V O

Klinika za očne bolesti Univezitetske bolnice KC Banja Luka

Transplantacija amnionskih membrana

L u BiH prepoznat među oftalmolozima i pacijentima u cijelom regionu, koji pruža specifične vidove oftalmološke dijagnostike i liječenja bolesti očnog dna i očnog živca. Nabavkom savremenog aparata za retinalnu tomografiju - Heildeberg retina tomography (HRT III) omogućava se trodimenzionalni prikaz papile očnog živca koji nam daje značajne podatke o prisustvu i progresiji glaukoma. Tokom godine u Kabinetu za glaukom bude pregledano i opservirano više od 5500 pacijenata, a kod 950 pacijenta bude urađena analiza HRT III dijagnostike. Svake godine u prvoj polovini marta Klinika za očne bolesti,

ta sa komplikovanom vitreoretinalnom patologijom. Ljekari Klinike za očne bolesti UB KC Banjaluka dodatno godišnje konsultativno pregledaju više od 1.600 pacijenata sa drugom neokularnom patologijom, koji su upućeni sa drugih klinika UB KC Banjaluka radi pomoći u dijagnostici i praćenju oboljenja koja liječe na drugim klinikama te 14.000 pregleda u specijalističkim oftalmološkim ambulantama. Tokom posljednje dvije godine evidentan je značajan napredak na polju vitreoretinalne hirurgije u Klinici za očne bolesti UB KC koja se obavlja gotovo svakodnevno i pod mentorstvom prof.

na čelu sa glaukomatolozima, organizuje besplatan skrining na glaukom na koji se odazove više stotina pacijenata. Na taj način oftalmolozi apeluju na podizanje svijesti opšte populacije o glaukomu - tihom ubici vida. U Kabinetu za ultrazvuk godišnje bude urađeno preko 3600 ultrazvučnih pregleda oka i orbite, u Kabinetu za kontaktna sočiva oko 200 pregleda godišnje, u Kabinetu za strabizam preko 2200 straboloških pregleda i ortopleoptičkih tretmana, u Kabinetu za vidno polje preko 1500 analiza vidnog polja, u Kabinetu za vitreoretinalnu patologiju se obavi oko 700 pregleda pacijena-

dr Ivana Stefanovića iz Kliničkog centra Srbije, Beograd. Uvođenjem nove operativne procedure transplantacije amnionske membrane u mogućnosti smo da našim pacijentima pružimo kvalitetniji vid liječenja brojnih zapaljenjskih, traumatskih i degenerativnih promjena konjunktive i kornee. Klinika za očne bolesti je i nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, gdje se nove generacije budućih doktora medicine i stomatologije, kroz teoretske i praktične vidove nastave, uvode u svijet savremene oftalmologije.

jekari Klinike za očne bolesti su, po prvi put u Univerzitetskoj bolnici Klinički centar Banjaluka, uradili novu operativno terapijsku proceduru – transplantaciju svježe amnionske membrane za oboljenja prednjeg segmenta oka. Do sada su ovom metodom operisana četiri pacijenta koji se uspješno oporavljaju bez postoperativnih komplikacija. Uvođenjem operativno transplantacione procedure značajno se doprinijelo poboljšanju kvaliteta liječenja dugotrajnih i teških oboljenja prednjeg segmenta oka kao i smanjenju troškova liječenja. Naši pacijenti za zdravstvenu uslugu transplantacije amnionskih membrana više nemaju potrebu da budu upućivani u Klinički centar Srbije. Nova operativno terapijska procedura se može primijeniti za brojna kornealna oboljenja, kao što su teške bulozne keratopatije, nastale kao posljedica distrofije rožnjače, postoperativnih stanja, teških hemijskih povreda oka, kornealne ulceracije, kao i druga infektivna i neinfektivna zapaljenja rožnjače. Takođe se primjenjuje i kod sklere sa posljedičnim istanjenjem zida bulbusa i prijetećom spontanom perforacijom oka, perzistirajuće erozije rožnjače, deficijencije limbalnih stem ćelija, kod raznih oboljenja i ožiljnih promjena konjunktive, hirurgije konjunktive kod trabekulektomije, pterigijuma, kao i kod sindroma Stevens Johnson. Amnionske membrane se uzimaju od davaoca (porodilja) kome je indikovan porođaj carskim rezom, te se nakon toga uzeti uzorak serološki i bakteriološki ispita kako bi se tkivo moglo koristiti za operativno terapijsku proceduru. Pri ovom terapijskom postupku od davaoca (porodilja) se uzima tkivo koje se prilikom poroda fiziološki odbacuje kao nepotrebno (posteljica). Doc. dr Vesna Ljubojević, specijalista oftalmolog, je direktno angažovana na uzimanju uzorka i transplantaciji amnionske membrane na oštećeno tkivo beonjače i rožnjače. Primjena ove terapijske procedure podrazumijeva dobijanje pisanog pristanka davaoca tkiva kao i odgovarajuća medicinska ispitivanja i procedure za šta je obezbijeđena saglasnost Etičkog komiteta UB KC i odobrenje Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Veoma smo zahvalni Klinici za ginekologiju UBKC, na čelu sa dr Sašom Savićem koji su nam omogućili nesmetan rad prilikom uzimanja donorskog materijala amnionske membrane, kao i dr Musić iz zavoda za mikrobiologiju koji sprovode sve potrebne pretrage kod porodilja. Naglašavamo značaj timskog rada u okviru krovne institucije UBKC Banjaluka koji je kroz ove transplantacije svježih amnionskih membrana u potpunosti ostvaren. 27

Z D R A V S T V O

rof. dr Ivan Stefanović, poznati oftalmolog i vitroretinalni hirurg iz Beograda, uradio je više od 2000 operacija katarakte, 1000 njih u slučajevima povrede retine, i više od 1000 vitrektomija, među kojima su dominirale najsloženije. U njegovoj naučnoj biografiji zabilježeno je da je autor i koautor stotinu naučnostručnih radova, ali i pet monografija. Na Očnoj klinici Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka bio je u ulozi predavača u Školi ultrazvuka, koju je pomenuta klinika organizovala zajedno sa Udruženjem oftalmologa RS. Bila je to prilika da o primjeni ultrazvuka u oftalmologiji razgovaramo sa ovim vrhunskim stručnjakom. Kada je u oftalmologiju uvedena ova metoda? Vrlo rano. Interesantno je za vaše čitaoce, da je ultrazvučna dijagnostika upravo pronađena na oku iako je oftalmološka ultrazvučna dijagnostika manje popularna od ostalih (ginekološke, abdominalne, kardiološke). Njena primena na oku je počela 1956. godine, što je i logično, jer je oko organ koji je najdostupniji ultrazvučnom talasu. Pregled može da se radi direktno, kada se sonda stavlja na očnu jabučicu, ili preko vrlo tankog kapka gde se postavlja B sonda. Početkom 60-ih godina prošlog veka počela je primena ultrazvučne dijagnostike na prostoru bivše Jugoslavije. Imam sreću da pripadam toj beogradskoj školi koju je osnovao prim. dr Boško Ilić, koji se smatra rodonačelnikom ultrazvučne dijagnostike ne samo u tadašnjoj Jugoslaviji, nego i Evropi. Dakle, imamo Školu ultrazvuka sa dugom tradicijom i, bez lažne skromonosti, kako od tada pa sve do sada, svake godine uradimo po 5000 pregleda, možemo reći da je onda mali broj centara u svetu koji imaju to iskustvo iz ultrazvučne dijagnostike. Koje su indikacije u oftalmološkoj patologiji za primjenu ultrazvučne dijagnostike? U oftalmologiji postoje tri različite, ali opet usko povezane ultrazvučne dijagnostike. Jedna je tzv. ehobiometrija kojom se na stotinku milimetra mere kako dužina očne jabučice, tako i promene u njoj. Zatim, imamo ultrazvučni pregled oka ali i orbite, dela iza oka koji je nedostupan pregledu. Ultrazvučni pregled oka se radi u onim slučajevima kada očni lekar iz bilo kog razloga ne može da pregleda zadnji segmet oka, 28

Primjena ultrazvuka u oftalmologiji

Vitroretinalna hirurgija Razgovor sa prof. dr Ivanom Stefanovićem, poznatim vitroretinalnim hirurgom iz Beograda

da vizuelizuje retinu, vidni živac. To je najčešće kod katarakte (zamućenost sočiva). Stručno rečeno, ovu metodu primenjujemo u svim slučajevima zamućenih optičkih medija. Posebno je važna kod promena na zadnjem segmentu oka koje nastaju kao posledica šećerne bolesti, jer tada krvarenje onemogućava pregled mrežnjače. Tu su različite membrane i jako je važno konstatovati da li je mrežnjača na svom mestu ili je odignuta. U slučaju da je odignuta (ablacija retine), onda treba operacijom intervenisati vitroretinalni hirurg. Druge indikacije su tumori oka, jer se oni jako lepo prepoznaju kliničkim pregledom. Ovde na Očnoj klinici u Banjaluci, doktori to fanstastično rade, a ultrazvuk im služi da izmere dimenzije tumora i to opet - ekstremno precizno. Indikacije za primenu ultrazvuka su i razne povrede i inflamacije oka. Ako to posmatramo u nekim procentima, sigurno je da 50% pacijenata koji dolaze u naše ambulante, odnosno kliničke centre, ovde u Banjaluci ili Beogradu iziskuje ultrazvučni pregled

bilo oka ili orbite. S obzirom na to da je ovakav pregled potpuno neškodljiv i za pacijente i za doktore i ekstremno je jeftin, njega prvo treba raditi ako se sumnja na patološki proces u orbiti. Na osnovu takvog nalaza mogu se raditi sofisticiranije matode tipa skenera ili magnetne rezonance. Koliko je u oftalmologiji važna starost ultrazvučnog aparata? Sjajno pitanje. Ali odmah da kažem da ne utiče mnogo. Zašto? Zato što od samog početka naše sonde rade sa takvom frekvencijom čija se preciznost meri sa sondom od 10 megaherca, a to je na nivou oka 0,5 milimetara. Nije bilo velike potrebe da se tokom svih ovih 50 godina, otkako se primenjuje ultrazvučna dijagnostika u oftalmologiji, modifikuju ti aparati. U izvesnoj meri i da, jer se danas koriste sonde od 20 megaherca za pregled zadnjeg segmenta oka. Ali ultrazvuk se dosta koristi i za pregled prednjeg segmenta oka. To je relativno nova disciplina. Zove se ultrazvučna biomikroskopija gde

Z D R A V S T V O

se koriste sonde jačine između 50 i 60 megaherca. To su velike frekvencije ali, nažalost, male prodornosti. I da zaključim: oftalmološki ultrazvučni aparati nisu za sve ove godine mnogi napredovali jer nije bilo potrebe. Ultrazvuk se koristi i u oftalmološkoj terapiji. Ultrazvučni talas se koristi prilikom operacije katarakte. To je ono što nas najčešće pitaju pacijenti: ‘’Da li ćete mi operisati katarktu laserom?’’ To je u stvari ultrazvukom, odnosno fako metodom u operaciji. Ona se sjajno radi i kod vas u RS, Srbiji, celoj Evropi i svetu. Reč je o operaciji kroz mali rez od dva ili čak ispod dva milimetra sa ugradnjom savitljivih sočiva. Sve bi to bilo nemoguće da vi prvo tom velikom frekvencijom ultrazvuka ne izdrobite to sočivo, zatim ga isisate (izvadite) iz oka i onda kroz taj mali rez ugradite veštačko sočivo. Primjenu ultrazvuka u oftalmologiji demonstrirali ste na Očnoj klinici Univerzitetske bolnice Kliničkog centra u Banjaluci.

Treba biti iskren. Ovde se radi ultrazvuk i pre mene.U Školi ultrazvuka koja je organizovana na ovoj klinici bilo je nas troje predavača: doktorica Đurić, koja ima ogromno iskustvo u ovoj oblasti, doktorica Dačić i ja. Zatekli smo jednu uhodanu ekipu koja mnogo radi ultrazvučne dijagnostike. Bili smo tu da jednoj grupi doktora malo pomognemo, da im damo smernice a da kod one veće grupe njih pokrenemo želju da uče ovu metodu. Evo, već drugu godinu imam izvanrednu saradnju sa ovom klinikom, posebno sa dr Boškom Amidžićem, za kojeg bih se lično odlučio da sam u ulozi pacijenta (da me operiše), kao i docentkinjom Milkom Mavijom. Oni su prepoznali da mogu da im pomognem nekim svojim iskustvom kako bi razvili i tu vitroretinal-

Škola UZV-a u oftalmologiji Klinika za očne bolesti Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka, zajedno sa Udruženjem oftalmologa Republike Srpske, je organizovala Školu ultrazvuka u oftalmologiji u periodu od 11. do 12. oktobra 2014. godine. Školu ultrazvuka je validno sertifikovala kao kurs prve kategorije Komora doktora medicine Republike Srpske i Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci. Tim eminentnih predavača iz Instituta za očne bolesti Kliničkog centra Srbije prof. dr Ivan Stefanović, dr Smiljka Đurić i dr Bojana Dačić su tokom dva dana, kroz niz zanimljivih predavanja u okviru teoretske nastave i praktičnog rada sa pacijentima, obuhvatili najznačajnije oblasti iz ultrazvučne dijagnostike. Nakon toga, posebna pažnja je posvećena odabranim slučajevima čije je dijagnostičko razrješenje otežano kompleksnom okularnom patologijom. Edukaciju je uspješno završilo 20 učesnika, ljekara iz Klinike za očne bolesti i ostalih zdravstvenih ustanova širom Republike Srpske. Učesnici su veoma zadovoljni nivoom stečenog znanja, a predavači prijatno iznenađeni napretkom koji je Klinika za očne bolesti ostvarila iz oblasti dijagnostičko-terapijskog rada čime je potvrdila svoje mjesto lidera oftalmologije u BiH.

nu hirurgiju koja je kruna oftalmološke hirurgije. To je najteža oftalmološka hirurgija, jer su u pitanju pacijenti koji su uglavnom bez vida ili sa ablacijom retine, vrlo često hitni, kojima mi u oprecijama koje ponekad traju od 2-3 sata pokušavamo da vratimo vid, bar u izvesnoj meri. Mislim da je jako bitno za kliniku ovakvog tipa, gde rade sposobni i ambiciozni doktori, da ima i ovu vrstu hirurgije. Uz to mislim da veoma mali broj centara u bivšoj Jugoslaviji radi na ovom nivou. Gdje ste se vi obučavali? Na mojoj - Očnoj klinici Kliničkog centra Srbije koja je imala dugu tradiciju u primeni vitroretinalne hirugije još od prof. Blagojevića, ali posebno prof. Misite i mojih učitelja dr Mićevića i dr

Dragumila. Vaši čitaoci treba da znaju da je najpoznatiji očni lekar na svetu poreklom iz srpskog govornog područja. Zove se Relja Živojinović. Radio je u Holandiji i Belgiji i uvek je želeo da radi u svim našim zemljama pošto je po opredeljenju bio Jugosloven i bilo mu je nebitno da li je to Beograd, Zagreb, Ljubljana, Banjaluka. Međutim, nisu ga zvali. Ostao je u inostranstvu i imao sam sreću da pred njegov odlazak u penziju 1995-1996. godine kod njega učim vitroretinalnu hirurgiju. Prof. dr Relju Živojinovića i dan-danas smatraju najvećim stručnjakom svih vremena iz te oblasti, s ponosom na ovog svog učitelja zaključuje ovaj razgovor za ‘’Medici-com’’, prof. dr Ivan Stefanović , takoreći u hodu prema operacionoj sali Očne klinike Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka, kako bi svoje vještine i višegodišnje iskustvo podijelio i ovdje sa svojim kolegama. Ne sumnjamo, mnogi će ga pominjati kao učitelja. A to je svakoj struci najveći kompliment. Prof. dr Ivan Stefanović je dugo vremena rukovodio Očnom klinikom Kliničkog centra Srbije. Trenutno je načelnik Odjela za traumatologiju ove klinike i redovni je profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Vlasnik je oftalmološke ordinacije “Stefanovići” u Beogradu. Anđa S. Ilić

Z D R A V S T V O

Dan borbe protiv dijabetesa,14. novembar 2014.

ovodom Dana borbe protiv dijabetesa 14. novembra 2014. godine u Administrativnom centru zgrade Vlade Republike Srpske održan je simpozijum „Dijabetes i kardiovaskularno zdravlje“ Organizatori simpozijuma su bili: Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske , Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske, Udruženje kardiologa Republike Srpske i Savez osoba koje žive sa šećernom bolesti u Republici Srpskoj. Simpozijum je otvorila pomoćnica ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske prim. dr Amela Lolić koja je izrazila svoje zadovoljstvo što se “Dan borbe protiv dijabetesa“ već tradicionalno, unazad deset godina, održava pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, prigodnim simpozijumima posvećenim dijabetesu. Ove godine organizovan je simpozijum „Dijabetes i kardiovaskularno zdravlje“, a ciljna grupa su bili internisti–endokrinolozi, internisti-kardiolozi, specijalisti porodične medicine, spec. higijene i ishrane, specijalizanti interne medicine i oboljeli od šećerne boolesti . U okviru navedenog simpozijuma predavanja su održali: • Prof. dr Snježana Popović-Pejičić: “Predijabetes, dijabetes i kardiovaskularne bolesti - mogućnosti prevencije“; • Prof. dr Duško Vulić: „Dijabetes i kardiovaskularne bolesti“; • Mr sc. dr Dragana Stojisavljević: “Prevalenca kardiovaskularnog zdravlja kod stanovništva u Republici Srpskoj“; • Radisav Božičković: „Zdrav život i dijabetes“ • Simpozijum je moderirao mr sc. dr Alen Šeranić.

Dijabetes i kardiovaskularno zdravlje

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, predsjednica Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

Povod za održavanje simpozijuma, koji je upriličen za „Dan borbe protiv dijabetesa“ su posljednje preporuke Evropskog udruženja kardiologa (ESC) i Evropskog udruženja za proučavanje dijabetesa (EASD), a koje se odnose na: “Dijabetes, predijabetes i kardiovaskularne bolesti“. Navedene preporuke su preveli mladi članovi Udruženja endokrinologa i Udruženja kardiologa Republike Srpske dr Jelena Malinović-Pančić i dr Milan Gluhović te su predstavljene u osnovnim crtama na ovom simpozijumu. Preporuke su tako dizajnirane da pomognu kliničarima i drugim zdravstvenim radnicima u donošenju odluka zasnovanih na dokazima. Rastuća svijest o snažnoj vezi između dijabetesa i kardiovaskularnih bolesti navela je oba udruženja da kreiraju zajedničke preporuke od kojih su prve objavljene 2007. godine, a potom ažurirane. Dijabetes mellitus je oboljene koje ima karakteristike savremne epidemije – pandemije, što je slučaj i sa kardiovaskularnim bolestima. Trenutno je od dijabetesa u svijetu oboljelo 384 miliona ljudi, a prema tzv. „Pravilu polovice“ od toga 50% zna za bolest, polovina dobija zdravstvenu njegu, od toga 50%

Prof. dr Duško Vulić

postiže ciljeve liječenja, a polovina postiže željene ishode. Procjenjuje se da će do 2035. od dijabetesa bolovati 592 miliona ljudi. Kardiovaskularne bolesti su kod pacijenata sa dijabetesom tipa 2 vodeći uzrok povećanog morbiditeta i mortaliteta, međutim, ne samo osobe sa dijabetetsom već i osobe sa predijabetesom su pod visokim rizikom razvoja kardiovaskularnih bolesti i upravo one čine idealnu ciljnu grupu za programe prevencije. Najuvjerljiviji dokaz da je poremećaj metabolizma glukoze faktor rizika za kardiovaskularne bolesti osigurala evropska „Dekode studija“. Analizom preko 20 000 osoba pokazala je da je smanjena tolerancija glukoze značajan prediktor mortaliteta od kardiovaskularnih bolesti, kao i od koronarne bolesti. U ovoj studiji uočen je povećan mortalitet kod oboljelih sa dijabetesom, ali i kod onih sa predijabetesom, tj. poremećenom tolerancijom glukoze. Najveća smrtnost od kardiovaskularnih bolesti je upravo uočena kod osoba sa poremećenom tolerancijom glukoze, posebno onih sa normalnom glikemijom natašte. Zbog prethodno navedenog skrining poremećaja metabolizma glukoze ima veliki značaj. Postoji povećani interes za identifikaciju ljudi

Z D R A V S T V O

sa poremećenom tolerancijom glukoze, jer mnogi razviju dijabetes melitus tipa 2, a takva progresija se može usporiti promjenama stila života. Terapija predijabetesa je najisplativiji način za izbjegavanje sekvela dijabetesa i kardiovaskularnih oboljenja sa kojima je udružen. Poznato je da ako kod pacijenata sa predijabetesom izostane odgovarajuća intervencija većina ovih ljudi razvije dijabetes tipa 2 u okviru 10 godina, a velik procenat ovih osoba će već imati mikro i makro vaskularne komplikacije dijabetesa. Postupci koji su se pokazali efikasni u prevenciji djabetesa se zasnivaju na promjeni životnih navika ili primjeni antihiperglikemijskih lijekova. U dvije dobro kontrolisane studije (Finska studija prevencije dijabetesa tipa 2 –„Diabetes Prevention Study“ – DPS studija i druga u SAD - DPP studija) koje su obuhvatale intenzivnu izmjenu načina zivota (dijeta i fizička aktivnost) ustanovljeno je da je intenzivna promjena životnih navika bila skoro dva puta efikasnija u prevenciji dijabetesa od farmakološke intervencije. U obje studije ustanovljeno je relativno smanjenje incidence dijabetesa od 58% u interventnoj grupi u poređenju sa kontrolnom grupom. Postoje jaki epidemiološki dokazi da fizička aktivnost i smanjenje tjelesne težine predstavljaju zdravstveni dobitak ne samo u prevenciji dijabetesa, već i drugih faktora rizika, kao što su dislipidemija i hipertenzija, što ima značajan uticaj na zdravlje kardiovaskularnog sistema i kvaliteta života. Potrebno je pronaći jeftine metode u postizanju veće fizičke

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić

aktivnosti i smanjenju tjelesne težine, kao i razvijati isplative metode edukacije i savjetovanja pacijenata. U skladu sa “Politikom unapređenja zdravlja stanovnistva Republike Srpske do 2020 godine“ i „Evropske strategije za prevenciju i kontrolu nezaraznih bolesti“ potrebno je provesti ranu detekciju i prevenciju tipa 2 dijabetesa u Republici Srpskoj.

Dom zdravlja Bijeljina je organizovao punktove u gradu gdje su svi zainteresovani mogli da provjere nivo šećera u krvi, te da dobiju savjet od doktora

Farmaceutska kompanija ‘’Novo Nordisk’’ povodom Svjetskog dana borbe protiv dijatebesa, je u parku “Petar Kočić” u Banjaluci organizovala cjelodnevnu manifestaciju edukativnopromotivnog karaktera. Ova danska kompanija ima najširu paletu proizvoda za liječenje šećerne bolesti i opredijeljena je na borbu protiv dijabetesa. “Uveliko finansiramo projekte sa vladama i državama u cilju što bolje organizacije zdravstvene zaštite oboljelih od dijabetesa. Povodom Svjetskog dana borbe protiv dijabetesa pokušavamo da podignemo svijest o opasnostima koje ova bolest nosi i o važnosti ranog dijagnosticiranja i liječenja, ali i načinima na koji se ova bolest može prevenirati”, rekao je Rasim Jusufović, direktor kompanije “Novo Nordisk” za područje BiH, Kosova i Albanije. “Novo Nordisk” je za građane organizovao besplatno mjerenje šećera i na video-zidu su prezentovane osnovne informacije o dijabetesu, priređen svojevrsni performans, a najviše interesovanja građana privukla je banjalučka pjevačica Romana Pavić. “Dijabetes nije bolest, već komplikacija sa kojom se živi. Budite sami svoj doktor, vjerujte u ljubav i biće vam dobro. Sve vas voli vaša slatka Romana!”, napisala je poznata pjevačica na posebno postavljenom panelu za poruke. Dr Željka Mićić je rekla da je ovaj dan posvećen ne samo osobama koje žive s dijabetesom, nego i svima ostalima kako bi dobili osnovne informacije kako i na koji način se boriti protiv dijabetesa, kako prepoznati simptome na vrijeme i izbjeći da se bolest razvije. Ono što je izazvalo najviše pažnje kod Banjalučana je ulica šarenih kišobrana, a pored besplatnog mjerenja vrijednosti šećera u krvi, imali su priliku i da zaigraju zumbu uz profesionalnog trenera Sašu Kecmana.

Z D R A V S T V O

1. decembar, Svjetski dan borbe protiv HIV/AIDS-a

HIV+, AIDS - Epidemiološka situacija u Republici Srpskoj

Pripremila: mr sc. dr Ljubica Jandrić, specijalista epidemiolog

Republici Srpskoj do sada su registrovane ukupno 93 osobe sa HIV/AIDS-om, a od toga u 2014. godini, registrovano je šest novih slučajeva (4 HIV+ i 2 AIDS-a) od kojih je jedan oboljeli od AIDS-a umro. Svih šest novootkrivenih slučajeva su muškog pola, a put prenosa infekcije je homoseksualni, odnosno pripadaju MSM populaciji. Distribucija HIV+, oboljelih i umrlih od AIDS-a u periodu 2002-2014. godine prikazana je na grafikonu 1. Prema polnoj pripadnosti od ukupnog broja registrovanih najveći broj su osobe muškog pola (80%) (grafikon 2). Analizom registrovanih prema uzrastu, najveći broj je u dobnoj skupini 30-39, a za 15 osoba koje su registrovane kao nosioci HIV-a u periodu 1999-2002. god. ne postoje podaci o godini rođenja (grafikon 3). Najučestaliji put prenosa HIV infekcije i dalje je heteroseksualni kontakt, zatim homo/biseksualni (grafikon 4). U Republici Srpskoj se, u okviru redovnih aktivnosti, u kontinuitetu provodi epidemilološki nadzor, kontrola i liječenje osoba sa HIV/AIDS-om, a posebna pažnja se posvećuje ranom otkrivanju inficiranih virusom HIV-a. Trenutno na Klinici za infektivne bolesti Banjaluka se nalazi 38 osoba sa HIV/AIDS-om na ART-i. Osim navedenog, uz podršku Global fonda, provode se određeni programi i aktivnosti u vezi sa kontrolom i prevencijom HIV/AIDS-a, a posebno u populacijama koje su najviše izložene riziku od HIV infekcije, što značajno doprinosi kontroli ove bolesti. Sve aktivnosti se provode u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i svim zdravstvenim, kao i drugim vladinim institucijama i nevladinim/ civilnim sektorom koji ima veoma značajnu ulogu, a posebno u terenskom dijelu aktivnosti. 34

Grafikon 1. Distribucija HIV+, oboljelih i umrlih AIDS-a od 2002-2014.god.

Grafikon 2. Distribucija registrovanih od HIV/ AIDS-a prema polu

Grafikon 3. Distribucija registrovanih lica od HIV/AIDS-a prema dobnim skupinama

Grafikon 4. Putevi i načini prenosa HIV infekcije (%)

16. oktobar

Z D R A V S T V O

Svjetski dan hrane

nstitut za javno zdravstvo RS je i ove godine obilježio 16. oktobar, Svjetski dan hrane. U fokusu Svjetskog dana hrane ove godine bile su porodične farme (engl. The 2014 World Food Day theme - Family Farming: “Feeding the world, caring for the earth”). Generalna skupština Ujedinjenih nacija proglasila je 2014. godinu “Godinom porodičnih farmi” (engl. “International Year of Family Farming.”) ukazujući na njihov značaj u svijetu u prevenciji gladi, poboljšanju ishrane i sigurnosti hrane stanovništva te prevenciji bolesti povezanih sa ishranom, kao i njihov značaj u poboljšanju standarda stanovništva, zaštiti životne sredine i održivog razvoja. Organizacija za hranu i poljoprivredu Ujedinjenih nacija (FAO) procjenjuje da postoji skoro milijardu pothranjenih osoba širom svijeta, što znači da je skoro šestina čovječanstva gladna. Ciljevi Svjetskog dana hrane su: - Promovisanje porodične poljoprivrede koja se oslanja na porodični rad (šumarstvo, ribolovstvo, stočarstvo) - Podsticanje učešća seoskog stanovništva, naročito žena, u odlukama i aktivnostima koje utiču na njihove životne uslove;

Pripremila: mr sc. dr Dragana Stojisavljević, specijalista higijene i zdravstvene ekologije

Danas je skoro 842 miliona ljudi širom svijeta hronično neuhranjeno. Stoga je neophodna integrisana multisektorska akcija i intervencije u poljoprivredi i prehrambenoj industriji, obezbjeđenje prirodnih resursa, a posebno je potrebno intenzivirati aktivnosti u oblasti javnog zdravlja i obrazovanja. Privredna komora Republike Srpske podržala je inicijativu Instituta da se ove godine Svjetski dan hrane obilježi i u centrima izvan Banjauke. Tako su područne komore u Trebinju i Istočnom Sarajevu kontaktirale porodične farme na svom području i zajedno sa regionalnim centrima Instituta u Trebinju i Istočnom Sarajevu obilježili su simbo-

lično ovaj dan u dva vrtića, u Palama i Trebinju. U Banjaluci je održana jednodnevna edukativna radionica, posvećena principima pravilne ishrane djece predškolskog uzrasta, a koja je namijenjena zdravstvenim radnicima, nastavnicima u predškolskim ustanovama i gastronomima koji u predškolskoj ustanovi učestvuju u pripremi hrane. Cilj radionice bio je edukacija osoblja koje će implementirati incijativu “Škole/predškolske ustanove prijatelji pravilne ishrane” u pet pilot predškolskih ustanova na teritoriji Republike Srpske, a koja se implementira i u zemljama evropskog regiona.

- Podsticanje proizvodnje hrane i stimulisanje nacionalnih, bilateralnih, multilateralnih i nevladinih napora u tom cilju; - Povećanje svijesti javnosti o problemu gladi u svijetu. Na nacionalnom nivou, niz faktora utiče na uspjeh razvoja porodične poljoprivrede i to: agroekološki uslovi i teritorijalne karakteristike, ekološka politika, pristup zemljištu, prirodnim resursima i tržištima, pristup tehnologiji, savjetodavnim službama, finansijama, demografskim, ekonomskim i sociokulturalnim uslovima. 35

Z D R A V S T V O

orisno je da se svakodevno prisjetimo izreka kao što su “Ostati zdrav je bolje nego ozdraviti” ili “Bolje spriječiti nego liječiti”. Ovako se može opisati djelovanje raznovrsne, zdrave i preventivne ishrane. Nepravilna ishrana je jedan od najvažnijih faktora koji utiče na česte pojave oboljenja od nezaraznih hroničnih bolesti, kao što su razna maligna oboljenja, kardiovaskularne bolesti ili dijabetes. Promjenom loših navika u ishrani može se zdravlje trajno poboljšati i spriječiti nastanak bolesti. Ko uspije promijeniti svoje loše navike u ishrani, poboljšava time kvalitet života, jača svoje zdravlje i dugoročno umanjuje rizik od malignih oboljenja ili neke druge hronične bolesti. KAKO FUNKCIONIŠE SAVJETOVALIŠTE ZA PRAVILNU ISHRANU? Godišnje se u savjetovalištu za pravilnu ishranu pri Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske pacijentima pruži 5000-6000 usluga, bilo kao dijetoprevencija ili dijetoterapija. Procjena stanja uhranjenosti Podatke o stanju ishrane i uhranjenosti pacijenta/ispitanika u savjetovalištu za pravilnu shranu dobijamo primjenom različitih metoda koje se generalno dijele u dvije velike grupe: dijetetske metode /ispitivanja ishrane/ i metode za procjenu stanja uhranjenosti. Ciljevi ovih ispitivanja su postavljanje nutritivne dijagnoze, rano otkrivanje posljedica nepravilne ishrane i praćenje efekata primjenjenih dijetetskih mjera. Svaka metoda ima određenih nedostataka, tako da nijedna primijenjena izolovano ne pruža dovoljno podataka za pouzdano zaključivanje. Ovo je naročito važno kada se radi o manje uočljivim, subkliničkim oblicima poremećaja, a posebno u svjetlu ranog otkrivanja i prevencije razvoja bolesti koje su posljedica nepravilne ishrane. Procjena uhranjenosti je važan aspekt svakog kliničkog pregleda pacijenta. U tu svrhu najčešće se koriste ili posebno rade sljedeća ispitivanja: 1. Anamneza 2. Fizikalni pregled 3. Laboratorijska ispitivanja 4. Antropometrijska ispitivanja 5. Funkcionalna ispitivanja Anamneza je prvi korak u svakoj procjeni stanja uhranjenosti, gledano u svjetlu ukupnog zdravstvenog rizika. Detaljna anamneza koja pored nutritivne obuhvata i ličnu, porodičnu i 36

Savjetovalište za pravilnu ishranu socioekonomsku anamnezu je veoma bitna u uspostavljanju tačne nutritivne dijagnoze. Cilj nutritivne anamneze je da otkrije mehanizme kao šta su nedovoljan unos namirnica, poremećena apsorpcija hrane u probavnom sistemu, smanjeno iskorištavanje hrane, povećani gubitak nutrijenata, povećani zahtjevi za pojedinim nutrijentima, a koji dovode pacijenta u rizik za razvoj nutritivnih deficita ili suficita. Pacijenti koji su pod izuzetno visokim rizikom za razvoj nutritivnih poremećaja su oni čiji je BMI ispod 18,5 kg/m2 ili su u posljednje vrijeme imali gubitak >10 % svoje težine. Pored drugih podataka iz lične anamneze, neophodno je obratiti pažnju na promjene apetita, kretanje tjelesne mase tokom vremena, teškoće pri žvakanju i gutanju hrane, intoleranciju ili alergiju na hranu i slično. Pri odlučivanju o eventualnim terapijskim mjerama, a u svjetlu procjene ukupnog zdravstvenog rizika, važno mjesto ima pozitivna porodična anamneza. Tako će, na primjer, pojava kardiovaskularnih oboljenja u porodici, kod pacijenata sa povećanom tjelesnom masom, uputiti ljekara na potrebu da provjeri druge faktore rizika i da obavezno uputi pacijenta na redukcionu dijetu. Podaci o socioekonomskom stanju mogu da ukažu na eventualne nutritivne poremećaje kao što je pothranjenost i/ ili prisustvo drugog nutritivnog deficita. Naime, ovaj oblik poremećaja je vrlo čest kod siromašnih kategorija usljed nemogućnosti da sebi obezbijede odgovarajuću hranu. Nemogućnost da pacijent prihvati određene savjete o načinu ishrane

Mr. sc. dr Ljiljana Stanivuk, subspecijalista za ishranu zdravih i bolesnih ljudi

može poticati od vjerskih, ekonomskih ili obrazovnih prepreka i slično, što isto tako saznajemo iz dobro uzete anamneze pacijenta. Pri fizikalnom pregledu pacijenta posebna pažnja se obraća na određene znakove koji upućuju na pothranjenost i to najviše na sluznicama, kosi, noktima i koži. Nažalost, većina znakova i simptoma je nespecifična ili se javlja kada je poremećaj već daleko uznapredovao. Mnogi od tih znakova mogu biti posljedica različitih uzroka: npr. angularni stomatitis može nastati usljed deficita riboflavina, folata ili B6 vitamina. Zbog toga klinički/fizikalni pregled samo ukazuje da je potrebno izvršiti dodatne laboratorijske i/ili funkcionalne testove da bi se postavila konačna dijagnoza. Biohemijska ispitivanja obuhvataju mnoge analize, koje se i inače rade u rutinskoj praksi kao dio ukupnog statusa pacijenta, ali i specifične analize za utvrđivanje deficita pojedinih mikronutrijenata (Zn, Se, vitamin A, vitamin B12...). Po pravilu, pacijentu nikada ne bi trebalo da bude preporučeno uzimanje suplemenata bez prethodno utvrđenog nivoa i potreba za njima. Nerijetko se u praksi pokazuje i potreba za jednostavnim metodama određivanja proteinskog statusa. U te svrhe može se prihvatiti podjela na somatske/tjelesne i visceralne bjelančevine. Somatske/tjelesne su mišići, a visceralne sve ostale. Za određivanje serumskih proteina u rutinskoj praksi služi nam vrijednost serumskih albumina sa ograničenjem da to nije pokazatelj akutnog već hroničnog poremećaja, jer im je poluživot 15-20 dana. Značajno je odstupanje za više od 20 % ispod standarda. Za precizniji skrining ranih poremećaja treba uvijek raditi i serum transferin ili prealbumin. Za grubu orijentaciju služi i određivanje ukupnog broja limfocita. Cirkulišući limfociti su uglavnom T-ćelije. Taj broj je veoma zavisan od ishrane i tokom proteinske malnutricije veoma rano dolazi do involucije tkiva uključenih u stvaranje T-ćelija, te će ukupan broj limfocita ukazati na rani proteinski deficit.

Z D R A V S T V O

Antropometrijska ispitivanja koja se provode u savjetovalištu su objektivno mjerilo za procjenu stanja uhranjenosti, rezervi somatskih/tjelesnih proteina i masti kao i njihove distribucije u organizmu. Osnovna mjerenja obuhvataju: tjelesnu visinu (TV), tjelesnu masu (TM), debljinu kožnog nabora (DKN), obim nadlaktice (ON) i obim struka (OS). Ova mjerenja se mogu izvesti u svakoj ordinaciji, ne zahtijevaju ni skupu opremu ni posebno obučen kadar.

Indeksi uhranjenosti Iz vrijednosti tjelesne visine i tjelesne težine (mase) izračunavaju se pojedini indeksi i dobijene vrijednosti upoređuju sa standardima. U rutinskoj internacionalnoj primjeni koristi se BMI (Body Mass Index), a kod nas se često prevodi kao indeks tjelesne mase (ITM). Izražava se kao broj kg po kvadratu tjelesne visine izražene u metrima. BMI = TT (kg) / TV2(m2) Pored ovog indeksa, za svakodnevnu praksu neophodan je i parametar koji pokazuje promjenu tjelesne mase u vremenu. Dnevne varijacije govore uglavnom o gubitku vode, dok promjene u dužem periodu govore o ozbiljnijim deficitima kako u mikro, tako i u pogledu makro nutrijenata, a kod nekih poremećaja ishrane, kao što je anorexia nervosa i bulimia nervosa, to je elemenat postavljanja dijagnoze. Treba obratiti pažnju i pratiti i druge parametre zdravlja ako je došlo do sljedećih gubitaka: za 1 nedjelju > 2% ukupne TM za 1 mjesec > 5% ukupne TM za 3 mjeseca > 7,5% ukupne TM za 6 mjeseci > 10% ukupne TM Debljina kožnog nabora (DKN) je mjera za duplikaturu kože i potkožnog tkiva, a služi kao dobar pokazatelj masne komponente tijela, jer je izračunato da je oko 50% ukupnih masti deponovano potkožno. Zbog potrebe reproducibilnosti rezultata preporuka je da to bude na tačkama koje je moguće markirati u odnosu na istaknute koštane tačke na tijelu, kao što su akromion, olekranon, crista iliaca.

Po metodi koju je preporučio SZO, mjerenje se vrši na četiri tačke na tijelu: biceps, triceps, subscapula i suprailiaca, na desnoj strani tijela, osim u slučaju izraženih deformiteta. Rezultat se daje kao srednja vrednost tri uzastopna mjerenja. Koristi se kaliper čiji kraci vrše stalan pritisak (10 g/mm2), a ponovljena mjerenja treba da vrši uvijek ista osoba. Vrijednosti ove četiri DKN se saberu, ubace u formulu i izračuna procenat masti u tijelu. Tumačenje rezultata vrši se u odnosu na preporuke SZO-a za referentne vrijednosti procenta masti u tijelu. Obim nadlaktice (ON) se mjeri pomoću centimetarske trake od nerastegljive plastike ili metala, u nivou sredine nadlaktice, i izražava u cm. Iz vrijednosti obima nadlaktice i DKN na tricepsu može se izračunati obim mišića nadlaktice kao i površina koji su indikatori rezervi somatskih proteina u organizmu. Obim struka (OS) se mjeri na sredini rastojanja između rebarnog luka i criste iliace na srednjoj aksilarnoj liniji upotrebom centimetarske pantljike od nerastegljive plastike ili metala. Rezultat se izražava u cm. Procjena se vrši u odnosu na referentne vrijednosti preporučene od SZO-a, a značajan je u svrhu dijagnostike abdominalne gojaznosti. Dijetetska ispitivanja se mogu sprovoditi na populacionom i individualnom nivou. Metode i načini sprovođenja su veoma različiti i prilagođeni cilju ispitivanja. To može biti u svrhe definisanja državne politike u oblasti hrane i ishrane, potrebe epidemioloških istraživanja za utvrđivanja povezanosti pojave i prevencije oboljenja vezanih za nepravilnu ishranu ili planiranja i primjene individualne medicinske nutritivne terapije. Metode za procjenu individualnog unosa namirnica Anketa po sjećanju za 24 sata (engl. 24-hour Recall) je retrospektivna metoda koja se zasniva na sjećanju

ispitivane osobe o vrsti, količini i načinu pripreme namirnica konzumiranih tokom prethodna 24 sata i o vremenu konzumiranja namirnica (dnevni ritam obroka). U cilju dobijanja što tačnijih podataka, tokom intervjua predlaže se sistem višestrukog prolaza. Validnost ovakve ankete povećava se ako se ona ponovi 3-4 puta tokom godine, naročito kada postoji sezonski tip ishrane kao kod nas. Dnevnik ishrane se smatra „zlatnim standardom“ u procjeni ishrane. Cilj dnevnika ishrane je procjena ishrane tokom perioda od nekoliko dana (tri, pet ili najviše nedjelju dana), u kome pacijent/ispitanik sam popunjava tražene podatke. Praćenje treba da obuvati bar dva radna dana i jedan dan vikenda kako bi se uzele u obzir moguće nedjeljne razlike u ishrani. Da bi se dobili što precizniji podaci, pacijenti se instruišu o načinu mjerenja i bilježenja unesene hrane. Naročita pažnja posvećuje se veličini porcije koja može se procjenjivati „kućnim mjerama“ (šolja, kašika) ili direktno mjeriti, što povećava tačnost, ali smanjuje motivaciju ispitanika. Ova metoda je izuzetno uspješna kod visokomotivisanih pacijenata, na primjer, onih koji pate od poremećaja ishrane. OSNOVE PLANIRANJA INDIVIDUALNE ISHRANE I MEDICINSKE NUTRITIVNE TERAPIJE /MNT/ U savjetovalištu se pacijentima predlaže optimalna ishrana koja treba da obezbijedi unos svih nutrijenata neophodnih za održavanje morfološke i funkcionalne ravnoteže organizma, rast, razvoj i obnovu tkiva u kalorijskom iznosu koji je u okviru preporučenog i potrebnog, a u skladu sa normalnim indeksom uhranjenosti. Medicinska nutritivna terapija, pored toga, treba da pacijentima pomogne u ostvarivanju ciljeva liječenja oboljenja kod kojih je indikovana. Prvi korak u tom procesu je postavljanje tzv. “nutritivne dijagnoze”. To podrazumijeva primjenu metoda ispitivanja ishrane i stanja uhranjenosti i analizu dobijenih podataka. Njima su obuhvaćene i navike u ishrani /dijetetska ispitivanja/ ali i stanje uhranjenosti pojedinca /antropometrija i druge metode/. Analiza podataka i donošenje zaključka o stanju uhranjenosti omogućava da se na osnovu nutritivne i medicinske dijagnoze ljekara prepisuje nutritivna terapija jednako kako se pacijentu prepisuju i drugi oblici terapije kao što je medikamentozna ili operativna. Na 37

Z D R A V S T V O

osnovu postavljene nutritivne dijagnoze ljekar predlaže eukalorijsku, hiperkalorijsku ili hipokalorijsku ishranu u odnosu na procijenjene energetske potrebe, a u odnosu na medicinsku dijagnozu terapija se koriguje u pogledu makro i mikro nutritivnog statusa u skladu sa specifičnim zahtjevima za svakog pacijenta. Tako će, na primjer, postojati prijedlog kod dislipidemije da sastav unesenih masti bude izmjenjen u pravcu većeg sadržaja mononezasićenih masti ili povećano učešće hrane sa manjim glikemijskim indeksom kod osoba sa tip 2 dijabetesom melitusom (T2DM) ili eliminacija glutena kod celijakije. Samo sastavljanje ukupnog dnevnog obroka vrši se u pet koraka: • analiza prethodno dobijenih podataka ishrane i stanja uhranjenosti • određivanje energetskih potreba • usklađivanje sa preporučenim dnevnim unosom energije i nutrijenata • raspored obroka • primjeri dnevnih menija. PLANIRANJE I SASTAVLJANJE DNEVNOG OBROKA Da bi se isplanirala optimalna ishrana uvodi se pojednostavljen način koji podrazumijeva podjelu svih namirnica na grupe sa preporučenim brojem porcija u okviru svake grupe, a prema energetskim potrebama. Preporuke daju nacionalna udruženja i autoriteti u oblasti ishrane, a u nedostatku domaćih, koriste se preporuke drugih država. Kod nas su, na primjer, najčešće korištene preporuke Odsjeka za zdravlje američkog ministarstva poljoprivrede (engl. US Department of Health and Human Services i US Department of Agriculture). Preporuke se baziraju na podjeli svih namirnica u šest grupa u odnosu na na njihov sastav i glavne nutrijente koje obezbjeđuju, a grafički su date u obliku popularne piramide ishrane ili tanjira ishrane. Veličina porcije je standardizovana i olakšava poređenje namirnica unutar grupe. Porcije su izražene u uobičajenim jedinicama kao što su parče, šolja, komad ili u tačnim mjerama (grami, mililitri i sl.)

Prikaz slučaja pacijenta kod kojeg je provedena uspješna dijetoterapija Prvi dolazak: Broj kartona 694/10 Pacijent muškog pola, star 36 godina TV = 179,00 cm TM = 161,20 kg BMI = 50,37 kg/m2 Obim struka = 139,00 cm Tjelesna masnoća = 50,30% Iz anamneze se saznaje da pacijent ima porodično opterećenje vezano za gojaznost, dijabetes melitus tip 2, kardiovaskularna oboljenja i visok krvni pritisak. Biohemijski nalazi u prilgu: ukupni holesterol 5,9 mmol/L; HDL 1,17 mmol/L; LDL 4,02 mmol/L; trigliceridi 1,58 mmol/L; ŠUK 5,78 mmol/L; leukociti 8,2: eritociti 5,46; hematokrit 47,9%, hemoglobin 169; sediment urina uredan. Analizom 24-časovnog jelovnika utvrđen ukupan dnevni energetski unos od 5029,99 kcal. Analizom istog se uoči nepravilnost u ritmu obroka (izostavljanje doručka, prvi obrok crna kafa, konzumiranje punomasnih sireva i masnih mesnih prerađevina). Iz podataka o zdravstvenom ponašanju se utvrdi da je pacijent fizički neaktivan. Nutritivna Dg. Obesitas gr. III Dg. Obesitas gr. III abdominalnog tipa Hypercholesterolemia Rp. Hipokalorijska redukciona dijeta /2800 kcal/ Pacijentu je preporučen izbalansiran unos namirnica, usklađen sa dnevnim energetskim potrebama, sa redukovanim sadržajem holesterola i zasićenih masnih kiselina, uz povećan unos dijetnih vlakana i tekućine. Prema piramidi pravilne ishrane date su preporuke da u dnevnom obroku, koji će biti raspoređen u pet manjih obroka (tri glavna obroka i dvije užine), pacijent konzumira sljedeće namirnice: 10 porcija iz grupe žitarica (prednost dati proizvodima od punog zrna žita, a iz ishrane isključiti namirnice od bijelog brašna, bijele riže, slatka peciva, pite, pice); 3 šolje mlijeka ili mliječnih proizvoda bez ili sa malo masnoće; 200 g mesa ili zamjene za meso, prednost dati u izboru posnom mesu (dva dana u nedjelji konzumirati nešto iz grupe crvenog mesa, tri dana bijelo pileće meso i dva dana ribu); konzumirati 3-5 porcija povrća (praviti kombinacije povrća sa što više različitih boja); 2-3 porcije voća (izbjegavati voće sa visokim sadržajem šećera, kao i suvo voće); 7-8 kafenih kašičica ulja (prednost dati maslinovom ulju, hladno cijeđenom) i po želji u ukupnom energetskom unosu do 350 kcal je dozvoljeno da se napravi izbor namirnica, osim preporučenih.

Pacijentu se preporuči priprema namirnica sa naglaskom za izbjegavanje prženja ili pečenja u dubokoj masnoći, pohovanja, pripreme saftova i umaka sa masnoćom, a preporuči se kuvanje na vodi ili pari, dinstanje namirnica, termička obrada u foliji ili povremeno na električnom roštilju ili ražnju. Takođe se da savjet o primjeni masnoće na kraju termičke obrade namirnica. Preporuči se izbjegavanje unosa punomasnih namaza kao što su kajmak, majoneza, svinjska mast, prelivi za salate sa visokim sadržajem masnoće, konzumiranje slatkiša, kolača, industrijskih sokova, hiperenergetskih napitaka, zaslađenih čajeva. Dnevo se preporuči oko 2,5 L tekućine, sa naznakom da prednost treba dati vodi, nezaslađenim čajevima, povrtnim supama, svježe cijeđenim sokovima od povrća i nešto manje od voća, bez dodavanja šećera. Osim preporuka za pravilnu ishranu, pacijent je dobio i preporuke za provođenje programirane fizičke aktivnosti u trajanju od jedan sat dnevno (šetnja, vožnja bicikla, plivanje…), uz redovnu ljekarsku kontrolu. Nakon godinu dana postignuti su sljedeći rezultati: Kontrola nakon godinu dana: Broj kartona 694/10 Pacijent NN muškog pola, star 37 godina TV = 179,00 cm TM = 87,90 kg BMI = 27,40 kg/m2 Obim struka = 91,00 cm Tjelesna masnoća = 21,60% Iz anamneze se saznaje da je pacijent dobrog zdravstvenog stanja. Biohemijski nalazi u prilgu: ukupni holesterol 4,70 mmol/L; HDL 1,60 mmol/L; LDL 2,60 mmol/L; trigliceridi 0,53 mmol/L; ŠUK 4,40 mmol/L; urea 4,60 mmol/L; kreatinin 67 nmol/L; mokraćna kiselina 241,00 nmol/L; ukupni bilirubin 11,60 nmol/L; AST 31 U/L; ALT 44 U/L; leukociti 5,80: eritociti 4,78; hematokrit 44,00%, hemoglobin 143,00; sediment urina uredan. Nutritivna Dg. Adipositas Dg. Adipositas Rp. Hipokalorijska redukciona dijeta /2600 kcal/ Pacijentu se preporučuje da nastavi sa pravilnom ishranom i fizičkom aktivnosti uz povremene kontrolne preglede u savjetovalištu. Iz navedenog prikaza slučaja se uočava kako se, primjenom MNT-a, mlada osoba iz grupe izrazito visokog rizika za razvoj srčanog i/ili moždanog udara i posljedičnoj invalidnosti i onesposobljenosti, nakon godinu dana primjene MNT-a, našla u grupi fiziološki uhranjenih osoba.

Z D R A V S T V O

18. novembar

Evropski dan svjesnosti o antibioticima

vropski dan svjesnosti o antibioticima (European Antibiotic Awareness Day-EAAD) obilježava se 18. novembra svake godine širom Evrope. Kao dio ove inicijative, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, uz podršku Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti, i Svjetska zdravstvena organizacija provode kampanju podizanja svijesti o antibioticima u Republici Srpskoj pod nazivom Racionalna upotreba antibiotika danas, efikasnija zaštita zdravlja sutra. Kampanja se bazira na podizanju svijesti o racionalnoj i pravilnoj upotrebi antibiotika, antibiotskoj rezistenciji te drugim rizicima neadekvatne upotrebe antibiotika među zdravstvenim radnicima i pacijentima, odnosno u opštoj populaciji. Tokom kampanje, u Institutu za javno zdravstvo održane su dvije radionice (30.9. i 17.11.2014. godine) koje su obuhvatile teme koje se odnose na potrošnju antibiotika u Republici Srpskoj, epidemiološki i mikrobiološki značaj antibiotske rezistencije i potrošnje antibiotika, preventivnu upotrebu antibiotika, te legislativu koja reguliše ovu oblast. Radionicama su prisustvovali predstavnici bolnica i domova zdravlja širom Republike Srpske te predstavnici relevantnih institucija kao što su Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH, Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, Inspektorat Republike Srpske, Komora doktora medicine Republike Srpske, Farmaceutska komora Republike Srpske, Farmaceutsko društvo Republike Srpske i drugi. Osnovni zaključci radionice su: • Republika Srpska je zakonski regulisala praćenje potrošnje i prometa gotovih lijekova. Institut za javno zdravstvo od 2009. godine izrađuje godišnji izvještaj o prometu i potrošnji gotovih lijekova u Republici Srpskoj. • Vanbolnička potrošnja u proteklom petogodišnjem periodu (od

Pripremile: Ljubica Bojanić, mr ph., mr sc. dr Slađana Šiljak, spec. socijalne medicine

•

2009. do 2013. godine) za lijekove J01 grupe je u prosjeku oko 18 DDD/1000 stanovnika/dan (18,27;20,87;16,78;15,03;17,21) (DDD-definisana dnevna doza), što je u skladu sa evropskim preporukama; Bolnička potrošnja u periodu od 2009 do 2013. godine iznosi redom 0,77, 0,46, 0,47, 0,44 i 0,43 DDD/100 bolesničkih dana; Epidemiološki značaj antibiotske rezistencije je povećan morbiditet, povećan mortalitet, produžen boravak u bolnici, odlaganje odgovarajuće antibiotske terapije, lošiji kvalitet života i povećani troškovi u zdravstvu; Najvažniji faktor koji dovodi do pojave antimikrobne rezistencije je NERACIONALNA UPOTREBA ANTIBIOTIKA. Neracionalna upotreba antibiotika podrazumijeva sljedeće: propisivanje antibiotika neosnovano i bez stvarne potrebe/indikacije, primjena antibiotika odložena u kritično bolesnih pacijenata, prečesto i uopšteno upotrebljavanje širokospektral-

nih antibiotika, neadekvatno upotrebljavanje antibiotika uskog spektra, neadekvatno doziranje antibioticima, prekratka, preduga ili terapija bez rezultata mikrobiološke kulture (antibiograma). • Infekcije izazvane bakterijama rezistentnim na antibiotike izazivaju oko 25.000 smrtnih slučajeva godišnje u EU i oko 1.500.000.000 € dodatnih troškova. • Sažetak podataka o trendu antibiotske rezistencije u periodu od 2009. do 2012. godine u EU: -- Rezistencija E. coli i K. pneumoniae na cefalosporine treće generacije je značajno porasla na nivou EU/EEA. -- Kombinovana rezistencija K. pneumoniae na cefalosporine treće generacije, fluorohinolone i aminoglikozide je značajno porasla na nivou EU/EEA. Porast kombinovane rezistencije K. pneumoniae znači da liječenje ovih infekcija možemo postići samo antibioticima posljednje linije odbrane, kao što su karbapenemi. 39

Z D R A V S T V O

seksualno prenosivih bolesti kod žrtava silovanja. Najpravilnije je da se preporuke za profilaksu usklade sa važećim vodičima i antimikrobnom rezistencijom na lokalnom nivou te je od izuzetnog značaja da one budu praćene. • U očekivanju savršenog novog antimikrobnog lijeka potrebno je pažljivije i racionalnije da propisujemo i koristimo u profilaksi lijekove kojima danas raspolažemo.

-- Procenat K. pneumoniae rezistentne na karbapeneme je već visok, sa trendom porasta u pojedinim zemljama u EU! -- Visok nivo rezistencije Acinetobacter spp. na karbapeneme (> 25%) u gotovo pola zemalja koje su dostavile izvještaj u 2012. godini u EU. -- Procenat meticilin – rezistentnog S. aureus (MRSA) u posljednjih nekoliko godina pokazuje trend značajnog opadanja na nivou EU/ EEA. Međutim, MRSA ostaje >25 % u više od ¼ zemalja koje su u mreži prijavljivanja antibiotske rezistencije, uglavnom južne i istočne Evrope. -- U 2012. godini je procijenjeno oko 450.000 novih slučajeva tuberkuloze izazvane multirezistentnom bakterijom (MDR-TB) u svijetu. -- Pojava sojeva tuberkuloze izrazito rezistentnih na lijekove (XDRTB) je registrovana u 92 zemlje širom svijeta. -- U nekoliko zemalja je potvrđeno neuspješno liječenje gonoreje lijekovima posljednje linije odbrane – trećom generacijom cefalosporina. -- Široko rasprostranjena je i rezistencija E.coli na fluorohinolone. • Antibiotska rezistencija je izuzetno veliki javnozdravstveni problem ako se uzme u obzir da je mali broj novih antibiotika koji bi mogli da liječe infekcije rezistentne na postojeće antibiotike. • 18. novembar – Evropski dan svjesnosti o antibioticima. • Profilaktička primjena antibiotika - za profilaksu perioperativnih zahvata, recidiva reumatske groznice, meningokoknih infekcija, bakterijskog endokarditisa, recidivirajućih infekcija urinarnog trakta kod žena, 40

Preporuke Svjetske zdravstvene organizacije 1. Izrada nacionalnog plana za praćenje, nadzor i suzbijanje antibiotske rezistencije; 2. Jačanje dijagnostičkih i laboratorijskih kapaciteta; 3. Osiguranje nesmetane dostupnosti esencijalnih lijekova odgovarajućeg kvaliteta; 4. Regulisanje i promocija racionalne upotrebe lijekova, uključujući i veterinarsku medicinu te osiguranje adekvatne njege pacijenta; 5. Ojačana prevencija i kontrola infekcija (IPC); 6. Podsticaj za inovacije, istraživanja i razvoj novih alatki za smanjenje antimikrobne rezistencije. Preventivne mjere i preporuke 1. Kontinuirana edukacija zdravstvenih radnika koji propisuju i izdaju antibiotike; 2. Izrada i primjenjivanje bolničkih vodiča i politike za antibiotike, koji su zasnovani na dokazima; 3. Monitoring bolničke antibiotske rezistencije i potrošnje antibiotika, da bi se dale adekvatne preporuke za empirijsko liječenje antibioticima u teško oboljelih pacijenata; 4. Pravovremeni početak terapije i optimalno trajanje antibiotske profilakse u hirurgiji;

5. Uzimanje mikrobioloških uzoraka prije inicijalne terapije antibioticima te monitoring antibiograma i liječenje bazirano na antibiogramu; 6. Propisivanje antibiotika samo ukoliko je zaista neophodno - NE U SLUČAJU PREHLADE ILI GRIPE; 7. Propisivanje i izdavanje odgovarajućih antibiotika za određenu bolest, odgovarajuće doze i trajanja terapije; 8. Poboljšanje komunikacije doktora i ostalih zdravstvenih radnika sa pacijentima i podizanje svijesti o antimikrobnoj rezistenciji; 9. Poboljšanje sanitetsko-higijenskih mjera; 10. Upotreba antibiotika samo kada ih propiše doktor; 11. Provođenje kompletne terapije antibioticima, čak i kada se pacijent osjeća bolje; 12. Ne dijeliti antibiotike preostale od terapije drugima i ne upotrebljavati one koji su ostali od preporučene terapije; 13. Dalje raditi na prikupljanju podataka o potrošnji lijekova u Republici Srpskoj, na tome da se podaci koje imamo koriste u farmakoepidemiološke svrhe; provesti studiju poređenja potrošnje sa zemljama u okruženju i dati preporuke; 14. Detaljnija analiza propisivačke prakse u odnosu na terapijske vodiče; 15. Opremiti referentnu laboratoriju za dijagnostiku antimikrobne rezistencije na svim nivoima, sistemski monitoring i nadzor nad antibiotskom rezistencijom i uključivanje u Evropsku mrežu nadzora nad antimikrobnom rezistencijom (EARS-Net). Doprinos smanjenju antibiotske rezistencije bi trebalo da bude cilj svakom pojedincu, jer samo na taj način i koordinisanom aktivnošću možemo sačuvati efikasnost antibiotika za buduće generacije, što nam je velika dužnost i obaveza. Takođe, kao dio kampanje distribuirali smo materijale (postere i letke) za zdravstvene ustanove i pacijente, koji sadrže informacije o antibiotskoj rezistenciji, kao i preporuke za suzbijanje antibiotske rezistencije. Svi materijali su preuzeti od Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti i prevedeni, a možete ih preuzeti na internet stranici Instituta.

Z D R A V S T V O

Gripa i nadzor nad respiratornim infekcijama

ripa je virusno respiratorno oboljenje koje se redovno javlja u sezonskim epidemijama u zimskim mjesecima. Obično pogađa svaku zemlju u trajanju od 1-2 mjeseca, dok u čitavoj Evropi traje četiri mjeseca. Sporadične infekcije se javljaju i van sezonskog perioda, tj. u toplim mjesecima, ali je učestalost obolijevanja izuzetno niska. Gripa se prenosi sa osobe na osobu kašljanjem i kihanjem te dodirom ruku. Svake godine u epidemiji sezonske influence, oboli od tri do pet miliona ljudi sa težim kliničkim simptomima, a 300.000 – 500.000 i umre. Teške komplikacije su najčešće prijavljivane kod djece uzrasta do dvije godine, a djeca do pet godina su u mnogo većem riziku nastanka febrilnih konvulzija 90% smrtnih slučajeva uzrokovanih gripom i više od pola svih hospitalizacija se javlja u kohorti populacije preko 65 godina. Osoba koja ima gripu može osjećati: • groznicu • povišenu temperaturu • kašalj • hunjavicu • bolove u mišićima i zglobovima • ekstremni umor • glavobolju • bol u grlu • proljev i povraćanje.

Pripremila: mr sc. med. dr Nina Rodić-Vukmir, specijalista epidemiolog

Na početku smo nove sezone gripe 2014/15, a samim tim i početka nadzora nad oboljenjima sličnim gripi (ILI), akutnim respiratornim infekcijama (ARI) i teškim akutnim respiratornim infekcijama (SARI), a prema definicijama Svjetske zdravstvene organizacije. I ove godine IZJZ RS će sedmično prijavljivati sve slučajeve ovih oboljenja u bazu Evropskog centra za kontrolu zaraznih bolesti (ECDC), preko zbirnih prijava prema polu i uzrasnim kategorijama, iz svih domova zdravlja i bolnica Republike Srpske, a koje ćemo dobijati preko naših regionalnih zavoda. Prema preporukama Svjetske zdravstvene organizacije nadzor je počeo u 40. nedjelji, odnosno 1.10.2014. godine, a završava se u 20. nedjelji sljedeće godine. Od ove godine uvodimo i posebnu vrstu nadzora – “sentinel” nadzor nad gripom, koji se kao takav prvi put uvodi u naš sistem. On podrazumijeva sistematično, redovno uzimanje uzoraka od oboljelih prema određenom rasporedu u reprezentativnom uzorku populacije. Koristi se za praćenje opterećenja populacije gripom, pojavu novih sojeva vi-

rusa, zastupljenosti respiratornih bolesti u odnosu na sve druge razloge javljanja ljekaru ili hospitalizacija. U ovu vrstu nadzora za početak su uključeni UB KC Banjaluka i DZ Banjaluka. Na ovaj način svake sedmice će se uzimati po jedan uzorak od oboljelih ILI, odnosno SARI slučajeva, ukoliko ih navedene ustanove budu prijavile. Takođe, ove sezone, uz podršku Centra za kontrolu bolesti iz Atlante, SAD, (CDC Atlanta), testiraćemo svakog pacijenta sa simptomima gripe koji bude hospitalizovan u svakoj bolnici u Republici Srpskoj i na taj način utvrditi prvo da li se radi o gripi, a onda i o kojem soju je riječ. Obaveza svake bolnice je da ovakvog pacijenta prijavi nadležnom regionalnom centru IZJZ, nakon čega će im biti dostavljeni setovi za uzimanje uzorka i potom će biti transportovani u PCR laboratoriju IZJZ RS na testiranje. Sve podatke ćemo prijaviti u bazu Evropskog centra za kontrolu zaraznih bolesti i Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji. Vakcinacija protiv gripe se primjenjuje već više od 50 godina i jedna je od najefikasnijih preventivnih intervencija u medicini i sa zdravstvenog i sa ekonomskog aspekta. Vakcinisati se treba svake sezone od oktobra do kraja decembra, a vak41

Z D R A V S T V O

cinacija protiv gripe je važna jer: • smanjuje mogućnost obolijevanja od gripe koja je sama po sebi iscrpljujuća bolest, • smanjuje rizik od aktivacije i komplikacija postojeće hronične bolesti (astme, dijabetesa, srčanih bolesti i drugo), • smanjuje rizik hospitalizacija zbog nastalih komplikacija (zapaljenje pluća), • smanjuje mogućnost prenosa bolesti na ljude koji nas okružuju, a koji mogu biti posebno ugroženi ukoliko obole od gripe (npr. zdravstveni radnici zaposleni na specifičnim odjeljenjima: onkološkim, pedijatrijskim, jedinicama za intenzivno liječenje itd.). Dana, 27.10.2014. godine u Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske počela je vakcinacija protiv gripe za kategorije stanovništva koje se žele vakcinisati prema ličnom izboru. Vakcinacija se preporučuje svim osobama i djeci starijoj od šest mjeseci, a posebno hroničnim bolesnicima, osobama starijim od 65 godina, djeci, zdravstvenim radnicima i zaposlenim u sektorima i službama od javnog značaja (policija, prosvjeta, komunalna preduzeća itd). Osobe sa bilo kojom aktivnom infekcijom i povišenom temperaturom treba da sačekaju sa vakcinacijom do ozdravljenja. Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske obezbijedio je besplatne vakcine za određene kategorije stanovništva u količini od 12.000 doza, a prema dostavljenim listama Fondu zdravstvenog osiguranja o broju prioritetnih bolesnika koji imaju pravo na besplatno vakcinisanje. U te kategorije spadaju: pacijenti na hemodijalizi, insulin zavisni dijabetičari, pacijenti koji su imali operacije na srcu (stent, balon dilatacija, bajpas, pesmejker, vještačke valvule), oboljeli od reumatske groznice, cistične fibroze, mišićne distrofije, multiple skleroze, pacijenti koji su završili hemioterapiju, HIV pozitivne osobe i oboljeli od AIDS-a, kao i lica sa posebnim potrebama, smještena u domove. 42

Regionalni dijabetes forum u Zagrebu

Zagrebu je 21. i 22. oktobra 2014. godine, u saradnji Republike Hrvatske i Kraljevine Danske, održan „Regionalni dijabetes forum“ na kojem se, uz prevenciju i liječenje, posebno govorilo o ekonomskom efektu dijabetesa te o važnosti ranog otkrivanja bolesti. Od ove hronične nezarazne bolesti u Evropi danas boluje približno 57 miliona ljudi, što je gotovo 8,5 % odrasle populacije od 20 do 80 godina. Moderan način života, nezdrave navike, premalo kretanja i nezdravo konzumiranje hrane koje dovodi do pretilosti dodatno doprinosi broju oboljelih te se procjenjuje da se na liječenje dijabetesa u Evropskoj uniji potroši 147 milijardi američkih dolara godišnje. Organizatori „Regionalnog dijabetes foruma“ bili su Ministarstvo zdravlja Hrvatske, Hrvatski zavod za

javno zdravstvo i Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje, pokrovitelj je bio predsjednik Hrvatske Ivo Josipović, a partneri Ambasada Kraljevine Danske u Hrvatskoj i Kompanija „NovoNordisk“. Forum je okupio tvorce zdravstvenih politika, ministre, predstavnike međunarodnih organizacija, udruženja pacijenata, zdravstvene radnike, osobe s dijabetesom i medije iz regiona. O važnosti prevencije dijabetesa na „Regionalnom dijabetes forumu“ govorili su i danska kraljica Margareta II te hrvatski predsjednik Ivo Josipović. Forumu su prisustvovali i v.d.direktora Instituta za javno zdravstvo RS Slobodan Stanić i pomoćnik direktora za medicinske poslove Janja Bojanić. Pripremila: Milka Mrđa, portparol IZJZ RS

Z D R A V S T V O

Tri godine rada

Centar za zdravstveni menadžment Pripremio: Aljoša Đudurović JZU Institut za javno zdravstvo Centar za zdravstveni menadžment Jovana Dučića 1, 78000 Banjaluka Tel. +387 51/248-364 www.phi.rs.ba https://www.facebook.com/ CentarZaZdravstveniMenadzment www.twitter.com/CentarZaMng

snivanje Centra za zdravstveni menadžment bilo je predviđeno Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, kojim je JZU Institutu za javno zdravstvo data nadležnost za obavljanje poslova edukacije iz oblasti zdravstvenog menadžmenta. Centar za zdravstveni menadžment počeo je sa radom krajem 2011. godine. Ubrzo nakon toga su, kroz Projekat jačanja zdravstvenog sektora (HSEP), obezbjeđena finansijska sredstva za realizaciju edukacija iz zdravstvenog menadžmenta za polaznike iz domova zdravlja u Republici Srpskoj. Potreba za unapređenjem menadžerskih kapaciteta osoblja domova zdravlja dovela je do razvoja specifičnih edukacija iz oblasti zdravstvenog menadžmenta. Kroz projekat je podržana edukacija menadžera svih domova zdravlja putem četiri nastavna modula: (1) Organizacioni menadžment u zdravstvenim ustanovama; (2) Upravljanje kvalitetom zdravstvene zaštite; (3) Menadžment ljudskih resursa u zdravstvenim ustanovama i (4) Zdravstvena ekonomika i finansiranje zdravstvene zaštite. Svrha ovakvog programa edukacije bila je obučavanje rukovodećeg osoblja domova zdravlja za primjenu savremenih menadžerskih znanja i vještina. Pored ova četiri nastavna modula, u okviru istog projekta je za druge ciljne grupe realizovana edukacija na dva kratka kursa: (1) Upravljanje promjenama za timove porodične medicine i (2) Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama. Nastavni modul Organizacioni menadžment u zdravstvenim ustanovama je, od avgusta 2012. do oktobra 2013. godine, završilo preko 350 učesnika, uglavnom direktora, menadžera srednjeg nivoa i glavnih sestara/teh-

Doc. dr Severin Rakić, načelnik Centra za zdravstveni menadžment

ničara, iz svih domova zdravlja. Kroz sedmodnevnu interaktivnu edukaciju na ovom modulu, polaznici su se upoznali sa kontekstom zdravstvenog sistema Republike Srpske kao i sa opštim i specifičnim aspektima organizacije zdravstvenih ustanova. Cilj edukacije na nastavnom modulu Upravljanje kvalitetom zdravstvene zaštite bio je da se polaznici osposobe za realizaciju zadataka rukovodnog osoblja koji se odnose na obezbjeđenje kvaliteta zdravstvene zaštite, primjenom menadžerskih metoda upravljanja sistemom kvaliteta u zdravstvenoj ustanovi. Edukacija je realizovana u periodu od avgusta 2012. do oktobra 2013. godine. Uspješno ju je završilo 284 polaznika.

Od marta 2013. do aprila 2014. godine, kroz realizaciju edukacije na nastavnom modulu Menadžment ljudskih resursa u zdravstvenim ustanovama, izvršena je obuka 238 polaznika za primjenu savremenih pristupa u upravljanju ljudskim resursima u domovima zdravlja. Pohađanjem edukacije na nastavnom modulu Zdravstvena ekonomika i finansiranje zdravstvene zaštite 220 polaznika steklo je praktično primjenljiva znanja, koja će omogućiti bolje upravljanje finansijama u ustanovama iz kojih dolaze. Edukacija je realizovana u periodu od aprila do oktobra 2014. godine. Centar za zdravstveni menadžment je u okviru Projekta za jačanje zdravstvenog sektora (HSEP) uspješno realizovao i edukaciju na kratkom kursu Upravljanje promjenama za timove porodične medicine. Ova petodnevna edukacija je bila namijenjena doktorima i medicinskim sestrama koji rade u timovima porodične medicine. Tokom 2,5 godine edukaciju je prošao 321 tim porodične medicine iz 33 doma zdravlja. Od oktobra 2013. do aprila 2014. godine realizovana je i edukacija na kratkom kursu Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim

Z D R A V S T V O

ustanovama. Ovu edukaciju završilo je ukupno 716 polaznika iz svih javnih zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj. Uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite za inicijalno funkcionisanje Centra za zdravstveni menadžment, kroz Projekat jačanja zdravstvenog sektora je realizovano 530 dana edukacija, kroz koje je prošlo skoro 3.000 polaznika iz zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj. Pored toga, Centar je razvijao i realizovao specifične vidove edukacija koje su koncipirane u skladu sa karakterističnim zahtjevima zdravstvenih ustanova. Ovakav vid edukacija vršen je na komercijalnoj osnovi, a većinski u svrhu pružanja pomoći zdravstvenim ustanovama u procesu pripreme za sertifikaciju kod ASKVA. Pored mnogobrojnih privatnih zdravstvenih ustanova (specijalističke ambulante i specijalistički centri) koje su korišćenjem usluga Centra lakše stigle do statusa sertifikovane ustanove, u posljednje vrijeme raste broj privatnih stomatoloških ambulanti koje, uz pomoć Centra, prolaze kroz proces pripreme za sertifikaciju. Centar za zdravstveni menadžment je do sada direktno pomogao, ili još pomaže, preko 30 javnih i privatnih zdravstvenih ustanova u sticanju statusa sertifikovane zdravstvene ustanove.

U ovom trenutku, Centar za zdravstveni menadžment učestvuje i u Projektu jačanja sestrinstva u BiH (ProSes), koji se realizuje putem Fondacije „Fami“. U okviru ovog projekta, Centar za zdravstveni menadžment je razvio edukaciju na nastavnom modulu Standardne operativne procedure i unapređenje kvaliteta sestrinske njege u zdravstvenim ustanovama. Ova edukacija se realizuje u periodu od septembra 2014. do juna 2015. godine, a pohađaju je medicinske sestre iz sertifikovanih zdravstvenih ustanova.

Centar za zdravstveni menadžment, pored toga što realizuje edukaciju zdravstvenih radnika, istovremeno gradi i lokalnu bazu predavača iz oblasti zdravstvenog menadžmenta. Tokom dosadašnjih edukacija, u izvođenje nastave je bilo uključeno preko četrdeset lokalnih predavača. Svrha ovakvog pristupa je stvaranje sopstvene baze lokalnih predavača u Republici Srpskoj koji će, nezavisno od projektne podrške, biti spremni da nastave proces edukacije zdravstvenih radnika iz oblasti menadžmenta, gdje god se za tim ukaže potreba.

JZU Institut za javno zdravstvo - Centar za zdravstveni menadžment započinje sa izvođenjem edukacija na kursu „Priprema projekata u zdravstvu“. Putem ove edukacije težimo da osposobimo polaznike da učestvuju u radu timova za pripremu projekata, uvažavajući pri tome osnovne principe projektnog menadžmenta i zahtjeve finansijera projekata. Očekujemo da ćemo putem ove edukacije pomoći izgradnju kapaciteta i interesa zdravstvenih ustanova za apliciranje na novim EU programima prekogranične saradnje, čije pokretanje se očekuje tokom 2015. godine. Primarne ciljne grupe su osoblje zdravstvenih ustanova, organizacija civilnog društva, institucija zdravstvenog sistema i javne uprave, čije odgovornosti obuhvataju (ili će obuhvatati) učešće u radu timova zaduženih za pripremu projekata. Ukoliko u Vašoj ustanovi/organizaciji postoji interes za edukacijom iz oblasti pripreme projekata u zdravstvu, sve dalje informacije o kursu i načinu prijavljivanja možete dobiti u Centru za zdravstveni menadžment na telefon 051-248-364.

druženje za uzajamnu pomoć u duševnoj nevolji ‘’Sonata’’ formirano je u Trebinju novembra 2000. godine. Od početaka pa do danas, Udruženje je organizator brojnih aktivnosti i edukacija, u kojima aktvino učešće uzimaju kako korisnici, tako i članovi udruženja. Udruženje broji oko 80 članova, koji svojim volonterskim radom pomažu njegov rad. Otvoreno tokom čitave radne sedmice, gdje korisnici i članovi imaju priliku da učestvuju na radionicama. Sedmični raspored radionica i edukacija obuhvata održavanje dva puta sedmično radionice francuskog i engleskog jezika, informatičke radionice, radnookupacionu terapiju (likovna sekcija sa izradom ručnih radova, slikanjem na staklu, radom sa školjkama ili u dekupaž tehnici, pravljenje nakita), psihoterapeutske radionice. Svakog mjeseca organizuju se i po dvije edukacije sa različitim temama. Za sve naše aktivnosti prioritet imaju želje naših članova i korisnika. Radionice i edukacije vodi stručno osoblje: magistri francuskog i engleskog jezika, socijalni radnik, psiholog, psihijatar i psihoterapeut.

Z D R A V S T V O

“Sonatini’’ snovi Pripremila: Anđela Drašković, dipl. psiholog

čali izlazak druge Natašine, a Jasnine prve knjige. Gosti na promocijama su bili učenici Muzičke škole Trebinje, koji su svojim izvedbama upotpunili ovaj događaj, kao i djeca iz igraonice ‘’Ciciban’’, koja su čitala stihove ovih autorki. Promocije knjiga su popraćene međunarodnim učešćem a obje su pomogli Hidroelektrane na Trebišnjici i ElektroDruga promocija ovih knjiga upriliče- privreda Republike Srpske. na je u trebinjskom Domu penzionera Napomena: Sve osobe na fotografijama dale su za prijatelje udruženja iz Srbije i Crne svoju saglasnost za njihovo objavljivanje. Gore, koji su svojim prisustvom uveli-

Promocija: Dom mladih

Udruženje je za svoje članove, ali i goste, uspjelo da sa najminimalnijim sredstvima uredi i dvorište ispred prostorija u kojima boravimo, radimo i družimo se, a gdje se u ljetnim danima korisnici i članovi druže i pomažu jedni drugima. Ideje o načinu uređenja su dali korisnici koji su zajedno, uz pomoć članova, dvorište pretvorili u opuštenu prijatnu oazu. Među posljednjim aktivnostima udruženje je ponosno na to što je ove godine uspjelo da organizuje dvije promocije knjiga naših članova Nataše Stanić i Jasminke Kumro. Prva promocija je održana u Domu mladih u Trebinju, gdje su lokalnoj zajednici predstavljene dvije knjige: ‘’Sonatini snovi’’ koju je napisala Nataša Stanić i ‘’Sjećanja’’, autorke Jasminke Kumro. Promocija je prošla medijski veoma zapaženo, uz prijatelje, članove udruženja i lokalnu zajednicu.

Promocija: Dom penzionera

Sa promocije u Domu mladih

Z D R A V S T V O

uzikoterapija otvara drugi kanal komunikacije. Njena snaga je potcijenjena u radu s invalidnom djecom, kaže prof. dr Bengt Lagerkvist, neuropedijatar iz Švedske, koji je radni vijek posvetio ovoj grupi pacijenata. Ovu metodu predstavio je zdravstvenim profesionalcima Dječjeg odjeljenja Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka. S obzirom na to da se ovakav “zdravstveni instrument” nedovoljno koristi u praktičnom radu, razgovor sa prof. Lagerkvistom otkriva mnoge prednosti muzikoterapije. Medici.com Koja je to i kakva snaga muzike u komunikaciji sa invalidnom djecom? Prvo želim istaći sa sam ponovo u Zavodu “Zotović” nakon 18 godina. Zaista sam impresioniran renoviranim prostorom. I pored jezičke barijere osjećao sam se kao kod kuće. Prijatno sam iznenađen motivisanošću medicinskog osoblja Dječjeg odjeljenja za usvajanjem novih znanja. Muzikoterapija je moj interes u posljednjih nekoliko godina. Suština ove metode je upravo u komunikaciji jer nam otvara njen drugi kanal. Ali, mislim da je njena snaga potcijenjena, pogotovo imajući u vidu prednosti u komunikaciji sa invalidnim osobama. Istraživanje koje smo proveli u Švedskoj, u koje sam bio uključen, pokazalo je da u ljepoti muzike jednako uživaju djeca koja nemaju poteškoća u psihofizičkom razvoju i ona koja ih imaju. Postoje brojni pojedinačni izvještaji da nekad odrasla osoba sa onesposobljenjem nije u stanju da razumije naše naloge kada ih zamolimo da nešto urade. Međutim, to razumijevanje značajno poraste u momentu kada tu poruku otpjevamo. Iz tih razloga, mislim, da je muzikoterapija upravo kao način komunikacije potcijenjena. Ona ima snagu da stalnim ponavljanjem jednostavnih naloga, kroz proste napjeve, dijete ima bolju šansu da nas razumije i da tako izazovemo željenu reakciju. Posjećujući pojedine dijelove Dječjeg odjeljenja unutar Zavoda “Zotović” zaista sam impresioniran onim što sam vidio, jer je to u samom vrhu evropskog kvaliteta usluga u području habilitacije i rehabilitacije. Bilo mi je drago čuti da su neki od terapeuta i logopeda tokom svog rada koristili muziku. Postoje situacije da zajedno s djecom pjevaju, odnosno daju im naloge kroz jednostavne pjesme. Možda i nije trebalo da budem iznenađen, jer svaki terapeut koji je znatiželjan, iskusan i motivisan za rad s djecom tražiće načine za bolju međusobnu komunikaciju. 48

Snaga muzike u radu s invalidnom djecom

Prof. dr Bengt Lagerkvist, neuropedijatar iz Švedske

Kako biste vi definisali ovu metodu? Muzikoterapija predstavlja kombinaciju dobro definisanih ciljeva, odnosno šta želimo postići kroz njene ciljeve, kakvu muziku želimo da dijete sluša, šta da razumije, koje pokrete da izvede. Muzika i pokret čine suštinu muzikoterapije. Prikazao sam u “Zotoviću” nekoliko video-klipova gdje se na prost način pokazuje kako se usklađuju nalozi kroz jednostavne pjesme i šta se želi postići u smislu terapijskog pokreta. Dogovorili smo da pošaljem dodatni materijal na engleskom jeziku, koji će ovdje u Trapistima (lokacija Zavoda) prevesti i vjerujem vrlo lako koristiti kao još jednu efikasnu metodu u radu s invalidnom djecom. S obzirom na različitosti nacionalnih muzičkih kultura, da li je ovaj model artikulacija takvih razlika? Bebe su okružene muzikom i prije rođenja. Kada se rode roditelji im tepaju, pjevaju. Treba naći onu muziku koja je česta, prepoznatljiva, s kojom se djeca mogu sroditi. Možda toliko nije riječ o muzici, koliko o pjevanju, o odabiru pravih slogova. Pjevanje treba da bude potpuno jednostavno. Svako od nas može pjevati. Koliko je muzikoterapija raširena u Švedskoj i to ne samo u dječjoj populaciji, nego i opštoj? Potpuno ste u pravu. Muzika se ne koristi samo kao jedna od metoda u habilitaciji i rehabilitaciji već i u relaksaciji, odnosno za postizanje nekog smirenijeg

stanja, čak i u procesu preoperativne pripreme, u postoperativnom toku pa čak i u okviru palijativne njege, gdje se pomoću muzike postiže visok stepen utjehe. Mozak drugačije procesira muziku nego što prerađuje ono što dobijamo kao informaciju putem govora. Kad govorimo o tom susretu terapeuta i pacijenta, terapeut je uvijek u situaciji da se odmakne i da sagleda stvarne potrebe tog pacijenta: šta je to što bi njemu u tom trenutku najviše odgovaralo i prijalo. Muzikoterapija i uopšte snaga muzike je potcijenjena kao mogući metod u terapiji i radu s djecom i odraslima. Ona može pomoći zdravstvenim profesionalcima da kod pacijenta pokrenu neke aktivnosti, ali isto tako da se osjećaju smirenije i opuštenije. U Skandinavskim zemljama postoje centri gdje se obrazuju terapeuti za primjenu muzike u terapiji. Muzikom utičemo na autonomni nervni sistem. Sve se to postiže učenjem, ali najviše iskustvom, zaključuje naš sagovornik iz Švedske prof. dr Benkt Lagerkvist, neuropedijatar, koji je svoju misiju u BiH kao saradnik Svjetske zdravstvene organizacije, počeo 1994. godine učestvujući u projektima rehabilitacije žrtava rata. Bio je koordinator razvojnog programa pomoći švedske vlade BiH u tri segmenta. Prvi se odnosio na edukaciju članova tima za mentalno zdravlje, drugi je osnivanje Odsjeka za socijalni rad na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Banjaluci, a treći je bio dvogodišnji trening za ciljanu grupu psihologa i psihijatara u oblasti dječje i adolescentske psihijatrije koja u tom periodu još nije bila dovoljno prepoznata kao posebna specijalnost. Od tada raduje se svakom novom dolasku, a posebno posjeti poznatom “Zotoviću” u Trapistima. Oduševljen je domaćinskim gostoprimstvom i voli kao primjer da navodi krsnu slavu Banje Mlječanice, gdje je prvi put prisustvovao ovom jedinstvenom tradicionalnom činu srpskog naroda. Na pomen ovog događaja, prof. dr Lagerkvist na srpskom jeziku tečno izgovara sarma. Anđa S. Ilić

Ulcus molle

Češće se javlja kod muškaraca koji obolijevaju i do 27 puta više od žena, što je slučaj u Indiji, dok su žene često asimptomatski nosioci bolesti. Rizik od prenosa bolesti prilikom jednog seksualnog odnosa je 70%. U našem geografskom području sporadično se javljaju importovani slučajevi šankroida. Inkubacija traje 3-5 dana, a vrlo rijetko duže. Nema prodromalnih simptoma. Na mjestu inokulacije (polni organi) bolest počinje kao makula koja vrlo brzo prelazi u meku papulu okruženu eritemom. Poslije 24-48 sati prerasta u pustulu čiji krov nekrotiše, prska nakon nekoliko sati stvarajući ulceraciju, meki čir (ulcus molle), koja je ključna eflorescencija kod ove bolesti. Ulkus je ovalan ili okrugao, dijametra od 1mm do 2 cm, sa nazubljenim, krivudavim i podrivenim mekim ivicama.

Ispunjen je nekrotičnim, purulentnim sivkasto-žućkastim eksudatom ispod kojeg je neravno dno sa granulacionim tkivom koje na dodir krvari. Meki šankr je, za razliku od ulkus durum kod sifilisa, izrazito bolan i mekan, a okolna koža je blago edematozna i eritematozna. Autoinokulacijom mogu nastati ulkusi na mjestu pregiba kože nasuprot primarnom ulkusu (“kissing” ulkusi). Polovina oboljelih muškaraca ima jedan ulkus, a ostali imaju više ulceracija smještenih na prepucijumu, frenulumu ili glansu penisa. Može se javiti edem prepucijuma. Kod žena promjena je lokalizovana na vulvi, ali se može vidjeti i vaginalno, na cerviksu uterusa ili perianalno. Rijetko je ulkus smješten ekstragenitalno (grudi, prsti, usna duplja i sl.). Pored ulceracije, druga važna karakteristika ovog oboljenja je bolni ingvinalni limfadenitis koji se javlja kod više od polovine oboljelih u intervalu od nekoliko dana do dvije nedjelje poslije prve promjene na koži. Zapaljenje limfne žlijezde je unilatarelno, ona je veličine oraha ili jajeta, a koža je eritematozna. Mogu da se jave i paketi limfnih žlijezda koje su srasle međusobno i sa kožom (“bubo dolens” - uvećane, bolne i slabo pokretne limfne žlijezde). Meki šankr perzistira oko četiri nedjelje, a zatim se povlači uz nastajanje ožiljaka. Kod ovog oboljenja se mogu razviti i komplikacije u smislu balanitisa, fimoze. U limfnim čvorovima dolazi do fluktuacije sadržaja, spontane rupture i fi-

polno prenosiva oboljenja spada i ulcus molle ili šankroid. To je polno prenosiva ulcerozna bolest sa bolnim genitalnim ulceracijama i limfadenopatijom koju izaziva Haemophilus ducreyi, gram-negativni bacil štapićastog izgleda. Još se naziva i „meki šankr“ jer je, za razliku od sifilisa, ulkus neinduriran. Bolest i uzročnika otkrio je 1889. god. italijanski doktor Augusto Ducrey. Šankroid je endemska bolest u dijelovima Afrike, Azije i Centralne Amerike u kojima postoji i visoka incidencija HIV infekcije, jer su genitalne ulceracije ulazna vrata za HIV.

Z D R A V S T V O

(Chancroid)

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

stule preko koje se izliva kremasti i ljepljivi gnoj. Kod neliječenih osoba, ulceracije i ingvinalni apscesi mogu da perzistiraju godinama, ali i da spontano regrediraju bez komplikacija. Takođe, postoji mogućnost javljanja sekundarne bakterijske infekcije i ekstenzivnih destruktivnih ulceracija genitalne regije, kao i spontane rupture, ožiljavanja zahvaćene limfne žlijezde ili stvaranja stalno drenirajućeg sinusa iz limfnih žlijezda. Istovremena infekcija uzročnika šankroida i sifilisa dovodi do stvaranja mješovitog ulkusa (ulcus mixtum) koji ima karakteristike oba oboljenja. Za postavljanje dijagnoze važan je podatak o boravku i seksualnom kontaktu u tropskim predjelima. Najbolji način za postavljanje konačne dijagnoze je izolacija Haemophilus ducreyi iz ulkusa ili iz gnojnog sadržaja ingvinalne limfne žlijezde. Liječenje oboljenja je u domenu dermatovenerologa.

Z D R A V S T V O

terigijum predstavlja izraslinu koja se javlja na konjunktivi i često se širi prema rožnjači. Obično se radi o benignoj promjeni. Pterigijum koji ne uzrokuje probleme ne traži liječenje. Međutim, ukoliko prijeti da ugrozi vid tada se mora hirurški otkloniti. Tačan uzrok natanka pterigijuma nije poznat. Jedan od mogućih uzroka jeste dugotrajna izloženost ultravioletnom zračenju. U skladu sa tim, promjena se češće javlja kod ljudi koji veći dio dana provode izloženi intenzivnoj sunčevoj svjetlosti. Pterigijum rijetko pravi simptome i smetnje, a i kada su prisutni uglavnom su blagi. Najčešći od simptoma su crvenilo i iritacija oka kao posljedica zapaljenja te zamućenje vida. U tim slučajevima tretman se sastoji od korišćenja kapi i masti, a ukoliko su znaci zapaljenja i pored primijenjene terapije

Pterigijum i dalje prisutni koriste se preparati koji sadrže kortikosteroide s ciljem smanjenja zapaljenja. U slučaju da pterigijum uraste u rožnjaču tada promjena može da smeta samom vidu, odnosno da dovede do smanjenja vidne oštrine ili astigmatizma. Razlog tome je što pterigijum svojim prisustvom dovodi do značajnog smanjenja providnosti rožnjače. U ovom slučaju pterigijum se mora hirurški tretirati. Postoje mnogobrojne varijacije operacije uklanjanja pterigijuma kojima se može otkloniti sama promjena, a u nekim slučajevima je potrebno uraditi autotransplantaciju konjunktive na mjestu gdje je ranije bio pterigijum. Na ovaj način se značajno smanjuje stopa ponovnog javljanja promjene. Ako je došlo do značajnog zamagljenja rožnjače, osim odstranjenja pterigijuma, mora se uraditi i transplantacija rožnjače.

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Dijagnostikovanje pterigijuma je prilično jednostavno, a izvodi se upotrebom biomikroskopa. U određenim slučajevima potrebno je uraditi kornealnu topografiju. Odstranjenje pterigijuma sa autotransplantacijom konjunktive je tehnika liječenja pterigijuma koja je bezbjedna i efikasna. Autotransplantacija podrazumjeva da se na mjestu odstranjenog pterigijuma na ogoljenu skleru presadi zdrava konjunktiva koja se nalazi suprotno od pterigijuma. Pterigijum se obično nalazi nazalno, tako da se uzima temporalna konjunktiva. Nakon što se kalem prebaci na mjesto ogoljene sklere, transplantat se učvsti uz pomoć konaca koji drže transplantat na mjestu dok ne zaraste. Prednost ovakvog zahvata je u tome što se ima značajno manja stopa ponovnog nastajanja pterigijuma.

Z D R A V S T V O

idrokolon terapija predstavlja postupak uvođenja putem specijalnog aparata prečišćene i dezinfikovane mlake vode ili drugih specijalnih rastvora u debelo crijevo. Ova tečnost, u količini od oko 40-50 litara po seansi plavi čitavo debelo crijevo, rastvara i ispira sve nataložene mase od samog početka debelog crijeva na prelazu iz tankog crijeva, zaključno sa impaktiranim, opstipatnim fecesom u donjim partijama. Postupak u jednoj seansi traje 45 minuta, potpuno je bezbolan i konforan i po pravilu ga izvodi doktor ili specijalno školovani terapeut. Svi dijelovi sistema koji dolaze u kontakt sa pacijentom su sterilni i za jednokratnu upotrebu. Potrebno je uraditi pet uzastopnih terapija, a obilna evakuacija događa se, po pravilu, u toku treće terapije i može se vizuelno pratiti preko specijalnog ekrana ili kroz transparentnu cijev pri odvođenju u kanalizaciju. Sistem je potpuno zatvoren, nema nikakvih mogućnosti zagađenja niti neprijatnih mirisa. Aparat ima mogućnost samočišćenja i samodezinfekcije, ozoniranja tečnosti za ispiranje, filtriranja i dezinfekcije tečnosti, precizne kontrole temperature i pritiska, uzimanja uzoraka za laboratorijsku analizu, i mnoge druge, prije svega u funkciji bezbjednosti pacijenta.

Hidrokolon terapija Pripremio: Vedran Vidačković, biolog

Najčešći uzroci nastajanja nefunkcionalnosti debelog crijeva su izmijenjene navike u ishrani, sa obiljem prečišćene brze hrane, sa puno mesa, masti, šećera, konzervansa, pesticida, nitrata, hormona i sa malo prirodnih nesvarljivih vlakana koja su od presudne važnosti za prirodno čišćenje debelog crijeva i stimulaciju peristaltike. Prva posljedica usporenja peristaltike je zastoj i sabijanje stolice u donjim partijama, prevelika dehidratacija stolice i opštepoznata pojava hronične opstipacije. Stolica je tamnosmeđe boje, prevelikih dimenzija sa pojavom nadutosti trbuha i puno gasova, otežane eliminacije. U uslovima takve nefunkcionalnosti debelog crijeva, na njegovim zidovima se vremenom talože obilne mase nesvarene hrane koja truli i produkuje veliku količinu štetnih materija, toksina, gljivica, virusa, sluzi, parazita i sl. Stvaraju se uslovi za poremećaj bakterijskog balansa, pa čak i za prevagu štetnih bakterija. To može dovesti i do stvaranja čak 22 vrste toksina, kao što su histidin, fenol, botulin, buterna kiselina, muscarin, indol, krezol, gomilaju se teški metali itd. Oni se resorbuju i izazivaju toksemiju organizma, preopterećujući drugu liniju toksikološke odbrane organizma, jetru, pluća, bubrege i kožu.

Lokalno se povećava rizik od stvaranja kancera koji je prema učestalosti kod nas i u zemljama zapadnog svijeta drugi ubica kod muškaraca, a treći kod žena. Količina godinama taloženih masa nesvarene hrane, slijepljene na zidovima debelog crijeva i u naborima i proširenjima zida crijeva, može iznositi od tri, pa čak i do nevjerovatnih deset kilograma. Debljina ovih masa (prema nalazima hirurga) može biti i do 1 cm. Koji su načini i postupci da se otkloni nefunkcionalnost debelog crijeva? Problem koji su uočili i naši preci, pa do više stotina godina unazad, rješavan je na razne načine. Kod starih Egipćana, prema medicinskim podacima iz tzv.’’Eber Papyrusa’’, upotrebljavana je klizma, takođe od vremena Hipokrata i Galena, preko indijske civilizacije, gde su dijete i svakodnevne klizme dio pročišćavanja tijela i duha, pa do naših dana. Izvjesne kratkotrajne i često neprijatne i bolne efekte može dati upotreba laksansa u vidu lijekova ili čajeva, čemu pribjegava većina ljudi sa problemom nezdravog debelog crijeva. Klizma, nešto bolje i konfornije, ali zbog svoje plitkosti djelimično otklanja probleme, uglavnom samo zastoj i impakciju stolice u završnim partijama debelog crijeva. Problemi nefunkcionalnosti kolona

Z D R A V S T V O

prouzrokovanih dugogodišnjim nagomilavanjem nesvarenih dijelova hrane mogu se otkloniti samo hidrokolon terapijom, metodom koja je postala moguća tek tehnološkim razvojem uređaja koji to čine bezbolno i sigurno u zemljama zapadnog svijeta nešto ranije, kod nas tek u začetku. Indikacije za hidrokolon terapiju: hronična opstipacija, proliv, infekcija crijevnim parazitima, atonično debelo crijevo, mukozni kolitis, povišena temperatura, groznica, trening crijeva kod para i kvadriplegija, velika količina gasova (nadutost), nezapaljeni, nekrvareći hemoroidi, crijevna intoksikacija, priprema za hirurgiju debelog crijeva, onkološku hirurgiju, oboljenja kože / seboreja, neurodermiti, psorijaza, prevencija kancera crijeva, divertikuloza crijeva, detoksikacija alkohola, droga i drugih otrova, priprema za barijumsko RTG snimanje, akutne i hronične alergije, astma nepoznatog porijekla, hronično stacionarno zapaljenje debelog crijeva, poremećaj bakterijske flore, stanja posle hemoterapije, depresija, migre- • Stimulacija crijevnog peritoneuma (trbušna maramica): posljedično ne, poremećaj spavanja, proširene vesmanjenje opstipacije; ne donjih ekstremiteta, otoci, oboljenja mokraćnog sistema, oboljenja hepato- • Trbušna mišićna relaksacija: kao bilijarnog sistema, higijenska procedura rezultat dejstva mlake vode i makod zdravih ljudi, bolovi u leđima, hrosaže tokom irigacije; nični lumbago, celulitis, gojaznost, re- • Izbacivanje parazita: Naizmjenično gulacija tjelesne težine. dejstvo tople i hladne vode, uvođenje terapijskih ljekovitih rastvora, ekstrakta bijelog luka, ozona i sl. Kontraindikacije za hidrokolon terapiju: ulcerativni kolitis (u aktivnoj • Gubitak težine, slabljenje: Eliminacija nataloženih masa sa zidova defazi), ozbiljna srčana oboljenja/nekonbelog crijeva i impaktirane stolice; trolisana hipertenzija, infarkt, trbušne kile, skorašnje operacije na debelom • Povećanje trbušnog tonusa; crijevu, bubrežna insuficijencija, jaka • Olakšavanje ginekoloških tegoba, dijareja, prisustvo infiltrata u trbuhu, cistitisa, ovaritisa ili dismenoreje zahvaljujući smanjenju crijevnog izostanak kontrole sfinktera različitog prolapsa; porijekla, teža psihička oboljenja, prolaps debelog crijeva, trbušne nekroze • Poboljšanje bubrežne funkcije zahvaljujući evakuaciji toksičnog saposlije zračne terapije, Kronova bolest, držaja; odmakla trudnoća (preko četiri mjeseca), aneurizme srca i velikih arterija, • Detoksikacioni i podmlađujući efekt nakon eliminacije toksičnih supjaka anemija, hemoragija ili perforacija stanci, organskih otrova i biološcrijeva, jako izraženi, krvareći hemoroidi, ciroza jetre, karcinom debelog crijekih agenasa; va, fistule debelog crijeva, menstruacija • Smanjenje postoperativnih kom(posebno u prva dva dana). plikacija jačanjem prirodnog imuniteta; Koristi koje se mogu očekivati od • Smanjenje tegoba i poremećaja crijevne funkcije nakon opšte anehidrokolon terapije stezije. • Osjećaj prijatnosti: Uklanjanje sluzi, nesvarene hrane, gasova, bakterija • Smanjenje mineralnih deficita; i drugih bioloških agenasa (proces • Prevencija oboljenja debelog crijeva (kancer i dr.); detoksikacije); • Osjećaj lakoće: Rezultat otklanjanja • Prevencija degenerativnih bolesti. pritiska crijeva na okolne organe; Prema istraživanjima, procjenjuje

se da je 70-90% današnjih bolesti povezano sa stresom. Stres je neizbježan dio današnjeg ubrzanog načina života. Dobar, poticajan stres je ravnoteža između uzbuđenja i opuštanja koja nam pomaže da se skoncentrišemo, usmjerimo i postignemo ono što želimo. Loš stres je neprestani stres i neprekidno uzbuđenje, nervoza, strah ili napetost. Kad loše njime upravljamo i ignorišemo ga, može biti ubica. Tako je prema istraživanjima, pet vodećih uzroka smrti u svijetu povezano sa stresom: bolesti srca, rak, plućne bolesti, ciroza jetre i samoubistvo. ‘’Wellmedic’’ d.o.o. iz Gradiške posjeduje instaliran uređaj u prostorijama PZU “SC Dunjić”, gdje se vrši demonstracija, obuka i sertifikovanje medicinskog kadra koji će raditi na ovom uređaju. Takođe se mogu zakazati terapeutske procedure. Zakažite tretman i uvjerite se u fantastičan efekat hidrokolon terapije još danas! Garantujemo da ćete se osjećati odlično!

Z D R A V S T V O

nogobrojne su pozitivne posljedice smijanja za ljudski organizam. Postoji, čak, i nauka koja to izučava. Zove se gelotologija. Tako se već danas zna da jak i dugotrajan smijeh pokreće više od 300 različitih mišića dijafragme, lica, stomaka, leđa, nogu i ruku. I disanje, takođe, postaje brže. Čak 100 km na čas. Zahvaljujući tome aktiviraju se odbrambene snage organizma. Ali smijeh ne godi samo našem tijelu, nego i psihi. On podstiče lučenje hormona sreće, što nam daje snagu i energiju za optimizam. Zasnimljivo je da se djeca u prosjeku nasmiju 400 puta na dan. Nažalost, odrasli to učine tek desetak puta dnevno. Smijeh je, zapravo, odgovor našeg tijela na humor. Ovaj prirodni analgetik prof. dr Slobodan Janković, ugledni pulmolog iz Banjaluke, odavno koristi u terapiji. Recepti su sažeti u brojnim publikacijama: 15 knjiga aforizama i više od 50 ostalih književnih radova. Ako bismo mjerili ostvarenja prof. Jankovića na polju medicine i književnosti, tas na vagi bi vjerovatno, pokazao istu količinu. Razliku mogu podvući samo aspekti razumijevanja bogatstva njegove radne biografije. Prof. dr Slobodan Janković je 1962. godine završio Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu. Specijalistički ispit i postdiplomske studije iz pulmologije u Sarajevu, gdje je i doktorirao 1986. godine sa radom: ‘’Aktivnost enzima konvertora angiotenzina u serumu pušača i osoba sa opstruktivnom bolesti pluća’’. Bio je vanredni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci na predmetu pneumoftiziologija. Mnogi ga pamte kao načelnika sadašnje Klinike za plućne bolesti Univerzitetske bolnice Kliničkog centra Banjaluka. Omiljen i autoritativan u radnoj sredini, ovu funkciju je obavljao blizu dvije decenije. Međutim, svoj stručni i naučni potencijal usmijerio je u zaštitu čovjekove okoline, borbu protiv pušenja, raka pluća, tuberkuloze i hroničnih opstruktivnih bolesti pluća. U tom pravcu, na pomenutoj klinici razvio je endoskopske i citološke metode za uspješnije i brže dijagnostifikovanje plućnih bolesti i tako otvorio put njihovom savremenom liječenju. Prof. dr Slobodan Janković nije štedio svoje organizacione sposobnosti. Mnogo sam uradio na razvoju zdravstvene zaštite u Bosanskoj krajini. U Ključu sam osnovao Dom zdravlja i uveo prve dijagnostičke metode iz radiologije i elektrokardiografije. Sedamdesetih godina prošlog vijeka isto to sam uradio i u Laktašima. Praktično sam prvi u BiH počeo provoditi akciju protiv pušenja, jer 54

Od rubrike: ‘’Smijte se, zdravo je!’’ do njenog urednika

Smijeh je prirodni analgetik Prof. dr Slobodan Janković, ljekar i književnik iz Banjaluke

je ovaj problem bio i tema moje doktorske disertacije. Istraživanjem je bio obuhvaćeno 300 pušača, podijeljenih u više grupa: po količini ispušenih cigareta i dužini pušačkog staža. Kontrolnu grupu su činili nepušači između 30 i 50 godina. Istraživanjem je bila obuhvaćena i grupa

koja je najmanje godinu dana prestala da puši, kao i jedna grupa koja se dobrovoljno intoksicirala pušenjem. Nije nam u to vrijeme bila dostupna domaća i svjetska literatura s podacima da su negdje vršena slična ispitivanja na ovolikom broju ispitanika. Na osnovu ovog istraživanja nađene su visoke vrijednosti aktivnosti enzima konvertora angiotenzina u serumu pušača. Metoda određivanja je vrlo jednostavna i objektivna, tako da zaslužuje svoje mjesto u pulmološkoj dijagnostici. Ovim radom je dokazano da je prag osjetljivosti na produkte duvanskog dima različit kod pušača, sjeća se dr Janković ovog svog putovanja kroz medicinu i zdravstvo u ono vrijeme kada nije bilo ‘’digitalnih proteza’’ računara i interneta. S originalnim radovima prof. Janković je učestvovao u radu mnogih nacionalnih i međunarodnih stručnih i naučnih skupova. Oni su ostali zabilježeni u zbornicima, medicinskim žurnalima. Njegov doprinos medicinskoj teoriji i praksi ogleda i u objavljenim monografijama, užbenicima i pulmološkom priručniku. I danas su ostali jednako značajni i u ravni publicistike popularne medicine. To je dokaz da je vrijeme najjači potpis vrijednosti intelektualnog rada.

Z D R A V S T V O

Uporedo s ovom profesionalnom humanističkom misijom, dr. Janković je usavršavao i svoju sklonost ka pisanju. U svakodnevnoj komunikaciji volio je šalu, da oraspoloži sagovornika, da nasmije bolesne, kolege, komšije, svoje sugrađane. Misli su mi pristizale da nisam mogao da ih uhvatim pisaćom mašinom. Zbirke pripovjedaka: ‘’Umiranje doktora Davida’’, 1982. godine objavio je ‘’Glas’’, Banjaluka, Zbirke humoreski: ‘’Prodavač magle’’, 1994. godine, ‘’Vid’’, Banjaluka, ‘’Zadijevanje’’, 2003. godine ‘’Gra-

fomark’’, Laktaši. Zatim se nižu romani za djecu: ‘’Mjesec pričalica i mudrac kompjuter’’, ‘’Sanjalice iz rajske doline’’, ‘’Zlatna ribica’’, za koji sam 2013. godine dobio ngradu ‘’Stanko Rakita’’. Onda su krenule i zbirke aforizama: ‘’Žulj’’, ‘’Korak dalje’’, ‘’S vrha jezika’’, ‘’Misaoni restlovi’’. Pisao sam i romane za odrasle: ‘’Mrlja na suncu’’, ‘’Čovjek nešto skriva’’, ‘’Tragač’’, ‘’Bolnički čovjek’’, humorističko-satirični roman. I kada bi se to sve sabralo, više od 50 knjiga. Tome treba dodati još njih 15, ispisanih aforizmima. Pisao sam da nadoknadim ono što

Povodom 60 godina književnog rada

u porodici nisu mogli, jer u to vrijeme su uglavnom bili nepismeni, u šaljivom tonu na svoj račun, priča prof. dr Janković koji je dva mandata bio i predsjednik Podružnice pisaca Banjaluka. O vrijednosti ovih književnih radova svjedoče brojne nagrade i priznanja. Toliko ih ima da se skoro poklapaju sa brojem objavljenih. Cijelo poglavlje ili nekoliko stranica u ovom časopisu. Ilustracije radi, pomenućemo nekoliko. Prof. dr Slobodan Janković, ljekar i pisac iz Banjaluke, zastupljen je u antologijama srpske pripovijetke, Antologiji savremene srpske satire i više puta u ovoj ‘’književnoj bibliji’’ jugoslovenskog i svjetskog aforizma. Književna zajednica ‘’Vaso Pelagić’’ iz Banjaluke proglasila ga je najboljim satiričarem za 2000. godinu. Na Prvom međunarodnom konkursu za aforizme ‘’Milovan Ilić-Minimaks’’ u Veterniku osvojio je prvo mjesto. Njegovi aforizmi su prevođeni na ruski, njemački, makedonski, bugarski, engleski španski. Roman ‘’Bolnički čovjek’’ bio je nominovan i za NIN-ovu nagradu. Među ovim brojnim priznanjima i nagradama ističe se i orden Njegoša trećeg reda, koji za zasluge u nauci i književnosti dodjeljuje predsjednik RS. Neman neki definisan stav prema svim ovim nagradama. Normalno je da im se čovjek obraduje. To je potvrda mog ostvarenja kao individue, ličnosti. To je doprinos za bolje društvo, kaže sada već ozbiljnim tonom dr Janković, koji još nije u svojoj riznici humora i satire otkrio vakcinu za bolesno ambiciozne. U radu se i danas, kao penzioner, oslanja na svoju kreativnost. I što je više koristi - više je ima. Stoga ne treba da brinu čitaoci njegove rubrike : ‘’Smijte se, zdravo je’’. Prof. dr Slobodan Janković o svojoj odluci da sarađuje u časopisu ‘’Medici-com’’ i sam to poručuje omiljenoj publici: -Kad se pisac premišlja da li da sarađuje u nekom listu ili časopisu, on ga prvo dobro zagleda, kao momak kad bira djevojku za saputnika. Gleda mu izgled, veličinu, kvalitet, vrijednost (baš kao kandidat za ženidbu). Onda vidi ko uređuje, u ovom slučaju časopis, i kad nađe poznato ime cijenjenog kolege, onda se već odlučio. Potom gleda izvršnog urednika, članove redakcije, njihove titule i gromadu od imena. Eto, tu se već odrediš i ostaje još samo da nađeš svoju rubriku i izbor je završen. Pošto sam u sebi spojio pisca, humoristu i ljekara onda sam se kao ‘’poštanska marka’’ zalijepio za ‘’Smijte se, zdravo je’’, kaže u svom očekivanom stilu urednik ove rubrike prof. dr Slobodan Janković. Anđa S. Ilić

roces proizvodnje medicinskih sredstava prati nagli razvoj ostalih grana nauke kao što su medicina, biologija, elektrotehnika, elektronika, informatika i mnoge druge. Razvoj medicinskih sredstava i potreba ljudi za njima idu u pravcu konstruisanja funkcionalnih, konfornih, estetski prihvatljivih i kvalitetnih medicinskih sredstva i u naglom je porastu. Zadnjih godina postignut je veliki napredak u izradi i kvalitetu medicinskih sredstava. Da bismo bili sigurni da medicinsko sredstvo posjeduje sve osobine koje garantuju njegov kvalitet, neophodno je ispratiti kvalitet same izrade, iskontrolisati svaku fazu proizvodnje pa, ukoliko je potrebno, i klinički dokazati da je kvalitet medicinskog sredstva očekivan. Najveću ulogu u tome ima sam proizvođač i regulatorna tijela koja ga kontrolišu i nadziru. U cijelom procesu najveća odgovornost je njihova. Nakon pregleda polaznih sirovina sa poznatim i sertifikovanim porijeklom, proizvođač redovnim praćenjem osobina polaznih sirovina - materijala sprečava nastanak greške kao i njeno

F A R M A C I J A

Važnost izbora sigurne sirovine

Izrada medicinskog sredstva provlačenje kroz sve faze izrade medicinskog sredstva. Sirovina koja se koristi za izradu medicinskog sredstva mora biti u skladu sa samom namjenom medicinskog sredstva kao i njene fizičko-hemijske osobine i stepen čistoće. Različite sirovine koje se koriste za izradu medicinskih sredstava su: metali, legure metala, polimeri, staklo, silikon, keramika, guma, a veoma su česte kombinacije medicinskog sredstva sa lijekovima

Mr ph. Tanja Savanović, spec., načelnik Sektora za medicinska sredstva

i supstancama humanog ili životinjskog porijekla. Zbog svega toga je izbor sirovine od koje se izrađuje medicinsko sredstvo izuzetno važan. Polazna sirovina koja se koristi za izradu medicinskog sredstva treba da ima provjerene fizičko-hemijske osobine i da je, u skladu sa namjenom medicinskog sredstva, kompatibilna sa svim ostalim sirovinama koje služe za izradu istog medicinskog sredstva, kao i sa samim tijelom korisnika, da je netoksična, da ne zagađuje okolinu nakon isteka roka trajanja i upotrebe medicinskog sredstva, a pri tome samo medicinsko sredstvo mora biti kvalitetno, sigurno za upotrebu i funkcionalno. Ispitano i kvalitetno medicinsko sredstvo dobija određene oznake (CE za članice EU ili C za Bosnu i Hercegovinu), koje govore o tome da je medicinsko sredstvo prošlo određene vidove kontrole te da je bezbjedno za upotrebu. Medicinska sredstva su višekomponentni sistemi, tako da ispad funkcije jednog sistema može dovesti do nefukcionalnosti cijelog medicinskog sredstva a, nažalost, i velikih posljedica po zdravlje korisnika, pa čak prouzrokovati i invalidnost i smrt. I pored velikog broja kontrola koje prate izradu medicinskog sredstva, mogući su i dešavali su se različiti incidenti - neželjeni događaji. Sjetimo se samo PIP implanta za grudi, događaja sa vještačkim kukovima, dijaliznim aparatima itd. Takođe su česte i moguće alergijske reakcije na sve sirovine i komponente koje ulaze u sastav medicinskog sredstva, kao npr. na latex. Stalno se postavljaju pitanja o tome kako će se medicinsko sredstvo ponašati u organizmu nakon duge upotrebe, da li će povezanost medicinskog sredstva sa izvorom energije biti ostvarena 57

F A R M A C I J A

i još mnoga druga? Iz tog razloga je izuzetno važno pratiti tok samog medicinskog sredstva nakon njegove pojave na tržištu - postmarketinško praćenje, tj. kada ga upotrijebi korisnik. Praćenje neželjenih pojava medicinskog sredstva naziva se materiovigilansa. U odnosu na vigilansu lijekova, vigi-

Kao metod kvantifikovanja simptoma kod muškaraca sa znacima prostatizma

Internacionalni prostata simptom SKOR (INTERNATIONAL PROSTATE SYMPTOM CORE - IPSS) Dr Dragan Džombić, Klinika za urologiju, UB KC Banja Luka

lansa medicinskih sredstava je teže provodiva zbog velikog broja medicinskih sredstava i njihovih različitih stepena rizika. Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH i ovim putem apeluje na sve zdravstvene radnike, proizvođače medicinskih sredstava i njihove zastupnike, veleprometnike i prometnike medicinskim sredstvima na malo, korisnike i sve ostale da Agenciji prijavljuju neželjene pojave, jer su one jako bitan način praćenja kvaliteta medicinskih sredstava i bitan činilac u obezbjeđivanju kvalitetnog medicinskog sredstva za sve korisnike čiji je broj u naglom porastu.

mjesto slobodno odabranih pitanja u toku uzimanja anamneze, danas se u praksi koriste standardizovani upitnici sa bodovanjem simptoma prostatizma, tzv. simptom skor upitnici. Prve takve upitnike su predložili Boyarssky i saradnici 1976. godine i Madsen i Iverson 1983. Njihovi upitnici sastoje se od devet pitanja koja se odnose na opstruktivne i iritativne simptome prostatizma. Ukupni skor iznosi od 0 do 27 poena. Različite forme liječenja utiču na simptome bolesti i kvalitet života. Zato su predloženi upitnici koji uzimaju u obzir i uticaj BHP-a na kvalitet života (Quality of life). Američka urološka asocijacija (American urological association) je predložila upitnik koji obuhvata sedam značajnih simptoma bolesti. Na svako pitanje odgovor donosi od 0 do 5 poena. Ovaj upitnik je usvojila Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) uz dodatak jednog pitanja, koje se odnosi na kvalitet života. Odgovor na to pitanje donosi od 0 do 6 poena. Upitnik je poznat kao internacionalni prostata simptom skor (IPSS). IPSS je najzastupljeniji skor na svijetu koji preporučuju svi nacionalni i internacionalni klinički vodiči u evaluaciji pacijenata sa benignim uvećanjem prostate.

Skor od 0 - 7 označava blage tegobe, 8 - 19 srednje teške, a 20 - 35 ozbiljne, odnosno teške simptome. Kvalitet života kao posljedica urinarnih simptoma, evaluiran je u osmom pitanju IPSS-a. Odgovor na to pitanje određuje stepen tolerancije pacijenta na simptome urinarnog trakta. Pomoću IPSS upitnika se može objektivnije procijeniti efekat različitih oblika liječenja kod pacijenata sa benignim uvećanjem prostate. Stav EAU po pitanju značaja IPSS-a na donošenje odluke o terapijskoj opciji je takav da blagi simptomi predstavljaju kategoriju pacijenata za koje je dovoljan koncept praćenja i posmatranja, umjereni simptomi indikuju primjenu medikamentozne terapije, a pacijenti sa ozbiljnim tegobama predstavljaju indikaciono područje za hururško liječenje. Kod pacijenata sa blagim simptomima donjeg urinarnog trakta, dolazi u obzir i primjena fitoterapije (PROSTAMOL - UNO). PROSTAMOL - UNO je dao dobre rezultate kod pacijenata sa blagim simptomima po IPSS-u u smislu sprečavanja progresije bolesti u viši stadijum, nastanka komplikacija, kao i potrebe za hirurškim liječenjem benignog uvećanja prostate.

F A R M A C I J A

tkriće lizozima pobudit će jednog dana veći interes od otkrića penicilina. Ovo je rečenica slavnog nobelovca Alexsandera Fleminga, koji je 1922. godine otkrio ovaj enzim, a šest godina poslije i penicilin. Sposobnost lizozima da razara bakterijske ćelije postaće osnova njegovog naziva. Lizozim je bazni protein sa enzimskom funkcijom, a u literaturi se spominje pod nazivom muramidaza. U ljudskom organizmu, lizozim se nalazi u ćelijama i tkivima, koji su zbog svoje funkcije izloženi djelovanju štetnih materija, kao na primjer: sluznica usne šupljine i nosa, sluznica crijeva, ćelije jetre i ćelije odbrambenog sistema. Lizozim pokazuje nekoliko pozitivnih učinaka veoma važnih za očuvanje ljudskog zdravlja, a to su: antimikrobno, antiinflamatorno, proregenerativno, mukoprotektivno, imunomodulatorno, antialergijsko i druga djelovanja. Zahvaljujući svom enzimskom, ali i dodatnom neenzimskom djelovanju, lizozim ima širok antimikrobni spektar, tj. djeluje na bakterije, viruse i gljivice. Bakterije osjetljive na djelovanje lizozima su prvenstveno gram-pozitivne zbog jedinstvene građe ćelijskog zida, protiv kojeg lizozim pokazuje specifično enzimsko djelovanje, ali i pojedine gram-negativne bakterije. Virusi na koje djeluje lizozim su virusi gripe i virusi herpesa. Pored širokog antibakterijskog i antivirusnog djelovanja, lizozim pokazuje antimikotično djelovanje protiv gljivice Candida albicans. Iz navedenog se može zaključiti da lizozim pruža prirodnu zaštitu protiv mikroorganizama koji su najčešći uzročnici infektivnih bolesti kod čovjeka. Pored antimikrobnog djelovanja, lizozim djeluje i antiinflamatorno, smanjujući upalnu reakciju, a time i oštećenje tkiva. Lizozim stabilizuje membrane ćelija koje sudjeluju u upalnoj reakciji čime se sprečava oslobađanje materija koje induciraju i promoviraju upalu te time oštećuju tkivo. Lizozim pozitivno djeluje na proces regeneracije tkiva nakon upala ili hirurških intervencija podstičući obnovu epitelnih ćelija i fibroblasta, a smanjuje broj bakterijskih kolonija i prožimanje tkiva upalnim ćelijama. Kod djece sa manjim titrom lizozima uočeno je sporije zarastanje postoperativne rane nakon operacije krajnikai jače izraženi simptomi upale. Stimulacija fagocita od strane lizozima pomaže pri zarastanju rana i povlačenju upalnih 60

Lizozim - enzim budućnosti i nekrotičnih procesa. Pretpostavlja se da ćelije sluznica nepčanih krajnika imaju sposobnost da proizvode lizozim koji utiče na jačanje lokalne nespecifične prirodne otpornosti. Lizozim pokazuje i antialergijsko djelovanje jer potpomaže pravilno raspoznavanje štetnih materija (alergena), njihovo otklanjanje iz organizma, stabilizuje membrane ćelija i smanjuje oslobađanje štetnih materija, čime doprinosi smanjenju alergijske reakcije. Imunomodulatorni efekti lizozima su direktni i indirektni; djeluje na ćelije odbrambenog sistema stimulacijom produkcije hemijskih posrednika visoke biološke i imune aktivnosti (interferoni, interleukini, faktori nekroze tumora). Lizozim potiče koordinaciju međusobnog djelovanja ćelija imunog sistema, a uključen je u „čišćenje” organizma od štetnih komponenti imunog odgovora i toksičnih metabolita - proizvoda dezintegracije imunih kompleksa. Lizozim djeluje kao antioksidans jer sprečava nastanak slobodih radikala i njihovo štetno djelovanje. Lizozim je prisutan u crijevnom sadržaju gdje ispoljava antibakterijsku aktivnost, koja se pojačava u kontaktu sa drugim faktorima nespecifične zaštite probavnog trakta (imunoglobulin, laktoferin, probavni enzimi). Nedostatak lizozima u probavnom traktu dovodi do narušavanja lokalnih zaštitnih mehanizama i proboja bakterija iz crijeva uz nastanak infekcija kod osoba koje imaju oslabljen imunitet i smanjenu antiinfektivnu otpornost. Smanjene koncentracije lizozima kod djece se dovodi u vezu sa čestim upalama crijeva i pojavom alergijskih bolesti. S obzirom na to da usna šupljina predstavlja „ulazna vrata” za mikroorganizme iz spoljašnje sredine, pljuvačka sa svojim antimikrobnim proteinima predstavlja prvu liniju odbrane domaćina sprečavajući prodor mikroorganizama. Lizozim pljuvačke jača lokalnu prirodnu otpornost tkiva i predstavlja

značajan faktor nespecifične antimikrobne zaštite oralne sredine. Oralnu sluznicu štiti od kolonizacije mikroorganizmima i sprečava poremećaj ravnoteže normalne flore. Nekoliko studija je pokazalo da lizozim smanjuje nastanak zubnog plaka te pojavu upale desni u djece i mladih osoba te je značajan u prevenciji nastanka zubnog karijesa. Lizozim je jedan od najvažnijih faktora nespecifične lokalne otpornosti, a njegova uloga u organizmu opravdava naziv „enzim budućnosti”. Jedinstveni sastav lijeka Lysobact Spray® za usnu sluznicu baziran je na lizozimu, prirodnom faktoru lokalnog imuniteta sluznice, koji svojim višestrukim korisnim djelovanjima pomaže u zaštiti i ozdravljenju sluznice usta i grla te predstavlja odličan terapijski izbor za uzročno i simptomatsko liječenje akutnih upala sluznice usta i grla. Pored toga, aktivne komponente lijeka Lysobact Spray®: smiruju upalni proces, pomažu zarastanje rana i oštećenja sluznice usne šupljine, ubrzavaju ozdravljenje, štite sluznicu usne šupljine i grla, pojačavaju lokalni imuni odgovor sluznice i dovode do blagog analgetskog učinka. Lysobact Spray® se može koristiti kao podrška antibiotskoj terapiji u liječenju bakterijskih oboljenja sluznice ždrijela i usne šupljine. Praktična i savremena forma spreja opremljena je specijalno dizajniranim aplikatorom koji omogućava jednostavnu, laku, brzu i preciznu primjenu lijeka. Lysobact Spray® je na tržištu dostupan u dvije arome: osvježavajuća aroma peperminta ili umirujuća aroma anisa. Lysobact Spray® ne sadrži alkohol. Stručni tim za medicinsku podršku “Bosnalijek” d.d.

F A R M A C I J A

Prva konferencija za medicinski i biološki inžinjering u Bosni i Hercegovini (CMBEBIH)

dicinski i biološki inžinjering, Ratka Magjarevića, eminentnih svjetskih, ali i domaćih stručnjaka iz oblasti medicine, inžinjeringa, telemedicine, kao i predstavnika državnih službi, ministarstva, privatnog sektora te drugih uvaženih gostiju. Sve informacije o CMBEBiH možete pronaći na oficijalnoj web stranici Konferencije www.cmbebih2015. dmbiubih.org, a dodatne informacije o samom Društvu na www.dmbiubih.org. T.C.

ruštvo za medicinski i biološki inžinjering u Bosni i Hercegovini (DMBIUBIH) okuplja veliki broj univerzitetskih profesora, doktora, inžinjera i tehničara iz oblasti medicine i inžinjeringa. Svojim radom Društvo želi da doprinese razvoju struke kroz međusobna povezivanja, razmjenu iskustava, znanja, informacija, dodatne edukacije i praktična usavršavanja, kao i pisanje prijedloga za promjene podzakonskih akata na nivou države. Građenje standarda, kriterija i procedura, statusa u struci i društvenoj zajednici su od posebne važnosti što se ostvaruje uključivanjem u različite oblike strukturnog angažovanja i postavljanjem zahtjeva i ciljeva pred članove društva i organizaciju kojoj po svom obrazovanju i profesiji pripadaju. Projekat na kojem su članovi Društva trenutno angažovani je “Prva konferencija za medicinski i biološki inžinjering u Bosni i Hercegovini” (CMBEBIH), koja će se održati od 13. do 15. marta 2015. godine, na Internacionalnom Burch Univerzitetu u Sarajevu. Konferencija predstavlja značajan događaj 62

obzirom da je Bosna i Hercegovina prvi put domaćin ovakve konferencije, a koju podržava Internacionalna federacija za medicinski i biološki inžinjering (IFMBE) i Europska alijansa za medicinski i biološki inžinjering (EAMBES). Istraživači iz akademske zajednice, biomedicinskih institucija i industrije imaju jedinstvenu priliku za razmjenu ideja i predstavljanje svojih posljednjih dostignuća unutar svih oblasti biomedicinskog inžinjeringa pod sloganom: “Proširi svoje horizonte kroz biomedicinski inžinjering”. Cilj Konferencije je da se fokusira na sljedeća polja u oblasti medicinskog i biološkog inžinjeringa: obrada biomedicinskih signala, snimanje i obrada slika, informatika u zdravstvu, e-zdravlje i telemedicina, biosenzori i bioinstrumenti, biomaterijali, biomehanika, robotika i minimalno invazivne operacije, inžinjering kardiovaskularnih, respiratornih i endokrinih sistema, molekularni, ćelijski i tkivni inžinjering te biomedicinski inžinjering u obrazovanju. U svojstvu predavača na Konferenciji, najavljen je dolazak predsjednika Internacionalne federacije za me-

PRIRODA I

alcijum je peti najbrojniji element u našem organizmu, a 99% ukupne količine kalcijuma se nalazi u kostima i zubima. Stoga samo oko 1% kalcijuma ima važnu ulogu u raznim biohemijskim procesima, kao što je kontrakcija mišića, zgrušavanje krvi i ćelijska signalizacija. Koncentracija kalcijuma u organizmu je strogo kontrolisana, dok su glavni izvor ovog važnog minerala mlijeko i mliječni proizvodi. Nedovoljan unos kalcijuma primarno utiče na kosti i mišiće, dok se hiperkalcemija češće javlja u slučaju poremećaja funkcije paratiroidne žlijezde, a manje zbog konzumiranja hrane bogate kalcijumom i prevelikih količina dodataka prehrani. Kalcijum se transportuje krvlju u tri oblika. Oko 40% kalcijuma je vezano za proteine, većinom albumin (80%) i globuline, oko 10% gradi komplekse sa sulfatom, fosfatom ili citratom, dok je oko 50% kalcijuma u slobodnom, jonizovanom obliku. Koncentracija kalcijuma u krvi je strogo regulisana i održava se na oko 2,50 mmol/l (100 mg/l), dok s godinama blago opada. Izvori kalcijuma su: mlijeko, jogurt, sir, povrće (kelj, brokola, kupus, špinat, blitva), morski plodovi, losos, sardine (s kostima), školjke, zob, mahunarke, sušeno voće (šljive) i orašasti plodovi.

Kalcijum u organizmu

Vanja Kondić, master biohemije

Sadržaj kalcijuma u nekim namirnicama Mlijeko – punomasno, 2%, 1%, obrano Maslac

Količina namirnice

Sadržaj u kalcijumu (mg)

250 ml

315

250 ml

301

Jogurt

175 ml

292

Svježi, kravlji sir

125 ml

Sladoled

125 ml

Tuna

200 gr

242

Bademi

Pola šoljice

200

Sušene smokve

10 kom

270

Grah

Šoljica

Piletina – na žaru

90 gr

Govedina – na žaru

Narandža

90 gr 30 gr – jedna kriška 180 gr

Banana

175 gr

Hljeb

S obzirom na to da je kalcijum važan sastojak kostiju, ali i s obzirom na druge važne funkcije kalcijuma u organizmu, cijeli život je potrebno unositi dovoljne količine tog minerala. S druge strane, svakodnevno se putem mokraće, stolice i nešto manje putem znoja kalcijum izlučuje iz našeg organizma. Taj stalni gubitak kalcijuma iz

Z D R AV L J E

25 52

tijela zahtijeva svakodnevno dovoljan nje. Tačnije, s povećanjem unosa proteina povećava se i izlučivanje kalcijuma. unos tog minerala. Ključ je u odgovarajućem unosu kalciDnevne potrebe za kalcijumom: juma, na koji veći unos proteina ne bi imao značajan uticaj. Vitamin D poboljGodine Kalcijum mg/dan šava apsorpciju kalcijuma, a kalcijum iz 500 1-3 mlijeka i mliječnih proizvoda se dobro 800 4-8 apsorbuje zbog laktoze i proteina koji 1300 9-13 se u takvim proizvodima nalaze. Kaze1300 14-18 in, glavni protein u mlijeku, ima brojne 1000 19-30 fosforilovane serinske aminokiselinske 1000 31-50 ostatke koji su negativno naelektrisani i 1200 51 i više omogućavaju vezivanje kalcijuma. Laktalbumin, drugi protein u mlijeku, takođe može vezati kalcijum, a razgradnjom Istraživanja pokazuju da se između navedenih proteina u crijevima osloba20% i 50% kalcijuma iz hrane apsor- đa se kalcijum koji je bio za njih vezan buje, a poznato je da neke supstance i koji se dalje apsorbuje. pojačavaju ili smanjuju apsorpciju kalcijuma. Fitati inhibiraju apsorpciju kalcijuFunkcije kalcijuma su: ma, vezujući kalcijum i time smanjujući Strukturni dio kostiju njegovu biološku dostupnost. Fitati se • Ćelijska signalizacija mogu razgraditi enzimom, fitazom, koja • Kontrakcija mišića oslobađa vezani kalcijum koji se dalje • Zgrušavanje krvi može slobodno apsorbovati. Međutim, Kost se sastoji od minerala odloženavedeno se događa u posljednjoj tre- nih u organskom matriksu i koštanih ćini tankog crijeva i debelom crijevu, ćelija. Glavni strukturni mineral naših područjima koja nisu toliko aktivna u kostiju je upravo kalcijum. Naime, oko smislu apsorpcije kalcijuma. Takođe, 90% ukupne količine kalcijuma u nakvasac sadrži fitazu koja može razgra- šem organizmu nalazi se u kostima i diti fitinsku kiselinu u žitaricama tokom zubima, gdje se primarno nalazi u obliku fermentacije, čime se snižava količina kristala hidroksiapatita (Ca10(PO4)6(OH)2). same fitinske kiseline u hljebu i dru- U kostima se nalazi i tzv. izmjenjivi kalcigim fermentisanim proizvodima. Oksa- jum koji čini 0,4 do 1% ukupnog kalcijulati i tanini imaju takođe isti učinak na ma u kostima. Smatra se da je ovaj kalapsorpciju kalcijuma. Oksalna kiselina cijum u obliku soli koji se lako mobiliše (oksalat) se nalazi u većim količina- (CaHPO4) i predstavlja puferski sistem ma u špinatu, a pojačava i izlučivanje koji sprečava promjene koncentracije kalcijuma fecesom. Stoga se povrće, kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti. kao što su špinat i blitva, ne smatra dobrim izvorom kalcijuma, iako ga sadrže. Visok unos natrijum-hlorida povećava gubitak kalcijuma urinom, dok kofein uzrokuje kratkotrajno povećanje gubitka kalcijuma urinom. Magnezijum i cink mogu smanjiti apsorpciju kalcijuma, zbog sličnosti apsorpcionih procesa. Neapsorbovane masne kiseline mogu ometati apsorpciju kalcijuma stvaranjem nerastvorljivih kalcijumovih sapuna, kompleksa masnih kiselina i kalcijuma, koji se ne mogu apsorMali dio kalcijuma, oko 1%, nalabovati i izlučuju se fecesom. Proteini zi se u ćeliji, tj. unutar raznih organela mogu poboljšati apsorpciju kalcijuma, (mitohondrije, endoplazmatski retikuali i povećati njegovo urinarno izlučiva- lum, sarkoplazmatični retikulum) i izvan 63

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ćelije, tj. u krvi, limfi i tjelesnim tečnostima. Oko 50% kalcijuma koji se nalazi u plazmi je u obliku jona (Ca2+), tj. u aktivnom obliku u kome kalcijum reguliše brojne funkcije našeg organizma. Kalcijum tako učestvuje u zgrušavanju krvi, provođenju nervnih impulsa, kontrakciji mišića, regulaciji enzima, permeabilnosti membrana, izlučivanju hormona, vazokonstrikciji i vazodilataciji. Regulacija koncentracije kalcijuma Veliki gubitak kalcijuma ili prekomjerna apsorpcija mogu da budu uzrok promjene koncentracije kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti. Nekoliko mehanizama čine prvu liniju odbrane koja sprečava hiperkalcemiju ili hipokalcemiju i aktiviraju se prije nego što se uključi hormonska regulacija. Prvi mehanizam je puferski sistem izmjenjivog kalcijuma u kostima. Ovaj sistem čine izmjenjive soli kalcijuma u kostima (0,4 - 1% od ukupnih soli kalcijuma u kostima), među kojima je najvažniji kalcijum-hidrogen fosfat (CaHPO4). Povećana koncentracija kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti izaziva deponovanje izmjenjivih soli, a snižena koncentracija kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti dovodi do oslobađanja ovih soli iz kostiju. Ovaj puferski sistem već za oko 70 min. ukloni polovinu viška kalcijuma koji se pojavi u ekstracelularnoj tečnosti. Drugi mehanizam za održavanje stalne koncentracije kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti su mitohondrije koje sadrže izmjenjive soli kalcijuma. Stalna koncentracija kalcijuma u krvi regulisana je najviše hormonski. U toj regulaciji učestvuju paratiroidni hormon (patarhormon, PTH) koji izlučuje paratiroidna žlijezda, kalcitonin štitne žlijezde i aktivni vitamin D koji mnogi funkcionalno ubrajaju u hormone. Naime, poput hormona, vitamin D se proizvodi u jednom dijelu organizma, prenosi putem krvi, da bi potom djelovao ciljano na drugi dio organizma, konkretno na kosti. U slučaju hipokalcemije (smanjene koncentracije kalcijuma u krvi) stvara se više aktivnog vitamina D koji u crijevima pomaže apsorpciju kalcijuma. Ako taj mehanizam nije osigurao homeostazu kalcijuma, ako je npr. nedovoljno unošenje kalcijuma hranom, dolazi do povlačenja kalcijuma iz kostiju – do demineralizacije, čime se postiže njegova potrebna količina u krvi. Slično djeluje i paratiroidni hormon. Zbog toga kažemo da aktivni vitamin D i paratiroidni hormon djeluju u sinergizmu. 64

Niska koncentracija kalcijuma u ekstracelularnoj tečnosti stimuliše, a visoka inhibira sekreciju PTH. Ovakva kontrola sekrecije PTH se ostvaruje putem kalcijum osjetljivih receptora. U hiperkalcemiji povećava se vezivanje Ca2+ za receptore koji se nalaze na paratiroidnoj ćeliji. Aktiviraju se proteini koji prenose informaciju signalnim putem i dolazi do smanjenja procesa stvaranja PTH, smanjenja sekrecije već sintetisanog hormona i povećanja njegove degradacije unutar ćelije. Glavna ciljna tkiva za PTH su kosti i bubrezi. U slučaju smanjene koncentracije kalcijuma u krvi: PTH djeluje na kosti tako što povećava oslobađanje i kalcijuma i fosfata u ekstracelularnu tečnost. Membrane ćelija kostiju (osteoblasta i osteocita) imaju receptore za vezivanje PTH i smatra se da on snažno aktivira pumpu za kalcijum. Kada se pod uticajem PTH ova pumpa za kalcijum aktivira, joni kalcijuma se “ispumpavaju” iz kostne tečnosti i prelaze u ekstracelularnu tečnost. Zbog toga opada koncentracija kalcijuma u kostnoj tečnosti, odnosno dolazi do apsorpcije kalcijuma iz kosti. PTH djeluje na bubrege na dva osnovna načina: stimuliše reapsorpciju kalcijuma i inhibira reapsorpciju fosfata. Primarni efekat PTH u bubrezima jeste povećanje reapsorpcije kalcijuma, a ovaj hipokalcurijski efekat se dopunjava sa efektom PTH na kosti, što sve zajedno dovodi do povećanja koncentracije kalcijuma u plazmi. U slučaju povećane koncentracije kalcijuma u krvi: pumpa kojom se joni kalcijuma “ispumpavaju” iz kostne tečnosti je inhibirana, koncentracija kalcijuma u kostnoj tečnosti raste i ponovo dolazi do taloženja kalcijumovih soli u matriks kosti. PTH u ovom slučaju djeluje na bubrege tako što inhibira reapsorpciju fosfata, što rezultuje povećanim izlučivanjem fosfata (fosfaturija) i smanjenjem koncentracije fosfata u plazmi. Efekat PTH na izlučivanje fosfata je značajan za regulaciju koncentracije kalcijuma, tako što sprečava vezivanje fosfata za kalcijum u ekstracelularnoj tečnosti. Ako je povećana koncentracija kalcijuma u krvi, dolazi do hiperkalcemije te se izlučuje kalcitonin koji proizvodi štitna žlijezda i koji smanjuje apsorpciju kalcijuma pa se kalcijum dalje ne apsorbuje, nego se izlučuje. Drugim riječima, ako nema dovoljno kalcijuma u krvnom serumu, kalcijum će se povući iz kosti,

odnosno iz “banke kalcijuma”, a ako ga ima iznad potrebne količine, izlučiće se iz organizma (urinom). U slučaju hiperkalcemije može doći do dodatnog taloženja kalcijuma u pojedinim organima (bubrezima i gušterači). Poremećaji u koncentraciji kalcijuma u plazmi Hiperkalcemija je stanje povećane koncentracije kalcijuma u plazmi iznad 2,6 mmol/l. Uzroci hiperkalcemije mogu biti sljedeći: Prekomjerno unošenje kalcijuma; Poremećaji u endokrinoj regulaciji; Dugotrajna imobilizacija (često dovodi do hiperkalcemije, a razlog je osteoporoza koja se javlja u imobilizovanom dijelu skeleta. Ovo je naročito česta pojava kod djece između 9 i 14 godina koja intenzivno rastu. Uticaj lijekova: diuretici. Hipokalcemija je sniženje koncentracije kalcijuma u serumu ispod 2,2 mmol/l. Hipokalcemija se javlja iz sljedećih razloga: • Smanjeno unošenje kalcijuma; • Teške hipoalbuminemije • Poremećaji u endokrinoj regulaciji; • Renalne disfunkcije; • Akutna hipokalcemija Umjereni nedostatak kalcijuma u organizmu može dovesti do nervne osjetljivosti, grčeva mišića, krtih noktiju, ubrzanog kucanja srca i nesanice. Veći nedostatak kalcijuma izaziva neuobičajene otkucaje srca, grčeve i bolove u mišićima, ukočenost, trnjenje u rukama i nogama. Djeca mogu oboljeti od rahitisa - bolesti koju karakteriše intenzivno znojenje glave, usporeni pokreti, deformitet kostiju i usporenost rasta. Nedostatak kalcijuma kod odraslih može izazvati i osteomalaciju koju karakteriše bol u kostima, slabost mišića i usporeno zarastanje rana. Rizična grupa kod koje se može javiti nedostatak kalcijuma su starije osobe, zatim osobe koje u ishrani ne koriste hranu bogatu kalcijumom, sportisti koju su na visoko proteinskoj ili vlaknastoj dijeti i alkoholičari. Simptomi nedostatka kalcijuma su tetanija i srodni mišićni i neurološki poremećaji. Ovi simptomi se najčešće pojavljuju u slučaju nedostatka vitamina D, hipoparatiroidizma ili zatajivanja bubrega, ali i suviše mala količina kalcijuma u hrani može biti uzrok. Kad se koncentracije u plazmi snize ispod normale mobiliše se kalcijum iz kostiju pa Ca2+ u krvi poraste, ali je stvaranje nove kosti usporeno ili spriječeno.

rgania spinosa,Sapotaceae je endemska drvenasta biljka zastupljena u polupustinjskim krečnjačkim dolinama jugozapadnog Maroka i Alžira. Biljke mogu biti stare i do 200 godina,odlično podnose velike varijacije temperature, a ukoliko dođe do odumiranja mogu se regenerisati i nakon sedam godina. Stablo raste do visine od 10 m, kvrgavog je izgleda, prekriveno trnjem. Listovi su ovalni sa zaobljenim vrhom, a cvetovi su sačinjeni od pet žuto-zelenih latica i pojavljuju se u aprilu. Plod je dužine 2-4 cm, prekriven debelom korom gorkog ukusa, dok je perikarp neugodnog ali slatkastog ukusa. U središtu ploda se nalazi orah sa 1-3 semenke bogate uljem. Plodovi sazrevaju u junu i julu. Šume argana u severnoj Africi su pod zaštitom UNESCO-a jer predstavljaju bitan resurs biosfere. Plodovi se prikupljaju po zakonski određenim pravilima da bi se biljke

maksimalno zaštitile te je ulje dobijeno iz njih prilično visoke cene (500 ml arganovog ulja visokog kvaliteta ima cenu od oko 250 evra). Najzahtevniji deo procesa dobijanja ulja je fizičko razbijanje jezgra iz kojeg se izdvajaju semenke, koje se nakon blagog zagrevanja melju u kamenim presama uz dodatak malih količina vode do formiranja paste. Dobijena pasta se zatim ručno cedi i ekstrahuje ulje. Drvo argana snažnim korenovim sistemom obezbeđuje plodnost zemljišta i sprečava širenje pustinje. Još su Feničani trgovali marokanskim arganovim uljem i smatrali ga „tečnim zlatom“ sa mnogim lekovitim svojstvima. Prvi put se njegova lekovitost spominje u zapisima egipatskog iscelitelja Ali Ibn Radouare u 11. Veku, kada je ulje argana upotrebljavano za lečenje želuca. Mnogi kolonisti Maroka su izveštavali o čudotvornoj biljci tako da je ona 1998. godine od strane UNESCO-a proglašena za svetsku baštinu čovečanstva.

PRIRODA I

Lekovita svojstva argana (Argania Spinosa)

Mr ph. Anica Crkvenčić

U Maroku se ulje argana koristi u ishrani i tradicionalnom lečenju. Arganovo ulje konzumiraju u kombinaciji s medom i bademima ili dodaju u pržena i jela pripremljena na pari. Zbog specifičnog sastava ulje ima snažan antioksidativni efekat (sadrži oko 80% nezasićenih masnih kiselina). Sastav arganovog ulja: • Zasićene masne kiseline -- palmitinska 14% -- stearinska 5% • Jednostruko nezasićene masne kiseline -- oleinska 43,5% • Višestruko nezasićene masne kiseline -- linolna 37% -- alfalinolenska 0,6% • Steroli -- spinasterol 42% -- delta-7-avenosterol 5% -- sigmastra-8.22-dien 5% • Tocopherol 720 mg/kg • Polifenoli 60 mg/kg • Steroli 3200 mg/kg • Triterpenski alkoholi 1800 mg/kg Arganovo ulje su afrička plemena koristila i za mazanje kože novorođenča-

Z D R AV L J E

di u cilju zaštite od spoljnih uticaja. Mazanje tela ovim uljem je i sastavni deo ayurvedske medicine gde blaga masaža dovodi do povećanja čvrstoće kože, mršavljenja i relaksacije mišića.Visoki sadržaj vitamina E kod per os primene deluje antioksidativno, a kod eksterne primene utiče na usporavanje starenja kože.Visoki procenat nezasićenih masnih kiselina pomaže kod regulacije nivoa holesterola u krvi. Istraživanja su potvrdila da 16 g arganovog ulja pokriva potrebe za esencijalnom linolenskom kiselinom. Arganovo ulje sadrži fitosterole koji nisu otkriveni ni u jednom drugom ulju, a utiču na regulaciju nivoa štetnog holesterola i deluju antikancerogeno. Ulje argana stimuliše lučenje pepsina i poboljšava probavu, deluje protivupalno kod reumatskih procesa, podstiče cirkulaciju i jača imunitet. Koristi se i kao afrodizijak. Arganovo ulje se može primeniti za negu suve osetljive kože, za izradu maski za suvu i oštećenu kosu, za negu ispucalih usana, protiv lomljivosti noktiju. U dermatološkim preparatima deluje antiinflamatorno, neutrališe slobodne radikale, omekšava kožu i obnavlja hidrolipidni sloj.

ZDRAVSTVO - SRBIJA Intervju sa direktorom Zavoda za zdravstvenu zaštitu radnika “Železnice Srbije” prim. dr Vladom Batnožićem

oštovani gospodine direktore, hvala što ste odvojili vremena za ovaj razgovor.

Recite nam, za početak, kako je nastao Zavod za zaštitu zdravlja železničara, po mnogo čemu jdinstvena zdravstvena ustanova? Današnji Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika “Železnice Srbije” nastao je iz Bolesničkog fonda iz kojeg je stvorena predratna imovina Zavoda. Timski rad je imperativ današnjice. Takav rad je vezan za AD „Železnice Srbije” i to kao osnivač i Zavoda za zdravstvenu zaštitu radnika “Železnice Srbije” kao deo celine u delokrugu zdravstva. Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika „Železnice Srbije“ proslavlja svoj jubilarni 128. rođendan. I uopšte nije „ostario“, naprotiv. Iskustvo stečeno u čak tri veka, pomoglo nam je da se ojača, stekne reputacija kvaliteta i pouzdanosti, ali i da decenijama, uz mukotrpan, ali pre svega, odgovoran pristup zadrži visoko mesto u srpskom zdravstvu u kojem i poslujemo. Kako poslujete u današnjim uslovima kada je nedovoljno novca za zdravstvo? Poznato je da se dobrim delom sami finansirate? U današnjim turbulentnim vremenima, kada naše zdravstvo doživljava možda najteže trenutke u svojoj istoriji, i kada se širom sveta traži način kako da povrate stabilnost i otpočnu novi ciklus razvoja. Interesantno je da smo odolevali ne samo zubu vremena i aktuelnom dobu – koje karakterišu brzina i želja za promenama po svaku cenu – već su nadjačale i zdravstvenu ideologiju koja stvara svest o tome da zdravlje treba čuvati.

128 godina Zavoda za zdravstvenu zaštitu radnika Prim. dr Vlado Batnožić u razgovoru sa predstavnikom časopisa „Medici. com“ Radenkom-Radom Karalićem

Koje su specifičnosti Zavoda, po čemu se razlikuje od sličnih zdrastvenih ustanova? Prateći razvoj preduzeća „Železnice Srbije” i napredak medicine Zavod se razvio u savremenu zdravstvenu ustanovu koja se brine o zdravlju više od 100.000 osiguranika, članova njihovih

porodica, železničarskih penzionera, kao i drugih osoba, opredeljenih da se leče u ovoj zdravstvenoj ustanovi. Zavod danas broji oko 750 zaposlenih, od čega je više od 200 lekara. U sastavu Zavoda nalaze se i moderno opremljene ambulante i dijagnostički centri u 15 gradova u Srbiji. Osnovni prioritet

Zgrada Zavoda u Savskoj 23

Z D R AV S T V O - S R B I J A

su pruge po Srbiji. Najveći zdravstveni centri Zavoda nalaze se u Beogradu, Novom Sadu i Nišu. Specifičnost naše ustanove je da je osnova rada pružanje svih zdravstvenih usluga radnicima AD „Železnice Srbije”. Kako biste opisali mesto Zavoda u zdravstvenom sistemu Srbije? Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika „Železnice Srbije” spada u zdravstvene ustanove primarne zdravstvene zaštite koje sprovode mere primarne i sekundarne prevencije bolesti kao i opštemedicinsku zaštitu železničara. Šta biste istakli kao posebno značajno? Imamo savremene aparate i edukovan kadar u svim službama Zavoda, što nam omogućava brzo i precizno postavljanje dijagnoze. Zavod sprovodi kontinuiranu edukaciju zaposlenih, na svim nivoima (za srednji, viši i visoki medicinski kadar). Redovno se održavaju predavanja u okviru ustanove, ali naše zaposlene šaljemo na stručno usavršavanje i u druge zdravstvene ustanove u zemlji i inostranstvu. Godine 2000. Zavod je dobio priznanje Sunčani sat, za najbolju vanbolničku ustanovu u zemlji. Koje specijalističke grane pokrivate? U Zavodu se obavljaju pregledi u specijalističkim službama iz sledećih grana medicine: radiologije, oftalmologije, neurologije, psihijatrije, ginekologije, otorinolaringologije, hirurgije, interne medicine, funkcionalne dijagnostike, medicine rada, fizikalne medicine i rehabilitacije, dermatologije. Služba za zdravstvenu zaštitu žena pruža primarnu zdravstvenu zaštitu svim ženama, a naročito trudnicama u okviru mogućnosti izabranog lekara. Svoju delatnost obavlja putem preventivnog i kurativnog

rada, kroz ranu dijagnostiku, terapiju, kontinuirani zdravstveno-vaspitni rad, rad na planiranju porodice i sveobuhvatnu dijagnostiku (kolposkopija, vaginalni sekret, ultrazvučni pregled genitalnih organa, papanikolau test, citohormonalni test). Pored osnovnih hematoloških i biohemijskih analiza, rade se hormonske analize, tumor markeri, virusi, određivanje nivoa lekova, mikrobiološke analize itd.

Zahvaljujući laboratorijskom informacionom sistemu, mogućnost ljudske greške je minimalizovana. Analitički rad laboratorije je pod permanentnom unutrašnjom i spoljnom kontrolom (republička i internacionalna). Laboratorija je nastavna baza za specijalističku nastavu iz Kliničke biohemije Medicinskog fakulteta u Beogradu. Interna medicina je oblast medicine koja se bavi proučavanjem, sprečavanjem i lečenjem unutrašnjih bolesti odraslih osoba. U okviru neuropsihijatrije primenjuju se i površinske psihoterapijske metode, psihoanalitički orijentisana psihoterapija i kognitivnobihevioralna terapija. Jedno od najopremljenijih odeljenja Zavoda za ORL preglede obiluje moćnom dijagnostikom a to je: kompletna audiometrija, elektronistagmografija sa stimulacijom, sve vrste alergoloških ispitivanja na inhalatorne alergene, ultrazvuk sinusa i štitaste žlezde, vrata i magistralnih krvnih

Odeljenje ORL raspolaže najnovim opremom

Pružate i stomatološke usluge? Tako je. U Zavodu se u okviru stomatologije, pružaju usluge iz oblasti preventivne i konzervativne stomatologije, oralne hirurgije i protetike. Angažuju se i konsultanti iz eminentnih zdravstvenih ustanova u Beogradu.

Načelnica biohemijske laboratorije dr Vera Lukić u razgovoru sa direktorom Vladom Batnožićem i Radetom Karalićem

sudova vrata, male hirurške intervencije vrata i lica, hipersenzibilizacija alergija vakcinama i dr. Odeljenje oftalmologije raspolaže sa kompletno opremljenim kabinetima u kojima se, uz preventivne i kurativne lekarske preglede, obavlja niz dijagnostičkih procedura i to, kompjuterizovana perimetrija, korekcija refrakcionih anomalija, fokometrija, egzoftalmometrija. Kabinet za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju bavi se lečenjem i rehabilitacijom pacijenata sa bolestima i povredama kičme, zglobova i mišića, raznih reumatskih i neuroloških oboljenja. Sprovode se određene fizikalne procedure, elektroterapija, terapija laserom, magnetoterapija, ultrazvučna terapija,vežbe, masaže i ostalo. Na Odeljenju za RO i UZ vrše se sva snimanja klasične radiografije. Služba raspolaže i ultrazvučnom dijagnostikom, koja je neinvazivna i bezbolna za pacijenta. Ultrazvučni pregledi se rade na digitalnom aparatu nove generacije sa kolor doplerom i linearnim sondama za preglede dojki, regionalnih limfatika i štitne žlezde, a za abdomen i organe male karlice se koristi konveksna sonda.

Šta biste posebno istakli iz oblasti dijagnostike? Svakako činjenicu da raspolažemo najsavremenijom magnetnom rezonancom (MR). To je najsavršeniji pregled koji današnja medicinska dijagnostika poznaje i potpuno je bezbedan i bezbolan za pacijenta. MR pregled je od neizmerne pomoći ordinirajućem lekaru za postavljanje jasne dijagnoze, a u cilju što bržeg preduzimanja adekvatnog lečenja. Svetska klinička iskustva, koja se koriste tokom pregleda, traju preko 20 godina, a aparat jačine 3 Tesla (Philips Intera 3T) je trenutno najsavremeniji i najjači klinički magnet na svetu. Posebno treba naglasti našu otvorenost za saradnju sa pacijentima iz Republike Srpske sa kojima smo stalno u kontaktu. Uvek smo na usluzi i pokušavamo, koliko je u našoj moći, da sve njihove zdravstvene zahteve ispunimo. Dobijali smo i pisma zahvalnosti i pohvale, što nama daje podstrek i motivaciju za dalji rad i za unapređenje zdravstvene saradnje sa ljudima iz okruženja.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Istorija zavoda

Na ultrazvučnim aparatima najnovije generacije vrše preglede izuzetni dijagnostičari radiolozi

I na kraju, kako biste ocenili saradnju sa časopisom „Medici.com”? Naša saradnja je, kao što i sami znate, već dobra, a svakako se može unaprediti.

Drago mi je da sarađujemo i otvoreni smo za buduću saradnju. Raznovrsnost tema, kojom časopis stalno u svakom svom broju ukazuje na značajnost zdravstvenog pristupa u svakodnevnom životu je i naša vodilja. Sarađivati sa časopisom „Medici.com” je počast a i odgovornost za sve teme o kojima smo razgovarali.

Stomatološke ordinacije su opremljene najsavremenijom tehnikom, gde rade izuzetno dobri stručnjaci stomatolozi

Za časopis „Medici.com“ ekskluzivno razgovor vodio Radenko-Rade Karalić Kabinet magnetne rezonance tokom rada

1886. godina I pored toga što je radnicima, zbog čestih povreda i nesrećnih slučajeva, pružana lekarska pomoć već i tokom izgradnje pruge od 1881 godine, zvanični početak železničkog zdavstva u Srbiji vezuje se za objavljivanje „Pravilnika o kasi na pomoć“, prvog dokumenta kojim se reguliše problematika iz ove oblasti. 1890. godina U okviru Društva za eksploataciju srpskih železnica formiran je Odsek za sanitetsku službu. Jedini dokument koji je Društvo štampalo na srpskom jeziku je Upustvo za ukazivanje prve pomoći, autora dr Vladana Đorđevića, prvog šefa saniteta. 1892. godina U Nišu je formirana železnička ambulanta koja brine o zdravlju oko 1350 radnika železnice. 1895. godina Stupa na snagu „Pravilnik bolesničkog i pomoćnog fonda službenika Srpskih državnih železnica“. 1912-1918. godina Ogroman doprinos železnice i njenih lekara u balkanskim i Prvom svetskom ratu. Samo tokom 1912 sanitetskim vozovima, opremljenim poput malih poljskih bolnica, prevezeno je 110.000 ranjenika. Pegavac koji je desetkovao srpsku vojsku i civilno stanovništvo , dobrim delom je suzbijen zahvaljujući pojavi „dezinfekcionih vozova“. 1920. godina Sagrađena je zgrada železničke ambulante i porodilišta na beogradskom „Mostaru“. Prvi upravnik zgrade, koja je uz stacionarni deo imala i operacionu salu, bio je profesor Aleksandar Redlih. 1922. godina Ministarstvo saobraćaja Kraljevine Jugoslavije osniva Bolesnički fond za državno saobraćajno osoblje. 1933. godina Donacijom Elisije Inglis, koja je boravila u Srbiji tokom Prvog svetskog rata na čelu sanitetske misije „Londonskog odbora škotlanđanskih žena“, definitivno je završena izgradnja kompleksa železničke bolnice na Dedinju. U njenom sastavu su se nalazila četiri odeljenja: Internističko, Ginekološko-akušersko, Hirurško i Pedijatrijsko. 1947. godina Ukida se Bolesnički fond i železničko zdravstvo se uključuje u opšti sistem zdravstvenog osiguranja. 1948. godina Zbog svoje specifičnosti, zdravstvena služba železničara se izdvaja iz opšte državne zdravstvene službe i stavlja pod okrilje Ministarstva železnica. 1953. godina Centralna železnička poliklinika menja svoj naziv u Zdravstveni dom železničara u Beogradu. On preuzima sve ambulante i lekarske rejone na prugama, koji su do tada poslovali u sastavu poliklinike. 1955. godina Zdravstveni dom železničara prelazi na samostalno finansiranje shodno odluci Savezne skupštine, ima sedište u Beogradu i svoje ogranke, ambulante opšte prakse kao i pružna lekarska radna mesta. 1959. godina Umesto pružnih lekarskih mesta opšte prakse u privatnim ordinacijama, osnivaju se železničke ambulante opšte prakse na železničkim stanicama. 1966. godina Osnivaju se prvi dispanzeri za medicinu rada. Zakonom o zdravstvenoj zaštiti iz 1968 godine omogućeno im je da posluju kao samostalne zdravstvene radne organizacije sa svojstvom pravnog lica. 1978. godina Radi ukazane potrebe za organizovanjem specijalizovane zdravstvene organizacije za zdravstvenu zaštitu radnika u železničkom saobraćaju, osniva se Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika u železničkom saobraćaju, kao samostalna radna organizacija sa dva OOUR-a, Beograd i Kosovo Polje. 1990. godina Osniva se Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika ŽTP Beograd, kao društvena ustanova za zdravstvo za celu teritoriju JŽTP Beograd. 2001. godina Od skupa malih, trošnih ambulanti Zavod je prerastao u moćnu mrežu zdravstvenih centara raspoređenih u 20 gradova širom zemlje. Najveći su u Beogradu, Novom Sadu i Nišu. 2009. godina Zavod je promenom imena osnivača, promenio ime u Zavod za zdravstvenu zaštitu radnika „Železnice Srbije“. Od ukupno 15.000 kvadratnih metara prostora kojim Zavod raspolaže, veći deo je kompletno renoviran. Time su zaposleni dobili vrhunske uslove za uspešan rad, a pacijenti prijatan ambijent za lečenje.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

asopis „Medici.com“ od samog osnivanja sarađuje sa Komorom biohemičara Srbije i prati novine u vezi s njom, što je povod i za današnji razgovor sa novoizabranom direktorkom ove ustanove. Komora biohemičara Srbije uspešno radi već osam godina, a u junu ove godine održani su redovni izbori u toku kojih su izabrani novi članovi Skupštine Komore biohemičara (KBS), kao i novi direktor mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević, specijalista kliničke biohemije. Vi ste i ranije bili aktivni u radu Komore, kako je sada sa ove pozicije vidite kao i struku koju predstavljate? Velika je čast i odgovornost predstavljati i zastupati biohemičare, članove KBS i struku koju obavljamo, koja je veoma odgovorna, ali i dosta nepoznata širem broju ljudi. Veliki broj pacijenata svakodnevno odlazi u laboratorije. Istraživanja u svetu, a slično je i kod nas, pokazuju da se 60-70% kliničkih odluka vezanih za postavljanje početne dijagnoze, praćenje toka bolesti i prognoze bolesti donosi na osnovu laboratorijskih rezultata. Stručnjaci koji rade u laboratorijama ostaju ljudi u senci, često se njihovi uspesi pripisuju savremenim laboratorijskim aparatima, a neki propusti koji su vezani za rad drugih službi i nezadovoljstvo pacijenta koje nastane zbog toga se uputi zaposlenima u laboratoriji. Naravno da je neophodna dobra i savremena laboratorijska oprema, ali stručnjaci, biohemičari su ti od kojih zavisi da li će ta oprema biti upotrebljena na pravi način. Laboratorija je most između pacijenta i lekara kliničara i najvažnije je da pacijent taj put do kliničara i prave dijagnoze prođe što brže i uspešnije. Danas i pacijenti i lekari kliničari treba da znaju da je taj put siguran i da je trasiran timskim radom farmaceuta specijalista medicinske biohemije, lekara specijalista kliničke biohemije, i naših najmalađih kolega diplomiranih farmaceuta biohemijskog smera. Mi smo neraskidiv tim u svakodnevnom radu u laboratoriji pa je iz toga i nastala KBS. Kada je nastala KBS i kako je tekao njen razvoj? Zakonom o komorama zdravstvenih radnika 2005. godine doneta je odluka o osnivanju komora zdravstvenih radnika. Prva koja je organizovana i formirana je bila KBS, pa je sa radom započela 9. 6. 2006. godine, a prve licence je uručila 70

Razgovor sa mr sc. med. dr Slavicom Cimbaljević, direktorkom Komore biohemičara Srbije

Laboratorija – nezaobilazni most između pacijenta i lekara Mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević je rođena 23. 3. 1962. godine u Raški, gde je završila osnovnu i srednju školu. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu je upisala 1981. godine a završila 1986. godine, nakon čega je radila u Domu zdravlja u Raški do 1994. godine, kada je započela specijalizaciju iz kliničke biohemije koju je završila 1997. godine. Od 1998. godine radi u Domu zdravlja „Novi Beograd“ u Službi kliničko-biohemijske dijagnostike. Magisterijum je završila 2003. godine na Institutu medicinske i kliničke biohemije Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a sada na istom institutu privodi kraju izradu doktorske teze. Udata je, majka dvoje dece. U Komori biohemičara je aktivna od samog osnivanja kao član Skupštine Komore, vršeći dužnost zamenika predsednika Skupštine Komore, a od 1. 7. 2014. godine je na mestu direktora ove ustanove.

svojim članovima 2. 4. 2008. godine. Tada je Komora imala 409 članova, do sredine 2014. godine je licencirano ukupno 757 biohemičara, a od toga je danas aktivno 683 biohemičara. Od ukupnog broja u javnom sektoru radi 71%, a u privatnom 29% biohemičara. U našem članstvu imamo 46 biohemičara sa primarijatom, 35 magistara nauka i 41 doktora nauka. Od samog osnivanja Komora je organizovana u tri ogranka koji teritorijalno pokrivaju severni, zapadni i istočni deo Srbije, ogranak Beograd, Vojvodinu i Niš. Šta je do sada uradila Komora? Nakon osnivanja KBS prve aktivnosti su bile usmerene ka uspostavljanju osnovnih dokumenata Komore, formiranju tela i organa da bi Komora zaista počela da radi. Za sve to je bilo potrebno uložiti veliki rad, energiju,

imati veliko znanje i iskustvo. Sve to je imala prof . dr Nada Majkić-Singh, prvi predsednik Skupštine KBS, koja je sa najbližim saradnicima, a pre svega sa prvim direktorom KBS prim. dr Veliborom Canićem, postavila temelje Komore. Značajan doprinos u tom periodu je dalo Društvo medicinskih biohemičara Srbije (DMBS), a i kasnije je ta saradnja nastavljena pa se može reći da se KBS i DMBS prožimaju i nadopunjuju u radu i aktivnostima. Kao rezultat rada ove dve organizacije, uz veliku saradnju sa Republičkom stručnom komisijom (RSK) za medicinsku/kliničku biohemiju Ministartsva zdravlja RS, nastala su značajna dokumenta važna za organizaciju rada medicinskih laboratorija. Kao najvažnije možemo da izdvojimo izradu stručno-metodološkog i doktrinarnog uputstva za primenu i obavljanje postupaka i metoda u oblasti medicinske biohemije (nomenklatura za oblast

Z D R AV S T V O - S R B I J A

medicinska biohemija, standardizacija u medicinskoj biohemiji) uz utvrđivanje vrste parametara za potrebe kliničkobiohemijske laboratorijske dijagnostike na svim nivoima zdravstvene zaštite. Permanentne aktivnosti KBS su vezane za posredovanje i pomoć u rešavanju problema koje imaju članovi naše komore u svakodnevnom radu vezano za organizaciju rada laboratorijske službe koja obuhvata opremu, prostor, ljudske resurse, odnose sa menadžmentom zdravstvenih ustanova. Sve što je do sada KBS uradila i što planira da uradi podrazumeva saradnju sa Ministarstvom zdravlja, sa drugim komorama zdravstvenih radnika, Institutom za javno zdravlje Srbije ″Dr Milan Jovanović Batut″, sa telima za akreditaciju.

ustanova koje nisu prijavljene i o kojima KBS nema podatke. Radimo na tome da se iznađe model stavljanja pod kontrolu svih laboratorija koje se bave biohemijskom dijagnostikom. Sledeći korak je da se u okviru zakonskih propisa, vezano za kvalitet zdravstvene zaštite, proveru kvaliteta stručnog rada i akreditaciju osim zajedničkih kriterijuma, definišu i specifični kriterijumi za oblast medicinskih (kliničkih) laboratorija. Kakav je stav Komore vezano za proces akreditacije laboratorija? U Srbiji postoje dve državne institucije koje se bave akreditacijom laboratorija i to: Akreditaciono telo Srbije (ATS) koje primenjuje pravila ISO 17025 i ISO 15189 i Agencija za akreditaciju

Razgovor o licencama KBS

osim licenciranih biohemičara, a to su lekari i farmaceuti sa odgovarajućim specijalizacijama, i farmaceuti biohemijskog smera, rade i zdravstveni saradnici sa završenim hemijskim i biološkim fakultetom. Jedan manji broj njih ima zdravstvenu specijalizaciju, na primer specijalizaciju iz medicinske biohemije, toksikološke hemije, sanitarne hemije i zdravstvene fizike a zadatak KBS je da prvenstveno reši njihov status.

Članovi Skupštine KBS na II redovnoj sednici održanoj 11. 9. 2014. godine

Koji su planovi u daljem radu Komore? Planovi Komore su uvek vezani za njen koncept da je ona nezavisna, profesionalna organizacija čiji je zadatak unapređenje uslova za obavljanje profesije medicinskog/kliničkog biohemičara, zaštita njihovih profesionalnih interesa, organizovano učešće na unapređenju i sprovođenju zdravstvene zaštite i zaštita interesa građana u ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu. Da bismo mogli nešto da unapredimo moramo tačno da znamo sa čime raspolažemo i kakav je kvalitet toga što imamo, što znači da je potrebno prvo izvršiti mapiranje laboratorija. U KBS postoji baza podataka o kliničko-biohemijskim medicinskim laboratorijama u okviru državnih zdravstvenih ustanova u Srbiji, kao i određenom broju privatnih laboratorija, mada postoji i manji broj privatnih laboratorija koje obavljaju samostalno delatnost ili delatnost u okviru privatnih zdravstvenih

zdravstvenih ustanova Srbije (AZUS), u okviru koje su razvijeni i standardi za akreditaciju laboratorija (ISQA). Do sada je u Srbiji prema ISO standardima akreditovano dvadesetak laboratorija, a u okviru AZUS i akreditacije zdravstvenih ustanova akreditovano je ili je u fazi akreditacije oko 80 laboratorija. Po Zakonu o zdravstvenoj zaštiti taj proces je dobrovoljan i vrši se na zahtev zdravstvene ustanove, smatramo da je neophodno da se taj princip dobrovoljnosti postepeno prevede u obavezne aktivnosti svih zdarvstvenih ustanova. Glavna manjkavost dosadašnjeg procesa je nedostatak podrške za razvoj akreditacije, pre svega u obezbeđivanju materijalnih sredstava. Da li u laboratorijama rade samo licencirani biohemičari? Kao što sam rekla, laboratoriju pokreću zaposleni, rad u laboratoriji je timski uz ličnu odgovornost svakog radnika koji tu radi. Sada u laboratorijama,

Kakva je situacija u privatnom sektoru u oblasti laboratorijske dijagnostike? U skladu sa Zakonom o komorama, redovni i ravnopravni članovi KBS su i biohemičari zaposleni u privatnoj praksi u laboratorijama koje obavljaju poslove biohemije. Sada imamo 225 licenciranih biohemičara koji rade u privatnim laboratorijama kojih po evidenciji Komore ima oko 205. Prve privatne laboratorije su otvorene pre 20 godina, danas su to uglavnom manje samostalne laboratorije, a manji broj su zavodi za laboratorijsku dijagnostiku. Izvestan broj ovih laboratorija ima akreditaciju po standardu ISO 15189. Privatne laboratorije imaju svoje specifičnosti i KBS se mora više uključiti u rešavanje tih pitanja. Potrebno je definisati uslove za registrovanje i rad privatnih laboratorija kao zdravstvenih ustanova i to u pogledu prostora, kadra i opreme u zavisnosti od vrste i obima posla koji laboratorija obavlja. Neophodno je da se jasno definišu uslovi transporta bioloških uzoraka bilo da se radi o međulaboratorijskoj kontroli ili analizi uzoraka u drugoj laboratoriji, 71

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević, direktorka KBS u razgovoru sa predstavnikom časopisa „Medici.com“ Radenkom Karalićem

što bi vodilo racionalizaciji izrade retkih i skupih analiza. Prema tome, KBS bi u celini trebalo da se uključi u rešavanje ovih i drugih pitanja, pri čemu smatramo da svaka od laboratorija u privatnom vlasništu treba da bude zdravstvena ustanova, s obzirom na to da obavlja zdravstvene usluge. Šta je to relicenciranje? Naša komora je upravo u pripremama za proces relicenciranja, jer prve licence koje je dobilo 409 biohemičara nose datum od 31. marta 2008. godine, što znači da je za taj broj biohemičara pri kraju prvi licencni period i da će u martu 2015. godine svim našim članovima koji ispunjavaju uslov za relicenciranje biti uručene licence za novi period od sedam godina. Po nekim statističkim pokazateljima veliki broj biohemičara je na dobrom putu da ispuni sve uslove za relicenciranje. Oni koji to još nisu, a nalaze se u grupi kojoj se licencni period završava u martu 2015. godine imaju još nekoliko meseci da učešćem na predavanjima koja su akreditovana u okviru KME upotpune svoje bodove i svoje znanje. U Komori se sprovode aktivnosti u vezi sa predstojećim relicenciranjem i u skladu s tim je na drugoj sednici Skupštine KBS, dana 11.9.2014.godine formirana Komisija za relicenciranje, a u toku je izrada dokumenata koji će biti u upotrebi u procesu relicenciranja. Takođe, KBS aktivno učestvuje, zajedno sa predstavnicima ostalih komora zdravstvenih radnika, u izradi predloga za dopunu Pravilnika o bližim uslovima za izdavanje, obnavljanje ili oduzimanje licence članovima komora zdravstvenih radnika, koji će uskoro biti prosleđen Ministarstvu zdravlja RS na razmatranje. KBS je svakodnevno u kontaktima sa svojim članovima u cilju pružanja 72

pomoći i informacija kako da se proces relicenciranja obavi što uspešnije, a ja pozivam i Vas da zabeležite taj važan događaj u životu biohemičara i KBS. Da li imate saradnju sa Društvom biohemičara Republike Srpske i komorama zemalja bivše Jugoslavije i regiona? Pomenula sam već da su veoma razvijene zajedničke aktivnosti svih komora zdravstvenih radnika Srbije na poslovima koji su zajednički za sve komore. Naravno da najviše dodirnih tačaka u izradi stručnih i doktrinarnih stavova u oblasti medicinske i kliničke biohemije imamo sa ostalim biohemičarima i zato postoji naše veliko interesovanje za saradnju sa komorama i udruženjima biohemičara zemalja u okruženju. Do sada je najviše postojala saradnja sa Društvom medicinskih biohemičara Republike Srpske kao i Hrvatskom komorom biohemičara koja ima višedecenijsko iskustvo u radu. Sva iskustva koja dolaze iz Evropske unije i zemalja u okruženju su veoma korisna u definisanju nacionalne politike u oblasti kliničko-biohemijske zdravstvene zaštite u čemu KBS želi i treba aktivno da učestvuje. Da li članovi Vaše Komore prate časopis „Medici.com“? Za članove Komore biohemičara Srbije je značajno da postoji časopis kao što je „Medici.com“, koji na objektivan način prikazuje najnovija dešavanja u svim oblastima zdravstva. Zahvaljujemo Vam se na današnjoj poseti i na tome što Vaš časopis prati aktivnosti naše komore još od njenog osnivanja i uverena sam da će naša saradnja i dalje biti veoma uspešna. Razgovor vodio Radenko - Rade Karalić

Beogradu je od 9-13. septembra 2014. godine održan XIX kongres medicinske biohemije i laboratorijske medicine sa međunarodnim učešćem i Deseti EFLM simpozijum za Balkanski region, u organizaciji Društva medicinskih biohemičara Srbije, Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i Centra za medicinsku biohemiju Kliničkog centra Srbije. Kongres je održan pod pokroviteljstvom Međunarodne federacije za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu – IFCC (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine), Evropske federacije za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu – EFLM (European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine) i Balkanske kli-

ničko-laboratorijske federacije – BCLF (Balkan Clinical Laboratory Federation), kao i Ministarstva prosvete i nauke i Ministarstva zdravlja Republike Srbije. U ime Ministarstva zdravlja RS učesnike kongresa je pozdravio prim. dr Zoran Panajotović, pomoćnik ministra zdravlja, ukazavši na značaj ovog skupa za razvoj laboratorijske medicine u našoj zemlji. Kongres su otvorili: prof. dr Nada Majkić-Singh, predsednica Naučnog odbora 10th EFLM Symposiuma, prof. dr Svetlana Ignjatović, predsednica Naučnog odbora XIX kongresa i prim. dr sc. Zorica Šumarac, predsednica Organizacionog odbora kongresa. Plenarne sekcije XIX kongresa medicinske biohemije i laboratorijske medicine bile su posvećene najnovijim saznanjima i primeni modela upravljanja medicinsko-biohemijskim laboratorijama fokusiranim na pacijenta, unapređenju ishoda lečenja pacijenata primenom biomarkera i klinički efikasnoj strategiji korišćenja laboratorijskih testova. Veoma značajna sekcija bila je posvećena „Genetičkim i negenetičkim faktorima

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rizika i biomarkerima ateroskleroze“ posebno kod kardiovaskularnih bolesti, kao i novim markerima ovih oboljenja. U fokusu je bila „Organizacija medicinskih laboratorija“ i unapređenje njihovog rada, naročito kroz timski rad i komunikaciju između kliničara i laboratorije, kao i o značaju Komore biohemičara Srbije u njenom unapređenju rada. Posebna sekcija bavila se pitanjima sepse, kliničkom prilazu istom poroblemu kao i izradi algoritama za dijagnozu sepse. Plenarna izlaganja pratile su i posterske sekcije medicinskih biohemičara Srbije. U okviru kongresa 11. i 12. septembra 2014. godine održan je i Deseti EFLM simpozijum za Balkanski region (10th EFCC Symposium for Balkan Region) pod nazivom “Paediatric

XIX kongres medicinskih biohemičara Srbije 10th EFLM Symposium for Balkan Region Pripremio: prim. dr Velibor Canić

Radno predsedništvo kongresa: Prim. dr sc. Zorica Šumarac, prof. dr Nada Majkić-Singh i prof. dr Svetlana Ignjatović

laboratory medicine: some aspects of obesity, metabolic syndrome, neonatal screening, reference intervals and critical values“ (Pedijatrijska laboratorijska medicina: neki aspekti gojaznosti, me-

taboličkog sindroma, neonatalnog skrininga, referentnih intervala i kritičnih vrednosti). Naime, naša zemlja je pre deset godina određena da organizuje simpozijume ovakve vrste svake godine za Balkanski region, te

Predavači sekcije posvećene organizaciji medicinskobiohemijskih laboratorija: Dr sc. Marijana Miler, dr sc. Nora Nikolac, prim. dr sc. Zorica Šumarac, prim. dr Velibor Canić, prof. dr Mirjana Đerić sa predsednicom Naučnog odbora prof. dr Svetlanom Ignjatović

su i ove godine, tokom ovog simpozijuma, eminentni strani i domaći stručnjaci upoznali učesnike sa nekim aspektima gojaznosti, metaboličkog sindroma, neonatalnog skrininga, referentnih intervala i kritičnih vrednosti. Ovde posebno izdvajamo teme koje su se bavile pedijatrijskom gojaznošću i njenim komorbiditetima, jer je sve veća učestalost gojaznosti kod dece postala veliki zdravstveni problem kako u razvijenim zemljama, tako i u zemljama u razvoju. Usled toga u narednim decenijama očekuje nas veliki porast broja mladih ljudi sa obeležjima metaboličkog sindroma i njegove ekspresije u jetri. Više tema se bavilo određivanjem referentnih vrednosti, kao jednim od najtežih zadataka u oblasti laboratorijske medicine, pre svega u pedijatriji. Njihovo određivanje predstavlja mesto na kom se susreću laboratorijska medicina, klinička medicina, statistička analiza, analitičke nauke i epidemiologija. Ovo je bilo prvi put da se u našoj zemlji laboratorijski stručnjaci i lekari bave ovim veoma važnim temama. Osim eminentnih domaćih stručnjaka, na kongresu su svoja iskustva izneli stručnjaci iz sledećih zemalja: Kanade, Poljske, Italije, Engleske, Francuske, Turske, Mađarske, Slovenije, 73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Hrvatske i Makedonije. U ovom kontekstu treba istaći imena sledećih eminentnih profesora: Edgard Delvin (Kanada), Khosrow Adeli (Kanada), Valerio Nobili (Italija), Rodney Pollitt (Engleska), Ištvan Balog (Mađarska), Joseph Henny (Francuska), Peter Ridefelt (Švedska), Mirjana Kocova (Makedonija), Barbka Repič Lampret (Slovenija). U toku kongresa, po prvi put su studenti Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, u vidu usmenih i posterskih prezentacija, izlagali svoje naučnoistraživačke radove, što u velikoj meri unapređuje naučni podmladak u oblasti medicinske biohemije i laboratorijske medicine. Studentski radovi su predstavljeni u posebnom delu kongresa pod nazivom: „Predstavljanje studentskih naučnoistraživačkih radova medicinsko-biohemijskih i farmaceutskih nauka“. Prezentovanje radova je vršeno u tri sesije od po tri predavanja, a održana je i posterska prezentacija. Za najbolji poster rad su nagrađeni Marijana Jevtić i Tanja Gligorov sa temom istraživanja „Određivanje aktivnosti enzima lecitinholesterol aciltransferaze i holesterolestar transfernog proteina kod gojazne dece“. Organizaciju studentskog dela kongresa predvodio je tim medicinskih biohemičara (TMB), koji je sastvani deo organizacije Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu.

Nagrađeni studenti za poster rad: Mirjana Jevtić i Tanja Gligorov

U toku kongresa bila je održana izložba medicinske opreme i potrošnog laboratorijskog materijala. Kao i ranijih godina, veliki broj prisutnih medicinskih/kliničkih biohemičara, kao i iskazan veliki interes za sve sekcije kongresa, ukazuju na značaj održavanja ovakvih skupova u našoj zemlji. 74

Povećanje dojki

(augmentaciona mamoplastica)

ženama velike grudi predstavljaju isključivo estetski problem, ali većini žena one predstavljaju prvenstveno zdravstveni problem. Ove žene imaju problem sa kičmenim stubom – vremenom se kičmeni stub deformiše i na taj način nastaju promene degenerativnog karaktera. Ovaj problem se takođe ogleda u veličini grudnjaka i odeće u opštem smislu.

Doc. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

ene se obično opredele za augmentaciju nakon trudnoće i dojenja jer tada dojke izgube svoj tonus i volumen. Istoimena intervencija se može izvršiti i pre trudnoće, posebno kod žena kod kojih je vidljiva asimetrija dojki. Međutim, ova intervencija se ne sme raditi pre 18. godine života, jer se grudi i dalje razvijaju u tom periodu. Ovaj zahvat je moguće obaviti na više načina, u zavisnosti od vrste ugradnje implantata, želje pacijenta i mišljenja hirurga. Način zahvata zavisi od kvaliteta i strukture vaših dojki. Konsultovanje sa hirurgom doprinosi krajnjem ishodu izgleda i zdravlja vas samih. Hirurg će dati sve od sebe da ispuni vaše želje i opravda vaša očekivanja, ali će vam ukazati na eventualni nesklad u odnosu na vašu konstituciju. Neskladan izgled grudi može da bude veoma rizičan po vaše zdravlje te je stoga veoma bitno da krajnja granica korekcije grudi bude srazmerna veličini vašeg tela. S druge strane, redukcija grudne mase se odnosi na smanjenje grudi koje je direktno srazmerno promeni položaja i, pre svega, oblika grudi. Nekim

Kandidati I Mnoge žene postavljaju sebi pitanje da li su one pravi kandidati za augmentaciju dojki? Da biste dobili pozitivan odgovor na ovo pitanje morate da ispunjavate nekoliko uslova, tj. da posedujete sledeće indikacije: • da ste previše opterećeni veličinom vaših dojki, • da postoji nesklad u obimu vaših kukova i obimu vaših dojki. Tako da odeća koja vam prikladno stoji i odgovara veličini vašeg struka vrlo često je suviše velika u predelu vaših grudi, • da postoji asimetrija u veličini i obimu vaših dojki, • da su vaše dojke postale male i da je njihova forma izgubljena nakon porođaja ili gubitka težine, • da postoje određene kongenitalne deformacije dojke.

Ukoliko ste odlučili da uradite augmentaciju dojki, morate tačno da znate kako želite da izgledaju vaše dojke. Preoperativna procena pacijenta Na prvom pregledu hirurg plastičar će od vas uzeti anamnestičke podatke koji bi obuhvatili informaciju da li ste alergični na neke lekove, da li ste preležali ili se lečite od neke bolesti, ranije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

hirurške zahvate, uračunavajući eventualnu biopsiju dojke, i da li uzimate neke lekove. Kazaćete da li je ko u porodici bolovao od kancera dojke i kakvi su im bili rezultati mamografije. To je značajno za dobijanje kompletne informacije. Ukoliko želite da rađate decu nakon augmentacije dojke vi ćete to reći vašem doktoru. Trudnoća može promeniti veličinu dojke u nepredvidivom pravcu i može uticati na dugoročni estetski rezultat vaših augmentiranih dojki. Naučno nije dokazano da će inplantat uticati na funkciju dojki u toku trudnoće ili vašu sposobnost da dojite bebu. Hirurg plastičar će pregledati vaše dojke i razmotriće faktore kao što su veličina i oblik dojki, kvalitet kože i pozicija bradavica i areole. Ako su vaše dojke spuštene njihovo podizanje može biti rešeno u kombinaciji sa augmentacijom dojke. Međutim, kod žena koje imaju predispoziciju za nastanak kancera dojke plastični hirurg može da zahteva osnovnu mamografiju pre hirurškog zahvata i drugo mamografsko ispitivanje nekoliko meseci pre hirurškog zahvata. Ovo će pomoći otkrivanju nekih budućih promena u tkivu vaše dojke. Nakon urađene augmentacije moći ćete i dalje da kontrolišete vaše dojke od eventualnih patoloških promena, koje mogu nastati nezavisno od ugrađenog inplantata dojke. Naučno nije dokazan rizik kancera kod augmentacije dojki. Prisustvo inplantata dojke, međutim, više ima tehnički značaj na okolno tkivo. Ukoliko uzimate aspirin ili neke druge inflamatorne lekove oni mogu prouzrokovati pojačano krvarenje tako da je potrebno prekinuti s njihovim uzimanjem pre hirurškog zahvata. Hirurg će vas preoperativno pripremiti sa dopunskim preoperativnim instrukcijama. Individualni faktor i personalne želje će pomoći vama i vašem doktoru da odredite odgovarajuću veličinu, oblik i vrstu proteze, zatim lokaciju incizije i da li će inplantat biti plasiran iznad ili ispod pektoralnog mišića. Vrstu inplantata koji će se koristiti odrediće uz prethodnu konsultaciju sa vama. Po obliku mogu biti okrugle ili konturne (nisko ili visokoprofilne); razlikuju se po kubikaži, prečniku i visini; po površini mogu biti glatke (ređe se koriste) ili teksturirane (češće se koriste, obezbeđuju odgovarajuću površinu za dodirivanje kolagena); po sastavu mogu biti ispunjene slabo ispuštajućim gel-silikonskim elastomerima (primenjuju se češće u Evropi) ili ispunjene slanim rastvorom (primenjuju

se češće u Americi). Naučni dokazi za sigurnost i pouzdanost inplantata veoma brzo napreduju. U budućnosti su vrlo mogući novi tipovi materijala koji će biti korišćeni za proteze. Operativna tehnika Incizija može biti urađena u inframamarnoj brazdi, oko donje ivice areole, ispod pazušne jame ili ređe u nivou pupka. Inplantat se plasira u džep koji se isprepariše neposredno pozadi žlezdanog tkiva dojke (tzv. subglandularno) ili ispod pektoralnog mišića (tzv. subpektoralno). Augmentacija se može uraditi u opštoj ili lokalnoj anesteziji uz prateću intravenoznu analgosedaciju. Pre toga ćete dobiti preoperativnu premedikaciju radi vašeg boljeg konfora. Kada se operacija završi vi ćete iz operacione sale biti prebačeni u prostoriju poluintenzivne nege, gde će dalje biti praćen vaš kompletni monitoring. Nakon nekoliko sati možete otići kući. Ako vaš hirurg proceni možete ostati u bolnici jednu noć. Postoperativni tretman Dan ili dva nakon hirurškog zahvata trebalo bi da se oporavite. Prvo previjanje se radi za jedan ili dva dana. Sve vreme se nosi posebno odelo u obliku brushaltera ili elastični zavoj koji je potpomognut brushalterom. Možete da se tuširate, uz konsultaciju sa vašim hirurgom, obično nakon tri dana. Ceo oporavak se završava za oko sedam dana dok se konci skidaju oko četrnaestog dana nakon operacije. Normalnim aktivnostima se možete vratiti nedelju dana nakon operacije, u zavisnosti od posla kojim se bavite. Seksualnu aktivnost treba izbegavati najmanje nedelju dana nakon hirurškog zahvata. Nakon toga morate biti pažljivi i oprezni sa vašim grudima najmanje mesec dana nakon operacije. Komplikacije Operacija uvećanja dojki ima svoj rizik kao i svaka druga operacija. O subjektu rizika i mogućim komplikacijam najbolje se konsultovati sa hirurgom. Neke od potencijalnih komplikacija mogu biti hematom (koji treba drenirati), infekcija, promene senzibiliteta bradavice i areole koja je privremena. Oko proteze dojke može da se stvori ožiljačno tkivo koje može da prouzrokuje kapsularnu kontrakturu različitog stepena. Ako je ona izražena to može

prouzrokovati nelagodnost ili promenu u spoljašnjem izgledu dojke. U takvim slučajevima hirurško rešenje tog problema može biti neophodno modifikovanjem ili vađenjem ožiljnog tkiva ili možda odstranjivanjem ili zamenom inplantata. Alergija na inplantat je vrlo retka. Ukoliko dođe do traumatskog oštećenja proteze dolazi do rupture inplantata koji ne predstavlja neki veliki problem jer se kod proteza ispunjenih slanim rastvorom njegov sadržaj apsorbuje za nekoliko sati, dok kod proteza ispunjenim silikonskim gelom sadržaj ostaje na svome mestu unutar kapsule. Do sada su rađene mnogobrojne velike studije i utvrđeno je da uneta proteza ne predstavlja nikakvu opasnost od mogućeg raka dojke. Augmentacija dojke će učiniti da vaše dojke izgledaju savršeno. Mnoge žene koje su uradile augmentaciju dojke izgledaju privlačnije i imaju jako izraženo unutrašnje samopouzdanje. Dobijeni rezultati augmentacijom su trajni. Međutim, graviditet i prirodni proces starenja će eventualno izmeniti veličinu i oblik vaših dojki koji se zapravo javlja kod svih žena i bez augmentacije. U takvim slučajevima moguće je uraditi dodatnu korekciju podizanja dojki. Nakon operacije vi ćete redovno da se javljate na zakazane kontrole koje će da odredi vaš doktor.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rema Zakonu o zdravstvenoj zaštiti Republike Srbije (‘’Sl. glasnik RS” br. 107/05, 72/09, 88/10, 99/10, 57/11, 119/12, 45/13, 93/14) zdravstvena ustanova ili privatna praksa može obavljati zdravstvenu delatnost ako ispunjava uslove propisane ovim zakonom i to ako ima dijagnostičku, terapijsku i drugu opremu za bezbedno i savremeno pružanje zdravstvene zaštite za delatnost za koju je osnovana. Danas medicinska dijagnostika i terapija podrazumevaju sve veću upotrebu medicinskih aparata/sredstava/ opreme. Korist je nesporna i ogromna. Upotrebom medicinskih aparata dijagnoza se postavlja i proverava brže i sigurnije, a lečenje pospešuje. Međutim, oni mogu da otkažu, da zbog neznanja, nepravilnog rukovanja i održavanja, nedostataka, pogrešne ili neodgovarajuće upotrebe izazovu povredu pacijenta ili čak prouzrokuju i smrt. To je razlog da se sigurnosti i ispravnosti medicinske opreme posveti posebna pažnja. Za štetu prouzrokovanu medicinskim aparatima može da odgovara zdravstvena ustanova, zdravstveni radnik, zdravstveni saradnik i proizvođač aparata. Naravno, odgovaraju pod različitim pretpostavkama i osnovama odgovornosti. Praksa u najvećem broju ovakve slučajeve rešava po principu subjektivne odgovornosti. Problem „neispravnog aparata” (neočekivani otkaz ili pogrešno funkcionisanje) je u vezi sa pogrešnim instaliranjem, nepropisnim rukovanjem i neurednim ili nekvalitetnim održavanjem. Stoga, da bi se korišćenjem raznovrsnih medicinskih aparata obezbedilo bezbedno pružanje zdravstvene usluge, mora postojati kontrola opreme kao jedan kontinuirani proces. Ona obuhvata kontrolu medicinskih aparata pre upotrebe, u toku upotrebe i posle upotrebe. Pre upotrebe se sprovodi pre nego što počne predviđena aktivnost, sa ciljem da se otkrije eventualno odstupanje. U datom primeru sudske prakse, ona je izostala. Okrivljena je kao lekar anesteziolog pri pružanju lekarske pomoći u toku operacije nesavesno postupala jer nije obezbedila dovoljnu količinu kiseonika u toku davanja opšte anestezije, iako je bila svesna da može prouzrokovati pogoršanje zdravstvenog stanja bolesnice koja je operisana, pa je time prouzrokovala oštećenje moždanih centara, što je dovelo do smrtnog ishoda. Iz obrazloženja: Okrivljena je bila u kliničko-bolničkom centru angažovana kao lekar anesteziolog pri operaciji bolesnice koja je imala tumor bubrega. Oglašena je krivom da je nesavesno postupala jer za operaciju nije obezbedila dovoljnu količinu kiseonika u toku davanja opšte anestezije, iako je bila svesna da može prouzrokovati pogoršanje zdravstvenog stanja, olako držeći da do toga neće doći, na taj način što je prilikom uvođenja u opštu anesteziju u cilju omogućavanja operativnog zahvata postavila tubus u neadekvatan položaj usled čega je kod pacijentkinje nastupilo otežano disanje što je do76

AFEJA

Medicinski aparati - opasnost od njihove upotrebe Ljubiša Živadinović, advokat

velo do usporenja rada srca i srčanog zastoja kao posledice smanjenog snabdevanja kiseonikom. Okrivljena koristeći medicinske pokazatelje

1. 2. 3. 4.

nije prepoznala i nije prekinula sa davanjem anestezije i primenila ostale mere reanimacije radi omogućavanja prolaska vazduha u pluća, usled čega je došlo do oštećenja moždanih centara, što je direktno prouzrokovalo težak poremećaj svesti - komu i kasnije obostrano zapaljenje pluća te smrtni ishod kod pacijentkinje. Ovakve radnje okrivljene kvalifikovane su kao teško krivično delo protiv zdravlja ljudi iz čl. 135 st. 4 u vezi čl. 126 st. 3 u vezi st. 1 KZS. Odbijajući kao neosnovanu žalbu branioca okrivljene i uvažavajući žalbu javnog tužioca okružni sud je preinačujući uslovnu osudu izrekao okrivljenoj kaznu zatvora u trajanju od jedne godine i na osnovu člana 66. OKZ meru bezbednosti zabrane vršenja poziva lekara anesteziologa u trajanju od pet godina. (Presuda Okružnog suda u Beogradu Kž. 3053/03 od 17. novembra 2003. i presuda Drugog opštinskog suda u Beogradu K. 551/98 od 30. januara 2003, Intermex, Beograd).

Pravilnikom o klasifikaciji opštih medicinskih sredstava („Sl. glasnik RS” br. 46/11) propisuju se pravila za klasifikaciju opštih medicinskih sredstava. Invazivna medicinska sredstva su ona sredstva koja delimično ili u celini prodiru u telo kroz kožu, prirodne ili veštačke otvore; Telesni otvor je svaki prirodni otvor na telu, kao i spoljna površina očne jabučice ili svaki trajni veštački otvor (kao npr. stoma); Hirurško invazivno medicinsko sredstvo je medicinsko sredstvo koje prodire u unutrašnjost tela kroz površinu tela uz pomoć hirurškog zahvata; Implantabilna medicinska sredstva su proizvodi koji se hirurškim putem u celini ugrađuju u telo ili služe da zamene površinu epitela ili površinu oka i koja na tom mestu ostaju posle hirurškog zahvata, odnosno bilo koji proizvod koji se delimično ugrađuje u telo hirurškim putem i koji na tom mestu ostaje posle hirurškog zahvata najmanje 30 dana; Hirurški instrumenti za višekratnu upotrebu su instrumenti namenjeni hirurškoj upotrebi pri sečenju, bušenju, testerisanju, grebanju, isecanju, stezanju ili drugim sličnim postupcima, koji nisu povezani sa bilo kojim od aktivnih medicinskih sredstava i koje je moguće ponovo upotrebiti posle urađenog hirurškog zahvata; Aktivna medicinska sredstva su ona sredstva čije delovanje zavisi od izvora električne energije ili bilo kog izvora energije, osim energije koju direktno stvara ljudsko telo ili gravitacija i koja funkcionišu transformacijom energije; medicinska sredstva koja se koriste da prenesu energiju, supstance ili druge elemente između aktivnog medicinskog sredstva i pacijenta bez ikakve bitnije promene se ne smatraju aktivnim medicinskim sredstvima; Samostalna programska oprema (softver) se smatra aktivnim medicinskim sredstvom; Aktivna terapeutska medicinska sredstva su ona medicinska sredstva koja se koriste samostalno ili u kombinaciji s drugim medicinskim sredstvima kako bi pomogla, promenila, zamenila, ponovo uspostavila biološke funkcije ili strukture s ciljem lečenja ili ublažavanja bolesti, povreda ili telesnih nedostataka; Aktivna medicinska sredstva za dijagnostiku su ona medicinska sredstva koja se koriste odvojeno ili u kombinaciji s drugim medicinskim sredstvima i koja daju podatke za otkrivanje nepravilnosti, dijagnozu, praćenje ili lečenje fizioloških smetnji, bolesti ili kongenitalnih anomalija.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ltrazvučni pregled krvnih sudova vrata se još naziva i: pregled karotida, dopler karotida, dopler krvnih sudova vrata ili skraćeno CDS MAV (Color Doppler Sonografija magistralnih arterija vrata). Ultrazvučni pregled je dijagnostički pregled koji se obavlja uz pomoć ultrazvučnog aparata sa sondama koje se postavljaju na određeni deo tela. Ultrazvukom mogu da se vide meka tkiva (koža, potkožno tkivo, mišići), unutrašnji organi, zglobovi. Ultrazvukom ne mogu da se pregledaju koštane strukture. Ultravučni pregled podrazumeva dobijanje slike primenom običnog ultrazvuka (tzv. B mod). Današnji ultrazvučni aparati imaju mogućnost dobijanja slike primenom tzv. doplera. Dopler je dopuna običnom ultrazvučnom pregledu koji omogućava vizuelizaciju krvnih sudova (arterija i vena). Primenom dopler ultrazvuka krvni sudovi postaju obojeni (kolor dopler). Ultrazvučnim pregledom krvnih sudova vrata se pregledaju arterije u vratu koje snabdevaju mozak krvlju. To su arterije karotidnog sliva i arterije tzv. vertebrobazilarnog sliva. Arterije karotidnog sliva su leva i desna karotidna arterija koje se nalaze u vratu, sa leve i desne strane, ispod mišića. Preko leve i desne karotidne arterije mozak dobija 80% krvi. Vertebrobazilarni sliv čine dve kičmene (vertebralne) arterije koje prolaze kroz otvore vratnih pršljenova (kroz vratnu kičmu). Preko leve i desne vertebralne arterije mozak dobija 20% krvi. Ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata obavljaju specijalisti radiologije ili specijalisti drugih oblasti koji su obučeni za ovaj pregled (neurolozi, internisti). Za sam pregled je potrebno da ultrazvučni aparat ima odgovarajuću sondu (linearna sonda) koja je potrebna za ovaj pregled. Pacijenti dobijaju uput za ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata najčešće od specijaliste i to neurologa, interniste, vaskularnog hirurga. Lekar upućuje pacijenta na ovaj pregled kada posumnja na postojanje promena na krvnim sudovima vrata, odnosno kada nakon kliničkog pregleda postavi indikaciju za ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata. Indikacije za ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata su brojne. Možemo ih podeliti u tri grupe. Prvu grupu indikacija čini prisustvo simptoma bolesti krvnih sudova vrata. To su moždani udar, demencija i druge ishemijske bolesti mozga. U ovu grupu indikacija spada i globalna cerebralna simpto78

Ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata

Dr Anka Mitrašinović, neurolog

matologija u vidu omaglica, nesvestica, vrtoglavica. Drugu grupu indikacija za ovaj pregled čini odsustvo simptoma bolesti krvnih sudova vrata ali prisustvo jednog ili više faktora rizika za aterosklerotsku bolest, a to su: starije životno doba, hipertenzija (povišeni krvni pritisak), hiperholesterolemija (povišene vrednosti masnoća u krvi), dijabetes melitus (šećerna bolest), pušenje, gojaznost, porodična predispozicija. Tre-

sklerotsku bolest (bolest aorte - glavne arterije tela ili arterija nogu). Ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata je konforan za pacijenta. Pacijent tokom pregleda leži. Pregled je bezbolan. Nema zračenja niti dugih sličnih neželjenih efekata ovog pregleda. Specijalista koji obavlja ultrazvučni pregled krvnih sudova vrata u svom nalazu opisuje krvne sudove koje je pregledao. Najčešći patološki nalaz je

ća grupa indikacija je prisustvo druge aterosklerotske bolesti. To su pacijenti koji imaju simptome ili znake aterosklerotske bolesti krvnih sudova srca (koronarna bolest) ili perifernu atero-

postojanje aterosklerotskih promena na ispitivanim arterijama ili postojanje anomalija arterija. Nalaz može biti normalan, što znači da na karotidnim i vertebralnim (kičmenim) arterijama ne-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ma vidljivih aterosklerotskih promena ni anomalija. Aterosklerotske promene se opisuju kao postojanje tzv. aterosklerotskih plakova koji dovode do suženja same arterije. U nalazu se opisuju ove promene i procenjuje se suženje (stenoza) krvnog suda. Stepen stenoze arterije se izražava u procentima (procenat celog arterijskog lumena). Anomalije arterija vrata se najčešće opisuju kao patološka izduženost arterije kada je arterija izvijena (tortuozna), pravi jednu ili više krivina (tzv. kinking) ili pravi ceo krug (tzv. koiling). Patološki nalaz ultrazvučnog pregleda krvnih sudova vrata određuje način lečenja. Jedna od najvažnijih mera je eliminisanje i lečenje faktora rizika koji postoje. Preporuka je lečenje povišenog krvnog pritiska, regulisanje hiperholesterolemije (povišenih nivoa masnoća u krvi) odgovarajućom dijetom i lekovima, lečenje šećerne bolesti. Preporučuje se prestanak pušenja, kod gojaznosti smanjenje telesne težine. Preporuka je i povećanje fizičke aktivnosti. U terapiju se često uključuje oralna antiagregaciona terapija (aspirin, klopidogrel). U zavisnosti od samog patološkog nalaza preporuka je praviti kontrolne ultrazvučne preglede krvnih sudova vrata nakon šest meseci ili godinu dana. U slučaju da se radi o težem patološkom nalazu (značajno suženje arterije, značajna arterijska anomalija) pacijent se upućuje vaskularnom hirurgu. Vaskularni hirurg, u zavisnosti od samog nalaza, dalje može indikovati dopunsku dijagnostiku. Dopunska dijagnostika je skenersko ili snimanje magnetnom rezonanzom. Korišćenjem skenera ili magnetne rezonance dobija se detaljnija slika krvnih sudova vrata i glave. U sledećoj fazi se značajan patološki nalaz prezentuje vaskularnom konzilijumu. Vaskularni konzilijum donosi odluku o daljem lečenju. Odluka može biti dalje praćenje pacijenta i konzervativno (lekovima) lečenje. Vaskularni konzilijum može doneti odluku o lečenju endovaskularnom procedurom (stentiranje) ili operativnom lečenju (karotidna endarterektomija). 79

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Regionalni sastanak gastroenterologa, 14.11.2014.

VMA - regionalni edukativni centar

egionalni edukativni sastanak mladih gastroenterologa (Regional Meeting IBD YOUNG EXPERTS CONNECTION) iz Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Mađarske, Bugarske i Srbije, koji je okupio oko 50 lekara koji se bave lečenjem inflamatornih bolesti creva, održan je na Vojnomedicinskoj akademiji. Sastanak su otvorili i vodili načelnik

Klinike pukovnik prof. dr Radoje Doder i koordinator sastanka pukovnik prof. dr Dino Tarabar. Cilj sastanka je bio da lekari kroz upoznavanje sa radom Klinike za gastorenterologiju i hepatologiju VMA, interaktivnu diskusiju i rešavanje kliničkih slučajeva, kao i razmenu iskustava sa kolegama iz regiona, steknu dodatna znanja i na svom radnom mestu unaprede

dijagnozu i lečenje obolelih od inflamatornih bolesti creva. Pre sastanka je organizovan obilazak prostorija Klinike za gastorenterologiju i hepatologiju i dijagnostičkog centra te klinike što je ostavilo posebno pozitivan utisak jer su se prisutni uverili u mogućnosti VMA da obavi praktično sve, uključujući najzahtevnije i najkomplikovanije endoskopske i druge dijagnostičke procedure. Organizacija rada dnevne bolnice gde borave pacijenti nakon odrađenih dijagnostičkih i endoskopskih procedura i gde se primenjuje biološka terapija je praktično, po komentarima učesnika, model kako treba organizovati ovakvu službu i u drugim ustanovama koje se bave lečenjem ovakvih pacijenata. Vojnomedicinska akademija je unazad 30 godina vodeća ustanova na teritoriji bivše Jugoslavije u oblasti lečenja inflamatornih bolesti creva. Lekari VMA su organizacionim podelama usmereni, a time i blisko posvećeni, stalnom unapređenju dijagnostičkih procedura i lečenju kako konzervativnom, tako i hirurškom u ovoj oblasti gastroenterologije. Imajući u vidu dugogodišnje kliničko iskustvo lekara, dostupnu medicinsku opremu i jedinstvenu organizaciju rada, VMA je prepoznata i od kolega kao regionalni edukativni centar u oblasti inflamatornih bolesti creva.

VMA, Simpozijum, 14.11. 2014.

Transplantacija matičnih ćelija

organizaciji Klinike za hematologiju VMA na Vojnomedicinskoj akademiji je održan Simpozijum posvećen transplantaciji matičnih ćelija hematopoeze u lečenju hematoloških oboljenja.

Načelnica Klinike prof. dr Ljiljana Tukić u uvodnoj reči naglasila je da se prema mišljenju mnogih svetski priznatih stručnjaka transplantacije solidnih organa i matičnih ćelija hematopoeze (MĆH) smatraju najvećim dostignućem u medicini dvadesetog veka. Dodala je i da današnjem stručnom okupljanju, kojim se na izvestan način pravi presek uspeha struke u našoj zemlji na godišnjem nivou, poseban doprinos daje gostovanje profesora dr Nikolausa Kregera (Nicolaus Kröger) direktora Centra za transplantaciju Univerzitetske bolnice u Hamburgu. Tokom predavanja profesora Kregera o alogenoj transplantaciji MĆH kod pacijenata sa mijelodisplastičnim sindromom

predstavljeni su rezultati novih kliničkih studija i ukazano je na tendenciju izvršavanja većeg broja transplantacija kod pacijenata u starijoj životnoj dobi. Govorio je i o ostalim faktorima rizika od kojih zavise prognoza i uspešnost transplantacije, kao i o strategijama njihove prevencije u predtransplantacionom, ali i periodu nakon transplantacije. Predavanjima lekara Klinike za hematologiju VMA, kao i Instituta za transfuziologiju i hemobiologiju VMA, obuhvaćeni su iskustva i rezultati lečenja dosadašnjih transplantacija MĆH. Bilo je reči o dijagnostici i lečenju akutnog oboljenja „kalem protiv domaćina“, o višedecenijskom iskustvu afereznog pristupa u transplantaciji MĆH i regenerativnoj medicini, kao i o mogućim novim terapijama i njihovoj uspešnosti u odnosu na transplantaciju. Naglašena je važnost saradnje sa registrima davaoca na međunarodnom nivou usled činjenice da se u svetu beleži stalan porast broja izvršenih transplantacija MĆH od alternativnih (nesrodnih) donora. Na Vojnomedicinskoj akademiji od januara 2013. godine realizovano je 18 transplantacija od podudarnog nesrodnog davaoca iz internacionalnog registra, a do kraja godine planirane su još četiri.

Simpozijum, 20. novembar 2014.

IgG-4 povezana bolest

a Vojnomedicinskoj akademiji održan je Multidisciplinarni simpozijum na temu IgG-4 povezane bolesti, u organizaciji Grupe klinika za internu medicinu VMA. Simpozijum je otvorio načelnik VMA brigadni general prof. dr Marijan Novaković koji je rekao da je medicina progresivna nauka koja zahteva stalno usavršavanje i multidisciplinarni pristup, a da je upravo po tome VMA i poznata. Načelnik Grupe internih klinika pukovnik prof. dr Đoko Maksić ukazao je da je IgG-4 povezana bolest, jedna sistemska bolest za koju se kao takvu zna tek unazad desetak godina. Patogeneza bolesti još nije jasna, ali se zahvaljujući multidisciplinarnom pristupu sve veći broj bolesti iz ovog spektra otkriva i uspešno leči. Iskustva u lečenju ove bolesti izneli su nefrolozi, gastroenterolozi, reumatolozi, hirurzi, endokrinolozi, pulmolozi, kardiolozi, patolozi i radiolozi, a za uspešno lečenje veliki doprinos daju i imunolozi, biohemičari i lekari drugih grana medicine. 81

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Naučna konferencija posvećena životu i delu profesora Ivana Berkeša

Nagrada studentima

Naučna konferencija, posvećena životu i delu profesora Ivana Berkeša u organizaciji Društva medicinskih biohemičara Srbije, Naučnog fonda „Profesor Ivan Berkeš“ i Instituta za medicinsku biohemiju VMA, održana je 2. decembra 2014. godine na Vojnomedicinskoj akademiji.

Tradicionalnu konferenciju koja se na VMA održava sedamnaesti put otvorila je izvršna direktorka Društva medicinskih biohemičara Srbije prof. dr Nada Majkić-Singh i podsetila prisutne na početak razvoja medicinske biohemije u našoj zemlji i dugogodišnju uspešnu karijeru profesora Berkeša, koja je u velikoj meri vezana za vojne lekare tadašnje Jugoslavije. U uvodnoj reči načelnik VMA, brigadni general prof. dr Marijan Novaković naglasio je značaj negovanja tradicije i prošlosti u svakoj profesiji čime se doprinosi budućim generacijama. Čestitao je najboljim studentima Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu Sanji Kandić i Dušanu Ružiću, koji su ovogodišnji dobitnici nagrada fonda „Profesor Ivan Berkeš“, na velikom profesionalnom priznanju koje dobijaju na samom početku svog životnog poziva. Dekan Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu prof. dr Zorica Vujić prisutnima je predstavila važnu ulogu profesora Berkeša u radu Farmaceutskog fakulteta u Beogradu i utemeljenju medicinske biohemije na našim prostorima, kao i usavršavanju budućih generacija stručnjaka ovog profila. U stručnom delu skupa prisutni su imali priliku da se kroz šest doktorskih i magistarskih teza, odbranjenih tokom prošle godine, upoznaju sa najnovijim rezultatima mladih naučnika, saradnika i istraživača. 82

VMA, 17. novembar 2014.

Ratna hirurgija i toksikologija

Na Vojnomedicinskoj akademiji je održan četvorodnevni kurs ratne hirurgije i toksikologije, namenjen četvorici britanskih vojnih lekara. Kako su istakli koordinatori kursa načelnik Grupe hirurških klinika VMA pukovnik prof. dr Nebojša Jović i načelnik Klinike za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju potpukovnik doc. dr Nenad Stepić, ovo je još jedna namenska, bilateralno dogovorena aktivnost, prilagođena potrebama obe strane kako bi razmenili znanja i iskustva u ovim specifičnim granama medicine. Predviđeno je da predstavnici britanskog vojnomedicinskog tima, na čelu sa pukovnikom dr Alanom Kejom (Alan Kay), prisustvuju završnici pokazne vežbe JESEN – 2014 Trening centra Sanitetske službe VMA, koja će biti održana u četvrtak, 20. novembra 2014. godine pod nazivom „Zbrinjavanje ugroženih i nastradalih u uslovima vanrednih situacija – zemljotres“.

VMA, 20. novembar 2014. godine

Vežba JESEN 2014

Učesnici vežbe bili su starešine Trening centra sanitetske službe, slušaoci za rezervne oficire sanitetske službe, nastavnici organizacionih delova VMA, profesionalna vojna lica na završnoj godini specijalizacije, kadeti Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu, pripadnici Uprave VMA i načelnici organizacionih celina VMA. Na šest radnih tačaka pokazne vežbe prikazana je pomoć pripadnika vojske pri zbrinjavanju masovnih nesreća kroz medicinsku podršku u vidu rada toksikoloških timova pri saniranju posledica i zbrinjavanja povređenih tokom izlivanja gasa i toksičnih materija iz hemijskog postrojenja, rada hirurških mobilnih timova i sanitetske prihvatnice i evakuacije vazdušnim putem, formiranja mobilnih preventivnih i psihološko-psihijatrijskih ekipa na područjima zahvaćenim zemljotresom, kao i korišćenje kapaciteta vojnih bolnica i vojnomedicinskih centara. Analizirajući rezultate načelnik VMA, brigadni general prof. dr Marijan Novaković ocenio je vežbu kao uspešnu i naveo da su slušaoci tokom celog školovanja pokazali izuzetno interesovanje i požrtvovanost u savladavanju svih zadataka kako u sticanju teorijskog znanja, tako i u prikazivanju naučenog na završnoj vežbi. Tema vežbe je pokazala koliko je važan faktor vojne medicine u rešavanju masovnih nesreća pa je značajno i današnje aktivno učešće mladih oficira, pripadnika VMA, u cilju potvrde znanja i kontinuirane edukacije iz oblasti vojne medicine. Pokaznoj vežbi su prisustvovali i predstavnici britanskog vojnomedicinskog tima na kraju njihove četvorodnevne edukacije iz oblasti ratne hirurgije i toksikologije na VMA, na koje su poseban utisak ostavili oprema i pripremljenost učesnika, kao i prikazan primer bliske saradnje vojske sa civilnim službama u vanrednim situacijama.

Klinika za pulmologiju VMA

Obeležen dan HOBP-a

Pokazna vežba JESEN 2014 za slušaoce šeste klase za rezervne oficire sanitetske službe na dobrovoljnom služenju vojnog roka održana je na Vojnomedicinskoj akademiji. Tema vežbe bila je zbrinjavanje ugroženih i nastradalih lica u uslovima vanredne situacije - zemljotresa sa ciljem provere stečenih znanja slušalaca u zdravstvenoj podršci obolelima, kao i usavršavanja starešina u organizaciji zbrinjavanja povređenih i obolelih u uslovima vanredne situacije.

Svetski dan borbe protiv hronične opstruktivne bolesti pluća - HOBP, oboljenja koje se smatra četvrtim uzrokom smrtnosti u svetu, obeležen je 19. novembra 2014. godine. U organizaciji Klinike za pulmologiju VMA postavljen je štand u prostoru Specijalističke poliklinike na kojem su posetiocima bile dostupne konsultacije sa lekarima, informativni materijali i upitnici. Zainteresovane anketirane osobe kod kojih su uočeni simptomi ili faktori rizika upućivane su na spirometrijsko testiranje - brz i jednostavan način ispitivanja plućne funkcije i metoda rane dijagnostike HOBP-a.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

U nastavku posete, austrijska delegacija obišla je, između ostalog, i Institut za radiologiju, Institut za medicinska istraživanja, kao i Sektor za farmaciju.

Vojnozdravstvenim ustanovama

Tokom akcije koja je trajala od 10.00 do 14.00 časova na specijalistički pregled pulmologa i spirometrijsko testiranje upućeno je više od 30 osoba, a nakon rezultata data su im uputstva za dalje lečenje i prepisana terapija. Povećanje svesti ljudi o ovom najrasprostranjenijem respiratornom oboljenju važno je prvenstveno zbog činjenice da većina simptoma poput dispnoje (nedostatka daha), hroničnog kašlja, iskašljavanja i zamaranja pri jednostavnim fizičkim aktivnostima, dugo ostaje neprimećena jer bude pripisivana starosnoj dobi ili posledicama konzumiranja duvanskih proizvoda. Oboljenje se vremenom značajno pogoršava, pojavljuju se i pridružene bolesti, a prema poslednjim istraživanjima od HOBP-a boluje 210 miliona ljudi u svetu, dok 320.000 osoba u našoj zemlji živi sa ovim oboljenjem.

VMA, 28.10.2014.

Vojni sanitet iz Austrije

Visoka delegacija Sanitetske službe Ministarstva odbrane i sporta Republike Austrije posetila je Vojnomedicinsku akademiju. Tom prilikom, načelnik VMA, brigadni general prof. dr Marijan Novaković i načelnik Uprave za vojni sanitet general dr Robert Hofman razgovarali su o nastavku uspešne saradnje, koju je posebno obeležio kurs ratne hirurgije koji su pre dve godine austrijski vojni lekari uspešno pohađali na VMA. Uz to, bilo je reči i o iskustvima sanitetskih timova u mirovnim operacijama. General Novaković je posebno naglasio značaj posete austrijske delegacije u godini u kojoj vojnozdravstvena ustanova koju predvodi obeležava 170 godina postojanja, a general Hofman je izrazio naročito interesovanje za sistem školovanja na Medicinskom fakultetu VMA, ocenjujući da ima dosta toga zajedničkog sa sistemom školovanja zemlje iz koje dolazi.

Donacija medicinske opreme

U ambulanti kruševačke kasarne „Car Lazar“ 28.11.2014. godine potpisan je ugovor o donaciji medicinske opreme između Ministarstva odbrane i Vojske Srbije i preduzeća „Jašarević Rinske Agnes“. Potpisivanju je prisustvovao ministar odbrane Bratislav Gašić sa saradnicima. Ugovor o donaciji potpisali su načelnik Uprave za vojno zdravstvo, brigadni general prof. dr Zoran Popović i preduzetnik Desimir Jašarević, a vrednost donacije je oko 20 hiljada evra. Prema rečima predstavnika porodice Jašarević, čiji članovi već dugo godina žive i rade u Holandiji, odlučili su da medicinsku opremu, koja je bila deo nedavno zatvorene privatne bolnice u njihovom vlasništvu, doniraju vojnoj ambulanti u svom rodnom gradu Kruševcu. - Sa velikim zadovoljstvom sam odlučio da opremu poklonim vojsci, jer znam da će biti upotrebljena na pravi način za lečenje pacijenata – istakao je Desimir Jašarević dodajući da je porodica Jašarević, u prethodnim godinama više puta donirala medicinsku opremu širom regiona. Zahvaljujući na vrednoj donaciji, u ime sistema odbrane, general Popović je naglasio da će to biti značajan doprinos unapređivanju lečenja pacijenata, kako u sistemu vojnog zdravstva, tako i svih građana naše zemlje. - Doniranu opremu rasporedićemo na svim nivoima zdravstvene zaštite, a deo će ostati u garnizonoj ambulanti u Kruševcu, što će značajno unaprediti lečenje vojnih osiguranika u ovom kraju. Reč je o vrednoj opremi, među kojom je i ultrazvučni aparat sa svim potrebnim sondama, uređaj za monitoring pacijenata, operacioni sto, kao i potpuno novi bolnički kreveti – istakao je general Popović naglaša-

vajući da su zadužbinarstvo i donacije pomalo zaboravljeni deo naše tradicije, a ovaj primer pokazuje kako vredni ljudi mogu da pomognu svom narodu. U istoj ambulanti potpisivanju donacije prethodila je akcija lekara specijalista sa Vojnomedicinske akademije koji su danas pregledali vojne i civilne osiguranike iz Kruševca, a pacijentima je na raspolaganju bio i konzilijumski tim lekara. Kako je istakao načelnik VMA, brigadni general prof. dr Marijan Novaković, reč je o akciji koju ta vojnozdravstvena ustanova organizuje u zdravstvenim centrima širom zemlje. - Oko petnaest lekara različitih specijalnosti, među kojima i kardiolozi, hematolozi, nefrolozi, fizijatri, su pregledali više od 50 građana Kruševca – naglasio je general Novaković. U nastavku današnje akcije, u Sportskom centru u Kruševcu odigrana je prijateljska fudbalska utakmica između FK „Akademac“, koji čine lekari specijalisti VMA i FK „Mladost VPD“, koji okuplja štićenike Vaspitno-popravnog doma iz Kruševca, a fudbalskom susretu je prisustvovao i ministar Gašić sa saradnicima.

1. decembar 2014. Potpisan protokol

Američka donacija

Na Vojnomedicinskoj akademiji je potpisan Protokol o donaciji SAD za realizaciju Programa DHAAP za prevenciju i kontrolu HIV/AIDS u Vojsci Srbije. Protokol su potpisali pukovnik dr Rade Guberinić, načelnik Sektora za logistiku VMA, i pukovnik Ralf Taft Blekburn, američki vojni ataše u Beogradu. Svečanom potpisivanju protokola prisustvovali su načelnik Vojnomedicinske akademije, brigadni general prof. dr Marijan Novaković i ambasador SAD u Beogradu Majkl Kirbi. -To možda nije najveći problem te vrste sa kojim se suočava Vojska Srbije, ali je primer kako svakom problemu treba pristupati – odgovorno, posvećeno, kontinuirano. Naročito je bitna prevencija - da se mlada populacija blagovremeno obavesti o težini ovog oboljenja – istakao je načelnik VMA. Ambasador Kirbi je rekao da je najbolji način da se tretira bilo koja bolest - da se ona ne dobije. To je slučaj i sa HIV-om. 83

Z D R AV S T V O - S R B I J A

- Veliko mi je zadovoljstvo što imamo priliku da ovu donaciju damo baš VMA jer tu radi veliki broj talentovanih profesionalaca, koji će najbolje znati kako da je iskoriste. Nadamo se da ćemo imati još mnogo godina uspešne saradnje sa VMA – istakao je ambasador Majkl Kirbi i dodao da su Amerikanci prethodnih godina donirali više od 800.000 dolara u raznom materijalu. Povodom 1. decembra – Dana borbe protiv HIV-a – u VMA je prikazan film „HIV u vojnoj populaciji”. Uvaženi gosti potom su obišli diplomatsku ambulantu VMA, gde je izložen donirani materijal i testirali se na virus.

18. 11. 2014. Promocija knjige

“Fizijatrija”

Promocija knjige “Fizijatrija”, autorskog dela fizijatrijskog tima Klinike za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju VMA, predvođenog načelnikom Klinike pukovnikom prof. dr Aleksandrom Đurovićem, održana je na VMA. Prema rečima recenzenata prof. dr Ivone Stanković sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Nišu i prof. dr Aleksandre Mikov sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, knjiga je sveobuhvatni i multidisciplinarni prikaz dubine i celog obima polja fizikalne i rehabilitacione medicine. Niz korisnih savremenih podataka, kako u delu osnovnih principa, tako i praktičnih tehnika zbrinjavanja pacijenata, omogućava da se medicinska rehabilitacija šire koristi u osnovnoj zdravstvenoj zaštiti kao jedna od mera preventive. U tri pregledna tematska poglavlja udžbenika namenjenog prvenstveno kadetima Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu, ali i svim ostalim studentima i specijalistima ove grane medicine, sažete su godine iskustva i saznanja iz ove oblasti, od fizijatrijske dijagnostike do elemenata vojne fizijatrije. Uz mnoštvo ilustrovanih primera iz svakodnevne prakse autora, pružene su smernice i pomoć pri rešavanju kliničkih dilema, a pitanja na kraju svakog poglavlja predviđena su za proveru znanja i diferencijalnu dijagnozu. Udžbenik je objavljen u izdanju Medija centra «Odbrana» i Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu. 84

Iz Ministarstva zdravlja Srbije

30 novih vozila Ministar zdravlja u Vladi Republike Srbije ass. dr Zlatibor Lončar uručio je 23.10.2014. ključeve 30 vozila za Hitnu medicinsku pomoć direktoru Gradskog zavoda za hitnu medicinsku pomoć grada Beograda i direktorima domova zdravlja kojima su dodeljena vozila. Osim Gradskog zavoda za hitnu medicinsku pomoć grada Beograda (10 vozila), sanitetska vozila dodeljena su i službama hitne pomoći domova zdravlja u: Ćupriji, Gornjem Milanovcu, Vrbasu, Požegi, Priboju, Petrovcu na Mlavi, Lazarevcu, Senti, Somboru, Ubu, Obrenovcu, Rumi, Bačkoj Topoli, Srpskoj Crnji, Bujanovcu, Novom Pazaru, Kuršumliji, Vlasotincu, Kruševcu i Aranđelovcu. Vozila su obezbeđena zahvaljujući projektu Ministarstva zdravlja „Pruža-

Razgovor sa nemačkom delegacijom

Predstavnici Ministarstva zdravlja su razgovarali sa nemačkom privrednom delegacijom. Delegati Odbora nemačke privrede za istok sastali su se u Privrednoj komori Srbije sa predstavnicima ministarastava zdravlja, poljoprivrede, građevinarstva i saobraćaja, energetike i privrede i predstavnicima različitih komorskih udruženja.

nje unapređenih usluga na lokalnom nivou“ – DILS, koji se finansira uz podršku Svetske banke, po čijim je pravilima i obavljena nabavka. Neki od kriterijuma za dodelu vozila bili su: iskazane potrebe zdravstvenih ustanova za sanitetskim vozilima, starost vozila u postojećem voznom parku u službama hitne pomoći, broj stanovnika i razuđenost opštine kojoj pripada zdravstvena ustanova, kao i oštećenja vozila nastala u majskim poplavama. Ministarstvo zdravlja će i dalje, u okviru projekta „Pružanje unapređenih usluga na lokalnom nivou“ – DILS, podržavati unapređenje rada Hitne medicinske pomoći u Srbiji. Planom za narednu godinu, predviđena je nabavka još 30 vozila za Hitnu medicinsku pomoć, koja će pretežno biti namenjena gradovima i opštinama koje su bile pogođene poplavama. Predstavnici Ministarstva zdravlja razgovarali su sa delegacijom iz Nemačke oko saradnje o informatizaciji zdravstvenog sistema, o rekonstrukciji i opremanju bolničkih zdravstvenih ustanova, regulisanju tržišta lekova i regulative u ovoj oblasti, pedijatrijskoj onkologiji, kao i međusobnoj saradnji oko značajnih kliničkih istraživanja. Rajner Lindner, direktor Odbora nemačke privrede za istok, je sa predstavnicima Ministarstva zdravlja pričao o poboljšanju zdravstvenog sistema u Srbiji, kao i poboljšanju u pružanju kvalitetnijih zdravstvenih usluga pacijentima. Lindner je naveo da se pričalo i o ponudama nemačkih firmi zdravstvenom sistemu Srbije za brze, mobilne bolnice, kao i o nekoliko projekata iz farmaceutske industrije. Prema njegovim rečima, Nemačka želi da podrži i poboljšanje imidža Srbije kao mesta za investiranje. PR služba Ministarstva zdravlja

vetski dan podizanja svesti o hroničnoj opstruktivnoj bolesti pluća obeležen je 19. 11. 2014. godine u Gradskom zavodu za plućne bolesti i tuberkulozu Beograd, sa ciljem da se edukacijom stanovništva zaustavi trend porasta obolelih od ove potencijalno smrtonosne bolesti. Čitave nedelje, tim povodom, u mnogim zdravstvenim ustanovama organizovani su besplatni spirometrijski pregledi pomoću kojih se lako utvrđuje eventualno postojanje ove bolesti. Uprkos činjenici da, prema podacima Ministarstva zdravlja, u Srbiji oko 320 hiljada ljudi živi sa hroničnom opstruktivnom bolešću pluća i da je u pitanju peti najčešći uzrok smrti u našoj zemlji, široka javnost malo zna o ovoj neizlečivoj bolesti, a još manje o rizičnim ponašanjima koja ih izazivaju. Hronična opstruktivna bolest pluća je često oboljenje koje se odlikuje delimičnim i stalnim suženjem disajnih puteva uzrokujući smanjeni protok vazduha, što izaziva otežano disanje i druge simptome. Mnogi ljudi boluju od HOBP-a, a da to i ne znaju. Svoje simptome pripisuju starenju ili pak dugogodišnjem pušenju. Pojedinačno, najznačajniji činilac pojave HOBP-a jeste pušenje, dok se kao važni navode zagađenost vazduha, izloženost štetnim česticama i gasovima u radnoj sredini i genetska predispozicija.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Svetski dan borbe protiv hronične opstruktivne bolesti pluća

Dr med. Ljiljana Timotijević

me i počne sa primenom odgovarajućih terapija, njen razvoj se može usporiti do te mere da se kvalitet života pacijenata gotovo uopšte ne naruši. Najrizičnija grupa stanovništva su pušači stariji od 40 godina, ali i svi drugi koji su izloženi uticaju duvanskog dima. Takođe, svi oni koji su često izloženi prašini, dimu, hemikalijama na radnom mestu ili kod kuće, spadaju u rizičnu grupu onih koji mogu oboleti od HOBP-a. Simptomi hronične opstruktivne bolesti pluća mogu biti kašalj koji ne prolazi, iskašljavanje šlajma i sluzi, ostajanje bez daha i zamaranje pri svakodnevnim i jednostavnim fizičkim aktivnostima kao što su penjanje uz stepenice, šetnja, odlazak u kupovinu, kupanje i oblačenje. Rano otkrivanje HOBP-a povećava mogućnost da se zaustavi dalje oštećenje pluća, pa se svima onima koji spadaju u rizične grupe, ili imaju neki od simptoma ove bolesti, preporučuje da posete lekara i obave dijagnostički pregled. Povodom Svetskog dana borbe protiv HOBP-a Gradski zavod za pluć-

ne bolesti i tuberkoluzu u Beogradu je sproveo niz aktivnosti vezanih za obeležavanje ovog dana. Tako su urađeni besplatni spirometrijski pregledi u domovima zdravlja: Novi Beograd, “Dr Milutin Ivković” - Palilula, “Zvezdara”, “Voždovac” i “Dr Simo Milošević” - Čukarica. Povodom ovog dana održan je i stručni sastanak za lekare koji se bave patologijom plućnih bolesti i tuberkulozom. Iznete su sledeće teme: • “Iza horizonta – dosadašnji i budući trendovi lečenja HOBP-a u Srbiji” – dr sc. med. Dejan Žujović, • “Gojaznost kao redak pratilac HOBP-a – istina ili zabluda?” - dr sc. med. Dejan Dimić, • “DOT – istorijat, sadašnji položaj i aktuelni problemi” - dr med. Ivana Nikolić-Brstina. Prisustvo velikog broja lekara pulmologa je potvrdilo postojanje velikog interesa stručne javnosti za novim saznanjima vezanim za ovu bolest.

Učesnici stručnog sastanka

Učestalost HOBP-a kao i smrtnost od ove bolesti u svetu neprekidno raste. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije. Više od 210 miliona ljudi u svetu boluje od hronične opstruktivne bolesti pluća, a svake godine umre oko tri miliona ljudi. Hronična opstruktivna bolest pluća dijagnostikuje se spirometrijom, bezbolnim, brzim i neinvazivnim testom plućne funkcije koji je dostupan u našem zdravstvenom sistemu širom Srbije. Uprkos tome što je HOBP neizlečiva bolest, ukoliko se dijagnostikuje na vre-

Dr sc. med. Dejan Dimić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rvo odeljenje Prve hirurške klinike je u potpunosti osposobljeno za prijem i hirurško lečenje gotovo svih hirurških oboljenja digestivnog sistema. Odeljenje poseduje ukupno šest bolesničkih soba, od toga tri najmodernije opremljena apartmana, sa ukupno 21 posteljom. Odeljenje je renovirano, tako da pacijenti pored stručnosti i ljubaznosti celokupnog osoblja, mogu da računaju i na potpuni komfor u toku boravka na klinici. Uz lični angažman prof. dr sc. med. Mirka Kerkeza i pomoć mnogobrojnih donatora i uprave KCS, uspešno je kompletno renovirano tri od ukupno sedam operacionih sala, spremnih i za najzahtevnije hirurške procedure. „Naš hirurški tim se bavi lečenjem oboljenja želuca, slezine, jetre, žučnih puteva i pankreasa kao i kolorektalnom hirurgijom i hirurgijom kila. Posebno izdvajamo laparoskopsku hirurgiju, prema čijem se obimu posla i stručnosti možemo smatrati svojevrsnim centrom za laparoskopske intervencije“, izjavio je prvi čovek Prvog odeljenja Prve hirurške klinike KCS profesor dr Mirko Kerkez. Laparoskopska hirurgija je vrsta minimalno invazivne hirurgije u kojoj se operacije izvode specijalnim instrumentima kroz male otvore na trbuhu, izbegavajuć na taj način velike rezove i kasnije ožiljke. Relativno je nova vrsta izvođenja hirurških intervencija i pruža mnogobrojne prednosti u odnosu na klasičnu hirurgiju kao što su veći postoperativni konfor, kraći period oporavka, manji broj dana ležanja u bolnici, raniji povratak svakodnevnim obavezama i manji postoperativni ožiljci. Na našem odeljenju se godišnje obavi oko 200 laparoskopskih intervencija i to operacija benignih oboljenja žučne kese, proste i ehinokone ciste jetre, ciste jajnika i mezenterijuma, zapaljenja slepog creva i oboljenja slezine. Laparoskopska holecistektomija (uklanjanje žučne kese laparoskopskim putem) je danas gotovo u potpunosti zamenila klasičnu holecistektomiju. Procedura se izvodi postavljanjem 3-4 porta promera 5-10mm kroz koje se u trbušnu duplju uvode kamera i laparoskopski instrumenti. Kamera osvetljava unutrašnjost trbušne duplje i šalje uveličanu sliku na monitor dok se instrumentima vrši operacija na samoj žučnoj kesi. Ovakva operacija se smatra zlatnim standardom u lečenju benignih hirurških oboljenja žučne kese, osim u slučajevima kada postoje određene kontraindikacije.Tim naših laparoskopskih hirurga predvodi dr Zoran Ražnatović, zvanični instruktor za laparoskopsku hirurgiju. 86

Prvo odeljenje Prve hirurške klinike KCS

Komfor i stručnost Prof. dr Mirko Kerkez rođen je u selu Smoljani (opština Bosanski Petrovac, BiH), gde je završio osnovnu školu i gimnaziju, nakon čega upisuje Medicinski fakultet u Beogradu 1974 god, a završava ga 1979 godine. Po završetku lekarskog staža u Krupnju, od 1981. godine je stalno zaposlen na Prvoj hiruškoj Klinici KCS u Beogradu. Specijalizaciju iz opšte hirurgije završio je 1985. godine sa odličnim uspehom. Doktor medicinskih nauka je postao 1995. godine odbranivši doktorsku disertaciju pod naslovom „Intraherpatična litijaza, dijagnostika i hirurško lečenje”. Za asistenta na predmetu hirurgija izabran je 1997. godine; za docenta je izabran 2007. godine; Vandredni profesor na katedri hirurgija postaje 2012. godine. Profesor Kerkez trenutno obavlja funkcije načelnika Prvog odeljenja Prve hirurške klinike KCS i zamenika direktora Kliničkog centra Srbije. Preko 15 godina je šef hirurške ekipe u Urgentnom centru KCS. Obavljao je niz odgovornih dužnosti, između ostalog je i Član Upravnog odbora bokserskog saveza Srbije; Predsednik zdravstvene komisije Asocijacije ’’Sport za sve’’ i delegat Asocijacije ’’Sport za sve’’ u Asocijaciji Balkanskih zemalja; Potpredsednik Odbora za hitna pitanja Bokserskog saveza Srbije kao i redovni je član srpske Kraljevske Akademije naučnika i umetnika ‘SKANU’ od 2012. godine gde je takođe imenovan i za akademika, a 28. juna 2014. dobio je diplomu Bugarske akademije nauka i umetnosti, dobitnik je Oktobarske nagrade grada Beograda i drugih mnogobrojnih priznanja.

Zahvaljujući kontinuiranom usavršavanju i praćenju svetskih trendova, na odeljenju primenjujemo novu laparoskopsku metodu hirurškog lečenja oboljenja žučne kese, poznatu kao SILC. Single-incision laparoskopska holecistektomija (SILC) se smatra prelaznom metodom između konvencionalne laparoskopske hirurgije i NOTES (Natural Orifice Translumenal Surgery - translumenalna hirurgija putem prirodnih otvora). Razvoj minimalno invazivnog hirurškog pristupa nam omogućava izvođenje komplikovanih hirurških procedura sa minimalnom traumom i boljim kozmetskim efektom. SILC je tehnika u kojoj se instrumentima ulazi u trbušnu duplju kroz jedan multikanalni port, tako da se na koži pravi samo jedna incizija. Napretkom tehnologije izrade portova i instrumenata za laparoskopsku hirurgiju, kao i usavršavanjem operativne teh-

nike, pred hirurge se postavljaju novi, zahtevniji zadaci, koji za cilj imaju što manju traumu prednjeg trbušnog zida. SILC procedura je u praktičnom smislu laparoskopska tehnika, što omogućava brže i efikasnije prilagođavanje hirurga, ne narušava integritet šupljih organa kao NOTES, omogućava mnogo bolji kozmetski efekat, manji procenat infekcija rane, brži oporavak i povratak na posao i jednostavno prevođenje u konvencionalnu laparoskopsku holecistektomiju. Do sada smo uspešno izveli 20 procedura. Svi bolesnici su bili veoma zadovoljni kozmetskim efektom nakon skidanja konaca. Brojni specijalizanti hirurgije prolaze obuku iz laparoskopske hirurgije na našem odeljenju, a takođe smo aktivno uključeni u standardizaciju laparoskopske adrenalektomije (operacija nadbubrežne žlezde) u saradnji sa Centrom za endokrinu hirurgiju.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Veliko priznanje prof. dr Tomici Milosavljeviću, ali i srpskoj gastroenterologiji

Novoizabrani predsednik EAGEN za 2015-2016.

rof. dr Tomica Milosavljević, redovni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i gastroenterohepatolog Kliničkog centra Srbije, izabran je na Evropskom kongresu gastroenterologa u Beču, oktobra 2014. za predsednika Evropske asocijacije za gastroenterologiju, endoskopiju i nutriciju (EAGEN) - za period 2015-2016. Evropsko udruženje za gastroenterologiju, endoskopiju i nutriciju osnovano je 1970. godine (tada kao European Association for Gastrocamera Diagnosis). Posle dvasedetogodišnje aktivnosti i rasta, 1989. godine organizovan je kongres u Gracu, a 1990.godine u Beču pod imenom Evropska digestiv-

na nedelja .Sledeće, 1991. godine u Amsterdamu je organizovan kongres sa oko 2000 učesnika. Posle tog događaja, 1992. godine EAGE (od 2011. godine EAGEN ) zajedno sa još šest ostalih evropskih udruženja u oblasti bolesti digestivnog sistema i jetre osnivaju Ujedinjenu evropsku gastroenterološku federaciju - UEGF, a 1992. održan je prvi zajednički kongres u Atini, Grčka, UEGW – Ujedinjena evropska gastroenterološka nedelja. Od tada, UEGW se odžava svake jeseni u drugom evropskom gradu – oktobra 2014. u Beču. EAGEN od 1992. prestaje sa organizacijom posebnog kongresa, ali nastavlja sa “European Bridging Meeting”

sastankom jednom godišnje, ( u Beogradu održan 2009) kao i sa organizacijom 5-10 postdiplomskih kurseva, širom Evrope, a od 2011. godine i na Bliskom istoku. Postdiplomski kursevi održani su u Beogradu 2007, 2009, 2011. godine, a 2013. godine u Miločeru, Crna Gora. Uvek su teme aktuelne, zanimljive, prisutni budu učesnici iz raznih struka koje se bave bolestima organa za varenje hrane, a predavači su iz inostranstva, ali i iz zemalja našeg regiona. U planu je održavanje novog “Postgraduate Course EAGEN” u toku 2015. godine u nekoj od zemalja regiona jugoistočne Evrope. Upravni odbor EAGEN-a

Z D R AV S T V O - S R B I J A

90 година од оснивања Института за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут”

еведесета годишњица од оснивања некадашњег Централног хигијенског завода, а данас Института за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут”, окупила је на свечаности у Народној скупштини Републике Србије 23. октобра 2014. велики број званичника и гостију из земље и региона. Скуп је отворио директор Института за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут” др. сц. мед. Драган Илић подсетивши на историјске чињенице у вези са почетком рада, али и важно место ове националне установе у области превентивне медицине данас. Министар здравља асс. др Златибор Лончар указао је на дугу традицију превентивне медицине у Србији и значај ове установе у заштити здравља народа. У име председника Републике на свечаности се обратила др Јасмина Митровић-Марић и истакла да је највећи национални ресурс здравље те да је брига за здравље народа темељ одговорне државне политике. У наставку свечаности приказан је петнаестоминутни филм. Њиме је представљен кратак историјат оснивања установе и послова који су обављани по областима и хронолошким редом. У уметничком програму на крају свечаности учествовала су браћа Теофиловић са одабраним изворним песмама. После свечаног дела, посвећеног јубилеју установе, одвијао се стручни дводневни скуп у виду континуиране едукације, посвећен двема актуелним темама - представљању финалних резултата националног истраживања здравља становништва Србије у 2013. и животна средина и здравље. Били су то наши већ традиционални „Батутови дани”. Нама преостаје да, радећи на пољу превентивне медицине, у установи која носи име др Милана 88

Враћамо дуг своме народу Припремила: др сц. мед. Славица Жижић-Борјановић

Јовановића Батута, као он некада, тивне делатности у тадашњој држави имало је формирање Ценвраћамо дуг своме народу. тралног хигијенског завода у БеОснивање Централног хи- ограду (ЦХЗ). гијенског завода Предлог за оснивање „великог Непосредно по завршетку Бактериолошко-хигијенског завоПрвог светског рата, оснивањем да у Београду” дао је представпосебног државног органа, Ми- ник Министарства војске у Сталнистарства народног здравља ној епидемијској комисији сани(1919) и њеног стручног савето- тетски пуковник др Лазар Генчић давног органа – Сталне епиде- (1868–1942). О оснивању овакве мијске комисије којом је предсе- установе веома активно је расдавао др Милан Јовановић Батут прављало и Хигијенско одељење (1847–1940), започињу припреме Министарства народног здравља, за формирање првих превентив- чији је начелник био др Андрија них установа. Од пресудног зна- Штампар (1888–1958). На основу чаја за развој целокупне превен- Закона о устројству Министарства народног здравља и Закона о оснивању посебних санитетских установа за испитивање и сузбијање заразних болести од 25. новембра 1921. донесен је Правилник о оснивању и организацији Централног хигијенског завода од 15. октобра 1924, X Бр. 46447 у којем се каже: „Завод је средиште целокупне хигијенске службе у држави и све хигијенске установе у држави подређене су њему”. Ступио је на

Z D R AV S T V O - S R B I J A

снагу 25. октобра 1924. године обнародовањем у „Службеним новинама” (стр. 6) и представља први формално утврђени законски акт о Централном хигијенском заводу. Од оснивања па све до 1937. године (када одлази на дужност начелника Санитетског одељења Министарства народног здравља) Централним хигијенским заводом руководио је као првоизабрани управник др Стеван Иванић (1884– 1948), некадашњи шеф Сталне бактериолошке станице. Зграда Централног хигијенског завода сазидана је у болничком кругу по узору на сличне установе у Европи, највећим делом средствима из буџета, а у висини од девет милиона динара. Рокфелерова фондација из Америке, која је помагала подизање сличних бројних превентивних установа у целом свету и њихово опремање, обезбеђивала средстава за специјализацију стручњака у области превентивне медицине и разне хуманитарне акције за време Првог светског рата, поклонила је средства Централном хигијенском заводу за опремање лабораторија. По угледу на овакве установе у свету већ 1926. настао је први књижни фонд будуће узорне библиотеке, спајањем већ створених приручних библиотека установа које су у самом почетку ушле у састав Завода: Бактериолошке лабораторије, Лабораторије за тропске болести и Института за социјалну медицину. Године 1969. у част обележавања 50 година организоване превентивне службе код нас, формирањем Сталне епидемијске комисије (1919), откривена је биста др Милана Јовановића Батута у холу установе. Некадашњи Централни хигијенски завод за деведесeт година од оснивања доживео је више трансформација мењајући назив. Од 1979. године, а на предлог посебне Комисије истакнутих лекара, са поносом носи име др Милана Јовановића Батута. Познато је да није било значајнијег посла у држави везаног за здравље народа, а да у њему др Милан Јовановић Батут није учествовао. Овај непревазиђени здравствени просветитељ био је професор судске медицине и хигијене на некадашњој Великој школи у Београду и први

декан Медицинског факултета у Београду (1920), најзаслужнији за његово оснивање. Истовремено је лично много допринео у погледу здравственог законодавства и раду Министарства здравља тадашње државе. Година 2014. је значајна – деведесета годишњица од оснивања некадашњег Централног хигијенског завода а данашњег Института за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут”, националне установe у области превентивне медицине. У години јубилеја установе која носи име једног од најзаслужнијих наших лекара уопште, подсетимо се да је о његовом деведесетом рођендану 1937. објављен у Прагу рад њему у част, а под насловом „Патријарх здравствене културе”. Било је то још једно у низу бројних највиших признања и одликивања поред четири почасна доктората које је др Милан Јовановић Батут својим радом у борби за народно здравље заслужено а за живота примио.

Микробиологија Од оснивања Централног хигијенског завода, ево већ 90 година, ова установа, али и њене претече, сталне бактериолошке и епидемиолошке станице, карантини и Пастеров завод у Нишу, основан 1900. године, у оквиру

своје надлежности води битку и са светом микроба која и даље траје. Тешко је све заразе и набројати. Од ратних поменимо пегавaц и шпанску грозницу. После Првог светског рата велики проблем била је маларија, следе пегавац, туберкулоза, велике богиње, антракс, беснило, од венеричних нарочито сифилис, дифтерија, велики кашаљ, стрептококне инфекције и даље редом. Бактериологија, серолошко одељење најпосвећеније пробле89

Z D R AV S T V O - S R B I J A

му сифилиса, паразитологија маларији, микологија која је овде основана, имунолошко одељење које се одмах прихватило израде вакцина, биолошки одсек са медицинском ентомологијом и фитопатологијом, радили су убрзаним темпом. Уведени су послови дезинфекције, дезинсекције и дератизације, производња бактериолошких хранљивих подлога, прве бактериолошке норме за животне намирнице а касније и одсек за трансфузију крви и контролу даваоца. Кадар је најпре школован на страни а касније, практично у целини, у овој установи. Овде је била референтна лабораторија за маларију и типизацију салмонела. Данас су овде референтнe лабораторијe. Ради се клиничка микробиологија и бори против резистенције, нарочито у ванредним ситуацијама. Епидемиологија Имунизација становништва код нас има дугу традицију, производња вакцина започела је у Пастеровом заводу у Нишу, а справљане су и у рату. У Имунолошком одељењу Централног хигијенског завода отпочела је производња БСЖ вакцине, затим против трбушног тифуса, паратифуса, колере, дифтерије и заједно са вирусолошким одељењем претеча су Института 90

Др сц. мед. Славица Жижић-Борјановић

на Торлаку. Пастеров завод у Новом Саду бавио се беснилом. Дијагностика, лечење, превенција, сузбијање и ерадикација заразних болести били су задаци генерација стручњака, подразумеваo се теренски рад и коришћење покретних лабораторија. У време немачке окупације пегавац се поново јавља, нарочито међу избеглицама из Босне, када је Централни хигијенски завод био прихватни центар. Ради се на искорењивању ендемског сифилиса, трахома, дифтерије, тетануса новорођенчади, дечје парализе и сузбијању бројних заразних болести. Успостављен је систем пријављивања заразних болести и болничких инфекција, вакцинацијa по календару и путника у међународном саобраћају и предузимају карантинске мере. Године 1972. била је епидемија вариоле у Европи, јавља се ХИВ инфекција, САРС, ебола, грозница западног Нила... Епидемиолошка служба последњих деценија прати масовне незаразне болести формирањем регистра за рак, шећерну болест и коронарне болести. Хигијена У време оснивања Централног хигијенског завод испитују се животне намирнице и вода. Између два рата ради се на темељној хигијенизацији села, изградњи хигијенских бунара, јавних чесми, здравих хигијенских кућа. Санационих радова било је на хиљаде. Године 1933. организована је земаљска хигијенска изложба која је обишла многе градове у Југославији.

Бави се комуналном и школском хигијеном, хигијеном исхране, санитарном хемијом, биохемијом и екотоксикологијом. Истражује се загађење ваздуха, спроводи санитарни надзор над изградњом објеката, оснива хигијена рада, ради медицина у саобраћају, испитује бука, бави се здравственом архитектуром – пројекти зграда завода у Пожаревцу, Зајечару, Крушевцу, Нишу и Лесковцу. Изграђени су пројекти за 665 водовода. Решавају се проблеми у вези са пелагром, ендемском нефропатијом и гушавости, јодпрофилаксом и зубним каријесом. Бави се исхраном здравих и болесних, испитују се воде, животне намирнице и предмети опште употребе. Уводи се најпре гасна хроматографија и атомска апсорпциона спектрофотометрија, а данас је установа опремљена бројним савременим апаратима. У саставу установе последњих 45 година на адреси Авалска 13, у простору задужбине са поклоњеним витражима сликара Павловића, радио је најчешће са младима Центар за заштиту здравља коже у области личне хигијене и медицинске козметологије. Социјална медицина Године 1929. донесени су закони Министарства социјалне политике и народног здравља Краљевине Југославије који су уредили послове из надлежности хигијенских установа. Министарству су били подређени Централни хигијенски завод у Београду, Школа народног здравља у Загребу и све јавне болнице на подручју Управе града Београда. Пре Другог светског рата у земљи је било укупно 10 хигијенских завода и 47 домова народног здравља. Социјално медицинско одељење обављало је здравствено проучавање и поучавање народа, имало извештајну службу, бавило се биометријом, генеративном хигијеном, здравственом статистиком и социјалномедицинским радом. Додајмо овде да је један од донатора за изградњу Централног хигијенског завода био краљ Александар I Карађорђевић. Радила је штампарија и књиго-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

везница, издаван „Гласник”, „Социјално медицински преглед”, монографије „Библиотека ЦХЗ”, часопис „Здравље” и књижице „Здрав дом”. Годишњак о народном здрављу штампан је од 1936. а годину дана касније основан је први Историјски музеј здравствене културе. Данас је формирана мрежа 23 института и завода, а Центар се бави планирањем и организацијом здравствене заштите, анализира одабране показатеље здравственог стања, бави се здравственим технологијама, здравственом економиком и унапређењем рада здравствене службе. Израђује се Годишњи план здравствене заштите Републике Србије, публикују стручно методолошка упутства и периодично истражује здравствено стање становништва. Статистика

Некадашња извештајна служба и здравствена статистика прерасла је данас у информатику и биостатистику. Ради се Национални здравствени рачун, развијају софтвери, прикупљају, анализирају и обрађују подаци о броју умрлих, рађању, прекидима трудноће, повредама, лицима на болничком лечењу, организација и рад здравствене службе, трошкови и финансирање здравственог система. Води бригу о основним ресурсима система здравствене заштите: организациона структура установа, кадар, опрема, простор. Обезбеђују се подаци из референтних истраживања, подаци за популациона истраживања, пружа стручна помоћ мрежи института и завода, достављају подаци

Светској здравственој организацији и другим институцијама као део међународне обавезе Републике Србије. Издаје Здравствено-статистички годишњак Републике Србије. Поучавање народа Послове проучавања и поучавања народа водио је најпре др Милорад Драгић, настављач здравствено васпитног рада др Милана Јовановића Батута. Између два рата Завод је имао обимну активност здравственог просвећивања. Разговори, предавања којих је половином 30-тих година прошлог века одржано најмање 10 000, покретне изложбе, позоришне представе, радиопредавања, филмови. Посебно место заузимале су тзв. школе за сеоске домаћице и младиће. После Другог светског рата једно време служба је радила као посебан институт, била веома присутна на терену a приоритет joj је био стручно методолошка помоћ. Интегрисан је поново 1981. Данас је ова област другачије организована, активности су медијски пропраћене, а рад је мултидисциплинаран. Особитост у раду је брига о здрављу група са посебним потребама и надгледање и превенција злоупотребе психоактивних супстанци. Сви дани из Календара здравља Светске здравствене организације прате се и обележавају и у нашој земљи. Наставна делатност била је једна од важних активности од самог формирања ЦХЗ-а. Његови стручњаци учествовали су у научним пројектима. У њему су радили и академици и бројни професори са међународним угледом. Наши лекари били су стипендисти Светске здравствене организације. Богата библиотека установе одржала се те ради и данас. Некадашњи Централни хигијенски завод, иако се више пута трансформисао мењајући назив, и данас, после 90 година, задржао је своју основну, најважнију улогу а то је брига о здрављу народа. Филм о 90 година установе може се погледати на yuotube– 90 Инстутута за јавно здравље Србије. (https://www.youtube.com/ watch?v=ffWwxfzeFfs)

Историја медицине, фармације, ветерине и народна здравствена култура

О 6. научностручном скупу у Зајечару

Зајечару је 2.и 3. октобра у Галерији Историјског архива одржан традиционални, а сада већ шести, научностручни скуп под називом „Историја медицине, фармације и ветерине и народна здравствена култура”. Одржано је 19 реферата, а скуп је финансирало Министарство културе Републике Србије. Организатори скупа су били Историјски архив „Тимочка крајина”, Рајачка школа здравља, Подружница СЛД у Зајечару, Институт за савремену историју и Архив Србије. Први дан скупа је посвећен Великом рату. Реферисало се о медицинским и здравственим приликама у Србији у периоду 1914 - 1918. година. Теме су се односиле на здравствено стање становништва Србије и здравствено стање српске војске, учешће Тимочана у Великом рату, о медицинском фронту, збрињавању и помоћи рањеницима, активностима и мисијама Црвеног крста. Реферисали су учесници скупа из Београда, Зајечара, Кладова, Рајца, Ниша, Видина, Штипа и Тетова. Темељна припремљеност предавача и начин излагања испунили су циљ научностручног скупа обогативши сазнања о Великом рату. Други дан скупа посвећен је народној здравственој култури. Реферисали су учесници из Београда, Лепосавића, Трстеника и Видина. На састанку је представљен Зборник радова са претходног, 5. научностручног скупа. После завршеног скупа дискутовало се о рефератима и дати су предлози за наставак истраживања у области историје медицине, фармације, ветерине и народне здрвствене културе. Предложено је да се састанак одржи 2015. године. Како се стекао утисак да би требало наставити истраживања историје медицине у вези са Великим ратом предложено је да исте теме као и ове године остану и за следећи скуп, који ће се оријентационо одржати почетком октобра 2015. Др сц. мед. Петар Пауновић

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

organizaciji magazina ‘’Medical CG,” pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore, u hotelu ‘’Nikić” u Podgorici od 23. do 25. oktobra održan je III sajam medicine. Ovogodišnjim održavanjem sajam je dobio dodatni kvalitet, tradicionalnost. Sajam je otvorio ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović, a prisutnima su se obratili i prof. dr Slavica Vujisić, predsjednica Naučnog odbora sajma, i Slavica Pantelić, u ime organizatora sajma. Ovogodišnji sajam okupio je oko 50 štandovskih izlagača i organizovao oko 80 stručnih predavanja koja su istovremeno prezentovana u dvije sale. Učešće na sajmu uzele su sve javne zdravstvene institucije: Ministarstvo zdravlja, Fond za zdravstveno osiguranje, Institut za javno zdravlje, Agencije za lijekove i medicinska sredstva, kao i Ljekarska i Farmaceutska komora Crne Gore. Ovogodišnji gosti sajma bili su, kao i prethodnih godina, domovi zdravlja, javne ustanove i bolnice iz cijele Crne Gore koje su svoj rad predstavile na štandovima sajma. Klinički centar Crne Gore je svojim učešćem na stručnim predavanjima dao poseban ton i značaj cijeloj manifestaciji, a iz više domova zdravlja, kao i Opšte bolnice Berane, održano je više od 20 stručnih predavanja. Veliki broj farmaceutskih kompanija i veledrogerija koje rade na teritoriji Crne Gore uzelo je učešće na sajmu putem stručnih predavanja ili štandovskih prezentacija. Međunarodni karakter sajmu dalo je gostovanje Agencije za lekove i medicinska sredstva iz Srbije i Kraljevsko farmaceutsko društvo iz Londona. 92

Podgorica, 23-25. oktobar 2014.

III sajam medicine

Ove godine se po prvi put na sajmu pojavljuju NVO organizacije iz oblasti zdravstva. Sajam je posjetio veliki broj građana koji su na štandovima učesnika ovog događaja dobili mnoge korisne informacije i stručne savjete u vezi sa zdravljem. Sajam su organizovanim dolaskom obišli i učenici Srednje medicinske škole iz Nikšića. U toku sajma prezentovano je 80 stručnih radova kroz 18 sesija.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Rim

Zdravlje u Sredozemlju

Delegacija Crne Gore, predvođena ministrom zdravlja prof. dr Miodragom Radunovićem, učestvovala je na Ministarskoj konferenciji ‘’Zdravlje u Sredozemlju’’, koja je održana u Rimu, od 27-28. oktobra. Ministarsku konferenciju organizovalo je Ministarstvo zdravlja Republike Italije u okviru predsjedavanja Savjetom Evropske unije. Tokom konferencije ministri zdravlja Crne Gore i Italije Miodrag Radunović i Beatriče Lorencin potpisali su Memorandum o razumijevanju između Ministarstva zdravlja Crne Gore i Ministarstva zdravlja Republike Italije o saradnji u oblasti zdravstva i medicinskih nauka.

30. oktobar, Mjesec borbe protiv raka dojke

‘’Za nju’’

Šetnjom solidarnosti „Za nju” 4. oktobra otpočele su aktivnosti kojima je obilježen Mjesec borbe protiv raka dojke. Podgoričkim ulicama prošetalo je preko pedeset žena, obilježavajući tako Mjesec borbe protiv raka dojke, a nastojeći da podignu svijest žena o prevenciji i ranom otkrivanju te opake bolesti.

Oktobar je mjesec u toku kojeg se širom svijeta promoviše borba protiv raka dojke. Crna Gora se pridružila međunarodnim naporima organizovanjem kampanje pod sloganom ‘’Svim srcem u borbi protiv karcinoma dojke’’. Organizatori kampanje su NVO ‘’Zdrava Dona Montenegrina’’ i Crnogorski komitet za međunarodnu saradnju studenata medicine (MOMSIC), a organizovane su i brojne aktiv-

nosti kao što su edukacije o samopregledu, ljekarski pregledi i predavanja.

Dom zdravlja Danilovgrad

Promocija brošure

Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović 29. oktobra govorio je na promociji edukativne brošure pod nazivom: ‘’Pristup porodice članu koji ima rak - oboljele pazimo i volimo na pravi način’’ koju je pripremila klinički psiholog Tijana Ignjatov, u izdanju Doma zdravlja Danilovgrad.

na i Zdravlje”, organizovala radionice na temu “Rano otkrivanje karcinoma dojke”, koje je vodila dr med. Ranka Rolović. Radionice su održavane u grupama svakog četvrtka u oktobru, u 11 časova. Na njima se razgovaralo o problemu karcinoma dojke,

ovladavanju tehnikom samopregleda dojke i preporukama o adekvatnom terminu započinjanja korisnih pregleda i intervalima ponovnih, kontrolnih pregleda (kliničkog pregleda, mamografije i ultrazvuka).

Prof. dr Miodrag Radunović Uz ministra Radunovića, na promociji su govorili Zorica Kovačević, pomoćnica direktora Doma zdravlja Danilovgrad i autorka brošure Tijana Ignjatov.

KC Crne Gore, 29. oktobar

Protokol o saradnji

Protokol o saradnji za realizaciju projekta adaptacije i opremanja Urgentnog centra Kliničkog centra Crne Gore potpisali su u četvrtak, 30. oktobra direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Milan Mijović, direktor Fonda za zdravstveno osiguranje dr Kenan Hrapović i koordinator Turske agencije za međunarodni razvoj i koordinaciju (TIKA), gospodin Mustafa Yazici.

30. oktobar - Radionice na temu

Rano otkrivanje carcinoma dojke “Organizacija žena Crne Gore” je u svojim prostorijama, u sklopu aktivnosti iz oblasti “Že-

Ministar zdravlja podnio ostavku

Ministar zdravlja prof. dr Miodrag Radunović 18. novembra podnio je ostavku, zbog dešavanja u Opštoj bolnici u Bijelom Polju kada je zbog infekcije iz te bolnice u Klinički centar Crne Gore hitno prebačeno pet beba od kojih je jedna preminula. Kako je kazao, gostujući u Dnevniku RTCG, premijer Milo Đukanović je prihvatio ostavku, koju je ministar ponudio dan ranije, po povratku iz Bijelog Polja. - Želim da putem javnog servisa informišem javnost da me predsjednik Vlade poslije podne informisao da je prihvatio moju ostavku koju

sam mu ponudio juče, prvog narednog dana po povratku iz Bijelog Polja. Svaki čovjek suočava se u životu sa trenucima u kojima izgubi neku bitku. Mi ljekari se, poznato je, u takvim situacijama prirodom posla, nađemo češće nego drugi. Ovo je bila moja najteža bitka. Dobio sam ih hiljade kao hirurg. Ovu nijesam mogao dobiti jer sam se kasno u nju uključio, kada je već bila izgubljena. Postoje, međutim, situacije u kojima je gubitnik cijelo društvo. Ovo je jedna od takvih. Nestanak jednog mladog, tek započetog života tragedija je koja mora biti i opomena i pouka za sve nas, kazao je Radunović dajući ostavku. 93

GODINA VII BROJ 60. DECEMBAR 2014.

UDK 616.379-008.64-06

Uvod: Izazovi u liječenju diabetesa mellitusa tipa 2: • 92% ima insulinsku rezistenciju, 80% su gojazni, 70% ima hipertenziju, 50% u trenutku • dijagmoze ima jednu ili više komplikacija, čak 75% ne postiže dobru kontolu glikemije. Terapija dijabetesa ima za cilj da regulisanjem glikemje otkloni simptome hiperglikemje, a dobrom metaboličkom kontrolom odgodi nastanak kasnih komplikacija bolesti ili uspori njihov tok. Dobro liječenje dijabetesa podrazumijeva blagovremeno uključivanje adekvatne terapije, brzu korekciju nastalih metaboličkih poremećaja i izostanak komplikacija. Osnovni principi liječenja su: edukacija pacijenata, pravilna ishrana, tjelesna aktivnost i medikamentozna terapija. Prva tri principa su ključna i okosnica su liječenja pacijenata sa dijabetesom.Terapiju treba provoditi upravo ovim redoslijedom. Promjenom životnih navika i načina ishrane u slučajevima poremećaja tolerancije glukoze, odnosno predijabetesa, moguće je otkloniti metabolički poremećaj bez uvođenja medikamentne terapije. Uvođenje medikamentne terapije podrazumijeva i istovremeno stalno provođenje ova prva tri principa terapije radi postizanja i održavanja željenog terapijskog efekta. Saradnja pacijenta je esencijalna komponenta sveobuhvatnog liječenja dijabetesa. Da bi se postigao cilj terapije dijabetesa ljekar mora odrediti ciljne vrijednosti glikemijske kontrole : HbA1C, glikemije natašte i postprandijalno, individualno za svakog bolesnika. Pri tome se uzima u obzir motivisanost i saradljivost pacijenta za liječenje, godine života, prisustvo komplikacija posebno kardiovaskularnih, opasnost od hipoglikemje, očekivani životni vijek, mogućnost monitoringa. Srednja ciljna vrijednost HbA1C je ≤7,0% preprandijalne glikemje ≤7,0 mmol/ l, a postprandijalne glikemje ≤9,0 mmol/l Strožiji ciljevi glikemjske kontrole postavljaju se za mlađe i zdravije pacijente bez komplikacija: HbA1C ≤6,5 %, preprandijalna glikemja ≤5,5 mmol/l a postprandijalna glikemja ≤7,5 mmol/l, dok se za one starije i sa razvijenim komplikacijama postavljaju manje strogi ciljevi glikemijske kontrole. Liječenje dijabetesa, pored terapije poremećaja glikoregulacije, podrazumijeva i regulaciju krvnog pritiska i poremećaja lipidnog statusa jer poremećaj ovih faktora značajno povećava kardiovaskularni rizik, naročito kod osoba sa dijabetesom. Poželjno je postići i održavati vrijednosti krvnog pritska ≤ 130/80 mmHg.

N M K

Diabetes mellitus tip 2

Koliko postižemo terapijske ciljeve? M. Tomanić1, S. Tomanić2, M. Blagojević1 1 JZU Bolnica „Sv. apostol Luka”, Doboj, 2JZU Dom zdravlja Doboj

Ciljne vrijednosti ukupnog holesterola < 4,8 mmol/l, LDL hol < 2,8 mmol/l HDL hol >1,0 za muškarce i 1,2 mmol/l za žene i Tg < 1,7 mmol/l; individualno se određuju na osnovu procijenjenog kardiovaskularnog rizika za svakog pacijenta, tako da se kod pacijenata sa visokim rizikom postavljaju strožiji ciljevi: ukupnog holesterola < 4,5 mmol/l a LDl hol <1,8 mmol/l . Cilj rada: je bio da pokažemo koliko postižemo terapijske ciljeve kontrole glikemje, lipidnog statusa i krvnog pritiska kod ambulantno kontrolisanih pacijenta u internističko- endokrinološkoj ambulanti Opšte bolnice Doboj i da uočimo eventualne greške u terapijiskom pristupu, s ciljem da ih u daljem radu popravimo ili izbjegnemo. Bolesnici i metode: U radu su korišteni podaci slučajnog uzorka pacijenata sa tipom 2 dijabetesa koji su se javili na pregled u internističko-endokrinološku ambulantu za period praćenja od mjesec dana. Rezultati rada: Posmatranu grupu sačinjavalo je ukupno 36 pacijenata, od čega je 19 (52,8%) bilo muškog, a 17 ( 47,2% ) ženskog pola. Distribucija pacijenata po polu Posmatrano ukupno 36 pacijenata sa T2 DM muški

ženski

60-69 god. 17 pacijenata (47,2%) 70-79 god. 7 pacijenata (19,5%)

Prosječno trajanje dijabetesa bilo je 7,8 +/- 4,3 godine

S obzirom na karakteristike grupe posmatranih pacijenata, postavili smo manje stroge ciljeve glikemijske kontrole. HbA1C ≤7%, preprandijalne grlikemje ≤ 7 mmol/l postprandijalne glikemje ≤ 9 mmol/l Ciljne vrijednosti lipoproteina prema preporukama ESC/EASD bile su: Ukupni hol < 4,8 mmol/l LDL hol < 2,8 mmol/l HDL hol > 1,0 mmol/l za muškarce i > 1,2 mmol/l za žene Tg < 1,7 mmol/l Ciljna vrijednost krvnog pritska bila je ≤130/80 mmHg. Vrijednost HbA1C mjerena je kod svih pacijenata. Prosječna vrijednost bila je 6,79% Najniža vrijednost bila je 5,0% kod jednog pacijenta, a najviša 11,67% Ciljnu vrijednsot Hba1C ≤ 7,0 % postiglo je 19 pacijenata ili 52, 74%. HbA1C ≤ 7,0 %

47% 53%

postiglo cilj

nije postiglo cilj

Prosječna starost ispitanika bila je 61,6 godina. Najmlađi pacijent imao je 40 a najstariji 78 godina. 47% 53%

Distribucija pacijenata prema godinama starosti: 40-49 god. 3 pacijenta (8,3%) 50-59 god. 9 pacijenata (25%) 97

N M K

Distribucija vrijednosti HbA1C 5 – 6,9% 19 pacijenata ili 52,74% , od toga 17 pacijenata ili 44,22 % od ukupno ispitanih imalo je vrijednosti HbA1C < 6,5% – 7,9% 6 pacijenata ili 16,66% 8,0 – 9,0% 8 pacijenata ili 22,22% ˃ 9% 3 pacijenta ili 8,33%

HbA1C 5,6 -6,9 %

7 - 7,9 %

8 - 9,0 %

˃9%

22%

Postigli cilj PPG ≤ 9 mmol/l svi koji su mjerili

53% 17%

Polovina pacijenata (18) bila je na peroralnoj terapiji za dijabetes, dok je druga polovina (18) bila na terapiji insulinom. Od onih koji su koristili insulinsku terapiju 14 pacijenata ili 77,8% bilo je na kombinovanoj terapiji insulin + metformin. Metformin je koristilo 31 pacijent ili 86,1% , bilo kao monoterapija ili u u kombinaciji sa sulfonil ureja preparatima ili insulinom. Prosječna doza metformina po pacijentiu bila je 1540 mg dnevno. Od pacijenata koji su postigli ciljnu vrijednost HbA1C, 10 pacijenata ili 52,6%, bilo je na insulinskoj terapiji, a 9 pacijenata ili 47,4% na terapiji peroralnim antidijabeticima. Srednja vrijednost HbA1C kod pacijenata na insulinskoj terapiji bila je 6,8%, dok je kod onih na peroralnim antidijabeticima bila 7,1%. Glikemija natašte (FPG) mjerena je kod svih pacijenata. Vrijednosti su se kretale od 4,8 mmol/l do 15,7 mmol/l, a srednja vrijednost bila je 8,9 mmol/l . Ciljnu vrijednost glikemje natašte ≤7 mmol/l, postiglo je 12 pacijenata ili 33,3%.

100 %

Postiglo cilj 5 pacijenata Nije postiglo cilj 4 pacijenta

44% 56%

stprandijalnu glikemju. Srednja vrijednost postprandijalne glikemije bila je 7,4 mmol/l i svi pacijenti koji su radili ovaj nalaz postigli su ciljnu vrijednost. Ukupni holesterol mjerilo je 29 pacijenata ili 80,5% ispitanika. Srednja vrijednost bila je 5,11 mmol/l.

Uk. Hol. ˂4,5 mmol/l Postiglo cilj 10 pacijenata Nije postiglo cilj 19 pacijenata

FPG ≤ 7 mmol/l

Vrijednost LDL hol mjerilo je 9 pacijenata ili 25 % ispitanih. Srednja vrijednost bila je 3,38 mmol/l. Ciljnu vrijednost LDL hol < 2,8 mmol/l postigla su 3 pacijenta, ili 33,3% od onih koji su mjerili ovaj parametar.

LDL hol ˂ 2,8 mmol/l Postiglo 3 Nije postiglo 6 Postiglo cilj

postiglo Postiglo 12 pacijenata … 33% 67%

HDL hol ˃1,0 mmol/l (m) ˃ 1,2 mmol/l (ž)

34%

Nije postiglo cilj 33%

66%

67%

Od onih koji su postigli ciljnu vrijednost glikemje natašte 5 pacijenata ( 41,7% ) bilo je na insulinskoj terapiji, a 7 pacijenata ili 58,3% na peroralnim antidijabeticima. Postprandijalnu glikemju (PPG) mjerilo je svega 9 pacijenata ili 25% od ukupnog broja. Od toga su 4 pacijenta bila na terapiji peroralnim antidijabeticima, a 5 pacijenata na terapiji insulinom. Znači da je svega 27,8% pacijenata na insulinskoj terapiji mjerilo po98

Ciljnu vrijednost ukupnog holesterola < 4,5 mmol/l postiglo je 10 pacijenata ili 34,5% od onih koji su mjerili ovaj parametar. HDL holesterol mjerilo je 9 pacijenata ili 25 % ispitanika. Srednja vrijednost HDl hol bila je 1,3 mmol/l, a ciljnu vrijednost HDL hol od > 1,0 mmol/l za muškarce i ˃1,2 mmol/l za žene, postiglo je 5 pacijenata ili 55,5% od onih koji su mjerili HDL hol .

Vrijednost triglicerida (tg) mjerilo je 27 pacijenata ili 75% ispitanih. Srednja vrijednost tg-a bila je 1,95 mmol/l. Ciljnu vrijednost tg < 1,7 mmol/l, postiglo je 14 pacijenata ili 51,8% od onih koji su mjerili ovaj parametar.

N M K

Tg ˂ 1,7 mmol/l

Postiglo 14 Postiglo cilj 13 Nije postiglo

48%

52%

Statine je koristilo svega 5 pacijenata ili 13,9% ispitanih, a srednja dnevna doza bila je 15 mg. Vrijednost krvnog pritiska mjerena je kod svih pacijenata. Srednja vrijednost sistolnog krvnog pritiska bila je 140,8 mmHg. Ciljnu vrijednost od 130 mmHg i niže postiglo je 20 pacijenata ili 55,6% ispitanika. Srednja vrijednost dijastolnog krvnog pritiska bila je 83,8 mmHg, a ciljnu vrijednost dijastolnog krvnog pritiska od 80 mmHg, postigao je 21 pacijent ili 58,3% ispitanih.

Antihipertenzivnu terapiju uzimala su 22 pacijenta ili 61,1%

Diskusija rezultata rada: Posmatrana grupa pacijenata sa tipom 2 dijabetesa, bila je ujednačena po polu, a srednja životna dob bila je oko 62 godine. Najveći broj pacijenata pripadao je dobnoj skupini od 60 - 69 godina, sa prosječnim trajanjem dijabetesa od oko 8 godina. Zbog karakteristika grupe, postavljeni su manje strogi ciljevi glikemijske kontrole. HbA1C rađen je kod svih pacijenata.Vrijednost HbA1C ≤ 7,0% postigla je približno polovina pacijenata, vrijednost ≤ 6,5% imalo je 44% ispitanih. Ovi pokazatelji se mogu smatrati prihvatljivim, jer podaci iz literature pokazuju da čak 2/3 pacijenata u svijetu ne postiže ciljne vrijednosti HbA1C. Posebno je važno da su svi pacijenti imali urađen ovaj nalaz, što pokazuje da su ljekari primarnog nivoa zdravstvene zaštite shvatili važnost ovog pokazatelja glikemijske kontrole, kao i to da je određivanje HbA1C postalo dostupno za sve pacijente. Pacijenti na insulinskoj terapiji su u većem procentu dostigli ciljnu vrijednost HBA1C (47%) a imali su i nižu srednju vrijednsot HbA1C (6,8% u odnossu na 7,1% na peroralnoj terapiji). Većina pacijenata (86%) uzimalo je metformin bilo kao monoterapiju, bilo u kombinaciji sa insulinom ili sulfonil ureja preparatima, što je u skladu sa smjernicama za liječenje dijabetesa tipa 2. Srednja doza metformina bila je 1540 mg/dan po pacijentu, što govori o relativnoj subdoziranosti ove terapije. Glikemija natašte mjerena je kod svih pacijenata, a ciljnu vrijednost postigla je samo 1/3 pacijenata, više u skupini pacijenata na peroralnoj Th. Moguće da je ovakav odnos posljedica straha pacijenata , ali i ljekara, od noćne hipoglikemje kod pacijenata na insulinskoj terapiji. Postprandijalnu glikemiju, međutim, mjerila je samo ¼ pacijenata. Ni svi pacijenti koji su bili na insulinskoj terapiji nisu mjerili ovaj parametar nego svega 30% njih. Ovo govori o nedovoljnoj edukovanosti pacijenata za samkontrolu, koja je jedan od ključnih momenata za terapiju pacijenata sa dijabetesom. Svi pacijenti koji su određivali postprandijalnu glikemju, postigli su ciljne vrijednosti ovog parametra, što govori da su to dobro edukovani pacijenti, motivisani za liječenje. Ukupni holesterol mjerilo je oko 80% pacijenata. Svega 1/3 je postigla ciljnu vrijednost. Terapija statinima bila je zastupljena samo kod 14% pacijenata i u maloj dnevnoj dozi od 15 mg.Većina pacijenata ovu terapiju ne prihvata zbog njene visoke cijene i mišljenja da se poremećaj masnoća u krvi može riješiti samo ishranom, ne koristeći lijekove. Frakcije holesterola mjerila je samo ¼ ispitanika. Više od polovine imalo je ciljnu

vrijednost HDL holesterola, a ciljnu vrijednost LDL hol postiglo je oko 1/3 onih koji su mjerili ove parametre. Trigliceridi su mjereni kod 75% pacijenata, a oko polovine postiglo je ciljnu vrijednost. Krvni pritisak mjeren je kod svih pacijenata. Oko 56% imalo je ciljnu vrijednost sistolnog, a 58% i dijastolnog krvnog pritiska. Antihipertenzivnu terapiju uzimalo je nešto više od 60% ispitanika, a oko 1/3 onih pod terapijiom, nisu postigli ciljne vrijednosti krvnog pritiska. Pacijenti su pri tome često koristili submaksimalnu dozu lijeka ili su bili na terapiji samo jednim lijekom iako ciljna vrijednost krvnog pritiska nije dostignuta, Zaključci: Kod posmatrane grupe pacijenata nisu postignuti ciljevi glikemijske kontrole u željenom procentu iako se podaci uklapaju u svjetske pokazatelje. Najveći nedostatak terapije pacijenata sa dijabetesom odnosio se na loše provođenje nemedikamentoznih mjera: terapije ishranom, fizičkom aktivnošću i provođenjem samokontrole. Ne postoji strukturisani sistem edukacije za pacijente sa tipom 2 dijabetesa. Kontinuirana edukacija pacijenata o ishrani, fizičkoj aktivnosti, samokontroli i samopomoći bila bi od velikog značaja. Rad u malim homogenim grupama , kroz neki vid savjetovališta imao bi prednost nad pojedinačnom edukacijom koja se uglavnom sada provodi. Značajno je popravljena i dostupnost određivanja HbA1C za sve oboljele. Potrebno je agresivnije liječiti poremećaje lipidnog statusa kao jednog od vodećih riziko faktora ateroskleroze. Prilagoditi cijenu statina i omogućiti njihovu dostupnost pacijentima sa dijabetesom (participacija FZO). Dozu lijekova prilagoditi potrebama pacijenta: Gdje je god moguće metformin ordinirati u optimalnoj dozi od 2000 mg dnevno, čime se smanjuje ukupna dnevna doza insulina ili doza sulfonil ureja preparata u kombinovanoj terapiji. Dozu antihipertenzivnih lijekova prilagoditi vrijednostima krvnog pritiska, a tamo gdje cilj nismo postigli samo jednim lijekom kombinovati dva ili više antihipertenzivnih lijekova do postizanja cilja. Vraćanje savjetovališta za dijabetes u zdravstveni sistem vjerovatno bi liječenje pacijenata sa dijabetesom podiglo na značajno viši nivo od sadašnjeg. Literatura: 1. 2.

American Diabetes Association: Standards of medical care in diabetes–2007. Diabetes Care 2007; 30 (Suppl. 1): S4-S41 The Diabetes Control and Complications Trial Reasearch Group: Lifetime benefits and costs of intensive therapy as practiced in the Diabetes control and Complications trial. JAMA 1996; 276 : 1409-1415 Valentine W. J., Palmer A. J, Nicklasson L. et al. Improving life expectancy and decreasing the incidence of complications associated with type 2 diabetes: a modelling study of HbA1c

UDK 618.3-06:616-008.9

N M K targets. J Clin Pract, 2006; 60, 9: 1138–1145. 4. Landgraf R. The relationship of postprandial glucose to HbA1c. Diabetes Metab Res Rev 2004; 20(Suppl 2): S9–S12 5. Saudek C.D., Derr R.L., Kalyani R.R. Assessing glycemia in diabetes using self-monitoring blood glucose and hemoglobin A1c. JAMA 2006; 295:1688-1697 6. Gorus F., Mathieu C., Gerlo E. How should HbA1c measurements be reported? Diabetologia 2006; 49: 7–10. 7. Reynolds T.M, Stuart W, Smellie A., Twomey P.J. Glycated haemoglobin monitoring (HbA1c). BMJ 2006;333;586-588 8. Kahn R. A new name and numbers game for A1C. Change could require patients to learn different terminology, values. ADA DOC news. 2007; 4: 3-4. 9. UKPDS group. Intensive blood-glucose control with sulphonylureas or insulin compared with conventional treatment and risk of complications in patients with type 2 diabetes. Lancet. 1998; 352: 837-853 10. Lalić N., Pantelinac P., Milovanović V. Terapija dijabetesa U: Nacionalni vodič kliničke prakse Diabetes mellitus, Beograd, 2002; 11-38. 11. Nathan DM, Buse JB, Davidson MB et al. Menagment of hyperglycemia in type 2 diabetes: A consensus algorythm for the initiation and adjusment of therapy: Consensus statement form American Diabetes Association and European Association for the Study of Diabetes. Diabetologia 2006; 49: 1711-1721 12. Relimpio F. Guerrero R., Martínez-Brocca M.A. HbA1c levels are better predicted by prebreakfast than postbreakfast blood glucose self-analyses in type 2 diabetes. Influence of duration of diabetes and mode of treatment. Acta Diabetol 2007; 44:55–59. 13. Avignon A, Radauceanu A, Monnier L. Nonfasting plasma glucose is a better marker of diabetic control than fasting plasma glucose in Type 2 diabetes. Diabetes Care 1997; 20:1822–1826 14. Monnier L, Lapinski H, Colette C. Contributions of fasting and postprandial plasma glucose increments to the overall diurnal hyperglycaemia of type 2 diabetic patients. Diabetes Care 2003; 26:881-885 15. Kobold U, Jeppsson J, Dulffer T et al.: Candidate reference methods for hemoglobin A1C based on peptide mapping. Clin Chem 1997;43:1944–1951 16. Jeppsson JO, Kobold U, Barr J et al.; International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (IFCC): Approved IFCC reference method for the measurement of HbA1c in human blood. Clin Chem Lab Med 2002; 40:78–89 17. Hoelzel W, Weykamp C, Jeppsson JO, et al. IFCC Working Group on HbA1c Standardization: IFCC reference system for measurement of hemoglobin A1C in human blood and the national standardization schemes in the United States, Japan, and Sweden: a methodcomparison study. Clin Chem 2004;50:166 –174 18. Consensus Statement on the Worldwide Standardization of the Hemoglobin A1C Measurement, The American Diabetes Association, European Association for the Study of Diabetes, International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, and the International Diabetes Federation. Diabetes Care 2007; 30 (9): 2399-2400 19. Skyler JS, Bergenstal R, Bonow RO, et al.; American Diabetes Association; American College of Cardiology Foundation; American Heart Association. Intensive glycemic control and the prevention of cardiovascular events: implications of the ACCORD, ADVANCE, and VA diabetes trials: a position statement of the American Diabetes Association and a scientific statement of the American College of Cardiology Foundation and the American Heart Association. Diabetes Care 2009;32: 187–192 20. Expert Panel on Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults. Executive Summary of The Third Report of The National Cholesterol Education Program (NCEP) Expert Panel on Detection, Evaluation, And Treatment of High Blood Cholesterol In Adults (Adult Treatment Panel III). JAMA 2001; 285:2486–2497 21. Ginsberg HN, Elam MB, Lovato LC, et al.; ACCORD Study Group. Effects of combination lipid therapy in type 2 diabetes mellitus. N Engl J Med 2010;362: 1563–1574 22. Deakin T, McShane CE, Cade JE, et al. Group based training for self-management strategies in people with type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev. 2005;(2):CD003417. 23. Duke SA, Colagiuri S, Colagiuri R. Individual patient education for people with type 2 diabetes mellitus. Cochrane Database Syst Rev 2009 (1):CD005268 24. Deakin TA, Cade JE, Williams R, Greenwood DC. Structured patient education: the diabetes X-PERT Programme makes a difference. Diabet Med. 2006;23(9):944-54. 25. Cochran J, Conn VS. Meta-analysis of quality of life outcomes following diabetes self-management training. Diabetes Educ 2008;34:815–823

100

Stavovi žena reproduktivnog perioda prema prevenciji ginekoloških oboljenja Dr Ljiljana Savić

JZU Dom zdravlja“Dr Mladen Stojanović“ Laktaši

Uvod Ginekološka oboljenja su najčešći razlog posjeta žena ljekaru za vrijeme reproduktivnog perioda. Reproduktivni period je doba od puberteta do klimakterijuma i počinje prvim menstrualnim krvarenjem, odnosno menarhom, a završava se trajnim prekidom menstruacionih ciklusa, odnosno menopauzom. U to vrijeme žena je u punoj tjelesnoj, duševnoj i polnoj snazi. To je vrijeme kad ona posjeduje reproduktivnu sposobnost zavisno od prisustva ovulacije i menstruacionih ciklusa koji su posljedica koordinisane funkcije reproduktivnih hormona. Kada se govori o ginekološkim oboljenjima misli se na zapaljenja, polno prenosive bolesti, premaligne lezije i maligna oboljenja. Uzročnici zapaljenja su bakterije, virusi i gljivice. Oboljenje nastaje kada uzročnici infekcije ushodnim kanalikularnim putem prodru u vaginu izazivajući kolpitis, u grlić - endocervicitis, u tijelo materice - endometritis, u jajnike izazivajući adnexitis, kao i druge zapaljenjske procese u maloj karlici. U fiziološkim uslovima pretežni stanovnici vagine su bakterije iz roda Lactobacili, a jedna od podgrupa su i Dederlajnovi bacili. Poznato je da kiselost vagine sprečava rast mikroorganizama pa time i otklanja mogućnost infekcije. Svi faktori koji smanjuju kiselost vagine stvaraju pogodne uslove za nastanak kolpitisa i posljedičnog vaginalnog sekreta. Od tih faktora treba pomenuti menstruaciju, pri čemu se kiselost vagine neutrališe krvlju, čija je reakcija alkalna. Takođe, vaginalni sekret može biti neutralizovan sadržajem iz endocerviksa, kod poremećene funkcije jajnika u smislu hipoestrogenemije jer je zbog smanjenja estrogena smanjen sadržaj glikogena u ćelijama, te se mliječna kiselina ne stvara u dovoljnoj količini da bi se obezbijedila kiselost vagine, a time i zaštita od patogenih mikroorganizama i infekcije.(1) Česta su i prekancerozna stanja, kao i intraepitelne promjene oko spoljašnjeg ušća

materice gdje pločasto-slojeviti epitel prelazi u cilindrični. To su displazije ili cervikalne intraepitelne neoplazije (CIN), koje se dijele na CIN1, CIN2 I CIN 3 prema stepenu zahvaćenosti epitela.CIN 3 je treći stepen displazije i označava se kao karcinom ( Ca) in situ.Maligni proces je u epitelu i nema prodora u stromu pa ni metastatskog širenja. Dakle, bazalna membrana je intaktna. Kao takav, maligni proces može da traje i do 10 godina u preinvazivnom stadijumu i ne može da se vidi makroskopski pa se dijagnoza postavlja citološkim, kolposkopskim pregledom,a definitivna dijagnoza se postavlja mikroskopskim pregledom dobijenog uzorka.(2) U tom stadijumu bolesti žena ne osjeća nikakve simptome, a kad se simptomi jave, karcinom je već u invazivnom stadijumu. Među svim malignim oboljenjima genitalnog trakta žene ključni aspekt se stavlja na karcinom grlića materice. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, karcinom grlića materice se po učestalosti nalazi na drugom mjestu iza karcinoma dojke i čini 12% svih slučajeva karcinoma kod žena.(3) Učestalost se kreće od 10,3% u razvijenim zemljama do 19,1% u zemljama u razvoju, a mortalitet od 4% u razvijenim zemljama do 11,2% u zemljama u razvoju.(4) Uzroci oboljenja nisu posve poznati, ali infekcija sa visokorizičnim tipovima humanog papilloma virusa (HPV) je najčešći uzrok karcinoma grlića materice. HPV infekcija je najčešća polno prenosiva bolest, a faktori rizika za njen nastanak su: pušenje, rano stupanje u polne odnose, česte promjene partnera, polni odnosi bez zaštite. HPV infekcija izaziva promjene u ćelijama površinskog sloja grlića materice koja s vremenom može da progredira u karcinom grlića materice. Javlja se kod polno aktivnih žena i najčešće prolazi bez posljedica, jer imuni sistem će smanjiti ili eliminisati HPV infekciju. Samo HPV infekcija koja dugo traje izaziva kar-

N M K

cinom grlića materice. Poznato je oko 100 tipova HPV-a, od kojih 30-40 tipova napada sluznicu genitalnog trakta, a 15 tipova može izazvati karcinom grlića materice. Najvažniji onkogeni tipovi su 16,18,31,45 koji su odgovorni za 80% svih zloćudnih bolesti grlića materice. Da bi se spriječila pojava ginekoloških oboljenja neophodno je da se sprovodi primarna i sekundarna prevencija. Primarna prevencija podrazumijeva edukaciju omladine o posljedicama rizičnog polnog ponašanja i treba je provoditi još u porodici i u obrazovnim ustanovama, kao i sprečavanje HPV infekcije putem vakcinacije, budući da za sada ne postoji lijek protiv već prisutne virusne infekcije. Sekundarna prevencija obuhvata otkrivanje ginekoloških oboljenja putem redovnih ginekoloških pregleda. Skrining podrazumijeva preventivne preglede kojima se ispituje naizgled zdrava populacija kako bi se pronašle osobe koje pokazuju rane znakove bolesti ili predispoziciju za razvoj nekog oboljenja. Neophodno je da sve žene jednom ili dva puta godišnje obave ginekološki pregled. Ginekološki pregled se sastoji iz ginekološke anamneze, inspekcije, palpacije, pregled pomoću spekuluma koji je izuzetno važan u ginekologiji i akušerstvu. Samo takvim pregledom se mogu otkriti erozije, eritroplakije, leukoplakije, cervikalni polipi, sitna krvarenja i druge promjene na vagini i grliću materice. Najveća važnost je što se ovim pregledom mogu otkriti sasvim početne forme karcinoma grlića materice. Stepen čistoće vaginalnog sekreta je test za razvrstavanje vaginalnog sekreta u jednu od šest grupa na osnovu stepena čistoće. I i II grupa označava da je nalaz uredan. III grupa, u zavisnosti od subjektivnih tegoba pacijentkinje i bakteriološkog vaginalnog brisa zahtijeva antibiotsku terapiju i praćenje. IV grupa sekreta znači gonoreju. V grupa ukazuje na prisustvo Trihomonas vaginalis. VI grupa predstavlja gljivičnu infekciju,najčešće kandidijazu. Promjene sekreta od III do VI grupe treba liječiti uz obavezan kontrolni pregled, sve do normalizacije stepena čistoće - I i II grupe. (5) Papanikolau test je test kojim se otkrivaju prekancerozne i kancerozne promjene na grliću materice. Postoji klasifikacija od pet grupa, zavisno od toga da li postoje atipične ćelije ili ne. Od uvođenja Papanikolau testa stopa javljanja karcinoma grlića materice je opala za 70%, a životi miliona žena su produženi(6). Kolposkopija je pregled pomoću optičkog aparata kolposkopa sa uvećanjem posmatrane slike 10-20x i omogućava pregled

na malignitet sumnjivih mjesta na vagini, grliću i vulvi, a naročito suspektnih eritroplakija. Šilerova proba je premazivanje posmatrane zone Lugolovim rastvorom. Jodom iz Lugolovog rastvora se zdrav epitel oboji tamno mrko, dok patološki promijenjen epitel se u dodiru sa jodnim rastvorom oboji svijetlo. Papanikolau test i kolposkopija su metode koje se međusobno dopunjuju i zajedničkom primjenom se postiže dijagnostička sigurnost od 95 - 99,4%, jer sam Papa test ponekad daje i lažno negativne rezultate. Histologija je definitivna dijagnoza i postavlja se histološkim pregledom dobijenog uzorka. Ultrazvuk u ginekologiji kao dijagnostička metoda može biti transabdominalni i transvaginalni. Cilj rada Cilj rada je bio da se na odabranom uzorku ispitanica reproduktivne dobi u jednom timu porodične medicine Doma zdravlja Laktaši utvrdi učestalost i motivisanost odlaska na ginekološke preglede kao i sama uloga ljekara opšte prakse u povećanju nivoa motivacije. Materijal i metode Ispitivanje je sprovedeno na osnovu prospektivne studije u Domu zdravlja Laktaši u periodu od 1.6.2014. do 31.10.2014. Ispitivanjem je obuhvaćeno 170 žena reproduktivne dobi, koje su dolaskom kod ljekara opšte Grafikon 1. Ispitanice podijeljene prema bračnom statusu

Grafikon 2. Ispitanice po učestalosti ginekoloških pregleda.

prakse na kurativne preglede odgovarale na anketni upitnik koji se sastojao od pitanja vezanih za učestalost ginekoloških pregleda i određenih dijagnostičkih procedura, kao i pitanja vezanih za bračno stanje, mjesto življenja, broj porođaja itd. Rezultate smo istakli brojčano i u procentima i predstavili grafički i tabelarno. Rezultati rada Od ukupnog broja žena koji iznosi 170, na ginekološkim pregledima je bilo 162 žene,a osam žena nikad nije obavilo ginekološki pregled i to su djevojke starosti ispod 25 godina koje nisu imale polni odnos. Tabela 1. Generalna podjela ispitanica prema odlasku na ginekološke preglede ukupan broj žena

br. žena koje su išle na ginekološki pregled

br.žena koje nisu išle na ginekološki pregled

170

162

100%

95,29%

4,70%

U odnosu na bračno stanje, od ukupno 170 ispitanica, broj udatih je 134 ili 78,82%, broj neudatih je 27 ili 15,88%, broj razvedenih je 9 ili 5,29%. (Grafikon 1). U odnosu na ukupan broj žena, broj žena sa sela je 130 ili 76,47%, a iz grada je 40 ili 23,52%. Tabela 2. Broj žena podijeljenih prema mestu življenja iz sela

iz grada

76,47%

23,52%

Od ukupnog broja ispitanica, broj žena koje su rađale je 136, od toga prirodnim putem se porađalo 117 žena, na carski rez 11, a na oba načina osam žena. Na osnovu podataka iz ankete se saznaje da je 25 žena imalo spontani pobačaj, a 41 je imalo arteficijalni abortus. Prema učestalosti ginekoloških pregleda 112 ispitanica ili 69,13% jednom godišnje ide na ginekološki pregled, 41 ispitanica ili 25,30% posjeti ginekologa u intervalu od 2101

N M K Grafikon 3. Podjela ispitanica prema Papa nalazu

Grafikon 4. Ispitanice prema učestalosti uzimanja brisa stepena čistoće

5 godina, a jednom u više od pet godina na ginekološkom pregledu je bilo devet žena ili 5,5%. (Grafikon 2.) Papa nalaz u odnosu na ukupan broj od 170 žena, jednom u dvije godine je radio 124 ili 72,94%, jednom u više od dvije godine je radilo 34 ili 20% ispitanica, a Papa nalaz nije nikada radilo 12 ili 7,05%. (Grafikon 3). Stepen čistoće su prema anketnom upitniku radile 132 ispitanice ili 77,64% jednom u dvije godine, jednom u dvije ili više godina je radilo 28 ili 16,47% ispitanica , a 10 ili 5,88% ga nije nikad radilo. (Grafikon 4). Ultrazvuk u ginekologiji je radilo od ukupnog broja ispitanica jednom u dvije godine 101 ili 59, 41%, jednom u više od dvije goGrafikon 5. Podjela prema učestalosti UZV pregleda

102

dine 53 ispitanice ili 31,17%, a 16 ili 9,41% nije nikad radilo. (Grafikon 5). Kolposkopiju je radilo samo 14 žena ili 8,23% od ukupnog broja ispitanica. Grafikon 5. Učestalost kolposkopije kao dijagnostičke metode Diskusija Iz svega navedenog se uočava da je učestalost ginekoloških pregleda na odabranom uzorku ispitanica reproduktivne dobi u jednom timu porodične medicine Doma zdravlja Laktaši visoko zadovoljavajuća i čini 95,29% i da su to najčešće žene udate, sa sela i da je 80% njih rađalo. Prema podacima iz literature u SAD u 2011. godini je više od 12 000 žena imalo karcinom grlića materice, a 4000 žena je umrlo od istog. (7). Važno je napomenuti da je karcinom grlića materice izlječiva bolest ukoliko se otkrije u ranom stadijumu. Bolest se razvija veoma sporo i u većini slučajeva je potrebno 8-10 godina da iz premaligne lezije pređe u invazivni karcinom.Tokom tog vremena ni premaligne promjene niti početni karcinom ne daju nikakve simptome. Zbog toga jedini način da se ova bolest otkrije u ranoj fazi razvoja bolesti jesu redovni ginekološki pregledi. Što se ranije otkriju

promjene, liječenje je lakše i uspješnije.Kada se karcinom već razvije, tretman postaje teži, a njegov uspjeh je manje zagarantovan. Prema rezultatima studija oko 37% oboljelih žena su mlađe od 35 godina, dok žene starije od 65 godine čine 10% oboljelih. Najveći mortalitet prema dobnim grupama imaju žene starije od 65 godina što je vezano za uznapredovalost oboljenja u vrijeme uspostavljanja dijagnoze. Prema rezultatima iz nekoliko studija Papa testom se može spriječiti 80% slučajeva karcinoma grlića materice. Svake godine u svijetu oboli oko 500.000 žena od karcinoma grlića materice, a od istog umire 250.000. (8) Osjetljivost HPV testom na intraepitelne neoplazije gradus II i III, prema podacima iz literature je 94%, dok je osjetljivost Papa testa 55,4% (9).Da bi se smanjila učestalost karcinoma grlića materice od velikog je značaja i edukacija stanovništva o faktorima rizika. Studija koja je sprovedena u Njemačkoj potvrdila je nisku obaviještenost žena o faktorima rizika. U Italiji se procjenjuje da godišnje 6,4 miliona žena u dobi od 25-69 godina prolazi kroz skrining na karcinom grlića materice, a oko 2,4% ima pozitivan Papa test. (10). Najveći razlog redukovanih ginekoloških pregleda su odsustvo tegoba, nedostatak vremena i strah od pozitivnih nalaza. Zaključak Edukacija omladine u porodici i obrazovnim ustanovama o posljedicama rizičnog polnog ponašanja Podizanje svijesti o odgovornosti za vlastito zdravlje i uloga ljekara opšte prakse u upućivanju žena na ginekološke preglede prema preporukama koje postoje u Nacinalnom vodiču za prevenciju malignih oboljenja Jednom godišnje obaviti ginekološki pregled Organizovati skrining, jer je uvijek bolje ulagati u prevenciju nego liječiti bolest. Literatura

1. Dr Dragoslav Mladenović,dr Zorica Mladenović, Bg 2008. god. 2. Prof.dr P.Drobnjak,prof.dr Berić,prof dr.Šulović , Bg-Zg 1983.god. 3. Brenna SMF,Surjaner KJ.Regulation of cell cycles is of key importance in human papillomavirus(HPV).Sao Paolo Med.J. 2003.god. 4. Ferlau J,Bray F. Cancer incidence, mortality and prevalance worldwide.Globocan 2002.god. 5. Wright Tc Jr,Massad Ls,Soloman D.2006. 6. Bosch fx,Ascientific response to prevent cervical cancer in the world.2009 god. 7. American cancer socielty 2011.Cancer facts and figures 2011.god. 8. World Health Organisation and United Nations Population Fund 2006.god. 9. Mayorandmh,Duarte Franco E, Rodrigues.HPV versus Papanicolay screening tests for cervicae cancer 2007.god. 10. Giorgi rossi P, Ricciardi A, Epidemiology and costs ogf cervical cancer screening and cervicae dysplasia in Italy 2009.god.

UDK 618.19-006.6-074

SAŽETAK: Uvod. Karcinom dojke je jedan od najčešćih tumora u ženskoj populaciji. Sto puta rjeđe se javlja kod muškaraca. Prema podacima SZO za 2008. godinu od karcinoma dojke umrle su ukupno 458.503 žene. Ciljevi rada Osnovni cilj istraživanja u ovom radu je utvrditi ukupan broj novootkrivenih benignih i malignih promjena na dojci kod pacijentkinja u Centru za dojku, UBKC Banjaluka u 2011. godini. Dodatni ciljevi su posvećeni malignoj bolesti dojke kod pacijentkinja koje su hirurški liječene u Centru za dojku u ovom periodu. Materijal i metode Ispitanici Za osnovni cilj istraživanja ispitanici su 474 pacijentkinje kojima su dijagnostikovane promjene na dojci u Centru za dojku u 2011. godini. Za dodatne ciljeve, radom je obuhvaćeno 158 pacijentkinja koje su hirurški liječene od maligne bolesti dojke u Centru za dojku, UBKC Banjaluka u periodu od 1.1. do 31.12.2011. godine. Metode U radu su korišteni podaci iz medicinske dokumentacije (istorije bolesti, operativni protokol, protokol specijalističke ambulante, patohistološki nalazi) u Centru za dojku. Podaci su dobijeni retrospektivnom analizom, a rezultati obrađeni metodom deskriptivne statistike prikazani su tabelarno i grafički. Rezultati Na osnovu prikazanih podataka utvrđujemo da su u datom periodu dijagnostikovane promjene na dojci kod 474 pacijentkinje ukupno, od kojih je 57,8% imalo benigne a 42,2% maligne promjene na dojci. Istraživanjem se pokazalo da je datim dijagnostičkim procedurama, tj. sa FNA, otkriveno 3,6% benignih i 1,9% malignih promjena na dojci; COR biopsijom 3,4% benignih i 13,1% malignih promjena i „ex tempore“ biopsijom otkrivene 50,8% benigne i 27,2% maligne promjene na dojci u datom periodu. Zaključak U toku datog perioda u Centru za dojku je hirurški tretirano ukupno 391 pacijentkinja. Od tog broja 60,6% ih je operisalo benigne promjene na dojci, a 39,4% maligno oboljenje dojke. Prikazani podaci govore u prilog tome da je u najvećem procentu (49,4%) urađena mastectomia sec. Madden i segmentectomia (33,5%), a u manjem procentu tumorecto-

N M K

Tumori dojke, dijagnostifikovani u Centru za dojku UB KC Banjaluka u 2011. godini Stojanka Mirković, Danijela Dobrovoljski, Živana Vuković-Kostić mia (10,8%), quadrantectomia (3,2) i Nipple skin sparing mastectomy cum implantatio endoprotezis (3,2%). Najveći broj operisanih pacijentkinja pripada starosnoj grupi od 40-60 godina (57,6%), zatim slijedi broj pacijentkinja preko 60 godina (36,7%), a najmanji broj pripada onima ispod 40 godina i iznosi 5,7%.

otkriveno 3,6% benignih i 1,9% malignih promjena na dojci; COR biopsijom 3,4% benignih i 13,1% malignih promjena i „ex tempore“ biopsijom otkrivene 50,8% benigne i 27,2% maligne promjene na dojci u datom periodu.

Rezultati rada

Na osnovu prikazanih podataka utvrđujemo da su u datom periodu dijagnostikovane promjene na dojci kod 474 pacijentkinje ukupno,od kojih su 57,8% imale benigne, a 42,2% maligne promjene na dojci.

U toku datog perioda u Centru za dojku je hirurški tretirana ukupno 391 pacijenkinja. Od tog broja 60,6% ih je imalo benigne promjene na dojci, a 39,4% maligno oboljenje dojke.

Prikazani podaci govore u prilog tome da je u najvećem procentu (49,4%) urađeno mastectomia sec. Madden i segmentectomia (33,5%), a u manjem procentu tumorectomia (10,8%), quadrantectomia (3,2) i Nipple skin sparing mastectomy cum implantatio endoprotezis (3,2%). Istraživanjem se pokazalo da je datim dijagnostičkim procedurama, tj. sa FNA, 103

N M K

nih pacijentkinja pripada gradusu II (55,7), a najmanji gradusu I (19,6%), dok je histološki gradus III verifikovan kod čak 24,7% operisanih. Utvrđeno je da pozitivne hormonske receptore ima veći procenat operisanih pacijentkinja, što predstavlja povoljan prognostički faktor za dalje liječenje.

Najveći broj operisanih pacijentkinja pripada starosnoj grupi od 40-60 godina (57,6%), zatim slijedi broj onih preko 60 godina (36,7%), a najmanji broj pripada pacijentkinjama ispod 40 godina i iznosi 5,7%.

Ekspresija HER 2 onkogena je prisutna u 24,7% malignih tumora kod operisanih pacijentkinja, a odsutna u 75,3%, što takođe predstavlja povoljnost za dalje liječenje.

Kao važan prognostički faktor, koji govori o daljem širenju maligne bolesti, u našem istraživanju pokazuje da je 51,3% pacijentkinja imalo prisutne metastaze u aksilarnim limfnim čvorovima. Utvrđeno je da je invazivni duktalni karcinom u najvećem procentu (70,9%) zastupljen kod operisanih pacijentkinja.

Najveći procenat histološkog stepena diferencijacije malignih tumora kod operisa-

Na osnovu prikazanih podataka utvrđeno je da je 7,6% operisanih pacijentkinja imalo tumor veličine 0,5-1 cm, 31,0% je imalo tumor veličine 1-2 cm, 45,6% tumor veličine 2-5 cm, 7,6% veličine 5 cm i više, a 8,2% tumor bilo koje veličine sa direktnim zahvatanjem zida grudnog koša ili kože. 104

ZAKLJUČAK 1.Ukupan broj pacijentkinja sa dijagnostikovanim promjenama na dojci u Centru za dojku u periodu od 1.1. do 31.12.2011. iznosi 474. Broj benignih promjena je 274, odnosno 57,8%, a broj malignih je 200, tj. 42,2%. 2.Prema vrsti dijagnostikovanja utvrđeno je da je sa FNA otkriveno 3,6% benignih i 1,9% malignih promjena; COR biopsijom otkriveno 3,4% benignih i 13,1% malignih promjena, a sa „ex tempore“ PH verifikacijom dijagnostikovano 50,8% benignih i 27,2% malignih promjena. 3.U toku datog perioda u Centru za dojku je hirurški tretirana ukupno 391 pacijentkinja. Od tog broja 60,6% je operisalo benigne promjene na dojci, a 39,4% maligno oboljenje dojke. 4.Prikazani podaci govore u prilog tome da je u najvećem procentu (49,4%) urađeno mastectomia sec. Madden i segmentectomia (33,5%), a u manjem procentu tumorectomia (10,8%), quadrantectomia (3,2) i Nipple skin sparing mastectomy cum implantatio endoprotezis (3,2%). 5.Najveći broj operisanih pacijentkinja pripada starosnoj grupi od 40-60 godina (57,6%), zatim slijedi broj pacijentkinja preko 60 godina (36,7%), a najmanji broj pripada onima ispod 40 godina i iznosi 5,7%. 6.Utvrđeno je patohistološkom verifikacijom da je invazivni duktalni karcinom u najvećem procentu (70,9%) zastupljen kod operisanih pacijentkinja, zatim slijedi invazivni lobularni karcinom (7,6%), mixed karcinom (5,7%), medularni (3,8%), invazivni papilarni (3,2%), invazivni mikropapilarni (2,5%), DCIS (1,9%), metaplastični

UDK 616-089.166-022.1

(1,9%), mucinozni (1,3%) i Pagetova bolest bradavice (1,3%). 7.Na osnovu prikazanih podataka utvrđeno je da je 7,6% operisanih pacijentkinja imalo tumor veličine 0,5-1 cm, 31,0% je imalo tumor veličine 1-2 cm, 45,6% tumor veličine 2-5 cm, 7,6% veličine 5 cm i više, a 8,2% tumor bilo koje veličine sa direktnim zahvatanjem zida grudnog koša ili kože. 8.Kao važan prognostički faktor koji govori o daljem širenju maligne bolesti u ovom istraživanju pokazuje da je 51,3% pacijantkinja imalo prisutne metastaze u aksilarnim limfnim čvorovima. 9.Najveći procenat histološkog stepena diferencijacije malignih tumora kod operisanih pacijentkinja pripada gradusu II (55,7), a najmanji gradusu I (19,6%), dok je histološki gradus III verifikovan kod čak 24,7% operisanih pacijentkinja. 10.Utvrđeno je da pozitivne hormonske receptore ima veći procenat operisanih pacijentkinja (68,3%) što predstavlja povoljan prognostički faktor za dalje liječenje. 11.Amplifikacija HER 2 gena je negativna u 75,3% slučajeva i potvrđuje ranija istraživanja da 25-30% karcinoma dojke ima prisutnu ekspresiju HER 2 onkogena. LITERATURA

1. Oprić M, Granić M. Tm dojke, Institut za onkologiju i radiologiju Srbije, Beograd (1996). 2. Margaritoni M, Rak dojke - fiziologija, patologija, prevencija, detekcija, terapija, Zagreb (1993) 3. Vrhovac B. i saradnici, Interna medicina, Zagreb (2008). 4. Mušanović M, Obralić N, Onkologija, Bošnjački institut udruženja onkologa BiH, Sarajevo (2001) 5. Šamija M, Juzbašić S, Velemir Vrdoljak D, Hrvatsko onkološko društvo, Zagreb (2001). 6. Goldner B, Milošević Z, Jovanović T, Mamografija u dijagnostici oboljenja dojke, Beograd (2001). 7. Džodić R, Hirurgija raka dojke, Beograd,(2005). 8. Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, Odbor za tumore, Bolesti dojke, Zagreb, (2011) 9. Babić N, Vilendečić R, Inić M, Novaković P, Tumori ženskih polnih organa, Podgorica (2002). 10. Rakita I, Rizični faktori kod oboljenja od karcinoma dojke u regiji Banjaluka, Banjaluka (2010); 7,10. 11. Topić B, Uticaj faktora na postoperativno preživljavanje bolesnica sa karcinomom dojke, Banjaluka, (1997); 4, 9, 11. 12. Republički zavod za statistiku RS, Banjaluka, (2012). Dostupno na:www.rzs.rs.ba 13. Boranić M, Genetika neoplastičnog rasta, Pediatria Croatica, (1997); 41 (suppl 1); 99-106. 14. World Health Organization, Key facts and Global burden of cancer, Geneve, (2008).

N M K

Infekcije u jedinici intenzivnog liječenja Marija Borojević, dipl. med. zd. njege Nevena Kutlija, dipl. med. zd. njege

Sažetak - Uvod: Međunarodno priznata definicija intrahospitalne infekcije glasi da svaka infekcija, nastala za vrijeme boravka u bolnici ili nekoj drugoj zdravstvenoj ustanovi, indikovana kod bolesnika, pratioca ili kod osoblja predstavlja intrahospitalnu infekciju. Nije bila prisutna kod bolesnika niti je on bio u inkubaciji prilikom prijema u bolnicu. Situacija se dodatno komplikuje u jedinicama intenzivnog liječenja gdje je visoka upotreba invazivnih uređaja, što doprinosi bržem razvoju infekcije. Metode: Metoda prikupljanja podataka za istraživanje infekcija u jedinici intenzivnog liječenja bila je pregled literature. Ovaj istraživački dizajn nam je dao pregled nad mnogim jedinicama intenzivnog liječenja u različitim zemljama i omogućio da na osnovu primarnih izvora napravimo snimak stanja i generišemo sliku o našem istraživačkom problemu. Rezultati: Autori izabranih studija prepoznaju da jedinice intenzivnog liječenja imaju relativno veliki broj bolničkih infekcija, uglavnom povezanih s korišćenjem invazivnih medicinskih uređaja. Zaključak: Upotreba invazivnih uređaja kod hospitalizovanih pacijenata u jedinici intenzivnog liječenja uzrokuje infekcije koje se mogu u dobroj mjeri spriječiti njihovom redukovanom upotrebom, opreznim korišćenjem antibiotika, kontinuiranim praćenjem intrahospitalnih infekcija i dobrom higijenskom praksom. Ključne riječi: intrahospitalne infekcije, jedinica intenzivnog liječenja, kontrola, prevencija… REZULTATI U istraživanju smo identifikovali osnovne faktore rizika za nastanak infekcije kod pacijenata u JIL-u i odabrali pet ključnih te mjere prevencije i prevalenciju. Faktori rizika za nastanak infekcije Autori izabranih studija prepoznaju da JIL ima relativno veliki broj bolničkih infekcija, uglavnom povezanih s korišćenjem invazivnih medicinskih uređaja (López,

Cortés, 2012). Visoka učestalost infekcije je povezana sa upotrebom invazivnih uređaja, posebno: centralnih venskih katetera (CVK), urinarnih katetera i ventilatora (WHO, 2011).Važni faktori rizika u istraživanju Yang et all, bili su totalna parenteralna prehrana, mehanička ventilacija, urinarni kateter, veća APACHE II ocjena, hirurški pacijenti (Yang et all, 2013). Rezultati univarijantne logističke regresije VMA Beograd (Mijović et all, 2005) proširuje faktore rizika za nastanak infekcije, ali izdvaja upotrebu endotrahealnog tubusa i CVK-a za najveće rizike. Zapaljenje pluća uzrokovano ventilatorom (engl. VAP ) VAP je pneumonija povezana s intubacijom - invazivni respiratorni uređaj prisutan (čak i povremeno) 48 sati prije nastanka infekcije (Bogdanić, 2013). Komplikacija je kod 1/3 mehanički ventiliranih bolesnika. Smrtnost je od 27-76% i zavisna je od prouzrokovača (Šifrer, 2013). Najvažnije mjere za sprečavanje prenosa mikroorganizama su: higijena ruku osoblja (npr. dezinfekcija ruku, mijenjanje rukavica pri radu sa različitim bolesnicima, upotreba rukavica pri radu sa respiratornim izlučevinama); mjere standardne izolacije; sterilizacija ili dezinfekcija pomagala i respiratorne opreme. Ali tendencija otpora prema promjeni uvijek je jača od snage dokaza (Šifrer, 2013). VAP se može prevenirati određenim rutinskim intervencijama koje su dio svakodnevne njege i ne zahtijevaju velike troškove (Živić, 2011).Tretman usne duplje sa oralnim antiseptikom 2% hlorheksidinom smanjuje rizik od VAP-a za 36% (Snyder, Khondowe, Bell, 2011). Analiza komplikacija tokom primjene neinvazivne ventilacije (NIV) i CMV-a pokazala je da primjena NIV-a može smanjiti potrebu za primjenom CMV-a, učestalost VAP-a i sepse (Belavić, 2011). Infekcije mokraćnog sistema povezane s urinarnim kateterom (engl.CAUTI) Učestalost urinarnog katetera je glavni faktor rizika za nastanak infekcije mokrać105

N M K

nog sistema (Mijović, 2005). Ove infekcije čine 20-50% svih infekcija u JIL-u. Zabilježena incidencija je niža u razvijenim zemljama (López, Cortés, 2012; Tasbakan, 2011). Predisponirajući faktori povezani s pojavom infekcija mokraćnog sistema su: težina bolesti u vrijeme prijema u JIL, ženski pacijenti, produžena kateterizacija mokraćnog mjehura, duži boravak u JIL-u, loše rukovanje urinarnim kateterom – prije svega diskonekcija zatvorenog sistema drenaže urina (López, Cortés, 2012), ranije operacije mokraćnog sistema, upotreba antibiotika u prethodna tri mjeseca i infekcije van mokraćnog sistema (Tasbakan , 2011). Smatra se da će velikoj većini pacijenata hospitalizovanih u JIL-u biti plasiran urinarni kateter, a da će oko 16-28% od tih pacijenata razviti infekciju (Mojtahedzadeh, 2008). Mjere za sprečavanje ove infekcije uključuju ispravnu indikaciju za urinarnim kateterom, pravovremeno uklanjanje katetera, te optimalna higijena katetera. U tom kontekstu, naglasak treba staviti na potrebu zatvorenog sistema odvođenja, uz stvaranje protokola, vodiča upravljanja i programe obuke osoblja za njegu (López, Cortés, 2012). Infekcije krvotoka povezane s venskim kateterom (engl. CRBSI) CVK se navodi kao glavni faktor rizika za nastanak infekcija krvi (Mijović, 2013; Kramar, Panić, 2013). CRBSI su i dalje ključno pitanje JIL-a, uprkos nedavnim poboljšanjima u kliničkoj praksi, standardizaciji protokola plasiranja CVK-a i higijene ruku (Cai, Yan , 2013). Do infekcije CVK-a može doći na pet načina: kontaminacija kože; kontaminacija priključenog dijela CVK-a; bakterijemija na udaljenom mjestu; upotreba inficiranih infuzijskih otopina; kontaminacija CVK-a prilikom plasiranja. Prva dva su najčešća (Kramar, Panić, 2013). Procenat infekcije po lokaciji insercije vene bio je 25,0% za femoralne, 17,2% za subklavije, 1,8% za jugularne. Po dužini trajanja katetera infekcija je bila prisutna kod <14 dana (7,20%) i ≥ 14 dana (19,40%) (Siqueira, et all, 2011). Duži br. dani kao faktor rizika navode se i u studiji iz Kine. Pacijenti su u većem riziku za razvoj CRBSI ako su prisutni: duži kateter dani, veći br. punkcija kod pokušaja plasiranja, transfuzije krvi i često mijenjanje konektora (Cai, Yan, 2013). U kliničkim studijama, korišćenje katetera impregniranih hlorheksidinom i srebrnim sulfadiazinom i kateteri impregniranih minociklinom i rifampinom (najčešće korišteni tipovi antimikrobnih impregniranih katetera) je pokazalo da smanjuje stopu infekcija. 106

Trenutni dokazi upućuju da minociklin i rifampin impregnirani kateteri su još snažniji za smanjenje rizika od infekcije (McGee, Gould, 2003). Uvođenje Q-Syte (pripoj) i Posiflush (original šprice napunjene heparinom) i unapređivanje standarda prakse za održavanje katetera može značajno smanjiti CRBSI u JIL-u (Cai, Yan, 2013). Bakterijska rezistencija Antimikrobna rezistencija je glavni i globalni javnozdravstveni problem koji zahtijeva međunarodnu saradnju, kao i povećane napore na nacionalnom nivou. Potrebno je oprezno korišćenje antibiotika u zajednici i bolničkim ustanovama, uz realizaciju poboljšanja integrisanih programa za prevenciju i kontrolu bakterija otpornih na antibiotike i IHI (European Centre for Disease Prevention and Contro, 2013). Tipovi rezistentnih bakterija: MRSA (multiplo rezistentni Staphylococcus aureus), ESBL enterobakterije, karbapenem rezistentne bakterije (Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter spp, Stenotrophomonas maltophilia), VRE (vankomicin rezistentne enterokoke), VRSA (vankomicin rezistentni Staphylococcus aureus). Multiplorezistentne bakterije nisu virulentnije od osjetljivih pripadnika iste vrste, ali se njima izazvane infekcije teže liječe (Tambić-Andrašević, 2013). “Svijest o trošenju antibiotika trebala bi se promijeniti. Čak 60 posto svih koji koriste antibiotike, to čine nepotrebno. Logično je da bakterije postaju sve otpornije.“ Tambić Andrašević (2014). Higijena ruku Svake godine, stotine miliona pacijenata širom svijeta je pogođeno njega-povezanim IHI. Većina njega-povezanih infekcija se može spriječiti kroz dobru higijenu ruku - pranje ruku u pravo vrijeme i na pravi način (WHO, 2011). Najviše prilika za posmatranje higijene ruku u bolnicama je u JIL-u, gdje je broj postupaka i intervencija najveći (Dolinšek, 2012). Ukupno 69 zemalja širom svijeta je učestvovalo u globalnom istraživanju samoprocjene higijene ruku 2011. godine, koje je organizovala Svjetska zdravstvena organizacija (WHO, 2011). Istraživanje je pokazalo da ukupna prosječna ocjena odražava srednju ili visoku stopu napretka 65%. Međutim, 35% zdravstvenih ustanova su još na neadekvatnom nivou i zbog toga je potrebno dalje značajno zalaganje za promjene ponašanja i poboljšanje uslova za higijenu ruku. Većina institucija je izjavila da ima alcohol - sadržavajuća sredstva za trljanje ruku, programe za obuku osoblja, placate o higijeni ruku u svojim objektima. WHO definiše pet trenutaka za higije-

nu ruku: prije kontakta s pacijentom, prije aseptičkog zahvata, nakon izlaganja tjelesnim tekućinama, nakon kontakta s pacijentom, nakon kontakta s okolinom. Dužina postupka: 40-60 sekundi pranje vodom i sapunom i 20-30 sekundi trljanje ruku sa sredstvom koje sadrži alkohol (WHO, 2011). Poboljšana higijena ruku i pranje tijela hlorheksidinom smanjuje pojavu antibiotic-rezistentnih bakterija, naročito MRSA (Derde, 2014). Higijena ruku podrazumijeva: pranje ruku, dezinfekciju ruku, njegu ruku, tehniku nedodirivanja; upotrebu lične zaštitne opreme - korišćenje rukavica (Ahec, Pristavec, 2012). Osoblje koje stalno dobija informacije o rezultatima epidemiološkog nadzora mnogo lakše, brže i potpunije prihvata preporučene mjere prevencije infekcija (Gledović et all, 2006). Sprečavanje i upravljanje infekcijama povezanim sa zdravstvom je jedan od važnih elemenata pružanja sigurnosti za pacijente i pokazatelj kvaliteta rada zdravstvenih radnika i zdravstvenih institucija. Sigurno je to područje rada, gdje su napori zdravstvenih institucija veliki kako na nivou znanja i odgovornosti zdravstvenih radnika pojedinačno, tako i šire (Savič, 2013). Prevalencija Globalni izvještaj 2011. o endemijama IHI pokazuje da su u mnogim studijama provedenim u zdravstvenim sistemima sa ograničenim sredstvima stope IHI više nego u razvijenim zemljama. Učestalost JIL-inficiranih među odraslim pacijentima u zemljama s niskim i srednjim primanjima je u rasponu od 4,4% do 88,9% (WHO, 2011). Više od 1000 bolnica u 30 zemalja Evrope (27 država članica, Hrvatska, Island i Norveška) učestvovale su u istraživanju 2011-2012. Sveukupna prevalencija pacijenata sa najmanje jednom IHI je procijenjena na 5,7%. Prevalencija IHI je najviša u pacijenata primljenim u JIL, gdje je 19,5% bolesnika imalo najmanje jednu IHI (European Centre for Disease Prevention and Contro, 2013). Ova studija se smatra najmjerodavnijom usporedivom studijom na ovu temu koja je učinjena u Evropi. Iz nje slijedi da u zdravstvenom sistemu EU 3,2 miliona pacijenata je svake godine pogođeno s IHI. ZAKLJUČAK Upotreba invazivnih uređaja kod hospitalizovanih pacijenata u JIL-u uzrokuje infekcije koje se mogu u dobroj mjeri spriječiti njihovom redukovanom upotrebom, opreznim korištenjem antibiotika, kontinuiranim praćenjem IHI i dobrom higijenskom praksom.

N M K

LITERATURA

1. Ahec L, Pristavec T, Preprečevanje in obvladovanje bolnišničnih okužb v okviru akreditacije v Splošni bolnišniciJesenice=Prevention and control of nosocomial infections within the accreditation in the General hospital Jesenice. U: Bahun M , Kramar Z, Skela Savič B. Trajnostni razvoj na področju kakovosti in varnosti – povezava med akreditacijo in varno ter kakovostno obravnavo pacientov: Zbornik prispevkov. 5. dnevi Angele Boškin: Strokovno srečanje, Kranjska Gora 20. in 21. september 2012. Jesenice: Visoka šola za zdravstveno nego; 2012: 61-3. 2. Apostolopoulou E, RaftopoulosV, Filntisis G, Kithreotis P, Stefanidis E, Galanis 3. P, Veldekis D. Surveillance of device-associated infection rates and mortalityin3 greek intensive care units. American Journal of Critical Care. 2013; 22(3): 12-20. 4. Belavić M, Žunić J, Gučani S, Katušin Lončarić M, Žilić A, Marković Vidačić A, Primjena neinvazivnog strojnog disanja u pulmoloških bolesnika. AAC. 2011; 8(1): 43-4. 5. Bogdanić B, Analiza uporabe antimikrobnih lijekova i mikrobioloških nalaza kaometoda praćenja prevalencije bolničkih infekcija u kliničkoj bolnici: doktorska disertacija. Zagreb: Sveučilište u Zagrebu, Medicinski fakultet; 2013: 1-103. 6. Cai G, Yan J, A strategy for prevention and control of catheter-related bloodstream infection of ICU patients in China (Prevent CRBSI): a prospective,multicenter, controlled study. Critical Care .2012; 16 (1): 75. Dostupno na: http://ccforum.com/content/16/S1/P75 (28.12.2013). 7. Derde L, Cooper B, Goossens H, MalhotraKumar S, Willems R , Gniadkowski M, et al., Interventions to reduce colonisation and transmission of antimicrobial-resistant bacteria in intensive care units: an interrupted time series study and cluster randomised trial. The Lancet Infectious Diseases. 2014;14(1): 31-9. 8. Dolinšek M,Higijena rok kot nov kazalnik kakovosti v zdravstvu= Hend hygiene as a new indicator of Healt Care Qaliti. U: Bahun M , Kramar Z, Skela Savič B. Trajnostni razvoj na področju kakovosti in varnosti - povezava med akreditacijo in varno ter kakovostno obravnavo pacientov: Zbornik prispevkov. 5. dnevi Angele Boškin: Strokovno srečanje, Kranjska Gora 20. in 21.september 2012. Jesenice: Visoka šola za zdravstveno nego;2012:55-9. 9. Gledović Z, Janković S, Jarebinski M, Marković-Denić Lj, Pekmezović T, eds. Epidemiologija. Medicinski fakultet, Univerzitet u Beogradu; 2006: 179. 10. López MJ, Cortés JA, Urinary tract colonization and infection in critically ill patients Med Intensiva. 2012;36:143- 51. 11. Mijović B, Janković S, Bojanić J, Rodić-Vukmir N. Prevalencija intrahospitalnih infekcija u istočnoj Hercegovini. Biomedicinska istraživanja. 2013; 4(1):6-12 12. Mijović B, Janković S, Maksimović N, Marinković J, Faktori rizika za nastanak bolničkih infekcija u jedinicama intenzivne nege. Vojnosanit pregl. 2005; 62(4): 265-71. 13. Mojtahedzadeh M, Panahi Y, Fazeli MR, Najafi A, Pazouki M, Navehsi BM, Intensive care unit-acquired urinary tract infections in patients admitted with sepsis: etiology, risk factors, and patterns of antimicrobial resistance. Intensive Care Med. 2008;12(3): 312-8. 14. McGee DC, Gould MK, Preventing complications of central venous catheterization. N Engl J Med. 2003; 348(12):1123-33. 15. Kramar Z, Panić Z, Preprečevanje okužb OVK – opskrba katetera. U: Grmšek-Košnik

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26. 27.

28. 29.

30. 31.

I, Touzery H, Stela-Savič B, Okužbe, povezane z zdravstvom : zbornik prispevkov z recenzijo. 4. simpozij Katedre za temeljne vede, Kranj 15.0ktober 2013. Jesenice: Visoka šola za zdravstveno nego; 2013: 83-8. Siqueira GLG, Walkiria Hueb W, Contreira R, Nogueron MA, Cancio DM Caffaro RA,Catheter-associated bloodstream infections (CA-BSI) in wards: a prospective comparative study between subclavian and jugular access. J Vasc Bras . 2011; 10(3): 211- 6. Snyders O, Khondowe O, Bell J, Oral chlorhexidine in the prevention of ventilator associated pneumonia in critically ill adultsin the ICU :A systematic review. SAJCC. 2011; 27(2): 48-56. Skela Savič B, Pozdravna nagovora. U: Grmšek-Košnik I, Touzery H, Stela-Savič B, Okužbe, povezane z zdravstvom : zbornik prispevkov z recenzijo. 4. simpozij Katedre za temeljne vede, Kranj 15.0ktober 2013. Jesenice: Visoka šola za zdravstveno nego; 2013: 6. Šifrer F, Pljučnica pri bolniku na mehanički ventilaciji. U: Grmšek-Košnik Touzery H, Stela-Savič B, Okužbe, povezane z zdravstvom : zbornik prispevkov z recenzijo. 4. simpozij Katedre za temeljne vede, Kranj 15.0ktober 2013. Jesenice: Visoka šola za zdravstveno nego; 2013: 83-8. Reljić M, Mačukat I, Bobinac M. Praćenje mikrobioloških podataka u bolesnika s respiratornim i infekcijama u jedinici intenzivnog liječenja Sušak KBC-a Rijeka u razdoblju od 01.01.2009 - 31.12.2009. AAC. 2011; 8 (1): 48. The European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) pilot point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use. Eurosurveillance. 2012; 17(46): 2. The European Centre for Disease Prevention and Control. Antimicrobial resistance and healthcare-associated infections. Annual Epidemiological Report 2013. Reporting on 2011 surveillance data and 2012 epidemic intelligence data. Stockholm: ECDC; 2013: 5-7. Dostupno na: www.ecdc.europa. eu (28.12.2013). Thampi N, Morris A, Pro/Con debate: Are barrier precautions cost-effective in improving patient outcomes in the intensive care unit? Critical Car .2011 ;16 : 202. Tasbakan IM, Durusoy R, Pullukcu H, Sipahi OR, Ulusoy S,Hospital-acquired urinary tract infection point prevalence in Turkey: Differences in risk factors among patient groups. Ann Clin Microbiol Antimicrob. 2013; 12(1): 31. Tambić Andrašević A. Bolničke infekcije. Nastavni material.Sestrinstvo.2011. Dostupno na: Katedra za mikrobiologiju - Home - Zvu portal sharepoint.zvu.hr › Katedre‎ (29.12.2013.) Tambić Andrašević. Dostupno na: www.croportal.net/tag/infekcija‎ (6.01. 2014). Šarić M, Žunić LJ, Orlandini R, Buljubašić A, Vardo A, Mjere za sprječavanje i suzbijanje širenja bolničkih infekcija s osvrtom na pravnu regulativu u Republici Hrvatskoj. Dostupno na www.hcjz. hr/index.php/hcjz/article/download/208/219 (03.01.2014). Yang et al., A risk factor analysis of healthcare-associated fungal infections in an intensive care unit: a retrospective cohort study. BioMed Central Infectious Diseases. 2013;13:10. WHO , The evidence for clean hands. 2011. Dostupno na: www.who.int/gpsc/country_ work/en/‎ (6.01.2014). Živić I, Analiza čimbenika rizika za pneumoniju. Glas. pul. boln. 2011; 8: 34-41.

Mogućnosti znanstvenog istraživanja i publiciranja u kliničkoj medicini BiH

Pristupno predavanje

Akademik prof. dr. Enver Zerem

U prostorijama Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 30. oktobra 2014. godine, akademik prof. dr. Enver Zerem je održao pristupno predavanje na temu “Mogućnosti znanstvenog istraživanja i publiciranja u kliničkoj medicini BiH”. Pristupno predavanje je obaveza svakog novoprimljenog člana da u toku prve dvije godine nakon prijema u Akademiju nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine održi predavanje u kojem će članovima ANUBiH kao i široj akademskoj zajednici i javnosti prezentirati svoje znanstvene rezultate koji su ga kvalifikovali za prijem u najprestižniju i najugledniju znanstvenu instituciju u našoj zemlji. Tokom prezentacije svog rada akademik prof. dr. Enver Zerem govorio je o problemima koji prate našu akademsku zajednicu i kontradiktornoj situaciji u kojoj se ona nalazi u postratnom periodu. Akademik Zerem je istakao da se akademska zajednica mora opredijeliti i prihvatiti realnost da nije to za što se predstavlja ili da preduzme odlučne mjere i poveća znanstvenu produkciju. On je također istakao da je svjestan činjenice da živimo u siromašnom društvu i da su ulaganja u nauku mizerna, ali da to nije glavni uzrok naše stagnacije u oblasti nauke. “Glavni uzrok stagnacije u nauci i evidentni zastoj naše akademske zajednice za zemljama okruženja proizilazi iz nespremnosti onih koji odlučuju, u našoj akademskoj zajednici, da prihvate internacionalno priznate kriterije vrednovanja nauke i akdemsko napredovanje u skladu sa tim kriterijima”, ističe akademik Zerem. Navodeći brojne slične primjere iz svijeta, argumentovano je ustvrdio da bez primjene internacionalnih kriterija ulaganje u nauku neće donijeti željene rezultate. “Apsurdna je tvrdnja da mi nedostatak publikacija objašnjavamo nedostatkom materijalnih sredstava, a istovremeno stalno otvaramo nove fakultete i univerzitete kao da za to ne trebaju materijalna sredstva,” kaže akademik Zerem. Također, akademik je rekao da i mediji imaju veliku ulogu u promociji nauke, ali, nažalost, njihovo skromno znanje o relevantnim kriterijima vrednovanja znanstvenog rada često ih dovodi u poziciju da budu izmanipulirani. “I u toj oblasti veću odgovornost snosi akademska zajednica nego mediji, jer djelom svjesno, a djelom podsvjesno, skrivaju informacije ne želeći putem medija prikazati svoju realnu sliku javnosti,” kazao je akademik. 107

N M K

ajveći broj ishemijskih moždanih udara nastaje zbog patoloških procesa na krvnim sudovima vrata i glave (50-70%), a zbog posljedica koje ima (30% oboljelih umire, 30% preživjelih zavisno od tuđe pomoći, 50% preživjelih je depresivno, 30% je dementno, 25% doživi ponovni moždani udar...) veoma je bitna prevencija njegovog nastanka. Prevashodno je važno da se otkriju osobe koje imaju faktore rizika za nastanak moždanog udara (povišen krvni pritisak, šećerna bolest, srčane bolesti, povišeni lipidi u krvi, pušači, gojazne osobe, osobe koje su u porodici imale moždani udar i osobe izložene stresu), a nakon toga da se kod njih utvrdi postojanje patoloških promjena na krvnim sudovima glave i vrata čiji tretman može dovesti do sprečavanja nastanka moždanog udara. Navedene promjene se mogu otkriti pomoću auskultacije krvnih sudova, ultrazvučnog ispitivanja, CT angiografije, NMR angiografije i konvencionalne angiografije. Imajući u vidu prednosti i mane navedenih dijagnostičkih metoda, smatra se da je po svojim osobinama ultrazvučno ispitivanje krvnih sudova “metoda izbora”. Pomoću nje se ostvaruje skrining široke populacije, a istovremeno i veoma pouzdano utvrđivanje stepena suženja krvnog suda. Pomenuta metoda je neinvazivna, pouzdana, jeftina, mobilna, bez štetnih zračenja i ne zahtijeva posebnu pripremu

Stent u karotidnoj arteriji

Projekat otkrivanja asimptomatske karotidne bolesti na teritoriji Republike Srpske

Uspješna prevencija moždanog udara u RS Prof. dr Vlado Đajić, specijalista neurologije, šef Katedre za neurologiju Medicinskog fakulteta u Banjaluci i šef Odjeljenja za cerebrovaskularne bolesti UB KC Banjaluka

Ultrazvučni prikaz karotidnih arterija

pacijenta. Pomoću ultrazvuka se može posmatrati tok krvnog suda (poprečni i uzdužni presjek), morfologija zida i lumena (patološke promjene na intimi i mediji, postojanje i osobine plaka, komplikacije plaka, stepen stenoze...), volumen krvi, brzina protoka krvi, smjer protoka krvi, hemodinamski indeksi i lokalizacija poremećaja protoka. Veliku ulogu ultrazvučno ispitivanje krvnih sudova ima u otkrivanju tzv. asimptomatske karotidne bolesti pod kojom podrazumijevamo stanje u kojem kod osobe postoje izražene patološke promjene na krvnim sudovima, a izostaju subjektivne smetnje i neurološki ispadi. Podaci o prevalenci asimptomatske karotidne okluzivne bolesti variraju Suženje karotidne arterije prije stavljanja stenta

108

prema raznim autorima. Uzrok variranja u rezultatima je posljedica različitih dizajna studija, razlika u određivanju koji stepen stenoze lumena je predmet ispitivanja, korištenja skrinig tehnika, regrutovanja ispitanika i sl. Dostupni rezultati o prevalenci asimptomatske karotidne okluzivne bolesti variraju prema raznim autorima. Uzrok variranja u rezultatima je posljedica različitih dizajna studija, razlika u određivanju koji stepen stenoze lumena je predmet ispitivanja, korištenja skrining tehnika, regrutovanja ispitanika... Uočeno je da prevalenca asimptomatske karotidne bolesti raste s godinama života. Osobe ispod 50 godina starosti imaju prevalencu 0,2% dok kod populacije koja je starija od 80 godina života ima 7,5% svih ispitanika koji imaju stenoze lumena karotidnih arterija većih od 50%. Grupa korejskih autora ispitivala je prevalencu asimptomatske karotidne stenoze na 20.712 ispitanika. Ispitanici su regrutovani metodom slučajnog izbora. Podijeljeni su u četiri grupe, zavisno od stepena stenoze. Grupa A ispod 29%, grupa B od 30% do 49%, grupa C od 50% do 74%, grupa D iznad 75%. Prevalencija karotidne stenoze je po grupama izgledala: grupa B 5,5%, grupa C

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Simpozijum neurologa

0,9%, grupa D 0,1%. Starija dob, muški pol, hipertenzija, dijabetes i ishemijska bolest srca bila je značajno veća u grupama C i D (p = 0.001, 0.001, 0.001, 0.048 i 0.001, respektivno). U zaključku se navodi da je ultrazvučna metoda veoma korisna u skrinigu asimptomatske karotidne okluzivne bolesti. Uočeno je da su stenoze karotidnih arterija veće od 50% statistički značajno češće (14,8%) u grupi ispitanika sa faktorima rizika u odnosu na grupu pacije-

kognitivnom funkcionisanju pacijenta. U studiji Balestrinija je ispitivano 210 pacijenata koji su imali visokostepene stenoze karotidne arterije sa ultrazvučnim testovima vazomotorne reaktivnosti (transcranial Doppler-based breath-holding index test) i minimental skor testom (Mini-Mental State Examination). Pacijenti su praćeni 36 mjeseci. Rezultati studije su pokazali da visokostepena stenoza karotidnih arterija uzrokuje povećan stepen

nata koji nemaju faktora rizika (4,5%). Studije koje su ispitivale pacijente sa intermitentnom klaudikacijom su pokazale da 23,2% pacijenata koji boluju od intermitentne klaudikacije imaju visokostepene stenoze karotidnih arterija. Takođe je uočeno da i pacijenti koji imaju ishemijsku kardiomiopatiju i revaskularizacione procedure koronarnih arterija imaju u 24,2% slučajeva asimptomatsku karotidnu okluzivnu bolest. Visokostepena asimptomatska karotidna stenoza uzrokuje poremećaj u

kognitivne deterioracije iako je još u asimptomatskoj fazi. Prisustvo karotidne ateroskleroze je povezano sa aortnom stenozom, a stepen težine aortne stenoze odgovara povećanju debljine plaka i IMT-a (učestalost 95,5% prema 66,6%). Rezultati ove studije pokazuju da kod svih pacijenata sa aortnom stenozom treba uraditi ultrazvuk karotidnih arterija. Indikacije za ultrazvučno ispitivanje vrata i glave: vrtoglavice, glavobolje, gubici svijesti, tranzitorne ishemijske atake, moždani udar, demencije, kon-

U Akademiji nauka i umjetnosti Republike Srpske 28. novembra 2014. održan je Simpozijum „Funkcionalna anatomija, patologija, dijagnostika i terapija krvnih sudova glave i vrata“ u organizaciji Odbora za hronične nezarazne bolesti Odjeljenja medicinskih nauka ANURS. Simpozijum je otvorio akademik Rajko Kuzmanović, predsjednik ANURS, presjedavala je akademik Drenka Šećerov-Zečević, a među eminentnim predavačima bili su: Akademik Vladimir Kostić, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd: „Bolest malih krvnih sudova mozga“. Prof. dr Vlado Đajić, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Klinika za neurologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Asimptomatska karotidna bolest“. Prof. dr Duško Račić, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Klinika za neurologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Vaskularne demencije“. Prof. dr Radoslav Gajanin, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Zavod za patologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Patologija krvnih sudova vrata i glave“. Doc. dr Milka Mavija, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Klinika za oftalmologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Retina − prozor u svijet neuroloških vaskularnih oboljenja“. Prof. dr Dževdet Smajlović, Univerzitetski klinički centar Tuzla: „Delirijum nakon moždanog udara“. Akademik Vida Demarin, Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti: „Ultrazvučno ispitivanje krvnih sudova vrata i glave“. Prof. dr Slobodan Malobabić, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu: „Neki aspekti anatomije unutrašnje karotidne arterije“. Prof. dr Goran Spasojević, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci: „Anatomske varijacije arterija vertebrobazilarnog sliva“. Prof. dr Zoran Vujković, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Klinika za neurologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Angiografija krvnih sudova vrata i glave“. Prof. dr Siniša Miljković, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Klinika za neurologiju Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka: „Trombolitička terapija“. Prof. dr Bojana Žvan, Univerzitetski klinički centar Ljubljana: „Stroke management within the Telestroke network“.

109

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

trola nakon endarterektomije, prisustvo faktora rizika za CVB, gubici vida i sluha, prije operacije srca. Po internacionalnom konsenzusu (Mannheim intima – media thickness consensus) plak je invazija u lumen krvnog suda najmanje 0,5 mm ili više od 50% u odnosu na susjedni IMT. Ultrazvučni dupleks skener je jedina metoda kojom je moguće in vivo dobiti informacije o patohistološkim karakteristikama plaka. Pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Republike Srpske i Fonda zdravstvenog osiguranja tokom 2012, 2013. i 2014. godine urađen je projekat otkrivanja asimptomatske karotidne bolesti na teritoriji Republike Srpske. Motiv rada je bio činjenica da je u RS od 13.658 umrlih tokom 2011. god. oko 7.500 je umrlo od srčanog i moždanog udara. Dobra prevencija sprečava njihov nastanak za 50%. Da li smo ih i koliko mogli spriječiti? Tok projekta: reklamna kampanja, štampani su plakati i listići, štampan je i postavljen promotivni sadržaj na bilborde, nastupi u medijima (TV, radio, časopisi, dnevne novine), izrađeni su i distribuirani vodiči za ljekare, predavanja u domovima zdravlja. Ultrazvučno je pregledano 20.240 pacijenata sa faktorima rizika kojima su otkrivene patološke promjene u krvnim sudovima vrata i glave, određen je stepen suženja krvnih sudova, primijenjene su adekvatne mjere i tretman radi sprečavanja njihovog napredovanja i onemogućavanja javljanja moždanog udara. Zbog stenoze preko 70% lumena 146 pacijenata ispitivane grupe upućeno je odmah na operativni zahvat na krvnim sudovima, čime je direktno spriječen nastanak moždanog udara, a samim tim prevencija smrti ili teškog invaliditeta kod ovih pacijenata. 110

Kod 7.740 pacijenta ispitivane grupe otkriveno je suženje krvnih sudova preko 20% lumena, čime je utvrđeno da svi pacijenti ove grupe moraju primijeniti higijensko-dijetetski režim života i doživotno koristiti terapiju koja sprečava dalje suženje krvnih sudova i nastanak moždanog udara. Kod 57 pacijenata ispitivane grupe pronađeno je potpuno začepljenje krvnih sudova i otkriveno da su oni zakasnili na operaciju i da pripadaju visokorizičnoj grupi za nastanak moždanog udara o čemu su obaviješteni, a tim pacijentima je objašnjeno koji režim života moraju primjenjivati, koje lijekove koristiti i kako će često dolaziti na kontrole. Kao neplanirani rezultat je „usputno“ otkrivanje patoloških promjena na štitnoj žlijezdi kod preko 900 pacijenata koji su upućeni na dodatna ispitivanja kod nadležnih službi. Ovim projektom je spriječen nastanak velikog broja moždanog udara u Republici Srpskoj, a time je smanjen broj umrlih i invalida.Takođe su ušteđena velika budžetska sredstva potrebna za liječenje i njegu nepokretnih bolesnika kakvi su najčešće oboljeli od moždanog udara što je veliki uspjeh Udruženja neurologa Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja i Ministarstva zdravlja Republike Srpske. Za veliki broj neotkrivenih asimptomatskih stenoza krvnih sudova vrata i glave odgovornost snose sami pacijenti, ljekari i zdravstveni sistem u cjelini pa je potreban obavezan ultrazvučni pregled svih osoba sa faktorima rizika za nastanak cerebrovaskularne bolesti. Zbog poznavanja anatomije krvnih sudova fiziologije i patologije moždane cirkulacije, kao i kliničke slike, pregled bi trebalo da izvrši neurolog čije je mišljenje neophodno kod donošenja odluke da li pacijent treba i smije da bude operisan.

aleki istok - Jugoistočna Azija – Tajland, zemlja koja ne može a da vas ne opčini ljudima, načinom života, živopisnim hramovima i prirodom. Tajland je zemlja urođeno prijatnih, neposrednih, vrijednih i jednostavnih ljudi. Još možemo da čujemo glasove njihovog neobičnog jezika, čiji je posljednji slog riječi često rastegnut, nježan i umiljat. Njihov blagi naklon, praćen stisnutim dlanovima ka vrhu brade, sa osmijehom, nije samo pozdrav, nego i način odavanja poštovanja na istočnjački način. Teško je riječima opisati koja divna osjećanja su izazivali u nama dok smo ih slušali kako govore i obraćaju nam se. Svugdje nas je pratila ta ljubaznost i susretljivost da nam pomognu ako ih nešto upitamo. Govore engleski, ali sa jako naglašenim njihovim akcentom, te se na ,,tajlandski engleski” trebalo naviknuti, što nam baš uvijek i nije polazilo za rukom. Bilo nam je veliko zadovoljstvo prisustvovati 74. svjetskom kongresu farmaceuta i farmaceutskih naučnika (FIP) koji je održavan upravo u Bangkoku, Tajland, u periodu od 31. 8. do 4. 9. 2014. Tokom svojih 100 godina postojanja, prioriteti FIP-a su se proširili kako bi se zadovoljile potrebe i očekivanja struke za širenje zdravstvene usluge i integrisanje u nastajanju znanstvenih dostignuća. FIP zastupa ulogu farmaceuta u pružanju zdravstvene zaštite i dalje održavajući svoje temelje u farmaceutskoj nauci. Paralelno s tim, FIP je evoluirao i postao najraširenija globalna mreža farmacije i farmaceutskih nauka. Ova mreža nastavlja širiti svoju prisutnost i uticaj kroz partnerstva s nekim od vodećih svjetskih zdravstvenih, obrazovnih i naučnih institucija.

N M K

Kongres je održan u suradnji s farmaceutskim društvom Tajlanda, pod pokroviteljstvom kralja i njegovih tajlandskih partnera. Pristup lijekovima, zdravstvena njega i informacije sa farmaceutom u središtu svega toga bile su teme kongresa sa ciljem da se poveća uloga farmaceuta u pružanju zdravstvenih usluga. Na kongresu u Bangkoku, farmaceuti iz cijelog svijeta razmatrali su ključne izazove, kao što su dostupnost lijekova i informacije dostupne pacijentima. FIP kongres u Bangkoku je ponudio svim učesnicima priliku da povećaju svoj uticaj kroz pružanje zdravstvene njege i informacija. Na ovogodišnjem kongresu, Agenciju za lijekove i medicinska sredstva BiH predstavljale su mr ph. Biljana Vračar i mr ph. Vesna Vuković, kroz izloženu poster prezentaciju na temu „Analysis of submitted applications for marketing authorization of medicines in the Agency for medicinal products and medical devices of Bosnia and Herzegovina”. Najavljeno je da će sljedeći, 75. svjetski kongres biti održan u Diseldorfu, 2015. godine. Nadamo se da ćemo i tamo izložiti neke nove teme. U svakom slučaju ćemo se za to pripremati, u nadi da će i taj kongres biti jednako uspješan kao i ovaj.

s t r u č n i

s k u p o v i

74. svjetski kongres farmaceuta i farmaceutskih naučnika (FIP), Tajland, 2014.

FIP 2014 u Bangkoku Pripremili: Mr ph. Vesna Vuković spec, mr ph. Biljana Vračar spec, Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

Analysis of submitted applications for marketing authorization of medicines in the Agency for medicinal products and medical devices of Bosnia and Herzegovina B. Vracar, V. Vukovic, N. Grubisa Agency for Medicinal Products and Medical devices of Bosnia and Herzegovina, Veljka Mladjenovica bb, 78 000 Banja Luka, BiH METHODS We retrospectively analyzed reviewed applications which were submitted to the Agency during the year 2013. All types of reviewed applications were analyzed. RESULTS In 2013. 341 applications were submitted to the Agency, out of which 252 were reviewed. Remarks were made to 245 (97,23%) reviewed applications and only 7 (2,77%) marketing authorizations were issued without any remarks.

OBJECTIVES Marketing authorization application correctly prepared and submitted in accordance to prescribed regulations is a prerequisite for completion of procedure in scheduled deadline. Analysis of the most common errors provides an efficient mechanism for its prevention which further leads to increase efficiency of Department for drugs licensing in Agency for medicinal products and medical devices of Bosnia and Herzegovina (Agency). The aim of our study was to identify the most common errors in application documentation in order to shorten duration of drugs’ marketing authorization procedure in Bosnia and Herzegovina.

The most common errors were: incorrectly filled application (29,29%), lack of Good Manufacturing Practice certificate (22,22%), errors in patient information leaflet and summary of product characteristics (19,19%), lack of Certificate of Pharmaceutical Product (10,88%), lack of manufacture license (10,85%), lack of one or more modules of common technical

document (6,31%), unacceptable drug name (1,26%). CONCLUSIONS Results of our study identified the critical areas in preparation of application documentation. Based on these results, guide for preparation and submitting application for drug marketing authorization was prepared by the Agency and published on its official website. After revision of the documentation, the applicant is notified about detected errors and the deadline in which corrected documentation need to be submitted. REFERENCES

Medicinal products and Medical Devices Act ( „Official Gazette of B-H, No.58/08“) Ordinance on Granting Marketing Authorisations for Medicinal Products ( „Official Gazette of B-H, No.75/11“) ALMBiH database

111

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

druženje za aterosklerozu Srbije, Odbor za KVP SANU i Odbor za dijabetes Endokrinološke sekcije SLD organizovali su 4. kongres Udruženja za arterosklerozu Srbije sa međunarodnim učešćem. - Pokrovitelji kongresa su bili su: Evropsko (EAS) i Internacionalno (IAS) udruženje za aterosklerozu. - Predsednik kongresa i Naučnog odbora bio je akademik Vladimir Kanjuh, predsednik Organizacionog odbora od 13 članova (uključujući sekretare: prof. dr Katarinu Lalić, prof. dr Aleksandru Jotić i dr Snežanu Kanjuh) bio je akademik Nebojša M. Lalić. Na svečanom otvaranju kongresa, u svojoj uvodnoj reči, akademik Vladimir Kanjuh je pozdravio goste, inostrane i domaće učesnike, izložio istorijat Udruženja, opisao prethodna tri kongresa održana u SANU i izrazio zahvalnost organizatorima (‘’Smart Travel’’ i službenicima SANU). Kongres su pozdravili: predsednik SANU akademik Nikola Hajdin (porukom) i govorima dr Zlatibor Lončar, ministar zdravlja Vlade R.Srbije, pozdravljajući napore i dajući podršku Udruženju i akademik Radoje Čolović, predsednik SLD, pledirajući za uspešniju društvenu borbu protiv faktora rizika za aterosklerozu. O organizaciji i sadržaju kongresa govorio je predsednik Organizacionog odbora akademik Nebojša M. Lalić. Održana su dva memorijalna predavanja:

112

Beograd 20-23.11. 2014. SANU i Metropol Palace hotel

4. kongres Udruženja za aterosklerozu Srbije sa međunarodnim učešćem II memorijalno predavanje ‘’Prof. dr Aleksandar J. Ignjatovski’’ održao je akademik Vladimir Kostić: ‘’Neurodegeneracija i ateroskleroza’’ i VIII memorijalno predavanje ‘’Akademik Božidar S. Đorđević’’ akademik Vladimir Kanjuh: ‘’Značaj evolucione nesavršenosti Homo sapiensa za kardiologiju i posebno za koronarnu aterotrombozu’’. Posebno je pozdravio prisutnu dr Maju Đorđević, unuku akademika B. S. Đorđevića. Izvršeno je donorsko poklanjanje knjiga: (1) Monografije ANURS akademika Drenke Šećerov-Zečević i sar. ‘’Posttraumatski prediktori ateroskleroze u mladih’’, Banjaluka 2013. i (2) Poslediplomskog udžbenika ‘’Kardiologija 2011’’ mlađim učesnicima kongresa

N M K

Udruženje za aterosklerozu Jugoslavije osnovano je 1997. Prvi predsednik bio je prof. dr M.Bojić, predsednik Skupštine akademik V. Kanjuh i generalni se kretar doc. dr D. Đurić. Skupština je brojala 100 članova od ko jih su 30 bili članovi SANU. Udruženje je pod pokroviteljstvom Odbora za kardio va skularnu patologiju SANU. Osnivač 1982. i prvi predsednik bio je akademik Božidar S. Đorđević, sekretar dopisni član SANU V. Kanjuh i tehnički sekretari asistenti M. Ostojić i njegov zamenik P. Seferović. Odbo rom danas rukovode: akademik V. Kanjuh (predsednik), aka demik M. Ostojić (sekretar) i dr Snežana Kanjuh (tehni čki sekretar). Odbor broji 25 članova iz Srbije i 12 iz inostranstva i ima veliki broj saradnika. Udruženje je održalo svoja tri kongresa u Beogradu u SANU 1.jugoslovenski 14 - 16. jun 2001.; 2. Srbije i Crne Gore 12-15. dec, 2004.; 3. Srbije 13.-16. maj 2009. Vidimo da su se nazivi Udruženja menjali shodno promenama zemlje u kojoj smo živeli. Kongresi su bili multidisciplinarni uz prisustvo stručnjaka i naučnika iz bazične i eksperimentalne medicine molekularne biologije, genetike, patologije, epidemiologije i klinike - kardiolozi, neurolozi, nefro-

lozi, kardiovaskularni hirurzi i drugi. Udruženje radi na svojim naučnim proje ktima i publikuje radove, naučne monografije i udžbenike za poslediplomsku nastavu na srpskom i engleskom jeziku.

s t r u č n i

s k u p o v i

U umetničkom programu učestvovali su Oliver Njego, prvak Beogradske opere i vavredni prof. Muzičke akademije Univerziteta u Kragujevcu, uz klavirsku pratnju Nikole Rackova, prof. Muzičke akademije Univerziteta u Beogradu. Svečanom otvaranju kongresa 20. novembra 2014. u Svečanoj sali SANU prisustvovalo je 250 učesnika (koliki je i kapacitet sale) a samim sesijama kongresa u Hotelu ‘’Metropol Palas’’ 21 - 23.11. 2014. oko 300 učesnika, koji su se smenjivali. Na kraju, za sve učesnike priređen je koktel u salonu Kluba SANU. Izvršni organizator kongresa ‘’Smart Travel’’ je odlično obavio svoj posao na čelu sa Radmilom Maričić. Završnu reč na zatvaranju kongresa dao je akademik V. Kanjuh. Gledajući u celini: Kongres je izvanredno uspeo na zadovoljstvo svih učesnika i organizatora! Medici.com

Akademik Vladimir Kanjuh

od strane Mirjane Bilić-Vukas (supruge našeg kardiohirurga iz Geteborga, Švedska), naše trostruke prvakinje Jugoslavije 1960-1962. i prvakinje Evrope 1963-1965. u sportskoj gimnastici, po principu ‘’First come - First served’’. 113

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Drugi balkanski radiološki kongres u RS sa međunarodnim učešćem

Kongres radiologa

a Jahorini je krajem septembra 2014. godine održan Drugi balkanski radiološki kongres u Republici Srpskoj sa međunarodnim učešćem, čiji je cilj bio upoznavanje o novinama u ovoj oblasti medicine i načinima kako ih prenijeti i uspješno primijeniti u radiološkim centrima u regionu. “Nakon Prvog balkanskog radiološkog kongresa u Republici Srpskoj, koji smo prošle godine veoma uspješno realizovali na Jahorini, mislili smo da nećemo moći da ponovimo takav

Prof. dr Enzo Durante

250 učesnika - eminentnih stručnjaka iz ove oblasti - specijalista radiologije i diplomiranih inženjera medicinske radiologije, radioloških tehničara i tehničara nuklearne medicine,” izjavio je predsjednik Organizacionog odbora kongresa Dejan Pavlović. On je naglasio da je počasni predavač na kongresu bio je jedan od najvećih svjetskih stručnjaka iz oblasti interventne radiologije Enzo Durante, potpredsjednik Svjetske asocijacije ultrazvučne dijagnostike, koji je održao predavanje o temi “Interventna radiologija - postavljanje dijagnoze radi lakšeg izvođenja

Doc. dr Zulejha Merhemić

uspjeh i obezbijedimo veliki odziv učesnika sa prostora bivše Jugoslavije. Međutim, ove godine imali smo više od operacije”, o čemu je nedavno govorio i na Svjetskom kongresu radiologa u Dubaiju. “To dovoljno govori o snazi i jačini ovog našeg kongresa,” dodao je Pavlović. On je istakao da su svi učesnici ovog eminentnog skupa jako zadovoljni i organizacijom kongresa, ali i atmosferom u hotelu “Termag” na Jahorini. Učesnici su tokom ovog skupa diskutovali i razmjenjivali iskustva koja unapređuju svakodnevnu praksu i interventnu radiologiju do dijagnostifikovanja i unapređenja u radu, a sve u interesu pacijenata. Dejan Pavlović, struk. med. radiolog Medicinski, fakultet Foča, Univerzitetska bolnica Foča

114

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

a Devetom svjetskom kongresu o moždanim udarima (World Stroke Congress – WSC), održanom u Istanbulu, učestvovalo je više od 2.400 stručnjaka iz više od 90 zemalja svijeta. Istanbul je jedini grad na svijetu koji se prostire na dva kontinenta i veličine je oko 15 miliona stanovnika. Učesnici ovog skupa su ponijeli lijepe utiske sa dobro organizovanog kongresa, a još ljepše utiske u vezi sa gostoprimstvom domaćina. Uvodna predavanja i rasprave održane su za 45 glavnih tema. Tokom kongresa stručnjaci svjetskog nivoa iz ove oblasti imali su 55 oralnih i 55 prezentacija po pozivu. Organizovano je i izvedeno 28 radionica i kurseva za obuku mladih stručnjaka. Od približno1700 prijavljenih radova Naučni odbor je u program uvrstio 1018 radova, predstavljenih kao poster prezentacije. U izradi svih predstavljenih radova je učestvovalo preko 3650 autora i koautora različitih struka iz cijelog svijeta. Svi radovi prezentovani na kongresu objavljeni su u časopisu International Journal of Stroke. Elektronska forma časopisa se može naći na http:// onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ ijs.2014.9.issue-s3/issuetoc. Organizovano je i nekoliko sastanaka na različite teme Svjetske organizacije za podršku licima pogođenim moždanim udarom (Stroke Support Organizations - SSOs). U svijetu, u 48 zemalja, postoje ovakve organizacije, uglavnom u ekonomski razvijenim zemljama. Nažalost, u većini država bivše Jugoslavije ne postoje ovakve organizacije. U regionu ovakva društva postoje samo u Sloveniji i Hrvatskoj. U Republici Srpskoj svake godine oko 3000 osoba bude pogođeno moždanim udarom. To govori o potrebama ovih lica da imaju organizaciju koja će se baviti njihovim potrebama i problemima. Tamo gdje postoje, ovakve organizacije nude informacije i savjete bolesnicima pogođenim ovim oboljenjem. One daju podršku bolesnicima i porodicama,

organizuju porodična savjetovanja, pružaju usluge rehabilitacije, terapije, njege ili druge usluge iz oblasti socijalne pomoći. Mnoge su uključene u aktivnosti kao što su kampanje podizanja svijesti o moždanom udaru, prikaz prevencije, lobiranje za bolje usluge te finansiranje ili

Mr sc. Goran Savić, logoped, dr Vojo Buzadžija, spec. fizikalne medicine i rehabilitacije, i Ljiljana Rakić, master logopedije, na kafe pauzi prilikom održavanja ovog eminentnog skupa

olakšavanje istraživanja moždanog udara. SSO su ujedinjene jednim zajedničkim ciljem: da se smanji negativan uticaj moždanog udara na vrijednosti pojedinaca kao i njihovih porodica. Praćenje savremenih naučnih dostignuća i njihova primjena u svakodnevnoj praksi je imperativ svakog napretka. Unapređenjem kvaliteta liječen-

Dr Vojo Buzadžija, spec. fizikalne medicine i rehabilitacije, Ljiljana Rakić, master logopedije, i mr sc. Goran Savić, logoped, ispred kongresne dvorane u kojoj je održan 9. World Stroke Congress u Istanbulu

Jedan od najposjećenijih objekata u Istanbulu je muzej Aja Sofija. Ona je od 537. godine, kada je izgrađena, u trajanju od 916 godina služila kao crkva. Nakon osvajanja Istanbula u trajanju od 481 godine služila je kao džamija. Nalogom tvorca Republike Turske Mustafe Kemala Ataturka 1935. godine izvršena je restauracija objekta i on je postao muzej kojeg godišnje posjećuje na milione turista. Ovo je po veličini 4. najveća crkva na svijetu.

ja i rehabilitacije, utičemo i na kvalitet života pacijenata sa moždanim udarom. ZZMR „Dr Miroslav Zotović” iz Banjaluke omogućio je odlazak svojih stručnjaka sa Odjeljenja za neurorehabilitaciju koji se bave rehabilitacijom lica pogođenih moždanim udarom na 9. World Stroke Congress. Oni su prezentovali radove na teme: 1. Nivo pokretljivosti i očuvanje nekih funkcija kod bolesnika sa moždanim udarom, autori Vojo Buzadžija, Leonida Krminac i Goran Savić; 2. Razumijevanje naloga kod bolesnika nakon moždanog udara, autori Goran Savić, Ljiljana Rakić i Nataša Stjepanović; 3. Sposobnost imenovanja na postavljena pitanja kod bolesnika sa moždanim udarom, autori Ljiljana Rakić, Goran Savić i Nataša Stjepanović. Detaljnije podatke o ovom događaju možete naći na http://www2.kenes. com/stroke2014/Pages/ScientificProgramm.aspx.

115

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

periodu 14 – 18. septembra 2014. godine održan je XVI svjetski psihijatrijski kongres (XVI World Congress of Psychiatry) u Madridu (Španija). Ovaj kongres organizovala je Svjetska psihijatrijska asocijacija (World Psychiatric Association-WPA), najveća stručna organizacija psihijatara u svijetu, koja okuplja gotovo 300.000 doktora iz 138 nacionalnih asocijacija psihijatara (punopravni članovi WPA) te i preko 50.000 profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja iz srodnih organizacija i udruženja (pridruženi članovi WPA). Pored WPA, u organizaciji ovog najznačajnijeg stručnog psihijatrijskog skupa u svijetu u ovoj godini, u organizaciji su učestvovale i nacionalne organizacije psihijatara iz Španije. Svjetski kongres psihijatara organizuje se svake tri godine, kao najveći i najznačajniji stručni psihijatrijski događaj. U četvorodnevnom cjelodnevnom programu učešće je uzelo gotovo 6000 psihijatara iz skoro 150 zemalja svijeta, od kojih je iz BiH bilo oko 50 učesnika, od kojih iz Republike Srpske njih oko 20. Na kongresu su prezentovana nova znanja o svim psihijatrijskim oboljenjima, ali i lokalne prakse iz različitih regiona, kroz brojne simpozijume, oralne sesije, plenarna predavanja te izuzetno bogat program poster prezentacija. Na kongresu koji je održan pod motom „Fokusiranje na dostupnost, kvalitet i humanu brigu“ (Focusing on Access, Quality and Human Care), aktivno učešće uzelo je deset naših psihijatara (jedna oralna i devet poster prezentacija) iz Banjaluke, Sarajeva i Prijedora. Tokom kongresa održane su vanredna i redovna sjednica Generalne skupštine WPA, gdje je po drugi put od svog formiranja (2008), aktivno učešće uzelo i Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini, kao punopravni član WPA sa glasačkim pravom (delegat Udruženja psihijatara u Bosni i Hercegovini bio je generalni sekretar dr Goran Račetović iz Prijedora). Tokom Generalne skupštine sa krajem svog mandata (20112014) završio je dotadašnji predsjednik WPA prof. Pedro Ruiz iz SAD, a u naredne tri godine tu dužnost vršiće prof. Dinesh Bhugra iz V. Britanije. Na Gene116

Svjetski psihijatrijski kongres

ralnoj skupštini, uz iznošenje impresivnih trogodišnjih izvještaja predsjednika, izvršnih sekretara i svih članova izvršnih komiteta, kao i Plana rada do 2017. koji je izložio novi predsjednik WPA, izvršeni su i izbori funkcionera WPA, te je za narednu predsjednicu (President Elect) izabrana prof. Helen Herrman iz Australije (za period 2017-2020). Novi generalni sekretar WPA je prof. Roy Abraham Kallivayalil (Indija), dok su novi

sekretar za edukaciju prof. Masatoshi Takeda (Japan), a sekretar za finansije doc. Armen Soghoyan (Jermenija). Takođe, tokom Generalne skupštine izabrani su i novi zonalni predstavnici za svih 18 WPA zona. Novi zonalni predstavnik za našu zonu 9 je dr sc. Stojan Bajraktarov iz Makedonije. Tokom Generalne skupštine i kongresa predstavnik našeg udruženja, koje je među aktivnijim članicama WPA, nadalje je radio na proširivanju saradnje sa Izvršnim komitetom i funkcionerima WPA, ali i nacionalnim udruženjima psihijatara iz različitih dijelova svijeta, na formalno organizovanim skupovima ili ranije dogovorenim sastancima. Naredni, XVII svjetski psihijatrijski kongres biće održan u oktobru 2017. u Berlinu (Njemačka) Pripremio: dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

N M K

ao nastavak saradnje, uspostavljene početkom prošle godine, 25. oktobra 2014. godine u hotelu Mövenpick u Istanbulu (Turska) održan je Drugi zajednički simpozijum psihijatara Turske i Bosne i Hercegovine (The 2nd Symposium of Psychiatrists of Turkey and Bosnia and Herzegovina), čiji su organizatori bili Tursko udruženje za psihofarmakologiju (Psikofarmakoloji Derneği-TAP) i Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH). Ovogodišnji jednodnevni simpozijum okupio je oko 180 učesnika, odnosno 110 psihijatara iz Turske, zajedno sa 31 psihijatrom iz naše zemlje, a gosti na simpozijumu bili su i 38 psihijatara iz Bugarske psihijatrijske asocijacije (Българската Психиатрична Асоциация- БПА). Nakon dobrodošlice gostima iz BiH i Bugarske, predsjednik TAP, profesor Mesut Cetin je istakao veliki značaj uspostavljene saradnje između UPuBiH i TAP, opisujući taj dio aktivnosti TAP kao značajan u izmjenama iskustava i međusobnoj promociji našeg rada. Predsjednik UPuBiH, profesor Dragan Babić zahvalio se turskim kolegama na toploj dobrodošlici i velikodušnom gostoprimstvu, a predsjednici udruženja su razmijenili poklone kao znak pažnje i nastavka njegovanja saradnje. Simpozijum je bio podijeljen u dvije tematske sesije. U prvoj su turski profesori govorili o menadžmentu rezistentnih hroničnih psihijatrijskih oboljenja, prije svih shizofrenije (M. Cetin) i bipolarnog afektivnog poremećaja (E. Kurt), kao i o menadžmentu perinatalnih psihijatrijskih pacijenata (N. Aydin), te off label upotrebi atipičnih antipsihotika (Y. Bez). Nakon pauze za ručak, predavači iz naše zemlje predstavili su aktuelnosti

s t r u č n i

s k u p o v i

Simpozijum u Istanbulu

iz psihofarmakologije vezane za metabolički sindrom u bipolarnom poremećaju (D. Babić), poremećaje raspoloženja u razvojnom periodu (M. Burgić-Radmanović), kao i značaj uticaja genetike na liječenje depresije (A. Kučukalić) te psihofarmakološke efekte kanabisa i kanaboida (I. Pajević). Obje sesije izazvale su interes učesnika simpozijuma i podstakle mnoge od prisutnih na kvalitetnu diskusiju. Naši domaćini su se potrudili da pored naučnog dijela boravka upoznamo i dio megalopolisnog glavnog gra-

da Turske, koji aktivno živi gotovo 24 sata, sa mnogobrojnim spomenicima kulture iz različitih istorijskih perioda, od Vizantije, Osmanlijskog carstva do modernih vremena, na obalama Crnog i Mramornog mora. Značajnu podršku organizaciji i održavanju simpozijuma u Istanbulu dala je vodeća turska kompanija Nobel Ilaç, koja slavi pedesetogodišnjicu svog rada. Pripremio: Dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

117

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Rovinj, Hrvatska, 30.9. do 5.10.2014.

Kongres neurologa

divnom ambijentu hotela „Eden“ u Rovinju neurolozi iz KBC „Rebro“, Zagreb, su organizovali naučni skup 4. hrvatski kongres „Dileme u neurologiji“ i 3. kongres intenzivne neurologije sa međunarodnim učešćem. Bile su obuhvaćene skoro sve oblasti neurologije sa akcentom na intenzivnu neurologiju. Kao i obično, dobar dio predavanja i razmjene mišljenja je posvećen cerebrovaskularnim bolestima, kako njihovoj prevenciji, tako i intenzivnom tretmanu. Iznesene su dileme oko primjene antiagregacione i antikoagulantne terapije. Pored postojanja jedinica za moždani udar, pokazalo se opravdanim i postojanje TIA-centra. Interesantne su bile i novine iz oblasti genetike u neurologiji, naročito genetske manipulacije sa matičnim ćelijama u istraživanju novih terapijskih postupaka u liječenju neuroloških bolesti. Prikazane su i nove mogućnosti tretmana multiple skeroze, kao i nekih drugih neuroloških oboljenja, a naročito vječne dileme oko pravilne i pravovremene primjene kortikosteroida, imunomodulatora, imunosupresiva. Ništa manje interesantna nije bila ni tema o novinama neurohirurških mogućnosti u liječenju farmakorezistentnih epilepsija, što naročito privlači pažnju epileptologa u posljednje vrijeme. Organizatorke ovog kongresa, prof. dr Sanja Hajnšek i prof. dr Zdravka Poljaković su se pobrinule i za onaj drugi, ugodniji dio ovog skupa. Pored svečanog dočeka, i ostale večeri su bile upriličene u divnom ambijentu uz obalu

118

Pripremio: prof. dr Zoran Ž. Semiz, nps.

mora, a lijepo vrijeme i muzika „Teške industrije“ i sjetna pjesma Kemala Montena nisu nikog ostavile ravnodušnim. Poseban doživljaj je bio obilazak Limskog kanala i ostrva oko rovinjske obale, a ljubazni domaćin broda „Delfin“ nas je iznenadio svojim delicijama. Sve je bilo upotpunjeno zvukom harmonike i lijepim tenorom barbe Roberta de Fuega. Od svega je izgleda bilo najteže sjediti u kongresnoj sali i kroz prozor tužno gledati na predivne, lijepo uređene rovinjske plaže i kupače koji su uživali u lijepom, sunčanom vremenu i kupanju u moru, što možda i nije neobično za ovo doba godine.

ostarski hotel ERO bio je domaćinom dvodnevnog godišnjeg simpozijuma Udruženja psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH), XIII psihijatrijski dani Bosne i Hercegovine, koji su održani u periodu 7 - 8. novembra 2014. godine. Ove godine simpozijum se bavio uvijek intrigantnom suicidologijom kroz glavnu temu simpozijuma „Suicidalno ponašanje, prevencija suicida i suicid“, izazvavši veliki interes u stručnim krugovima u našoj zemlji ali i regionalno te je okupio preko 160 učesnika i predavača iz Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Hrvatske, Italije, Slovenije i Srbije, koji su prikazali najnovija istraživanja iz ove oblasti i nove pristupe u ranoj prevenciji i tretmanu suicidalnih ponašanja i suicidalnosti, koji predstavljaju i dalje intrigantnu oblast sa kojom se svi ljekari, a posebno psihijatri, sreću u svakodnevnom radu sa svojim korisnicima. Predsjednik UPuBiH, profesor Dragan Babić je u svom obraćanju uvaženim predavačima i svim učesnicima istakao da se po podacima Svjetske zdravstvene organizacije svake godine u svijetu realizuje oko milion suicida, od kojih je preko 30% u Evropi i da su znanja iz suicidologije među najvažnijim i najtemeljnijim za svakog psihijatra i ljekara. I gosti simpozijuma, ministar zdravstva Hercegovačko-neretvanske županije, dekan Medicinskog fakulteta u Mostaru, direktor Sveučilišne kliničke bolnice Mostar i predsjednik Liječničke komore HNK ukazali su tokom svojih obraćanja učesnicima simpozijuma na važnost ovog simpozijuma za cjelokupnu bosanskohercegovačku stručnu medicinsku javnost. Tokom simpozijuma obrađeni su svi aspekti suicidalnosti od bioloških i genetskih osnova do suicidalnosti u različitim životnim ciklusima i u specifičnim psihijatrijskim stanjima te posebni osvrti na forenzički značaj suicida i suicidalnosti. Kvalitetan naučni program glavnog programa simpozijuma podstakao je brojne učesnike na konstruktivne diskusije i izlaganje vlastitih iskustava iz prakse, a dao je i poseban doprinos sticanju novih znanja svim našim kolegama. U sklopu naučnog programa i ove godine je održan Akademski kurs kontinuirane medicinske edukacije Evropske psihijatrijske asocijacije, koji je imao direktnu povezanost sa osnovnom temom simpozijuma. Voditelj kursa pod nazivom „Tretman suicidalnog pacijenta“, profesor Marco Sarchiapone sa Univerziteta u Molizeu (Italija) jedan je od najprominentnijih evropskih suici-

Aktuelnosti iz suicidologije

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Medicinski fakultet u Foči, simpozijum

Ambulantna hirurgija danas dologa, koji se preko 20 godina bavi istraživanjima iz ove oblasti. Svih 20 polaznika kursa iz Bosne i Hercegovine i Slovenije ocijenili su kurs izuzetno korisnim i visokokvalitetnim te aktivno participirali u njegovom radu. Tokom simpozijuma održana je i Peta redovna sjednica Generalne skupštine UPuBiH, na kojoj su prezentovani Izvještaj o radu za proteklih godinu dana te statutarne promjene, usklađene sa novim prilikama u organizaciji i osavremenjavanju našeg udruženja. Ovogodišnji simpozijum je, pored međunarodnog karaktera, imao i značajnu podršku dviju najznačajnijih psihijatrijskih asocijacija u svijetu. Svjetska psihijatrijska asocijacija je od ove godine podržala UPuBiH kroz kosponzorstvo simpozijuma (WPA Co-sponsored event), a našem simpozijumu prisustvovalo je i četvoro predsjednika regionalnih psihijatrijskh asocijacija koje su punopravne članice WPA (BiH, Crna Gora, Slovenija i Hrvatska). S druge strane, sada se već tradicionalno simpozijum UPuBiH održava pod patronatom Evropske psihijatrijske asocijacije

(EPA), uz promociju našeg simpozijuma među ostalih 35 nacionalnih asocijacija koje su, uz naše udruženje, članice EPA Savjeta nacionalnih psihijatrijskh asocijacija. Svakako treba spomenuti da je EPA KME kurs dio naše odlične saradnje i kontinuiranih aktivnosti unutar EPA. Uz Udruženje psihijatara Bosne i Hercegovine, koorganizator simpozijuma sa međunarodnim učešćem, XIII psihijatrijski dani Bosne i Hercegovine, bila je Klinika za psihijatriju KBC Mostar, a simpozijum je podržala Liječnička komora HNK, koja je obezbijedila sertifikate sa KME bodovima za učesnike simpozijuma, ali i posebne sertifikate i KME bodove za polaznike EPA KME kursa. Još jedan veoma uspješan simpozijum u organizaciji UPuBiH je završen, kao glavni psihijatrijski događaj u BiH u ovoj godini. Zato se radujemo narednim, XIV psihijatrijskm danima Bosne i Hercegovine, koji će biti održan krajem 2015. godine. Pripremio: dr Goran Račetović, generalni sekretar UPuBiH

ana 17.11.2014. godine u amfiteatru Medicinskog fakulteta u Foči održan je Simpozijum ,,Ambulantna hirurgija danas’’. Predavači iz Beograda i Foče govorili su o prednostima ovog vida jednodnevne hirurgije u operaciji kile trbušnog zida i preponske kile te u plastičnoj hirurgiji. Hirurg Kliničkog centra Srbije Marinko Žuvela istakao je da je ambulantna hirurgija, koja je hit u svijetu, najbolji način liječenja kile. Žuvela je objasnio da se ovakav vid liječenja izvodi u lokalnoj anesteziji i da pacijent nakon operacije istog dana pješke može da ode kući. ,,Pacijent ide na operaciju kao u apoteku, kao da ode kod zubara, odmah se vraća kući. Svi pacijenti koji se jednom tako tretiraju, apsolutno žele da se ponovo operišu ambulantno,” rekao je Žuvela. On je istakao da se ovakav vid hirurgije primjenjuje upravo zbog zadovoljstva pacijenata, koji su u centru pažnje. Međutim, za ljekare je to mnogo teži zahvat nego kada se operacija radi pod opštom anestezijom. Rade Miletić, hirurg Univerzitetske bolnice u Foči, istakao je da se ambulantna hirurgija u ovoj ustanovi primjenjuje već duže od tri godine. Naveo je da su troškovi liječenja znatno niži i da će nastojati da prošire vidove operacija. U Univerzitetskoj bolnici u Foči se za sada ambulantno rade kile, plastične i druge operacije koje se rade u lokalnoj anesteziji. Organizator Simpozijuma o ambulantnoj hirurgiji je regionalna Podružnica doktora medicine regije Foča. Nataša Kovač, PR

119

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

IX dani porodične medicine RS

Briga za cijelu porodicu

Tesliću je od 10. do 11. oktobra 2014. u Hotelu “Kardial” održana tradicionalna konferencija po redu IX dani porodične medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem. Skup je organizovalo Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske. Sadržaj konferencije je tematski kreiran iskustvima iz svakodnevne prakse i rada doktora porodične medicine u ambulantama, pod nazivom “Briga za cijelu porodicu.” Obrađene su teme: Najčešći neurološki problemi u ambulanti porodičnog ljekara (vertigo, glavobolje); Alergije; Ruralna porodična medicina; Infekcije gornjeg respiratornog trakta kod djece; kao i aktuelna problema-

tika opšteg statusa porodičnog ljekara u zdravstvenom sistemu Republike Srpske. Predsjednik Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske dr Draško Kuprešak rekao je da ovakvi skupovi služe, pored redovne kontinuirane edukacije, i da se razgovara o problemima kojih još ima, jer u modelu porodične medicine koji je zaživio ima dosta prostora za napredak, ali ovo je mjesto gde se družimo, relaksiramo i odmaramo od naše svakodnene ljekarske aktivnosti. Na konferenciji, koja je trajala dva dana, učestvovalo je oko 300 učesnika iz RS, Federacije BiH i zemalja regiona. IN MEMORIAM

BOŽIDAR BALABAN Sredinom oktobra ove godine, nakon duge i teške bolesti, preminuo je naš kolega, drug i prijatelj dr Božo Balaban, spec. opšte medicine iz Banjaluke. Rođen je u Kobatovcima 14. januara 1943. godine. Osnovnu školu je završio u rodnom mjestu a gimnaziju u Banjaluci . Medicinski fakultet završio je u Zagrebu 1968. godine. Sve do penzionisanja radio je u Domu zdravlja Banjaluka. Pored izvanrednih stručnih i organizacionih sposobnosti, krasili su ga optimizam i veselost po kojima će ga i pamtiti kolege i pacijenti. Primjer skromnosti i humanosti Cijeli svoj radni vijek naš Božidar je posvetio medicini kao svom jedinom pozivu u kome je nesebično pomagao ljudima. Bio je primjer skromnosti, poštenja i humanosti, velika moralna podrška i ponos svima koji su ga poznavali. Četrdesetogodišnji radni vijek proveo je u Domu zdravlja u Banjaluci, gdje je i penzionisan 2008. godine. Duži vremenski period aktivno je učestvovao u radu Crvenog krsta Banjaluka i CK Republike Srpske kao i u Društvu Crvenog krsta/križa BiH. Bio je član incijativnog odbora za osnivanje pravoslavne ambulante “Sveti apostol Luka “ i član Upravnog odbora te humanitarne organizacije, u kojoj je radio sve do svoje smrti. Nama, njegovim bivšim kolegama bio je drug, prijatelj, neko kome smo mogli da povjerimo svaki naš problem. Nedostajaće nama, ali i svim prijateljima, poznanicima i pacijentima za koje je uvijek imao riječi podrške i ohrabrenja. Neka mu je vječna slava i hvala za sve. Redakcija časopisa “Medici.com”

120

druženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske je održalo redovnu aktivnost planiranu za oktobar 2014. godine. U ‘’Plavoj sali’’ Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, Sekcija sestara psihijatrije i Sekcija sestara onkologije su održale stručna predavanja na predviđene teme. Ovu aktivnost su podržale članice udruženja, zaposlene u DZ Banjaluka, UB KC Banjaluka, DZ Srbac, DZ Čelinac, DZ Laktaši, Dom za starija lica Banjaluka, Bolnica Mlječanica, DZ Mrkonjić Grad, FZO RS i IMC Radioterapija Banjaluka. Najaaktivnija sekcija UMSTIB-a RS je na sebi svojstven, kreativan način prikazala primjer dobre komunikacije na ORL klinici UB KC Banjaluka. Učesnici su oduševljeno pratili prikaz dobre komunikacije. Nakon Dramske sekcije, uvodnu riječ je uzela predsjednica Sekcije sestara psihijatrije Dijana Matić koja je najavila predavanje na temu ‘’Psihijatrijski bolesnik i društvo’’. U toku zanimljivog i dobro osmišljenog predavanja, Matićeva je dala osvrt na: šta su mentalni poremećaji, osnovne karakteristike mentalnih poremećaja, stigma i diskriminacija koje su povezane sa mentalnim poremećajima, o istorijatu psihijatrijskih poremećaja, kako društvene pojave utiču na psihijatrijske poremećaje, kako recesija utiče na psihijatriju, iskustva zdravstvenih radnika zaposlenih u ustanovama gdje se liječe pacijenti sa mentalnim poremećajima. Na kraju predavanja smo imali priliku da čujemo primjere iz prakse vezane ne samo za stigmu osoba sa mentalnim poremećajima, već i za stigmu koju doživljavaju zdravstveni radnici koji rade sa tim osobama od strane kolega, društva u cjelini. Nakon predavanja se raspravljalo o problemimima sa kojima se susreću zdravstveni radnici i načinu na koji se oni rješavaju ili pokušavaju riješiti. Drugi dio stručnog skupa, predviđenog za sekciju sestara onkologije, najavila je predsjednica sekcije Biljana Dabić. Nakon pozdravne note najavila je rad: ‘’Zdravstvena njega bolesnika oboljelih od tumora mozga’’ autora Dragane Bojić i Dane Malijević. Dragana Bojić u prvom dijelu predavanja je govorila o simptomatologiji, dijagnostici i liječenju tumora mozga sa sestrinskog aspekta. Drugi dio predavanja je održala Dana Malijević koja nam je govorila o sestrinskim intervencijama i planu zdravstvene njege. Prisutni su ima-

N M K

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske

Edukativne aktivnosti

li priliku da vide dva prikaza slučaja iz prakse sestara onkologije. Učesnici su dobili kratke upute kako se ponašati i kako pomoći osobama oboljelim od tumora mozga: kod teških bolesnika pratiti položaj bolesnika u krevetu, vitalne funkcije, akt povraćanja i položaj glave, pratiti rizik od infekcije, vršiti procjenu rizika od pada. Naročitu pažnju obratiti na unos hrane i tečnosti koja mora biti kašasta i umjerene temperature. Biti strpljiv i pažljiv kod bolesnika sa disfagijom i onih koji imaju otežanu verbalnu komunikaciju. Prevenirati nastanak dekubitusa i raditi redovnu toaletu analne regije. Predmete stavljati u područje vidnog polja pacijenta. Obratiti pažnju na grimase zbog nepotpune verbalne komunikacije. Često su uključeni i timovi za rehabilitaciju koji sprovode rehabilitacioni tretman koji je isti kao kod plegija nemaligne etiologije. Kod sekundarnih tumora CNS-a treba biti oprezan sa tim tretmanima zbog mogućih metastaza i

s t r u č n i

s k u p o v i

Zlatibor, septembar 2014.

XI simpozijum urgentne medicine

u kostima. Rade se aktivne vježbe, aktivno potpomognute i pasivne vježbe. Ohrabriti ga i obučiti da što kvalitetnije živi i nakon odlaska iz bolnice. Sestra treba da radi kao edukator porodice u smislu korištenja resursa zajednice i psihološke podrške. Rad na temu: ‘’Radioterapija tumora CNS’’ prezentovala je Tatjana Bera, koja je govorila o radioterapji (vrstama radioterapije, ciljevima radioterapije, pripremi oboljelog, planiranju terapije, aparaturi, načinu izvođenja, komplikacijama...). Dobru saradnju i razumijevanje su nam prikazale koleginice zaposlene na odjeljenjima onkologije i radioterapije koje su obradile ovu temu sa svih sestrinskih aspekata. Ove izuzetno aktuelne teme su izazvale veliko interesovanje kod prisutnih tako da je nakon predviđene, diskusija nastavljena i u vremenu predviđenom za osvježenje.

periodu od 7 - 10. septembra 2014. god. održan je XI simpozijum urgentne medicine sa međunarodnim učešćem, Republika Srbija, Zlatibor, hotel “Palisad”. Na simpozijumu je učestvovalo oko 250 doktora iz oblasti urgentne medicine, anesteziologije, hirurgije, pedijatrije i ostalih grana koje prate oblast urgentne medicine, vezano za akutna razbolijevanja, kritično oboljele i nastradale u akcidentalnim situacijama. Udruženje doktora urgentne medicine Republike Srpske broji 52 aktivna člana, a na simpozijumu je učestvovalo oko 25 doktora iz cijele Republike Srpske ( Banjaluka, Bijeljina, Mrkonjić Grad, Vlasenica, Brod, Derventa, Laktaši, Trebinje itd. ) i dalo svoj doprinos putem predavanja, poster prezentacija i u takmičarskim radionicama. Docent dr Dragan Kovač je imao čast da svojim predavanjem o uspješnosti kardiopulmonalne reanimacije, prikazom nekoliko slučaja, otvori simpozijum. Takođe, svi specijalisti urgentne medicine Službe hitne medicinske pomoći JZU Doma zdravlja Banjaluka predstavili su se sa dvije poster prezentacije koje je uspješno ocijenila komisija simpozijuma za vrednovanje teme i izradu postera. Jedna poster prezentacija se odnosila na godišnji pregled uspješnih kardiopulmonalnih reanimacija u SHMP Banjaluka, a druga na urgentno zbrinjavanje, prikaz slučaja opstrukcije disajnog puta stranim tijelom. Na simpozijumu je organizovana i takmičarska radionionica iz KPR-a na modelima lutaka namijenjenih za vježbu, tako da je ekipa doktora iz Doboja osvojila prvu nagradu, a mješovita ekipa Banjaluka - Šabac, osvojila je drugo mjesto te su nagrađeni prikladnim peharom za svoj uspjeh.

Mr Živana Vuković-Kostić

Simpozijum je imao cjelodnevni program održavanja predavanja, organizovane su radionice te prezentacija najnovije opreme i aparature koja se koristi u hitnim intervencijama i koja treba da unaprijedi i poboljša kvalitet prehospitalnog zbrinjavanja. Sljedeći simpozijum je zakazan u Subotici te se nadam da ćemo se i tamo uspješno predstaviti.Takođe, sa našim udruženjem boravilo je još nekoliko mladih doktora koji su imali interes za urgentnu medicinu, kao i specijalizanti urgentne medicine, što govori o izraženom interesu mladih za ovu oblast koja će, nadam se, u dogledno vrijeme napredovati u svim segmentima zdravstvenog sistema. Docent dr Nada Banjac, predsjednik Udruženja doktora urgentne medicine Republike Srpske i šef Katedre za urgentnu medicinu na Medicinskom fakultetu

121

N M K

Novosti iz UKC Tuzla

- I sNt Fr Ou čVnI Ji E sS kT Iu p o v i

Interventna radiologija

Nove metode

III pulmološki simpozij

organizaciji Klinike za plućne bolesti i Ljekarske komore Tuzlanskog kantona 14. novembra 2014. godine održan je jednodnevni Pulmološki simpozij. III pulmološki simpozij je za cilj imao prikazati rezultate najnovijih istraživanja i iskustva iz prakse, kao i omogućiti integraciju različitih pristupa i terapijskih procedura. Tokom dvije sesije u kojima je održano osam predavanja pneumoftiolozi - pulmolozi, pedijatri, ljekari porodične medicine i medicine rada imali su priliku za razmijene iskustva i aktuelnih informacija iz oblasti respiratornih oboljenja. Najviše pažnje je bilo posvećeno hroničnoj opstruktivnoj plućnoj bolesti iz razloga što se u novembru obilježava Svjetski dan HOPB-a. O ovoj temi govorio je doc. dr. Suvad Dedić, v.d. načelnik Klinike za plućne bolesti UKC Tuzla, koji je istakao da u Klinici za plućne bolesti trenutno leži 95 pacijenata, od kojih 30 ima hroničnu opstruktivnu bolest pluća. O hroničnoj opstruktivnoj plućnoj bolesti kao profesionalnom oboljenju govorila je prof. dr. Nurka Pranjić. Prema njenim riječima, hronična opstruktivna im Odjeljenja interventne radiologije, Klinike za radiologiju i plućna bolest u BiH nije priznata kao profesionalno oboljenje, ali je uočeno da nuklearnu medicinu 25. 10. 2014. godine, usvojio je još jednu je česta pojava kod radnika u industriji koji su u dodiru sa otrovnim česticama, interventnu radiološku proceduru. Pacijentu kod kojeg je konsta- kao što su rudari, zidari i sl. tovano začepljenje glavne arterije za lijevu ruku, u predjelu vrata, urađena je procedura stentiranja arteriae subclaviae. “Pacijent kod kojeg je iznenada došlo do začepljenja glavne arterije za lijevu ruku u predjelu vrata, javio u na našu kliniku sa hladnom lijevom rukom, a naročito šakom. Ovakvi pacijenti obično imaju vrlo težak ishod, a tretman se obično završava amputacijom ruke. Interventne radiološke procedure su tehnike koje ovakvim pacijentima mogu pomoći brzo i efikasno. Pacijenti nemaju operativni rez, obično se ne uspavljuju i nakon procedure se otpuštaju kući već slijedećeg dana”, kazao je prof. dr. Haris Huseinagić, načelnik Klinike za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla. Intervencije na arteriji subclaviji se izvode u predjelu vrata, vrlo su rizične i mogu biti praćene teškim komplikacijama. Mnogi timovi interventne radiologije u svijetu se teško upuštaju u izvođenje sličnih tehnika zbog rizika od komplikacija. “Uspješan ishod komplikovane perkutane transluminalne angioplastike sa stentom na zahtjevnoj podključnoj arteriji ukazuje da tim interventne radiologije Klinike za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla može odgovoriti i na najzahtjevnije izazove. Ovaj tim redovno izvodi procedure: koilovanja aneurizmi mozga, rješavanja stenoza arterija vrata, embolizacije krvnih sudova O hroničnoj opstruktivnoj plućnoj bolesti, sa svog aspekta, govorili su i prof. mozga, embolizacije mioma materice, rješavanja suženja i zače- dr. Azijada Beganlić, prof. dr. Munevera Osmić i prof. dr. Ivan Kopitović. Na tepljenja arterija donjih ekstremiteta, a evo sada smo započeli i sa mu “Novine u multirezistentnoj tuberkulozi” govorio je prof. dr. Hasan Žutić, dok procedurom stentiranja arteriae subclaviae”, kaže prof. dr. Huse- je dr. Dženan Halilović, mr. med. sc. predstavio temu “Opstruktivno-restriktivne inagić i ističe da tim interventne radiologije Klinike za radiologiju plućne bolesti: liječenje i zablude uz prikaz slučaja”. “Karcinom pluća” je tema i nuklearnu medicinu uskoro obilježava 10. godišnjicu rada i 20 o kojoj je govorila doc. dr. sc. Šefika Umihanić, a na temu “Dijagnostika i tera000 procedura na pacijentima. pija astme u djece” govorila je dr. Amela Pašić, mr.med.sc.

Transplantacija rožnice

Klinici za očne bolesti UKC Tuzla 26. novembra je urađena šesnaesta kadaverična transplantacija rožnice. Operativni tim Klinike za očne bolesti i Klinike za anesteziologiju i reanimatologiju uradio je kompletan proces od uzimanja donorskog tkiva, preparacije materijala za transplantaciju do samog akta transplantacije. Prof. dr. Vahid Jusufović, načelnik Klinike za očne bolesti i vođa tima za transplantacije rožnica, je rekao da je transplantacija protekla u najboljem redu i da pacijenti imaju uredan postoperativni tok. “Oba pacijenta kojima je urađena transplantacija rožnice su dobro, transplantat je čist i bistar, nema znakova odbacivanja i ukoliko sve bude išlo predviđenim tokom, pacijenti će uskoro biti pušteni na kućno liječenje”, rekao je prof. dr. Jusufović.

122

N M KIN - F sOt rV uI JčEnS iT I s k u p o v i

Prevencija i kontrola bolesti

Posjeta Evropskog centra

Predstavnici Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti posjetili su 12. novembra Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske s ciljem da se upoznaju sa ostvarenim napretkom u oblasti kontrole i prevencije zaraznih bolesti u Republici Srpskoj. Predstavnici Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske na sastanku su predstavili pravni okvir i usklađenost sa pravnim tekovinama Evropske unije u oblasti zaraznih bolesti u Republici Srpskoj, aktivnosti koje su preduzete u cilju jačanja nadzora nad zaraznim bolestima u Republici Srpskoj te način sticanja znanja i vještina u oblasti epidemiologije u Republici Srpskoj. Na sastanku se razgovaralo o dosadašnjem napretku ostvarenom u ovoj oblasti sa posebnim osvrtom na rezultate projekta “Reforma javnog zdravstva II”, procjeni kapaciteta u cilju ispunjenja zahtjeva Evropske unije u oblasti nadzora nad zaraznim bolestima, trenutnim izazovima u ovoj oblasti te budućoj saradnji sa Evropskim centrom za prevenciju i kontrolu bolesti. Na kraju sastanka zaključeno je da će se u Republici Srpskoj i dalje raditi na usklađivanju sa EU propisima u oblasti zaraznih bolesti te da postoji potreba za stručnom i tehničkom pomoći u provođenju ovih aktivnosti u okviru buduće saradnje sa Evropskim centrom za prevenciju i kontrolu bolesti.

Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope

Vanredni ministarski sastanak

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić učestvovao je na

vanrednom sastanku ministara zdravlja država članica Zdravstvene mreže jugoistočne Evrope koji je održan 18. novembra u Skoplju u organizaciji ministra zdravlja Makedonije i predsjedavajućeg Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope Nikole Todorova. Teme sastanka su se odnosile na implementaciju Evropske politike “Zdravlje 2020”, ljudske resurse u zdravstvu - njihovu mobilnost i edukacijske programe, kao i krizne situacije, pripremljenost i reakcije u regionalnoj dimenziji i Zdravstvenoj mreži Jugoistočne Evrope. U okviru sastanka održana je simulaciona vježba pripremljenosti i reakcije na pojavu mogućeg slučaja ebole u avionu koji slijeće na aerodrom u Skoplju. Ministar Dragan Bogdanić je učesnicima sastanka predstavio funkcionisanje Republičkog štaba za krizne situacije Republike Srpske, Stručno-operativnog tima Republičkog štaba za krizne situacije Republike Srpske i Stručno-operativnog tima Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u vrijeme katastrofalnih poplava u maju ove godine te poručio da bi saradnja kroz koju zajednički upravljamo procesima i učimo jedni od drugih trebal da bude glavni fokus regionalne saradnje, upravo s ciljem da se još bolje pripremimo i reagujemo na buduće prirodne i druge katastrofe i njihove izazove.

Skoplje, 34. plenarna sjednica

Zdravstvena mreža JE

Pomoćnica ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i zdravstveni koordinator za Zdravstvenu mrežu Jugoistočne Evrope Amela Lolić prisustvovala je trideset i četvrtoj plenarnoj sjednici Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope koja je održana 19. i 20. novembra 2014. godine u Skoplju. Učesnici sjednice razgovarali su o budućoj dugoročnoj strategiji Zdravstvene mreže vezanoj za Razvojnu strategiju Jugoistočne Evrope, Evropsku strategiju za zdravlje “Zdravlje 2020” i Regionalni akcioni plan za period do 2020. godine. Na sjednici je objavljeno da je pokrenuta zvanična internet stranica Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope. Tokom sjednice vodili su se razgovori i o pripremi Četvrtog ministarskog foruma Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, koji će biti održan 2016. godine.

Potpisani ugovori

Direktorka Regionalne kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije za Evropu Žužana Jakab u svom obraćanju vezanom za implementaciju Evropske politike «Zdravlje 2020» je napomenula da je Vlada Republike Srpske donijela Politiku unapređivanja zdravlja stanovništva Republike Srpske do 2020. godine koja je usklađena sa Evropskom politikom «Zdravlje 2020» i još jednom podsjetila na Treću ministarsku konferenciju Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, održanu u Banjaluci 2011. godine, na kojoj je potpisana Banjalučka povelja, a koja je važna za sve dalje aktivnosti Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope. Sastanku su, pored predstavnika Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, prisustvovali i predstavnici Ministarstva civilnih poslova BiH, kao i Federalnog ministarstva zdravstva.

Oprema za domove zdravlja

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić 24. novembra ove godine potpisao je s direktorom firme „Krajinalijek“ Banjaluka Milenkom Damjanovićem ugovor vrijednosti 209.311,48 KM za nabavku medicinske opreme za Službu hitne pomoći i laboratoriju Doma zdravlja Doboj i medicinske opreme za pet ambulanti porodične medicine 123

N M K

INFO VIJESTI s t r u č n i s k u p o v i

Doma zdravlja Šamac. Rok za isporuku opreme je četiri nedjelje od dana potpisivanja ugovora. Istog dana ministar Bogdanić je sa direktorom firme „Zidart“ iz Mrkonjić Grada Damirom Milićem potpisao i ugovore za izgradnju ambulante porodične medicine Dubovik Doma zdravlja Krupa na Uni i sanaciju ambulante porodične medicine Omarska Doma zdravlja Prijedor. Radove na izgradnji ambulante Dubovik, vrijednosti 247.163,62 KM, u punom iznosu finansira Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, dok za realizaciju ugovora za sanaciju ambulante Omarska, vrijednosti 179.944,97 KM, resorno ministarstvo obezbjeđuje 70% sredstava, a grad Prijedor preostalih 30% sredstava. Novi objekat ambulante porodične medicine Doma zdravlja Krupa na Uni će biti izgrađen u neposrednoj blizini postojećeg objekta doma zdravlja i međusobno će biti povezani koridorom. Prizemni objekat površine oko 200 m2 predviđen je za rad dva tima porodične medicine. U objektu će se uz dvije ljekarske ordinacije nalaziti i soba za intervencije, laboratorija, kotlovnica, čekaonica, mokri čvorovi i drugi potrebni sadržaji. Za osobe sa posebnim potrebama biće izgrađena ulazno-silazna rampa na ulazu u objekat. Rok za završetak objekta je 120 dana od dana uvođenja izvođača u posao. Resorno ministarstvo planira da u 2015. godini finansijski podrži i realizaciju novog projekta dogradnje postojeće ambulante Omarska za potrebe Službe porodične medicine.

stilovima života i kontroli nezaraznih bolesti. Na konferenciji su predstavljene provedene aktivnosti zdravstvenog sistema Republike Srpske u oblasti prevencije i kontrole nezaraznih bolesti te plan za naredni period. Predstavljena je i Politika unapređivanja zdravlja stanovništva Republike Srpske do 2020. godine, koju je Vlada Republike Srpske donijela u septembru 2012. godine, a čija osnova je proistekla iz nacrta dokumenata “Nova Evropska politika za zdravlje – Zdravlje 2020” i “Evropski akcioni plan za jačanje javnozdravstvenih kapaciteta i usluga” Svjetske zdravstvene organizacije. Tokom konferencije, ministar Bogdanić se sastao i sa ministarkom zdravlja Ruske Federacije Veronikom Skvortsovom. Sastanku su prisustvovali ministri zdravlja i predstavnici ministarstava zdravlja iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Rumunije, Albanije, Moldavije, Turske, Izraela, Španije, Finske, Bjelorusije, Kazahstana, Bugarske, Rusije i drugih zemalja te predstavnici Svjetske zdravstvene organizacije na čelu sa direktorkom Kancelarije SZO za Evropu Žužanom Jakab.

Dom zdravlja Kostajnica

Svjetski dan srca

Moskva, 1. 12. 2014. godine

Prevencija i kontrola nezaraznih bolesti Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić prisustvovao je konferenciji ministara zdravlja u Moskvi gdje je pokrenut projekat prevencije i kontrole ne-

zaraznih bolesti. Konferencija je održana u organizaciji Svjetske zdravstvene organizacije i Ministarstva zdravlja Ruske Federacije. Tokom konferencije održane su dvije plenarne sesije o dostignućima u oblasti prevencije i kontrole nezaraznih bolesti i o drugoj globalnoj ministarskoj konferenciji o zdravim 124

Dom zdravlja Kostajnica je na Centralnom trgu u Kostajnici obilježio Svjetski dan srca, tako što su radnici Doma zdravlja mjerili svojim građanima i ostalima ŠUK,TT,TA,BMI i nastojali promovisati važnost fizičke aktivnosti kao potrebu kontrole četiri najvažnija faktora rizika koje predstavljaju pušenje, nezdrava prehrana, fizička neaktivnost i prekomjerna potrošnja alkohola. Ovu akciju smo provodili za sve koji su se dobrovoljno nama javili, pa tako i za građane ne samo naše Kostajnice, već i za građane Hrvatske Kostajnice i tako nastojali pokazati da granice nisu prepreka za zdravstvene radnike, javila je Jasna Borojević, glavna sestra Doma zdravlja Kostajnica. Centralna manifestacija obilježavanja Svjetskog dana srca 29.09.2014. godine u Republici Srpskoj organizovana je u Banja Luci u 12h, Parku „Petar Kočić“ u saradnji sa Domom zdravlja Banja Luka, Gradom Banja Luka, gdje su se kontrolisali faktori rizika ( krvni pritisak, ŠUK, holesterol ), uz dijeljenje pamfleta za srce.

Obilježavanje ovogođišnjeg Svjetskog dana srca podržali su farmaceutske kompanije: KRKA, HEMOFARM i ACTAVIS.

Motivacija mladih u Trebinju

Dobrovoljno davalaštvo krvi

U Trebinju je 28. 9. 2007. godine otkriven spomenik svim poginulim i umrlim dobrovoljnim davaocima krvi. Na isti dan, jedna ulica u Trebinju je dobila naziv „Ulica dobrovoljnih davalaca krvi“ koja, kao i spomenik, podsjeća na najhumaniji čin i poklon koji čovjek može dati čovjeku. Svake godine klub DDK “Risto Špuran” GOCK Trebinje, 28. septembra organizuje akciju dobrovljnog davanja krvi. Ove godine to je bila akcija sa međunarodnim učešćem, gdje su učestvovali davaoci iz Srbije, Crne Gore i Republike Srpske. Ovogodišnja akcija je bila posvećena motivaciji mladih da se priključe dobrovoljnom davalaštvu, jer svaki klub koji može da se pohvali učešćem mladih u davalaštvu je bolji od onih koji mogu da se pohvale višestrukim davalaštvom. Mladi ljudi, osim što svojim davanjem krvi obezbjeđuju potrebnu količinu doza krvi, takođe ovim humanim činom utiču i na svoje vršnjake, promovišu zdrav način života i postaju svjesniji koliko jedna njihova doza krvi nekome može da znači mnogo, čak i da spasi život. Nakon akcije davanja, članovi udruženja su nastavili sa druženjem u veseloj atmosferi, upoznavajući se, stičući nova prijateljstva, razmjenjujući životna iskustva, anegdote... Akcija je ove godine, okupila veliki broj mladih ljudi koji su odlučili da se priključe klubovima i tako budu dio najhumanijeg čina, darivanja krvi. Akciju je podržalo između 60 i 80 učesnika.

N M K

Novosti iz Doma zdravlja Banjaluka

Početkom oktobra počela je s radom hematološka laboratorija na Starčevici u Ulici Jug Bogdana. U ovoj laboratoriji, koja radi svakim radnim danom od 7 do 15 časova, građani mogu uraditi hematološke analize kao što su kompletna krvna slika, diferencijalna krvna slika, sedimentacija, glukoza u krvi, kao i analizu urina. Prije samog početka rada, prostor nove laboratorije obišli su u to vrijeme predsjednik Narodne skupštine RS Igor Radojičić, gradonačelnik Banjaluke, Slobodan Gavranović i direktorka Doma zdravlja Banjaluka Gordana Tešanović. “Građani Starčevice više neće morati da dolaze u Polikliniku ni za složenije biohemijske analize za koje će se krv uzimati ovdje u laboratoriji i odnositi na analizu u centralni punkt”, rekla je direktorka. Prema riječima gradonačelnika za potrebe otvaranja ove laboratorije Dom zdravlja je od grada dobio na korištenje bez naknade prostor koji je preuređen i opremljen odgovarajućom opremom. Kamen temeljac za izgradnju nove ambulante porodične medicine u Mjesnoj za-

jednici Bočac položili su 7. oktobra gospodin Igor Radojičić i gradonačelnik Banjaluke Slobodan Gavranović. Predsjednik NS RS Igor Radojičić je rekao da je ovo značajan dan za sve građane Bočca, jer će otvaranjem nove ambulante biti poboljšani uslovi života stanovnika ovog područja te istakao da svi građani Banjaluke, bez obzira na to da li žive u gradskom ili seoskom području, moraju imati istu dostupnost zdravstvene zaštite i administrativnih usluga. Govoreći o vrijednosti radova na novoj ambulanti, gradonačelnik Gavranović je rekao da ona iznosi oko 180.000 KM, koji zajednički provode Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS i grad Banjaluka. Najavio je i skori početak izgradnje nove ambulante u MZ Borkovići.

Direktorka Doma zdravlja je rekla da će nova ambulanta u Bočcu biti površine 130 m2 i da će se u njoj nalaziti ljekarska ordinacija, prostorija za intervencije, recepcija i što je naročito važno i za stanovnike urbanih, a pogotovo ruralnih područja i mini-laboratorija. Istakla je značaj izgradnje nove ambulante, jer je postojeća stara preko 40 godina. Gospodin Igor Radojičić, gradonačelnik Banjaluke Slobodan Gavranović i direktorka Doma zdravlja Gordana Tešanović obišli su 9.10.2014. godine stomatološku ambulantu u OŠ “Sveti Sava” na Laušu, koja je opremljena novom stomatološkom stolicom. Pored ove ambulante,

INFO VIJESTI - s t r u č n i s k u p o v i

novom stomatološkom stolicom opremeljena je i jedna ambulanta u Poliklinici, kao i stomatološka ambulanta u OŠ “Zmaj Jova Jovanović”. Direktorka je rekla da na teritoriji Banjaluke stomatološke ambulante postoje u sedam osnovnih škola te da je škola “Sveti Sava” odabrana kao prioritet za montiranje nove stomatološke stolice, jer tu usluge koristi 2.300 đaka. Istakla je da je učestalost karijesa kod djece školskog uzrasta dosta visoka i da Dom zdravlja reaguje na način da poveća dostupnost stomatološke zdravstvene zaštite ove populacije. Predsjednik Radojičić je pozdravio napore koje čine Dom zdravlja i Gradska uprava na poboljšanju uslova i modernizaciji kada je riječ i o opremi i o objektima infrastrukture za pružanje usluga zdravstvene zaštite. Gradonačelnik je rekao da je za nabavku tri nove stomatološke stolice grad izdvojio 75.000 KM i da je ovo primjer kako treba raditi i kako menadžment Doma zdravlja vodi brigu o kvalitetu usluga koje se pružaju našim građanima, istakavši da je značaj posebno veći kada se radi o najmlađima i djeci školskog uzrasta. Istog dana Radojčić i gradonačelnik Gavranović sa direktorkom Tešanović položili su i kamen temeljac za izgradnju novog objekta ambulante porodične medicine u mjesnoj zajednici Borkovići, čija je ukupna vrijednost 195.000 KM.

SREĆNE NOVOGODIŠNJE I BOŽIĆNE PRAZNIKE ŽELI VAM SAVJETOVALIŠTE ZA PREVENCIJU I TRETMAN BOLESTI ZAVISNOSTI UG “VIKTORIJA” BANJA LUKA Branka Radičevića 1, Banja Luka; +387 51 43 43 00; viktorija@spinter.net; www.izaberi-zivot.rs.ba

125

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 22. 12. 2014. - 18. 2. 2015.

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić

Planetarna konfiguracija na nebu

SUNCE boravi u sazviježđu znaka Jarac od 22.12.2014. do19.1.2015. godine, a u sazviježđu Vodolije od 20.1. do18.2.2015. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počevši od znaka Strijelac do znaka Vodolija, kao okidač događaja i pokazatelj dnevnih raspoloženja. MERKUR se do 5.1.2015. nalazi u znaku Jarca, a od 6.1 - 13.3. u znaku Vodolije. Tokom boravka u Vodoliji ima retrogradno kretanje od 22.1 - 12.2. VENERA putuje direktno cijeli period. Iz znaka Jarac izlazi 3. januara, boravi u Vodoliji od 4 - 27. januara, a u znaku Ribe egzaltirana Venera boravi od 28.1 - 20.2. MARS od 13.1. mijenja znak i iz Vodolije prelazi u Ribe, gdje ostaje do 19.2. JUPITER u znaku Lav ima retrogradno kretanje od 22-16. stepena. SATURN 24.12 napušta znak Škorpija i u znaku Strijelac prelazi prva četiri stepena. URAN je u Ovnu u direktnom kretanju od 12-14. stepena. NEPTUN prelazi put od 5-7. stepena Riba. PLUTON u znaku Jarac ima direktno kretanje od 12-14. stepena. Želim SREĆAN ROĐENDAN svim pripadnicima znakova Jarac i Vodolija. Pred nama je još jedna nova godina, ovaj put 2015. U ovom nizu godina druženja, analizirajući horoskope svih 12 zodijačkih znakova u vremenu u kome živimo, uočili smo da se u skladu sa osnovnom prirodom znaka u kome smo rođeni, nosimo sa stuacijama koje nam vrijeme donosi. Tako se u određenim periodima radujemo, u drugim tugujemo, imamo zdravstvene i druge probleme inicirane spoljašnjim uticajima, ali i našim odnosom prema sebi, s obzirom na to da i naša slobodna volja utiče na situacije u kojima ćemo se naći. S obzirom na to da su pred nama novogodišnji i božićni praznici i vrijeme darivanja, želim da se osvrnem na vječnu istinu da darove treba da dajemo od srca i s ljubavlju, ne očekujući ništa zauzvrat. Samo tako nebo će se pobrinuti da i mi budemo darovani i onda kada to ne očekujemo i upravo onda kada nam je to potrebno.

OVAN 20. 3 - 20. 4

Period oko novogodišnjih i božićnih praznika možete prijatno provesti u društvu prijatelja, a moguće je i upoznavanje novih prijatelja. Prevladava osjećaj nezavisnosti i slobode i borba za ostvarenje planova sve do 12. januara. U ostatku perioda, do druge polovine februara, vaša energičnost i volja za radom biće potisnuta. Povoljan aspekt vašeg Sunca sa Saturnom doprinijeće upornosti, izdrljivosti i većem strpljenju i pored mogućeg pada energije. Uznemirenost i nesanica mogu se javljati. Izbjegavajte usamljena i mračna mjesta, jer se tu kriju opasnosti za vas.

BIK 21. 4 - 20. 5

Vama je do 3.1. period povoljan za sva pitanja vezana za strance i putovanja. Moguće je da će neki od vas poželjeti da baš 2015. godinu dočekaju u drugačijem ambijentu u inostranstvu. Ostatak januara već se vraćate statusnim pitanjima i zadacima na profesionalnom planu, tako da će svi sa dobrim horoskopom na rođenju moći da očekuju povoljna dešavanja, bilo dobijanje ili promjenu posla, uspjeh u karijeri, sklapanje braka, ljubav, zaradu. Tokom februara s lakoćom pravite nove planove, ostvarujete prijateljstva zasnovana na istim interesovanjima. U drugoj polovini januara mogući veći finansijski izdaci. Zdravlje stabilno. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Već nakon 5.1. Blizancima dolazi više entuzijazma. Nervoza, nervna napetost i zdravstvena problematičnost disajnih organa ostaje iza vas. Zbog dugog boravka u znaku Vodolije tokom januara i februara, imaćete želju za više slobode i uvođenje radikalnih promjena. Pažnja se preusmjerava na putovanja, bilo u duhu bilo u realnosti. Sa više vjere u sebe i sa više otvorenosti i direktnosti ispoljavaćete svoje želje i potrebe. Ulazak Saturna u vaše polje partnerstva obavezuje vas na više strpljenja i odgovornosti bilo u bračnim, bilo u poslovnim odnosima. Moguća je nervoza i napet nervni sistem od silne kombinatorike. Od 22.1. do 12.2. potreban je veći oprez u saobraćaju.

126

RAK - 21. 6 - 22. 7. Pripadnici znaka Rak, rođeni od 22-26. juna, mogu imati period napornog i teškog rada ili ograničavajućih okolnosti na polju posla i zdravlja sa obavezom da se prilagode novonastaloj situaciji. Rođenima od 9. do 15. jula neočekivana sreća dolazi od planete Jupiter u skladnom aspektu sa Uranom, na materijalnom planu, finansijske brige će biti otklonjene bilo zaradom od rada i profesije, bilo od stabilne finansijske situacije bračnog partnera. Oni koji se obrazuju imaće sreće na ispitima. Rakovima je ovo povoljan period i za putovanja u inostranstvo. Napetost, nemir i mračno raspoloženje moguće je u dane 12. i 13. januara i 8. do10. februara. LAV - 23. 7 - 23. 8. Lavicama rođenim od 23-28. jula moguća je vezu sa starijim muškarcem i brak. Problemi na ljubavnom planu, distanciranost i zahlađenje u odnosima, moguće je kod osoba sa problematičnim ličnim horoskopom. Većina rođenih u znaku Lava pokazivaće želju za dokazivanjem kao i povećanu marljivost. Sa Jupiterom u svom znaku i nadolazećem skladnom aspektu sa Saturnom biće podstaknuti na važne poslove i uspjeh u njima. Moguće infekcije urogenitalnih organa i nervna napetost. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Boravak Merkura u polju zabave do 5.1. nudi sjajan provod za novogodišnje praznike u društvu sa voljenom osobom. Najviše aktivosti tokom januara i februara vezano je za poslovne aktivnosti i vaš odnos prema sebi. Moguća su poslovna putovanja, nekima promjena posla. Naglašen trgovački duh i ako se ne bavite trgovinom kao zanimanjem, odnosno sposobnost za sklapanje dogovora i ugovora koji su korisni za vas. Samo u periodu od 22.1. do 12.2. izbjegavajte potpisivanje novih poslovnih ugovora, jer se može potkrasti greška koja vam može komplikovati situaciju. Zdravstveno postoji osjetljivost nervnog sistema i disajnih organa. VAGA - 23. 9 - 22. 10. U ovom periodu rođeni u znaku Vaga uživaće u harmoničnim porodičnim odnosima, s potrebom uljepšavanja porodičnog ambijenta sve do 3.1. Januar je vrijeme za uživanje u ljubavi i pažnji voljene osobe. Nekima je moguć i početak nove ljubavi. U svakom slučaju, ovo je dobar period za zabavu, druženje i izlaske. Uživajte dok traje. Već od 28.1. do 20.2. fokus interesovanja prelazi na poslovne aktivnosti sa mogućnošću povoljnih dešavanja. Ukoliko vam je Venera, vladar znaka, ugrožena na rođenju, mogući su zdravstveni problemi sa kožom, bubrezima ili veneričnim bolestima. Ostali pripadnici uživaće u stabilnom zdravlju i dobrom raspoloženju. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Konačno možete da odahnete, jer Saturn krajem decembra izlazi iz vašeg znaka. Pritiskao vas je i mučio dok neke važne lekcije niste naučili. Do 12.1. moguće su neke popravke u kući ili na ličnom planu vaše žestoke reakcije na neke događaje u vezi s porodičnim odnosima. Od 13.1 sve do 19.2. oni koji imaju jak Mars na rođenju, imaće potrebu za aktivnijim životom sa više fizičke, odnosno sportske i takmičarske aktivnosti, a oni suptilniji željeće više zabave i izlazaka trošeći energiju na udvaranje

E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036 i ljubav. Retrogradan Jupiter u polju profesije traži prilagođavanje i upozorava da ne pravite greške u javnim nastupima, jer se mogu ponoviti neke neprijatne situacije. Moguć osjećaj umora zbog slabijeg apetita ili neredovne ishrane. Oprezno u saobraćaju.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Harmoničan uticaj Urana na rođene u znaku Strijelac od 5. do 7 decembra, podstiče na promjene koje se mogu pokazati kao povoljne. Vaš slobodarski duh dobija snagu kreativnosti. Kretanje Jupitera, vladara vašeg znaka, kroz polje inostranstva, dalekih putovanja, visokog obrazovanja i duhovnog rasta, doprinosi aktiviranju nekog od navedenih segmenta u vašem životu. S druge strane, Saturn ulazi u vaš znak 25.12. tražeći više praktičnosti i realniji pristup, ne dajući pokriće za nerealni optimizam niti lakomislenost. Zdravstveno osjetljivi mogu biti rođeni od 23. do 27. novembra te ukoliko se jave problemi sa jetrom ili žuči (kamen) obavezno potražite pomoć ljekara.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Vaš vladar, planeta Saturn, mijenja znak i od 25.12. iz vodenog znaka Škorpija prelazi u vatreni znak Strijelac u vaše prirodno 12. polje horoskopa. Potreba za isticanjem ličnog dostojanstva biće izraženija. Sposobnost da iskoristite prilike u životu sada će biti više usmjerene na intelektualnom planu i primjeni svih svojih znanja. Postepeno ćete razvijati direktniji pristup sa više optimizma. Na zdravstvenom planu, naročito ukoliko vam je Saturn na rođenju u nepovoljnom dostojanstvu, mogući su zdravstveni problemi i to išijas, zapaljenje zglobova, periodi neraspoloženja i izbijanja na površinu podsvjesnih strahova. Vježbe joge preporučujem u ovom periodu.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

U ovom periodu pažnja je usmjerena na prijateljstva i druge ljude sa kojima možete ostvariti zajednički interes. Tokom januara i februara aktivira se mogućnost zarađivanja i priliva novca, ali i povećano trošenje. Planeta dobrotvor, Jupiter u polju braka, pomaže skladnom odnosu, naročito u vrijeme kada Venera planeta ljubavi bude boravila u vašem znaku u periodu od 4.1. do 27.1. Neki od vas, zbog dugotrajnog aspekta kvadrata Urana i Plutona, mogu proći kroz životnu krizu, uz donošenje teških odluka. Izbjegavajte ljutu i preprženu hranu, kao i da jedete na brzinu, s nogu.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

Rođenima od 19. do 23. februara, Sunce je napadnuto kvadratom Saturna iz Strijelca, što može doprinijeti obavezi izvršavanja teških zadataka u ovom periodu ili obavezi rješavanja nekih problema zaostalih iz ranijeg perioda. Izazovan aspekt Neptuna, vladara Riba, sa Saturnom ukazuje na moguće probleme ili usporavanje odvijanja uobičajenih procesa kod rođenih u ovom znaku. Povoljnosti se nalaze u poslovnim aktivnostima bilo u vidu skladnih poslovnih odnosa ili dobru zaradu kroz posao, bilo za poslovne puteve u inostranstvo ili poslovanje sa strancima. Odličan aspekt za zdravlje. Harmoničan aspekt sa Uranom omogućava srećne završetke.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Mali mozak

Aforizmi Nije teško dijete nositi u stomaku devet mjeseci koliko je teško toliko kriti da si u drugom stanju. *** Iako je imao tešku bolest u nogama, opet je stigao do kraja života. *** Toliko ima novih aparata za dijagnostiku da čovjeku bude žao da umre, a da ih sve ne isproba. *** Toliko puta su ga iz bolnice vraćali, jer nije bilo mjesta da bi bilo nefer da ga na onaj svijet prime od prve. *** Ako bih birao u koju ću bolnicu, izabrao bih onu koja je najviše udaljena od groblja. *** Primanjem novih ljekara na patologiju podigli smo nivo zdravstvene zaštite stanovništvu. Niko neće ostati neobdukovan. *** Kada se dvojica muškaraca vole i sklope brak sve bude u redu dok ne počnu da se dogovaraju koji od njih dvojice će da ide na ginekologiju da se porodi. *** Tajna njegovog dugog života, reče, je u tome što nikada nije izlazio iz kuće u vrijeme svinjokolja. *** Morao se povampiriti. Otišao s ovoga svijeta, a na onome nije bilo mjesta. *** Radije je umro nego da primi transfuziju krvi uzetu od njegovog šefa. *** Kada su ga primili u bolnicu bio je težak bolesnik. Psovao je podjednako i poziciju i opoziciju. *** Svaki novi lijek od koga se u 51% više preživi nego umre, je dobar. Samo treba znati piti onih prvih 51%. *** I u bolnici se može izvući bingo. Ode djevojka da traži zdravlje, a nađe budućeg muža. *** Noćas nisam zaspao. Kod kmšije cijelu noć muzika i slavlje, djeda izmokrio kamen iz bubrega! *** Obavještavaju se građani da bolničko liječenje koriste do petnaestog u mjesecu, jer toga dana penzioneri troše posljednju marku od penzije.

Biće da mi je neki nevidljivi virus uletio u glavu kad sam, napokon, počeo da mozgam. I to o čemu nego o mozgu. Ne zam šta se tu ima mozgati kad pola svijeta više nema mozga. Jer, svaki čovjek ima veliki mozak, mali mozak, međumozak te produženu i kičmenu moždinu. Čovjek više nema mozga! Ali, eto, kad stigneš do penzije, a mozak ti ostao neupotrebljavan, može se koristiti u nekorisne stvari, jer to čine i oni koji su na mnogo višim funkcijama od ovih na kojima funkcioniše jadni penzioner. Mali mozak, cerebelum, služi za održavanje ravnoteže i orijentacije u pokretu, te upravlja tonusom muskulature i izvođenjem kretnji. Kada vidim kakve sve funkcije obavlja mali mozak postaje mi jasno zašto se neki služe isključivo malim mozgom cijeloga života. Valjda za veliki nisu imali potrebe. Mali mozak je najbolje razvijen kod sisavaca koji imaju izuzetne fizičke sposobnosti; trkači trče da budu članovi nekog upravnog odbora; plivači – plivaju s ono malo crkavice kroz dugi mjesec kome nema kraja; letači – lete iz fotelja ili iz preduzeća. Izgrađen je od sive i bijele mase. Otuda u društvu toliko sive eminencije da nam oči pobijele gledajući ih šta rade.Ima toliko štedljivih ljudi koji odnose u zemlju neupotrijebljen mozak, jer su radili u nekoj administraciji, minornoj političkoj stranci, bavili se ekonomijom. Postoji neko tajno došaptavanje između velikog i malog mozga. Pošto danas svako svakoga prisluškuje, nije tajna da kora velikog mozga šalje informacije malom mozgu o planiranoj motoričnoj radnji koju modulira. Naši politički predsjednici i predstavnici nemaju tu naviku. Mi smo rođeni na livadama gdje je svaka vaška obaška.Za razliku od velikog mozga koji se može oštetiti i kad nekoga udariš čekićem u glavu, mali mozak se oštećuje lupanjem. Vidio sam da neki poslanici lupaju na skupštinama i izbacuju iz ravnoteže druge. Priroda je mali mozak, kao i veliki, stavila u lobanju da se na ulici ne vidi koliko je ko budala.

Šale - Sestro, bi li ti meni dala potvrdu da sam umrla? - U, zašto, bako ? - Rekla snaha da će, čim čuje da sam umrla, ispeći prase, a meni se baš sada jede prasetina. --Doktor pita pacijentkinju: - A jeste li kod kuće imali stolicu? - Jesmo, sine, dok nismo izbjegli – reče baka. --Kad se operisani pacijent otrijeznio, prilazi mu drugi i pita u povjerenju: - Jesu li te opijali? - Nudili su me, ali sam ja odbio... - E, baš si budala, ako je bila šljivovica... --Dolazi pacijentkinja u ambulantu i žali se kako već dugo ima svrab. - I šta radiš ? – pita je doktorica. - Češem se – odgovori jednostavno pacijentkinja.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Pita pacijent ljekara može li dobiti desetak dana bolovanja. - Šta vas boli? – pita ljekar. - Ma, boli me klinac ko će u vladu, a ko u opoziciju, da je meni da se naspavam. --Pacijent dolazi kod ljekara i žali se da ima reumu. - Kako znate – pita ga ljekar. - Moga komšiju boli glava, ima nesanicu, slabo jede, nervozan je, a nema reume pa, ko velim, možda ja imam reumu kad nemam ništa od toga. --Hirurg saopštava pacijentu da će sutra ići na operaciju. Pacijent ga pita je li to teško. - Za mene jest, a za vas, imaćete samo postoperativne bolove, ako ostanete živi. --Komšinica pita drugu komšinicu je li ono njena svekrva umrije poslije operacije. Kad ova reče da jest, ona će: - E, molim te, reci mi koja je to bolnica, treba da smjestim svoju svekrvu. --Osavremenile babice pa kad se beba rodi pitaju porodilju: - Kome od dječjih otaca da javimo da si se porodila? --- Doktore, nismo u ovoj sobi pravili vizitu. - Sestro, brzo zaboravljate, juče smo bili u njoj. --Na nekoj privatnoj klinici dvojici pacijenata govori službenica koliko treba da plate operaciju crijeva pa kod jednog ispade više i on pita: - A zašto da ja platim više, a oba operišemo crijeva? - Da, ali vama operišemo debelo, a gospodinu tanko crijevo. --Pacijent se žali da mu zavoj steže polni organ, a doktor će: - Sestro, daj makaze da mu ga odsiječemo. Bolesnik zajauka i pobježe niz hodnik. --Došao čiča u bolnicu i traži krevet u kome niko nije umro. - Evo ovaj – reče mu bolničar – juče smo ga donijeli iz mrtvačnice. --Po običaju, servirke kad uđu u bolesničku sobu pitaju ima li koga da neće jelo. Jedna baka se javi: - Pa, sestro draga, nisi ti ušla u mrtvačnicu nego u bolesničku sobu. --- Rajo, čuvajte se, direktora je razljutila žena kod kuće. - Ne plašite se vi, sad će njega oraspoložiti sekretarica.

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

66 66

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

2015

Svim našim čitaocima srećni predstojeći praznici