Medici.com 69 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Fond ZO RS

Anđa S. Ilić

Riječ urednika Toliko staza pređenih zajedno, a još više puteva na koje nismo ni zagazili, a trebali bi! Toliko dobijenih odgovora, a još više zagonetki i pitanja uvijenih u klupko koje se ne da razmrsiti! A trajemo kao tren, i te kako, poput munje i groma, poput svjetlosti. Primjetno, a tiho, sporo, a prebrzo, iako tog nismo ni svjesni. Kada bismo bili svjesni svake suštine svoga bića, postavlja se pitanje, da li bi se isplatilo živjeti? Kako ne možemo da utičemo na većinu prirodnih procesa, vrijeme nas dovodi i odvodi, čašćava i uzima, bez da pita i upozorava. Kao mirna ruka Pikasa, iscrtavajući nam bore i ožiljke koji nas opominju da smo samo ljudi, bića podložna prolaznosti. A šta bi život i bio da nemamo razloga i povoda da mu se suprotstavimo i nadmudrimo ga? U životu nikada nećemo biti pripremljeni do kraja na bilo kakve događaje kako zle, tako i dobre prirode. Sjetimo se samo prošle godine i katastrofalnih poplava koje su zadesile region. Na tako nešto nismo sigurno računali, a još manje smo bili pripremljeni na to. Ali, evo, godinu dana poslije, svi koji su bili pogođeni stihijom izašli su kao junaci i pobjednici, pogleda uprtog prema nebu. Nije li to najveće umijeće i recept života? Znati i moći ustati kada padnemo, smoći snagu za novi početak. Svaki novi dan je dar koji se ne ispušta, jer kada se jednom ispusti ništa ne garantuje da ćemo ga sutra ponovo dobiti. Stoga, živjeti se mora, a da bi se živjelo, moramo se boriti. Vivere est militare! (Živjeti, znači boriti se!) Činjenica je da smo vremenski interval kojeg nazivamo godina već prepolovili na pola, ali je isto tako činjenica i to da nismo sjedili skrštenih ruku i čekali signale s neba da li da nešto uradimo ili ne. Dok čovjek radi, a naročito ako radi ono što mu pričinjava zadovoljstvo i ovozemaljsko otjelovljenje, dotle ima pravo da vjeruje u odgonetnost svog života. Kao zaslugu za takve aktivacije i ostvarene rezultate, uplovili smo svojim amortizovanim barkama u zaliv vrelog ljeta, okupanog talasima nemilosrdnog sunca, koje udahnjuje život. Potreban nam je odmor, taj zasluženi i kratki predah prije naznačenog cilja kojeg ćemo sustići pred kraj godine, kada ćemo sumirati rezultate. Zato hrlimo u agencije i tražimo aranžmane za putovanja. Neki će otići na more, neki na planinu, neki na selo, a neki će usljed ekonomske rezignacije ostati u svom gradu, pokraj rijeka i bazena i uživati sa svojim društvom uz hladna pića i sladoled. I ‘’Medici.com’’, okupan u radnom znoju, sustiže svoj junski, 69. broj, ispunjavajući rubrike novim i raznovrsnim sadržajima. I jun je mjesec velikog broja stručnih i naučnih skupova, simpozijuma, konferencija i kongresa. O svemu bitnom i značajnom i šta se dešavalo na skupovima, donosimo vam kroz zanimljive i poučne priče. Ljeto je tu, kao što rekosmo, ponekad i prevruće, ali proći će, kao što sve prođe. Nemojmo da nam bude žao za propuštenim ili neučinjenim. Sami smo svoje glavno jelo, sami smo svoj začin. Uživajmo u svakom trenu života. Do sljedećeg broja, Vaš „Medici.com“

Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Radio RS “Higijena života”

Sport i zdravlje

Prof. dr Bogdan Zrnić

Hiperpigmentacija

Intervju: direktor “Bosnalijeka”

Nedim Uzunović

Farmaceutska komora Srbije

Osamnaest godina postojanja

Društvo biohemičara Srbije

Jubilej - 60 godina rada

NMK

Doc. dr Nikola Vojvodić

Hirurško lečenje epilepsije

Prim. doc. dr Mateja Bulc

Partnerstvo sa pacijentima

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat Jovana Pušac iz Banjaluke, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

70. broj izlazi u avgustu 2015. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R A V S T V O

Svjetski dan zaštite čovjekove sredine

Sedam milijardi snova - jedna planeta

vjetski dan zaštite čovjekove sredine obilježava se u svijetu svakog 5. juna kroz razne aktivnosti i kampanje sa ciljem podizanja svijesti o važnosti zaštite čovjekove sredine i apelovanja na ljude da preuzmu odgovornost za očuvanje planete. Na ovaj dan, 1972. godine, u Štokholmu, održana je Konferencija Ujedinjenih naroda o zaštiti životne sredine na kojoj je iskazana potreba za međunarodnom saradnjom u cilju zaštite čovjekove sredine. Svake godine određuje se zemlja koja je domaćin proslave Svjetskog dana životne sredine kao i centralna tema koja je fokus svih informativnih materijala i promotivnih aktivnosti u vezi sa njegovim obilježavanjem. Vlada Italije i Program Ujedinjenih naroda za zaštitu životne sredine (United Nations Environment Programme UNEP) objavili su da će se globalna proslava Svjetskog dana očuvanja čovjekove sredine ove godine održati u Italiji tokom izložbe Expo Milano 2015, koja je otvorena 1. maja i trajaće do 31. oktobra 2015. godine. Ujedinjeni narodi će obi-

lježiti tri svjetska dana tokom održavanja ove izložbe, od kojih je jedan upravo Svjetski dan zaštite čovjekove sredine. Tema ovodišnjeg Svjetskog dana zaštite čovjekove sredine je “Sedam milijardi snova. Jedna planeta. Koristi sa posebnom pažnjom”. Dobrobit čovječanstva, životna sredina i funkcionisanje privrede zavise od odgovornog upravljanja prirodnim resursima na planeti. Uprkos tome, ljudi konzumiraju mnogo više prirodnih resursa nego što planeta može da ih obezbijedi na održiv način. Živjeti u skladu sa mogućnostima životne sredine je najbolja strategija za obezbjeđivanje zdrave budućnosti. Ljudski prosperitet ne mora koštati planetu. Potrebno je istaći da stalni porast korištenja prirodnih resursa i uticaja na životnu sredinu ne mora biti neophodni nusproizvod ekonomskog rasta. Svjetski dan zaštite čovjekove sredine je prilika da se skrene pažnja na posljedice pojedinih ljudskih aktivnosti koje ugrožavaju život na planeti kao što su zagađenje vazduha, voda, uništavanje šuma, nestanak pojedinih biljnih i životinjskih vrsta i brojne druge. Istovremeno, ovaj dan je prilika da se motivišu pojedinci i organizacije da razmisle o uticaju svojih postupaka na životnu sredinu, da promijene navike i preuzmu pozitivne korake u svojim kućama, školama, radnim mjestima, zajednicama sa ciljem sprečavanja zagađenja i promovisanja zaštite životne sredine.

redsjednik Republike Srpske Milorad Dodik i ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić prisustvovali su ozvaničenju početka radova na izgradnji objekta paviljonskog tipa sa terapeutskim centrom u banjskom kompleksu JZU Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” u Slatini. Vrijednost investicije je 16 miliona konvertibilnih maraka. “Izgradnja ovog objekta poboljšaće ponudu i učiniti zdravstvene usluge daleko kvalitetnijim. Važno je što će tu da budu zaposleni mladi ljudi koji će moći dodatno da se edukuju”, rekao je u svom obraćanju predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik. On je naglasio da je Zavod jedna od najreferentnijih zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj i regionu koja bilježi sve bolje poslovne rezultate te može da investira u razvoj. “Institucije Republike Srpske dale su saglasnost i garancije za finansijski aranžman kojim su obezbijeđena sredstva za izgradnju ovog objekta”, rekao je predsjednik Dodik.

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić uručio je 11.6.2015. direktoru Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ Goranu Taliću rješenje kojim je ova ustanova stekla status sertifikovane ustanove. Na prijedlog Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite (ASKVA), Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite izdalo je Zavodu ‘’Dr Miroslav Zotović’’ rješenje o sticanju statusa sertifikovane ustanove na period od četiri godine. Proces sertifikacije u ovoj zdravstvenoj ustanovi započeo je u novembru 2014. godine i trajao do marta 2015. godine kada su ocjenjivači Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite proveli završno ocjenjivanje i konstatovali da su u Zavodu ‘’Dr Miroslav Zotović’’ ispunjeni svi definisani sertifikacioni standardi.

Z D R A V S T V O

Ministar zdravlja i socijalne zašti- Zavod „Dr Miroslav Zotović“ te Srpske Dragan Bogdanić ocijenio je da je Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” reprezentativna zdravstvena ustanova, koja će otvaranjem novih kapaciteta, na jesen iduće godine ne samo unaprijediti tretman i liječenje pacijenata, već i omogućiti provođenje preventivnih programa zaštite stanovništva te promociju zdravlja i usluga zdravstvenog turizma. Direktor Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Goran Talić naveo je da će novi objekat imati 8.500 kvadrata i 224 kreveta. “Rok izgradnje ovog objekta je godinu dana i trebalo bi da bude zaposleno 50 zdravstvenih radnika. Kredit za izgradnju će servisirati Zavod, a rok za otplatu je četiri godine. Zavod “Dr Miroslav Zotović” ima dugu tradiciju i danas je referentna zdravstvena ustanova u oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedske hirurgije, izrade ortopedskih pomagala, baromedicine i tretmana hroničnih rana. “Naša su nastojanja da se sve djelatnosti Zavoda razvijaju, da mladi stručnjaci ostaju u našoj zemlji po dobrobit pacijenata i svih nas”, rekao skupštine Srpske Nedeljko Čubrilović, je Talić. Zvaničnom početku radova pri- ministar za prostorno uređenje, grasustvovali su i predsjednik Narodne đevinarstvo i ekologiju Republike Srp-

u Slatini

Novi objekat u banjskom kompleksu

Provođenjem procesa sertifikacije u Zavodu ‘’Dr Miroslav Zotović’’ utvrđena je primjena procedura, obrazaca i uputstava koji definišu put zbrinjavanja pacijenata, način upravljanja ljudskim resursima, upravljanje bezbjednošću pacijenata, zaposlenih i imovine,

Status sertifikovane ustanove

ske Srebrenka Golić i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Srpske Darko Tomaš.

upravljanje dokumentacijom, postupanje u slučaju neželjenih događaja, kao i niz drugih procesa. Sertifikacija se može definisati kao postupak kojim se procjenjuje, ocjenjuje i potvrđuje da neka ustanova ispunjava unaprijed definisane standarde kvaliteta i sigurnosti u pružanju zdravstvene zaštite. Primjenom sertifikacionih standarda organizacija rada u zdravstvenoj ustanovi se podiže na jedan viši nivo, a sama standardizacija rada dovodi do stvaranja jednakih ili približnih uslova za pružanje zdravstvenih usluga u cijelom sistemu zdravstvene zaštite Republike Srpske. Završno ocjenjivanje u postupku sertifikacije zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj sprovedeno je i u 20 domova zdravlja, bolnicama Prijedor i Trebinje, Zavodu za stomatologiju, 16 privatnih specijalističkih ambulanti i 118 apoteka, dok je još oko 80 zdravstvenih ustanova u ovom procesu. N.A. 9

Z D R A V S T V O

rije nekoliko godina u srbijanskim novinama objavljen je tekst posvećen jednom od naših apsurda. Naime, sedamdesetih godina prošlog vijeka, ekipa finskog ministarstva zdravlja je boravila u Beogradu, a povod je bio jugoslovenski model organizovanja medicine rada, koga su željeli da primijene u svojoj zemlji. Nekoliko decenija kasnije, Finci su ponovo bili u Beogradu, ali ovoga puta da bi pomogli Srbiji da ponovo organizuje medicinu rada, koju je napustila napuštajući i sve drugo što je imalo veze s bivšom državom. Slično se događalo i u drugim bivšim jugoslovenskim republikama, a onda su postale aktuelne direktive Evropske unije, kojima se, između ostalog, zahtijeva i specifična briga o zdravlju radnika, iliti povratak medicine rada. Ovaj osvrt je samo uvod u prezentaciju hrvatskog Prijedloga zakona o izmjenama i dopunama zakona o zdravstvenoj zaštiti u kome nemali broj rješenja podsjeća na zdravstveni sistem bivše SFRJ. Ipak, glavni motiv nije poređenje s bivšim sistemom, već prikaz interesantnih rješenja za neke probleme kojih ima i u našem zdravstvu, a pored zakona o zdravstvenoj zaštiti, osvrnućemo se i na Prijedlog izmjena u zakonu o obaveznom zdravstven om osiguranju. Najviše promjena odnosi se na primarni nivo zdravstvene zaštite. Između ostalog, na tom nivou zdravstvene zaštite, kako je predloženo ovim zakonom, trebalo bi da budu organizovane ordinacije medicine rada, koje bi sprovodile specifičnu zdravstvenu zaštitu radnika, uključujući i prevenciju, dok bi se na nivou zavoda za zaštitu zdravlja i sigurnosti na radu sprovodila dijagnostika i priznavanje profesionalnih bolesti. Na primarnom nivou trebalo bi da, pored od ranije zastupljene patronažne službe, budu uvedeni i timovi za palijativnu njegu, kao i timovi za promociju zdravlja. Kada je riječ o palijativnoj njezi, planirano je da ona bude razvijena na svim nivoima zdravstvene zaštite, uz mogućnost da se organizuju i mobilni timovi, kao i to da su u županijama, i to u okviru domova zdravlja, uvedu i koordinatori palijativne njege. Predloženim izmjenama zakona, više je naglašena uloga domova zdravlja na planu razvoja zdravstvene zaštite u 10

Prijedlog izmjena hrvatskih zakona u oblasti zdravstva

Ne kažu, ali liči na zdravstveni sistem SFRJ

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za planiranje, analiziranje i razvoj zdravstvenog osiguranja

zajednici, uz primjenu principa supsidijarnosti, odnosno prenošenja nadležnosti za rješavanje zdravstvenih problema na najniži, primarni nivo zdravstvene zaštite. Saglasno tom principu, predložena su rješanja koja svojom suštinom nude odgovor na pitanje kako primarni nivo može da zadovolji većinu zdravstvenih potreba. U vezi s tim, predviđeno je da se u domovima zdravlja organizuju dispanzeri prema potrebama stanovništva određenog područja, čime se napušta isti kliše za sve domove zdravlja. Inače, na primarnom nivou je predviđen

širi spektar djelatnosti kojima su, pored djelatnosti koje i kod nas pripadaju primarnom nivou, još obuhvaćene i preventivne i specifične mjere za zdravstvenu zaštitu školske djece i studenata, promocija zdravlja, patronažna zdravstvena zaštita, zdravstvena zaštita u kući bolesnika, apotekarska djelatnost, tele-medicina i zdravstvena ekologija te već spomenute djelatnosti medicine rada i palijativne njege. Saglasno tome, poslove u zdravstvenoj djelatnosti na primarnom nivou, mogu da obavljaju doktori medicine, specijalisti porodične

Prijedlog ključnih promjena u hrvatskom zdravstvu Uvode se nove djelatnosti na primarni nivo zdravstvene zaštite: medicina rada, palijativna njega, zdravstvena zaštita školske djece i studenata, promocija zdravlja, apotekarska djelatnost, tele-medicina, zdravstvena ekologija; Svi koji pružaju zdravstvenu zaštitu, bilo da su obuhvaćeni mrežom ili su izvan nje, obavljaju zdravstvenu djelatnost kao javnu službu i svi moraju biti upisani u nacionalni registar pružalaca zdravstvene zaštite, koji se vodi u zavodu za javno zdravstvo; Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje ne mora da zaključi ugovor sa svim zdravstvenim ustanovama koje su u mreži; u skladu s raspoloživim novcem, vodeći računa o standardu dostupnosti usluge HZZO određuje broj medicinskih usluga i broj zdravstvenih ustanova s kojima će zaključiti ugovor i to na osnovu javnog poziva (ovakav pristup je svojstven Bizmarkovom metodu finansiranja obaveznog zdravstvenog osiguranja); Podstiču se koncesije na primarnom nivou prijedlogom da se ukine ograničenje da u domu zdravlja mora da ostane 30% zaposlenih iz svake djelatnosti koja se daje u koncesiju; Radi optimizacije rada bolnica, predloženim izmjenama zakona je predviđeno propisivanje toga šta bolnice moraju da imaju u svom sastavu, a šta je moguće i kroz saradnju s drugim poslovnim subjektima; Predloženo je ne samo funkcionalno, već i apsolutno udruživanje bolnica u regionalne bolničke mreže ili zajednice ustanova i napuštanje principa da svi moraju da imaju sve; Iz budžeta lokalnih zajednica će se, pored ostalog, i dalje izdvajati novac za pokriće gubitaka zdravstvenih ustanova koje osnivaju lokalne zajednice; Iz državnog budžeta, pored ostalog, finansiraće se hitna medicinska pomoć, hitna zdravstvena zaštita neosiguranih lica koja nemaju novca da plate troškove liječenja, prikupljanje organa i tkiva i njihova transplantacija, nacionalni programi prevencije.

Z D R A V S T V O Dr Siniša Varga, hrvatski ministar zdravlja

ili opšte medicine, specijalisti pedijatrije, ginekologije, medicine rada i sporta i specijalisti školske medicine. Takođe, predložene su izmjene i u pogledu sastava timova na primarnom nivou i to kod većine djelatnosti, a otvara se i mogućnost specijalističke zdravstvene zaštite na primarnom nivou kako bi se poboljšala dostupnost tog vida zdravstvene zaštite koja je narušena centralizacijom specijalista na bolničkom nivou. Predloženim izmjenama zakona, Hrvati namjeravaju da idu korak dalje u pogledu privatizacije na primarnom nivou zdravstvene zaštite. Naime, zakonom iz 2008. godine uveden je institut koncesije, s tim da je on tada ograničen odredbom koja je propisivala obavezu zadržavanja u okviru doma zdravlja 30 odsto svake djelatnosti koja se daje u koncesiju. Novim izmjenama zakona ovo ograničenje trebalo bi da bude ukinuto, a takav prijedlog je zasnovan na ocjeni da je dosadašnje iskustvo pokazalo da su kvalitet i efikasnost zdravstvene zaštite znatno veći kod koncesionara nego kod zaposlenih u domovima zdravlja. Očekuje se da ukidanjem ovog ograničenja, odnosno povećanjem broja koncesionara, bude smanjen broj ljekara koji napuštaju Hrvatsku, a da se domovima zdravlja omogući da jačaju ulogu koordinatora zdravlja u zajednici. Zaustavljanju odlaska zdravstvenih radnika, a posebno motivaciji za bolji rad, trebalo bi da doprinese i nova odredba kojom se uvodi mogućnost nagrađivanja za natprosječne rezultate rada u zdravstvenom

sistemu u kome je uravnilovka jedna od većih boljki. Kada je riječ o privatnoj praksi, novim izmjenama zakona se dozvoljava i mogućnost dodatnog zapošljavanja u privatnoj praksi radi omogućavanja nesmetanog pružanja zdravstvenih usluga u situacijama povećane potrebe za uslugama, zamjene za vrijeme godišnjih odmora i u sličnim situacijama. Takođe, saglasno načelu jednakog tretmana u pogledu uslova koje je potrebno ispuniti za dobijanje odobrenja za obavljanje zdravstvene djelatnosti, izjednačeni su uslovi u pogledu radnika za obavljanje zdravstvene djelatnosti u trgovačkom društvu s uslovima propisanim za privatnu praksu i za zdravstvene ustanove. Promjena bi trebalo da bude i kod načina sprovođenja programa preventivne zdravstvene zaštite. Ranije su nacionalni preventivni programi realizovani kao posebni programi, dok su novim prijedlogom predviđeni kao redovna aktivnost od javnog interesa, što znači da moraju biti dostupni na jednak način i pod jednakim uslovima na cijelom području države. Pored načela supsidijarnosti, novim izmjenama zakona se uvodi i načelo funkcionalne integracije, koje je prvenstveno usmjereno ka bolnicama. Načelo funkcionalne integracije trebalo bi da, između ostalog, obezbijedi saradnju bolnica uz njihovo restrukturiranje i osavremenjavanje na osnovama zajedničkog razvoja, da unaprijedi i uskladi proces upravljanja, dijagno-

stičko-terapijske procese, dobru kliničku praksu te sve druge oblike operativnih metodologija usmjerenih prema većem kvalitetu usluge, boljim ishodima liječenja itd. Radi optimizacije rada bolnica, predloženim izmjenama zakona je predviđeno propisivanje toga šta bolnice moraju da imaju u svom sastavu, a što je moguće i kroz saradnju s drugim poslovnim subjektima. Ovo zakonsko rješenje je proisteklo iz nacionalnog plana razvoja bolničkog sektora koji predviđa ne samo funkcionalno, već i apsolutno udruživanje bolnica u regionalne bolničke mreže ili zajednice ustanova, čime bi trebalo da se obezbijedi preraspodjela i koncentracija bolničkih usluga i spriječi neracionalno umnožavanje dijagnostičkih i terapijskih zahvata na malim geografskim udaljenostima, što u suštini znači uvođenje principa po kome ne moraju svi da imaju sve. Nacionalnim planom je predviđeno da budu određeni nacionalni i regionalni centri izvrsnosti čija bi uloga bila da omoguće ciljano tehnološko i kadrovsko opremanje bolnica u skladu s njihovom ulogom u zdravstvenom sistemu. Interesantno je spomenuti i to da nacionalni plan predviđa reorganizaciju hitne medicinske službe u smislu integracije vanbolničke i bolničke službe kako bi se postiglo optimalno zbrinjavanje životno ugroženih pacijenata. Kad je riječ o bolnicama, treba spomenuti i to da su izmjenama zakona obuhvaćene i odredbe kojima se uređuje rukovođenje bolnicama. Između ostalog, napušta se termin ravnatelj i uvodi direktor, a u jednoj od varijanti se predviđa da bolnica ima dva direktora, jednog poslovnog i jednog medicinskog, s tim da bi samo ovaj drugi morao da bude zdravstvene struke. I u ostalim varijantama, gdje postoje direktori, pomoćnici i zamjenici, moguće je da direktor ne bude zdravstvene struke. O bolničkoj zdravstvenoj zaštiti još i to da je prijedlogom zakona predviđena obaveza referentnim centrima da urade kliničke smjernice i postupke liječenja u oblasti za koje su osnovani, kako bi njihovom primjenom u zdravstvenom sistemu bio unaprijeđen kvalitet zdravstvene zaštite i bezbjednost pacijenata. Većina prijedoga za izmjenu hrvatskog zakona o zdravstvenoj zaštiti upućuje na zaključak da je glavni cilj postići bolju zdravstvenu zaštitu uz što manje troškove. Otuda se i najveći broj izmje11

Z D R A V S T V O

na odnosi na organizaciju zdravstvenih ustanova i cijelog sistema. U vezi s tim su i odredbe koje se odnose na planiranje mreže zdravstvenih ustanova. Predviđene su dvije mreže, mreža javne zdravstvene službe i mreža subjekata medicine rada. Mrežom javne zdravstvene službe određuju se potrebni kapaciteti za pružanje zdravstvene zaštite na primarnom, sekundarnom i tercijarnom nivou i to za područje cijele države, odnosno za jedinice lokalne i regionalne samouprave. Predloženim izmjenama zakona se precizira da svi koji pružaju zdravstvenu zaštitu, bilo da su obuhvaćeni mrežom ili su izvan nje, obavljaju zdravstvenu djelatnost kao javnu službu i da svi moraju biti upisani u nacionalni registar pružalaca zdravstvene zaštite, koji se vodi u zavodu za javno zdravstvo. Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, koji je još na snazi, propisane su obaveze osnivača zdravstvenih ustanova, uz precizno navođenje onoga što se finansira iz budžeta države, odnosno iz budžeta lokalnih i regionalnih zajednica. Određenih izmjena trebalo bi da bude u odredbi kojom se propisuje šta se finansira iz državnog budžeta. Između ostalog, po uzoru na slovenački zakon, predloženo je da se iz državnog budžeta finansira: provođenje nacionalnih preventivnih programa za poboljšanje zdravlja stanovništva; epidemiološko praćenje, sprečavanje i suzbijanje zaraznih bolesti, kao i hroničnih masovnih bolesti uključujući alkoholizam, pušenje, zavisnost o drogi i druge zavisnosti; hitna medicinska pomoć; prikupljanje i priprema organa, tkiva, ćelija i krvnih derivata te njihova primjena, odnosno presađivanje; zdravstvena zaštita u hitnim slučajevima licima koja nemaju obvezno zdravstveno osiguranje i nemaju novaca za podmirenje troškova zdravstvene zaštite; osiguranje i praćenje provođenja, zaštite i promocije prava pacijenata. Za odredbe kojima je propisano šta se finansira iz budžeta lokalnih zajednica nisu predložene izmjene. To znači da će se i ubuduće iz budžeta lokalnih zajednica finansirati sprovođenje mjera zdravstvene ekologije, organizacija i rad mrtvozorničke službe, investiciono ulaganje i održavanje opreme i prevoznih sredstava, informatizacija zdravstvene službe, zdravstvena zaštita koja prevazilazi propisane standarde. Važećim zakonom je propisano i to da se iz budžeta lokalne zajednice finansira i pokriće 12

gubitaka zdravstvenih ustanova čiji je osnivač lokalna zajednica, što bi i dalje trebalo da bude aktuelno s obzirom na to da u tom pogledu nisu predložene nikakve izmjene. Uporedo sa izmjenama zakona o zdravstvenoj zaštiti, planirano je donošenje i zakona o izmjenama i dopunama zakona o obaveznom zdravstvenom osiguranju. Najinteresantnija izmjena u odnosu na važeći zakon, tiče se odabira zdravstvenih ustanova s kojima će Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje (HZZO) zaključivati ugovore. Naime, prijedlogom novog zakona je predviđeno da HZZO određuje broj medicinskih usluga i broj davalaca usluga i da na osnovu toga raspisuje javni poziv za pružanje zdravstvene zaštite prema utvrđenom standardu prava na zdravstvenu zaštitu iz obaveznog zdravstvenog osiguranja. To znači da HZZO ne bi bio obavezan da, kao do sada, zaključuje ugovor sa svim zdravstvenim ustanovama koje su obuhvaćene mrežom, odnosno koje imaju odobrenje za rad koje im je izdalo ministarstvo zdravlja, već samo s onoliko zdravstvenih ustanova koliko je potrebno da se zadovolje standardi dostupnosti zdravstvene zaštite, uvažavajući finansijske mogućnosti. Interesantna novina odnosi se i na fleksibilniji odnos prema tzv. ugovorenim zdravstvenim ustanovama. Naime, predloženo je da osigurana lica mogu koristiti zdravstvenu uslugu i kod neugovorenih zdravstvenih ustanova ukoliko se liječenje ne može obaviti u zdravstvenim ustanovama s kojima HZZO ima zaključen ugovor. Prema sadašnjoj zakonskoj regulativi, slično kao i kod nas, ukoliko neku uslugu ne mogu da pruže ugovorene zdravstvene ustanove, osigurano lice se upućuje u inostranstvo, što predlagač izmjena zakona smatra apsurdom, koji uz to proizvodi veće troškove i za sistem i za pacijenta. Predložene su i izmjene u odredbama koje uređuju lično učešće osiguranih lica u troškovima zdravstvene zaštite i to na način da se, umjesto sadašnjeg fiksnog iznosa participacije od 20%, predlaže participacija u rasponu od 5% do 20%, s tim da i dalje ostaje mogućnost dopunskog osiguranja od rizika plaćanja participacije. Oba prijedloga zakona su upućena na javnu raspravu koja će trajati do kraja juna. Prve reakcije su „žestoke“, ali se stiče utisak da hrvatski ministar zdravlja nema namjeru da odustane od ključnih prijedloga.

Republici Srpskoj od 1. juna oko 80 lijekova komercijalnih naziva koji se nalaze na Listi lijekova koji se izdaju na recept jeftiniji su u prosjeku za 15,7 odsto. To znači da će osiguranici za ove lijekove izdvajati i mnogo manje novca, nego do sada. Naime, Fond je ponovo u pregovorima sa farmaceutskim kućama uspio da snizi cijene lijekova, posebno onih koji se nalaze na Listi B gdje je veće učešće osiguranika, odnosno gdje participacija za lijekove iznosi 50 odsto. Primjera radi, lijek generičkog naziva „esomeprazol“ (Lista B) od 20 mg koji se koristi za liječenje heliko bakterije, čira na želucu te nekih drugih bolesti želuca, od juna će biti jeftiniji za 43,4 odsto. To znači da će sada osiguranici za ovaj lijek plaćati participaciju u iznosu od 4 KM, dok su ranije, prije usvajanja novog cjenovnika, za participaciju izdvajali 7,14 KM. Takođe, lijek za epilepsiju koji se nalazi na Listi A generičkog naziva „levetiracetam“ od 500 mg sada će biti jeftiniji za 16,71 KM, odnosno za 17,3 odsto. Osim ovih lijekova, smanjene su, između ostalih, cijene lijekova za liječenje hiperplazije prostate, srčane insuficijencije, hroničnog alergijskog rinitisa i drugo. Dakle, Fond je u pregovorima sa farmaceutskim kućama uspio da snizi

inistar zdravlja i socijalne zaštite RS Dragan Bogdanić i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Darko Tomaš održali su u Bijeljini sastanak sa direktorima bolnica iz RS i predstavnicima sindikata u zdravstvu na kojem je razgovarano o aktuelnoj situaciji u zdravstvu sa posebnim naglaskom na učinak zdravstvenih ustanova. Dogovoreno je da se formira radna gupa u čijem sastavu će biti predstavnici ministarstva, fonda, bolnica i sindikata, koja će uraditi detaljnu analizu učinka zdravstvenih ustanova. Direktor FZO RS je naveo da je neophodno analizirati efikasnost rada, jer je nedopustivo da dva ljekara u jednoj ustanovi rade kao 20 ljekara druge ustanove, a da pri tome budu jednako plaćeni. ‘’Smatramo da je važno normirati radne zadatke svih zaposlenih u zdravstvenim ustanovama i to na način da onaj ko radi više bude i bolje plaćen, dok oni koji imaju manju efikasnost budu plaćeni u skladu sa tim. Naša saznanja ukazuju da sada

Z D R A V S T V O

Novo sniženje cijena lijekova na recept

Jeftiniji lijekovi za 15,7 odsto cijene za oko 25 lijekova komercijalnih naziva koji se nalaze na Listi A i za oko 55 lijekova komercijalnih naziva sa Liste B, koji su zastupljeni na listama u različitim dozama i oblicima. Podsjećamo da je participacija za lijekove sa liste A 10 odsto za osiguranike koji nisu oslobođeni plaćanja ove obaveze, a za lijekove sa Liste B – 50 odsto od referentne cijene lijeka. Ovo je, inače, već peti put u protekle dvije godine da FZO RS uspijeva da u pregovorima sa farmaceutskim kućama snizi cijene lijekova koji se izdaju na recept. Podsjećamo da smo i prošle godine za oko 300 lijekova komercijalnih naziva snizili cijene lijekova u prosjeku za 14,5 odsto, zahvaljujući čemu je Fond uspio da smanji i ukupne troškove za

lijekove na recept i to za 11 odsto u odnosu na 2013. godinu. Procjenjuje se da će Fond i sada, zahvaljujući nižim cijenama lijekova, od 1. juna i ako se nastavi slična dinamika propisanja, do kraja godine ostvariti manje troškove za lijekove na recept u iznosu od oko 200.000 KM. Fond zdravstvenog osiguranja RS u pregovorima sa dobavljačima lijekova uspio je i nedavno da snizi cijene za 44 lijeka komercijalnih naziva, odnosno pet generičkih, koji se nalaze na listi lijekova koji se izdaju na recept. Cijene lijekova su tada snižene u prosjeku do pet odsto, a riječ je o lijekovima za liječenje određenih vrsta herpesa, zatim za krvni pritisak i za oboljenja želuca. Konkretno, u pitanju su tri generička lijeka koji se nalaze na listi A i to: aciklovir

200mg (zastupljen na listi sa tri komercijalna lijeka), enapril+hidrohlorotiazid (20+12,5)mg (zastupljen sa devet komercijalnih lijekova), te enapril 10mg (zastupljen sa 16 komercijalnih lijekova). Cijene su snižene i za dva generička lijeka za oboljenja želuca koji se nalaze na listi B: lansoprazol 15mg u kapsulama (zastupljen sa šest komercijalnih lijekova) i lansoprazol 30 mg u kapsulama (zastupljen sa 10 komercijalnih lijekova). Inače, sa svakim novim snižavanjem cijena lijekova, pored toga što osiguranici izdvajaju manje novca za lijekove, ali i Fond, otvara se mogućnost za uvrštavanje novih lijekova na listu, što je već i učinjeno u ovoj godini.

Održan sastanak sa direktorima bolnica i predstavnicima sindikata u zdravstvu

Analiziraće se učinak zdravstvenih ustanova

u nekim bolnicama rade hirurzi koji za godinu dana urade samo tri operacije, dok istovremeno, drugi urade po 500 operacija u istom periodu. Smatramo da se prvima, odnosno onima koji ne rade, treba „zahvaliti“ jer se postavlja logično pitanje da li su oni svojim radom opravdali sve što je uloženo u njih. S druge strane, svima onima koji rade iznad prosjeka se takođe treba zahvaliti, ali kroz pravičnu naknadu za njihov rad’’, istakao je Tomaš. Svi učesnici sastanka su saglasni da se u narednom periodu mora dodatno raditi na boljoj organizaciji zdravstvenih ustanova, kao i poboljšanju odnosa prema pacijentima. Na sljedećem redovnom sastanku sa direktorima bolnica i predstavnicima sindikata biće prezentovani rezultati analize i predložene mjere za unapređenje efikasnosti u radu bolnica. 13

Z D R A V S T V O

ene oboljele od raka dojke u Republici Srpskoj su privilegovane u odnosu na oboljele iz Federacije BiH, ali i okruženja, jer im sve troškove zdravstvene zaštite snosi Fond zdravstvenog osiguranja RS, uključujući i operativne zahvate rekonstrukcije dojke. Ovo je istakla Azra Ikalović, predsjednica Saveza žena oboljelih od raka dojke ‘’Iskra’’, u povodu predavanja na temu ‘’Primarna i sekundarna rekonstrukcija dojke’’, koje je održano danas u Banjaluci u organizaciji Klinike za plastičnu hirurgiju UB KC Banjaluka, Udruženja plastično-rekonstruktivnih i estetskih hirurga RS i Saveza ‘’Iskra’’. Ikalovićeva je dodala da Fond zdravstvenog osiguranja RS za žene oboljele od karcinoma, pored kompletnog liječenja i rekonstrukcije dojke, finansira i pomagala, poput grudnjaka, perike, proteza i drugih, dok u Federaciji oboljele žene imaju besplatno samo liječenje. ‘’Žene oboljele od raka dojke u RS su u povlaštenom položaju u odnosu na oboljele iz Federacije BiH, čiji fondovi zdravstvenog osiguranja ne snose troškove rekonstrukcije dojke, što predstavlja veliki problem tim ženama. Prema tome, imajući u vidu sve okolnosti, mi u RS smo zadovoljni pravima koje imamo iz zdravstvenog osiguranja’’, rekla je Ikalovićeva. Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite RS, rekao je da je prošle godine u RS urađeno sedam, a u toku ove godine tri totalne rekonstrukcije dojke kod pacijentkinja oboljelih od karcinoma dojke, a koje je finansirao Fond zdravstvenog osiguranja RS. Ističući da je estetski segment vrlo važan u liječenju ove opake bolesti, Latinović je naveo da je resorno ministarstvo posvetilo pažnju i estetskoj hirurgiji, odnosno rekonstruktivnoj i plastičnoj hirurgiji. “Pacijentkinjama oboljelim od raka dojke Fond zdravstvenog osiguranja RS u potpunosti finansira troškove zdravstvene zaštite, a jedini smo u regionu gdje ovaj fond finansira i rekonstrukciju odstranjene dojke”, rekao je Latinović. S obzirom na to da se protiv ove opake bolesti može boriti samo uz pomoć rane dijagnostike, Latinović je istakao da su aktivnosti resornog ministarstva usmjerene na obezbjeđivanje kvalitetne ultrazvučne i rendgen dijagnostike. Nikola Baroš, načelnik Klinike za plastično-rekonstruktivnu hirurgiju UB Kliničkog centra Banjaluka, istakao je da je cilj predavanja na prvom mjestu 14

Predavanje o rekonstrukciji dojke kod oboljelih od karcinoma

FZO RS jedini u regionu finansira rekonstrukciju dojke

podizanje svijesti žena kojima je odstranjena dojka, ali i da se žene oboljele od karcinoma upoznaju sa mogućnostima liječenja i da im se ukaže na zahvate koji se rade u RS o trošku obaveznog osiguranja, dakle, besplatno za oboljele. Iako broj žena koje se odlučuju na rekonstruktivne zahvate raste, Baroš kaže da zainteresovanost još nije tako velika kao što se očekuje. Prema njegovom mišljenju, sredina u kojoj živimo sputava žene da poslije odstranjivanja dojke urade i njenu rekonstrukciju. “Najveći broj pacijentkinja se poslije gubitka dojke zatvara u sebe, ne želi da se eksponira, a sa druge strane uzrok je i neupućenost u mogućnosti koje im se pružaju”, rekao je Baroš.

Predavanju su prisustvovale žene oboljele od raka dojke iz cijele BiH. Inače, Fond zdravstvenog osiguranja RS svim osiguranicima oboljelim od malignih bolesti u potpunosti finansira troškove zdravstvene zaštite (preglede, bolničko liječenje, lijekove sa listi lijekova FZO, ortopedska pomagala...), uključujući i operativni zahvat rekonstrukcije dojke za žene oboljele od karcinoma. U 2014. godini velika rekonstruukcija dojke je urađena kod sedam žena, dok je kod 181 osiguranice rađen plastično-hirurški operativni zahvat na koži, potkožnom tkivu i dojci, za šta je ukupno izdvojeno oko 136.200 KM. U prva četiri mjeseca ove godine urađene su velike rekonstrukcije dojke kod tri osiguranice, a kod 56 plastično-hirurški operativni zahvat na koži, potkožnom tkivu i dojci. Za ove zahvate u pomenutom periodu troškovi su iznosili oko 43.200 KM. Podsjećamo da se oboljelim od malignih bolesti uvijek ovjeri zdravstvena knjižica i kada za njih nisu uplaćeni doprinosi za zdravstveno osiguranje – uslov je da budu prijavljeni na osiguranje. Prema tome, praktično, u RS svi oboljeli od malignih bolesti su obuhvaćeni obaveznim zdravstvenim osiguranjem.

Z D R A V S T V O

irektor kompanije “Frezenijus Pravovremena i adekvatna medikal ker” Sanja Kozlik urupoplava čila je danas u Doboju zahvalnice učesnicima akcije spasavanja i zbrinjavanja oko 200 dijaliznih pacijenata u centrima Doboj i Šamac za vrijeme majskih poplava prošle godine. Zahvalnice su uručene predstavnicima vlasti sa entitetskog nivoa, lokalnih bolnica i domova zdravlja, predstavnicima Specijalne policije RS i Helikopterskog servisa. Zahvalnica je uručena i direktoru Fonda zdravstvenog osiguranja RS Darku Tomašu zbog pravovremene i adekvatne reakcije Fonda tokom zbrinjavanja dijaliziranih pacijenata za vrijeme poplava. Kozlikova je podsjetila da su prostorije centara u Doboju i Šamcu tokom majskih poplava bile potpuno pod vodom i da su pretrpjele katastrofalnu štetu. Inače, tokom poplave, dobojskim pacijentima tretmani dijalize bili su obezbijeđeni u dijaliznim centrima u Banjaluci, Laktašima, Gradišci, Istočnom Sarajevu, Brčkom i dijaliznom centru u okviru bolnice u Tešnju. Vlasnik dijaliznog centra, njemačka kompanija “Frezenijus”, u relativno kratkom roku rekonstruisao je i obezbijedio novom medicinskom opremom objekat u Doboju. Podsjećamo da su predstavnici Izgradnju i opremanje centra površine 1.200 metara kvadratnih finansirao Svjetske zdravstvene organizacije prošje “Frezenijus”, a riječ je o investiciji od le godine istakli da su impresionirani pravovremenim i adekvatnim reagopet miliona KM.

redstavnici Fonda zdravstvenog osiguranja RS održali su proteklog mjeseca u Trebinju sastanak sa direktorima 18 domova zdravlja koji su inicirali ovaj sastanak zbog finansijskih problema sa kojima se suočavaju, prvenstveno zbog toga što im je račune blokirala Poreska uprava RS. Riječ je uglavnom o manjim domovima zdravlja sa područja kancelarija Trebinje, Foča i Istočno Sarajevo. Predstavnici Fonda i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS su na sastanku informisani o njihovim problemima, ali su, takođe, i direktorima domova zdravlja ukazali na osnovne razloge problema sa kojima se suočavaju u poslovanju. Naime, prema podacima iz 2013. godine 16 domova zdravlja sa pomenutih područja (Foča, Višegrad, Trebinje, Čajniče, Gacko, Novo Goražde, Ljubinje, Kalinovik, Šekovići, Trnovo, Sokolac, Rogatica, Kostajnica, Vlasenica, Berkovići, Han Pjesak) imaju veći broj i medicinskih i nemedicinskih radnika u odnosu na potreban broj rad-

reakcija FZO za vrijeme

Zahvalnica direktoru Fonda

vanjem zdravstvenih vlasti u Republici Srpskoj, kao i požrtvovanošću zdravstvenih radnika prilikom katastrofalnih poplava.

Održan sastanak sa direktorima 18 domova zdravlja

Zahtijevaju da im Fond i Ministarstvo riješe sve probleme nika prema standardima i normativima. Konkretno, 2013. godine imali su 269 medicinskih i 228 nemedicinskih radnika više u odnosu na standarde. Analiza koju je uradio Fond pokazala je da su troškovi zarada i ostalih ličnih rashoda zaposlenih u pomenutim domovima zdravlja u 2014. godini učestvovali sa 80 odsto u ukupnim njihovim rashodima. Direktori domova zdravlja su upoznali predstavnike Fonda i Ministarstva sa zaključcima koje su donijeli na ranijem sastanku, poput zahtjeva da se ugovori, odnosno tranše, vrate na nivo iz 2012. godine, da im se vrate dodatna sredstva,

da se promijene standardi i normativi, da im se deblokiraju računi i slično. U suštini, svi zaključci koje su donijeli se odnose na Fond ili resorno ministarstvo, dok se nijedan zaključak ne odnosi na njih same, odnosno šta je to što bi oni trebalo da urade kako bi se stanje u njihovim domovima zdravlja poboljšalo. Takođe, na pitanje kako i na šta su trošili dodatna sredstva koja su dobijali od Fonda, a za koja sada traže da im se ponovo uvedu, nisu dali odgovor, koji je, međutim, očigledan imajući u vidu odstupanja u pogledu broja zaposlenih radnika. Pripremila Služba za odnose s javnošću FZO RS

Z D R A V S T V O

cijelom svijetu 12. maj se slavi kao Dan medicinskih sestara i tehničara. Tog datuma je rođena začetnica modernog sestrinstva – Florence Nightingale, koja je svoj život posvetila zdravstvenom osvješćivanju, posebno važnosti higijene u zdravstvu. Na datum rođenja bolničarke Florans Najtingel, začetnice modernog sestrinstva u svijetu, obilježava se Međunarodni dan medicinskih sestara. Sestra Florens je polovinom 19. vijeka, smatrajući da su medicinske sestre neizostavan oslonac u zdravstvu i da treba da se školuju i profesionalno bave tim poslom, inicirala ulazak profesionalnog obrazovanja žena za zdravstvenu njegu bolesnika. Ustanovila je i školu za medicinske sestre. Tako je doprinijela ugledu tadašnjih bolničarki. U toj školi stasali su naraštaji medicinskih sestara, koje su ubrzo postale visokocijenjene i tražene po cijelom svijetu. Sestrinstvo je poziv koji traži ono najljepše u ljudskom biću, a to je čovječnost i predanost pozivu, koji nije ni dobro plaćen, ni statusno visok. Medicinska sestra danas, osim posjedovanja stručnog znanja i vještina, mora biti emocionalno zrela i stabilna osoba kako bi mogla razumjeti i nositi se s ljudskim patnjama, hitnim stanjima, zdravstvenim problemima i etičkim dilemama. Ona mora biti kadra razumjeti pacijentove osjećaje i ponašanja u određenoj situaciji, biti spremna prihvatiti odgovornost, raditi samostalno i timski. Jedinstvena uloga medicinske sestre je pomagati pojedincu, bolesnom ili zdravom u obavljanju aktivnosti koje pridonose zdravlju ili oporavku (ili mirnoj smrti), a koje bi pojedinac obavljao samostalno kada bi imao potrebnu snagu, volju ili znanje. Virginia Henderson/ Preporučena tema za ovu godinu od Međunarodne sestrinske asocijacije, ICN-a, a pod kojom je Udruženje medicinskih sestara Republike Srpske obilježilo ovaj dan i sedmicu je: Medicinske sestre - snaga koja nosi promjene; Zdravstvena njega efikasna, djelotvorna, isplativa. Medicinske sestre imaju važnu ulogu u rješavanju javnozdravstvenih problema. One pružaju sigurne, 16

Banjaluka, 12, maja 2015. godine

Međunarodni dan medicinskih sestara

visokokvalitetne, djelotvorne i efikasne zdravstvene usluge. Ova profesija je od vitalnog značaja za zaštitu i poboljšanje zdravlja jer pomažući ljudima da upravljaju vlastitim zdravljem, sestre pružaju pristup i kontinuitet njege kada je to potrebno. One imaju važnu ulogu u radu s pacijentom. Uloga i obim prakse za medicinske sestre treba da se usmjeri na podršku optimalnog zdravlja za ljude svih starosnih dobi, upoznavanje nezaraznih bolesti i/ili komplikacija nezaraznih bolesti kroz promociju zdravlja, primarne, sekundarne i tercijarne prevencije, osnaživanje ljudi za samonjegu i za promjene zdravstvenog ponaša-

nja. Neke sestre moraju biti obrazovani stručnjaci u javnozdravstvenom radu i da sarađuju s drugim stručnjacima. Medicinske sestre čine najveću grupu zdravstvenih radnika u svim zemljama i oni su u sredini sigurne dostave visokokvalitetnih, efektivnih i efikasnih zdravstvenih usluga. Zdrava, dobro podržana, obrazovana i motivisana sestra poboljšava ishod liječenja. Medicinske sestre čine osnov kliničke zdravstvene radne snage te imaju centralnu ulogu u svim dijelovima zdravstvene zaštite. Postoji potencijal za poboljšanje kvaliteta zdravstvene zaštite ukoliko sestre rutinski koriste najbolje raspoložive dokaze u svojoj kliničkoj praksi. S obzirom na to da mnogi faktori koje medicinska sestra percipira kao prepreku za izvedbu dokaza na osnovu prakse (engl. evidence -based practice, EBP) leže na organizacionom nivou, važno je osmisliti i procijeniti djelotvornost modela za promjenu zdravstvene organizacije s ciljem uspješne upotrebe EBP-a među medicinskim sestrama. UMSTIB RS je u parku “Petar Kočić” u Banjaluci u periodu od 11 do 14 časova za građane grada Banjaluka organizovalo besplatno mjerenje ŠUKa, TT-a, RR-a i savjetovanje o zdravim stilovima života. Akcija je kod građana primljena sa odobravanjem, razumijevanjem, oduševljenjem. Naši sugrađani su pokazali iskreno zadovoljstvo što su imali priliku na omiljenom mjestu, u vrijeme svog odmora, dobiti zdravstvene usluge od medicinskih sestara i tehničara. Veliki broj sugrađana je izmjerio ŠUK; RR; TT, dobili su savjete kako da sačuvaju svoje zdravlje, šta da koriste u ishrani, savjet o važnosti fizičke aktivnosti, o higijeni, redovnoj kontroli itd. U toku akcije u prostorijama “Staklenca” su održana i dva stručna, edukativna predavanja na teme: • Šećerna bolest, prevencija, liječenje, terapija kod šećerne bolesti • Značaj pranja ruku u prevenciji bolesti. Pripremila: Mr sc. Živana Vuković-Kostić

Z D R A V S T V O

Udruženje porodica s problemom steriliteta “Bebe” iz Trebinja

Jubilej - pet godina postojanja - 50 beba! Pripremila: Snežana Misita

ma dana koje treba spomenuti i obilježiti, posebno kada su to dani koji nas podsjećaju da je: Vivere est militare! (Živjeti, znači boriti se!) A ovo što obilježavamo pet godina postojanja Udruženja porodica sa problemom steriliteta “Bebe” iz Trebinja je kratki sastanak na kome su članovi sabrali dobronamjerne ljude, rekli koju riječ o tom značajnom problemu, padu nataliteta, i utvrdili nastavak djelovanja - da se bore za nastavak života, da bude više kolijevki nego grobova i više krštenica nego umrlica, kako bi rekao veliki pjesnik Matija Bećković. Ima ljudi koji su razdužili i odbacili od sebe malu ljudsku sebičnost, uskogrudost i samoživost. Takve su u najvećoj mjeri članice ovog udruženja “Bebe”. Njihova predsjednica gospođa Snežana Misita, nakon što je riješila svoj problem i donijela na svijet blizance, nije se zatvorila da uživa samo u svojoj sreći, već ju je proširila učestvujući i rukovodeći ovim humanim i nadasve pleminitim udruženjem. One traže, zastupaju i mole pomoć i razumijevanje za sve one kojima je potrebna, uče druge da se sreća i dobrota podijeljena s drugim bezgranično uvećava. Prije pet godina četiri bračna para koja su na svojoj koži osjetila šta znači borba za proširenje porodice odlučila su da osnuju udruženje za pomoć porodicama koje se bore sa sterilitetom. Osnovali

su udruženje 25.3.2010. godine u Trebinju. To je humanitarna, nestranačka, nevladina, neprofitabilna organizacija koja na dobrovoljnoj osnovi okuplja porodice sa problemom steriliteta, stručne radnike i druge zainteresovane osobe i institucije radi njihovog angažovanja u rješavanju svih problema porodica u vezi sa sterilitetom. Danas udruženje broji 152 porodice sa teritorije istočne Hercegovine koje su shvatile da će udružene naći lakši put do rješenja svog problema. Njihova uzajamna podrška, medicinska i psihološka pomoć stručnjaka koje okuplja ovo udruženje je jedan od njegovih ciljeva. Materijalna pomoć parovima takođe je jedan od ciljeva i ona je pružana u nabavci lijekova i učešću u troškovima vantjelesne oplodnje.

Za proteklih pet godina mogu da se pohvale velikim uspjesima, a najveći su bebe kojih imaju 50. Pet godina postojanja udruženja - 50 beba! Svojim upornim radom doprinijeli su senzibilizaciji zajednice, što je rezultiralo odlukom o odobravanju drugog postupoka vantjelesne oplodnje o trošku Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske. Ovo je veliki korak za porodice koje se suočavaju sa problemom steriliteta, ali još nedovoljan. Znatan broj porodica nije ostvario potomstvo u ova dva pokušaja. Svjedoci smo da je često potrebno više pokušaja da bi se ostvario najveći san. Zahvaljujući trudu udruženja, razumijevanju grada Trebinja, lokalnih privrednika i kompanije ‘’Mtel’’ prije 16 mjeseci nabavljen je histeroskop za trebinjsku Opštu bolnicu, aparat neophodan u dijagnostici i liječenju ne samo steriliteta, već i drugih ginekoloških problema, koji je dostupan svim ženama istočne Hercegovine. Kroz više projekata podržanih od lokalne zajednice i donatora, prije svega ‘’Elektroprivrede Republike Srpske’’ i ‘’Hidroelektrana na Trebišnjici’’, kontinuirano se radi na senzibilizaciji društvene zajednice, edukaciji porodica, nabavci lijekova i ostvarivanju većih prava na lokalnom i republičkom nivou.

Z D R A V S T V O

U narednom periodu, uz nastavak zagovaranja da i treća vantjelesna oplodnja bude o trošku Fonda zdravstvenog osiguranja, entuzijaste iz udruženja boriće se da u gradskim i opštinskim budžetima predvide sredstva za podršku ovim porodicama. Povodom pet godina postojanja Udruženja porodica sa problemom steriliteta ‘’Bebe” iz Trebinja organizovana je edukativna javna tribina na temu ‘’Demografska slika Republike Srpske”. Predavači su bili eminentni stručnjaci koji su upozorili na negativan prirodni priraštaj i sve niži natalitet u Republici Srpskoj. Predavači su bili: prof. dr Sanja Sibinčić, prof. dr Nenad Babić, prof. dr Draško Marinković, kao i magistar psiholog Sanja Lončar. Prof. dr Sanja Sibinčić, profesor na Medicinskom fakultetu u Banjaluci, govoreći na temu ‘’Ženski sterilitet”, istakla je da je evidentan pad nataliteta već više godina unazad. ‘’Prema podacima Demografskog instituta Srbije, ukoliko se nešto ne promijeni na ovim prostorima po pitanju nataliteta biće upitan i opstanak nacije kroz 50 i više godina”, istakla je Sibinčićeva i dodala da je ovo jedan od gorućih problema.

Ona je rekla da se o ovoj temi mora mnogo više pisati i dati joj na značaju jer, kako kaže, treba raditi na poboljšanju nataliteta i rađanju većeg broja djece, dok se svi ostali problemi mogu rješavati usput. ‘’Političke strukture treba da preduzmu određene mjere po ovom pitanju, a ono što je kočnica svemu tome je finansijski momenat koji je u ovom trenutku prilično problematičan za čitavu Republiku Srpsku. Morate imati i sredstva, koja su potrebna za stimulaciju parovima koji žele da se liječe, pa za stimulaciju finansijski momenat je problematičan za čitavu RS, jer da biste preduzeli neke mjere za povećanje nataliteta parovima koji ima-

ju dvoje djece kako bi se uvećali za još bar jedno dijete potrebno je i niz drugih mjera. Zato političke strukture treba da se najozbiljnije pozabave problemom obezbjeđivanja sredstava za ovu namjenu i da aktivno rade na tome,” rekla je prof. dr Sanja Sibinčić, koja se prva počela i baviti problemima biološki potpomognute oplodnje u Republici Srpskoj, a iz njezine ordinacije ‘’Medico-S’’ iz Banjaluke, izašlo je više od šesto parova koji su dali svojim životima najpotpuniji smisao postojanja i ostvarili se kao roditelji. Prof. dr Draško Marinković, prorektor na Univerzitetu u Banjaluci, je istakao da su negativan prirodni priraštaj i smanjenje nataliteta dežurne teme kod nas, napominjući da je u posljednjoj godini sve manji broj rođene djece i da Republika Srpska ima najmanji broj živorođene djece u svojoj istoriji kao i najmanji broj stanovnika.

‘’Pojave koje limitiraju našu sveukupnu demografsku situaciju su nedovoljno rađanje, starenje stanovništva, prirodna populacija, emigracija mladih

radno sposobnih u inostranstvo”, rekao je Marinković i dodao da će se te pojave svakako u budućnosti odraziti na ukupne socioekonomske prilike u Srpskoj. Ističući da je najveći trenutni problem možda nezaposlenost, Marinković je naglasio da, prema statističkim podacima, u budućnosti to neće biti tako već da će problem biti nedostatak radne snage. Mr Sanja Lukač, klinički psiholog Zdravstvene ustanove ‘’Medico-S’’, govorila je o temi ‘’Psihološki aspekti prihvatanja dijagnoze steriliteta’’. Suočavanje sa bilo kojim saznanjem koje je negativno nosi sa sobom određene emocionalne, fiziološke i misaone posljedice u ponašanju. Postoje stvari i procesi o kojima ne razmišljamo smatrajući da su povjereni svima. Jedna od njih je roditeljstvo. Čovjek je biološki sklon i predisponiran za određena iracionalna uvjerenja, a kada se radi o našem reproduktivnom sistemu, onda to biva posebno naglašeno. Iz vjerovanja da je nagon za produžetkom vrste i potvrda sopstvenog postojanja, potvrda vrijednosti i ostvarenja svakog čovjeka, par na dijagnozu steriliteta reaguje neprijatnim i odmažućim reakcijama.

Taj proces se obično sastoji od tri faze i zahtijeva određeno vrijeme. Prva faza je neprihvatanje i poricanje postavljene dijagnoze. Budući da partneri imaju jedno uvjerenje, realnost koja im se nameće nije u skladu s njima. Ovo stanje obično se definiše kao šok i nevjerica i podrazumijeva emocionalne reakcije u intenzivnijem obliku kao što je ljutnja, razočarenje, bijes. U toj emocionalnoj buri, partneri gube smirenje, što ih još više udaljava od sposobnosti racionalnog razmišljanja i usmjeravanja na problem, a ne na emocionalno doživljavanje postojećeg problema. Druga faza u reagovanju na postavljenu dijagnozu je faza očaja kada se par smiruje od intenzivnih ispolja19

Z D R A V S T V O

vanja i neprihvatanja situacije, ali i dalje se ne usmjerava na konstruktivno i funkcionalno rješavanje problema i rada na njemu. U ovom procesu parovi izgube vrijeme koje im je neophodno za pravilan pristup problemu. Neprijatne emocije koje se javljaju jesu normalan i prirodan pratilac, ali u ovakvoj situaciji potrebno je praviti razliku između odmažućih i pomažućih neprijatnih

emocija. Odmažuće neprijatne emocije, poput razočarenja, ljutnje, bijesa, se prelivaju na druge aspekte i segmente života para. U tom slučaju, partneri se mogu udaljiti jedno od drugog, izgubiti na kvalitetu poslovnih odnosa, početi izbjegavati socijalne relacije. Za razliku od ovakvog stanja, neprijatne pomažuće emocije, kao što je tuga, pomažu da budete usmjereni samo na saopštenu

dijagnozu, a da ostali aspekti vašeg života ne trpe. Ukoliko se ovakav način razmišljanja ne osvijesti na vrijeme, par se samo udaljava od konstruktivnog načina rješenja problema . Tek nakon ove nastupa treća faza prihvatanja saopštenja dijagnoze steriliteta i par onda može početi racionalno i produktivno da radi na njemu. Problem koji se može javiti jeste vrijeme

koje ste izgubili, kao i ostali parametri vašeg opšteg zdravstvenog stanja koji se mogu posredstvom stresa, neprihvatanja i disfunkcionalnog reagovanja na dijagnozu pogoršati, što dodatno i sekundarno otežava proces ulaska u vantjelesnu oplodnju. Dosadašnja istraživanja koja smo radili pokazuju da postoje polne razlike u doživljavanju vantjelesne oplodnje

kao opcije i da su žene više usmjerene ka emocijama, a muškarci ka rješevanju problema. Takođe, u samom procesu postupka pacijenti više ispoljavaju anksioznost, dok nakon neuspjelog postupka pokazuju depresivne simptome. Zbog toga, da bismo se na najkvalitetniji način usmjerili na problem steriliteta i prihvatili ga potrebno je da, uz pomoć određenih psihoterapijskih tehnika, radimo na prihvatanju postavljene dijagnoze kao jedne faze u životu para. Na takav način postajemo saveznik sa dijagnozom steriliteta, a njen protivnik što može samo izazvati određene sekundarne probleme koji ometaju rad na primarnom problmu saopštene dijagnoze steriliteta.

Prof. dr Nenad V. Babić, profesor na Medicinskom fakultetu u Banjaluci, koji je deset godina bio nacionalni koordinator za reproduktivno zdravlje u Republici Srpskoj govorio je o zdravstvenom stanju reproduktivnog zdravlja stanovništva Republike Srpske. Ocijenio je da je stanje veoma ozbiljno, a problem pada nataliteta kao najznačajniji problem koji nas upozorava na angažman najšire društvene zajednice. Istakao je da je društvena zajednica imala sluha za demografske probleme, da je obezbijedila dvije procedure biološki potpomognute oplodnje koje plaća Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i da je zacrtano u programu Vlade Republike Srpske obezbjeđenje sredstava za još jednu proceduru biološki potpomognute oplodnje. Neophodno je uključivanje i lokalnih zajednica, što je i prihvaćeno u Trebinju i Bileći. Grad Trebinje i opština Bileća su jedini u istočnoj Hercegovini koji izdvajaju sredstva iz budžeta za pomoć porodicama sa problemom steriliteta. Ovo je kratka storija, podsjećanje s razlogom, jer jedan narod može nestati ako digne ruku na sebe ili od sebe, kako kaže Bećković, koji očito da brine o svome opstanku na najbolji način, i neka im je Bog na pomoći da se umnože i obože.

nđa S. Ilić u kontnuitetu je radionovinarka 35 godina. Nakon završetka studija Fakulteta političkih nauka Univerziteta u Beogradu, 1980. godine počela je da radi u programu tadašnje Radio Banjaluke na neodređeno vrijeme. Do danas je ostala odana ovom mediju. Nakon brojnih autorskih i uredničkih ‘’putovanja’’ u svim dijelovima programa, trenutno je u redakciji Složenih programa Radija RS. Potpisuje autorstvo i voditeljstvo na dvije emisije: zdravstveno-naučnoobrazovnu ‘’Higijena života’’, i naučnoobrazovnu ‘’Studiorum’’. Izdavaja ih kontinuitet u emitovanju i višedecenijsko opstajanje u programskoj šemi. Ipak, emisija ‘’Higijena života’’ je rekorder, jer upravo 21. maja ove godine imaće svoje ‘’počasno’’800. izdanje u programu Radija RS. Prema mišljenju Anđe S. Ilić, autorke ovog projekta, pravi jubilej će biti hiljadita emisija. A do tada, zanimljivo je otkriti: Zašto i zbog čega ste se opredijelili za ovakav profil emisije? - Zdravlje je najveće bogatstvo i nema cijenu. Ono je najveći prijatelj čovjeku. Njegovu suštinu moguće je dokučiti promjenom svijesti svakog od nas, a to je dugotrajan proces i najteži. Najveća prepreka je nizak nivo zdravstvene kulture stanovništva. Zbog toga je u konceptu emisije osnovni cilj podići taj nivo do samosvjesnosti o vlastitom zdravlju. Svaki sistem zdravstvene zaštite ima obavezu, ali je odgovornost pojedinačna. Zdravlje nam uzimaju sa svih strana. Izvana - socijalni faktori, unutra - nepravilna ishrana. Stoga nam je potrebna higijena života. Otuda izvire naziv moje autorske emisije. S druge strane, novinarska profesija me rano usmjerila na izvore zdravstvenog sistema. U institucionalnom ogledalu svojevremeno je to bila Složena organizacija udruženog rada ‘’Krajiško zdravstvo’’, potom Radna organizacija Medicinski centar Banjaluka, pa Univerzitetsko klinički centar, a danas Univerzitetska bolnica tog centra. Tada sam sarađivala i u zdravstveno profilisanim printanim medijima: novine ‘’Krajiško zdravstvo’’, osmislila i uređivala prve brojeve Biltena Kliničkog centra Banjaluka, uređivala rubriku iz zdravstva i socijalne zaštite u listu Crvenog krsta ‘’Humanost’’, zatim ‘’Rad i socijalna politika’’ ondašnjeg Centra za socijalni rad Banjaluka. Ima toga još, ali ostala sam do danas lojalna radiju. Ostali društveni angažman je samo dodatno uticao na čvrstinu mog profesionalnog digniteta. A kada se u svom

Z D R A V S T V O

Razgovor sa Anđom S. Ilić, autorkom projekta i izvršnom urednicom časopisa ‘’Medici.com’’

Osamsto emisija sa više od 2400 sagovornika Zdravstveno-naučnoobrazovna emisija ‘’Higijena života’’ u programu Radija RS

dvorištu osjećate suvereno, onda možete otvarati sva vrata za komunikaciju i preko njih stalno testirati, ali i preispitivati, vlastita mišljenja i uvjerenja. U tome je prednost radija kao medija. On vas brzo gradi, jer je brži i od interneta, ima snagu ‘’žive riječi’’ koja najefikasnije ubjeđuje ili sugeriše.Tu se uklapa ona priča nas novinara starije generacije, da onaj ko voli svoj posao ostaje na radiju, a onaj ko voli da se slika ide na televiziju. Kako ste uspjeli da održite kontinuitet i kvalitet emisije? - Medicina se brzo razvija, posebno zahvaljujući tehnološkom napretku. Tako je uvijek bilo materijala za sitan i krupni vez. Sitan unutar nacionalnog zdravstvenog sistema, krupan izvana u međunarodnim okvirima. Nove dijagnostičke i terapijske metode sve su više zauzimale ključno mjesto u emisijama. Taj iskorak su pratila izazovna traganja sa medicinskim autoritetima koji su bili najmjerodavniji da slušalačkom auditorijumu prenesu takva saznanja. Oni su

Anđa Ilić sa kćerkom Nastjom

mi bili glavna karika u održavanju kontinuiteta emisija. A kvalitet? To je zavisilo od izbora teme i sagovornika. Ako imate svjetsko ime iz neke od medicinskih grana ili vrhunskog zdravstvenog praktičara, to je dovoljno da i tema dobije na ekskluzivnosti. Danas se često, u mnogim profesionalnim oblastima, zloupotrebljava riječ ekspert. Nismo svjesni koliko je ona teška i opasna kada upliva u medijski prostor. Jer, tada vi zapravo preko tako predstavljenog izvora informisanja obmanjujete javnost. Kada saopštavate čovjeku nešto u vezi s njegovim zdravljem, uz takav pristup, vi rizikujete da ga odvedete u pogrešnom pravcu. Zbog toga izbor ‘’zdravstvenih eksperata’’ za emisiju ‘’Higijena života’’ kandiduju njihove međunarodno priznate reference. Za primjer ističem akademika prof. dr Vladimira Kostića, neurologa (novoizabranog predsjednika SANU) koji je više od 5000 puta citiran u stranim indeksiranim časopisima. S druge strane, imate onih koji to nikad nisu postigli, ali su izvrsni zdravstveni praktičari (uradili 8000 hirurških intervencija ili ostalih složenijih 21

Z D R A V S T V O

zdravstvenih pregleda.) Uvijek im pristupam sa nadahnutim poštovanjem. I lako mi je radititi razgovore s njima. Jer veliki ljudi su jednostavni, oslobođeni sujetnih manira i oholosti. Takvi me obogaćuju i daju energiju mojoj volji da radim na rađanju novih emisija. Toliko dugo, da poslije veterana - seniora, sada priču nastavljam sa juniorima. Poznato je da je medicinska struka i dominantno porodično naslijeđe. To mi dođe kao neki benefit u komunikaciji sa potencijalnim saradnicima. Po čemu se vaše emisije izdvaju u odnosu na ostale sa istom ili sličnom tematikom? - U granicama skromne pristojnosti i uvažavanja ostalih autora, dodala bih njihovu specifičnu autentičnost sa velikom dozom ekskluzivnosti. Nisam ‘’salonska novinarka’’. Idem na teren i ne odvajam se od snimača. Nekada je to bio uher, težak i do pet kilograma, a danas taj registrator zvuka može da stane u džep. Nakon poslednjeg rata, počeo se otvarati i zdravstveni sistem RS i BiH prema svijetu i svijet prema njemu. Banjaluka i ostali administrativni i univerzitetski centri postajali su i kongresni, domaćini brojnih naučnostručnih zdravstvenih skupova. U njihovom radu su učestvovala vrhunska imena iz svijeta medicinske nauke i njoj komplementarnih disciplina. Na otvaranje dođu predstavnici medija i isprate protokolarni dio koji kao dnevni događaj ostaje zabilježen u programu elektoronskih medija najduže tri minuta, a u printanim i na sajtu od nekoliko rečenica. Ja sam u tim kongresnim dvoranama, salama za predavanja, amfiteatrima prepoznala ogromni naučnostručni potencijal. Ostajući sa njima, sa svojim snimačem, birala sam sagovornike i na licu mjesta radila razgovore za emisiju ‘’Higijena života’’. Bilo mi je u početku samo teško pronaći neki mirniji kutak na svim tim mjestima, kako bih imala čist snimak. Dešavalo se da nas dežurne službe ne primijete, pa ostanem zaključana sa sagovornikom. Bilo je i biće takvih zanimljivih situacija, jer imate nekad i do 500 učesnika na takvim skupovima koji su obično i međunarodnog karaktera. Plenarni predavači, ili oni po pozivu, su najistaknutiji i imaju ‘’najjače teme’’. Prvo se usmjerim na njih. Uporna sam i ne odustajem. U toj živoj, neposrednoj komunikaciji, stalno sam jačala profesionalno samopouzdanje i bila ambasadorka Radija RS, odnosno Javnog servisa RT RS, kako je i ugravirano na mom snimaču i uvijek bilo dostupno oku svih onih 22

Anđa Ilić i dr Snežana Kutlešić, spec. pulmolog

s kojima sam radila razgovore. A to su, ponavljam, u većini, ugledni akademici, doktori medicinskih nauka, profesori sa prestižnih inostranih i nacionalnih univerziteta, zdravstvenih ustanova. Praktikujući takav pristup u kreiranju sadržaja za zdravstveno-naučnoobrazovne emisije ‘’Higijena života’’, mislim da su one jedinstvene ne samo u BiH, već i regionu. One su time postale, ne samo ogledalo ugleda moje matične medijske kuće RT RS, nego i riznica recenzentnog svjedočenja o zdravstvenom sistemu RS i BiH, ali i njegovoj insitucionalnoj i personalnoj afirmaciji i promociji u vremenu dužem od jednog vijeka. One su pokazale da postoje mostovi saradnje između različitih zdravstvenih sistema i da se tako može, u ovom haotičnom vremenu, još bolje graditi povjerenje u ‘’bijele mantile’’. A za oboljele da nada u ozdravljenje nije potrošena. Za kraj i nešto o nagradama, priznanjima. Šta Vam one znače i ima li neko na koje ste posebno ponosni? - Generalno, za mene su nagrade relativne. Čini mi se da se danas dodjeljuju da bi vam popunile neko mjesto u nekrologu. Ja ih više doživljavam kao razumijevanje za vaš trud i rad, kao podršku da se još više razmahnete, dok još to možete. Jer, tada ste u prednosti da taj potencijalni kvalitet zabilježenog znanja u ovakvoj elektronskoj formi, ostavite u naslijeđe budućim generacijama. Stoga mi je namjera, a to bi mi ujedno bila i najveća nagrada, da u dogovoru sa relevantnim zdravstvenim subjektima u Republici Srpskoj formiramo Medicinski arhiv, pravi hram za ove govorne emisije naučnoobrazovnog profila. S obzirom na personalni diskontinuitet u zdravstvenim politikama, koji nije samo karakteristika zdravstvenog sistema RS, izgleda da ću čekati na onih ‘’pet minuta’’. Priznanje

koje me najviše ispunjava i hrani moj ponos mi je stiglo i zauzelo neponovljivo mjesto, među ostalima je ‘’Priznanje koje život znači’’ od Udruženja dijaliziranih i bubrežnih bolesnika RS. Bila sam aktivna u Predsjedništvu ovog udruženja u vremenu kada je predsjednik bio pokojni Ljubomir Gajić. Čovjek - heroj, izuzetne energije, a više od 10 godina na vještačkom bubregu. Mislim da me to dodatno usmijerilo u Donorsku mrežu BiH za darivanje tkiva i organa u svrhu liječenja, čiji sam bila osnivač iz RS, zajedno sa agilnim doktorima urolozima Snježanom Miličević i Ivom Komljenovićem. Uradila sam i vizuelni izgled donorske kartice RS na kojoj je pisalo Legat života. Međutim, čestim personalnim promjenama u zdrastvenim sistemima RS i Federacije BiH, ovaj projekat nije zaživio u punom kapacitetu. Stoga i dalje čitamo o brojnim apelima za finansijsku pomoć za transplantaciju nekih od organa ili tkiva u inostranstvu. A mogli smo do sada, kao Hrvatska, da budemo u takvoj evropskoj porodici ‘’Evrotransplantu’’. Drage su mi nagrade od mojih sagovornika u vidu podrške ovakvom konceptu emisije. Mnogo je CD-ova sa logom RT RS, zahvaljujući njima, ostalo u privatnim ili institucionalnim kolekcijama širom svijeta. Korektna saradnja mora da se poštuje i čuva. Kada neko prihvati poziv za učešće u emisiji, vi ste mu domaćin i treba opravdati takvu ulogu. U nagradama volim simboliku koja dotiče životne vrijednosti. Jednu takvu, rekla bih najmoćniju, darovao mi je prof. dr Jovan Bukelić, ugledni neuropsihijatar iz Beograda, uz svoju kultnu knjigu ‘’Droga u školskoj klupi’’. U posveti je pisalo: Anđi S. Ilić da se drogira LJUBAVLJU. Ako bismo dalje nastavili priču, mislim da bi i snaga ove poruke izgubila smisao. Intervju je objavljen u ‘’Anteni’’, dodatku u dnevnom listu ‘’Glas Srpske’’ od 16-22. maja 2015.

linika za neurologiju UKC Tuzla u saradnji sa Udruženjem oboljelih od multiple skleroze i ove godine, nizom aktivnosti na klinici i u formi predavanja, aktivno se uključila u obilježavanje Svjetskog dana multiple skleroze. Svjetski dan multiple skleroze obilježava se zadnje srijede u mjesecu maju u više od 67 zemalja u cilju pružanja informacija javnosti o ovoj bolesti. Multiple skleroza je hronična, upalna, nezarazna, progresivna, multifokalna, demijelizirajuća, autoimuna bolest centralnog nervnog sistema (bijele mase mozga i kičmene moždine) koja se može manifestirati različitim neurološkim simptomima, kao što su pad vida na jedno ili oba oka, duple slike, poremećaja ravnoteže, problemima sa mokrenjem, slabosti u nogama i rukama, ispadima senzibiliteta te čitavim nizom drugih simptoma. Najčešće se javlja između 20-e i 40-e godine a rijetko ispod 15 i iznad 60 godina. MS se može pojaviti u bilo kom životnom dobu, a najčešće se javlja u trećoj ili četvrtoj deceniji, ima čak izračunata medijana to je 28 (28-a godina je najfrekventnija), pojasnio je prof dr.med.sci. Osman Sinanović, načelnik Klinike za neurologiju na konferenciji za novinare upriličenoj juče u povodu obilježavanja Svjetskog dana multiple skleroze. “Incidenca multiple skleroze, odnosno broj novooboljelih u toku jedne godine na 100. 000 stanovnika za područje Tuzlanskog kantona se kreće oko 2,5. Znači mi u toku jedne godine imamo negdje oko 10 do 12 novootkrivenih, odnosno novodijagnostikovanih pacijenata sa multiplom sklerozom. Prevalenca, odnosno broj oboljelih na 100.000 stanovnika se kreće oko 50 za područje Tuzlanskog kantona, što znači da mi pripadamo toj zoni visokog rizika za multiplu sklerozu”, rekla je prof. dr. med.sci. Mirjana Vidović. Uzročno liječenje multiple skleroze ne postoji, terapija, prvenstveno ako se misli na imunomodulatornu, jako je skupa, u pravilu to je terapija koja se aplicira pacijentima i oboljelima sve dok pacijent ima benefita od te terapije. Procijenjena godišnja terapija je oko 20.000-30.000 maraka, u zavisnosti od lijeka. Nama svi lijekovi nisu na dispoziciji, obzirom da su neki lijekovi u procesu registracije. Ono što je važno reći je da lijekovi koji se koriste najviše u tretmanu MS su interferoni, koji su zadnjih 20- tak godina u upotrebi i koji su dostupni i nama. Oni su registrovani

Z D R A V S T V O

Klinika za neurologiju UKC Tuzla, 27 Maj 2015

Svjetski dan multiple skleroze

u okviru Federalnog fonda zdravstvenog osiguranja, a mi imamo mogućnosti da naše pacijente, kandidiramo za te lijekove. Isto tako mi moramo reći da tretman interferonom ili bilo kojim drugim imunomodulatornim lijekom, ne znači da neko ko ima MS treba da bude i tretiran tom terapijom. Stvar je u tome da postoje isključivo i samo medicinski kriteriji kada mi možemo pretpostaviti da bi pacijent mogao imati koristi od te terapije, istakao je u svom obraćanju dr. Adnan Burina, mr. med. sci. Ispred Udruženja oboljelih od multiole skleroze prisutnima se obratila Va-

hida Hajdarbegović, sekretar Udruženja. “Udruženje obojelih od multiple skleroze je osnovano 2003. godine kao nevladina neprofitna organizacij koja okuplja i pomaže osobama oboljelim od ove bolesti i broji oko 300 članova. Već dugo godina bolujem od multiple skleroze i uz pomoć porodice, doktora i prijatelja uspješno se borim sa ovom bolešću.“ O značaju i ulozi medicinske sestre u dijagnostici, liječenju i podršci oboljelim od multiple skleroze govorila je dipl.med.sestra Alma Vuleta, glavna sestra Klinike za neurologiju.

Pod jedinstvenim i iznimno snažnim motom „Ne znamo koliko smo jaki, dok nam snaga nije jedini izbor koji imamo“na zagrebačkom Bundeku je 27.svibnja, uz Svjetski dan multiple skleroze, u organizaciji Građanske inicijative MS TIM Hrvatska, na ideju novinarke Mirjam Jukić i brojnih drugih oboljelih kolega iz medija, uz pomoć vinkovačke udruge osoba s invaliditetom „Bubamare“ i Saveza društava multiple skleroze Hrvatske, organizirana globalno poznata akcija „MS WALK“. Za MS su hodali i članovi slavonskobrodske i novogradiške Udruge multiple skleroze, ali i predstavnici Unitas web radija 23

Z D R A V S T V O

inistarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske organizovalo je pres konferenciju posvećenu svjetskom danu borbe protiv pušenja koji se još od 1987. svake godine obilježava 31. maja. Ovogodišnji moto Svjetske zdravstvene organizacije u borbi protiv pušenja jeste zaustavljanje nezakonite trgovine duvanskim proizvodima. Viši stručni saradnik za javno zdravstvo u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić rekao je da pušenje predstavlja jedan od najvažnijih faktora rizika za zdravlje čovjeka i mora se suzbijati ne samo kroz aktivnosti Ministarstva zdravlja, već i svih drugih ministarstava i institucija jedne zemlje. “U Republici Srpskoj 2004. godine usvojeni su zakoni koji se odnose na zabranu pušenja na javnim mjestima, zabranu prodaje duvanskih proizvoda licima mlađim od 18 godina i zabranu reklamiranja i sponzorisanja duvana i duvanskih proizvoda, čija je primjena imala dobar efekat na smanjenje prevalencije broja pušača”, rekao je dr Šeranić. Prema njegovim riječima, ovi zakoni su značajno doprinijeli smanjenju broja pušača u Republici Srpskoj, ali da je potrebo dodatno raditi kako ne bismo dobili nove pušače, posebno među mladima. On je dodao da je Ministarstvo uključeno u aktivnosti projekta “Smanjenje faktora rizika za zdravlje u BiH”, kojim planira da dodatno analizira efekte navedenih zakona i da na osnovu toga, u skladu sa najnovijom direktivom EU u ovoj oblasti iz 2014. godine, izradi prijedlog novog dokumenta koji bi unaprijedio borbu protiv pušenja. Nacionalni koordinator za kontrolu duvana pri Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Srpske dr Darko Marković je rekao da je pušenje, pored alkoholizma, jedna od najčešćih zavisnosti. Oko 80 odsto svih pušača počinje da puši prije sedamnaeste godine života, zbog čega najvažniji zadatak predstavlja sprečavanje mladih da počnu da konzumiraju ove proizvode. “Sagorijevanjem duvana, stvara se 4000 štetnih sastojaka, od kojih su 45 izrazito kancerogeni, a u ljudskom organizmu ne postoji nijedan sistem koji nije napadnut štetnim posljedicama pušenja. Dokazano je da su tumori gornjeg respiratornog sistema u preko 80 odsto slučajeva uzrokovani pušenjem”, upozorio je Marković. On je dodao da je, prema rezultatima istraživanja među školskom djecom 24

Svjetski dan borbe protiv pušenja

starosti od 13 do 15 godina, koje su Ministarstvo i Institut za javno zdravstvo završili krajem januara, učestalost pušenja u ovoj populaciji 7,9 odsto. “Imamo smanjenje procenta muškaraca među pušačima, ali postoji trend povećanja broja djevojčica koje konzumiraju duvan, što je prisutno u cijelom svijetu”, rekao je Marković. Nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti pri Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Duško Vulić rekao je da godišnje od posljedica pušenja u svijetu umre 4,9 miliona ljudi, dok je među oboljelima od kardiovaskularnih bolesti kod nas faktor rizika od pušenja 40 odsto. “Praćenjem oboljelih od koronarnih bolesti, gdje se analizira njihovo stanje nakon preležanog infarkta miokarda, utvrdili smo da svega osam odsto pacijenata ostanu pušači, što je značajno dobar procenat”, rekao je Vulić. On je dodao da će se implementacijom projekta Svjetske banke “Smanjenje faktora rizika za zdravlje u BiH” koji finansira Švajcarska agencija za razvoj, a implementira Svjetska banka u BiH zajedno sa nadležnim ministar-

stvima, poboljšati postojeći zakoni koji regulišu oblast borbe protiv pušenja, a posebno promocija zdravlja i zdravstveno prosvjećivanje mladih. “Ovaj projekat doprinijeće ne samo da imamo zakone, već i da se napravi jedan operativni plan ne samo za pušenje kao faktor rizika, već i za druge faktore koji dovode do hroničnih nezaraznih bolesti”, rekao je Vulić. Predstavnik Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske dr Stela Stoisavljević je rekla da će se u naredne dvije godine intenzivirati aktivnosti ove institucije u borbi protiv pušenja. Ona je za jun i jul najavila terenski dio istraživanja faktora rizika za masovne nezarazne bolesti u 1500 domaćinstava u Banjaluci, Doboju i Trebinju, koje će se ove godine odnositi na pušenje, upotrebu alkohola, pravilnu ishranu i fizičku aktivnost. “Istraživanje će biti fokusirano na dobijanje informacija o upotrebi duvana i duvanskih proizvoda, izloženosti duvanskom dimu, ali i informacija od stanovništva o mjerama koje mogu pomoći da se prevalenca, odnosno broj pušača smanji”, rekla je Stoisavljevićeva.

Z D R A V S T V O

Edukacija polaznika na kratkom kursu

Kontrola infekcije u stomatološkim ambulantama Pripremio: Aljoša Đudurović

Potpisan ugovor između IZJZ RS i Veterinarskog instituta „Dr V. Butozan”

Naučnoobrazovna i stručna saradnja

D U

saradnji sa Komorom doktora stomatologije RS, Centar za zdravstveni menadžment Instituta za javno zdravstvo od maja 2015. godine započeo je sa realizacijom edukacije o kontroli infekcija u stomatološkim ambulantama. Potreba za obukom proizlazi iz zahtjeva Standarda za sertifikaciju stomatoloških ambulanti i Standarda za sertifikaciju specijalističkih stomatoloških ambulanti, predviđenih Zakonom ozdravstvenoj zaštiti. Ova edukacija uključuje opšte principe kontrole infekcije, obuku o prevenciji infekcija virusima koji se prenose putem krvi i profilaksi u slučaju izlaganja takvim virusima, kao i obuku o procesu dekontaminacije. Jednodnevnu obuku izvode specijalisti epidemiologije i higijene iz Instituta za javno zdravstvo. Edukacija je namijenjena svim doktorima stomatologije i stomatološkim asistentima u privatnim stomatološkim ambulantama koji ulaze u proces pripreme za obaveznu sertifikaciju. Predviđeni sadržaji biće obrađeni kroz direktan rad s polaznicima obuke, koji će se sastojati od (1) predavanja sa video-prezentacijama, tokom kojih će biti izloženi osnovni principi iz oblasti kontrole infekcija i (2) diskusije sa polaznicima, tokom koje će biti raz26

motrena postojeća praksa u njihovim ambulantama. Sve edukacije se organizuju regionalno, po principu geografske blizine. Na osnovu pristiglih prijava polaznika, do sada je planirana realizacija edukacije za sedam grupa od po 30-40 polaznika na lokacijama: Lokacija

Datum

Banjaluka 22.5.2015. Banjaluka 29.5.2015. Prnjavor

30.5.2015.

Banjaluka 5.6.2015. Banjaluka 12.6.2015. Prijedor

13.6.2015.

Bijeljina

20.6.2015.

Mjesto održavanja Amfiteatar Instituta Amfiteatar Instituta Sala Kulturnog centra Amfiteatar Instituta Amfiteatar Instituta Sala Bolnice Prijedor Sala Doma zdravlja Bijeljina

Institut za javno zdravstvo – Centar za zdravstveni menadžment će organizovati obuke i na drugim lokacijama na teritoriji cijele Republike Srpske o čemu će potencijalni polaznici biti obaviješteni putem Komore doktora stomatologije RS.

irektor Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske Miodrag Marjanović i direktor Veterinarskog instituta “Dr Vaso Butozan” Drago Nedić potpisali su 22. 5. 2015. Ugovor o naučnoobrazovnoj i stručno-tehničkoj saradnji, čijem potpisivanju je prisustvovala i pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Amela Lolić. Marjanović je rekao da instituti međusobno sarađuju ne samo kada je riječ o liječenju bolesti koje su zajedničke ljudima i životinjama, već i kada je riječ o proizvodima koji utiču na zdravlje. “Zajedničko djelovanje instituta biće u smislu značajne prevencije i djelovanja za bilo koju bolest koja se pojavi na prostorima Srpske. Ova saradnja je bitna i kada je riječ o laboratorijama i novim metodama koje treba da uvodimo, gdje će dva instituta zajedno dogovarati određene metode”, rekao je Marjanović novinarima nakon popisivanja ugovora. Nedić je izjavio da na globalnom planu postoji potreba za boljom saradnjom institucija koje se bave zdravljem ljudi i životinja, prije svega u razmjeni informacija i prevenciji. “Počeli smo razmjenu informacija o pojavi zoonoza i patogena koji mogu da budu preneseni sa životinja na ljude i obratno da bismo spriječili moguće pojave takvih bolesti na našim prostorima”, rekao je Nedić. On je dodao da je ugovorom predviđena i saradnja u akreditovanim metodama, zatim pristupima u rješavanju određenih problema na jedinstven način, zajedničko djelovanje u projektima i rješavanju problema koji se pojavljuju na prostoru Srpske. Prema njegovim riječima, na području Srpske ima nekoliko bolesti koje su problem u kontinuitetu, kao što je bruceloza, koja je imala najveći negativni efekat 2008. godine. “Tada je uveden program masovne vakcinacije. U posljednje vrijeme je bilo određenih propusta u čitavom tom radu, tako da se bruceloza na pojedinim prostorima ponovo pojavljuje što predstavlja obavezu nadležnih da hitno reaguju”, rekao je Nedić i dodao da ima i drugih zoonoza, poput kju groznice, tuberkuloze i trihineloze.

Novosti iz UB KC Banja Luka

Z D R A V S T V O

Regionalna anestezija u oftalmohirurgiji

Peribulbarni i Van Lindt blok

Klinici za anesteziju i intenzivno liječenje izvodi se tehnika regionalne anestezije peribulbarni blok sa blokovima perifernih grana facijalisa za inervaciju oka. Ova tehnika anestezijom, akinezijom i analgezijom omogućava izvođenje operacija u oftalmohirurgiji. Tehnika se primjenjuje kako bi se izbjegle moguće neželjene komplikacije tokom opšte anestezije i skratio period boravka pacijenata na bolničkom liječenju. S otkrivanjem lokalnih anestetika (prvo npr. kokaina 1884. godine, zatim prokaina, lidokaina, tetrakaina te novijih anestetika: bupivacaina, ropivacaina) započela je njihova primjena kroz topikalnu, subtenon, retrobulbarnu i peribulbarnu anesteziju. Od velike važnosti

sklopu edukacije za samostalno izvođenje operativnih laparoskopskih operacija, ljekari Klinike za ginekologiju i akušerstvo Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka, pod mentorstvom prim. dr med. Branka Cvjetičanina iz Univerzitetskog kliničkog centra Ljubljana, po prvi put su izveli laparoskopski asistiranu radikalnu histerektomiju. Riječ je o zahvatu koji podrazumijeva „zlatni standard“ u hirurškom liječenju karcinoma grlića materice u početnim stadijumima bolesti (FIGO I B1-II A). Prvu laparoskopsku radikalnu histerektomiju uradio je Querlou 1991. godine, a nakon toga ovaj operativni zahvat postaje rutinski u mnogim ginekološko-onkološkim centrima. Cilj uvođenja nove operativne procedure je ostvarenje najboljeg mogućeg uspjeha liječenja, uz minimum komplikacija. Na taj način se intraoperativno 28

je izabrati tehniku koja će obezbijediti bezbolnost i akineziju za vrijeme oftalmohirurške operacije sa što manje komplikacija i neželjenih efekata. U Univerzitetskoj bolnici Klinički centar Banjaluka od marta 2012. godine ovu tehniku počeo je rutinski da primjenjuje specijalista anestezije sa reanimacijom dr Mile Milanović. Tad je urađena operacija u vitroretinalnoj hirurgiji kod mladog visokorizičnog pacijenta (ASA IV) u vremenskom trajanju od 3h i 15 minuta, bez intraoperativnih i postoperativnih anestezioloških komplikacija. U posljednjih šest mjeseci ovom tehnikom su uspješno urađene različite oftalmohirurške operacije kod 55 pacijenata. Preporučuje se pacijentima srednje i starije životne dobi koji boluju od pratećih sistemskih oboljenja (npr. dijabetičari sa svim mogućim komplikacijama, hipertenzija, koronarna bolest, slabost srca, CV i neurološka oboljenja, HOBP, emfizem pluća, hronična renalna insuficijencija, reumatske i metaboličke bolesti, enzimopatije). Od velikog značaja za intraoperativnu saradnju i konačan

Klinika za ginekologiju i akušerstvo

dobar ishod je i informisanost pacijenta o samoj vrsti anestezije koja će se primijeniti, preoperativnoj sedaciji, tehnici izvođenja i mogućim komplikacijama i postoperativnim preporukama. Prednost primjene ove anestezije je da pruža dobru postoperativnu analgeziju, akineziju (mirno oko kako bi operater kvalitetno uradio operaciju), veću sigurnost za pacijenta zbog pratećih bolesti, minimalan uticaj na intraokularni pritisak, vrlo rijetko postoperativno mučninu i povraćanje, bolesnik se može operisati iako nije natašte, mada se preporučuje zbog eventualne konverzije u opštu anesteziju, manje krvarenje, manji rizik plućne embolije i puno veću kardiovaskularnu stabilnost, manje promjene u biohemijskim nalazima krvi, manje izražena postoperativna uznemirenost i analgezija i, na kraju, jeftinija tehnika anestezije. Primjena ove tehnike nije poželjna kod pojedinih pacijenata kao što su djeca, mentalno hendikepirani, gluhonijemi, pacijentaa sa drugih govornih područja zbog jezičke barijere jer pokrivanje glave izaziva neugodan osjećaj i pacijentov strah. Takođe, nije pogodna za traumu oka, dakriocistostomiju i hirurgiju otvorenog oka. Stoga je neophodna dobra preoperativna priprema, dobro poznavanje funkcionisanja autonomnog nervnog sistema, refleksnih lukova u sklopu okulokardijalnog, okulorespiratornog, okuloemetičkog refleksa, mehanizma djelovanja lijekova i njihovih nuspojava kako bi se eventualne komplikacije prevenirale ili riješile.

šak hirurškog potrošnog materijala i kod pacijenata se postiže brži oporavak sa smanjenjem incidence komplikacija. Laparoskopski asistirana radikalna histerektomija bi trebalo da postane rutinska operacija u našoj Klinici i da zamijeni invazivnije operativne zahvate. Operativni zahvat je protekao uredno, a na taj način je još jednom potvrđena naša spremnost da, radeći ovako složene zahvate, stanemo u red sa renomiranim ginekološkim ustanovama iz okruženja koje uspješno obavljaju ovu vrstu operativnih zahvata. Tim ljekara iz Klinike za ginekologiju i akušerstvo, koji pod mentorstvom prim. dr med. Branka Cvjetičanina prolaze edukaciju iz laparoskopskih zahvata koji do sada nisu rađeni, čine: mr sc. med. Miroslav Popović i dr med. Andrii postoperativno smanjuje gubitak krvi, ja Baničević iz Ginekološko-onkološkog pacijent osjeća manju bol, skraćuje se operativnog odjeljenja sa poluintenzivboravak u bolnici, smanjuje se utro- nom njegom.

Novi operativni laparoskopski zahvat

Z D R A V S T V O

IATROPOLIS PROFILE IATROPOLIS Medical Group, Atina Tel: 211 996 9000 Fax:2119969099 Email: info@magnitiki.gr http://iatropoli.gr

ATROPOLIS Medical Group iz Atine je jedinstveni privatni medicinski centar koji spaja neinvazivnu modernu metodu lečenja raka koristeći vrhunsku tehnologiju. Medicinski centar je osnovan 1986. godine u Atini gde je po prvi put uvedena upotreba MRI skenera koji je mnogo godina bio jedan-jedini u Atini. Medicinski centar IATROPOLIS Medical Group koristi najnovije metode lečenja radijacijom kao što su: Tomoterapija (TomoTherapy) predstavlja novu tehnologiju u zbrinjavanju pacijenata. TomoTherapy sistem omogućuje da se, kao nikada do sada, precizno „gađaju“ obolela tkiva i da se količina zračenja koja dopire do zdravih delova smanji na minimum. U uređaju je iskombinavano više postojećih tehnologija kako bi se omogućilo da tehničari koji obavljaju zračenje mogu precizno da odrede položaj tumora i da u realnom vremenu na monitoru imaju njegovu sliku. Sistem „sočiva“ za usmeravanje zračenja je tako projektovan da se zraci mogu vrlo precizno usmeravati, ali i određivati njihov intenzitet. Cyber nož (Cyberknife) je prvi i jedini robotički radiohirurški sistem, dizajniran za lečenje raka u celom telu, sa milimetarskom preciznošću. Zahvaljujući ovom sistemu, kancerogene oblasti 30

u mozgu i širom tela mogu biti lečene visokim dozama zračenja. Normalno tkivo je sačuvano na maksimalnom nivou od efekta radijacije. Pri tretmanu se koristi kompjuterski kontrolisani robot koji okreće uređaje oko pacijenta kao da plešu i obavlja lečenje primenom zračenja iz stotine uglova. Cyber nož se sastoji od podsistema koji su prethodnica mnogim naprednim visokim tehnologijama. Cyber nož, koji je u stanju da odredi mesto tumora pod vođstvom sistema snimanja, je veoma precizan kompjuterski kontrolisan sistem robota i moderan sistem robotskog pozicioniranja pacijenta. Svi ovi sistemi olakšavaju lečenje tumora visokom preciznošću. Medicinski centar IATROPOLIS Medical Group je jedini u Grčkoj koji koristi najnoviji model Cyber noža kompanije ACCURAY. Naša klinika nudi najbolje uslove za lečenje pacijenata kao i najpristupačnije cene. Naša misija je da dosledno i uporno radimo na postizanju rezultata. Cilj nam je da budemo referentna grupa medicinskih kompanija u dijagnozi, a neinvazivni tretman lečenja raka u Grčkoj je jedan od najboljih u svetu. Ovo se može postići pomoću stalne edukacije i obuke našeg kliničkog osoblja i zdravstvenih radnika koji se stalno stručno usavršavaju.

yber nož je prvi i jedini robotički radiohirurški system, dizajniran za lečenje raka u celom telu sa milimetarskom preciznošću. Zahvaljujući ovom sistemu, kancerogene oblasti u mozgu i širom tela mogu biti lečene visokim dozama zračenja. Normalno tkivo je sačuvano na maksimalnom nivou od efekta radijacije. Pri tretmanu se koristi kompjuterski kontrolisani robot koji okreće uređaje oko pacijenta kao da plešu i obavlja lečenje primenom zračenja iz stotine uglova. Cyber nož se sastoji od podsistema koji su prethodnica mnogim naprednim visokim tehnologijama. Cyber nož, koji je u stanju da odredi mesto tumora pod vođstvom sistema snimanja, je veoma precizan kompjuterski kontrolisan sistem robota i moderan sistem robotskog pozicioniranja pacijenta. Svi ovi sistemi olakšavaju lečenje tumora s visokom preciznošću. Koji su uslovi lečenja? Cyber nož je odobren od strane FDA za lečenje tumora i lezija bilo gde u telu kada je terapija zračenja prikladna. Kako bilo, pacijenti treba da se konsultuju sa svojim lekarom da li je ovaj pristup lečenju pravi za njih. Uslovi u kojima se može lečiti Cyber nožem uključuju: • Primarni i metastazirani tumori mozga • Rak kičme • Tumori kičmene moždine • Tumori mekog tkiva (pluća, bubrega, jetre, pankreasa) • Akustički neuromi • Meningiomi i lobanja – osnovni tumori • Tumori hipofize • Periodični i rezidualni tumori • Areteriovenske malformacije (AVMs) • Funkcionalni poremećaji, kao što su neuralgije trigeminusa Koje su prednosti Cyber noža? ■■ Bezbolno lečenje Nema bola sa lečenjem Cyber nožem radiohirurškog sistema. ■■ Bez okvira Sposobnost Cyber noža da ispravi kretanje pacijenta i u toku tretmana eliminiše bol i neugodnosti povezane sa krutim okvirom za glavu, korišćenim sa drugim stereotaktičkim tehnikama. ■■ Puna sposobnost tela Jedinstveni dizajn Cyber noža

Z D R A V S T V O

omogućava lečenje tumora ili lezija u celom telu, i potpuno je novi pristup za radiohirurgiju. Lečenje zračenjem se može usmeriti na meka tkiva kao što su pluća, jetra, bubrezi i drugi organi, kao i mozak i kičma. ■■ Lečenje vanbolničkih pacijenata Lečenjem Cyber nožem u velikoj meri smanjuje rizik od komplikacija i dužeg vremena oporavka povezanih sa tradicionalnom operacijom. Cyber nož takođe može da obavlja „organizovanu“ radiohirurgiju – gde je ukupna doza zračenja podeljena u dve do pet manjih doza tokom nekoliko dana. Ovo je posebno korisno za lečenje velikih tumora ili onih blizu osetljivim oblastima, obezbeđujući bolje onkološko zračenje na okolna tkiva. Posle tretmana, većina pacijenata može da se vrati kući i nastavi sa svojim redovnim aktivnostima. Tehnike koje se koriste u primeni onkološkog zračenja: SRT / SRS: Stereotaktička radiohirurgija (SRS), koja se može objasniti kao lečenje određenog cilja pomoću koordinata, odnosi se na potpuno uništenje tumora u jednoj sesiji pomoću visokih doza zračenja nakon određivanja 3D koordinata cilja. Kada se ova terapija primenjuje u više od jedne sesije (obično 3 – 5 sesija), imenuje se kao steS.K. reotaktička radioterapija (SRT).

CYBER NOŽ

Z D R A V S T V O

labovidost ili ambliopija (engl. lazy eye - lijeno oko, lat. amblyopija) je senzorni poremećaj koji nastaje zbog nemogućnosti razvoja vidne oštrine na jednom ili oba oka, bez oftalmoskopski vidljivog uzroka. Učestalost ambliopije u opštoj populaciji varira od 2-6%, zavisno od rezultata različitih epidemioloških studija. Uzrok ambliopije može biti svaki poremećaj koji ne dozvoljava formiranje jednako izoštrenih slika u oba oka

Slabovidost ili ambliopija i sprovođenje adekvatnog signala do vidnog centra u kori velikog mozga. Najčešći uzrok ambliopije su: anizometropija (različita dioptrija između očiju) u 50% slučajeva, strabizam (razrokost) u 19% slučajeva te istovremeno prisustvo i strabizma i anizometropije u 27% slučajeva. Zbog nedovoljne izoštrenosti slike na ambliopnom oku dolazi do “ignorisanja” takve slike u mozgu i samim tim do zaostajanja u učenju vida. Treba napomenuti da drugo oko ima normalnu vidnu oštrinu. Postoje dvije vrste ambliopije: funkcionalna i organska. Kada se na slabovido oko stavi odgovarajuće korekciono sočivo njime se ne može ostvariti normalna vidna oštrina, mada pri tome ne postoje organske promje-

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

ne na samom oku kojima bi se mogla objasniti slabovidost. To se naziva funkcionalna ambliopija. Organska ambliopija predstavlja slabovidost koju možemo objasniti patološkim promjenama na samom oku. Kako se vid uči od rođenja i sama ambliopija se može javiti u periodu od rođenja do sedme-osme godine života. Ako se uzrok ambliopije javi ranije time će i razvoj vidne oštrine biti više zahvaćen. Kod novorođene djece preporuka je da se uradi test prosvjetljavanja te ukoliko se tim testom ne dobije crveni refleks sa očnog dna potrebno je dijete odmah uputi na dodatnu dijagnostiku oftalmologu kako bi se dijagnostikovao uzrok bijele pupile (leukokorije). Ovim skriningom se naj-

Z D R A V S T V O

češće može otkriti urođena katarakta ili neki problem vezan sa razvojem retine i staklastog tijela. Takođe, ukoliko se posumnja na skretanje jednog oka (ili naizmenično oba) pomoću testa pokrivanja jednog pa drugog oka otkriva se da li dolazi do pomjeranja oka unutra ili ka vani. Uz pomoć svjetlosnog refleksa sa zjenica može se brzo otkriti nepravilan položaj očiju. Kod nešto starije djece potrebno je uraditi i određivanje vidne oštrine te drugi pregledi koji služe objektivizaciji promjena da bi se donijela adekvatna odluka o načinu liječenja. Slabovidošću se obično bave ljekari oftalmolozi koji su se specijalizirali za strabizam. Što se prije uoče promjene vezane za poremećaj položaja očiju i slabovidost veći je uspjeh liječenja. Zbog toga je neophodno uraditi skrining vidne oštrine kod svakog djeteta u dobi od tri godine bez obzira na to da li se vidi ili ne vidi razrokost. Takva vrsta skrininga se kod nas, nažalost, ne radi sistematski zbog čega se kod velikog broja djece slabovidost otkrije tek prilikom sistematskog pregleda za upis u školu. Liječenje se u osnovi sastoji od upotrebe jednostavnih postupaka i ima za cilj natjerati slabovido oko da se više koristi na način što će se vodeće oko privremeno zatvoriti ili zamagliti. Svakako da je važno da oba oka dobiju odgovarajuću optičku korekciju. Istovremeno, važno je da roditelji pokažu dovoljno strpljenja sa djetetom koje neće biti presrećno što mu se zatvara oko kojim bolje vidi i koje će na različite načine pokušavati da skine zastor sa toga oka. Zato se kaže da je liječenje slabovidosti zajednički poduhvat roditelja i strabologa. Različita dioptrija se obično koriguje naočarama, mada kod neke djece mogu da dođu u obzir i kontaktna sočiva. Laserska korekcija različite dioptrije je moguća, iako ne postoji konsenzus da li je to razuman način rješavanja ovakvog problema kod male djece. Ovi terapijski postupci, ako se primijene u ranoj dobi, imaju veći uspjeh od drugih terapijskih postupaka koji se sastoje od različitih pleoptičkih vježbi.

Z D R A V S T V O

ajjednostavniji odgovor na ovo pitanje bio bi da svaki čovjek treba da se bavi onim što ga najviše interesuje, što voli. To zbog toga jer se pretpostavlja kako će onaj koji nešto voli, učiniti sve da to i ostvari. Ne zaboravimo, primarni cilj je – vježbati. No, da bi se provelo ono što se voli, nije dovoljno samo željeti, već treba i znati. A da bi se nešto znalo, naučilo, potrebno je uložiti napor i vrijeme i to veći napor i duže vrijeme što je neka djelatnost kompleksnija. Odraslom čovjeku često nedostaje motiva da nešto nauči, pogotovo ako mora dugo učiti, pa je to često razlog mnogima da ne vježbaju. Sasvim pogrešno! Upravo zbog toga su jako važni napori i želje stručnjaka fizičke kulture da svaki čovjek tokom mladosti usvoji barem elementarna motorička znanja iz nekih sportskih aktivnosti i formira navike redovnog vježbanja. Ali, kao što je već istaknuto, mnogi ljudi iz najrazličitijih razloga nisu imali tu sreću. Naprotiv, dio ljudi tokom školovanja zbog nesrećnih okolnosti čak i zamrzi fizičko vježbanje. Bez obzira na razloge, smatramo odgovornima sve koji do takvog stanja dovode, umjesto da se razvija ljubav za vježbanje i spoznaja o njegovoj korisnosti. Navedene misli zaslužuju određeni komentar s aspekta odraslog stanovništva. Hoće li neka osoba redovno vježbati ili ne, ne bi smjelo biti toliko uslovljeno prijašnjim znanjem o nekoj konkretnoj aktivnosti, koliko uvjerenjem o važnosti vježbanja za lično zdravlje. Utoliko više što dobar dio aktivnosti nučen u mladosti nije odgovarajući za odraslo stanovništvo. U vezi s time neka ispitivanja su pokazala kako u našoj populaciji sa starošću opada broj poklonika borilačkih sportova, pa čak i interes za kolektivne sportske aktivnosti, a da raste interes za tzv. cikličke aktivnosti, koje je moguće pravilno dozirati i za koje ne moraju postojati neki specijalni uslovi. Naime, treba imati u vidu da je neke aktivnosti naprosto nemoguće provesti ako ne postoje primjereni materijalni uslovi ili ako ne postoji dovoljan broj članova, odnosno zainteresovanih za određeni sport da bi se mogla formirati grupa. Konkretno, ako je neko u mladosti naučio i voli fudbal, košarku, rukomet, odbojku i slične, tzv. grupne aktivnosti, a nema partnere, on svoju želju za bavljenje tom igrom ne može realizovati. Najgora varijanta je ako se zbog toga prekine s vježbanjem ili definitivno odustane od vježbanja. Gdje je rješenje? 34

Sportska rekreacija

Sport i

Šta vježbati

Doc. dr Radomir Zrnić, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Banjaluka

Danas postoje izuzetno povoljni uslovi vježbanja koji ne zavise od vremenskiih uslova, a ni od drugih osoba, tzv. partnera, a kojima se izuzetno dobro mogu postići svi navedeni ciljevi, odnosno, globalno rečeno, očuvanje i unapređenje zdravlja u najširem smislu te riječi. Spomenuto je kako vježbanje kod odraslog stanovništva mora biti usmjereno, prije svega, na regulaciju tjelesne težine, redukciju masnog tkiva i povećanje mišićne mase, na repetitivnu snagu, pokretljivost zglobova i razvoj funkcionalnih sposobnosti. Pritom svaka tjelesna aktivnost mora biti protkana zadovoljstvom kako bi se maksimalno uticalo i na tzv. psihičko zdravlje čovjeka. Jasno je da će aktivnosti u grupi, kada god to bude moguće, imati prednost pred individualnim, jer pomažu ostvariti tako

tom stanu uz pomoć video-sredstvaa. Nabrojane aktivnosti su dragocjene i nezamjenljive za svo odraslo stanovništvo oba pola kada je cilj vježbanja povećanje funkcionalnih sposobnosti i regulacija sveukupnog organizma. Da bi se, međutim, ostvarili i drugi navedeni ciljevi vježbanja, ovim djelatnostima je uvijek nužno dodati i vježbe repetitivne snage, koje su važne za oblikovanje mišićne mase, vježbe fleksibilnosti, kojima će se povećati pokretljivost zglobova, a na kraju su uvijek dobrodošli i zahvati samomasaže.

potrebnu socijalnu komunikaciju među ljudima, koje je sve manje u savremenom svijetu. No, ako to nije moguće, treba pribjeći drugim aktivnostima. Navedenim ciljevima, prema svemu sudeći, mogu udovoljiti, prije svega, tzv. cikličke aktivnosti. Riječ je o odgovarajućim oblicima hodanja, trčanja, plivanja, vožnje bicikla, klizanja, skijaškog hodanja i trčanja i dr. Ako je te aktivnosti nemoguće provesti zbog vremenskih ili nekih drugih razloga, izvanredno je korisna i danas vrlo popularna aktivnost tzv. aerobika, koja se može izvoditi grupno u odgovarajućim centrima ili u vlasti-

su regulisanje tjelesne težine, mišićnog i masnog tkiva, razvoj repetitivne snage, povećanje pokretljivosti zglobova i razvoj funkcionalnih sposobnosti, naročito aerobnih. Ako se tako gleda na postavljeno pitanje, niko ne bi smio imati razloge za nevježbanje zbog loših uslova ili zato što ne zna šta bi vježbao. Svako zna barem hodati ili trčati i učiniti niz pokreta za razvoj repetitivne snage ili povećanje fleksibilnosti. Dakle, to svako zna, a treba samo biti svjestan koliko će vježbanje biti korisno za lično zdravlje i sreću.

Kakav bi, dakle, na kraju trebalo da bude odgovor na postavljeno pitanje? Odgovor glasi: Treba provoditi onaj sistem vježbanja kojim se ostvaruju navedeni ciljevi. Ponovimo, primarni ciljevi

U sljedećem broju KOLIKO VJEŽBATI?

Z D R A V S T V O

zdravlje

FK Crvena zvezda i

organizuju

7. internacionalni fudbalski kamp JAHORINA 2015.

Dragi Zvezdaši, Pozivamo vas na 7. internacionalni fudbalski kamp Crvene zvezde na Jahorini! Kamp će se održati od 12. do 19. jula 2015. godine u kompleksu hotela “Bistrica”, a pravo učešća imaju svi dječaci rođeni 1998 – 2007. Unis//Tours Banjaluka je pokrenuo projekat fudbalskih kampova. Na prvih šest kampova učestvovalo je preko 700

dječaka iz svih zemalja bivše Jugoslavije, iz Francuske, Austrije, Njemačke, Švajcarske, Norveške, Švedske, Australije, Kanade, Mađarske, SAD... Mnogo dječaka koji su učestvovali na kampu našlo je svoj put ka profesionalnim vodama pa neki od njih danas nastupaju u dresovima fudbalskih klubova kao što su Crvena zvezda, OFK Beograd, Vojvodina, Štutgart, Keln, Bazel, Milano...

Programi rada u kampu zasnovani su na najsavremenijim metodama učenja i sticanja fudbalskog znanja i vještina te su prilagođeni specifičnostima uzrasnih kategorija, kao i zahtjevima i standardima FK Crvena zvezda. Trenira se dva puta dnevno, a treninge vode najbolji treneri Omladinske škole FK Crvena zvezda. Testiranja motoričkih sposobnosti i morfološka mjerenja po najsavremenijim metodama vrše doktori nauka iz ove oblasti i sastavni su dio utvrđivanja potencijala svakog polaznika kampa. Na kraju kampa biće proglašeno 10 najboljih polaznika za koje ćemo obezbijediti probne utakmice na terenima FK Crvena zvezda u Beogradu. Osnovni ciljevi kampa su otkrivanje i afirmacija istinskih fudbalskih talenata, promocija sporta i prenos pravih sportskih i ljudskih vrijednosti na mlade fudbalere.

Cijena za polaznike kampa iznosi 300 EUR i obuhvata: • 7 punih pansiona na Jahorini • Testiranje fizičkih i motoričkih sposobnosti najsavremenijim metodama • Ljekarski pregled • Stručni rad trenera i skauta FK Crvena zvezda • Sve takse i osiguranje • Sportsku opremu • Diplomu i izvještaj Komisije FK Crvena zvezda • Ljekarski nadzor 24 sata dnevno • Za 10 najboljih proba u FK Crvena zvezda Za sve dodatne informacije stoji vam na raspolaganju organizator kampa agencija Unis//Tours Banjaluka: e-mail: info@unistours.com • tel.: +387 (0) 51 340 960 • sajt: www.unistours.com

Zvezdaši vidimo se na Jahorini! 35

Z D R A V S T V O

Poredak ljubavi

Kako zavoleti sebe

oredak ljubavi ili Porodični raspored je svojevrsni terapeutski pristup, koji na mnogim primjerima dokazano rješava probleme međuljudskih odnosa i zdravstvenih tegoba, a učesnici ga opisuju riječima: „Promijenio mi je život“. Zasnovan je na shvatanju da na naš današnji život utiču energije naših predaka te ukoliko je došlo do bilo kakvog energetskog zastoja u prošlosti našeg porodičnog stabla, to se danas ispoljava kroz konflikt sa članovima porodice, bolest, strah, anksioznost itd. Ako je nekad u prošlosti došlo do enegetskog „zakrčenja“ usljed abortusa, ubistava, zanemarivanja bilo kojeg člana porodice, kome je time oduzeta pripadnost, to se danas odražava na Vas, Vaše zdravlje, odgoj, stavove. Riječ je o metodi koja efikasnim iscjeliteljskim dejstvom prevazilazi okvire klasičnog verbalnog terapeutskog rada, omogućavajući nam da se sagleda kako naša lična i porodična prošlost, gubici i isključenja članova porodice, nerazriješeni konflikti, umreženost u porodičnu dinamiku i neosvješteni energetski “čvorovi” kroz generacije otežavaju, pa i blokiraju odnose sa važnim osobama (djecom, partnerom, roditeljima, prijateljima, kolegama na poslu), a često utiču i na zdravlje i profesionalnu uspješnost. Prihvatiti sebe Prihvatanje sebe je suština odbrane fizičkog tela. U osnovi svega je neprihvatanje i odbijanje samog sebe, jer stvarnost ne udovaljava našim visokim zahtevima. Voleti sebe jedan je od najtežih zadataka. Svako ko misli da voli sebe i da se sebi dopada, sasvim sigurno ,,sebe“ brka sa svojim malim egom. Da sebe voli uglavnom misli samo onaj ko sebe uopšte ne poznaje. Budući da ne volimo sebe kao celinu, uključujući i svoju senku, stalno pokušavamo da promenimo i oblikujemo svoju spoljnu sliku. Šta se dešava u duši kad iz bilo kojeg razloga odbacujemo oca ili majku? Kada majci ili ocu nešto zameramo, kada smo ljuti na njih? Na koga smo zapravo ljuti? Ljuti smo na same sebe. Hteli mi to 36

Vlado Ilić, profesor, pedagog, psihološki savetnik i porodični terapeut

ili ne, i ono što nam se u ocu ili majci najmanje sviđa – boravi u nama. I što se više trudili da te nemile osobine i obrasce ponašanja potisnemo i odbacimo, oni sve više i snažnije izbijaju na površinu u nama samima. Dakle, ljuti smo na onaj deo oca ili majke koji nam se ne dopada u nama samima. Odbacujući njih – odbacujemo sebe. I tako se u našoj duši s vremenom stvaraju „slepe mrlje“ koje ne volimo, koje odbacujemo, s kojima ni slučajno ne želimo da se suočimo i iz dana u dan sebe sve manje volimo, tragajući za idealnim partnerom u nadi da će nas on zavoleti bezuslovno – a sami sebe ne volimo! Apsurdno, zar ne? U stvari, ponašamo se kao malo dete i od partnera očekujemo da nas voli na isti način kako nas voli mama – bezuslovno. Osnova našeg postojanja, ono što nam je svima zajedničko, jeste da svi imamo oca i majku. Glavni izvor naše snage je energija života koja od naših predaka, preko naših roditelja, teče ka nama i njen središnji deo – naša porodica. S majkom i ocem povezani smo, dakle, tim osnovnim izvorom naše snage, ali istovremeno i s onim što baš ne želimo, što nam se baš i ne dopada. I ako biste sada upitali sebe šta je to šta vam se ne sviđa u vašoj primarnoj porodici, šta je to šta vam se ne sviđa kod vaših očeva, šta je to što ne želite da bude tako, zašto želite da bude drugačije – šta biste rekli? Koja osobina vam se uopšte ne sviđa, koje su to osobine koje organski ne podnosite kod svog oca? Šta je to što nikako ne valja kod očeva? Šta je to za šta ste još kao mali znali: „Kad porastem, nikad neću biti takav ili takva!“ Najčešći odgovori koje na to pitanje dobijam jeste da su očevi: ...Teški, lažovi, strogi, suzdržani, hladni, nema ih, nisu prisutni, materijalisti, egoisti, sebični, alkoholičari, grubi, agresivni, nasilni, stalno nervozni, ne pružaju ljubav i toplinu, egocentrični, apsolutisti, drže se po strani, bez empatije, sebični itd. A kako je s mamama? Šta je to što vam se nimalo ne dopada kod mame, što kod nje nikako – ili još dublje, organski – ne podnosite? Šta je to što ste

još kao mali znali: „Kad porastem, nikad neću biti takav ili takva!“? Najčešći odgovori koje na to pitanje dobijam, jeste da su majke: ...Kontrolorke, egoistične, stroge, posesivne, pametuju, hladne, kukavice, besne, nema ih, nisu prisutne, svi su joj preči sem nje same, ne misli na sebe, nepoverljiva, emocionalno smrznuta, preosetljiva, vidi sebe kao žrtvu, podređena, više misli o novcu nego o deci, više misli o deci nego o sebi, hoće sve da zna, slaba, prezauzeta, hladna, uvek u pravu, misli da sve zna najbolje..… To su samo neke od osobina koje vam se ne sviđaju kod vaših roditelja, neke od onih koje ne biste želeli da se ispolje u vama. Neke od njih ponekad su toliko izražene da ne samo što vam se ne dopadaju, nego ih organski ne podnosite. Šta nam zapravo govori ta poznata sintagma našeg starog narodnog jezičkog blaga? Kad nešto organski ne podnosite, znači da ste određenu osobinu svoje majke ili oca toliko potisnuli da ona iz dubine nesvesnog ponovo pronalazi put ka površini – tako što nalazi utočište u nekom organu: na primer, u jetri, žuči, štitnoj žlezdi, bubrezima, želucu itd. itd. To s vremenom dovodi do disfunkcije i obolevanja organa. Ponekad uzrok leži u dalekoj transgeneracijskoj prošlosti... Klijentkinja Nada V. došla je na seminar zbog obolele štitne žlezde. U toku seminara izašlo je na videlo da je u ratu njen pradeda klao nezaštićene i da je za to kasnije čak dobio odlikovanja. O tome se u porodici nije pričalo, jer pradeda je i u porodici imao vrlo ugledno mesto kao heroj: tek nekoliko nedelja posle seminara – „sasvim slučajno“ – Nada na tetkinom pogrebu saznaje i pojedinosti te nemile porodične tajne. Suočavanje s tom porodičnom traumom i priznavanje toga takvim kakvo jeste, s poštovanjem i ljubavlju prema pradedi ubici i svim njegovim žrtvama, dovodi do mobilisanja isceljujuće snage i ponovne normalizacije funkcije štitne žlezde. To je samo jedan od mnogih primera i govori nam da su simptomi tu da

Z D R A V S T V O

„Voleti sebe“ Želimo da budemo uspešni, srećni, da nas ljudi prihvataju i vole. Ali jesmo li barem jednom oslušnuli sebe: dozvoljavamo li to sebi svim srcem? Ophođenje ispunjeno ljubavlju prema nama samima izvor je naše snage i životne radosti i predstavlja odlučujući preduslov za to da i iz spoljašnjeg sveta do nas dopru poštovanje, poverenje i ljubav. nam ukažu da je neko isključen i da je neophodno raditi na njegovoj integraciji. U slučaju štitne žlezde, kao što nam govori i samo ime tog organa, radi se najčešće o temi nezaštićenosti – kada je neko ostao bez zaštite, preterano mu proradi štitna žlezda... Primeri iz prakse pokazuju da na poremećen rad štitne žlezda može da utiče i odvajanje deteta od majke nakon porođaja, ili nedostatak prvog podoja, tog eliksira u vidu majčinog mleka koji štiti dete, u kojem se nalaze najbitnije supstance za zaštitu i formiranje imuniteta. To može da bude i prekinuta energija života abortiranog deteta, ili ako je neko rano ostao bez majke, ili je u detinjstvu bio odvojen od nje, ili mu nedostaje majčina ljubav, ili je neko odrastao sa samohranom majkom pa je ljut na nju jer je krivi za nedostatak oca i očeve ljubavi, itd. itd. Samohrane majke često umesto zahvalnosti za svu požrtvovanost, trud i odricanja dobijaju na poklon gnev deteta. Na površini izgleda čudno, ali tek kad dublje pogledamo vidimo zašto je tako. Kada se majka raziđe s ocem deteta, uglavnom se raziđe ne baš u ljubavi i ne želi da ima nikakve veze s bivšim. I deca u pravilu ostaju s jednim roditeljem. Taj roditelj ne mora ni da govori ni da radi ništa ružno u odnosu na drugog roditelja, dovoljno je da oseća. Dete isto tako oseća i udružuje se s majkom – protiv oca. Zašto? Koji je najveći detetov strah? Da će izgubiti i jednog i drugog roditelja, da će ostati bez zaštite. I zato što mu je ostao samo jedan roditelj, najčešće majka, ono radi sve da bi toj majci udovoljilo. A istovremeno se rađa dubok otpor i nesvesna veza s ocem, što dovodi do snažne lojalnosti isključenom roditelju – u svim sferama, pa i u onim crtama koje majka ne podnosi u svom bivšem partneru. Dete oseća da to nije voljeno u njemu i tako se nesvesno još dublje spaja s ocem, što kasnije uzrokuje ljutnju prema

majci jer mu je „uzela“ oca. Rešenje je u tome da se uvek odvoje te dve ravni – ravan roditeljstva i ravan partnerstva. U ravni roditeljstva sebe uvek treba dovesti na mesto ljubavi i s tog nivoa voleti oca, odnosno majku u detetu. A u ravni partnerstva ne dozvoliti deci da se u to mešaju – jer to je stvar odraslih. Kada neku osobinu ne podnosite – sve to što ne podnosite kod svog oca, na primer – šta radite s tim? Suočavate li se s tim, po načelu: „Tata, dođi da se suočim s tom temom – npr. agresije, ljutnje, besa ili lažljivosti, da vidim zašto si ti toliko besan ili zašto si lažov, šta je to što uzrokuje lažova u tebi.“ Naravno da to ne činite, a i kako biste – jer to je onaj najteži, najbolniji deo... I zato pribegavamo drugim strategijama. Na primer, kažemo: „To nema veze sa mnom“ i umesto da se s tom temom suočite, vi je potiskujete duboko, duboko u sebe, duboko do zaborava. Dok potpuno ne zaboravite, na primer, očevu ljutnju i bes, tako da potiskujete u sebi konflikte i svakodnevne situacije u kojima osećate da su drugi prema vama nepravedni, ne ispoljavajući pritom ni bes ni ljutnju, sve dok vam jednog dana zbog toga ne oboli žuč. Ili se, na primer, zareknete: „Ja nikad neću biti takav lažov kao moj otac!“, pa učinite sve da održite sebi dato obećanje – i zaista ne budete lažov, postanete najiskrenija osoba na svetu, ali iz vašeg nesvesnog duboko u vama raste crv lažova koji kao magnet privlači lažove, pa nađete partnera koji će vas lagati na svakom koraku, gde god stigne... Ali dok ste zaljubljeni, to ne vidite. Opijeni hormonima sreće, u zaljubljenosti ne samo što to ne vidite, nego se ljutite na svakoga ko vam na to ukazuje. Kad prestane zaljubljenost, te laži postaju i vama vidljive: prvo ste potpuno van sebe od takvog otkrića, onda pokušavate da pomognete partneru da ne bude takav, pa kritikujete i svađate se zbog toga, sve dok ne počnete organski da mrzite partnera, ili ga u najmanju ruku ne podnosite, želeći da se što pre raziđete. Ali u ovom slučaju to neće mnogo pomoći, jer duboko iz sfere nesvesnog privukli ste onu temu koju ne želite da vidite u svom ocu i zato ste je potisnuli. Vaš partner u ljubavi praktično preuzima vašu temu i laže umesto vas. Možete naći i drugog partnera, ali on će biti još veći lažov i tako redom... sve dok se konačno ne suočite s temom koju ste potisnuli. Sve ono što vam se u vašem ocu i majci ne sviđa, sve ono što ste duboko potisnuli, pretvara se u vama u slepe, ta-

Međunarodni letnji seminari Poredak ljubavi

„Ljubav koja ima budućnost“ KRSTARENJE JADRANOM na brodu Emanuel, od 8. do 15. avgusta 2015.

Na ostrvu IŽ, Hotel Korinjak, Hrvatska, od 15. do 22. avgusta 2015.

Na ostrvu ZLARIN Hotel Koralj, Hrvatska, od 22. do 29. avgusta 2015.

mne mrlje i tokom vremena tako postajete nalik leopardu – puni slepih, tj. tamnih mrlja. Tamne mrlje stoje za osobine ili strukture ponašanja koje ne podnosimo i s njima ne želimo da se suočimo. To je ono što ne volimo u ocu i majci koji borave u nama, to je ono što ne volimo u sebi, a kad bolje razmislimo – gotovo uopšte ne volimo sebe, još gore, organski se ne podnosimo... Ali, budući da smo svesna bića, obdareni smo mogućnošću da uvek imamo „džokera u rukavu“ pa u svakoj situaciji, tako i ovoj, brzo nalazimo rezervnu varijantu. Ako ne volite sebe, sebe organski ne podnoste, a istovremeno čeznete za ispunjenjem u ljubavi, uglavnom uspeva37

Z D R A V S T V O

te da nađete neku „budalu“ da vas voli. Zar nije tako? Kada takvoj vezi dođe kraj i nastupi razočaranje, najčešće ostaje široka lepeza epiteta koje upućujete osobi koju ste do juče toliko voleli: „Budalo, kretenu, idiote...“ itd. Ali još na samom početku trebalo je da bude jasno da to može da bude samo neka „budala“, da ne može da bude niko normalan! Jer ne volite sebe, a od druge osobe očekujete da mora da vas voli, i to bezuslovno! To je vrlo rasprostranjena, sveprisutna ideja o velikoj, idealnoj ljubavi. I skrivena kratkovida nada u izlazak iz situacije neljubavi... Idealna ljubav Ukoliko se od drugog zahteva bezuslovna ljubav, ili jedno od partnera hoće da zadrži drugog govoreći mu da bez njega ne može da živi, to je jasan signal da je došlo do zamene i projekcije, da se prema partneru neko odnosi kao malo dete prema majci, koje bez nje teško može da preživi. Za onog drugog to je previše, ne može da izdrži i povući će se iz takve veze, jer oseća da se od njega zahteva nešto što nije u stanju da dâ, ili će se onaj prvi razočarati i naljutiti što od voljene osobe nije dobio to što je očekivao. Da ne biste stalno nalazili „budale“ da vas vole, mnogo je jednostavnije zavoleti sebe. Koji je to prvi korak koji moramo da napravimo da bismo bili spremni za ljubav, za ljubav koja ima budućnost. Dakle, reći majci i ocu: „Volim te. Volim te upravo takvu kakva jesi, upravo takvog kakav jesi“, u stvari, reći samome sebi: VOLIM TE (VOLIM SEBE)! I onda se osećamo potpunim. Osećamo se spremnim za sledeći korak. Ono što su još do pre nekoliko generacija naši dedovi, pradedovi, babe, prababe imali mogućnost da nauče u svojim porodicama, u tim velikim porodicama u kojima je zajedno živelo po nekoliko generacija, danas je, nažalost, sve manje moguće: gde naučiti kad porodice gotovo da više i nema? Vrlo delotvornu mogućnost da naknadno spoznamo i naučimo bitne zakonitosti života pruža nam poredak ljubavi. Dakle, kako zavoleti sebe, kako van svih tih mrlja i ideja zavoleti sebe? Tako što ćete pogledati svog oca, ili – ako je to za početak preteško, ili ako otac više nije živ pa vam je teško zamisliti takvu situaciju – doći na seminar poretka ljubavi i odabrati predstavnika za oca i pogledati ga onakvog kakav jeste, sa svim tim što ga sačinjava, i onda mu reći: „Tata, ja te volim, ja te volim takvog kakav jesi.“ 38

Sve je povezano sa svima. Hildegard von Bingen

Kada ste to poslednji put rekli svome ocu? Jeste li mu to ikada rekli? Kada to kažete svome ocu, istovremeno ste izrekli i ocu koji živi u vama, rekli ste i sebi. I na takav način doprinosite da sve te tamne mrlje nestanu sa vas, a svom ocu vraćate sve njegovo što ste preuzeli od njega, sav taj teret koji ste tako dugo nosili na sebi, ujedno mu vraćajući i dostojanstvo da se sam nosi sa svojim bremenom. A tako – tom jednostavnom rečenicom: „Tata, ja te volim takvog kakav jesi“ – u vama nestaje i mehanizam privlačenja upravo onoga što najviše ne podnosite. To, naravno, mora da bude izrečeno iskreno, iz dubine duše. A onda treba reći i mami: „Mama, ja te volim takvu kakva jesi.“ Na takav način zavolećete sebe, a onda osećate da ste i sami zaista voljeni, kada volite sve u sebi – i ono što vam se do maločas nije sviđalo. Tek tada u vama se pokreće nova mogućnost onoga što vi jeste. Dokle god ste u otporu prema bilo čemu što je vezano za vašeg oca ili vašu majku, vaša podsvest, vaše nesvesno, dovodi vas u situaciju da takav sadržaj ponavljate i on postaje sudbinski. Zašto? Jer to što je odbačeno ponavljaćete toliko puta dok ne naučite da ga integrišete. Tek kada ga integrišete, na pravom ste putu ljubavi prema sebi, spremni za pravu ljubav, tek onda privući ćete prave osobe koje su upravo tu za vas, kao što ste vi tu za njih.

Pritom vam mogu pomoći i meditacije – one stimulišu vašu desnu, žensku moždanu hemisferu, a muzika u pozadini doprinosi spajanju i integrisanju vaše leve i desne hemisfere, muškog i ženskog načela u vama, vašeg oca i vaše majke u vama. Na primer, vođena meditacija „Izvor života“, koja svakodnevnim slušanjem može da vam pomogne da u sebi pokrenete snagu i osećanje podrške predaka, a nakon nje vođena meditacija Ridigera Dalkea „Voleti sebe“, koja će vam pomoći da oslušnete sebe i to sebi dozvolite punim srcem: Ophođenje ispunjeno ljubavlju prema nama samima izvor je naše snage i životne radosti i predstavlja odlučujući preduslov za to da i iz spoljašnjeg sveta do nas dopru poštovanje, poverenje i ljubav. A to je onaj doprinos koji zavisi samo od nas. Ljubav prema sebi ne može se uvežbati razumom. Ali možemo je pronaći u sebi i razvijati. Ova meditacija idealan je put ka tome. Porodični raspored sa Vladom Ilićem kao terapeutom u Banjaluci postoji već pune tri godine. Radionice je završilo stotinu polaznika iz cijele Bosne i Hercegovine a iskustva su veoma pozitivna. Sve informacije o metodi mogu se saznati na www.orderoflove.com a o radionicama na poredakljubavi.bl@gmail. com i/ili FB stranici poredak ljubavi Banjaluka.

PV infekcija je polno prenosiva bolest koju izaziva HPV - humani papiloma virus. Procjenjuje se da 50% svih žena i 80-100% djevojaka u dobi između 18 i 35 godina pri polnom odnosu dolazi u kontakt sa ovim virusom, a samo se kod 30% djevojaka razviju simptomi infekcije. Razlog tome je prirodno „čišćenje“ – samoizlječenje, koje uveliko zavisi od imunološkog stanja organizma. HPV infekcija je problem i žena i muškaraca. Najvažnija karakteristika je njegov onkogeni potencijal, odnosno da može izazvati zloćudne promjene. HPV može izazvati premaligne promjene na grliću materice, Ca grlića materice, rijetko Ca anusa, ždrijela i usta, a kod muškaraca i Ca penisa. Patogeneza - virus ulazi kroz mikroabrazije na koži i sluzokoži, najčešće poslije polnog odnosa. Vrijeme od kontakta s virusom do pojave prvih kliničkih promjena je od tri nedjelje do osam mjeseci. Infekcija može biti: • latentna - prolazna • manifestna - trajna ili perzistirajuća - hronična HPV infekciju najčešće izazivaju dvije skupine virusa: • niskorizični - „low risk“ tipovi (6,11,41,43,44) - izazivaju pojavu genitalnih bradavica, kondiloma • visokorizični - „high risk“ tipovi (16,18,31,35,39,45,52,56) opasni jer se povezuju sa patološkim promjenama na epitelu grlića materice (cervikalna displazija).

HPV infekcija

Dr Jelena Čolović, spec. gin. i akušerstva

HPV virus je otkriven 1907. godine. HPV infekcija se 1956. definiše kao koilocitna atipija – histološki karakterisana kao velika ćelija sa malim i regularnim hiperhromatičnim jedrom, koje je okruženo čistom i transparentnom plazmom. Koilocitoza nije patognomonična samo za HPV infekciju, već se nalazi i kod kondiloma, trihomonijaze i herpesa zostera. HPV virusi izazivaju dva tipa kondiloma na cerviksu: • condyloma accuminata (šiljati, resičasti) • condyloma plana (ravni ili flat) Najčešće se javljaju multifokalno na cerviksu, vagini ili vulvi. Kolposkopski su egzofitične, vegetantne i papilomatozne promjene. Dokazano je 70-tih godina prošlog vijeka da virusološka infekcija HPV osim

Z D R A V S T V O

kozmetičkog ima značaj u nastanku Ca PVU (16%). Prevencija HPV infekcije: • protektivne vakcine - djeluju na humoralni imunitet • terapijske vakcine - djeluju na celularni imunitet Dijagnostika HPV infekcije obuhvata: • Klinički ginekološki pregled; • PAPA test - nalaz koilocita (patognomoničan za HPV infekciju); • Kolposkopija sa ev. ciljanom biopsijom; • PH – verifikacija; • Laboratorijska dijagnostika obuhvata testove za dokazivanje virusa, virusnog antigena ili virusne DNK u kliničkom materijalu ili serološko dokazivanje antitijela u serumu. Najsenzitivniji test je HPV tipizacija po PCR metodi.

Cervikalna displazija označava se skraćenicom CIN (cervikalna intraepitelna neoplazija) a prema stepenu zahvaćenosti epitela razlikujemo: ASCUS - (atipične skvamozne ćelije neodređenog značenja) CIN I - (blaga displazija) CIN II (srednja displazija) CIN III (teška displazija) i Ca in situ HPV infekcija se klinički manifestuje kao: • condyloma accuminata i plana (šiljati i ravni) • HPV asocirane bolesti (CIN - cervikalna intraepitelna neoplazija, VAIN - vaginalna intraepitelna neoplazija, VIN - vulvarna intraepitelna neoplazija i PIN intraepitelna neoplazija penisa) Koilociti – balonirane ćelije - patognomoničan znak za HPV infekciju 39

Z D R A V S T V O

oju kože određuju četiri vrste pigmenata: endogeno stvoreni smeđi melanin, egzogeni žuti karoten, plavi redukovani i crveni oksidirani hemoglobin. Glavni pigment koji određuje boju kože je melanin. On nastaje u procesu melanogeneze, oksidacijom aminokiseline tirozina. Melanogenezu prvenstveno stimuliše hormon hipofize „melanocyte stimulating hormon“ (MSH) i steroidni hormoni u nižem procentu. Osnovna funkcija melanina je zaštita dubljih slojeva kože od štetnog uticaja UV zraka. Imajući u vidu količinu pigmenta koji posjedujemo, tzv. tip kože, rasnu pripadnost i količinu izloženosti sunčevom zračenju, postoje razlike u osjetljivosti kože na sunce. Genetska sposobnost kože da prilikom izlaganja sunčevom zračenju potamni naziva se fakultativna boja kože i ona nastaje zbog povećane produkcije melanina. Prisustvo melanina u većoj količini u epidermu naziva se epidermalna hipermelanoza ili melanoderma i daje koži mrku boju, povećana količina melanina u dermu naziva se dermalna melanoza ili coeruloderma i daje koži sivkastu prebojenost. S obzirom na proširenost pigmentacije ovi poremećaji mogu biti generalizovani ili lokalizovani. Cafe au lait macule predstavljaju jasno ograničene makule boje bijele kafe, koje su uglavnom prisutne na rođenju. Makule mogu da budu različite veličine, a ako ih je prisutno više od pet većih od 1,5cm potrebno je uraditi ispitivanja u smislu neurofibromatoze.

Hiperpigmentacijski poremećaji Ove promjene se pojačavaju nakon izlaganja suncu, nasljeđuju se AD. Broj melanocita u ovim pigmentnim promjenama nije povećan, ali se pretpostavlja da nakon izlaganja UV zracima melanociti stvaraju melanin u većoj količini.

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Efelidi se obično manifestuju na koži centralnih dijelova lica (nos, obrazi), vratu, dekolteu i ramenom pojasu. Promjene se javljaju najčešće oko pete godine života, a na dijelovima tijela koji se ne izlažu sunčevoj svjetlosti obično ih nema. Chloasma (melasma) je lokalizovana mrljasta hiperpigmentacija, ogra-

ničena najčešće na regije lica. Najčešće se javlja kod žena u graviditetu, kod uzimanja kontraceptiva, kod žena u klimakterijumu, hr. hepatitisa i kod

Takođe, cafe au lait mogu i da se jave sporadično ili kod nekih drugih sindroma, kao što su Ataxia-telangiectasia, Albright, Bloom ili Watson syndroma. Patološki, karakteriše ih povećana količina pigmenta u bazalnom sloju epiderma i normalnim brojem melanocita sa džinovskim melanozomima. Ephelides (sunčane pjege) su više kozmetska anomalija, koja se manifestuje prisustvom mnogobrojnih sitnih makula mrke boje, uglavnom na licu kod riđokosih i plavokosih osoba sa plavim očima. 40

tumora koji pojačano stvaraju estrogen. Razlikujemo tri tipa melazme u smislu zahvaćenosti slojeva kože i to su kombinovana, epidermalna i dermalna melazma. Promjene su najčešće simetrične, lokalizovane na čelu, bradi i obrazima u vidu nepravilnih većih makula mrke boje. Promjene se pojačavaju prilikom izlaganja suncu i mogu da traju godinama. Lentigo senilis (lentigo solaris) je stanje kože koje se klinički manifestuje makulama mrke boje koje mogu da se jave na bilo kom dijelu kože. Mogu da se jave i kod djece i kod odraslih.

Nakon izlaganja suncu, boja promjena se ne mijenja. Promjene se uglavnom javljaju na fotoeksponiranim regijama ( lice, dorzalne strane šaka) i to nakon 30-40. godine života. Melanodermia predstavlja generalizovanu hiperpigmentaciju kože, koja nastaje prilikom povećane količine melanina. Uzroci nastanka melanodermije mogu da budu mnogobrojni. Najčešće se javlja kod endokrinih poremećaja: kod Addisonove bolesti, hipertireoidiz-

Z D R A V S T V O

Trans masne kiseline ma, rjeđe kod Cushingovog syndroma. Kod Addisonove bolesti nastaje zbog oštećenja nadbubrega i povećane proizvodnje melanostimulišućeg hormona (MSH) i melanina. Melanodermija se viđa i kod nekih hroničnih infekcija, kao što su tuberkuloza, malarija, zatim moguća je i kod kolagenoza, porfirije, bolesti jetre, bubrega, limfoma kože i malapsorpcije. Klinički se manifestuje kao difuzna hiperpigmentacija smeđe boje. Izraženija je na dijelovima tijela izloženim suncu, dlanovima, tabanima, genitalnoj regiji, mamilama, sluzokožama i mjestima pritiska. Melanosis Riehl je oboljenje koje se manifestuje mrežastom pigmentacijom lica i drugih fotoeksponiranih regija.

Pripremila: Vanja Kondić, master biohemije

P Promjene nastaju kao posljedica fototoksičnog efekta supstanci koje se unose hranom ili osjetljivošću kože na neke sastojke kozmetičkih preparata. Zbog hronične subkliničke inflamacije kože, oštećeni keratinociti gube sposobnost fagocitovanja melanozoma, pa melanin „propada“ u derm. Promjene se manifestuju u vidu sivo-mrkih ploča nepravilnog oblika i mrežastog izgleda. Lokalizovane su obično u predjelu dekoltea, bočnim stranama vrata i na licu. Promjene se javlaju kod oba pola, a postaju izraženije nakon izlaganja suncu. Hiperpigmentacije mogu da budu izazvane i različitim fizičkim i hemijskim faktorima te lijekovima (hlorpromazin, dervati hidationa, amiodaron, tetraciklini, sintetski antimalarici...).

rva asocijacija na riječ “masti” nam je negativna. Od masti se gojimo, zar ne? Zapravo se mnogo više gojimo od ugljenih hidrata. Od zdravih masti koje se unose u razumnim količinama čovjek se ne goji, a one su neophodan element ljudske ishrane. Kada bismo potpuno ukinuli masti u svojoj ishrani, prvo bismo izazvali čitav niz poremećaja u svom organizmu i na kraju svoju prijevremenu smrt. Prije desetak godina počela su sve više da se rade istraživanja o trans mastima. Sam naziv nagovještava da se radi o štetnim mastima, ali je teško prihvatiti da je namirnica koja je do te mjere štetna toliko prisutna u našoj ishrani. Zasićene i nezasićene masti Zasićene i nezasićene masti se razlikuju po broju atoma vodonika u svojoj molekularnoj strukturi. Zasićene masti sadrže masne kiseline koje u svojoj strukturi imaju samo jednostruke veze između dva ugljenikova atoma (zasićene masne kiseline), a nezasićene masti u svojoj strukturi sadrže masne kiseline koje imaju jednu ili više dvostrukih veza između ugljenikovih atoma (nezasićene masne kiseline). Ova naizgled mala razlika čini da imaju različite odlike – zasićene ma-

sti su čvrste na sobnoj temperaturi, a nezasićene tečne, a imaju i različit uticaj na naš organizam. Zasićene masti povećavaju rizik od srčanih oboljenja, dok ga nezasićene masti smanjuju. Zasićene masti su uglavnom životinjskog porijekla (mast, maslac), ali neka biljna ulja takođe imaju zasićene, a ne nezasićene masne kiseline, na primjer, kokosovo i palmino ulje. Nezasićene masne kiseline prirodno se nalaze u većini biljnih ulja, ali samo ukoliko nisu industrijski dobijena i rafinisana, već mehanički cijeđena. Nažalost, ono što većina nas konzumira upravo su industrijski dobijena, rafinisana ulja. Konzumirane umjereno, zasićene masne kiseline ne narušavaju naše zdravlje. One imaju i jednu prednost u odnosu na biljna ulja sa nezasićenim masnim kiselinama, a to je veća stabilnost. Zasićene masti su stabilnije, što znači da se pri toploti i svjetlosti ne kvare kao što je slučaj sa nezasićenim mastima. Nezasićene masne kiseline koje se nalaze u biljnim uljima su zdravije, smanjuju rizik od srčanih oboljenja i drugih degenerativnih procesa, ali industrijska prerada biljnih ulja, kao i procesi rafinacije i hidrogenizacije potpuno uništavaju nezasićene masne kiseline i mijenjaju molekularnu strukturu masti na način koji ih čini toksičnim. Svima nam je poznato da pržena hrana nije zdrava. Zašto nije zdrava? Zato što nezasićene masne kiseline pri visokim temperaturama postaju toksične trans masne kiseline. Ali i prilikom rafinacije, biljna ulja moraju da se zagriju na temperature koje ih čine isto toliko toksičnim. Trans masti i hidrogenizovana biljna ulja Takozvana hidrogenizovana ulja skorašnji su pronalazak – star stotinak godina. Čitav vijek su bila hvaljena i reklamirana, da bi se na kraju pokazalo da su veoma štetna za ljud41

Z D R A V S T V O

ski organizam. Pedesetih, šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka osnovane su tvrdnje da su zasićene masnoće štetne, a nezasićene masnoće korisne. Striktno medicinski gledano, ovo je besmislica, jer našem organizmu su potrebne i nezasićene i zasićene masti. Glavni argument protiv zasićenih masnoća bio je da one povećavaju količinu holesterola u krvi. Tako je postalo opšte pravilo da je uzdržavanje od konzumacije zasićenih masti zdrav izbor. Zato su kao loša predstavljena kokosovo ulje, palmino ulje i maslac. Ali, na kraju se pokazalo da baš te masnoće, iako zasićene, spadaju u zdravije masnoće za ljudsku ishranu. Hidrogenizovana mast i trans masne kiseline nisu jedan te isti pojam. Trans masne kiseline su samo jedan od nusproizvoda hidrogenizacije, iako se na deklaraciji najčešće označavaju kao hidrogenizovana ulja. Hidrogenizacija je jedan od osnovnih procesa u proizvodnji margarina, ali i rafinisanih ulja. To je proces zagrijavanja ulja i propuštanja mjehurića vodonika kroz njega u prisustvu nikla ili nekog drugog metalnog katalizatora. Na taj način nezasićene masne kiseline u uljima vezuju atome vodonika, što ih čini gušćim. Ovim procesom jedan dio nezasićenih masnih kiselina se pretvara u zasićene (potpuna hidrogenizacija), a drugi prelazi iz cis u trans oblik (djelimična hidrogenizacija). U prirodnim nezasićenim masnim kiselinama (u neizmijenjenim industrijskim procesima) konfiguracija dvostruke veze je najčešće cis, što znači da su atomi vodonika na dvostrukim vezama sa iste strane ugljenikovog niza. To je i razlog zašto su ulja tečna, jer cis nezasićene veze onemogućavaju da se masne kiseline “upakuju” jedna uz drugu i vežu. Hidrogenizacijom se stvaraju trans veze premještanjem jednog atoma vodonika sa jedne strane ugljenikovog niza na drugu na mjestu dvostruke veze, čime je omogućeno lakše “pakovanje” jedne masne kiseline uz drugu. Pri tome se stvara čvrsta masnoća, poznata kao trans masti. Lanci molekula kod trans masnih kiselina su pravi i nesavitljivi za razliku od lanaca molekula kod nezasićenih masnih kiselina koji su savitljivi. Ako se ulje potpuno hidrogenizuje, dobija se čvrsta mast, ali ako se proces prekine na pola, dobija se djelimično hidrogenizovana mast slična maslacu – samo što je daleko jeftinija. Iako su potpuno hidrogenizovana ulja i dalje nezasićena (sadrže nezasićene ma42

Hidrogenizacija nezasićene masne kiseline

sne kiseline), ona su ipak zbog svoje konfiguracije čvrsta kao masti (koje sadrže zasićene masne kiseline). Zbog cijene proizvođači rado koriste hidrogenizovana ulja/masti kao zamjenu za maslac gdje god je to moguće. Ono daje proizvodima bogatu aromu i teksturu, ali oni ne koštaju ni približno toliko kao kad bi im se dodavao maslac. Već početkom XX vijeka hidrogenizovana ulja su ušla u masovnu proizvodnju, da bi u drugoj polovini XX vijeka gotovo potpuno prevladala u prehrambenoj industriji. Prehrambena industrija posebno cijeni hidrogenizovane masti zbog njihove niske cijene, trajnosti i stabilne strukture koju daju tijestu. Zato hidrogenizovanu ili djelimično hidrogenizovanu mast sadrže gotovo svi industrijski proizvodi kojima se na bilo koji način dodaje ulje ili margarin: u prvom redu keksi, peciva, lisnato tijesto, koji sadrže velike količine margarina, ali i većina drugih proizvoda kojima se neki oblik masti dodaje u procesu proizvodnje. Čak i većina proizvoda u industriji zdrave prehrane, posebno keksi, grickalice i kolači, koristi margarin i rafinisana ulja. Ilustracije radi, npr., jedna krofna sadrži 3,2 g, velika porcija pomfrita 6,8 g, kesica kokica iz mikrotalasne peći ili 100 g biskvita sadrže 10 g industrijski proizvedenih trans masnih kiselina. Tako obrok koji sadrži kesicu kokica, krofnu i veliku porciju pomfrita zajedno može da sadrži čak oko 20 g trans masnih kiselina, što je višestruko od dozvoljenog dnevnog unosa trans masnih kiselina. U 100 g niskokaloričnog margarina, dobijenog postupkom djelimične hidrogenizacije, nalazi se oko 12 g trans masnih kiselina.

Stvaranje industrijski proizvedenih trans masnih kiselina se može značajno smanjiti ili čak potpuno spriječiti zamjenom procesa djelimične hidrogenizacije tečnih biljnih ulja savremenijim tehnološkim postupcima (na primjer, interesterifikacija i drugi). Trans masne kiseline stvaraju se i tokom drugih procesa, poput prženja, mada ipak u nešto manjoj mjeri. Ove masne molekule se u ljudskom tijelu ne otapaju i ne razgrađuju te ih tijelo teško izlučuje. Manje količine trans masnih kiselina su prirodnog porijekla i nalaze se u nekim mastima životinjskog porijekla i u mesu preživara, jer se stvaraju u želucu preživara, u buragu, procesom bakterijske hidrogenizacije. U želucu dolazi do biohidrogenizacije koja je katalizovana anaerobnom bakterijom Butyrivibrio fibrosolvens. Ustanovljeno je da se u kravljem mlijeku nalaze u količini od 2-8% zavisno od ishrane goveda i godišnjeg doba. Prisutne su i u mlijeku drugih životinjskih vrsta, a njihov važan izvor predstavlja i goveđi loj u kome se nalaze u količini od 45%. Vrsta trans masnih kiselina nađenih u masnom tkivu i mlijeku preživara i u hidrogenizovanim uljima se značajno razlikuje, u strukturi se razlikuju po položaju trans veze. Od trans masne kiseline koja je nađena kod preživara stvara se konjugovana linoleinska kiselina, za koju postoje naučni dokazi da je antikancerogena (Chin et al, Dietary Sources of conjugated Linoleic Isomers of Linoleic Acid, a Newly recognized Class of Anticarcinogens, Journal of Food Composition and Analysis, 1992, 5:185-197). Kako trans masne kiseline ugrožavaju naše zdravlje? Izmjene u strukturi nezasićenih masnih kiselina koje su prisutne u namirnicama imaju veliki uticaj na važne fiziološke procese u organizmu čovjeka. Broj i položaj dvostrukih veza utiče na funkciju i metabolizam masnih kiselina, uključujući i njihovu ugradnju u fosfolipidni sloj ćelijskih membrana i njihovu transformaciju u prostaglandine. Hemijski aktivni kraj ovih masti je izmijenjen, dok vezujući kraj ostaje nepromijenjen. Trans masne kiseline ugrađuju se u ćelijske membrane umjesto prirodnih masnih kiselina. Ali pošto im je hemijska struktura izmijenjena u odnosu na prirodne masne kiseline, one slabe i ometaju funkcije

Z D R A V S T V O

ćelijske membrane: prenos hranjivih supstanci, eliminaciju toksina i sprečavanje mikroba i štetnih hemikalija da uđu u ćelije. Naučnici Mensink i Katan (1990) su uporedili uticaj trans masti na lipide u krvi sa uticajem zasićenih i nezasićenih masti tako što su 59 zdravih volontera podvrgnuli istom testu. Svi su u organizam unosili iste količine svih navedenih masnoća. Došli su do zaključka da trans masti povećavaju količinu LDL holesterola u krvi i da smanjuju količinu HDL holesterola. U poređenju s njima, zasićene masti povećavaju LDL holesterol, ali ne utiču na količinu HDL holesterola u krvi. Rezultati su objavljeni u časopisu The New England Journal of medicine (Effect of dietary trans fatty acid on high density and low density lipoprotein cholesterol levels in healthy subjects, The New England Journal of medicine 1990: 439-445). Povećavanjem količine LDL holesterola u krvi, dolazi do formiranja plaka na zidovima krvnih sudova, do začepljenja krvnih sudova i dalje do srčanog udara. Trans masti takođe povećavaju i količinu lipoproteina A i triglicerida u krvi. Njihovo djelovanje na krvne lipide i lipoproteine objašnjava se sljedećim mehanizmima: oštećuju LDL receptore na ćelijskim membranama i smanjuju njihovu aktivnost, povećavaju aktivnost proteina odgovornog za transport estara holesterola, za koji je utvrđeno da igra značajnu ulogu u sastavu i veličini lipoproteinskih čestica. Druga istraživanja pokazuju da trans masti mogu da povećaju rizik od dijabetesa II (Christiansen E, Schnider S, Palmvig B, Tauber-Lassen E, Pedersen O (1997). Intake of a diet high in trans monounsaturated fatty acids or saturated fatty acids. Effects on postprandial insulinemia and glycemia in obese patients with NIDDM. Diabetes Care 20, 881–887.). Posmatran je uticaj trans masti na količinu insulina u krvi kada su volonteri više puta dnevno u toku šest nedjelja unosili u organizam trans masti preko namirnica koje sadrže trans masti. Pokazano je da je količina postprandijalnog insulina (nakon jela) za 59% veća nego kada se ne unose trans masti u organizam. Pored visokog nivoa šećera u krvi, i visok nivo insulina oštećuje krvne sudove. Posebno ugrožava endotel koji oblaže unutrašnjost krvnog suda. Izaziva i rast triglicerida i štetnog LDL holesterola, a povećava i adhezivnost krvnih ćelija, čime povećava rizik od

stvaranja ugrušaka - potencijalne blokade krvnih sudova, srčanih i moždanih udara. Trans masti podstiču nastanak upala u tijelu. Veći unos trans masti je povezan s povećanim količinama inflamatornih markera u našem tijelu, kao što su C-reaktivni protein. Trans masti mogu oslabiti imuni sistem te dovesti do razvoja infekcija i bolesti. Zasićene masti, s druge strane, zapravo pomažu u borbi protiv bakterija i virusa jer se prirodno nalaze u našem organizmu, one su važne za određene fiziološke funkcije. Naročito su interesantni podaci o efektima zamjene zasićenih i trans masnih kiselina u ishrani sa nezasićenim masnim kiselinama cis konfiguracije na razvoj ishemijske bolesti srca. Utvrđeno je da zamjena 5% energije iz zasićenih masnih kiselina energijom iz nezasićenih masnih kiselina cis konfiguracije smanjuje rizik od koronarne bolesti srca za 42%, dok zamjena samo 2% energije iz trans masnih kiselina sa nezasićenim masnim kiselinama cis konfiguracije smanjuje rizik od nastanka koronarne bolesti čak za 53%. Ovi rezultati sugerišu da je zamjena zasićenih i trans masnih kiselina sa nezasićenim mastima cis konfiguracije mnogo efikasnija u prevenciji koronarne bolesti srca nego druge dijetske mjere, kao što je, na primer, smanjenje ukupnog unosa masti. S druge strane, postoje dokazi da

je povećanje trans masnih kiselina za 2% cjelokupnog energetskog unosa povezano s porastom rizika od koronarne bolesti srca za 25%. Unos trans masti ne bi smio da bude veći od 4-6 g, u prosjeku 5 g na dan, odnosno 2%, a najviše 3% od cjelokupnog energetskog unosa, tako da ukupni unos aterogenih zasićenih i trans masnih kiselina ne smije da pređe 10% cjelokupnog energetskog unosa. FDA (Food and Drug Administration) nalaže da se na deklaraciji naznači količina trans masti u namirnicama. Međutim, ukoliko se u namirnici nalazi manje od 0,5 grama ukupne trans masti, tada se ne označava njihova količina. Ukoliko se mora naznačiti njihovo postojanje, na deklaraciji će se naznačiti da je njihovo prisustvo 0% u namirnici. Hidrogenizovane masti zabranjene su u Danskoj, Švajcarskoj, Kaliforniji i njujorškim restoranima, a Kanada, Australija i Evropska unija zahtijevaju minimalizaciju njihove upotrebe. Zato pročitajte deklaraciju, pa ako se u njoj pominju hidrogenizovana biljna ulja, bolje zaobiđite taj proizvod. Koje masti treba da unosimo? Koliko je važno da izbjegavamo nezdrave masti, toliko je važno da unosimo zdrave. Ako bismo izbacili sve nezdrave masti (trans masti) iz naše ishrane, to opet ne bi bilo dovoljno da osiguramo svoje zdravlje. Za normalno funkcionisanje našem organizmu su neophodne zdrave masti. Masti koje su svakako prve na spisku zdravih masti jesu one koje sadrže esencijalne masne kiseline. To su omega 3 i 6 masne kiseline. Zovu se esencijalnim, jer su neophodne za normalno funkcionisanje ljudskog organizma, a naše tijelo nije u stanju da ih samo proizvede. One su gradivni materijal mnogih organa: preko 60% mozga čine esencijalne masne kiseline, omotač svakog nerva u našem organizmu izgrađen je od njih, svaka naša ćelija ima membranu u čiji sastav ne samo da ulaze esencijalne masne kiseline, već igraju i ključnu ulogu u ćelijskom metabolizmu. Najbolji izvori omega 3 masnih kiselina su neke vrste riba (skuša, losos, sardina), kao i neka biljna ulja (laneno ulje, poslije njega konopljino i repičino ulje, koje, pored omega 3, sadrže i omega 6). Ulja bogata sa omega 6 su maslinovo ulje, bundevino ulje, suncokretovo i susamovo ulje. 43

Z D R A V S T V O

Šta je čukalj Čukalj predstavlja deformitet vezan za prvi metatarzofalangealni zglob (zglob palca), odnosno, predstavlja izraslinu koja se stvara na zglobu na početku nožnog palca. Na tom dijelu zglob postaje proširen i tako stvara gužvu između palca i ostalih nožnih prstiju. Pritisak na zglob gura palac prema spolja što uzrokuje veoma neprijatan bol. Čukljevi se mogu smatrati bolešću savremenog doba, a njihova sve učestalija pojava je posljedica najčešće robovanja modi uskih cipela sa visokim petama. Taj teret podnose uglavnom žene, mada dosta i muškaraca muku muče sa čukljevima. Nema starosne dobi koja bi bila vezana za ovu bolest, od nje podjednako pate i mladi i stari. Razlikuju se dvije vrste deformiteta

Bunion - ime potiče od grčke riječi bounion (repa) i predstavlja koštano i hrskavičavo uvećanje na medijalnoj strani glave prve metatarzalne kosti, koje je često udruženo sa otokom medijalnih mekih tkiva i označava brojna akutna i hronična uvećanja prvog matatarzofalangealnog (MTF) zgloba palca i Hallux valgus - koji predstavlja deformaciju palca koji se stručno opisuje kao lateralna devijacija palca (palac skrenut u stranu) koja za posljedicu ima stvaranje deformacije bunion, a u kasnijoj fazi udružen je sa brojnim deformitetima prednjeg dijela stopola, što čine ovaj deformitet kompleksnim kada je u pitanju određivanje plana njegovog liječenja. Uzroci nastanka čukljeva • neadekvatna obuća • pol - 15 puta češće kod žena nego 44

Čukljevi • • Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

• •

(Hallus valgus)

kod muškaraca a pripisuje se nošenju obuće sa uskim prednjim dijelom i visokim potpeticama naslijeđe (genetika) - Oko 75% pacijenata Hallux valgus ima pozitivnu porodičnu anamnezu zdravstveno stanje (reumatoidni artritis, giht) preopterećenost stopala (ravna stopala - pes planus) posljedice trauma (amputacija drugog prsta)

Liječenje Može biti: neoperativno liječenje operativno (hirurško) liječenje Prvi korak u neoperativnom liječenju Hallux valgus-a je promjena obuće, što podrazumijeva nošenje komotne obuće (najčešće jedan broj veći od onoga koji se nosi) sa širokim prednjim dijelom izrađenim od mekane kože, na vezivanje. Izbjegavati obuću sa visokom petom. Pacijenti sa ravnim stopalima trebalo bi da nose ortokinetičke uloške, uzete individualno po mjeri. Od biljaka jedino se gavez, u obliku masti, upotrebljava za smanjenje bolova, a može smanjiti i deformitet. Od lijekova može se, protiv bolova, koristiti ibuprofen ili paracetamol. Operativno liječenje planira se i uvodi samo ako postoji visoka motivisanost pacijenta za hirurškim rješenjem problema. Jak bol je obično glavni pokretač ovakve odluke. Često je, pored bola, pacijent motivisan da se podvrgne

hirurškom zahvatu kozmetičkim, često estetskim razlozima, posebno kada se radi o pacijentima ženskog pola. Pri odlučivanju o operaciji, moraju se uzeti u obzir: • godine života - kod djece operacija se ne preporučuje zbog rizika od povratka čuklja • istorija bolesti i opšte zdravlje - operacija nije preporučljiva ukoliko postoje problemi sa zarastanjem rane i nastankom infekcije jer može dovesti do pojave reumatoidnog artritisa; • stil života - operacija čuklja može stopalo učiniti manje fleksibilnim, što može spriječiti vraćanje fizičkim aktivnostima; • jačina simptoma - operacija se obično preporučuje samo ako čukalj utiče na kvalitet života. Osobe koje nisu motivisane za operativno liječenje koriste separatore između prstiju, umotavaju palac i bunion vatom i različitim vrstama flastera, što može privremeno da smanji tegobe. Međutim, potrebno je znati da je Hallux valgus hronično progresivno oboljenje i da će deformitet, uz ovakav vid liječenja, vremenom postajati sve naglašeniji. Oporavak poslije operacije Svi koji se odluče za operaciju, moraju biti spremni na duži period oporavka. Stopalo i gležanj mogu biti natečeni čak i do tri mjeseca. Dok traje faza oporavka stopalo mora biti podignuto kako bi se smanjio otok. Poslije šest mjeseci će se moći nositi normalne cipele dok je za vrijeme oporavka od operacije potrebno nositi samo obuću koju je preporučio ljekar. Literatura

1. British National Formulary(BNF 64) BNE C online: Published Rojl Pharmaceutical Society of Great Britain:, London SE 1 7 JN, septembar 2002. 2. Edvards,C.,Stillman,P.: Mala oboljenja ili velike bolesti, IV izdanje, Beograd, 2011. 3. Kažić,T.: Gotovi lekovi, Integra, Beograd,2007. 4. Ugrešić N. (urednik) Farmakoterapija za farmaceute. Farmaceutski fakultet Beograd, 2011.

F A R M A C I J A

Intervju Nedim Uzunović, direktor kompanije ‘’Bosnalijek’’ d.d. Zapaženim poslovnim rezultatima ‘’Bosnalijek’’ hrabro ostvaruje svoj razvojni put. O značaju vodeće bh. farmaceutske i zdravstvene kompanije za generalni ekonomski razvoj BiH, jačini njenog brenda u izvozu te brizi koju iskazuje za stručnu i širu društvenu zajednicu razgovaralli smo sa Nedimom Uzunovićem, direktorom ‘’Bosnalijeka’’

akva je sadašnja pozicija kompanije ‘’Bosnalijek’’ u kontekstu farmaceutskog biznisa u Bosni i Hercegovini i šire? ‘’Bosnalijek’’ je u samom vrhu farmaceutskog tržišta Bosne i Hercegovine i kompanija koja izvozi svoje proizvode na tri svjetska kontinenta. Naša snaga leži u činjenici da smo istinski proizvođač sa neprekidnom tradicijom u proizvodnji najkvalitetnijih lijekova od 1951. godine. Prodajom naših proizvoda na tri svjetska kontinenta dokazujemo da internacionalne kompanije ne samo da mogu poticati iz malih zemalja, nego mogu biti osnovni stubovi pozitivnih društvenih i ekonomskih promjena. 48

Samo u 2014. godini smo ostvarili neto dobit od 10 miliona konvertibilnih maraka, zahvaljujući odgovornoj poslovnoj praksi, zakoračili u nove oblasti i nove tehnologije kako bismo bili u vrhu sa vodećim industrijskim međunarodnim trendovima, otvorili nova radna mjesta

i bili značajan oslonac kako zdravstvenoj, tako i široj društvenoj zajednici. Koji je Vaš najveći poslovni izazov? Kao što sam već istakao, ‘’Bosnalijek’’ je definitivno jedan od najjačih bh. izvoznih brendova. Prošlu godinu smo završili sa ostvarenjem izvoza svojih proizvoda u iznosu većem od 78 miliona KM. Kompanija odvažno živi promjene i uspješno se prilagođava zahtjevnim industrijskim i poslovnim trendovima. Među najvećim poslovnim izazovima je postizanje zadovoljstva krajnjih korisnika. Ovakav razvojni proces usmjeren je ka potpunoj brizi o prevenciji i zaštiti zdravlja naših korisnika. U tom kontekstu mijenjamo svoj identitet ka međunarodnoj zdravstvenoj kompaniji, snažno utemeljenoj na ostvarenoj tradiciji poslovanja, te odvažnosti, otpornosti i kreativnosti bosanskohercegovačkog duha. Rezultati koje smo ostvarili u prošloj godini, dodatno su me ohrabrili u

F A R M A C I J A

jim kolegama. Kako bismo maksimalno doprinijeli razmjeni iskustava i profesionalnom razvoju, organizovali smo dolazak na kongres više od 100 farmaceuta iz šire regije. Zadovoljstvo mi je da je kompanija, na čijem sam čelu, u mogućnosti podržati održavanje III kongresa farmaceuta Bosne i Hercegovine. Ovom prilikom želim istaći da ‘’Bosnalijek’’ specifičan interes iskazuje za projekte na nivou Bosne i Hercegovine, posebno kada su oni sa međunarodnim učešćem, jer su upravo skupovi te vrste u skladu sa korporativnom poslovnom orijentacijom kompanije.

uvjerenju da je ‘’Bosnalijek’’ sposoban ‘’Bosnalijekova’’ uloga, u ovom smipostati najjači bh. brend, internacional- slu, bi svakako bila i snažnija sa odgonog karakreta, u široj regiji. Cilj nam je varajućim državnim poticajima za izvoz stvarati nove vrijednosti, radna mjesta, i zaštitu domaće proizvodnje. zavidan profit i održiv rast. ‘’Bosnalijek’’ je generalni sponKoliko je ‘’Bosnalijek’’ generator zor III kongresa farmaceuta Bosne i Hercegovine, šta za Vas predstavlja opšteg društvenog razvoja u BiH? Kao domaći proizvođač s jakom ovakav vid podrške? izvoznom orijentacijom te kontinuira‘’Bosnalijek’’ je, prije svega, drušnom, značajnom podrškom u svim zna- tveno odgovorna kompanija. U skladu čajnim društvenim segmentima, ‘’Bo- sa svojom misijom unapređenja kvasnalijek’’ je kompanija od strateškog liteta života, nastojimo biti čvrst osloznačaja za Bosnu i Hercegovinu. nac zajednici u kojoj primarno živimo ‘’Bosnalijek’’ osigurava radna mje- i poslujemo. U skladu sa ovakvim opredjeljesta, direktne doprinose putem poreza u državne budžete, fondove zdravstva, njem učestvujemo u svim značajnim svojim poslovanjem veže cijeli niz do- stručnim farmaceutskim i zdravstvemaćih dobavljača u lancu farmaceutske nim skupovima u Bosni i Hercegovini. proizvodnje i, što je najvažnije, osigu- Stručni kongresi predstavljaju platformu rava proizvodnju i promet lijekova kao za razmjenu svježih ideja, informacija i proizvoda od vitalnog strateškog zna- projekata. Oni su mjesto povezivanja i čaja za zdravlje građana jedne države. kontinuirane stručne edukacije, što je Na osnovu relevantnih istraživanja za ‘’Bosnalijek’’ od posebnog značaja. Poznato je da u ‘’Bosnalijeku’’ rasam upoznat da stručna farmaceutska i zdravstvena javnost te bh. građani ja- di veliki broj farmaceutskih stručnjaka, ko dobro razumiju i prepoznaju značaj i koji će također uzeti učešće na ovom ulogu u društvu domaćeg proizvođača. značajnom kongresu, zajedno sa svo-

Kažete da ste čvrst oslonac zajednici u kojoj poslujete. Osim podrške strukovnim kongresima i simpozijumima, kojim društvenim segmentima je ‘’Bosnalijek’’ još posvećen? Govorili smo prethodno o načinima kojima ‘’Bosnalijek’’ direktno i indirektno utiče na opšti ekonomski razvoj u BiH. Pojedinačno nastojimo, kada je god moguće, pružiti podršku zdravstvenim radnicima i građanima BiH. Dugogodišnja podrška razvoju zdravstva i zdravstvenim uslugama obuhvata brojne edukacije i radionice i stručna predavanja, specijalno organizovana za ljekare, farmaceute i specijaliste. Podrška adekvatnom zdravstvenom zbrinjavanju stanovnika BiH pružena je brojnim akcijama sa nevladinim sektorom i timovima ljekara iz primarne zdravstvene zaštite. Zdravstvenim ustanovama, domovima zdravlja, bolnicama, kliničkim centrima i apotekama širom BiH donirana su sredstva, medicinski paketi, oprema, aparati. Pružili ste i značajnu podršku stanovništvu pogođenom prošlogodišnjim poplavama? ‘’Bosnalijek’’ je odmah reagovao na katastrofu koja je pogodila BiH. Organizirali smo krizni štab koji je od samog početka ove nesreće djelovao i pokrenuo akciju pružanja pomoći u lijekovima, dezinficijensima, hrani i vodi za najugroženija područja u Bosni i Hercegovini. Upućeni su interventni konvoji prema domovima zdravlja u Srednjobosanskom, Zeničko-dobojskom kantonu, Doboju i Bijeljini. ‘’Bosnalijek’’ je ovom prilikom izdvojio 130 hiljada KM pomoći. Dodao bih da sam veoma ponosan, jer su se radnici ove kompanije uključili u akciju prikupljanja pomoći građanima koji su u klizištima izgubili svoje domove. Prikupljeno je 37 hiljada 49

F A R M A C I J A

KM koje su radnici ‘’Bosnalijeka’’ uručili porodicama naselja Svrake, čije su kuće stradale u klizištima. Podrške ove vrste suštinski odražavaju stratešku ulogu domaćeg proizvođača lijekova, čije je postojanje od esencijalnog značaja za svaku državu. Samo se sjetimo da ‘’Bosnalijek’’ niti jednog dana nije prekinuo proizvodnju tokom posljednjeg rata u BiH. Zavidan poslovni razvoj, ambiciozni planovi, društvena odgovornost, ostavljaju dojam da ‘’Bosnalijek’’ zaista radi u skladu sa očekivanjima svojih dioničara, pacijenata, kupaca, poslovnih partnera i šire društvene zajednice.

‘’Bosnalijek’’ namjerava postati najjači bh. brend internacionalnog karakreta u široj regiji. Imamo iskustvo i odvažnost da implementiramo svoju viziju. Poslujemo dugih šest desetljeća i ova tradicija nam daje za pravo da hrabro idemo naprijed. Krećemo se u svim segmentima poslovanja u korak sa relevantnim, savremenim farmaceutskim trendovima. Oslonci našeg poslovanja su visokokvalifikovani zaposlenici, nove tehnologije i kvalitet poslovnih procesa. Fokusirani smo na sopstveni razvoj kojim ćemo ispuniti zacrtani poslovni izazov u cilju zadovoljstva naših krajnjih korisnika i društva u cjelini. Preuzeto: Bilten za Kongres farmaceuta Bosne i Hercegovine, maj, 2015.

Enterofuryl® – brzo i efikasno zaustavlja putničku dijareju

ajčešći zdravstveni rizik putnika, a posebno kod onih koji posjećuju zemlje u razvoju, je putnička dijareja ili proliv čija težina kliničke slike može biti od blage do produžene, bolne i onesposobljavajuće bolesti. Svake godine od 20% do 50% međunarodnih putnika (procjenjuje se na oko 10 miliona ljudi) dobije proliv na putovanjima, obično tokom prve sedmice. Proliv se može pojaviti bilo kada, čak i nakon povratka s putovanja. Putnici s visokim rizikom za razvoj putničke dijareje su putnici koji putuju u zemlje Latinske Amerike, Afrike i Azije te osobe koje imaju oslabljen imunitet iz bilo kog razloga, osobe sa dijabetesom melitusom i osobe koje u terapiji uzimaju lijekove koji smanjuju lučenje želučane kiseline (H2 blokatori, IPP, antacidi). Glavni uzrok je zaražena hrana ili voda, koja je tipična u regijama s lošim sanitarnim uslovima. Bakterijski uzročnici uzrokuju putničke dijareje u oko 80% slučajeva. Najčešći etiološki agens je enterotoksična Escherichia coli, ali i druge crijevne bakterije. U 20% slučajeva uzročnici su virusi i paraziti. Simptomi putničke dijareje nastaju naglo, a karakterišu se velikim brojem obilnih i tečnih stolica praćenih grčevima i bolovima u stomaku. Takođe se mogu javiti mučnina i povraćanje, što pridonosi brzini razvoja dehidracije, a posebno kod djece. Većina simptoma se povlači u toku sedam dana. Kao mjere prevencije koje se savjetuju osobama koje putuju u zemlje visokog rizika preporučuje se korištenje flaširane vode, konzumiranje termički obrađene hrane, često pranje ruku, a ako to nije moguće onda upotreba alkoholnog dezinfekcionog sredstva za ruke. Upotreba antibiotika u profilaktičke svrhe se ne preporučuje zbog velikog broja neželjenih efekata i mogućnosti razvoja rezistence. Rehidracija i dijetetske mjere predstavljaju osnovu terapije kod putničke di-

jareje. Potrebno je uzimati što više slanih rastvora kako bi se nadoknadili elektroliti i tečnost. Ishrana treba biti lagana, namirnice termički obrađene i lako probavljive. U ishrani treba izbjegavati salate od svježeg voća ili povrća, začinjenu hranu, alkoholna i gazirana pića, te konzumiranje namirnica u objektima sa slabim higijenskim i sanitarnim nadzorom. Ukoliko se pojavi krv u stolici ili povišena tjelesna temperatura potrebno je što prije javiti se ljekaru. Intestinalni antiinfektiv Enterofuryl® (nifuroksazid) uspješno djeluje na većinu intestinalnih patogenih bakterija. Brzo zaustavlja akutne dijareje ili skraćuje njihovo trajanje, a pri tome štiti normalnu intestinalnu floru. Djeluje lokalno u lumenu crijeva i ne resorbuje se iz gastrointestinalnog trakta, čime se izbjegavaju sistemski neželjeni efekti. Uz konvencionalni tretman koji uključuje obavezne mjere rehidracije kao i dijetalni režim prehrane, Enterofuryl® ostaje lijek izbora u terapiji akutne dijareje. Probiotici nisu (niti mogu biti) zamjena za lijek Enterofuryl®. Probiotici mogu biti samo dodatna, suportivna terapija uz lijek Enterofuryl®, ali nikako zamjenska terapija. Enterofuryl® se uz ljekarski recept može nabaviti u apotekama, u obliku kapsula i suspenzije. U obliku suspenzije pogodan je za primjenu kod djece starije od dvije godine. ‘’Bosnalijek’’ d. d. Stručni tim za medicinsku podršku

imesulid pripada grupi semiselektivnih COX-2 inhibitora. Primarna i najvažnija aktivnost nimesulida jeste selektivnija inhibicija COX-2 u odnosu na konstitutivnu izoformu ovog enzima. Zbog toga, nimesulid u mnogo manjoj mjeri u odnosu na neselektivne NSAIL, ometa sintezu protektivnih prostaglandina u mukozi želuca, što je i razlog njegove dobre gastrične tolerancije i blagih GIT neželjenih efekata. Primjenjuje se postoperativno i posttraumatski, kod kancerskih bolova, tromboflebitisa, dismenoreje, groznice i inflamacije koje prate respiratorne i otorinolaringološke infekcije. Pored inhibicije enzima COX-2, u antiinflamatorno djelovanje nimesulida uključeni su i drugi mehanizmi koji doprinose antiinflamatornom efektu ovog lijeka. Naime, poznato je da kada se na mjestu inflamacije aktiviraju polimorfonuklearni leukociti dolazi do značajnog povećanja potrošnje kiseonika što generiše formiranje toksičnih kiseoničnih metabolita kakvi su superoksidni anjon, hidroperoksi radikali i hipohlorna kiselina. Ovi metaboliti su sposobni da brzo reaguju sa mnogim biološkim molekulama i da dovedu do oštećenja tkiva i inflamacije. Pokazano je da su kiseonični radikali uključeni u patogenezu reumatskih bolesti i respiratornog disters sindroma. Utvrđeno je, takođe, da nimesulid ima antioksidantno dejstvo. Molekula nimesulida dozno-zavisno redukuje stvaranje superoksidnih anjona aktiviranjem neutrofila, dok ne mijenja njihovu sposobnost fagocitoze i hemotakse. Takođe, nimesulid inhibira fosfodiesterazu tip IV, glavni enzim koji razgrađuje leukocitni c-AMP, što kao rezultat ima povećanje koncentracije c-AMP i smanjenje inflamacije u respiratornom tkivu. Pored nimesulida, antioksidantno djelovanje ispoljava i njegov glavni metabolit 4-hidroksinimesulid koji otklanja superoksidne anjone, lipoperokside i inaktivira stvaranje hipohlorne kiseline.

Nimesulid inhibira oslobađanje histamina iz humanih bazofila i masto-

F A R M A C I J A BEZBJEDNOSNI PROFIL NIMESULIDA - REGULATORNI OKVIR ZA TERAPIJSKU PRIMJENU NIMESULIDA

Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine

Farmakološki značaj nimesulida Pripremile: Biljana Tubić, Nataša Grubiša

Slika 1. Mehanizam antioksidantnog djelovanja 4-hidroksi nimesulida

cita. Na eksperimentalnim modelima imunološke reakcije pokazano je da nimesulid za 50% redukuje oslobađanje histamina. Na izolovanim segmentima trahee zamorca, antihistaminsko djelovanje nimesulida iznosilo je 50% dejstva pirilamina. Trombocitni aktivirajući faktor (PAF) je snažan inflamatorni medijator koji se primarno formira u cirkulišućim leukocitima, trombocitima i endotelnim ćelijama. Posebno je snažan medijator u astmi i šoku. Utvrđeno je da nimesulid inhibira produkciju PAF-a u humanim neutrofilima i redukuje njihovu agregaciju i adherenciju za endotelne ćelije i to na dozno-zavisan način. Ispitivanja na humanoj zglobnoj hrskavici su pokazala da nimesulid u terapijskim koncentracijama redukuje destrukciju matriksa koja nastaje u osteoartritisu i to inhibicijom sinteze metaloproteinaza, kakve su kolagenaza i stromelizin. Pored navedenog, utvrđeno je da nimesulid sprečava oksidativnu i proteolitičku inaktivaciju inhibitora alfa-1-proteinaze, malog glikoproteina koji inaktivira slobodne elastaze. Pošto elastaze mogu dovesti do degradacije vezivnih tkivnih proteina kakvi su elastin, kolagen i proteoglikan, sposobnost nimesulida da sprečava razgradnju proteina hrskavice smatra se da ovaj lek ima i hondoprotektivno dejstvo. Eksperimentalna ispitivanja nimesulida objavljena 1999. godine ukazuju na to da ovaj lijek sprečava razvoj nekih malignih tumora. Naime, poznato je da prostaglandini učestvuju u patogenezi nekih tumora kao što su karcinom kolona i neki tumori kostiju tako da se danas sve više pažnje posvećuje istraživanjima nimesulida u ovoj oblasti. Za nimesulid je pokazano da značajno redukuje eksperimentalne karcinome kolona i mokraćne bešike kod pacova, pa se pretpostavlja da ovaj lijek posjeduje antikancerogeno dejstvo kod ispitivanih neoplazmi.

Regulatorni okvir za terapijsku primjenu nimesulida Nimesulid je 1985. godine prvi put dobio dozvolu za stavljanje u promet u Evropskoj uniji (EU). Prvobitno je bio odobren za primjenu u drugoj liniji terapije i to za tretman akutnog bola, simptomatskog bolnog osteoartritisa i primarne dismenoreje. Preporučena doza bila je dva puta dnevno po 100 mg, a maksimalna dužina terapije je 15 dana. Tokom praćenja lijeka u postmarketinškom periodu ustanovljeno je da je efikasnost nimesulida u tretmanu inflamatornog bola slična efikasnosti drugih nesteroidnih antireumatika. Takođe, pokazano je da su njegova neželjena dejstva na gastrointesinalni trakt slična drugim NSAIL, ali da je hepatotoksičnost nimesulida veća. Takođe, ustanovljeno je da postoji rizik od nastanka fulminantnog hepatitisa koji može da zahtijeva transplantaciju jetre. Apsolutni rizik za oštećenje jetre koje iziskuje transplantaciju je 5,64 (2,43-11,11) na milion pacijent-godina i 5,90 na milijardu DDDs. Poremećaji jetre su češći kada je trajanje terapije duže. Apsolutni rizik za hospitalizaciju zbog oštećenja jetre, iznosi 30-35 na 100 000 pacijentgodina i apsolutni rizik za abnormalne rezultate funkcije jetre je 1%. Zbog ustanovljene hepatotoksičnosti nimesulida, 2002. god. u Finskoj je donesena odluka da se suspenduje dozvola za stavljanje u promet svih lijekova koji sadrže nimesulid, a zatim se isto desilo i u Španiji. Uzimajući u obzir tada sve raspoložive podatke, postojao je jedinstven stav na nivou EU da je incidenca neželjenih reakcija na jetru povećana kod primjene nimesulida u odnosu na druge NSAIL, mada nije postojala povećana incidenca kada su u pitanju ozbiljne neželjene reakcije na jetru. Zbog navedenog, preduzete su mjere ograničenja: povučene su sa tržišta tablete od 200 mg nimesulida i među 51

F A R M A C I J A

kontraindikacije uvršteni su pacijenti sa lošim statusom jetre, djeca ispod 12 godina, žene u trećem trimestru trudnoće i periodu dojenja. Poslije dugog razmatranja i više provedenih studija, Evropska agencija za lijekove (EMA) je ponovo uradila ocjenu (evaluaciju) odnosa korist/rizik nimesulida u sistemskoj terapiji i donesena je odluka da lijekovi koji sadrže nimesulid, a namijenjeni su za sistemsku primjenu, mogu da se primijenjuju samo u sljedećim indikacijama: • Akutni bolovi i • Primarna dismenoreja. Ukinuta je terapijska indikacija: simptomatska terapija osteoartritisa. Danas se lijekovi koji sadrže nimesulid i koji su namijenjeni za sistemsku primjenu nalaze na tržištu više od 50 država širom sveta i to uglavnom Evrope i Južne Amerike. U EU nimesulid ima dozvolu za stavljanje u promet u 17 država članica, ali se propisuje i prometuje u 15 država članica (Bugarska, Češka, Kipar, Francuska, Grčka, Mađarska, Italija, Latvija, Litvanija, Malta, Poljska, Portugal, Rumunija, Slovačka i Slovenija). Prema izvorima EMA, najveća izloženost nimesulidu (najveća primjena nimesulida) je u Italiji, Francuskoj i Grčkoj. Ova izloženost je smanjena u Italiji od 2002, u Grčkoj od 2004. i u Francuskoj od 2008. U ostalim državama izloženost pacijenata nimesulidu, odnosno primjena ovog lijeka u terapiji, održava se na konstantnom nivou. Na osnovu pomenutog izvora, upotreba generičkih farmaceutskih preparata na bazi nimesulida nije smanjena, a Poljska je na drugom mjestu po upotrebi ovog lijeka. U junu 2012. u Francuskoj su svi ljekari i farmaceuti dobili pismo od strane direktora nadležnog regulatornog tijela za lijekove, kojim se skreće pažnja da nimesulid mora da se primjenjuje kao lijek drugog izbora, u najmanjoj mogućoj dozi i u najkraćem mogućem periodu (ne duže od 15 dana) za redukovane indikacije i strogo vodeći računa o kontraindikacijama. Takođe, navedeno je da nimesulid ne smije da se koristi sa drugim lijekovima koji su hepatotoksični, niti kod pacijenata koji su alkoholičari, kao ni kod onih koji imaju temperaturu, ili simptome gripe. Na slici 2. dati su podaci o dužini upotrebe nimesulida u zemljama EU gdje je već bio registrovan. U državama na prostoru ex Jugoslavije nimesulid ima dozvolu za stavljanje u promet u doziranim farmaceutskim oblicima i dozama datim u Tabeli 52

1. Stav navedenih država po pitanju terapijskih indikacija i bezbjednosnih mjera je identičan stavu EMA. U Tabeli 2. dat je prikaz podataka o neželjenim efektima NSAIL na jetru. Iz navedenih podataka očito je da i drugi NSAIL, a prije svega indometacin i sulindak, mogu u relativno visokom stepenu da izazovu hepatotoksičnost. Dosadašnji razvoj pitanja bezbjednosnog profila NSAIL opisao je cijeli krug: prvo su se istakli gastrointestinalni problemi za koje je, uglavnom, odgovorna inhibicija COX-1, a vremenom se sve više postavljalo pitanje kardiovaskularnih neželjenih događaja za koje je uglavnom odgovorna inhibicija COX-2. Imajući u vidu da inhibicija obje izoforme enzima ima značaja za pojedine segmente terapijski korisnih efekata, čini se da NSAIL u cjelini nisu postali suštinski efikasniji/bezbjedniji još od vremena uvođenja aspirina i da svi terapijski pomaci na ovom polju mogu da se odnose samo na pojedine kategorije brižljivo selektovanih pacijenata. Nimesulid pokazuje sličan terapijsko-bezbjednosni profil kao i drugi N-

SAIL. Međutim, nešto veća učestalost hepatotoksičnosti koju izaziva u poređenju sa ostalim lijekovima iz grupe NSAIL, uz mogućnost razvoja fulminantnog hepatitisa potencijalno fatalnog, razlozi su da njegova terapijska primjena bude ograničena samo na akutne bolove i primarnu dismenoreju. Nemoguće je unaprijed predvidjeti koji će NSAIL biti najbolji za pacijenta. Kada se odabere jedan NSAIL, zasnovan na procjeni efikasnosti i bezbjednosti (i cijene), dozu treba povećavati dok se ne suprimira bol, ili do postizanja maksimalne dozvoljene doze. Ako pacijent ne reaguje na primijenjenu maksimalnu dozu, treba probati neki drugi lijek iz grupe NSAIL prije nego što se prekine s terapijom ovom grupom lijekova.

Slika 2. Podaci o propisivanju nimesulida u 2010. godini

Literatura

D Bishop-Bailey, JA Mitchell, TD Warner. COX-2 in cardiovascular disease. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2006; 26: 956-8. A Burke, E Smyth, GA FitzGerald. Analgesic-antipyretic agents; pharmacotherapy of gout. In: Brunton LL, Lazo JS, Parker KL (eds.). Goodman & Gilman’s the Pharmacological Basis of Therapeutics, 11 ed. McGraw-Hill, New York, 2006. JM Gaziano, CM Gibson. Potential for drug-drug interactions in patients taking analgesics for mildto-moderate pain and low-dose aspirin for cardioprotection. Am J Cardiol 2006; 97: 23-9. JM Scheiman, AM Fendrick. Summing the risk of NSAID therapy. Lancet 2007; 369: 1580-1. P.J. Pellitier; J. Martel, Effects of nimesulide on the degradation and metalloprotease synthesis of human osteoarthritic cartilage. Drugs 1993, 46 Suppl. 1, 34-39 http://www.ema.europa.eu/ema/index.jsp?curl=pages/ medicines/human/public_health_alerts/2011/06/human_pha_detail_000030. jsp&mid=WC0b01ac058001d126 Tabela 1. Farmaceutski preparati nimesulida

Farmaceutski dozirani oblik Tableta Granule za oralnu suspenziju Orodisperzibilne tablete

Doza 100 mg 100 mg 100 mg

Transdermalni gel

1 (%) 10 mg/g

Nimesulid

Doziranje 2 puta dnevno po 1 tableta od 100 mg poslije jela (koristi se od 7 do 15 dana) gel treba primjenjivati 2- 3 puta na dan i ne treba ga, bez prekida, koristiti duže od 7 do 15 dana

Tabela 2. Prikaz podataka o neželjenim dejstvima na jetru NSAIL (VigiBase)

Naproksen Diklofenak Meloksikam Ibuprofen Ketoprofen Celekoksib Paracetamol Piroksikam Indometacin Nimesulid Sulindak

Oštećenja jetre (ukupan broj slučajeva) 34 101 24 177 93 59 597 62 26 257 1

Milion DDD prometovanih 4,598 10,868 1,902 12,038 4,979 2,152 22,267 2,290 819 6,763 25

Stopa izvještavanja/107 DDD 0,07 0,09 0,13 0,15 0,19 0,27 0,27 0,27 0,32 0,38 0,40

F A R M A C I J A

U Bosni i Hercegovini registrovan u pet različitih indikacija

Xarelto® (rivaroxaban) je odobren u pet indikacija. U odnosu na druge nove oralne antikoagulanse štiti pacijente i od venske i arterijske tromboembolije. Xarelto® je dostupan na našem tržištu u zadnjih pet godina (od marta 2009). Koriste ga milioni pacijenata širom svijeta. Kada bude završen, Xarelto® klinički razvojni program će uključivati više od 100.000 pacijenata, a to ga čini najviše ispitivanim novim oralnim antikoagulansom danas u svijetu. Šta je Xarelto®? Xarelto® je vrlo efikasan novi oralni antikoagulans (NOAK) razvijen za prevenciju i liječenje krvnih ugrušaka. Xarelto® je oralni selektivni direktni inhibitor faktora Xa koji se nalazi u središtu procesa zgrušavanja krvi. Jednostavna zaštita ... Novi oralni antikoagulans kao što je Xarelto® prevazilazi ograničenja koja su imali stariji oralni antikoagulansi (antagonisti vitamina K). Prednosti Xarelto® uključuju oralnu primjenu, predvidivu antikoagulaciju (bez potrebe za rutinskim praćenjem koagulacije), fiksno doziranje, nizak rizik interakcije sa drugim lijekovima i hranom1. … Za više pacijenata Xarelto®, u odnosu na druge nove oralne antikoagulanse, preko svojih odobrenih indikacija se koristi za liječenje i prevenciju i venskih i arterijskih tromboembolijskih događaja. Danas je Xarelto® odobren u preko 125 zemalja širom svijeta. Xarelto® - odobrene terapijske indikacije: • Prevencija venske tromboembolije (VTE) kod odraslih pacijenata koji su izloženi elektivnom hirurškom zahvatu zamjene kuka ili koljena. • Prevencija inzulta i sistemske embolije kod odraslih pacijenata sa nevalvularnom fibrilacijom atrija, sa jednim ili više faktora rizika, kao što su kongestivno zatajenje srca, hipertenzija, starost ≥ 75 godina, diabetes mellitus, raniji inzult ili prolazni ishemijski atak. • Tretman duboke venske tromboze (DVT) i plućne embolije (PE) te prevencija rekurentne DVT i PE kod odraslih osoba. • Xarelto® istovremeno primijenjen samo sa acetilsalicilnom kiselinom (ASA) ili sa acetilsalicilnom kiselinom uz dodatak klopidogrela, indiciran je za prevenciju aterotrombotskih događaja kod odraslih pacijenata nakon akutnog koronarnog sindroma (ACS) sa povećanim srčanim biomarkerima. Način primjene: Xarelto® se uzima oralno. Tabletu treba uzeti sa hranom. Za pacijente koji ne mogu progutati cijelu tabletu, tableta lijeka Xarelto se može 54

doza za početno liječenje akutne DVT ili PE je 15 mg dva puta dnevno tokom prve tri sedmice, nakon čega slijedi 20 mg jednom dnevno za nastavak liječenja i prevencije rekurentne DVT i PE. Posebna upozorenja i mjere opreza: Preporučuje se kliničko praćenje u skladu sa praksom antikoagulacije tokom perioda liječenja. Rizik od krvarenja: Kao i sa drugim antikoagulantima, pacijenti koji uzimaju lijek Xarelto se moraju pažljivo pratiti na znakove krvarenja. Preporučuje se da se koristi sa oprezom u stanjima sa povećanim rizikom od krvarenja. Primjena lijeka Xarelto se mora prekinuti ukoliko se pojavi teško krvarenje. U kliničkim ispitivanjima, krvarenja iz sluznice (tj. epistaksa, krvarenje desni, gastrointestinalno i genitourinarno krvarenje) i anemija su zabilježeni češće tokom dugotrajnog liječenja sa rivaroksabanom u poređenju sa liječenjem sa antagonistima vitamina K (VKA). Stoga, pored odgovarajućeg kliničkog praćenja, laboratorijsko određivanje hemoglobina/hematokrita može biti od značaja za otkrivanje okultnog krvarenja, ukoliko se procijeni potrebnim. Nekoliko podgrupa pacijenata imaju povećani rizik od krvarenja. Ovi pacijenti se moraju pažljivo pratiti na znakove i simptome komplikacija krvarenja i anemije nakon početka liječenja. Pri svakom neobjašnjivom padu hemoglobina ili krvnog pritiska mora se potražiti mjesto krvarenja. Premda liječenje sa rivaroksabanom ne zahtijeva rutinsko praćenje izloženosti, mjerenje koncentracija rivaroksabana sa kalibriranim kvantitativnim anti-faktor Xa testom može biti korisno u izuzetnim situacijama u kojima poznavanje izloženosti rivaroksabanu može pomoći kao informacija u kliničkim odlukama, npr. pri predoziranju i hitnom hirurškom zahvatu.

zdrobiti i pomiješati sa vodom ili kašom od jabuke neposredno prije primjene i primijeniti oralno. Nakon primjene zdrobljenih film tableta lijeka Xarelto 15 mg ili 20 mg, za dozom treba odmah uslijediti hrana. Zdrobljena tableta lijeka Xarelto se također može dati kroz želučanu sondu nakon potvrde da je sonda ispravno postavljena u želudac. Zdrobljena tableta se putem želučane sonde mora primijeniti u maloj količini vode, nakon čega Interakcija sa drugim lijekovima: se sonda treba isprati sa vodom. Nakon primjene zdrobljenih film tableta lijeka Primjena lijeka Xarelto se ne preporučuje Xarelto 15 mg ili 20 mg, za dozom tre- kod pacijenata koji istovremeno sistemba odmah uslijediti enteralna prehrana. ski uzimaju azolne antimikotike (kao što su ketokonazol, itrakonazol, vorikonazol i posakonazol) ili inhibitore HIV proteaze Doziranje: Prevencija inzulta i sistemske em- (npr. ritonavir). Ove aktivne supstance su bolije: Preporučena doza je 20 mg jed- jaki inhibitori oba enzima i CYP3A4 i Pnom dnevno, što je također i preporu- gp i stoga mogu povećati koncentracije čena maksimalna dnevna doza. Kod rivaroksabana u plazmi do klinički znapacijenata sa umjerenim (klirens krea- čajnog stepena (2,6 puta u prosjeku), tinina 30–49 ml/min) ili teškim (klirens što može dovesti do povećanog rizika kreatinina 15–29 ml/min) oštećenjem od krvarenja. Potrebno je obratiti pažnju funkcije bubrega primjenjuju se slijede- ukoliko se pacijenti istovremeno liječe će preporuke za doziranje: preporučena sa lijekovima koji utječu na hemostazu, doza je 15 mg jednom dnevno. kao što su nesteroidni antiinflamatorni Tretman DVT, tretman PE i preven- lijekovi (NSAIDs), acetilsalicilna kiselina cija rekurentne DVT i PE: Preporučena i inhibitori agregacije trombocita.

F A R M A C I J A

Za pacijente koji imaju rizik od ulcerozne gastrointestinalne bolesti može se razmotriti odgovarajuće profilaktičko liječenje Pacijenti sa vještačkim valvulama: Sigurnost i učinkovitost lijeka Xarelto nisu ispitivani kod pacijenata sa vještačkim srčanim valvulama; stoga, nema podataka koji podržavaju da lijek Xarelto 20 mg (15 mg kod pacijenata sa umjerenim ili teškim oštećenjem funkcije bubrega) pruža odgovarajuću antikoagulaciju kod ove populacije pacijenata. Liječenje sa lijekom Xarelto se ne preporučuje kod ovih pacijenata. Neželjeni efekti: Česti neželjeni efekti: Anemija, vrtoglavica, glavobolja, krvarenje u oku (uključujući krvarenje u konjunktivu), hipotenzija, hematom, epistaksa, hemoptiza, gingivalno krvarenje, krvarenje u gastrointestinalnom traktu (uključujući rektalno krvarenje), gastrointestinalni i abdominalni bol, dispepsija, nauzeja, konstipacija, dijareja, povraćanje, pruritus (uključujući manje česte slučajeve generaliziranog pruritusa), osip, ekhimoza, kožno i potkožno krvarenje, bol u ekstremitetima, krvarenje u urogenitalni trakt (uključujući hematuriju i menoragiju), oštećenje funkcije bubrega (uključujući povećani kreatinin u krvi, povećanu ureu u krvi), vrućica, periferni edemi, smanjena opšta snaga i energija (uključujući umor i asteniju), povećane transaminaze, postproceduralno krvarenje (uključujući postoperativnu anemiju i krvarenje iz rane), kontuzija, sekrecija iz rane. Manje česti neželjeni efekti: trombocitemija (uključujući povećani broj trombocita), alergijska reakcija, alergijski dermatitis, cerebralno i intrakranijalno krvarenje, sinkopa, tahikardija, suha usta, abnormalna funkcija jetre, urtikarija, hemartroza, loše osjećanje (uključujući malaksalost), povećani bilirubin, povećana alkalna fosfataza u krvi, povećani LDH, povećana lipaza, povećana amilaza, povećani GGT. • Način izdavanja lijeka: Lijek se izdaje na ljekarski recept. • Nosilac dozvole za stavljanje gotovog lijeka u promet “Bayer” d.o.o. Sarajevo, Trg solidarnosti 2a, Sarajevo • Broj i datum rješenja o dozvoli za stavljanje gotovog lijeka u promet • Xarelto 15 mg: 04-07.1-1081/12 od 27.4.2012. • Xarelto 20 mg: 04-07.1-8525/11 od 27.4.2012.

Reference:

1 SPC Xarelto® 15 mg ﬁlm tablete, Xarelto® 20 mg ﬁlm tablete

Pripremila: mr ph. Svetlana Pikula, Product Manager

a 1.7.2015. se završava prelazni period koji je Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine dala proizvođačima lijekova (nosiocma dozvole za stavljanje lijeka u promet) kako bi prilagodili svoje poslove elektronskom načinu dostavljanja registracione dokumentacije. NeeS submisija će biti obavezan format dokumentacije za sve vrste zahtjeva. Šta je NeeS? NeeS format (Non-eCTD electronic Submissions) je jedini službeno važeći elektronski format dokumentacije o lijeku koji zaprima Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine. Ovaj format je odabran, jer omogućuje dobru preglednost dosijea

o lijeku, a podnosiocima zahtjeva ne predstavlja tehnološku prepreku, jer ga je moguće kreirati i bez potrebe za skupljim softverskim alatima. Izrada NeeS dosijea se sastoji u kreiranju foldera submisije koji mora biti četverocifreni broj npr. 0000 i kreiranju potrebnih modula unutar foldera. Sve datoteke unutar NeeS submisije moraju biti u PDF formatu. Tablica sadržaja (Table of Contents – TOC) obavezan je element NeeS dokumentacije i podnosilac zahtjeva je dužan kreirati i priložiti elektronskoj dokumentaciji u PDF formatu. Priprema dokumentacije u NeeS formatu je jasno definisana u uputstvu za podnosioce zahtjeva. Svaki podnosilac zahtjeva mora prije slanja dokumentacije u Agenciju napraviti samostalno tehničku validaciju elektronske dokumentacije koju šalje koristeći neki od alata za tehničku validaciju NeeS dokumentacije. Tehničku provjeru valjanosti Agencija provodi sa NeeS Checker alatom dostupnim na web stranicama Agencije. Alat je besplatan. Jedan NeeS dosije obično pokriva sve pojavne oblike (jačine i farmaceutske oblike) unutar jednog INN-a. Međutim, podnosilac zahtjeva može samostalno odlučiti voditi dosije o lijeku na nekoj nižoj razini, npr. po jačini ili farmaceutskom obliku lijeka. U propratnom pismu, koje je dio submisije (dio

F A R M A C I J A

grafičkom interfejsu, firme koje koriste ovaj softver nakon dobijanja dokumentacije od proizvođača će veoma brzo prilagoditi dokumentaciju i poslati Agenciji. Želim naglasiti da firme koje su zainteresovane mogu besplatno isprobati NeeS TOC Builder u trajanju od 30 dana. Više informacija o ovom softveru možete pronaći na našoj web stranici www.pharm-it.eu U desetom mjesecu planiramo organizovati edukaciju, koja će biti namjenjena podnosiocima za pripremu dokumentacije u NeeS formatu. modula 1), podnosilac zahtjeva treba navesti na koje pojavne oblike lijeka se dosije odnosi. Jednom kada podnosilac zahtjeva odabere na kome će nivou lijeka poslati dosje o lijeku, kasnije submisije za isti lijek moraju biti rađene na istom nivou. Šta je NeeS T OC Builder i čemu služi? NeeS TOC Builder (TOC,eng. Tables of Content) je softver koji se koristi za kreiranje tablice sadržaja za elektronske podneske u NeeS formatu. Vrlo je jednostavan za instaliranje i korištenje. Ovaj softver kreira čitav niz ToC – ova za NeeS dosije u roku od sekunde. Rezultat je struktura u PDF formatu u skladu sa trenutnim NeeS specifikacijama. U strukturu mapa potrebno je umetnuti odgovarajuće PDF datoteke i izraditi tablice sadržaja pomoću NeeS TOC Builder aplikacije kako bi dobili valjani NeeS dosije. Na ovaj način softver skraćuje vrijeme izrade i olakšava sam postupak pripreme podneska u elektronskom obliku. Zahvaljujući jednostavnom i intuitivnom

Šematski prikaz izrade NeeS dosijea:

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

bjasniti kvantnu medicinu je istovremeno i lako i teško. Čak i za stručnjaka kakav je dr Radojka Prelević, koja 25 godina tom metodom leči Britance, a poslednjih godina i svoje u Beogradu, gde dolazi jednom mesečno. Ali tako i treba da bude, jer, kako kaže u razgovoru za naš časopis, sve jednostavne stvari su komplikovane i obrnuto, sve što je komplikovano u suštini je jednostavno. - Ono što ne vidimo, ne znači da ne postoji - kaže dr Radojka Prelević.Kvant je najmanja emisija energije. Kvantnoj medicini je postavio osnove Tesla i mi koristimo to znanje i unapređujemo ga. U ovom slučaju, kvantna medicina koristi znanje kvantne fizike na ljudskom telu. Svaka ljudska ćelija dok je živa emituje talase (kvantove). Ukoliko su ti talasi ispravni, oni imaju određeni ritam i frekvenciju. Ukoliko su neispravni, emisija talasa je promenjena. Ćelije koje pripadaju jednoj vrsti tkiva šalju slične talase. Jetra i bubrezi, na primer, imaju slične talase a mi ih razlikujemo po funkciji i morfolofiji.

Intervju - Radojka Prelević, doktor kvantne medicine

Te talase identifikuje biorezonantni aparat? - Da, ja koristim jednu od najsavremenijih tehnologija na svetu. To je britanski aparat izuzetne osetljivosti. NASA je koristila istu metodu pre 50 godina u formi u kojoj je to njima bilo potrebno i mnogo manje modernu. Danas, zahvaljujući razvoju tehnologije koja ide neverovatnom brzinom, mi na šest meseci dobijamo dopune softvera. Možete da zamislite to! Naš biorezonantni aparat, koji je priključen na kompjuter, u bazi podataka ima 360.000 frekvencija. To znači da ima 360.000 parametara.

Doktorka Radojka Prelević radi kao lekar kvantne medicine u Mančesteru, gde živi 25 godina, ali u Beogradu ima ordinaciju “Quantum One”, gde prima pacijente jednom mesečno. Aktivan je član Kraljevskog društva lekara Velike Britanije, član je Britanskog udruženja alternativne medicine, član je Kineskog medicinskog instituta u Londonu (završila i akupunkturu), Britanskog udruženja energetske medicine, a budući da poslednjih godina radi i u Beogradu, član je Srpske lekarske komore, Udruženja akupunkture i Kvantne medicine pri Srpskom lekarskom društvu.

Kako aparat otkriva bolest? - Pvo priključimo telo na aparat i senzori detektuju sve frekvencvije u telu. Za 20 minuta dobijemo 60.000 informacija . Već u sledećih 45 minuta aparat sortira te informacije. Sve, i one ispravne i one neispravne. Onda ih učita, ispravne stavi u jedan patološki folder, da tako kažem, neispravne - u drugi. Sve frekvencije su razvrstavaju u 22 kategorije. Na primer, prva kategorija su sve vaše kosti, druga svi mišići, treća nervi, i tako dalje. Tako dijagnostikujemo poremećaj. Teže je shvatiti kako biorezonantni aparat leči? - U biorezonantnom smislu sistem analizira sve informacije, zatim ih ko58

Talasi popravljaju ćelije obrasce koji se automatski programiraju u kapsulu snimimo na mikročip koji se drži pored tela. Tako postižemo danonoćni terapeutski efekat. Da li mikročip samo nas leči?Ili može da ga koristi i durgi? - Isključivo vas. Zato što smo mi pre terapije uzeli biološki uzorak vaše kose i dobili frekvenciju vaše DNK. Taj genentski zapis je snimljen na mikročip i on deluje samo na vas. Ni na koga drugog, zahvaljujući jedinstvenoj DNK. riguje i vraća nazad ispravljene, kada započinje proces koji mi zovemo bioregulatorna ravnoteža. To je kao da imate boce plina, male, velike, srednje i svaku treba napuniti. Talasi odrede koliko je boca prazna i napune je. Tako u telu otkriju koje ćelije imaju lošu frekvenciju i ispravljaju je. Kada ste priključeni na aparat, terapija traje dva sata. On uzima sve te parametre. Sve one se čuvaju u bazi podataka za svakog pacijenta i može joj se pristupuiti pri svakom sledećem tretmanu ili za daljinski biološki tretman. Znači, terapija može da se daje i na daljinu? - Da naravno, po istom sistemu kao kada telefonirate. Mi to postižemo mikročipom. Sve korektivne biorezonantne

Softveri nude i druge vidove lečenja? - U našim softverima postoji i informacija o drugim vrstama terapija, pa ako neko želi može da kombinuje - može. Na primer, aparat otkrije glavobolje zbog migrene, u softveru imate innformaciju o načinima lečenja migrene. Dobijete informaciju kako migrene leči tradicionalna medicina, ali i akupunktura ili ajurvedska medicina, i slično. Možete da birate ili da kombinujete. Da li biorezonantni aparat popravlja sve ćelije? Na primer, i one bolesne od karcinoma? - Da, naravno. Samo što tada treba više vremena da se ćelija oporavi. U takvim slučajevima najčešće se koriste mikročipovi. Posebno dobre rezultate imamo i u lečenju steriliteta. To je izuzetan napredak. Posebno mi je drago kada čujem da je na svet došao novi život zahvaljujući meni. Laboratorija U poređenju sa standardnim laboratorijskim analizama, biorezonantni aparat bez ikakvog uzimanja uzorka detektuje 424 kancer markera, oko 11500 bakterija, 2700 virusa. Funkcionalno izmenjena stanja u najranijoj fazi - fazi energetskih promena - dijagnostikuju se odmah, a odmah započinje i lečenje. Intervju vodila Dijana Đorđević

PRIRODA I

KVANTNA MEDICINA Aparati se već uveliko koriste na teritoriji Srbije, Bosne i Hercegovine i Republike Srpske

Šta je kvantna medicina, šta je biorezonantna terapija, kako i gde se ona koristi? Biorezonantna terapija je područje energetske medicine ili kvantne medicine. Dijagnostika i terapija se rade istovremeno, u momentu kad se detektuju elektromagnetske frekvencije to su, u stvari, informacije prikupljene iz organizma. Biorezonantna terapija koristi elektromagnetske frekvencijske obrasce, prikupljene iz tela koje analizira i ispravlja ako su izmenjene s ciljem da organizam vratimo u stanje biološkog balansa. Ljudski organizam emituje elektromagnetske talase. Ti talasi su odraz biohemijskih procesa koji se odvijaju u telu. Osim fizioloških (zdravih) ferkvencija, postoje i one patološke (bolesne) uzrokovane raznim toksinima, povredama, infekcijama… Vec 25 godina postojimo na tržištu Engleske i 48 zemalja širom sveta kao vodeći u oblasti kvantne medicine; naš sistem e-lybra spada u najsavremenije aparate iz ove oblasti u svetu. Potpuno kompjuterizovan, sa velikom bazom podataka, potpuno automatsko skeniranje celog tela i prikaz detaljnih podataka, sa preko 330.000 informacija koje prikazuju stanje u kojem se može nalaziti vaše telo. Može da otkrije preko 11.500 bakterija, nekoliko stotina parazita i hiljade virusa, 424 tumor markera...

LEKARI JAVITE SE i upoznajte medicinu 21. veka

Z D R AV L J E

1. Neinvazivna metoda 2. Bez štetnog delovanja na ljudski organizam 3. Primenjiva individualno bez kontraindikacija prema starosnoj dobi ili polu 4. Visoki stepen sigurnosti 5. Izbegnuta mogućnost “greške terapeuta” jer je potpuno kompjuterizovana visoko precizna tehnologija 6. Automatsko beleženje svih analiziranih podataka i terapeutskih parametara 7. Neograničene mogućnosti primene u terapijske svrhe

R&B Healthwise Ltd, UK Zvanični distributer za Balkan e:dr.rada@btconnect.com T:+447966016586; 1625533559

Kontakt telefon u Beogradu: +381 -11-6144-714 Ordinacija “Quantum One” www.quantumone.net 59

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

iti zdrav i živeti dugo definitivno su dve stvari koje svaki čovek stavlja na prvo mesto. Džaba nam novci, džaba nam materijalne stvari ukoliko nemamo osnovno – osmeh na licu i zdravo telo. Recept za tako nešto ne postoji, ali čovek, ipak, može da učini štošta za sebe kako bi povećao svoje šanse za kvalitetan život. Upravo je to razlog za ovaj tekst, jer bi nam svima trebalo da bude najvažnija misao kako sačuvati svoje zdravlje i prekoračiti put do duboke i, pre svega, lepe starosti. Da bismo to postigli, svakodnevno bi trebalo da se bavimo ishranom i mislima koje nosimo u sebi. Znam, sad bi mi mnogi rekli: Pa nemam ja vremena za to da svaki dan mislim šta ću i kad ću nešto staviti u usta i da pri tome razmišljam da to bude zdravo i ukusno’. A ja im tada obično odgovorim: Pa zar nemaš vremena za ono što ti je najvažnije u životu?! Ne kaže se bez razloga da zdrav čovek ima milion želja, a bolestan samo jednu - da ozdravi. Hrana je naše gorivo, ona nam pomaže da kvalitetno izdržimo svoj dan i hajde da se potrudimo da nam to gorivo bude najkvalitetnije. Problem svih nas je što nemamo vremena da čuvamo naše zdravlje, a onda se hvatamo za glavu kad bude kasno, kad smo ga već izgubili. Zdravlje, kao i sve u životu, se čuva dok ga imamo! Prerađena hrana štedi dosta vremena, što je čini privlačnom ljudima koji su zatrpani obavezama i onima koji ne vole da kuvaju. Pored toga, većina prerađene hrane ima povoljne cene, pa je kupcima još teže da joj se odupru, a većina te prerađene hrane nije zdrava. Uopšteno govoreći, ona u sebi sadrži veoma malo hranljivih materija, posebno malo antioksidanata i vitamina, a u isto vreme mnogo kalorija. Takođe, sadrži i veštačke materije koje mogu biti veoma štetne. Da bismo unapredili i sačuvali svoje zdravlje, neophodno je da naša ishrana bude što raznovrsnija i što bogatija voćem i povrćem i to, po mogućnosti, što više sirovog voća i povrća, bez termičke obrade. Što kaže Maja Volk, žena koja je pobedila mnoge teške bolesti, pa i karcinom grla: “Postoje dve vrste hrane, živa i mrtva, tj. kuvana i presna. Živa hrana je živa, jer kad stavite kuvanu šargarepu u zemlju, ne može ništa da nikne, ali kad stavite presnu, nešto nikne. Jedući sirovu hranu, unosimo žive biljne ćelije sa enzimima (vitaminima), koji nestaju i pri blagoj termičkoj obradi, a oni su nosioci najvećeg blaga, a kad njih nema, telo troši svoje metaboličke enzime kojih ima ograničeno, a onda kad ih potroši, telo umire. 60

Zdrava ishrana Da naše telo ne bi umiralo pre vremena, treba postići što kvalitetnije konzumiranje voća i povrća koje u tekućem obliku naše telo najbolje apsorbuje. Neophodno je da imamo uređaje visokog kvaliteta koji to omogućavaju na najlakši i najdelotvorniji način. Ono što izuzetno olakšava pripremu zdravih obroka su uređaji poput kvalitetnih blendera i sokovnika. Profesionalni blenderi i sokovnici se u mnogo čemu razlikuju od običnih. Razlika se najpre ogleda kroz snagu samog uređaja, broj obrtaja, kvalitet posude. Profesionalni blenderi sadrže šest izuzetno oštrih nerđajućih noževa, što doprinosi dugotrajnosti samih proizvoda. Garancija kod ovih profesionalnih uređaja iznosi pet godina, za razliku od običnih kod kojih je najduže dve godine. Ono što ove uređaje čini odličnim je mogućnost pravljenja izuzetnih kašastih sokova u koje možete ubaciti sve moguće orašaste plodove i snaga ovih blendera će od njih napraviti divnu kašastu teksturu. Zaista je nemoguće u jednom obroku uneti dve naranđže, dve jabuke, jedan limun, puno, puno kelja, dve supene kašike lana i tri urme, a blendanjem ovih sastojaka, dobijate pravi kašasti sok koji vas u nekoliko minuta može okrepiti i pripremiti za svakodnevne obaveze.

Hurom, originalni koreanski sokovnik za hladno ceđenje, od firme koja se bavi proizvodnjom sokovnika više od 40 godina i po kvalitetu, svestranosti i efikasnosti je jedinstven na svetu. Metod hladnog ceđenja uz pomoć svrdla omogućava sokovniku da iscedi najveću moguću količinu hranljivih materija, vitamina, minerala, enzima i da proizvede živi sok najboljeg mogućeg ukusa iz bilo kog voća, povrća, lisnatog zeleniša i orašastih plodova. Sokovnik odvaja direktno pulpu od bistrog soka, uz maksimalnu efikasnost pri kojoj pulpa izlazi potpuno suva, a svi sastojci završe u soku. Testovi su pokazali da cedi i do 50% više soka od običnih centrifugalnih

Pripremila: Jelena Broćilović

sokovnika i to neuporedivo boljeg kvaliteta, pa se razlika u ceni vrlo brzo isplati. Ovaj sokovnik je jedinstven i po tome sto može bez problema da cedi sve, pa tako i pšeničnu travu i drugi lisnati zeleniš koje obični sokovnici ne mogu. Takođe, može da pravi mleko od orašastih plodova, kao i da blenduje manje količine soka i smutija od različitog voća zahvaljujući zatvaraču na izlazu soka. Sito i svrdlo sokovnika su načinjeni od ultem materijala, osam puta tvrđeg nego u drugim sokovnicima, koji je bezmalo neuništiv. Sokovnik je ceo takođe BPA free, tj. od materijala neškodljivog po zdravlje u bilo kojim uslovima. Još jedna prednost u odnosu na obične sokovnike i blendere je što je skoro nečujan, pa ga možete koristiti i noću, bez bojazni da probudite nekog. Ono što mene oduševljava kod ovih fenomenalnih uređaja je upravo to što za neopisivo kratko vreme mogu da napravim odlične obroke bez kuvanja. Potrebno je samo da pripremim voće i povrće koje želim da mi se taj dan nađu na meniju, operem, ubacim u blender ili sokovnik, zavisno od toga šta želim da pripremim, i eto, za nekoliko sekundi imam obrok prebogat i vitaminima i mineralima koji su sačuvani, nema termičke obrade, nema šerpi, nema kuvanja, nema prženja, tiganja, šerpi, lonaca, sa drastično smanjenom potrošnjom struje i deterdženata. I onda kažu da za zdravu ishranu treba vremena, ne ne treba vreme, treba samo svest o tome šta jedemo, malo znanja i dobre volje. A dobre volje za zdravlje ne treba i ne sme da nam manjka, jer bez svega možemo, ali bez zdravlja nikako. U sledećem broju časopisa pripremiću nekoliko odličnih recepata o raznim vrstama biljnog mleka kao fenomenalnoj zameni za kravlje mleko i mlečne proizvode s obzirom na to da je sve veći broj osoba koje su u većoj ili manjoj meri intolerantne na laktozu. Do tada uživajte u svakom novom danu, obogatite ga sa što više osmeha, ljubavi i spokojnosti jer to su najvredniji plodovi duše. Ne možemo promijeniti budućnost, ali možemo promijeniti navike koje će promijeniti budućnost. Marko Polo

PRIRODA I

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

ži r b j na

Z D R AV L J E

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

si a l uk

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

urkuma ili indijski šafran je višegodišnja tropska biljka iz familije Zingiberaceae, poreklom iz Indije i Indonezije. Zastupljena je i na teritoriji Kine, Australije, Karipskih ostrva i Perua. Rizom biljke je krtolast, ima oblik prstiju i koristi se za dobijanje zlatnožutog praha koji se upotrebljava kao začin, lekovito sredstvo i boja. Na deklaracijama prehrambenih artikala se često nalazi oznaka E 100 i ona predstavlja kurkumin kao prirodnu žutu boju. Listovi su kopljasti i okružuju cvasti sačinjene od bledožutih cvetova. Prah dobijen sušenjem i usitnjavanjem rizoma ima specifičan aromatično ljut ukus sličan kombinaciji aroma narandže, bibera i đumbira. Kurkuma sadrži 1,4-5,6% etarskog ulja sačinjenog od terpenoida . Zlatnožuta boja potiče od kurkumina i dezmetoksikurkumina. Kurkumin postoji u nekoliko oblika uključujući jednu 1,3-diketo i dve ekvivalentne enolne forme. Enolna forma je energetski stabilnija u čvrstoj fazi kao i u rastvorenom obliku. Sinteza kurkumina se odvija vezivanjem dva molekula cinnamata pomoću malonyl-CoA i na taj način se vrši ekstenzija lanca.

Curcumin enolna forma

Curcumin keto forma

Kurkumin ispoljava različita lekovita svojstva: • Antioksidativno (sprečava oksidaciju holesterola kao i agregaciju trombocita te na taj način usporava i blokira proces ateroskleroze) • Antiinflamatorno (studijama je potvrđen pozitivan efekat kod pacijenata sa ulceroznim kolitisom, Chronovom bolešću i reumatoidnim artritisom. Kurkumin utiče na bolju pokretljivost, smanjuje jutarnju ukočenost te oticanje zglobova) • Antiseptično (može se primeniti u vidu obloga za rane i opekotine, a ispoljava i pozitivne efekte kod ekcema, psorijaze i akni) • Deluje kao digestiv, stimuliše funkcije jetre i produkciju žuči tako da olakšava varenje masti i sprečava nadutost 62

Kurkuma

(Curcuma longa, Zingiberaceae)

Mr ph. Anica Crkvenčić

• Ispoljava pozitivne efekte kod neuroloških oboljenja (Alzheimerova bolest i multipla skleroza) bubrežnih oboljenja, dijabetesa i dr. Kurkumin u velikim dozama može da izazove određena neželjena dejstva od kojih su najčešća: • Mučnina • Dijareja

Izazivanje deficita gvožđa kod pojedinih pacijenata jer može uticati na njegov metabolizam vezivanjem gvožkumina u kapsulama i prahu kao i sađa u vidu helata Na našem tržištu su uglavnom za- mleveni osušeni rizom kurkume u vistupljeni standardizovani preparati kur- du praha.

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Fizičko-hemijska svojstva i sastav meda sa područja RS Pripremila: Svetlana Janković, dipl. inž. poljopriv. u IZJZ

ed je sladak, gust, viskozan proizvod koji medonosne pčele (Apis mellifera) proizvode iz nektara cvjetova medonosnih biljaka, sekreta sa živih dijelova biljaka (četinara i lišćara) - medne rose ili sekreta nekih insekata koje pčele sakupljaju - medljike, dodaju mu specifične materije, transformišu i odlažu u ćelije da sazri. Definicija ukazuje na dvojno porijeklo meda kao namirnice, biljno i životinjsko. Med predstavlja visokovrijednu namirnicu, bogatu vitaminima, mineralnim materijama, bjelančevinama, aminokiselinama, enzimima, organskim kiselinama, prirodnim antibioticima, fenolima, flavonoidima, hormonima, polenom i drugim materijama. Na području Republike Srpske se proizvodi veliki broj vrsta meda zahvaljujući veoma bogatom biodiverzitetu medonosnog i ljekovitog bilja, koji je rezultat veoma povoljnog geografskog položaja RS, klime i različitih geoloških uslova. Cijeni se da na području RS raste više od 700 vrsta ljekovitog i aromatičnog bilja. Neke od ovih biljaka su veoma medonosne te njihov nektar ulazi u sastav monoflornih medova (kadulja - Salvia officinalis, majčina dušica - Thymus serpyllum, lipa - Tilia sp., bagrem - Robinia pseudoacacia, kesten - Castanea sativa, bagremac - Amorpha fruticosa i druge). Nektar mnogih ljekovitih biljaka (trava iva - Teucrium montanum L, Glechoma hederaceum – dobričica, Achillea milefolium, Melilotus officinalis, Melissa officinalis, Taraxacum officinale, Sanguisorba officinalis - dinjica i druge) ulazi u sastav poliflornih medova, gdje se odražavaju njihova ljekovita svojstva. Po hemijskom sastavu, med pred-

stavlja složenu smjesu više od 70 različitih komponenata. Neke od njih vode porijeklo od medonosne biljke, neke u med dodaju pčele, a neke nastaju tokom zrenja meda u saću. Med prosječno sadrži oko 17,1% vode, a gotovo 99% ukupne suve materije čine u g lj e ni h i d r a t i. Ostali dio suve materije čine: proteini (uključujući enzime), mineralne materije, vitamini, organske kiseline, fenolni spojevi, materije koje daju aromu i razni derivati hlorofila, flavonoidi i dr. Iako je sadržaj ovih materija mali (manje od 1%) one su veoma odgovorne kako za organoleptičke, tako i za nutritivne osobine meda. Kvalitet meda je osobina proizvoda uslovljena osnovnim sastavom, dodatim materijama, tehnološkim postupcima, pakovanjem meda, njegovim čuvanjem i skladištenjem. Kvalitet meda može da se pogorša zbog nepravilnih tehnoloških procesa njegovog dobijanja, prerade i čuvanja (zagrijavanja na visokoj temperaturi, čuvanje u nepogodnim uslovima, zagađenost, itd). Provjera kvaliteta meda se obavlja u skladu sa propisima kojima su definisane specifične i granične vrijednosti fizičko-hemijskih, bioloških, organoleptičkih i mikroskopskih parametara. Fizičko-hemijska analiza obuhvata utvrđivanje sadržaja ukupnog inverta, prirodnog inverta, saharoze, vlage, materija netopivih u vodi, HMF-a, slobodnih kiselina, određivanje električne provodljivosti i sadržaja mineralnih materija. Mikroskopskom analizom meda određuje se količina i sastav sedimenata (čvrstih nerastvorljivih sastojaka) geografsko i botaničko porijeklo. Biološkom analizom se određuje fermentativna aktivnost meda, koja obuhvata aktivnost dijastaze (izraženo kao dijastazni broj) invertaze prema stepenu invertovanja saharoze u invertni šećer, katalaze po količini vodonik-peroksida kao i reduktaze, peroksidaze i oksidaze

prema promjeni boje rastvorenog meda pod uticajem parafenildiamina i vodonik-peroksida. Ispitivanje zdravstvene ispravnosti meda obuhvata ispitivanje velikog broja parametara pored organoleptičke, mikrobiološke i radiološke analize, a odnosi se na ispitivanje prisustva raznih mehaničkih onečišćenja, prisustva živih i neživih insekata i njihovih dijelova, ekskremenata glodara, dodataka nedozvoljenih aditiva i sastojaka ili prehrambenih aditiva, prisutnih iznad dozvoljene količine, zatim pesticida, antibiotika, teških metala, mikotoksina, analgetika, radionukleida, raznih kontaminenata porijeklom iz ambalaže i tehnoloških postupaka, ostataka sredstava za pranje i dezinfekciju i dr. Prema Evropskoj legislativi (EEC regulation 2377/90) upotreba antibiotika u pčelarstvu je zabranjena. Med je proizvod koji se relativno lako falsifikuje, a falsifikacija može biti tako vješta da je i najiskusniji stručnjaci teško otkrivaju. Grubi falsifikati prirodnog meda, kao dodavanje brašna, skroba, krede, mineralnih pigmenata, voćnih kiselina, šećernog sirupa, običnog šećera, invertnog šećera, industrijske glukoze, se lako otkrivaju jednostavnim metodama. Relativno je teža identifikacija šećernog meda (med koji se dobija kada se pčele hrane velikim količinama šećernog sirupa). Kao osnovni pokazatelji eventualnog falsifikovanja meda koji se vrše u okviru provjere kvaliteta meda su utvrđivanje organoleptičkih parametara, sadržaj HMF-a i aktivnost dijastaze. Povećan sadržaj hidroksimetilfurfurola je pokazatelj falsifikovanja meda, nastao dodavanjem sirupa od invertnog šećera radi povećanja količine ili prihranom pčela šećernim sirupom, ili je rezultat nepravilnog postupanja u toku dekristalizacije ili skladištenja meda. Izrazito visoke vrijednosti HMF-a (iznad 63

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

100mg/kg) uvijek mogu biti pokazatelj patvorenja meda. Hidroksimetilfurfurol je supstanca koja je štetna kako po zdravlje ljudi, tako i pčela. Aktivnost dijastaze pruža podatke o prirodnosti, falsifikovanju i uslovima čuvanja, kao i zagrijavanju meda. Svi falsifikati, među njima i šećerni med, dovode do smanjenja dijastazne aktivnosti. Zagrijavanje meda inaktivira dijastazu i pošto je to najstabilniji enzim u pogledu visokih temperatura, njeno odsustvo označava da u medu nema i drugih enzima (invertaza, fosfataza, katalaza). Laboratorije Instituta za zaštitu zdravlja RS Banjaluka vrše kontrolu kvaliteta, zdravstvene ispravnosti meda i utvrđivanje eventualnog falsifikovanja meda. Ispitivanja meda i drugih proizvoda od pčela vrši se u cilju obezbjeđenja za zdravlje sigurnog proizvoda, sprečavanje stavljanja na tržište falsifikovanih proizvoda i konačno podizanje kvaliteta i bezbjednosti proizvoda, što je osnovni preduslov za otvaranje puta “cvjetnom zlatu” u zemlje regiona i dalje. Laboratorije Instituta su akreditovane prema najvišem standardu BAS EN ISO 17025, u okviru kojeg su akreditovane metode za analizu meda. Kompetentnost u oblasti ispitivanja meda i proizvoda od meda je potvrđena u međulaboratorijskim uporednim ispitivanjima u okruženju i Evropi. Institut za javno zdravstvo Republike Srpske Banjaluka je 2011. godine bio nosilac projekta pod nazivom „Unapređenje proizvodnje i prometa meda u Republici Srpskoj kontrolom kvaliteta i zdravstvene ispravnosti“. U okviru ovog projekta su analizirana 143 uzorka meda sa područja osam pčelarskih regija – Hercegovačke, Gornjedrinske, Romanijske, Birčanske, Sembersko-Majevičke, Dobojske, Krajiške i Potkozarske. Kontrola kvaliteta obuhvatila je sve dostavljene uzorke meda i ocijenjeni su prema Pravilniku o medu i drugim pčelinjim Grafikon 1. Sadržaj vode u šumskom medu različitih regiona

proizvodima („Službeni glasnik BiH“ br. 37/09 i 25/11). Na osnovu rezultata fizičko-hemijskih analiza meda iz različitih pčelarskih regija RS, zaključeno je: Uzorci meda iste vrste u okviru jedne pčelarske regije, ali i između različitih pčelarskih regija se razlikuju prema vrijednosti fizičko-hemijskih parametara (sadržaju vode, redukujućih šećera i vrijednosti elektroprovodljivosti). Grafikon 4. Elektroprovodljivost cvjetnog meda različitih regiona

Grafikon 2. Sadržaj redukovanih šećera u šumskom medu različitih regiona

Različite vrste meda imaju i različit sadržaj mineralnih materija. Šumski med ima najveći sadržaj, a bagremov med najmanji sadržaj mineralnih materija.

Grafikon 3. Sadržaj mineralnih materija u različitim vrstama meda

Uzorci cvjetnog meda iz različitih pčelarskih regiona imaju različite vrijednosti elektroprovodljivosti (od 0,360,8mS/cm), što se dovelo u vezu sa različitim klimatskim uslovima, sastavom zemljišta kao i prisustvom karakterističnog biodiverziteta medonosnog bilja u svakom regionu. Elektroprovodljivost se može koristiti u svrhu određivanja porijekla meda (najvišu vrijednost ima medljikovac, a najnižu bagremov med). Rezultati analiza su potvrdili da se na području Republike Srpske proizvodi veliki broj različitih vrsta meda zahvaljujući raznovrsnosti medonosnog i ljekovitog bilja, povoljnom geografskom položaju i klimatskim uslovima te da ova vrsta proizvodnje predstavlja veliki potencijal Republike Srpske i zaslužuje veliku posvećenost nadležnih institucija. Takođe, rezultati pokazuju da su medovi izuzetnog kvaliteta i da treba pristupiti procesu utvrđivanja geografskog porijekla i potvrdi autohtonosti pojedinih vrsta meda. Za utvrđivanje geografskog porijekla meda neophodno je razraditi detaljniju melisopalinološku analizu meda koja uključuje identifikaciju polena entomofilnih, ali i anemofilnih biljaka.

Grafikon 5. Elektroprovodljivost različitih vrsta meda

a prijedlog akademika Husrefa Tahirovića od jula 2013. godine Memorijalna ustanova za žrtve i heroje holokausta “Jad Vašem”(Yad Vashem – The Holocaust Martyrs´ and Heroes´ Remembrance Authority) iz Izraela je 2014. godine dr. Stanku Sielskom posthumno dodijelila medalju “Pravednik među narodima” jer je kao ravnatelj Zavoda za suzbijanje endemskog sifilisa u Banjaluci, u toku II svjetskog rata, učestvovao u spašavanju ljekara Jevreja iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine rizikujući vlastiti život. Dr. Stanko Sielski je rođen 1891. godine u Gračanici u porodici poljskog porijekla. Gimnaziju je završio u Travniku, a nakon mature, 1910. godine upisao je studij medicine u Beču, gdje je dvije godine istovremeno učio slikarstvo i istoriju umjetnosti. Na Medicinskom fakultetu je diplomirao 1919. godine. Gotovo sav radni vijek dr. Stanko Sielski je proveo u Bosni i Hercegovini. Bio je veliki zaljubljenik Bosne. Radio je u Prozoru, Konjicu, Mrkonjić-Gradu, Zenici, Travniku, Bihaću, Banjaluci, Sarajevu i Tuzli. Iako je radio uglavnom u manjim mjestima, on se živo interesovao za savremena zbivanja u medicini i baš u tim malim bosanskim gradovima nalazi objekte za zadovoljenje svojih raznolikih istraživačkih poriva, objekte koji su nekada bili bliski, a nekada potpuno oprečni ljekarskoj praksi. Nakon osnivanja Muzeja Vrbaske banovine u Banjaluci 1930. godine (sada Muzej Republike Srpske) dr. Stanko Sielski bio je jedan od njegovih najznačajnijih saradnika. Iako je tada radio kao ljekar u Bihaću to mu nije smetalo da, uz Društvo za čuvanje narodnih starina iz Jajca, bude najaktivniji pojedinac u skupljanju muzejskih predmeta. Kasnije, nakon prelaska u Banjaluku, u julu 1941. godine, on nastavlja saradnju sa Muzejom koji je tada bio preimenovan u Hrvatski državni etnografski muzej. U Banjaluci dr. Stanko Sielski je radio u relativno kratkom, ali izuzetno složenom i teškom ratnom vremenu. Bio je ravnatelj Zavoda za suzbijanje endemskog sifilisa, ustanove koju je osnovala Nezavisna Država Hrvatska. Obnašao je funkciju državnog službenika, države koja je već u početku svog postojanja, po uzoru na Treći Reich, prihvatila i ozakonila nacionalsocijalistička rasna tumačenja koja su prvenstveno bila usmjerena protiv

Dr. Stanko Sielski

Pravednik među narodima

Dr. Stanko Sielski u vrijeme rada u Zavodu za suzbijanje endemskog sifilisa u Banjaluci.

Židova i Roma, ali i onih koji se nisu slagali sa ustaškom politikom. I baš u tim okolnostima njegov ljudski i intelektualni karakter došao je do punog izražaja. Pomagao je Narodnooslobodilački pokret u sanitetskom materijalu, a nekim domobranskim vojnicima omogućio je prelazak u partizanske jedinice. Njegova uloga u spašavanju ljekara Jevreja iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine, tada zaposlenika Zavoda, bila je veoma značajna. Prema kazivanju prim. dr. Teodora Grünera iz Zagreba, posljednjeg živućeg ljekara Zavoda, autoru ovog teksta u junu 2013. godine dr. Stanko Sielski je spasio živote mnogih židovskih liječnka i njihovih obitelji, a među njima i njega. Pri tome dr. Stanko Sielski zajedno sa svojom porodicom bio je u životnoj opasnosti. Prijedlog za dodjelu priznanja „Pravednik među narodima“ dr. Stanku Sielskom sa popratnom dokumentacijom, koja je između ostalog sadržavala pomenutu izjavu prim. dr. Teodora Grünera i ostale dokaze o

spašavanju ljekara Židova i njegovim posredovanjem pri njihovom odlasku u partizane uputio je autor ovog teksta u julu 2013. godine u Memorijalnu ustanovu za žrtve i heroje holokausta „Jad Vašem“ (Yad Vashem – The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority) u Izrael koja je krajem 2014. godine odlučila proglasiti dr. Stanka Sielskog Pravednikm među narodima (Righteous Among the Nations). Nažalost, pri donošenju te odluke, vjerovatno slučajno, učinjena je nepravda prema dr. Stanku Sielskom jer je svrstan za Pravednike države Hrvatske i na taj način je odvojen od njegove voljene Bosne. Na dužnosti ravnatelja Zavoda ostaje do kraja avgusta 1944. (25.8.1944) kada je premješten u Sarajevo za dekana novosnovanog Medicinskog fakulteta i profesora Povijesti medicine, fakulteta koji je bio u sastavu hrvatskog Sveučilišta u Zagrebu. Nakon oslobođenja Sarajeva, u aprilu 1945. godine, i predaje Medicinskog fakulteta novim vlastima 13. 5. 1945. godine, upućen je na rad u Okružni narodni odbor Banjaluka. Iste godine u junu odlazi na Kozaru u Higijenskoepidemiološku ekipu Prve armije radi suzbijanja pjegavog tifusa. U Banjaluci ostaje do 2. 3. 1946. godine, kada je premješten u Tuzlu, gdje je radio kao šef Sanitarno-epidemiološke stanice, zatim kao direktor Higijenskog zavoda sve do svoje smrti 31. 10. 1958. godine. Umro je u 68. godini života u Zagrebu, gdje je i sahranjen na groblju Mirogoj. Akademik Husref Tahirović

ZDRAVSTVO - SRBIJA Institut za kardiovaskularne bolesti “Dedinje”

Nova angio-sala

Institutu za kardiovaskularne bolesti «Dedinje» otvorena je nova, jedna od najsavremenijih angiosala, u čiju je rekonstrukciju i opremanje Ministarstvo zdravlja uložilo 48 miliona dinara. Prema rečima ministra zdravlja Zlatibora Lončara, koji je prisustvovao otvaranju, nova sala će omogućiti da se godišnje u tom institutu uradi više od 4.000 koronarografija i više od 1.600 intervencija na proširenju krvnih sudova. «Ovime pokazujemo da mislimo na one koji rade i imaju dobre rezultate i želimo da budu još bolji i da postižu još bolje rezultate”, rekao je Lončar. Ministar je dodao da je nova sala bila neophodna ovoj klinici kako bi mogla normalno da funkcioniše i da je nova angio-sala sada jedna od najsavremenijih. “Neke prethodne sale koštale su i 70 miliona dinara i možemo i time da se pohvalimo što je ova sala sada u funkciji za 48 miliona dinara”, rekao je Lončar. Direktor Instituta Boško Đukanović zahvalio je Ministarstvu na uloženim sredstvima i istakao da će nova sala unaprediti kvalitet rada te ustanove. On je, međutim, naveo, da i za intervencije poput koronarografije i proširenja krvnih sudova, postoje liste čekanja, ali da su one znatno kraće od lista čekanja za operacije na srcu. 66

“U proseku čeka se mesec dana, tu nismo u velikom škripcu, ali će nam nova sala svakako omogućiti da i te liste skratimo”, rekao je Đukanović. Upravnik Centra za invazivnu dijagnostiku Instituta “Dedinje” Dragan Sagić rekao je da je prethodna sala i oprema u njoj bila stara 13 godina te da će se njenom rekonstrukcijom olakšati rad i omogućiti veći broj intervencija. Prema njegovim rečima, u tom centru se svakog dana obavi izme-

đu 25 i 30 invazivnih kardiohirurških intervencija. U prethodnoj godini u Institutu za kardiovaskularne bolesti “Dedinje” izvršeno je oko 4.000 koronarografija, 1.600 proširenja krvnih sudova, oko 700 elektrofizioloških ispitivanja i angiografija i ugrađeno oko 300 pejs mejkera. Od osnivanja do danas na Institutu je urađeno više od 110.000 koronarografija.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Institut za javno zdravlje Niš

ve godine navršava se 115 godina od osnivanja Pasterovog zavoda u Nišu. Ova godišnjica obeležena je 7. juna svečanom akademijom na Medicinskom fakultetu, kojoj je prisustvovao i ministar zdravlja Zlatibor Lončar. “Ovo je jedan izuzetan jubilej i donosi nam obavezu da ubuduće radimo još bolje jer naši pacijenti to zaslužuju”, rekao je Lončar. On je saopštio da će Ministarstvo zdravlja u 2016. godini pomoći renoviranje Pasterovog zavoda u Nišu, s obzirom na to da ovo zdanje ima i istorijski značaj. Direktor Zavoda za zaštitu javnog zdravlja Bratislav Tiodorović podsetio je na značaj Pasterovog zavoda koji je

inistar zdravlja u Vladi Republike Srbije ass. dr Zlatibor Lončar razgovarao je 12. juna ove godine sa ministrom zdravlja Crne Gore prof. dr Budimirom Šegrtom o međusobnim odnosima i saradnji u oblasti zdravstva, a posebno o mogućnostima šire regionalne saradnje. Dogovoreno je da će građani Crne Gore imati mogućnost da koriste usluge Centra za gama nož, koji bi trebalo da počne s radom krajem avgusta u Kliničkom centru Srbije, pod posebnim uslovima. Takođe, dvojica ministara su se usaglasili da je od obostranog interesa da dve države učestvuju zajedno na tenderima za nabavku pojedinih lekova i vakcina. - Ostalo je da odlučimo o kojim bi se lekovima radilo, kao i da pozovemo i druge države regiona, jer bi na taj način postigli bolju cenu i sigurnost oko snabdevanja pacijenata, istakao je ministar Lončar. Dvojica ministara su se posebno osvrnula na predstojeću letnju sezonu i pitanje osiguranja turista tokom boravka na Crnogorskom primorju. - Moramo da budemo u svakodnevnom kontaktu kako bismo se na vreme dogovarali oko pružanja medicinske

115 godina od osnivanja Pasterovog zavoda osnovan 1900. godine, samo 12 godina posle Pariza, i da je bio prvi zavod za imunizaciju na Balkanu. Tiodorović je rekao da je ovaj zavod dao veliki doprinos iskorenjivanju besnila i variole vere. “Bolesti će i dalje biti, biće i bakterija i virusa, ali imunizacija mora da bude nastavljena”, rekao je Tiodorović. http://ntv.rs/115-godina-pasterovog-zavoda-video/

Poseta ministra zdravlja CG

Jačanje stručne saradnje

pomoći onima kojima bude potrebna. Naravno, isto važi i za pružanje pomoći građanima Crne Gore koji borave u našoj zemlji, napomenuo je srpski ministar zdravlja. Ministar zdravlja Crne Gore prof. dr Budimir Šegrt izrazio je zadovoljstvo što je prva poseta inostranstvu, otka-

ko je stupio na funkciju koju trenutno obavlja, baš Srbiji, naglasivši da je to potvrda uvažavanja i nastavka višedecenijske kvalitetne saradnje i podrške dva zdravstvena sistema. Dokaz ovako kvalitetnih odnosa je i dogovorena saradnja stručnog kadra, jer kako su obojica ministara potvrdila, zajednička želja je da se dosadašnja saradnja podigne na viši nivo, posebno kad je reč o usavršavanju medicinskog kadra. - Poseta nije bila kurtoazna, već radna, ali što je najvažnije bez otvorenih pitanja. I ono što iskrsne kao problem, trudimo se da kroz zajedničke mere i aktivnosti prevaziđemo, a sve u interesu pacijenata, ali i budžeta naših zdravstvenih sistema, rekao je ministar Šegrt. 67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

vetski dan sestrinstva obeležen je svečanim skupom u amfiteatru Vojnomedicinske akademije. Tom prilikom, ministar odbrane Bratislav Gašić uručio je tradicionalno priznanje sestri godine na VMA, koje je ove godine dobila Dragana Lazarević, glavna sestra II odeljenja Klinike za opštu hirurgiju. Čestitajući praznik, ministar Gašić je ukazao da je prilikom zvaničnih susreta sa kolegama iz celog sveta, jedna od najbitnijih tema uvek bila vojnomedicinska saradnja, kao i činjenica da je VMA među pet najboljih svetskih ustanova tog tipa. - Upravo je to vaša zasluga, vaš rezultat, koji je godinama stvaran kontinuirano na VMA – naglasio je ministar Gašić, ukazujući da će medicinske sestre dobiti značajno pojačanje prijemom 40 novih koleginica i kolega. Svestan ozbiljnosti posla i nedostatka kadra, ministar odbrane je istakao da je u planu i konkurs za 100 novih medicinskih sestara u toj ustanovi. Gašić je takođe najavio da je zadatak koji treba da bude ostvaren naredne godine poboljšanje statusa svih pripadnika sistema odbrane, a samim tim i medicinskih radnika.

Prema rečima zastupnika načelnika VMA pukovnika prof. dr Zorana Šegrta, VMA je oduvek imala kvalitetan sestrinski kadar koji se dokazivao u svom svakodnevnom radu kako u miru, tako i u vanrednim okolnostima, a jedan od razloga je sistematsko i organizovano ulaganje u razvoj te profesije. - Jedan od naših prioriteta je ulaganje u edukaciju medicinskih sestara i tehničara. Razvijena međunarodna saradnja koju imamo, naročito pod okriljem Evropske mreže medicinskih škola, značajno podiže kvalitet ove edukacije – naglasio je pukovnik Šegrt, podsećajući da je nekadašnja Viša škola za medicinske sestre u prošlosti dala odlične rezultate i da se u tom pravcu trasira i put za buduće gene-

VMA, 12. 5. 2015.

Svetski dan sestrinstva racije medicinskih sestara, težeći ka stvaranju takve škole u okviru Medicinskog fakulteta VMA. On je poručio da je svestan težine posla medicinskih sestara, da su one prvi i poslednji kontakt sa pacijentom i da bez njih znanja i veštine koje poseduju lekari, kao i tehnička opremljenost ,ne bi mogli da dođu do punog izražaja. Glavna sestra VMA Verica Milovanović ukazala je na doprinos lečenju i unapređenju obolelih, koji svakodnevnim radom godinama unazad medicinske sestre i tehničari daju toj ustanovi, dodajući da, iako je u medicini tehnološki razvoj u progresiji, toplu ljudsku reč i dodir ohrabrenja ne može zameniti nikakav aparat.

Međunarodni dan sestrinstva proslavlja se u spomen na dan rođenja Florens Najtingejl, koja je svojim radom dala snažan doprinos u formiranju savremenog profesionalnog sestrinstva.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

elegacija Vojnomedicinske akademije, koju su činili dekan Medicinskog fakulteta Vojnomedicinske akademije Univerziteta odbrane u Beogradu pukovnik prof. dr Nebojša Jović i načelnica Nacionalnog centra za kontrolu trovanja VMA prof. dr Slavica Vučinić, koja je ujedno i sekretar Panevropske radne grupe Međunarodnog komiteta za vojnu medicinu - MKVM (International Committee on Military Medicine - ICMM), imala je veoma zapaženo učešće na 41. svetskom kongresu vojne medicine i zasedanju Generalne skupštine MKVM, u periodu od 7. do 22. maja 2015. godine u Indoneziji (Bali). Predsednik Naučnog odbora MKVM general-major prof. dr Mark Morijon (Marc Morillon) istakao je da postoji problem niskog naučnog nivoa svetskih kongresa i da je cilj MKVM da se na tome ozbiljno radi u budućnosti. Na kongresu je registrovano 748 učesnika iz 80 država članica, kao i posmatrača iz više zemalja. Kongres se odvijao u vidu plenarnih zasedanja, okruglih stolova, radionica i poster sesija. Glavne teme su bile: opasnosti od CBRN agenasa, zbrinjavanje u masovnim nesrećama i humanitarne misije, malarija u savremenom vojnom sanitetu, infektivne bolesti u specifičnim vojnim populacijama. Održane su četiri plenarne sesije: “Ebola hemoragična groznica”, “Mirovne snage u humanitarnim operacijama i zbrinjavanju masovnih nesreća”, “Opasnosti od CBRN agenasa” i “Ratna hirurgija”. Pukovnik prof. dr Jović bio je moderator na dve plenar70

Indonezija, Bali

Svetski kongres vojne medicine ne sesije, a na jednoj je imao usmeno izlaganje. Prof. dr Vučinić imala je usmeno izlaganje na sesiji CBRN agensi. Oba predavanja su naišla na veliko interesovanje učesnika kongresa. Takođe, prof. Vučinić, kao sekretar Panevropske radne grupe, podnela je izveštaj o radu radne grupe za protekli period, u kojem je održan i 3. panevropski kongres vojne medicine od 2. do 6. juna 2014. godine u Beogradu. Kongres je ocenila i MKVM kao odlično organizovan i sa veoma visokim naučnim nivoom. Tokom kongresa srpska delegacija imala je brojne susrete sa stranim predstavnicima tokom kojih su razmatrani oblici saradnje u oblasti lečenja, obrazovanja i naučnoistraživačkog rada sa Vojnomedicinskom akademijom. MKVM je vodeća međunarodna organizacija u oblasti vojnog zdravstva koju čine 105 država članica i četiri države posmatrači. Osnovana je 1921.

godine u Briselu pod nazivom Stalni komitet međunarodnog kongresa vojne medicine i farmacije, a zemlje osnivači su: Belgija, Brazil, Francuska, Velika Britanija, Italija, Španija, Švajcarska i Sjedinjene Američke Države. Od 1990. godine dobija današnji naziv Međunarodni komitet vojne medicine. Funkcionisanje ove međunarodne organizacije je regulisano statutom, a osnovni principi se odnose na profesionalnu saradnju ljudi širom sveta, čiji je zadatak da brinu o ranjenicima i bolesnima, aktivna razmena znanja u oblasti vojne medicine putem različitih oblika vojnomedicinske saradnje, jačanje međusobnog razumevanja, tolerancije i koegzistencije, organizovanje naprednih kurseva, stalno insistiranje na poštovanju i primeni međunarodnog humanitarnog prava u ratnim sukobima, održavanje međusobnih kontakata vojnomedicinskih službi zemalja u svetu i brojne druge misije koje se odvijaju pod pokroviteljstvom ove organizacije.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicinska informatika

Bioinženjerstvo

impozijum o bioinženjerstvu i medicinskoj informatici u savremenoj dijagnostici i terapiji u organizaciji Instituta za medicinska istraživanja VMA i Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu, a pod pokroviteljstvom BioEMIS TEMPUS projekta, održan je 18. 5. 2015. na Vojnomedicinskoj akademiji. Otvaranju simpozijuma prisustvovali su predstavnici Univerziteta odbrane u Beogradu na čelu sa rektorom Univerziteta general-majorom prof. dr Mladenom Vurunom.

kao jedne od najprogresivnijih interdisciplinarnih oblasti, duboko utemeljene na najsavremenijim istraživanjima u polju medicine, inženjerstva i informatike. Slušaocima su prezentovana glavna etička načela u primeni novih tehnologija u biomedicini, kao i mogućnosti upotrebe i zloupotrebe genetskog inženjerstva i biotehnologije u funkciji biološke odbrane i bioterorizma. Predstavljeni su, takođe, savremeni trendovi u protonskoj terapiji, primeni zvuka i oscilacija

U uvodnoj reči zastupnik načelnika VMA pukovnik prof. dr Zoran Šegrt istakao je organizaciju ovog simpozijuma kao odličan primer međunarodne i evropske saradnje visokog školstva i nauke. Dodao je i da primene dijagnostičkih i terapijskih procedura, zasnovane na upotrebi najsavremenijih tehničko-tehnoloških rešenja iz oblasti bioinženjerstva i medicinske informatike, često presudno utiču na kvalitet lečenja, a da je prepoznavanje ove teme i ulaganje u nju neminovnost u savremenoj medicinskoj praksi. Doprinos stručnog skupa, koji je okupio veliki broj slušalaca medicinskog i nemedicinskog profila, ogleda se u aktuelizaciji prepoznavanja bioinženjerstva i medicinske informatike

u medicinskoj dijagnostici i primeni neinvazivne transkranijalne magnetne i električne stimulacije u cilju unapređenja kognitivnih potencijala. Posebnu celinu činila su predavanja o primeni lasera u urologiji, dermatologiji, laringologiji, kao i primeni excimer lasera u kornealnoj refraktivnoj hirurgiji, a deo simpozijuma se odnosio na domaća iskustva u primeni principa savremene robotike u medicini. U završnom delu simpozijuma bilo je reči i o primeni bioinformatike u molekularnoj medicini, ali i o mogućnostima softverske simulacije fizioloških procesa.

VMA, 21-22. maj 2015.

Škola anestezije Seminar pod nazivom “Škola anestezije i intenzivne terapije”, u organizaciji Klinike za anesteziologiju i intenzivnu terapiju Vojnomedicinske akademije, održan je od 21. do 22. maja 2015. godine na VMA. Uvodno predavanje održao je zastupnik načelnika Klinike za anesteziologiju i intenzivnu terapiju VMA pukovnik doc. dr Milić Veljović i istakao da ova treća po redu “Škola anestezije”. U izvesnoj formi postoji od 1946. godine, što se ujedno smatra i začetkom anesteziologije na našim prostorima i da je kontinuirana edukacija mladih anesteziologa jedan od primarnih zadataka klinike. Govorio je takođe o organizaciji rada na klinici, a deo predavanja bio je posvećen aktuelnim tehnikama u svakodnevnom radu. Tokom prvog dana teorijske edukacije trideset polaznika je imalo priliku da čuje najnovija istraživanja o konceptu reverzije i značaju duboke neuromišićne blokade, hemodinamskom monitoringu, kao i o antibiotskim terapijama i najčešćim infekcijama u jedinicama intenzivnog lečenja. Drugi dan edukacije bio je namenjen praktičnoj nastavi i prikazima slučajeva u operacionim salama i Odeljenju za intenzivnu terapiju VMA.

VMA, 6. 5. 2015.

Saradnja sa Makedonijom

Delegacija Generalštaba Armije Republike Makedonije, na čelu sa načelnikom generalpotpukovnikom Gorančom Koteskim, koja je 71

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

boravila u poseti Ministarstvu odbrane i Generalštabu Vojske Srbije, posetila je Vojnomedicinsku akademiju. Zastupnik načelnika VMA pukovnik prof. dr Zoran Šegrt poželeo je dobrodošlicu makedonskoj delegaciji i ukratko ih upoznao sa rezultatima rada VMA. Naglasio je da su odnosi dve strane u oblasti vojnog zdravstva odlični, a da je zajednički rad na razvoju regionalnog projekta Balkanskih medicinskih snaga odličan primer toga. Istakao je da VMA, pored lečenja, neguje i naučnoistraživački rad i obrazovanje i da će upravo ove godine 18 kadeta Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu biti promovisano u sanitetske potporučnike i raspoređeno po sistemu vojnog zdravstva u Srbiji. Najavio je dalji rad na prerastanju Trening centra za sanitetsko osoblje VMA u referentni regionalni centar za prostor Jugoistočne Evrope. General Kotevski izrazio je zadovoljstvo što je posetio Vojnomedicinsku akademiju jer je to institucija od ugleda. Rekao je da je makedonska strana zainteresovana za razne vidove saradnje, pogotovo vezano za usavršavanje i specijaliziranje na VMA, a rad na konceptu Balkanskih medicinskih snaga ocenio kao uspešan projekat. Preneo je da je zajednički interes da se kroz saradnju međusobno koriste raspoloživi kapaciteti jer je to u najboljem interesu obe strane.

Vojnomedicinskoj akademiji

Donacija ‘’Hemofarma’’

Primopredaja najmodernijeg video-laringoskopa Klinici za anesteziju i intenzivnu terapiju VMA, koji je donacija fondacije ‘’Hemofarm’’, obavljena je 7. maja ove godine na Vojnomedicinskoj akademiji. Zastupnik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Zoran Šegrt naglasio je da je novi video-laringoskop još jedan od noviteta u Vojnomedicinskoj akademiji, kojim će se dodatno povećati stepen opremljenosti Klinike za anesteziologiju i intenzivnu terapiju u kojoj se svakoga dana, 24 sata, 365 dana u godini, intenzivno radi i u kojoj se spasavaju životi svih onih kojima je takva pomoć neophodna. Novi uređaj će značajno unaprediti komfor kako za lekara anesteziologa, tako i pacijenta 72

Vežba

“Proleće 2015”

tokom vrlo delikatnog postupka u pristupu disajnim putevima, što naročito dolazi do izražaja u tretmanu životno ugroženih pacijenata. Prof. Šegrt zahvalio se fondaciji ‘’Hemofarm’’ što je prepoznala potrebe VMA i donacijom ovog savremenog uređaja omogućila dodatni kvalitet u svakodnevnom radu. Izrazio je očekivanje da će saradnja sa ‘’Hemofarmom’’ i dalje biti nastavljena, pre svega na korist građana i svih onih koji se leče u Vojnomedicinskoj akademiji. Član Upravnog odbora ‘’Hemofarm’’ fondacije i direktorka korporativnih poslova i komunikacija ‘’Hemofarma’’ Sanda Savić rekla je da se oni trude da u saradnji sa svim zdravstvenim insititucijama svaku od njih opreme upravo onim što nedostaje. Tako je bilo i sa VMA kojoj je doniran video-laringoskop, vredan tri miliona dinara. Doniranjem opreme poboljšava se kvalitet lečenja, ali i pomaže u poboljašnju uslova rada lekara. ‘’Ta činjenica da učestvujemo u nečem plemenitom nam je motivacija za dalji rad. Inače, VMA je 12. zdravstvena ustanova kojoj smo donirali opremu ili medicinska sredstava u okviru nacionalne kampanje ‘Hemofarm’ fondacije ‘Svim srcem’ u kojoj je fokus prvenstveno na zdravstvu’’, rekla je Savićeva.

Završnica logorovanja i pokazne vežbe “Proleće 2015”, koju su izveli slušaoci 7. klase kandidata za rezervne oficire Sanitetske službe i 1. klasa kadeta Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu, u organizaciji Trening centra Sanitetske službe Sekto-

ra za školovanje i naučnoistraživački rad VMA, održana je 21. 5. 2015. na Vojnomedicinskoj akademiji. Cilj vežbe bio je zbrinjavanje ugroženih i nastradalih lica u uslovima vanrednih situacija, odnosno od posledica zemljotresa. Posmatrači na vežbi “Proleće 2015” bili su predstavnici oružanih snaga iz Republike Slovenije, Bosne i Hercegovine i Republike Makedonije, koji su preneli pozitivne utiske o završnici vežbe.

Medicinski fakultet VMA

Delegacija SAD Delegacija Centra za obuku rezervnih oficira Sjedinjenih Američkih Država (The Reserve Officers’ Training Corps - ROTC) koju je predvodio potpukovnik Erik Voldhol (Eric Walthall) posetila je 8. 6. 2015. Vojnomedicinsku akademiju. Goste je dočekao dekan Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu pukovnik prof. dr Nebojša Jović i upoznao pripadnike ROTC-a sa organizacijom VMA i

specifičnostima nastave Medicinskog fakulteta VMA, nivoima studija i drugim oblicima usavršavanja. Nakon sastanka organizovana je poseta stručnoj biblioteci Instituta za naučne informacije VMA. Poseta sedamnaest pripadnika ROTC-a i predstavnika Kancelarije za saradnju u oblasti odbrane SAD u Beogradu organizovana je u okviru Američkog kulturno-jezičkog programa.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Framaceutska komora Srbije

Osamnaest godina postojanja

re osamanaest godina, tačnije 24.2. 1977. godine, formirana je Farmaceutska komora Srbije (FKS). To nije veliki ali ni mali period za jednu instituciju koja je od posebnog profesionalnog i društvenog interesa. Ona je najviša i najuglednija profesionalna institucija farmaceuta koji obavljaju apotekarsku delatnost. Ona sublimira u sebi najviše kategorije etike – morala, prava i kvaliteta pruženih usluga. Društvo očekuje od FKS da unapređuje uslove za obavljanje apotekarske delatnosti, da zaštiti profesionalne interese svih svojih članova i da učestvuje u organizaciji unapređenja i sprovođenja zdravstvene zaštite. Da radi i u interesu zaštite svih građana Srbije u ostvarivanju njihovih prava na zdravstvenu zaštitu. Osamnaest godina rada ovoj instituciji daje za pravo da se pohvali bogatim iskustvom, da se ponosi vrednostima ostvarenog i da sa još većim žarom ide na realizaciju zacrtanih ciljeva. Njena profesionalna odgovornost, iskazana intelektualnom, emocionalnom i socijalnom zrelošću u skladu sa njenim ciljevima, potvrđuje pravilo da bez dobro definisane metodologije razvoja alternativnih strategija nema ni dobro definisanih ciljeva, kao i pravih strategija u odnosu na ciljnu javnost. FKS kao regulatorno telo u sistemu zdravstvene zaštite Srbije za osamnaest godina rada pokazivala je da štiti interese javnosti kao i svojih članova. Njeni članovi rade timski i uz visok stepen motivisanosti za stalnu edukaciju, stalno preispitivanje prakse i teorije, osiguranjem kvaliteta rada utvrđenim standardima kao i saradnjom sa drugim zdravstvenim profesionalcima. U FKS vlada demokratska klima jer se odlučuje grupno, a to znači da veći deo članova Komore učestvuje u raspravi o bitnim problemima i da je odluka doneta većinom glasova. Demokratska klima u Komori je u razvojnom stadijumu, a to znači da se odluke donose ne kao izraz volje većine, već predstavlja

Mr ph. sc. Zlata Žuvela

kompromis između mišljenja različitih podgrupa unutar formiranih grupa. Zato sa zadovoljstvom i ponosom kažemo da je donošenje odluke na nivou Komore proces koji uključuje izbor alternativnih pravaca, a odnosi se na aktivnosti u vezi sa: • identifikacijom, definisanjem i dijagnostikovanjem problema; • stvaranjem alternativnih rešenja; • izborom između ponuđenih rešenja. Članovi FKS su svih ovih godina prihvatali promene kao neminovnost i izazov držanjem rutinskih poslova pod kontrolom, fleksibilnošću i ostvarenošću u mišljenju, stvaranjem kreativne radne atmosfere sa jasno definisanim ciljevima promena. Za to su zaslužni, pre svega, dobro funkcionisanje realno osmišljene decentralizacije, način rukovođenja, mreža komunikacija, usmerenost na ostvarivanju zacrtanih ciljeva kao i proces donošenja dobrih odluka. U godini svog punoletstva FKS se može pohvaliti izgrađenim korporativnim identitetom: -- upravljanjem identitetom apotekarske delatnosti; -- imidž – slikom koju javnost ima o apotekarskoj delatnosti, i -- korporativnom komunikacijom. Sada FKS mnogo lakše izbegava sve zamke narcisoidnosti u koje je često upadala u mlađim godinama. Lakše uočava koliko su joj važni svi poslovni partneri, saradnici sa kojima je gradila zajedničke projekte. Svi ti projekti su bili utemeljeni na fundamentalnim principima Svetske zdravstvene organizacije (SZO) – prava, odgovornosti, sveobuhvatnosti, poboljšanja, ravnoteže, saradnje i bezbednosti. Faktor njenog stalnog razvoja i uspeha je sposobnost da privuče i zadrži one članove Komore koji poseduju moralne vrednosti (humanost, ljubaznost, strpljivost, poštenje, altruizam). Svi ostali resursi bili su za nju stalno na raspolaganju i bila je sigurna da ih može steći relativno lako. Zato, slobodno možemo reći da je njena ključna po-

Istorijat farmaceutske komore Srbije Godine 1879. u Beogradu je osnovano prvo društvo apotekara u Srbiji pod nazivom Apotekarsko društvo Srbije. Ovo društvo je preteča današnjeg Saveza farmaceutskih udruženja Srbije. Jedan od osnivača i prvi predsednik društva bio je mr Jovan Dilber, vlasnik tadašnje prve Beogradske apoteke osnovane 1830. godine, danas ugledne apoteke mr ph. Mateja Ivanović. 31. januara 1925. godine, na inicijativu Apotekarskog društva Srbije, doneta je Uredba o apotekarskoj komori. Osnovni zadatak Apotekarske komore bio je da “štiti, unapređuje apotekarske interese, da čuva čast, ugled i prava apotekarskog staleža i da održava disciplinu u samom staležu”. Prvi predsednik Apotekarske komore bio je mr Dušan Janković, a potpredsednik mr Sima Protić. Prostorije komore su se nalazile u palati “Kasina” na Terazijama. Komora je znatno uticala na staleška pitanja apotekara, predlagala je uređenje poslovanja, norme i ponašanje apotekara, učestvovala u revizijama apotekarskih taksi i sl. Imala je snažan uticaj u Ministarstvu narodnog zdravlja, gde je postojao Odsek za apotekarstvo i snabdevanje ustanova. Apotekarska komora u Beogradu je 1927. uradila Zakon o apotekarstvu koji je uređivao oblast apotekarstva na vrlo stručan, moderan i organizovan način. Naročito je regulisano pitanje procedure otvaranja apoteka, koncesija i sl., a mišljenje Komore bilo je neophodno i veoma značajno u celokupnom procesu državne regulative ovog važnog segmenta obezbeđenja javnog zdravlja stanovništva. U prostorijama Apotekarske komore 7. decembra 1944. osnovan je Jedinstveni narodno-oslobodilački front apotekara. Odbor od 11 članova brinuo je o organizovanju rada i snabdevanju apoteka osnovnim sirovinama kako bi mogli da se izrađuju lekovi. Na teritoriji NR Srbije radile su 523 apoteke, 304 su bile u privatnom vlasništvu a 219 u društvenoj svojini. Po završetku rata ugašen je koncesionalni sistem apoteka i obustavljen rad Apotekarske komore. 24.02.1997. godine na osnovu Zakona o zdravstvenoj zaštiti, osniva se FARMACEUTSKA KOMORA SRBIJE. To je jedina komora zdravstvenih radnika koja je osnovana pre donošenja Zakona o komorama zdravstvenih radnika u novembru 2005. godine.

Direktori Farmaceutske komore Srbije od osnivanja do danas:

• Živana Jovanović (1997-2001) • Nenad Vulović (juni 2001 - decembar 2001) • Gordana Simić (2002) • Zlata Žuvela (2003 - maj 2010) • Dragana Jovanović (jun 2010 - maj 2014) • Svetlana Stojkov (jun 2014 - do danas)

Z D R AV S T V O - S R B I J A

slovna veština upravo bila u privlačenju dobronamernih članova kao i njihovo angažovanje u njenom radu. Zbog svega navedenog sadašnje i sva buduća rukovodstva FKS morala bi da se bave više istraživanjem stavova svojih kolega iz prakse, kao i stavova javnosti. Samo na taj način apotekarska delatnost će uspešno poslovati ne samo u okruženju, već i šire. Da bi se to postiglo moraju se identifikovati i analizirati uticaji koje makro okruženje vrši na apotekarsku delatnost. Korist takvih analiza članovi Komore vide u pomoći da se predvide budući trendovi i promene u društvu. Apotekar ostvaruje razvoj osnovnih građanskih vrednosti preko svoje matične komore stvaranjem zdravstvenog i profesionalnog prostora za medicinski pluralizam i podržavanjem medicine koja ima holistički pristup pacijentu. Kao član Komore od samog njenog osnivanja učestvovala sam u svim dešavanjima i trudila se da moj doprinos bude, pre svega, dobronameran i profesionalan. Zato smatram da imam pravo da predlažem i dalje nove projekte koji će još više ojačati rad FKS. Predlažem rukovodstvu da što pre formira odeljenje za odnose s javnošću u okviru stručne službe Komore. Funkcija medija po standardima SZO utiče na formiranje građanske svesti o uspostavljanju delotvornog i efikasnog sistema zdravstvene zaštite i kreira zdravstvenu politiku koja pruža priliku davaocima i korisnicima zdravstvenih usluga da učestvuju u njegovom stvaranju. Ne smemo zaboraviti ni činjenicu koliko mediji mogu pomoći u svakodnevnom radu Komore. Odeljenje za odnose sa javnošću moguće je realizovati: a. strategijom razvoja ljudskih resursa; b. marketinškom strategijom; c. tehničkim i finansijskim resursima. Izbor stručnih i odgovornih saradnika i njihovo usmeravanje, obuka i raspoređivanje po donošenju odluka, delegiranju i koordinaciji poslova mora biti pod nadzorom direktora i upravnog odbora Komore. Marketinška strategija podrazumeva holistički marketing jer on integriše aktivnosti istraživanja, vrednosti stvaranja i isporuku vrednosti sa ciljem izgradnje partnerskih odnosa sa svim ciljnim grupama. Hvala svima koji su svojim radom i sugestijama doprineli formiranju i razvoju FKS.

Zatezanje opuštenih mišića i kože trbušnog zida

Dermolipectomia & abdominoplastica

bdominoplastika ili dermolipectomia („zatezanje stomaka“) je procedura kojom se otklanjaju višak kože i potkožnog tkiva sa abdomena (takozvani viseći stomak) i zateže kompletna muskulatura abdominalnog zida. „Opušten stomak“ se najčešće javlja kod osoba koje su izgubile veliku količinu kilograma ili žena koje su imale više porođaja. Naravno da nasledni faktor ima velikog značaja. Neke od indikacija koje ukazuju da ste kandidat za dermolipektomiju su višak kože i masnog tkiva na stomaku , opušten i labav stomak, prisutne strije na donjem delu stomaka kao i opušteni i razdvojeni mišići trbušnog zida. Priprema pacijenta za operaciju počinje obično na prvom pregledu. Saglasnost pacijenta je prvi korak u pripremi pacijenta za operaciju. Vrlo je važno da se stvori poverenje između pacijenta i doktora. Hirurg obaveštava pacijenta o tome šta će sve biti obuhvaćeno operacijom, šta će se sve preduzeti da bi se izvela operacija. U toku inicijalnog pregleda hirurg će najverovatnije od vas tražiti da pokažete tačno kakvu bi promenu voleli da uradite na vašem stomaku. Na pregledu pacijent treba dati anamnestičke podatke o bolestima ili operativnim zahvatima koje je ranije imao, alergije na lekove, dijabetes, hipertenzija, anemija, hronične infekcije. Važno je dati podatke da li uzimate neke lekove, kao npr. asprine, estrogene, vitamin C itd. Vrlo je važno da se da kompletna informacija. Pri pregledu koji se vrši u stojećem i ležećem položaju treba utvrditi koliki je višak kože i potkožnog masnog tkiva, stepen labavosti muskulature trbušnog zida, kao i eventualno prisustvo ventralnih kila.

Prof. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

Pre dermolipektomije

Posle dermolipektomije

Rez je horizontalan i pruža se u donjem delu stomaka iznad pubičnih dlačica i bočno prema karličnim kostima. Dužina reza zavisi od stepena opuštenosti i viška kože. Generalno, rez je sakriven i ima konture kupaćeg kostima tako da se na plaži ne vidi. Ceo komleks koža i potkožno tkivo se ispreparišu sve do mišićne fascije i gore do rebara. Zategnu se abdominalni mišići i uradi njihovo spajanje (plikacija) oblikujući i praveći nove lepe konture tela. Nakon toga se zategne višak kože i potkožnog tkiva sve do iznad pupka koja se odstranjuje. Pravi se novi pupak koji mora da liči na pravi. Nekada je potrebno uraditi i kombinovanu liposukciju. Postavljaju se drenovi koji ostaju nekoliko dana. Pacijent mora da bude u položaju savijenih nogu nekoliko dana kada se i skidaju drenovi. Konci se skidaju oko 14. dana. Nakon operacije nose se posebni steznici koji se nose još mesec dana nakon operacije. Fizički napori se izbegavaju mesec dana. Dan nakon operacije pacijent treba da ustaje iz kreveta uz kratku šetnju u savijenom položaju da bi se podstakla cirkulacija krvi. Naprezanje, naglo ispravljanje i fizičke aktivnosti se izbegavaju. Seksualne aktivnosti se izbegavaju najmanje dve nedelje nakon operacije. Komplikacije su retke, a mogu biti rane i kasne. Od ranih komplikacija su: hematom, infekcija, nekroza oko reza i najčešće se javlja kod pušača i dijabetičara. Nakon operacije može da se akumulira serom ispod kože u donjim partijama abdomena koji nekada može biti prisutan nekoliko meseci nakon operacije. Od kasnih komplikacija je pojava hipertrofičnog ožiljka.

Beogradu je 15. maja 2015. godine u Hotelu ‘’Hyatt Regency’’ svečano obeležena 60-godišnjica Društva medicinskih biohemičara Srbije, čiji su članovi medicinski i klinički biohemičari koji obavljaju kliničko-biohemijsku laboratorijsku dijagnostiku u zdravstvu Srbije. Šezdesetogodišnjica postojanja i rada Društva medicinskih biohemičara Srbije radno je obeležena 14. i 15. maja održavanjem 11th EFLM Symposium for Balkan Region (Jedanaesti Evropski simpozijum za Balkanski region) pod nazivom Laboratory Medicine Specialist Focuses on the Patients Well-being (“Laboratorijski medicinski specijalista posvećen dobrobiti pacijenata”) u organizaciji Društva medicinskih biohemičara Srbije (DMBS) i Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Simpozijum je održan pod pokroviteljstvom Međunarodne federacije za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu – IFCC (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine), Evropske federacije za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu – EFLM (European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine) i Balkanske kliničko-laboratorijske federacije – BCLF (Balkan Clinical Laboratory Federation), kao i Ministarstva prosvete i nauke i Ministarstva zdravlja Republike Srbije. U toku simpozijuma koji obrađuje temu “Laboratorijski medicinski specijalista posvećen dobrobiti pacijenata” razmatrano je sledeće od značaja za laboratorijsku medicinu: položaj i uloga laboratorijskog stručnjaka u Evropi i kod nas, obrazovanje i primena zajedničkog okvira edukacije ovog stručnjaka u Evropi i kod nas, zajedničke vrednosti koje dele zdravstveni radnici, položaj laboratorijske medicine u EU, potreba i primena kontinuirane edukacije ovih stručnjaka. Takođe je razmatrana potreba i značaj akreditacije laboratorija u Evropi i kod nas. Zatim su obrađeni veoma značajani segmenti laboratorijskog rada poznati kao pre-analitička i post-analitička faza rada uz primenu indikatora kvaliteta radi procene valjanosti laboratorijskih rezultata. Na simpozijumu su svoja iskustva razmenili domaći stručnjaci i njihove kolege iz Francuske, Velike Britanije, Italije, Holandije i Hrvatske, a učesnici su bili, osim domaćih stručnjaka, i kolege iz svih balkanskih zemalja. U okviru simpozijuma studenti Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu imali su priliku da sa svojim starijim kolegama ravnopravno diskutuju o položaju laboratorijskog stručnjaka kod nas i u svetu.

Društvo medicinskih biohemičara Srbije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Jubilej - 60 godina razvoja i rada Prof. dr Nada Majkić-Singh, izvršna direktorka Prim. dr sc. Zorica Šumarac, predsednica Društva medicinskih biohemičara Srbije

NjKV princeza Katarina pozdravlja učesnike proslave 60-godišnjice Društva medicinskih biohemičara Srbije, 15. maja 2015. godine

Prisustvovalo je više od 300 učesnika. U toku simpozijuma održana je izložba medicinske opreme i potrošnog laboratorijskog materijala. Nakon završetka Simpozijuma održana je proslava 60 godina rada i postojanja Društva medicinskih biohemičara Srbije. Proslavi su prisustvovali brojni domaći i strani zvaničnici. O radu i aktivnostima Društva u ovom periodu govorila je prof. dr Nada Majkić-Singh, a o knjizi „Srpska medicinska buohemija u 21. veku - posle 70 godina” primarijus dr sc. Zorica Šumarac, predsednica Društva. Najznačajnije ličnosti, članovi Počasnog odbora, pozdravili su učesnike proslave i čestitali Društvu godišnjicu i to prvenstveno NjKV princeza Katarina, a u ime Svetske i Evropske federacije profesor Maurizio Ferrari, predsednik International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (IFCC), i profesor Mauro Panthgeni, predsednik European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (EFLM), u ime Ministarstva zdravlja dr Dejan Ko-

stić, pomoćnik ministra zdravlja, a u ime Farmaceutskog i Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu dekani prof. dr Zorica Vujić i akademik prof. dr Nebojša M. Lalić i u ime Komore biohemičara Srbije prim. mr sc. Slavica Cimbaljević, direktorka Komore. Povodom 60-godišnjice Društvo je dodelilo počasnu diplomu (Honorary Diploma) dr Simone Zerah i prof. dr Nadi Majkić-Singh, Povelje IFCC-u i EFLM, kao i veći broj diploma i zahvalnica stručnjacima i institucijama koje su značajno doprinele razvoju Društva. Nezavisno od navedenih datuma koji su uzeti kao odrednica formiranja Društva medicinskih biohemičara Jugoslavije (danas Srbije), treba istaći da srpski medicinski biohemičari imaju mnogo dužu tradiciju praktikovanja ove dijagnostičke grane, što je opisano u monografiji čiji je naziv simbolično uzet kao SRPSKA MEDICINSKA BIOHEMIJA U 21. VEKU – 70 GODINA POSLE (autora N. Majkić-Singh i saradnika), koja je promovisana tokom proslave. DMBS je član Međunarodne federacije za kliničku hemiju (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine – IFCC), koja je međunarodna organizacija za područje kliničke hemije (kod nas poznate kao medicinska biohemija), Evropske federacije za kliničku hemiju i laboratorijsku medicinu (European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine – EFLM), kao i Balkanske federacije za laboratorijsku medicinu (Balkan Clinical Laboratory Federation – BCLF). Tokom proteklih godina Društvo je doživljavalo niz transformacija kako u pogledu organizacije, tako i u odnosu na naziv. Danas je Društvo medicinskih biohemičara Srbije (DMBS) društvena, dobrovoljna, samostalna i stručna organizacija medicinskih biohemičara Srbije koja ima za cilj da radi na unapređenju zdravstvene zaštite stanovništva u 75

Z D R AV S T V O - S R B I J A

oblasti kliničko-biohemijske laboratorijske dijagnostike primenom savremenih dostignuća medicinskih i drugih srodnih nauka, kao i da utiče na razvoj naučnog rada i unapređenja sistema zdravstvene zaštite i organizacije u svojoj oblasti u zdravstvenoj zaštiti u Republici Srbiji. Područje delatnosti DMBS je na celoj teritoriji Republike Srbije. Naziv organizacije je DRUŠTVO MEDICINSKIH BIOHEMIČARA SRBIJE (DMBS). Za veze sa inostranstvom utvrđen je naziv na engleskom jeziku: SOCIETY OF MEDICAL BIOCHEMISTS OF SERBIA. DMBS je registrovano kao stručna i naučna organizacija i u Ministarstvu nauke Republike Srbije. Posle Drugog svetskog rata organizacija laboratorijske službe postaje zakonski uslov za početak rada i otvaranje zdravstvene ustanove. Tako danas sve zdravstvene ustanove u svom sastavu imaju organizovanu kliničko-biohemijsku laboratorijsku službu. Na taj način u posleratnom periodu dolazi do formiranja brojnih laboratorija različitih nivoa, tehničke i kadrovske osposobljenosti. Sekcija za medicinsku biohemiju pri Farmaceutskom društvu Srbije organizovana je daleke 1951. godine. Ovo ukazuje da je razvoj medicinske biohemije na našim prostorima tekao paralelno sa svetskim razvojem ove discipline. Naime, Međunarodna federacija za kliničku hemiju (IFCC) organizovana je 1952. godine. Odmah posle Drugog svetskog rata i naši medicinski biohemičari počinju da se okupljaju u svojim stručnim udruženjima. Još pre 1950. godine u Farmaceutskom društvu Srbije sastajali su se laboratorijski stručnjaci od kojih su naročito bili aktivni prof. dr Aleksandar Damanski za bromatologiju, prof. dr Momčilo Mokranjac za toksikologiju i docent dr Pavle Trpinac za biohemiju. Na sednici Upravnog odbora Udruženja farmaceuta NR Srbije, održanoj 22. decembra 1950. godine, pokrenuto je pitanje osnivanja sekcije koja bi okupljala laboratorijske stručnjake. Sekcija za sanitarnu hemiju, koja je objedinjavala sva tri profila laboratorijskih stručnjaka i to medicinske biohemičare, sanitarne hemičare i toksikologe, osnovana je 1. januara 1951. godine. U rukvodstvu ove sekcije bili su prof. dr Pavle Trpinac i mr ph. Ljubomir Purać kao predstavnici medicinskih biohemičara Srbije. Kasnije je ova sekcija prerasla u Sekciju za medicinsku biohemiju, čiji je prvi predsednik bio prof. dr Pavle Trpinac. Sekcije za medicinsku biohemiju pri farmaceutskim društvima u drugim republikama formirane su kasni76

je. Članovi ovih sekcija aktivno su radili kako u svojim matičnim farmaceutskim društvima, tako i u kasnije formiranom Društvu medicinskih biohemičara Jugoslavije (DMBJ). Često se smatra da je medicinska biohemija relativno mlada disciplina, s obzirom na to da je svoj nagli razvoj doživela tek nakon Drugog svetskog rata. Ovo se vezuje i za činjenicu da su se prva naučna društva i časopisi vezani za ovu oblast pojavili tek posle 1940. godine. Nakon osnivanja nacionalnih društava

Monografija autorke N. Majkić-Singh: Srpska Medicinska biohemija u 21. veku – posle 70 godina

Nada Majkić-Singh i Zorica Šumarac prilikom uručenja Povelje Društva medicinskih biohemičara Srbije koju je dobio Maurizio Ferrari, predsednik IFCC-a

kliničkih hemičara, profesor E. J. King iz Roayal Postgraduate Medical School, London, pokrenuo je 1952. godine inicijativu udruživanja nacionalnih asocijacija kliničkih biohemičara koja je bila pod nadzorom Internacionalne unije za čistu i primenjenu hemiju (IUPAC). Godinu dana kasnije (1953. godine) u Stokholmu, naziv novoformirane asocijacije promenjen je u International Federation of Clinical Chemistry, što je zvanično i prihvaćeno 25. septembra 1954. godine u toku Prvog međunarodnog kongresa iz ove oblasti u Amsterdamu (pod nazivom International Congress of Clinical Chemistry). Prvi predsednik Federacije bio je Earl J. King. Na šestom plenumu Saveza farmaceutskih društava Jugoslavije (SFDJ), koji je održan 15. maja 1955. godine u Splitu, doneta je odluka o osnivanju Sekcije za medicinsku biohemiju u SFDJ. Sekcija za medicinsku biohemiju SFDJ preimenovana je u Društvo za medicinsku biohemiju u SFDJ, na osnovu odluke XVI plenuma SFDJ, koji je održan 15. maja 1965. godine u Banjaluci. Shodno navedenom, na osnovu odluke DMBJ, donete 6. aprila 1995. godine, na temelju istorijskih podataka, 15. maj je ustanovljen kao Dan Društva medicinskih biohemičara Jugoslavije. Od samog formiranja Međunarodne federacije kliničkih hemičara (IFCC) pri UPAC-u, medicinski biohemičari iz naše zemlje aktivno su radili na učlanjivanju u ovu organizaciju. Značajnu ulogu u svim aktivnostima imale su prof. dr Marijana Fišer-Herman i primarijus Tatjana Plećaš-Drljača, koja je ujedno bila i prva predsednica DMBJ i to u dva mandatna perioda od 13. 3. 1965. do 1973. godine. Za vreme njenog mandata, maja 1971. godine, DMBJ je postalo 28. članica IFCC-a. Ovu značajnu vest Tatjana Plećaš-Drljača saopštila je pozdravljajući učesnike III kongresa DMBJ, koji je 1971. godine održavan na Bledu. U periodu od 1988. godine pa sve do 2012. godine predsednica DMBJ, odnosno DMBS, bila je prof. dr Nada Majkić-Singh, sadašnja izvršna direktorka Društva medicinskih biohemičara Srbije. Cilj DMBS se sastoji u okupljanju medicinskih biohemičara radi unapređivanja i razvijanja svih grana medicinske biohemije u zdravstvenoj delatnosti. Zadaci Društva se sastoje u ujednačavanju standarda rada u kliničko-biohemijskim laboratorijama, edukaciji medicinskih biohemičara na svim nivoima obrazovanja, podsticanju naučnoistraživačkog rada, utvrđivanju normativa rada i sprovođenju, primene i poštovanja kodeksa etike zdravstvenih radnika. Utvrđene standarde u oblasti medicinske biohemije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

DMBS predlaže odgovarajućim institucijama Republike Srbije. Zadatak Društva je da omogućuje razmenu iskustava svojih članova sa članovima srodnih organizacija u zemlji i inostranstvu. Društvo medicinskih biohemičara Srbije redovno održava kongrese, biohemijske dane, seminare, novine u laboratorijskoj medicini a za potrebe kontinuirane medicinske edukacije i inovaciju znanja svojih članova. Tako je do sada održano ukupno 19 kongresa i 20 seminara iz oblasti kontinuirane medicinske edukacije. Kao član Balkan Clinical Laboratory Federation (BCLF), Društvo je organizovalo tri kongresa BCLF: Četvrti kongres u Budvi 1996. godine, Jedanaesti kongres 2003. godine u Beogradu i Dvadeseti kongres 2012. godine, takođe u Beogradu. DMBS svake godine organizuje međunarodni simpozijum pod nazivom „EFLM Symposium for Balkan Region“ iz aktuelne problematike značajne za unapređenje struke zajedno sa EFLM pod pokroviteljstvom IFCC i BCLF. Do sada je DMBS organizovao jedanaest EFLM simpozijuma. DMBS izdaje stalne i povremene publikacije radi informisanja medicinskih biohemičara u zemlji i inostranstvu o stručnim i naučnim dostignućima u oblasti medicinske biohemije. Sadržaj povremenih publikacija utvrđuje Izvršni odbor DMBS na predlog Komiteta za izdavačku delatnost. Društvo izdaje časopis “Journal of Medical Biochemistry”. Naučnostručna aktivnost Društva radi informisanja članstva i šire društvene zajednice redovno se objavljuje preko sajta Društva www.dmbj.org.rs U okviru Društva medicinskih biiohemičara Srbije funkcionišu dva fonda „Profesor Ivan Berkeš“ i „Magistra Mi-

Nada Majkić-Singh i Zorica Šumarac sa kolegama predavačima na 11th EFLM Symposium for Balkan Region iz IFCC i EFLM, prilikom proslave 60-godišnjice Društva medicinskih biohemičara Srbije

lica Marković“. Ceneći delo svog učitelja i eminentnog stručnjaka prof. dr Ivana Berkeša, Društvo medicinskih biohemičara Jugoslavije i Farmaceutski fakultet Univerziteta iz Beograda, formirali su 1997. godine Naučni fond »Profesor Ivan Berkeš« i ustanovili »Godišnju naučnu konferenciju« koju posvećuju životu i delu profesora Ivana Berkeša. Naučni fond je formiran na predlog prof. dr Nade MajkićSingh, koja je i dugogodišnja organizatorka godišnjih naučnih konferencija. U okviru fonda izlažu se rezultati magistarskih i doktorskih disertacija članova Društva i dodeljuju se novčane nagrade i diplome najboljim studentima Farmaceutskog fakulteta. Ceneći izuzetan i nezaboravan doprinos stručnom unapređenju medicinske biohemije, Društvo medicinskih biohemičara Srbije je, na inicijativu njenih najbližih saradnika i prijatelja, 2012. godine osnovalo Fond ”Magistra Milica Marković”, koji dodeljuje godišnju namensku nagradu „Magistra Milica Marković“ kliničkim biohemičarima/laboratorijama za unapređenje tehnoloških i organizacionih principa rada kliničkih laboratorija. Treba istaći da radi ostvarivanja svojih ciljeva u odnosu na stručne i naučne aktivnosti Društvo medicinskih biohemičara Srbije sarađuje sa brojnim organizacijama i institucijama i to u prvom redu sa ministarstvima zdravlja i nauke, farmaceutskim i medicinskim fakultetima, Komorom biohemičara Srbije, strukovnim udruženjima, firmama koje se bave dijagnostičkim sredstvima i drugim organizacijama. Ovde se posebno ističe saradanja sa studentima medicinske biohemije preko „Tima medicinskih biohemičara“ koji deluju na Farmaceutskom fakultetu u Beogradu i na taj način se iskazuje posebna briga za podmladak medicinske biohemije.

Proslavu 60-godišnjice razvoja i rada obeležila je naročito monografija pod nazivom SRPSKA MEDICINSKA BIOHEMIJA U 21. VEKU – 70 GODINA POSLE koja doprinosi kontinuitetu monografiji RAZVOJ MEDICINSKE BIOHEMIJE U JUGOSLAVIJI (autora N. Majkić-Singh, J. Đurđević i J. Kavarić, DMBJ, 1998.) u kojoj je detaljno opisan razvoj struke medicinske biohemije do 1995. godine. U monografiji su nakon kratkog osvrta na istorijski razvoj struke medicinske biohemije u Srbiji (ranije Jugoslaviji), a u svetlu njenog razvoja u svetu, u prvom redu kroz osnivanje i aktivnosti IFCC, EFLM, BCLF, organizacija čiji je Društvo medicinskih biohemičara član od samog osnivanja, opisane detaljno sve aktivnosti koje je Društvo u prethodnom periodu ostvarivalo. U daljem tekstu opisane su brojne aktivnosti Društva koje, pored ostalih, obuhvataju stručno-metodološku, izdavačku (časopis i druga izdanja), edukativnu (organizacija kongresa, naučnih konferencija, simpozijuma seminara itd.) saradnju sa podmlatkom (studenti i dr.), organizaciju fondova (profesor Ivan Berkeš, magistra Milica Marković), saradnju sa telima IFCC, EFLM, BCLF, itd. U zaključku se može reći da će obeležavanje 60-godišnjice i promocija monografije tim povodom, poslužiti svim članovima, ali i našim dragim dugogodošnjim saradnicima, kao podsećanje na uspešan razvoj Društva medicinskih biohemičara Srbije u proteklom periodu i biti podsticaj mladima da budu još uspešniji od nas. Tako je monografija ilustrovana brojnim fotografijama, koje govore mnogo više od samog teksta. Iz ovog razloga moto našeg rada i ove monografije su reči našeg nobelovca Ive Andrića „Tko čini dobro, od njega se još više dobra očekuje“. 77

Z D R AV S T V O - S R B I J A

omora biohemičara Srbije (KBS) je u martu ove godine uspešno završila prvo relicenciranje svojih članova, a sada se sumiraju i analiziraju rezultati sedmogodišnjeg rada i članova i same Komore. Pre sedam godina, 31. 3. 2008. godine, biohemičari su prvi od svih zdravstvenih radnika dobili licence koje su u skladu sa Zakonom o komorama značile odobrenje za samostalni rad na poslovima biohemije. Tada je licencirano 409 biohemičara u tri ogranka KBS. Prve licence je na svečanosti održanoj 2. 4. 2008. godine uručio tadašnji ministar zdravlja prof. dr Tomica Milosavljević, a licenca sa rednim brojem I-001 je uručena prof. dr Nadi Majkić- Singh. Od tada svi smo imali zajednički cilj da uspešno i savesno obavljamo posao koji smo izabrali, da u svakodnevnom radu s pacijentima dajemo svoj maksimum, da pratimo novine u oblasti biohemije i stičemo nova znanja. To su biohemičari i ranije radili pa ih je pojava licenci i prikupljanje obaveznih bodova

U Komori biohemičara Srbije

Završeno prvo relicenciranje napravljen je Plan relicenciranja, formirana Komisija za relicenciranje, a reč relicenciranje je postala reč sa kojom je počinjao i sa kojom se završavao radni dan u Komori. Svi biohemičari za koje je nastupilo obnavljanje licenci su veoma aktivno i odgovorno učestvovali u svim fazama relicenciranja, što je doprinelo da na vreme stignemo do cilja i da svi koji su ispunili uslove za obnavljanje licence dobiju Rešenje o obnavljanju licence do kraja marta 2015. godine.

Mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević

Članovi KBS - Ogranak Vojvodina na svečanoj dodeli licenci

u početku malo bunila, ali su ubrzo postali ponosni na svoje licence i shvatili da bodovanje ne znači nepoverenje, već vrednovanje njihovog rada i usmeravanje na najvažnije novine u struci. Sredinom prethodne godine u KBS su počele pripreme za relicenciranje,

Kao kruna sedmogodišnjeg rada biohemičara i uspešnog relicenciranja u KBS su stigle licence sa novim licencnim periodom od sedam godina, a svečana dodela licenci je prvo organizovana u ogranku Vojvodina koji danas ima 153 člana. Dana 28. 4. 2015. godine

Direktorka KBS mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević pozdravdravlja skup

u prostorijama Zavoda za zdravstvenu zaštitu studenata Novi Sad u Novom Sadu uručeno je 65 licenci biohemičarima koji su članovi Komore od prvog dana njenog osnivanja. Svečanu sednicu je otvorila predsednica ogranka Vojvodina prim. dr sc. med. Dragana Pap, a članovima su licence uručili predsednica Skupštine KBS prim. dr sc. Zorica Šumarac i direktorka KBS mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević. Veliku čast su nam svojim prisustvom ukazali predsednica Izvršnog odbora Regionalne lekarske komore Vojvodina - dr Taita Stojiljković, predsednik Udruženja privatnih medicinskih laboratorija (UMLAB) dr sc. Milan Ubavić, direktor Zavoda za zdravstvenu zaštitu studenata Novi Sad - prof. dr Veselin Dickov i direktor ProMedie mr sc. Goran Granić. Ogranak Niš danas ima 178 članova, a u martu ove godine u procesu relicenciranja je bilo 85 članova, kojima su 11. 5. 2015. godine u prostorijama Instituta za javno zdravlje “Pasterov zavod” Niš svečano uručene nove licence. Predsednica ogranka Niš prim. dr sc. Lilika Zvezdanović-Čelebić je pozdravila okupljene biohemičare i čestitala svima na licencama, a zatim im se obratio i član Upravnog odbora KBS dr sc. med. Vladan Ćosić, zamenik direktora KC Niš. Posebnu čast za sve biohemičare predstavljalo je prisustvo prof. dr Vidosave Đorđević, koja je svih godina postojanja Komore bila veoma aktivan član, vršeći dužnost predsednika Nadzornog odbora u prethodnom sazivu i koja je zajedno sa tadašnjim predsednicom Skupštine prof. dr Nadom Majkić-Singh i sa prvim direktorom KBS prim. dr Veliborom Canićem od početka učestvovala u izgradnji KBS. Nakon dodele licenci održan je sastanak na kome su direktorka KBS mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević i predstavnici ogranka Niš, predsednica

Z D R AV S T V O - S R B I J A Članovi KBS ogranak Niš na svečanoj dodeli licenci

Predsednica Skupštine KBS prim. dr sc. Zorica Šumarac i predsednica ogranka Vojvodina prim. dr sc. med. Dragana Pap

Predsednica ogranka Niš prim. dr sc. Lilika Zvezdanović-Čelebić prima licencu od direktorke KBS mr sc. med. dr Slavice Cimbaljević

Prim. dr sc. Lilika Zvezdanović-Čelebić, Prof. dr Vidsava Đorđević, mr sc. med. dr Slavica Cimbaljević i dr sc. med. Vladan Ćosić

ogranka prim. dr sc. Lilika Zvezdanović-Čelebić, prof. dr Tatjana Cvetković, predsednica Nadzornog odbora KBS, dr sc. med. Vladan Ćosić, član Upravnog

Za vreme obilaska prostorija KBS u ogranku Niš

odbora KBS, dr sc. med. Slavica Kundalić, dugogodišnja predsednica ogranka u ranijem sazivu, i prim. dr Velibor Canić, prethodni direktor KBS, obišli prostorije ogranka i razgovarali o tekućim pitanjima vezanim za ogranak Niš. U ogranku Beograd članovi koji su ostvarili pravo na relicenciranje, njih 156, su već dobili Rešenja o obnavljanju licenci, a svečano uručenje će biti 4. 6. 2015. godine. Očekujemo veliki broj naših članova, ugledne goste i prijatelje komore, a pozivamo

Članovi KBS u razgovoru sa direktorom Komore

i Medici.com da ovekoveči ovu našu svečanost. Komora je već u postupku relicenciranja nove grupe biohemičara kojima licenca ističe 30. 5. 2015. godine i tokom čitave godine će se nastaviti taj proces. Osim toga, nastavićemo zajednički rad sa ostalim komorama zdravstvenih radnika na rešavanju pitanja koja su važna i zajednička za sve komore a, naravno, KBS će nastaviti saradnju sa svim institucijama koje mogu da doprinesu poboljšanju statusa biohemičara i načina sprovođenja naše struke. 79

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicina i pravo

osioci zdravstvene delatnosti, lekari i ostali zdravstveni radnici, u svakom pojedinom slučaju su dužni da postupaju u skladu s pozitivnim propisima, pravilima medicinske nauke i svoje struke. Odstupanje od ovih obaveza predstavlja kršenje etičkih normi, a u određenim zakonom predviđenim slučajevima i krivično delo. Osnovno pitanje koje se postavlja kod ovog krivičnog dela jeste da li je lekar, odnosno drugi zdravstveni radnik, u konkretnom slučaju postupao lege artis ili se, ipak, njegova delatnost može označiti kao nesavesna u smislu ove inkriminacije. Pravilan odgovor na ovo pitanje zavisi od više faktora koje sud prethodno

Krivično delo “Nesavesno pružanje lekarske pomoći”

Ljubiša Živadinović, advokat

treba da razjasni i utvrdi, najčešće uz pomoć medicinskih veštaka odgovarajuće struke. Ovo krivično delo ima dva osnovna oblika koji se razlikuju po aktivnom subjektu dela. Prvi oblik je nesavesno pružanje lekarske pomoći, čiji izvršilac može da bude samo lekar (ovde su obuhvaćeni i lekar stažista i stomatolog), a drugi oblik je nesavesno pružanje medicinske pomoći, nege i drugih oblika zdravstvene aktivnosti od strane drugih zdravstvenih radnika (medicinska

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

sestra, babica, fizioterapeut, rendgen tehničar i slično). Prvi oblik ovog krivičnog dela, nesavesno pružanje lekarske pomoći, ima tri oblika radnje izvršenja: 1) primena očigledno nepodobnog sredstva ili očigledno nepodobnog načina lečenja (na primer, primena nedovoljno ispitanih i nedovoljno proverenih metoda lečenja); 2) neprimena odgovarajućih higijenskih mera (služenje nesterilisanim instrumenitma i uopšte nedovoljna sterilizacija); 3) nesavesno

Z D R AV S T V O - S R B I J A

postupanje pri pružanju lekarske pomoći, tj. nesavesno lečenje u ostalim pojavnim oblicima (površni pregled, nedavanje odgovarajućeg uputstva za terapiju i slično). Kod svih radnji izvršenja potrebno je izazivanje posledice u vidu pogoršanja zdravstvenog stanja pacijenta. Osim umišljaja kao oblika vinosti, ovo krivično delo može biti izvršeno iz nehata. Za nehatno izvršenje krivičnog dela zakonodavac propisuje blaže kažnjavanje. Nesavesno lečenje se može sastojati u pogrešnoj dijagnozi bolesti (što, po pravilu, ima za posledicu pogrešnu terapiju), u pogrešnom određivanju načina i sredstva lečenja (iako je dijagnoza pravilna), u zanemarivanju primene potrebnih higijenskih mera, kao i u raznim drugim postupcima koji su suprotni medicinskoj nauci i pravilima usvojenim u lekarskoj praksi. Pod sredstvom lečenja podrazumevaju se sredstva koja se unose u organizam ili stavljaju na telo radi postavljanja dijagnoze ili lečenja ili iz preventivnih razloga. To su npr. lekovi koji se unose u organizam kroz usta, ubrizgavanjem pod kožu, u mišić ili venu, utrljavanjem kroz kožu, ili se primenjuju lokalno – mazanjem, ukapavanjem, inhalacijom itd. zatim hemijske supstance koje se unose u organizam za potrebe rendgenskog snimanja (kontrasti) ili u cilju anestezije, takođe razne sonde, kateteri, pejsmejkeri i drugi instrumenti koji se uvode u telo pacijenta, transfuzija krvi i sl. Način lečenja označava i metod lečenja, vrstu medicinske intervencije, medicinski tretman koji se primenjuje prema određenom licu radi lečenja ili postavljanja dijagnoze. Kao primer mogu se navesti hirurški zahvati, razne vrste zračenja, lečenje medikamentima, banjsko lečenje, specijalna kupanja, elektrošokovi, stavljanje obloga, utopljavanje ili hlađenje organizma, terapija fizičkim vežbama. Sredstva lečenja su u uskoj vezi s načinom lečenja, jer od određenog načina lečenja zavisi i primena određenih sredstava lečenja. Za postojanje krivičnog dela je potrebno da se primena određenog sredstva, odnosno načina lečenja, u konkretnom slučaju može označiti kao očigledno nepodobna. Dok se primena očigledno nepodobnog sredstva ili očigledno nepodobnog načina lečenja vrši činjenjem, neprimena odgovarajućih higijenskih

mera vrši se nečinjenjem. Radnja se sastoji u propuštanju da se primene higijenske mere koje su u konkretnom slučaju, prema usvojenim pravilima medicinske prakse i nauke, neophodne. Preduzimanje ovih mera može biti potrebno pre, u toku ili neposredno nakon određene lekarske intervencije, u toku lečenja, kao i u preventivne svrhe. Takve radnje su npr. propuštanje sterilizacije medicinskih instrumenata i zavojnih materijala, dezinfekcija ruku i odeće lekara pre operacije, dezinfekcija pacijenta i njegovih stvari i sl. Delo će postojati i kad su primenjene određene higijenske mere, ali su one nedovoljne ili su u datom slučaju pogrešno izabrane ili nepravilno primenjene, pa se stoga ne mogu smatrati odgovarajućim. Primeri iz sudske prakse: Lekar pri pružanju lekarske pomoći nesavesno postupa iz nehata kada kao dežurni lekar, primivši bolesnika kao hitan slučaj, propusti da pregleda prvu stranicu njegove zdravstvene legitimacije na kojoj je upisano da je alergičan na određene medikamente, već medicinskoj sestri naredi da mu da injekciju koja je sadržala komponentu medikamenta na koji je on bio alergičan, pa time prouzrokuje pogoršanje njegovog zdravstvenog stanja, u kom slučaju postoji krivično delo nesavesnog lečenja bolesnika. (Odluka Vrhovnog suda Srbije, Kž. 136/92) Medicinska sestra kao zdravstveni radnik pri pružanju nege nesavesno je postupala i time prouzrokovala pogoršanje zdravstvenog stanja deteta, kad pri njegovom kupanju nije prilagodila temperaturu vode, što je prouzrokovalo opekotine deteta, u kojoj radnji su se stekla obeležja krivičnog dela nesavesnog lečenja bolesnika. (Odluka Okružnog suda u Beogradu, Kž. 1335/94) Okrivljena je kao lekar anesteziolog pri pružanju lekarske pomoći u toku operacije nesavesno postupala, jer nije obezbedila dovoljnu količinu kiseonika u toku davanja opšte anestezije, iako je bila svesna da može prouzrokovati pogoršanje zdravstvenog stanja bolesnice koja je operisana, pa je time prouzrokovala oštećenje moždanih centara, što je dovelo do smrtnog ishoda te je izvršila teško delo nesavesnog lečenja bolesnika. (Odluka Okružnog suda u Beogradu, Kž. 3053/2003)

LEKARSKA KOMORA SRBIJE

PROMJENA RUKOVODSTVA

ovoizabrana direktorka Lekarske Komore Srbije je prim. dr Vesna Jova-

i traumatolog iz Instituta za ortopedsko-hirurške bolesti Banjica. Dr p J L Lekarske komore Srbije u predhodnnom mandatu, predsjednica Nadzzornog odbora Regionalne komore B oorganizacije.

Z D R AV S T V O - S R B I J A Припремила: Др Славица Жижић-Борјановић

Нови искорак ансамбла ‘’Коло’’

Кад игра постане лек

нсамбл народних игара и песама ‘’Коло’’ обележио је свој 67. рођендан. Свечано и радно на сцени под кровом Народног позоришта у Београду. Овде је ‘’Коло’’ одиграло своју прву кореографију 28. новембра 1948. године, која је означила почетак игре и песме овог ансамбла. Влада Народне Републике Србије 15. маја 1948. године доноси одлуку о оснивању Државног ансамбла народних игара и песама са жељом да се професионалним радом негују, кореографски уобличавају и уметнички обрађују народне игре, чувајући њихов корен, стил и основни карактер, а назив ‘’Коло’’ добило је по вољи играча. Од тада је прошло десетине концертних сезона у којима је одржано на хиљаде концерата. ‘’Коло’’ је било и остало једини професионални ансамбл овакве врсте на нашим просторима. Рођендани се нижу, ‘’Коло’’ не посустаје. Ова сезона означава велику прекретницу, тачније новину у деловању ове институције културе. Игром и песмом, својим деловањем на наступима, осмислило је да скрене пажњу на прилично велику групу становништва. Ону која је често на ивици догађања а то су аутистичне особе и особе ометене у развоју. Били смо сведо82

ци веома успешног концерта почетком априла, посвећеном Светском дану аутизма. Био је то први, али веома успешан корак који је одмах одјекнуо. Приближавање уметности, културе уопште и скретање пажње на питања здравља народа намах је успело! Одмах је уследио и други корак на сцени Народног позоришта у Нишу. Јер те вечери, 9. априла, у исто коло ухватили су се играчи ансамбла ‘’Коло’’ са особама ометеним у развоју које чине фолклорну секцију Удружења ‘’Другачији заједно’’ (углавном особа са Дауновим синдромом). Игра и песма из Врања омогућила је узлет и огромну радост ових за нас нових играча, особа ометених

у развоју. Видело се то на њиховим лицима која су била неизмерно срећна! Публика је то осетила и наградила громким и дугим аплаузом. Посвећеност особама које су иза границе отворене сцене, скрајнуте, скривене, потиснуте од матице замаха живљења и животне радости. ‘’Коло’’ је у свом хуманом науму, одмах на почетку, при првом покушају успело! Ометени у развоју били су и гости ансамбла ‘’Коло’’ и саиграчи на отвореној сцени, играли су у истом колу, равноправно. Слике са концерта о њиховим осећањима најречитије говоре јер игра је постала лек! Пракса преклапања културе и медицине није код нас нова. Она

Z D R AV S T V O - S R B I J A

је изодавна започела кроз деловање бројних лекара, нарочито оних који су се бавили писањем, књижевношћу. Тако су се међу 12 оснивача Српске књижевне задруге, СКЗ (1892) нашли и: Јован

мачког већ 1896. књигу о здрављу за коло СКЗ-е, а Морски, лекар ‘’Лојда’’, објави код истог издавача своје дивне путописне приповетке. Поменимо само још два детаља. Била је довољна на ковер-

Јовановић Змај, Милан Јовановић Батут и Милан Јовановић Морски, све значајни лекари који су се убрајали и у књижевнике. Змај осмисли лого СКЗ-е који и данас опстојава, Батут преведе са не-

ти писма адреса овог садржаја: ‘’Проф. др Mилан Јовановић Батут, књижевник, Београд!’’ А овај чувени лекар два века беше и члан Књижевноуметничког одбора Народног позоришта у Београду.

Велика сала Народног позоришта у Београду је у својој дугој историји запамтила бројне културне догађаје, али и веома значајне датуме у историји српске медицине. Ту је одржан Први конгрес српских лекара и природњака. У неколико септембарских дана те 1904. године изнети су реферати о најважнијим темама тадашње медицине, а у Београд су се слиле делегације лекара више европских држава. Посебно је упамћен долазак бројне делегације чешких лекара, предвођених почасним председником овог конгреса проф. др Јарославом Хлавом, који са говорнице снажно подржа идеју проф. Батута и пожеле скоро отварање Медицинског факултета у Београду. Касније је др Батут наставио да се бори са платформе Српског лекарског друштва, а и оно је своју 125. годишњицу постојања прославило у сали Народног позоришта у Београду. Особе са Дауновим синдромом одавно и систематски се региструју и прате и у нашој средини. Пионир у изучавању ове честе хромозомске аберације била је проф. др Славка Морић-Петровић, оснивач и први директор Института за ментално здравље (1963) као и генетичке лабораторије у истој установи. И сама, као њен магистрант осамдесетих година прошлог века, учествовала сам у истраживањима Дауновог синдрома па сада, неколико деценија касније, са посебним поштовањем говорим о овим темама и радујем се сваком помаку напред. Управо је такав посебан правац деловања на побољшање здравља народа кроз игру и песму ансамбл ‘’Коло’’ започео у својој 67. концертној сезони. Скретање пажње на особе са аутизмом и активирање особа ометених у развоју већ је одјекнуло. Означава један нови искорак и то у правцу здравља народа, у области медицине. Није то ни чудо јер се вековима зна да су игра и песма лековите. То се врло лако и брзо на примеру априлског концерта у Нишу и показало. Будућа пракса ће то, чврсто смо убеђени, само потврдити. 83

Z D R AV S T V O - S R B I J A

kupom u neposrednoj blizini Saborne crkve u Beogradu, na mestu gde je otvorena prva apoteka u Srbiji, daleke 1830. godine, 30. aprila, je po prvi put obeležen Dan apotekarstva u Srbiji, odakle je poručeno da je i tada i sada misija ista - pomoć i podrška u unapređenju zdravlja ljudi. Odlukom Farmaceutske komore Srbije taj datum je ustanovljen kao Dan srpskog apotekarstva i ove godine je obeležen prvi put. - Pre 185 godina na ovaj dan i na ovom mestu otvorena je prva apoteka u Kneževini Srbiji koju je, prema ukazu kneza Miloša, otvorio apotekar Mateja Ivanović. Od tada pa do danas imamo istu misiju, a to je razvoj apotekarskog sistema i pomoć i podrška u unapređenju zdravlja ljudi - rekla je direktorka Farmaceutske komore Srbije mr sc. pharm.Svetlana Stojkov. Pred apotekarskim sektorom Srbije je veliki broj pitanja i neizvesnosti koje treba rešiti kako bi se taj sektor unapredio i prilagodio savremenim potrebama i sistemima, rekla je ona i dodala da Farmaceutska komora Srbije neka od tih pitanja rešava zahvaljujući podršci Ministarstva zdravlja. - Želela bih da ovaj datum i ubuduće koristimo u afirmativne svrhe, da promovišemo našu struku, apotekarski sektor i da kroz razvoj kompetencija farmaceuta pomognemo našim pacijentima da očuvaju i unaprede svoje zdravlje i da preveniramo njihove bolesti - naglasila je gospođa Stojkov. Prisutnima se obratila i predsednica Saveza farmaceutskih udruženja Srbije prof. dr Vesna Matović, koja je izrazila zadovoljstvo što se dan apotekarstva po prvi put obeležava u Srbiji.

Beograd, 30 april, 2015.

Svečano obeležen Dan srpskog apotekarstva

- Prelepo je što je Mateja Ivanović našu struku na adekvatan način započeo i preneo na sledeće generacije rekla je ona. Počasna članica Farmaceutske komore Srbije i prorektor za nastavu Univerziteta u Beogradu prof. dr Nada Kovačević podsetila je da, osim u Beogradu, i u drugim gradovima Srbije postoje apoteke koje traju više od 170 godina,

U jezgru starog Beograda, između Saborne crkve, konaka kneginje Ljubice i kafane „Znak pitanja“, u Ulici kralja Petra Prvog broj 6, u staroj kući, bila je smeštena prva srpska apoteka koju je osnovao magistar farmacije Mateja Ivanović. Podršku njegovoj ideji dao je i knez Miloš na nagovor svog kuma doktora Vartolomeja Kuniberta. Izdao je naređenje da se od beogradskog vezira zatraži dozvola za otvaranje apoteke što je i odobreno. Tako se rodilo srpsko apotekarstvo i prva zdravstvena ustanova u ovom delu Balkana. Osnivač prve apoteke u Srbiji Mateja Ivanović rođen je u Zemunu. Farmaciju je završio u Pešti. Njegov mlađi brat Aleksandar, takođe je bio farmaceut. Pridružio se bratu u Beogradu 1840. godine, kada je njihova apoteka dobila ime “Apoteka braće Ivanović”. Apoteka “Mr ph. Mateja Ivanović” je preteča Apoteke “Beograd” i danas je u njenom sastavu u Knez Mihajlovoj ulici broj 27. Kuća kod restorana “Znak pitanja”, u kojoj je apoteka započela rad, srušena je 1938. godine. Na tom mestu je podignuta stambena zgrada na kojoj je Farmaceutsko društvo Srbije podiglo spomen-ploču prvoj srpskoj apoteci. kao što su apoteke u Požarevcu, Subotici, Kragujevcu. - I tada i sada farmacija je široka nauka, a farmaceuti su najdostupniji zdravstveni radnici - istakla je Kovačevićeva. Prof. dr Dragan Stupar, počasni član Farmaceutske komore Srbije, upoznao je prisutne sa istorijatom apotekarstva u Srbiji, napravivši poseban osvrt na istorijsku ulogu i značaj prve apoteke, izrazivši zadovoljstvo što je Dan apotekarstva uspostavljen i u Srbiji.

рпско лекарско друштво, са традицијом дугом ево већ 143 године, обележило је своју Крсну славу, Ђурђевдан. У данашњој згради Друштва а некада Варошкој болници, у Видинској улици у Београду, у присуству великог броја лекара дан оснивања Друштва обележен је најпре обредом сечења колача, а затим малом свечаношћу на којој су додељене награде СЛД-а за 2014. годину. На свечаности су у већем броју били присутни и лекари академици САНУ као и новоизабрани чланови најуже управе ове националне установе којом однедавно председава лекар академик Владимир Костић о чему смо у претходном броју писали. Друштво је основано давне 1872. године да буде огњиште српске медицинске науке како би чувало и унапређивало здравље народа. Ову своју основну задаћу испуњава безмало већ један и по век. Било је међу првооснованим у Европи као и његов часопис, а орган Друштва Српски архив за целокупно лекарство. Некада је на својим стручним састанцима окупљало неколико десетина истакнутих лекара, а данас, на десетинама специјалистичких секција и осталим облицима рада, окупља десетине хиљада лекара како опште праксе, тако и бројних специјалистичких грана делујући у истом правцу. Сетимо се овде његовог члана који је најзаслужнији за обнављање славе Друштва и једног од оснивача Музеја српске медицине др сц. мед. Будимира Павловића. Писали смо недавно о др Буди када је, нажалост, проминуо светом желећи да отргнемо од заборава лекара који је највише учинио да се повеже историја медицине ширих географских простора, а историја српске медицине нађе своје заслужено место. Поред много чега другог, најзаслужнији је за поправку великог јавног сата на згради Варошке болнице (првог у београдској вароши) који уредно даноноћно одбројава сате а својим звуком обележава и почетак Ђурђевданског окупљања са својих 12 јасних откуцаја. Трајне вредности остају, а помињање заслужника отрже их од трајног заборава.

Припремила: Др Славица Жижић-Борјановић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Oбележен дан оснивања Српског лекарског друштва

Ђурђевданска слава 2015. године

Као посебност Друштва означавамо и постојање Секције за уметност, културу и хуманизам, која за сваки Ђурђевдан уприличи концерт од пробраних композиција. Успева, захваљујући ентузијазму и даровитости својих чланова, под диригентском палицом професора музике Живојина Симоновића. Ове године изведене су три минијатуре (Глук, Вивалди, Бах) за флауту, гудаче и клавир, Моцартов Менует у Д-дуру, Сентиментални валцер Чајковског, Шопенова Жеља, наступила је сопран Снежана Сипић са Caro mio ben

(Анђеле мој) Ђузепеа Ђорданија, Штраусов Радецки марш, Марш на Дрину Станислава Биничког, Annen polka оца и сина Штрауса и на крају Српско коло Пашона. Додајмо да је оркестар нашег Друштва кадар да сачини квалитетан програм за веома различите пригоде, свечаности, у чему је његова посебна вредност. Секција има и бројне пријатеље који се увек радо одазивају да на њеним концертима учествују. Пожелимо им да у здрављу и раду, испуњеним оплемењујућом музиком, дочекају још пуно слава Друштва, много Ђурђевдана.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

5. Награда за организацију здравствене службе: Проф. др Даница Грујичић, Београд Проф. др Душан Лалошевић, патолог, Нови Сад Проф. др Мирјана Апостоловић, Београд Прим. др сц. мед. Љиљана Црнчевић-Радовић 6. Награда за примарну здравствену заштиту: Прим. др Милосав Јовановић, Јагодина 7. Награда за најактивнију секцију: Секција за физикалну медицину и рехабилитацију (Мирко Грајић) 8. Награда за најактивнију подружницу: Подружница Смедерево (прим. др Славица Мишић) Подружница Зајечар (др Братимирка Јеленковић)

Награде СЛД-а за 2014. годину, додељене 6. маја 2015: 1. Велики печат: Aкадемик Владимир Кањух Проф. др Бранислав Даничић, хирург, Нови Сад Проф. др Драган Белоица, стоматолог, Београд Проф. др Ђорђијe Карадаглић, дерматовенеролог, Београд

Проф. др Добросав Цветковић, офталмолог, Београд Проф. др Милена Божић, инфектолог, Београд 3. Награда за научно-истраживачки рад: Проф. др Сњежана Чолић, Београд Проф. др Алекса Марковић, Београд Проф. др Зоран Ракочевић, Београд Проф. др Ивица Станчић, Београд Проф. др Нада Димковић, нефролог, Београд Проф. др Радан Џодић, хирург, Београд Проф. др Ивана Тимотијевић, неуропсихијатар и клинички фармаколог, Београд Проф. др Милан Недељковић, кардиолог, Београд

2. Награда за животно дело: Проф. др Радојка Коцијанчић, спец. хигијене и психијатрије, Београд Прим. др Бранислав Поповић, историја медицине, Београд Прим. др Радмила Баклаја, трансфузиолог, Београд Проф. др Бранислав Димитрије- 4. Награда Златно перо: вић, стоматолог (историја Проф. др Јован Букелић, неумедицине), Београд ропсихијатар, Београд Проф. др Татјана Ивковић-ЛаДр сц. мед. Златан Елек, Косовзар, ендокринолог, Нови Сад ска Митровица 86

9. Награда за најбоље дипломиране студенте: • Др Милан Радовановић, Медицински факултет Универзитета у Београду • Др Борис Ћалић, Стоматолошки факултет Универзитета у Београду • Др Александра Вејновић, Медицински факултет Универзитета у Новом Саду • Др Кристина Вицко, Стоматолошки одсек Медицинског факултета Универзитета у Новом Саду • Др Милан Џунић, Медицински факултет Универзитета у Нишу • Др Катарина Јанићијевић, Медицински факултет Универзитета у Крагујевцу • Др Валентина Опанчина, Медицински факултет Универзитета у Крагујевцу • Др Александра Балевић, Медицински факултет Универзитета у Приштини са привременим седиштем у Косовској Митровици • Др Драгана Ћоровић, Стоматолошки одсек Медицинског факултета Универзитета у Приштини са привременим седиштем у Косовској Митровици

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ZD ZR DARVAS V TV SO T V- O C R-N SA RGBOI RJ A

II kongres opšte/porodične medicine Crne Gore, Bečići 27-30. maj 2015. god.

hotelu “Mediteran”, u Bečićima, u periodu od 27. do 30. maja 2015. godine održan je II kongres Udruženja doktora opšte /porodične medicine Crne Gore sa međunarodnim učešćem. Kongres je organizovalo Udruženje doktora opšte/ porodične medicine Crne Gore, a među pozvanim gostima bili su uvaženi predavači iz Crne Gore, regiona i svijeta (Slovenije, Hrvatske, Makedonije, Srbije, BiH i SAD). Cilj ovog naučnog skupa je bio da se pospješe istraživanja i prenesu znanja u opštoj medicini, da se poboljša prognoza i ishod liječenja, olakša usvajanje novih vještina i promoviše napredak u stručnoj edukaciji, sa motom “Naukom, dobrom praksom i umjetnošću liječenja do zdrave porodice” Ovaj značajan medicinski skup pružio je jedinstvenu mogućnost da se okupe vodeća imena koja se bave porodičnom medicinom u Crnoj Gori, kao i zemljama u okruženju, i da se čuju dragocjena predavanja odabranih domaćih i inostranih predavača. Kongres je otvorila dr Mira Jovanovski-Dašić, generalna direktorka za bioetiku i međunarodnu saradnju u Ministarstvu zdravlja CG: “Timovi porodične medicine prvi su kontakt sa građanima na ulazu u sistem zdravstvene zaštite. Porodični doktori su lični doktori, prije svega odgovorni za pružanje sveobuhvatne i kontinuirane zdravstvene zaštite svakom pojedincu kojem treba medicinska njega bez obzira na dob, pol i bolest. Oni vode računa o pojedincima u kontekstu njihove porodice, zajednice i kulture, uvijek svjesni da imaju profesionalnu odgovornost prema zajednici. Kao što svi već znate, reforma primarne zdravstvene zaštite nametnula je 88

Naukom, dobrom praksom i umjetnošću liječenja do zdrave porodice

potrebu uspostavljanja specijalizacije iz porodične medicine, a i prva generacija porodičnih ljekara položila je završni ispit. Od početka reforme (od 2005. do decembra 2011. godine) u domovima zdravlja, takođe kroz 11 kurseva (koji su trajali po 14 nedjelja), doedukaciju iz porodične medicine prošlo je 246 doktora i 280 medicinskih sestara kao i dva ljekara iz privatne prakse. Imajući u vidu da kroz primarni nivo zdravstvene zaštite treba da se zadovolji 80% zdravstvenih potreba stanovništva, učesnici ovog kongresa, koje spaja zajednička ideja, a to je posvećenost cilju unapređenja kvaliteta primarne zdravstvene zaštite, ovu priliku treba da iskoriste u tom pravcu, kroz razmjenu znanja i iskustava. Tema skupa “Naukom, dobrom praksom i umjetnošću liječenja do zdravlja porodice” jasno ukazije da Crna Gora ulaže napore na unapređenju kvaliteta pružanja zdravstvene zaštite u porodici i da je osnovni princip

porodične medicine da pacijenti imaju pravo da biraju. Smatramo da je izbor jednog doktora za cijelu porodicu, što je naravno opet stvar izbora, mnogo djelotvornije i efikasnije”, istakla je dr Jovanovski-Dašić. Organizator je želio i u potpunosti uspio da uz aktivnu podršku domaćih i pozvanih predavača iz zemlje i okruženja, od Slovenije do Turske, istakne značaj odnosa tima Izabrani doktor tj. (doktor opšte/porodične medicine) i porodice, domaćinstava, koji kroz medicinu zasnovanu na dokazima, unapređenjem vještine organizacije i samog odnosa doctor - pacijent, nameće pitanje kako uključiti porodicu u sistem zdravstvene zaštite. Porodica je apsolutno središte i mjesto sigurnosti sretnog življenja ljudi. Zato period zdravog života ljudi treba koristiti na podizanju svijesti o čuvanju i unapređenju zdravlja svakog člana domaćinstva. Najveći broj epizoda bolesti treba na vrijeme prepoznati u porodici i,

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

uz pomoć tima izabrani doctor, što veći broj blagovremeno sanirati. Posebno teme sadržaja “Odnos zdravstveni radnik - pacijent”, kompleksan odnos koji se danas sve više komplikuje do ispoljavanja agresije prema zdravstvenim radnicima. Slični

i prezentovano iskustvo iz SAD. To je pokazatelj koliko društvo u cjelini utiče na zdravstvo i obrnuto, uticaj zdravstva i medicine na društvo, u čijoj se interakciji skoro spontano razvija porodična medicina, kojoj se kao kapiji ili polugi zdravstvenog sistema, moramo prizna-

Prof. dr Ljiljana Cvejanov-Kezunović, predsjednica naučnog odbora i dr Draginja Radunović, predsjednica kongresa

problemi su bili publikovani u radovi- ti, pridaje sve veći značaj i kod nas, u ma porodičnih doktora iz okruženja pa Evropi, i svijetu.

Tu se rađa i odgovor zašto se sve više mladih doktora opredjeljuje za specijalizaciju porodične medicine i na tu temu su oni sami dali odgovor. Uvodna predavanja “Izabrani doktor i zdravstvena zaštita turista” koja su iznijeli profesori porodične medicine iz Hrvatske i Turske, dopunjeni sa publikovanim radovima domaćih autora, ukazali su na značaj koji imaju izabrani doktori u prepoznavanju i pružanju zdravstvene zaštite turista. Posljednja tema “O bolestima zavisnosti”, kao primarnom zdravstvenom problemu, zajedničkim zaključkom predavača i aktivnih učesnika je da je to veliki javnozdravstveni problem te da uz izabrane doktore zajednice i država , volonteri, NVO, vjerske organizacije, svi moraju maksimalno dati pomoć pojedincu i njegovoj porodici u rješavanju ovog teškog problema. Uz sve simpatije i pohvale za organizaciju, od učesnika i pozvanih predavača i laskavu titulu dobre organizacije i aktivnog učešća u radu, podignut je i kvalitet rada kongresa. -Uz zahvalnost učesnicima na prisustvu i učestvovanjem u radu kongresa, organizatoru će biti zadovoljstvo ako dobijene informacije budu usvojene i pretočene u praktičan rad. Tako ćemo podizanjem kvaliteta rada u našoj prelijepoj struci, opštoj/porodičnoj medicine, podići i kvalitet zbrinjavanja naših pacijenata, rekla je dr Draginja Radunović, predsjednica kongresa i predsjednica Udruženja doktora opšte /porodične medicine Crne Gore. Medici.com

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

II kongres farmaceuta Crne Gore

Bečićima, Hotel “Splendid”, od 28-31. maja 2015. godine održan II kongres farmaceuta Crne Gore sa međunarodnim učešćem, a pod sloganom „Nauka i praksa vođene humanošću“. Skup su organizovali Farmaceutska komora Crne Gore i Farmaceutski fakultet Univerziteta Crne Gore u Podgorici u saradnji sa Agencijom za lijekove i medicinska sredstva. S obzirom na međunarodni karakter kongresa, uz prisustvo brojnih stranih i domaćih renomiranih predavača, ovo je bila dragocjena prilika za afirmaciju farmaceutske djelatnosti, kao i podsticanje stručne i naučne saradnje u regionu i šire.

Nauka i praksa, vođene humanošću

Kongres je otvorio ministar zdravlja u Vladi Crne Gore prof. dr Budimir Šegrt, koji je u svom obraćanju rekao: “Farmacija danas nudi značajne benefite građanima i državi, prije svega visoko obrazovane stručnjake, primjenu novih terapijskih mogućnosti na osnovu istraživanja i razvoja, obezbjeđivanje sigurnih i provjerenih lijekova i optimizaciju ishoda liječenja u okviru kliničke farmacije. Ministarstvo zdravlja je istinski opredijeljeno da reformama u farmaceutskom sektoru trajno obezbijedi dostupnost potrebnih ljekova stanovništvu Crne Gore, u skladu sa međunarodno prihvaćenim standardima u ovoj oblasti. Među svoje prioritete Ministarstvo zdravlja planira izradu nove Uredbe o kriterijumima za utvrđivanje liste lijekova, na teret sredstava Fonda za zdravstveno osiguranje, uz precizno navedene terapijske i farmakoekonomske kriterijume i uvođenje dopunske liste ljekova sa delimičnom participacijom od strane osiguranika, čime bi se značajno povećao broj dostupnih lijekova, terapijskih paralela, uključujući originatore. Takođe, namjera nam je uvođenje novog, evropskog koncepta kod stavljanja na listu novih, inovativnih lijekova, uz klauzulu 90

o podjeli rizika radi smanjenja neizvijesnosti terapijskog ishoda i ograničenja njihovog uticaja na budžet. Veliki značaj biće posvećen oblasti farmakoekonomije i uvođenju novih tehnologija, kako bi bili aktivni sudionici u praćenju opravdanosti primjene skupih lijekova. Nadam se da će sprovođenjem zdravstvene politike, kako i nalažu preporuke Evropske komisije, doći i do racionalnije upotrebe lijekova. Ne služi nam na čast što smo prepoznati ne samo u region, nego i u Evropi kao jedna od vodećih zemalja po neracionalnoj potrošnji pojedinih lijekova i svi moramo doprinijeti rješavanju ovog ozbiljnog zdravstvenog problema. Nove smjernice u oblasti upotrebe lijekova su bitna komponenta sveobuhvatne reforme zdravstvenog sistema, iz razloga što je racionalna upotreba lijekova važna za svaku zemlju sa medicinskog i ekonomskog aspekta. Slogan ovogodišnjeg kongresa „Nauka i praksa vođene humanošću“ upravo je i misija Ministarstva zdravlja, a siguran sam i vas farmaceuta, jer je naš zajednički zadatak postizanje visokog nivoa zdravstvene zaštite. Ljekari i farmaceuti odabrali su profesije gdje humanost treba da je na prvom mjestu, a ogledalo našeg rada je upravo zadovoljan pacijent. Zato svi zajedno moramo raditi na promociji javnog zdravlja i savjetovanju pacijenta, što je, pored

ostalih aktivnosti, jedna od obaveza farmaceuta”, istakao je ministar Šegrt. Predsjednica Farmaceutske komore Crne Gore Milanka Žugić, pozdravljajući goste između ostalog, je kazala da je u ovoj realizaciji kongresa prepoznata još jedna od aktivnosti Komore koja svojim članovima, kao osnovnoj snazi i podršci želi da omogući hod „u korak“ sa kolegama kao i farmaceutskom djelatnošću razvijenih zemalja. „Trudimo se i uspijevamo da pratimo sve izazove, pobjeđujući znanjem, humanošću i naslijeđem crnogorskim, uz to ojačani mladim koleginicama i kolegama, prepoznatim, najboljim studentima, Farmaceutskog fakulteta Crne Gore. Gostovanje naših uvaženih predavača iz zemlje i inostranstva, doživljavamo kao čast da nam svojim prisustvom odaju priznanje dugogodišnjem trudu da izgradimo dobre profesionalne odnose sa kolegama širom Evrope i svijeta“, zaključila je Žugićeva. Prisutnima su se, u ime Organizacionog i Naučnog odbora kongresa, obratile Slavica Vučurović i Zorica Potpara, a u ime generalnog sponzora “Glosarija”, Mirjana Mijušković. „Svečanom otvaranju su prisustvovali brojni državni zvaničnici i javne ličnosti. Osim bogatog trodnevnog naučnog, organizovan je je i zabavni program za učesnike, sa izletima i koncertima Anite Popović i velike pop zvijezde ex-yu prostora Željka Joksimovića sa bendom. M.C.

Poštovane kolege, Ako već niste čuli, umro je naš dragi kolega i prijatelj Janko Kersnik. Ostajemo tužni i nemi pred takvim gubitkom. Saučestvujemo u bolu sa svima koji su ga poznavali, voleli i poštovali. Mirjana Mojković

In memoriam Prim. prof. dr.

Janko Kersnik, dr. med. spec. (1960 - 2015.)

Mnogo, mnogo prezgodaj sredi številnih načrtov je omahnil na svoji plodoviti poti naš dragi, priljubljeni profesor, Gorenjc, ki je Mariboru zapustil neizbrisljiv pečat. Obnemeli smo ob novici, da se bori za življenje in globoko smo bili prepričani, da jo bo mlad in močan premagal. Upali smo in verjeli, toda bolezen je bila močnejša. Misli tavajo med šetvilnimi spomini nanj, besede pa ne zmorejo zaobjeti veličine našega učitelja, vzornika, prijatelja, sodelavca, Človeka zapisanega po Trstenjakovo z veliko začetnico. Zajeti njegov impozantni življenski opus v nekaj stavkih je težka, pravzaprav nemogoča naloga. Rodil se je 1960 leta na Jesenicah. Po končanem študiju na Medicinski fakulteti Univerze v Ljubljani leta 1985 je opravil 1995 specializacijo iz splošne medicine. 1997 je zagovarjal magisterij na Medicinski fakulteti v Zagrebu, leta 2000 pa še doktorat znanosti na Medicinski fakulteti Univerze v Ljubljani. 2012 je bil na Medicinski fakulteti Univerze v Mariboru izvoljen v naziv redni profesor za predmetno področje družinska medicina ter leto kasneje še na Medicinski fakulteti Univerze v Ljubljani. Leta 2006 mu je bil podeljen naziv primarij. Od leta 1987 je bil strokovni vodja Osnovnega zdravstva Gorenjske, vrsto let je delal v Zdravstveni postaji Kranjska gora in Mojstrana. Prizadeval si je za izvajanje pritožnega sistema in upoštevanja mnenja bolnikov, ocenjevanje zadovoljstva zaposlenih, vodenje medicinske dokumentacije, spremljanje porabe zdravil, prizadeval si je za oživitev in delo strokovnih kolegijev. Bil je dolgoletni predsednik Združenja zdravnikov družinske medicine in v tej vlogi pobudnik sedaj že tradicionalnega Mariborskega kongresa družinske medicine. Od leta 2010 je bil predsednik Evropskega združenja učiteljev v družinski medicini (EURACT), od leta 2013 pa častni sekretar Evropskega združenja zdravnikov družinske medicine (WONCA EUROPE). Bil je član Odbora za strokovno-medicinska vprašanja Zdravniške zbornice Slovenije, sodeloval je pri sestavi Slovenskega medicinskega slovarja (2012), bil je izjemno vzpodbuden vodja raziskovalnega tima, izvrsten publicist in predan predavatelj, sočuten in razgledan zdravnik družinske medicine, zaželen mentor diplomantom in doktorandom, vselej zahteven, a pripravljen na konstruktiven pogovor in pomoč, če se je kje zataknilo. Bil je tudi avtor številnih učbenikov in priročnikov s področja družinske medicine, tako za bolnike kot za zdravnike in medicinske sestre. Posebno je skrb namenjal kakovosti v splošni oz. družinski medicini in njeni internacionalizaciji. Njegova osupljiva bibliografija obsega več kot 900 zapisov, po kazalcih raziskovalne uspešnosti pa se uvršča v sam vrh najuspešnejših raziskovalcev na področju medicine v Sloveniji. Katedro za družino Medicinske fakultete Univerze v Mariboru, ki jo je osnoval leta 2007 in bil njej predstojnik, je v slabih desetih letih popeljal do ene od najbolj organiziranih kateder na mariborski Medicinski fakulteti, ki študentom nudi kakovosten in inovativen pouk iz družinske medicine. Prav študenti ga bodo izjemno pogrešali, saj jih je učil sočutne, a z dokazi podprte medicine, jih spodbujal k iskanju novih poti in marsikoga med diplomanti s svojim zgledom popeljal na zahtevno pot zdravnika družinske medicine. Bil je eden od najbolj priljubljenih profesorjev, za kar so ga študenti leta 2012 nagradili s predlogom in kasneje s podelitvijo priznanja prof. dr. Zore Janžekovič, ki ga Medicinska fakulteta Univerze v Mariboru podeljuje svojim najboljšim učiteljem. Globoka praznina je nastala med nami, ki smo imeli čast sodelovati z njim. Vedno nas je znal bodriti, nam pokazati v trenutkih obupa in nemoči pot in žarek upanja, znal nas je povezovati in ne razdvajati, predvsem pa je verjel v nas. Dopuščal in spodbujal je inovativnost in različnost mišljenj, pogledov in pristopov, vedno je poslušal naše predloge in jih bil pripravljen sprejeti četudi je bil sam drugačnega mnenja. Imel je domala neizčrpno energijo, njegov nemirni duh pa je znova in znova raziskoval, premikal meje in zastavljal nova vprašanja, vse v želji, da bi družinsko medicino v Sloveniji in v svetu povzdignil na mesto, ki ji pripada. Neizmerna širina njegovega duha, pronicljivost, iskrivost, neizčrpno znanje in izkušenje so ga za vedno postavili ob bok velikanom svetovne družinske medicine. Oporo in moč je črpal v svoji družini: v ženi Zdenki, hčerah Ani in Evi, v zadnjih mesecih tudi v vnuku Jaki. Družina, ki ji je bil izjemno predan, je bila njegov pristan in varno zatočišče pred težavami, s katerimi se je na svoji plodni poti pogosto srečeval. Na Dovjem, kamor smo ga pospremili k poslednjemu počitku, bo slednjič v zavetju gora našel mir in spokojnost. Vedno je govoril, da upanje umre zadnje. Zanj je boleče prehitro ugasnilo, za nas pa bo večno gorelo in nam dajalo moč, da njegove ideje, načela in neizčrpno energijo udejanjamo naprej. Janko, vivat in aeternum!

Ksenija Tušek Bunc

GODINA VII BROJ 63. JUN 2015.

N M K

pilepsija predstavlja jedno od najčešćih neuroloških oboljenja. Prevalencija aktivne epilepsije (učestalost aktivnih slučajeva unutar jedne populacije u jednom trenutku) iznosi 5–10 na 1000 osoba (0,5–1%), dok je 3–5% opšte populacije imalo jedan ili više epileptičkih napada tokom života. Bolesnici sa epilepsijom su usled iznenadnog i spontanog ponavljanja epileptičkih napada, češće od drugih izloženi fizičkim povredama pri padovima, psihosocijalnoj neprilagođenosti, ograničenjima i stigmama (zaposlenje, vozačka dozvola, međuljudski odnosi i socijalizacija), kao i sveukupno lošijem kvalitetu života u celini. Naročito je značajno istaći da je mortalitet kod bolesnika sa epilepsijom povećan tri puta u odnosu na opštu populaciju. Rizik od iznenadne smrti je naročito visok kod bolesnika sa farmakorezistentnom epilepsijom, kod kojih je 24 puta povećan u odnosu na opštu populaciju. Najvažniji i najjednostavniji vid lečenja epilepsije jeste primena antiepileptičkih lekova, s ciljem da se spreče recidivi epileptičkih napada bez provociranja značajnih neželjenih efekata. Za ostvarenje ovih ciljeva, danas na raspolaganju imamo više od 20 antiepileptika različitih mehanizama dejstva. Nažalost, kod oko 20-30% bolesnika antiepileptičkim lekovima se ne postiže kontrola napada, tj. epilepsija je farmakorezistentna. Kod jednog broja bolesnika sa farmakorezistentnom fokalnom epilepsijom resektivna hirurgija mozga predstavlja optimalan način lečenja. Iskustvo našeg i drugih epileptoloških centara ukazuje na to da je operacija epilepsije, korišćenjem adekvatnih metoda preoperativne pripreme i savremenih hirurških tehnika, efikasna i sigurna metoda lečenja farmakorezistentne epilepsije, naročito epilepsije temporalnog režnja. Koncept epileptogene zone Mogućnost hirurškog lečenja epilepsije treba da se razmotri u svim slučajevima kada se utvrdi da je fokalna epilepsija farmakorezistentna. Kao formalni kriterijum za farmakorezistentnost uzima se dokazani neuspeh u kontroli napada pri primeni bar dva adekvatna antiepileptička leka u monoterapiji u optimalnoj dozi i u trajanju od barem nekoliko (najčešće šest) meseci. Kod jednog broja bolesnika sa farmakorezistentnom fokalnom epilepsijom upravo resektivna hirurgija mozga predstavlja optimalan način lečenja. Hirurškim lečenjem farmakorezistentne epilepsije postiže se puna kontrola napada kod oko 60–80% operisanih bolesnika, uz značajno poboljšanje kvaliteta života i smanjenje rizika od iznenadne smrti u poređenju sa neoperisanim bolesnicima. Kako bi uspeh operativnog lečenja bio potpun, neophodno je resektivnom hirurškom tehnikom ukloniti (ili 96

Hirurško lečenje epilepsije Doc. dr Nikola Vojvodić, specijalista neurologije, Centar za epilepsije i poremećaje spavanja, Klinika za neurologiju, KCS Beograd

diskonektovati) ono područje (ili deo mozga) koje je odgovorno za inicijaciju epileptičkih napada. Taj deo mozga (moždane kore) se naziva epileptogena zona i potrebno ga je ukoniti uz maksimalnu poštedu onih delova mozga koji su odgovorni za neku važnu funkciju („elokventni” korteks). Koncept epileptogene zone na kome se bazira moderna hirurgija epilepsije rezultat je multidisciplinarnog pristupa. Različiti modaliteti dijagnostičkih ispitivanja koji se primenjuju u sklopu prehirurške evaluacije (video-EEG telemetrija, magnetna rezonanca, neuropsihološko testiranje, funkcionalna neuroradiologija), omogućavaju manje-više preciznu lokalizaciju epileptogene zone. Kada su rezultati svih ovih pregleda međusobno podudarni („konkordantni”), definisanje epileptogene zone je lako. Nažalost, to je retka situacija i u kliničkoj praksi najčešće imamo izvesnu diskrepancu u međusobnom podudaranju ovih nalaza. U takvoj situaciji, potrebno je pronaći logično objašnjenje za te nepodudarnosti. Ukoliko to nije moguće, definisanje epileptogene zone je problematično, pa je hirurško lečenje potrebno odložiti dok se ne sprovedu dodatni dijagnostički testovi, na prvom mestu funkcionalna neuroradiološka ispitivanja, a ukoliko to nije dovoljno onda i invazivni EEG. Prehirurška procena Preoperativno ispitivanje bolesnika sa farmakorezistentnom fokalnom epilepsijom treba da pruži odgovor na dva pitanja: i) gde se nalazi epileptogena zona i ii) da li epileptogena zona može da se ukloni bez dodatnog gubitka neke važne funkcije. Ukoliko pre intervencije može sa velikom verovatnoćom da se utvrdi lokalizacija epileptogene zone i proceni da njeno odstranjenje ne dovodi do novih značajnih smetnji, indikovan je hirurški postupak u cilju uklanjanja epileptogene zone u celini. Zbog svega navedenog, kada se kod bolesnika sa fokalnom farmakorezistentnom epilepsijom hirurško lečenje razmatra kao mogućnost, slučaj treba da se prikaže na multidisciplinarnom sastanku koji podrazumeva učešće neurologa (epileptolog, neurofiziolog), neurohirurga, neuroradiologa, psihijatra, neuropsihologa i socijalnog

radnika (Epileptološki konzilijum). Glavni razlozi jedne tako sveobuhvatne evaluacije jesu: i) potvrda da bolesnik ima farmakorezistentnu fokalnu epilepsiju i dijagnoza lobarnog sindroma; ii) definisanje postoperativnih ciljeva i procena uspešnosti ishoda planirane hirurške procedure; iii) definisanje mogućih postoperativnih dostignuća u popravljanju kvaliteta života; iv) procena rizika od mogućih komplikacija planirane hirurške procedure; v) provera postojanja medicinskih kontraindikacija za hirurško lečenje i vi) informisanje bolesnika o mogućnostima povoljnog ishoda i svim potencijalnim rizicima hirurškog zahvata. Konzilijum treba da se održava u regularnim vremenskim intervalima (najbolje jednom nedeljno), po mogućnosti na standardizovan način, tako da u jednoj sesiji može da se razmotri nekoliko potencijalnih kandidata. Za svakog bolesnika se prezentuje kratka anamneza, rezultati video-EEG monitoringa, MR i funkcionalni neuroradiološki nalazi, kao i rezultati neuropsihološke i psihijatrijske procene. Ukoliko su nalazi podudarni, sa neurohirurgom se analiziraju različiti modaliteti neurohirurškog pristupa uz definisanje najoptimalnije operativne strategije. Resektivne hirurške tehnike Osnovni cilj hirurškog lečenja epilepsije jeste postizanje pune kliničke remisije kada su u pitanju epileptički napadi, bez izazivanja neuroloških i/ili kognitivnih komplikacija. Zauzvrat, dostizanje ovog cilja treba da unapredi sveukupni kvalitet života i smanji ukupne troškove lečenja ovih bolesnika. S obzirom na to da se pod nazivom fokalna epilepsija kriju mnogobrojni anatomsko-patološki supstrati, kao i njihove kliničke manifestacije, nije moguće govoriti samo o jednoj standardizovanoj hirurškoj tehnici. Ipak, sve resektivne hirurške tehnike mogu da se svrstaju u jednu od sledećih kategorija: i) resekcija temporalnog režnja; ii) lezijektomija i iii) topektomija. Resekcija temporalnog režnja sa uklanjanjem mezijalnih struktura predstavlja najčešću hiruršku proceduru u epileptohirurgiji. Indikacija za ovu vrstu operacije jeste, naravno, mezijalna temporalna epilepsija na

N M K

terenu hipokampalne skleroze ili, ređe, neke druge patologije. Postoji nekoliko pristupa u hirurškom lečenju mezijalne temporalne epilepsije, ali je kod svakog ključni deo uklanjanje mezijalnih struktura temporalnog režnja. U Kliničkom centru Srbije, primenjuje se prednja parcijalna temporalna lobektomija sa amigdalohipokampektomijom koja podrazumeva uklanjanje svih struktura temporalnog režnja, 4,5 cm od pola na dominantnoj strani i 5,5 cm od pola na nedominantnoj strani. Lezijektomija podrazumeva uklanjanje lezije identifikovane MR pregledom mozga. Jedna od „centralnih dogmi” u epileptohirurgiji jeste to da je uklanjanje epileptogene lezije u celini („lezijektomija”) glavni preduslov za uspeh operativnog lečenja epilepsije. U neelokventnim delovima korteksa kompletno uklanjanje (ekscizija) fokalne lezije najčešće je sasvim izvodljivo. Međutim, potencijalni problem je to što je veličina resekcije ponekada ograničena blizinom elokventnog korteksa i što u takvim situacijama hirurški plan mora predstavljati kompromis između potrebe da se epileptogena lezija ukloni u celini, a da se sačuvaju važne kortikalne funkcije. Tada se u cilju što optimalnije resekcije često u sklopu prehirurške evaluacije radi invazivni EEG koji pruža mogućnost kortikalnog mapiranja putem stimulacije na kraju invazivnog monitoringa. Takođe, intraoperativno je moguće sprovesti tehniku elektrokortikografije (ECoG) subduralnim trakastim elektrodama. Ova tehnika omogućava dve stvari: i) određivanje granica inicijalne resekcije i ii) detektovanje i uklanjanje rezidualnih zona posle inicijalne resekcije. Kod nelezionih fokalnih epilepsija, moguće je pomoću invazivnog EEG snimanja odrediti epileptogenu zonu, tj. deo korteksa koji treba odstraniti u cilju postizanja remisije. Ova resektivna hirurška tehnika koja podrazumeva uklanjanje dela korteksa koji morfološki izgleda intaktno naziva se topektomija ili kortisektomija. Prognoza kod nelezione fokalne epilepsije je nešto lošija u odnosu na one kod kojih je epileptogena lezija prikazana MR snimkom. Umesto zaključka Selekcija dobrih kandidata ključni je činilac uspešnog razvoja epileptohirurgije, naročito u sredinama sa ograničenim budžetom. U tu svrhu, idealan kandidat je svaki onaj bolesnik sa fokalnom farmakorezistentnom epilepsijom čiji klinički, elektrofizološki i neuroradiološki nalazi sugerišu hirurški lako dostupnu epileptogenu zonu koja se nalazi van elokventnog korteksa. Na kraju, odluka o hirurškom lečenju zavisi od procene konzilijuma za svakog pojedinačnog bolesnika, zasniva se na adekvatnoj proceni odnosa koristi i rizika jedne takve intervencije i, konačno, mora biti rezultat uverenja samog bolesnika.

Zašto graditi partnerstvo sa pacijentima? Prim. doc. dr. Mateja Bulc, dr. med., spec. opšte med., Zdravstveni dom Ljubljana, Derčeva 5, i Katedra za družinsko medicino Medicinske fakultete Univerze v Ljubljani, Poljanski nasip 58, Ljubljana, Slovenija

SAŽETAK: Bolesnik sa hroničnom bolešću (koronarna bolest, arterijska hipertenzija, šećerna bolest itd.) često razmišlja o svojoj bolesti (dijabetičar svakih dvadeset minuta), svaki dan, do kraja života. Hronična bolest mu, dakle, predstavlja veliki teret, utiče na kvalitet njegovog života, jer svakodnevno donosi odluke, razmišlja o faktorima koji utiču na njegovu bolest i rezultate liječenja: koju će hranu da odabere, koliko, kako će biti fizički aktivan, kako će prestati pušiti, kolika je njegova tjelesna težina, da li je uzeo sve propisane lijekove, ima li nekih nuspojava, da li je pravilno izmjerio krvni pritisak, šećer...., šta izmjerena vrijednost znači....., kako da prilagođava doze svojoj aktivnosti, kako da izbjegne komplikacije i mnoge druge stvari. Stoga bolesnik pored liječenja treba još mnogo više – doživotnu podršku tima opšte/porodične medicine i ljekara drugih specijalnosti, medicinskih sestara i drugih zdravstvenih stručnjaka. Treba mu koordiniran tretman osnovne bolesti, aktivno traženje ranih oblika komplikacija i njihov tretman, rehabilitacija i podrška, kontinuirana edukacija koju provodi zdravstveni tim, da dobije sva znanja, vještine i motivaciju. Tek tada je pacijent osposobljen za život sa hroničnom bolešću. CILJ: Cilj ovog izlaganja je da učesnike informiše o načinima osposobljavanja pacijenta da živi sa hroničnom bolešću. METODE: Pomoću primjera ilustrovati pristupe za motivaciju, informisanje, edukaciju i praćenje hroničnog bolesnika. CILJNA PUBLIKA: Predavanje je namijenjeno doktorima porodične/opšte medicine, kojima je rad sa bolesnicima sa hroničnim bolestima svakidašnji zadatak, pa i mentorima studenata medicine i specijalizanata porodične medicine kako onima sa godinama iskustva, tako i onima koji tek počinju taj težak, ali divan posao. ZAKLJUČAK: Slušaoci će na kraju moći: • Definisati osposobljenog pacijenta • Definisati načine motivacije i edukacije takvih pacijenata • Pravilno komunicirati sa svojim pacijentima u cilju osposobljavanja • Upotrebljavati različite metode motivacije • Cijeniti efektan pristup hroničnim bolesnicima • Promovisati pacijentovu saradnju, ka pacientu usmjeren pristup i partnerski odnos u donošenju odluka, ali i pacijentovu autonomiju. Ključne riječi: porodična medicina, tim, hronične bolesti, partnerski odnos.

Šta opunomoćenje znači? Opunomoćenje bolesnika je Paulo Freire (2) definisao kao društveno- socialni proces, koji omogućava ljudima da dobiju kontrolu nad svojim životom. »Edukacija nikad nije neutralan proces. Može služiti kao instrument, koji olakšava integraciju u

logiku sadašnjeg sistema, u koji unosi konformizam. Može i postati ”praksa slobode”, kada ljudi kritički ocjenjuju realnost i istražuju mogućnosti promjene vlastitog svijeta. Taj koncept upotrebljavaju brojni: socijalni pokreti, psihologija, edukacija, privreda, zdravstvena zaštita... Consortium EMPATHiE opunomoćenje pacijenata definiše kao proces koji im omogućuje da povećaju kontrolu nad vlastitim životom i utvrđuje njihovu sposobnost reagovanja u vezi s onim stvarima koje sami smatraju za važne (2). ENOPE (3) je European Network on Patient Empowerment, nepolitička i neprofitna 97

N M K

mreža, čiji je cilj promocija opunomoćenja pacijenata u Evropi kroz EB (evidence based) programe vođenja hroničnihih bolesti. Oni stavljaju opunomoćenog bolesnika u središte liječenja. Opunomoćenje definišu kao programiranje i izvođenje zdravstvene i socijalne zaštite na takav način koji je inkluzivan i omogućuje bolesnicima da preuzmu kontrolu nad svojim zdravstvenim potrebama. ta?

Kako prepoznajemo takvog pacijen-

Razumije svoje zdravstveno stanje i uticaj bolesti na organizam • Sposoban je učestvovati u donošenju odluka zajedno sa zdravstvenim timom • Sposoban je za informisane odluke o liječenju • Razumije potrebu za nužne promjene načina života • Sposoban je za izazov i postavlja pitanja zdravstvenim stručnjacima • Preuzima odgovornost za svoje zdravlje i aktivno zatraži pomoć kad je to potrebno • Sam aktivno traži, procjenjuje i upotrebljava informacije (3). Opunomoćeni bolesnik će znati bolje ploviti između svih aktera u igri: porodični doktor, specijalisti, fond, političari, farmaceuti, pa i porodica. Kada nije siguran gdje je pravi put i šta treba da uradi, obratiće se na pravu adresu i pitati. Kako to postići? Kad doktor, sav zadovoljan da je pronašao šta je sa pacijentom, postavi dijagnozu bilo koje hronične bolesti, razumijevanje i emocije doktora i pacijenta nisu identične. Bolesnik, koji je u ambulantu ušao »zdrav«, sad odjednom dobije etiketu HRONIČNI BOLESNIK! Odjednom zaznaje da ima bolest sa kojom će živjeti do kraja života! Možda još misli da doktori sve bolesti liječe sa nekoliko pilula! Zato je tada uloga porodičnog doktora od izuzetne važnosti: bolesniku treba pomoći da razumije, prihvati i nauči ovladavati tog monstruma, hroničnu bolest (1). Calgary - Cambridge Guide to the medical interview – communication process (4) nas u detalje informiše kako početi razgovor sa takvim pacijentom u više faza. Početak razgovora • Utvrditi početni odnos (partnerstvo): pozdrav, objašnjenje • Utvđivanje razloga dolaska pacijenta (dijagnoza, pacijentovi problemi, ponavljanje, pregovaranje) Prikupljanje informacija • pacijentov pogled i stav, • problemi, 98

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

facilitacija, eksploracija, sinteza, ponavljanje jasnih stavova, motivacija pacijenta da izrazi osjećaje Organizacija projekta liječenja Sažetak i plan, utvrđivanje da li razumije i prihvata plan Izgradnja partnerskog odnosa Upotreba neverbalne komunikacije Što manje upotrebe kompjutera Povjerenje u pacijenta Partnerstvo Empatija Suport Senzibilnost Dijeljenje mišljenja pacijenta »Uvuče« pacijenta Objasni cilj Klinički pregled Objašnjavanje i planiranje Informacije - pravilan kvantitet i kvalitet Razumije? Pacijentov stav i informisanost, koliko želi znati? Želi još? Vrijeme Koliko je zapamtio? Ponavljanje, otvorena pitanja Jednostavan, razumljiv jezik Obostrana saglasnost Motivacija pacijenta da sudjeluje Verbalni i neverbalni signali Pacijentova uvjerenja, strahovi, sumnje... Donošenje zajedničkih odluka Dileme? Pacijent - partner, ciljevi Motivacija da iznese probleme Pregovaranje Izbor, mogućnosti Provjeravanje Zaključak Ugovor o sljedećim postupocima i dok-

tora i bolesnika • Sigurnosna mreža • Sažetak razgovora • Finalno provjeravanje partnerstva Kad smo uspjeli? • Kad pacijent dobro poznaje svoju bolest, njezin početak i komplikacije • Kad je pacijent stvarno naš partner, odgovoran za svoje zdravlje • Kad je dobra adherenca (pravilan izbor liječenja) • Kad kontroliše svoje faktore rizika, početne znakove pogoršanja i pravilno odreaguje • Kad ima što manje recidiva, što manje urgentnih situacija, što manje hospitalizacija • Kad ima što manje ograničenja u životu • Kad je funkcija oboljelih organa što bolja • Kad ima što manje nuspojava i što manje štete zbog liječenja i/ili pretraga Zaključak Partnerski odnos je samo igra dvaju eksperata, treba, da igramo oboje: porodični doktor je stručnjak za hroničnu bolest, a pacijent je stručnjak za svoj život. Ne zaboravimo, ne pokušavajmo postati sudije, budimo partneri, informatori i motivatori, ponekad hronična bolest dugo traje! Čak i prijatelji. Literatura

Bulc M, Zaletel J. Protokol vodenja kroničnega bolnika v referenčni ambulanti splošne/družinske medicine. Projekt Ministrstva za zdravje, 2012. http://www. referencna-ambulanta.si Piletić M. Opolnomočenje bolnika. Pogovarjajmo se. http:// img.ivz.si/janez/2656-8854.pdf About patient impowerment. http://www.enope.eu/patientempowerment.aspx Calgary - Cambridge Guide to the medical interview – communication process. (http://www.skillscascade. com/handouts/CalgaryCambridgeGuide.pdf)

Otprilike ovako (2, 3):

manjenje faktora rizika i njihovog uticaja na razvoj bolesti, preokupacija je savremene svetske medicine. Primarna prevencija bolesti obuhvata sve mere koje sprečavaju nastanak te bolesti. Uopšte, ovaj pojam se odnosi na smanjenje faktora rizika za nastanak kako malignih, tako i ostalih vrsta bolesti u opštoj populaciji. Postoje dva osnovna oblika strategije u primarnoj prevenciji, a koja se baziraju na činjenicama da je veći broj bolesti potencijalno preventabilan (mogu se sprečiti). Najpre, to je težnja da se smanji broj ljudi koji su izloženi dejstvu supstancija koje povećavaju rizik za nastanak ovih bolesti, npr. merama zaštite protiv kancerogena na radnom mestu i životnoj sredini. Druga je, ali ne manje važna težnja, da se na što više načina utiče na svest ljudi da se svojim ponašanjem mogu zaštititi od nastanka bolesti. Upravo zbog te činjenice navodimo štetne faktore koje treba izbegavati ili preporuke za promenu načina života koje bi smanjile mogućnost nastanka bolesti ili svele na minimum mogućnost nastanka bolesti kod neke osobe (7). Pravilna ishrana Pravilnom ishranom umnogome možemo pobojšati naše zdravlje i umanjiti rizik od nastanka bolesti. Zdrava ishrana je umerena i raznovrsna i treba da se pridržavamo ovih jednostavnih pravila:

N M K

Izbegavanje faktora rizika i zdravi stilovi života Mr sc. Jasmina Radojlović, Visoka Medicinska škola strukovnih studija ,,Milutin Milanković“, Beograd

• smanjiti količinu soli, ne dosoljavati hranu • konzumirati umerene količine alkohola Ishrana utiče kako na prevenciju, tako i na usporavanje ili, ređe, zaustavljanje procesa kancerogeneze. Dokazi o kompleksnoj povezanosti između navika u ishrani i karcinoma prikupljeni su tokom brojnih i metodološki različitih istraživanja. Utvrđeno je da različiti činioci ishrane učestvuju u nastanku oko polovine malignih bolesti. Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, prestanak pušenja, pravilna ishrana i lečenje određenih infekcija mogu sprečiti nastanak oko trećine malignoma. Ovo je izuzetno značajno ukoliko se zna da je stopa obolevanja od malignih bolesti u svetu u porastu za 50% i da se očekuje 15 miliona novoobolelih do 2020. godine(1). Ishrana onkoloških bolesnika je značajna za tok bolesti, budući da može popraviti opšte stanje, snagu i samopouzdanje boTabela 1: Povezanost nekih nutritivnih činilaca sa malignim bolestima

Lokalizacija

Masti

Telesna masa

Dojka

Debelo crevo

Prostata

Žučna kesa

Rektum

• jesti ribu dva do tri puta nedeljno • smanjiti količinu ulja i drugih masnoća biljnog i životinjskog porekla • smanjiti unos belog šećera i slatkiša

Endometrijum

Redovna fizička aktivnost Korisna fizička aktivnost podrazumeva redovne šetnje - svaki dan po 30-tak minuta, kao i rad u bašti ili prirodi. Na taj način povoljno utičemo i na faktore rizika: krvni pritisak, prekomernu telesnu težinu i masnoće u krvi. Ali treba biti oprezan: prekomeran fizički napor (trčanje, teretana, fitnes) u zatvorenom prostoru može dodatno opteretiti srce i krvne sudove i mora biti

Vlakna Voće, povrće

Pluća

• svaki dan jesti sveže voće i povrće • izbegavati punomasno mleko i punomasne sireve, treba uzimati proizvode od obranog mleka sa manje masnoća • izbegavati proizvode od belog brašna, • jesti hleb od celog zrna žitarica (integralni hleb), integralni pirinač • jesti meso svaki drugi ili treći dan - izbegavati masno svinjsko meso

lesnika, kao i kvalitet života. Osim toga, kod oko 50% obolelih od malignih bolesti (u zavisnosti od vrste tumora) javljaju se različiti problemi u vezi sa ishranom, bilo kao direktna posledica rasta tumora, bilo kao prateći efekti lečenja. Pored problema u ishrani do kojih dovodi sama bolest, mogući su i sekundarni nutritivni problemi koji nastaju zbog specifične prirode i lokalizacije tumora, kao i terapije. Dodatni problem je smanjenje otpornosti organizma, što pogoduje razvoju infekcija, posebno oportunističkih.

Dimljene, usoljene, na roštilju spremljene namirnice

* * * X

Usta

Stomak Bubreg

Grlić materice

Štitna žlezda

Jednjak

Alkohol

X X

X faktor rizika * protektivni faktor

N M K

pod nadzorom lekara. Treba pokušati savladati stres koji se javlja na poslu ili kod kuće, truditi se biti pozitivno, da se radujete svakom danu vašeg života, jer smeh takođe blagotvorno deluje na zdravlje. Tesna je povezanost između povišenog krvnog pritiska i fizičke neaktivnosti (i nepravilne ishrane). Koliko je ovaj zaključak značajan lako možemo videti na osnovu podatka (koji je medicinska statistika lako izračunala) da se 9,7% ukupnih godina izgubljenog života zbog prevremene smrti kod osoba muškog i 13,3% kod osoba ženskog pola pripisuje povišenom krvnom pritisku. Prema zvaničnim podacima u Srbiji je još 2000. godine od ukupnog opterećenja ishemijskom bolesti srca 21% slučajeva nastao na podlozi (terenu) povišenog krvnog pritiska. Povišen krvni pritisak je istovremeno i faktor rizika za nastanak ateromatoze krvnih sudova koja dalje značajno doprinosi nastanku srčanog i moždanog udara, bolesti bubrega i pogotovo nastanku periferne ateroskleroze (zakrečenje krvnih sudova nogu). Poseban zaključak o značaju fizičke aktivnosti u primarnoj i sekundarnoj prevenciji bolesti srca i krvnih sudova gotovo da ne treba izvoditi. Neprestano ubrzavanje urbanog načina života ne ostavlja pojedincu vremena da se ozbiljnije posveti unapređenju svog fizičkog (niti duševnog) zdravlja i to je problem sa kojim se moramo suočiti i na odgovarajući način ga rešavati. Nepravilna, nedovoljna i neredovna fizička aktivnost je postala sastavni deo života, i tesno je povezana sa nastankom i razvojem masovnih hroničnih nezaraznih bolesti, a šećerna bolest je u toj grupi. Kada se govori o načinu života kao činiocu rizika za nastanak ovih bolesti onda se u prvom redu misli na nepravilnu ishranu, upotrebu duvana, fizičku neaktivnost, zloupotrebu alkohola, lekova i na nemogućnost odgovarajuće kontrole stresa. Sve ovo se dovodi u kontekst sa šećernom bolesti. Svuda u svetu je zapaženo da se povećanje incidence i prevalence gojaznosti dešava paralelno sa dramatičnim porastom incidence i prevalence šećerne bolesti (dijabetesa melitusa), naročito tipa 2. Takođe treba reći da fizička neaktivnost i neodgovarajući način ishrane roditelja imaju veoma velik uticaj na smanjenje fizičke aktivnosti dece i adolescenata i na njihov način ishrane. Gojaznost i šećerna bolest se udružuju i napadaju sve mlađe osobe. Uspešno lečenje šećerne bolesti, insulin zavisne i insulin nezavisne, može biti uspešno samo ukoliko uključuje odgovarajuću fizičku aktivnost i ishranu. Preporuke za fizičku aktivnost odraslim zdravim ljudima su sledeće: 100

što se tiče učestalosti – svakodnevno ili najmanje pet puta nedeljno; u trajanju barem pola sata, sa deset minuta zagrevanja pre početka i sa deset minuta opuštanja po završetku programa; oblik fizičke aktivnosti koji se preporučuje u okviru programa je po tipu aerobnih aktivnosti (hodanje, džogiranje, vožnja bicikla, vežbe snage – osam do deset vežbi sa osam do dvanaest ponavljanja svake vežbe i to barem dva puta u nedelji); a preporučuju se i vežbe istezanja mišića, fleksibilnosti kao i vežbe ravnoteže (pogotovo za starije ljude)(4). Pušenje Duvanski dim sadrži preko 4 000 različitih hemijskih sastojaka. Najpoznatiji od njih - nikotin koji stvara zavisnost. Nikotin neposredno u malim dozama podstiče, a u velikim inhibira nervne impulse. U centralnom nervnom sistemu nakon početne ekscitacije (disajni centar, vazomotorni centar, centar za povraćanje) porastom doze slede tremor i konvulzije, a zatim paraliza i smrt. Delovanjem nikotina na nadbubrežnu žlezdu oslobađa se adrenalin i noradrenalin, što dovodi do povećanja frekvencije srca, stiskanja malih krvnih sudova i povišenja krvnog pritiska. Uz navedene učinke sastojci duvanskog dima inhalirani u pluća prelaze u krvotok i uzrokuju oštećenja na endotelnim ćelijama krvnih sudova. Smatraju se aktivatorima pucanja ateroma i učesnicima u trombogenezi. Pušenje znatno povećava rizik od nastanka bolesti srca i krvnih sudova i to posebno srčanog i moždanog udara i bolesti periferne cirkulacije. Pušenje udvostručuje rizik od mortaliteta bolesti srca i krvnih sudova, a 30 do 40% svih smrti od koronarne bolesti povezuje se s pušenjem(3). Alkohol Zdravstvene posledice i stepen narušenosti zdravlja alkoholičara zavise od dužine trajanja alkoholizma, od opšteg stanja organizma i genetske opterećenosti za pojedine bolesti, od vrste alkoholnog pića koje se prevashodno upotrebljava i drugih faktora. Ove zdravstvene posledice možemo podeliti na telesne i psihičke. Telesne posledice se manifestuju na skoro svim organima i funkcionalnim sistemima. I srce trpi zbog hroničnog trovanja alkoholom te su i evidentne posledice po srčani mišić u smislu opadanja snage kontrakcija i bržeg iscrpljivanja. Krvni sudovi kod dugogodišnjih alkoholičara su smanjene elastičnosti i veće krtosti, pa i sklonosti ka krvarenju(4). Centralni nervni sistem je sastavljen od 8-10 miliona nervnih ćelija koje se ne ob-

navljaju. Alkohol značajno ubrzava izumiranje nervnih ćelija, što dovodi do atrofije - sušenja mozga i demencije. I na perifernom nervnom sistemu dolazi do ozbiljnih poremećaja u vidu polineuritisa. Ova bolest nastaje zbog direktnog štetnog dejstva alkohola na nerve i zbog nedostatka vitamina iz grupe B. Gojaznost Vrlo je važno napraviti ravnotežu u unosu hrane i njene potrošnje da se gojaznost ne bi javila. Iako stručnjaci naglašavaju da je za pojavu gojaznosti odgovoran nasledni faktor u kome učestvuje čak 48 gena, nikako ne treba zanemariti ishranu i smanjenu fizičku aktivnost. To je i ključ uspeha u borbi sa gojaznošću. Gojaznost kod dece dovodi do istih komplikacija kao kod odraslih, a u svakoj sledećoj generaciji gojaznih, komplikacije se javljaju ranije. Ako su babe, dede ili roditelji sa viškom kilograma imali povišen krvni pritisak ili dijabetes u poznijim godinama, kod njihovih gojaznih potomaka ovi zdravstveni problemi počeće da se javljaju vrlo rano, u periodu od 11. do 15. godine. Svako treće gojazno dete ima povišen krvni pritisak, što je bolest „rezervisana“ za starije(5). ZAKLJUČAK Navike u ishrani su povezane sa nastankom 30% slučajeva raka u razvijenim zemljama. Najčešće su to rak debelog creva, jednjaka, dojke, materice i bubrega. Sa povećanim rizikom povezuju se ishrana bogata sa: ribom usoljenom na kineski način, aflatoksinima (gljivična kontaminacija koje se nekada može naći u zrnastoj hrani, npr. u kikirikiju), konzerviranim mesom, solju i usoljenom hranom, kao i veoma vrelim napicima i hranom. Zaštitna uloga u odnosu na maligne bolesti propisuje se paradajzu i proizvodima od paradajza i zelenog čaja. Stoga ishrana mora da bude bazirana na najmanje pet porcija raznog voća i povrća, mahunarki, ribe minimum jednom nedeljno, unos celih žitarica, koštunjavih proizvoda oraha, badema. Svakako, neophodno je smanjiti unos masti. Gojaznost je povezana je sa oko 10% slučajeva raka i to posebno raka jednjaka, debelog creva, materice, dojke i bubrega. Svakako, dnevna količina unetih kalorija treba da bude tolika da se dostigne ili zadrži željena težina. Pored navedenog neophodno je i izbalansirati zdrav način ishrane sa fizičkom aktivnošću. Epidemiološke studije dosledno potvrđuju povezanost navike pušenja sa rakom pluća, grla, usne duplje, jednjaka, mokraćne bešike, bubrega, pankreasa gušterače) i gr-

N M K

lića materice. Utvrđena je povezanost pušenja sa rakom želuca, jetre i debelog creva. Procenjuje se da je pušenje odgovorno za 30% ukupne smrtnosti od malignih bolesti i 80-90% smrtnosti od raka pluća. Svakako, zbog ovoga je neophodno prestati pušiti, a ukoliko je to potrebno zatražiti i lekarsku pomoć, kako bi se učestvovalo u mnogim dostupnim programima za odvikavanje od pušenja. Svakodnevno ispijanje dva standardna pića povećava rizik za nastanak raka jetre, usne duplje, ždrela, jednjaka i grkljana. Rizik raste sa povećanjem količine unetog alkohola. Sa te tačke gledišta prihvatljiva su dva pića dnevno s tim da jedno piće podrazumeva 0,33 l piva ili čašu žestine ili čašu vina. Stoga je veoma vazno sprovoditi zdravstveno vaspitanje i edukaciju među svim populacionim grupama i podići nivo važnosti zdravih stilova života!!!!! Literatura Atanacković-Marković Z, Bjegović V, Janković S, Kocev N, Laaser U, Marinković J i sar.: Opterećenje bolestima i povredama u Srbiji, Sažetak. Beograd, Ministarstvo zdravlja Republike Srbije, 2003. Bojković N, Zdravstvena nega u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, Beograd, 2002. Centers for Disease Control and Prevention. Women and Smoking: A Report of the Surgeon General. Atlanta, Ga. U.S. Department of Health and Human Services, CDC, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. 2001. Global Atlas on Cardiovascular Disease Prevention and Control. Mendis S, Puska P, Norrving B editors. World Health Organization (in collaboration with the World Heart Federation and World Stroke Organization), Geneva 2011. Pearson T A., Blair SN., Daniels SR., Eckel RH., Fair JM., Fortmann SP., Franklin BA, Goldstein LB, Greenland P. Scott MG., HongY., Miller NH., Lauer RM., Ockene IS., Sacco RL., Sallis JF., Smith SC., Stone NJ., Taubert KA.: Consensus Panel Guide to Comprehensive Risk Reduction for Adult Patients Without Coronary or Other Atherosclerotic Vascular Diseases AHA Guidelines for Primary Prevention of Cardiovascular Disease and Stroke: 2002 Update. Popović, Borović, Zdavsrvena nega 3, Boegrad, 2002 The health consequences of smoking: A Report of the Surgeon General. Atlanta, Ga. U.S. Department of Health and Human Services, CDC, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. 2004.

s t r u č n i

s k u p o v i

Banjaluka, 24.4.2015.

Stručni skup hirurga RS

Banjaluci je u konferencijskoj sali zgrade Vlade Republike Srpske 24. aprila 2015. godine održan XIV stručni skup hirurga sa međunarodnim učešćem. Skup je organizovalo Udruženje hirurga Republike Srpske, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS. Tema skupa, koji je pored hirurga okupio i doktore drugih specijalnosti iz Republike Srpske i regiona, bila je posvećena usvajanju konsenzusa dijagnostike i terapije opstruktivnog ikterusa. Skupu je prisustvovao i ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Dragan Bogdanić. “Postizanje nacionalnog konsenzusa u dijagnostici i terapiji ne samo ove bolesti, već i svih drugih je jedan od putokaza kako treba raditi, posebno imajući u vidu da mi danas živimo u vremenu kada medicina mora biti racionalna i primjenjiva i kada smo odgovorni za najbitniju stvar u ovom društvu, a to je zdravlje naših sugrađana”, rekao je ministar Bogdanić.

koji je predstavio ekstremne slučajeve koje treba rješavati ekstenzivnom hirurgijom, kaže da uspjeh dobrog liječenja ovih komplikovanih oboljenja podrazumijeva dobru organizaciju, definisane ciljeve i pravila koja treba poštovati. “Problemi dijagnoze i lečenja ikterusa su višestruki, od toga što se simptomi javljaju kasno, preko toga što ih pacijenti olako shvataju pa se kasno jave lekaru, pa do redosljeda procedura koje ti pacijenti moraju proći”, istakao je Milićević. Ljekar na Institutu za gastroenterohepatologiju Univerzitetskog kliničkog centra Sarajevo Srđan Gornjaković kaže da je ova bolest “univerzalna”, odnosno da stručnjaci

Predsjednik Udruženja hirurga Republike Srpske Zdravko Marić pojasnio je da je cilj sastanka da se postigne naconalni konsenzus od nivoa primarne zdravstvene zaštite do kliničkog liječenja, istakavši da je dijagnostički postupak kod ovog oboljenja neopravdano dug. “Uz pomoć naših i kolega iz Srbije i Federacije BiH, koji su došli na stručni sastanak, pokušaćemo naći način kako da se ubrza dijagnostički postupak i obezbijedi kvalitetnije liječenje ove bolesti”, rekao je Marić. Ljekar Klinike za digestivnu hirurgiju Kliničkog centra Srbije Miroslav Milićević,

iz različitih medicinskih centara mogu jedni drugima pomoći. “Pacijenti u najvećem broju slučajeva ignorišu simptome ove bolesti kao što su pojava žutih očiju, promjene boje kože i slabljenje apetita, nadajući se da će proći samo od sebe. Postoji stanje kada prestaje tok žuči prema crijevu, da li zbog upala ili nekih ozbiljnijih problema, koja mijenjaju stanje pacijenta u roku od par sati i ta stanja moraju na vrijeme biti prepoznata”, rekao je Gornjaković. Generalni sponzor XIV sastanka UHRS bio je ‘’Medicom’’ Bijeljina. 101

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

rvi kongres Kardiovaskularnog Imidžinga Srbije (KIS 2015), koji je organizovala Radna grupa za kardiovaskularni imidžing, Udruženje kardiologa Srbije, održan je od 13. marta, 2015. u „Crowne plaza hotel“ u Beogradu. - Prvi kongres kardiovaskularnog imidžinga Srbije je kongres od velikog naučnog i kliničkog značaja za našu radnu grupu koja je po prvi put uključila zajedno četiri modaliteta kardiovaskularnog imidžinga: ehokardiografiju, kompjuterizovanu tomografiju (skener), magnetnu rezonancu i nuklearnu kardiologiju. Koncept Radne grupe i kongresa je objediniti i edukovati lekare koji se bave imidžingom (vizuelizacionim) tehnikama u dijagnostici kardiovaskularnih bolesti, a po ugledu na Evropsko udruženje za kardiovaskularni imidžing, čiji smo mi članovi, rekla je prof. dr Jelena Stepanović, predsednica Radne grupe. Ideja da se održi Prvi kongres kardiovaskualrnog imidžinga Srbije rodila se oktobra 2014. Ideja je važna, ali samo realizacija ostavlja neki trag postojanja i aktivnosti. Sa velikim zadovoljstvom želim da kažem da sam dobila izuzetno veliku podršku i pomoć svih kardiologa, radiologa i nukleranih kardiologa Srbije. Želim da izrazim veliku zahvalnost svim rukovodiocima sva četiri imidžinga i njihovim saradnicima u kliničko-bolničkim centrima u Beogradu, Sremskoj Kamenici, Nišu i Kragujevcu za pokazani visok nivo kvaliteta predavanja, veliki entuzijazam i kooperativnost u ostvarenju koncepta kongresa multimodalitetnog imidžinga Srbije. Ovo potvđuje da pratimo i radimo po konceptu i preporukama Evropske asocijacije kardiovaskularnog imidžinga (EACVI). Naš kongres je rezultat timskog, multidisciplinarnog rada i velike posvećenosti. Želela bih da napomenem da je 2015. godina jubilarna, 60-ta godina od kada je osnovano Udruženje kardiologa Srbije. Mi smo želeli da kongres održimo baš u toj jubilarnoj godini u slavu i zahvalnost našim velikim učiteljima, profesorima i vizionarima. Takođe bih želela da podsetim na neke istorijske činjenice. Evropsko uduženje kardiologa osnovano je 1950. godine, a bivša Jugoslavija bila je jedna od 14 osnivača. Predstavnik Jugoslavije je bio akademik dr Vojislav Arnovljević sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Činjenica da smo među 14 osnivača Evropskog udruženja kardiologa, prvo nas obavezuje, a zatim nas čini ponosnim i srećnim da možemo 102

Prvi kongres Kardiovaskularnog Imidžinga Srbije

Profesor dr Jelena Stepanović

Svečana ceremonija otvaranja kongresa

da nastavimo tim svetlim putem naših velikih profesora i vizionara, kazala je prof. Stjepanović. Priznanje za kvalitet programa stiglo je od Evropske akreditacione komisije (EBAC ), koja je akreditovala naš kongres i dobili smo 18 akreditacionih bodova. Naučni odbor kongresa predložio je dva renomirana profesora i eksperta, profesora dr Gilberta Habiba iz Francuske, predsednika Evropske asocijacije kardiovaskularnog imidžinga i profesora dr Georega Sutherlanda iz Velike Britanije, za viziting profeso-

1.Radna grupa kardiovaskularnog imidžinga Srbije želi da razvije snažnu međunarodnu mrežu u zajedničkim aktivnostima Evropske asocijacije kardiovaskularnog imidžinga. 2.Dalji razvoj istraživanja i edukacije koji podrazumevaju projekte multimodalnog imidžinga i saradnju sa drugim asocijacijama širom sveta takođe ostaje cilj naše radne grupe. Ovaj kongres sa 25 inostranih eksperata i uvaženih internacionalnih profesora je još jedan korak dalje u ovoj međunarodnoj saradnji u internacionalnim projektima i studijama.

re Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogardu. Akademik profesor Nebojša Lalić, dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu, nakon održanih predavanja na svečanom otvaranju kongresa, uručio je diplome visiting profesora Medicinskog fakluteta u Beogradu. Ciljevi Radne grupe za kardiovaskularni imidžing

Velika je čast za Udruženje kardiologa Srbije što je pokrovitelj ovog izuzetno važnog kongresa, koji promoviše vrh lekarske profesije, Njeno Kraljevsko Visočanstvo princeza Katarina Karađorđević. Predsednik Evropske asocijacije za kardiovaskularni imidžing, profesor Gilbert Habib

N M K

-Predsednik Evropske asocijacije za kardiovaskularni imidžing (EACVI) profesor Gilbert Habib je učinio veliku čast našem kongresu, održao je inauguraciono predavanje i na svečanom otvaranju pozdravio učesnike kongresa. Posebno želim da istaknem veliku zahvalnost i poštovanje profesoru Habibu, jer je našao vremena da dođe na kongres na manje od 24 časa, zbog velikih obaveza koje obavlja kao predsednik EACVI dodala je profesorka Jelena Stepanović. O kolikom se iskoraku radi saznali smo od profesora Žilbera Habiba, predsednika Evropske asocijacije za kardiovaskularni imidžing, koji nije krio da je impresioniran kvalitetom predavanja i brojem posetilaca: -U Evropi je 2012. godine odlučeno da se na evropskom nivou spoje četiri grupe za različite tehnike imidžinga (raznih metoda koje nam pomažu da vidimo srce) – za ehokardiografiju, skener, magnetnu rezonancu i nuklearnu kardiologiju – da bi smo stvorili novo Evropsko udruženje kardiovaskularnog imidžinga, u kome su sve grupe na istom nivou. To je značajna promena, posebno je važno za mlade kolege. Do sada se većina odlučivala za ehokardiografiju, a sada je sve više onih koji se opredeljuju za magnetnu rezonancu i nuklearne metode. Pružila im se mogućnost da ne budu samo u ehokardiografskoj asocijaciji, nego šire, u asocijaciji za imidžing. Posebno sam srećan što sam video da vi u Srbiji radite isto što postoji na evropskom nivou i zato sam došao baš na prvi kon-

gres. Moja poruka mladim kardiolozima i radiolozima je da rade i uče što više tehnika, jer je to budućnost - poručuje profesor Habib. Povezivanje u jedinstvenu mrežu Prof. dr Branko Beleslin, kardiolog KCS, budući predsednik Udruženja kardiologa Srbije, istakao je da je praktično ideja bila povezivanje različitih metoda u dijagnostici kardiovaskularnih bolesti radi nalaženja najboljih načina i šema za dijagnostiku kardiovaskularnih bolesti i povezivanje, pre svega, na funkcionalnom a ne čisto metodološkom nivou, kakva je inače kardiološka i ne samo kardiološka praksa. Radi se o neinvazivnim metodama različite zastupljenosti u kardiološkoj praksi. S jedne strane, imamo prilično dostupnu metodu ehokardiografije, a sa druge strane manju rasprostranjenost u primeni skenera, magnetne rezonance i nuklearne medicine u odnosu na evropsku, a posebno američku praksu. Ovakav odnos i rasprostranjenost ovih metoda u Srbiji bio je izazov za organizatore da u rad i program kongresa uključe sva četiri medicinska fakulteta u zemlji, sve kliničko-bolničke centre u Beogradu i u najvećoj mogućoj meri naše kolege sa radiologije i nuklearne medicine. Na taj način je ispunjen prvi i najvažniji zadatak ovog kongresa, a to je ideja povezivanja različitih metoda i opcija koje se koriste u kardiovaskularnoj dijagnostici u jedinstvenu mrežu radi nalaženja najboljeg načina za lečenje naših bolesnika.

Delegacija kongresa u poseti Belom dvoru

s t r u č n i

s k u p o v i

Radionice (imaging campusi): 3D ehokardiografija i miokardna mehanika (stain i stain rate) Asistent dr sc. med. Danijela Zamaklar-Trifunović naglašava da je jedan od ciljeva Prvog kongresa kardiovaskularnog imidžinga Srbije bio edukacija lekara i upoznavanje sa novinama u oblasti slikovnih tehnika, kao preduslovima dobre dijagnostike i pouzdanog i efikasnog lečenja. Ona je posebno je istakla značaj radionica (workshop) u kojima je tokom dva dana aktivno učestvovalo 80 kardiologa iz cele Srbije. Radionice su vodili eksperti iz inostranstva profesor dr Astrid Apor iz Mađarske i profesor dr Bogdan Popesku iz Rumunije, budući predsednik Evropske asocijacije za kardiovaskularni imidžing. Oni su nakon kraćeg uvodnog predavanja na svojim računarima prikazali napredne tehnike u analizi prethodno snimljenih ehokardiografskih studija, što su i učesnici radionica mogli odmah da isprobaju i primene na svojim računarima. Na ovaj način demonstrirane su mogućnosti najnaprednije tehnike za određivanje mehanike srčanog mišića, kao i mogućnosti trodimenzionalne ehokardiografije, uz pomoć koje se srčane strukture znatno bolje sagledavaju i preciznije mere (na primer, merenje zapremine srčanih šupljina, preciznije merenje ejekcione frakcije). Trodimenzionalna ehokardiografija je važna za preoperativnu procenu oštećenih srčanih zalistaka ili hiruršku rekonstrukciju leve komore. 103

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

“Weill Cornell” seminar, Salzburg

periodu od 1. do 7. marta u gradu Mozarta i Dopplera održan je tradicionalni Weill Cornell seminar, posvećen neurologiji, a u organizaciji Američko- austrijske fondacije (AAF). U ovom bajkovitom gradu okupilo se oko 40 neurologa iz cijelog svijeta sa istom željom da se unaprijedi vlastito znanje iz neurologije i steknu nova prijateljstva i poslovne veze. U opuštenoj atmosferi prelijepog ambijenta dvorca „Arenberg“ upijale su se riječi najpoznatijih svjetskih neurologa sa medicinskog koledža „Weill Cornell“ iz Njujorka i medicinskog univerziteta „Paracelsus“ iz Salzburga. Raspravljalo se o širokom spektru neuroloških problema kao što su moždani udar, epilepsije, nekompresivne mijelopatije, glavobolje, bolesti nevoljnih pokreta itd. Posebno edukativni su bili prikazi slučajeva koje je svaki učesnik seminara morao da pripremi i prezentuje. Bilo je tu najrazličitije neurološke

S patologije sa kojom su se susreli ovi mladi stručnjaci tokom dosadašnjeg školovanja i rada. Jedini predstavnik Bosne i Hercegovine neurolog Milorad Vujnić ostvario je zapažen rezultat te je njegov prikaz slučaja nagrađen kao jedan od najboljih. Pored ovog stručnog dijela našlo se vremena i za druženje i uživanje u čarima Salzburga. Izuzetno ljubazni i susretljivi domaćini su organizovali i obilazak Klinike za neurologiju „Christian Doppler“ Kliničkog centra u Salzburgu. Većina kolega je bila impresionirana opremljenošću, organizacijom i uslovima rada na ovoj klinici u kojoj se nalazi najveći Stroke centar u Austriji i godišnje se uradi oko 700 tromboliza i 150 trombektomija. S nadom da će stečena znanja i iskustva moći primijeniti i u sopstvenim zemljama ovi mladi entuzijasti svoje profesije su se pozdravili do nekog novog druženja.

NMK-skupovi_Salzburg_Sa lijeva na desno su kolege neurolozi Khanlar Hasanov-Azerbejdzan, Milorad Vujinić i Vitalii Goldobin-Rusija

104

astanak medicinskih sestara i babica zaposlenih u ministarstvima zdravlja država Evropskog regiona Svjetske zdravstvene organizacije održan je od 8 - 9.4.2015. godine u Latviji - Riga. Sastanku su prisustvovale 72 medicinske sestre iz 53 države Evropskog regiona. Sastanak je okupio glavne sestre vlada evropskih država pri WHO, stručnjake iz sestrinske akademske zajednice i evropskog foruma za nacionalne asocijacije sestara i babica. Cilj sastanka je bio da promoviše raspravu da medicinske sestre i babice imaju važnu ulogu u rješavanju javnozdravstvenih problema i da one pružaju sigurne, visokokvalitetne, djelotvorne i efikasne zdravstvene usluge. Te profesije su od vitalnog značaja za zaštitu i poboljšanje zdravlja, pomažući ljudima da upravljaju vlastitim zdravljem te im pružaju pristup i kontinuitet njege kada je pacijentu to potrebno. Raspravljalo se o djelotvornosti strategije i mogućnostima za jačanje sestrinske zdravstvene njege i babinske zdravstvene njege u Evropskom regionu u kontekstu Projekta ‘’Zdravlje 2020’’. Zajednički sastanak sestara i babica sa stručnim grupama WHO za zdravstvenu njegu je sazvla regionalna kancelarija WHO za Evropu. Specifični ciljevi sastanka bili su: • Razmjena ideja i iskustava zemalja i inovacija u sestrinstvu i babičarstvu u prilog jačanja zdravstvenih sistema; • Ocjenjivanje napretka koji su ostvarili ljudski potencijali (CNO) u 2015. u periodu između dvogodišnjih regionalnih sastanaka; • Identifikovanje područja tehničke saradnje i praćenje aktivnosti. • Učesnici sastanka su upoznati sa dokumentima: • Evropske kompetencije dobre prakse u sestrinstvu i babičarstvu prema ‘’Zdravlju 2020’’; • Evropski strateški pravci za jačanje njege sestara i babica prema Projektu ‘’Zdravlje 2020’’. U Rigi je 7.4.2015. godine održan 18. sastanak Evropskog foruma nacionalnih udruženja sestara i babica u saradnji sa WHO. U radnom dijelu sastanka je raspravljano o budućoj saradnji WHO i EFNNMA – Evropska asocijacija sestara i babica u

N M K

skladu sa političkim partnerstvom WHO/ Evrope. Raspravljalo se o tome da države članice treba da omoguće povećanje doprinosa medicinskih sestara i babica u postizanju ciljeva Projekta ‘’Zdravlje 2020’’ za poboljšanje zdravlja i dobrobit stanovništva, smanjenje zdravstvene nejednakosti, jačanje javnog zdravstva i osiguranje održivih ljudskih resursa u zdravstvenom sistemu. Raspravljalo se o regionalnom okviru politike Projekta ‘’Zdravlje 2020’’ i strateškim pravcima za sestrinsku i babičarsku njegu i o jačanju usluga prema ovom projektu, kao i kompetencijama i dobroj praksi iz cijelog regiona. Strategija Svjetske zdravstvene organizacije u Evropskom regionu je da se poveća sestrinski i babičarski potencijal, da im se omogući puni doprinos za podršku Projekta ‘’Zdravlje 2020’’ sa jasnim akcionim planovima. Identifikovano je 12 ciljeva, četiri prioritetna područja djelovanja i četiri mehanizma da se usklade politika i praksa sa Projektom ‘’Zdravlje 2020’’, i da se pomogne državama članicama jačanje sestrinstva i babičarstva u kontekstu vlastitih planova zemlje. Široke su razlike u obrascima zdravlja i bolesti u 53 zemlje članice u regionu. Postoje zdravstvene nejednakosti između i unutar država i stanovništva prema nacionalnosti, polu, socioekonomskom statusu, nivou obrazovanja, geografskom području... Nezarazne bolesti su vodeći uzrok smrtnosti i obolijevanja u regionu i čine 86% smrtnih slučajeva i 77% tereta bolesti. Kardiovaskularne bolesti i karcinom su glavni uzrok smrtnosti. Mentalni poremećaji su u porastu. Trenutni broj starijih, a predviđa se njihov porast, poseban su izazov za zdravstvene i socijalne radnike. Primarna zdravstvena zaštita je osnova zdravstvenog sistema 21. vijeka. Prepoznavanje bolesnika kao partnera u vlastitoj njezi, proširenje i podrška za samonjegu i rješavanje problema u zajednici zahtijeva potrebu za djelotvornijom primarnom zdravstvenom zaštitom i većom ulogom medicinske sestre. Medicinske sestre i babice imaju najveću ulogu u direktnom radu sa bolesnikom. U cijelom regionu uloga i obim prakse za medicinske sestre i babice treba da je usmjerena na podržavanje optimalnog zdravlja kod ljudi svih starosnih grupa, srečavanje nezarazvnih bolesti i/ili komplikacija nezaraznih bolesti kroz promociju zdravlja primarne, sekundarne i tercijarne prevencije, osnaživanje ljudi u samonjezi i mijenjanju zdravstvenog ponašanja. Neke medicinske sestre i babice treba da budu

WHO Evropski region

s t r u č n i

s k u p o v i

Radne grupe za Evropske strateške smjernice za jačanje sesrinstva i babičarstva ‘’Zdravlje 2020’’ Sesija 3. Evropske kompetencije dobre prakse u sestrinstvu i babičarstvu prema’Projektu ‘’Zdravlje 2020’’ Nacionalna udruženja sestara i babica i WHO/Evrope koji su potpisali davne 1996. dokument o formiranju nacionalnih udruženja sestara i babica (EFNNMA). On služi kao spona između međunarodnih i nacionalnih kreatora politika i 6 miliona sestara i babica u Evropskom regionu WHO (koji predstavljaju najveću grupu zdravstvenih radnika u gotovo svakoj zemlji). Rad EFNNMA se bazira na operativnim načelima usvojenim nakon osnivanja 1996. Upravni odbor se bira na godišnjim sastancima i sastaje se četiri puta godišnje. EFNNMA ima za cilj: • Doprinijeti i uticati na dijaloge o poboljšanju zdravlja i kvaliteta zdravstvene zaštite u Evropi; • Jačanje i poboljšanje razmjene informacija, ideja i politika između nacionalnih udruženja sestara i babica i WHO;

Sastanak za medicinske sestre i babice Mr sc. Živana Vuković-Kostić, nacionalna koordinatorka za sestrinstvo i porodiljstvo Republike Srpske

edukovani stručnjaci za javnozdravstveni rad i saradnju sa drugim stručnjacima. Medicinske sestre i babice zajedno čine najveću grupu zdravstvenih profesionalaca u svim zemljama, a one su u središtu isporuke sigurne visokokvalitetne, djelotvorne i efikasne zdravstvene usluge. Široka varijacija u sastavu zdravstvenih radnika u obrazovanju, regulaciji i obimu prakse za medicinske sestre i babice postoje između zemalja Evropskog regiona. Zdrava, dobro podržana, obrazovana i motivisana medicinska sestra i babica poboljšavaju ishod liječenja. Radni dio se odvijao kroz sesije Sesija 1. Transformacija pružanja zdravstvenih usluga ljudima u centru zdravstvenog sistema, koncept i istraživanje uloge medicinskih sestara i babica. Sesija 2. Evropski strateški pravac za jačanje sestrinstva i babičarstva prema Projektu ‘’Zdravlje 2020’’, pregled.

• Podržavanje integracija odgovarajućih politika u skladu sa Projektom ‘’Zdravlje za sve’’, filozofije o njezi osoba treće životne dobi, kao i njega u praksi, obrazovanje babica – postdiplomski studij; • Formulisati dokumenta o zdravlju i njezi babica koja se mogu koristiti za razvoj nacionalnih zdravstvenih strategija; • Pokrenuti projekte za izvedbu prakse bazirane na dokazima za sestre i babice, uz poštovanje odgovarajućih izvora finansiranja. EFNNMA je glas sestrinstva i babičarstva u Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji Evropskog regiona. Radeći u partnerstvu i strateški sa WHO i drugima žele uticati na zdravstvene politike, poboljšati kvalitet zdravstvenih usluga i zdravlje ljudi u zemljama članicama. Strastveni su zagovornici jedinstvenog doprinosa medicin105

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

skih sestara i babica zdravlju pojedinca, populacije i blagostanja u cijeloj Evropi. Oba zanimanja sigurno, efikasno, djelotvorno rade u praksi. Kako se zdravstvena njega mijenja i napreduje tako i jačanje i razvoj radne snage medicinskih sestara i babica kroz cjeloživotno učenje i istraživanje doprinosi izvrsnosti u radu. U toku sastanka su govorili vodeći lideri sestrinske profesije u Evropskom regionu. Predavači su bili: dr Hans Kluge WHO, dr Guntis Belevics, ministar zdravlja Latvije, Valentina Sarkisova, predsjednica EFNNMA, Erica Barbazza, Rafael Ferrer, dr Marjukka Vallimies-Patomäki, ministarski savjetnik Ministarstva za socijalna pitanja i zdravstvo Finske, Larisa Pudivinnikova (Ruska Federacija), Vivienne Bennet (England, UK), Amina Jama Mahmud WHO, Lillian Bondo, predsjednica Danskog udruženja babica, i predsjednica dr Galina Perfilieva, voditelj Programa ljudski resursi za zdravlje WHO Regionalna kancelarija za Evropu, Franz Wagner (Germany), Annete Mwansa Nkowane WHO, Jurgen Osterbrink (ICN Austria), Biruta Kleina (Latvia), Jean White, Arja Holopainen (Finland), Sima Reicher (Israel), Kay Currie (UK), Ananda Fernandes (Portugal), Bente Skulstad (Norway), Zukhro Abdurkhmanova (Tajikistan), Elizabeth Adams, direktorka za profesionalni razvoj Udruženja medicinskih sestara i babica Irske, Odeta Vitkūnienė, direktorka Sektora za njegu Ministarstva zdravlja Litvanije, Howard Catton (UK), Bruno Gomes (Portugal), Irina Kupeeva (Ruska Federacija), Bilie Hunter (Wales UK), Kathleen Kennedy (Switzerland) i Mervi Jokinen, predsjednica Evropske asocijacije babica, Najveći akcenat tokom diskusije je stavljen na radnu snagu, radnu okolinu, masovne nezarazne bolesti, ulogu sestara i babica u kreiranju zdravstvenih politika, obrazovanje i kompetencije, status medicinskih sestara i babica i položaj u društvu. Diskutovalo se o organizaciji udruženja medicinskih sestara i babica, članstvu u udruženjima, njihovim predstavnicima, ciljevima, ulozi i značaju za sestre i babice. U razgovoru sa koleginicama iz Evropskog regiona saznala sam da pravo članstva u udruženju imaju samo sestre i babice i druge profesije ne mogu biti njihovi članovi. Druge zdravstvene profesije udružuju na svoj način i one o tome malo znaju, jer su istrajne u odluci da se bave svojom profesijom. Potrebno je da sestrinska udruženja i udruženja babica preduzmu veće aktivnosti za ostvarivanje zajedničkih vizija.  106

Evropski psihijatrijski kongres

organizaciji Evropske psihijatrijske asocijacije (EPA) u Beču (Austrija) u periodu 28 – 31. marta održan je 23. evropski psihijatrijski kongres pod motom “Exellence in Psychiatry across Europe: practice, education, research”. U impresivnom zdanju Austria Congress Centre, okruženom ve-

leljepnim zgradama bečkog UNO City, okupilo se oko 2800 učesnika iz preko 50 zemalja Evrope i svijeta, dajući svoj doprinos uspješnom radu ovog najznačajnijeg godišnjeg događaja iz psihijatrije u Evropi. Kao i svake godine, veoma bogat naučni program sa brojnim plenarnim predavanjima, simpozijumima,

N M K

kursevima, radionicama i poster sesijama pružio je nove informacije i znanja psihijatrima svih afiniteta i usmjerenja, što daje posebni kvalitet ovome kongresu i povezao istraživačke rezultate sa praksama naših kolega, uz poseban naglasak potrebe za kontinuiranim unapređenjem edukacije stručnjaka. Kongres zato već tradicionalno daje poseban značaj programima za kolege na specijalizaciji i mlade psihijatre, koji zajedno sa čuvenim profesorima i pedagozima diskutuju o načinima unapređenja svojih znanja. Kongres je otvorio novi predsjednik EPA prof. Wolfgang Gaebel iz Dizeldorfa (Njemačka), koji će na čelu EPA biti naredne dvije godine. U posebnom dijelu pratećih programa posebno je važno istaći aktivnosti EPA kao najveće organizacije koja okuplja psihijatre iz 88 zemalja svijeta, a kroz Savjet nacionalnih asocijacija preko 40.000 psihijatara u 33 evropske države. Ove godine, prije započinjanja

oficijelnog kongresnog programa, održan je Prvi evropski psihijatrijski forum, koji je okupio preko 200 članova EPA uz predstavnike nacionalnih psihijatrijskih asocijacija, ali i visoke predstavnike Svjetske zdravstvene organizacije, Svjetske psihijatrijske asocijacije, evropskih institucija i korisničkih udruženja, kada su predočeni planovi ovih organizacija za poboljšanje mentalnog zdravlja i načini daljih međusobnih povezivanja i djelovanja na ta pitanja. Takođe, održani su i sastanci nacionalnih asocijacija i Generalna skupština EPA. Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini je, kao i prethodne tri godine, imalo svog aktivnog predstavnika na svim EPA sastancima. U socijalnom dijelu kongresa, tokom koktela dobrodošlice u impresivnom prostoru Gradske vijećnice (Wiener Rathaus), imali smo priliku za druženje sa kolegama, a mlade kolege su imale organizovan socijalni program u jed-

s t r u č n i

s k u p o v i

nom od tradicionalnih bečkih restorana. Presidential Dinner je organizovana u fascinantnom prostoru Lichtenstein Palace u centru Beča, sa obilaskom impresivne privatne kolekcije Princa od Lihtenštajna. U slobodnom vremenu, i pored loših vremenskih prilika, bilo je moguće uživati u ljepotama Beča, jedne od najimpresivnijih evropskih metropola sa brojnim spomenicima kulture kao ostacima bogate prošlosti ovoga grada. U ovoj godini se slavi 150 godina čuvene Ringstrasse, uz brojne prateće programe. Na kongresu je ove godine bilo oko 40 učesnika iz Bosne i Hercegovine (oko 15 iz Republike Srpske), sa 26 prihvaćenih apstrakata za oralne, poster i elektronske poster prezentacije. Naredni, 24. EPA kongres biće održan u martu 2016. godine u glavnom gradu Španije, Madridu. Pripremio: dr Goran Račetović, Dom zdravlja Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

107

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Dubrovnik, 15-18. aprila 2015.

Svjetski kongres ruralne medicine

druženje doktora porodične medicine Republike Srpske je, uz pomoć sponzora, organizovalo odlazak 30 ljekara na Svjetski kongres ruralne medicine u Dubrovnik od 15-18.aprila 2015. godine, od kojih su petoro imali aktivno učešće na kongresu sa kotizacijama. Prezentovali smo i poster PRIJEDLOG OSNOVNOG PAKETA U PORODIČNOJ MEDICINI - sa kojim smo još jednom željeli da ukažemo na problem onih stanovnika u RS koji nemaju mogućnost ovjeravanja knjižica, pa tako i dostupnosti ka porodičnim ljekarima. Samu ceremoniju otvaranja pratilo je oko 1200 ljekara iz cijelog svijeta, što je veliki uspjeh za organizatora, a to je KOHOM (Koordinacija Hrvatske obiteljske medicine) udruženje koje ima partnerski ugovor o saradnji sa našim udruženjem. Ostao je upečatljiv govor koji je održao predsjednik svjetske Wonce dr Michael Kid, a obratio 108

se putem skaypa i dao punu podršku svim ljekarima porodične medicine, a posebno onima koji rade u ruralnim krajevima. I uloga nas iskusnijih ljekara treba da bude podrška posebno mladim ljekarima koji rade u ruralnim uslovima, a posebno naša želja jeste da svaka ruralna ambulanta ima specijalistu porodične medicine. U pomenutom periodu iskoristili smo priliku i učinili kolektivnu posjetu Porodičnoj medicini i DZ u Trebinju gdje smo dali punu podršku organizaciji ceremonije obilježavanja Dana Porodične medicine koji je obilježen 19. maja 2015. u hotelu ”Leotar” u Trebinju uz punu podršku nosiocu aktivnosti dr Tanji Bošnjak-Damjanjuk. Pripremili: prim. dr Danijel Atijas i dr Daliborka Rajlić, specijalisti porodične medicine.

d 16 -20. maja 2015. godine, u prekrasnom Kongresnom centru u Dablinu , Irska, održan je 17 . evropski kongres endokrinologa - ECE 2015. kojem su prisustvovali i endokrinolozi iz Republike Srpske . U radu Evropskog kongresa endokrinologa po posljednjem izvještaju ECE učestvovalo je 3524 delegata i 160 predavača , što je značajno doprinijelo uspješnosti ovogodišnjeg kongresa. U okviru prekongresnih aktivnosti održan je i cjelodnevni prekongresni simpozijum „An aproach to patient with thyroid nodules“ (postupak sa pacijentima sa nodusima štitne žlijezde) kao i „Thyroid Ultrasound Course “ (Škola ultrazvuka štitne žlijezde) koji su bili organizovani na veoma visokom stručnom nivou. Svi učesnici su na kraju simpozijuma dobili sertifikat o zvršenom Evropskom kursu ultrazvuka štitne žlijezde. Kongres je bodovala Evropska komisija za kontinuiranu medicinsku edukaciju sa 21 bodom CME ( kontinuirane medicinske edukacije). Kao dugogodišnji član Evropskog udruženja endokrinologa (ECE ) prisustvovala sam prekongresnom simpozijumu i Školi ultrazvuka štitne žlijezde kao i redovnoj godišnjoj sjednici Udruženja endokrinologa na kojoj je izabran novi predsjednik na period od četiri godine, uvaženi prof. A. J. Van der Lely iz Nizozemske, a potpredsjednik ECE u važećem mandatu do 2018 god. je profesorica Vera Popović, uvaženi endokrinolog iz Srbije. Novoizabrani članovi Executive Committee su Marta Carbonits i Jerome Bertherat . Kongres je otvoren svečanom ceremonijom u prekrasnoj dvorani „Auditorijum“, Kongresnog centra u Dablinu i tom prilikom predsjednik Evropskog udruženja endokrinologa profesor Philippe Bouchard iz Francuske je pozdravio prisutne učesnike i poželio svima dobrodošlicu kao i uspješan rad tokom kongresa. Potom je najavio plenarno predavanje po nazivom „Understanding energy sensors, understanding neuroendocrine function“ koje je održao profesor Carlo´s Dieguez iz Španije, koji je ove godine dobio prestižnu nagradu „Geoffreu Harris Prize 2015“. U sklopu „ European Journal of Endocrinology Prize Lecture“ profesor Robert Semple iz Engleske je održao zapaženo predavanje: „Insulin action in common metabolic disease: too little, to much or both?“ Sljedećeg dana plenarno predavanje održao je Lewis C. Cantley (USA): „PI

N M K

3-Kinese: Connecting diabetes, obesity and cancer“ , a potom četiri paralelna simpozijuma posvećena pojedinim oblastima endokrinologije: Glucocorticoid action in health and disease ; Manegement of type 2 diabetes: state of art; Non –classical causes of hypopituitarism; Thyroid hormone and cardiovascular system. Zapažen je bio i simpozijum koji je organizovao EYES (European Yang Endocrinologist ) sa temom : „SEX, drugs and rocking hormones“, u čijem radu je aktivno učestvovao dr Dušan Biuković, mladi internista iz Banjaluke na subspecijalizaciji iz endokrinologije. Inače, svake godine u Austriji , u Bregencu, se održava Ljetna škola endokrinologa, namijenjena mladim endokrinolozima, koja je veoma posjećena. Ove godine će biti održana od 2. do 6. avgusta. U toku kongresa održano je 29 simpozijuma, 17 sesija „Meet the expert“, 8 plenarnih predavanja najistaknutijih evropskih endokrinologa , oralne i posterske prezentacije koje su podijeljene po oblastima u endokrinologiji: nadbubrežna žlijezda, pedijatrijska endokrinologija, reprodukcija, nuklearni receptori i signali, kalcijum,vitamin D i kost, dijabetes i gojaznost, dijabetes i kom-

s t r u č n i

s k u p o v i

16-20.5.2015. godine, Dablin, Irska

17. evropski kongres endokrinologa - ECE 2015 Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, spec. internista –endokrinolog, predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

plikacije, gojaznost i kardiovaskularna endokrinologija, hipofiza, štitna žlijezda, endokrini tumori. Prikazana su ukupno 1589 postera (1353 postera u vidu Epostera i 236 štampanih postera ). U radu ovogodišnjeg Evropskog kongresa endokrinologa učestvovali su i endokrinolozi iz cijele Republike Srpske . Prof.dr Snježana Popović-Pejičić , internista-endokrinolog iz Univerzitetske bolnice KC Banjaluka je prezentovala tri originalna naučna rada . 1. U sesiji „Calcium , vitamin D

and Bone“ prezentovan je rad : S. Popović-Pejičić, V.Aksentić: Osteoporotic fracture risk in menopausal women with obesity. 2. U sesiji :“Obesity and cardiovascular endocrinology“ prezentovan je rad S.Popović-Pejičić : Significance of cognitive –behavioral therapy in the treatment of obesity. 3.. U sesiji „Pituitary – basic and neuroendocrinology“ prezentovan je rad: Z. Velija-Ashimi, S. PopovićPejičić: Clinical experience in the treatment of acromegaly - 5 years follow –up results. U toku kongresa su dodijeljene i prestižne nagrade najuspješnijim endokrinolozima: Geoffreu Harris Prize 2015 dobio je Carlos Dieguez (Španija ) European Journal of Endocrinology Prize 2015 dobio je Robert Semple (UK) Clinical Endocrinology Trust Award 2015 dobio je Andrew Hattwrsley (UK) European Hormone Medal dobio je Stephan O’ Rahilly (UK ). Pored naučnog i socijalni program je bio veoma dobar, a tokom svečane večere goste je zabavljao poznati irski bend, koji je njihovu izvodio tradicionalnu muziku . Prekrasni grad Dablin i gostoljubivi Irci učinili su da ovaj kongres svim učesnicima ostane u nezaboravnom sjećanju . Sljedeći ECE 2016 god. biće održan od 28. do 31. maja 2016. god. u Minhenu. 109

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

organizaciji Udruženja za biološku psihijatriju/psihofarmakologiju u FBiH (UBPPFBiH), po deveti put je održan Simpozijum iz biološke psihijatrije/psihofarmakologije BiH. Bavio se temom “Terapijska rezistencija u psihijatriji” i u Hotelu “Garden Spa” u Konjicu je u periodu 23– 24. aprila 2015. godine okupio oko 120 učesnika iz većine ustanova zaštite mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini. Uz domaće predavače, sa svih medicinskih

fakulteta i psihijatrijskih klinika, izvrsna predavanja je prezentovalo i nekoliko pozvanih predavača iz Srbije, Hrvatske i Sjedinjenih Američkih Država. Koorganizatori ovog značajnog stručnog događaja prvog reda u našoj zemlji bili su Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH), Klinika za psihijatriju UKC Sarajevo, a simpozijum je sertifikovan bodovima KME Ljekraske komore Sarajevskog kantona. Prof. Abdulah Kučukalić, predsjednik UBPPFBiH i predsjednik UPuBiH, je poželio toplu dobrodošlicu svim predavačima, učesnicima i sponzorskim kompanijama u ime oba udruženja i naglasio značaj kontinuiteta edukativnih simpozijuma poput ovog tradicionalnog skupa te kao predsjednik Organizacionog odbora otvorio Deveti simpozijum. U dvodnevnom radu je 17 pozvanih predavača omogućilo svima da se bliže upoznaju sa stalno prisutnim problemom terapijske rezistencije u tretmanu osoba sa mentalnim poremećajima svih uzrasta i svih kliničkih entiteta, uz posebno naglašavanje razlika između terapijske rezistencije i polipragmazi110

Terapijska rezistencija u psihijatriji

je te načinima prevazilaženja teškoća u svakodnevnom radu kod rezistentnosti naših pacijenata, uz poštovanje važećih smjernica, predstavljenih na simpozijumu. Naglašeno je da je savladavanje teraporezistencije jedno od važnih znanja i vještina kojom se značajno poboljšavaju ishodi svakom korisniku naših usluga. Kao i ranijih godina, visok stepen predočenih znanja, kod učesnika je podstakao diskusiju, što je i jedna od karateristika koja prati ovaj simpozijum od njegovog početka. Ni ove godine organizatori nisu izostavili i socijalni dio, organizujući simpozijumsku Svečanu večeru, gdje su učesnici uživali u veoma ugodnoj atmosferi prelijepog hotelskog zdanja. Tokom simpozijuma održan je sastanak rukovodstva UPuBiH. Deveti simpozijum iz biološke psihijatrije/psihofarmakologije BiH je bio uspješan sa profesionalnog i organizacionog aspekta te se radujemo narednom, jubilarnom simpozijumu iz biološke psihijatrije naredne godine. Pripremio: Dr Goran Račetović, generalni sekretar UPuBiH

N M K

okom proteklih 50 godina postojanja i rada Zavoda, a potom Instituta, učinjen je snažan napredak ne samo u zdravstvenoj – osnovnoj delatnosti, već i u nastavnoobrazovnoj i naučnoj delatnosti. Dokaz uspešne naučne aktivnosti u Institutu su i tradicionalni simpozijumi iz kardiologije na kojima su prezentovani brojni radovi kako lekara Instituta, tako i lekara iz zemlje i inostranstva. Prvi simpozijum iz kardiologije održan je 1970. godine u organizaciji akademika B. Đorđevića, profesora D. Mihajlovića i profesora I. Lambića. Prva četiri simpozijuma održavana su svake godine, a potom svake druge godine. Ove godine održan je 25. Simpozijum pod nazivom „Aktuelnosti u kardiologiji 5“ koji je trajao od 7. do 9. maja 2015. godine, u Institutu za lečenje i rehabilitaciju „Niška banja“. Na simpozijumu su kroz 12 sesija, 62 predavanja, dve lekcije iz kardiologije i poster prezentacije originalnih radova, obrađeni najaktuelniji problemi današnje kardiologije: srčana insuficijencija, kardiomiopatije, arterijska hipertenzija, koronarna bolest, atrijalna fibrilacija, današnje mogućnosti u prevenciji kardiovaskularnih bolesti i rehabilitaciji kardiovaskularnih bolesnika, neinvanzivne metode i novine u invanzivnoj kardiologiji. Učesnici ovog skupa su bili lekari iz svih kardioloških centara Srbije i iz Banjaluke. Predavači su i ovoga puta bili najeminentniji stručnjaci iz oblasti kardiologije: akademik prof. dr Vladimir Kanjuh, akademik prof. dr Petar Seferović, prof. dr Stevan Ilić, prof. dr Marina Deljanin-Ilić, prof. dr Goran Stan-

s t r u č n i

s k u p o v i

Institut za lečenje i rehabilitaciju „Niška banja“

Simpozijum „Aktuelnosti u kardiologiji 5“ ković, prof. dr Aleksandar N. Nešković, prof. dr Aleksandar Lazarević, prof. dr Milan A. Nedeljković, prof. dr Branko Beleslin, prof. dr Arsen Ristić, prof. dr Bosiljka Vujisić-Tešić, prof. dr Ana Đorđević-Dikić, prof. dr Jelena Stepanović, prof. dr Milica Lazović, prof. dr Dimitra Kalimanovska-Oštrić, prof. dr Milan Pavlović, pof. dr Ivan Tasić, asist. dr Tatjana Potpara. Simpozijum je praćen štampanjem radova u celini, kao suplement časopisa Balneoklimatologija, koji je stavljen na raspolaganje učesnicima na dan otvaranja simpozijuma. Simpozijum je akreditovao Zdravstveni savet Republike Srbije. Za učešće na simpozijumu kotizacija, kao i prethodnih godina, nije bila predviđena i tako je omogućeno većem broju lekara da aktuelnosti iz kardiologije na jednom mestu, tokom tri dana, besplatno čuju i dobiju u pisanoj formi. Broj registrovanih učesnika je 1100. Program održanog simpozijuma dostupan je na sajtu: http://www.radonnb.co.rs Prof. dr Marina Deljanin-Ilić

111

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

XII simpozijum magistara farmacije i medicinske biohemije RS

Tema: Digestivni trakt

Banji Vrućici od 7- 10. maja 2015. u organizaciji Farmaceutske komore Republike Srpske, održan je tradicionalni po redu XII simpozijum magistara farmacije i medicinske biohemije Republike Srpske s ciljem usavršavanja i kontinuirane edukacije farmaceuta i biohemičara. Uz tradicionalno dobru posjećenost (oko 400 registrovanih farmaceuta) uz profesore - predavače iz Srbije i Republike Srpske, direktorku Farmaceutske komore Srbije i druge uvažene goste, prisustvo ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske koji je otvorio skup je čast, ali i obaveza za Farmaceutsku komoru RS da istraje u svom radu. Tema simpozijuma je Digestivni trakt. Tema “moderna”, primjenjiva, svakodnevna, vrlo interesantna i kroz predavanja eminentnih predavača postala je prepoznatljiva u našem svakodnevnom radu, gdje je uloga farmaceuta kao zdravstvenog radnika savjetodavna i edukativna. Digestivni trakt je jedinstvena cjelina i povezana je sa opštim stanjem organizma. Osnovna funkcija je neprekidno snabdijevanje tijela vodom, elektrolitima i hranom. Bolesti digestivnog trakta su brojne i u porastu. Prvo predavanje je bilo ”O dispesiji kao nespecifičnom simptomu sa širokim spektrom diferencijalnih dijagnoza i liječenju dispesije inhibitorima protonske pumpe, prokineticima, probioticima, uz promjenu stila života” (M. Tufegdžić). “Koliko je važna uloga farmaceuta u samomedikaciji dispesije, savjetovanja pacijenta u apoteci, izbor najpogodnijeg lijeka ili upućivanje ljekaru” čuli smo iz predavanja T. Milošević. “0 terapiji funkcionalnih poremećaja digestivnog trakta”, govorio je prof. Ugrešić, a o “iritabilnom kolonu i terapiji biljnjim ljekovitim preparatima” čuli smo u predavanju T. Kundaković. Ulcerozni kolitis i Kronova bolest su dva glavna oblika inflamatorne bolesti crijeva i zaključak je da nema lijeka koji 112

će dovesti do potpunog izliječenja, već se samo mogu ublažiti simptomi i poboljšati kvalitet života (A. Novaković). Veoma interesantno predavanje o biološkoj terapiji u liječenju upalne bolesti crijeva održala je mr Kecman. Biološka terapija je dostupna nekim pacijentima u Republici Srpskoj od 2012. godine, ali zbog ograničenih finansijskih sredstava to je relativno mali broj pacijenata. “Što uzrokuje mučninu i povraćanje, kako je prepoznati , koji se lijekovi koriste i koja je uloga farmaceuta” bila je tema predavanja Želimira Janjića. Probiotici su sve moderniji i njihova primjena za zdravlje digestivnog traktaje sve veća. To su živi mikroorganizmi koji, primijenjeni u odgovarajućoj količini, pozitivno djeluju na zdravlje (B. Nestorović, R. Suručić). U savremenoj farmaceutskoj praksi postoji veliki broj proizvoda u grupi dijetetskih preparata, te dodataka ishrani koji su namijenjeni za održavanje zdravlja digestivnog trakta. Uz probiotike i Prebiotike, bitno mjesto imaju začinske biljke, aktivni ugalj, stimulatori apetita (gorke droge), te dijetetski proizvodi bez glutena (S. Šobajić). I dijetna vlakna imaju značajnu ulogu kako u prevenciji, tako i u terapiji nekih bolesti digestivnog trakta (M. Đermanović). Homeopatija je sve popularnija medicinska grana i zauzima vrlo bitno mjesto u liječenju pacijenta sa hroničnim tegobama digestivnig trakta, gdje klasična terapija nije dala zadovoljavajuće rezultate. Profesionalni homeopata na osnovu simptoma, stanja organizma, uz pomoć homeopatskih Knjiga, određuje lijek za svakog pojedinačno.

Homeopatska terapija se može koristiti u kombinaciji sa klasičnim lijekovima, nije toksična, dobro se podnosi i, što je vrlo bitno, ne umanjuje radnu sposobnost pacijenta (Lj. Bajić-Bibić). Fond zdravstvenog osiguranja RS usvojio je listu bioloških lijekova koji se koriste i u liječenju Kronove bolesti i ulceroznog kolitisa. Samo prepisivanje bioloških lijekova vrši se u skladu sa indikacijama, kliničkim protokolima, te preporukama ovlaštenih ljekara (J. Petković-Dabić). Iz analize o potrošnji lijekova IPP (inhibitor protonske pumpe) koji su izdati na teret Fonda u periodu 2012-2014. nameće se zaključak da je smanjena potrošnja lijekova zbog uvođenja indikacija za IPP, te brisanje sa liste pojedinih lijekova (S. Kuridža). Predavanje o greškama u medikaciji, koje se dešavaju u svakodnevnom radu u apoteci, o njihovom definisanju i evidentiranju te o prevenciji i eliminaciji održala je mr Kopanja. Mila Janković, farmaceutski inspector, predstavila je plan rada inspekcije u oblasti proizvodnje i prometa lijekova i medicinskih sredstava u ovoj godini. I ove godine, kao i prethodnih, Simpozijum farmaceuta ispunio je očekivanja organizatora, kao i učesnika kojima je pružena šansa da na stručan način približe kolegama savremene metode liječenja digestivnog trakta u cilju ranog prepoznavanja simptoma bolesti kod pacijenata, odnosno prepisivanja odgovarajuće terapije na vrijeme. Prim. mr ph. Jagoda Radaković, predsjednica Farmaceutske komore RS

reći kongres farmaceuta BiH sa međunarodnim učešćem, na temu „Farmacija zasnovana na dokazima“ održan je u Sarajevu, u hotelu „Terme“ na Ilidži, od 14. do 17. maja 2015. godine. Kongres su organizovali Komora magistara farmacije Federacije BiH, Farmaceutsko društvo F BiH i Farmaceutsko društvo Republike Srpske. Generalni pokrovitelj ovog velikog regionalnog događaja bila je bh. kompanija „Bosnalijek“ Ciljevi Kongresa bili su, između ostalog, ukazivanje na probleme neharmonizirane edukacije u oblasti farmacije čija je najpogubnija posljedica hiperprodukcija nekompetentnog kadra i nelojalna konkurencija. Ovaj naučni skup je otvorila je Draženka Maličbegović, pomoćnica Ministra civilnih poslova BiH. Učesnicima Kongresa su se potom obratile prim. mr.ph. Zahida Binakaj, predsjednica Organizacionog odbora Kongresa i prof.dr. Lejla Begić, predsjednica Naučnog odbora. Predsjednica Binakaj je na svečanoj ceremoniji otvaranja istakla da je farmacija kao struka i poziv od iznimnog značaja za cjelokupno društvo, te da će se na Kongresu promovirati farmacija i njena važnost kako bi se podigla svijest i ukazalo na neophodnost ispravne komunikacije između farmaceuta kao zdravstvenih radnika i pacijenata. „Organizacijom Kongresa pokazujemo da smo u stanju prevazići sve prepreke koje stvaraju ustroj i politika u našoj zemlji. U isto vrijeme, kroz Kongres ćemo pokazati da svi oni koji žele narušiti ugled farmacije u tome ne mogu uspjeti“, naglasila je predsjednica Binakaj. „Ovaj Kongres znači kontinuitet u našem nastojanju da pratimo najnovija dostignuća iz oblasti farmaceutske nauke i struke“, istakla je profesorica Begić u svom obraćanju. Kako je dalje naglasila profesorica Begić ciljevi Kongresa su, između ostalog, i da se ukaže na probleme neharmonizirane edukacije u oblasti farmacije, čija je najpogubnija posljedica hiperprodukcija nekompetentnog kadra i nelojalna konkurencija. Osim toga Kongres je prilika da se uspostave novi kontakti i relacije unutar struke i nauke, te ojačaju postojeći, kako na međunarodnom, tako i na državnom nivou. Direktor Bosnalijeka Nedim Uzunović je ovom prilikom istakao da uloga

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Treći kongres farmaceuta Bosne i Hercegovine

Farmacija zasnovana na dokazima

farmaceuta u sistemu zdravstvene zaštite danas zauzima veoma važno mjesto, uzimajući u obzir činjenicu da je trend samoliječenja globalno u porastu. „Stoga je farmaceut ključna osoba koja mora da posjeduje izuzetno visok stepen znanja i vještina kako bi u postupku samoliječenja na što adekvatniji način odgovorili potrebama pacijenata“, istakao je direktor Bosnalijeka Uzunović. Bosnalijek je u cilju pružanja maksimalnog doprinosa razmjeni iskusta-

va i profesionalnom razvoju farmacije kao struke, organizovao dolazak na Kongres više od 100 farmaceuta iz šire regije. Na Kongresu je pružena i iskorištena prilika uspostave novih kontakata unutar struke i nauke, kao i ojačavanje postojećih, kako na međunarodnom, tako i na državnom nivou. U radu Kongresa učestvovalo je više od hiljadu farmaceuta iz BiH, regije i svijeta.

113

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

‘’Berlin Chemie’’ Zlatni sponzor

5. forum porodične medicine FBiH

periodu od 14. do 16. maja 2015. godine u Sarajevu je održan 5. forum porodične medicine FBiH, u organizaciji Udruženja ljekara porodične/obiteljske medicine FBiH. Kao Zlatni sponzor, kompanija ‘’Berlin Chemie’’ uzela ja aktivno učešće na ovom skupu. Tokom 5. foruma u organizaciji ‘’Berlin Chemie’’ održana su dva stručna simpozija, koji svojom tematikom i sadržajem potpuno zadovoljavaju potrebu stalne edukacije i proširenja znanja u raznim oblastima medicine, a koje je od posebne važnosti za ljekare porodične/ obiteljske medicine. Simpoziji na temu ‘’Giht, principi, teorija i praksa’’ održao je prof. dr. Mevludin Mekić te je tokom simpozija pobliže objasnio problematiku i potrebu stalnog praćenja pacijenata oboljelih od gihta. Novi lijek za terapiju gihta Adenuric (febuksostat) je prema riječima prof. Me-

kića izuzetno efikasan u kontroli bolesti, ali edukacija pacijenata o značaju redovne terapije je neophodna. Drugi simpozij obuhvatio je problematiku alergija. Ovo je uvijek atraktivna tema, kako zbog porasta incidence alergijskih reakcija, tako i zbog činjenice da veliki broj pacijenata još uvijek traži odgovarajuću terapiju kako bi efikasno kupirali simptome uz minimalne neželjene efekte. Novi lijek u ovoj terapijskoj skupini to omogućava. Iskustva iz prakse sa Xadosom tokom simpozija su podijelile dr. sc. Med. Aida Volić, specijalista ORL, i prim. dr. Aida Šećerbegović-Resić, specijalista dermatolog. Uvaženi predavači su tokom svog izlaganja iz oblasti svoje specijalnosti podijelili sa prisutnim na simpoziju svoja iskustva iz prakse o porastu incidence alergija, potrebama za efikasnom terapijom te iskustva sa inovativnom molekulom iz kompanije ‘’Berlin Chemie’’, Xados (bilastin). Svi ljekari prisutni na 5. forumu porodične medicine imali su prilku da na štandu kompanije ‘’Berlin Chemie’’, nakon simpozija nastave razgovor sa predavačima i dobiju dodatne informacije kako od predavača, tako i od stručnih saradnika ‘’Berlin Chemie’’ koji su također aktivno učestvovali na ovom skupu. M.C.

bilježavanje Svjetskog dana doktora porodične medicine, koji po peti put organizuje Udruženje doktora porodične medicine RS, održano je ove godine u Trebinju pod sloganom “Bolje spriječiti nego liječiti”. S obilježavanjem se počelo u ponedjeljak 18. maja, stručnim predavanjima iz oblasti medicine, i završeno 19. maja na Trgu slobode, gdje su ljekari i sestre Doma zdravlja Trebinje, u periodu od 9 do 11 časova mjerili građanima pojedine parametre zdravlja: krvni pritisak, masnoću i šećer u krvi i dijelili edukativne brošure o zdravim stilovima života. Stručni simpozijum je otvorio Milojko Grujičić, savjetnik ministra zdravlja i socijalne zaštite u Vladi RS. On je tom prilikom naglasio da su primarna zdravstvena zaštita i porodični doktori jedan od najvažnijih dijelova zdravstvenog sistema RS, kao i da je položaj doktora porodične medicine generalno dobar, ali da ipak postoje sredine u kojima njima nije posvećeno dovoljno pažnje, kao ljudima “koji se prvo susreću sa građanima, i rješavaju oko 80 odsto njihovih zdravstvenih problema”. Grujičić je istakao da će Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i u narednom periodu ulagati u razvoj primarne zdravstvene zaštite. Načelnik Službe porodične medicine i predsjednica Podružnice Udruženja doktora porodične medicine za Istočnu Hercegovinu dr Tatjana Bošnjak održala je uvodno predavanje o karakteristika-

Goran Birčaković

ovodom obilježavanja Svjetskog dana doktora porodične medicine, Podružnica Zvornik, Udruženja doktora porodične medicine RS, organizovala je stručna predavanja, a na zvorničkom trgu organizovala je besplatno mjerenje pritiska, holesterola i triglicerida. Pored toga, specijalizanti su građanima dijelili i promotivni materijal. Ovogodišnja manifestacija imala je simboličan naziv „Prevencijom do zdravlja“ s ciljem da ukaže na značaj učešća svih struktura društva u brizi za zdravlje ljudi. Posebne zasluge u uspješnoj organizaciji pripadaju doktoru Goranu Birčako114

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Trebinje, obilježen Svjetski dan porodične medicine

Bolje spriječiti nego liječiti mjerenja parametara zdravlja na Trgu slobode, gdje je veliki broj građana imao priliku da im ljekari i sestre Doma zdravlja Trebinje izmjere šećer u krvi, holesterol, trigliceride i krvni pritisak. Građanima su dijeljni savjeti kako spriječiti nastanak bolesti na vrijeme.

ma rada porodičnih ljekara i problemima s kojima se susreću. Na simpozijumu je učestvovao i uvaženi dr Zoran Ilić, psihijatar psihoterapeut iz Beograda, koji je izlagao o tome kako se nositi sa stresom s kojim se zbog prirode svoga posla porodični ljekari često susreću. Magistar farmacije Davorka Kopanja je održala predavanje pod nazivom: “Prednosti jedinstvene formulacije preparata sa heparinom i dimetil-sulfok-

sidom”. O savremenom liječenju dijabetesa govorila je dr Mirjana Babić, specijalista porodične medicine iz Doma zdravlja Trebinje, dok je dr Biljana Bogdanović, specijalista pneumoftiziolog iz Opšte bolnice Trebinje, izlagala o inovativnom pristupu i pouzdanoj terapiji astme i hronične opstruktivne bolesti pluća. Obilježavanje Svjetskog dana porodične medicine je završeno akcijom

Svjetski dan doktora porodične medicine

Podružnica Zvornik viću, predsjedniku Podružnice Zvornik porodične medicine Zvornik broji 54 tiUdruženja ljekara porodične medicine ma doktora porodične medicine u šest Republike Srpske. Podružnica doktora domova zdravlja, od čega su tri ljeka-

ra specijalisti porodične medicine i 16 specijalisti sa edukacijom, dok je na specijalizaciji trenutno 10 ljekara. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Dragan Bogdanić nam je rekao da želi da da podršku kolegama sa područja Regiona Birač, kao i da im se zahvali za trud i nesebično zalaganje u katastrofi koja je zadesila ovo područje. – Želim i da ih ohrabrim da će u ovom ministarstvu i u budućnosti imati partnera, iznalazićemo najbolji način da razvijamo zdravstvenu zaštitu, odnosno da sistem osposobljavamo tako da bude spreman i na ovakve neželjene situacije, a svakako i da se na neki način vraćamo redovnom radu i da se bavimo svakodnevnim aktivnostima – rekao je ministar. Prisutne ljekare iz domova zdravlja Regiona Birač, Opšte bolnice Zvornik, te kolege iz Kneževa, Prijedora, Banjaluke, Doboja, Ugljevika, Foče i Sokoca pozdravio je i poželio im srećan rad i načelnik opštine Zvornik Zoran Stevanović. M.C.

115

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

23. majski pulmološki M dani 2015.

periodu od 21. do 23. maja 2015. godine u hotelu “Kardial” u Tesliću, održani su tradicionalno 23. majski pulmološki dani 2015. u organizaciji Udruženja pulmologa/pneumoftiziologa Republike Srpske i Klinike za plućne bolesti Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka. Ovaj stručni skup međunarodnog karaktera, gdje su prezentovana originalna istraživanja, stručni radovi te revijalna predavanja iz oblasti pulmologije, okupio je oko 200 ljekara, s oko 50 stručnih radova u oblasti pulmologije. Na ovom stručnom skupu učestvovali su i ljekari iz drugih medicinskih specijalnosti, koji se u svome svakodnevnom radu susreću sa respiratornom problematikom.

Na godišnjem nivou u Klinici za plućne bolesti bude registrovano nekoliko stotina novooboljelih od tumora pluća. Prof. dr sc. med. Mirko Stanetić, predsjednik Udruženja pulmologa RS, istakao je da pulmologija u Republici Srpskoj danas slijedi svjetske trendove u liječenju pulmoloških oboljenja te

inistarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, u saradnji sa Društvom psihologa Republike Srpske, realizuje projekat „Jačanje institucionalnih kapaciteta za pružanje psihosocijalne podrške i pomoći djeci i porodici nakon prirodnih katastrofa“. Tako je i u Domu zdravlja Bijeljina održan „okrugli sto“. Dr Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite, pojasnio je da se ovakvi skupovi organizuju u regionalnim centrima regija koje su bile zahvaćene prošlogodišnjim poplavama. „Cilj ovih radionica je da okupimo sve činioce koji su učestvovali u pomoći i zbrinjavanju stanovništva tokom poplava kako bismo čuli njihova iskustva i prijedloge za akcioni plan pomoći i podrške stanovništvu, a posebno djeci, koja trpe patnje nakon prirodne katastrofe. Vidjeli smo prošle godine da u neposrednom zbrinjavanju stanovništva najprije učestvuju timovi porodične medicine, ekipe hitne medicinske pomoći, timovi Centra za zaštitu mentalnog zdravlja, ali je neophodno obučiti za tu prvu psihosocijalnu podršku i policajce, vatrogasce, članove civilne zaštite jer su najčešće oni u prvom kontaktu sa ugroženima. Takođe, ne treba zanemariti ni uticaj prosvetnih radnika i medija, koji dodatno dobijaju na značaju u trenuci-

U Ove, kao i prethodnih godina, organizovanjem „Majskih pulmoloških dana“, Udruženje pulmologa/pneumoftiziologa Republike Srpske i Klinika za plućne bolesti Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka imaju za cilj promociju pulmologije kao multidisciplinarne nauke. U RS kao i okruženju registrovan je porast broja oboljelih od karcinoma pluća, zatim hronične opstruktivne bolesti pluća, kao i astme.

116

da ovaj dvodnevni stručni skup ima za cilj promociju pulmologije kao multidisciplinarne nauke, ističući značaj Centra za radioterapiju u Banjaluci u liječenju pacijenata oboljelih od karcinoma pluća. Kao i prethodnih godina, stručni radovi predstavljeni na ovom skupu će biti objavljeni u časopisu Udruženja pulmologa/pneumoftiziologa Republike Srpske te dostupni i u elektronskoj formi na adresi www.respiratio.info.

z prisustvo velikog broja zvanica 3. juna 2015. je upriličena ceremonija otvaranja Dnevne bolnice Klinike za zarazne bolesti UKC Tuzla i Laboratorija kliničkih vještina Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli i Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla. Prof. dr. Sead Ahmetagić, načelnik Klinike za zarazne bolesti ovom prilikom je izrazio veliko zadovoljstvo što se humanitarnoj akciji koju je pokrenula Klinika za zarazne bolesti odazvao veliki broj društveno odgovornih institucija i humanih ljudi. Zahvalio se donatorima i rekao da se Akcija prikupljanja sredstava za renoviranje i adaptaciju Klinike za zarazne bolesti, ne završava danas, nego da novi radovi počinju već sutra i da će se sljedeća faza radova izvoditi na prostoru intenzivne njege. Prisutnima se obratio i direktor Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, doc. dr. Nešad Hotić koji je podsjetio da je renoviranje Klinike za zarazne bolesti započeto prije pet godina radovima na krovu ovog objekta, što je takođe predstavljalo veliku investiciju, i rekao da će otvaranje Dnevne bolnice, kako za djecu

N M K

ma prekinutog ili otežanog telefonskog saobraćaja“, izjavio je dr Latinović. Dijana Đurić, psiholog, predsjednica Društva psihologa Republike Srpske je rekla: „Majske poplave 2014. godine su sigurno ostavile posljedice koje se mogu nazvati i posttraumatskim stresnim poremećajem kod pojedinaca, a manifestuje se povećanom stopom alkoholizma i većim brojem psihosomatskih bolesti. Zbog toga je neophodno stanovništvu pružiti psihosocijalnu podršku. Mi, Društvo psihologa, uključili smo se tako što smo poslali naše volontere na teren kako bi pomogli u

s t r u č n i

s k u p o v i

DZ Bijeljina, okrugli sto, 14. april 2015.

Psihosocijalna podrška

UKC Tuzla

Otvorena Dnevna bolnica od infektivne bolesti, s namjerom da se što ekonomičnije i brže obave potrebne pretrage, bez dugog ležanja u bolnici. Pored Dnevne bolnice Klinike za zarazne bolesti danas je upriličeno i otvaranje Laboratorija kliničkih vještina UKC Tuzla i Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli. Prema riječima prof. dr. Elmira Čičkušića, dekana Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, Laboratorij kliničkih vještina će biti opremljen učilima pomoću kojih će studenti Medicinskog fakultako i za odrasle, omogućiti efikasnost i teta ovladati neinvazivnim i invazivnim efektivnost svih dijagnostičkih i terapij- postupcima i vještinama neophodnim skih procedura pacijenata kojih boluju za dijagnostičke i terapijske postupke.

zbrinjavanju ugroženih, a potom smo zajedno sa Ministarstvom zdravlja pokrenuli ovaj projekat“. Zorica Nasković, klinički psiholog u Centru za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Bijeljina, istakla je da su timovi našeg Centra za zaštitu mentalnog zdravlja učestvovali u pružanju pomoći od prvog trenutka, a kasnije i jednim ekstenzivnim programom kojim su koordinisali. „Specifično je da su mnogi ljudi imali ranija traumatska iskustva, prije svega mislim na izbjeglištvo, ratna iskustva, traumatske smrti u porodici, tako da su oni retraumatizovani. Posebno osjetljiva kategorija su djeca koja su u ovim traumatskim uslovima imala poremećaje sna i nerijetko su ušla u regresiju koja se manifestovala noćnim mokrenjem i poremećajima govora.“

Prisutnima se obratio i prof. dr. Farid Ljuca, prorektor za naučnoistraživački rad Univerziteta u Tuzli koji je rekao da Medicinski fakultet Univerziteta u Tuzli i UKC Tuzla čine simbiozu dvije institucije, te da kvalitet jedne doprinosi kvalitetu druge institucije. «Otvaranjem Laboratorija kliničkih vještina dosežemo još jedan standard kvaliteta koji mora imati svaki dobro opremljen medicinski fakultet u svijetu», rekao je prorektor Ljuca. Nakon obilaska prostorija Dnevne bolnice i Laboratorija kliničkih vještina uručene su zahvalnice donatorima.

117

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ruštvo doktora medicine Republike Srpske je 15. maja 2015. godine u Banjaluci održalo svoju redovnu godišnju Skupštinu Društva. Skupštini su prisustvovali delegati iz cijele Republike Srpske. Predsjednik Skupštine Društva doktora medicine RS prof. dr Nikola Gavrić informisao je delegate o aktivnostima Društva u 2014. godini. Finansijski izvještaj Društva za 2014. godinu i izvještaj o radu Društva doktora medicine RS u 2014. godini jednoglasno su usvojeni. Predsjednik Društva prof. dr Siniša Miljković ukratko je upoznao prisutne sa zaključcima sastanka Društva sa predstavnicima Fonda zdravstvenog osiguranja RS i ministrom zdravlja i socijalne zaštite RS sa temama: Vraćanje ugleda ljekarima i Liste lijekova, kao i sa sastanka o časopisu ‘’Scripta Medica’’, održanog sa dekanom Medicinskog fakulteta u Banjauci, prof. dr Milanom Skrobićem i prodekanima. Izvještaj o časopisu ‘’Scripta Medica’’ je podnio prof. dr Predrag Grubor, glavni i odgovorni urednik časopisa. Časopis ponovo izlazi na srpskom, a mali broj primjeraka se štampa na engleskom jeziku. Sve više domaćih autora objavljuje svoje radove, a novina je da će se objavljivanje uvažavati za napredovanje na medicinskim fakultetima u Republici Srpskoj. Prim. dr Milenko Krneta, član Predsjedništva Društva, i mr. sc. med. Draško Kuprešak, predsjednik Udruženja doktora porodične medicine RS, informisali su delegate o sastancima vezanim za kontinuiranu medicinsku edukaciju, održanim u Komori doktora medicine RS i Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite RS. Jedan od zaključaka Skupštine je da Statut Društva doktora medicine Republike Srpske treba da bude izmijenjen uz konsultaciju sa specijalističkim udruženjima. Na Skupštini je za novog člana Predsjedništva ispred Podružnice Gradiška, Srbac i Kozarska Dubica izabran dr Saša Jovičić, direktor Doma zdravlja Srbac. Dosadašnji delegat Skupštine Društva, član Predsjedništva Društva i predsjednik Podružnice Gradiška, Srbac i Kozarska Dubica dr Mirko Manojlović razriješen je sa funkcija na sopstveni zahtjev, a na njegovo mjesto je imenovan dr Dejan Gvozden iz Opšte bolnice Gradiška. Sa neizmjernim zadovoljstvom, delegati su još jednom pozvani da dođu 118

Društvo doktora medicine Republike Srpske

Godišnja skupština

i povedu kolege iz svojih sredina na 4. kongres doktora medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem, koji će se održati od 12. do 15. novembra 2015. godine u Zdravstveno-turističkom centru ‘’Banja Vrućica’’ kod Teslića. Predsjedništvo Društva doktora medicine Republike Srpske odabralo je zanimljive teme: 1. Prevencija masovnih nezaraznih bolesti; 2. Dijagnostika i tretman akutnih stanja; 3. Nove dijagnostičke i terapijske procedure; 4. Reproduktivno zdravlje 5. Slobodne teme. Na insistiranje kolega, kongres se organizuje već nakon dvije godine. U tradiciji kongresa je da se na jednom mjestu čuju zanimljive, aktuelne teme i razmijene iskustva iz svih oblasti medicine, što je doprinijelo prepoznatljivosti i posjećenosti ovog skupa. Trudili

smo se da odabirom tematskih cjelina omogućimo svakom kolegi da prijavom rada učestvuje u radu i tako doprinese njegovom kvalitetu. Po prvi put radovi u cjelini će biti recenzirani i kategorizovani u neku od grupa: naučni rad, stručni rad, revijalni prikaz slučaja... što će biti uvažavano u napredovanju na medicinskim fakultetima u Republici Srpskoj. Ni 4. kongres neće biti izuzetak – vodeći stručnjaci iz zemlje i inostranstva će kroz plenarna predavanja i simpozijume obogatiti naučni program. Kao dobri domaćini, potrudićemo se održati tradiciju, ne manje važnog, raznovrsnog društvenog dijela kongresa. Prelijepi ambijent i bogata ponuda ‘’Banje Vrućice’’, kao i vesela druženja su nešto čemu se uvijek rado vraćamo, a radujemo se i novim poznanstvima... Pripremila: Biljana Radišić

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

119

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Udruženje doktora porodične medicine RS Poštovani saradnici

aktivnosti komore

organizuje

ORGANIZUJE

Simpozijum

„Dijabetes, gojaznost i metabolički sindrom„

X dani porodične medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem

26-27. juni 2015. Hotel „Vidović„ Banja Luka

POD NAZIVOM

Predavači:

“Zdravlje za sve generacije”

Akademik Nebojša M. Lalić, Akademik Dragan Micić, Prof. dr Katarina Lalić, Prof. dr Aleksandra Jotić, Prof. dr Dragan Zdravković, Prim. dr sci. med. Snežana Polovina, Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, Doc. dr Aleksandra Grbić, Doc. dr Gordana BukaraRadujković, Doc. dr Kosana Stanetić, Mr sci. dr Milena Brkić, Prim. dr Mladen Blagojević Simpozijum je namjenjen: endokrinolozima, internistima, pedijatrima i specijalistima porodične medicne.

02 -04.10.2015, Hotel Kardial Teslić Teme:

1. Najčešći dermatološki problem-teledermatologija 2. Informatizacija PZZ izazovi za budućnost 3. Organizacija, finasiranje i kvalitet u porodičnoj medicini 4. Menadžment masovnih nezaraznih oboljenja 5. Sve relevantne teme za porodičnu medicinu

Bodovan od strane Komore doktora medicine Republike Srpske.

Tel +387 65 380 631: Fax +387 51 436060 E-mail: porodicnamedicina@gmail.com; ajosavka@teol.net

www.uedrs.org

www.porodicnamedicina.com

Under auspicies:

Serbian Neurocardiological Society, SNCS Serbian Autonomic Society – SAS

120

International Society for Holter and Noninvasive electrocardiology, ISHNE

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

121

University for Peace established by the United Nations

Evropski centar za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, u okviru ECPD Međunarodnog programa transfera sistema znanja u oblasti medicinskih i biomedicinskih nauka.

U saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore, Svetskom federacijom za srce (WHF) i Evropskom asocijacijom za kardiovaskularnu prevenciju i rehabilitaciju (EACPR), organizuje:

VII ECPD MEĐUNARODNU LETNJU ŠKOLU O KARDIOVASKULARNIM BOLESTIMA

U saradnji sa Ministarstvom zdravlja Crne Gore i Fondom za zdravstveno osiguranje Republike Srpske organizuje:

VI ECPD MEĐUNARODNU LETNJU ŠKOLU PROMOCIJA I ZDRAVSTVENA ZAŠTITA REPRODUKTIVNOG ZDRAVLJA

SA GLAVNOM TEMOM

KONTROLA FAKTORA RIZIKA, DIJAGNOSTIKA I TRETMAN KARDIOVASKULARNIH BOLESTI

(Miločer, 6 – 10 jul 2015)

SA GLAVNOM TEMOM

IZAZOVI U ZAŠTITI REPRODUKTIVNOG ZDRAVLJA STANOVNIŠTVA BALKANA

(Miločer, 6 - 10 jul 2015)

Evropski centar za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija, Terazije 41, 11000 Beograd fax: + 381 11 3240-673, 3234-082 office@ecpd.org.rs; ecpd@eunet.rs

Phone: +381 11 3246-041, 3246-042, 3246-043, 2652-170 Fax: 3240-673, 3234-082, 2651-344 ecpd@eunet.rs, office@ecpd.org.rs

www.ecpd.org.rs

N M KIN - F sOt rV uI JčEnS iT I s k u p o v i

Banjaluka 19.5.2015.

Sastanak sa privrednicima iz Italije

U Administrativnom centru Vlade Republike Srpske, u organizaciji Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, održan je sastanak predstavnika Privredne komore pokrajine Ravena i privrednika iz regije Emilija Romanja iz Italije sa predstavnicima Privredne komore Republike Srpske i njenih članova. Obraćajući se prisutnim učesnicima sastanka, ministar zdravlja i socijalne zaštite Dragan Bogdanić rekao je da Ministarstvo već godinama sarađuje sa regijom Emilija Romanja u zdravstvenom sektoru, što se posebno pokazalo na projektu proširenja kapaciteta Zavoda “Dr Miroslav Zotović” te projektima koji su bili usmjereni na unapređenje brige o djeci ometenoj u fizičkom i mentalnom razvoju i na unapređenju sistema zaštite mentalnog zdravlja u zajednici. “Naša zajednička želja je da tu saradnju pokušamo proširiti kroz uvezivanje više privrednih subjekata Republike Srpske i Republike Italije i nadam se da je ovo samo prvi u nizu sastanaka te početak nekoliko dobrih i uspješnih poslovnih saradnji”, rekao je ministar Bogdanić. Predsjednik Privredne komore Ravena Natalino Đigante je rekao da su privrednici iz Italije veoma zainteresovani za saradnju s Republikom Srpskom te da su pozitivno iznenađeni institucijama Srpske koje imaju želju za rad i napredak. “Zainteresovani smo ne samo za zdravstvo, već i za ostale sektore kao što je, na primjer, ekologija”, rekao je Đigante i izrazio uvjerenje da će biti uspostavljena kvalitetna saradnja koja će rezultirati dobrim projektima. Ministar industrije, energetike i rudarstva Petar Đokić je ovom prilikom rekao da je Republika Srpska otvorena za sve vidove saradnje i da se svakom inostranom partneru garantuje potpuna sigurnost. “Republika Srpska je društvenopolitička zajednica koja je stabilna, ima snažne institucije i kao takva može da vodi pregovore, da preuzima obaveze i da ih izvršava, a to je za svaki posao od najveće važnosti”, rekao je ministar Đokić. Sastanku sa privrednicima iz Italije prisustvovao je i ministar za ekonomske odnose i međunarodnu saradnju Republike Srpske Zla-

tan Klokić koji je istakao da je obim trgovinske razmjene sa Italijom u 2014. godini iznosio 993 miliona konvertibilnih maraca, što ovu zemlju svrstava u prve tri zemlje sa kojima je Republika Srpska ostvarila najveći spoljnotrgovinski promet u prethodnoj godini. Sastanku su prisustvovali predstavnici preduzeća iz Italije koja se bave medicinskim otpadom, proizvodnjom medicinske opreme, opreme za nuklearnu medicinu, aparata za fizioterapiju i rehabilitaciju, kao i opremom za vježbaonice. Tokom boravka u Republici Srpskoj, gosti iz Italije su posjetili Univerzitetsku bolnicu Klinički centar Banjaluka, Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović”, Bolnicu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Mlječanica” te Zdravstveno-turistički centar “Banja Vrućica”.

•

Banjaluka 22.5.2015.

Djeca bez roditeljskog staranja

•

Strategija unapređenja socijalne zaštite djece bez roditeljskog staranja od 2015 do 2020. godine, koju je usvojila Narodna skupština Republike Srpske, predstavlja nastavak strateškog djelovanja u sistemu socijalne zaštite koje teži postizanju kvalitetnijeg ostvarivanja prava djece bez roditeljskog staranja. S tim u vezi, ovaj dokument predviđa pravce djelovanja koji će, u skladu sa raspoloživim mogućnostima, unaprijediti aktivnosti nosilaca sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj. Opšti cilj Strategije jeste razviti i unaprijediti sistemske modele upravljanja i djelovanja u oblasti socijalne zaštite djece koji imaju kapacitet da optimalno odgovore na potrebe djece bez roditeljskog staranja i na potrebe djece koja žive u riziku od razdvajanja od roditelja, a u skladu sa najboljim interesom djeteta. Specifični ciljevi su definisani na osnovu prepoznavanja šest oblasti djelovanja prema djeci bez roditeljskog staranja u sistemu socijalne, porodične i dječje zaštite i to su: • Oblast preventivne zaštite djece pod rizikom od razdvajanja, a to podrazumijeva senzibilizaciju stručnjaka, roditelja, djece i mladih za probleme porodičnog života koji dovode do narušavanja roditeljskih uloga, uspostavljanje sistemskog rješenja za unapređenje preventivnih aktivnosti, ranog otkrivanja dje-

ce koja odrastaju pod povećanim rizikom od gubitka roditeljskog staranja te osnaživanje roditeljske kompetencije u domenu brige i djelovanja prema djetetu. Oblast starateljstva, a to podrazumijeva unapređenje sistemskih rješenja sprovođenja starateljstva radi postizanja većeg stepena starateljske zaštite djece bez roditeljskog staranja. Oblast usvojenja, a to podrazumijeva unapređenje sistemskih rješenja i afirmaciju usvojenja u praksi, kao najefikasnijeg modela zbrinjavanja djece bez roditeljskog staranja. Oblast hraniteljstva, a to podrazumijeva obezbjeđivanje materijalne, institucionalne i kadrovske pretpostavke za sprovođenje porodičnog smještaja, zasnovanog na podizanju kvaliteta postojećih i uspostavljanje novih modela usluga porodičnog zbrinjavanja djece bez roditeljskog staranja. Oblast institucionalnog zbrinjavanja djece bez roditeljskog staranja, a to podrazumijeva unapređenje zbrinjavanja u ustanovama socijalne zaštite koje pružaju institucionalni smještaj kroz proširenje obima, kvaliteta i raznovrsnosti usluga socijalne zaštite. Oblast podrške u osamostaljenju mladima koji napuštaju organizovane oblike socijalne zaštite djece bez roditeljskog staranja, a to uključuje organizovane oblike socijalne zaštite djece bez roditeljskog staranja.

DZ Bijeljina

Slava

Zaposleni u Domu zdravlja Bijeljina su svečano 25. maja obilježili krsnu slavu ustanove, Sveti Ćirilo i Metodije. Kum slave je bio ugledni bijeljinski hirurg dr Milan Spasojević. Nakon lomljenja slavskog kolača, u prisustvu brojnih zvanica, zaposleni i gosti su nastavili druženje uz svečani ručak. „Za nas je ovo prilika kada analiziramo šta smo postigli između dvije slave. I ove godine imamo razloga da budemo zadovoljni jer smo ostvarili napredak, prije svega na polju usavršavanja ljudskih resursa, ali i podizanju nivoa kvaliteta usluge. Za ovih godinu dana resertifikovali smo ustanovu prema standardu ISO 9001, a uveli smo i standard ISO 14001, koji se odnosi na zaštitu životne sredine, i standard za laboratoriju ISO 15189. Za nas najvažniji događaj se desio 123

N M K

- I sNt Fr Ou čVnI Ji E sS kT Iu p o v i

krajem 2014. godine kada smo osvojili priznanje ‘Oskar kvaliteta’ kao apsolutni pobjednici“, ovim riječima se direktor doc. dr Zlatko Maksimović ukratko osvrnuo na period između dvije slave. Gradonačelnik Bijeljine Mićo Mićić je čestitao slavu svim zaposlenima i poželio da nastave sa istom predanošću raditi svoj posao, a ujedno je iskazao svoje zadovoljstvo što je na čelu grada koji ima najbolji dom zdravlja u Republici Srpskoj.

UB KC Banjaluka

Radiolozi UMC-a Ljubljana u posjeti

Dana 28.5.2015. godine Udruženje radiologa Republike Srpske i Univerzitetska bolnica Klinički centar Banjaluka, uz pomoć kompanije ‘’Bayer’’, organizovali su posjetu radiologa Univerzitetskog medicinskog centra Ljubljana, ass. dr sc. med. Dimitrija Kuhelja, načelnika Kliničkog instituta za radiologiju, doc. dr sc. med. Vladke Salapura i dr Igora Kocijančiča. Tom prilikom, u 18:00 časova u Plavoj sali Fonda zdravstvenog osiguranja RS, ugledni radiolozi su održali predavanja na teme: ‘’Potkoljene vaskularne interventne procedure’’, ‘’Dijagnostičke i interventne neuroradiološke procedure’’ i ‘’Minimalno invazivni (perkutani) tretman spinalnih i ekstraspinalnih koštanih metastaza’’. Predavanjima je prisustvovalo pedesetak učesnika. Dana 29.5.2015. godine, gosti iz Slovenije su zajedno sa našim specijalistima radiolozima, dr Bojanom Jovanićem, dr Miroslavom Pavićem i dr Milom Čučkom te ljekarima iz Klinike za vaskularnu hirurgiju prvi put u Bosni i Hercegovini izveli BTK (Below the knee) balon angioplastiku na dva pacijenta u angio-sali Zavoda za kliničku radiologiju. BTK predstavlja najsavremeniji način tretmana infrapoplitealne arterijske okluzivne bolesti, koja je naročito izražena kod pacijenata sa dijabetesom. Ova metoda omogućuje da se kod pojedinih pacijenta izbjegne amputacija potkoljenice. Materijal potreban za izvođenje procedura je donirala kompanija ‘’Bimed’’, zastupnik renomiranog proizvođača ‘’Medtronic’’. Načelnik Zavoda za kliničku radiologiju dr sc. med. Saša Vujnović izrazio je zadovoljstvo ishodom obavljenih procedura. Paralelno sa izvođenjem pomenutih zahvata, održana je interaktivna radionica iz neuroradiologije koju je vodio dr Igor Kocijančič, a tokom koje je prikazano i analizi124

rano šesnaest neuroradioloških slučajeva. Radionici je prisustvovalo dvadesetak specijalista i specijalizanata radiologije. Dr Kocijančič je nakon radionice održao predavanje posvećeno najnovijim trendovima u interventnim radiološkim procedurama u terapiji degenerativnog oboljenja diska. Ova posjeta predstavlja nastavak saradnje UBKC Banjaluka i UKC Ljubljana na polju radiologije koja je intenzivna u posljednjih desetak godina i u okviru koje su upriličene brojne stručne posjete naših radiologa Ljubljani kao i slovenačkih kolega Banjaluci.

UB Klinički centar Banjaluka

Stigla nova oprema

Pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Milan Latinović, zajedno sa rukovodstvom Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka, prisustvovao je 28.5.2015. isporuci savremene medicinske opreme za dvije laboratorije za interventnu kardiologiju u novoizgrađenom objektu Južnog krila. Oprema u vrijednosti od 3.750.000 dolara nabavljena je u okviru projekta “Modernizacija bolnica u BiH - faza tri”. “UB Klinički centar Banjaluka kroz ovaj projekat je dobio ukupno 10 miliona dolara vrijedne medicinske opreme, što je značajno unaprijedilo kapacitete ove zdravstvene ustanove. Oprema koja je stigla danas će omogućiti značajno unapređenje usluga u oblasti invazivne kardiologije”, rekao je Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite. On je dodao da je danas isporučen i dio me-

dicinske opreme bolnici u Prijedoru i Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” iz Banjaluke. Latinović je podsjetio da se Projekat “Modernizacija bolnica u BiH” realizuje kreditnim aranžmanom sa Vladom Južne Koreje sa kamatnom stopom od 0,2 odsto na godišnjem nivou, grejs periodom od 10 godina i rokom otplate 30 godina. Direktor Univerzitetske bolnice Klinički centar Banjaluka Mirko Stanetić je rekao da u ovoj zdravstvenoj ustanovi od 2007. godine radi sala za interventnu kardiologiju te da će isporučivanjem ove opreme postojati još dvije sale za interventnu kardiologiju i prvi put u istoriji sala za elektrofiziologiju srca.

“Sa ovom opremom ćemo kompletirati usluge savremene kardiologije. Intenzivno osposobljavamo kadar i ekipe interventnih kardiologa. Više ne treba da brinemo za budućnost kardiologije”, istakao je direktor Stanetić. Član Tima za implementaciju Projekta “Modernizacija bolnica u Republici Srpskoj” – faza 3, Zoran Aleksić rekao je da su ljekari iz Republike Srpske u Južnoj Koreji edukovani za korištenje ove opreme. Načelnik Klinike za kardiovaskularne bolesti Tamara Kovačević rekla je novinarima da će upotrebom opreme koja je danas isporučena biti kompletirane dijagnostičko-terapijske procedure koje moderna kardiologija poznaje i proširene mogućnosti pružanja usluga svim građanima Republike Srpske i regiona.

Sveta gora, Hilandar

Članovi društva ILCO

Dugogodišnju želju da posetimo Svetu goru i Hilandar, nas sedam članova Društva ILCO Srbije i Republike Srpske, realizovali smo u vremenu od 10-14. aprila. Vodič nam je bio naš novi član sa izvedenom kolostomom Dragan Bosnić kojme je ovo 28. putešestvije . Na put smo krenuli na Veliki petak, 10. aprila, i isti dan obišli u Solunu vojničko groblje – Zejtinlik, gde je sahranjeno 8000 srpskih vojnika. Imali smo čast da nas primi čika Đorđe Mihajlović, čiji su deda solunac i otac Đorđe pre njega bili čuvari groblja od osnivanja 1936. god. Obišli smo i crkvu Svetog Dimitrija, zaštitnika Soluna. Zadovoljstvo i čast je veća i što smo u najvećem pravoslavnom svetilištu boravili baš na dan Isusovog vaskrsenja. U toku trodnevnog boravka na Svetoj gori konačili smo jednu noć na Hilandaru, jednu u grčkom manastiru Skit i poslednju u bugarskom Zografu. U povratku smo bili u poseti manastiru Kakovo koji pripada pravoslavnom Hilandaru. Bilo je veličanstveno. Peti dan vratili smo se u Beograd, odnosno Banjaluku, puni utisaka koje ćemo preprčavati našim članovima, rodbini i prijateljima. Pripremio: Dragan Trivun, predsjednik Društva ILCO Republike Srpske

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Međumozak

Aforizmi Potrebno je osavremeniti dijagnostiku da bi se u nama vidjelo što više zdravlja. *** I šipak bi jaukao kada bi, umjesto onoliko košpica, imao bolesnike u sebi kao bolnica. *** Kolika bi tek gužva bila u bolnicama da je sav narod zdravstveno osiguran! *** Lakše visoki rukovodioci, zbog male bolesti, odu u inostranstvo na liječenje nego obični ljudi zbog velike u lokalnu bolnicu. *** Dobro je što svagdje gradimo i opremamo bolnice, ali dok mi to završimo pomrije narod od gladi. *** Ne znam šta se otvaralo u bolnici, ali sam vidio makaze i presijecala se vrpca – pupčana. *** Help mi! Porodični ljekar otišao u Kuvajt i odveo samo svoju porodicu. *** I danas bi bio dobar ručak u bolnici, ali smo novac morali dati za otplatu rate kredita. *** Neki se preopterećuju bolestima. Zašto umobolni kad je mogao da bude ili lud ili samo bolestan. *** Bio sam dobrovoljni davalac krvi. Ščepaše me pa kažu: Biraj da ti pustimo svu krv ili da daš dobrovoljno litru. *** U bolnicu su me primili bez traženja veze ili podmićivanja, pa kao da me nisu primili. *** Lako je danas biti ljekar. Sve manje je onih kojima moraš da zabraniš da mnogo jedu. *** Uvijek doktorima skidam kapu. Poderana mi, pa me je sramota. *** Ma kakva beba da se rodi u porodilištu, ljepša je od svih onih oko nje. *** Ne plašite se, socijalno brine o vašem zdravlju. Čim sebi podijele plate, na redu su osiguranici. *** Poslanici tri puta izlaze iz sale dok hirurzi izađu samo jednom. *** Bez obzira na to što se i ukakio i plakao, nisu ga smjestili u porodiliše već u starački dom.

Priroda je sve predvidjela. I kad nas je stvarala, znala je da ćemo se mučiti između sebe. Nije mi jasno zašto izabra i mene za mučenika, kad sam mogao da budem mučitelj (bilo kakvo radno mjesto u administraciji bolje je nego dobro u proizvodnji kojoj dobro ne ide). Pisao sam ja molbe i tražio veze, ali sve ostade bez veze. Molbe se više ne čitaju, a veze su pokidane i stvorene neke tajne, nedostupne narodu. Tako sam se pomirio i danas mirno nosam transparente, izražavajući svoj nemir. Ali, prirodi odajem priznanje, ako ni zbog čega drugog, a ono zbog njenog prirodnog držanja. I ona je, mučenica, imala dosta glavobolja. Stvorila je ljudima veliki mozak, a oni ga ne upotrebljavaju, jer na Evropskom tržištu nemaju potrebe za njim. Tako nam u glavi zauzima prostor koji smo mogli koristiti za neke nama dostupne mahinacije, a ne da zbog velikog mozga imamo velike glavobolje i gutamo skupe lijekove. Htjela je ona da se spasi svojih pogrešnih poteza pa je dodala mali mozak, kičmenu i produženu moždinu, sve bez velikog razloga. Ali, tu je priroda, sasvim prirodno, nabasala na grumen dragog kamenčića i stvorila nam Međumozak! Upravo taj momenat izučavam za doktorsku disertaciju, jer sam sto odsto ubijeđen da je tu prste umiješao Anđeo čuvar, zaštitnik i brižnih svih visokih rukovodilaca, poslanika i nekih odbornika. Sumnja se da su ga finansirali ‘’bizmismeni’’ sumnjivog bogatstva, ali to će se sve razraditi u naučnom radu, jer smo mi na sve naučili i kad je u pitanju rad i nerad. No, vratimo se na dar prirode koji smo dobili, možda i nezasluženo, ali smo dobili. Taj Međumozak imaju svi ali, opet, kao i veliki mozak, svi ga ne koriste. Anđeo zaštitnik visokopretplaćenih mozgonja ga je uturio samo njima. Sada vidim da je priroda dobro uradila. Šta bi se dobilo da sam ja počeo da ga koristim. Ništa, ionako sam u raskoraku sa svim i svačim. Rukovodioci hodaju ovom zemljom (mislim kad izađu iz automobila ili aviona) i gledaju sirotinju. Možda se ponekad i rastuže, ali sirotinju boli stomak od gladi pa joj nije ni do čega. Oni, rukovodioci, jadnici nekako otrpe našu muku i odlaze, recimo, u – Skupštinu. Tu, osim laptopa, zbog tv. snimanja, uključuju i Međumozak. Međumozak briše sirotinju, odstrani jaukanje i plač, uglanca stanje i oni opale s nivoa švajcarskog standarda. Tu, pljujući jedni na druge, opravdavaju visoki standard.

Šale Pacijent moli doktora da ga ne stavlja na dijetu. - Jer, ja sam na dijeti od kada sam otišao u penziju. ---Komšinica pita snahu kako joj je svekrva. - Čujem da su je vratili iz bolnice, kako se osjeća? - Ne znam kako se osjeća, ali ne jauče. Sahrana je tek sutra – odgovori snaha. ---Pita doktor jednog opozicionara na šta se žali. - Na sve. Ništa ne rade kako valja, vode nas u propast.. ------Operisala žena žuč pa pita doktora šta smije da jede. Doktor reče da smije sve, i jaja i meso, sve. - E, nemam mesa – reče žena tužno. ---Polazi starica u bolnicu i govori djedu: - Ja idem u bolnicu, a ti nemoj da dovodiš tuđe

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

žene u našu kuću. - Ti si stvarno za bolnicu samo ne znam da li ideš u onu živčanu – odgovori djed. ---- Kako ti kuva snaha? - Odlično, svakog dana za doručak, ručak i večeru imamo jezika. ---Žali se pacijent ljekaru: - Sve je pošlo kako ne valja. Prvo sam počeo da preskačem seks, onda obroke, a sada mi i srce preskače. ---Vratio se topli brat iz bolnice i hvali se: - Sve je ispalo bolje nego što sam se nadao! U bolnici gužva pa po dvojica u jednom krevetu! ---Pita medicinska sestra mlađeg bolesnika: - Hoćete li večeras ribu? - Koliko ima godina? – upita ovaj, prije nego će se opredijeliti. ---Došao bogataš u bolnicu i bira sobu. Kad je čuo gdje je najveća gužva, ubaci se tamo. Sutradan pita bolesnika do sebe zašto je ovdje najveća gužva, ovaj reče: - Osim što su sobe okrenute prema suncu, odavde je najbliža mrtvačnica, a ni obdukciona sala nije daleko... ---Poslije operacije, doktor reče pacijentu da mu je izvadio pola metra crijeva. - Možete li, doktore, da izvadite još pola metra pa da to bude umjesto participacije? ---Žena u godinama došla na ginekologiju da se porodi. Babica hvatala muštuluk: - Meni muštuluk, eno ti sina. Kad ova reče da će je častiti, babica dodade: Čeka na ulazu da vidi kako si. ---Babica govori porodilji:. - Vaša beba je lijepa. Hoćete li da je upišem za izbor najljepše bebe ove nedjelje, sigurno će pobijediti. - Nemojte, babice, moj muž je ružan kao lopov. ---Dvojica razgovaraju i jedan pita kako da dobije mjesto u bolnici. - Jednostavno, uzmeš uputnicu od svoga ljekara i pravo u bolnicu. - Eh, neću ja tako, ja bih htio preko veze. ---- Doktore, koliko ta operacija traje? - Jeste li mislili koliko operacija staje? ---Dočekuje sverkva snahu iz bolnice: - Neka si ti meni doššla. Ja riječ nisam progovorila od kada si otišla u bolnicu. Nemam s kim da se svađam.

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 21. 6. 2015 - 23. 8. 2015.

Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE boravi u sazviježđu znaka RAK od 21.6 - 22.7, a u sazviježđu znaka LAV od 23.7 - 23.8. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak, počevši od znaka Djevica do znaka Strijelac. MERKUR je u direktnom kretanju cijeli period, počev od znaka Blizanci do 8. jula, potom Raka do 23. jula, Lava do 7. avgusta i Djevice do 27. avgusta. VENERA, čije je prosječno kretanje kroz znak oko 20 dana, nakon dvije godine ponovo ima duže zadržavanje u znaku, ovog puta Lava. Od 6. juna do 18. jula ima direktno kretanje u Lavu te nakratko ulazi u znak Djevica u periodu od 19-31. jula. Retrogradno kretanje započinje od 25. jula u znaku Djevica koje nastavlja u znaku Lav sve do 6. septembra. MARS 25. juna ulazi u sazviježđe znaka Rak, a od 8. avgusta u sazviježđe Lava. JUPITER u se kreće direktno i nakon godinu dana izlazi iz znaka Lav i seli se u znak Djevica od 11. avgusta. SATURN ima povratak iz znaka Strijelac u Škorpiju od 15. juna, gdje ostaje naredna tri mjeseca. Retrogradno se kreće do 2. avgusta, a direktno kretanje počinje sa 28. Stepena znaka Škorpija. URAN je u znaku Ovan i u direktnom kretanju do 26. jula, a retrogradno kretanje za-počinje sa 20. stepena. NEPTUN u znaku Ribe ima retrogan hod cijeli period, započet 12. juna, sa 9. stepena. PLUTON u znaku Jarac se kreće retrogradno od 14-13. stepena. Želim SREĆAN ROĐENDAN svima vama koji ste rođeni u znacima Rak i Lav. Venera u znaku Lav boravi oko četiri mjeseca i svojim prisustvom ovdje doprinosi jačem izražavanju čulnosti, strasti, erotike, zavođenja. Razvija potrebu uživanja u raskoši i ljepoti, lijepim umjetnostima, glumi, muzici, potrebu za ukrašavanjem, nakitom, a u pogledu hrane, uživanje u slatkišima svake vrste. Omogućava javne nastupe pa, ukoliko vaš horoskop ima potencijal, eto prilike da se predstavite javnosti. Jupiter 11.8. prelazi u sazviježđe znaka Djevica, nudeći im svoj optimizam, vjeru, putovanja i mogućnost uvećanja materije. Dok je u znaku Lav omogućavao dobitke od pozicije, u djevici će omogućiti od rada. Saturn se nakratko vraća u sazviježđe Škorpije, prije konačnog ulaska u znak Strijelac, da nam ponovi lekciju za pamćenje, da samo veliki intenzitet strasti i snaga upornosti vode do ostvarenja cilja.

OVAN 20. 3 - 20. 4

Od 24.juna vladar vašeg znaka, planeta Mars, će ući u znak Rak, znak svog pada, odnosno sazviježđa koje ne podržava visok nivo energije i borbenosti koja vam prirodno pripada. Ko zna zašto je to dobro. Možda ste u posljednje vrijeme previše rasipali energiju pa je vrijeme za predah. Trenutak kada treba da pogledate u svoje emocije i vidite kuda vas vode, možda i suočavanje sa nekim neuspjehom ili zidom kroz koji se ne može, pa vas spoznaja dovede do realnosti i prihvatanja onoga što je u ovom trenutku jedino moguće i za vas najbolje rješenje. Strpljenje je ključno. Tokom jula mnogi će se zaljubiti, sanjati, voljeti. Od avgusta vraća se snaga, energija i volja. Kontrolišite impulsivnost. Poslovni i zdravstveni segment dobijaju podršku Jupitera i sasvim je sigurno da je ovo ljeto na vašoj strani.

BIK 21. 4 - 20. 5

Venera, vaš vladar, od 5. juna nalazi se u znaku Lav u kojem ostaje više od četiri mjeseca. Otvara se cijeli spektar mogućnosti koje će individualni potencijali definisati. Ukoliko ste planirali neki privatni biznis, pravi je trenutak za akciju. Moguće je ostvariti ne samo jednu promjenu, ali prije svega potrebno je da promijenite odnos prema sebi kao i prema drugima. Tokom avgusta Jupiter seli u vaše prirodno polje ljubavi, djece, scene te vam se na duži period otvaraju mogućnosti da budete zadovoljni i uspješni. Važno je da ćete se dobro osjećati, zadovoljni promjenama koje ulaze u vaš život i odnosima koje gradite. Moguće su povrede u moru. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Merkur ovog ljeta ima direktno kretanje kroz četiri znaka, namećući mnoštvo različitih interesovanja u kratkom vremenskom periodu. Tokom jula bavite se onim što vama čini zadovoljstvo, a pri tom možete i profitirati. Sposobni ste svugdje stići i sve postići, što vas čini zadovoljnim. I finansijske brige nestaju, jer ste sposobni sklopiti tajne dogovore u vlastitu korist. Možda nećete imati dovoljno odmora kako biste sve postigli, ali to je mala cijena za ukupno zadovoljstvo. Tokom avgusta moguća su brojna dešavanja u vašem okruženju, naglašene su mogućnosti brojnih komunikacija, kraćih putovanja, a vi ste „komandant parade“ i usmjeravate događaje. Od avgusta Jupiter donosi vrijeme za kupovinu stambenog prostora, dobijanja naslijeđa, povratak u domovinu i slično, zavisno od vašeg ličnog horoskopa.

126

RAK - 21. 6 - 22. 7. Tokom jula možete osjećati pritisak pod uticajem Marsa u vašem znaku. Možda ćete biti napeti zbog brojnosti obaveza i odluka koje morate donijeti, nezadovoljni što vam možda kvare period godine u kojem želite vrijeme provesti na plaži i kupanju u moru. Okolnosti diktiraju ritam izvršavanja obaveza i opuštanja. Tokom avgusta, kada planete u tranzitu borave u vašem polju finansija, nude se mogućnosti zarade. Da li je prioritet zarada ili odmor, moraćete sami odlučiti. Ako vam se neke poslovne prilike ne čine interesantnim, razmislite dobro prije nego što odustanete, jer je uspjeh izgledan. LAV - 23. 7 - 23. 8. U vašem znaku Venera boravi od juna do oktobra i budi u vama ljubav, želju za dopadanjem, postajete ljepši i atraktivniji, raspoloženi za druženje i uživanje. Neumjerenost i pretjerivanje mogu trajati do 11. avgusta, kada Jupiter napušta vaš znak nakon godinu dana i prelazi u znak Djevica, vaše polje novca. Ukoliko želite da osigurate u budućnosti stabilne finansije potrebna su poslovna ulaganja. Sa Marsom u vašem znaku, tokom avgusta koliko god zaradite bićete skloni da sve potrošite. Energija vam je na zavidnom nivou i uživajte u ovom periodu kada su vam zvijezde naklonjene u brojnim prilikama. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Merkur u julu boravi u znaku Rak zajedno sa Suncem i Marsom i pravo je vrijeme da svoju emocionalnu inteligenciju pustite da leti na krilima mašte, da budni sanjate, ali i da svojim umijećem praktično i racionalno preduzimate korake koji vode do promjena i poboljšanja. Druženje sa inteligentnim prijateljima može obezbijediti nove ideje. Tokom jula bitno je strpljenje i očuvanje stabilnosti. Najznačajnija promjena počinje od avgusta ulaskom Jupitera u vaš znak, kada vam se otvaraju mogućnosti za preporod, a brzina promjena zavisiće od individualnih aspekata. S Merkurom u svom znaku od 7 - 27. avgusta vaša sposobnost dubokih analiza i sagledavanja stvari jakom logikom vodiće vas ka rješenjima koja su najpovoljnija za vaš ekonomski status. Uspjeh kuca na vaša vrata, a kada ćete ih otvoriti na vama je. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Tokom jula vaše Sunce biće obasjano povoljnim aspektima tranzitnih planeta iz znaka Lav i stimulisaće brojna očekivanja koja pružaju radost i zadovoljstvo. Vrijeme je za ljubav. Ako ste slobodni možete se zaljubiti, ako ste u vezi možete se odlučiti za brak, a ako ste trenutno nezadovoljni emotivnim životom sa bračnim partnerom dobijate priliku da učinite promjene koje će ispuniti vaša očekivanja. Zajedničko putovanje može se pokazati kao odličan izbor. Tokom avgusta na poslovnom planu možete biti uspješni, a ako ste na prekretnici možete biti uspješni u potrazi za poslom ili započinjanju vlastitog posla. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Vaš vladar Mars tokom jula boravi u znaku Rak i pravo je vrijeme da sebi dozvolite trenutke slabosti. Ne morate uvijek biti rijeka koja krči put kroz sve

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić

E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036

prepreke. Budite malo rijeka koja sigurno i mirno teče kroz ravnicu, svjesna svoje snage. Napeti aspekt oba vladara, uz izazov Urana, može nakratko, sredinom mjeseca, ograničiti neke mogućnosti, ali i otvoriti drugačije vidike. Od 8. avgusta kada se Mars preseli u znak Lav, snaga se vraća a uz nju i ambicija. Ako želite poslovne promjene, one su moguće. Ako želite započeti novu vezu i ona je moguća. Uživajte ovog ljeta u izazovima i prilikama koje su pred vama. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Saturn se 15. juna vratio u znak Škorpija. Tokom naredna tri mjeseca imaćete utisak olakšanja. Radost će uvećati druženje Jupitera, vašeg vladara, sa Venerom u znaku Lav koji će uticati na povećanje raspoloženja i aktivnosti tokom ljetnih mjeseci. Ako i dođe do nekih nesuglasica s partnerom, nesporazume ćete izgladiti ubrzo, tokom avgusta. Kada Jupiter promijeni okruženje ulaskom u znak Djevica, povećanje svakodnevnih obaveza će porasti, kao i povećanje odgovornosti, što će donekle ograničiti vašu potrebu za slobodom. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Vaš vladar Saturn tokom ljetnih mjeseci boravi u znaku Škorpija, provocirajući donošenje nekih važnih odluka za budućnost. Tokom jula naglašen je segment partnerstva, boravkom Sunca, Marsa i Merkura, kao i značaj zajednice. Kruti stavovi i svjesnost samo sopstvenih potreba mogu biti barijera za prevazilaženje nerazumijevanja sa partnerom. Pronađite zajednički interes i nastojte uvažiti ličnost partnera kako biste pronašli put do zajedničke budućnosti. Avgust donosi bolje raspoloženje, a planetarne konstelacije, koje grade harmonične aspekte prema vašem znaku, ponudiće odgovarajuća rješenja. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Tokom jula naglašeno je vaše polje partnerstva boravkom planeta u znaku Lav, što utiče na pojačanu dinamiku u emotivnom životu. U stabilnim vezama biće više različitih dešavanja, a od vas će se tražiti da podržite partnera i njegove aktivnosti. Da li ćete se pri tom morati odreći dijela sopstvenih aktivnosti, zavisi od individualnih aspekata. U avgustu promjena pozicije Jupitera može ukazati da je partnerov izbor dobar i za vas. Slobodni, rođeni u znaku Vodolija, ovog ljeta mogu sresti svoju ljubav. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Od juna do oktobra Venera u vašem polju posla i zdravlja svojim dugotrajnim boravkom omogućava radost, sreću i zadovoljstvo.Tokom jula uživajte u svakodnevici. Osvojene poslovne pozicije tokom ljeta uspješno održavajte. Možete očekivati povećanje prihoda, a moguć je poslovni dogovor i saradnja sa inostranstvom. Tokom avgusta Jupiter mijenja znak i partnerstva postaju prioritet. Promjene koje slijede nekima će preusmjeriti život, u vašu korist. Veliki koraci su pred vama. Sumnje će otpasti, a vjera pobjeđuje.

Partnerstvo sa turističkom agencijom ‘’Maistra’’

U prostorijama Agencije ‘’Unis//Tours’’ Banjaluka, 26. maja 2015. godine priređena je prezentacija turističke ponude jedne od najboljih turističkih agencija u Hrvatskoj – ‘’Maistra’’. Tema prezentacije bili su hoteli u Rovinju i Vrsaru, a prezentaciju je vodio ovlašteni predstavnik ‘’Maistre’’ gospodin Vlado Šestan. Prezentaciju su ispratili brojni mediji, a upriličen je i prigodan koktel za sve prisutne. Posebno je istaknuto da ‘’Maistra’’ i ‘’Unis//Tours’’ ulaze u strateško partnerstvo kako bi putnici iz Banjaluke imali na raspolaganju cjelokupnu ponudu ove hrvatske agencije po najboljim uslovima.

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

67 69

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net