Medici.com 72 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

ZFMR “Dr Miroslav Zotović”

Riječ urednika Ma kako gledali na svijet, mističnost svakog udaha i izdaha opredmećen je neuhvatljivošću saznanja u njegovoj krajnjoj formi i sadržaju, jer nisu sporna pitanja koja postavljamo, već su upitni odgovori. Eh taj život, prepun zagonetki, hiljade zašto, tek poneki zato..., i opet zagrizemo šaku i postavljamo nova pitanja. Zašto? Tragove otkrivamo u spektakularnim predstavama svakodnevice, pod pepelom očekivanja ih sumnjičavo pratimo, intuitivno vođeni prema kriku slobodnog uma, da bismo opravdali sebe u vječnom bitisanju dostojnog postojanja kratkotrajnog embrionskog sna vlastitog života. Upravo ga ovo čini zanimljivim, beskrajnim, posebnim i neizbježnim, na putu između rađanja i umiranja. Svako jutro čovjek ustaje bogatiji za jedan novi dan, jedno novo iskustvo, jednu novu istinu, makar bila i laž. Još jedna zima je pokucala na vrata, siva i hladna, beskompromisno, kao sjena ušetavši u etar događaja koje sami osmišljavamo i stvaramo. Zatečeni na pragu spajanja vremenskog kruga, pred kapijom Nove godine, sumirajući sebe, osvrćući se na svoja djela i preispitujući svoja iščekivanja. Istinski počinje pretpraznička euforija, ukrašene ulice predivnim svjetlima i bojama, prepuni izlozi radnji koje mame novčanike članova potrošačkog društva. Zima, iako hladna, u sebi inkorporiše kontrast onoga što istinski jeste, jer samo ona, zahvaljujući svojim sadržajnim talasima, može biti topla i stvoriti vrhunski ugođaj u srcu uživaoca. Toplo obučeni, dok hodamo kroz aleje svježine koja godi da bismo se poslije uvukli u svoje domove i trpezu obogatili kuvanom rakijom i vinom dok vatra pucketa i odjekuje u kaminu. Pašće i prvi snijeg i zabijeljeti prirodu u punom sjaju nježnim pahuljama. Niko se neće tako obradovati kao naša najmanja, najdivnija i najmilija stvorenja, naša djeca, naša žila kucavica. Da bismo im ugodili otići ćemo na planine i brda na sanjkanja i skijanja, uživajući punim plućima u zabavi. No prije toga, mi smo ponovo tu, na istom mjestu, sa istim ciljem, stojeći pred vatrom stvaranja u realizaciji našeg medija, 72. Broja časopisa ‘’Medici.com’’. Iza nas je veliki broj naučnostručnih skupova, gdje smo imali čast i zadovoljstvo upoznati nove ljude i pozdraviti stare poznanike iz oblasti medicine. Predstavljamo vam razgovor sa dr Goranom Talićem, liderom menadžera zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj, upoznajte prof. dr Andreasa Cukermana. U rubrici Zdravstvo Srbije donosimo bogat sadržaj iz Urgentnog centra KC Srbije. Nažalost, kao što to nerijetko biva, neočekivano i bez objašenjenja, jedan mladi život i u njemu još nerođen je prestao da kuca. Medicina Republike Srpske je doživjela bolno saznanje gubitkom člana ljekarske porodice, prije svega čovjeka, a zatim ljekara, kolegice i prijatelja, člana UB KC Republike Srpske, naše drage, mlade i lijepe dr SvjetlaneCece Dunjić. Opet se pitamo, zašto jedan mladi život koji je na svijet donio toliko novih života, mora da bude okončan na pragu vlastitog ostvarenja? Odgovor nemamo, samo pognut pogled, valjda je to sudbina, gorka i bolna. Neka počiva u miru Božjem, nikada je nećemo zaboraviti! Zato budimo veliki, budimo ljudi, opraštajmo i ne bacajmo klice mržnje, sadimo ljubav na svakom koraku, ne zaboravljajmo svoje najmilije i nemoćne. Sa iskrenom željom da nam svima u sljedećoj godini bude još bolje, ‘’Medici. com’’ vam želi srećnu i uspješnu Novu godinu. Vaš „Medici.com“ Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Sto godina u kontinuitetu

Intervju:

Prof. dr Andreas Cukerman

Vijesti iz UKC RS

Novosti iz UKC Tuzla

Drevna medicina

Predstavljamo vam:

Urgentni centar KCS

Prof. dr Vesna Dimitrijević-Srećković

Ishrana u trudnoći

Prof. dr Rajko Igić

Megaprojekat

Aleksandar S. Tomić, fizičar Istraživanja u detekciji karcinoma

Novi trendovi u prevenciji Dg i Th KVB

102

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat Jovana Pušac iz Banjaluke, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

73. broj izlazi u februaru 2016. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Svjetski dan borbe protiv moždanog udara

Prevencijom za dobro zdravlje

jekari i medicinsko osoblje Klinike za neurologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske zajedno sa Udruženjem neurologa RS obilježili su Svjetski dan borbe protiv moždanog udara besplatnim mjerenjem krvnog pritiska i šećera u krvi za sve zainteresovane građane na Trgu Krajine u Banjaluci 29.10.2015. godine. Podizanje svijesti i informisanje građana o značaju redovnih pregleda i mjerenja krvnog pritiska, šećera i masnoća u krvi te promjene životnih navika u značajnoj mjeri može da umanji rizik od moždanog udara. Takođe, osoblje je dijelilo flajere na kojima su informacije o znakovima i simptomima o nastanku moždanog udara. Svi zainteresovani građani su se ovom prilikom mogli informisati o načinu prevencije kako bi umanjili rizike od moždanog udara. Akciju je podržala i premijerka RS Željka Cvijanović, koja se takođe odlučila na pregled, ističući značaj preventivnog djelovanja za dobro zdravlje. “Zanemarujući simptome koje sam imala dugo vremena, prije dvije godine 8

sam završila u bolnici i bila životno ugrožena. Sada aparat kaže da je pritisak OK”, istakla je Cvijanovićeva. Profesor dr Vlado Đajić, šef Katedre za neurologiju Medicinskog fakulteta u Banjaluci i šef Odjeljenja za cerebrovaskularne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra RS, istakao je da je najbolji lijek za moždani udar dobra prevencija. “Ako se provede pravovremena prevencija, u narednom periodu doći će do značajnog smanjenja smrtnosti, ali i invalidnosti kao posljedice moždanog udara”, rekao je dr Bogdanić, ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Podaci s kojima raspolaže Klinika za neurologiju UKC RS pokazuju da su pacijenti koji su imali moždani udar u 80-90% imali povišen krvni pritisak, a 80% povišene masnoće u krvi. Prema

posljednjim podacima, svake godine od moždanog udara u Republici Srpskoj oboli novih 4.500 pacijenata. U Jedinici za moždani udar UKC RS primjenjuje se najsavremenija terapija koja liječi uzrok ishemijskog moždanog udara, koja za četiri puta povećava mogućnost dobrog konačnog ishoda, iako je prevencija najbolji način borbe protiv moždanog udara. Kroz ovakve akcije cilj je da se stanovništvu Republike Srpske skrene pažnja da se dobrom prevencijom, ukazivanjem na faktore rizika i pravovremenim pregledom krvnih sudova vrata i glave može u visokom procentu umanjiti mogućnost moždanog udara. Klinika za neurologiju UKC RS besplatnim pregledima i edukacijom građana osmu godinu u nizu je obilježila Svjetski dan borbe protiv moždanog udara.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

inistarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske organizovalo je 13. novembra 2015. godine okrugli sto na kojem su predavanja o kontroli dijabetesa u različitim oblastima, pored predstavnika Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, održali i predstavnici Ministarstva rada i boračko-invalidske zaštite, Ministarstva upra-

Multisektorski pristup

ve i lokalne samouprave, Ministarstva trgovine i turizma, Ministarstva prosvjete i kulture, kao i Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede. „Dijabetes tipa dva se može prevenirati uvođenjem pravilne ishrane i svakodnevne fizičke aktivnosti, smanjenjem stresa, prestankom pušenja te uključivanjem svih segmenata društva u skladu sa njihovim mogućnostima u ovaj proces. Razvijene zemlje, poput Finske i Amerike, provele su te programe prevencije i samo time su uspjeli postići smanjenje dijabetesa za 58 odsto», rekla je prof. dr Snježana Popović-Pejičić. Viši stručni saradnik za veterinarsku epidemiologiju u Ministarstvu poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Srpske Darko Despotović rekao je da se na prevenciju dijabetesa može uticati podsticajima u poljoprivredi i kroz razvoj i unapređenje djelatnosti koje se odnose na proizvodnju zdrave i manje kalorične hrane. Prema podacima Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, u 2014. godini u Republici Srpskoj je prijavljeno

ukupno 1160 novih slučajeva oboljelih od dijabetesa melitusa, dok je ukupan broj oboljelih iznosio 46 130. Svjetska zdravstvena organizacija i Međunarodna federacija za dijabetes procenjuju da je 2013. godine u svijetu od dijabetesa bolovalo 382 miliona ljudi, odnosno da je u svijetu u istoj godini 5,1 milion osoba umrlo od posljedica dijabetesa. Smatra se da će se broj oboljelih od dijabetesa do 2035. godine povećati za 55%, tačnije na 592 miliona ljudi. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske trenutno sprovodi Projekat “Diabetes mellitus 2015”, čiji je cilj da kroz analizu dosadašnjih aktivnosti u oblasti dijabetološke zaštite u Republici Srpskoj identifikuje okvir za dalje aktivnosti unapređenja prevencije i ranog otkrivanja dijabetesa, tretmana dijabetesa te multisektorskog pristupa u kontroli dijabetesa u Republici Srpskoj. Cijeneći značaj i rad udruženja građana u ovoj oblasti, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske kroz ovaj projekat pruža i podršku radu udruženja osoba oboljelih od dijabetesa u Republici Srpskoj.

Kontrola dijabetesa

Svjetski dan borbe protiv dijabetesa U banjalučkom parku „Petar Kočić“ obilježen je Svjetski dan borbe protiv dijabetesa. Za djecu oboljelu od dijabetesa i njihove roditelje organizovano je druženje s ciljem podizanja svijesti o značaju prevencije ovog oboljenja i usvajanja zdravih navika još u djetinjstvu. Okupljeni mališani i građani imali su priliku da izmjere faktore rizika za dijabetes, informišu se o sprečavanju bolesti i terapijama i zajednički upozore širu javnost da je ovo hronično oboljenje veoma zastupljeno. Djeci oboljeloj od dijabetesa fitnes trener pokazao je niz osnovnih vježbi koje mogu da primjenjuju i kod kuće i ukazao im na važnost bavljenja fizičkom aktivnošću. Promjena stila života, povećanje fizičke aktivnosti, načina ishrane, kao i redovna kontrola određenih riziko faktora može preventivno da utiču na pojavu dijabetesa ili da uspore razvoj teških komplikacija. N.A.

Z D R A V S T V O

iše od trideset godina u Evropi se praktikuje procjena zdravstvenih tehnologija (Health Technology Assessment – HTA), koja je u funkciji donošenja odluka zasnovanih na dokazima. Šveđani su prvi u Evropi razvili ovaj metod, koji su ubrzo prihvatile i ostale razvijene evropske zemlje, a sve češće se o ovome govori i u regionu. Slovenački Zavod za zdravstveno osiguranje traži da procjena zdravstvenih tehnologija obavezno uđe u dugoročnu strategiju razvoja zdravstvenog sistema, Hrvati već rade procjene, Srbija je to unijela u svoj zakon o zdravstvenoj zaštiti. Kod nas, nažalost, za ovu aktivnost još nije stvoren ni pravni osnov, mada neke procedure imaju elemente HTA. Razvijanju i širenju metoda procjene zdravstvenih tehnologija doprinosi sve veći jaz između novca kojim raspolaže država i sve većih zdravstvenih potreba, uključujući i rastuću ponudu novih tehnologija. Ovaj metod, zapravo, doprinosi racionalnom trošenju novca na ono što je neophodno, kvalitetno i efikasno i to ne bilo kako, već na osnovu naučnih činjenica i zato HTA predstavlja vezu između nauke, odnosno rezultata naučnih istraživanja, i njihove primjene u zdravstvenom sistemu. Sam pojam zdravstvena tehnologija je veoma širok i obuhvata lijekove, biološke preparate (npr. vakcine, krvne produkte i dr.), opremu i sanitetski materijal, aparate, medicinske procedure, sisteme podrške (npr. kliničke laboratorije, informacioni sistem), organizacione i upravljačke strukture (npr. program prevencije bolesti, program imunizacije, sistem osiguranja zdravstvene zaštite). Procjena zdravstvenih tehnologija predstavlja poređenje novih ili već postojećih zdravstvenih tehnologija s tehnologijom koja se primjenjuje u praksi ili se smatra najboljom mogućom, odnosno ‘’zlatnim standardom’’. Procjena se vrši multidisciplinarno, tako da objedinjuje načela medicine zasnovane na dokazima (Evidence Based Medicine, EBM ) i ekonomske procjene (Cost-Effectiveness Analysis, CEA i Cost-Utility Analysis, CUA), uz etička, pravna, socijalna i organizaciona načela. Metodu procjene zdravstvenih tehnologija svojstveni su još i stručnost, nepristrasnost, objektivnost i transparentnost. 10

Procjena zdravstvenih tehnologija

Odluke zasnovane na dokazima

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za planiranje, analiziranje i razvoj zdravstvenog osiguranja

Svrha procjene zdravstvene tehnologije je davanje preporuke za donošenje odluke o opravdanosti primjene nove tehnologije ili zamjene postojeće. Preporuka je rezultat obimne analize koja obuhvata opis zdravstvenog problema i nove zdravstvene tehnologije kojom bi taj problem trebalo da bude riješen ili ublažen, uporedne podatke, podatke o kliničkoj efikasnosti, bezbjednosti, troškovima, ekonomsku evaluaciju, etička, pravna i socijalna načela. Preporuka se, dakle, zasniva na relevantnim činjenicama do kojih se dođe analizom podataka i informacija iz svih dostupnih izvora, poput kompjuterske baze objavljene literature, kliničkih i administrativnih podataka, štampanih izvora, izvještaja istraživačkih instituta, listi referenci dostupnih studija i analiza.

živog novca obezbijedi najbolji kvalitet i dostupnost zdravstvene usluge. Kako to izgleda u praksi, pokazaćemo na nekoliko primjera iz Hrvatske i Srbije, te na primjeru Velike Britanije u kojoj se rade najkompleksnije HTA. U Hrvatskoj se procjena zdravstvenih tehnologija radi u okviru agencije za kvalitet u kojoj za to postoji posebna služba (http://www.aaz.hr/index.php). Agencija je član međunarodnog stručnog društva za procjenu zdravstvenih tehnologija (HTAI), a Hrvatska je uključena i u veliki evropski projekat za procjenu zdravstvenih tehnologija ‘’EUnetHTA Joint Action’’ (http://www.eunethta.eu /Public/About_ EUnetHTA/ Organisation2/Members/. Od 2009. godine, kada je osnovana, Agencija je uradila petnaestak procjena koje

Glavni korisnici procjena zdravstvenih tehnologija su ministarstva zdravlja, fondovi zdravstvenog osiguranja i zdravstvene ustanove, odnosno svi donosioci odluka u zdravstvenom sistemu. Ministarstvima zdravlja, na primjer, ove procjene su polazište za donošenje odluka o kapitalnim investicijama, ili kod davanja dozvola za primjenu novih tehnologija, fondovima za stavljanje novih lijekova ili medicinskih sredstava na liste koje finansiraju, rukovodnim strukturama zdravstvenih ustanova za donošenje konkretnih odluka koje doprinose povećanju efikasnosti, ljekarima za odabir najbolje i najisplativije terapije. Krajnji korisnici su pacijenti, s obzirom na to da je glavni cilj da se u okviru raspolo-

su dostupne i na hrvatskom i na engleskom jeziku. Jedna od procjena se odnosila na radioterapiju tumora česticama (snopom protona, ugljenikovih iona, iona helijuma ili drugim česticama), kojom je trebalo dokazati da li bi bilo isplativo da se u Hrvatskoj investira u izgradnju takvog zdravstvenog objekta. Na osnovu opsežne analize, koja je dostupna na internet stranici Agencije, preporučeno je da u Hrvatskoj ne bi trebalo da se gradi centar za radioterapiju česticama jer je dokazano da izgradnja takvog centra nije troškovno efikasna zbog malog broja pacijenata s malignom bolešću koji imaju jasnu indikaciju za takvu vrstu liječenja i izrazito visokih troškova izgradnje i opremanja takvog centra (oko 150 miliona

Z D R A V S T V O

funti). Procjena je, naime, pokazala da je isplativije takve pacijente upućivati na liječenje u inostranstvo. Drugi primjer procjene zdravstvenih tehnologija, koja je urađena u Hrvatskoj na zahtjev jedne od bolnica, odnosi se na analizu uticaja upotrebe hirurških konaca obloženih triklosanom na infekcije hirurškog mjesta. U dokumentu Agencije za kvalitet, koji je takođe dostupan na njihovoj internet stranici, konstatovano je da dostupna literatura ne ukazuje na statistički značajne razlike u nastanku ozbiljnih neželjenih događaja, kao ni da nema najnovijih podataka o mogućem razvoju bakterijske rezistencije pri primjeni ove vrste konaca. Konstatovano je i to da dostupni podaci iz stručne literature ne ukazuju ni na statistički značajno poboljšanje života bolesnika kod kojih su primijenjeni hirurški konci obloženi triklosanom, kao i to da nisu pronađene kliničke smjernice zasnovane na dokazima o upotrebi ovih konaca u hirurškim zahvatima. U zaključku je navedeno da se na tržištu nalaze i konci obloženi klorheksidinom, ali da ni za njih nema objav-

ljenih kliničkih ispitivanja ili podataka da se rade kliničke studije. Procjena zdravstvenih tehnologija u Srbiji se radi u okviru ministarstva zdravlja i to tako što ministar imenuje stručnu komisiju koja vrši procjenu na osnovu zadatih smjernica i u propisanim rokovima. Smjernice podrazumijevaju da se procjena radi na osnovu naučnih dokaza i da se kod davanja mišljenja rukovodi novim tehnologijama koje se primjenjuju u visokorazvijenim zemljama i čija je naučna prihvatljivost potvrđena u medicinskoj praksi tih zemalja, uz potvrdu postojanja uslova da takva tehnologija bude primijenjena i u Srbiji. Na osnovu takvog mišljenja stručne komisije ministarstvo rješenjem izdaje dozvolu za korišćenje novih zdravstvenih tehnologija. Za primjer iz Srbije izabran je obrazac zahtjeva za uvođenje nove zdravstvene tehnologije, koga popunjavaju zdravstvene ustanove, bilo da traže uvođenje tehnologije koje uopšte nema u zdravstvenom sistemu Srbije, bilo da neka bolnica, na primjer, traži da joj se odobri uvođenje zdravstvene tehnologije

Procjena prosječne i relativne isplativosti korišćenja različitih statina u Velikoj Britaniji

koju već primjenjuju u nekoj drugoj bolnici. Primjera radi, kada neka zdravstvena ustanova zahtijeva uvođenje nove usluge, pored opštih podataka, ona u svom zahtjevu mora da navede literaturu, ukoliko postoje, i izvještaje o procjeni zdravstvenih tehnologija, koji nude dokaze da je nova usluga efektivnija u poređenju s alternativama ili postojećom praksom za određenu medicinsku indikaciju. Takođe, podnosilac zahtjeva mora da dostavi i dokaze o etičkim posljedicama i efektima primjene nove usluge i dokaze o posljedicama i efektima po bezbjednost pri pružanju nove usluge, kao i podatke o ekonomskim efektima uvođenja nove usluge. Sve podatke navedene u obrascu zahtjeva, stručna komisija provjerava i na bazi naučnih dokaza daje mišljenje o opravdanosti uvođenja nove usluge na osnovu čega ministarstvo zdravlja rješenjem izdaje dozvolu za korišćenje nove usluge ili odbija zahtjev zdravstvene ustanove. Na osnovu sadržaja spomenutog obrasca zahtjeva za uvođenje nove tehnologije, moguće je zaključiti da formalni uslovi poput prostora, opreme i kadra nisu u prvom planu kod davanja dozvole, odnosno podrazumijeva se da onaj ko traži dozvolu ispunjava formalne uslove, eventualno ovi podaci mogu biti korišćeni kod ekonomske procjene ukoliko je neophodna kupovina nove opreme ili dodatna edukacija kadra. Iz ovoga proizlazi da rješenje ministarstva zdravlja nije odgovor na pitanje da li neko ispunjava formalne uslove za pružanje nove usluge, već da li postoji medicinsko, ekonomsko i etičko opravdanje za davanje dozvole za pružanje nove usluge. Procjena zdravstvenih tehnologija u razvijenim zemljama mnogo je više od onoga što se trenutno radi u Hrvatskoj i Srbiji, jer imaju višegodišnje iskustvo, adekvatan stručni kadar, dobro opremljene laboratorije i, naravno, više novca. Kako se to radi u tim zemljama pokazaćemo na primjeru Velike Britanije i to na osnovu rezultata procjene prosječne i relativne isplativosti korišćenja različitih statina kod postizanja cilja da ukupni holesterol u krvi ima vrijednost (TC) < 5.0 mmol/L a da lipoprotein-holeste-

Generički naziv statina

Procenat pacijenata kod kojih je postignuta željena vrijednost TC

Procenat pacijenata kod kojih je postignuta željena vrijednost LDL-C

Prosječni trošak po pacijentu koji je postigao željenu vrijednost TC

Prosječni trošak po pacijentu koji je postigao željenu vrijednost LDL-C

rozuvastatin

99,66 %

99,94 %

368 £

365 £

atrovastatin

99,28 %

99,34 %

398 £

404 £

fluvastatin

68,57 %

43,92 %

342 £

352 £

pravastatin

47,90 %

44,21 %

487 £

493 £

simvastatin

92,81 %

94,93 %

453 £

457 £

Z D R A V S T V O

rol niske gustine ima vrijednost (LDL-C) < 3.0 mmol/L. Inače, statini zauzimaju centralno mjesto u okviru nacionalne službe za koronarnu bolest i na njih se godišnje troši preko 500 miliona funti, s godišnjim porastom troškova od skoro 30 odsto. Upravo visoki troškovi su nametnuli potrebu da se među raspoloživim statinima procijeni njihova isplativost. Razvijen je tzv. „model odluke” koji je omogućio da se utvrdi broj pacijenata koji su dostigli ciljani nivo holesterola i kako bi se ustanovili prateći troškovi tokom perioda od jedne godine. Analiza je pokazala da se najniži prosječni trošak po pacijentu koji je postigao željene vrijednosti TC i LDL-C, postiže primjenom fluvastatina, međutim, procenat pacijenata kod kojih su postignute željene vrijednosti TC-a i LDL-C primjenom ovog statina je rangiran na pretposljednje mjesto, što je znatno umanjilo efekat najnižeg prosječnog troška. S druge strane, za simvastatin je utvrđen visok procenat pacijenata kod kojih je postignut efekat smanjenja vrijednosti TC i LDL-C, međutim, isplativost ovog statina je umanjena višim prosječnim troškom po pacijentu u odnosu na većinu ostalih ispitivanih statina. Zaključak ove studije je da je najisplativiji statin rozuvastatin jer je dokazano da bi u okviru raspoloživog budžeta za lijekove više pacijenata postiglo željene vrijednosti holesterola koristeći rozuvastatin, nego bilo koji drugi statin koji je ispitivan. Usput, na listi lijekova koju finansira Fond zdravstvenog osiguranja RS, od pet statina za koje je rađena procjena u Velikoj Britaniji, nalaze se tri, rozuvastatin, atrovastatin i simvastatin. Prema podacima iz 2014. godine, ukupno je propisano oko 200 hiljada pakovanja statina za koje je Fond platio oko 1,17 miliona KM (50% od referentne cijene lijeka). Najviše je propisano atrovastatina (56,9%), simvastatina je propisano 23,5% od ukupne količine propisanih statina, dok je rozuvastatina propisano najmanje, 19,6%. Na osnovu ovih nekoliko konkretnih primjera procjene zdravstvenih tehnologija, moguće je razumjeti zašto se sve više insistira na ovom metodu. Nažalost, zbog brojnih specifičnosti nacionalnih zdravstvenih sistema, nije moguće jednostavno kopirati praksu neke zemlje u vezi s procjenom zdravstvenih tehnologija i zato je neophodno definisati jedinstvene smjernice i kriterijume za procjenu zdravstvenih tehnologija na nacionalnom nivou. U svakom slučaju, bez odluka zasnovanih na dokazima sve je teže upravljati kompleksnim sistemima poput zdravstvenog sistema. 12

Učešće FZO u multilateralnoj kompenzaciji

Kompenzovano 33,2 miliona KM

ond zdravstvenog osiguranja RS učestvovao je u sistemu multilateralne kompenzacije, a tom prilikom Fond je iskompenzovao obaveze i potraživanja u iznosu od 33,27 miliona KM. To je 94% ukupne sume koju je Fond prijavio u sistem multilateralne kompenzacije. Članom 5. Odluke o sprovođenju multilateralne kompenzacije i cesije definisano je da fondovi prijavljuju neos-

porene obaveze koje prema planiranom budžetu, odnosno Finansijskom planu Fonda, dospijevaju za plaćanje do 1. septembra 2015. godine. Prema tome, FZO RS je u skladu sa raspoloživim sredstvima po Finansijskom planu prijavio sve obaveze u sistem multilateralne kompenzacije, navedeno je u Sektoru za finansijki menadžment FZO. Prema odluci Vlade RS o organizovanju prve multilateralne kompenzacije, sva pravna lica iz Srpske koja imaju neizmirene obaveze dospjele za plaćanje do 1. septembra ove godine bila su obavezna da ih prijave za sprovođenje multilateralne kompenzacije. Obavezne multilateralne kompenzacije u RS biće sprovođene dva puta godišnje - u aprilu i oktobru.

Poslovni forum menadžera RS

Među panelistima i direktor FZO RS

entar za edukaciju „Pro Educa“ organizovao je sredinom prošlog mjeseca prvi poslovni forum menadžera Republike Srpske, a među panelistima koji su govorili na temu ‘’Izazovi za menadžment u javnom sektoru’’ bio je i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Darko Tomaš. Forum je organizovan s ciljem identifikacije konkretnih izazova s kojim se suočavaju firme i menadžeri u Republici Srpskoj, kao i prijedloga i mogućnosti

za prevazilaženje problema i obezbjeđenje uslova za dugoročnu održivost i kontinuirani rast i razvoj privrede. Održavanju Poslovnog foruma menadžera Republike Srpske prethodilo je prvo istraživanje o položaju i stavovima menadžera u RS s ciljem upoznavanja s aspektima i uslovima rada ljudi koji obavljaju upravljačke i menadžerske poslove u privatnim i javnim kompanijama, institucijama, organizacijama i nevladinom sektoru, a detaljni rezultati istraživanja su predstavljeni na Forumu. Poslovni forum menadžera okupio je više od 150 najuspješnijih menadžera najvažnijih javnih preduzeća, domaćih i međunarodnih privatnih kompanija, predstavnika institucija Republike Srpske, lokalnih zajednica, kao i stručne javnosti.

Z D R A V S T V O

Posjećenost nove internet stranice FZO-a

Veliko interesovanje za E servise E Lista lijekova koji se izdaju na recept

Na listi lijekovi novije generacije

a Listu lijekova koji se izdaju na recept Fonda zdravstvenog osiguranja RS uvršten je 21 lijek komercijalnih naziva i to za nervni sistem i povišeni krvni pritisak, a riječ je o lijekovima novije generacije koji su od 1. novembra dostupni osiguranicima. Na Listu A uvršten je lijek generičkog naziva ‘’olanzapin’’ koji će na Listi biti zastupljen sa 14 komercijalnih naziva, a ovaj lijek djeluje na nervni sistem, odnosno koristi se uglavnom kod šizofrenije. Na Listu B uvršteni su lijekovi novije generacije generičkih naziva ‘’irbesartan’’ i ‘’irbesartan sa hidrohlorotiazidom’’, koji će na Listi biti zastupljeni sa ukupno sedam komercijalnih naziva. Ovi lijekovi se koriste kod povišenog krvnog pritiska. Lijekovi novije generacije koji su uvršteni na Listu B umjesto starih predstavnika ove grupe lijekova (‘’losartana’’ i ‘’losartana sa hidrohlorotiazidom’’), između ostalog, imaju i nešto nižu cijenu te će i osiguranici za njih izdvajati manje novca, a procjena je i da će Fond na godišnjem nivou ostvariti uštedu od oko 114.000 KM na ovim lijekovima. Dakle, osiguranicima ljekari od novembra propisuju pomenute lijekove novije generacije za povišen krvni pritisak, umjesto dosadašnjih, jer je prema ocjeni

struke riječ o efikasnijim i djelotvornijim lijekovima. Kada je riječ o Listi A, pored uvođenja novih lijekova, i dalje je zadržana i ‘’stara’’ grupa lijekova za nervni sistem, s tim da novi lijekovi, takođe, imaju nešto nižu cijenu. Pored navedenih novina koje je usvojio Upravni odbor FZO RS, uz saglasnost Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS, sa Liste su povučeni određeni dozni oblici za pojedine lijekove, jer ih više u tim dozama nema na tržištu, ali su i dalje na Listi zastupljeni isti lijekovi samo u drugim dozama. Podsjećamo da za lijekove sa Liste A osiguranici plaćaju samo participaciju u iznosu od 10 odsto referentne cijene lijeka, ukoliko nisu po nekom osnovu oslobođeni plaćanja ove obaveze, dok za lijekove sa Liste B svi osiguranici plaćaju 50 odsto cijene lijeka. FZO RS je pripremio i informativni letak za osiguranike u kojem su pojašnjene novine na Listi lijekova, kako ne bi bilo zabune, a, takođe, osiguranici se u letku podsjećaju i na mogućnost promjene doktora do kraja godine. Informativni letak je dostavljen svim kancelarijama i poslovnicama putem kojih treba da se distribuira osiguranim licima, a dostupan je i na sajtu Fonda.

videntirano je više od 43.500 ulazaka na novu internet stranicu FZO RS u periodu od mjesec dana, a među najposjećenijima je bio E servis, gdje je zabilježeno 3.567 posjeta, dok je vijest o mogućnosti provjere osiguranja putem sajta pročitalo 2.285 korisnika. Nakon E servisa i vijesti, najposjećeniji su bili linkovi cjenovnici i šifarnici, zatim javne nabavke, obrasci i dr. Najviše posjetilaca je bilo iz BiH (90,94%), dok je bilo i posjeta iz Srbije, Njemačke, Hrvatske, Rusije, Crne Gore, Slovenije, Amerike te Austrije i drugih zemalja. Podsjećamo, novi sajt je pušten u upotrebu krajem septembra, a osigurana lica Fonda putem E servisa na internet stranici sada mogu da provjere svoj status osiguranja, tj. da li mogu da ovjere zdravstvenu knjižicu, kao i da provjere kada su i u kojoj zdravstvenoj ustanovi zakazani za magnetnu rezonancu ili kompjuterizovanu tomografiju. Takođe, sa sajta se može preuzeti i android aplikacija Fonda, a dostupni su i profili Fonda na društvenim mrežama - Fejsbuku i Tviteru. Nova stranica, pored modernijeg dizajna, omogućava korisnicima da na jednostavniji način saznaju sve o zdravstvenom osiguranju, pravima osiguranika i svim drugim značajnijim aktivnostima Fonda. Kao i do sada, na internet stranici su dostupne sve najznačajnije informacije iz obaveznog zdravstvenog osiguranja, a, između ostalog, sada je dostupan sadržaj i na engleskom jeziku i dr.

Z D R A V S T V O

Sastanak sa Organizacijom amputiraca RS

Procedure bi trebalo još pojednostaviti

irektor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Darko Tomaš održao je sastanak sa predstavnicima Organizacije amputiraca UDAS Republike Srpske na kojem je dogovoreno da će Fond uvažiti sve realne zahtjeve i prijedloge UDAS-a u vezi sa pojednostavljenjem procedura ostvarivanja prava na ortopedska pomagala. Naime, predstavnici UDAS-a su na sastanku istakli da su za amputirce suviše komplikovane pojedine procedure te da ih je neophodno pojednostaviti. Direktor Fonda je istakao da je FZO i ranije, na inicijativu ovog i drugih udruženja, već u više navrata pojednostavljivao procedure ostvarivanja prava i izrazio je spremnost da se sa tom praksom nastavi i ubuduće. ‘’Naći ćemo način da dodatno pojednostavimo procedure, jer smo svjesni da naročito osobama sa invaliditetom nije jednostavno ići od jedne do druge ustanove kako bi ostvarili neko pravo. Zbog toga ćemo nastojati da administraciju svedemo na minimum’’, istakao je Tomaš. On je dodao da su Fond i Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS spremni da realizuju i druge aktivnosti u okviru svojih nadležnosti, koje će doprinijeti poboljšanju položaja osoba sa amputacijama. Željko Volaš, predsjednik Organizacije amputiraca UDAS, istakao je da ova organizacija ima dugogodišnju dobru saradnju sa Fondom. ‘’Znamo da u Fondu 14

postoji dobra volja, zbog čega i želimo da radimo zajedno kako bismo, prije svega, postigli još bolji kvalitet pomagala, a za istu cijenu’’, naveo je Volaš. Kada je riječ o kvalitetu pomagala, predstavnici Fonda su podsjetili da svi isporučioci pomagala sa kojima FZO ima ugovor moraju da imaju rješenje Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS i da ispunjavaju neophodne kriterijume u vezi sa standardima kvaliteta pomagala. Međutim, zbog prigovora na kvalitet, Fond će pojačati kontrole i razgovarati sa isporučiocima o mogućnostima poboljšanja kvaliteta pomagala. Takođe, predstavnici UDAS-a su pozvani da dostave Fondu informacije o spornom kvalitetu pomagala, kako bi organizovali ciljane kontrole. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS i Fond zdravstvenog osiguranja RS će i ubuduće, kao i do sada, osluškivati potrebe i probleme sa kojima se suočavaju osiguranici prilikom ostvarivanja prava iz zdravstvenog osiguranja, a kako bi zajedno sa predstavnicima pacijenata dodatno unapređivali zdravstveni sistem, prvenstveno kvalitet i dostupnost zdravstvene zaštite.

Z D R A V S T V O

ada bismo u mnogim oblastima Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ društvenog života u opravdanoj mjeri bili posvećeni običajima, koristeći usvojena stručna znanja, nastavljajući graditi zidove progresa na temeljima tradicije, vjerovatno bismo imali više osvojenih ciljeva, a samim tim i osnova za ponos. Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ u Banjaluci posljednjih godina doživio je zavidan preporod, kadrovsku svježinu i tehnološko unapređenje, zbog čega je Pripremio: Bojan Broćilović u mnogočemu postao poseban i autentičan u cijelom regionu. Za ovakav status i položaj, kojim se može iskazati ponos, moguće je zahvaliPrim. dr Goran Talić je rođen u Banjaluci ti samo snazi, volji i veličini operativnog 8.1.1959. godine, gdje je završio gimnaziju i diplomirao na Medicinskom fakultetu 1985. tima i svih saradnika kako zaposlenih, godine. tako i eksternih, a uz pomoć i maksiSpecijalizaciju iz ortopedije sa traumatologijom malnu podršku čovjeka koji sigurno i završio je u Beogradu na Institutu za ortopedsku hirurgiju „Banjica“ 1995. godine čvrsto drži kormilo kojim upravlja ZaMinistar zdravlja i socijalne zaštite Republike vodom, prim. dr. Gorana Talića. Srpske dodijelio mu je naziv primarijus 3.5.2004. Specijalista u svojoj oblasti, ortopedOd 1991. godine zaposlen je u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav traumatolog, oličenje je skromnosti, brZotović“ Banjaluka, ustanovi čiji direktor postaje zog reagovanja i operativnosti, svjedok 2003. godine i koja po njegovim vodstvom razvoja, progresa i cjelokupnog razvoja doživljava preporod. O kvalitetima dr Gorana Talića svjedoče brojni Zavoda za rehabilitaciju unazad 30 goljudi u zajednici, napredak ustanove koju dina. Naime, njegova veza sa Zavodom vodi, ali i brojna priznanja koja mu dodjeljuje datira još iz djetinjstva, kada je kao djezajednica, među kojima su: Plaketa Grada Banjaluka dodijeljena kao najuspješnijem čak dolazio u prostor i okruženje Zavomenadžeru u oblasti zdravstva, za doprinos da, okupljajući se sa svojim vršnjacima i postignute rezultate u razvoju Zavoda za na obližnjem igralištu, da bi zatim kroz fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ 19.4.2011. godine; nekoliko godina počeo dolaziti na radno Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne mjesto svoje majke koja je bila zaposlena crkve dodijelio je dr Goranu Taliću viskoko u Zavodu za rehabilitaciju. Na taj način, odlikovanje orden svetog Save 10.3.2009. godine. kroz posmatranje, posvećenost i učenje, Odluka o dodjeli priznanja plakete opštine stvorena je neraskidiva spona koja je u Laktaši za izuzetno humana djela i doprinos mnogočemu odredila sudbinu i profesiorazvoju zdravstvene zaštite na području opštine Laktaši (16.4.2009.) nalni put dr Gorana Talića. Od dana kada je počeo da radi u Zavodu 1991. godine, bilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ kreće ustanova. U proljeće 1959. Centar je posam kaže da je nastavio samo ono što stazam progresa i modernog razvoja. sjetila delegacija Svjetske zdravstvene je već bilo započeto, slijedeći tradiciju i organizacije a dr Frank Staffort, ekspert uvriježeni kodeks funkcionisanja i odnoSZO, u svom izvještaju navodi: „Centar Istorijat sa sa pacijentima, koji je uvijek davao Kada govorimo Zavodu za fizikal- za medicinsku rehabilitaciju u Banjaluci je pozitivne rezultate. “Sigurni smo da u ovim teškim ekonu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miro- odličan demonstrativni centar u kome se nomskim vremenima, zajedno sa opeslav Zotović“ govorimo o tradiciji dugoj provodi moderna rehabilitacija“. Značajna promjena u radu Centra je rativnim timom saradnika nije bilo lako 100 godina, koja počinje 1915. kada je austrougarska vojna vlast, zbog velikog nastupila 1969. godine kada je Banjaistrajati na ostvarenju vizije i održati broja ranjenika iz I svjetskog rata, osno- luku pogodio snažan zemljotres. Zgraoptimizam u provedbi naučnog, stručvala tadašnji Ortopedski zavod. da u kojoj su tada bila 363 pacijenta je nog i edukativnog plana o zaokruženoj Povodom ovog jubileja Arhiv RS je, u pretvorena u ruševinu. Nakon obnove, zdravstvenoj usluzi iz ortopedskog liječenja, fizikalne medicine, rehabilitacije, saradnji sa Zavodom „dr Miroslav Zoto- 29. decembra 1970. godine Centar je baromedicine i proizvodnje ortopedskih vić“, priredio monografiju pod nazivom preimenovan u Zavod za fizikalnu mepomagala na jednom mjestu.” „100 godina prve ortopedije u Banjaluci“. dicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav ZoGodine 1952. u dijelu samostana tović“. Od tada Zavod s ponosom nosi Međutim, biti lider za primjer, nesebični strateg, kolega i prijatelj sa izraTrapističkog reda „Marija Zvijezda“, ime cijenjenog vojnog hirurga, narodnog ženom plemenitošću, u svakom smislu okupljena je grupa majstora koji su heroja iz Drugog svjetskog rata i naciopočeli proizvoditi ortopedska pomaga- nalnog sekretara Međunarodnog drušuvažen u društvu, moguće je samo uz maksimalnu i sveukupnu podršku svojih la. Radionica 1954. prerasta u „Centar tva za rehabilitaciju onesposobljenih. kolega i saradnika, zahvaljujući kojima za rehabilitaciju tjelesnih invalida“ koji U prvoj deceniji 21. vijeka Zavod se Zavod za fizikalnu medicinu i rehaje postao reprezentativna zdravstvena dožiljava intenzivan razvoj - sanirani su 16

Sto godina u kontinuitetu – pacijent centar zbivanja

Z D R A V S T V O

stari objekti i izgrađeni novi, posebno na lokaciji Zavoda u Slatini. Nabavljena je nova, savremena medicinska oprema za dijagnostiku i terapiju. Značajna sredstva su uložena u formalnu i kontinuiranu edukaciju svih članova rehabilitacionog i hirurškog tima. Višestruko su povećani broj i raznovrsnost medicinskih i drugih usluga iz domena medicinske rehabilitacije, ortopedske hirurgije, baromedicine, balneologije. Multidisciplinarni timovi Zavoda kontinuirano razvijaju visokospecijalizovane medicinske i rehabilitacijske programe za djecu i odrasle pacijente. Zavod danas Danas je Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović” vodeća specijalizovana ustanova iz oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedske hirurgije i baromedicine u Republici Srpskoj sa misijom da, kroz proces sveobuhvatnog liječenja i rehabilitacije, poboljšava kvalitet života pacijenata i njihovih porodica.

Zdravstvene usluge Zavod pruža na dvije lokacije. Glavna zgrada Zavoda se nalazi uz rijeku Vrbas, u dijelu grada koji se popularno zove Trapisti, dok se druga polovina kapaciteta Zavoda nalazi u mjestu Slatina, nadomak Banjaluke. Na Odjeljenju u Slatini se u liječenju i rehabilitaciji pacijenata koriste i balneofaktori (termomineralna voda i peloid) Banje Slatine. U Zavodu se primjenjuju savremeni pristupi liječenja i rehabilitacije na principima dobre kliničke prakse i medicine zasnovane na dokazima. Pored kliničkog rada, važna područja djelatnosti Zavoda su dodiplomska i postdiplomska edukacija, naučnoistraživački rad i kontinuirana medicinska edukacija za sve medicinske profile i zdravstvene saradnike u Zavodu. Zavod je nastavnonaučna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci te drugih srodnih visokoškolskih ustanova. Ono na što smo posebno ponosni u Zavodu je sveobuhvatnost, odnosno za-

okruženost zdrvstvene usluge. Pacijentu možemo pružiti cjelokupnu uslugu od dijagnostike u kabinetima koji su opremljeni vrhunskom opremom i u kojima rade visokoedukovani specijalisti, preko operativnog liječenja, terapije do izrade i aplikacije ortopedskog pomagala. Tim za integralnu habilitaciju/rehabilitaciju na Dječjem odjeljenju se bavi kompleksnim liječenjem djece sa oboljenima i oštećenjima nervnog i lokomotornog sistema od rođenja do punoljetstva. Tim čine stručnjaci sa dodatnom edukacijom iz oblasti razvojne rehabilitacije kao što su Bobath koncept, Vojta terapija, PNF, Halliwick - terapijsko plivanje, neuromuskularni tejping, Montessori i Marte Meo terapija, alternativna komunikacija, senzomotorna integracija i dr. Kompleksno liječenje odraslih pacijenata obuhvata dijagnostiku, liječenje i rehabilitaciju reumatoloških, neuroloških i angioloških pacijenata, rehabilitaciju pacijenata sa ortopedskim i posttraumatskim stanjima i poslije amputacije ekstremiteta. Proces rehabilitacije djece i odraslih je znatno olakšan činjenicom da se u Zavodu proizvode savremena ortopedska pomagala, a Šeno mider je jedan od zaštitnih znakova proizvodnje ortopedskih pomagala u Zavodu. Upravo zbog kvalitetnog multidiciplinarnog protetičkog tima, Zavod je referentna ustanova za primarno protetičko zbrinjavanje nakon amputacija ekstremiteta. U Zavodu se primjenjuje i liječenje hiperbaričnom oksigenoterapijom i provodi savremeni tretman hronične rane. Ambulante i kabineti za dijagnostiku i terapiju su savremeno opremljeni i pružaju usluge pacijentima iz Republike Srpske i regiona. U Zavodu funkcionišu biohemijski, hematološki i imunohemijski laboratorij, EMNG kabinet, UZ dijagnostika krvnih sudova, mekih tkiva i zglobova djece i odraslih; DEXA i RTG kabinet, urodinamska dijagnostika djece i odraslih, izokinetičko testiranje i trening; dijagnostička i terapijska artroskopija i dr. Odjeljenje za ortopedsku hirurgiju je lider u BiH u endoprotetici kuka i koljena te artroskopskim rekonstrukcijama ligamenata koljena i ramena sa značajnom regionalnom pozicijom. Sve više ortopeda iz regije dolazi u Zavod na trening i obuku za ovu vrstu hirurgije. Značajna je povezanost sa programom rehabilitacije operisanih pacijenata. U prošloj godini broj zahvata je prešao 1000, sa tendencijom rasta. 17

Z D R A V S T V O

Odjeljenje u Slatini se bavi pacijentima sa reumatološkim, posttraumatskim i postoperativnim stanjima. Posljednjih godina Odjeljenje je preraslo u savremeno izgrađenu i opremljenu jedinicu Zavoda u kojoj se uz medicinsku rehabilitaciju razvijaju balneologija i welness programi. Po svojim fizičko-hemijskim osobinama voda u Banji Slatini je dobro mineralizovana (2,4 g/l), Ca, Mg, hidrokarbonatna, sulfatna, ugljenokisela (Ph vrijednost 6,3) hiperterma, sa temperaturom od 400C-42,30C. Prije pet godina izgrađena su blatna kupatila i usvojena italijanska tehnologija pripreme, zrenja i prerade ljekovitog blata (mineralni peloid) što slatinski kompleks čini jedinstvenim u regionu. Napori na očuvanju tradicije i njegovanju Slatine kao bisera zdravstvenog turizma donijeli su Zavodu, odnosno Slatini, 2007. god. Zlatnu turističku ružu BiH u kategoriji „Priznanje za najuspješniji turistički projekat“. Organizacija i zaposleni u Zavodu Menadžment Zavoda čine direktor i dvije pomoćnice direktora, a rad je organizovan kroz deset medicinskih jedinica (odjeljenja, službe, centri) uz pripadajuće odsjeke, kabinete, ambulante. Tu su svakako i administrativne službe koje su logistika našim medicinskim timovima. Medicinske jedinice Zavoda su: • Služba za prijem, dijagnostiku i terapiju; • Odjeljenje za neurorehabilitaciju; • Odjeljenje za habilitaciju i rehabilitaciju djece i omladine sa smetnjama lokomotornih funkcija; • Odjeljenje za liječenje i rehabilitaciju angioloških pacijenata, protetičku rehabilitaciju i rehabilitaciju pacijenata sa komplikacijama posttraumatskih stanja; • Odjeljenje za liječenje i rehabilitaciju pacijenata sa reumatološkim oboljenjima, posttraumatskim i postoperativnim stanjima, uz primjenu balneofaktora; • Odjeljenje za ortopedsku hirurgiju; • Služba za proizvodnju, aplikaciju i nabavku ortopedskih pomagala; • Služba za psihosocijalno-edukativnu rehabilitaciju odraslih; • Centar za hiperbaričnu oksigenoterapiju i tretman hroničnih rana; • Služba za medicinsko snabdijevanje i bolnička apoteka. Ukupan broj bolesničkih kreveta u Zavodu je 565, a prosječna popunjenost kapaciteta Zavoda već godinama 18

iznosi 98%. Pored hospitalizovanih pacijenata, u ambulantama, kabinetima i terapijskim prostorima Zavoda se svakodnevno liječi između pet i šest stotina ambulantnih pacijenata i pacijenata u dnevnoj bolnici. Danas Zavod ima preko 800 zaposlenih koji su posvećeni unapređenju kvaliteta usluga u Zavodu, uz stav da je kvalitet svakodnevna obaveza i stremljenje, a ne nešto što se dešava povremeno i odvojeno od svakodnevnog kliničkog rada. Kvalitet u zdravstvu upravo i nastaje u direktnom radu sa pacijentom i porodicom i zato je prvenstvena obaveza menadžmenta Zavoda da bude u funkciji podrške kliničkim timovima. Politika kvaliteta Kvalitet usluga je trajno opredjeljenje Zavoda, a politika kvaliteta je integralni dio politike naše kuće. Zaposleni u Zavodu su najznačajniji resurs u sprovođenju politike i ostvarenju ciljeva kvaliteta. Naša misija - unapređenje zdravlja i kvaliteta života pacijenata i njihovih porodica - ostvaruje se zalaganjem svih zaposlenih i stalnim napretkom u svim oblastima djelatnosti Zavoda. Briga za pacijente je srž naših aktivnosti. Kontinuirano uvodimo nove dijagnostičke i terapijske procedure sa ciljem

unapređenja kliničkih usluga za naše pacijente. U radu sa pacijentima i porodicama težimo pružanju kvalitetne zdravstvene zaštite, promovišemo partnerski model i učešće pacijenata i porodica u donošenju bitnih odluka u vezi sa liječenjem. Fokusiramo se na razvoj postojećih sposobnosti kod pacijenata i težimo postizanju najvišeg mogućeg nivoa nezavisnosti u svakodnevnom životu. Usmjereni smo ka ispunjavanju potreba i zahtjeva pacijenata, uz razumijevanje njihovih očekivanja od naših timova. Svi zaposleni moraju se pridržavati najviših etičkih standarda, koji uključuju profesionalizam, usaglašenost sa dobrom kliničkom praksom, potpunu posvećenost zadovoljenju potreba pacijenata, radnu disciplinu, brigu o tehničkoj opremi i dobre međuljudske odnose. Znanje i vještina članova rehabilitacijskih i hirurških timova, ali i svih drugih zaposlenih, su temelj našeg uspjeha. Zato svi zaposleni moraju neprekidno raditi na vlastitom usavršavanju, šireći svoja znanja i poboljšavajući svoje vještine. Svaki rukovodilac odgovoran je da unutar svog domena odgovornosti podrži ovaj proces i uvaži svaku inicijativu koja vodi ličnom i zajedničkom razvoju. Svi stariji odgovorni su za obuku i razvoj mlađih članova naših timova i dužni su da im pruže svu potrebnu pomoć u

Z D R A V S T V O

Izložba u Arhivu Jugoslavije U Beogradu je 9. decembra 2015. godine u Arhivu Jugoslavije svečano otovorena izložba arhivskih dokumenata pod nazivom “Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘Dr Miroslav Zotović’ Banjaluka – sto godina prve ortopedije u Banjaluci (1915-2015)”. Izložbu organizovanu povodom obilježavanja 100 godina postojanja rada Zavoda “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka su zajedno otvorili ministar zdravlja Republike Srbije dr Zlatibor Lončar i ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Dragan Bogdanić. Ponosan na stogodišnju tradiciju dosljednosti u zbrinjavanju i unapređenju zdravlja pacijenata i njihovih porodica u Zavodu “Dr Miroslav Zotović” prim. dr Goran Talić, direktor Zavoda, predvodio je zaposlene na ovom skupu. Ovo je bila prilika i da direktor Zavoda dr Talić uruči plakete zahvalnosti: Ministarstvu zdravlja Republike Srbije, Institutu za ortopedsko-hirurške bolesti

„Banjica“, Klinici za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju Kliničkog centra Srbije, Klinici za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju VMA, Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu te Klinici sa kojom dijeli ime poznatog vojnog hirurga - Klinici za rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ iz Beograda, kao i pojedincima iz Srbije koji su svojim zalaganjem pomogli razvoj našeg zavoda. Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju se zahvaljuje i saorganizatorima izložbe Arhivu Jugoslavije, Arhivu Republike Srpske i Sekciji za istoriju medicine SLD Beograd. Povodom obilježavanja ovog društveno značajnog jubileja priređena je i monografija “Sto godina prve ortopedije u Banjaluci (1915-2015)” autora Bojana Stojnića, promovisana u Banjaluci 21. oktobra 2015.

sticanju potrebnih znanja i vještina. Od mlađih se očekuje znanje, zainteresovanost i posvećenost. Od izuzetne važnosti je učešće naših doktora i drugih članova tima u nastavnom procesu, jer su današnji studenti sutrašnji doktori, dipl. fizioterapeuti i med. sestre, radni terapeuti, psiholozi, soc. radnici. Moramo im prenijeti naše iskustvo i pomoći da što više nauče, kako bismo među najboljima odabrali naše buduće kolege i saradnike. Osnovni principi u radu i značajna društvna uloga Pored znanja, stručnosti i profesionalnosti u oblastima svoje djelatnosti, osoblje Zavoda je tradicionalno poznato po posvećenosti i dobroj komunikaciji sa pacijentima i njihovim porodicama te po međusobnom poštovanju i njegovanju kolegijalnih odnosa. Ovdje je odavno prihvaćen stav da se osobe s invaliditetom ne gledaju kroz nedostatke ili kroz ono što ne mogu uraditi, nego kroz sposobnosti koje posjeduju i njihovo podržavanje u cilju poboljšanja funkcije. Fokus rehabilitacije i jeste na

poboljšanju funkcije, na omogućavanju aktivnosti i učešća u društvu i ove principe su prigrlili timovi u Zavodu. Princip milosrđa je odavno zamijenjen principom stvaranja i promovisanja jednakih mo-

gućnosti i prilika za sve ljude. Sa brojnim vladinim i nevladinim partnerima timovi Zavoda rade na uklanjanju arhitektonskih barijera, na stvaranju boljih uslova za obrazovanje i na podizanju svijesti o značaju integracije svakog pojedinca u zajednicu, bez obzira na stepen sposobnosti koji posjeduje. Tokom stogodišnje istorije Zavoda bilo je mnogo promjena, ali osnovne vrijednosti na kojima počiva funkcionisanje Zavoda su ostale iste – pacijent je i dalje u središtu interesovanja ljekara i drugih članova tima, vrednuju se znanje, profesionalnost, posvećenost, timski rad, dobra komunikacija i ljubaznost osoblja. “Svi zaposleni u Zavodu ispunjavaju njegovu misiju, odnosno teže da kroz proces sveobuhvatne medicinske rehabilitacije omoguće kvalitetniji život i unaprijede zdravlje ljudi. Naša vizija je da budemo lider na stručnom, naučnom i edukativnom planu kao vodeća ustanova za medicinsku rehabilitaciju u kojoj se primjenjuju savremeni klinički pristupi u okviru medicine zasnovane na dokazima. Naša obaveza i zadovoljstvo je da budemo na raspolaganju onima koji nas trebaju”, poručio je dr Goran Talić.

Z D R A V S T V O

ransplantacija organa i tkiva u svrhu liječenja danas se skoro rutinski praktikuje u zemljama koje su dostigle visok stepen razvoja zdravstvene zaštite. Procedura je složena i zahtijeva posebne pravne i medicinske norme. Međutim, to se ne može porediti sa potencijalnom mogućnošću da pacijentima kod kojih je iz bilo kojih razloga došlo do zastoja u funkciji nekog organa vratite “život”. A to se može učiniti aktom darivanja živog ili umrlog. Kako sa ovim decembarskim izdanjem časopisa idemo u susret Novoj godini kada smo skloni darivanju, godiće nam ovaj intervju sa prof. dr Andreasom Cukermanom, direktorom Programa transplantacije srca u Beču, koji, inače, rukovodi Kardiohirurškim odjeljenjem Univerzitetske bolnice u ovom gradu. Saradnja ga vezuje za stručnu javnost Republike Srpske, a opšta javnost ga vidi kao počasnog građanina. Medici.com Polovinom novembra ove godine definisani su “stari-novi” oblici saradnje između Univerzitetske bolnice u Beču i Univerzitetskog kliničkog centra u Banjaluci. - Ova saradnja traje duže od sedam godina. U tom vremenu urađeno je sedam transplantacija srca pacijentima iz RS. Radilo se o nekoj vrsti neoficijelne saradnje koju smo, evo, polovinom novembra ove godine pokušali formalizovati potpisivanjem tzv. tvining sporazuma uz prisustvo prof. dr Mirka Stanetića, direktora UKC Banjaluka, dr Dragana Bogdanića, ministra zdravlja u Vladi RS, gospodina Darka Tomaša, direktora Republičkog fonda zdravstvenog osiguranja, i dr Borisa Goronje, nacionalnog koordinatora za transplantaciju srca. Taj sporazum podrazumijeva da se ubuduće pacijentima iz RS transplantacija srca vrši pod istim uslovima kao i pacijentima u Austriji. To bi na neki način bila i “mala vrata” za ulazak RS u porodicu Eurotransplanta. Naravno, prvo, za sve to potrebno je uspostaviti zakonsku regulativu i donorsku mrežu. Medici.com Poznato nam je da je u sistemu darivanja organa i tkiva u svrhu liječenja, transplantacija srca isključivo kadaverična. - Da, za razliku, primjera radi, od transplantacije bubrega koja se može uraditi uzimajući organ sa živog i mrtvog donora, transplantacija srca je uvijek kadaverična. Vrlo je važno da se probudi 20

Intervju: prof. dr Andreas Cukerman, šef kardiohirurgije Univerzitetske bolnice u Beču i direktor Programa transplantacije srca

RS na kolosijeku za Eurotransplant mogućnost svim stanovnicima da budu potencijalni donori, osim onih koji to izričito neće i to onda legalizuju svojim potpisom.U Njemačkoj morate da se prijavite ako želite da budete donor. Pokazalo se da to nije dobar način, jer su ljudi najčešće inertni i zato tamo imate duplo manje potpisanih donorskih kartica nego u Austriji. Isto tako kada riješite donorsku mrežu, bitno je da imate prave ljude na pravom mjestu, prije svega mislim na medicinsko osoblje koje radi u intenzivnoj njezi. Navešću primjer Hrvatske gdje postoji grupa anesteziologa u intenzivnoj njezi koji su posebno obučeni da prepoznaju moždanu smrt i procijene pravi trenutak kada je pacijent spreman da donira organe. Naravno, tu je uvijek bitna i zakonska regulativa. Stoga sam sugerisao ministru zdravlja u Vladi RS, svijest ljudi na ovim prostorima, zato što da se ove procedure regulišu slično aumnogi umiru zbog nepoznatih uzroka, a strijskom zakonu, jer se pokazalo da on organi propadnu i ne iskoriste se, a mo- u praksi dobro funkcioniše. gli bi da spasu mnoge živote. To se ne odnosi samo na kardiovaskularne paciMedici.com jente, nego i ostale kojima je potrebna Kakav je to španski model koji je transplantacija nekog od organa ili tkiva. najvećim dijelom prihvaćen u zdraDokazano je da je na godišnjem nivou svtvenom zakonodavstvu RS i BiH? za zbrinjavanje ovakvih pacijenata po- Vrlo važno je da se u državi orgatrebno izdvojiti mnogo manje sredsta- nizuju referentni centri zaduženi za kova iz budžeta zdravstvenih fondova, što ordinaciju transplantacije organa. Vođe je pozitivno i sa ekonomskog aspekta. timova su obično kardiolozi ili anesteziOsim toga, treba naglasiti da za razliku olozi. Uz podršku resornog ministarstva i od pacijenata sa insuficijencijom bubre- Fonda zdravstvenog osiguranja ovi cenga koji mogu preživjeti zahvaljujući dija- tri treba da imaju i namjenski budžet za lizi, to nije slučaj sa pacijentima koji su edukaciju kadrova. Lično sam spreman u završnoj fazi srčane insuficijencije. Za da pomognem i da kontaktiram ljude njih je transplantacija srca jedini način koji se bave i tim pravnim regulativama da prežive. Tu se uvijek nameće pitanje: u vezi s transplantacijom, kao i mediKoliko to košta društvo? Pa, onoliko ko- cinske stručnjake - intenziviste, kako liko vrijedi jedan život - čovjek koji je bismo omogućili doktorima iz RS kvalitetnu obuku u Univerzitetskoj bolnici u preživio smrt. Beču. To bi bilo besplatno, samo bi bili plaćeni neki osnovni troškovi njihovog Medici.com Za sve vrste transplantacije po- boravka tamo. Bitno je da se od samog trebno je imati razvijenu donorsku početka program transplantacije uradi dobro. Ako se krene prema modelu koji mrežu. - Što se tiče donorske mreže, za- nije prilagođen (mnoga rješenja možekon u Austriji je veoma dobar jer daje mo da prepišemo i ozakonimo) nacional-

Z D R A V S T V O

Uvaženi prof. dr Cezar Kacen u Klinici za kardiovaskularne bolesti

nim uslovima svake konkretne zemlje i - Da ima ih. Oni su moćna udruženja ne možete ga adaptirati na licu mjesta, koja su u stalnim pregovorima sa fondovima, ministarstvom zdravlja, komonda je on osuđen na propast. panijama. Njihovi predstavnici takođe učestvuju i na kongresima koji su poMedici.com Koje kriterijume treba ispuniti svećeni transplantaciji srca. Najvažnije svaka zemlja da bi postala članica je ko vodi to udruženje. Danas u AustriEurotransplanta? ji vodi ga čovjek koji je dugo godina bio - Dobro pitanje. Prvo, treba napisati direktor jedne velike kompanije u Beču. aplikaciju i zahtjev za prijem u Eurotran- Znači, imao je lidersku poziciju koju je splant. Onda eksperti ove organizacije unio u udruženje tako da je ono zaista propisuju određene norme koje treba moćno, rekao bih, čak moćnije od dokispuniti za punopravno članstvo, kao npr: tora koji se bave transplantacijom. Oni standardizovane laboratorije za tipizaci- su najbolji promoteri ovog načina liječeju, za dijagnostiku srčane insuficijencije nja. Pratim njihove komentare na druši sl. Tek onda kada se ispune ovi uslovi tvenim mrežama. Važno je da i mediji ulazi se u pregovore u vezi s pristupa- urade intervjue sa takvim osobama, da njem Eurotransplantu. To može da traje oni neposredno ispričaju svoje životne godinama, ali putem ovih tvining proje- priče i time potaknu ostale da budu pokata koje ćemo uskoro da popišemo sa tencijalni donori organa i tkiva u svrhu relevantnim subjektima u RS, to je kraći liječenja i da razmišljaju na jedan druput, mala vrata za ulazak u pomenutu gačiji način, jer ponekad ti organi spaorganizaciju. su više života, ispričao nam je u ovom razgovoru, svoju priču prof. dr Andreas Medici.com Cukerman, o čijem stručnom iskustvu Postoje li u Austriji udruženja pa- i radu u obalsti transplantacije srca se cijenata kojima je urađena transplan- čulo u cijelom svijetu. Anđa S. Ilić tacija srca? Na IV kongresu doktora medicine RS prof. dr Siniša Miljković uručio je zahvalnicu prof. dr Andreasu Cukermanu za izuzetan doprinos razvoju i radu Društva doktora medicine RS

Uvaženi prof. dr sc. med. Cezar Kacen, kardiohirurg iz AKH u Beču, uz podršku kompanije ‘’Biotronik’’ boravio je u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Tom prilikom je zajedno sa ljekarima Klinike za kardiovaskularne bolesti – Odjeljenja za poremećaje ritma, elektrofiziologiju i elektrostimulaciju srca, obavio složene operacije kod pet pacijenata. Pacijentima sa srčanom insuficijencijom bila je potrebna ugradnja CRT-d sistema (resinhronizaciona terapija). Posjeta dr Cezara Kacena, priznatog stručnjaka iz oblasti pejsinga i resinhronizacione terapije, nastavak je dugogodišnje saradnje između naše ustanove i Univerzitetske klinike u Beču gdje su se i usavršavali ljekari iz Odjeljenja za poremećaje ritma, elektrofiziologiju i elektrostimulaciju srca Klinike za kardiovaskularne bolesti UKC RS. Prema riječima prof. Kacena sve je počelo s boravkom i edukacijom dr Borisa Goronje i dr Dragana Unčanina u bolnici AKH u Beču, a nakon toga je i lično došao u Banjaluku. Poznata je saradnja između AKH i UKC RS, najviše po uspješno obavljenim transplantacijama srca. Postoji mogućnost da se ista vrsta saradnje ostvari i za ekstrakciju elektroda kao i edukaciju mladih kadrova. U svim tim navedenim saradnjama veliku ulogu igraju kompanije koje omogućavaju da se planovi saradnje realizuju. Implantabilni kardioverter defibrilator sa tri elektrode (CRT-d) se koristi kod pacijenata sa srčanom insuficijencijom, kod kojih drugi modaliteti liječenja ne uspijevaju. Ovo su najsloženiji sistemi koji se ugrađuju u svim renomiranim bolnicama u svijetu. Pacijenti imaju pozitivan odgovor na ovu vrstu liječenja, smanjuje se boravak u bolnici, a samim tim i troškovi liječenja. Prof. Kacen je naglasio da je tokom ove posjete isključivo bio u ulozi supervizora te pohvalio svo medicinsko osoblje.Istakao je da je selekcija pacijenata za operativni zahvat i sama priprema pacijenata izvršena na svjetskom nivou. Univerzitetski klinički centar Republike Srpske već sedam godina uspješno sarađuje s Univerzitetskom klinikom u Beču, posebno kada su u pitanju transplantacije srca. Transplantacija srca u Beču uspješno je obavljena za osam pacijenata iz Republike Srpske. Najzaslužniji za saradnju dvije zdravstvene ustanove iz oblasti transplantacije srca je prof. Andreas Cukerman, a saradnja se nastavlja između našeg Pejsmejker centra i Pejsmejker centra AKH u Beču.

Vijesti iz UKC RS

Z D R A V S T V O

Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske uspješno je urađena 20. transplantacija bubrega. Prva transplantacija urađena je prije više od četiri godine u UKC RS uz pomoć tima iz Vojnomedicinske akademije koji sve vrijeme učestvuje u procesu edukacije našeg kadra. Do sada su sve transplantacije prošle bez komplikacija. Dvadeseta transplantacija je urađena 6. novembra 2015. godine. Transplantirani pacijent je V.S. (1992), a donor je majka V.M. (1969). Kompletnu preoperativnu priprema pacijenata uradili su naši ljekari na Odjeljenju nefrologije, Klinike za unutrašnje bolesti. U pripremi transplantacije korišćena je tehnika za razmjenu nalaza putem video-konferencije sa Vojnomedicinskom akademijom u Beogradu, što podrazumijeva zajedničko razmatranje medicinske dokumentacije i donošenje odluke o samom izvođenju procedure. Ubuduće će transplantacioni tim UKC RS najvećim dijelom samostalno obavljati ovu proceduru, s tim da će vaskularni hirurzi sa VMA i dalje biti dio procesa edukacije našeg kadra ovog profila koji će vrlo brzo moći samostalno da učestvuje u izvođenju transplantacija. Ovim putem smo još jednom potvrdilii našu spremnost da kroz usavršavanje novih vještina i sticanje novih 22

Iz UKC Republike Srpske

Jubilarna dvadeseta transplantacija bubrega

Vijesti iz UKC RS

znanja stanemo rame uz rame sa renomiranim ustanovama u regionu. Tim za transplantaciju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske: pomoćnik generalnog direktora za medicinske poslove dr Slobodan Hajder, šef transplantacionog tima UKC RS doc. dr sc. med. Milorad Grujičić, načelnik Klinike za unutrašnje bolesti doc. dr sc. med. Branislav Gašić, načelnik Klinike za vaskularnu hirurgiju mr sc. med. Novak Vasić, dr Saša Vlaisavljević i dr Tatjana Šutilović, šef dijela hirurškog tima za transplantaciju i načelnik Klinike za urologiju dr Milan Žigić, dr Dušan Todić i dr Nataša Laganin. Iz Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje u dvadesetoj transplantaciji učestvovali su: načelnik dr Darko Golić, dr Dragan Švraka i dr Slobodan Kovačević. Uz šefove transplantacionog tima učestvovali su i anestetičari Dijana Topić i Saša Ilinčić i glavna sestra Klinike za anesteziju i intenzivno liječenje Biljana Janković, instrumentarke Danijela Tanasić, Tanja Zvijerac, Dijana Vranješ, Maja Karalić, Biljana Bojić i glavna sestra Službe operacionih sala sa sterilizacijom Rada Španjić. Tim za transplantaciju sa Vojnomedicinske akademije Beograd: šef transplantaciong tima VMA prof. dr sc. med. Novak Milović, šef vaskularne hirurgije VMA doc. dr sc. med. Aleksandar Tomić, dr Milorad Radojević i Vesna Kapetanić, instrumentarka.

Z D R A V S T V O

Klinika za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju UKC RS

Totalna rekonstrukcija palca kožu, fasciju i kost, bitno je naglasiti da je na ovaj način rekonstruisan ne samo kožni omotač prsta, nego i koštana osovina, koja je u ovom slučaju vaskularizovana (za razliku od prethodno korištenih slobodnih koštanih graftova) te kao takva nije sklona kasnoj resorpciji.

im ljekara Klinike za plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju UKC RS je uradio po prvi put složeni operativni zahvat totalne rekonstrukcije palca složenim osteofasciokutanim podlaktičnim režnjem. Naime, pacijent je ostao bez palca lijeve šake prilikom rukovanja sa industrijskom mašinom. S obzirom na činjenicu da palac čini više od 50% funkcije šake, prioritet je bio da se rekonstruiše i omogući pacijentu normalan hvat i funkcija šake. S obzirom na to da režanj sadrži

Rekonstrukcija stenoze jednjaka režnjem pektoralnog mišića

im ljekara iz Klinike za bolesti uha, grla i nosa i Klinike za maksilofacijalnu hirurgiju uradio je po prvi put u UKC RS rekonstrukciju stenoze jednjaka režnjem pektoralnog mišića. Zahvat je urađen kod pacijenta Đ.M, starog 64 godine, koji je još prije pet godina operisan u Klinici za bolesti uha, grla i nosa zbog karcinoma grkljana, kad mu je urađena totalna laringektomija. Kao posljedica operativnog zahvata i naknadne radioterapije, došlo je do razvoja stenoze

cervikalnog dijela jednjaka te je zbog veoma otežanog gutanja u narednom periodu hospitalizovan u Klinici za bolesti uha, grla i nosa, čak 26 puta u toku četiri godine. Nakon 14 dana od operativnog zahvata, odstranjena je nazogastrična sonda i uspostavljen normalan način ishrane. Pektoralni miokutani režanj (opisao ga prvi put Aryian 1977. godine) je potentno oružje u rekonstrukciji srednjeg ličnog masiva i vrata. U literaturi se često naziva “Working horse” (radni konj, konj koji vuče). Koncept režnja je kožno mišićno ostrvo između ksifoida i mamile koje se na uskoj peteljci mišića uz vaskularnu granu torakoakromijalne arterije odvoji od grudnog koša i kroz kožni tunel vrata plasira na defekt. Operativni zahvat je trajao četiri sata, a u sastavu tima koji ga je izveo bili su: dr Željko Markić, specijalista ORL, dr Dejan Đurđević, specijalista MF hirurgije, dr Sanja Ćuk, specijalista anestezije, dr Mirjana Stupar-Hofman, specijalizant ORL, instrumentarka Tanja Korać i anestetičar Rajko Bosnić.

U okviru preoperativnog planiranja se koristi dopler da se markira krvni sud, a zatim se planira kožno ostrvo po prethodno izmjerenom palcu druge ruke. Riječ je o reverznom peteljkastom režnju baziranom na radijalnoj arteriji koja daje perforatorne krvne sudove ne samo kroz fasciju prema koži podlaktice, nego i prema kosti iznad koje prolazi. Korišten je samo manji dio pune cirkumferencije podlaktične kosti radijusa te tako nije narušena stabilnost podlaktice. Postoperativni tok protiče uredno i bez komplikacija. Složeni operativni zahvat je trajao četiri sata, a operativni tim činili su: dr Srđan Veselinović, dr Nikola Baroš i dr Miljan Petković iz Klinike za plastičnu hirurgiju i dr Nemanja Tomić iz Klinike za ortopediju. Anesteziološki tim: dr Dragan Milošević, dr Dejan Nikić, anestetičar Boško Dragišić te instrumentarke Dijana Kremenović, Mira Sukara i Dragana N.Š. Marković. 23

Novosti iz UKC Tuzla

Z D R A V S T V O

UKC Tuzla se već dvije godine izvode najkompleksniji zahvati iz oblasti endovaskularnih neurointervencija. Prema riječima doc. dr. Mirze Moranjkića, neurohirurga Klinike za neurohirurgiju UKC Tuzla, 20. novembra 2015. godine je pacijentici sa ishemijskim moždanim udarom urađena hitna endovaskularna cerebralna revaskularizacija. „Hitnom angiografijom utvrdili smo postojanje okluzije, odnosno začepljenja unutrašnje karotidne i središnje cerebralne arterije sa lijeve strane, te smo na mjesto prekida kontinuiteta karotidne arterije plasirali samošireći stent, kroz koji smo onda u krvne

UKC Tuzla

Endovaskularna cerebralna revaskularizacija nog udara, za što je potrebna apsolutna podrška i saradnja neurologa. “Ovaj način liječenja ishemijskog moždanog udara moguće je pružiti većem broju pacijenta samo uz saradnju sa neurolozima, što podrazumijeva implementaciju protokola za CT angiografsku detekciju one skupine pacijenata koja bi od ove procedure imala najviše koristi, što je i cilj u narednom periodu”, kaže doc. dr. Mirza Moranjkić. UKC je u pogledu endovaskularnih procedura vodeća institucija u našoj zemlji i jedina u kojoj se zahvati iz oblasti endovaskularnih neuroprocedura izvode samostalno.

sudove mozga plasirali intrakranijalni kateter, uz pomoć kojeg smo aspirirali trombe iz središnje cerebralne arterije”, pojasnio je doc. dr. Moranjkić i dodao da je ponekad i pored dobrih rezultata nakon same „aspiracije“ tromba, potrebno u krvne sudove mozga plasirati stent (tzv. Retriever stent) uz pomoć kojeg se trombi uklone iz krvnih sudova mozga. Prof. dr. Haris Huseinagić, načelnik Klinike za radiologiju i nuklearnu medicinu UKC Tuzla, koji je zajedno sa doc. dr. Moranjkićem izveo ovu proceduru, kaže da u svijetu ovaj način liječenja polako postaje standard za skupinu pacijenata sa ishemijskim moždanim udarom koji imaju okluziju velike krvne žile. „Ovakve intervencije predstavljaju iskorak u novo polje endovaskularnog liječenja akutnog ishemijskog moždanog udara, što je u zadnje dvije godine apsolutni trend u razvijenom svijetu. Naime, za samo mali procenat pacijenata sa akutnim ishemijskim moždanim udarom postoji kauzalno liječenje u obli24

ku sistemske trombolitičke terapije, ali postoji granica od par sati unutar koje pacijenti moraju stići u bolnicu od početka pojave simptoma. Zato samo mali broj pacijenata primi tzv. „trombolizu“. Dok novi vid terapije znatno produžava ovaj „terapijski prozor“ na više sati i znatno smanjuje kliničke posljedice ishemijskog moždanog udara, za što od početka ove godine postoje čvrsti dokazi u obliku najmanje tri velike studije“ izjavio je prof. dr. Haris Huseinagić. Tim koji je izveo zahvat su činili doc. dr. Mirza Moranjkić, neurohirurg, prof. dr. Haris Huseinagić, interventni radiolog i načelnik Klinike za radiologiju i nuklearnu medicinu, te tehničari Damir Alić, Zvjezdana Moranjkić i Svjetlana Trgovčević-Beganović, kao i dr. Rada Trubarac iz Klinike za anesteziologiju i reanimatologiju. Prof. dr. Huseinagić i doc. dr. Moranjkić su jednoglasni kada je u pitanju implementacija protokola za CT angiografsku detekciju ishemijskog možda-

perativni tim Klinike za hirurgiju UKC Tuzla izveo je video-asistiranu torakoskopsku operaciju (VATS) pri kojoj je odstranjena grudna žlijezda. Pacijentici koja je bolovala od autoimune bolesti Myasthenia gravis, bolesti koja uzrokuje poremećaj prijenosa podražaja sa živca na mišić, a koja se očituje slabošću skeletnih mišića, odstranjena je grudna žlijezda. Pristupilo se VATS metodi zbog znatno manje hirurške traume za pacijenta u odnosu na klasični pristup, koji se izvodi uzdužnim presijecanjem grudne kosti. VATS metoda predstavlja minimalno invazivni zahvat koji se izvodi kroz tri manja otvora na grudnom košu, veličine do 1,5 cm, nakon čega se pristupa sredogruđu i odstranjenju grudne žlijezde. Ova metoda ima veliki benefit za pacijenta jer je manja mogućnost komplikacija, postoperativna bol je manja, oporavak bolesnika brži, te boravak u bolnici značajno kraći. Operativni tim koji je izveo ovu metodu činili su: dr. Nermin Mušanović, dr. Nusret Ramić, dr. Amar Kešetović, ane-

Novosti iz UKC Tuzla

Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla, 30. novembra 2015. godine, po prvi puta u BiH, izvedena je i u praksu stavljena nova metoda za tretman tumora jetre bez izvođenja operativnog zahvata. Radi se o tzv. etanolskoj ablaciji tumora jetre pri kojoj se direktno u tumor, pod kontrolom ultrazvuka, ubrizgava određena količina apsolutnog alkohola. Nakon sprovedenog tretmana, dolazi do odumiranja ćelija tumora i manjeg dijela okolnog zdravog tkiva čime tumor biva u potpunosti uništen i zamijenjen ožiljnim tkivom. Sama procedura traje 20-tak minuta, a pacijent već sljedećeg dana može ići kući. Dodatna pogodnost je da se može ponavljati onoliko puta koliko je potrebno da tumor u cjelosti nestane. Prema riječima prof. Nermina Salkića, iako se radi o proceduri koja je primjenjiva na izuzetno odabranu grupu pacijenata, etanolska ablacija omogućava ili izlječenje ili značajno produženje života pacijenata koje se mjeri godinama. Do sada su pacijenti u našoj zemlji, a koji su imali tumore jetre ili jetrene metastaze koji iz raznih razloga nisu bili pogodni za operativni tretman, za ovakve procedure morali ići van granica BiH. U timu koji je napravio ovu proceduru učestvovali su akademik

Z D R A V S T V O

Bez izvođenja operativnog zahvata

Tretman tumora jetre

prof. dr. sc. Enver Zerem, prof. dr. sc. Nermin Salkić, te dipl. med. sestra Bahrija Haračić i med. sestra Firdeusa Isaković ispred Odjeljenja za gastroenterologiju i hepatologiju Klinike za

interne bolesti, dok su ispred Klinike za anesteziologiju i reanimatologiju učestvovali dr. Halid Mahmutović, dr Dženita Mešić-Ahmetašević, te med. M.C. tehničar Adis Kavgić.

Nova metoda iz grudne hirurgije

Video-asistirana torakoskopska operacija steziolozi dr. Merana Rifatbegović, dr. Sanja Ercegović i dr. Dženita Ahmetašević, instrumentari Ganiba Kovčić, Senada Kišić i Sabina Hodžić, anestetičari Nurdin Salkanović i Suada Bašić. Videoasistirana torakoskopska hirurgija (VATS) je u poslednjoj deceniji veoma napredovala zahvaljujući tehnološkom razvoju koji je omogućio izvođenje veoma složenih i agresivnih operacija. U poređenju sa klasičnom torakotomijom za VATS su potrebne dodatne hirurške veštine i sposobnosti te je za ovu vrstu hirurgije obavezan poseban M.C. trening i usavršavanje. 25

Z D R A V S T V O

lergija na hladnoću je ista kao i alergija na hranu, alergene koje unosimo disajnim putevima ili preko kože. Ovaj tip alergijske reakcije je uzrokovan: hladnim predmetima, snijegom, hladnom vodom, ledom, hladnim vjetrom i drugim izvorima niskih temperatura. Za kratko vrijeme, nakon izlaganja hladnoći, na koži se pojavljuju crveni pečati, otok usana, šaka stopala, praćen svrabom, a najčešće se promjene ispoljavaju na licu i rukama. Vrlo čest je otok usana, očnih kapaka, regije čela i brade, ušnih školjki i nosnica. Smetnje u disanju, nesvjestica, uz teško opšte loše stanje, može se takođe pojaviti ali, na sreću, dosta rjeđe. Jedna od najtežih komplikacija preosjetljivosti na hladnoću je anafilaktički šok i on je posebno opasan ako se javi kod osoba koje ulaze naglo u hladnu vodu ili se nađu na hladnoj kiši, a nisu svjesne svoje alergije.

Alergija na hladnoću

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Najteže reakcije se javljaju kod izlaganja kože cijelog tijela, tokom kupanja u hladnoj vodi. Velika količina oslobođenog histamina i drugih biohemijskih supstanci imunog sistema izaziva nagli pad krvnog pritiska koji može dovesti do nesvjestice, šoka, a u rijetkim slučajevima i do letalnog ishoda. U slučaju plivanja u hladnoj vodi, utapanje može biti izazvano gubitkom svijesti.

U nekim slučajevima urtikarija na hladnoću može da se potpuno sanira nakon nekoliko mjeseci, a kod nekih osoba to traje više godina. Uzrok urtikarije na hladnoću još nije objašnjen. Hladnća aktivira oslobađanje histamina i drugih medijatora imunog Alergija na hladnoću se najčešće javlja kod je spoljna temperatura između 4-5 stepeni, mada, neke osobe su manje preosjetljive i na niže temperature. Kod nekih osoba sve tegobe, pa i najteže, mogu spontano da se povuku dok drugima i pored liječenja stvaraju velike probleme. Prvi i najčešći simptomi na koži su crvenilo, peckanje, svrab i osip koji traju nekoliko minuta do pola sata i vrlo često se spontano povlače. Nakon izlaganja hladnoći uglavnom dolazi do otoka ruku, usana, jezika i grla. Kod pojedinih osoba alergija na hladnoću može biti praćena gubitkom svijesti, jezom, ubrzanim radom srca, kao i otokom ekstremiteta i cijelog tijela. 26

sistema u koži, koje najčešće izazivaju crvenilo, svrab i otok. Alergija na hladnoću se češće javlja kod djece i mlađih osoba, nakon virusnih infekcija, u sklopu nekih drugih sistemskih oboljenja, kao i genetskom predispozicijom. Najjednostavniji način da se dokaže ili isključi alergija na hladnoću je sa kockom leda koju stavimo na podlakticu i nakon nekoliko minuta gledamo reakciju koja ukazuje na alergiju. Liječenje oboljenja je u domenu dermatovenerologa.

Z D R A V S T V O

oremećaji vida mogu biti uzrokovani nizom oboljenja i stanja. Najčešći oblici poremećaja vida su dupli vid (diplopia), djelimična ili potpuna sljepoća, nemogućnost vida boja, zamagljenje vida, haloi i bolna osjetljivost na svjetlo (fotofobija). Diplopija je poremećaj gdje postoji dupla slika kada se vide dva objekta umjesto jednog. Dva osnova tipa diplopije se pojava duple slike kada se gleda jednim okom (monokularna) ili kada se gleda sa oba oka (binokularna). Monokularna diplopija može biti uzrokovana različitim poremećajima unutar oka, bilo da se radi o poremećajima na rožnjači, položaju ili građi sočiva ili o poremećaju vezanom uz samu retinu. Binokularna diplopija je obično uzrokovana poremećajima u koordinaciji dva oka koja se najčešće javlja kod razrokosti. Djelimično sljepilo se definiše sposobnošću primjećivanja svjetla u određenom opsegu, gdje se totalno sljepilo definiše potpunim gubitkom osjeta svjetla. Generalno, oko koje nema osjet svjetla nije u stanju da ima bilo kakav oporavak vida nakon hirurgije, što je važan dijagnostički podatak tokom planiranja i odluke o hirurškoj intervenciji na oku. Pregled kojim se utvrđuje stanje i obim vidnog ostrva se zove perimetrija. Uobičajeni naziv za ovu

Poremećaji vida

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

vrstu pregleda je pregled vidnog polja i on se najčešće radi kod sumnje na glaukom ili tokom praćenja pacijenata kojima je ova bolest dijagnostikovana. Sljepilo za boje je nemogućnost da se vide boje. Većina ljudi sa ovim poremećajem su, ipak, djelimično slijepi za boje, dok je kompletno sljepilo za boje rijetko. Zamagljenje vida može biti rezultat poremećaja ili greške refrakcije ili simptom nekog drugog stanja. Ako je uzrok refraktivna greška, tada se korišćenjem korektivnih sočiva (naočara, kontaktnih sočiva) problem može riješiti. Kod kvalifikovanih pacijenata refraktivna greška se takođe može riješti laserom gdje se uz njegovu pomoć mijenja zakrivljenost rožnjače. Veoma čest uzrok zamagljenja vida je zamućenje prirodnog sočiva (katarakta, mrena) što je sveprisutno stanje koje traži hirurški tretman zamjene prirodnog sočiva plastičnim odgovarajuće snage. Ova operacija se zove fakoemulzifikacija gdje se uz pomoć ultrazvuka prirodno sočivo pretvori u tečnost i potom usisa, a na njegovo mjesto inplantira providno plastično sočivo. Promjene na retini mo-

gu biti uzrok zamućenja vida, od kojih su najčešće degeneracija makule povezana sa starenjem, komplikacije dijabetesa i odvajanje retine. Haloi su krugovi svjetla oko objekata. Ovakva vrsta poremećaja vida može imati mnogobrojne uzroke, od kojih treba pomenuti promjene na rožnjači, refraktivne greške višeg reda, početnu kataraktu, kao i skok očnog pritiska kod glaukoma zatvorenog ugla. Čest uzrok haloa je migrena. Fotofobija ili osjetljivost (bolnost) koja se javlja prilikom izlaganja oka svjetlosti može biti različitog intenziteta i oblika. Uzroci fotofobije su različiti i isključivo uz pomoć oftalmološkog pregleda se može zaključiti o čemu se radi. Ako se primijeti poremećaj u vidu neophodno je uraditi svu neophodnu dijagnostiku kako bi se znalo o čemu se radi. Obično je dovoljno uraditi oftalmološki pregled, a nekada je potrebno u dijagnostički proces uključiti neurologa, internistu, otorinolaringologa i maksilofacijalnog hirurga da bi se utvrdio uzrok poremećaja i samim tim započelo s odgovarajućom terapijom.

Z D R A V S T V O

Kontrola kvaliteta u transfuzijskoj medicini

ZU Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske (u daljem tekstu Zavod) je počeo sa radom kao samostalna zdravstvena ustanova 1.1.2009. godine odlukom Vlade Republike Srpske. Zavod je referentna ustanova koja obavlja transfuzijsku djelatnost u RS. Njegovo sjedište je u Banjaluci, a organizacione jedinice se nalaze u: Doboju, Bijeljini, Trebinju, Gradišci, Prijedoru, Foči, Zvorniku, Istočnom Sarajevu i Nevesinju. Osnivanjem Zavoda je pokrenuta reorganizacija transfuziološke službe u RS. Sve organizacione jedinice se nalaze u sastavu Zavoda i na taj način smo uspostavili nacionalno koordinisanu službu što nam omogućava znatno bolje upravljanje postojećim rezervama krvi. Pored toga, Zavod ima obavezu i za prihvatanje i sprovođenje savremenih standarda prema Direktivama EU u vezi sa centralizacijom i automatizacijom procesa rada, uvođenje novih procedura, kontrole kvaliteta, standardizacije operativnih procedura i slično, a sve u cilju obezbjeđivanja sigurne krvi u RS.

Samo onaj ko ima cilj pred sobom može da ga i ostvari Oslanjajući se na zakonske regulative i želju za što boljim radom Zavod je pokrenuo proces sertifikacije i akreditacije naše ustanove. Na samom početku u Zavodu je formiran Tim za kvalitet koji se sastoji od tri člana koji je spona između menadžmenta, zaposlenih i konsultanata prilikom uvođenja ISO standarda. Transfuzijska djelatnost zbog svoje specifičnosti zauzima posebno mjesto u sistemu zdravstvene zaštite svake zemlje. Uvođenje sistema kvaliteta u Zavod za transfuzijsku medicinu RS jedan je od najznačajnijih zadataka ove službe. Sistem kvaliteta doprinosi ostvarenju osnovne uloge koju transfuziologija ima, a to je obezbjeđenje kvaliteta usluga i komponenti krvi i 30

zadovoljenje potreba pacijenata da pod jednakim uslovima dobiju uvijek odgovarajuću, bezbjednu krv. Sistem kvaliteta je danas u transfuzijskoj službi zastupljen kroz međunarodne ISO standarde, preporuke EU i Svjetske zdravstvene organizacije, principe dobre proizvođačke i laboratorijske prakse, Zakonom o transfuzijskoj medicini i Zakonom o zdravstvenoj zaštiti. Naš Zavod je započeo sa procesom sertifikacije po međunarodnim ISO standardima za standard ISO 9001:2008, koji spada u grupu opštih standarda. Nakon završetka sertifikacije, planirano je da se pređe na proces sertifikacije i akreditacije od strane Agencije za

sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite (ASKVA), kao i priprema za sertifikaciju ostalih ISO standarda, između ostalog i ISO 17 025 koji je bitan za laboratorijski rad. U okviru implementacije sistema kvaliteta treba obezbijediti poštovanje svakog od navedenih procesa i treba ih pravilno primjenjivati. Sistem kvaliteta podrazumijeva i dokumentovanje sistema kvaliteta i uspostavljanje dokumentacije i upravljanje tim dokumentima u fazi uvođenja ovog sistema, a kasnije i u fazi njegovog daljeg unapređenja. Uspostavljanje dokumentacije je najobimniji i najteži posao u implementaciji sistema kvaliteta, a podrazumijeva pri-

Z D R A V S T V O

mjenu identičnih procedura i postupaka u svakodnevnom radu u svim transfuzijskim ustanovama. Sve službe Zavoda kroz najsavremeniji način prikupljanja, testiranja i skladištenja krvi treba da posjeduju savremene tehnologije, automatizaciju i kompjuterizaciju opreme i tehnike i sistem kvaliteta u svim segmentima i u obimu koji joj nivo njene organizovanosti dozvoljava. Sistem kvaliteta predstavlja sistem obezbjeđenja i unapređenja kvaliteta i standardizaciju svih procedura u transfuzijskoj djelatnosti, kontrolu kvaliteta i standardizaciju pripremljenih komponenti krvi. Naš drugi ovogodišnji sastanak Udruženja transfuziologa RS koji je odr-

Kvalitet ne košta... greške su ono što uzrokuje troškove! žan 22.10.2015. godine u Banjaluci bio je posvećen trenutnim aktivnostima u našem zavodu. Tema sastanka je bila „Kontrola kvaliteta u transfuzijskoj medicini“. Transfuziolozi iz cijele RS su imali priliku čuti izlaganja naših poznatih stručnjaka iz svijeta transfuziologije, koji su prošli proces implementacije sistema kvaliteta u svojim ustanovama. Predavači su bili: doc. dr Snežana Srzentić-Jovanović (Institut za transfuziju krvi Srbije), prof. dr Radmila Jovanović (Zavod za transfuziju krvi Vojvodine) i dr Zdravko Ivanković, spec. transfuziolog (stručni saradnik firme „Diahem“) iz Hrvatske. Ovaj projekat primjene i implementacije sistema kvaliteta i standardizacije rada u transfuziologiji je stalan i dugoročan zadatak koji nas vodi ka zadovoljenju potreba pacijenata i svih korisnika usluga transfuziologije i oblasti koje ona obuhvata. Pripremila: dr Veselka Ćejić, spec. Transfuziolog, predsjednica Udruženja transfuziologa RS

Krvne grupe i bolesti Dr Božidar Slavujević, spec. transfuziolog

ostoje izvještaji koji ukazuju na vezu između pojedinih bolesti i pripadnosti ABO krvnogrupnom sistemu, uglavnom zasnovani na posmatranim odstupanjima u učestalosti ABO fenotipa između bolesnika i zdrave populacije. Statističke analize sugerišu povezanost krvnih grupa sa infekcijama, malignitetom ili hemoragijskim poremećajima. Neke od ovih statističkih povezanosti su potvrđene eksperimentalno, mada je izgledalo da nemaju logičnu vezu. Različita zastupljenost ABO grupa u različitim populacijama može se dovesti u vezu sa epidemijama. Tako se smatra da je različitoj globalnoj distribuciji ABO grupa doprinos dao nametnuti selektivni pritisak malarije. Istraživanja ukazuju na važnu ulogu antigena A i B kao koreceptora za Plasmodium falciparum koji izaziva najozbiljniji oblik malarije. Tako su osobe grupe O (koje na eritrocitima nemaju navedene antigene) manje sklone ozbiljnoj P. falciparum infekciji u poređenju sa osobama drugih krvnih grupa. Pretpostavlja se da je tokom godina od pojave Homo sapiensa do njegove seobe van Afrike došlo do postepenog porasta učestalosti grupe O. Omjer grupe O prema A (što su dvije najzastupljenije krvne grupe) je veći u geografskim područjima gdje je malarija endemična ili je bila endemična. Naročito visoka učestalost grupe O, uz nisku učestalost grupe A, sreće se širom Subsaharske Afrike gdje je parazit prisutan do današnjih dana. Od tropskih krajeva Centralne i Južne Amerike, prema jugu, domaće stanovništvo je skoro isključivo grupe O. U Aziji rasprostranjenost grupe O raste među ljudima koji žive bliže ekvatoru. S druge strane, grupa A prevladava u hladnijim predjelima svijeta gdje malarija nije endemična. Nedostatak antigena krvnogrupnog sistema Duffy daje selektivnu prednost u područjima gdje je Plasmodium vivax endemičan. Naime, Duffy glikoprotein je receptor za P. vivax te su osobe koje na svojim eritrocitima nemaju Duffy antigene relativno otporne na taj oblik malarije. U Subsaharskoj Africi većina

osoba nema Duffy antigene. Dok su kod bijele rase osobe bez Duffy antigena izuzetno rijetke, učestalost ovih osoba kod crne rase je od 70% kod Afroamerikanaca do 100% u Gambiji. Humani Parvovirus B19 i neki sojevi bakterije Escherichia coli koriste krvnogrupne antigene P1, P i Pk prisutne na epitelnim ćelijama uretre da bi prodrli u urinarni trakt. Osobe koje nemaju ove antigene (sreću se među Amišima i Fincima, a vrlo rijetko među ostalima) su imune na Parvovirus B19 i E. coli. Mnoge bakterije imaju na svojoj membrani molekule slične A ili B krvnogrupnim antigenima. Eksprimiranje ovih antigena na mikroorganizmima predstavlja stimulus za produkciju anti-A i anti-B antitijela kod ljudi. Do ove imunizacije dolazi u prvim mjesecima života pri čemu osoba stvara antitijela protiv ABO antigena koje ne posjeduje na svojim ćelijama. Postoji mogućnost da osobama krvne grupe O (koje ne posjeduju A i B antigene te stvaraju i anti-A i anti-B antitijela) ova antitijela obezbjeđuju širi imunitet protiv različitih patogena. Osobe krvne grupe A se čine podložnijim od ostalih krvnih grupa karcinomu želuca i kolona, grupa B ima veću vjerovatnoću infekcije bakterijama Streptococcus pneumoniae i Escherichia coli, dok su osobe grupe O više sklone ulkusnoj bolesti. Grupa A prevladava nad grupom O u mnogim slučajevima tumora digestivnog sistema, uterusa i grlića materice. Neki tumorski antigeni pokazuju sličnost A antigenu te unakrsno reaguju sa anti-A antitijelima. Ako tumorske antigene slične A („A-like“) prepozna imuni sistem domaćina kao strane, pacijenti koji stvaraju anti-A antitijela (tj. pacijenti krvne grupe O ili B) će biti manje podložni tumorskom rastu u poređenju s pacijentima grupe A (koji nemaju anti-A). Kako ćelije postaju maligne, prisutna je tendencija gubljenja njihovih originalnih antigena i sticanja novih, tumorskih antigena. Tako se i količina ABO antigena može smanjivati na malignim ćelijama kako malignitet napreduje i njihov gubitak je proporcionalan metastatskom potencijalu tumora. Sredinom pedesetih godina prošlog vijeka primijećena je statistička povezanost između peptičkog ulkusa i ABO grupa. Grupa O ima 20% veću vjerovatnoću od grupe A za nastanak peptičkog ulkusa. Takođe, ulkus duodenuma ima 35% veću vjerovatnoću da se razvije kod osoba grupe O u poređenju sa osobama ostalih krvnih grupa. Bakterija Helicobacter pylori, otkrivena 1982. godine, lokalizovana u želucu gdje može da uzrokuje zapaljenje, ulceraciju i karcinom. Godine 1993. je pokazano da je Leb antigen krvnogrupnog sistema Lewis (koji je u bliskoj vezi sa ABO sistemom) receptor za H. pylori. Osobe grupe A imaju manje Leb antigena i manje mjesta za bakteriju da se veže, što bi moglo biti objašnjenje mnogo veće zastupljenosti želudačnih ulkusa kod grupe O u odnosu na A. Postoji statistička povezanost koja ukazuje da osobe krvne grupe O imaju manji rizik za nastanak arterijske i venske tromboembolijske bolesti. Pronađeno je da ove osobe imaju niže nivoe koagulacionih činilaca V, VIII, IX i von Willebrandovog faktora. 31

Z D R A V S T V O

ostoje brojni načini i za kontrolu stanja osobina i sposobnosti, bilo da treba utvrditi njihove poželjne vrijednosti, bilo da se žele kontrolisati promjene pod uticajem vježbanja u nekim programima/fizičkim aktivnostima.

1. Tjelesna težina Uobičajeni, grubi način koji odrasli koriste u procjeni stanja težine bio bi onaj da se od visine odbije sto. Po toj formuli bi neko visok 180 cm trebalo da teži 80 kg, jer je 180 – 100 = 80. Može se provjeravati i stepen uhranjenosti, što se na određeni način odnosi na težinu. To se čini npr. tako da se težina u gramima podijeli s visinom u centimetrima na kvadrat, a dobijeni rezultat usporedi s koficijentima u navedenoj tablici i tako utvrdi kojoj kategoriji neko pripada. Tako, primjera radi, ako je neko visok 180 cm i težak 80 kg, on pripada kategoriji primjereno uhranjen, jer 80000 : 32400 = 2,47, a to je u kategoriji primjerene uhranjenosti.

Sportska rekreacija

Kako kontrolisati efekte vježbanja

Doc. dr Radomir Zrnić Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta Banjaluka Mtel. 065 542 474 Email: sportzasvebl@ blic.net

Tabela 1.

Redni broj

Vrijednost Q

Stanje uhranjenosti

do 2,13

pothranjenost

od 2,14 – 2,56

primjerena uhranjenost

preko 2,57

gojaznost - pretilost

Kao osnova za kontrolu težine mogu poslužiti npr. i Cooperove tablice tzv. idealnih težina, pogotovo zato što uvažavaju razlike u polu i tjelesnoj građi.

2. Potkožno masno tkivo Smatra se da je dobro ako udio potkožnog masnog tkiva u ukupnoj težini nije veći od 25%, ni manji od 5 do 10% za muškarce, a za žene da nije veći od 30%, ni manji od 15 do 18% u odnosu na ukupnu težinu. Žene imaju više masti zbog fizioloških razlika (hormoni, grudi i polni organi). Dodatak tome je i ovulacija zbog koje žene takođe treba da imaju više tjelesnih masti. Svi ljudi imaju drugačiji oblik tijela, veličinu i tjelesno salo je drugačije raspoređeno po tijelu. Postoje tri vrste tjelesnih masti (sala): potkožni, visceralni (oko mišića) i intramuskularni (između mišića). Količina sala pod kožom može ostati ista tokom godina, ali visceralno i intramuskularno salo raste tokom godina. Tabele 3. pokazuju kako se mjeri procenat tjelesne masti (sala) u odnosu na pol i godine. S lijeve strane se nalaze rasponi godina. Boje označavaju raspone procenata koji spadaju u odgovarajuće kategorije. Plava boja označava mršavost, zelena idealni procenat, žuta označava prosjek, a crvena iznadprosječni procenat tjelesnih masti.

Tabela 2. Tabela 3.

skladu s godinama dolazi do fizioloških promjena tijela. 3. Repetitivna snaga Ovaj tip snage pripada redu onih motoričkih sposobnosti na koje je poželjno i moguće uticati i u zrelijem dobu, a važna je kao indikator mišićne mase i njenog udjela u funkcionisanju čitavog organizma. I za taj tip snage postoje različiti sistemi kontrole stanja. Jedan od načina provjere snage odnosi se na kontrolu snage abdomena. Treba imati klupicu, sanduk ili stolicu takve visine koja omogućuje da potkoljenice (kada se stave na gornji dio sanduka) budu pod pravim uglom sa stražnjim dijelom natkoljenice (koje treba nasloniti na okomitu stranu sanduka). Gornjim dijelom tijela treba leći na pod s rukama ukrštenim na grudima. To je početni položaj. Iz toga početnog položaja podiže se gornji dio tijela i laktovima se dotiču natkoljenice. Pogrešan pokret je ako se natkoljenice ne dotaknu laktovima ili ako se gornjim dijelom tijela ponovo ne legne na pod. Kontrola se može izvoditi u 20, 30, 60 ili 120 sekundi. Računa se broj ispravno izvedenih pokreta. U Tabeli

Preporučena tjelesna težina za odrasle prema visini, polu i građi tijela MUŠKARCI Sitni kostur Srednji kostur

ŽENE Krupni kostur

Visina

Sitni kostur Srednji kostur

Krupni kostur

145

41,7-44,5

43,5-48,5

47,2-53,9

147,5

42,6-45,8

44,5-49,9

48,0-55,3

150

43,5-47,2

45,8-51,3

49,4-56,7

152,5

49,4-48,5

47,2-52,6

50,8-58,0

50,8-54,4

53,5-58,5

57,2-63,9

155

46,3-49,9

48,5-53,9

52,2-59,4

52,2-55,8

54,9-60,3

58,5-65,3

157,5

47,6-51,3

49,9-55,3

53,5-60,8

53,5-57,2

56,2-61,7

59,9-67,1

160

48,9-52,5

51,3-57,2

54,9-62,6

54,9-58,5

57,6-63,0

61,2-68,9

162,5

50,4-53,9

52,5-58,9

56,7-64,4

56,2-60,3

58,9-64,9

62,6-70,8

165

51,7-55,8

54,4-61,2

58,5-66,2

58,0-62,1

60,8-66,7

64,4-73,0

167,5

53,5-57,6

56,2-63,0

61,2-68,0

59,9-63,9

62,6-68,9

66,7-75,3

170

55,3-59,4

58,0-64,9

62,1-69,8

61,7-65,8

64,4-70,8

68,5-77,1

172,5

57,2-61,2

59,9-66,7

63,9-71,7

63,5-68,0

66,2-72,6

70,3-78,9

175

58,8-63,5

60,7-68,5

65,8-73,9

63,3-69,8

68,0-74,8

72,1-81,2

177,5

60,8-65,3

63,5-70,3

67,6-76,2

67,1-71,7

69,8-77,1

74,4-83,5

180

62,6-67,1

65,3-72,1

69,478,8

68,9-73,5

71,7-79,4

76,2-85,7

182,5

70,8-75,8

73,5-81,6

78,5-87,9

185

72,6-77,6

75,7-83,9

80,7-90,3

187,5

74,4-79,4

78,0-86,2

82,5-92,5

190

Analizirajući tabele može se primijetiti da kako se povećava broj godina, povećavaju se i odgovarajući rasponi procenata sala. To je zbog toga što u

4. su prikazane norme za test od 20 sekundi. Prema tim normama osoba stara npr. 35 godina ima dobru snagu ako u 20 sekundi učini 15 i više opisanih pokreta.

Z D R A V S T V O Tabela 4.

KATEGORIJE

GODINE > 20

30-39

40-59

Dobro

> 17

>15

>13

Prihvatljivo

12 -17 11 – 15 10- 13

Slabo

> 12

>11

>10

Fleksibilnost Kontrola ove motoričke sposobnosti može se obaviti na sljedeći način: Treba imati sanduk visine 40 do 50 cm, na čijoj gornjoj strani su ucrtani centimetri i to tako da je nula (0) na ivici sanduka, a centimetri naneseni prema tijelu (to su minus centimetri). Prije početka mjerenja treba se ‘’zagrijati’’, a početni položaj jeste da se sjedne pred sanduk (koji treba prisloniti uza zid), tako da se na okomitu stranu sanduka naslone puna stopala, a koljena moraju biti pružena. Iz tog položaja, savijanjem gornjeg dijela tijela, treba pruženim rukama (sa dlanovima prema dolje) što dalje kliznuti po indikatoru (letvi) i očitati rezultat. Pokret ponoviti tri puta. Uzima se u obzir najbolji rezultat. Dobijeni rezultat treba uporediti s normama navedenim u priloženoj tabeli. Prema tim normama osoba stara npr. 40 godina može smatrati da ima izvrsnu pokretljivost ako je rezultat 10 i više centimetara, a slabu ako je rezultat jednak ili manji od 6 centimetara. Tabela 5.

KATEGORIJE

GODINE 20 - 39

40 - 59

Slabo

≤1

≤ -6.0

Prilično

1.1 – 6.0

-5.0 – 1.0

Prosječno

6.1 – 10.0

1.1 – 7.0

Dobro

10.1 – 13.0 7.1 – 10.00

Izvrsno

13.1 i >

10.1 i >

5. Funkcionalne sposobnosti Najjednostavniji način provjere funkcionalnih sposobnosti, i to može svako sam obaviti, je pomoću pulsa u mirovanju. Puls se mjeri palpacijom na vratnoj arteriji ili ručnom zglobu, ili monitorima srčane frekvencije (pulsmetar). Dobijene vrijednosti treba uporediti s normama u

tabelama (srčana frekvencija i norme srčanog rada za odrasle). Drugi način bi bio da se izmjere vrijednosti pulsa neposredno nakon napora i uporede s normama. Test se izvodi na klupici, sanduku ili stolici visine 40 cm u trajanju od tri minuta u tempu od 22 stepa koraka u minutu za žene i 24 za muškarce. Kako jedan step sadrži četiri koraka (desna pa lijeva gore – desna pa lijeva noga dolje), žene treba da rade u tempu ili taktu od 88 udara metronoma ili muzike (koju svako može snimiti uz pomoć štoperice), a muškarci u taktu od 96 udara metronoma. Nakon minut i 30 sekundi trba promijeniti nogu u stepovanju, pa ako se počelo npr. desnom, sada treba nastaviti lijevom nogom. Odmah nakon prestanka rada treba izmjeriti puls u trajanju od 15 sekundi i taj broj pomnožiti sa 4, što daje broj otkucaja srca u minuti. Dobijeni rezultat treba uporediti s normama i utvrditi kategoriju funkcionalnih sposobnosti. Početnicima će ovaj test biti pretežak, pa ga treba uporediti tek kada se postigne bolje stanje funkcionalnih sposobnosti. Za kraj, ŠTA TREBA ZNATI? Govoriti o vježbanju odraslih ljudi znači, uz ostalo, ukazati najmanje na dvije stvari. Prvo, ako se želi pravilno vježbati (a to je smisleno i poželjno) jedan od osnovnih uslova je da se sve radi u skladu s ličnim aktuelnim stanjem antropoloških obilježja. Razlog za to je što postoje individualne razlike ne samo između osoba isto hronološkog doba, već što su osobe starije, individualne razlike među njima su sve veće. I drugo, svako životno razdoblje, odnosno doba, ima svoja obilježja, koja se takođe odlikuju manjim ili većim specifičnostima. Iz tih specifičnosti proizlaze ‘’dodatne’’ razlike među odraslim osobama, pa i o njima treba voditi brigu prilikom vježbanja. Tako, primjera radi, za osobe od 20 do 30 godina života možemo utvrditi da se radi o ljudima koji se nalaze u najboljem životnom dobu. To je životno razdoblje u kojem je čovjek (bez obzira na to čime se bavi i šta radi u privatnom životu), najbrži, najsnažniji, s dobrom koordina-

cijom, relativno povoljnim funkcionalnim sposobnostima i drugim, pa je spreman ne samo za uspješno vježbanje, nego i za postizanje vrhunskih rezultata u različitim sportovima i sportskim disciplinama. Razdoblje od 30 do 40 godina života predstavlja za odraslog čovjeka doba zrelosti. To je vrijeme kada su ljudi još sposobni za bavljenje mnogim fizičkim aktivnostima. Istina, s aspekta postizanja vrhunskih rezultata njihove mogućnosti su ograničene (u najvećem broju sportova), ali su zato još spremni ne samo za bavljenje različitim fizičkim aktivnostima, nego i za uspješno uključivanje, odnosno savladavanje novih tjelesnih aktivnosti. Životno doba od 40 do 60 godina može se okarakterisati kao prvo doba starenja, to jest, vrijeme u kojem se pojavljuju različiti znakovi invalucije, posobno usljed specifičnosti opterećenja tokom profesionalnog rada. U tom životnom dobu ljudi se najčešće više ne mogu baviti svim fizičkim aktivnostima ili, još konkretnije, svim onim fizičkim aktivnostima kojima su se bavili u doba mladosti, a sada su im kontraindikovane. Istina, i u tom životnom razdoblju, kao i u prethodnim, razlike među ljudima su ne samo prisutne, nego ponekad i dosta izražene, povećana tjelesna težina, različite tegobe vezane uz lokomotorni, kardiovaskularni, respiratorni sistem i slično, zbog čega se ljudi toga doba nekim fizičkim aktivnostima ne mogu, a pojedinima ni ne smiju dalje baviti. Od 60. godine života pa dalje nastupa drugo doba starenja. To je razdoblje u životu čovjeka kada se gase ne samo adaptacione sposobnosti srca, krvnih sudova i mišića, nego i drugih organa i organskih funkcija. Zbog toga su ograničene mogućnosti ljudi, naravno i opet ne svih u jednakoj mjeri i na isti način, za bavljenje određenim dijelom tjelesnih aktivnosti, ali se nekim tjelesnim aktivnostima mogu i dalje baviti. Ako svemu što je dosad rečeno dodamo još i to da individualne razlike među odraslim osobama proizlaze i iz njihovih tzv. ‘’pratećih’’ problema, kao što su: stanje zdravlja, stanje osobina i sposobnosti, iskustva s fizičkim vježbanjem, da među njima ima tzv. bivših sportista, ali i ljudi koji se nikada nisu bavili fizičkim vježbanjem, zatim ljudi s manjim ili većim privatnim problemima, teškoćama uslovljenim profesionalnim radom, onda su te razlike još veće. Shodno tome javlja se i potreba da se u radu s ljudima tog životnog doba razlike uvažavaju u potrebnoj i primjerenoj mjeri. I još nešto. Ne zaboravite prije uključivanja u vježbanje obaviti ljekarski pregled. Pa, želimo Vam ugodno i uspješno vježbanje. 33

Z D R A V S T V O

osljednjih decenija sve više je u upotrebi riječ psihotest. Psihološke testove ili psihotest primjenjujemo kada treba da se utvrdi: da li je dijete sposobno za polazak u školu, da li smo sposobni za određeni posao ili obuku, kakve su prirode psihički poremećaji na koje se žalimo, da li je osoba koja je izvršila krivično djelo uračunljiva, ili kada neka osoba želi da sazna kojeg je nivoa njena inteligencija, da li je emocionalno stabilna ili nije, koja je njena glavna osobina i drugo. U test situaciji razgovaramo s psihologom i rješavamo zadatke koje sadrže testovi inteligencije i ličnosti. Možemo reći da je psihotest određena životna situacija. Budući da se u svakoj životnoj situaciji nužno ispoljavaju inteligencija i osobine ličnosti život u cjelini je, u stvari, psihotest, mada toga nismo svjesni. Mi nismo svjesni da se tokom života ponašamo kao marionete, da nas pokreću okolina, naša nasljedna priroda i sudbina. Dostojevski, videći da ljudi žive kao mjesečari, je rekao: ‘’Znati da je jedan jedini napor volje dovoljan da se rastrgne ta gruba koprena i da se postane jedno s čitavim bivstvom – znati sve to, a ipak živjeti i dalje kao posljednje najniže biće – kako je to strašno.’’ Postoji jedna skrivena strana prirode, životna sila ili inteligencija prirode, koja vrši moćan uticaj na tok života, koji određuje da živimo poput mjesečara. Ponašanje svake osobe, u svakom trenutku, određeno je silama koje djeluju u njoj i na nju. Svijet je pun zatvora, a greške zatvorenika posljedica su njihovog genetskog koda ili nepovoljnog uticaja ljudi s kojima su odrasli. Oni su žrtve slijepe biološke sile i uslova odrastanja. Svaka mala činjenica ima vlastiti uzrok. Što god činimo, pokazujemo ko smo. Način na koji nešto činimo, vrijeme i mjesto činjenja, određuju posljedice. Sve što činimo u skladu je s onim što jesmo i to nas odaje. Nijedan udah i izdah ne izađu iz naših grudi a da nas ne odaju, ni jedan pogled ne odlazi iz našeg oka, a da ne nosi poruku o našoj požudi,

Psihotest Mladen D. Marković, klinički psiholog

strahovima, suzama i osmijesima. Svaki naš san nas odaje. Sve što radimo, stvaramo, govorimo, pišemo, s kim se družimo, ponašanje u cjelini, pokazuje ko smo, kakva je naša inteligencija, koja su nam interesovanja, navike, emocije, vjerovanja, očekivanja, stavovi, da li smo realni ili nerealni, odnosno govori o našoj zrelosti kao ljudskih bića u cjelini, o tome da li smo zdravi, izopačeni ili bolesni. Niko ne može prikriti svoje istinsko ja, ali isto tako, niko ne može reći konačan i cjolovit sud o nekoj osobi. Različite osobe vide ili doživljavaju istu situaciju svaka na svoj način, ono

i ratova. Ipak, treba reći da je jedan dio nesreće neuništiv, da pripada prirodnom poretku stvari. Naša savršenost ili nesavršenost određuje koliko će nam život biti raj, a koliko pakao. Istorija čovječanstva je i raj i pakao. S jedne strane osjećamo da nam inteligencija koju imamo omogućuje da živimo u raju, imamo ideale o harmoničnom životu s drugima, a s druge strane iskustvo nam govori da je pakao realnost isto toliko kao i raj, da se ljudi međusobno vole, ali i da ratuju, međusobno se ubijaju, vrše zvjerstva, pljačkaju i varaju jedni druge. Pretvaranje pakla u

što se meni sviđa drugome se ne sviđa i obrnuto, mada jedna stvar ne može istovremeno biti dvije stvari koje se međusobno isključuju. Kako će neka osoba doživjeti ono što se trenutno dešava zavisi od njenih psihičkih osobina i njenog cjelokupnog iskustva. Lične osobine u većoj mjeri određuju doživljaj onoga što se dešava nego spoljna stvarnost onda kada je ta stvarnost nejasna ili višesmislena. Mi vidimo samo jedan sasvim mali dio stvarnosti, tako da možemo reći da je sve magija, da je sve predodređeno ili da je sve haos. Svako daje svoj doprinos harmoniji i opštoj konfuziji. Ne postoji ljudska zajednica u kojoj nema sukoba ove ili one vrste. Većina ljudi, ili čak svi, imaju neki nedostatak, ili su bolesni ili su nedozreli, mada toga nisu svjesni. Lud čovjek ne zna da je poludio, neznalica ne zna da ne zna, psihopata misli da je njegov svijet potpuno logičan i razuman. Živimo s uvjerenjem da smo savršeniji nego što jesmo. Rjeđe se izvinjavamo, rjeđe vidimo svoje nesavršenosti, a češće vidimo mane drugih i tu je jedan od uzroka: trača, nesporazuma, sukoba

raj je suština života – zato nam je data inteligencija i kada bismo dovršili taj posao život više ne bi imao pokretačku energiju, inteligencija nam ne bi bila potrebna. Eksperimentalno je utvrđeno da ako živim bićima omogućimo da žive u najpovoljnijim uslovima, u uslovima u kojima im sve što požele pada s neba, ona ne samo da ne napreduju, nego se poslije izvjesnog vremena izopače ili izumru. Materijalni svijet u kojem živimo je, u stvari, prebogata trpeza, tako bogata i tako neštedimice rasprostrta pred sva ljudska bića. Ona je carstvo čuda nad čudima. Osim toga, mi živimo u vrijeme kada je na tu prebogatu trpezu, koju nam je Stvoritelj rasprostro pred nas, čovjek pridodao neizreciv broj vlastitih čudesnih izuma koji mogu da olakšaju, uljepšaju i obogate naš život. Nikad čovječanstvo do sada nije živjelo u takvom izobilju, mnogo od onoga o čemu je čovjek milenijumima samo maštao postalo je stvarnost. Sve to zajedno je raj u kome živimo. S druge strane, možda nikada do sada ljudi, u toliko velikom broju, nisu ispoljavali osjećanje nezadovoljstva i uskraćeno-

Z D R A V S T V O

sti, nikad nije bilo toliko ispoljeno osjećanje da je svijet u kome živimo pakao. Čovjek ne mora biti mnogo mudar da bi se razočarao u život. Ako zamislimo da je čovječanstvo određena osoba koja živi u izobilju, ali se osjeća nesrećnom i uzroke svoga nezadovoljstva nalazi u svijetu izvan sebe, pomislili bismo da s njom nešto nije u redu te bismo je uputili na psihotest. Rezultati psihotesta bi pokazali da ta osoba nije postigla zrelost da bi mogla da spozna zakone svijeta u kome živi i doživi radost postojanja, da se radi o adolescentu koji je pohlepan, ljubomoran i zavidan, čas ponesen lažnom radosti, čas suicidalan. Svaki društveni sistem za neke osobe je dobar, a za druge loš, u svakom društevnom sistemu ima srećnih i nesrećnih osoba. Nesavršeni ljudi ne mogu uspostaviti savršen društveni sistem, ali savršen čovjek – čovjek koji je postigao znanje, razumijevanje i svjesnost može živjeti u miru i blaženstvu u svakom sistemu. Narvno, treba imati u vidu, ono što smo rekli, da je jedan dio nesreće neuništiv, treba imati u vidu ekstremno negativna stanja u ljudskim zajednicama, kada je zlo duh vremena. Čovječanstvo počiva uglavnom na izopačenim idejama. Nesavršen čovjek, čovjek koji se nije razvio, ima želje, ali nema samokontrole i samodiscipline. Bez samokontrole i samodiscipline on ne može da doživi radost u prebogatom svijetu, on ne može da doživi ljepotu svijeta oko sebe niti može da koristi bogatstvo koje su ljudi stvorili. On ne zna na pravi način da koristi knjige, muziku, televiziju, internet, prevozna sredstva, on nema poštovanja za potrebe drugih, on hranu i piće, koja su radost, pretvara u vlastitu patnju, on razloge za svoje nezadovoljstvo nalazi u drugima i tako raj, u kome stvarno živi, pretvara u vlastiti pakao. Jedna od najvažnijih odlika čovjeka je činjenica da može da se razvije i da

prevaziđe ono što je pogrešno naučio. Mi možemo da pročistimo svoje biće od prljavštine koja se nakupila tokom života naših predaka i tokom našeg života. U našoj prirodi je težnja da postignemo zrelost i sreću. Čovjek je, s jedne strane, veoma jadno biće, a s druge, veliki Bog. Kao što je pravilo da od začeća pa do rođenja embrion prolazi sve faze kroz koje je prošla vrsta, tako isto nakon rođenja mentalni razvoj je prevazilaženje svih mentalnih osobenosti koje karakterišu mentalni razvoj vrste. Naš zadatak je da obuzdamo divljaka u sebi. Svaki naš postupak ili nas jača ili slabi, ili nas zadržava na istom, ili nas vraća nazad ili nas uzdiže. Da li postajemo jači ili slabiji pokazuje nam to koliko imamo samokontrolu i samodisciplinu u tome šta radimo, govorimo, kupujemo, s kim se družimo, koliko imamo razumijevanja za potrebe drugih itd. Samokontrola je potrebna da bismo bili bolji susjedi, roditelji, partneri, nastavnici, ljekari, da bismo bili ljudska bića, da bi nam život bio radost. Povećanje svjesnosti o posljedicama vlastitih postupaka vodi uspostavljanju samokontrole i samodiscipline. Kad postignemo samokontrolu tada više ispoljavamo pozitivna osjećanja, osjećamo se srećniji, osjećamo da smo u kontaktu s Beskonačnim izvorom nadahnuća, a to nam omogućuje da sazrijevamo, rastemo, da prevazilazimo sreću koju nam donose varljiva čulna zadovoljstva. Kada postignemo samokontrolu i samodisciplinu tada živimo umjerenije, imamo više radosti i postajemo duhovno bogatiji. Uzrok svih ljudskih patnji je duhovno siromaštvo, a ne nedostatak materijalnih dobara, naravno, osim u ekstremnom siromaštvu. Samo razumijevanje nas može uzdići iznad raskoši svakog raja i vatre svakog pakla. Siromaštvo razumijevanja je najveće siromaštvo. Pravo blaženstvo je mirnoća, a nju daje razumijevanje. Za uspjehom kao i za srećom ne može da

se juri, oni moraju da dođu kao rezultat naših djela. Živimo u sve složenijim životnim uslovima, sve je veći broj priključaka koje koristimo u svakodnevom životu, ljudi su napravili toliko priključaka da možemo putovati na druge planete. Sve je više onoga što izaziva želje i čini da je odlučivanje složenije, pa su samodisciplina i samokontrola neophodni da bismo ono što je na životnoj trpezi koristili na način koji nas jača, jer sve što koristimo može da bude dobro i zlo – lijek i otrov. Ljude ne možemo prisiliti na samodisciplinu i samokontrolu, jer čim silu uklonimo samodisciplina i samokontrola nestaju. Samodsciplinu i samokontrolu možemo postići samo svojom voljom i vlastitim naporom. Za većinu ljudi život je zbrka, on je kao fudbalska utkamica bez sudije. U toj zbrci svakog dana u stanjima uznemirenosti zbog onoga što nam se desilo u prošlosti, ili onoga što očekujemo u budućnosti, ili onoga što nam se dešava sada, u stanjima straha, u našem umu taloži se sve ono što nam ometa rast, što nam ometa da osjećamo radost življenja, taloži se mentalno smeće. Ako bismo išli na psihotest više puta, svaki put bismo nastojali da ne učinimo greške koje smo učinili prethodni put, svaki put bismo nastojali da test probleme riješimo bolje. U svakodnevnom životu donosimo odluke koje zahtijevaju inteligenciju i određene osobine ličnosti. Ako smo svjesni da je život psihotest nastojaćemo da stalno prevazilazimo vlastite greške. Um je kao bašta. Ako baštu ne okopavamo ona će zarasti u korov, ako ne prevazilazimo vlastite greške u umu će se taložiti ono što nam povećava patnju. Ako prepoznajemo vlastite greške to znači da nam se povećava svjesnost, znanje i razumijevanje, a to nam omogućuje da postanemo svjesni da grom nikada neće pogoditi neku kuću, osim ako ga ta kuća ne privuče sebi, da bik nikada neće probosti čovjeka rogovima, osim ako ga čovjek ne pozove da ga probode, da ubijeni brusi mač ubice, da pokradeni upravlja pokretima kradljivca te zajedno čine pljačku, tada ćemo biti svjesni da je svaki trenutak života čudo i misterija, da je zlo posljedica nesvjesnosti, da je svaki trenutak prilika za učenje, da je svijet živopisan i zabavan karneval bez kraja. KONTAKT: Telefon: + 387 51/ 252 - 011 E- mail: psychostudio@blic.net Web site: psihostudio.com Praksa: psihotest, savjetovanje, psihoterapija.

Z D R A V S T V O

Misterija Ženstvenosti - I DEO

Zašto žene (ne) vole svoje telo?

esu li žene sklone da ne vole svoje telo... i zašto? Čemu stid, sram i nesloboda? Ljubav prema telu je, prema zakonu polarnosti ženskog i muškog, ženski deo u nama, naša majka. Od odnosa s majkom u najranijem detinjstvu zavisi koliko volimo sebe, svoje telo, posebno one delove koji nas čine ženom s jakim ženskim principom čija suština je – predavanje. To je osnov i drugih sposobnosti kao što su otvaranje, primanje, prihvatanje… uloge supruge, ljubavnice, majke, činu rađanja, dojenja. Sreća rađanja U trenucima poslije po(rađanja) majka i dete potpuno su ispunjeni opijatima koje su proizveli njihovi organizmi, što dovodi do besprekornog uspostavljanja veze i zavisnosti između njih. Na taj sveti čin danas se u skladu s vremenom u kojem živimo često gleda kao na medicinski problem, čime se još više doprinosi odvajanju čoveka, a u ovom kontekstu, pre svega žene od svoje suštine, od života i time – od Jedinstva. Jeste li imali sreću da prisustvujete rađanju deteta i doživite onaj trenutak neposredno posle rađanja kad majka, do sekundu pre toga, mučena neopisivim bolovima, ugleda svoje novorođenče i uzme ga u naručje... S njenog lica nestaju svi tragovi porođajnih muka kao da ih nije ni bilo i ono se pretvara u najsrećnije lice, božanski lepo, blaženo, ispunjeno zahvalnošću, sve je prošlo i završilo se – srećno. Zanimljivo je da se neposredno posle porođaja, kao i pri orgazmu, odvijaju procesi koji u mozgu oslobađaju depoe tzv. hormona sreće i njihovih transmitera (endorfina, oksitocina, serotonina, dopamina i drugih), koji se munjevitom brzinom, uglavnom putem krvi, šire kroz telo majke koje podrhtava od sreće... Seksualni čin Samim postojanjem smrt izaziva neophodnost seksualnosti. Ona raskrinkava vlastitu prolaznost. Par koji rađa 36

Vlado Ilić, ovlašćeni instruktor porodičnog rasporeda po Bertu Helingeru. On objašnjava misiju poretka ljubavi u novom dobu – integrisanje svega, i majke i oca, i ženskog i muškog u nama

decu zna da će deca nadživeti svoje roditelje. Time što rađaju dete, oni mu prave i ustupaju mesto. Rođenje je usko vezano za seksualnost, a seksualnost opet za život i smrt. Rezultat modernih tehnologija i takozvani savremeni pogled na svet i život doveli su nas do toga da živimo u vremenu pripitomljene seksualnosti. Mi smo je ukrotili i od silovite bujice napravili kanal kojim voda gotovo da više i ne teče, jer hoćemo potpuno da je držimo pod kontrolom. Time smo je, naravno, sasvim lišili kako njene veličine, tako i njenih posledica. U današnjem svetu, kao i u politici, dominiraju poremećen sistem vrednosti, gramzi- vost i strah. I to ne nekakav mali strah, nego onaj suštinski, prastrah, ne strah od smrti, nego

Upravo kulminacija obespravljenosti žene dovodi do pobune i borbe za ravnopravnost. Ali borba se ponovo vodi na „bojnom polju“ patrijarhalne kulture i jang- energije, dakle, istim sredstvima i strategijama kao i oni protiv kojih je usmerena! I tako žena na jednoj strani dobija bitku, ali istovremeno kao da sa svakom dobijenom bit- kom gubi rat. Takozvanom emancipacijom dobija prividnu ravnopravnost, a njome i nove zadatke, nove obaveze. Dobija pravo na obrazovanje i pravo na posao, čime postaje i sve samostalnija. Ali ne napušta staru, iskonsku ulogu žene i majke koja se stara o porodici, brine o deci, rađa, daje i time produžava život. Istovremeno postaje žrtva svoje sopstvene „emancipacije“. Jer sada ima dvostruku ulogu: ulogu „muškarca“, čija je zapravo tra-

strah od života, dakle, strah od žene – majke – pramajke. Onaj isti strah koji je doveo do veličanja junaštva na bojnom polju i istovremenog nipodaštavanja i omalovaža- vanja vrednosti žene i majke. Danas smo učesnici i svedoci razvoja te dinamike koja je u prošlom veku stvorila uslove za nastanak pokreta za emancipaciju žena, za seksualnu revoluciju itd.

dicionalna uloga da se stara za materijalno preživljavanje porodice, i svoju staru ulogu, ulogu žene. Kao posledica toga, muškarac i otac sve više se oseća nepotrebnim u vlastitoj porodici i živi gotovo istim životom u HOTELU ŽENA. Jer, iz velike ljubavi, žena vrlo rado sve preuzi- ma na sebe. Trči na posao, s posla kući, dajući se do poslednjeg daha, do potpune iscrpljenosti. I što je njeno davanje veće,

Z D R A V S T V O

muškarac se nesvesno oseća sve više zapostavljenim i nepotrebnim, tražeći spas na poslu, u sitnijim ili krupnijim avanturama, alkoholu... Kako to prevazići? Opet žena ima ključ u svojim rukama! Tako što će deo odgovornosti predati muškarcu, ocu zajedničke dece. Time će muškarcu vratiti deo dostojanstva i osećanja da je bitan za porodicu, a sebi omogućiti da ima više vremena za sebe. Biti žena predstavlja danas sve veći izazov. Ona danas mora da se prilagodi jang-principu, puna akcije, napetosti, stresa, intenziteta i da bude čvrsta poput muškarca (ili njegovog muškog dela koji bi trebalo da bude čvrst i prodoran), da se uspešno probija. Istovremeno bi morala i da uživa u svojoj ženstvenosti, nežnosti i mekoći. Za mnoge to ostaje u domenu neostvarenih želja i snova. Često i zbog toga što se olako zaboravlja, ili je potisnuta svesnost o tome da je za nastajanje ženskih osećanja i seksualnosti neophodno hraniti ženstvenost, a to ne ide baš tako lako i spontano i po sebi razumljivo u jang-okruženju. Tome u prilog idu i neprirodno stvorene iskrivljene slike o ženskoj seksualnosti, koje vladaju kao opšteprihvaćene u našem društvu kojim dominiraju muškarci (muška energija). Koreni seksualnosti Koreni ženske seksualnosti nalaze se s one strane našeg polarnog postojanja, tamo gde razum nema pristupa, logičko razmišljanje prestaje da važi, a naučene slike o tome kako bi trebalo da izgleda ženstvenost, ženska seksualnost ili orgazam – nestaju poput mehura od sapunice. Potencijal ženstvenosti bio je i ostaje misterija koja se ne može opisati rečima, ona mora da se oseti i doživi, baš kao i poredak ljubavi. Uspešne žene u današnjem društvu su najčešće one koje su se potpuno prilagodile muškom principu, one imaju vrlo razvijen proračunati razum, ekstrovertnu ličnost, izraženu sposobnost analitičkog mišljenja, dovoljno stručnog znanja... Toliko muških osobina može se razvijati samo na uštrb suštinske ženstvenosti. I tako polako, ali sigurno, žena koja ne samo što se prema kvalitetima svoje ženstvenosti ne odnosi s mnogo ljubavi, predanosti i odlučnosti, nego ih vrlo često i nipodaštava i odriče ih se kao da nema prava da bude ženstvena, seksualna, da istinski uživa i da se potpuno prepusti i preda, gubi kontakt s korenima svoje ženstvenosti i pristup

svojoj ženskoj snazi. Bez svojih ženskih korena žena se oseća nesigurnom i praznom i mora da traži zamenu u spoljašnjem, u bleštavilu površnosti (poput one u holivudskim filmovima), što je navodi da se odluči da vodi površan život u spoljašnjim dražima, analitici, razumu. Jin – ženski princip – prebacuje se u neživljenu mogućnost i time u podsvesnu senku, neostvarenu čežnju koja se ponekad pojavi kao zračak nade, da bi uglavnom splasnula pre nego što bi se i pojavila. Njen prvi korak ka svojim ženskim korenima je u ljubavi prema sebi i prihvatanju sebe onakvom kakva jeste. Opšte je rasprostranjeno mišljenje da je egoistično voleti sebe. Jedno od elementarnih dostignuća poretka ljubavi je mogućnost da ponovo naučimo da volimo sebe – sa svim što nam pripada – svoje lepe i one manje lepe strane, ono na šta smo ponosni, ali i ono što nam smeta i sa čim ne želimo da se suočimo. Tek kada zavolimo sebe možemo voleti i drugog i prepustiti se da nas i drugi vole, takve kakvi jesmo i kako sebe spoznajemo i volimo. A to se najbolje uči u primarnoj porodici. Ako smo tu lekciju života propustili ili za to nismo imali prilike, poredak ljubavi pruža nam jednostavne alatke za to. Kada sagledamo oca, sa svime što njemu pripada, s njegovom sudbinom, sa svime što je za njega vezano, s njegovim roditeljima, i sve to u njemu zavolimo – a time i njega i na taj način u potpunosti integrišemo i zavolimo svoga oca koji, hteli mi to ili ne, boravi u nama – nalazimo se već na pola puta ljubavi prema sebi. Ona druga polovina vezana je za majku. Kada zavolimo majku onakvu kakva jeste, sa svim onim što je za nju vezano, njenu sudbinu, njenu porodicu, kada je zavolimo kompletnu, bez jedne jedine predrasude, pa time i nju i na taj način u potpunosti integrišemo i zavolimo svoju majku koja, hteli mi to ili ne, boravi u nama – otvaraju nam se sasvim nove perspektive na putu ka ljubavi prema sebi. Kada volimo sebe, otvara nam se put ka harmoniji sa sobom i sa svetom oko sebe, a time i sposobnost da partnera volimo otvorenih očiju, onakvog kakav jeste, ne više slepo, zaljubljeni – umesto u partnera – u vlastitu projekciju slike kako bi trebalo da izgleda idealan partner. Nastaviće se u narednom broju…(Iscjeljivanje i razvoj ženstvenosti, tajne roditeljstva itd……)

Do tada više o ovoj temi možete čuti, vidjeti i osjetiti na narednom banjalučkom seminaru (radionici) Poredak ljubavi, koji vodi Vlado Ilić, a biće održan od 29. do 31. januara 2016. u zgradi ATV televizije 5. sprat, Ul. Gundulićeva 33 Banjaluka. Uvodno predavanje sa temom “Misteriju ženstvenosti “ je otvorenog tipa dok je za učešće na radionicama potrebna prijava. - kontakt osoba: Jadranka Stojanović telefon: +387 66111900 poredakljubavi.bl@gmail.com www.facebook.com/poredak.banjaluka Aktivnosti poretka ljubavi u BiH, region I svijetu mogu se pratiti na: www.youtube.com/user/Porodični raspored

Zimski intenzivni seminar Poredak ljubavi

Međunarodni zimski seminar Na STAROJ PLANINI Falkensteiner Hotel Stara planina, u Srbiji od 07. do 14. februara 2016.

Priuštite sebi devet nezaboravnih dana u nesvakidašnjem prirodnom ambijentu i novom skijalištu na Staroj planini, uživajući u Acquapura Wellness – SPA centru Falkensteiner, uz intenzivne radionice poretka ljubavi i šamanske vizije. Seminar i radionice vodi Vlado Ilić, sistemski terapeut, senior edukator i supervizor porodičnog rasporeda po Bertu Helingeru, Institut za komunikaciju i edukaciju. http://www.orderoflove.com/zimski-intenzivni-seminar-na-starojplanini 37

druženje za uzajamnu pomoć u duševnoj nevolji „Sonata“ iz Trebinja proslavilo je 15. rođendan. Obilježavanju u trebinjskom Domu mladih prisustvovali su mališani iz Dječje igraonice „Ciciban“, učenici Muzičke škole Trebinje, predstavnici Gradske uprave, članovi Udruženja roditelja i djece sa smetnjama u razvoju „Sunce nam je zajedničko“ te drugi gosti. „Sonata“ broji oko osamdeset članova koji druženjem te različitim edukativnim radionicama i kursevima nastoje da uljepšaju svakodnevicu. Pored toga, članovi i volonteri međusobno razmjenjuju znanja i vještine te zajednički stvaraju unikatne rukotvorine. Novac od prodaje unikata od velike je pomoći Udruženju. Predsjednica Udruženja Miholjka Janković kaže da se u prostorijama „Sonate“ organizuju radionice šivenja, pletenja, heklanja, dekupaž radionice, ali da organizuju i literarne te likovne sekcije.

Z D R A V S T V O

Udruženje za uzajamnu pomoć u duševnoj nevolji „Sonata“ Trebinje

15. rođendan Pripremila: Nikolija Bjelica

“Sonatin” rođendan uljepšali su mališani iz Dječje igraonice „Ciciban“ (Foto: Moja Hercegovina)

Miholjka Janković, predsjednica Udruženja “Sonata”

„Kada je otvoren Centar za mentalno zdravlje, počelo je sa radom i Udruženje „Sonata“. Radimo na edukaciji naših članova. Za ove ljude rad je odlična terapija. Psihoterapija koju vodi stručno lice takođe je jako bitna i može biti od koristi svima“, naglasila je Jankovićeva. Zamjenik gradonačelnika Trebinja Neđo Ćebedžija, čestitajući jubilej „Sonati“, istakao je činjenicu da je rat, nažalost, ostavio posljedice na duševno stanje mnogih ljudi, pa je dobro što postoji jedno ovako udruženje. Grad Trebinje, naglasio je Ćebedžija, do sada je pomagao, a pomagaće i dalje njihov rad. Rad udruženja se svodi na edukaciji, radno-okupacionoj terapiji i savjetodavnim radom sa korisnicima. Najbrojnije smo udruženje u gradu Trebinju a posjećenost prostorija se može provjeriti svakim radnim danom od 9 do 12 časova gdje imamo i dnevnu evidenciju koja se kreće od 10 do 18 članova. Imali smo sedam savjetodavnih, edukativnih radionica gdje je posjećenost bila od 18 do 32 člana, a sedam emisija na radio Trebinju gdje imamo audio kasete, CD-ove i fotografije. A sa radionica imamo evaluacione listove.

Z D R A V S T V O

Korisničke inicijative

Pozorišna predstava u Zvorniku

maju 2015. godine Udruženje građana „Zvonik“ - mentalno zdravlje Zvornik obilježilo je dvije godine svog djelovanja. UG „Zvonik“ je dobrovoljna, nevladina, vanstranačka, multietnička i neprofitna organizacija čiji su članovi građani koji žele pomoći sebi i drugima, kao i doprinositi zaštiti i unapređenju mentalnog zdravlja u skladu sa ciljevima Udruženja. Udruženje sada ima oko 60 članova iz reda korisnika, volontera i profesionalaca. Angažovani profesionalci i volonteri u Udruženju su psiholozi, profesori, logoped, zdravstveni radnici, likovni umjetnici, modelatori i drugih profesija koji, radeći sa korisnicima, podstiču njihovo osamostaljivanje, jačaju im samopouzdanje i povećavaju njihovo zadovoljstvo. Načini rada su grupni i individualni, kroz savjetovanje i osnaživanje naših korisnika, okupacionu i radnu terapiju. Po već ustaljenom rasporedu u sedmici, organizuju se raznovrsne radionice: art, radne, okupaciona, muzičke, literarne i psihološo-edukativne. Sportske aktivnosti i edukativne radionice iz oblasti pedagogije, andragogije, medicine i drugih humanističkih nauka organizuju se povremeno, prema ispoljenim ili utvrđenim potrebama. Osim toga, aktivno se provode i radionice učenja engleskog i ruskog, ali i znakovnog jezika. Odnedavno je započela obuka naših članova iz informatike. U toku je priprema za realizaciju projekta nazvanog Kaleidoskop, koji je finansirala Švajcarska agencija za razvoj i saradnju. Dvogodišnjica rada UG „Zvonik“ obilježena je izložbom likovnih radova članova Udruženja u Domu omladine Zvornik, čije se prostorije i inače koriste za sve aktivnosti UG „Zvonik“. Izložba radova bila je postavljena tokom cijelog maja i veoma dobro posjećena, dok je otvaranje izložbe imalo medijsku pokrivenost. Posljednjih pola godine preduzimane su veoma aktivne pripreme predstave “Ujka Vanja“, po tekstu A. Čehova, u 40

kojoj su svi izvođači članovi Udruženja. Premijera je izvedena u prepunoj Velikoj sali Doma omladine 8. oktobra 2015. godine, povodom obilježavanja ovogodišnjeg Svjetskog dana mentalnog zdravlja, koja je bila izvrsno medijski propraćena. Zbog velike zainteresovanosti građana predstava je uvrštena u redovni program Doma omladine i biće izvođena jednom mjesečno. Pored toga, planirano je da se predstava izvodi i u drugim gradovima,

a u toku su dogovori sa UG „Fenix“ iz Tuzle za prvo gostovanje. Ovakve vrste aktivnosti predstavljaju najbolji način za ostvarivanje glavnog cilja Udruženja - socijalne inkluzije i resocijalizacije osoba sa problemima mentalnog zdravlja, kao i kontinuiran vid borbe protiv stigme i diskriminacije. Pripremila: Novka Rašević, predsjednica UG „Zvonik“, Zvornik

Z D R A V S T V O

astroezofagealna refluksna bolest (GERB) je oboljenje digestivnog sistema koje je uzrokovano vraćanjem želudačnog (gastričnog) sadržaja u jednjak ili ezofagus. GERB predstavlja jedan od najznačajnijih zdravstvenih problema današnjice. Gorušicu, kao najčešći simptom GERB-a, svakodnevno osjeća 7% svjetske populacije, 14% jednom nedjeljno a čak 36% jednom mjesečno. Uzroci nastanka Gastroezofagealna refluksna bolest je posljedica slabosti mišića donjeg ezofagealnog sfingtera (DES). DES okružuje donji dio jednjaka, cijevi koja vodi hranu u želudac. Kod gutanja DES se otvara i tako omogućava ulaz hrane u želudac. DES inače mora biti zatvoren kako se kiselina iz želuca ne bi vraćala u jednjak. Kada se kiselina vrati u jednjak, izaziva osjećaj pečenja. DES mogu opustiti određeni lijekovi, neka hrana emocionalni stres, pušenje cigareta, brzo jedenje, neodgovarajuće žvakanje ili ležanje poslije jela. Najčešći razlog za oslabljenost DESa je postojanje želudačne kile. Više od 85% bolesnika sa GERB-om imaju herniju hijatus. Kod bolesnika sa hernijom hijatusa otvor na dijafragmi, gdje se spajaju jednjak i želudac, značajno je proširen. Gornji dio želuca klizi u grudni koš olakšavajući vraćanje cijelog sadržaja u jednjak, izazivajući na taj način njegovo oštećenje. Često i kada je DES čvrst, žgaravica se može pojaviti kao posljedica pritiska na mišić od pretjeranog jela, uske odjeće, trudnoće ili debljine. GERB nije bolest rezervisana samo za odrasle osobe. Kod djece u prvoj godini života tegobe, kao što je učestalo povraćanje i kašalj, često se ne povezuju sa GERB-om a postoji mogućnost da jeste. Veoma jednostavna pomoć u ovom slučaju jeste izazivanje podrigivanja više puta tokom hranjenja ili držanje djeteta u uspravnom položaju do pola sata nakon hranjenja. Starijoj djeci treba zabraniti pretjeranu upotrebu gaziranih pića, čokolade, jako začinjene, pržene i masne hrane, kiselog voća. Povišeno uzglavlje i izbjegavanje hrane do tri sata prije odlaska na spavanje može pomoći kod problema izazvanih GERB-om. Simptomi GERB-a Atipični simptomi: bol u grudima, predominantan bol u epigastrijumu (gornjem dijelu abdomena), podri44

Nefarmakološke mjere

Gastroezofagealna refluksna bolest - GERB givanje, promuklost, kašalj, žgaravica, regurgitacija kiselog sadržaja, gorak ukus u ustima, osjećaj pečenja u grlu i grudima, bol u gornjem dijelu stomaka, mučnina, pojačano lučenje pljuvačke i trnjenje zuba.

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

Alarmni simptomi Nenamjeran gubitak tjelesne mase Hematemeza (povraćanje krvi) Melena (crna stolica - krv u stolici) Disfagija (problemi sa gutanjem) Odinofagija (bol pri gutanju) Faktori koji mogu uticati na pojavu GERB-a • Prejedanja • Upotreba citrusnog voća, čokolade, masne i prezačinjene hrane • naprezanje • Upotreba kofeina, alkohola i pušenje cigareta • Upotreba određenih lijekova (NSAIL, kao što su ibuprofen, acetilsalicilna kiselina, diklofenak; antiholinergici, beta-agonisti, alfa-antagonisti, blokatori kalcijumskih kanala, triciklični antidepresivi, narkotici, teofilin). • • • • • •

Faktori rizika • Starost>55 godina (osim ukoliko je prevalenca kancera želuca u datoj oblasti visoka, tada je granica 40 godina) • Iznenadna pojava simptoma kod pacijenata>45 godina • Pozitivna porodična istorija za kancer želuca i/ili jednjaka • Hronična primjena NSAIL

Nefarmakološke mjere • Ishrana Ishranu treba organizovati tako da u toku dana postoji pet obroka. Za užinu uzimati hranu na bazi cerealija i voća ili tost od raženog hljeba. Ne jesti previše vruća ili hladna jela. Tvrde bonbone i žvakaće gume povećavaju unos progutanog vazduha te ih treba izbjegavati. Poslije jela šetnja pomaže varenju. Izbjegavati savijanje i ležanje nakon obroka. Količina hrane i tečnosti treba da bude tolika da ne rasteže želudac. Potrebno je jesti polako, smireno, žvakati svaki zalogaj barem dvadeset puta. Održavati dobru higijenu usta i zuba. Dan ne počinjati sa stimulansima (čaj, kafa, cigarete) i doručkovati jedan sat poslije buđenja. Posljednji obrok u toku dana, do odlaska u krevet, potrebno je uzeti najmanje tri sata ranije. • Izbjegavati citrusno voće, paradajz, luk, kafu, gazirana pića, čokoladu, začinjena i masna jela, uzimati manje a češće obroke i izbjegavati savijanje i ležanje odmah poslije obroka, ograničiti unos alkohola, izbjegavati kasne obroke (večera najkasnije tri sata prije odlaska na spavanje); • Spavanje na podignutom uzglavlju (15-20 cm); • Podrška i/ili procjena adherence: neophodna je edukacija pacijenata o značaju redovne i pravilne primjene terapije i sprovođenju higijensko-dijetetskog režima; • Prestanak pušenja; • Prestanak uzimanja alkohola; • Smanjenje tjelesne težine; • Smanjenje trbušnog pritiska; • Smanjenje stresa; • Izbjegavanje nošenja teških predmeta i savijanje i naprezanje.

Liječenje GERB-a Liječenje može biti uslovljeno nekim od sljedećih faktora: • starosna dob i opšte zdravlje bolesnika, kao i postojanje udružeFarmakološko liječenje nih oboljenja • Inhibitori protonske pumpe (omprazol, pantoprazol, lansoprazol, eso• kondicija pacijenta meprazol) • tolerancija specifičnih lijekova, procedura i terapijskih mjera • Blokatori H2 receptora (ranitidin, famotidin) • očekivanja bolesnika • Antacidi (kalcijum-karbonat, alu• izbor i preferencijali bolesnika minijum-hidroksid i magnezijumPoboljšanje simptoma GERB-a često se postiže promjenama životnih nahidroksid, kompleks aluminijuma i vika i specifičnom dijetom. magnezijuma, hidrotalcit).

F A R M A C I J A

teroskleroza je hronična upalna bolest velikih i srednjih mišićnih arterija. Karakteriše se disfunkcijom endotela krvnog suda i nakupljanjem lipida, holesterola, kalcijuma i ćelijskih elemenata unutar zida krvnog suda. Ovaj proces za posljedicu ima formiranje plaka, vaskularno remodelovanje, akutnu i hroničnu opstrukciju lumena krvnog suda, poremećen protok krvi i smanjenu oksigenaciju ciljanih tkiva. Današnji je stav da upala ima središnju ulogu u nastanku i napredovanju aterosklerotskog procesa. Potvrđeno je da mehaničku i/ili hemijsku ozljedu endotela koju uzrokuju oksidativni stres, oksidirani LDL holesterol, pušenje, hiperglikemija, hipertenzija, a možda i niz bakterija i/ili virusa, slijedi disfunkcija endotela. Na području s oštećenim endotelom prijanjaju upalne ćelije (monociti, makrofagi i T – limfociti) koje potom migriraju u subendotelne slojeve arterijskog zida u kojem oslobađaju medijatore upale. Medijatori upale podstiču hemotaksiju upalnih ćelija na mjesto ozljede endotela, ali i migraciju glatkih mišićnih ćelija iz medije prema subendotelnom sloju. Ove ćelije pri tome gube kontraktilnu, a poprimaju fagocitnu sposobnost. Ove mišićne ćelije zajedno sa makrofagima fagocitiraju oksidirane čestice LDL holesterola i pretvaraju se u pjenaste ćelije, čijim raspadanjem nastaje jezgra ateroma. Citokini nastali na mjestu oštećenja podstiču upalni proces, a time i napredovanje ateroskleroze. Upala značajno sudjeluje u destabilizovanju i rupturi plaka. Ruptura plaka najčešće se događa na mjestu na kojem je fibrozna kapa ateroma najtanja i sadrži najviše pjenastih ćelija. Upalni procesi nastali na mjestu oštećenja endotela stimuliraju sintezu C – reaktivnog proteina (CRP-a). Novija istraživanja su dokazala da CRP aktivno sudjeluje u procesu aterogeneze. Povišeni novoi hs-CRP-a (engl. high sensitivity) neposredno koreliraju s intenzitetom upale u aterosklerotskom plaku i posredni su pokazatelj njegove vulnerabilnosti i sklonosti rupturi. U kliničkim studijama, ali sve više u svakodnevnoj praksi, prihvaćen je kao važan biljeg kardiovaskularnog rizika i pouzdan prediktor nastanka i ishoda aterosklerotske, a posebno koronarne bolesti. Brojnim istraživanjima provedenim tokom posljednjih decenija nepobitno je dokazana veza između nivoa serumskih lipida i aterosklerotske bolesti: koronarne bolesti srca, cerebrovaskularne bolesti i periferne arterijske bolesti. Jednako tako dokazano je da primjena hipolipemika i posljedično smanjenje ukupnog, a po46

Prednosti primjene statina kod pacijenata sa manifestnom aterosklerozom sebno LDL holesterola, u primarnoj i sekundarnoj prevenciji smanjuje morbiditet i mortalitet od kardiovaskularnih bolesti, neovisno o početnim vrijednostima ovih parametara. Najveći prioritet u smanjenju kardiovaskularnog rizika usmjeren je na osobe s poznatom aterosklerotskom bolešću (koronarna bolest srca, cerebrovaskularna bolest, periferna arterijska bolest), a potom na prividno zdrave osobe sa povećanim kardiovaskularnim rizikom. Za razliku od osoba sa manifestnom aterosklerotskom bolešću (sekundarna prevencija) u kojih je primjena statina obavezna, dokazano učinkovita i ekonomski opravdana neovisno o početnim vrijednostima holesterola, široka primjena statina u osoba bez klinički manifestne aterosklerotske bolesti (primarna prevencija) je upitne djelotvornosti i značajno oslonjena na procjenu individualnog kardiovaskularnog rizika. Potvrđena je logaritamska povezanost nivoa LDL holesterola i kardiovaskularnog rizika. Svako smanjenje vrijednosti LDL holesterola za 1% u odnosu na početne vrijednosti smanjuje pojavu kardiovaskularnih događaja za 1%. Smanjenje

LDL holesterola za 1 mmol/L tokom 5 godina rezultira gotovo 30%-tnim smanjenjem relativnog rizika od nastanka koronarne bolesti. Tozar® (atorvastatin) je statin koji se primjenjuje u terapiji hiperholesterolemije i u prevenciji neželjenih kardiovaskularnih bolesti kod osoba sa povećanim rizikom. Tozar® ima dugo vrijeme polueliminacije, što omogućava doziranje jedanput na dan u bilo koje doba dana i bez obzira na uzimanje obroka. Početna doza je 10 mg na dan, a maksimalna doza je 80 mg na dan. U svim dozama efikasno snižava povišene vrijednosti LDL holesterola i triglicerida te dovodi do regresije postojećih aterosklerotskih plakova. Pored navedenog hipolipemijskog djelovanja, Tozar® pokazuje pleiotropna djelovanja: antiinflamatorno, imunomodulatorno i antioksidativno djelovanje, koči agregaciju trombocita te ima protektivan učinak na endotel krvnih sudova. Dr. Jasmin Banjić

Literatura:

1. ROSS R. Atherosclerosis – an inflammatory disease. N Engl J Med 1999; 340: 115-26. 2. FUSTER V, BADIMON L, BADIMON J i sur. The pathogenesis of coronary artery disease and acute coronary syndromes. N Engl J Med 1992; 326: 242-50 3. FABIJANIĆ D, BANIĆ M, KARDUM D. C-reaktivni protein u procjeni kardiovaskularnog rizika. Liječ. Vj.2006;128:167-74. 4. LIAO JK. Clinical implications for statin pleiotropy. Curr Opin Lipidol 2005;16:624-9. 5. DEEDWANIA P, SINGH V, DAVIDSON M. Low highdensity lipoprotein cholesterol and increased cardiovascular disease risk: An analysis of statin clinical trials. Am J Cardiol 2009;104(Suppl.):3E-9E. 6. Vishal T, Bano G, Khajuria V, Parihar A, Gupta S; Pleiotropic Effects of Statins.2005;37 (2):77-85.

dravstveni inspektori u kontrolama uvijek uočavaju nepravilnosti u propisivanju i izdavanju lijekova, za koje je određen režim izdavanja na ljekarski recept. Doktori medicine često ne pišu recepte za lijekove čije troškove ne snosi Fond zdravstvenog osiguranja, već pacijente upućuju u apoteku da ih kupe bez recepta ili lijek propisuju na običnom komadu papira. Režim izdavanja lijekova ne zavisi od toga da li Fond zdravstvenog osiguranja snosi troškove ili pacijent plaća lijek, već od toga da li u uputstvu stoji da se lijek izdaje na ljekarski recept, što se određuje prilikom registracije lijeka u zavisnosti od sastava lijeka, odnosno rizika koji nosi njegova upotreba. Doktori su dužni da propišu recept za svaki lijek u čijem uputstvu stoji da se izdaje na ljekarski recept, bez obzira na čiji teret padaju troškovi izdavanja lijeka. Magistar farmacije ne smije izdati lijek na neispravan recept i dužan je da upozori doktora koji je takav recept propisao, a pacijenta da uputi doktoru da obezbijedi odgovarajući recept.

F A R M A C I J A

Upozorenje

Propisivanje i izdavanje lijekova Zakonom o evidencijama i statističkim istraživanjima u oblasti zdravstvene zaštite („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 53/2007), recept je svrstan u pomoćna sredstva za vođenje evidencije (član 52). Recept je, dakle, medicinski dokument i javna isprava čija forma i sadržaj su propisani Pravilnikom o uslovima propisivanja i izdavanja lijeka (“Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 116/12 i 51/13). Svaki recept mora sadržavati podatke o korisniku, lijeku, propisivaču i izdavaču, propisane ovim pravilnikom, a recept za lijek koji pada na teret Fonda zdravstvenog osiguranja i druge podatke koje utvrđuje Fond. Svaka improvizacija prilikom propisivanja lijekova smatra se nepravilnim vođenjem medicinske dokumentacije, što je kažnjivo po članu 81. ovog zakona. Kazna za pravno lice iznosi od 3.000 - 15.000 KM, za odgovorno od 500 - 3.000 KM, a za fizičko lice od 300 - 1.500 KM. Zakon o apotekarskoj djelatnosti zabranjuje farmaceutskom tehničaru da izdaje lijekove koji se izdaju na recept, a propisuje kaznu i za magistra farmacije ako izda lijek bez recepta u iznosu od 500 do 1.500 KM. Izdavanje lijeka na neispravan recept smatra se izdavanjem bez ljekarskog recepta. Izdavanje lijeka na recept doktora veterinarske medicine takođe se smatra izdavanjem bez ljekarskog recepta, jer lijekove za humanu upotrebu mogu propisivati samo doktori medicine i doktori stomatologije. Koristimo ovu priliku da istaknemo angažovanje Komore doktora stomatologije Republike Srpske, koja je za potrebe svojih članova pripremila formu recepta još 2011. godine, nakon čega se u stomatološkoj oblasti skoro potpuno prestalo s praksom improvizovanog propisivanja lijekova. Prim. dr Desimir Miljić, epidemiolog, glavni republički zdravstveni inspektor

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

oslednjih nekoliko godina na našim prostorima su se počeli pojavljivati preparati bazirani na ayurvedskoj medicini, poreklom iz Indije. Ovi preparati su specifični jer sadrže obično dosta komponenata i to su uglavnom ekstrakti nama nepoznatih biljaka kao i minerala. Ayurveda je tradicionalni sistem lečenja, ustanovljen u Indiji pre oko 5000 godina. U ostalim delovima sveta ona se smatra alternativnim lečenjem i postaje sve zastupljenija i popularnija. Konvencionalna medicina na oboljenje gleda kao na posledicu i usmerena je na uklanjanje simptoma dok ayurveda ima holistički pristup idući do zaključka da svako oboljenje ima kako svoj uzrok, tako i više značenje. Popularnost ove metode je posledica upravo urođene ljudske sklonosti za takvo sagledavanje bolesti jer je čovek i materijalno i duhovno biće. Praktični deo ayurvedske medicine se svodi na uputstva kako zadržati dobro zdravlje i kako pospešiti izlečenje ako se bolest pojavi uz primenu konkretnih preparata i aktivnosti kao što su masaža, akupresura, vežbe disanja, telesna aktivnost i dr. Duhovni princip se svodi na usklađivanje načina života sa prirodom i njenim ciklusima. Ayurveda primenjuje širok spektar biljnih lekova u tretmanima i uglavnom su to mešavine, mada se neke primenjuju i pojedinačno. Kombinacije biljnih ekstrakata su posledica tradicionalnih dugogodišnjih, ali i savremenih laboratorijskih ispitivanja, tako da se može doći do zaključka da se najbolji rezultati u cilju očuvanja zdravlja postižu upravo kombinacijom konvencionalne i ayurveda medicine. Jedan od ovih preparata koji se upotrebljava za tretman i prevenciju oboljenja jetre je preko pedeset godina u upotrebi. Kliničkom studijom, koja je sprovedena u 50 različitih centara na 4490 pacijenata obolelih od hepatitisa A, potvrđeno je da preparat pomaže obnavljanju jetre, snižava vrednosti ALT i AST, a povećava nivo albumina. Preparat sadrži ekstrakte biljaka: • Capparis spinosa (kapar) - hepatostimulans, diuretik, antioksidans - aktivni sastojci su glukoiberin, sinigrin, rutin, glukozinolati i dr. • Cichorium intybus (cikorija) - pospešuje funkciju jetre i produkciju žuči te utiče na sintezu glikogena i serum proteina jetre; • Cassia occidentalis - podstiče probavu i utiče na peristaltiku, pomaže kod dispepsije; • Terminalia arjuna - snižava nivo holesterola u krvi, diuretik, vazodilatator 48

Ayurvedski preparati

Mr ph. Anica Crkvenčić

- aktivna supstanca je tanin, izolovan iz kore kasuarinin; • Tamarix gallica - hepatostimulans i digestiv, laksans, povoljno deluje na sintezu glikogena - aktivna supstanca je tamariksin; • Mandur bhasma - predstavlja proizvod nastao mešanjem gvožđe (III) oksida sa sokovima navedenih biljaka i predstavlja organski vezano gvožđe koje se lakše apsorbuje. Za tretman proktitisa, fisura i olakšavanja tegoba kod unutrašnjih i spoljnih hemoroida koristi se polikomponentni preparat koji sadrži biljne ekstrakte i smole:

• Balsamodendron mukul (guggul) - koristi se oleogumirezina koju biljka luči nakon povrede tkiva i deluje kao digestiv, spazmolitik, adstrigens, antiseptik; • Shilajeet, Mumio (šilajet) - viskozna supstanca koja sadrži ihtiol koji nastaje prečišćavanjem mase koju prilikom

porasta temperature luče stene u nižim delovima Himalaja. Utiče na zarastanje rana, deluje antiinflamatorno i pospešuje povlačenje hemoroida; • Neem - deluje kao diuretik, miorelaksans i antiseptik; • Emblica officinalis (indijski ogrozd) adstrigens, diuretik, laksativ i imunostimulans; • Terminalia belerica (behara) - antibakterijsko delovanje i pozitivni efekti u lečenju hemoroida i dijareje; • Bauhinia variegata (orhidejino drvo) - laksativno, karminativno i tonično delovanje, utiče i na zaustavljanje krvarenja; • Mesua ferrea (gvozdeno drvo - nagkesar) - hemostatik i ispoljava antimikrobno delovanje. Iz ovih primera se može uvideti princip formulisanja ayurvedskih preparata. Oni su uglavnom polikomponentni i sadrže biljne ekstrakte, sprašene biljne droge te određene minerale i smole koji se kombinuju na osnovu sinergističkog delovanja na određena oboljenja ili u cilju stimulacije funkcije određenih organa. Upravo zbog specifičnog sastava i zastupljenosti biljnih vrsta i supstanci koje nisu poreklom sa naših područja pacijenti skloni alergijskim reakcijama moraju biti oprezni prilikom primene ovih preparata te se obavezno konsultovati sa lekarom ili farmaceutom.

imi ima malo sunca, veoma je hladno pa provodimo manje vremena napolju, manje se krećemo, jedemo hranu sa puno skroba i šećera. Takvo ponašanje nas ne održava zdravim. Srećom, ima dosta stvari koje nam mogu pomoći da održimo energiju, “podignemo” imunitet i održimo telo zdravim tokom čitave zime.

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Kako se zimi hraniti zdravo?!

• Sirovo i kiselo povrće. Najdostupnije zimsko povrće su repa, mrkva, rotkvica, cvekla, celer i dr. Sve ove namirnice se fenomenalno mogu iskoristiti kao sveže ceđeni sokovi. Zatim, tu je i izuzetna zimnica, kiseli kupus, krastavci, paprika, paradajz, • Namirnice bogate kalcijumom. Kalcijuma ima u orasima, leblebikoji su pravi vojnici u izgradnji odjama, bademima kupusu i susamu. ličnog imuniteta. Susam je namirnica koja ima 7 puta više kalcijuma od mleka. Prvak u kalcijumu su suve smokve, rogač i mak, kakao je takođe prava superhrana jer je prebogat antioksidansima, gvožđem, cinkom i vitaminom C. • Namirnice bogate proteinima. Glavni izvori proteina u ovim zimskim, hladnim danima, a da nije samo previše zastupljeno meso, su žitarice: proklijala heljda, pšenica, zob, raž, semenke bundeve i lan. Klijanjem se proizvodi vitamin C, povećava se sastav vitamina B, osobito B2, B5 i B6. Sadržaj karotena drastično se povećava, čak do 8 puta.

• Sveže i sušeno bilje. Zimi se u ishranu mogu uključiti sveži začini koje jednostavno možete uzgajati u stanu na prozoru. Pored toga što deluju izuzetno dekorativno, neopisivo su zdravi. Neki od njih su peršun, kopar, vlasac, bosiljak i dr. Peršun posle šipka i borovnice sadrži najviše vitamina C. U 100 grama nalazi se čak 170 miligrama ovog vitamina, koji ima najvažniju ulogu u jačanju imuniteta tokom hladnih, zimskih dana. U zavidnim količinama ima i provitamina • Sveže i smrznuto voće. Sveže voA, vitamina B grupe, među kojima i će dostupno zimi - zimske sorte jaizuzetno redak vitamin B12, veoma buka i krušaka, mandarine, naranvažan za stvaranje crvenih krvnih dže, kivi, grejp, grožđe i banane, zrnaca. Što se tiče minerala, najananas i šipak. Ali izuzetno dobro više ima gvožđa, kalcijuma, manje i leti zamrznuti sveže borovnice, gana, magnezijuma, bakra... Kako maline, divlje kupine, višnje i dr. biste zimi imali što više zelenih namirnica, možete na prozoru zasaditi i pšenicu i ječam koja vrlo brzo raste i tako tokom cele zime možete imati u svom domu pravi • Sušeno voće koje je prava riznica izvor zdravlja. vitamina i minerala.

• Orašasti polodovi, naročito orasi. Ljudsko telo može napredovati bez masti, ali ona je, ipak, u manjim količinama neophodna zbog rada mozga, jer naš mozak je 70% iz masti. Orašasti plodovi sadrže velike količine masti koje su vrlo Priprema: Jelena Broćilović

korisne za funkcionisanje mozga, kardiovaskularnog sistema i njima se izlučuje iz tela štetni holesterol.

• Biljno ulje bogato esencijalnim masnim kiselina i vitaminom D. Treba koristi samo devičansko ulje. To može biti suncokretovo, maslinovo, laneno i bilo koja druga ulja koja se dodaju u salate ili popiti kašičicu dnevno za prevenciju nedostatka vitamina.

• Pčelinji proizvodi. Važan izvor zdravih ugljenohidrata i minerala je med, propolis, polen i ostali pčelinji proizvodi. 49

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Mlečna čokolada s lešnicima

Sastojci: • 1 šolja sirovog kakao praha • 1/2 šolje rogača (ko ne voli ukus rogača može ga izostaviti ili umesto njega koristiti kakao) • 1/2 šolje otopljenog sirovog kakao butera (umesto njega možete koristiti i kokosovo ulje) • 5 supenih kašika meda ili zaslađivača po ukusu • 50 g suvog grožđa • 1/2 šolje usitnjenih sirovih lešnika • 3 -4 supene kašike kokosovog mleka Priprema: Kakao buter otopiti zajedno sa kokosovim mlekom. Suvo grožđe potopiti minimalno 30 min. u vodu. Tu vodu obično bacim jer mi je preslatka, a u njoj bude i sve što je na suvom grožđu bilo (eventualna prašina/prljavština u zavisnosti od uslova skladištenja, kao i sumpor ukoliko nije prirodno sušeno). U blender ubaciti sve osim lešnika i suvog grožđa. Dobićete glatku smesu koja se brzo steže. U nju umešati iseckane lešnike i suvo grožđe. U kalupe ili pliću posudu izliti sav sadržaj i ostaviti u frižider da se stegne.

Bonžita

Sastojci: 1 šolja suncokretovih semenki 2 šolje mlevenih lan. semenki 1/2 šolje susama 1/2 šolje mlevenih suncokretovih semenki • 1/2 šolje grožđica • 1/2 šolje brusnica • 1/2 šolje mlevenih lešnika (po želji) • • • •

• vode po potrebi i zaslađivača (meda ili urmi) po potrebi Priprema: Kada ste pripremili sve sastojke, uzmite jednu posudu u kojoj ćete da ih izmešate tako da dobijete smesu nalik testu. Istanjite smesu rukama u kalupu da bude ravnomerne debljine sa svih strana i stavite u zamrzivač na 2h, nakon toga izrežite i već možete uživati u preukusnom i izuzetno zdra• vom dezertu. • • Sok od jabuke, •

bundeve i šargarepe

3 narandže kolut đumbira debljine 2 cm 3 štapa celera malo lanenog ulja dodati u isceđen sok radi bolje apsorpcije vitamina A iz šargarepe Dobije se 0.6l finog slatkog soka

Nikad nesmemo zaboraviti da se savetujemo sa prirodom jer ona nesebično nudi sve što je organizmu potrebno da bi zdravo funkiconisao. Prirodni lekovi su nezaobilazni faktor u očuvanju zdravlja i to zbog toga što Sastojci: se ovaj vid lečenja bazira na zdra• 10-ak jabuka srednje veličine voj ishrani i zdravom načinu življe• oko 600 g bundeve nja. Sve namirnice koje tokom dana unosimo u organizam imaju određeno • 10-ak šargarepa Sve sastojke iseći i iscediti u so- korisno ili štetno delovanje tako da kovniku. Dobije se oko 800 ml veoma nije svejedno kako se hranimo. Isto tako promena životnih navika može slatkog soka. doprineti da se bolje osećamo i budemo zdraviji. Slatka cvekla-sok Drevni narodi su još u davna vreAparatura: sokovnik mena bili duboko svesni čovekove zavisnosti i veze sa prirodom pa tu vezu Sastojci: ne treba prekidati. • 1 cvekla srednje veličine Priroda nas je stvorila, ona nas naj• 2 veće sargarepe bolje poznaje i ume da brine o nama. • 2 slatke jabuke

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

ži r b j na

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

i las k u

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

PRIRODA I

Z D R AV L J E

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

olest je stara koliko i život na zemlji. Kroz istoriju, medicina i njega su bile od ogromnog značaja za razvoj mnogih civilizacija, od starih Egipćana sa jednim od najrazvijenijih medicinskih sistema i najzdravijim narodom do Vavilonaca koje uvode koncept dijagnoze, prognoze i medicinskog pregleda. Sva društva imaju vjerovanja koja pružaju objašnjenja za rođenje, smrt i bolesti, koje su pripisivane vještičarenju, demonima, nepovoljnim astralnim uticajima ili volji bogova.

Drevna medicina

Praistorijska medicina Praistorija je vremenski period koji traje do pojave prvih civilizacija, tj. pisma. Primitivna duštva nisu posjedovala pisani jezik putem kojeg bi prenijela medicinska znanja na buduća pokoljenja. Međutim, primitivna plemena koja su preživjela u modernom dobu su razvila sistem vještina i ponašanja koji ih

Dr Sanela Burgić

je održavao zdravim u njihovom okruženju uprkos odsustvu pisanih uputstava predaka, zahvaljujući metodi pokušaja i greške, kao i prirodnoj selekciji. Većina praistorijskih društava su bila nomadska, nisu se zadržavala na jednom mjestu niti gradila građevine nalik na preteče današnjih bolnica. Nisu imala dovoljno dosljednosti u životu da uoče i shvate da sva ljudska tijela funkcionišu na isti način. U prilog tome, antropolozi su otkrili primitivna plemena koja još nisu bila shvatila da koitus vodi začeću i rađanju djeteta. Praistorijski ljudi su vjerovali da prirodne i natprirodne sile uzrokuju bolesti, smrt ali i donose život i zdravlje. To je dovelo do pojave

Fibrozna displazija segmenta lijevog rebra krapinskog neandertalca starog 120.000 i više godina Normalna struktura kosti

a. „Rogati bog“ ili „Rogati vrač“ u pećini Trois Freres, Ariege, Francuska, star oko 15.000 godina. b. Opšte prihvaćena interpretacija Henrija Breuila koja pokazuje šamana sa rogom koji izvodi ritualne radnje

Otisci šaka kojima nedostaju dijelovi prstiju u pećini Gargas u francuskim Pirinejima, stari između 27 i 22.000 godina, najvjerovatnije odsječene zbog praktičnih razloga (bolest, povreda) ili u ritualne svrhe

spiritualnih rituala, šamana, vračeva koji su dominirali medicinom praistorijskog doba. Praistorijska medicina zasnivala se na primjeni biljaka, dijelova životinja i minerala koji su po vjerovanju primitivnih plemena posjedovali magične moći. Jedna od najstarijih poznatih operacija je trepanacija koja je obavljana još od praistorijskog doba u terapijske, magijske ili druge svrhe. Arheološki podaci dobijeni u toku iskopavanja u Evropi, Aziji i posebno u Peruu otkrili su niz lo-

banja iz praistorijskog perioda sa jasnim povredama na glavi koje su načinjene vještačkim putem radi otvaranja lobanje. Pretpostavlja se da je veliki bol ili problem mogao natjerati praistorijskog čovjeka da se podvrgne ovoj intervenciji. Jedno od objašnjenja je da su praistorijski ljudi koristili trepanaciju u ritualne svrhe za oslobađanje zlih duhova zaposjednute bolesne osobe, dok drugi smatraju da je korištena u medicinske svrhe za liječenje glavobolje, epilepsije, apscesa. Budući da postoje sigurni dokazi da su trepanacije vršene, vjerovatno se znanje o tome prenosilo među krugovima u zajednici praistorijskih ljudi koji su bili zaduženi za održanje kulta. Usavršavanjem znanja o oružju i oruđu usavršavali su se i instrumenti za vršenje trepanacije. Precizni trepanacioni otvori na nekim lobanjama i znaci ponovnog rasta kostiju ukazuju da su „pacijenti“ preživjeli intervenciju te da su praistorijski ljudi imali sposobnost i znanje da budu uspješni hirurzi. Arheološka nalazišta zacijeljenih, ali loše postavljenih kostiju ukazuju da su praistorijski ljudi posjedovali i znanje o tretiranju preloma kostiju. Mesopotamijska medicina Najstariji vavilonski zapisi o medicini datiraju iz prve polovine 2. milenijuma p.n.e. Pronađeno je oko 800 glinenih ploča posvećenih medicini, a najstariji pisani medicinski dokument je pronađen u Nipuru. Najobimniji vavilonski medicinski tekst je Dijagnostički priručnik autora ljekara Esagil-kin-apli od Borsippa, za vrijeme vladavine kralja Vavilona Adad-apla-iddina (1069 – 1046. p.n.e.). Tekst se sastoji od 40 tablica koje je prikupio i proučio naučnik R. Labat. Dijagnostički priručnik sadrži

PRIRODA I

Prvi dokaz o trepanaciji datira oko 7000 godine p.n.e. a pronađen je u Francuskoj

Drevni vavilonski glineni model jetre ovce, 19001600. p.n.e.

terapijske metode, etiologiju oboljenja, empirijsku upotrebu, logiku i racionalnost u dijagnozi, prognozi i terapiji. Vavilonci su uveli i osnovne principe medicine kao što su dijagnoza, prognoza, klinički pregled i propisivanje lijekova. U drevnoj Mesopotamiji, kao i u drugim drevnim civilizacijama, bolest je bila rezultat milosti/nemilosti bogova, duhova i sl. pri čemu je samo jedan bog/duh bio uzrok oboljenja u jednom dijelu tijela. Smatrali su da najtačnije podatke o bolestima ljudi daje posmatranje zvijezda i jetre žrtvenih životinja. Snovi su imali veliki značaj jer je na osnovu njih proricana sudbina. Vavilonci su veliki značaj davali i brojevima, pa su u medicinu uveli pojmove „kritičnog dana“, (npr. 7, 19 ili 21 dan u mjesecu ili od početka bolesti) kada se bolest mijenja ili kada ljekar ne smije remetiti prirodni tok bolesti. O anatomiji se znalo jako malo. Srce je smatrano središtem in-

U Mesopotamiji je medicina imala i svog boga zaštitinika Ningizzada. Njegov simbol su bile dvije zmije obavijene oko žezla u pratnji dva grifina Mushussu. Predstavlja najstariji poznati smibol medicine Kaducej, porijeklom 4000-3000 p.n.e. Kult zmije postojao je kod svih drevnih naroda, preuzeli su ga Grci a on se održao sve do danas

teligencije, a krv nosiocem života i svih stanja u organizmu. Proučavanjem drevnih medicinskih tekstova utvrđeno je postojanje dva tipa medicinskih stručnjaka u drevnoj Mesopotamiji: ašipu (dijagnostičar - određivao je koji je bog ili demon uzrok oboljenja) i asu (iscjeljitelj - liječenje upotrebom biljnih lijekova i tri fundamentalne tehnike: pranje, povezivanje rane i pravljenje gipsa). Posebno mjesto zauzima pravljenje preteče antbakterijskog sapuna kojim su se rane prale, a koji se dobijao topljenjem biljnih smola ili životinjskih masti sa bazama. Najveći dio zdravstvene zaštite se pružao u pacijentovoj kući, a manjim dijelom pored rijeka, kao mjesta izliječenja putem religije, jer su Mesopotamci smatrali da rijeka ima moć da odnese sve zle duhove koji su uzročnici oboljenja. U zdravstvenom sistemu, pored ašipu i asua, postojali su i drugi načini pružanja zdravstvene njege kao što je Gula hram, posvećen jednom od značajnijih bogova iscjeljenja. Hram je imao ulogu dijagnostičkog centra (za određivanje koji je bog uzrok oboljenja konsultovan je Gula), ali i medicinske biblioteke. Hamurabijev zakon (oko 1700. p.n.e.) je još jedan izvor podataka o aktivnosti i vještinama mesopotamijskih ljekara, posebno dio koji se odnosi na odgovornost ljekara koji su izvodili operativne zahvate, a nagrada ili kazna za ljekara je zavisila od socijalnog statusa pacijenta. Za uspješnu operaciju osobe visoko pozicionirane u društvu, ljekar bi dobijao 10 srebrnih šekela, a za roba svega 2. Međutim, u slučaju smrti zvaničnika, kazna je bila odsijecanje ruke hirurgu, dok za smrt roba hirurg bi samo pronalazio zamjenu za umrlog roba. Na nekim od očuvanih glinenih tablica su opisane hirurške procedure koje je asu sprovodio, poput zasijecanja grudnog koša radi drenaže gnoja iz pleure ili struganje lobanje pacijenta. Opisana je postoperativna njega rana na koje se nanosilo sezamovo ulje sa antibakterijskim djelovanjem. Struganje zubima u snu je po vjerovanju Vavilonaca bilo uzrokovano duhom preminulog srodnika koji je pokušavao stupiti u kontakt sa pacijentom u toku sna. Prema drevnim nekromantičnim tekstovima, ljekar bi preporučio spavanje uz ljudsku lobanju sedmicu dana u cilju istjerivanja duha. Da bi se postigao potpuni efekat ove terapije, pacijent je morao da ljubi i liže lobanju sedam puta svake noći.

Z D R AV L J E

Egipatska medicina Prvi ljekar poznat u istoriji je bio Egipćanin Imhotep (2667 – 2648. p.n.e), a najraniji hirurški zahvat je izveden upravo u Egiptu oko 2750. p.n.e. Imhotep, graditelj piramida i ljekar, osnivač je preteča zdravstvenih ustanova poznatih kao hramovi zdravlja u blizini Sahare, koji su kasnije, u vrijeme vladavine Ptolomejaca, prozvani asklepionima (prema legendarnom grčkom ljekaru Asklepiju), a sam Imhotep je poštovan kao bog medicine. U hramu zdravlja Imhotep je osnovao i medicinsku školu koju su vodili njegovi učenici, prvoj u istoriji poznatoj školi u kojoj se moglo dobiti organizovano medicinsko obrazovanje. Imhotepova škola medicinskog obrazovanja zasnivala se na spoju bogatog medicinskog iskustva i vrhunskog poznavanja ljekovitog bilja i tradicionalnog liječenja magijom. Skulptura Imhotepa kojom je prikazan kao mudar pisar koji sjedi sa smotanim papirusom na dlanovima i predano zapisuje

Drevni Egipćani su imali dobro razvijenu medicinsku praksu u poljima anatomije, javnog zdravstva i kliničke dijagnostike, a koju su vodili sveštenici/ljekari specijalizovani za određene simptome i bolesti. Postojale su četiri grupe sveštenika/ljekara: • Prvosveštenici – najmudriji među sveštenicima kojima je bilo dostupno cjelokupno znanje bogova, a liječili su bolesne molitvama te interpretacijama snova bolesnih tokom inkubacije u hramovima. • Pastaphori - niža klasa sveštenika specijalizovana za određenu bolest, a bili su zaduženi i za kućne posjete. • Vojni ljekari - pastaphori koji su pratili vojsku tokom vojnih pohoda sa stručnošću iz oblasti hirurgije, bandaže, imobilizacije, obloga, bajanja i sl. • Veterinari - specijalizovani za liječenje životinja. Ljekare je plaćala zajednica, nisu plaćali porez, a profit je pripadao hramu. U slučaju rata ili bilo kakve prirod55

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ne katastrofe bili su obavezni da usluge pružaju besplatno, kao i usluge putnicima koji se razbole na putu. U osnovi, egipatska medicina je bila magijsko-religijska. Drevni Egipćani su vjerovali da je bolest uzrokovana gnjevom bogova, dejstvom zlih demona ili duhova mrtvih ljudi. Smatrali su da lijek nema medicinska svojstva nego da mu ga daju bogovi. Liječili su simptome, a prave uzroke bolesti nisu znali. Egipćani su vjerovali da je sva znanja i mudrost ljudima podario bog Toth. On je komunicirao sa sveštenikom prenoseći znanje bogova, a koje je sažeto u 42 „Svete knjige“ ili „Hermesove knjige“. Prvih 36 knjiga se odnosi na religiju, religijske obrede, pravo, astronomiju, matematiku, umjetnost pisanja, a zadnjih šest knjiga na medicinu i zakone koji regulišu praksu ljekara. Tekstovi obrađuju područje botanike, mineralogije, ali i medicine i medicinske astrologije u kojima se određene ljekovite biljke, minerali i dijelovi ljudskog tijela povezuju sa znacima zodijaka, planetama i njihovim međusobnim položajima. Astrologija pri tome ima važnu ulogu u medicini, ne samo u predviđanju toka bolesti, već i u liječenju. Koncept liječenja se zasnivao na bogosluženju raznim božanstvima. Bolesni bi išli u hramove raznih bogova te bi tamo spavali i u snu bi im se javljali bogovi. Te snove i vizije su onda tumačili sveštenici/ljekari i odeđivali tretman (primjena magije, amuleta, prinošenje žrtava, konzumiranje ljekovitih napitaka, obloge, gips, puderi, masti, losioni, klistir, puštanje krvi, pilule (od ljekovitoga bilja i minerala umotanih u tijesto) tečnosti za ispiranje grla, balzami, ili medicinske analgetske masti, inhalacije, fumigacije (pušenje ili izlaganje dimu ili gasu za dezinfekciju i ubijanje parazita), supozitorije, emetici, laksativi, diuretici, kauterizacija, hirurški zahvati, životinjske i ljudske izlučevine, dijetet56

Hirurški bronzani instrumenti iz 23. vijeka p.n.e. koji su pronađeni u grobnici Kara, ljekara palate i čuvara tajni faraona

Ebersov papirus oko 1500. godine p.n.e.

ska ishrana). Dijagnoza se postavljala prema položaju pacijenta u krevetu ili na osnovu simptoma. Egipatski ljekari su koristili ljudske i životinjske ekskrete u terapiji raznih oboljenja poput konjske pljuvačke za terapiju oštećenog libida kod žena. Prema zapisima u Ebers papirusu fekalije magarca, psa, gazele i mušica su bile izuzetno cijenjene zbog sposobnosti da uklone zle duhove. Iako je njihova upotreba ponekad dovodila do tetanusa i drugih infekcija, ipak, istraživanja su pokazala da mikroflora pronađena u nekim tipovima životinjskih ekskreta ima antibiotska svojstva. Herodot, otac istorije, opisao je Egipćane kao najzdravije od svih ljudi usljed razvijenog javnozdravstvenog sistema. Iako je egipatska medicina bila magijsko-religiozna, ona ipak predstavlja prve početke empirijske medicine. Njihova medicinska zaostavština je zapisana na nizu medicinskih papirusa. Do sada je pronađeno više papirusa koji obrađuju medicinsku problematiku, a za neke od njih se smatra da su nastali 3400. godina p.n.e. Najpoznatiji među njima su: 1. Smitov papirus (Edwin Smith, Luxor, oko 1500. g. p.n.e.) - najstariji hirurški zapis o ranama i povredama prema anatomskim regijama opisan u 48 poglavlja. Svako poglavlje sadrži pet dijelova: prirodu rane, ispitivanje simptoma, dijagnozu, liječenje i prognozu preživljavanja. Papirus sadrži i opise 48 slučajeva povreda, rana, preloma, iščašenja i tumora, klasifikovanih po težini kao: bolest koja se liječi, bolesti sa kojima se

bori i bolest koja se ne liječi. Opisana je repozicija vilice, imobilizacija dugih kostiju, šivenje i liječenje rana. Opisana je i traumatska aneurizma, a dato je upozorenje da se neki apscesi (npr. tuberkulozni) ne otvaraju. 2. Ebersov papirus (Georg Ebers, 1500. g. p.n.e) – najvažniji drevni spis posvećen unutrašnjim, očnim, kožnim, ženskim, stomatološkim i hirurškim bolestima. Sadrži i recepte svrstane prema bolestima uz pregled bolesnika sa dijagnozom i načinom liječenja. U Ebersovom papirusu detaljno je obrađeno zaustavljanje krvarenja termokauterizacijom. 3. Kahun ginekološki (medicinski) papirus (1800. godine p.n.e.) - posvećen ginekologiji i akušerstvu, koncepciji i kontracepciji. Persijanci su 525. godine p.n.e. osvojili Egipat te je nastala stagnacija i zaostajanje egipatske kulture i medicine. Tek pod grčkom vlašću egipatska medicina doživljava ponovni procvat, posebno u Aleksandriji, gdje je u 3. vijeku p.n.e. bila jedna od najslavnijih medicinskih škola starog vijeka. Starojevrejska medicina Medicina u biblijskim vremenima je isključivo bila higijensko-profilaktička. Prvi medicinski zapisi datiraju oko 1200. godine p.n.e. i nalaze se u Starom zavjetu. Sadrže brojne propise o održavanju čistoće, ritualnim kupkama, obrezivanju (što je sprečavalo širenje veneričnih bolesti), o ritualnom prinošenju žrtve uz zabranu konzumiranja svinjskog mesa (što je sprečavalo trihinelozu). Detaljno su opisani i propisi za sprečavnje, prepoznavanje i izolaciju lepre. Propisi su imali isključivo vjersko obilježje, a sprovodili su ih sveštenici kao posrednici između Boga i čovjeka. U Bibliji se ne spominju ljekari niti metode liječenja, ali su opisane razne bolesti. Prema Bibliji, bolest je tjelesno i duhovno čišćenje te je liječenje nepotrebno. Tek početkom 2. vijeka p.n.e. pojavljuju se i prvi ljekari. Zapisi o daljem razvoju jevrejske medicine se nalaze u Novom zavjetu i Talmudu (zbirka zakona nastalih u prvih pet vijekova n.e. koje sprovode rabini), a koji se odnose na poznavanje zdravlja životinja, ginekologije, anatomije, astronomije itd. Jevrejska medicina je kasnije uticala i na razvoj ranohrišćanske medicine. Nastavak u idućem broju

ZDRAVSTVO - SRBIJA

rugog novembra 2015. godine u Beogradu je, u Kliničkom centru Srbije, počeo sa radom gamma knife. Sastavni je deo Centra za onkologiju Klinike za neurohirurgiju i njegovim radom rukovodi prof. dr Danica Grujičić. U Centru za Gama nož (gamma knife) zaposleni su dr Gordana Gligorijević radioterapeut, dr Ivanka Đuričić - neurohirurg, Koča Čičarević, Ljubomir Kurij i Zorica Mojsilović - fizičari i dr Miodrag Stojstavljević - lekar na specijalizaciji iz neurohirurgije. Svečani početak rada bio je praznik za srpsko zdravstvo pa su mu prisustvovali visoki gosti: Premijer Srbije Aleksandar Vučić, ministar zdravlja RS dr Zlatibor Lončar, direktor Kliničkog centra Srbije prof. Milika Ašanin, direktor Klinike za neurohirurgiju prof. Miloš Joković i mnogi drugi. Obraćajući se skupu istaknuti zvaničnici govorili su o značaju ovog novog aparata za stereotaksičnu radiohirurgiju, za Srbiju i zemlje regiona, jer će pacijentima koji su do sada upućivani na lečenje u inostranstvo, sada biti omogućeno da se leče u Srbiji. Aparat je najnovije generacije, odličnih karakteristika, osoblje je obučeno za rad u Češkoj, a stručnjaci iz ove zemlje su pomogli i prilikom zračenja prvih pacijenata. Posle mesec dana rada, već stičemo svoja iskustva, planiramo 2-3 pacijenta dnevno. Prvi pacijenti bili su bolesnici sa meta promenama u mozgu, koji zbog hitnosti nisu mogli da čekaju. Počinjemo sa lečenjem i drugih tumora, a lečenje arteriovenskih malformacija se planira od proleća naredne godine. Istorijat: Zahvaljujući genijalnom otkriću švedskog neurohirurga Larsa Leksela u vidu stereotaksičnog rama moguće je usmeriti gama zrake radioaktivnog izvora kobalta na bilo koje obolelo mesto u lobanji, a pri tome poštedeti maksimalno okolno zdravo tkivo. Iako je od ovog pronalska prošlo više od pola veka možemo biti zadovoljni i mi kao lekari, a pre svega pacijenti što je jedan ovakav moćan aparat došao u našu zemlju i postao dostupan mnogim pacijentima. Indikacije: Gama nožem se ne mogu lečiti sve intrakranijalne lezije - one veće od 3,5 cm. 58

Početak rada Gama noža u Srbiji Pripremile: dr Ivanka Đuričić, prof. dr Ljiljana Vujotić

Ministar zdravlja RS Zlatibor Lončar, premijer Vlade RS Aleksandar Vučić, direktor Kliničkog centra Srbije prof. Milika Ašanin, direktor Klinike za neurohirurgiju KCS prof. Miloš Joković i direktor centra za onkološku neurohirurgiju prof. Danica Grujičić

Kontakt: Centar za neuroonkologiju, Odeljenje stereotaksične i radiohirurgije - Gama nož. Telefon: +381113615838 e-mail: gamanoz@gmail.com

Međutim, godine koje prolaze, novootvoreni centri širom sveta i preko 600.000 pacijenata lečenih do sada, samo potvrđuju suverenost ovog aparata u odnosu na druge, a prednosti koje on pruža u nekim oblastima stavljaju ga i ispred hirurgije.

Suština radiohirurgije sastoji se u: • stavljanju i pričvršćivanju stereotaksičnog rama na glavu, • identifikaciji obolele regije uz pomoć magnetne rezonance i kompjuterskog programa • planiranja polja zračenja i • zračenja polja u mozgu pomoću gama zraka koji dolaze iz 201 izvora kobalta.

Pri ovome, oboleli deo je izložen visokim dozama zračenja, a okolno zdravo tkivo je maksimalno pošteđeno. U pitanju je terapijski modalitet kojim se izbegava krvarenje, mogućnost razvoja infekcije i izbegava potreba za opštom anestezijom. Tretman traje do nekoliko sati, oporavak je značajno kraći u odnosu na otvorenu hirurgiju, brz je povratak poslu i uobičajenim aktivnostima. Na ovaj način mogu se lečiti neki od pacijenata sa arteriovenskim malformacijama, kavernomima, aneurizmom Galenove vene, pacijenti sa vestibularnim švanomima, hemangioblastomima, meningeomima, hordomima, tumorima hipofize, trigeminalnim švanomima, tumori pinealnog predela, kraniofaringeomi, pacijenti sa malignim tumorima, metastaze, melanom očnog živca, astrocitom, glioblastom, hemangiopericitom, glomus tumori, pacijenti sa poremećajem kretanja (Parkinsonova bolest), esencijalni tremor, pacijenti sa funkcionalnim bolestima, trigeminalna neuralgija, epilepsija, hronični bol, tumori u dubokim regionima mozga do kojih je teško operativno prići.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Mehanizam dejstva: Delovanje gama zraka sastoji se u menjanju DNK u tumorskim ćelijama čime se remeti njihova deoba i smanjuje rast. Kada su u pitanju vaskularne anomalije dejstvo gama zraka na krvne sudove sastoji se u njihovom zadebljanju i progresivnom zatvaranju. Sve je ovo proces koji se odigrava tokom vremena koje je kraće za maligne a veće za dobroćudne tumore shodno i brzini njihovog nastanka. Stavljanje stereotaksičnog rama se izvodi uz pomoć lokalne anestezije, a potom se pacijent upućuje na snimanje najčešće magnetnom rezonancom, za one za koje je ona kontraindikovana, kao i za tumore na bazi lobanje koristi se skener a za AVM angiografija. Planiranje se vrši korišćenjem različitih softverskih programa imajući u vidu oblik i veličinu lezije kao i dozu zračenja koja je potrebna. Ova dva faktora utiču i na trajanje samog tretmana.

Ministar zdravlja Svetopluk Nemeček u poseti

Češki model

Postupak je potpuno bezbolan, ne čuje se nikakav zvuk, pacijent je obično budan i sve vreme je u kontaktu sa osobljem i ukoliko je neophodno tretman se može prekinuti i potom nastaviti u bilo kom momentu. Reakcija okolnog tkiva na radijacionu energiju je privremena i javlja se u 1-2% slučajeva. Potrebno je da prođe nekoliko meseci i godina da bi se jasno video efekat radiohirurgije i svrha je zaustaviti rast tumora koji će biti ili eliminisan ili smanjene zapremine. U slučajevima da se ovakav efekat ne dobije, tj. da tumor pokaže dalji rast, postupak se može ponoviti. Moguće je ovako lečiti i višestruke metastaze u mozgu, čak i ako je prethodno već obavljeno zračenje celog mozga. Još nisu potpisani ugovori sa zemljama regiona, što će, nadamo se, uskoro biti urađeno. Za sada se zna cena: Treman na Gamma nožu koštaće najviše 3000 evra, što je značajno povoljnije od dosadašnjih varijanti u Turskoj i Hrvatskoj. Moguće je i lečenje uz lično plaćanje troškova.

Srbiji bi u narednom periodu mogli da budu osnovani centri u kojima će biti objedinjene neonatologija, pedijatrija i ginekologija, po ugledu na češki medel, kako bi se smanjila smrtnost novorođenčadi, dogovor je koji su 10. novembra postigli srpski i češki ministri zdravlja Zlatibor Lončar i Svetopluk Nemeček. Na sastanku, u Palati “Srbija”, dogovoreno je i da domaći stručnjaci za vantelesnu oplodnju posete Češku, kako bi im tamošnje kolege prenele iskustva, a bilo

Lončar je nakon sastanka novinarima rekao da će u zdravstvenom sistemu doći do “ukrupnjavanja” ustanova te će biti formirani centri u kojima će biti objedinjeni neonatologija i pedijatrija, a zatim i ginekologija, navodeći da je Češka jedna od zemalja sa najnižom stopom preminule novorođenčadi. To bi trebalo da budu regionalni centri - dva u Beogradu i po jedan u Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu, koji će funkcionisati kao jedan. Dogovoreno je, kako je rekao mi-

je reči i o razmeni iskustava kad je reč o sistemu plaćanja medicinskih usluga po dijagnostički srodnim grupama (DRG). Istovremeno, na sastanku je ministar Nemeček preneo Lončaru podršku češke vlade evropskim integracijama Srbije.

nistar, da svaki naš centar ima “paralelu” u Češkoj, što podrazumeva da će doći do razmene stručnjaka, kako bi češke kolege našim lekarima davale instrukcije. Nemanja Velikić, PR Ministarstva zdravlja

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Predstavljamo vam:

rgentni centar Kliničkog centra Srbije predstavlja najviši nivo zajedništva klinika, centara i službi u stručnom radu, organizaciji i tehnologiji rada na zbrinjavanju urgentne patologije sa područja grada Beograda i cele Republike Srbije. U svojoj aktivnosti, po pravilu, se primenjuje multidisciplinarni princip rada. Centar je otvoren 24 sata svih 365 dana u godini. S radom je počeo 2. de-

Urgentni centar KCS

cembra 1987. godine i od tada nikad nije bio zatvaran čak ni u periodima rekonstrukcija. Početak rada Urgentnog centra značajno je promenio dotadašnji sistem rada, kao i mogućnost da se obezbedi prijem većeg broja pacijenata komplikovane patologije prvog stepena hitnosti. U Urgentnom centru nema ni pauze ni zatišja jer u njemu svakodnevno, 24 sata, pomoć zatraži preko 1.000 ljudi iz Beograda, cele Srbije, Republike Srpske, Crne Gore i regiona. Od prijema, kroz specijalističke ambulante, do operacionog bloka, sve je čisto, sve blista, čak se ne oseća ni onaj karakteristični miris bolnice.Obezbedjene su dve nove hiruške sale, obnovljena intezivna nega, nabavljeni su mobilni rendgen, operacioni stolovi i lampe, stubovi za laparoskopsku hirurgiju, kreveti ... I to nije sve što ova po mnogo čemu jedinstvena zdravstvena ustanova radi.

Doc. dr Marko Ercegovac, specijalista neurolog, direktor Urgentnog centra KC Srbije, u razgovoru sa predstavnikom časopisa „Medici.com“ R. Karalićem

Centar za prijem i zbrinjavanje urgentnih stanja Pripremio: Radenko-Rade Karalić Foto: Momir-Moša Marušić

Marko Ercegovac rođen je juna 1968. godine u Beogradu. Diplomirao je 1994. godine na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu sa prosečnom ocenom 9,84. Specijalista neurologije od novembra 1999. godine. Magistrirao je februara 2004. godine na temu ”Faktorska analiza specifičnosti i učestalosti simptoma juvenilne miokloničke epilepsije”, a doktorirao je decembra 2010. godine na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu na temu “Uloga oksidativnog stresa u nastanku i učestalosti epileptičkih napada i uticaj antiepileptičkih lekova”. Zaposlen je na Klinici za neurologiju Kliničkog centra Srbije od 1995. godine kao lekar na specijalizaciji iz neurologije, a potom od 1999. godine stalno zaposlen kao specijalista neurolog na Odeljenju urgentne neurologije Kliničkog centra Srbije. Za direktora Urgentnog centra izabran je avgusta 2015 godine. Stručna usavršavanja: Kao stipendista Prorektorata za nauku i istraživanje Univerziteta u Cirihu (Švajcarska), boravio na Institutu za neurologiju na usavršavanju iz oblasti elektroencefalografije i epileptologije. Posle šestomesečne edukacije u Centru za epilepsije i migrene u Beogradu, stekao je sertifikat iz Kliničke elektroencefalografije i epileptologije. Pohađao je Salzburg-Cornell seminar iz oblasti neurologije u Salzburgu (Austrija). Stručno usavršavanje iz oblasti neurologije u trajanju od mesec dana u Kishiwada Tokoshukai bolnici u Tokiju (Japan). EUREPA kurs iz „Primene EEG-a u dijagnostici i lečenju epilepsije“. 2. Eilat, međunarodni kurs iz „Farmakološkog tretmana epilepsija u Eilatu (Izrael)“. EUREPA kurs iz „Genetike epilepsija“. EUREPA kurs iz „Neuroimidžinga“. Tromesečna edukacija iz oblasti epileptologije, elektroencefalografije i kliničke neurofiziologije u Centru za epilepsije Klivlendske klinike u Ohaju (Sjedinjene Američke Države) (Epilepsy Center Cleveland Clinic). Član je: Jugoslovenske lige za borbu protiv epilepsije, Srpskog lekarskog društva (SLD), Internacionalne lige protiv epilepsije (International League Against Epilepsy, ILAE), Evropskog udruženja neurologa (European Federation of Neurological Societies, EFNS) a član je i tročlane komisije Fondacije “Prof. dr Risto Bokonjić” za stipendiranje školovanje i usavršavanje mladih neurologa Srbije, Crne Gore i Republike Srpske u referentnim svetskim ustanovama. Autor je više stručnih radova, predavač na kursevima kontinuirane medicinske edukacije, predavač po pozivu na međunarodnim skupovima, organizator naučnih skupova. Citiranost prema Scopus: ukupno 102 (bez autocitata 99), h indeks: 3.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

O značaju, ulozi i rezultatima rada Urgentnog centra Kliničkog Centra Srbije ekskluzivno, za časopis „Medici.com“,sa predstavnikom časopisa Radenkom- Radetom Karalićem razgovorili su menadžeri Urgentnog centra KCS direktor doc. dr Marko Ercegovac i zamenik direktora dr Dušan Jovanović. Klinika za urgentnu hirurgiju Urgentnog centra Kliničkog centra Srbije ostvaruje sekundarni i tercijarni nivo zdravstvene zaštite u oblasti urgentnih stanja u opštoj hirurgiji, ortopediji i neurohirurgiji. Organizacionu strukturu Klinike za urgentnu hirurgiju čine: četri odeljenja opšte hirurgije (Hirurgija I-IV) sa ukupno 89 postelja, Služba ortopedije i traumatologije sa mikrohirurgijom sa 46 postelja, Odeljenje neurohirurgije sa 21 posteljom, Odeljenje za transplantaciju organa sa 9 postelja, Odeljenje intenzivne terapije (OIT) sa 34 postelje koje se sastoji od tri jedinice OIT-A, OIT-B i OIT-E, i Prijemno-patronažna služba sa tri specijalističke ambulante (hirurška, ortopedska, neurohirurška) sa opservacijama. Klinika za urgentnu hirurgiju raspolaže sa ukupno 199 bolesničkih postelja koje su razvrstane u tri kategorije:

nivo lečenja i nege I i II, ukupno 156 postelja, i nivo lečenja i nege III sa ukupno 43 postelje. Posteljni kapaciteti su često popunjeni sa prekobrojnim posteljama zbog velikog broja bolesnika kojima se pruža medicinska zaštita, nega i lečenje na Klinici za urgentnu hirurgiju i to kako bolesnicima iz Beograda, tako i onima iz ZC širom Srbije, a često i stranim državljanima iz regiona. Ukupan broj lekara opšte-abdominalne hirurgije na Klinici za urgentnu hirurgiju iznosi 49, od kojih su 42 lekara specijalisti opšte hirurgije i sedam specijalizanata i kliničkih lekara. Među specijalistima na Klinici za urgentnu hirurgiju rade i nastavnici i saradnici Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i to šest profesora, dva docenta i šest asistenata. Ukupan broj lekara u Službi ortopedije i traumatologije sa mikrohirurgijom iznosi 15, sa devet specijalista, među kojima je jedan profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu, jedan docent i jedan asistent. Na neurohirurgiji Klinike za urgentnu hirurgiju radi pet lekara specijalista. U Centru za anesteziologiju i reanimatologiju zaposlena su 33 lekara, od kojih su 21 specijalisti, među njima je jedan profesor Medicinskog fakulteta

Odeljenje transplantacije organa – Načelnik ass. dr Zlatibor Lončar

Dr Dušan Jovanović, zamenik direktora Urgentnog centra, na Odeljenju za transplantaciju

u Beogradu i dva asistenta. Na Klinici za urgentnu hirurgiju je zaposleno ukupno 442 medicinske sestre i anestetičara, od kojih je 62 sa višom i visokom stručnom spremom i devet sestara strukovnih specijalista. Klinika za urgentnu hirurgiju je nastavna baza Medicinskog fakulteta u Beogradu te se na njoj tokom zimskog i letnjeg semestra redovno održava nastava iz predmeta Osnovi kliničke prakse, Hirurgija sa anesteziologijom i Prva pomoć. Osim rada sa studentima osnovnih studija Medicinskog fakulteta, na Klinici za urgentnu hirurgiju se obavlja edukacija specijalizanata iz Opšte hirurgije i anesteziologije te lekara na usavršavanju i subspecijaliziciji i Osnovna delatnost Klinike za urgentnu hirurgiju jeste pružanje zdravstvene zaštite belesnicima, među kojima su najkompleksniji oni bolesnici koji su kritično oboleli sa akutnim hirurškim stanjima ili teško povređeni. U proteklih 11 meseci na Klinici za urgentnu hirurgiju je ukupno pregledano 152.169 pacijenata, od kojih je hospitalizovano 9705. Dijagnostičke metode se izvode u prehospitalnim ambulantnim uslovima, potom u hospitalnim uslovima, kao preoperativne pripremne, postoperativne metode u cilju praćenja stanja pacijenta i kao redovne kontrole. Lečenje bolesnika se sprovodi prema savremenim smernicama i vodičima kliničke prakse, zahvaljujući edukovanom medicinskom kadru i uz pomoć savremene tehnologije. Lečenje bolesnika često zahteva multidiciplinarni pristup te se održava bliska stručna saradnja sa ostalim medicinskim službama, a u cilju sprovođenja adekvatnih dijagnostičkih i terapijskih metoda. Kao klinika sa velikim brojem bolesnika i značajnom dinamikom u hospitalizaciji novih, redovno se i prema standardima sprovode sve mere za zaštitu od bolničkih infekcija u saradnji sa Službom za bolničku epidemiologiju KCS. Svakodnevno se u okviru adekvatnog multidisciplinarnog pristupa bolesnicima izvode brojne laboratorijske metode (osnovne laboratorijske analize krvi, savremeni markeri infekcije, tumor markeri, hormonske analize, imunološke analize), mikrobiološke (brisevi i analiza telesnih tečnosti), radiološke-rendgenske, ultrazvučni pregledi, kompjuterizovana tomografija MSCT, endoskopski pregledi (EGDS, kolonoskopija), konsultantski specijalistički pregledi. Tokom 2015. godine na Klinici za urgentnu hirurgiju je izvedeno ukupno 8108 operacija i to 4013 velikih hirurških intervencija u opštoj anestezi61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ji i 4095 malih hirurških intervencija. U okviru opšte abdominalne hirurgije izvedeno je 2593 velikih hirurških intervencija iz oblasti urgentnih hirurških stanja (akutni abdomen) i akutnih komplikacija osnove bolesti (krvarenje, perforacija, strangulacija) iz domena hirurgije želuca, tankog creva, kolona, hirurgije jetre i žučnih puteva. Posebno važan aspekt urgentne hirurgije Urgentnog centra čini lečenje kompleksne traume teško povređenih politraumatizovanih bolesnika, čije zbrinjavanje zahteva najčešće hitnu hiruršku intervenciju, odnosno lečenje u OIT-u, gde se sprovodi intenzivni monitoring vitalnih parametra tokom 24h, medicinska podrška medikamentima, primenom krvi i krvnih derivata, nutricijom (enteralnom, parenteralnom), mehaničkom ventilacijom, dijalizom, uz kontrolne dijagnostičke procedure koje se izvode na mobilnim aparatima u samim jedinicama OIT-a. Ovo kompleksno lečenje podrazumeva stalno angažovanje i prisustvo edukovanih lekara različitih specijalnosti i medicinskih sestara, uz primenu najsavremenijih lekova, medicinske opreme i aparata. Zbrinjavanje bolesnika sa akutnim hirurškim stanjem ili teškom traumom danas se obavlja u savremenim operacionim salama Urgentnog centra, uz upotrebu adekvatne moderne medicinske opreme, pa čak i nekih od najsavremenijih aparata za izvođenje operacije uz minimalno krvarenje i poštedu tkiva, koje se koriste u referentnim centrima u svetu. Na Klinici za urgentnu hirurgiju napravljen je veliki i nacionalno značajan korak sa izvođenjem transplantacione hirurgije. Do sada je obavljeno sedam transplantacija jetre, u čijem izvođenju učestvuje medicinski tim Urgentnog centra na čelu sa ass. dr Zlatiborom Lončarem u saradnji sa medicinskim timom iz bolnice ‘’Merkur’’ u Zagre62

Jedinica intenzivne nege šok „B“ - načelnik dr Jelena Vručinić–Kozić

bu. Zahvaljujući velikom trudu i znanju medicinskog kadra i svih zaposlenih u UC-u, Klinika za urgentnu hirurgiju je u mogućnosti da odgovori svim izazovima i zahtevima te su u OIT-u UC-a leče najteži bolesnici, kritično oboleli sa teškim postoperativnim tokom najteže forme pankreatitisa, septična stanja kao i politraumatizovani pacijenti. Zbog visokog stepena pružanja medicinske zaštite u jedinicama OIT-a UC-a leče se i bolesnici koji su upućeni iz zdravstvenih centara širom Srbije pa i regiona. Na Klinici za urgentnu hirurgiju se sprovode naučnoobrazovne delatnosti i naučnoistraživački rad, kliničke retrospektivne i prospektivne studije, uz saglasnost Etičkog komiteta KCS, te objavljivanje rezultata, publikacija u stručnim časopisama sa IF i prezentacije na međunarodnim kongresima. Lekari i medicinske sestre na Klinici za urgentnu hirurgiju su u stalnom procesu eduka-

stav OJ Urgentnog centra koja ostvaruje sekundarni i tercijarni nivo zdravstvene zaštite u oblasti urgentnih stanja u internoj medicini i neurologiji. Organizacionu strukturu i posteljni kapacitet Klinike čine: Služba urgentne kardiologije, koja se sastoji iz Koronarne jedinice A, B i C i Postkoronarne jedinice 1 i 2 - 58 postelja, Odeljenje internističke intenzivne nege, koje se sastoji iz intenzivne nege, alergologije, hematologije i endikrinologije, sa Odeljenjem urgentne gastroenterologije - 25 postelja, Odeljenje urgentne neurologije, koje se sastoji iz Jedinice za neurološku intenzivnu negu, Jedinice za moždani udar i Jedinice za produženo lečenje - 26 postelja i Prijemno-trijažna služba sa pet ambulanti (kardiološka, internistička, gastroenterološka, nefrološka i neurološka) i dve opservacije (internistička i neurološka). Znači, KUIM raspolaže sa ukupno 109 bolesničkih kreveta, koji su razvrstani u tri kategorije prema stepenu hitnosti i to: nivo lečenja i nege I - 35 postelja, nivo lečenja i nege II - 56 postelja i nivo lečenja i nege III - 14 postelja. Međutim, posteljni kapaciteti su često prepunjeni jer u Klinici se zbrinjavaju bolesnici ne samo iz Beograda, već i sa teritorije cele Srbije, kao i strani državljani. Zdravstveni kadar koji čini 63 lekara, od kojih su 24 specijaliste interne i urgentne medicine i 17 subspecijalista, šest profesora, tri docenta i šest asistenata Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu najbolje govori o bliskoj saradnji sa Medicinskim fakultetom, čija je klinika nastavna baza. Stručni kadar čini i 217 medicinskih sestara-tehničara, od

Pregled dela rada na zbrinjavanju urgentnih stanja i oboljenja u periodu od 01.01.2015. – 25.11.2015. Ukupan broj pregledanih pacijenata

152.169

Ukupan broj hospitalizovanih pacijenata

9.705

Ukupan broj urađenih operacija

4.013

Ukupan broj urađenih operacija u maloj sali

4.095

cije i usavršavanja kroz proces licenciranja, kontinuirane medicinske edukacije, i održavanja redovnih stručnih sastanaka. Hirurzi Klinike za urgentnu hirurgiju, uz svoj redovan rad i dežurstva, obavljaju i konsultativne specijalističke preglede tokom 24h na nivou celog UC-a. I pored velike dinamike posla, redovno se sprovodi kontrola kvaliteta stručnog rada radi daljeg unapređivanja u pružanju medicinske zdravstvene zašite najvišeg nivoa. Klinika za urgentnu internu medicinu (u daljem tekstu KUIM) ulazi u sa-

kojih je 43 sa višom stručnom spremom. Svi lekari i sestre podležu obaveznom procesu licenciranja. U radu se primenjuje Poslovni kodeks KCS koji obavezuje zaposlene na ponašanje u skladu sa njegovim pravilima. KUIM sprovodi naučnoistraživački rad, nastavnoobrazovnu delatnost edukaciju i konsultativnu delatnost. Kako je pružanje zdravstvene zaštite osnovna delatnost Klinike, važno je istaknuti značaj pravovremene dijagnostike

Z D R AV S T V O - S R B I J A Koronarna jedinica „A“ - načelnik prof. dr Igor Mrdović

vitalno ugroženih bolesnika koje pružaju druge medicinske službe u okviru laboratorijskih, radioloških, ultrazvučnih i endoskopskih dijagnostičkih metoda kako za hospitalni deo, tako i za prijemne ambulante Klinike. Interventne endoskopske procedure se u impozantnom broju obavljaju u gastroenterološkoj ambulanti, a s obzirom na porast broja kardiovaskularnih bolesti evidentan je i veliki broj snimljenih elektrokardiografija. S druge strane, odeljenja raspolažu sa brojnom medicinskom opremom i aparaturom koja obezbeđuje adekvatan terapijski i dijagnostički tretman primenom ehokardiografskog aparata, holter EKG monitoringa, elektroencefalografa, biopsije koštane srži, agregometrije, monitoringa glikemije. U domenu terapije obavlja se perkutana koronarna intervencija, plasiranje privremenog pejsmejkera jugularnim pristupom, terapija srčane slabosti intraaortnom balon pumpom, mehanička respiratorna podrška, neinvazivna ventilacija, terapijska hipotermija, tromboliza u akutnom infarktu miokarda i masivnom plućnom tromboembolizmu, invazivna terapija dijabetične ketoacidoze, metode anemizacije, sklerozacije i ligacije izvora akutnog gastroenterološkog krvarenja, peritonealna dijaliza, hemodijaliza, plazmafereza, transfuzija krvi i mnoge druge, ne manje važne metode. Služba za urgentnu kardiologiju sprovodi lečenje metodama interventne kardiologije u Sali za kateterizaciju srca Klinike za kardiologiju u Poliklinici KCS. Značajna je činjenica da interventna kardiologija obavlja najkompleksnije procedure u skladu sa evropskim standardima. Jedinica za moždani udar, koja je organizovana u skladu sa savremenim algoritmima za lečenje moždanog udara, pruža mogućnost lečenja ovog oboljenja primenom trombolitičke terapije. Intenzivna nega endokrinologije leči veliki broj bolesnika sa ketoacidozom i hiperosmolarnim stanjem, uglavnom kao posledice neregu-

lisanog dijabetesa. Takođe, u Odeljenju internističke intenzivne nege zbrinjavaju se akutna hematološka i alergološka stanja, komplikacije sistemskih oboljenja, kao i nedovoljno definisana akutna stanja. Lečenje se obavlja prema postojećim smernicama, procedurama i protokolima. Što se tiče naučnoistraživačkog rada, obavlja se kroz prospektivne i retrospektivne studije iz različitih internističkih i neuroloških oboljenja, njihova prezentacija na stručnim skupovima u zemlji i inostranstvu, publikovanje u domaćim i stranim časopisima. Obrazovnonastavna delatnost se sprovodi u vidu edukacije studenata s obzirom na to da je Klinika nastavna baza Medicinskog fakulteta i Više medicinske škole. Lekari i sestre sprovode kontinuiranu medicinsku edukaciju kroz učešće u raznim stručnim skupovima, kursevima,

Dr Dušan Jovanović u razgovoru sa R. Karalićem

seminarima i kongresima, kao aktivni ili pasivni učesnici. Konsultativna delatnost se obavlja tokom 24 časa u svim oblastima medicine na nivou celog Urgentnog centra. Redovno se sprovodi praćenje pokazatelja kvaliteta rada, a podkomisija Klinike za praćenje kvaliteta rada kontinuirano obavlja unutrašnju proveru kvaliteta sručnog rada. Dalje, prati se kvalitet i bezbednost pacijenta kao i rad na unapređenju kvaliteta rada u okviru ove oblasti. Redovno se sprovode mere prevencije intrahospitalnih infekcija. U saradnji sa Službom za bolničku epidemiologiju i higijenu ishrane sprovode se mere za sprečavanje infekcija povezanih sa zdravstvenim intervencijama i zaraznim bolestima. Definisana je i primenjena strategija za higijenu ruku. Takođe se sprovodi adekvatno upravljanje medicinskim otpadom i to u vidu njegovog pravilnog razdvajanja, odlaganja i skladištenja. U skladu sa predstavljenom strukturnom i funkcionalnom organizacijom Klinike, očigledna je naša tendencija da se održe visoko postavljeni standardi u radu kakvi samo mogu biti u oblasti pružanja zdravstvene zaštite najtežoj kategoriji bolesnika. Da je to pravi izazov u današnjoj kliničkoj praksi dobro znaju zaposleni koji svakodnevno obavljaju ogroman broj aktivnosti i visokozahtevnih intervencija. Ambulanta Urgentnog centra KCS otvorena je i u ski-centru Kopaonik i tokom cele sezone posetioci ove planine mogu da dobiju zdravstvenu pomoć. O zdravlju posetilaca Kopaonika brine šest lekara specijalista, dve medicinske sestre i medicinski tehničar, a ambulanta, koja se nalazi u krugu „Konaka“ opremljena je najmodernijim medicinskim uređajima. Priča o ovoj, u svakom pogledu jedinstvenoj zdravstvenoj ustanovi, nemože se završiti u jednom broju časopisa već se nastavlja i teče neprekidno kao što i pacijenti svakodnevno, danju i noću, nedeljom i praznicima bez prekida dolaze u Urgentni centar, bivaju zbrinuti, oporavljeni i izlečeni. „Želim da se zahvalim redakciji časopisa „Medici.com“ na veoma sadržajnom i bogatom predstavljanju Urgentnog centra KC Srbije, uz želju da saradnju nastavimo na obostrano zadovoljstvo u vidu kontinuiranog praćenja i publikovanja najakatuelnijih dogadjanja i novina u našoj Ustanovi“ poručio je na kraju razgovora direktor Centra doc. dr Marko Ercegovac. 63

Vesti sa VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Naučna konferencija

„Profesor Ivan Berkeš“ O

samnaesta naučna konferencija posvećena životu i delu profesora Ivana Berkeša, u organizaciji Društva medicinskih biohemičara Srbije, Naučnog fonda „Profesor Ivan Berkeš“ i Instituta za medicinsku biohemiju VMA, održana je 3. decembra 2015. godine na Vojnomedicinskoj akademiji.

Zastupnik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Zoran Šegrt rekao je na otvaranju skupa da je za VMA, kao akademsku instituciju, veoma značajno što se ova lepa tradicija nastavlja već 18. put.

Istakao je da je profesor Berkeš doajen medicinske biohemije i da je pod njegovim mentorstvom veliki broj kandidata doktorirao i magistrirao uključujući i oko 150 specijalizacija iz medicinske biohemije. Zbog njegovog autoriteta u ovoj oblasti, dodeljivanje ovog priznanja i nagrade je veliki pod-

sticaj studentima farmacije jer im se time daje dodatna motivacija i javno priznanje njihovom znanju i radu. Dodao je da se godišnje u Institutu za medicinsku biohemiju VMA uradi nekoliko miliona različitih procedura

Simpozijum na VMA

O transplantaciji matičnih ćelija S

impozijum posvećen transplantaciji matičnih ćelija hematopoeze (MCH) u lečenju hematoloških bolesti u organizaciji Klinike za hematologiju Vojnomedicinske akademije održan je 27.11. 2015. na VMA. Prema rečima zastupnika načelnika Klinike za hematologiju VMA prof. dr Dragane Stamatović prva transplantacija MCH na Vojnomedicinskoj akademiji izvedena je pre više od četiri decenije od čega se skoro 30 godina rutinski primenjuje u terapijskoj praksi. Istakla je da se ovakav tematski skup održava četvrti put po redu i da već postaje tradicionalno mesto za razmenu iskustava na međunarodnom nivou u oblasti lečenja malignih hematoloških bolesti za koje je transplantacija najsigurniji put ka ozdravljenju poput leukemije,

koje su neophodan deo svih faza dijagnostike i lečenja pacijenata. Izvršna direktorka Društva medicinskih biohemičara Srbije profesorka dr Nada Majkić-Singh je rekla da nije slučajno što se godišnja konferencija posvećena prof. Berkešu održava na Vojnomedicinskoj akademiji imajući na umu da je prva specijalizacija iz biohe-

tumora limfnog sistema i tumora kostiju. Pored izlaganja lekara Klinike za hematologiju i Instituta za transfuziologiju i hemobiologiju VMA, čija su predavanja obuhvatila ABO inkompatibiliju u alogenoj transplantaciji MCH, iskustva u alo-

mije utemeljena upravo na VMA 1955. godine pod rukovodstvom pukovnika magistara farmacije Ljubomira Puraća. Navela je da su ova okupljanja prilika i da se čuju najnovija dostignuća iz ove oblasti, kao i da budu dodeljene nagrade najboljim studentima Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Ove godine to su magistri farmacije Branislava Šupljeglav i Milan Milojević. U nastavku konferencije predstavljeni su najbolji naučni radovi iz oblasti medicinske biohemije u prethodnom periodu. D.L. genoj transplantaciji MCH od izabranog nesrodnog davaoca, značaj anti-HLA antitela u transplantaciji MCH, principe lečenja limfoma u eri imunoterapije i ulogu autologne transplantacije MCH u lečenju bolesnika sa akutnom mijeloidnom leukemijom, istaknuto predavanje o upotrebi antitimocitnog globulina kod podudarnih nesrodnih i srodnih davaoca održao je prof. dr Nikolas Kreger (Nicolaus Kröger) iz Univerzitetske bolnice Hamburg-Ependorf, inovator u brojnim poljima transplantacije.

Vesti sa VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Novi Sad

Dopisni član SANU

Kongres neurologa Srbije

ka i Klinike za neurologiju VMA. Nova predsednica Društva mladih neurologa Srbije je dr Mirjana Stojković, lekar na specijalizaciji sa VMA, a u Predsedništvo društva kao članovi izabrani su pukovnik doc. dr Toplica Lepić i dr Marija Grunauer sa Klinike za neurologiju VMA.

Novo poglavlje za farmaciju

Citotoksična terapija

Profesor Bela Balint N

ačelnik Instituta za tranfuziologiju i hemobiologiju Vojnomedicinske akademije profesor dr Bela Balint izabran je za dopisnog člana Odeljenja medicinskih nauka Srpske akademije nauka i umetnosti na izbornoj skupštini održanoj 5. novembra 2015. godine. Na redovnoj skuštini SANU izabrano je 35 novih članova, od toga 15 redovnih, 14 dopisnih i šest inostranih čanova. Profesor Balint, specijalista transfuziologije i subspecijalista hematologije, rođen je 1952. godine, a diplomirao je na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu 1978. godine. Od 2005. nosi zvanje redovnog profesora i naučnog savetnika, a na mestu načelnika Instituta za transfuziologiju i hemobiologiju VMA nalazi se od 2010. godine. Prvi je u svetu uveo inovativne aferezne terapije: selektivnu izmenu plazme sa vantelesnom imunoadsorpcijom za transplantacije bubrega i multimodalnu aferezu za hemobiološke poremećaje. Profesor je po pozivu na medicinskim fakultetima u Beogradu, Nišu, Novom Sadu i u Evropskoj školi za transfuziologiju u Milanu, Italija. Član je Akademije medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva (SLD) od 2002. godine. Objavio je 812 naučnih radova, naučni M koeficijent iznosi 909, kumulativni impakt faktor 84,19, a autor, odnosno koautor je 19 monografija. Radovi profesora Balinta citirani su 164 puta (UBSM), odnosno 349 puta (RGC). Urednik je i recenzent časopisa kao što su „Journal of Hematology, „Blood Transfusion and Disorders“, „International Journal of Clinical Transfusion Medicine“, „Blood Banking Transfusion Medicine“, „The Lancet“, „Medical Science Monitor“, „World Journal of Pediatrics“ „Srpski arhiv za celokupno lekarstvo“, „Vojnosanitetski pregled“, „Bilten za transfuziologiju“, „Anestezija, reanimacija transfuzija“ i „Medicinski pregled“. Rukovodilac je i član većeg broja naučnoistraživačkih projekata, osnivač Centra za transplantaciju matičnih ćelija i Centra za regenerativnu medicinu VMA. Osnivač je i predsednik Nacionalnog interdisciplinarnog udruženja za aferezno lečenje kod nas. Odlikovan je poveljom SLD-a, Cvijićevom medaljom, zlatnom medaljom ukazom predsednika Srbije, dobitnik je prve nagrade za najbolji naučnoistraživački rad SLD-a i najbolji naučnoistraživački projekat Vojske Srbije. D.L.

Kongres Društva neurologa Srbije sa međunarodnim učešćem, na kojem su pripadnici Vojnomedicinske akademije imali važnu ulogu, a koji je održan od 22. do 24. oktobra 2015. godine u Novom Sadu, okupio je oko 620 registrovanih učesnika iz Srbije, Crne Gore, Makedonije, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Glavne teme ovog skupa bila su cerebrovaskularna oboljenja, neurodegenerativna oboljenja i epilepsija. Održano je pet edukativnih kurseva iz najvažnijih oblasti neurologije, 12 simpozijuma u okviru glavnih tema kongresa, dva simpozijuma mladih neurologa, poster sesija sa preko 100 postera. Predavanja su održali vodeći predavači iz Evropske unije, regiona i Srbije. Klinika za neurologiju VMA je aktivno i respektabilno učestvovala u svim segmentima skupa. Na kongresu je za novog predsednika Društva neurologa Srbije, sa četvorogodišnjim mandatom, izabran pukovnik prof. dr Ranko Raičević, načelnik Grupe neuropsihijatrijskih klini-

Svečano obeležavanje početka rada na centralizovanoj pripremi citotoksične terapije u Laboratoriji za pripremu citoloških lekova u Odeljenju za farmaceutsku tehnologiju Sektora za farmaciju Vojnomedicinske akademije upriličeno je 19. oktobra 2015. godine na Vojnomedicinskoj akademiji. Svečanosti je prisustvovao zastupnik načelnika Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr Uglješa Jovičić, zastupnik načelnika Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Zoran Šegrt, načelnica Sektora za farmaciju prof dr. Mirjana Antunović i saradnici. Organizovana priprema citotoksične terapije je jedinstvena praksa takve vrste u celoj Srbiji. U Laboratoriji za pripremu citoloških lekova priprema se citotoksična terapija koja pacijentima obezbeđuje efikasan, stabilan i bezbedan lek, a za osoblje nivo bezbednosti rada po najvišim svetskim stadardima. Važan segment je i ekonomska ušteda jer se doziranom pripremom terapije ne prave viškovi, a otpad se odlaže po procedurama koje su najbezbednije sa aspekta zaštite životne sredine. Dnevno postoji potreba za pripremu terapije za oko 120 onkoloških pacijenata, a procena je da će se pripremati oko 24.000 terapija godišnje. Novina u Sektoru za farmaciju ima razvojnu perspektivu pa se planira i priprema drugih vrsta terapija, prvenstveno bioloških lekova.

Vesti sa VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

1. decembar

Svetski dan borbe protiv HIV/AIDS-a

Ugledni evropski dermatovenerolog

Prof. dr Klaus Garbe Predsednik Evropskog udruženja za dermatološku onkologiju prof. dr Klaus Garbe posetio je 6. novembra Vojnomedicinsku akademiju. Pored zastupnika načelnika Klinike za kožne i polne bolesti prof. dr Lidije Kandolf-Sekulović, prof. Garbea je pozdravio i načelnik Grupe internih klinika pukovnik prof. dr Đoko Maksić i ukratko ga upoznao sa radom Vojnomedicinske akademije.

Prof. Garbe se zahvalio na mogućnosti da poseti VMA, koju smatra najboljim centrom za dijagnostiku i lečenje melanoma u regionu, i istakao saradnju sa lekarima VMA u okviru Evropskog udruženja za dermatološku onkologiju. Gost iz Nemačke je imao priliku da obiđe Kliniku za kožne i polne bolesti, Kliniku za plastičnu hirurgiju i opekotine, Institut za nuklearnu medicinu i Instutut za medicinska istraživanja. Ugledni dermatolog je posetio Srbiju povodom XVIII beogradskih dermatoloških dana, koji se u organizaciji Udruženja dermatovenerologa Srbije u periodu od 5. do 7. novembra 2015. D.L. godine održavaju u Beogradu.

Pulmologija

Dan borbe protiv HOBP-a

Svetski dan borbe protiv hronične opstruktivne bolesti pluća – HOBP-a, jednog od vodećih uzročnika smrtnosti u svetu, obeležen je 13. novembra na Vojnomedicinskoj akademiji. Na štandu postavljenom u prostoru Specijalističke poliklinike VMA zainteresovani građani imali su priliku da se konsultuju sa lekarima Klinike za pulmologiju VMA, a anketirane osobe kod kojih su uočeni simptomi upućivane su na spirometrijsko testiranje. Tokom trajanja akcije na specijalistički pregled pulmologa i spirometrijsko testiranje upućeno je više od 50 osoba, a kod preko 20 procenata pronađen je pozitivan nalaz na HOBP i upućeni su na dalje lečenje. Povećanje svesti stanovništva o simptomima i faktorima rizika za nastanak HOBP-a (hronični kašalj, nedostatak daha, pušenje, starosna dob) važno je u cilju pravovremene dijagnostike oboljenja i sprečavanja daljih komplikacija i oštećenja pluća.

Povodom 1. decembra, Svetskog dana borbe protiv HIV/AIDS-a, mobilni tim zdravstvenih radnika Vojnomedicinske akademije održao je predavanja i distribuciju edukativnog i preventivnog materijala u 4. brigadi Vojske Srbije, kao i aktivnosti sa kadetima na Medicinskom fakultetu VMA i Vojnoj akademiji Univerziteta odbrane u Beogradu.

Tokom cele 2015. godine mobilni tim zdravstvenih radnika VMA obavljao je edukacije iz oblasti epidemiologije i prevencije HIV-a i drugih polnim putem prenosivih infekcija (PPI) vojničkih sastava u garnizonima u Pančevu, Valjevu, Kraljevu, Vranju - Baza „Jug“, Nišu, Zaječaru, Somboru, Topčideru i Požarevcu. Tokom predavanja svim slušaocima je ponuđena usluga dobrovoljnog i poverljivog savetovanja i testiranja na uzročnike u svetu najčešće registrovanih PPI, uključujući i HIV, uz popunjavanje epidemiološkog upitnika. Savetovanje, testiranje i popunjavanje epidemiološkog upitnika su rađeni uz poštovanje principa dobrovoljnosti, anonimnosti i poverljivosti. Edukativni materijal o prevenciji infekcija polno prenosivim putem, uključujući i HIV, obezbeđen je u saradnji sa Programom za prevenciju HIV-a Ministarstva odbrane SAD. U Srbiji, prema zvanično dostupnim podacima, živi 2.076 osoba inficiranih HIV-om, a procenjuje se da oko 1.100 osoba ne zna da je inficirano tim virusom, saopštio je danas Institut za javno zdravlje Srbije “Dr Milan Jovanović Batut Direktor Instituta dr Dragan Ilić kaže da je u Srbiji od januara do novembra 2015. godine novootkriveno 130 HIV pozitivnih osoba i da je to 37 odsto više nego u istom periodu 2014. godine. 67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Da li je potrebna nova reforma zdravstva?

Javnoprivatni dijalog za održivo zdravstvo Primena informacionog sistema u Srbiji

Berislav Vekić je rekao da je 19. novembra potpisan ugovor o primeni informacionog sistema u zdravstvu. Najavljeno je uvođenje informacionog sistema u sve ustanove u narednih šest meseci, što će, kako je rečeno, pomoći u sagledavanju stanja. “Očekujemo da ćemo informatizaciju zdravstvenih ustanova i primarnih i sekundarnih i tercijarnih, svih apotekarskih ustanova i javnih zavoda, završiti u narednih pet do šest meseci. Kroz informacioni sistem ćemo imati mogućnost da definitivno kontrolišemo ko kako troši koja sredstva, odnosno da razgraničimo i rad od nerada”, naveo je Vekić. Državni sekretar je najavio i izmene Zakona o zdravstvenoj zaštiti, zdravstvenom osiguranju i javnom zdravlju kako bi se omogućilo rešavanje problema u zdravstvu.

a konferenciji pod naslovom “Javnoprivatni dijalog za održivo zdravstvo”, održanoj 20. novembra u organizaciji Privredne komore Srbije (PKS), Grupacije veledrogerija PKS i Nacionalne alijanse za lokalni ekonomski razvoj (NALED) predstavnici države, snabdevači zdravstvenog sistema i nezavisni stručnjaci pokušali su da nađu odgovor na probleme u zdravstvenom sistemu. Pokazatelji izneti na skupu govore da je potrebna krupna promena: dug veledrogerijama iznosi više od 10 milijardi dinara i raste za 250 miliona dina-

Pripremila: Branka Lazić

ra mesečno, svakog dana je u blokadi najmanje 15 zdravstvenih ustanova, a njih 40% radi sa gubitkom. Važna vest za snabdevače, koja je izneta na skupu, je da se ozbiljno razmatra reprogram dugova. Država je 2012. već preuzela dug domova zdravlja i apoteka, koji je tada iznosio pet milijardi dinara. Ovaj dug je za samo tri i po godine opet nagomilan i sada iznosi 9,7 milijardi. Novim preuzimanjem država bi povećala javni dug, što je u suprotnosti sa pokušajima Vlade da stabilizuje finansije, a time uzroci stvaranja duga ne bi bili otklonjeni. Prema istraživanjima NALED-a, najveće prepreke u funkcionisanju zdravstvene zaštite jesu nedostatak novca i manjak medicinskog osoblja. Da je no-

vac veliki problem pokazuje i podatak da je trenutno u finansijskoj blokadi 15 zdravstvenih ustanova.

- Lokalne samouprave u Srbiji u proseku za zdravstvo izdvajaju manje od jedan odsto budžeta, što je 10 puta manje nego opštine u zemljama EU - upozorila je predsednica NALED-a Vesna Živković. Ona je podsetila da je, kako se izrazila, neodrživi zdravstveni sistem u prethodnoj deceniji ugasio 10.000 radnih mesta u proizvodnji i distribuciji lekova. Osim potrebe za efikasnijom finansijskom kontrolom novca Republičkog fonda zdravstva, za šta su se založili mnogi učesnici skupa, Marko Čadež, predsednik Privredne komore Srbije, primaran zadatak vidi u hitnom saniranju trenutnog stanja, što bi se, po njegovom mišljenju, moglo učiniti i kroz reprogram dugova. Predsednik Grupacije veledrogerija u Privrednoj komori Srbije Miomir Nikolić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rekao je da smatraju da je rešenje u u reprogramu duga kroz dogovor. Zamisao je da se utvrdi dinamika beskamatne otplate duga. Kao primer je naveo sporazum sa jednom zdravstvenom ustanovom u Pančevu koja ima dug od 800 miliona dinara i gde je utvrđen program rešenja duga. Dodao je da su resursi veledrogerija “iscrpljeni” i naveo da se dug zdravstva veledrogerijama povećava za 250 miliona dinara mesečno. Svakodnevno je u blokadi između 15 i 20 zdravstvenih ustanova, pri čemu je broj apoteka posebno “zabrinjavajući”, rekao je on, i naveo da 40% zdravstvenih ustanova ima negativno poslovanje. Grupacija veledrogerija na čelu sa predsednikom Miomirom Nikolićem pokazala je dobru volju i spremnost da izađe u susret svim dužnicima, kako ne bi dovela do kraha zdravstvenih ustanova na štetu građana. Iako imaju izvršne presude za naplatu, do sada nisu aktivirali nijednu. Državni sekretar Ministarstva zdravlja dr Berislav Vekić veliku nadu polaže u novi informacioni sistem kroz koji će biti moguće da se kontrolišu tokovi novca kako se ovakve stvari više ne bi događale. Dr Vekić je potvrdio da se radi na dogovoru o reprogramu duga, ali je najavio da su zdravstvu potrebne i krupne promene.

Estetsko ulepšavanje nosa Prof. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

Lokalne vlasti ne pridaju značaj zdravstvu

Diskusiju na temu “Javnoprivatni dijalog za održivo zdravstvo” podstaklo je istraživanje Nacionalne alijanse za lokalni ekonomski razvoj (NALED) i Privredne komore Srbije, koje je pokazalo da se u Srbiji za zdravstvo, gledano proporcionalno veličini budžeta, izdvaja 10 puta manje nego u lokalnim samoupravama u EU, odnosno između 0,6 i 0,8% budžeta. Istraživanje su sproveli PKS i NALED na uzorku od 105 gradova i opština u Srbiji, a u lokalnim vlastima kao najveći problem vide nedostatak novca. Podatak da je svakog dana u blokadi između 15 i 20 zdravstvenih ustanova je zabrinjavajuća, pri čemu je država omogućila da i domovi zdravlja u blokadi rade i da zaposleni dobijaju plate. U najmanjim dugovima su, kako je rečeno, najsiromašnije opštine, ali je, kako navode, u Ministarstvu zdravlja razlog to što je država njima pomogla. “To definitivno ukazuje da ovaj sistem ne funkcioniše dobro i moraćemo da preduzmemo i zakonodavne i kontrolne mere”, rekao je državni sekretar Vekić ovom prilikom dodavši da ni menadžment zdravstvenih ustanova ni gradonačelnici i predsednici gradskih skupština nisu ozbiljno shvatili obavezu obezbeđivanja primarne zdravstvene zaštite. “Da li ćemo se vratiti na nešto što je solidno funkcionisalo kroz zdravstvene centre ili ćemo kroz izmene i dopune zakona ostati na stanovištu da lokalna samouprava i dalje ostane osnivač primarne zdravstvene zaštite” tek će se utvrditi kroz javnu diskusiju”, izjavio je Vekić u pauzi skupa ‘Javnoprivatni dijalog za održivo zdravstvo’ u Privrednoj komori Srbije. Vekić je podsetio da je država omogućila da domovi zdravlja rade uprkos blokadama računa, a najavio je da će nakon rešavanja problema u domovima zdravlja biti rešeni i problemi u apotekama koji su, kako je pokazao izveštaj, najveći dužnici.

inoplastika kao veoma efikasno oružje plastične hirurgije može da modifikuje sve delove nosa, od korena do vrha. Najčešća modifikacija nosa je zapravo smanjenje grbe na dorzumu. Ova grba, osim što je estetski neprikladna nosu i celom licu, skreće pažnju na sebe i odvlači pogled osobe koja vas gleda na nju. Drugim rečima, ona postaje fokus i time oči manje dolaze do izražaja. Skladan izgled lica se ogleda, pre svega, u tome da nos treba da bude uklopljen u konture lica, a ne da strči i skreće pažnju na sebe, odnosno odvlači pažnju od izgleda očiju, koje prirodno i estetski uvek treba da su u fokusu, kada je reč o licu i fotografijama lica. Nastanak nosne grbe Iako biva vidljiva, nastanak nosne grbe nije svakom poznat. Ovo se uglavnom odnosi na kost, međutim, nosna grba je nastala od nosnih kostiju, lateralne i septilne hrskavice i veoma često je uzrokovana genetskim faktorima, mada postoji i nosna grba nastala povredom nosa, koja uzrokuje razne druge nosne devijacije. Najčešće, ona nastaje u pubertetu kada dolazi do formiranja kasnije prepoznatljivog izgleda i kada se nosne kosti i hrskavice pomeraju naviše i time formiraju nosnu grbu. Ovo se dešava kod oba pola, međutim, veoma često nosna grba predstavlja daleko veći problem ženskoj populaciji nego muškoj. Muški i ženski profil nosa Operativni postupak odstranjivanja nosne grbe odnosi se prvenstveno na uklanjanje koštane prominencije. Savremena medicina ovo obavlja laganim i nežnim struganjem finom medicinskom turpijom. Na ovaj način se dolazi do daleko boljih estetskih rezultata rada nego ranije kada se to radilo dletom i čekićem. Žene većinom preferiraju niži profil nosa te se njima grba uklanja malo ispod ravne linije dorzuma, dok se kod muškaraca nosna grba uklanja samo do nivoa kad dorzum postane ravna linija. U zavisnosti od celog profila lica i pacijentovih želja, nekad se grba ni ne otkloni u potpunosti. Cilj ovoga je, zapravo, da se održi ,,muški” profil lica. Iako je ovo

sve subjektivno, hirurzi se trude da budu maksimalno objektivni u svom poslu i da, savetovanjem i poštovanjem pacijentovih želja, zajedno dođu do njihovog ostvarenja. Nakon toga, teži se ka redukciji nosne pregrade i lateralne hrskavice čime se nos modifikuje u finalni oblik. Potpuna modifikacija kosti Ukoliko je nosna grba znatno izražena, hirurg može da predloži osteotomiju, odnosno postupak u kome se lome nosne kosti pri spajanju sa gornjom vilicom, i time da se koriguje željeni oblik nosa. Međutim, ukoliko se pacijent podvrgne ovakvom tipu korekcije, kasnije će možda biti neophodno još jedno modifikovanje kroz nekoliko meseci - nakon zarastanja kostiju, jer ovi spojevi zapravo mogu da stvore novi preklop, vidljiv nakon zarastanja. Različitost ugla nosa Veoma je bitno obratiti pažnju da za vreme korekcije muškog nosa ugao koji on po vertikali zauzima sa licem bude korektan i prikladan muškom nosu. U suprotnom, može doći do problema da imamo kontroverzne rezultate, tj. rezultate gde imate muškarca sa ženskim nosom. Ugao muškog nosa mora biti nešto veći od ugla ženskog nosa, a vrh nosa se obično malo stanji i blago podigne. Ovde je takođe bitno obratiti pažnju na pol u korelaciji sa podizanjem nosa – niko, a pogotovo muškarci, ne voli prćast nos, dok postoje žene kojima se ovakav oblik nosa uklapa sa celokupnim izgledom lica. Operativni postupak Korekcija nosa se obavlja u opštoj anesteziji i traje do dva sata. Nakon operacije, otoci i modrice su očekivana i prirodna pojava koja ubrzo prođe, bez obzira na pol pacijenta i obuhvatnost operativnog zahvata. Međutim, i nakon prolaska otoka i modrica, potrebno je minimalno šest nedelja da se dođe do realnih rezultata iako vrh nosa i tada može da bude otečen. Za potpuni oporavak nosa treba šest meseci, a nekad i do godinu dana, ali taj vremenski period nije ništa u poređenju sa zadovoljstvom kojim ćete odisati tada! 69

Z D R AV S T V O - S R B I J A

rinje su paraziti iz roda zglavkara, kojih ima u svakoj kući ili stanu. Žive u ljudskom okruženju: krevetima, dušecima, posteljini, zavesama, itisonima, tepisima, plišanim igračkama, tapaciranom nameštaju, odnosno tamo gde ne dopiru direktno sunčevi zraci, pa tako mogu da se sakriju duboko u šupljine između vlakana, gde su bezbedne od usisivača i drugih opasnosti. Odatle izlaze na površinu da uzmu hranu. Hrane se oljuštenim (izumrlim) ćelijama ljudskog tela, peruti i raznim organskim materijama (čestice brašna, testenine i slično). Nemaju želudac, luče enzime i specifične belančevine, kojima oblažu hranu i potom je izlučuju kao izmet, koji ima snažno alergogeno dejstvo. Ljudsko telo u proseku odbaci oko jedan i po gram kože dnevno, što je dovoljno da se nahrani, pod idealnim uslovima, oko milion grinja. Evropske grinje (Dermatophagoides pteronnyssinus) i američke (Dermatophagoides farinae) predstavljaju dve različite vrste. Pronalazač mikroskopa Levenhuk je krajem 17. veka prvi put video ove parazite. Najbolje se vide pod mikroskopom, kada su dobro osvetljene i na crnoj podlozi. Duge su oko 0,4 milimetra, a široke 0,25 do 0,3 milimetra. I muške i ženske grinje su sfernog oblika, površine krem boje sa crnim linijama.

U kući se prenose strujanjem vazduha. Mužjaci žive oko mesec dana, a oplođena ženka i do dva meseca i izleže 60-100 jajašaca iz kojih se izlegu larve, a iz njih razviju odrasle grinje. Preživljavaju u svim klimatskim uslovima, osim na velikim nadmorskim visinama. Odgovara im temperatura od 20 stepeni i visoka vlažnost vazduha (60-80%), kao i vlaga u neposrednom okruženju (znoj). Smatra se jednim od najčešćih uzroka alergijskih respiratornih oboljenja humane populacije. Moderna arhitektura kućnih enterijera pogodovala je pravoj pandemiji „bolesti grinja“. Luče enzime koji vare organsku materiju i tako razgrađenu hranu unose u organizam. Čestice koje grinje ne po70

Alergije na grinje Pripremio: dr. sc. med. Darko Knežević, specijalista pulmolog-alergolog, Gradski zavod za plućne bolesti i tuberkulozu, Beograd

9. Deterdženti ne uništavaju grinje. 10. Acarosan sprej se uspešno koristi, a da pri tome ne izaziva alergijske reakcije.

jedu, zovu se u stručnom žargonu „fekalije grinja“ koje predstavljaju ključni alergen humane senzibilacije. Jastuci su najpovoljniji za razmnožavanje, jer u njima imaju visoku vlažnost kao rezultat ljudskog disanja i znojenja. Interesantno je istraživanje Britanca Stivena Pretlova sa Univerziteta Kingston da nepospremljeni krevet posle spavanja smanjuje ukupan broj grinja radi bržeg sušenja. Teška borba: 1. Grinje su skoro neuništive. 2. Preventivno koristiti jastuke, dušeke, čaršave koji su nepogodna sredina za njihov život (sintetski materijali). 3. Minimum jednom nedeljno menjati posteljinu. 4. Koristiti usisivače sa „hepa“ filterima ili vodenom parom. 5. Posteljinu prati najmanje jedan sat na temperaturi višoj od 60 stepeni. 6. Radne i spavaće sobe namestiti sa što manjim „skupljačima“ grinja, prilagoditi ih lakom i uspešnom čišćenju i svakodnevno raditi na preventivno-edukativnim aktivnostima. 7. Plišane igračke ostaviti u zamrzivaču preko noći i zatim ih oprati. 8. Redovno provetravati prostorije i koristiti uspešan efekat sunčeve svetlosti.

Atopija je dominantan predisponirajući faktor rizika za nastanak alergijskih oboljenja, genetski determinirana i udružena sa produkcijom visokih koncentracija specifično senzibilisanih imunoglobulina IgE. Alergeni grinja su antigenski snažni (slabiji od polena) da kod atopičara aktiviraju alergijski odgovor i nastanak bolesti: 1. alergijski konjunktivitis, 2. alergijski rinosinuzitis, 3. alergijska bronhijalna astma, 4. atopijski dermatitis. Radi se o teškim hroničnim alergijskim bolestima, ozbiljnim kliničkim stanjima i ogromnom zalaganju u prevenciji, dijagnostici i lečenju velikog broja medicinskih specijalnosti, laboratorijske, farmaceutske i naučnoistraživačke delatnosti. Možemo samo pretpostaviti da su materijalni troškovi za navedeno ogromni sa tendencijom povećanja. U Gradskom zavodu za plućne bolesti i tuberkulozu, Preševska 35, Beograd, gde ja radim, svakodnevno izvodimo kožni alergijski PRICK test za dokazivanje alergije na grinje. U saradnji sa Alergološkim laboratorijumom Instituta Torlak, određujemo ukupni specifični IgE na grinje i već dugi niz godina uspešno sprovodimo specifičnu imunoterapiju, a sada najveći broj bolesnika je na imunoterapiji koja se izvodi po SLIT metodi. Alergene za imunoterapiju proizvodi Alergološki laboratorijum Instituta Torlak. To je naš mali doprinos u dijagnostici i lečenju navedenih oboljenja na radost i zadovoljstvo svih zaposlenih u Zavodu kao i bolesnika. Cilj ovog članka je skretanje pažnje na problem alergije na grinje, edukaciju čitalaca, kao i da je Gradski zavod za plućne bolesti i tuberkulozu sa svojim odeljenjem za alergologiju i kliničku imunologiju opremljen i edukovan za dijagnostiku i lečenje navedene problematike.

ezistencija bakterija na antibiotike je globalni problem koji sve više zaokuplja pažnju stručnjaka. Poslednjih godina u Evropi, a i u Srbiji, se povećava broj pacijenata koji su inficirani bakterijama otpornim na antibiotike, a rezistencija na antimikrobne lekove je velika pretnja javnom zdravlju. U organizaciji Ministarstva zdravlja 18. novembra održan je Stručni sastanak o racionalnoj upotrebi antibiotika, koji je otvorio državni sekretar prof. dr Berisav Vekić. „I pored dobro poznatih faktora koji utiču na izbor i efikasnost primene antibiotske terapije, ovi lekovi se ne koriste racionalno ni kod nas ni u svetu. Zbog toga je neophodno da odgovorimo na ovaj izazov kako bismo sačuvali delotvornost antibiotika i za buduće generacije“, istakao je prof. Vekić, napominjući da održavanjem ovog stručnog skupa Ministarstvo zdravlja najavljuje i priključivanje inicijativama Evropskog centra za prevenciju i kontrolu bolesti (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC) koji je još 2008. godine pokrenuo evropsku inicijativu za obeležavanje današnjeg dana, 18. novembra, kao Evropskog dana posvećenog racionalnoj upotrebi antibiotika i Prvoj nedelji svesnosti o antibioticima, od 16. do 22. novembra koju obeležava Svetska zdravstvena organizacija. „Očekujemo da ćemo u realizaciji svih navedenih aktivnosti za racionalnu upotrebu antibiotika imati čvrstu saradnju i partnerstvo sa ovim institucijama“, naglasio je državni sekretar i podsetio da je u Srbiji prošle godine ostvarena potrošnja 29,48 definisanih dnevnih doza na 1.000 stanovnika na dan, što znači da je svakog dana tokom godine 29 stanovnika od njih 1.000 koristilo neki lek iz grupe antibiotika i u poređenju sa ostalim zemljama Evrope se nalazi na visokom mestu po potrošnji antibiotika. U uvodnom delu sastanka, dr Verica Lazić, v.d. direktora Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje, iznela je po-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Stručni skup, Palata Srbije, Beograd

Racionalna upotreba antibiotika

datak da je 2014. godine u apotekama izdato na recept 5.283.674 pakovanja antibiotika, vrednosti 1,45 milijardi dinara, što je 5% ukupne vrednosti sredstava koja se izdvajaju za lekove na recept na teret Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje. Dr Lazić je izrazila zadovoljstvo pokretanjem nacionalne inicijative i očekivanje da će se Srbija u pogledu racionalne primene antibiotika približiti razvijenim zemljama. Doc. dr Dragan Ilić, direktor Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“, je istakao da otpornost na antibiotike nije novija pojava, ali je jedan od ključnih zdravstvenih problema danas. „Ako se ovaj fenomen nastavi, postoji rizik da mnoge infektivne bolesti neće biti moguće kontrolisati“, rekao je dr Ilić. Skupu su prisustvovali predstavnici svih relevantnih institucija sistema zdravstvene zaštite, međunarodni partneri, predstavnici stručnih udruženja i medija.

U cilju čuvanja efikasnosti antibiotika, smanjenja antimikrobne rezistencije, sprečavanja neželjenog produženja trajanja bolesti, smanjenja rizika od smrtnog ishoda i ukupnih zdravstvenih troškova za lečenje, Ministarstvo zdravlja, u partnerstvu sa nacionalnim zdravstvenim institucijama, planira sprovođenje niza mera u okviru sistema zdravstvene zaštite: • Izrada nacionalne strategije i akcionog plana o racionalnoj upotrebi antibiotika u skladu sa Strateškim akcionim planom Svetske zdravstvene organizacije za rezistenciju na antibiotike za Evropu; • Izrada novog nacionalnog vodiča dobre kliničke prakse za upotrebu antibiotika; • Jačanje kapaciteta nacionalnih referentnih laboratorija za etiološku dijagnozu bolničkih infekcija; • Obezbeđivanje dodatne stručne edukacije za zdravstvene radnike; • Pokretanje nacionalne kampanje o racionalnoj upotrebi antibiotika koja će biti usmerena ka građanima, lekarima primarne zdravstvene zaštite koji prepisuju lekove, lekarima sekundarne i tercijarne zdravstvene zaštite, farmaceutima i predstavnicima medija. Sprovođenje navedenih aktivnosti, kao i organizacija ovog stručnog sastanka realizovana je u okviru „Drugog projekta razvoja zdravstva Srbije“ Ministarstva zdravlja, uz podršku SvetM.C. ske banke. 71

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Značaj ishrane u infertilitetu i trudnoći

eplodnost je definisana kao nemogućnost ostajanja u drugom stanju nakon održavanja seksualnih odnosa bez zaštite tokom punih godinu dana. Procenjuje se da 20 procenata parova ima problem sa začećem. Kod žena neplodnost ima mnogo mogućih uzroka, uključujući polno prenosive bolesti, endometriozu, poremećaje menstrualnih ciklusa uz hormonske poremećaje i izostanak ovulacije, neprohodnost jajovoda i druge. Porast starosne dobi gravidnih žena je značajan činilac pošto žene rađaju u sve kasnijem životnom dobu, tako da rizik od neplodnosti raste. Kod muškaraca su najčešći uzroci neplodnosti smanjen broj i abnormalnost spermatozoida i njihova smanjena pokretljivost. Ishrana bogata zasićenim masnoćama iz masnih hamburgera, pomfrita, prženog svinjskog mesa, masnih sireva, kačkavalja, kajmaka, slatkiša može na dva načina da utiče na seksualnu funkciju muškarca. Masna hrana doprinosi gojaznosti, posebno stomačnoj i ljudi sa viškom sala imaju niže nivoe muškog polnog hormona testosterona, seksualne poremećaje i potencijalnu neplodnost. Prekomeran unos zasićenih masnoća životinjskog porekla dovodi do aterosklerotskih poremećaja, zakrečenja arterija koje muški polni organ snabdevaju krvlju i omogućavaju 72

Prof. dr Vesna Dimitrijević-Srećković, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Klinički centar Srbije

erekciju, a zakrečenje arterija glavni je razlog impotencije. Postoji više razloga koji mogu da objasne slabiju sposobnost oplodnje muškaraca kao što su nedovoljna količina semene tečnosti ili nedovoljan broj spermatozoida, njihova abnormalnost, lošiji kvalitet i sporost. Istraživanja su pokazala da vitamin C može podmladiti spermatozoide. Unošenje dovoljne količine vitamina C može da poboljša kvalitet spermatozoida, dajući im nov život i pokretljivost. Na univerzitetu u Teksasu je dokazano da je primena 1000 mg vitamina C tokom 60 dana povećala broj spermatozoida za 60 odsto, pokretljivost je bila bolja za 30 odsto, procenat abnormalnih spermatozoida se smanjio i svi muškarci, na kraju dvomesečnog perioda, oplodili su svoje žene. U kontrolnoj grupi koja nije uzimala vitamin C nije bilo uspešne oplodnje. Postoje razmatranja da je razlog neplodnosti oksidativno oštećenje a da vitamin C kao antioksidans štiti spermatozoide od razarajućih molekula kiseoničkih slobodnih radikala. Naučnici su pokazali da u spermi postoji supstanca, zvana nespecifični agglutinin, koja štiti spermatozoide prijanjajući na njihovu površinu. Ako se ova supstanca oksidiše slobodnim radikalima ne može se više vezati za spermatozoide, koji se tada grupišu i otežano je njihovo kretanje. Antioksidantna zaštita smanjena je

Z D R AV S T V O - S R B I J A

kod muškaraca izloženih drugim štetnim agensima kao što su zagađivači vazduha, teški metali, hemikalije iz naftne industrije, duvanski dim i drugi. Ovo taloženje štetnih materija u tkivu testisa, gde se stvaraju spermatozoidi, objašnjava zašto s godinama muškarci postaju neplodni. Značajan procenat muškaraca ima aglutinaciju spermatozoida, što ukazuje na nedostatak vitamina C i neplodnost. Muškarci koji ne unose dovoljno vitamina C imaju veće izglede da proizvode genetski oštećene spermatozoide, što može da uzrokuje urođene nedostatke kod dece. Unošenje svežeg voća i povrća može da nadoknadi vitamin C i spreči oštećenje spermatozoida. Jedna pomorandža na dan mogla bi da obezbedi dovoljno vitamina C kod većine muškaraca i zaštiti spermatozoide od genetskih oštećenja. Istraživanja na univerzitetu u Kaliforniji su pokazala, da su genetska oštećenja nastajala kad su nivoi vitamina C bili sasvim malo ispod propisane doze za ovaj vitamin (60mg). Jedna pomorandža sadrži 70mg vitamina C, što je dovoljno da se suprotstavi oštećenju. Pušačima je potrebna najmanje dvostruka količina vitamina C, jer duvanski dim poništava veliki deo antioksidantne zaštite vitamina C. U zelenom lisnatom povrću, špargli i avokadu nalazi se značajan antioksidans glutation. Ishranom kao što je mediteranska lako se može uneti doza vitamina C potrebna za bolju funkciju spermatozoida, a pokazalo se da 200 mg vitamina C vraća normalnu funkciju a tu dozu obezbeđuju sledeće namirnice: jedna i po crvena paprika (212 mg), dve šolje kuvanog brokolija (196 mg), tri kivija (222 mg), jedna dinja (226 mg), tri pomorandže (210 mg), dve čaše soka od pomorandže (208 mg), dve i po šolje svežih jagoda (210 mg). Dobri izvori vitamina C su šipak, slatka paprika, papričica i potočarka. Nedostatak vitamina B može da smanji broj i gustinu spermatozoida (broj spermatozoida po mililitru semene tečnosi). Pored karfiola u ishrani su značajni spanać, banana, crni luk, prokelj, bundeva, kelj, keleraba, brokoli, grašak i rotkve. Đumbir značajno povećava broj spermatozoida i njihovu pokretljivost i savetuje se čaj od đumbira, jela i salate začinjene ovom biljkom oštrog ukusa. Nedostatak cinka utiče na smanjenje broja spermatozoida, njihovo usporeno kretanje ka materici, smanjenje količine semene tečnosti i neplodnost. Nedostatak cinka može da utiče na plodnost žena tako što produžava trajanje men-

strualnog ciklusa i ređu ovulaciju. Neki lekari savetuju 100 mg cinka dnevno za neplodne muškarce ili 50 mg dnevno u dužem periodu. Ne treba uzimati dozu veću od 40 mg bez prethodne konsultacije sa doktorom. Dobri izvori cinka su spanać, peršun, brokoli, krastavci, boranija, suve šljive, špargla. Aminokiselina arginin je značajna za muškarce sa malim brojem spermatozoida. Potrebna količina arginina od četiri grama dnevno nalazi se u 60g suncokretovih semenki. Od svih biljaka suncokretove semenke su najbogatije argininom a drugi dobri izvori arginina su rogač, kikiriki, seme susama, soja, badem, brazilski orah, bob, sočivo. Ovas može biti značajan za seksualnu funkciju. On povećava plodnost muškaraca i preporučen obrok je ovsena kaša od ovsenih pahuljica ili flokovanog zrna ovsa. Čaj od lista maline obično se preporučuje trudnicama da smire materičnu nadraženost a kod muškaraca može biti značajan da poveća njihovu plodnost. Češće korišćenje u ishrani ovsa, boba, cimeta, đumbira može imati uticaj na poboljšanje erekcije i seksualne želje. Sindrom policističnih ovarijuma (PCO) predstavlja skup simptoma kao što su izostanak menstruacije, pojačana

maljavost i debljina. Sindrom policističnih jajnika koji se javljaj u 5 - 10% žena najčešći je uzrok neplodnosti. Simptomi mogu početi u adolescenciji, kao poremećaj, tj nepravilnost menstrualnog ciklusa, ili se mogu javiti kasnije u životu. Sindrom PCO je najčešći uzrok menstrualnih poremećaja u reproduktivnim goodinama žene, a može biti povezan sa raznim kliničkim simptomima. Prisutni su najčešće menstrualni poremećaji, povišeni nivoi muških hormona (androgena) uz gojaznost, povišen nivo insulina i insulinsku rezistenciju, izostanak ovulacije, neplodnost, masnu kožu, poremećaj lipida, povišen krvni pritisak. Normalizacija telesne težine povećava osetljivost prema insulinu i smanjuje nivo androgena. Smanjenje telesne težine za samo 5% može ponovno uspostaviti ovulatorni ciklus, i normalizovati nivo lipida i insulina u krvi. Nasuprot gojaznosti i pothranjenost žena nosi rizik za neplodnost. Jedna od najvećih pretnji poremećajima menstrualnog ciklusa i reproduktivnoj funkciji kod žena je nedostatak masti kako u ishrani, tako i u organizmu. Ako žena nema dovoljno LDL holesterola može se desiti da se poremeti menstruacija i neke mlade žene napornim vežbama i iscrpljujućim dijetama pokušavaju da oslabe i snize LDL holesterol, remeteći tako menstrualni ciklus što ih čini privremeno neplodnim. Ženski hormon estrogen, koji reguliše menstruaciju ne stvara se samo u jajnicima već i u masnom tkivu. Kada vašem organizmu nedostaju masti, to smanjuje reproduktivnu funkciju i organizmu su potrebne određene količine masti da bi se obezbedilo normalno stvaranje hormona i redovan menstrualni ciklus. Vegeterijanke su posebno sklone neredovnim menstruacijama. Preporuka ženama u reproduktivnom periodu i budućim majkama je unošenje dovoljno masti da bi se održale masne zalihe i holesterol na dovoljnom nivou da obezbede normalnu redovnu menstruaciju. Ispitivanje neplodnih žena pokazalo je da je 750 mg vitamina C u vidu suplementa pozitivno uticalo na plodnost i nakon šest meseci 25% žena je začelo. Sve žene koje planiraju da zatrudne treba da uzimaju 0,4 mg folne kiseline na dan kao predostrožnost protiv defekata u razvoju nervnog sistema deteta. Tu količinu možete uzeti preko nekoliko dnevnih porcija voća, povrća (posebno zelenog lisnatog) pahuljica žitarica i mahunarki. I muškarcima je potrebna folna kiselina. Hrana bogata folnom kiselinom može da pomogne da se zadovolje ove 73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

potrebe i 600 mikrograma folne kiseline može se obezbediti iz 250 gr kuvanog sočiva i 250 g kuvanog spanaća. Pomorandža je odličan izvor folne kiseline koja je posebno važna za trudnice, ali i za žene koje planiraju trudnoću. Organizam koristi omega 3 masne kiseline da bi proizveo hormone eikozanoide, koji pospešuju dotok krvi do materice, čime povećavaju šanse za začeće i omogućavaju razvoj fetusa. Omega 3 masne kiseline kogu da smanje rizik od prevremenog rođenja deteta i njegove male težine na rođenju. Dnevni unos od 1000 mg nalazi se u porciji lososa, 50 g oraha ili dve kašike semena lana. Trudnice ili žene koje planiraju trudnoću ne bi trebalo da jedu meso ajkule, sabljarke, sveže ili zamrznute tune jer sadrži mnogo žive. Maslinovo i suncokretovo ulje, orasi, semenke i avokado su bogati nezasićenim mastima koje su najbolje za buduće mame, pokazuje američka studija sprovedena na Harvardu. Žene koje jedu najviše ove hrane imaju 3-4 puta veće šanse za uspeh u procesu vantelesne oplodnje. S druge strane, žene koje jedu samo zasićene masti životinjskog porekla, koje se nalaze u puteru i crvenom mesu, imaju manje jajnih ćelija za pokušaj veštačke oplodnje. Mleko, sir, jogurt i druge namirnice bogate vitaminom D i kalcijumom značajne su planiranju trudnoće. Istraživanja su pokazala da se nivo kalcijuma u spermi

povećava nekoliko sekundi pre oplodnje, što obezbedjuje energiju da spermatozoid probije jajnu ćeliju. Istraživanje na Univerzitetu Kolumbija je pokazalo da su kalcijum i vitamin D pomogli u uspostavljanju normalnog menstrualnog ciklusa kod žena sa sindromom policističnih jajnika. Doza kalcijuma od 1000 mg za muškarce i 1300 mg za žene nalazi se u tri ili četiri čaše jogurta ili mleka. Vitamin D 1000 IU dnevno, nalazi se u dve porcije lososa od po 125 g i 500 ml mleka. U sledećem broju “Saveti za buduće mame i tate”

Psihijatrija u funkciji života

K Dr Ljiljana Simić, rođ. 1969. u Smederevu. Medicinski fakultet i specijalističke studije završila u Beogradu. Završna godina doktorskih studija, smer neuronauke. Zaposlena u Urgentnoj psihijatrijskoj službi Klinike „Dr Laza Lazarević“ u Beogradu. Član Izvršnog odbora Regionalne lekarske komore Beograda i Posebnog odbora za sekundarnu i tercijarnu zaštitu u državnoj praksi RLKS, Sudija u Prvostepenom sudu časti RLKS

ad se sagovornicima predstavite da ste psihijatar, iznenađeno se osmehnu govoreći: „Baš to nam treba“, a neverbalno poručuju uplašenost, nesigurnost, potrebu da sakriju sebe. Očekivana je skener-procena sagovornika, jer oko psihijatra vidi i ono iza... Topao, neposredan, spontan, često humorom obojen razgovor opusti i onda tiho krenu pitanja. Jedno od najčešćih su kako prevazići brige, strahove, poslovne probleme, narušene kućne odnose, uznemirenost, razdražljivost? Slede opisi rastresenosti, zaboravnosti, dekoncentrisanosti, energetskog pada, umora, iscrpljenosti, poremećenog sna. Radosti su male, retke, česta je bezvoljnost, pad motivacije. Uzrok ovih simptoma su stresori - događaji biološke ili psihosocijalne prirode, promene životnih uslova, socijalna izolacija, nedostatak ljubavi, traumatični događaji. Sklop emocionalnih i telesnih dešavanja, kao reakcija na stresore koje doživljavamo opasnim i ugrožavajućim po sebe, nazivamo stres. Stres mobiliše ceo organizam pa ga prate promene kardiovaskularnog, nervnog, endokrinog sistema. U akutim stanjima stresa osećamo ubrzan rad srca, znojenje, crvenilo lica, napetost u mišićima, drhtanje ruku, stomačne tegobe. Prisutni su zbunjenost, dezorijentacija, poremećaj pažnje, strah, nemir. Dugotrajno izlaganje stresoru dovodi do posledica, narušenosti rada više organskih sistema, nastanka psihosomatskih oboljenja - telesnih bolesti uzrokovanih psihičkim uzrocima . U njih spadaju hipertenzija, dijabetes, infarkt miokarda, maligna oboljenja, kožna oboljenja...

I šta je onda odgovor na pitanja sa početka, kako se odbraniti od stresa kad je deo života, svakodnevica? Kako se adaptirati na ritam života, egzistencijalni strah, negativnu anticipaciju sutrašnjice, bespomoćnost...? Opšte preporuke su mobilizacija sopstvenih snaga, ispred svega pozitivan stav i odnos da su problemi rešivi. U nepovoljnim vremenima umereni optimizam, kao sposobnost prilagođavanja i motivacije za prevazilaženjem. Sagledavanje problema sa više strana pruža veći izbor rešenja. Podeliti svoje strahove, nemir, slutnje sa sebi bliskima, izgovoriti ih.Nekad slušanje sebe donese odgovor. U opštem trčanju, dinamici, bolje organizovanje, manje zadatih obaveza, revidiranje ciljeva i sagledavanje svojih mogućnosti olakšava življenje. Najveći motiv je lična ispunjenost, pripadanje nekome, voleti, davati sebe i primati povratne emocije. U teškim, stresnim vremenima, zaboravljeno. Ako, ipak, brige, strahovanja, gubitak snage i energije prevladaju, naruše u funkionisanju, pomoć psihijatra je tu da kroz psihoterapijske tehnike usmeri na racionalnije sagledavanje problema. Ponekad stres dobija dimenzije ugrožavajućeg po telesno zdravlje pa se uz suportativne tehnike uvodi i farmakološka pomoć. Ostaje poruka svima da psihijatrija nije samo povezana sa lečenjem ozbiljnih psihičkih poremećaja, već je, prateći trendove i zahteve življenja, na usluzi da pomogne u svakodnevnim dilemama u spoznaji sebe, rušeći predrasude, stigme, arhaične strahove, pružajući mogućnost za kvalitetnost i uspešnost.

rancesco Tomasello rođen je 1946. u Mesini, Italija. Medicinski fakultet završio je 1970, a specijalizaciju iz neurohirurgije 1976. godine. Usavršavao se u SAD i Kanadi. Od 1971. godine angažovan je u nastavi na medicinskim fakultetima u Mesini i Napulju, došavši do zvanja redovnog profesora. Bio je dekan Medicinskog fakulteta, a od 2004. je rektor Univerziteta u Mesini. Radi se o čoveku koji je aktuelni potpredsednik WFNS-a (Svetskog udruženja neurohirurga). Dobitnik je medalje na ovogodišnjem sastanku WFNS-a u Rimu, izvanrednom hirurgu i dokazanom prijatelju Srbije i naših neurohirurga. Saradnju Univerziteta u Beogradu sa univerzitetima u Mesini i Napulju već je započeo profesor Cappabianca (koji je visiting profesor Medicinskg fakulteta u Beogradu) pa se ona ovim izborom nastavlja i unapreduje. Profesor Tomasello je 25. novembra u Svečanoj sali Medicinskog fakulteta u Beogradu održao dva predavanja i primio zvanje visiting profesora. U ime Medicinskog fakulteta u Beogradu i dekana profesora Nebojše Lalića prisutne su pozdravili prof. Danica Grujičić, šef Katedre hirurgije, i prof. Petar Bulat, prodekan. Obraćajući se kolegama prof. Tomasello je izrazio svoje zadovoljstvo što ima priliku da iznese svoja iskustva i svoje utiske, kojima je i sam bio iznenađen, da između latinskog naroda kome pripada i srpskog naroda ima mnogo više sličnosti nego što se čini na prvi pogled. Zahvalio je na toplom gostoprimstvu i najavio dalju saradnju. Prva tema o kojoj je govorio bila je: ’’Telovelarni pristup četvrtoj moždanoj komori’’. Tumori malog mozga i četvrte moždane komore posebno su česti u dečjem uzrastu, ali se javljaju i kod odraslih. Četvrtoj komori se rutinski pristupalo kroz srednju liniju struktura malog mozga, resekcijom donjeg vermisa. Drugačiji, te-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Potpredsednik Svetskog udruženja neurohirurga (WFNS), izabran za Visiting profesora Medicinskog fakulteta u Beogradu

Prof. Francesco Tomasello Pripremila: Prof. Ljiljana Vujotić Foto Momir-Moša Marušić

lovelarni pristup promovisao je Spetzler ne tako davno (2006) kao alternativu transvermisnom pristupu. Pristupom kroz vermis rizikuje se pojava takozvanog Syndroma kaudalnog vermisa koji se različito ispoljava kod dece i odraslih. Kod odraslih se ugravnom javljaju cerebelarni znaci, dok je kod dece opisana prolazna pojava akinetičkog mutizma, za koju nema valjanog objašnjenja. Pristupom kroz vermis dolazi do oštećenja nervnog tkiva. Telovelarnim pristupom se odiže uvula vermisa otvaranjem vezivnih afunkcionalnih struktura, bez oštećenja nervnog tkiva. Pristupa se donjem delu četvrte moždane komore, a uz resekciju luka prvog vratnog pršljena dobija se i dodatni ugao za vizuelizaciju rostralnog (gornjeg) dela komore. Opera-

Prof. Francesco Tomasello i prof. Petar Bulat

cija se obavlja uz tesnu saradnju sa anesteziologom i obavezan intraoperativni monitoring, često se prethodno ugradi sistem za drenažu likvora. Drugo predavanje pod nazivom: „Spinalni tumori - pogled u budućnost na osnovu iskustva“, profesor Tomaselo započeo je svojim dilemama i pitanjima koje je sebi postavljao, iz kojih je proizašao interes i istraživanje problema. Spinalni tumori su ređi od intrakranijalnih skoro 10 puta. Uglavnom se prema kičmenoj moždini ponašaju ekspanzivno, a ne infiltrativno. Unapređenje mikrohirurških tehnika, uz primenu ultrasoničnog ablatora CUSAe, novih tehnika neuroimidžinga, primenu intraoperativnog ultrazvuka i MRI, intraoperativnog monitoringa, doprineli su boljem operativnom lečenju ove patologije i velikom procentu radikalnih resekcija. Najbolji prediktor ishoda je, ipak, patohistologija, odnosno priroda lezije, pri čemu ependimomi generalno imaju najbolju prognozu. Istakao je značaj intraoperativnog monitoringa (SEP, MEP i D talas), posebno dobru prognostičku vrednost D talasa u vezi s oporavkom. Primena intraoperativnog monitoringa je obavezna i u 92% bolesnika može predvideti ishod. Značaj adjuvantne hemoterapije uglavnom nije presudan (osim za limfome), ali je primena fokusiranog zračenja (Gamma knife) vrlo moćno oružje u usponu. U budućnosti će se verovatno dodatno unaprediti metode prikaza (traktografija obeležavanje nervnih puteva u odnosu na lezije moždanog stabla i kičmene moždine), koristiće se fokusirani ultrazvuk, koncentrovana lokalna primena lekova primenom nanotehnologija, obeležavanje tumorskih lezija, itd. Bilo je zadovoljstvo slušati jednostavno i mudro izlaganje ovog svetski poznatog neurohirurga u prijateljskoj i kolegijalnoj atmosferi. Sam profesor Tomasello je rekao da se u Beogradu oseća kao kod kuće i da će češće dolaziti. S radošću očekujemo dalju saradnju. 75

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicina i pravo

Odgovornost zbog povrede profesionalne tajne

drebama Zakona o zdravstvenoj zaštiti (“Službeni glasnik RS”, br. 107/2005, 93/2014), zagarantovana je tajnost podataka iz medicinske dokumentacije pacijenata koja se obrađuje i dostavlja za individualne, zbirne i periodične izveštaje, odnosno koja se obrađuje za zdravstvenu dokumentaciju i evidencije. Zdravstvena ustanova i privatna praksa dužni su da čuvaju medicinsku dokumentaciju pacijenata od neovlašćenog pristupa, kopiranja i zloupotrebe, nezavisno od oblika u kome su podaci iz medicinske dokumentacije sačuvani (papir, mikrofilm, optički i laser-diskovi, magnetni mediji i dr.). Prema odredbama Zakona o pravima pacijenata (“Službeni glasnik RS”, br. 45/2013), pacijent ima pravo

Ljubiša Živadinović, advokat

na poverljivost svih ličnih informacija, koje je saopštio nadležnom zdravstvenom radniku, odnosno zdravstvenom saradniku, uključujući i one koje se odnose na stanje njegovog zdravlja i potencijalne dijagnostičke i terapijske procedure, kao i pravo na zaštitu svoje privatnosti tokom sprovođenja dijagnostičkih ispitivanja i lečenja u celini. Zabranjeno je da nadležni zdravstveni radnik, odnosno zdravstveni saradnik, saopšti drugim licima lične informacije o pacijentu. Pregledu pacijenta i preduzimanju medicinskih mera uopšte, mogu prisustvovati samo oni zdravstveni radnici, odnosno zdravstveni saradnici, koji neposredno učestvuju u pregledu

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

pacijenta i preduzimanju medicinskih mera. Pacijent može dati pristanak i za prisutnost drugih lica, prilikom njegovog pregleda i preduzimanja medicinskih mera uopšte. Podaci o zdravstvenom stanju, odnosno podaci iz medicinske dokumentacije, spadaju u podatke o ličnosti i predstavljaju naročito osetljive podatke o ličnosti pacijenta i te podatke dužni su da čuvaju svi zdravstveni radnici, odnosno zdravstveni saradnici, kao i druga lica zaposlena u zdravstvenim ustanovama, privatnoj praksi, organizacionoj jedinici visokoškolske ustanove zdravstvene struke koja obavlja zdravstvenu delatnost, drugom pravnom licu koje obavlja određene poslove iz zdrav-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

stvene delatnosti u skladu sa zakonom, organizaciji obaveznog zdravstvenog osiguranja, kao i pravnom licu koje obavlja poslove dobrovoljnog zdravstvenog osiguranja kod kojih je pacijent zdravstveno osiguran, a kojima su ti podaci dostupni i potrebni radi ostvarivanja zakonom utvrđenih nadležnosti. Pravo na poverljivost podataka koji se nalaze u njegovoj medicinskoj dokumentaciji ima i dete koje je navršilo 15 godina života i koje je sposobno za rasuđivanje. Međutim, nadležni zdravstveni radnik, i pored zahteva deteta da se informacije o njegovom zdravstvenom stanju ne saopšte njegovom zakonskom zastupniku, dužan je da u slučaju ozbiljne opasnosti po život i zdravlje deteta, informacije o njegovom zdravstvenom stanju saopšti njegovom zakonskom zastupniku. Svojim odredbama i Krivični zakonik (“Službeni glasnik RS”, br. 85/2005, 108/2014) sankcioniše “Neovlašćeno otkrivanje tajne”. Ako advokat, lekar ili drugo lice neovlašćeno otkrije tajnu koju je saznalo u vršenju svog poziva, biće kažnjeno novčanom kaznom ili zatvorom do jedne godine. Međutim, neće biti kažnjeno za ovo delo ako otkrije tajnu u opštem interesu ili interesu drugog lica, koji je pretežniji od interesa čuvanja tajne. Primer sudske prakse Odgovornost zdravstvene organizacije za naknadu štete zbog povrede profesionalne tajne Zdravstveni i drugi radnici u zdravstvenoj organizaciji dužni su da čuvaju kao profesionalnu tajnu podatke o zdravstvenom stanju bolesnika i uzrocima, okolnostima i posledicama tog stanja, a ukoliko pacijent zbog povrede profesionalne tajne pretrpi štetu, zdravstvena organizacija je dužna da je nadoknadi, jer je kao poslodavac odgovoran za štetu koju su njegovi zaposlenici u vezi s radom prouzrokovali. Iz obrazloženja: Prema utvrđenom činjeničnom stanju, od strane nadležne službe tuženog zdravstvenog centra od tužilje je pred kraj trudnoće uzeta krv radi kontrole i praćenja trudnoće. Nakon porođaja, kod tuženog zdravstvenog centra je stigao laboratorijski nalaz u kome je navedeno da je u njenoj krvi utvrđeno prisustvo hiv virusa uz uputstvo za ponovnu ana-

lizu krvi i njenog novorođenog deteta. Od tužilje je ponovo uzeta krv i pošto je nalaz ponovo bio pozitivan, uzorak krvi je poslat na ponovnu analizu nadležnoj službi Kliničkog centra. Prema laboratorijskom nalazu Kliničkog centra u krvi tužilje i njenog novorođenog deteta nisu pronađeni tragovi hiv virusa. U međuvremenu, tužilja i njen suprug o prisustvu hiv virusa obavešteni su od lekara tuženog Zdravstvenog centra, a pored medicinskog osoblja koje je neposredno radilo na ovom slučaju o laboratorijskim nalazima obavešteni su i drugi lekari i sestre u dečjem dispanzeru tuženog zdravstvenog centra, radi preduzimanja mere prevencije. Istovremeno, vest o prisustvu hiv virusa u krvi tužilje ubrzo se proširila po celom gradu u kome tužioci žive. Tužioce su počeli da izbegavaju meštani, prijatelji i rodbina. Deca su izbegavala da se igraju sa njihovom decom sada maloletnim tužiocima, nazivajući ih sidašima, i bežali su od njih. Tužilac, suprug tužilje imao je problema i na radnom mestu jer niko od radnika nije hteo da radi sa njim, da se sa njim hrani i pije vodu pa je poslodavac gde je tužilac bio zaposlen morao da ga raspoređuje na poslove na kojima je mogao da radi sam. Do prijema konačnog laboratorijskog nalaza o stvarnom zdravstvenom stanju, tužioci, kao bračni par, pretrpeli su duševne bolove jakog intenziteta zbog saznanja da boluju od teške i neizlečive bolesti i zbog odbacivanja od uže i šire socijalne sredine i promena u svakodnevnom porodičnom životu, a duševne patnje su pretrpeli i maloletni tužioci, odnosno njihova deca, zbog toga što su bila izvrgnuta porugama i izbegavanju od strane druge dece. Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja, pravilno su nižestepeni sudovi primenili materijalno pravo kada su obavezali tuženi zdravstveni centar da im nadoknadi nematerijalnu štetu u vidu pretrpljenih duševnih bolova zbog povrede ugleda i prava ličnosti. Naime, tužiocima su ova prava zajamčena Ustavom Republike Srbije, Članom 18. Ustava, predviđeno je da su ljudsko dostojanstvo i pravo na privatni život čoveka nepovredivi, a Članom 20. zajamčena je zaštita tajnosti podataka o ličnosti. Članom 12. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti (“Službeni glasnik RS” broj 17/92 26/92, 50/92, 52/93, 53/93, 67/93, 48/94, 25/96, 18/2002) predviđeno je da su zdravstveni i drugi radnici dužni da čuvaju profesionalnu tajnu. U stavu 2. istog člana navede-

no je da se pod profesionalnom tajnom u smislu ovog zakona podrazumevaju podaci o zdravstvenom stanju bolesnika i uzrocima, okolnostima i posledicama tog stanja. Stavom 3. istog člana određeno je da se podaci iz prethodnog stava ne mogu davati drugim osobama niti objavljivati na način kojim se otkriva identitet bolesnika na koga se odnose. U konkretnom slučaju, od strane zdravstvenih radnika tuženog, suprotno imperativnim odredbama člana 12. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, saopšteni su podaci o zdravstvenom stanju tužilje nakon čega se po celom mestu proširila vest da tužilja i njena porodica boluju od navedene bolesti i na taj način je prouzrokovana sada sporna nematerijalna šteta. Stoga je tuženi zdravstveni centar, kao poslodavac, odgovoran za štetu koju su njegovi zaposleni u vezi sa radom prouzrokovali tužiocima i u obavezi je da ovu štetu nadoknadi, u smislu člana 170. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima. (Iz presude Vrhovnog suda Srbije, Beograd, Rev. 392/03 od 15. maja 2003. godine)

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Sajam medicine i stomatologije, Beograd, 2015.

Četrdeseti jubilarni MEDIDENT

Nova tehnologija u službi kvalitetnije starosti

etrdeseti, jubilarni, Sajam medicine i stomatologije – MEDIDENT, održan je u Beogradu od 8. do 10. oktobra 2015. godine. Ocenjen je kao najuspešniji sajam medicine i stomatologije do sada. Mnogi inostrani učesnici, odnosno izlagači, porede ga s uglednim nemačkim i italijanskim srodnim sajmovima. Renomirane svetske kompanije preko svojh distributera, premijerno za domaće i regionalno tržište, izložili su niz najsavremenijih ure-

ćih i stranih predavača, pratili su svetska kretanja u oblasti stomatologije, a za njima nije zaostajalo ni predavanje „3D pogled u endodonciji”. Beograd kao sajamski centar Jugoistočne Evrope na turističkoj mapi iz godine u godinu postaje sve privlačnija zdravstveno-turistička destinacija. U tome po mnogo čemu doprineo je i ovaj Sajam medicine i stomatologije. Mogućnostima unapređenja medicin-

đaja i opreme. Posebno je bila raznovrsna ponuda dentalne - digitalne opreme, novih materijala i brojnih pomoćnih medicinskih sredstava. U organizaciji NEODENTA, Stomatološkog fakulteta Beogradskog univerziteta i nekoliko inostranih eksperata, na sajmu je bio izuzetno aktuelan i kvalitetan program stručnih predavanja, namenjen stomatolozima. Po rečima Branka Srećkovića, organizatora manifestacije, na zadovoljstvo organizatora i učesnika mnogim stomatolozima je produžena licenca. Trodnevni simpozijum stomatologa „Zub na dlanu” i stručni skup „Znanje na dar”, izborom tema i vrhunskih doma-

skog turizma u glavnom gradu sigurno će doprineti ovogodišnji okrugli sto „Izazovi razvoja medicinskog turizma u Beogradu”. Povodom 10. oktobra, Svetskog dana palijativnog zbrinjavanja, takođe je održano predavanje na ovu temu u saradnji sa Centrom za medicinu i palijativno zbrinjavanje – „BelHospice”. Uz tradicionalnu akciju dobrovoljnog davanja krvi i pokazne vežbe Gradskog zavoda za hitnu medicinsku pomoć (dobitnici sajamske nagrade), posetioci su koristili besplatni pregled, masažni tretman, kao i kratke edukativne programe na štandovima izlagača.

M. Radoš

Teleasistencija E

vropska komisija je saopštila da će 2025. godine više od 20% stanovnika Evrope imati 65 i više godina. Napretkom tehnologije komunikacija aktivno se traga za rešenjem kako pomoći sve starijoj populaciji na svetu. Tako je usluga teleasistencije sve prisutnija kao vid vaninstitucionalne zaštite. Teleasistencija predstavlja organizovanje i pružanje stručne pomoći putem telefonske linije, jednostavnim pritiskom na dugme uređaja koji osoba nosi sa sobom. Uređaj za teleasistenciju radi putem GSM/GPS tehnologije tako da korisnik ima osećaj sigurnosti gde god da se nalazi, jer ima svest da je pomoć udaljena samo jednim pritiskom na dugme. Aktiviranjem dugmeta za teleasistenciju ne samo da se uspostavlja glasovna komunikacija sa korisnikom, već se može odrediti i njegova lokacija. Naša zemlja, nažalost, prati lošu evropsku statistiku starenja i odumiranja nacije, pa se tako godišnje ugasi jedan grad veličine Jagodine. Ipak, pratimo i neke druge pozitivne trendove. Srbija je prvi put ove godine u Zakon o socijalnoj zaštiti uvela termin telealarm. Jedina kompanija koja se u našoj zemlji bavi drugom generacijom usluge teleasistencije je Kompanija “Kontakta” iz Beograda, koja postoji više od tri godine. Kompaniju “Kontakta” prepoznalo je i nadležno ministarstvo koje joj je dodelilo akreditaciju pa sad ima priliku da vrši obuku stručnjaka zbog sve veće potrebe za ovom vrstom usluge kod nas. Ovo je važno i za državu koja finansira određen broj korisnika teleasistencije. Nakon završenog kursa polaznici dobijaju sertifikat, koji će im omogućiti da se bave poslom teleasistenta. U ovoj kompaniji zaposlen je tim stručnih ljudi, posebno obučenih za poslove teleasistencije, kao što su andragozi, psiholozi, defektolozi i inženjeri koji će vršiti obuku za operatere teleasistencije. Srđan Žikić Kontakta +381 (0) 11 328 71 83; +381 (0) 11 328 71 89 kontakt@kontakta24.com; www.kontakta24.com

Jubilej

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dve decenije Poliklinike AS MEDIKUS

sa godina vama

AS MEDICUS VRAČAR

Sazonova 71 (ex Filipa Filipovića) Telefon: 011/2836-836, 011/2835-393

AS MEDICUS BEŽANIJSKA KOSA

Ljubinke Bobić 13/2, Telefon: 011/2272-916, 065/2272-916 E-mail: asmedicus@yahoo.com http://www.asmedicus.rs/

Biorezonantni skener

Sofisticiran sistem za kompjutersku dijagnostiku i terapiju, biorezonantni skener je kompletna i savremena medicinska tehnologija trećeg milenijuma, zasnovana na spektrografskoj analizi vrtložnih magnetnih polja živih organizama. Ova jedinstvena dijagnostička aparatura dozvoljava praćenje i snimanje svih etapa i prelaza od zdravlja do bolesti, na osnovu promene elektromagnetnih karakteristika tkiva organizma, pojedinih ćelija i hromozoma. Sistem fascinira ne samo pacijente, nego i lekare svojom preciznošću u dijagnostikovanju i najranijih znakova oboljenja, obiljem informacija o svakom organu i svakom delu tela, o prisustvu mikroorganizama (bakterija, virusa, parazita), alergena, upalnih, degenerativnih i drugih promena u organizmu. Na ekranu se dobija virtuelni model obolelog organa ili dela tela sa tačno lokalizovanim delom koji je oboleo, kao i stepen i vrsta oboljenja.

U izuzetno prijatnom ambijentu, na brodu Jahting kluba “Kej”, na jednoj od najlepših tačaka na novobeogradskoj obali Dunava, 1. novembra 2015. godine Poliklinika AS MEDIKUS proslavila je svoj veliki jubilej - 20 godina postojanja. Uz muziku, pesmu, igru, bogat meni, krstarenjem Dunavom i Savom, porodica Sinicki je sa svojim gostima: rođacima, kolegama, prijateljima i ljudima iz javnog života duboko u noć slavila zaslužen uspeh dve decenije postojanja i poverenja svojih korisnika. Sve je počelo pre dve decenije, tačnije 1. novembra 1995. godine, kada je afirmisani bračni par lekara Nina i AleksandarSaša Sinicki odlučio da ostvari svoj san i osnuje prvu polikliniku za integrativnu medicinu u Srbiji i regionu. Od tada pa do danas AS MEDIKUS BIOREZONANCA na potpuno inovativan način spaja kvantnu i klasičnu medicinu sa najnovijim dostignućima iz biofizike i elektronike. Time su mnogobrojni pacijenti dobili brzu, kvalitetnu, bezbolnu dijagnostiku i terapiju celog organizma, bez štetnog zračenja. Danas sa njima radi i naslednik, sin dr Vladimir. Dvadeset godina uspešnog rada i poverenja svakako su bili razlog da se porodici Sinicki pridruži i kćerka Ana, poznata operska diva, koja je svojim glasom, pesmom i šarmom zasladila slavlje, a kod majke, i posebno oca, izazvala suze radosnice. Noć koja će se pamtiti, hvala porodici Sinicki što smo bili deo Medici.com ovog slavlja.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

BRITANIJA, BEOGRAD I ZAPADNI BALKAN Petak, 19. februar 2016. Klub narodnih poslanika, Tolstojeva 2, Beograd Četvrti seminar o odnosima sa Velikom Britanijom, ovaj put sa multilateralnim karakterom, biće održan u organizaciji konsultantske kuće “Eurosfera”, pod pokroviteljstvom Grupe za Srbiju Parlamenta Velike Britanije i Ministra bez portfelja zaduženog za EU integracije, a uz podršku Odbora za spoljne poslove Skupštine Srbije, Ambasade Velike Britanije u Srbiji i UKTI, Saveta britanskih trgovinskih komora u Evropi, Britansko-srpske privredne komore, kao i brojnih partnera iz Velike Britanije i regiona Zapadnog Balkana. Ogroman je potencijal za dalje unapredjenje ekonomske saradnje izmedju privreda Zapadnog Balkana i Velike Britanije. Predstavnici regiona Zapadnog Balkana i UK će izneti njihove ideje kako povećati trgovinu i investicije i razvijati saradnju. Iako je fokus seminara posvećen trgovini i investicijama, jedan deo programa sadržaće različite panele i izlaganja na ostale teme, kao što su: reforma javnog sektora, saradnja u oblasti odbrane, regionalni infrastrukturni projekti, zdravstvo i farmaceutska privreda, borba protiv organizovanog kriminala i prevencija konflikata. Cilj seminara je, takodje, da se doprinese daljoj implementaciji vladavine prava i izgradnji konkurentnijeg i okruženja povoljnijeg za investiranje. Seminar je, takodje, prilika da se više sazna o iskustvima uspešnih firmi iz atraktivnog regiona Zapadnog Balkana i UK. Predstojeći seminar je pravo mesto za organizacije i lidere iz Velike Britanije i sa Zapadnog Balkana da učestvuju u događaju na kojem će imati priliku da saznaju najnovije trendove o saradnji, unaprede stare i uspostave nove poslovne kontakte. Seminar je namenjen predstavnicima preduzeća, banaka, državne uprave, lokalne samouprave, investitorima, proizvođačima, uvoznicima, distributerima, kupcima, prodavcima... Pozivate se da sačuvate datum, blagovremeno dostavite registraciju, aktivno učestvujete i doprinesete uspehu predstojećeg seminara. S obzirom da je program u pripremi, možete nam se javiti ako ste zainteresovani da budete sponzor dogadjaja, da imate štand u holu ili da učestvujete u panelu u okviru programa.

Uz podršku:

Sponzori seminara:

Foreign Affairs Committee of the National Assembly

PROGRAM SEMINARA: • ugledni predavači i panelisti; • prezentacija mogućnosti i debata u cilju unapređenja ekonomskih odnosa Zapadnog Balkana sa UK; • korporativno predstavljanje uspešnih organizacija; • organizovanje štandova izlagača u holu Kluba poslanika, i • novi kontakti sa učesnicima seminara. INFORMACIJE I REGISTRACIJA: Tel. 011 234 60 71; Fax: 011 23 82 500; Formular za prijavu možete da preuzmete sa sajta www.eurosfera.org ili ga zatražite putem mejla seminar@eurosfera.org Medijski prijatelji:

Jadranka Joksimović, ministar bez portfelja zadužena za EU integracije Srbija je suštinski zainteresovana za dalji razvoj ekonomske saradnje država Zapadnog Balkana, što će doprineti političkoj stabilnosti i razvoju regiona. Interesovanje i podrška Velike Britanije u ovom procesu nam je važna.

Ucesnici u radu seminara

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Karen Lamli, predsednica Grupe za Srbiju Parlamenta Velike Britanije Drago mi je što ću imati priliku da učestvujem u radu ovog seminara, da podstaknemo unutrašnje investicije u Srbiji i na Zapadnom Balkanu i da vidimo kako možemo da pomognemo da se ova oblast razvija.

Igor Crnadak, ministar spoljnih poslova Bosne i Hercegovine

VELIKE MOGUĆNOSTI ZA UNAPREDJENJE SARADNJE U OBLASTI ZDRAVSTVA I FARMACEUTSKE PRIVREDE U oblasti zdravstva i farmaceutske privrede je prisutan veliki potencijal za unapredjenje saradnje, kako u regionu Zapadnog Balkana, tako i sa Velikom Britanijom.

UVEK OGROMNO INTERESOVANJE ZA EUROSFERA SKUPOVE Foto: Prethodni UK seminar 2015

U okviru seminara predvidjen i Panel o saradnji u oblasti zdravstva i farmaceutske privrede

Prof. dr Berislav Vekić, državni sekretar u Ministarstvu zdravlja Republike Srbije, na prethodnom Eurosfera seminaru

IZLOŽBOM U HOLU KLUBA POSLANIKA JEDAN BROJ ORGANIZACIJA ĆE SE PREDSTAVITI POTENTICJALNIM PARTNERIMA

Panel je namenjen sadašnjim i budućim rukovodiocima u zdravstvenom sistemu regiona Zapadnog Balkana (bolnice, klinički centri, domovi zdravlja, proizvodjači i distributeri farmaceutskih proizvoda i medicinske opreme, apotekarske ustanove...) i predstavnicima lokalne samouprave - onima koji žele da prate nove tokove i učestvuju u kreiranju najnovijih trendova u multidimenzionalnom svetu zdravstva.

UČESNICI NAREDNOG SEMINARA ĆE U PAUZAMA UŽIVATI U MUZICI ZAPADNOG BALKANA I VELIKE BRITANIJE

ZD ZR DARVAS V TV SO T V- O C R-N SA RGBOI RJ A

Preuzeto iz:

Projekat BIO - ICT Ivana Milašević, mladi istraživač na Projektu U Crnoj Gori je u toku realizacija projekta prvog Centra Izvrsnosti u bionformatici, BIO-ICT, pod liderstvom Elektrotehničkog fakulteta (ETF) Univerziteta Crne Gore, a sa značajanim učešćem partnerskih institucija: Instituta za javno zdravlje (IJZ), Biotehničkog fakulteta (BF), Instituta za biologiju mora (IBM), partnera iz privrede: Green House Jovović, Danilovgrad; COGI-mar, Kotor, kao i međunarodni pratneri: Institut za ekološku sigurnost, Ruske akademije nauka iz Sankt Petersburga (SRCES RES) i Institut za teleinfrastrukturu, Univerziteta iz Alborga, Danska, kao međunardni partneri. Projekat BIO-ICT se realizuje kroz program INVO (Istraživanje, Nauka, Visoko Obrazovanje) koji sprovode Ministarstvo nauke i Ministarstvo prosvjete Crne Gore od sredstava Svjetske Banke. Takođe, BIO – ICT ima za cilj razvoj modularne i najsavremenije ICT platforme u oblasti poljoprivrede, monitoringa usijeva, ekosistema voda/mora i šuma, razvoja tehnika za kontrolu i smanjenje zagađenja vazduha, analize i standardizacije prehrambenih proizvoda, kontrole kvaliteta zemljišta, napretka u javnom zdravstvenom sistemu. Ova otvorena platforma za pružanje usluga biće podložna promjeni, u smislu širenja na druge oblasti, kao što su zdravstvo, transport, pametni gradovi. BIO-ICT naučna platforma ima za cilj dostizanje savremenog nivoa istraživanja i inovacija, niže troškove investiranja, omogućavanje automatizacije i nezavisnosti korisnika, prilagođavanje servisa prema željama korisnika i kapacitetima krajnjih uređaja, uključivanje specijalizovanih servisa itd. 82

Planovi BIO-ICT usmjereni su ka: izradi novih naučnih pristupa i metoda za unapređenje odgovarajućih proizvoda i usluga, jačanju interdisciplinarnog istraživanja u Crnoj Gori, intenziviranju saradnje sa međunarodnim istraživačkim institucijama i privatnim sektorom, unapređenju potencijala za kreiranje komercijalnih inovacija, uspostavljanju jake veze između znanja, istraživanja i inovacija, osnaživanju nove generacije naučno-tehnoloških talenata i privlačenju eksternog finansiranja putem komercijalizacije znanja i intelektualne svojine. Djelovanje BIO–ICT projekta može se posmatrati kroz rad brojnog istraživačkog tima ,koji je podijeljen u nekoliko radnih paketa. Institut za javno zdravlje, kao licencirana naučno–istraživačka institucija, u okviru BIO-ICT pripada radnim paketima 5 (ICT &Agrokultura) i 6 (ICT istraživačke aktivnosti ekološkog monitoringa). Oblasti istraživanja IJZCG u okviru ovih radnih paketa su fizičko-hemijska i mikrobiološka analiza uzoraka zelenog povrća, vinove loze, školjki, ali i morske vode, sedimenta i zemljišta, sa aspekta procjene uticaja kvaliteta pomenutih uzoraka na zdravlje, ali i na životnu sredinu, kao i implementaciji savremene IT tehnologije u proizvodnji hrane. Tim Instituta za javno zdravlje na BIOCT projektu čine: doc. dr Boban Mugoša, doc. dr Zoran Vratnica, MSc Dijana Đurović, dr Ljubica Terić, Tatjana Gazivoda, Mirsad Orahovac, kao i mladi isitraživači Ljubica Ivanović i Ivana Milašević. U okviru radnog paketa 5 IJZCG sprovodi istraživanja u okviru analize određenih uzoraka hrane. U cilju postizanja bezbjednosti hrane, cilj projekta je izgraditi snažne i funkcionalne veze između javnog zdravlja i drugih sektora, a posebno sektora poljoprivrede, kako bi se obezbijedila efikasna međusektorska saradnja. Sektor javnog zdravlja mora igrati osnovnu ulogu u jačanju zajednice raznih parnterstva, koji imaji iste ciljeve i odgovornosti. Supstance koje se hranom unose u organizam su neophodne da bi se održao život, rast, razvoj, produkcija, obezbjeđivanje energije, gradivnih i regulatornih katalitičkih sastojaka. U laboratorijama Instituta za javno zdravlje, u okviru ovog projekta vrši se

Broj 79, godina VII, novembar 2015.

analiza antioksidativnih svojstava, sadržaj metala i minerala, kao i mikrobiloška svojstva blitve kontrolisanog proizvodnog procesa. Blitva je prepoznata kao proizvod veoma bogat sastojcima koji su od velikog značaja na ljudsko zdravlje. Dobar je izvor vlakana, minerala i antioksidativnih jedinjenja, dostupna je tokom cijele godine, jeftina i jednostavna za uzgoj kao i za pripremu u svakodnevnoj ishrani. Kao što je poznato, antioksidanti imaju ogromnu ulogu u prevenciji različitih hroničnih bolesti, kao što su: dijabetes, kancer, neurodegenerativne bolesti, kardiovaskularne bolesti i dr. Značaj analize metala, elementa u tragovima, mikroelementa, elektrolita u namirnicama je veoma veliki. Apsolutna deficijencija ovih elemenata onemogućava normalno funkcionisanje ljudskog organizma, ili u krajnjem smrt, jer veliki broj metala učestvuje u izgradnji različitih tkiva i neophadan za većinu biohemijskih procesa. Međutim, mora se vršiti i redovana analiza u cilju otkrivanja povećanog sadržaja metala koji ima negativan na ljudsko zdravlje. Potrebe ljudskog organizma za oligo elementima su veće od 100 mg (Ca, P, Na, K, Mg, S, Cl), dok se mikro elementi u tragovima (Fe, Zn, Cu, Co, Cr, Mn, Mo, J, Se,...) mogu naći u količini do 100 mg. Uz sve gore pomenuto, glavna prednost hrane proizvedene na ovaj način je to što se proizvodni proces sprovodi u kontrolisanim uslovima, gdje se kontroliše svaka faza proizvodnog procesa, obezbjeđujući tako visoko kvalitetnu i bezbjednu hranu na crnogorskom tržištu. Sve ovo omogućava bezbjednu proizvodnju koja je u skladu sa nutritivnim potrebama potrošača. Jedna od tema projekta je i ekološki monitoring životne sredine uz ICT podršku, kroz idejna rešenja za bolji, brži, kvaliteniji i jedinstven sistem prikupljanja podataka o stanju mora, vazduha i kopna, odnosno sredine u kojoj živimo i proizvodimo hranu za ljudsku upotrebu. Osim nabavke vrijedne naučnoistraživačke opreme, projekat je angažovao i mlade istraživače, studente doktorskih studija. U okviru ekološkog monitoringa IJZCG zajedno sa IBMK u okviru BIO-ICT-a vrši analize prisustva teških metala u sedimentu i školjkama (Mytilus galloprovincialis), ukupnog organskog ugljenika i ukupnog azota (TOC, TN) u vodi i sedimentu. Što se tiče hranljivih soli u morskoj vodi, odnosno nutrijenata, određuje se sadržaj: nitrata, nitrita, fosfata, silikata, ukupnog azota i ukupnog fosfora. Ukupan organski ugljenik je jako bitan parametar sa aspekta uticaja na životnu sredinu. Koristi se kao indikator zagađenja i stepena eutrofikacije. Sadržaj ukupnog organskog ugljenika je proporcionalan količini

ZZDDR R AV ASVT V SO T V - C OR N A G O R A

organske materije koja potiče od spiranja i erozije obale, kao i od primarne produkcije. Organska materija je primarni izvor hrane za bentosne organizme. Međutim, previše organske materije dovodi do povećane potrošnje rastvorenog kiseonika iz morske vode, što može imati jako štetan uticaj na bentosne organizme i ribe. Zbog toga je prepoznata važnost odrđivanja ukupnog organskog ugljenika kao jednog od ključnih parametara zagađenja. Sedimenti igraju značajnu ulogu u definisanju glavnih hemijskih, fizičkih i bioloških osobina vodene sredine, jer predstavljaju stanište mnogih vodenih organizama, a mogu biti i izvor ili taložište velikog broja hemijskih supstanci. Prema tome, koncentracije kontaminanata u sedimentima mogu biti nekoliko puta veće nego u vodenom stubu iznad njih. Zbog toga je, pored određivanja sadržaja ukupnog organskog ugljenika, neophodna i redovna analiza teških metala u sedimentu. Važan aspekt sa ekotoksikološke tačke gledišta, ali i sa stanovišta ljudskog zdravlja i bezbjednosti hrane, je i procjena biodostupnosti teških metala iz zagađenih morskih sedimenata. Dio ovih polutanata iz sedimenta može biti apsorbovan i akumuliran od strane morskih organizama, koji zbog toga predstavljaju veoma pogodan indikator za analizu zagađenja morske sredine. S obzirom da je bioakumulacija proces koji traje nekoliko mjeseci ili godina, analizom teških metala u pojedinim organizmima, možemo odrediti tačne koncentracije biološki dostupnih oblika metala u morskoj sredini. Istraživanja su pokazala da dagnja Mytilus galloprovincialis najbolje ispunjava zahtjeve koje organizam treba da zadovolji da bi se koristio kao bioindikator zagađenja morske sredine. Pošto se dagnje hrane filtrirajući morsku vodu, a većinu kontaminata akumuliraju u znatno većim količinama od onih nađenih u vodenom stubu, one su reprezentativne kao pokazatelj zagađenja morske vode. Zbog svega toga, ali i zbog sve češće upotrebe dagnji u ljudskoj ishrani, monitoring teških metala u mesu dagnje je neophodan. BIO – ICT ima veliki izazov u smislu zadovoljavanja potreba i zahtjeva potrošača uz smanjenje potencijalno štetnih efekata na zdravlje i životnu sredinu. Istraživanje i primjena inovacija treba da obezbijede da hranu koja pored toga što je bezbjedna, bude kompetitivna u poljoprivrednoj prehrambenoj proizvodnji. Takođe je bitno obezbijediti uslove za održivost proizvodnje, prerade i potrošnje hrane. Ovo partnerstvo treba da obuhvata obrazovanje potrošača, školsko obrazovanje, nauku, istraživanje, poljoprivredu, ribarstvo, turizam, trgovinu, industriju, kao i regulatorne mehanizme. 83

ZD ZR DARVAS V TV SO T V- O C R-N SA RGBOI RJ A

organizaciji magazina MedicalCG, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Crne Gore, u Hotelu Nikić u Podgorici od 15-17. oktobra održan je IV sajam medicine, s ciljem afirmacije zdravstvenog sistema i promocije medicinsko-farmaceutske teorije i prakse. Magazin MedicalCG u saradnji sa ključnim učesnicima crnogorskog zdravstva, na IV sajmu medicine predstavio je oko 70 zdravstvenih ustanova, farmaceutskih kompanija, veledrogerija i zdravstvenih udruženja. Sajam je otvorio sekretar Ministarstva zdravlja Zoran Kostić, a prisutnima su se obratili i dr sc. med. Majda Šahman-Zaimović, predsjednica Naučnog odbora sajma, i Slavica Pantelić u ime organizatora sajma. Naučni odbor sajma, dr sc. med. Majda Šahman-Zaimović, prof. dr Agima Ljaljević, doc. dr sc. Zorica Potpara i dr Vladimir Dobričanin, mr sc., sačinio je stručni program u kojem je više od 70, većinom domaćih stručnjaka, predstavilo svoje stručne radove kroz 14 tematskih sesija i tri okrugla stola. Ovogodišnji sajam okupio je preko 50 štandovskih izlagača, a građani

su imali priliku da provjere krvnu grupu, izmjere krvni pritisak i nivo šećera, čuju informacije o značaju preventivnih pregleda o karcinomu dojke, dobiju informacije o štetnim posljedicama pušenja, kao i da se savjetuju sa stručnim osobama o svom zdravlju. Učešće na sajmu, kao i prethodnih godina, imale su skoro sve javne zdravstvene institucije. Veliki broj farmaceutskih kompanija i veledrogerija koje su prisutne na teritoriji Crne Gore uzelo je učešće na sajmu putem stručnih predavanja ili štandovskih prezentacija. Gost sajma bila je Acibadem hospitals group iz Turske. Sajam su organizovanim dolaskom 84

Podgorica, oktobar 2015.

IV sajam medicine

obišli i učenici Srednje medicinske škole iz Nikšića i Podgorice. Prilikom otvaranja sajma, sekretar Ministarstva zdravlja Zoran Kostić istakao je zadovoljstvo organizacijom sajma, uz pohvalu MedicalCG, s porukom

naučne plenarne sesije i prezentacije, imali su priliku da čuju zanimljiva predavanja iz raznih oblasti medicine i farmakologije, saznaju više o dijagnostičkim i terapijskim mogućnostima javnih i privatnih crnogorskih zdravstvenih ustanova. Predsjednica Naučnog odbora sajma dr sc. med. Majda Šahman-Zaimović, kazala je da je sajam organizovan na način da se zdravstveni sistem približi opštoj javnosti i da građani imaju priliku da u direktnom kontaktu sa zdravstvenim radnicima razgovaraju o svojim zdravstvenim problemima i o onom kako vide zdravstveni sistem danas. Prema njenim riječima, sajam je organizovan po uzoru na sajmove medicine koji se održavaju u evropskim državama i prateći taj princip, podijeljen je na dva dijela. “Stručni dio, gdje su predstavljena stručna predavanja renomiranih stranih da će se ovim putem afirmisati crno- i domaćih predavača, te tri okrugla sola, gorski zdravstveni sistem i promovisati a predavanja su akreditovana od Ljekarske i Farmaceutske komore. medicinska struka i nauka. U drugom dijelu, koji je zamišljen Učesnici sajma i ove godine, kroz kao edukativno-promotivni, na štandovima su predstavljene mnoge zdravstvene ustanove javnog i privatnog sektora, nove metode i inovacije, tako da je javnost bila i u mogućnosti da postavlja pitanja, možda čak i riješi neki svoj problem”. Ovogodišnji sajam medicine posebno su podržali prijatelji sajma, farmaceutske kompanije Hemofarm i Sanofi, Veledrogerija Urion, kao i zdravstvena grupacija Acibadem. M.C.

ZZDDRRAA VV S TS VT OV O - C-R N SA R BGIOJ R AA

Ministar Šegrt u radnim posjetama ZU

DZ Ulcinj

građani u svakom momentu i na svakom mjestu imali dostupnu, sveobuhvatnu i kvalitetnu zdravstvenu u zaštitu.

Bijelo Polje

Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt i predsjednik opštine Bijelo Polje Aleksandar Žurić razgovarali su 10. novembra o mjerama i aktivnostima koje su preduzete nakon infekcije beba od kojih je jedna umrla. Ministar je sa predsjednikom opštine obišao i rekonstruisano Interno odjeljenje Opšte bolnice u Bijelom Polju. U setu mjera koje su predviđene i preduzete, kao i procesa koji su u toku, obavljena je i rekonstrukcija Internog odjeljenja, što Ministar zdravlja prof. dr Budimir Šegrt, je i razlog ministrove posjete. Konstatovano u sklopu redovnog obilaska zdravstvenih ustaje da je Interno odjeljenje rekonstruisano po nova u Crnoj Gori, posjetio je 6.11.o.g. Dom planu, na zadovoljavajući način i u predviđezdravlja Ulcinj i zdravstvene stanice u Vladi- nom roku te da su preduzete i ostale mjere miru i Štoju, kao i zdravstvenu ambulantu u koje su dogovorene. U sklopu razgovora sa Ostrosu, koja radi u sklopu Doma zdravlja Bar. direktoricom Opšte bolnice, njenim saradniciTokom obilaska Doma zdravlja Ulcinj i raz- ma i ljekarima, dogovoreno je da proces tregovora sa menadžmentom, ministar Šegrt je ba zaokružiti nabavkom medicinske opreme. ocijenio da su objekti u okviru ove zdravstve- Razgovarano je i o drugim temama i u okviru ne ustanove prostorno, kadrovski i tehnološki toga je obavljen razgovor sa roditeljem bebe osposobljeni za kvalitetno pružanje zdravstve- koja je stradala i roditeljima beba koje su bile ne zaštite građanima i brojnim turistima, koji ugrožene, kazao je predsjednik opštine Žurić. ljetuju u ovoj primorskoj opštini. Nakon obilaska zdravstvene ambulante u Vladimiru, ulcinjskom naselju u kojem živi oko šest hiljada stanovnika, konstatovano je da je zdravstvena zaštita, koju pružaju dva ljekara sa velikim iskustvom, na veoma visokom nivou, ali da je, s obzirom na broj stanovnika, neophodno poboljšati tehnološke kapacitete, naročito u oblasti laboratorijske dijagnostike. Takođe, iskazana je potreba za češćim ordiniranjem ljekara specijalista u ambulanti u Vladimiru, kako stanovnici ovog naselja ne bi morali, zbog - Na sastanku sa roditeljima sam čuo njihovu tih zdravstvenih usluga da idu u Ulcinj ili Bar. odluku da ponovo štrajkuju glađu iz razloga što Ministar Šegrt, u prisustvu menadžmen- traže suspenziju ljekara i ja sam rekao njima ta Doma zdravlja Bar, obišao je i zdravstvenu svoj lični stav, a koji sam iskazao i prilikom ambulantu u naselju Ostros, gdje se, kako je moje prve posjete Bijelom Polju kada sam poocijenio, zdravstvene usluge građanima pruža- stao ministar, kada sam im obećao da će se ju na visokom nivou zahvaljujući, prije svega, sprovesti adekvatna pravna procedura i tražiti angažmanu dr Ganimete Hodža, koja svakod- odgovornost. Određeni dio pravnih postupanevno ulaže velike napore da stigne do svakog ka u smislu suspenzije od vremena kad se to pacijenta, što je prepoznato i u razgovoru sa desilo nije urađen adekvatno, jer nije urađena suspenzija tih doktora. Doktore je trebalo tamošnjim stanovništvom. Zajednički problem Doma zdravlja Bar i suspendovati dok su bili u istražnom zatvoru, Doma zdravlja Ulcinj, zbog specifičnosti kon- a po njihovom izlasku nastaviti disciplinski pofiguracije terena, budući da je Ostros od Bara stupak. Međutim, do današnjeg dana nije poudaljen 47, a Vladimir od Ulcinja oko 20 kilo- stojalo adekvatnog odgovora da ti ljudi treba metara, jeste nedovoljan broj ekipa Zavoda za da budu suspendovani. Rukovodstvo bolnice i hitnu medicinsku pomoć. Kada je neophodna Upravni odbor nijednim svojim aktom unutar intervencija hitne pomoći u pomenutim nase- bolnice nijesu htjeli da provociraju nesporni ljima, grad ostaje bez ekipe i do dva sata. U bol i tugu roditelja i oni su te doktore isključili razgovoru sa menadžmentima domova zdrav- iz radnog procesa do momenta kad je pokrelja Bar i Ulcinj, ministar Šegrt je sugerisao da, nut redovni sudski postupak, a kad je postuu saradnji sa Ministarstvom zdravlja, predlo- pak krenuo doktori su se na sudske pozive, kao že adekvatno rješenje ovog problema, kako bi što javnost zna, odazivali. Iz nadležnih državnih

organa nije eksplicitno rečeno da li ti doktori mogu da rade ili treba da budu suspendovani, jer su sva tumačenja bila takva da niko iz toga nije mogao decidno reagovati. Iza toga ne stoji ničija odbrana, ali ne smijete ni napadati nikoga dok ne postoji jasno pravno rješenje. Ja sam roditeljima u razgovoru rekao da razumijem njihov revolt i tugu, jer ničim, možda ni pravnim lijekovima, njima nije moguće napraviti satisfakciju, ali da ne postoje druge norme nego da se odgovornost utvrdi legalnim putem i pravnom procedurom, koju svi moramo poštovati - kazao je ministar Šegrt.

U Podgorici osnovana NVO „Ljekari“

Dr Maida Burdžović, spec. psihijatar

Kako se verzija Hipokratove zakletve mijenjala tokom istorije a njena suština uvijek ostajala ista, tako bi i uloga ljekara u svakom društvenom uredjenju bez obzira na različitost, trebala ostati nepromjenjena. Već dugi niz godina stekao se utisak da su načela oca medicine u našem društvu potisnita u drugi plan, a nekako sa tim i sama ljekarska prosfesija. Već odavno ljekar nije onaj čovjek koji predstavlja primjer dostojanstva, poštenja, humanosti, ugleda ... Šta se desilo sa ovom humanom profesijom? Ko je kriv za njenu devalvaciju? Koliko su ljekari sami doprinijeli tome? Gdje smo i kuda idemo? Na sva ova pitanja, kao i na niz drugih pokušaće svojim djelovanjem da odgovori NVO „Ljekari“, koja je osnovana u cilju da nađe put do povratka „izgubljene profesije“. Svojim djelovanjem želi da okupi ljekare, stomatologe, farmaceute i sve ljude dobre volje koji su spremni da nađu put ka povratku dostojanstvu, humanosti, povrataku profesiji. Osnovana u Podgorici, ima za zadatak da dijeluje kako na lokalnom, regionalnom, tako i međunarodnom nivou. Svoju misiju i ciljeve kao i djelatnost, definisala je u članovima svog statuta. 85

SEDMI

Predsjednica Republike Hrvatske ZAGREB 10. - 13.3.2016.

Gastroenterološke bolesti u obiteljskoj medicini

GODINA VII BROJ 66. DECEMBAR 2015.

N M K

Ovaj članak profesora Rajka Igića je namenjen onima koji se interesuju za doktorske studije na medicinskim fakultetima. Ukoliko bi se Igićev metod, makar u pojedinačnim slučajevima, realizovao, to bi bila značajna inovacija. Objavljivanjem ovog članka naš časopis, MEDICI.COM, pruža doprinos razvoju i unapređenju naučnog istraživanja, ne samo u Republici Srpskoj već i daleko šire.

Megaprojekat: Mogućnost za paralelnu pripremu izrade dve, tri ili četiri doktorske disertacije Rajko Igić nauka u trećem ciklusu studija, a poseduju skromnije razvijena bazična, klinička i epidemiološka istraživanja. Po mojoj proceni, predlog bi doveo do kvalitetnijeg biomedicinskog naučnog istraživanja i bolje obuke doktora nauka na našim univerzitetima.

Prim. dr Momir Pušac, glavni urednik

dnedavno su na većini univerziteta u republikama bivše Jugoslavije uvedene akademske studije visokog obrazovanja trećeg ciklusa koje su u skladu s pravilima studiranja, zasnovanim na evropskom sistemu prenosa bodova (European Credit Transfer System - ECTS) kojim se stiče diploma naučnog naziva doktora nauka (Ph.D.) iz odgovrajuće oblasti. To su studije trećeg ciklusa koje traju tri godine i imaju obim od najmanje 180 ECTS bodova, uz prethodno ostvaren obim studija od 300 ECTS bodova, na integrisanim studijama ili studijama prvog i drugog ciklusa. U Banjaluci se planiraju biomedicinske studije trećeg ciklusa iz naučnog područja medicine (bazična nauka, klinička medicina, preventivna medicina), stomatologije, farmacije ili zdravstvene nege (Nacrt pravila studiranja na trećem ciklusu studija biomedicinskih nauka. Banjaluka, Medicinski fakultet, 2015). [Verovatno će stručnjaci za zdravstvenu negu, odbranom doktorske disertacije, postati eksperti za klinička istraživanja.] Tim planom doktorskih studija predviđa se da doktoranti tri semestra pohađaju predavanja i učestvuju u drugim oblicima nastave, a da istraživanja iz “odgovarajućeg naučnog polja, odnosno naučne oblasti” vrše u trajanju od tri semestra kada im odgovarajuća tela fakulteta i univerziteta odobre projekat doktorske disertacije. U svetu postoje drugačiji, daleko seriozniji sistemi sticanja naučnog naziva doktora nauka od ovog, evropskog. Tako na univerzitetima u SAD istraživanja i naučna obuka doktoranata traje od četiri do sedam godina, s tim da doktorant puno radno vreme (često i duže od osam sati dnevno) vrši istraživanja koja vode publikovanju radova u časopisima i sticanju titule Ph.D. (doctor of phylosophy). Klasični doktorati su se ranije sticali na većini evropskih univerziteta u toku 4-6 godina, a i na našim starijim univerzitetima kandidat je obično istraživao duže od tri godine pre nego što je priredio i branio doktorat-- javno, pred komisijom i oponentom. Zato se postavlja pitanje kakvu će danas istraživačku sposobnost dosegnuti nosioci ove naučne titule u Evropi kada se takva edukacija odvija prekratko (opšte instrukcje tri semestra, a istraživanje približno tri semestra). Postoje i druga pitanja vezana za kvalitet istraživanja doktrana88

Prof. dr Rajko Igić Adresa: John Stroger Hospital of Cook County Chicago, Illinois 60612, USA ili Čitaonička 21, 25000 Sombor, Srbija

ta, posebno na našim mlađim univerzitetima; ona se mahom odnose na kvalitet mentora, lokalne uslove za istraživački rad, na radne obaveze doktoranta tokom pohađanja doktorskih studija i sl. Da bi se donekle korigovala ta kratka, trosemestralna, istraživačka aktivnost doktoranta, programi studija obično zahtevaju da doktorant objavi nekoliko publikacija pre odbrane doktorske disertacije. Tako na Medicinskom fakultetu u Banjaluci doktorant ima obavezu da objavi najmanje jedan rad iz naučnog područja disertacije u naučnom časopisu koji se nalazi na SCI (Science Citation Index) listi i “najmnje tri naučna rada iz uže nučne oblasti, a minimlno jedan iz naučnog područja disertacije u naučnom časopisu nacionalnog značaja.” (Listu časopisa priredilo je odgovarajuće ministarstvo Republike Srpske.) U Pravilniku nije jasno precizirano da li se to publikovanje odnosi na period pre upisa na doktorske studije ili u toku trogodišnjih studija. Cilj ovog saopštenja. Pošto sam bio mentor nekolicini doktoranata na univerzitetima u Sarajevu, Tuzli, Banjaluci i Čikagu, a kreirao program i dugo godina vodio postdiplomske studije na Medicinskom fakultetu u Tuzli [1,2], stekao sam iskustvo koje mi u ovom momentu pomaže da sačinim nov pristup trogodišnjem doktorskom studiranju. Taj plan iznosim s namerom da se oproba na medicinskim fakultetima koji su uveli ili uvode studije biomedicinskih

Megaprojekat Multipli ili megaprojekat treba uraditi tako da se on može podeliti u nekoliko malih istraživačkih projekata i da svaki od njih, na kraju, eventualno vodi nastanku projekta doktorske disertacije. Ti projekti za sticanje doktorata mogu uključiti istraživanja na više nivoa, tj. projekti se mogu realizovati u raznim biomedicinskim disciplinama. Na primer, na nivou molekularne biologije, biohemije, histologije, fiziologije, farmakologije, imunologije, mikrobiologije, epidemiologije, raznih kliničkih disciplina, farmacije, patološke anatomije, stomatologije i dr. Autor megaprojekta, kada je priredio projekat, treba da okupi zainteresovane doktorante i to već od početka prvog semestra da otpočnu pripremne radnje koje se odnose na smernice koje su iznete u megaprojektu. To je, u prvom redu, njihovo usmerenje na traženje i proučavanje literaturnih podataka na osnovu kojih će se usmeriti istraživanje i pripremiti problem i cilj istraživanja u doktorskoj disertaciji. [3] Na osnovu tih pripremnih radnji, doktorant može uskoro (sam, uz pomoć autora megaprojekta i/ili u zajednici s potencijalnim mentorom ili kolegom koji radi na istom megaprojektu, prirediti rukopis za pregledni članak, stručno saopštenje, prikaz slučaja, članak o metodama, pismo uredniku (koje će poslati redakciji biomedicinskog časopisa) ili sličnu publikaciju. [3] Pored toga, doktorant može planirati i otpočeti preliminarno (pilotsko) istraživanje i dobijene rezultate publikovati kao kratko saopštenje, a eventualno i in extenso naučno saopštenje, ako je sakupljen dovoljan broj podataka u tom istraživanju. U većini slučajeva, to istraživanje bi doktorant mogao uraditi i saopštenje prirediti u saradnji i uz pomoć potencijalnog mentora i osoblja odeljenja na kome je vršeno dotično istraživanje. Moguće teme za megaprojekat Koje su to šire teme koje bi mogle biti obrađene megaprojektom? Sledi nekoliko primera, ali postoji daleko više mogućnosti.

N M K

- Poremećaji sna (ta tema se može obrađivati s fiziološkog aspekta na eksperimentalnim životinjama - pacov, mačka, ali i na pacijentima. Učesnik u tom megaprojektu može biti fiziolog, neurolog, psiholog, psihijatar, stručnjak zdravstvene nege - klinički istraživač) - Bazična i klinička istraživanja diabetes mellitus-a (učesnici u projektu: biohemičar, molekularni biolog, histolog, fiziolog, oftalmolog, kardiolog, dermatolog, epidemiolog, anesteziolog, internista, itd.) - Imunološki pristup arterijskoj hipertenziji (učesnici: molekularni biolog, imunolog, farmakolog, kardiolog itd.) - Fiziološki i klinički problemi nutricije i/ili dijetetike (učesnici: biohemičar, fiziolog, pedijatar, dijabetolog, farmaceut, stomatolog, stručnjak za zdravstvenu negu - klinički istraživač) - Bazična i klinička istraživanja vazoaktivnih peptida (učesnici: farmakolog, klinički farmakolog, imunolog, biohemičar, molekularni biolog, klinički istraživač, itd.) [4] - Odvikavanje pušača od duvanskih i elektronskih cigareta (učesnici: lekar porodične medicine, hirurg, anesteziolog, stomatolog, klinički istraživač, epidemiolog, pedijatar, biohemičar, farmakolog) [5,6] - Farmakoepidemiologija (farmakolog, farmaceut, klinički farmakolog, epidemiolog, klinički istraživač, itd.) - Uticaj mikrobioma i probiotika na kardiovaskularni i nervni sistem (kardiolog, neurolog, psihijatar, epidemiolog, biohemičar, mikrobiolog, farmaceut). Svi autori megaprojekata treba da vode računa o preduslovima na fakultetima koji omogućavaju da se predviđeni pojedinačni projekti mogu realizovati. Eventualnu saradnju s drugim fakultetima treba takođe imati u vidu. Reč je o tome da li postoji odgovarajuća oprema koja se može zajednički koristiti, postoji li šansa da odgovarajući pacijenti posluže za predviđeno istraživanje, da li bi etička komisija dozvolila korišćenje pacijenata i dobrovoljaca za to istraživanje, koliko bi dodatne opreme, hemikalija i raznih materijala trebalo da bude nabavljano, da li bi doktoranti i njihovi potencijalni mentori bili zainteresovani za takva istraživanja. Ovih dana sam otpočeo pripremu jednog megaprojekta i nadam se da ću ga završiti u roku od dva do tri meseca. Za taj megaprojekat nisam uzeo nijednu od navedenih tema. Izbor doktoranata za učešće u megaprojektu Doktorant, učesnik u megaprojektu, treba da poseduje interes za odgovarajuće istraživanje, da lako ovlada traženjem i nabavkom odgovarajućih publikacija iz uže oblasti koju

unutar megaprojekta odabere za istraživanje, da lako čita stručne tekstove na engleskom jeziku, da pripremnim aktivnostima (razmena mišljenja s kolegama koji učestvuju u istom megaprojektu, pisanje naučnog i/ ili stručnog saopštenja, pilotska istraživanja i preliminarna istraživanja) može posvetiti nužno vreme. Tako bih birao kandidate ako moj megaprojekat bude prihvaćen. Drugi autori megaprojekata će, možda, postaviti drugačije uslove. Odvijanje rada unutar megaprojekta Koordinator svih aktivnosti unutar megaprojekta je njegov autor. Rukovodstvo doktorskih studija treba da odobri takav projekat pre nego što on bude prezentovan doktorantima i otpočnu pripreme za početak aktivnosti. Kada autor projekta odabere nekoliko izvršilaca (doktoranata) i kada se odrede zadaci pojedinaca, slede zajednički sastanci autora megaprojekta sa svim (doktorantima) izvršiocima. U ovoj fazi nema potrebe da se uključuju potencijalni mentori. Nakon pripreme pojedinaca (čitanje i praćenje literature i postavljanje mogućih problema istraživanja) ponovo slede zajednički susreti svih učesnika u megaprojektu. Svaki doktorant iznosi predlog o svom narednom planu: pisanje preglednog ili stručnog članka, planiranje pilotske studije ili preliminarnog istraživanja i sl. Iza ove faze poželjna je saradnja s budućim mentorom/komentorom ili s kolegom odgovarajućim lokalnim istraživačem. Finansiranje pilotskih studija može se rešiti uz saradnju medicinskog fakulteta i dotične ustanove u kojoj se ovo istraživanje obavlja. U toj ili kasnijoj fazi rada s autorom megaprojekta doktorant, u saradnji s mentorom/komentorom, otpočinje pripremu za izradu nacrta projekta doktorske disertacije. [7,3] Pri tome se vodi računa da se planirano istraživanje može završiti u roku od tri poslednja semestra nastave (deo druge i cela treća godina studija). O radu autora megaprojekta Autor megaprojekta može biti profesor fakulteta ili priznat iztraživač koga fakultet imenuje da obavlja funkciju mentora/komentora doktorantima. Finalnu verziju teksta autor megaprojekta dostavlja rukovodiocu doktorskih studija, dekanu i prodekanu za nauku fakulteta na uvid. Ukoliko projekat rukovodstva doktorskih studija bude usvojen, on se objavljuje i zainteresovani doktoranti se prijavljuju autoru projekta koji bi odabrao kandidate. Autor megaprojekta sklapa finansijski ugovor s medicinskim fakultetom kojim se reguliše angažovanje u radu s doktorantima. Aktivnosti kojima rukovodi autor megaprojekta traju sve do izrade projekta doktorske disertacije predviđene “Pravilima

studiranja na III ciklusu studija biomedicinskih nauka.” Ukoliko neko od doktoranata izabere autora megaprojekta za mentora ili komentora i taj izbor potvrdi rukovodstvo doktorskih studija, nastavlja se saradnja do odbrane doktorske disertacije. Prednosti koje pruža megaprojekat Za razliku od istraživanja za izradu doktorske disertacije koje se prema Pravilniku doktorskih studija prijavljuje kao “Projekat doktorske disertacije” (tokom druge godine studija) i usvaja procedurama na odgovarajućim telima fakulteta i univerziteta, rad na pripremi i delimičnoj realizaciji odgovarajuće teme u okviru megaprojekta počinje već nakon upisa studenta na Treći ciklus studija. Na ovaj način pripreme za izbor teme doktorske disertacije traju od smog početka doktorskih studija, a realizacija svih zadataka -- uključujući i publikovanje -- obavlja se paralelno s nastavom koju doktorant pohađa u prvoj godini studija. Značajan deo istraživačke opreme često može koristiti po nekoliko doktoranata, literatura koju doktoranti prikupljaju se razmenjuje, kao i saznanja iz proučene literature. Pored toga, neke metode se mogu zajednički oprobati ili uvesti da eventualno posluže ne samo jednom od učesnika projekta. Nabavka hemikalija, reagensa i dodatne opreme često se zajednički odvija. Slično je i s kompjuterskim programima koji su neophodni za registrovanje podataka, određivanje veličine uzorka i statističku obradu podataka. Ukoliko se priređuju upitnici, moguće ih je zajednički sastaviti da služe i drugim doktorantima koji su uključeni i megaprojekat. Dok doktorant vrši pripremu za realizaciju svojih zadataka u okviru megaprojekta, istovremeno se obavljaju pripreme za istraživanja koja će se vršiti u okviru doktorske disertacije. Međutim, neki delovi disertacije (prikaz literature i deo podataka prikupljenih vlastitim istraživanjem koji su već publikovani ili u pripremi za publikovanje) su već pripremljeni. Tako se krajem prve godine studija nazire istraživanje koje će se do kraja studija realizovati. Rad doktoranta s mentorom, koji se predviđa poslednja tri semestra, postaće efikasniji i obostrano korisniji, a doktorska disertacija kvalitetnija i u previđenom roku završena. Korist koju od megaprojekta imaju mentori/komentori sastoji se u tome što oni dobijaju pripremljenog kandidata i već dobrim delom razrađenu temu za istraživanje. Kada se projekat doktorske disertacije i predviđeno istraživanje završi, mentor je koautor publikacija s doktorantom i sa onima koji su mu pomagali da se istraživanje realizuje. 89

N M K

Konflikt interesa Autoru ovog članka su, dok je obavljao dužnost glavnog urednika časopisa Scripta Medica od 2011. do 2013. godine, plaćani putni troškovi i troškovi boravka u toku nekoliko meseci godišnje. Reference

1. Tahirović, H.: Postdiplomski studij na Medicinskom fakultetu u Tuzli (1978-1985). Medici.com 2014;11 (br.65):106-107. 2. Tahirović, H.: Postgraduate studies (1978-1985) at the Medical Faculty of the University of Tuzla, Tuzla, Bosnia and Herzegovina. Acta Medica Academica 2015;44:68-74. 3. Igić, R., Škrbić, R.: Kako se pišu i publikuju saopštenja o bimedicinskim istraživanjima. Banjaluka (Laktaši), Grafomark, 2012.

4. Stojiljković, L.: Renin-angiotensin system inhibitors and angioedema: anesthetic implications. Curr Opin Anaesthesiol 2012;25:356-362. doi: 10.1097/ ACO.0b013e328352dda5. 5. Stojakovi,ć N., Jonjev, ŽS., Igić, R.: Smoking abstinence in patients scheduled for elective surgery. Scripta Medica 2013;44:97-99. 6. Igić, R., Pavlić, VŽ., Vujić-Aleksić, V., Ilić, SB.: Smoking and periodontal disease in pregnancy: Another chance for permanent smoking abstinence. Hospital Pharmacology 2014;1:76-82. 7. Igić, R.: How to write a Ph.D. proposal. Pedijatrija Danas 2009;5:185-186.

CONTENTS

LIST OF ORIGINAL PUBLICATIONS ............................................................................................ 8 ABBREVIATIONS ....................................................................................................................... 9 1. INTRODUCTION .................................................................................................................. 11 2. REVIEW OF THE LITERATURE ............................................................................................. 13 2.1. Vitamin D ................................................................................................................... 13 2.2. Aortic stiffness ........................................................................................................... 16 2.3. Investigation of vascular complications in diabetes mellitus ...................................... 21 2.4. Oxidative stress, arterial stiffness, and vascular protection ....................................... 25 3. AIMS OF THE STUDY ......................................................................................................... 28 4. MATERIALS AND METHODS ............................................................................................... 29 4.1. Experimental animals ................................................................................................ 29 4.2. Study subjects ........................................................................................................... 29 4.3. Methods .................................................................................................................... 29 5. RESULTS ........................................................................................................................... 42 5.1. Aortic stiffening and remodelling in experimental diabetes (Papers I and II) .............. 42 5.2. Markers of endothelial dysfunction and oxidative stress in diabetes mellitus (Paper III) ................................................................................... 54 5.3. Vascular protection by vitamin D and telmisartan (Papers I–III) ................................. 56 5.4. Association of vitamin D status with aortic stiffness in professional soldiers (Paper IV) ............................................................................. 58 6. DISCUSSION ...................................................................................................................... 62 6.1. Characterisation of pressure-dependent aortic stiffness in experimental diabetes mellitus .............................................................................. 62 6.2. Diabetes-induced structural and functional abnormalities in the aortic wall .............. 64 6.3. Significance of oxidative stress and antioxidant status in experimental diabetes mellitus .............................................................................. 67 6.4. Vitamin D improves aortic remodelling and oxidative stress in streptozotocin-induced diabetes ............................................................................ 69 6.5. Angiotensin II type 1 receptor blocker telmisartan attenuates diabetes-induced aortic stiffening and remodelling ................................................... 72 6.6. Improvement of vitamin D status is associated with decreased aortic stiffness in professional soldiers ..................................................................... 73 7. CONCLUSIONS ................................................................................................................... 75 8. REFERENCES ..................................................................................................................... 77 9. SUMMARY IN ESTONIAN .................................................................................................... 98 10. ACKNOWLEDGMENTS .................................................................................................... 102 11. PUBLICATIONS ............................................................................................................... 105 CURRICULUM VITAE ............................................................................................................. 153 90

Dodatak U nastavku je sadržaj doktorske disertacije koju je Erik Salum, pod naslovom Beneficial effects of vitamin D and angiotensin II receptor blocker on arterial damage, odbranio na Tartu univerzitetu u Estoniji, 2013. godine. Supervisors: Professor Jaan Eha, MD, PhD Professor Mihkel Zilmer, PhD Senior Research Fellow Jaak Kals, MD, PhD Senior Research Fellow Priit Kampus, MD, PhD (Tartu, Estonia) Reviewers: Professor Sulev Kõks, MD, PhD Professor Vallo Volke, MD, PhD (Tartu, Estonia) Opponent: Professor Peter M. Nilsson, MD, PhD (Malmö, Sweden)

LIST OF ORIGINAL PUBLICATIONS This thesis is based on the following original publications referred to in the text by their Roman numerals (I–IV): I Salum E, et al. Effect of vitamin D on aortic remodeling in streptozotocin-induced diabetes. Cardiovasc Diabet 2012; 11:58. II Salum E, et al. Angiotensin II receptor blocker telmisartan attenuates aortic stiffening and remodelling in STZ-diabetic rats. (Submitted for publication). III Salum E, et al. Vitamin D reduces deposition of advanced glycation end-products in the aortic wall and systemic oxidative stress in diabetic rats. Diab Res Clin Pract 2013; 100: 243–249. IV Salum E, et al. Effects of a long-term military mission on arterial stiffness, inflammation markers, and vitamin D level. Int J Cardiol 2011; 151: 106–107. Author’s contribution: Papers I–III: Design of experiments, collection of experimental data, data analysis, main writer of the manuscript. Paper IV: Participation in clinical data collection, data analysis, main writer of the manuscript.

N M K

Skupština Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske (ANURS)

Izabrani novi članovi Na Izbornoj skupštini Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske 4. decembra 2015. godine izvršen je izbor novih članova Akademije, i to: redovnih članova izvan radnog sastava, dopisnih članova u radnom sastavu, dopisnih članova izvan radnog sastava i inostranih članova. Izbor članova Akademije, prema Statutu Akademije, vrši se svake treće godine. Kompletna procedura izbora odvijala se prema Konkursu i Kriterijumima za izbor novih članova. Nakon zaključivanja konkursa utvrđeno je da je prijavljeno 47 kandidata u sve kategorije. Od ukupnog broja prijavljenih, 40 kandidata je dobilo pozitivne referate. U daljoj proceduri na odjeljenjima, nakon tajnog glasanja, 13 kandidata u radnom i izvan radnog sastava, te 10 inostranih predloženo je Skupštini na konačno odlučivanje. Za dopisne članove u radnom sastavu iz oblasti medicine izabrani su: prof. dr Duško Vulić, kardiolog i prof. dr Slavica Jandrić, fizijatar

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske Tel./fax. 051 354-855 Е-mail:umsit-bl@teol.net E-mail: umsit-banja luka@teol.net

II KONGRES UDRUŽENJA MEDICINSKIH SESTARA, TEHNIČARA I BABICA REPUBLIKE SRPSKE XIV SIMPOZIJUM MEDICINSKIH SESTARA TEHNIČARA I BABICA REPUBLIKE SRPSKE

sa međunarodnim učešćem

“Poštuj sebe i drugi će te poštovati.” POKROVITELJ PREDSJEDNIK REPUBLIKE SRPSKE MINISTARSTVO ZDRAVLJA I SOCIJALNE ZAŠTITE REPUBLIKE SRPSKE

02.06.-05.06.2016.

Kulturni centar „Banski dvor“ Banja Luka 91

N M K

inansijska sredstva koja se izdvajaju za zdravstvenu zaštitu stanovništva značajno rastu iz godine u godinu. Veliki dio ovih finansijskih sredstava ulaže se u obezbjeđivanje lijekova za liječenje malignih tumora. Prema podacima Evropskog registra za karcinom, a koji je formiran na osnovu podataka iz provedenih studija o preživljavanju i njezi pacijenata sa malignim tumorima (European Cancer Registry-based Study on Survival and Care of cancer patients-3 (EUROCARE-3) države sa niskim i srednjim primanjima imaju više od 50% novooboljelih od malignih tumora, odnosno 2/3 smrtnih slučajeva izazvanih malignim tumorima. 1,2 Razlike u incidenci i mortalitetu između država odraz su dispariteta u pogledu faktora rizika, osjetljivosti određene populacione grupe i/ili vremenu otkrivanja malignih tumora, načinu izvještavanja o malignim tumorima, klasifikacije malignih tumora, liječenja i praćenja pacijenata. Kvalitet onkološke zaštite varira u velikoj mjeri među evropskim državama, posebno kada se uporede članice Evropske unije (EU)-15 nasuprot novih članica EU, ili kada se uporede razvijene države u odnosu na države u razvoju.2,3 Na primjer, stopa preživljavanja kod pacijenata oboljelih od malignih tumora značajno je niža kod novih EU država (države koje su u posljednjih 10 godina postale članice EU) u odnosu na države EU-15.2,4 Države centralne i istočne Evrope (CEE) su sa srednjom visinom prihoda i sa privredama u tranziciji (tranzicija sa centralne planske privrede na tržišnu ekonomiju). Ove države se suočavaju sa najbržim rastom broja oboljelih od malignih tumora.2,3 Bruto domaći proizvod (GDP) po glavi stanovnika u državama exYU je 1,7-28 puta niži u odnosu na pet najrazvijenijih evropskih država (Tabela 1)5,6 Epidemiološki podaci za Republiku Srpsku (RS) za period 2005-2011. godina dati su u Tabeli 2.7 U radu je za period 2005-2011. pokazana promjena u odnosu originator/generic kod lijekova za tretman malignih tumora u RS, a nakon uvođenja Liste citostatika i pratećih lijekova za tretman malignih tumora (Lista) potom udio finansijskih sredstava utrošen za tretman malignih tumora u odnosu na ukupna finansijska sredstva utrošena na zdravstvenu zaštitu u RS, dostupnost lijekova za tretman malignih tumora u RS postignuta uvođenjem Liste, pregled bioloških lijekova koje su odobrila vodeća regulatorna tijela u svijetu i regulatorno tijelo u BiH, kao i koji od odobrenih bioloških lijekova se primjenjuju u kliničkoj praksi u RS, Federaciji BiH, Hrvatskoj i Sloveniji. Materijali i metode Prikazani su i obrađeni podaci koji se odnose na finansijska sredstva utrošena za na92

Sistem zdravstvene zaštite u liječenju malignih tumora u RS – pregled promjena Saša Jungić1, Biljana Tubić2 Klinika za onkologiju, Univerzitetsko-klinički centar Banjaluka, Banjaluka, Bosna i Hercegovina Agencija za lijekove i medicinska sredstva Bosne i Hercegovine, Banjaluka, Bosna i Hercegovina 1

Korespodencija: Saša Jungić, Klinika za onkologiju, Univerzitetsko-klinički centar Banjaluka, Ulica 12 beba bb, Banjaluka, Bosna i Hercegovina; Tel: +38765538833; Fax: +38751342506; Email: sago@inecco.net; b.tubic@almbih.gov.ba

APSTRAKT Uvod: U radu je prikazana dostupnost lijekova koji se koriste u liječenju malignih tumora u Republici Srpskoj (RS), procedura nabavke ovih lijekova, udio izdvojenih sredstava za nabavku ovih lijekova u ukupnim finansijskim sredstvima izdvojenim za zdravstvenu zaštitu i dostupnost biološke terapije u liječenju malignih tumora. Materijal i metode: Obrađeni su i pokazani epidemiološki podaci koji se odnose na maligne tumore u RS za period 2005-2011, kao i finansijska sredstva izdvojena za nabavku lijekova za liječenje malignih tumora u RS nakon uvođenja Liste citostatika i pratećih lijekova Fonda zdravstvenog. osiguranja Republike Srpske (Lista) u periodu 2005-2011. Upoređen je udio finansijskih sredstava izdvojenih za hemioterapijske agense u odnosu na finansijska sredstva izdvojena za biološku terapiju, odnosno za hormonsku terapiju koja se koristi u liječenju malignih tumora. Rezultati: Finansijska sredstva izdvojena za liječenje malignih tumora povećavana su u posmatranom periodu (2005-2011); odnos finansijskih sredstava utrošen za nabavku hemioterapijskih agensa, odnosno bioloških lijekova, mijenjao se u posmatranom periodu. Najveći broj bioloških lijekova odobrile su Evropska agencija za lijekove (EMA) i Američka agencija za hranu i lijekove (FDA), aododrila je i Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH (ALMBIH). Međutim, mali broj bioloških lijekova je u primjeni u kliničkoj praksi. Zaključak: Uvođenje Liste i sistema javne nabavke lijekova sa Liste dovelo je do niže cijene ovih lijekova i do njihove bolje dostupnosti. Poboljšan je sistem zdravstvene zaštite u liječenju malignih tumora u RS. Ključne riječi: terapija malignih tumora, javno zdravlje, dostupnost lijekova.

bavku lijekova sa Liste u periodu 2005-2011, prikazana je promjena u odnosu originalnih i generičkih lijekova, udio utrošenih finansijskih sredstava za hemioterapijske lijekove i biološke lijekove. Finansijska sredstva utrošena za liječenje malignih tumora upoređena su sa ukupnim finansijskim sredstvima utrošenim za zdravstvenu zaštitu po godinama za period 2005-2011. Komparativna finansijska analiza je uključivala i hormonske lijekove koji se izdaju na recept ljekara porodične medicine, a koji se koriste za tretman malignih tumora. Rezultati Lista je prvi put uvedena i objavljena 2004. godine (“Sl.gl. RS”, br. 58/04) i bila je revidirana pet puta u periodu 2005-2011: “Sl.gl. RS” br. 67/05; 52/07; 96/08; 19/10;

49/11.8 Sistem javne nabavke lijekova sa Liste implementiran je i prvi put sproveden 2005, a nabavka se sprovodi svake druge godine. Broj lijekova na Listi rastao je u posmatranom periodu, 2005. je bilo 55 lijekova na Listi, a 2011. godine 82. Biološke lijekove koji nisu na Listi, a koji su bili potrebni u cilju adekvatnog liječenja oboljelih, nabavljao je Fond zdravstvenog osiguranja (FZO RS) putem jasno definisanih projekata za indikacije koje je odobrio FZO RS. Odnos između originalnih i generičkih lijekova za liječenje pacijenata sa malignim tumorima u RS mijenjao se u periodu 20052011. Od 2004/2005. odnos je bio 80:20 u korist originalnih lijekova, a 2011. je bio 20:80 u korist generičkih lijekova.9 Imajući u vidu da originalni lijekovi nose nove terapijske mogućnosti, ali i više cijene, dok generički lije-

N M K

kovi nose niže cijene i bolju dostupnost, navedena promjena odnosa originalni/generički lijekovi uslovila je bolju dostupnost lijekova sa Liste u posmatranom periodu. Podaci iz Tabele 3 pokazuju dinamičan rast izdvojenih finansijskih sredstava za tretman malignih tumora u odnosu na ukupna finansijska sredstva izdvojena za zdravstvenu zaštitu stanovništva u RS (od 1,6 % u 2005. godini do 5,4 % u 2011). U istoj tabeli vidi se i udio utrošenih sredstava za biološku terapiju, za hemioterapiju i za hormonsku terapiju. Odnos utrošenih sredstava za hemioterapiju i biološke lijekove mijenjao se od 79,7 % : 14,2% u korist hemioterapije do 38,8% : 52,8% u korist bioloških lijekova. Tabela 5 pokazuje biološke lijekove koji su odobrile Evropska agencija za lijekove (EMA), Američka agencija za hranu i lijekove (FDA) i Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH (ALMBIH), kao i koji se od prikazanih koriste u kliničkoj praksi na teret zdravstvenog osiguranja u Federaciji BiH, Hrvatskoj, Sloveniji. Broj bioloških lijekova koji su odobrila vodeća regulatorna tijela EMA i FDA je sličan 26/31.8-13 Diskusija Epidemiološki podaci pokazuju dinamičan rast incidence i mortaliteta (godišnje preko 60% u posmatranom periodu). Razlozi za porast broja novooboljelih su bolja dijagnostika, ali i povećan broj oboljelih. Razlozi visokog procenta smrtnosti (preko 50%) su nedovoljna implementacija i diskontinuitet u provođenju programa prevencije, nepostojanje ujednačenih modaliteta liječenja, terapijska insuficijentnost i nedostatno praćenje ishoda liječenja. Prikazani rezultati pokazuju da je uvođenje Liste značajno poboljšalo dostupnost lijekova za liječenje malignih tumora. Povećanje broja lijekova na Listi (sa 55 na 82 u periodu 2005-2011) nastalo je kao posljedica usklađivanja i usaglašavanja Liste sa listama u okruženju (Srbija, Hrvatska, Slovenija). Broj bioloških lijekova na Listi nije mijenjan u posmatranom periodu. Povećanje broja generičkih lijekova uslovilo je bolju dostupnost i niže cijene, a hemioterapijski agensi imaju bolji odnos cijena/efikasnost, odnosno bolju isplativost u odnosu na biološke lijekove. Odnos finansijskih sredstava izdvojenih za hemioterapijske lijekove, odnosno biološke lijekove, mijenjao se u posmatranom periodu. Udio finansijskih sredstava izdvojenih 2005. god. za hemioterapijske lijekove bio je znatno viši u odnosu na sredstva izdvojena za biološke lijekove i hormonske lijekove za liječenje karcinoma prostate i dojke. Međutim, 2010. i 2011. ovaj odnos je bio izmijenjen u korist bioloških lijekova. I pored povećanog udjela finansijskih sredsta-

va izdvojenih za nabavku bioloških lijekova, biološka terapija ostaje nedostatna. U Tabeli 4 se vidi broj pacijenata koji je mogao biti tetiran biološkim lijekovima koje je obezbijedio FZO RS i ovaj broj je manji od broja pacijenata kojima je biološka terapija bila potrebna. Takođe, određeni biološki lijekovi nabavljani putem projekata bili su namijenjeni za primjenu u samo jednoj indikaciji: erlotinib za karcinom pluća, ne i pankreasa/ karcinom pluća; bevacizumab samo za metastatski kolorektalni karcinom (prva i druga linija liječenja); sorafenib za karcinom bubrežnih ćelija (druga linija liječenja) i hepatocelularni karcinom (prva linija liječenja); sunitinib za karcinom bubrežnih ćelija (prva linija liječenja); nilotinib za hroničnu mijeloidnu leukemiju. Hemioterapija koju je obezbijedio FZO RS bila je dovoljna za potrebe liječenja pacijenata u RS. Biološka terapija, iako prisutna u kliničkoj praksi u RS na teret FZO RS, nedostatna je u pogledu izbora lijekova, izbora indikcija i obezbijeđene njihove količine. Dostupnost biološke terapije za tretman malignih oboljenja u RS u odnosu na zemlje exYU i zemlje zapadne Evrope je manja. Broj bioloških lijekova koje je odobrila ALMBIH puno je veći od broja bioloških lijekova koji su u kliničkoj praksi na teret zdravstvenog osiguranja u RS.14 FZO RS je u posmatranom periodu prepoznao potrebu za uvođenjem određenih bioloških lijekova u kliničku praksu i to na prijedlog nacionalnog koordinatora za maligne bolesti i strukovnih udruženja (sorafenib, sunitinib, nilotinib, bevacizumab, erlotinib i deferasirox). Planirano je bilo da se putem projekata uvode nove terapijske mogućnosti u kliničku praksu i da se potom, u slučaju pozitivnih iskustava, pozicioniraju na Listu. Potrebno je naći dodatne fondove za nabavku biološke terapije: dodatna taksa na alkohol i cigarete (health money), smanjenje stope PDV-a na lijekove, mogućnost ugovora sa farmaceutskim kompanijama/ zastupnicima, plaćanje terapije farmaceutskim kompanijama samo u slučaju pozitivnih rezultata liječenja, kao i drugi modaliteti. Takođe, potrebna je bolja kontrola ishoda liječenja, implementacija softvera za praćenje pacijanata na biološkoj terapiji, razvoj farmakoekonomije. Nedostatnost praćenja ishoda liječenja kako biološkim lijekovima, tako i hemioterapeuticima, može na kraju dovesti do neracionalne upotrebe i potrošnje lijekova. Potrebno je definisati, a na osnovu rezultata ishoda liječenja, jasne kriterijume za uvođenje pacijenta na terapiju biološkim lijekom (da li je to PFS – period preživljavanja do progresije bolesti, ili OS – period ukupnog preživljavanja) kao i isplativost terapije (cost/benefit). Na osnovu ishoda i postignutih rezultata liječenja vršiće se ocjena, odnosno preispitivanje opravdanosti kliničke primjene određenog lijeka na teret

zdravstvenog osiguranja. Nije preporučljivo da se određeni lijek putem projekta nabavlja pet i više godina. Takođe, bitno je pomenuti da na svjetsko tržište, ali i na tržište BiH, ulaze biološki slični lijekovi čija je cijena i do 80% niža u odnosu na odgovarajući inovativni lijek. Biološki slične lijekove za koje je nadležno rgulatorno tijelo dalo dozvolu za stavljanje u promet svakako treba uvesti u kliničku primjenu i uvažiti ih u sistemu nabavke lijekova, jer će se time za ista izdvojena finansijska sredstva učiniti puno bolja dostupnost biološke terapije našim pacijentima. U cilju racionalne potrošnje i adekvatne dostupnosti savremenih terapijskih mogućnosti za tretman pacijenata sa malignim tumorima potrebno je obezbijediti i spovoditi dobru saradnju između svih aktera u sistemu zdravstvene zaštite (FZO RS, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS, farmaceutske kompanije i njihovi zastupnici u BiH, Udruženje onkologa i hematologa, kao i udruženja pacijenata). Takođe, saradnju među navedenim institucijama treba razvijati u cilju definisanja i sprovođenja zajedničkih ciljeva, jer bez toga neće biti značajnog i suštinskog napretka u onkološkoj zdravstvenoj zaštiti, a sve u cilju kako bi svi modaliteti liječenja tumora (hirurgija, radioterapija, hemioterapija) bili svima dostupni na jednakoj osnovi. Zaključak Uvođenje Liste i sistema javne nabavke lijekova sa Liste dovelo je do niže cijene ovih lijekova i do njihove bolje dostupnosti. Poboljšan je sistem zdravstvene zaštite u liječenju malignih tumora u RS. Biološka terapija još nema adekvatnu dostupnost. References

1. Coleman MP, Gatta G, Verdecchia A, et al. EUROCARE-3 summary: cancer survival in Europe at the end of the 20th century. Ann Oncol 2003; 14(Suppl 5): 128-49. 2. Vrdoljak E, Ciuleanu T, Kharkevich G, et al, Optimizing treatment for patients with metastatic renal cell carcinoma in the central and Eastern European region, Expert Opin. Pharmacother. 2012; 13(2)159-74. 3. Cancer Facts & Figures. MEPs Against Cancer, 2011. Available from: http://www. Mepsagainstcancer.org/index. php?option=com_frontpage&Itemid=1 [Last accesed 16 August 2011] 4. Ferlay J, Shin HR, Bray F, et al. Cancer Incidence and Mortality Worldwide: IARC CancerBase No. 10 [Internet]. GLOBOCAN 2008. Available from: http://globocan.iarc.fr/ [Last accesed 28 January 2011] 5. http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD 6. http://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.PCAP 7. http://www.phi.rs.ba/ 8. www.zdravstvo-srpske.org/ 9. www.almbih.gov.ba 10. Zavod za zdravstveno zavarovanje Slovenije, Bilten o zdravilih iz obveznega zdravstvenega zavarovanja, Letnik 9 / št. 2 / 20. december 2011 11. http://www.hzzo-net.hr/04_01_11.php 12. European Medicines Agency http://www.ema.europa.eu/ docs/en_GB/document_library/Medicine_QA/2009/12/ WC500020062.pdf 13. Food and drug administration http://www.fda.gov/ 14. http://www.whocc.no/atc_ddd_index/

N M K

Health Reimbursement Systems for treatment of malignant tumors in Republic of Srpska - overview of changing practices Saša Jungić1, Biljana Tubić2 Clinic of Internal Oncology, University Clinical Center of Banjaluka, Banjaluka, Bosnia and Herzegovina 2 The Agency for Medicines and Medical Devices of Bosnia and Herzegovina, Banjaluka, Bosnia and Herzegovina

ABSTRACT Introduction: Objective of this manuscript was to show which medicines are used for treatment of malignant tumors in Republic of Srpska (RS), procedure of obtaining these medicines, its financial share in the total expenditure of funds for health care in RS and position of biological medicines in cancer therapy (treatment) in RS. Methods: Funds that were invested in the purchase of medicines for treatment of malignant tumors were compared in relation to the overall financial funds for health care in RS. The source of date was Health Insurance Fund of RS (HIF RS). Comparative cost analysis was conducted in relation to biological medicines and chemotherapy agents for cancer as well. Results: Funds for medicines for treatment of malignant tumors have increased within observed time period (2005-2011), respectively; ratio of the money spent for the purchase of biological medicines/chemotherapy agents has changed. Most of the biological medicines that are approved by EMA and FDA have also been approved by the regulatory body in Bosnia and Herzegovina ALMBIH. The small number of biological medicines is covered by the HIF RS. Conclusions: Introduction of the List of medicines which are used in treatment of malignant tumors in RS and supply through public procurement as a result has better availability of these medicines, and lower cost of these medicines. Key words: therapy for malignant tumors, public health, cost-effectiveness. Tabela 1/Table 1: Bruto domaći proizvod i izdvajanje za zdravstvenu zaštitu po glavi stanovnika u 2012. godini ($)/Gross domestic product (GDP) and Health expenditure per capita in 2012 ($)2

Država/Country

Bruto domaći proizvod/Gross domestic product (GDP)

Izdvajanje za zdravstvenu zaštitu po glavi stanovnika (udio u GDP-u izražen u %)/Health expenditure per capita (share in GDP in %)

Bosnia and Herzegovina

4396

447 (10,17 %)

Macedonia, FYR

4548

327 (7,19 %)

Serbia

5294

561 (10,60 %)

Montenegro

6514

493 (7,57 %)

Croatia

13159

908 (6,90 %)

Slovenia

22059

1942 (8,80 %)

Spain

28282

2808 (9,93 %)

Italy

33814

3032 (8,97%)

United Kingdom

38649

3647 (9,43 %)

France

39759

4690 (11,80 %)

Germany

42598

4683 (10,99 %)

Tabela 2/Table 2. Broj slučajeva novooboljelih/umrlih od malignih tumora u RS (2005-2011)/Number of new cancer cases/death cancer in the RS (2005-2011)

Broj novooboljelih (muškarci/žene)/ Godina/ Number of new Year cancer cases (Men/ Female)

Lokalizacija novih slučajeva malignih tumora/ Localisation of new cancer cases

2005

2159 (1156/1003)

Broj umrlih (muškarci/žene) Dojka (muškarci/ Number of death cancer cases (Men/ žene) Breast Female) Men/Female 1567 (896/671) -/380

2006

3991 (2176/1815)

2503 (1497/1006)

-/331

526/118

249/197

83/61

138/37

2007

4628 (2562/2066)

2660 (1589/1071)

-/397

582/121

298/205

89/79

164/45

Pluća (muškarci/ žene) Lung Men/Female 433/258

Kolorektum (muškarci/žene) Colorectum Men/Female 152/113

Jetra (muškarci/ žene) Liver Men/Female 32/27

Bešika (muškarci/žene) Bladder Men/Female 32/24

2008

4720 (2553/2167)

2710 (1656/1054)

-/451

590/123

325/218

76/53

151/41

2009

4477 (2346/2131)

2782 (1634/1148)

-/403

521/125

303/189

71/41

136/45

2010

4986 (2597/2389)

2670 (1588/1082)

-/411

477/124

342/256

96/61

177/67

2011

5454 (2938/2516)

2797 (1681/1116)

-/454

647/131

351/237

68/76

161/57

N M K Tabela 3/Table 3: Financial resources expended for the procurement of medicines for the treatment of malignant tumors in the RS 2005-2011. (in BAM)/Finansijska sredstva utrošena za nabavku lijekova za liječenje malignih tumora u RS u periodu 2005-2011 (u BAM)

2005

Ukupna finansijska sredstva izdvojena za liječenje malignih tumora (% udio u ukupnim sredstvima izdvojenim za zdravstvenu Ukupna zaštitu)/Total resources for finansijska sredstva izdvojena medicines for the treatment of malignant tumors: za zdravstvenu chemotherapeutic agents, zaštitu/Total biological medicines and resources for medicines used as hormonal health care therapy for breast or prostate cancer (% of total resources for health care) 193 902 036 3 171 672 (1,6)

2 528 313 (79,7)

450 000 (14,2)

193 358 (6,1)

2006

239 791 352

5 349 567 (2,2)

3 574 891 (66,8)

1 456 993 (27,2)

317 683 (6,0)

2007

310 523 300

9 488 912 (3,0)

5 704 498 (60,1)

3 262 177 (34,4)

522 236 (5,5)

2008

385 672 877

16 647 902 (4,3)

9 571 965 (57,5)

6 296 442 (37,8)

779 494 (4,7)

2009

466 501 373

19 100 968 (4,1)

9 227 812 (48,3)

8 538 280 (44,7)

1 334 875 (7,0)

2010

491 751 146

23 332 539 (4,7)

11 187 793 (47,9)

10 382 448 (44,5)

1 762 299 (7,6)

2011

485 649 000

26 270 218 (5,4)

10 189 170 (38,8)

13 877 634 (52,8)

2 203 414 (8,4)

Year

Hormonski lijekovi za liječenje karcinoma dojke i pankreasa (% udio u Biološki lijekovi (% udio Hemioterapijski lijekovi ukupnim sredstvima u ukupnim sredstvima (% udio u ukupnim izdvojenim za liječenje izdvojenim za liječenje sredstvima izdvojenim za malignih tumora)/ liječenje malignih tumora)/ malignih tumora)/Biological Medicines used as medicines (% of total Chemotherapeutic agents hormonal therapy for resources for medicines for (% of total resources for breast or prostate cancer medicines for the treatment the treatment of malignant (% of total resources tumors) of malignant tumors) for medicines for the treatment of malignant tumors)

Tabela 4/Table 4: Okvirni broj pacijenata koji je mogao biti liječen biološkim lijekovima koje je obezbijedio FZO RS/The average number of patients which can be treated with the procured quantities of the biological medicines supplied by the Health Insurance Fond RS

INN

Trastuzumab

Erlotinib*

Bevacizumab*

Incidenca (lokalna i metastatska bolest)/ Incidence (local and metastatic disease)

Okvirni broj pacijenata koji je mogao biti liječen dostupnom količinom biološkog lijeka/The average number of patients which can be treated with the procured quantities of the medicines

2011

226

2005

380

2005

2006

368

2006

2007

436

2007

118

2008

451

2008

119

2009

409

2009

2010

411

2010

2011

454

2011

2005

691

2005

2006

694

2006

2007

725

2007

2008

732

2008

2009

646

2009

2010.

601

2010

2011.

778

2011

2005

265

2005

2006

476

2006

2007

535

2007

2008

553

2008

2009

492

2009

2010.

598

2010

2011.

588

2011

Godina/ Year

Sorafenib*

Sunitinib*

Imatinib

Nilotinib*

2005

115

2006

220

2007

289

2008

253

2009

203

2010

223

*biološki lijekovi koji su nabavljeni putem projekta (nisu na Listi)

N M K Tabela 5/Table 5: Pregled bioloških lijekova/Overview of Biological medicines

Fond zdravstvenog osiguranja Federacije BiH/ Health Insurance Fund – Federation of BiH

Fond zdravstvenog osiguranja SLO/ Health Insurance Fund - SLO

Fond zdravstvenog osiguranja CRO/ ATC Health Insurance Fund - CRO

L01BA03



L01BA04

EMA

FDA

ALMBIH

Fond zdravstvenog osiguranja RS/ Health Insurance Fund of RS

RALTITREKSED

PEMETREKSED

PRALATREXAT

L01BA05

RITUKSIMAB



L01XC02

TRASTUZUMAB



L01XC03

ALEMTUZUMAB



L01XC04

CETUKSIMAB



L01XC06

BEVACIZUMAB



L01XC07

PANITUMUMAB



L01XC08

OFATUMUMAB



L01XC10

IPILIMUMAB



L01XC11

BRENTUXIMAB

L01XC12

IMATINIB



L01XE01

GEFITINIB



L01XE02

ERLOTINIB



L01XE03

SUNITINIB



L01XE04

SORAFENIB



L01XE05

DASATINIB



L01XE06

LAPATINIB



L01XE07

NILOTINIB



L01XE08

TEMSIROLIMUS



L01XE09

EVEROLIMUS



L01XE10

PAZOPANIB



L01XE11

VANDETANIB

L01XE12

VERUMAFENIB

L01XE15

CRIZOTINIB

L01XE16

TRETINOIN



L01XX14

ALITRETINOIN

L01XX22

BEKSAROTEN

L01XX25

DENILEUKIN DIFTITIKS -

L01XX29

BORTEZOMIB

L01XX32

VORINOSTAT

L01XX38

ROMIDEPSIN

L01XX39



ATC (Anatomsko-terapijska klasifikacija/Anatomical Therapeutic Classificcation) SLO (Slovenija/Slovenia) CRO (Hrvatska/Croatia) *biološki lijekovi koji su nabavljani putem Projekta (nisu na Listi)/ Biological medicines which were obtained by the project (not on List)  lijek je u kliničkoj praksi na teret zdravstvenog osiguranja/ medicine in clinical practice at the expense of of health insurance

N M K

KARCINOM JAJNIKA I PROGNOZA Letalnost od karcinoma jajnika je vrlo visoka – na prvom mjestu je što se tiče ginekoloških malignoma, a na petom kada su u pitanju sve maligne bolesti kod žena. Američka asocijacija za istraživanje karcinoma (American Association for Cancer Research - AACR) zabilježila je 22.280 novooboljelih i 15.500 umrlih od raka jajnika u Americi u 2012. godini. Za razliku od karcinoma dojke, gdje je postignut veliki napredak u detekciji bolesti u ranom stadijumu, smrtnost od karcinoma jajnika je velika jer je rani stadijum praćen oskudnom simptomatologijom i ne postoji efikasan skrining test [1]. PORIJEKLO I KLASIFIKACIJA KARCINOMA JAJNIKA Prema histološkim parametarima danas su definisana tri glavna tipa tumora: tumori epitelnih ćelija, germinativnih ćelija i tumori strome (Slika 1). Devedeset odsto karcinoma jajnika potiče od epitelnih ćelija [2].

Slika 1. Tipovi karcinoma jajnika

Epitelni tumori jajnika su podijeljeni u pet histoloških subtipova: serozne, mucinozne, endometrijumske, tumore svijetlih ćelija i prelazne. Epitelni serozni karcinomi predstavljaju većinu svih primarnih karcinoma jajnika. Germinativni i stromalni tumori jajnika zajedno čine 5-10% karcinoma jajnika [2]. DIJAGNOSTIKA KARCINOMA JAJNIKA Oko 88% slučajeva karcinoma jajnika javlja se kod žena starijih od 45 godina, a najčešće se dijagnostikuju u dobi od 63 godine. Većina slučajeva se dijagnostikuje u kasnom stadijumu bolesti, što objašnjava lošu stopu preživljavanja [2]. Prognoza bolesti zavisi od stadijuma u kome je dijagnoza postavljena. Dijagnoza karcinoma jajnika u prvom stadijumu omogućava petogodišnje preživljavanje oko 93% (samo 15% slučajeva se dijagnostikuje u ovom stadijumu). Većina karcinoma jajnika (63%) se dijagnostikuje u trećem stadijumu. U ovim slučajevima petogodišnje preživljavanje je samo 27% [2].

Algoritam rizika od karcinoma jajnika (ROMA) - presjek literature Drenka Turjačanin-Pantelić, Aleksandar Marjanović specijalističke ginekološke ambulante, JZU Dom zdravlja, Banjaluka

SAŽETAK Uvođenje i dijagnostika novih tumorskih biomarkera u kombinaciji sa ranije korišćenim dovela je do poboljšanja u dijagnostici karcinoma jajnika, ali prije svega u kasnijm stadijumima. HE4, ROMA index, CA 125 i unapređenje tehničkih mogućnosti aparata za ehosonografiju još nisu dovoljni da bi se omogućila rana dijagnostika i smanjila smrtnost od karcinoma jajnika.

Dijagnostika tumora jajnika se postavlja na osnovu kliničke slike, ultrazvučnog prikaza oboljelog jajnika i tumorskih markera. Od tumorskih markera u upotrebi su pretežno CA 125 i HE4. Dobar tumor marker treba da pokaže visoku selektivnost za jednu vrstu tumora i da je u korelaciji sa njegovom veličinom. [5]. CA125 CA125 (mucin 16 - MUC16) normalno se nalazi u tkivima koja su nastala od celomskog epitela (jajnici, jajovodi, peritoneum, pleura, perikard, debelo crijevo, bubreg i želudac), samo djelimično ispunjava zadate kriterijume. CA125 je odobren od Američke agencije za hranu i lijekove (The Food and Drug Administration – u daljem tekstu FDA) u detekciji bolesti, recidiva ili rezidue epitelnog karcinoma jajnika (o postojanju reziduuma se može govoriti sa vjerovatnoćom u više od 95% ukoliko je vrijednost CA125 >35 U/mL) [6] . Šema onkološkog praćenja na osnovu vrijednosti CA125 u toku hemoterapije se sprovodi dvije sedmice prije početka terapije, 2-4 sedmice nakon početka terapije, a zatim na svake 2-3 sedmice. Za duže praćenje, trenutni vodiči predlažu monitoring svaka 2-4 mjeseca tokom dvije godine [7], [11]. Senzitivnost CA 125 nije visoka - u prosjeku 50% za stadijum I (oko 20% karcinoma jajnika ne pokazuje povećanje CA125 u početku bolesti [3]), a povećanje CA 125 se registruje i kod različitih benignih stanja, kao što su benigni tumori i ciste, endometrioza, fibromi uterusa, upalna oboljenja male karlice, ali i u neginekološkim bolestima oboljenje jetre i bubrega, karcinoma dojki,

debelog crijeva, endometrijuma, pankreasa i može biti povišen i kod 1% zdravih žena (Tabela 1) [4], [12] . Oko 80% žena sa karcinomom jajnika u uznapredovalom stadijumu ima povišen CA125 [4]. Tabela 1. Ca 125 u malignim i nemalignim stanjima [4]

Tumor Maligna stanja marker Ca 125 Epitelijalni karcinomi ovarijuma Karcinomi endometrijuma Karcinomi cerviksa Karcinomi Falopijeve tube Karcinomi pankreasa Karcinomi dojke Karcinomi pluća Kolorektalni karcinomi

Ne maligna stanja Trudnoća (prvi trimestar) Endometrioza Inflamatorni procesi u karlici i genitourinarnom traktu Ciroza jetre (posebno ako je prisutan ascit)

U okviru pokušaja standardizacije CA125 kao skrining markera u procjeni rizika od karcinoma prostate, pluća, kolona i jajnika (PLCO) provedeno je randomizirano, kontrolisano istraživanje. Nastojala se dokazati, između ostalog, korisnost godišnjeg skrininga sa CA125 u ranoj dijagnozi karcinoma jajnika. Istraživanje je provedeno na uzorku od 78 237 žena u dobi od 55-74 godine. U prvoj grupi je praćena vrijednost CA125, uz transvaginalne ultrazvučne preglede, a kontrolna grupa je bila sastavljena od žena koje su podvrgnute standardnim ginekološkim pregledima. U prvoj grupi je identifikovano 212 karcinoma jajnika u po97

N M K

ređenju sa 176 koji su otkriveni u kontrolnoj grupi. Nije utvrđena značajna razlika u stadijumu detektovanih karcinoma u obje grupe niti je skrining redukovao smrtnost kod oboljelih žena. Od karcinoma jajnika u skrining grupi je umrlo 118 žena u poređenju sa 100 u kontrolnoj grupi [4]. Skrining je takođe rezultovao sa nepotrebniim operacijama zbog lažno pozitivnih rezultata testa [4]. Rezultati PLCO skrininga doveli su do zaključka da dijagnoza karcinoma jajnika na ovaj način ima mali efekat na smanjenje smrtnosti dok povećava rizik nanošenja štete pacijentima sa malim rizikom od karcinoma jajnika. Savjetuje se, ipak, da kod žena sa pozitivnom porodičnom anamnezom treba pratiti vrijednost CA125 svakih šest mjeseci uz pregled transvginalnim ultrazvukom jer kod ovih žena postoji do 40% veći rizik za razvoj bolesti [4]. HE4 Sa pojavom tumor markera HE4 (humani epididimis protein 4) pojavio se pouzdaniji tumorski marker za detekciju i praćenje karcinoma jajnika [13]. U normalnim okolnostima organizam žene luči zanemarljive količine HE4. Njegovom primjenom se bitno popravlja i prognoza bolesti, zbog ranije i tačnije dijagnostike [8], [9]. HE4 je povišen kod 93% seroznih, 100% endometrijumskih i 50% svijetloćelijskih tumora, ali ne kod mukoznih karcinoma jajnika [14] . U studiji provedenoj na 233 pacijenata sa tumorom u karlici, HE4 je imao veću senzitivnost nego CA125, (79,9% naprema 43,3%) a specifičnost 95% [21] . HE4 je povećan kod više od polovine pacijenata sa karcinomom jajnika koji nemaju povećan CA125, tako da kombinacija markera daje lako poboljšanu senzitivnost [8]. U junu 2008. godine, FDA je odobrila HE4 imunotestove kao pomoć monitoringu recidiva ili progresije bolesti kod pacijenata sa epitelnim karcinomom jajnika. Ovaj test nije odobren kao skrining test za karcinom jajnika kod asimptomatskih žena [16] . Značajno je pomenuti da se određivanje tumorskih markera CA125 i HE4 može koristiti i u dijagnostici karcinoma endometrijuma [13], [15]. Osjetljivost za karcinom endometrijuma 1. stepena za specifičnost 95%: CA125 - 15%, HE4 - 54%, [17], [18],[19]. ALGORITAM RIZIKA OD KARCINOMA JAJNIKA - ROMA INDEKS CA125 i HE4 se koriste u kombinaciji, kao pomoć u procjeni vjerovatnoće maligniteta identifikovane tumorske mase [10], [24]. Algoritam rizika od karcinoma jajnika (ROMA) uzima u razmatranje koncentracije 98

ova dva analita i menopauzni status pacijentkinje (Tabela 2)[22], [25], [26].

Tabela 2. ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) [27]

Premenopauza

Postmenopauza

≥ 7.4% Visok rizik za epitelni ovarijumski karcinom < 7.4% Nizak rizik za epitelni ovarijumski karcinom

≥ 25.3% Visok rizik za epitelni ovarijumski karcinom < 25.3% Nizak rizik za epitelni ovarijumski karcinom

Nedostaci CA125: - povišen i kod benignih stanja - samostalno nije senzitivan marker - nije osjetljiv u početnoj fazi malignog tumora. Prednosti Roma indeksa: - nije povišen kod benignih stanja - kombinacija ova dva markera (CA125 i HE4) povećava u znatnoj mjeri senzitivnost - osjetljiv i u početnoj fazi malignog tumora [27]. ZAKLJUČAK Karcinom jajnika i danas predstavlja stanje koje je vrlo zahtjevno za dijagnostiku i samim tim za pravovremenu terapiju ovog oboljenja. Klinička slika je oskudna u ranim stadijumima bolesti što direktno korelira sa stopom preživljavanja oboljelih. Tumorski biomarkeri mogu biti značajni u potvrdi dijagnoze, ali najčešće u kasnijim stadijumima bolesti i, nažalost, tek kada postoji uznapredovala bolest, a ultrazvučna dijagnostika i klinički pregled su insuficijentni za ranu detekciju ove bolesti. Još ne postoji tumorski biomarker koji bi omogućio sigurnu ranu dijagnozu malignog tumora jajnika i samim tim se nametnuo kao skrining parametar. Zbog svih ovih činjenica karcinom jajnika i danas predstavlja jedno od najletalnih malignih oboljenja kod žena. LITERATURA

1. American College of Obstetricians and Gynecologists Committee on Gynecologic Practice. Committee Opinion No. 477: The role of the obstetridian-gynecologist in the early detection of epithelial ovarian cancer. Obstet Gynecol 2011;117:742-6. 2. Baldwin LM, Trivers KF, Matthews B, et al. Vignette-based study of ovarian cancer screening: Do U.S. physicians report adhering to evidence-based recommendations? Ann Intern Med 2012;156:182-94. 3. Buys SS, Partridge E, Black A, et al. Effect of screening on ovarian cancer mortality: Prostate, Lung, Colorectal and Ovarin (PLCO) Cancer Screening Randomized Conrolled Trial. JAMA 2011; 305:2295-303. 4. Moore RG, Brown AK, Miller MC, et al. The use of multiple novel tumor biomarkers for the detection of ovarian carcinoma in patients with a pelvic mass. Gynecol Oncol 2008;108:402-8. 5. Moore RG, Miller MC, Disilvestro P, et al. Evaluation of diagnostic accuracy of the risk of ovarian malignancy algorithm in women with a pelvic mass. Obstet Gynecol 2011;118:280-8. 6. Sturgeon CM, Duffy MJ, Stenman UH, et al. National Academy of Clinical Biochemistry laboratory medicine practice guidelines for use of tumor markers in testicular, pro-

10.

11.

12.

13. 14. 15. 16. 17.

18. 19.

20.

21.

22.

23.

24.

25. 26.

27.

state, colorectal, breast and ovarian cancers. Clin Chem 2008;54:11-79. Ueland FR, Desimone CP, Seamon LG, et al. Effectiveness of a multivariate index assay in the preoperative assessment of ovarina tumors. Obstet Gynecol 2011;117:1289-97. Anton C, Carvalho FM, Oliveria EI, et al. A comparison of CA125, HE4, risk ovarian malignancy algorithm (ROMA), and risk malignancy index (RMI) for the classification of ovarian masses. Clinics 2012;67(5):437-441. Stiekema A, Lok CA, Kenter GG, et al. A predictive model combining human epididymal protein 4 and radiologic features for the diagnosis of ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2014 Mar;132(3):573-7. Sandri MT, Bottari F, Franchi D, et al. Comparison of HE-4, CA125 and ROMA algorithm in women with a pelvic mass: comparison with pathological outcome. Gynecol Oncol. 2013 Feb;128(2):233-8. Kristjansdottir B, Levan K, Partheen K, Sunfeldt K. Diagnostics performance of the biomarkers HE4 and CA125 in type I and type II epithelial ovarian cancer. Gynecol Oncol. 2013;131:52-58. Kondalsamy-Chennakesavan S, Hackethal A, Bowtell D, et al. Differentiating stage 1 epithelial ovarian cancer from benign ovarian tumours using a combination of tumour markers HE4, CA125 and CEA and patient’s age. Gynecol Oncol. 2013 Jun;129(3):467-71. Anastasi E, Marchei GG, Viggiani V, et al. HE4: a new potential early biomarker for the recurrence of ovarian cancer. Tumour Biol. 2010 Apr; 31(2):113-9. Chang X, Ye X, Dong L, et al. Human epididymis protein 4 (HE4) as a serum tumor biomarker in patients with ovarian carcinoma. Int J Gynecol Cancer 2011;21:852-858. Jacob F, Meier C, Caduff R, et al. No benfit from combining HE4 and CA125 as ovarian tumor markers in a clinical setting. Gynecol Oncol. 2011 Jun;121(3):487-91. Ferraro S, Braga F, Lanzoni M, et al. Serum human epididymis protein 4 vs carbohydrate antigen 125 for cancer ovarian diagnosis. J Clin Pathol. 2013;66(4):273-281. Elham EH, Hydi A, Osama BS, et al. Significance of HE4 estimation in comparison with CA125 in diagnosis of ovarian cancer and assessment of treatment response. Diagnostic Pathology 2013;8:11. Simmons AR, Baggerly K, Bast RC. The emerging role of HE4 in the evaluation of advanced epithelial ovarian and endometrial carcinomas. Oncology 2013 June;27(6):548-556. Steffensen KD, Waldstrom M, Brandslund I, et al. The prognostic and predictive value of combined HE and CA125 in ovarian cancer patients. Int J Gynecol Cancer. 2012 Nov; 22(9):1474-82. Montagnana M, Danese E, Ruzzenente O, et al. The ROMA (Risk of Ovarian Malignancy Algorithm) for estimating the risk of epithelial ovarian cancer in women presenting with pelvic mass: is it really useful? Clin Chem Lab Med. 2011 Mar; 49(3):521-5. Anastasi E, Granato T, Falzarano R, et al. The use of HE4, CA125 and CA72-4 biomarkers for differential diagnosis between ovarian endometrioma and epithelial ovarian cancer. Journal of Ovarian Research 2013;6:44. Kadija S, Stefanović A, Jeremić K, et al. The utility of human epididymal protein 4, cancer antigen 125, and risk for malignancy algorithm in ovarian cancer and endometriosis. Int J Gynecol Cancer. 2012 Feb;22(2):238-44. Dong L, Chang XH, Ye X, et al. The values of serum human epididymis secretory protein 4 and CA 125 assay in the diagnosis of ovarian malignancy. Zhonghua Fu Chan Ke Za Zhi. 2008 Dec;43(12):931-6. Elena IB, Toon VG, Mani N, et al. Preoperative HE4 and ROMA values do not improve the CA125 diagnostic value for border line tumors of the ovary (BOT) – a study of the TOC Consortium. Journal of Ovarian Research 2014,7:49. Dikemen ZG, Colak A, Dogan P, et al. Diagnostic performance of CA125, HE4 and ROMA index in ovarian cancer. Eur J Gynaecol Oncol. 2015;36(4):457-62. Anthony R, Unine H, Jane M, et al. HE4, CA125, the Risk of Malignancy Algorithm and the Risk of Malignancy Index and complex pelvic masses - a prospective comparison in the preoperative evaluation of pelvic masses in an Australian population. Australian and New Zeland Journal of Obstetrics and Gynaecology. 2015 October; 55(5):493-7. Moore RG, McMeekin DS, Brown AK, et al. A Novel Multiple Marker Bioassay Utilizing HE4 And CA125 for the Prediction of Ovarian Cancer in Patients with a Pelvic Mass. Gynecol Oncol 2009; 112:40.

N M K

Intervju: Aleksandar Tomić, fizičar, astronom, biomedicinski inženjer, profesor

Istraživanja u detekciji karcinoma Digitalnom fotografijom i softverom otkriva se rak i u najranijoj fazi

leksandar S. Tomić je fizičar (sa diplomskim radom Efekat Čerenkova u hladnoj anizotropnoj plazmi), izuzetno uspešan istraživač na projektu u Institutu za fiziku u Beogradu, profesor fizike u XIV, XI, VI i Klasičnoj gimnaziji u Beogradu. Takođe, diplomirani astrofizičar i magistar astrofizike (teza „Fotografsko određivanje sopstvenih kretanja pega i proučavanje diferencijalne rotacije Sunca“), izuzetno uspešan istraživač na Narodnom opservatorijumu u Beogradu, predavač na tridesetak međunarodnih letnjih škola astronomije u više zemalja, koautor udžbenika i autor dva priručnika iz astronomije. Još 1983. god. objavio je monografiju „Astrofotografija – fotografisanje nebeskih tela i pojava“, koja je 2006. u SAD ušla „u spisak dela koja treba u originalu sačuvati za buduće generacije“, mada na srpskom jeziku. U toj knjizi je našao putokaz ka softveru za rešavanje problema dijagnostike kancera. Astrofizička istraživanja su mu otkrila uticaje nebeskih tela i njihovih kretanja na žive organizme. Studirao je na Prirodnomatematičkom fakultetu u Beogradu. Aleksandar S.Tomić je i doktor nauka sa Mašinskog fakulteta u Beogradu, mašinstvo - biomedicinsko inženjerstvo (disertacija „Istraživanje bioregulacionih procesa melanocita i keratocita primenom Lagranžijana na vezivne biomolekule“). Izuzetno uspešan istraživač na tri projekta, dva za inostrane firme i jedan na Mašinskom fakultetu. Objavio je više od 180 radova iz astrofizike, optike, astrofotografije, efemeridske i meteorske astronomije, kosmologije, mehanike, atomske fizike, fizike Sunca, nanogravitacije, biomedicinskog inženjerstva, filozofije, epistemologije i istorije nauke, nastave astronomije i fizike i dr. Preda-

vač predmeta čiji je udžbenik ova knjiga, na seminarima Srpskog lekarskog društva – sekcija „Quanttes“, od osnivanja. Član više astronomskih društava, Društva fizičara, Društva za mehaniku, u Intermational Dermoscopi Society. Bio predsednik i član Društva astronoma Srbije, član redakcije i urednik naučno-popularnog časopisa „Vasiona“. Osnivač i 23 godine voditelj takmičenja iz astronomije za učenike srednjih i osnovnih škola u Srbiji i Jugoslaviji, od osnivanja do gašenja početkom građanskog rata u Jugoslavji. Dobio (srebrnu) nagradu „Boris Kidrič“, Narodne tehnike Jugoslavije „za osobite zasluge u širenju tehničke kulture“ i desetine plaketa zahvalnica. Beograd i Srbija imaju naučnike sposobne da stvore i ono što drugi ne mogu – to najbolje pokazuje primer ovog neumornog profesora i istraživača iz Beograda. Dodajemo da je Aleksandar Tomić i izumitelj softvera kojim se utvrđuje postojanje tumora u najranijoj fazi pojavljivanja, čak i veličine vrha čiode. Dr Aleksandar Tomić tvrdi da se sve nauke i naučne discipline približavaju medicini i da je to u korist produženja čovekovog životnog veka. On smatra da su pojedine nauke iskorakom iz sopstvenog okvira morale ući u okvire drugih nauka, jer prvobitni koncept podele nauka nije ostavio nepokrivene oblasti. Tako su putevi diferencijacije i sinteze naučnih znanja zapravo tekli paralelno, mada u nejednakim vremenskim distancama. Napredak tehnike primiče nas idealu pouzdanije dijagnostike, bolje terapije, lakše i brže kontrole. Jednostavnije rečeno – holistički pristup zdravlju najzad postaje istinski moguć. Navedimo izvode iz razgovora koji smo vodili sa Aleksandrom S. Tomićem. Poštovani dr Tomiću, hvala Vam na vašem dragocenom vremenu i što ste uprkos

vašoj izuzetnoj posvećenosti i zauzetosti na Vašem naučnom radu našli vremena da ekskluzivno informišete čitalaštvo našeg časopisa o vašim naučnim rezultatima. Kako Vi zapravo definišete Vaš softverski izum i njegovu primenu u dijagnostici kancera? - Sasvim uprošćeno, reč je o softveru za analizu spektra dobijenog digitalnom fotografijom pacijenta. Moguće je otkriti i sam začetak tumora veličine vrha čiode. Za moj izum kažu zainteresovani lekari da predstavlja revoluciju u detekciji pa sledi i prevencija karcinoma. Moglo bi biti tako, da li to i jeste znaćemo, nadam se, naredne godine. Softver nastao u Beogradu, da li je vlasništvo Srbije? - Iz početnog istraživanja, poslednje dve godine svog punog radnog veka (tada na projektu Ministarstva nauke) razvio sam manje od četvrtine sada pređenog puta. Moje istraživanje je trajalo pet godina i izrodilo neverovatno osetljiv i precizan metod koji mnogo obećava. Vlasnik treba da budem ja, a ne Srbija. 7. ECIM kongres održan je oktobra 2014. godine u Beogradu. Vaš rad o ranoj, neinvazivnoj, pouzdanoj dijagnostici kancera in vivo, dr Momir Dunjić, predsedavajući kongresa,ocenio je kao jedan od najvrednijih dometa kongresa. Pozitivnih tekstova o Vašem radu u dnevnim novinama KURIR i BLIC, i časopisu BILJE I ZDRAVLJE, pratio je zbunjujući intervju sa Vama i dva profesora sa Mašinskog fakulteta na TV Beograd. Tvrdili su da oni to rade a ne vi. - Prva najava da će se nešto slično uraditi, realizacijom istog cilja, bila je od kolege sa pomenutog zajedničkog projekta. Reč je o primeni mog rezultata istraživanja 99

N M K

(tada i jedinog) u projektu na Mašinskom fakultetu, otkrića koje su u prijavi patenta pripisali sebi. Iako je jedan od njih takođe u penziji kao ja, mene nisu uključili u projekat. I uzeli su veliki novac od EU i našeg ministarstva nauke da to realizuju. Posle napisa u novinama su se uplašili da možda sudski ne oduzmem pravo patenta, čime bih ugrozio njihov projekat i velike odobrene sume novca. Novinarka je u snimanju shvatila da nije tu sve kako treba pa je izostavila mnoge ružne reči upućene meni. Potom smo oni, još dva člana - ranije zajednička saradnika, i ja održali sastanak gde sam prikazao činjenično stanje. Naveo sam šta sam potpuno novo uradio i od onog „zajedničkog“ u projektu a faktički mojeg, dozvolio da razrade, jer će dati rezultat, a takođe saopštio šta moje ne smeju primeniti. Videćemo kako će se oni poneti, moj metod će svakako biti mnogo bolji i potpuno drugačija aplikacija nego njihova. Tako oni ne bi bili konkurencija samo mom rešenju. Krađa tuđeg znanja, nažalost, je svetski rasprostranjena praksa. U mom rešenju problema samo dermatolog sa kojim imam sjajnu saradnju desetak godina imaće autorska prava zajedno samnom.

Gore – cystus maxile sin, bolest u punom razvoju. Dole – cystus redicularis, potpuno odstranjeno, stanje normalizovano.

Kada je, gde i kako sve počelo? - Počelo je u Beogradu 2009. godine na Mašinskom fakultetu kao istraživački projekt sa četiri glavna igrača i gotovo dvadeset saradnika. Razvili smo (čitajte razvio sam) i novi apsolutno bezopasni metod za ranu dijagnostiku kancera ko100

že. Krajem 2010. god. odlazim u penziju i nastavljam samostalno da radim. Uneo sam niz novosti i doveo praktično novi metod do perfekcije. Proširena je primenu na sve vrste kancera. Taj rezultat je prikazan na Sedmom kongresu integrativne medicine (7. ECIM) u Beogradu, zahvaljujući dr Momiru Dunjiću, predsedavajućem kongresa, koji me je podsticao da što pre pređem kritične tačke i pokažem rad na kongresu. Rad je izazvao veliku pažnju prisutnih stručnjaka . Koju metodu primenjujete za preventivno otkrivanje raka? - To je nova vrsta kombinovanja Ramanovih spektara iz digitalnih snimaka. Novom metodom proveravamo sve mogućnosti za dobijanje podataka o stanju uzorka fotografisanog digitalnim fotoaparatom. Pacijentu može svako da ispravno fotografiše sumnjivo mesto digitalnom kamerom određenog spektra po uputstvu koje dajemo i digitalni snimak pošalje na analizu. Na osnovu spektra se snimak pretvara u dijagrame i sa sigurnošću do 99% utvrđuje da li se radi o cisti, tumoru ... i kojem tumoru, u kakvom stanju, da li se razvija ili

miruje, u kojem stepenu razvoja je kancer. Pacijentu se saopštava šta da radi. Da li hitno lekaru na standardni pregled, ili da to uradi kasnije i kada. Utvrđuje li Vaša metoda i rak mozga? - Na osnovu snimaka glave otkriva se i tumor mozga. Blagodeti ove metode pacijenti bi mogli da koriste već sledeće godine.

S kim sarađujete na realizaciji Vašeg patenta? - Osnovna istraživanja sam radio za „MySkin d.o.o.“ Beograd, sa sedištem u SAD, koja je time postala vlasnik primarnih patenata koji su nas usmerili kojim putem ići dalje. Metod sam mojom idejom razvijao i testirao u saradnji samo sa jednim dermatologom, na nekoliko hiljada uzoraka. Odlaskom u penziju krug se proširio na nekoliko desetina lekara raznih specijalizacija i tek tada sam saznao koliko velike mogućnosti pruža metod. Da li će Vaš metod dovesti do ukidanja rendgena i biopsije? - Zahvaljujući ovom izumu ciste i tumori će se moći potvrditi bez rendgenskog pregleda, čak i u veličini vrha čiode. Neće biti nužno uzimanje uzorka biopsijom, što je izuzetno značajno, jer u mnogim slučajevima biopsija kanceroznog tkiva drastično pogoršava stanje pacijetu - ističe dr Tomić. I svakako će morati postojati duži vremenski period u kojem će se koristiti ova metoda, kako bi na ogromnom broju pacijenata imali potvrdu o najmanje 93 procenta potpuno tačnih dijagnoza. Za kraj prvog dela našeg razgovora, postoji li uporište KVANTNE MEDICINE u klasičnoj medicini u Srbiji? - Aktiv za kvantnu medicinu Srpskog lekarskog društva, „Quanttes - udruženje za promociju i razvoj kvantne medicine“, u Beogradu, i njihova tadašnja predsednica dr Zlata Ignjatić-Jovanović, prepoznala je u nama sa biomedicinskog inženjeringa na Mašinskom fakultetu u Beogradu saveznike na zadatku od zajedničkog interesa. Ovaj jedinstveni - originalni kurs predslavlja uvod u biomolekulame osnove kvantne medicine. Zasnovan je na novim osnovama primenom Lagranžijana (umesto Hamiltonijana) i pojedinačan pristup atomima vezanim u molekule, a ne opšteprimenjivani od strane fizičara - talasni pristup. Tako smo pronašli, pored novih informacija, i niz osobina ponašanja materije analognih onima u kvantno-talasnoj verziji. Izašli smo na nove, drugačije puteve, koji nas vode napred i projektovanju uređaja koji će efektivno raditi. Bez fundamentalnih doprinosa mapiranju molekula, pre svega u alfa i beta tubulinu, kolagenu, intercelularnim vezivnim molekulama kaderina, integrina, molekulama ćelijske membrane i dr. naš doprinos ne bi bio moguć. Razgovor vodio: Zoran Radenković (Tema sledećeg razgovora: „Elektromagnetna zračenja i biološki sistem“)

N M K

Kvantna medicina

bio-molekularne fizičke osnove Novembra 2015. godine izašla je iz štampe knjiga “KVANTNA MEDICINA – biomolekularne fizičke osnove“, autora Aleksandra S. TOMIĆA, pri čijem pisanju autor nije imao uzor. Sadrži rezultate iz jedne od osam naučnih oblasti neprekidnih istraživanja autora u periodu 43 godine. Istraživačka ideja vodilja bila je pronaći zajedničko svemu materijalnom što postoji u kosmosu. U tome je tražen ključ razumevanja složenih sistema, kao što je naše telo. I nađen je ... Kompletiranjem poslednjeg ciklusa istraživanja knjiga „FRAKTALOST, HIJERARHIJA, KVANTOVANJE“, 8 samostalnih studijskih celina, spremna je za objavljivanje. Knjiga koja se nudi je izdvojena jedinica iz pomenute knjige, prilagođena maksimalno edukaciji lekara i srodnih struka, za razumevanje alternativnih medicinskih primena. Njen sadržaj 7 godina autor predaje u Srpskom lekarskom društvu, u sekciji „Quanttes“. Autor je siguran da će čitaoci uživati u lepotama tajni koje su otkrili o funkcionisanju živih bića. (O sadržaju knjige možete se informisati u priloženom) Sadržaj: 1. Molekulske veze u živom organizmu ...................................................................................................................................... 11 Elektronski koncepti u hemiji. Elektrostatička teorija jonskog molekula. Madelungova konstanta. Elektrone-gativnost. Kvantni modeli atoma. Kovalentno povezivanje. Hidroksilna veza. 2. Tečni kristali – osnovna forma biomolekula .......................................................................................................................... 15 Polimer, tečnost, kristal, tečni kristal. Hijerarhijski nivoi strukture makromolekula. Kristali. Struktura bio-polimera. 3. Membrana ćelije ....................................................................................................................................................................... 29 Ćelija, osnovna završna biološka forma.Membrana, opna ćelije. Struktura lipida. Frekvencije oscilovanja u membrani ćelije. Dvojni električni sloj. Dve napomene. 4. Kvantno i „kvantno“ u tkivu živog organizma ..................................................................................................................... 41 Model za proračune oscilovanja biomolekula. Sopstveno oscilovanje ograničenog niza atoma. Peptidna ravan kao kvazi čestica. Energija peptidnih ravni, memorija o poreklu. Osobenost prolina, toplotni spoljni uticaji na oscilovanje peptidnih ravni. 5. Unos energije u ćeliju - osnovni mehanizmi .......................................................................................................................... 53 Opšte potrebe ćelije, adenozin trifosfat. Guanozin trifosfat. Dejstvo polarizacijom. Dipolni električni, ali produženi dipoli. Dipol sa nejednakim naelektrisanjima. Oblast elipsoidnog ovala. 6. Informaciono energetske osobine biomolekula . .................................................................................................................... 67 Osnovni izvori informacije. Osnovi termodinamike. Кristali – fononski gas – Plankova raspodela. Jednačina talasa, KdV soliton, Solitonski talas u biomolekulima, Energija solitona u mikrotubuli, Hidroksilni soliton kvazi beta heliksa E – kaderina, Oscilovanje O–H parova u kolagenu, Fenomen hidroksilnog impulsnog solitona, Struktura centriole. 7. Sunčev sistem kao eko–sistem ................................................................................................................................................. 91 Prvi pokušaj – Kepler. Kosmička harmonija – fraktalnost i hijerarhija. Gravitacioni uticaji Sunčevog sistema. Gravitacione promene biofrekvencija. 8. Sunčeva aktivnost ................................................................................................................................................................... 109 Sunčeva aktivnost. O mehanizmu sunčevog dinama. Gravitacioni dipol, mehanizam dinama. Uticaj Sunčečevih erupcija na živa bića. Sunčevi ritmovi. 9. Uticaj E-M zračenja na biomolekularne sisteme ................................................................................................................ 126 Elektromagnetna zračenja i biološki sistemi. Voda, jedinstvena supstanca izvor života. Frekvencije vode u mikrotubulama. Dejstvo polarizovane svelosti na biološke sisteme. Frekvencije EM zračenja u bioterapiji. Mehanizam harmonizacije tkiva E-M zračenjem. Magnetno polje tkiva. 10. Mehanizam percepcije vremena . .......................................................................................................................................... 147 Konceptualne osnove rešavanja problema. Biofizičke osnove percepcije. Fizičke osnove percepcije. Percepcija vremena, večni život. Percepcija vremena, putovanje kroz vreme. 101

N M K

p r i k a z

k n j i g e

Promotori: Duško Vulić (Banjaluka, RS, BiH), Vladimir Kanjuh (Beograd), Miodrag Ostojić (Beograd), N. D. Wong (Irvajn, SAD) Autori: • Prof. Nathan D. Wong, University of California, Irvine, USA • Akademik prof. dr Miodrag Ostojić, SANU, Beograd, Srbija • Akademik prof. dr Vladimir Kanjuh, SANU, Beograd, Srbija • Prof. dr Duško Vulić, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci • Prof. dr Zlatko Fras, predsednik Udruženja kardiologa Slovenije • Prof. dr Milica Lazović, Institut za rehabilitaciju Beograd, Srbija • Prof. dr Mirza Dilić, Medicinski fakultet Univerziteta u Sarajevu, BiH • Prof. dr Ivan Tasić, Medicinski fakultet Univerziteta u Nišu, Srbija • Prof. dr Mladen Kočica, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu • Doc. dr Nebojša Antonijević, Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu • Doc. dr Irena Tanasković, Medicinski fakultet Univerziteta u Kragujevcu IZVOD IZ RECENZIJE

„NOVI TRENDOVI U PREVENCIJI, DIJAGNOSTICI I LEČENJU KARDIOVASKULARNIH BOLESTI” Udžbenik “Novi trendovi u prevenciji, dijagnostici i lečenju kardiovaskularnih bolesti“ predstavlja izvorno djelo koje odlikuje multidisciplinarni pristup kardiovaskularnim bolestima. Napisano je na 365 stranica i podijeljeno na 20 poglavlja. Koristeći svoja bogata klinička iskustva i rezultate stručnog i naučnoistraživačkog rada u oblasti prevencije, dijagnostike i tretmana kardiovaskularnih oboljenja, kao i podatke iz savremene literature, autori daju na pregledan i jasan način preporuke za prevenciju, dijagnostiku i njihov tretman.

a XX kongresu kardiologa Srbije, koji je održan na Zlatiboru od 29.10. do 1.11.2015. godine, na zajedničkom simpozijumu Udruženja kardiologa Srbije, Udruženja za aterosklerozu Srbije i Odbora za kardio102

U izradi udžbenika učestvovala su 34 autora koji su svestranom obradom i sistematizovanim izlaganjem uspjeli da pruže dobru i savremenu knjigu. U poglavlja su pored deﬁnicija i osnovnih informacija o faktoru rizika oboljenja, epidemioloških podataka, preporuka za dijagnostiku i tretman, prevenciju i interventne mjere, unijeli i vlastita iskustva kao pregled najviših dostignuća nauke i struke. Udžbenik je namijenjen doktorima na postdiplomskim i specijalističkim

vaskularnu patologiju Srpske akademije nauka i umetnosti, na kome su predsedavali: G. Thiene (Padova, Italija), K. Lapis (Budapest, Hungary), V. Kanjuh (Beograd), M. A. Nedeljković (Beograd), G. Stanković (Beograd) promovisana je knjiga

studijama iz interne medicine, kardiologije, porodične medicine, pedijatrije i drugih specijalnosti kao i studentima medicine, jer im omogućava upoznavanje sa savremenim stavovima u prevenciji, dijagnostici i tretmanu oboljelih od kardiovaskularnih oboljenja. Prof. dr Jovan Mićić, prof. dr Jeffrey Levett i prof. dr Dušan Keber

”Novi trendovi u prevenciji, dijagnostici i lečenju kardiovaskularnih bolesti” u izdanju Evropskog centra za mir i razvoj (ECPD) OUN Beograd, koju su uredili: Duško Vulić, Vladimir Kanjuh, Miodrag Ostojić i Nathan D. Wong.

rolitijaza je bolest bubrega i mokraćnog sistema. Prisutna je kao pojava u ljudskom životu od početka pisane istorije. Smatra se da je bolest stara koliko i samo čovječanstvo, jer se znakovi urolitijaze mogu naći od egipatskih mumija 4800 godina prije Hristovog rođenja, preko zapisa i zakonika civilizacija smještenih u područijima Grčke, Egipta, Indije, Mesopotamije i Rima. Iako nije opasna po život čovjeka, urolitijaza zaokuplja pažnju pacijenata i medicinske nauke svojim iznenadnim nastupom i pojavom jake boli zbog bubrežnih/uretralnih kolika te opasnošću od opstrukcije, odnosno nastanka infekcije koja može imati za posljedicu funkcionalni gubitak bubrega. Stopa incidencije kod urolitijaze je u stalnom porastu. Procijenjeno je da se kod 15% ljudi u toku prosječnog životnog vijeka, od 75-80 godina, stvara kamen u mokraćnom sistemu. Od ove bolesti nije pošteđeno stanovništvo nijednog geografskog područja, etnička grupa niti jedno životno doba. Analizom podatka o oboljelim može se zaključiti da muškarci češće obolijevaju od ove bolesti nego žene, mada je primijećeno da se tokom posljednih 10 godina broj oboljelih žena povećava. Klinički je naj-

N M K

p r i k a z

k n j i g e

Incidence of Urolithiasis in Patients with Osteoporosis

Radojka Bijelić manifestnija između treće i šeste decenije života. Urolitijaza je proizvod multifaktorijalnog procesa koji se sastoji od: socioekononskih, genetskih i konstitucionalnih faktora. Kamen koji nastaje u ovoj bolesti obično se spontano može izmokriti. Međutim, ako njegova veličina naraste i formira relativno veliku formaciju (> 7 mm), prilikom spontane emisije nastaje opstrukcija uretera i zastoj u izlučivanju urina iz bubrega, što može izazvati pojavu jakih jednostranih bolova (kolika) u gornjem dijelu abdomena, šireći se prema genitalijama i preponi. Iako urolitijaza rijetko dovodi do smrti bolesnika, njen klinički tok može biti komplikovan ne samo simptomima izazvanim kamenom (bol, infekcija, opstruktivna uropatija), već i komplikacijama koje se mogu javiti u kasnijim fazama bolesti (recidiv, arterijska hipertenzija, afunkcija bubrega).

Za tretman urolitijaze, vantjelesno razbijanje kamena (ESWL - extracorporal schoch wave lithotripsy), ureteroskopija sa kontaktnom dezintegracijom (URS) i perkutana nefrolitotomija (PNL) su gotovo u cjelosti potisnule hirurško liječenje, otvorenim ili laparoskopskim putem. Ispitivanja pokazuju promjenu sastava kamenaca u novije vrijeme. Naime, dok je prije viši postotak činio kamenac upalne geneze (struvit) u skorije vrijeme se uočava značajan porast učestalosti metabolički uzrokovane urolitijaze. Najčešća vrsta kamenca sadrži kalcijum u kombinaciji sa oksalatom ili fosfatom, koji su dio čovjekove normalne ishrane, a od njih su sačinjeni i neki važni dijelovi ljudskog tijela kao što su kosti i mišići. Mr sc. dr Radojka Bijelić

link za naručiti knjigu je http:// www.morebooks. de/store/bookprice_offer/show

103

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ahvaljujući velikom angažovanju prvenstveno profesorke Svetlane Vujović i njenog tima kao i drugih članova Multidisciplinarnog udruženja za menopauzu (MUMIA) 16. oktobra ove godine u Kolarčevoj zadužbini u Beogradu održan je Prvi srpski kongres o menopauzi i involutivnom hipoandrogenizmu. Predsjednica Multidisciplinarnog udruženja za menopauzu i član Borda International Menopause Society i profesorka Medicinskog fakulteta u Beogradu Svetlana Vujović je vrlo dostojanstveno otvorila kongres i toplo pozdravila uvažene profesore koji su svojim radom i zalaganjem doprinijeli razvoju i usavršavanju Klinike za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma Kliničkog centra Srbije. Takođe, uvaženi profesor Nebojša Lalić, dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, je pozdravio skup i poželio uspješan rad učesnika kongresa. Prof. Farook Al-Azzawi iz Engleske je imao uvodno predavanje o seksualnom dimorfizmu stem ćelija. Profesor Micić je imao izlaganje o sindromu PCOS i prelasku žena sa ovim sindromom u menopauzu i da je uočeno da starenjem kod jedne grupe bolesnica dolazi do poboljšanja kardiovaskularnog rizika iz za sada još nedovoljno poznatih razloga, ali i povećanog rizika za razvoj psiholoških i bihejvioralnih poremećaja. Od učesnika iz zemalja u okruženju spomenula bih vrlo značajno predavanje doc. Damira Franića iz Rogaške Slatine, Slovenija, koji je izlagao o širokoj lepezi mogućnosti upotrebe hormona sintetskih i prirodnih kako bi se omogućio individualni pristup u peri i postmenopauzi. Mr sc. med. Aleksandar Đogo iz Podgorice, Crna Gora, upoznao je skup o pravovremenoj estroprogesteronskoj supstituciji u ranijem periodu klimakterijuma i njenom velikom značaju u prevenciji razvoja arterijske hipertenzije i kasnih vaskularnih incidenata. Gost iz Zagreba, prof. Ivan Fisto-

Beograd, oktobar 2015.

Prvi srpski kongres o menopauzi

nić imao je izlaganje o efektima neinivazivnih laserskih postupaka u liječenju stres urinarne inkontinencije i sindroma vaginalne relaksacije. Zahvaljujući pozivu prof. Vujović, Republika Srpska Mr. sc. med. Milena Brkić i prof. Svetlana Vujović

i BiH imali su svog predstavnika mr. sc. med. Milenu Brkić koja je govorila o etiologiji benignih bolesti dojki, značaju odnosa estradiola i progesterona u leteinskoj fazi menstrualnog ciklusa u životu žene te terapijskom pristupu i značaju korekcije narušenog odnosa estradiola i progesterona. U menopauzi, zbog pada estradiola, dolazi do poremećaja sna koji smanjuje sekreciju melatonina. Terapija melatoninom ispravlja dio simptoma menopauze i o svemu tome izlagala je prof. S. Vujović. Značajno mjesto imalo je i predavanje 104

o prijevremenoj ovarijalnoj insuficijenciji o optimalnoj hormonskoj terapiji u optimiziranju fertiliteta. Od kolega iz Republike Srpske prisustvovali su prof. dr Snježana Popović-Pejičić, dr Gordana Grubor, dr Marina Tomanić, dr Mirjana Todorović, dr Snježana Mališ i dr Gabrijela Malešević. Mnoge oblasti iz dijabetologije, reproduktivne endokrinologije, bolesti štitaste žlijezde, osteoporoza bile su obrađivane i sagledavane u periodu klimakterijuma i menopauze. Na mene lično, najbolji utisak je ostavilo predavanje prof. Olivere Stojanović koja je govorila o boli muskuloskeletnog sistema i povezanosti sa snižavanom koncentracijom estradiola bilo medikametoznim putem ili u toku fiziološke menopauze i njenoj preporuci da se prije odlaska reumatologu uputi pacijentkinja u peri i menopauzi endokrinologu da sagleda stanje gonadalnih hormona i pravim terapijskim pristupom odagna navedenu bol. Ljepoti kongresa doprinijeli su i mladi vokalni izvođači koji su kao poznavaoci klasične i savremene muzike uljepšali atmosferu kongresa u najakustičnijoj sali u Beogradu, Kolarčevoj zadužbini. Zatvarajući Prvi srpski kongres o menopauzi i involutivnom hipoandrogenizmu, profesorka Svetlana Vujović zahvalila se svima na aktivnom učešću i značajnom doprinosu visokom naučnom nivou, transmisiji znanja u povećanju ugleda Srbije i regiona u ovoj oblasti. Pripremila: Mr. sc. med. Milena Brkić

glavnom gradu Turske, Istanbulu, od 22. do 25. oktobra 2015. godine održana je 20. Wonca Evropska konferencija u Kongresnom centru “Halic”. Slogan konferencije bio je “Budućnost porodične medicine…Budi mlad, ostani mlad”. Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske po 4. put je organizovalo kolektivni odlazak oko 80 naših članova, gdje smo se sreli sa još 30-tak naših kolega na samoj konferenciji, što ukazuje na veliku zainteresovanost za ovakav vid edukacije i druženja naših članova. Radovi koji su imali kotizaciju bili su izloženi na elektronskim portalima kao i objavljeni u Zborniku radova Wonca Istanbul. Ove godine bilo je oko 3500 registrovanih ljekara, kao i obično najviše studenata, jer nihova kotizacja iznosi 100 evra, dok ljekari specijalisti porodične medicine sa više godina staža trebalo je da plate kotizaciju od 600 evra, što je za naše uslove pretjerana suma, te je i to bio jedan od povoda za raspravu na sjednici borda Wonce na kojem je ukazano i na taj problem. Naše udruženje na sjednici borda predstavljao je prim.dr Danijel Atijas, koji se zahvalio predstavnicima svih zemalja, a bilo je 25 predstavnika iz zemalja Evrope, za pomoć u obnovi poplavom ugroženih gradova kao i zdravstvenih centara u okviru istih, a posebno i domaćinu Turskoj čije su organizacije uložile oko 1,5 miliona evra na područiju grada Doboja. Takođe, tom prilkom na sjednici borda dr Atijas je ukazao na probleme velikih kotizacija i zahtijevao da se bord usaglasi sa domaćinima, budućim organizatorima da se cijene prilagode i budu pristupačnije jer, prema mišljenju većine, osnovna svrha ovakvih stručnih skupova bi bila da što više naših članova aktivnije učestvuje u njihovom radu, kako kroz prezentaciju svojih radova, tako i kao slušaoci.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Doktori porodične medicine Republike Srpske u Istanbulu

WONCA 2015

Na sjednici borda je rečeno da Wonca želi u narednom periodu da omogući svim korisnicima sajta Wonce “Global Family Doctor“ besplatan pristup svim člancima, što je podržano od svih delegata jer to je dobar pravac u afirmaciji onoga što rade porodični ljekari kojih trenutno ima oko 600.000 u cijelom svijetu i koji godišnje ostvare oko 3 biliona konsultacija, kako je istakao predsjednik svjetske Wonce dr Michael Kid. Wonca je dala i podršku svim ljkarima porodične medicine koji rade na punktovima i prihvatanju kolona izbjeglica iz Sirije, posebno za naše okruženje iz Srbije, Makedonije, Hrvatske i Slovenije, a naravno i BiH, da budemo spremni u slučaju prolaska izbjeglica kroz našu državu. Na panel diskusiji prije samog otvaranja koju je vodio predsjednik Wonce Evrope – dr Job Metesaker predstavljeni su globalni ciljevi Wonke za period 20162020. koji između ostalog protežiraju život bez nasilja, gladi, zdrav život, edukaciju

kako zdravstvenih radnika, tako i pacijenata, ravnopravnost polova itd. Odlučeno je još ranije da će sljedeća Wonca biti u Kopenhagenu (Danska) u junu 2016, za 2017. mjesto održavanja je Prag (Češka), a 2018. Krakov (Poljska). U druženju sa našim vodičima iz Ista-

nbula kao i sa organizatorima na sjednici borda upoznali smo se i sa situacijom u turskom zdravstvenom sistemu, koji je poludržavni, a poluprivatni. Trenutno oko 100.000 ljekara raznih specijalizacija je potrebno za rad u Turskoj, a godišnje na Medicinski fakultet, samo u Istanbulu, se upiše oko 15.000 studenata. Zahvaljujemo se našim sponzorima, posebno Kompaniji “Hemofarm”, kao i Turističkoj agenciji “Istra Tours” Doboj, kao i kolegama iz Udruženja porodične medicine Republike Srpske na pomoći i razumijevanju u organizaciji putovanja i boravka na kongresu Wonce u Istanbulu. Pripremio: prim. dr Danijel Atijas, spec. porodične medicine, delegat u Wonci Evrope

105

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Godišnji psihijatrijski simpozijum

Pozdravni govor prof. Kučukalića

vogodišnji tradicionalni godišnji simpozijum Udruženja psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH), XIV psihijatrijski dani Bosne i Hercegovine održan je u Hotelu “Saraj” u Sarajevu, u periodu 23 – 24. oktobar 2015. godine. Po prvi put na ovom simpozijumu sa međunarodnim učešćem fokus je stavljen na mentalno zdravlje djece, mladih i žena kroz glavnu temu simpozijuma “Aktuelnosti iz dječje i adolescentne psihijatrije i mentalno zdravlje žena”. Ova veoma intrigantna i važna tematika pobudila je interes među našim kolegama u zemlji i tokom dvodnevnog simpozijuma na predavanjima domaćih, regionalnih i međunarodnih eksperata učestvovalo je preko 120 učesnika iz cijele Bosne i Hercegovine. Ove godine među predavačima smo imali i nekoliko uglednih stranih predavača: prof. Norman Sartorius (Ženeva), dr. Gordana Milavić (London), dr Angelika Wieck (Mančester), prof. Miro Jakovljević (Zagreb) i dr sc. Mihela Erjavec (Velika Britanija). Tokom simpozijuma su prezentovana nova znanja i metodologije u prevenciji, tretmanu i rehabilitaciji ovih specifičnih populacionih grupa, uz osvrt sa više aspekata (razvojni, biološki, psihogenetski, forenzički i drugi). Naročito korisna znanja dobili su psihijatri u centrima za zaštitu mentalnog zdravlja za svoje dnevne prakse, a sesije su pobudile i intenzivne stručne diskusije, što je jedna od poznatih karakteristika ovog stručnog događaja prvog reda u Bosni i Hercegovini. Posebni dio Naučnog programa činile su dvije odvojene sesije. Prvoga dana je, u pratnerstvu sa Projektom mentalnog zdravlja/Asocijacijom XY i uz podršku Vlade Švajcarske, održana sesija Upoznajte eksperta (Meet the Expert), na kojoj je četrdesetak učesnika, uglavnom mladih psihijatara/neuropsihijatara i doktora medicine na specijalizacijama iz psihijatrije iz desetak ustanova u BiH, imalo priliku na dvosatnom ručku razgovarati sa svjetskim ekspertom prof. Normanom Sartoriusom sa Univerziteta u Ženevi (Švajcarska) o izazovima u psihijatrijskoj praksi, prednostima i nedostacima psihijatrijskh specijalističkih programa u BiH, načinima na koji se mogu unaprijediti za buduće prakse psihijatara, kao i potrebi umreža106

Pripremio: dr Goran Račetović, generalni sekretar UPuBiH

vanja među njima kao prilici za zajednička istraživanja i međunarodnu prezentaciju rezultata iz domaće psihijatrijske prakse. Drugog dana, u saradnji sa Evropskom psihijatrijskom asocijacijom (EPA) održan je EPA CME Itinerant Course „Pharmacological management of mood disorders and psychosis in pregnancy and lactation“. Ovaj prestižni, intenzivni napredni kurs vodila je dr Angelika Wieck sa Univerziteta u Mančesteru (Velika Britanija). Kurs je pohađalo 25 učesnika iz Velike Britanije, Srbije i devet gradova u Bosni i Hercegovini, koji su tokom trosatnog rada, pored najnovijih znanja iz oblasti perinatalne psihijatrije, tokom praktičnog grupnog rada, prezentovali aktuelne terapijsko-rehabilitacione pristupe u radu sa gravidnim korisnicama usluga mentalnog zdravlja koje imaju teže mentalne poremećaje. Prateći dio simpozijuma bilo je i održavanje redovne Generalne skupštine UPuBiH, na kojoj su izneseni Plan rada za naredni period, Izvještaji o radu i finansijskom poslovanju Udruženja u prethodnom periodu, kao i prijedlozi novih aktivnosti Udruženja u narednom periodu. U socijalnom dijelu programa organizovana je

i Svečana večera na kojoj su se kolege iz zemlje i gosti iz inostranstva u opuštenoj atmosferi međusobno bolje upoznali i razmijenili iskustva. Na otvaranju simpozijuma prisutne su pozdravili i pomoćnici federalnog i kantonalnog ministarstva zdravlja. Simpozijum je medijski popratilo nekoliko televizijskih i novinskih kuća iz BiH. U koorganizaciji ovog naučnog skupa učestvovali su Klinika za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog centra Sarajevo, uz podršku Ljekarske komore Sarajevskog kantona, koja je obezbijedila KME bodove učesnicima simpozijuma, a i posebne KME bodove polaznicima EPA kursa, uz izdate sertifikate o učešću. Simpozijum je podržalo nekoliko farmaceutskih kuća, a posebno partnerstvo ostvareno je uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u BiH. Međunarodne aktivnosti UPuBiH pomogle su da su i ove godine naš godišnji skup podržale dvije najveće asocijacije psihijatara čiji smo članovi: po drugi put Svjetska psihijatrijska asocijacija (World Psychiatric Association Co-sponsored) i već četvrtu godinu uzastopno Evropska psihijatrijska asocijacija (under the EPA patronage).

N M K

he Young Psychiatrists Network (YPN) je mreža mladih psihijatara, odnosno psihijatara na početku karijere (dobna granica je 40 godina starosti ili pet godina po završenoj specijalizaciji iz psihijatrije). YPN je formirana 2009. god. na inicijativu Švedske međunarodne agencije, koja je nastojala da poveže mlade psihijatre iz zemalja Baltičkog regiona. Ciljevi ove mreže su globalni razvoj psihijatrije, kolaboracija sa kolegama širom svijeta, razmjena znanja i iskustava. Svaka zemlja članica ove mreže imenuje mlade psihijatre kao nacionalne koordinatore. Ispred Udruženja specijalizanata i mladih psihijatara BiH kao nacionalni koordinatori imenovani su dr Višnja Banjac (Klinika za psihijatriju, Banjaluka) i dr Dalibor Jozičić (JZU, bolnica za hroničnu psihijatriju Jakeš). Do sada su održane četiri međunarodne konferencije u Litvaniji, Latviji, Bjelorusiji i Poljskoj. U periodu od 30.9.2015. god. do 4.10.2015. održana je i Peta konferencija u Porto Heliju (Grčka) pod nazivom „Između prošlosti i budućnosti“. Na konferenciji je učestvovalo oko 160 participanata iz cijelog svijeta. Trodnevni program se sastojao iz plenarnih sesija, simpozijuma, oralnih i po-

s t r u č n i

s k u p o v i

Porto Helij, Grčka

5. konferencija mladih psihijatara ster prezentacija te radionica. Eminentni profesori, predavači na Koledžu King’s u Londonu Nick Bouras i Martin Prince su održali plenarna predavanja na temu globalnog mentalnog zdravlja, perspektiva i izazova. Vrlo interesantne su bile i teme radionica, a odnosile su se na farmakoterapiju anksioznosti, depresije i psihofarmakoterapiju u trudnoći, odnosno primjenu psihofarmakoterapije kod djece. Posljednjeg dana konferencije je održana generalna skupština i dogovoren sljedeći susret YPN na Siciliji 2016. godine. Pored edukativnog dijela, organizatori ovog skupa su se potrudili da nam svaki dan boravka u Porto Heliju bude ispunjen i interesantan. Zahvaljujući ovom skupu ostvarili smo kontakte

s kolegama iz drugih zemalja i nadamo se uspješnoj budućoj saradnji. Dr Višnja Banjac, Klinika za psihijatriju, UKC Republike Srpske

107

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Vrnjačka Banja, oktobar 2015.

Savremeni izazovi u socijalnom radu – problemi i perspektive

Banja Vrućica, Hotel ‘’Kardial’’, 28-30.10.2015.

Akademija peritoneumske dijalize

periodu od 8. do 9. 10. 2015. godine u Vrnjačkoj Banji u Hotelu „Breza“ održana je naučna konferencija pod nazivom „Savremeni izazovi u socijalnom radu – problemi i perspektive“. Organizatori skupa su bili Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Republike Srbije, Komora socijalne zaštite Republike Srbije i Fakultet za medije i komunikacije Univerziteta „Singidunum“ iz Beograda. Kao plenarni predavač pozvana je doc. dr sc. med. Nera Zivlak-Radulović iz Klinike za psihijatriju UKC RS, a tema plenarnog predavanja je bila: „Uloga i kapaciteti sistema socijalne zaštite u sprovođenju mjera obaveznog liječenja zavisnika od alkohola na slobodi“. Učešće psihijatra na ovakvom skupu je još jednom pokazalo sveobuhvatnu ulogu psihijatrije ne samo kao grane medicine i konsultativne disicipline u medicini, već i discipline koja je umrežena sa mnogim drugim naukama kao što su sociologija, pedagogija, psihologija, kriminologija itd. U svom radu doc. dr Nera Zivlak-Radulović se osvrnula na izrečene zaštitne mjere obaveznog liječenja zavisnosti od alkohola kada su u pitanju zavisnici od alkohola – nasilnici u porodici. Republika Srpska ima usvojen Zakon o zaštiti od nasilja u porodici, a takođe i pravilnike o načinu i mjestu sprovođenja zaštitnih mjera. U ovim pravilnicima je data velika uloga organima starateljstva, što oni ne mogu da ispune zbog nedostatka personalnih i profesionalnih kapaciteta. Smatra se da tješnja saradnja sa nadležnim zdravstvenim institucijama i nevladinim organizacijama kao što su klubovi liječenih alkoholičara, kad su u pitanju mjere obaveznog liječenja zavisnosti od alkohola, može dati bolji nadzor nad izrečenim mjerama, bolje vođenje evidencije i, na kraju, bolje rezultate u smislu smanjenja recidiva ove bolesti i smanjenja ponovnog počinjenja nasilja u porodici. 108

impozijum sa međunarodnim učešćem „Akademija peritoneumske dijalize“ je održana je u Banji Vrućici, u organizaciji Sekcije za peritoneumsku dijalizu Udruženja nefrologa Republike Srpske. Stručni skup je održan pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Medicinskog fakulteta u Banjaluci, Komore doktora medicine, Društva doktora medicine Republike Srpske i Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Održano je ukupno 16 predavanja iz oblasti peritoneumske dijalize, a to su: istorijski pregled, epidemiologija, histologija i fiziologija peritoneuma te osnovne i napredne tehnike, komplikacije i njihovo liječenje. Pedeset registrovanih učesnika u prijatnoj, prijateljskoj i radnoj atmosferi razmijenilo je iskustva sa kolegama i istaknutim naučnim radnicima iz zemlje i regiona. Poseban značaj skupu su dale diskusije tokom kojih se otvoreno govorilo o problemima, ali i dobrim rješenjima u sredinama u kojima se primjenjuje ovaj vid liječenja. Zaključak skupa je da je broj pacijenata u cijeloj zemlji (2,7%) značajno manji od svjetskog i evropskog

prosjeka (11% od ukupnog broja liječenih nekom metodom zamjene bubrežne funkcije) te da postoje mogućnosti za veću iskorištenost ovog modela liječenja. Učesnici su simpozijum ocijenili visokim ocjenama uz želju da postane tradicionalan način okupljanja stručnjaka iz ove oblasti. Akademiju je otvorio direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Mirko Stanetić. Generalni sponzor Akademije bila je Kompanija ‘’Baxter’’, a zlatni sponzor Kompanija ‘’Fresenius Medical Care’’. PR, UB KC RS

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Beograd, 6 - 8. novembra 2015.

Kongres radiologa Srbije

Beogradu je u Hotelu „Hyatt Regency” održan Kongres radiologa Srbije sa međunarodnim učešćem u zajedničkoj organizaciji Udruženja radiologa Srbije i Sekcije za radiološku dijagnostiku SLD-a. Kongres radiologa Srbije je tradicionalno jedan od najuglednijih i najuspešnijih medicinskih sastanaka u regionu. Atraktivni naučni program, moderan koncept, predavanja domaćih i stranih eksperata su dali visok kvalitet ovom Na ovom kongresu su pored radiokongresu i privukli veliki auditorijum ne loga učestvovali i specijalisti nuklearne samo iz Srbije, već i iz drugih zemalja, medicine što je omogućilo savremen, multidisciplinarni pristup različitim patološkim stanjima. Imali smo posebno zadovoljstvo da sarađujemo i sa članovima Udruženja radioloških tehničara i tehničara nuklearne medicine Srbije, našim dragim i nezamenjivim saradnicima koji su se predstavili predavanjima i originalnim radovima. Kongres radiologa Srbije je pozdravio državni sekretar u Ministarstvu zdravlja Republike Srbije prof. Vladimir Đukić i prodekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu prof. Tanja Jovanović. Takođe, skupu se obratio prof. Pannos Prassopoulos, predsednik Balkanskog udruženja radiologa, koji je istakao uloiz Republike Srpske, Makedonije, Bu- gu radiologa iz Srbije u aktivnostima garske, Crne Gore, Nemačke, Švedske. ovog udruženja. Drugog dana kongresa, Naučni odbor kongresa, koji se sastoji prof. Lluis Donoso, predsednik Evropskog od vodećih radiologa, je sebi zadao za udruženja radiologa (European Society cilj da poboljša već postojeći visok nivo of Radiology), je na sistematičan način prethodnih kongresa radiologa Srbije i uložio je veliki napor da kongres bude jedinstven i kvalitetan stručni i naučni događaj. Rad je organizovan u 23 sesije, bila su 92 predavača po pozivu, četiri sesije, na kojima su prikazani originalni naučnoistraživački radovi, poster prezentacije, a ukupan broj učesnika je bio viši od 550. Predavači su na dinamičan i interaktivan način prikazali teme iz četrnaest različitih oblasti što je omogućilo bolje razumevanje, potpunije prihvatanje a, nadamo se, i praktičnu primenu savremenih principa u radiologiji.

predstavio aktivnosti ESR-a, mogućnosti edukacije i pristupa velikoj bazi podataka koja je na raspolaganju svim članovima. Kongresu je prisustvovao i gospodin Peter Bariel, predsednik Upravnog odbora ESR-a, kao i Robert Grunkranz, iz sedišta Evropskog udruženja radiologa, koji su imali štand i delili materijal o aktivnostima ESR-a kao i o predstojećem kongresu ESR-a koji će biti održan u Beču od 2. do 6. marta 2016. godine. Na linku http://www.kongresurs. com/slike se nalazi veći izbor fotografija sa kongresa koje verno prikazuju atmosferu ne samo vrhunskog naučnog događaja, već i lepog druženja te predstavljaju zajednički uspeh svih nas i dokaz naše izvanredne saradnje koja će se nastaviti i na sledećem kongresu radiologa Srbije sa međunarodnim učešćem 2017. godine. Prof. Ružica Maksimović, predsednik Udruženja radiologa Srbije

109

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

a trećem međunarodnom kongresu o istraživanju i tehnološkoj podršci u sportskim naukama (icSPORTS 2015), održanom od 15-17. novembra u Lisabonu, predstavljena su najsavremenija dostignuća iz oblasti inženjeringa i informacionih tehnologija koja su značajna za unapređenje fizičke aktivnosti. Kongres je održan pod pokroviteljstvom Instituta za sisteme i tehnologije informacija, kontrolu i komunikaciju (INSTICC - Institute for Systems and Technologies of Information, Control and Communication) uz zajedničku organizaciju Univerziteta u Lisabonu (Fakultet za ljudsku kinetiku) i norveške škole za sportske nauke, i uz saradnju s Evropskim koledžom za sportske nauke (ECSS); Evropskim koledžom za ljekare za sport i fizičku aktivnost (ECOSEP); Međunarodnim udruženjem za nauku o računarima u sportu (IACSS); Evropskom federacijom za psihologiju sporta (FEPSAC); Evropskim društvom za analizu pokreta kod odraslih i djece (ESMAC); Međunarodnim udruženjem za sportsku kinetiku (IASK); Evropskim društvom za biomehaniku (ESB); Portugalskim društvom za fizičku kulturu (SPEF); Evropskim udruženjem za upravljanje sportom (EASM); Portugalskim sportskim savezom za osobe s invaliditetom (FPDD); Evropskim društvom za sportsku traumatologiju, hirurgiju koljena i artroskopiju (ESSKA); Međunarodnom asocijacijom sportskog inženjerstva (ISEA); Evropskom mrežom sportskih nauka, obrazovanja i zapošljavanja (ENSSEE); Evropskom platformom za inovacije u sportu (EPSI.EU); Društvom za kliničku analizu hoda i pokreta (GCMAS); Međunarodnim društvom za virtuelnu rehabilitaciju (ISVR); Portugalskim 110

Lisabon, novembar 2015.

Kongres icSPORTS 2015 društvom fizioterapeuta (APF) i grupe za psihoterapiju sporta (GIFD); Portugalskim društvom sportske medicine (SPDM). Kongres je uključivao usmene prezentacije i poster prezentacije i organizovan je u četiri simultana područja: 1. Obrada signala i motorno ponašanje 2. Sportska medicina i podržavajuće tehnologije 3. Zdravlje, sportska dostignuća i podržavajuće tehnologije 4. Kompjuterski sistemi u sportu Na kongresu su učestvovali predstavnici sa svih kontinenata sa ukupno 93 rada. Predstavnici JZU Instituta za javno zdravstvo Banjaluka: prof. dr sc. med. Živana Gavrić, mr sc. med. Dragana GrujićVujmilović i mr sc. med. Miodrag Marjanović su na kongresu učestvovali sa radom „The impact of diabetes mellitus on the physical health and physical activity“ (Uticaj dijabetesa melitusa na fizičko zdravlje i fizičku aktivnost) u području 3. Zdravlje, sportska dostignuća i podrška tehnologije. Kongres se odvijao u ukupno devet sesija. U sesiji 2. predsjedavajući (šef sesije)

je bila prof. dr sc. med. Živana Gavrić za izlagače iz Belgije, Švajcarske i Japana. Naš rad je izlagala mr sc. med. Dragana Grujić-Vujmilović u 5. sesiji u kojoj su pored našeg rada izloženi i radovi predstavnika Francuske i Norveške. Pripremile: Prof. dr sc. med. Živana Gavrić i mr sc. med. Dragana Grujić-Vujmilović

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Hotel ‘’Crowne Plaza’’, Beograd, 15-18.novembar 2015.

9. srpski kongres o šećernoj bolesti Akademik Nebojša M. Lalić

Beogradu, u Hotelu ’’Crowne Plaza“, održan je 9. srpski kongres o šećernoj bolesti sa internacionalnim učešćem u čijem radu su učestvovali i doktori iz Republike Srpske – endokrinolozi/dijabetolozi, kardiolozi, spec. medicine ishrane i doktori porodične medicine. Kongres se bavio najnovijim dostignućima i problemima iz cjelokupnog spektra istraživanja šećerne bolesti. Glavne teme naučnog programa kongresa bile su: Epidemiologija, Javno zdravlje i dijabetes, Bazična istraživanja dijabetesa i njegovih komplikacija, Novine u dijagnostici i liječenju dijabetesnog metaboličkog stanja , Rano otkrivanje i prevencija dijabetesa, Komplikacije dijabetesa: novine u dijagnostici, terapiji i mogućnostima prevencije. Pored naučnog programa, održani su i posebni programi, namijenjeni medicinskim sestrama i tehničarima: Medicinska sestra kao dio tima za dijabetes, kao i poseban program namijenjen pacijentima: Život s dijabetesom. Glavni organizatori kongresa bili su Udruženje za dijabetes Srbije i Odbor za šećernu bolest Endokrinološke sekcije Srpskog lekarskog društva. Koorganizatori ovog skupa su bili Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Odbor za multidisciplinarna istraživanja šećerne

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić Nacionalni koordinator za dijabetes Republike Srpske Predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

bolesti Srpske akademije nauka i umetnosti, Udruženje za aterosklerozu Srbije i Srpsko udruženje za proučavanje gojaznosti, a organizatori posebnih programa bili su Udruženje medicinskih sestara i tehničara u dijabetologiji, Dijabetološki savez Srbije, Savez društava za borbu protiv šećerne bolesti Srbije i Udruženja za edukaciju dijabetičara Srbije. Predsjednik Naučnog i Organizacionog odbora kongresa je bio ugledni akademik Nebojša M. Lalić, koji dugi niz godina daje veliki doprinos unapređenju dijabetološke službe Republike Srpske.

predavanja, simpozijuma te usmenih i posterskih prezentacija prihvaćenih radova. Ukupno je održano 61 predavanje u okviru 31. Simpozijuma. Predavača iz inostranstva je bilo 17, a iz Srbije 45. Predstavljena su 84 originalna rada .U radu kongresa su učestvovali najeminentniji dijabetolozi i endokrinolozi Evrope: 1. Prof. dr Majkl Roden (Dusseldorf, Germany) 2. Prof. dr Antonio Ceriello (Barcelona, Spain) 3. Prof. M. Theodorakis (Oxford, UK) roatia)

Akademik Lalić je bio i član Naučnog odbora Prvog kongresa dijabetologa Republike Srpske sa međunarodnim učešćem koji je održan u martu 2013. godine i zapamćen po velikom uspjehu. U radu kongresa je učestvovao veliki broj stručnjaka iz oblasti istraživanja dijabetesa u Srbiji, kao i iz inostranstva. Rad kongresa se odvijao u vidu plenarnih

4. Prof. dr A. Janez (Ljubljana, Slovenija) 5. Prof. dr D. Rahelić (Zagreb, Croatia) 6. Prof. dr P. Valensi (Paris, France) 7. Prof. dr N. Lieberman (Tel Aviv, Israel) 8. Prof. dr Z. Kamenov (Sofia, Bulgaria) 9. Prof. dr A. Mitrakou (Athena, Grece) 10. Prof. E. Standl (Minich, Germany) 11. Prof. dr Z. Velija-Ašimi (Sarajevo, Federacija BiH) 12. Prof. dr D. Zigler (Dusseldorf, Germany) 13. Prof. dr T. Milenković (Skopje, Makedonija) 14. Prof. dr G. Petrovski (Skopje, Makedonija) 15. Prof. dr S. Kavarić (Podgorica, Crna Gora) Predsjednik Naučnog odbora kongresa akademik Nebojša M. Lalić je po111

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

zvao prof. dr Snježanu Popović-Pejičić, internistu endokrinologa, i prof. dr Duška Vulića, internistu kardiologa, prisustvuju u svojstvu pozvanih predavača iz Republike Srpske. Prof.dr Snježana Popović-Pejičić je kao pozvani predavač u sesiji „Dijabetes i javno zdravlje“ predstavila razvoj dijabetološke službe u Republici Srpskoj i rezultate trinaestogodišnjeg Razvojnog nacionalnog projekta Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Prezentacijom „Projekat Diabetes mellitus u Republici Srpskoj, prošlost, sadašnjost, budućnost“ je na sveobuhvatan način predstavila ciljeve, principe, aktivnosti, rezultate kao i buduće izazove i akcije koje će se preduzeti u cilju daljeg unapređenja dijabetološke zdravstvene zaštite u Republici Srpskoj. Prof. dr Duško Vulić je predstavio rezultate istraživanje Evropske studije Euroaspire IV - u kojoj je učestvovao kao glavni istraživač iz Republike Srpske. Pored navedenih plenarnih predavanja bili su predstavljeni i rezultati originalnih radova, koji su izazvali veliko interesovanje prisutnih: 1.S. Popović-Pejičić , Lj. Stanivuk, D. Stojisavljević: Povezanost načina ishrane i fizičke aktivnosti na kvalitet glikoregulacije kod oboljelih od dijabetesa u Republici Srpskoj. 2. Lj. Stanivuk, S.Popović-Pejičić, D. Stojisavljević, V. Petrović. Povezanost pro-

112

Prof. dr Duško Vulić

mjena na očnom dnu i metaboličke regulacije kod oboljelih od šećerne bolesti. Kongres je bio veoma uspješan o čemu govori i ukupan broj učesnika kojih je bilo 1022.

Mr sc. dr Ljiljana Stanivuk

Odlukom Zdravstvenog savjeta Sebije od 17.11.2015. god. broj A-1-3187/15 predavači su dobili 15 bodova, usmene prezentacije: 13 bodova, posterske prezentacije 11 bodova i pasivno učešće 9 bodova. Sljedeći jubilarni 10. srpski kongres o šećernoj bolesti će se održati tradicionalno za dvije godine – 2017. god.

Akademik Vladimir Kostić

Zdravstveno-turističkom centru “Banja Vrućica” u periodu od 12. do 15. novembra 2015. godine održan je sada već tradicionalni 4. kongres doktora medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem. Ceremoniji otvaranja su prisustvovali mnogi uvaženi gosti: predsjednik Srpske akademije nauka i umjetnosti akademik Vladimir Kostić, predsjednica Lekarske komore Srbije prof. dr Vesna Jovanović, predsjednik Komore doktora medicine Republike Srpske prof. dr Nebojša Jovanić, predstavnik Narodne skupštine Republike Srpske Mile Dmičić, predsjednici specijalističkih udruženja, direktori kliničkih centara i zdravstvenih ustanova u Republici Srpskoj, kao i mnogi drugi. Kongresu su prisustvovali i uvaženi gosti iz inostranstva – prof. Andreas Cukerman, direktor AKH klinike u Beču; dr Andrey Kehayov iz Bugarske, predsjednik Foruma ljekarskih asocijacija Jugoistočne Evrope i predsjednik Bugarskog društva ljekara; dr Ilija Nenadić, potpredsjednik Društva srpskih ljekara i stomatologa u Njemačkoj, i dr Stelios Kouvaris, predstavnik IATROPOLIS Medical Group, Atina, iz Grčke. Kongres doktora medicine svečano je otvorio ministar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske dr Dragan Bogdanić, koji je kazao da ovaj skup predstavlja značajnu kariku u razvoju medicine i zdravstvene zaštite. „Ovo je prilika i da se zdravstveni sistem Republike Srpske reafirmiše, da se kolege bolje upoznaju razmijene iskustva te da se uporede za zdravstvenim sistemima u okruženju“, naglasio je Bogdanić. Predsjednik društva doktora medicine Srpske Siniša Miljković rekao je da je 4. kongres doktora medicine Republike Srpske sa međunarodim učešćem spe-

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

„Banja Vrućica”, novembar 2015.

4. kongres doktora medicine RS Dr Andrey Kehayov

bi 2017. godine trebalo da bude održan u Banjaluci. Na kongresu su razmatrane teme: Prevencija masovnih nezaraznih bolesti, Dijagnostika i tretman akutnih stanja, Nove dijagnostičke i terapeutske procedure i Reproduktivno zdravlje. Po prvi put radovi u cjelini su bili recenzirani i kategorizovani u neku od grupa: naučni rad, stručni rad, revijalni prikaz slučaja… i uvažavaće se za napredovanje na medicinskim fakultetima u Republici Srpskoj.

2. Prof. dr Andreas Zuckermann, kardiohirurg, lider za transplantaciju srca, direktor AKH klinike u Beču; 3. Prof. dr Milena Papić-Obradović, ginekolog, stručnjak za nanotehnologiju, načelnik Odjeljenja za naučnoistraživački rad Ginekološko akušerske klinike Narodni front u Beogradu; 4. Prof. dr Dragoslav Sokić, neurolog i načelnik Odeljenja za epilepsiju u Klinici za neurologiju KCS u Beogradu;

Prof. dr Mile Dmičić

cifičan skup, jer obuhvata doktore svih specijalnosti. Prijavljeno je oko 450 učesnika iz Republike Srpske, Federacije BiH, Srbije, Hrvatske, Makedonije, Slovenije i Austrije. Miljković je naveo da će biti prezentovano oko 200 radova, od čega će 90 biti usmeno, a 80 kroz poster prezentacije. Predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Srbije akademik Vladimir Kostić je rekao da se u narednom periodu moraju graditi modeli zajedništva kada je riječ o saradnji u oblasti nauke, struke i umjetnosti. Plenarna predavanja su održali: On je podsjetio da je prije nekoliko mjeseci iznjedrena ideja o održavanju 1. Akademik Vladimir Kostić, neurolog, zajedničkog kongresa udruženja neupredsjednik Srpske akademije naurologa iz Srbije i Republike Srpske koji ka i umjetnosti;

5. Prof. dr Branislav Milovanović, kardiolog, osnivač i šef Neurokardiološke laboratorije u KBC Bežanijska kosa; 6. Prof. dr Duško Vulić, kardiolog, Deamedika PJ Medicinska elektronika. Na svečanom otvaranju kongresa uručene su zahvalnice: akademiku Vladimiru Kostiću za izuzetan doprinos razvoju i radu Društva doktora medicine RS, prof. dr Radoslavu Gajaninu i mr. sc. med. Drašku Kuprešaku za nesebičnu pomoć u organizaciji 4. kongresa doktora medicine RS sa međunarodim učešćem i Zavodu za fizikalnu i medicinsku rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ iz Banjaluke, iz kojeg je 29 predavača prijavilo i prezentovalo 40 radova na kongresu. M.C.

113

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka

Novine u pulmologiji

Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ u Banjaluka 30.10.2015. održan je Stručni pulmološki skup pod nazivom „Novine u pulmologiji“. Cilj ovog skupa bio je da se predstave novine i aktuelizuju teme iz oblasti pulmologije, značajne u svakodnevnom radu. Učesnici Stručnog pulmološkog skupa imali su priliku da čuju izlaganja priznatih stručnjaka iz BiH i regiona te da diskutuju o izazovima sa kojima se susreću u svakodnevnom radu s pacijentima. Takođe su predstavljene usluge pulmološke rehabilitacije koja se pacijentima pruža u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ i koja ostvaruje zapažene rezultate i ima sve veći broj pacijenata. Značaj ovog stručnog skupa koji se održava već drugu godinu, prema želji organizatora Zavoda „Dr Miroslav Zotović“, pretenduje da nastavi svoj kontinuitet, je u ojačavanju saradnje i razmjeni iskustava pulmologa kako iz cijele BiH, tako i iz regiona. Zavod “Dr Miroslav Zotović” ima višegodišnju tradiciju u rehabilitacionoj medicini, što je olakšalo rad na uvođenju pulmološke rehabilitacije. To je omogućilo liječenje ortopedskih, fizijatrijskih i internističkih komorbiditeta kod pacijenata na pulmološkoj rehabilitaciji. Dosadašnja ispitivanja su pokazala da ovaj terapijski model daje najbolje rezultate kod hronične opstruktivne plućne bolesti. Indikacije za rehabilitaciju postoje i kod plućnih fibroza, bronhiektazija kao i stanja nakon završenog liječenja plućnih malignoma.Ovaj vid rehabilitacije ne mogu koristiti pacijenti odmah poslije infarkta miokarda, sa dekompenzovanom srčanom insuficijencijom i nedovoljno liječenom arterijskom hipertenzijom. Treba naglasiti, da sama težina osnovne pulmološke bolesti ne utiče na ishod rehabilitacije, što znači da je ona opravdana i u teškim stadijumima bolesti - kaže dr Snježana Kutlešić-Stević, specijalista pulmologije i baromedicine u Zavodu”Zotović”. Ona takođe ističe da se ovaj multimodalni terapijski koncept primjenjuje prema 114

savremenim normama i smjernicama vodećih pulmoloških udruženja. Prvenstveno je namijenjen onim pulmološkim pacijentima kod kojih se u ambulantnim uslovima, i pored optimalne terapije lijekovima, ne mogu postići zadovoljavajući rezultati.Ovaj vid rehabilitacije podrazumijeva medikamentoznu i trening terapiju prilagođenu individualnom stanju pacijenta, edukaciju pacijenata i porodice, psihološku podršku kao i savjetovanje socijalnog radnika. Trening terapija je zasovana na osnovnim aerobnim vježbama izdržljivosti i treningu mišićne snage uz koje se još rade trening mišića disajne pumpe i disajna gimnastika, kao i vježbe namijenjene poboljšanju bronhijalne drenaže. Trening je tako koncipiran da podiže snagu i izdržljivost pacijenta kako bi, uz usvajanje odgovarajućih tehnika disanja, lakše savladao svakodnevne aktivnosti (podizanje nekog tereta, penjanje uz stepenice i sl.) Posebna pažnja je usmjerena na disajne tehnike za vrijeme napada gušenja. Uočeno je da pacijenti, dalje nam objašnjava dr Kutlešić-Stević, sa hroničnom opstruktivnom plućnom bolesti, češće obolijevaju od depresije u odnosu na zdravu populaciju i zbog toga može doći do učestale socijalne

izolacije. Zbog tih razloga psihološka podrška je obavezan dio pulmološke rehabilitacije. Terapijske mjere se principijelno izvode u grupi i uvijek se kombinuju sa odgovarajućim igrama, koje svojim povoljnim efektom socijalizacije putem takmičenja i osjećaja pripadanja grupi, imaju pozitivan psihološki efekat. U tim je uključen i socijalni radnik, sa ciljem pomoći pacijentima koji su u radnom odnosu i kojima je zbog bolesti potrebna promjena radnog mjesta, ili stručna obrada u okviru prijedloga za prijevremenu penziju. Primjena ovakvog modela rehabilitacije obavezno podrazumijeva i edukaciju pacijenata koja obuhvata HOPB školu, školu astme, kao i školu za pacijente sa alergijskim bolestima, istakla je u ovim kratkim napomenama o pulmološkoj rehabilitaciji dr Snježana Kutlešić-Stević iz Zavoda “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka. Značaj ovog stručnog skupa, koji je održan drugu godinu za redom i, prema želji organizatora Zavoda „Dr Miroslav Zotović“, pretenduje da nastavi svoj kontinuitet, je u ojačavanju saradnje i razmijeni iskustava pulmologa kako iz cijele BiH tako i iz regiona. Anđa S. Ilić

N M K

Stručni skup

Klinički uvid u ciljanu terapiju karcinoma pluća i melanoma

Oda zahvalnosti Kao čudesan hram na brijegu zelenom, Uzvišen je narodnog zdravlja dom. UKC RS – Banjaluka – sigurna ruka, Lišava uspješno neželjenih muka. U ime svih što ponovo dišu, Iznova niču i životu sa radošću kliču. Hvala za svaki novi dan, Hvala za miran i spokojan san. Hvala za svježa poletna jutra, I čežnjivo obećano sutra.

ana 24.11.2015. godine u Amfiteatru zgrade Maternitea održan je stručni skup na temu „Klinički uvid u ciljanu terapiju karcinoma pluća i melanoma“ u organizaciji Farmaceutske kompanije ’’Roche’’ d.o.o. – ROCHE Ltd. Sarajevo i Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Predavanja su održana u sklopu kontinuirane medicinske edukacije, a u cilju multidisciplinarnog pristupa ovom zdravstvenom problemu u skladu sa najnovijim smjernicama i protokolima liječenja. Predavanju je prisustvovao veliki broj specijalizanata i ljekara specijalista pulmologije, onkologije, dermatovenerologije, patologije, hirurških disciplina, radioterapeuta, te zainteresovana stručna javnost. Moderator skupa je bio generalni direktor UKC RS prof. dr sc. med. Mirko Stanetić koji je ujedno i održao predavanje na temu „Klinički uvid u ciljanu terapiju karcinoma pluća“. Predavanje na temu „Inhibicija angiogeneze u terapiji NSCLC-a sa dominantno neskvamoznom histologijom“ je održala mr sc. med. Lora Novaković, specijalista pneumoftiziologonkolog. Dr Aleksandra Davidovac-Kaj-

kut, specijalista pulmolog, je govorila o „Terapijskim iskustvima kod adenokarcinoma pluća kod kojih je detektovana mutacija na EGFR genu“. O „Tarcevi kao terapijskoj opciji u tretmanu pacijenata sa NSCLC-om kod kojih nije detektovana mutacija na EGFR genu“ govorio je dr Mirko Turić, specijalista pnemoftiziolog-onkolog. Iz Klinike za onkologiju o tretmanu pacijenata sa uznapredovalim ili metastatskim melanomom govorila je načelnica Klinike za onkologiju prof. dr sc. med. Zdenka Gojković na temu: „Opcije sistemske terapije u liječenju uznapredovalog ili metastatskog melanoma”, a dr Radmila Rašeta, specijalista onkolog, je govorila o „Zelboraf-u u tretmanu pacijenata sa BRAF V6000 pozitivnim mutacijskim statusom kod uznapredovalog ili metastatskog melanoma.” Nakon predavanja stručnjaci iz ovih oblasti su diskutovali o ovoj problematici, te došli do zaključka da ne postoji univerzalno liječenje nego da je svaki pacijent individua za sebe te je na osnovu dijagnostike i savremenog pristupa liječenju potrebno determinisati terapiju i pristup pacijentu sa ovim zdravstvenim problemom. PR,UB KC RS

Hvala za svijetle dane što će doći… Anđeli bijeli – čuvari zdravlja, Svjedoci su i života slavlja. Da vam se zauvijek s poštovanjem nazdravlja, I ime vaše zauvijek proslavlja. Sestre i doktori u zelenom i bijelom, Hvala vam, hvala u životu cijelom. Jer bijela je boja čistota I dobrota, Humanost, znanje, Trud i požrtvovanje. Neka se s ponosom Podigne do Neba glas, Samo ste vi zdravlja Našega spas. Banjaluka, septembar, 2015. Mila Mekterović (posvećeno svim doktorima i sestrama UKC-a u Banjaluci)

115

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Region sjeveroistočne BiH

22. naučnostručni sastanak pedijatara

Kongresnoj sali Hotela „Tuzla“ u Tuzli, 31.oktobra 2015. godine održan je 22. naučnostručni sastanak pedijatara regiona sjeveroistočne BiH. Organizatori skupa bili su časopis Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, „PEDIJATRIJA DANAS“, Klinika za dječije bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, Ljekarska komora Tuzlanskog kantona i Udruženje pedijatara u Bosni i Hercegovini. Predavanja su obuhvatila različite aktuelne teme iz oblasti pedijatrije, a predavači su bili eminentni stručnjaci iz Zagreba, Beograda i Tuzle. Teme: „Temeljni postupci oživljavanja djece“ izlagao je prim. Milivoj Novak sa Klinike za pe-

dijatriju KBC Zagreb. „Povišeni arterijski tlak u djece školske dobi“ govorila je dr. Vera Musil iz Zagreba. „Apendicitis: Uzroci, simptomi, tretman i oporavak“ o kojoj je govorio doc. dr. med. sc. Nešad Hotić. Oko 32% pacijenata oboljelih od akutnog apendicitisa je mlađe od 18 godina, a najčešće obolijevaju djeca između 11. i 13. godine života. Akutni apendicitis se rijetko javlja u novorođenačkoj i dojenačkoj dobi. Kod djece postavljanje dijagnoze je otežano jer nisu u mogućnosti da daju tačne podatke o toku bolesti, mnogo je brža progresija bolesti i ruptura

UKC Tuzla, Simpozijum

crvuljka. Djeca ispod pet godina imaju stopu negativne apendektomije od 25%, a perforacije crvuljka i 45%. Operativni tretman akutnog apendicitisa se može izvesti na dva načina i to laparoskopski i otvorenom metodom. “I pored pažljivo praćenog kliničkog toka, detaljnog pregleda i uobičajenih laboratorijskih pretraga nerijetko nije moguće jasno prepoznati ranu akutnu upalu crvuljka. Od značajne pomoći u razlikovanju ovih stanja može biti ultrazvučni pregled ili CT, određivanje nivoa medijatora inflamacije u perifernoj krvi može dati odgovor na ovo pitanje. Isti parametri bi mogli biti od dragocjene pomoći pri odluci o hitnom i neodložnom operativnom zahvatu flegmonozno upaljenog ili perforiranog crvuljka”, rekao je doc. dr. med. sc. Nešad Hotić. Prof. dr. Mevludin Hasanović sa Klinike za psihijatriju UKC Tuzla izložio je predavanje na temu „Poremećaji ponašanja adolescenata i upotreba alkohola, lijekova i droge“. Adolescencija ili mladenaštvo je burno razdoblje života u kojem dolazi do brojnih fizičkih, emocionalnih, kognitivnih i socijalnih promjena. Prema riječima prof. dr. Mevludina Hasanovića „na Klinici za psihijatriju u Tuzli od 27.7.2009. godine do danas uspješno smo uveli 263 heroinska ovisnika/ce sa našeg kantona, iz drugih kantona, iz Brčko distrikta, iz RS i iz Republike Srbije, od toga je 16 osoba ženskog spola, na terapuju Suboxonom. Studenti koji su zbog opijata poremetili studiranje, vraćaju se sa Suboxonom uspješnom studiranju, koji „bistri pamet“ kako kažu liječeni ovisnici. U našem uzorku dva ovisnika koja nisu ni

Tretman bola i palijativna medicina U

116

organizaciji Centra za palijativnu njegu JZU UKC Tuzla, Ljekarske komore TK i Udruženja “Inicijativa za uvođenje palijativnog tretmana u BiH” 5.12.2015. godine održan je Drugi simpozijum pod nazivom: „Tretman bola i palijativna medicina“. Simpozij je pružio mogućnost za razmjenu iskustava o dobroj kontroli bola, kao i priliku za razgovor o akutnoj postoperativnoj i hroničnoj karcinomskoj boli. Na ceremoniji otvaranja simpozija prisutnima se obratio predsjednik Organizacionog odbora doc. dr. Samir Husić, načelnik Centra za palijativnu njegu i predsjednik “Udruženja Incijativa za uvođenje palijativnog tretmana u BiH”, koji je ovom prilikom istakao da Centar za palijativnu njegu ima apsolutnu podršku menadžmenta UKC Tuzla kada je u pitanju razvoj potpornog i palijativnog liječenja te unapređenje procedura kojima se obezbjeđuje kontrola bola, ali da visoke državne institucije nisu prepoznale značaj usvajanja nacionalne strategije za razvoj palijativne medicine u Bosni i Hercegovini. Direktor Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, doc. dr. Nešad Hotić je izrazio zadovoljstvo što je Univerzitetski klinički centar Tuzla organizator ovog značajnog naučnostručnog

N M K

upisala studije, kada su ušla u terapiju Suboxonom upisali su fakultet i počeli studirati na sopstvenu radost i radost njihovih najbližih osoba.“ O poromećaju rasta govorila je doc. dr. Alma Toromanović. Praćenje rasta djece mora postati jedan od glavnih zadataka preventivnih programa primarne pedijatrijske zaštite. Uočavanje abnormalnosti u rastu vodi ka otkrivanju uzroka i stvaranju mogućnosti za blagovremenu primjenu adekvatnog liječenja. Posljednja tema ovoga stručnog sastanka pedijatara bila je „Glavobolje - običan simptom ili razlog za uzbunu“, prim. Nevzete Mustafić sa Klinike za dječije bolesti UKC Tuzla. Problem glavobolje je još uvijek malo poznat u pogledu patološke fiziologije etiologije i terapije te predstavlja konstantan izazov ljekarima. Cilj ovakvih susreta je okupiti pedijatre iz regiona kako bismo međusobno razmijenili znanja i iskustva stečena u radu sa djecom i adolescentima, rekao je akademik prof.dr. Husref Tahirović, urednik časopisa Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla ,,Pedijatrija danas“ i pozvao prisutne na 23. naučnostručni sastanak pedijatara regiona sjeveroistočne BiH, koji će se održati u zadnjoj suboti mjeseca marta 2016. godine.

skupa za koji je rekao da je 25. po redu koji je u 2015. godini održan u organizaciji UKC Tuzla te da su pomenuti skupovi okupili oko 10 000 zdravstvenih profesionalaca. Prema njegovim riječima, Univerzitetski klinički centar Tuzla aktivno sudjeluje u svim aktivnostima koje za krajnji cilj imaju unapređenje zdravstvenog sistema Tuzlanskog kantona te održavanje današnjeg simpozija predstavlja korak naprijed ka ostvarivanju tog cilja. Prisutnima su se obratile i predsjednica Komisije za edukaciju pri Ljekarskoj komori TK doc. dr. Munevera Bećarević i direktorica Zavoda za javno zdravstvo TK dr. Maida Mulić, a ministar zdravstva u Vladi TK, dr. Bahrudin Hadžiefendić simpozij je proglasio otvorenim. Simpozijum je bio namijenjen specijalistima i specijalizantima Porodične medicine, Urgentne medicine, Onkologije, Radioterapije, Anesteziologije i reanimatologije, Neurologije i svim drugim ljekarima koji su pokazali zainteresovanost za prikazane teme.

s t r u č n i

s k u p o v i

Preventivni pregledi

Endemska nefropatija

ao nastavak dosadašnjih aktivnosti na pronalasku uzroka, liječenju i prevenciji balkanske endemske nefropatije, danas su obavljeni preventivni pregledi pacijenata koji spadaju u rizične grupe za obolijevanje od ove bolesti. Kao i do sada, zaposleni Doma zdravlja Bijeljina, u saradnji sa osobljem medicinskih fakulteta iz Beograda i Foče, obavili su potrebne fizikalne i dijagnostičke preglede, neophodne za rano otkrivanje endemske nefropatije.

Prof. dr Ljubica Đukanović, profesor Medicinskog fakulteta Beograd i Medicinskog fakulteta Foča, izjavila je sljedeće: “Ovo je šesta godina kako Medicinski fakultet u saradnji sa Domom zdravlja Bijeljina radi sistematske preglede stanovnika semberskih sela. Dosadašnja istraživanja pokazala su dvije karakteristike, prvo, da endemska nefropatija i dalje postoji i, drugo, da stanovnici obolijevaju i od drugih bolesti bubrega, prije svega dijabetesne nefropatije vezane za

“U razvijenim zemljama, kriza se planira i tada se ulaže u zdravstvo. Kada treba da se štedi u zdravstvu, tada mora da se ulaže u primarnu zdravstvenu zaštitu, tačnije u prevenciju zdravlja. To je upravo ono što Dom zdravlja Bijeljina, u saradnji sa medicinskim fakultetima u Beogradu i Foči, danas radi na teritoriji Grada Bijeljina, a to je prevencija balkanske endemske nefropatije. Pacijenti iz rizičnih grupa se pozivaju na kontrolne preglede koje obavlja osoblje Doma zdravlja Bijeljina i profesori pomenutih medicinskih fakulteta. Pregledom je obuhvaćen fizikalni, ultrazvučni pregled i laboratorijska dijagnostika. Obuhvaćeni su svi pacijenti sa ovog područija koji spadaju u rizične grupe, a koji su registrovani u Domu zdravlja Bijeljina. Plan je da se ova akcija nastavi i u budućem periodu”, rekao je direktor Doma zdravlja Bijeljina, doc. dr Zlatko Maksimović.

šećernu bolest. Nakon velikih istraživanja uzročnika endemske nefropatije 70-ih i 80-ih godina i pauze koja je trajala više od 10 godina, od 2000. godine je ponovo počelo istraživanje vezano za endemsku nefropatiju. O epidemiologiji ove bolesti se sve više zna, gdje se nalazi, gdje nastaje, ko obolijeva od nje, ali se još ne zna uzrok bolesti. Postoje dvije teorije o nastanku bolesti, jedna da je posledica nekih biljnih toksina, a druga da je to dejstvo mikotoksina, tj. toksina gljivica, ali jedino što se sigurno zna da je to porodična bolest. Teško se prepoznaje, jer je to bolest sporog toka i nema nikakvih tegoba te se može otkriti upravo ovakvim sistematskim i redovnim pregledima i na vrijeme uspješno liječiti.” Ova akcija je izazvala veliko zadovoljstvo među pacijentima koji su bili na današnjim preventivnim sistematskim pregledima, naročito što se obavljaju u njihovoj blizini i što su besplatni. 117

INFO VIJESTI

Dom zdravlja Bijeljina

Ambulanta Donji Žabar

Švajcarska podrška jačanju sestrinstva u BiH

Oprema Domu zdravlja Bijeljina

mbasador Švajcarske u Bosni i Hercegovini Nj.E. Heinrich Maurer uručio je 20. 11. 2015. direktoru Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatku Maksimoviću medicinsku i nemedicinsku opremu, čime je okončan prvi ciklus aktivnosti unapređenja sestrinstva u zajednici u Domu zdravlja Bijeljina. Ceremoniji je ispred Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske prisustvovao dr Milan Latinović. Oprema je donirana u sklopu projekta “Jačanje sestrinstva u Bosni i Hercegovini” (ProSes) i uključuje terensko vozilo, medicinsku opremu za sestrinske torbe, računarsku opremu te namještaj za prostoriju za konsultacije medicinskih sestara. Švajcarska je započela ProSes 2012. godine obezbjeđivanjem bespovratnih sredstava u iznosu od 8 miliona konvertibilanih maraka za četvorogodišnji period (2012–2016). ProSes se provodi na području cijele Bosne

i Hercegovine. Ambasador Maurer je istakao da medicinske sestre i tehničari imaju ključnu ulogu u pružanju osnovne zdravstvene zaštite, „posebno u zemlji kao što je BiH u kojoj više od pola stanovništva živi u seoskim, često udaljenim, krajevima“. Od oktobra 2014. godine, kada su započele aktivnosti jačanja sestrinstva u zajednici u DZ Bijeljina, direktnu podršku obezbjeđivanjem edukacije i opreme dobilo je 20 timova porodične medicine. Rezultati ostvareni u relativno kratkom periodu primjene aktivnosti unapređenja sestrinstva u zajednici više su nego vidljivi: U prva tri mjeseca 40 medicinskih sestara je obavilo više od 900 kućnih posjeta nepokretnim i umirućim pacijentima. Medicinske sestre su kod više od 2.000 pacijenata uradile godišnji kontrolni pregled koji će se u budućnosti nastaviti obavljati u redovnim intervalima.

ktobra ove godine, u prisustvu ministra zdravlja i socijalne zaštite, direktora Doma zdravlja Bijeljina i načelnika opštine Donji Žabar, otvorena novoizgrađena ambulanta porodične medicine. U ovoj opštini je i do sada funkcionisala ambulanta porodične medicine u okviru Doma zdravlja Bijeljina, ali u starom i neuslovnom prostoru za obavljanje medicinske prakse.

Ministar Bogdanić je građanima Donjeg Žabara poželio da ambulantu što manje koriste za liječenje, a više za prevenciju bolesti. Resorno mnistarstvo je za izgradnju ove ambulante obezbijedilo 70% sredstava, a ostatak opština, što ukupno čini oko 159.000 km. Načelnik opštine Donji Žabar, Željko Marjanović, prilikom otvaranja ambulante, je rekao: “Ovaj dan je poseban za opštinu Donji Žabar jer je danas dan opštine i krsna slava, a dobili smo i novu ambulantu porodične medicine što predstavlja veliki infrastrukturni objekat za ovu opštinu. Za 4000 stanovnika ove opštine ovo predstavlja veliko unapređenje kvaliteta pružene zdravstvene usluge, dok je u narednom periodu plan da se poveća obim zdravstvenih usluga.” 121

INFO VIJESTI

Južno krilo UKC RS

Završni radovi

Fond za zaštitu životne sredine

Donacija UKC-u

ond za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS donirao je Univerzitetskom kliničkom centru RS sredstva za savremena kolica za sakupljanje i transport medicinskog otpada i održavanje higijene, koja će se koristiti u najvećoj zdravstvenoj ustanovi. Vrijednost donacije je 10.000 KM. UKC RS zbrinjava sve vrste medicinskog otpada na ekološki prihvatljiv i zakonom regulisan način, a sa ovom donacijom će i održavanje higijene biti na još višem nivou. „Iskoristio bih ovu priliku da se zahvalim direktoru Fonda za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost RS na ovoj donaciji, kao i da naglasim da ovo nije prvi put da nam ova institucija donira novčana sredstva u svrhu unapređenja sistema upravljanja medicinskim otpadom. Univerzitetski klinički centar Republike Srpske je uradio mnogo kada je u pitanju zbrinjavanje medicinskog otpada na ekološki prihvatljiv način s obzirom na činjenicu da smo najveća zdravstvena institucija u Republici Srpskoj i da proizvodimo najveće količine medicinskog otpada koje je potrebno zbrinuti. UKC RS je uložio značajna sredstva i uz pomoć drugih 122

donatora nabavio tri pres kontejnera za odlaganje komunalnog otpada, uredio dvorište u kojem se zbrinjavaju sve kategorije medicinskog otpada te nabavio objekat za skladištenje i čuvanje opasnih kategorija otpada. Napominjemo, UKC RS je jedna od rijetkih zdravstvenih ustanova koja ima ekološku dozvolu za sve tri lokacije na kojima se trenutno nalazimo”, rekao je generalni direktor prof. dr sc. med. Mirko Stanetić. ‘’Cilj Projekta ‘Unapređenje sistema upravljanja otpadom u UKC RS’ je bio poboljšanje sistema upravljanja otpadom u UKC-u. Smatrali smo da bi nabavkom opreme, kao i angažovanjem materijalnih resursa i zaposlenog osoblja u UKC-u umnogome doprinijeli kvalitetu rada UKC RS i uspostavljanju sistema za sakupljanje, razdvajanje i smanjenje ambalažnog i drugih vrsta otpada. Ovom prilikom bih svakako istakao veoma značajnu saradnju Fonda i UKC RS i u ranijem periodu. Saradnja naše dvije institucije se odvija i putem pripreme novih projekata prema potencijalnim međunarodnim donatorima i nadamo se da će se nastaviti i u budućnosti“, rekao je direktor FonN.Š. da gospodin Srđan Todorović.

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić, ministar za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Srebrenka Golić, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske Mirko Stanetić sa saradnicima su obišli radove na izgradnji Južnog krila UKC RS. Ministar Bogdanić naglasio je da će završetak Južnog krila Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske značiti razdvajanje ambulantnih od pacijenata na bolničkom liječenju. “Univerzitetski klinički centar prvi put će imati poliklinički dio sa dnevnom bolnicom i dijagnostikom te najsavremenijom opremom”, rekao je ministar Bogdanić. Ministar za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Srebrenka Golić rekla je da se otvaranje Južnog krila Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske može očekivati do kraja ove ili početka sljedeće godine, čime će građani Srpske dobiti najsavremeniju zdravstvenu uslugu. Prof. dr Mirko Stanetić je rekao da se otvaranjem Južnog krila stvaraju uslovi da kroz taj polikliničko-dijagnostičko-ambulantni dio prođe ogromna većina pacijenata, što će veoma ubrzati proces rada, smanjiti troškove, a trebalo bi da znatno smanji i liste čekanja. On je istakao da će Južnim krilom nuklearna medicina dobiti značajnu opremu i prostor, najsavremenije aparate za rano utvrđivanje bolesti, od malignih do infarkta srca, PET skener i PET CT, koji se smatraju revolucijom u dijagnostici. N.Š.

INFO VIJESTI

In memoriam

Dr Svjetlana Ceca (rođ. Dunjić) Požar (1976-2015)

Dana 9. novembra 2015. godine, poput razornog udara groma, odjeknulo je tužno, bolno i neprihvatljivo saznanje, poplavljeno suzama, da je iznenada preminula dr Svjetlana Dunjić-Požar, specijalista ginekologije i akušerstva, iz Klinike za ginekologiju i akušerstvo, Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Šokantno i nezaustavljivo, poput rječne bujice što nadolazi i nosi sve pred sobom, tragična vijest o njenoj preranoj i iznenadnoj smrti emotivno je potresla cijelu njenu porodicu, radne kolege, prijatelje, kao i sve zaposlene u UKC RS, ali i u RS uopšte, ne ostavljajući mjesta za utjehu, suosjećajući i sažalijevajući se nad njenim mladim i nevinim životom mladog pupoljka i izdanka. Dr Svjetlana Dunjić je rođena 26. maja 1976. godine u Gradišci. Studije je završila na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2001. godine. Dr Svjetlana Dunjić radila je u JZU Dom zdravlja Gradiška, u JZU Bolnica Gradiška, a od 2004. bila je zaposlena u KC Banjaluka, odnosno UB KC RS. Specijalistički ispit iz ginekologije i akušerstva položila je 2006. godine. Odbranila je rad iz uže specijalizacije iz ginekološke onkologije pod nazivom „Faktori rizika za nastanak raka grlića materice kod žena zavisnica od droge“ 16.4.2014. godine na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Draga naša Ceco, Dragi naš mali nerođeni Anđele, Jedno je stajati u porodilištu i posmatrati radost novog života, nešto sasvim drugo je stajati za operacionim stolom i boriti se za nečiji život. Kao što znaš, mi smo to i jedno i drugo i dobro i zlo naučili i iz dana u dan smo to dobro radili. Ovo danas je nešto sasvim nestvarno: stajati iznad tvoga kovčega i gledati tvoju porodicu, tvoje prijatelje i kolege, sve ujedinjene u bolu što nas prerano napuštaš, a onda reći nekoliko riječi ni velikih ni mudrih, ali riječi od srca za tvoju divnu dušu, za oproštaj, za utjehu, za ublažavanje bola i tuge. Ti dobro znaš kakva su naša akušerska pravila: - Spasiti majku i dijete. - Ako to nije moguće onda bar spasiti majku. - Ako ni to nije moguće onda bar spasiti dijete. Ovo su pravila po kojima mi radimo cijeli naš život, a život je, ipak, nešto sasvim drugo. Kada su te donijeli sve smo pokušali po našim pravilima, po knjigama starim i novim, ali sudbina je htjela da smo ostali nemoćni i nijemi. I danas smo nijemi. Ništa nam nije jasno. Izgleda da pravila ne važe uvijek. Nažalost, život ti nije dozvolio da ispuniš sve planove, da ostvariš sva nadanja i da odsanjaš sve snove. Tvoji roditelji, tvoj brat, tvoj suprug, tvoji baka i djed, mogu biti ponosni što su te imali, a mi svi drugi što smo te poznavali i družili se s tobom. Zbogom draga Ceco, mada ćeš ti ostati da živiš među nama u našim pričama, u našim uspomenama i našim sjećanjima. Počivaj u miru sa svojim malim Anđelom. I znaj da smrt nije kraj. Slava ti i hvala. Vječnaja pamjat. (prof. dr Nebojša Jovanić) Ostajemo tužni i nijemi sa ovozemaljskom nepravdom. Saučestvujemo u bolu sa svima koji su te imali, voljeli, poznavali i poštovali (''Medici.com'')

123

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Svima vama želim puno zdravlja, sreće i ljubavi u Novoj 2016. godini, a rođenima u znacima Jarac i Vodolija želim srećan rođendan. Dragi moji prijatelji i ljubitelji astrologije, poštovaoci ovog sjajnog časopisa, u ovom broju nudim malo drugačiji horoskop. Pred nama je Nova godina i predlažem da je s ljubavlju i vjerom u dobro dočekamo, proživimo i ispratimo nakon 12 mjeseci. Dani, mjeseci i godine nižu se na ogrlici naših života. Suviše brzo, ako mene pitate. A svaka ogrlica je unikat, napravljena od dana naše sreće i tuge, naših radovanja i žalovanja, naših misli i djela, naše volje, emocija, snage, poraza i pobjeda i još mnogo toga. A zašto nam se događa to što nam se događa, odgovor je možda skriven među zvijezdama. Padaju mi na pamet stihovi Dobriše Cesarića: „No vrijeme se kreće ko Sunce u krugu i nosi nam opet ono što je bilo: i radost i tugu. I sinut će oči, naći će se ruke i srce se dići - i slijepi za stope bivšega života njima ćemo ići.“ Za svaki znak horoskopa slijedi portret najsnažnijih poruka zvijezda za 2016. godinu kao i prva dva mjeseca. U malo prostora nastojala sam prenijeti klučne poruke. OVAN 20. 3 - 20. 4 U 2016.godini vaš je zadatak odrediti svoje prioritete i koncentrisati se na ostvarenje ciljeva. Biće dosta prilika za ulazak u vezu ako ste sami, a postojeća postaće još jača. Od aprila do septembra na planu karijere mogući su novi izazovi. Nastojte održati dobre odnose sa saradnicima, u poslu obuzdajte nestrpljivost, budite uporni i ostvarićete uspjeh. Prva četiri mjeseca su jako povoljna za zarađivanje i finansijska situacija postaje bolja. U septembru obuzdajte poriv za pretjeranim trošenjem. Vitalnost i energičnost naročito su izraženi u prvoj polovini godine. Uz snažnu energiju sve probleme ćete lako prebroditi. Januar je odličan za napredovanje u karijeri, a februar donosi finansijsku stabilnost. U ljubavnom životu uzbuđenja i moguće komplikacije. Prilagodite aktivnosti svojim sposobnostima kako biste očuvali zdravlje. BIK 21. 4 - 20. 5 Tokom 2016.godine biće potrebno prevazići unutrašnje konflikte koji utiču na vaš odnos sa drugim ljudima. Usredsredite se na jačanje svoje snage i kontrolu emocija pri postizanju materijalnog uspjeha. Do septembra vas prati sreća u ljubavi i sa djecom. Harmonični aspekti vašeg Sunca sa Jupiterom obezbijediće podršku i protežiranje koje ćete dobiti od bogatih ili učenih ljudi. Posljednja četiri mjeseca sreća će pratiti vaše poslovne aktivnosti i segment zdravlja. Tokom godine uzdržite se od podizanja kredita. Podršku možete dobiti i od starijih ljudi. Zdravlje je u prvom dijelu godine odlično, vitalni ste. Drugi dio godine zahtijeva više odmora i distanciranje od stresnih okolnosti. Sportske aktivnosti doprinijeće dobroj formi. Januar vam je odličan mjesec, sreća u ljubavi i povoljni tokovi u karijeri. U februaru vas očekuje rad na važnim projektima. Sve to podržava dobro zdravlje. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Godina 2016. pred vas postavlja zadatak rješavanja svega što ste do sada odgađali ili niste doveli do kraja. Postaćete svjesni da morate završiti započeto prije nego krenete dalje. Praktično sagledajte do sada postignuto i odredite ciljeve za budućnost. Partnerstva su na ispitu trajnosti. Ako je brak dobar, dajte sve od sebe da krizu prevaziđete. Nestabilne veze pucaju. Novaca će biti, ali u prvom dijelu godine se uglavnom rješavaju raniji dugovi. Od septembra stižu poboljšanja, većinu problema ćete uspješno riješiti i uspješno raspolagati novcem. Zdravlje odlično tokom cijele godine. U januaru povoljna poslovna situacija, a u februaru se otvaraju nove prilike na poslovnom planu, prilike za sticanje novih znanja ili za putovanja. RAK - 21. 6 - 22. 7. Optimizam i samopouzdanje su vaši najveći aduti u 2016. godini, sa kojima možete savladati sve izazove koje okolnosti stave pred vas. Pozicije planeta pomažu u postizanju profesionalnih ciljeva. Uspjeh

124

Horoskop od 22. 12. 2015 - 19. 2. 2016. zavisi od sposobnosti za saradnju sa radnim kolegama, partnerom, a od oktobra imaćete više slobode i samostalnosti. Svi koji uče imaće sreće na ispitima. Novac pristiže, ali ne pretjerujte s trošenjem na nepotrebne stvari. Početkom godine energija je dobra, a između marta i jula pripazite na zdravlje, potrebno vam je više odmora. Sve što započnete - uspješno ćete završiti. Očekuje vas i nevjerovatna promjena na ličnom planu i postajete snažna ličnost velike intelektualne i emotivne snage. U januaru na poslovnom planu situacija povoljna, ali vas finansije iritiraju. U februaru ćete uspjeti savladati umor. LAV - 23. 7 - 23. 8. Planeta Jupiter i lavovima u 2016. godini donosi puno optimizma i mogućnosti za napredak, naročito u oblasti finansija koje ćete postići sopstvenim radom te uvećanje lične slobode zahvaljujući finansijskom napretku. Za planove u karijeri treba vam podrška nadređenih, ako želite ostvariti cilj. U prva tri mjeseca 2016. definišite ciljeve i profesionalne planove. Intuicija će vam pomoći u određivanju strategije. Dobro zdravlje tokom godine, a odlično u maju. U drugom dijelu godine osluškujte šta vam tijelo poručuje. U odnosu s partnerom potrebno je više takta i razumijevanja u cilju očuvanja dobrog odnosa. Moguće povećanje porodice, dobijanje djeteta mlađima ili unučeta starijim osobama. U januaru puno društvenih aktivnosti i događaja, a u februaru zbog umora i iscrpljenosti pripazite na zdravlje. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Godina 2016. je period za ispoljavanje kreativnosti i otkrivanje skrivenih ili do sada nekorišćenih talenata koje možete koristi na potpuno nov i jedinstven način za postizanje ciljeva. Koncentrišite se na poboljšanje vještina i znanja, učite uz pomoć stručnjaka. Savladajte neke svoje slabosti i usvojite nove metode koji vas vode ka uspjehu. Jupiter u vašem znaku vas obasipa svojom milošću, daruje sreću, radost, optimizam, nekima odlazak u inostranstvo. Srećan period i za ljubav. Zdravlje vitalno s dobrom energijom i sa mnogo aktivnosti od početka godine. Ipak, neophodan je pravi dnevni odmor kako biste održali visok nivo energije. Šetnje i vježbe ne propustite. U drugom dijelu godine novac pristiže u većoj količini nego do tada. Zadatak u januaru - isplanirajte svoju budućnost, a u februaru ulažite dosta napora oko uslađivanja poslovnog i porodičnog života. Organizujte dobro slobodno vrijeme za odmor, ljubav i druženje s prijateljima. VAGA - 23. 9 - 22. 10. U 2016. godini vage treba da osmisle strategiju za izgradnju budućnosti i odluče šta žele u životu. Kada postavite cilj, lako je djelovati. Sa definisanim ciljem i vaše smopouzdanje je snažno. Na polju karijere klima je povoljna za nove projekte. Dobro promislite i odvažite u prvom dijelu, a odluke donesite u drugom dijelu godine, najbolje od polovine septembra. Kraj godine je povoljan za finansijska pitanja, a srezaćete i nepotrebne troškove kako biste osigurali finansijsku stabilnost. Zdravlje stabilno, dobra fizička kondicija, ali postojaće emotivna promjenljivost, dvoumljenje i nestabilnost, naročito od aprila do jula. Od septembra stabilizacija. Tokom januara uživajte u onom što najviše volite raditi. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. U 2016.godini potrebno je preduzeti mjere štednje, a finansijske probleme rješavati vještinom dobre organizacije i liste prioriteta troškova. Posvetite se porodici, zaboravite ranije nesuglasice i krenite dalje. Uz pomoć povoljnih okolnosti desiće se promjene koje vam donose napredak. U drugom dijelu godine imaćete izazove koji zahtijevaju pažljivu analizu situacije i donošenje važnih odluka. U prvoj polovini godine bićete puni energije, jake vitalnosti, a da zadržite dobro zdravlje kontrolišite intenzitet i količinu aktivnosti, jedite redovno i uvijek svježe pripremljenu hranu. U januaru moguće nerviranje zbog neposlušne djece ili tvrdoglavosti partnera. U februaru je potrebno uložiti više rada i truda za postizanje rezultata.

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić

E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036 STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Vama 2016. godina donosi promjene i težnju ka napretku na ličnom planu. Naporniji period traje do aprila, a potom se stišava, usporava i možete početi uživati u plodovima uloženog truda. Tokom godine svakako pratite zdravstveno stanje, naročito hronični bolesnici, a mogući su periodi pada imuniteta, malaksalosti i potrebe za povećanim odmaranjem. Na profesionalnom planu očekujte napredak, unapređenje, dobijanje priznanja ili bilo koji drugi vid nagrade koji može doći do septembra. Finansijska situacija je stabilna, ali morate biti umjereni u trošenju. Godina je povoljna za investicije, ali ne ulazite u rizik. Januar je mjesec vašeg napornog rada sa malo odmora. U februaru se posvetite planiranju onog šta želite u budućnosti. Nastavite da sanjate svoje snove, ma kako u nekom trenutku izgledali teško ostvarivi. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Definišite precizno ciljeve koje želite ostvariti u 2016. godini i preduzmite potrebne korake. Vi to možete, jer imate dar praktičnog zaključivanja i korišćenja ukazanih prilika u svoju korist. Vrijeme je za nove perspektive i otvaranje nove faze u životu. Ova godina obećava skladne odnose u ljubavi. Nastojte održati dobre odnose sa radnim kolegama i nadređenima na poslu iako vas ponekad nerviraju svojim ponašanjem. Od maja do oktobra potrebno je pažljivo upravljanje finansijama, razradite strategiju ulaganja i troškova. Ne štedite na kvalitetnim rješenjima, oni se dugoročno isplate. Zadnja dva mjeseca očekujte povećanje prihoda. U prvom dijelu godine jako zdravlje i vitalnost, a u drugom dijelu nađite više vremena za odmor i opuštanje. U januaru očekujte srećne okolnosti, a u februaru planirajte buduće ciljeve. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Na polju karijere 2016. godina je idealna za ulazak u nove projekte i poslove. Možete postaviti temelje za nadolazeće godine. Imajte hrabrost za promjene i ostvarićete napredak. Očekujte povoljne okolnosti i do aprila ćete imati vidljive rezultate vaših aktivnosti. I finansijsko stanje se poboljšava u prvom dijelu godine. U maju i aprilu mogući veći troškovi, a od juna se situacija ponovo popravlja. Kako vas u periodu od aprila do oktobra očekuje puno ulaganja energije u poslovne aktivnosti, psihički se pripremite kako da se nosite sa stresom, nervozom i napetošću i nastojte uspostaviti ravnotežu između napornog rada i potrebnog odmora kako biste sačuvali svoje zdravlje. U januaru sreća sa novcem, ali period emotivne napetosti. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Godina koja dolazi je prilika za vas, a kako ćete je iskoristiti zavisi od interesovanja koje odgovara vašim željama. Ljubavni život donosi puno zadovoljstva za one koji su u vezi ili koji će tek ući u vezu tokom godine. Ako je bilo nagomilanih problema, oni nestaju. Ovo je povoljna godina za pokretanje novih poslova, širenje postojećeg ili ulazak u nove projekte. Finansijska situacija biće jako dobra kao i vaša sposobnost upravljanja novcem. Na početku godine se uzdržite od pretjeranog ili nepotrebnog trošenja. Zarada će biti dobra te ćete moći vratiti ranije dugove. Zdravlje odlično tokom godine, ali emotivni problemi od aprila do septembra mogu uticati na zdravstveno stanje. Ovo je vaša odlična godina i što god poželite možete ostvariti. U januaru sebi obezbijedite period opuštanja i odmora sa porodicom i „punjenje baterija“ za aktivnosti u narednim mjesecima. U februaru napravite godišnji plan aktivnosti i očekujte pozitivne promjene na poslu.

67 72

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Čulo ukusa

Aforizmi U bolnicu su ga primili preko veze pa mu još dali da bira koji bubreg hoće da mu izvade. *** Jedan starac se pita: Da li je bolje umrijeti ako vam je pored kreveta lijepa mlada sestra ili živjeti ako vam je u krevetu stara ružna baba? *** Da nema smijenjenih rukovodilaca, lopova i zabušanata, nikada u bolnički krevet ne bi legli zdravi ljudi. *** Jedan opozicionar predlaže da umjesto što uvozimo skupe lijekove iz inostranstva počnemo da izvozimo bolesne u inostranstvo. *** Šta je gore: misliti, a ne uraditi ili ne misliti, a uraditi? *** Imam prijedlog da u medicini rasporedimo snagu. Neka oni mršavi, slabunjavi hirurzi operišu tanko, a oni jaki, korpulentni debelo crijevo. *** Pronalazač: Vidio da pacijent boluje od anemije pa mu farba bijela krvna zrnca u crvena. *** Čudan je porođaj: Majka prvi put vidi svoje dijete, a nosi ga već devet mjeseci. *** Hirurzi dobro čuvaju tajnu. Ni čulo se nije da se svađaju, a krv već potekla. *** Lijepo je što Bogu šaljemo duše, ali nije što ne pravimo izbor. *** Razumijem sirotinju, ali se pitam: Zašto žene bogataša rađaju djecu bez ijedne krpice na njima? *** Operisali su političaru mozak. Operacija je trajala tri sata, a mozak su tražili dva sata. *** Ljudi se sve više vole. Dok je ona spavala pored muža, srce joj je kucalo za komšiju. *** Znao sam da je slatka pa sam je oženio. Nisam znao da ima visok šećer. *** Muškarci se ubacuju u brak u kome se supružnici mnogo vole ne bi li se zarazili ljubavlju i prenijeli je u svoj. *** Zdravstvena zaštita je dobila na težini. Ministar zdravlja je podebeo.

126

Da se zato čulo nije čulo, čulo bi se za neko drugo čulo. Čula su da se čuje. Kad ne čujem ništa, ne znam ništa. Kad čujem svašta opet ne znam ništa. E, zato su tu čula.Čulo ukusa je jedno od rasprostranjenijih, ali ga poput sjenke prati čulo neukusa. Pun je život ova dva čula: Čulo ukusa kod obrazovanih i lijepo odgojenih. Čulo neukusa kod loše odgojenih. Nekada na ulici, čulo ukusa proradi kad pogledate lijepo obučene mlade dame. One nevjerne Tome bi odmah da mladu damu skinu do gole kože da bi se uvjerili da li je tako lijepa i kad na njoj nema odjeće. Čulo neukusa puni nam uši kada slušamo prenos iz Skupštine. Čulo ukusa kad umjetnici razgovaraju o umjetnosti. Čulo neukusa kad pozicija i opozicija pljuju jedni po drugima. I tako, život nam je ispunjen ukusom i neukusom. Mi kažnjenici imamo osjećaj da to osjetimo i čulo da čujemo. Kada jedemo hranu pomoću čula ukusa osjetimo koliko je ukusna. Kada plaćamo pojedeno osjetimo čulo neukusa onih koji joj određuju cijenu. Kad bi konobari i kuvari ocjenjivali ljude uvijek bi ih precijenili. Zato su konobari i najslabije plaćeni. Kada sirotinja treba da jede hranu, iako ima odlično čulo ukusa, ona ne osjeća ništa, jer nema šta da jede. Čula ukusa i neukusa nisu podjednako razvijena kod svih ljudi. Zakržljalo je čulo ukusa kod bogataša, ali im je razvijenije čulo neukusa. Voze bijesna kola koja vrijede više nego sve sirotinjsko imanje kad bi se pomnožilo dva-tri puta dok sirotinja nema za kartu rasklimanog autobusa koji zimi ne grije, a ljeti ne hladi. Prave dvorce, velike i luksuzne, a sirotinja nema ni kućerak za stanovanje. Uvode grijanje i svjetlo u pseću kućicu, a sirotinja s petoro djece nema ni svetla, ni grijanja. Elem, puni smo ukusa a naročito neukusa. Puni svega, a praznih stomaka. Latini kažu: Degustibus non diskutantum – što bi na naški prevedeno značilo da o ukusima ne treba diskutovati. I ne bih ja da ukuse ne prate neukusi. A svijet je ovaj prepun neukusa, kao pas buva. Neukusi u svjetskoj politici, neukusi u domaćoj politici. Mi se opet pridržavamo onog šablona „naše je bolje“ pa koristimo isključivo domaće neukuse. A njih ima u izobilju. Umjesto hrane, papamo domaće neukuse, vozimo se domaćim neukusima, stanujemo u domaćim neukusima, zapošljavamo se po domaćim NEUKUSIMA. Svijet je poludio, ne zna se od čega. Mi bar to znamo.

Šale - Čujem da ti je svekrva još u bolnici. Ima li ikakvih vijesti? - Ima, ali loših. Sutra izlazi iz bolnice – ogovori snaha i uzdahnu. --Srele se komšinice od kojih je jedna izašla iz bolnice s operacije. Prva je pita: - Kako se osjećaš poslije operacije, ima li kakvih posljedica? - Ne pitaj. Dali mi krv od moje snahe pa sada mrzim sama sebe... --Doveo muž ženu u bolnicu i pita doktora šta će da joj operišu. Doktor će: - Što god bude trebalo. - E, onda ne zaboravite da joj skratite jezik...

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

- Vidiš li ovoga? On je učestvovao na hirurškoj lutriji: “Jednu operaciju platiš, uradimo ti dvije“. - I? - Operisali su mu bolesnu žuč i izvadili jedno jaje... --Jedna baka leži u bolnici i za svaku sitnicu pita sestru da li smije nešto da uradi. Sestra riješi da je pita otkuda toliki strah i pitljivost, a ona će: - E, moja sestro, ja u kući imam tri snahe... --Jedna baba šaljivčina pita doktora da li ju je on operisao. Kada je rekao da jest, ona pita šta joj je izvadio. Doktor u šali reče: - Izvadio sam ti, baba, dušu. - E, neka si, vala, uvijek sam se plašila da ne ispustim dušu. --Jedan strani student bio na praksi u našim bolnicama, pa kad su ga pitali o zapažanju, reče: - Interesantna je vaša medicina. Kola hitne pomoći vam kasne, ali mrtvačka stalno stižu na vrijeme. --U ministarstvu je vladalo veliko iščekivanje od kada je ministar otišao da operiše nešto u glavi. Kad je operacija završena i iz bolnice javljeno da „ministar nema ništa u glavi“ nastalo je neviđeno slavlje i nazdravljanje šampanjcem. --Kad je jedan birač rekao da treba vladu mijenjati često, pitali su ga zašto. - Radi obnavljanja gramatike. Mijenjati je kroz padeže. --Stric je bio dobar prema sinovcu, ali i sinovac je njega hvalio: - Imam dobrog strica kao niko. Ne bih ga dao ni za najboljeg vola. --Dvije žene razgovaraju „u četiri oka“. Jedna pita drugu da li je ičim častila sestru, a ova odgovori: - Jesam, kako da ne. Rekla sam joj da je lijepa i vrijedna i da se blago onome ko je uzme za ženu... - I kako je reagovala? - Rekla je da je razvedena. --Baba zove dom zdravlja da hitno pošalju hitna kola, umro joj djed. - Što će vam hitna, ako je umro? – pita sestra iz doma. - Nije on još umro, eno njega jauče, ali za mene je on mrtav jer neće da kaže gdje krije novac od posljednje penzije. --- Pričaju da si ti primljen preko veze? - Da. - Kakve? - Telefonske.

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

2016

Svim našim čitaocima srećni predstojeći praznici

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA