Medici.com 84 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci

Promocija doktora

Riječ urednika Decembar, hladan i maglovit... Vuče se pogrbljeno k’o oronuli starac. Tovari svih godišnjih dana pritisli ga, umorili, savili, a on bi, ipak, da stigne do cilja, da zaokruži ovu 2017. godinu, da popuni i ove posljednje dane, pa da štafetu preda Novoj 2018. kako bi i ona istrčala svoj puni krug. Prebirajući po danima iza, kroz paučinu sjećanja, svaka nam pora govori da je bilo šaroliko, mozaično, izdržljivo, ponekad baš i ne. Svakome je godina donijela ponešto, ali i bolnu podsjetnicu da je sve prolazno. No, kako reče naš veliki Ivo Andrić:“Ono što ne prolazi nije sreća, a ono što ne boli, nije život...“. „Uvek je potrebno znati kada prestaje jedna etapa u životu! Ako uporno nastojiš da je sačuvaš, duže no što je neophodno, gubiš radost i smisao onoga što ti predstoji i izlažeš se opasnosti da te Bog poljulja...“. Ove crtice iz djela Paula Koelja mogu da nam pomognu da prihvatimo prolaznost kao sreću što smo je, ipak, doživeli, a lekcije i gradivo koje nam servira tkaju nam neophodnu životnu zrelost, kako bismo svaku sljedeću godinu, u prolazu, mudrije i lakše proživjeli! Tako prolaznost lagano i nježno dodiruje, već evo i 15-tu godinu postojanja Vašeg i našeg časopisa ‘’Medici.com’’! Svaki novi broj je naš primarni cilj prema kojem uvijek gazimo opreznim koracima. Takav je i ovaj, 84. po redu, u kojem takođe predstavljamo sve ono što je novo i značajno porodila medicinska misao. Samo onaj ko ima jasan cilj u životu može da uspostavi pravac svojoj inteligenciji i kao takav ima pravo na uspjeh i pobjedu.“Sadašnjost je Vaša! Ja radim za budućnost i ona pripada meni“, svojevremeno je govorio genijalni Tesla! Ciljeve ne nalazimo u poštanskom sandučetu ili pod jastukom, već ih pomno i sistematski sebi postavljamo. Jedan od alarmantnih i urgentnih ciljeva nam je da vas upoznamo sa zastrašujućim činjenicama o našem tihom nestajanju - izumiranju. Naime, krajem novembra je u Akademiji nauka i umjetnosti RS održan skup „Reproduktivno zdravlje i demografija u Republici Srpskoj“, na kojem su akademik Drenka Šećerov Zečević i ostali učesnici, iznijeli zabrinjavajući podatak da je Republika Srpska, zbog smanjenja nataliteta, fertiliteta i velikih migracija, prvenstveno mladog stanovništva, došla u stanje bez proste reprodukcije te da svake godine ima više od 1.400 stanovnika manje. Od 1996-2015. godine RS je, na ovaj ili onaj način, izgubila više od 22.000 stanovnika. Svaki čovjek, ukoliko to želi, može postati kreator (skulptor) svog vlastitog mozga! Upravo ova rečenica inspirisala je akademika Vidu Demarin, da u svojoj knjizi „Zdrav mozak danas – za sutra“ upozna javnost sa mogućnostima očuvanja zdravlja mozga, s obzirom na to da su ključevi za očuvanje njegovog zdravlja u našim rukama. Koji su to ključevi i kako ih upotrijebiti, kao i druge zanimiljivosti, saznaćete ako prošetate po stranicama „Medici.com“-a. I dok ga budete čitali, istovremeno se radujući Novoj godini i Božiću, neka Vam zima pruži nezaboravan ugođaj i najprijatnije trenutke. Dragi naši, živi nam i zdravi bili i neka su Vam srećni predstojeći praznici. Volimo se i poštujmo i čuvajmo niti naše veze i u 2018. godini. Iskreno Vaš „Medici.com“! Vaš glavni urednik prim. dr Momir Pušac

FZO RS

Prim. prof. dr. Bojana Žvan

Telemedicina - TeleKap

Liječenje neuropatske boli

Predstavljamo Dom zdravlja Zvezdara

Kubanska vakcina CIMAvax u BiH

Kako smo matirali žutu damu

Akademik Vida Demarin Zdrav mozak danas – za sutra

Akademik Drenka Šećerov Zečević Reproduktivno zdravlje u RS

107

Akademik Vladimir Kanjuh Odbor za KVP SANU

108

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat Jovana Pušac iz Banjaluke, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

85. broj izlazi u februaru 2018. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci - promocija doktora

edicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci 16.11. 2017. godine obilježio je 39. godišnjicu postojanja i rada. U tih 39 godina Fakultet je izrastao u jednu od najvažnijih visokoškolskih institucija u RS koja školuje mlade ljude na četiri studijska programa u oblasti medicinskih disciplina. Do sada je na Medicinskom fakultetu diplomiralo 2.499 doktora medicine, 631 doktor stomatologije, 713 magistara farmacije i 177 medicinara zdravstvene njege, u ovom trenutku na fakultetu studira 2.517 studenata, a u nastavi je angažovano preko 500 nastavnika i saradnika. “Obaveza Medicinskig fakulteta je da unapređuje i razvija obrazovni i istraživački proces sa posebnim naglaskom na usvajanje znanja i sticanje vještina koje će obezbijediti kvalitetne kadrovske resurse, sposobne da odgovore na savremene izazove u medicini u širem smislu. Vizija Medicinskig fakulteta je da postane prepoznatljiva visokoškolska institucija na regionalnom i međunarod-

39 godina postojanja i rada Dragi diplomci, neka vam je srećno! nom nivou kroz izvrsnost u edukaciji i naučnoistraživačkom radu”, istakao je dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, prof. dr Ranko Škrbić u svom pozdravnom govoru. Prije samo godinu dana smo ovdje, na istom mjestu, govorili o pravcima razvoja i unapređenja rada na našem fakultetu, a danas smo već u prilici da istaknemo i pokažemo šta smo to sve uradli. 1. Revidirali smo i osavremenili nastavne planove i programe za studijske programe Stomatologije, Farmacije, kao i šest programa za izlazne profile zdravstvenih nauka: Sestrinstvo, Radiološka tehnologija, Laboratorijska tehnologija, Fizikalna

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

rehabilitacija, Babištvo i Sanitarno inženjerstvo, a u završnoj fazi je novi nastavni plan i program za studij medicine na engleskom jeziku. 2. Uspješno sprovodimo doktorske studije. Ove godine smo primili 40 novih kandidata koji studiraju po integrisanom planu i programu. Od maja ove godine Medicinski fakultet je pristupio Asocijaciji Orpheus, evropskoj asocijaciji za harmonizaciju programa edukacije na doktorskim studijama. 3. Značajan akcenat smo stavili na međunarodnu saradnju. S tim u vezi,

Prof. dr Radoslav Gajanin, v.d. rektor Univerziteta u Banjaluci

želim da istaknem da na listi visiting profesora imamo respektabilnih imena predavača sa najprestižnijih fakulteta Evrope, Amerike i Australije: • Nathan Wong, University of California, Irvine, USA; • Gordan Vujanić, School of Medicine Cardiff University, Cardiff, UK; • George Sutherland, „St. Georges“ Hospital, London, UK; • Nebojša Skrepinik, Tucson Orthopaedic Institute, Arizona, USA; • Rowland Iling, University College London; UK • Hani Al-Salami, Curtin Univerity, Perth, Australia. 4. S ponosom želim da istaknem našu nedavnu posjetu i potpisavanje ugovora o naučnoj saradnji i razmjeni studenta i nastavnika sa Medicinskim univerzitetom u Bialistoku, Poljska. 5. Naš fakultet je bogatiji za još jednu važnu funkciju u sklopu zdravstvenog sistema RS, a to je novoformirani „Centar za specijalizacije i kontinuiranu medicinsku edukaciju“. Fakultet tako postaje vodeća i ključna institucija za specijalističku i subspecijalističku nastavu, a u saradnji sa resornim ministarstvom

i profesionalnim udruženjima i komorama dobija važnu ulogu u planiranju i razvoju ljudskih resursa u zdravstvenom sistemu RS. 6. Zahvaljujući donacijama naših prijatelja radimo rekonstrukciju prostora u zgradi Stomatologije u sklopu koga ćemo otvoriti „Kliniku dentalne medicine“ sa šest ambulanti i 11 stomatoloških stolica, čime će se stvoriti uslovi za klinički rad naših studenta i specijalizanata pod rukovodstvom asistenata i nastavnika. 7. U sklopu IV paviljona Studentskog doma otvaramo Specijalsitički medicinski centar koji će pružati konsultativno-specijalistčke, ekspertske usluge iz kardiologije, neurologije, dijabetologije, dermatologije, pulmologije i drugih specijalnosti. 8. Počeli smo sa radovima na adaptaciji zgrade studijskog programa Farmacije sa ciljem da stvorimo prostorne uslove za opremanje novih laboratorija u sklopu budućeg Zavoda za farmaciju. 9. Zahvaljujući razumijevanju Vlade RS dodijeljene su nam na raspolaganje tri etaže Urbanističkog zavoda u sklopu koga namjeravamo da otvorimo budući Centar za biomedicinska istraživanja. 10. Prilika je da vas obavijestim da interresorna radna grupa, koju čine predstavnici ministarstava u Vladi RS, predstavnici našeg fakulteta, UKC, Srednje medicinske škole i Gradske uprave BL, u saradnji sa konsultantima EIB, vrijedno rade kako bi do kraja sljedeće godine završili izvedbeni projekat za novu zgradu Medicinskog fakulteta sa Centrom za biomedicnska istraživanja i Srednjom medicinskom školom sa studijem sestrinstva, a koje su predviđene da se grade na lokaciji Paprikovac. Ambiciozne planove koje smo sebi zacrtali ne bismo mogli ostvariti bez razumijevanja i otvorene, iskrene i partnerske saradnje sa našom krovnom insti-

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

tucijom, Univerzitetom u Banjojluci, kao i resornim ministarstvima u Vladi RS: Ministarstvom prosvjete i kulture, Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite, Ministarstvom nauke i tehnologije, Ministarstvom za prostorno uređenje, ali i sa brojnim drugim institucijama na koje smo oslonjeni i sa kojima uspješno sarađujemo te koristim priliku da im se najsrdačnije zahvalim. Želim, takođe, da istaknem veoma dobru saradnju sa našim partnerskim ustanovama u kojima naši studenti uče i vježbaju kliničke discipline i koje su nam baza kliničkih i istraživačkih aktivnosti: Edukativni centar porodične medicine Doma zdravlja Banjaluka, UKC Banjaluka, Zavod ta fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“, Institut za javno zdravstvo RS, Centar za radioterapiju, Zavod za sudsku medicinu RS, Zavod za transfuzijsku medicinu RS, Zavod za medicinu rada i sporta RS, Zavod za stomatologiju, Veterinarski institut, Poljoprivredni institut. Stoga na ovom mjestu želim da se u ime Medicinskog fakulteta najiskrenije zahvalim direktorima, rukovodiocima i odgovornim predstavnicima ovih institucija. Impertiv budućeg razvoja našeg fakulteta biće fokusiran na razvoj naučnoistraživačke djelatnosti. Kako bismo mlade istraživače podstakli na intenzivnije istraživanje, kao i da rezultate svojih istraživanja što više publikuju u međunarodnim časopisima, uveli smo praksu da najbolje studente, kao i autore najboljih radova, u ovoj godini nagradimo. Biće to nagrade za studente generacije od po 1000 maraka, ali za najbolji naučnoistraživački rad publikovan u časopisu na Sc. listi u iznosu od 2000 maraka. Već tradicionalno, Dan fakulteta se proslavlja u posebnom svečarskom raspoloženju. To je dan koji je, prije svega, posvećen novim diplomcima, dan kada im se na kraju dugog puta učenja i sticanja kliničkih vještna i kompetencija dodjeljuju diplome. U velikoj sali Banskog dvora u Banjaluci promovisano je: 104 doktora medicine, 36 doktora stomatologije, 53 magistra farmacije, i 11 diplomiranih medicinara zdravstvene njege. Iako je mnogima poznato da su promocije diplomaca na Medicinskom fakultetu već tradicionalno posebne i izuzetno svečarske, ipak, ovogodišnja promocija je bila drugačija od bilo koje dosadašnje. Uvedena je nova praksa, protokol sa novim vizuelnim identitetom. Svi diplomci nosili su teget-plave kape sa kićankama 10

i toge s reverima u boji koje simbolizuju studijski program, odnosno njihovu buduću profesiju: • doktori medicine nose crveni rever, • doktori stomatologije - srebrni rever, • magistri farmacije - zeleni rever i • diplomirani medicinari zdravstvene njege - svijetloplavi rever, a

Najbolji studenti studijskog programa u školskoj 2016/2017. godini: • MEDICINA - Miroslav Živković, s prosječnom ocjenom 9,83 • STOMATOLOGIJA - Sara Marmat, s prosječnom ocjenom 9,27 • FARMACIJA - Branka Pljevaljčić, s prosječnom ocjenom 9,25 • ZDRAVSTVENA NJEGA - Andrea Gračanin, s prosječnom ocjenom 8,46

• nastavno osoblje i rukovodstvo Fakulteta nosi toge sa zlatnim reverima. Novine u promociji diplomaca Za razliku od dosadašnjih promocija, kad su samo doktori medicine i stomatologije polagali Hipokratovu zakletvu, od ove godine zakletvu su polagali i magistri farmacije i diplomirani medicinari zdravstvene njege. „Želim posebno da istaknem sav trud i brigu, a nerijetko i strepnje roditelja i članova porodica naših studenata koji su sve vrijeme bili uz njih i zajedno s njima bdjeli besane noći, znajući ili naslućujući da sutra polažu velike i teške ispite. Vi ste danas najsrećniji, pa koristim priliku da vas posebno pozdravim i da vam od srca čestitam za njihove uspjehe koji su, u stvari, vaši uspjesi. Našim diplomcima želim da poručim da su izabrali časne i humane pozive, ali i pozive koji će od njih iziskivati velike napore u daljem životu i radu, kao i neophodnost svakodnevnog, neprekidnog, kontinuiranog učenja i usavršavanja. Ne smijete stati s učenjem. Ovo je tek prva stepenica, a čeka vas još mnogo izazova i dokazivanja. Čeka vas još mnogo učenja i rada. Potrudite se da svoje znanje i umijeće upotrijebite za opšte dobro i dobro onih kojima je ta pomoć potrebna. Dragi diplomci, neka vam je srećno! - kazao je dekan prof. Ranko Škrbić. Medici.com

jekari i medicinsko osoblje Klinike za neurologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, zajedno sa Udruženjem neurologa RS, 29.10.2017. godine, u periodu od 12:00 do 13:00 časova, na Trgu Krajine obilježili su Svjetski dan borbe protiv moždanog udara, a moto ovogodišnje kampanje je „Koji je Vaš razlog za prevenciju moždanog udara?“ Ljekari i medicinsko osoblje su svim zainteresovanim građanima dijelili letke i materijale u kojima se navode znakovi i simptomi moždanog udara i način prevencije, besplatno mjerili krvni pritisak, pregled šećera u krvi i skrining na postojanje fibrilacije atrija (nepravilni srčani rad). Jedna od šest osoba na svijetu doživjeće moždani udar. Oko 17 miliona ljudi doživi moždani udar svake godine, a oko 6,5 miliona ga ne preživi. Svake druge sekunde moždani udar pogodi jednu osobu, a svakih šest sekundi nekoga usmrti. Nakon moždanog udara približno trećina bolesnika umire, trećina ostanu invalidi, a trećina bolesnika se oporavi uz konvencionalnu terapiju. Moždani udar se može dogoditi bilo kome, bez obzira na godine i pol, i pogađa sve: preživjele, porodice i prijatelje, radna mjesta i zajednice. U Republici Srpskoj ovo oboljenje poprima obrise epidemije. Prema našim podacima koji datiraju unazad nekoliko mjeseci (podaci dobijeni prilikom obilaska svih bolnica u RS), svake godine imamo oko 4500 novooboljelih od moždanog udara. Primijećen je trend povećane učestalosti obolijevanja od moždanog udara kod osoba srednje životne dobi, od 40 do 60 godina, što se na našim prostorima pripisuje povećanom prisustvu stresa kao faktora rizika (rat i poratno teško ekonomsko stanje). Rano prepoznavanje znakova moždanog udara (slabost jedne strane tijela, smetnje sa govorom,“iskrivljena usta”, nerijetko pomućeno stanje svijesti, ponekad glavobolja, dezorijentisanost) i hitno liječenje u specijalizovanoj jedinici za moždani udar su od suštinske važnosti. Najveći napredak u liječenju bolesnika sa određenim oblikom ishemijskog moždanog udara je postignut primjenom tzv. trombolitičke terapije, koja četiri puta povećava mogućnost dobrog konačnog ishoda, a koja se godinama primjenjuje u Jedinici za moždani udar Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Trombolitičkom terapijom se djeluje na sam uzrok bolesti, odnosno ovaj lijek razgrađuje tromb - ugrušak na mjestu

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Svjetski dan borbe protiv moždanog udara

Koji je Vaš razlog za prevenciju moždanog udara? Povodom obilježavanja Svjetskog dana borbe protiv moždanog udara u Univezitetskom kliničkom centru RS održana je pres konferencija kako bi se podigla svijest o ovom oboljenju. Gost na održanoj pres konferenciji bio je poznati bosanskohercegovački pjevač Halid Bešlić, kome je prof. dr sc. med. Vlado Đajić neplaniranim pregledom spasio život i dr neuroradiolog Zoran Milošević iz UKC Ljubljene, koji je operisao Bešlića. “Ljudi treba da dođu da se pregledaju. Nikada mi na um ne bi palo da to radim. Srce, ovo ono, ali da ovo radim nikada, što je za mene bilo vrlo iznenađujuće, ali hvala Bogu, eto. Apelujem da ko god može, svako ko je možda u godinama tipa 40 ili 50 godina, treba da dođe na pregled”, poruka je pjevača Halida Bešlića. Bešlić je zahvalio prof. Đajiću i UKC na tretmanu koji je imao i dodao da mu je neplanirani pregled spasao život. gdje je nastao. Za sada, nažalost, postoji cijeli niz ograničenja kod davanja ove terapije. Ova terapija se može dati samo ako pacijent stigne u okviru od četiri i po sata od nastanka moždanog udara!!! Zato je izuzetno važno da se pacijent, čim osjeti simptome ili posumnja na moždani udar, javi ljekaru ili direktno neurologu kako bi se što prije reagovalo. Podaci kojima raspolaže Klinika za neurologiju UKC RS pokazuju da su pacijenti koji su imali moždani udar u

tmije ne samo da izazivaju tešku invalidnost (oduzetost polovine tijela, smetnje govora), nego su praćeni i značajno većim procentom umiranja, tako da se smatra da čak do 50% pacijenata umire u prvoj godini od nastanka moždanog udara. Sve ovo može da se spriječi blagovremenim otkrivanjem srčanog poremećaja i davanjem lijekova koji sprečavaju zgrušavanje krvi i preveniraju moždani udar. Ovim putem želimo da skrenemo pažnju javnosti da se dobrom preven-

80 do 90% imali povišen krvni pritisak, a 80% povišene masnoće u krvi. Skrining na postojanje fibrilacije atrija (vrsta aritmije) je od izuzetnog značaja zato što se smatra da će od pacijenata koji imaju ovaj tip aritmije svaki peti dobiti moždani udar, a svaki sedmi dobiti ponovljeni moždani udar. Moždani udari koji su posljedica ovog tipa ari-

cijom i smanjivanjem faktora rizika na koje možemo uticati (povišen srčani pritisak, srčana oboljenja, pušenje, šećerna bolest, povišene vrijednosti masnoća u krvi, nedovoljna fizička aktivnost, gojaznost...) i pravovremenim pregledom krvnih sudova vrata i glave može u velikom procentu umanjiti mogućnost dobijanja moždanog udara. 11

Z D R A V S T V O

ond zdravstvenog osiguranja RS je zaustavio negativan trend poslovanja, odnosno značajno je smanjen deficit - za više od 90 odsto, kao i ukupne obaveze. Konkretno, deficit sa finansiranjem za devet mjeseci ove godine iznosi oko 2 miliona KM i manji je za 97 odsto u odnosu na isti period prošle godine. Takođe, ukupne obaveze su samo u ovoj godini smanjene za 20 miliona KM i krajem septembra iznosile su oko 433 miliona KM, a krajem prošle godine bile su oko 453 miliona KM. Uporedni podaci deficita sa finansiranjem FZO po godinama:

Ostvareni pozitivni trendovi u poslovanju FZO RS

Deficit smanjen za 97 odsto

Period

Ostvareni rezultat (deficit sa finansiranjem)

1.1.-30.9.2015.

-49.663.508 KM

1.1.-30.9.2016.

-79.050.182 KM

1.1.-30.9.2017.

-2.148.534 KM

Govoreći o smanjenju obaveza i deficita, v.d. direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Dejan Kusturić naveo je da je to rezultat niza mjera i aktivnosti koje je preduzelo novo rukovodstvo, a koje su dovele do većih prihoda i smanjenja troškova. ‘’Ove godine je poboljšana naplata doprinosa, tako da je naplaćeno za 40 miliona KM više prihoda od poreza i doprinosa nego prošle godine. Tome je doprinijelo i unapređenje saradnje FZO sa Poreskom upravom i drugim finansijskim institucijama’’, rekao je Kusturić. On je istakao i da su na rashodovnoj strani preduzete brojne mjere racionalizacije troškova, ali na način da nisu smanjivana prava osiguranika koja su i dalje na istom nivou. ‘’Prije svega, smanjili smo maksimalno troškove samog Fonda, tako da su, npr. za oko 3 miliona KM, odnosno za više od 60 odsto, manji troškovi za robe i usluge nego prošle godine, smanjeni su i rashodi za lična primanja čemu je doprinijela i nova sistematizacija kojom je smanjen broj rukovodećih mjesta u Fondu i slično. Pored toga, zahvaljujući tenderskim nabavkama i pregovorima sa dobavljačima, snižene su i cijene lijekova. Takođe, snizili smo i cijene usluga koje pružaju ustanove u Srbiji i Federaciji BiH našim osiguranicima i to za oko 12

20 odsto. Nedavno smo smanjili i cijene hemodijalize i hemodijafiltracije sa 110 i 130 evra na 103 evra i to smanjenje će se osjetiti više tek u narednom periodu’’, naveo je direktor FZO. Govoreći o smanjenju obaveza, on je istakao da je najveće smanjenje ostvareno krajem prošle godine zahvaljujući kompenzaciji obaveza i potraživanja sa Hrvatskom i, zahvaljujući tome, postignuto je da su nam izdaci za otplatu dugovanja manji nego ranijih godina. Kusturić je naglasio da sve ove mjere ni na koji način nisu ugrozile prava osiguranika i da je to bio osnovni cilj Fonda te da ih ne samo osiguranici, nego i zdravstvene ustanove nisu osjetile u negativnom smislu. ‘’Nismo imali nestašica lijekova, kao što je bilo ranijih godina, niti drugih značajnijih ‘trzavica’ u zdravstvenom sektoru. Bolnicama smo dali čak više sredstava nego prošle godine, dok su domovi zdravlja ostali na približno istom nivou i sve naše obaveze prema njima smo na vrijeme izvršavali’’, kazao

je Kusturić i dodao da FZO nastoji da ugovori što više sredstava sa zdravstvenim ustanovama, jer to znači kvalitetniju zdravstvenu zaštitu osiguranika. ‘’S obzirom na to da smo ostvarili pomake i pozitivne trendove u poslovanju FZO, razmatramo mogućnost da povećamo ugovoreni iznos sredstava bolnicama s ciljem da se osiguranicima obezbijedi i dalje u potpunosti dostupna i kvalitetna bolnička zdravstvena zaštita i da im se sve usluge pružaju na vrijeme, u optimalnim rokovima. Bez obzira na to što bi se ovaj potez negativno odrazio na poslovanje Fonda na kraju godine, Fond je opredijeljen da pomogne bolnicama, odnosno da se ni u jednom momentu ne dovede u pitanje pružanje usluga našim osiguranicma. Takođe, očekujemo i od menadžmenta bolnica da unutar svojih ustanova preduzmu mjere racionalizacije i upravljanja troškovima’’, istakao je direktor FZO RS. Uprkos pozitivnim trendovima u radu i poslovanju FZO, za devet mjeseci ove godine ostvaren je negativan fi-

Radnik koji radi nije višak S obzirom na to da se u javnosti konstantno polemiše o višku radnika koji su zaposleni u zdravstvenom sistemu, v.d. direktor FZO RS Dejan Kusturić rekao je da zaposleni radnik nije višak, a da su problem oni koji ne rade. „Pozivam sindikat da predloži drugo rješenje, odnosno mora se uvesti fiksna plata i plata po učinku. Onaj ko radi trebalo bi da za to bude i nagrađen“, rekao je Kusturić. nansijski rezultat, odnosno deficit sa finansiranjem koji iznosi oko dva miliona KM. ‘’Nažalost, imamo nedovoljne prihode. Republika ne želi da dodatno optereti privredu ili penzionere i Fond nastoji da sa prihodima kojima raspolaže obezbijedi stabilno funkcionisanje sistema’’, naveo je direktor Fonda. On je kazao da je razlog tome i dalje ne-

Z D R A V S T V O

Zdravstvo treba da bude na prvom mjestu Direktor FZO RS je istakao da će Fond insistirati i kod Vlade RS da se zdravstveni sektor postavi na mjesto koje zaslužuje u kompletnom sistemu i društvu, a to je prvo mjesto. ‘’Zdravstveni sektor mora da ima prioritet, uz dužno poštovanje svih drugih oblasti, ali ovo je sektor u kome se liječe bolesni ljudi i to mora da se nađe na prvom mjestu’’, kazao je Kusturić.

a razliku od ranijih godina, kada su domovi zdravlja snosili 70 odsto rizika prekoračenja troškova za propisivanje lijekova na recept, a bolnice 30 odsto, od 2018. godine ovaj omjer rizika biće podijeljen na jednake dijelove. Naime, sada će bolnice i domovi zdravlja snositi 50 odsto rizika prekoračenja ugovorenih sredstava za lijekove na recept kako bi i bolnice i domovi zdravlja imali istu odgovornost kod propisivanja lijekova na recept, budući da specijalisti predlažu lijekove koji su potrebni pacijentima pa su doktori porodične medicine često dovođeni pred „svršen čin“. Ova novina predviđena je Pravilnikom o principima, uslovima i kriterijumima za zaključivanje ugovora sa davaocima zdravstvenih usluga u RS za 2018. godinu, koji je usvojio Upravni odbor FZO RS. Novina ima za cilj da utiče na racionalniju propisivačku praksu, jer ni ljekari porodične medicine ne mogu da kontrolišu propisivanje lijekova na recept, ukoliko specijalisti iz bolnica pacijentima preporuče puno lijekova. „Želimo da uvedemo samo malo više reda kada je u pitanju propisivačka praksa u Republici Srpskoj. Nelogično je da neko ko predlaže lijekove, poput specijalista, ne snose istu odgovornost kao i doktori porodične medicine koji često napišu recept zato što je taj lijek preporučio specijalista. Dakle, svako treba da snosi svoj dio odgovornosti za ono što propisuje i predlaže osiguraniku“, naveo je vršilac dužnosti direktora FZO RS Dejan Kusturić. Osim ove novine, ovaj pravilnik u odnosu na ranije godine, predviđa i preciznije zaključivanje ugovora sa apotekama. Naime, ubuduće će Fond krajem

dovoljna finansijska disciplina kada je riječ o uplati doprinosa, iako su učinjeni značajni pomaci. Takođe, tome prvenstveno doprinosi i nepovoljna struktura osiguranika, gdje jednu trećinu čine penzioneri za koje se u odnosu na region plaća najniža stopa doprinosa za zdravstveno osiguranje i iznosi jedan odsto. S druge strane, zaposleni iz čijih se doprinosa finansira gotovo kompletan zdravstveni sistem čine samo oko 35 odsto osiguranika. Takođe, Kusturić je naveo da cilj Fonda zdravstvenog osiguranja RS i nije da bude u suficitu. ‘’Ukoliko ne bismo trošili novac to bi automatski značilo i smanjenje prava iz zdravstvenog osigu-

ranja, što nije naše opredjeljenje. Naš cilj je da zdravstveni sistem održimo stabilnim i da upravljamo svim troškovima, a po rezultatima koje smo postigli u proteklih godinu dana, na dobrom smo putu’’, rekao je direktor FZO RS. On smatra da je za potpunu stabilizaciju zdravstvenog sistema neophodno da se u narednom periodu uvedu diferencirane stope PDV-a, čime bi se smanjio PDV na lijekove, uvedu posebne akcize na duvan i alkohol te 5 odsto premije od autoodogovornosti izdvoji za zdravstveni sistem. Nikolina Dušanić, Darija Filipović Ostojić, Služba za odnose s javnošću, FZO RS

Pravilnik o principima ugovaranja za 2018. godinu

Jednak rizik prekoračenja troškova za lijekove za bolnice i domove zdravlja

svake godine raspisivati javni poziv za ugovore sa apotekama, a nakon isteka tog roka nijedna apoteka se neće moći naknadno obratiti Fondu kako bi potpisala ugovor. Budući da je u toku tenderska procedura za uvođenje integrisanog informaciono-zdravstvenog sistema, prema ovom pravilniku, sve zdravstvene ustanove su obavezne da učestvuju u sprovođenju ovog projekta i da budu na raspolaganju Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite RS i Fondu koji će utvrditi standardno administrativno rješenje za IZIS.

Takođe, Pravilnikom je precizirano i da samo javne zdravstvene ustanove mogu pružati ugovoreni sadržaj zdravstvenih usluga za ino-osiguranike u skladu sa međunarodnim sporazumom. Inače, ovo su samo neke od novina ovog pravilnika koji su predstavnici UO pohvalili, posebno ističući to da su nadležne službe FZO RS na vrijeme pripremile novi Pravilnik tako da će i zdravstvene ustanove, kako su naveli, imati dovoljno vremena da se upoznaju sa svim ovim novinama. Darija Filipović Ostojić, Služba za odnose s javnošću, FZO RS

Z D R A V S T V O

vođenje svih javnih zdravstvenih ustanova (osim apoteka) i Fonda zdravstvenog osiguranja RS na trezorski način poslovanja, iznalaženje mogućnosti za nove modele i izvore finansiranja, normiranje mreže zdravstvenih ustanova te reforma finansiranja dječje zaštite i refundacije bolovanja, osnovni su ciljevi reforme zdravstvenog sektora koja je planirana u naredne tri godine. Pored navedenih, među glavnim ciljevima reforme zdravstvenog sektora su i analiza dugovanja zdravstvenog sektora, preduzimanje mjera na prevenciji stvaranja novih obaveza u javnom zdravstvenom sektoru i iznalaženje mogućnosti za izmirenje zaostalih neizmirenih obaveza javnih zdravstvenih ustanova. Naime, reforma zdravstvenog sektora predviđena je Programom ekonomskih reformi Republike Srpske za period

Šta predviđa Program ekonomskih reformi RS 2018-2020. u zdravstvu

Riješiti dugovanja u zdravstvenom sektoru

Prednosti trezorskog poslovanja U Programu ekonomskih reformi navedeno je da će se javne zdravstvene ustanove ponašati odgovornije kada znaju da postoji kontrola i analiziranje njihovog poslovnog stanja. Pored toga, uvođenjem trezorskog sistema poslovanja u zdravstveni sektor očekuje se značajno smanjenje troškova i smanjenje stvaranja obaveza te zaustavljanje rasta broja zaposlenih u javnim zdravstvenim ustanovama, što će biti značajan fiskalni efekat. Bolja kontrola i veća fiskalna odgovornost stvoriće uštede u zdravstvenom sistemu, što će biti moguće usmjeriti u povećanje kvaliteta zdravstvenih usluga, a to je najznačajnija konkurentska prednost ove reformske mjere. ‘’Otpor zdravstvenih ustanova za neuvođenje trezorskog sistema poslovanja predstavlja onemogućavanje za unapređenje fiskalne discipline. Kašnjenje u implementaciji ovih mjera samo će povećavati kumulirane neizmirene obaveze zdravstvenog sektora’’, navedeno je u dokumentu. Inače, od naredne godine u okviru pilot projekta planirano je da četiri zdravstvene ustanove pređu na trezorski sistem poslovanja i to domovi zdravlja Čelinac i Prnjavor, Bolnica Gradiška i Zavod za stomatologiju. 14

2018-2020, a prednacrt ovog dokumenta je nedavno usvojila Vlada RS. S obzirom na to da navedeni ciljevi, uglavnom, ne predstavljaju novinu, već su pominjani i u ranijim strateškim dokumentima, poput Reformske agende i dr., posebno je interesantna reforma refundacije bolovanja koja predstavlja novinu, a odnosi se na to da se riješe dugovanja prema poslodavcima za naknadu plate za vrijeme bolovanja radnika. ‘’Kod izmirenja duga po osnovu refundacije bolovanja definisaćemo datum presjeka stanja, nakon čega će biti omogućena redovna isplata, a utvrđeni dug prije datuma presjeka biće izmiren u narednih nekoliko godina ili iz kredit-

nog zaduženja Republike ili kroz emisiju obveznica koje će poslodavci, uz diskont, moći da prodaju’’, navedeno je u Programu ekonomskih reformi. Analiza stanja i definisanje datuma presjeka stanja duga po osnovu refundacije bolovanja predviđeno je za 2019. godinu. Kada je u pitanju naredna godina (2018), između ostalog, planirano je da se usvoji prijedlog zakona o zdravstvenoj zaštiti, pripremi novi zakon o zdravstvenom osiguranju te uvedu u trezorski sistem poslovanja zdravstvene ustanove koje su predviđene pilot projektom, kao i da se uradi analiza funkcionisanja zdravstvenih ustanova na trezorskom načinu poslovanja. U 2020. godini planirano je da se pripreme i usvoje zakon-

Z D R A V S T V O

ska rješenja i drugi potrebni akti kojima će biti definisani novi modeli finansiranja zdravstvenog sektora te nova mreža zdravstvenih ustanova. Inače, reforma zdravstva predstavlja nastavak započetih aktivnosti koje Vlada RS, zajedno sa Svjetskom bankom, sprovodi od septembra 2015. godine. ‘’Činjenica je da realizacija pojedinih mjera nije realizovana željenom dinamikom, ali s obzirom na to da je riječ o veoma osjetljivom sektoru, bilo je potrebno više vremena od prvobitno predviđenog da bi se uradile kvalitetne analize i ispitale mogućnosti reforme. S tim u vezi, u periodu 2018-2020. godina očekujemo realizaciju većeg broja predviđenih mjera i aktivnosti’’, navedeno je u dokumentu. U ovom dokumetu se takođe navodi da je osnovni uslov za reformu zdravstvenog sektora donošenje mjera kojima će se onemogućiti dalje kumuliranje neizmirenih obaveza, a nakon toga iznalaženje izvora i modaliteta za izmirenje prethodno kumuliranih neizmirenih obaveza. Nikolina Dušanić, Služba za odnose s javnošću, FZO RS

Urediti zdravstveno osiguranje nezaposlenih Programom ekonomskih reformi Vlade RS predviđena je i reforma Zavoda za zapošljavanje, a jedan od ciljeva ove reforme je da se adekvatno uredi zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica. Naime, namjera je da se Zavod za zapošljavanje RS ‘’oslobodi servisiranja usluga zdravstvenog osiguranja, odvajanjem aktivnih tražilaca posla od lica koja su na evidenciji radi ostavrivanja prava na zdravstveno osiguranje’’. Kako je navedeno u dokumentu, odvajanjem aktivnih od pasivih tražilaca posla, ojačaće se posrednička uloga Zavoda za zapošljavanje sa svrhom posredovanja za lica koja su stvarno zainteresovana za zaposlenje. Usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o posredovanju u zapošljavanju i pravima za vrijeme nezaposlenosti planirano je za 2018. godinu, a to je direktno uslovljeno prethodnim usvajanjem Zakona o zdravstvenom osiguranju RS, kojim će na adekvatan način biti uređeno ostvarivanje prava na zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica.

Inicijativa FZO RS za dodatni izvor finansiranja

Dio premije od autoodgovornosti za zdravstveni sistem

ond zdravstvenog osiguranja RS je ponovo pokrenuo inicijativu da se 5 odsto iz premije od automobilske odgovornosti direktno izdvaja za zdravstveni sistem, iz razloga što Fond u slučaju povreda u saobraćajnim nezgodama u potpunosti finansira liječenje povrijeđenih iz redovnih prihoda. Naime, u prosjeku, svake godine u saobraćajnim nezgodama bude povrijeđeno oko 3.500 lica, a ako se uzme u obzir da je liječenje za jednog pacijenta samo 1.000 KM to godišnje Fond košta minimalno 3,5 miliona KM, a liječenje povrijeđenih najčešće košta mnogo više, posebno ako iziskuje rehabilitaciju, pomagala itd. Napominjemo da nije riječ o dodatnom nametu za građane, nego je namjera Fonda da osiguravajuće kuće od već utvrđene premije od autoodgovornosti iznos od 5 odsto direktno uplaćuju na račun FZO RS za zdravstvenu zaštitu povrijeđenih. Naime, osiguravajuće kuće i sada imaju tu obavezu, ali tek nakon što se utvrde svi nastali troškovi, odnosno završe sudski sporovi koji dugo traju, pa većina slučajeva zastarijeva i nikada se ne naplati. Inače, Fond bi po ovom osnovu mogao da ostvari prihod od oko 7 miliona KM godišnje koji bi mogao da se usmjeri u zdravstveni sistem za kvalitetnije liječenje naših osiguranika. Koliko je apsurdna situacija pokazuje i činjenica da se sada može mnogo brže naplatiti oštećenje na vozilu, nego troškovi koji nastaju za liječenje lica koja su povrijeđena u saobraćajnim nezgodama. Zbog dosadašnje prakse, ispada da je vredniji lim na automobilu, nego zdravlje čovjeka.

Naime, u RS mnoge saobraćajne nezgode budu prouzrokovane nepažnjom ili zbog alkoholisanog stanja vozača, a sada svako to liječenje plaća Fond i to iz doprinosa osiguranika. Kada bi se dio premije direktno uplaćivao na račun Fonda to bi znatno finansijski rasteretilo cijeli zdravstveni sistem RS. I u Srbiji i Hrvatskoj je uvedena ova praksa, pa se dio iz premije od autodgovornosti direktno uplaćuje na račun fondova, a ranije su i tamošnji fondovi bili suočeni sa neefikasnošću i sporom naplatom troškova liječenja od osiguravajućih kuća. Osiguravajuće kuće i u RS imaju obavezu da od već utvrđene premije od autoodgovornosti dio premije izdvoje i predvide za troškove liječenja povrijeđenih u saobraćajnim nezgodama, ali, nažalost, koriste tromost sistema, pa ta sredstva umjesto da usmjere u zdravstveni sistem, ostaju na računima osiguravajućih kuća. Ovdje se ne radi ni o kakvoj novoj naknadi, nego je namjera da se na drugačiji način uredi naplaćivanje te naknade. Problem je što sada Fond mora da obezbijedi zapisnik policije, da se u zdravstvenim ustanovama evidentiraju svi troškovi liječenja, koje može trajati i više godina (primjera radi, ako osiguranik ima traumu, u stanju je kome, ili ako zbog operacije mora na rehabilitaciju) i drugo. Interesantno je da osiguravajuće kuće koje posluju i kod nas i u Srbiji i Hrvatskoj, u Republici Srpskoj pružaju otpor prema ovoj inicijativi, a da u ovim zemljama dio premije direktno uplaćuju na račune tamošnjih fondova. Podsjećamo da je Fond i prije nekoliko godina zajedno sa inicijativom za uvođenje posebnih akciza za duvan i alkohol kojim bi se izdvajalo za zdravstveni sistem, pokrenuo i ovu inicijativu koja nije realizovana, te očekujemo podršku cjelokupne javnosti, jer bi se na ovaj način omogućila još kvalitetnija zdravstvena zaštita. Darija Filipović Ostojić, Služba za odnose s javnošću, FZO RS

Z D R A V S T V O

FZO Crne Gore u radnoj posjeti FZO RS

Srpska lider u regionu po modelu plaćanja bolničkih usluga

eforma bolničke zdravstvene zaštite je neophodna i na tom putu potrebno je slijediti iskustva iz Republike Srpske koja je među prvima u regionu uvela plaćanje bolnica po DRG modelu, odnosno po učinku, što se pokazalo kao efikasan metod, kako upravljanja kvalitetom, tako i troškovima zdravstvene zaštite na sekundardnom i tercijarnom nivou. Ovo je jedan od zaključaka radne posjete delegacije Fonda zdravstvenog osiguranja Crne Gore, koja je inicirala sastanak sa predstavnicima FZO RS, kako bi razmijenila iskustva u vezi sa modelima plaćanja bolničke zdravstvene zaštite, po čemu je RS lider u regionu. Naime, FZO RS je među prvima u regionu uveo plaćanje bolničkih usluga po takozvanom DRG modelu koji se u Republici Srpskoj primjenjuje već više od pet godina. S obzirom na to da u Crnoj Gori od naredne godine planiraju da uvedu ovakav način plaćanja u pojedinim bolnicama, cilj posjete je da im iskustva i sugestije FZO RS pomognu u pripremi ovog projekta. Predstavnici FZO RS istakli su zadovoljstvo što Fond može da podijeli svoja iskustva i pomogne i drugim fondovima u 16

primjeni sistema plaćanja, čija je suština da se bolnice plaćaju po učinku, što kod starog budžetskog modela nije bio slučaj. ‘’DRG sistem plaćanja u RS se primjenjuje još od 2011. godine i Republika Srpska je lider u regionu po ovom pitanju. Iz godine u godinu unapređujemo ovaj model, prvenstveno učeći na vlastitim greškama, ali preuzimajući i dobre prakse od drugih pa možemo reći da on danas veoma dobro funkcioniše’’, naveli su u FZO RS. Dodali su da je Fondu najveći problem predstavljalo pogrešno šifrovanje izvršenih usluga od zdravstvenih ustanova, ali da je, zahvaljujući strožijoj kontroli, stanje značajno poboljšano. Predstavnici Crne Gore naveli su da će im iskustva FZO RS biti dragocjena, posebno sa stanovišta da ne ponavljaju iste greške, koje su neminovne kada se uvode velike novine u zdravstveni sistem. ‘’Namjera nam je da dobijemo određena pojašnjenja i sugestije o ispravnosti naših postupaka kada je riječ o pripremi uvođenja DRG modela plaćanja u naš sistem i da čujemo iskustva FZO RS u implementaciji ovog modela plaćanja’’, naveli su predstavnici FZO

roničnim bolesnicima, čije je stanje stabilno, ljekari sada mogu na jednom receptu propisivati terapiju do tri mjeseca umjesto dosadašnjih mjesec dana. Naime, omogućeno je da osiguranik sa jednim receptom u apoteci može da podigne terapiju potrebnu za tri mjeseca, dok su ranije morali svaki mjesec da odlaze u apoteku po svoju mjesečnu terapiju. Podsjećamo da su i do sada ljekari imali mogućnost da propišu hroničnim bolesnicima tromjesečnu terapiju, ali na tri recepta, a pacijent nije mogao u apoteci da podigne istovremeno tri lijeka, već da svaki mjesec realizuje po jedan recept. Propisivanje tromjesečne terapije na jednom receptu poboljšaće dostupnost neophodnih terapija hroničnim bolesnicima, smanjiće potrebe odlaska u apoteke, kao i odlaske ljekarima samo zbog recepta, što će smanjiti gužve u ovim ustanovama, a i rasteretiti zdravstvene radnike tako što će se manje baviti administrativnim poslovima. Osim toga, manji broj odlazaka ljekaru značiće i manje troškove pacijenata za participaciju. Na ovaj način smanjiće se i broj izdatih recepata, a samim tim i troškovi Crne Gore, ističući da su upoznati da se u Srpskoj već niz godina uspješno primjenjuje ovaj model plaćanja. Predstavnici Crne Gore, u okviru radne posjete, upoznali su se, između ostalog, sa implementacijom DRG modela u RS, kontrolom šifrovanja pruženih usluga, načinom obrade podataka i izvještavanja u poslovnom informacionom sistemu Fonda, utvrđivanjem cijena po ovom modelu i drugo. Dejan Kusturić, v.d. direktora FZO RS, pozdravljajući predstavnike FZO Crne Gore, istakao je da je FZO RS zainteresovan da ostvari saradnju sa crnogorskim fondom kada je u pitanju liječenje osiguranika iz RS u Crnoj Gori, kao i obrnuto, te da se razmotri mogućnost jedinstvenog cjenovnika koji bi bio povoljniji za oba fonda u odnosu na trenutne cijene liječenja. Takođe, u okviru dvodnevne posjete, delegacija FZO Crne Gore posjetila je i Univerzitetski klinički centar RS. Podsjećamo da su delegacije i drugih fondova iz susjedstva dolazile u FZO RS kako bi preuzele naša iskustva u vezi sa modelima plaćanja bolničkih usluga. Nikolina Dušanić, Služba za odnose s javnošću, FZO RS

Z D R A V S T V O

Nova Android aplikacija FZO RS

Na jednom receptu terapija za tri mjeseca domova zdravlja i FZO RS za farmaceutsku uslugu koja se plaća za svaki izdati recept. Napominjemo da postoji mogućnost, ukoliko ljekar procijeni ili pacijent insistira, da se terapija i dalje propisuje samo za jedan mjesec. Takođe, produžen je i rok za realizaciju recepta te sada osiguranik recept može da realizuje u apoteci u roku od

15 dana od dana propisivanja recepta, umjesto ranijih sedam dana, dok je za antibiotike taj rok i dalje tri dana. Ove novine omogućene su izmjenom Pravilnika o uslovima i propisivanju lijekova Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS, kao i izmjenom Odluke o usvajanju Liste lijekova Fonda zdravstvenog osiguranja RS. D.F.O. - N.D.

orisnicima Android aplikacije Fonda zdravstvenog osiguranja RS dostupna je nova, funkcionalnija i modernija verzija aplikacije, koja omogućava još brže i jednostavnije informisanje javnosti o obaveznom zdravstvenom osiguranju. Podsjećamo da je na internet stranici i Android aplikaciji Fonda od ranije omogućeno da se putem e-servisa provjeri status zdravstvenog osiguranja, kao i termin pregleda za MR i CT. Na aplikaciji su, takođe, dostupne i vijesti, odnosno najznačajnije novine koje se odnose na obavezno zdravstveno osiguranje, a nova Android aplikacija, pored modernijeg dizajna, pruža i nove funkcije. Naime, korisnicima Android aplikacije FZO RS sada je omogućena i pretraga liste lijekova koji se izdaju na recept, te info kontakti putem kojih osiguranici mogu da se informišu o svim pitanjima iz obaveznog zdravstvenog osiguranja. Fond zdravstvenog osiguranja RS svakodnevno nastoji da unapređuje komunikaciju kako sa građanima, tako i sa poslovnim partnerima i medijima, a u cilju što boljeg informisanja, prvenstveno osiguranika o njihovim pravima, ali i što transparentnijeg rada Fonda. Inače, sve bitne informacije iz obaveznog zdravstvenog osiguranja dostupne su na našoj internet stranici, sa koje je moguće preuzeti i novu Android aplikaciju, a javnost, takođe, informišemo i putem društvenih mreža te tradicionalnih medija. N.D.

Z D R A V S T V O

borbi protiv pušenja koriste se razne mere; jedne su dobrovoljne (edukacija) a druge prinudne (zabrane pušenja na javnim mestima i veća taksa na cigarete). Najmasovniju edukacionu meru u bivšoj Jugoslaviji uveli su student medicine iz Tuzle, a podržali su je studenti iz Banjaluke, kada su pre skoro četiri decenije, na predlog profesora farmakologije i toksikologije dr Rajka Igića, uveli Dan bez cigarete, 31. januar. Kasnije je taj dan proglašen za Nacionalni dan borbe protiv pušenja, najpre u Srbiji, a zatim i u BiH. Značajno je što nekoliko dana pre 31. januara lekari, prosvetni radnici, novinari, bivši pušači, roditelji i sami pušači govore o štetnosti pušenja i tegobama u odvikavanju od nikotinomanije. Celokupna ta i druge edukativne metode vode smanjenju broja pušača, a posebno su važne što smanjuju broj mladih koji počinju pušiti. Međutim, kod nas su prinudne mere mahom zakazivale; čak ni cene duvana nisu znatno povećavane da bi se postigla veća efikasnost u smanjenju broja pušača. Prisilne mere su efikasnije od edukacionih, ali se one kod nas retko kompletno sprovode. To je razlog što u našim krajevima još puši više od 30% odraslih stanovnika ili što je je procenat pušača kod nas od 1970. do 2016. godine smanjen samo za desetak procenata. Kakvo je stanje u Americi? U Americi je 1965. godine pušilo 42,4% odraslih stanovnika. Pedeset godina kasnije, 2015. godine, broj pušača je pao na 15,1% zahvaljujući širokim zabranama pušenja (i njihovom rigoroznom sprovođenju), poskupljenjima cigareta i edukaciji na svim nivoima. Ali, još u Americi puši 36 miliona odraslih, usled čega je približno jedan od pet smrtnih ishoda, povezan s pušenjem (JAMA, December 6, 2017). U SAD, Food and Drug Administration (FDA) nastoji da se broj pušača i dalje snižava. Zato je sačinjena nova strategija: sniziti sadržaj nikotina u cigaretama da one ne budu adiktivne. Teški pušači verovatno neće hteti da puše te slabe cigarete, pa oni mogu koristiti kao dodatak manje štetne (to još nije potpuno dokazano) elektronske cigarete u kojima ne sagoreva duvan. Naučna ispitivanja te planirane mere su u toku. Standardne cigarete sadrže 15,8 mg nikotina na gram duvana, a one sa smanjenim nikotinom 2,4 mg ili manje na gram duvana. Pitanje je hoće li umereno zavisni pušači, koji su naviknuti 18

U susret 31. januaru, Nacionalnom danu borbe protiv pušenja

Hoće li uspeti nova američka strategija? na nikotin, sada popušiti dnevno mnogo više cigareta da bi izbegli žudnju za nikotinom. Pored toga, pušači ne vole te slabe cigarete jer im je ukus lošiji. Hoće li se ta promena cigareta u Americi desiti odjednom ili postepeno, nije poznato. Pored toga, kompanija Philip Morris International (sedište im je u Njujorku) proizvodi IQOS uređaj koji greje, a ne sagoreva duvan. Ti se uređaji već prodaju u 26 zemalja, ali još nemaju dozvolu za prodaju u SAD. Sigurno je, međutim, da je glavni krivac za povećanu smrtnost pušača proces sagorevanja duvana. Mi ne treba da čekamo neku od tih ili sličnih promena, nego da efikasnije

DAN BEZ CIGARETE Pozivamo sve pušače da ne puše 31. januara Studenti medicine: Mi brinemo o vašem zdravlju

koristimo već pouzdane prinudne metode obuzdavanja broja pušača. Dobrovoljnu edukativnu metodu vredi i dalje primenjivati putem Nacionalnog dana borbe protiv pušenja koji se približava. Medici.com

Plakat kojim se pušači pozivaju da ne puše izradio je Hasan Fazlić, prema ideji i tekstu prof. dr Rajka Igića. Svake godine štampano je 10.000 plakata koje su studenti slali u svako naseljeno mesto u bivšoj Jugoslaviji. Na plakatu je ispisan sledeći tekst na pet jezika (srpski-ćirilica, hrvatski-latinica, makedonski, slovenački i engleski):

Z D R A V S T V O

Kristalnoj sali Hotela „Bosna” u Banjaluci, 2. novembra 2017. godine, održan je Naučni simpozijum „Šećerna bolest – uvek aktuelna tema“, u organizaciji Medicinskog fakulteta iz Banjaluke, Specijalne bolnice “Merkur” iz Vrnjačke Banje i medijske kuće “Medici.com” iz Banjaluke. Predavači su bili: prof. dr Ranko Škrbić, prof. dr Snježana Popović-Pe-

Dani „Merkura” u Republici Srpskoj

Šećerna bolest – uvek aktuelna tema Pripremila: Bojana Beljić, master ing. organizacionih nauka PR „Merkur“, V. Banja

Dr sc. Dejan Stanojević

jičić, prof. dr Momir Mikov, dr spec. Olga Janković, mr spec. dr Marijana Babić-Prvulović i dr spec med. Ljiljana Milovanović. Simpozijum je održan u okviru manifestacije „Dani ’Merkura’ u Republici Srpskoj“, tokom koje su, pored pomenutog simpozijuma, organizovani i sastanci u Ministarstvu turizma i Ministarstvu zdravlja, a završena je okruglim stolom na temu: „Perspektive razvoja medicinskog turizma u banjama Republike Srbije i Republike Srpske“, u organizaciji Ministarstva turizma Republike Srpske. Naučni simpozijum „Šećerna bolest – uvek aktuelna tema“, kao deo aktivnosti Merkura u BanjaLuci, imao je za cilj da se dijabetes sagleda na jedan multidisciplinaran i sveobuhvatan način, 20

kao i prezentovanje najnovijih trendova kada je terapije ove bolesti u pitanjanju i značaju rehabilitacije obolelih od šećerne bolesti. Aktuelnost teme potvrdila je činjenica da je skup okupio je preko 250 lekara u cilju edukacije i sticanja novih saznanja iz dijabetologije, sa perspektivom njihove implementacije u praksi. “Razmena saznanja je neophodna, s obzirom na činjenicu da dijabetes dobija razmere pandemije. ‘Merkur’ kao Nacionalni centar za dijabetes u Srbiji i Centar za edukaciju pacijenata obolelih od dijabetesa, posebno akcentuje procedure prevencije komplikacija dijabetesa“, izjavio je dr sc. Dejan Stanojević,

direktor Specijalne bolnice „Merkur“ iz Vrnjačke Banje. “Glavni cilj svih nas je prevencija komplikacija kada je dijabetes u pitanju. Ono što je veliki problem je kasna dijagnostika, jer ljudi često ne prepoznaju simptome, pa se bolest manifestuje onda kada je već došlo do oštećenja organa”, izjavio je dekan Medicinskog fakulteta iz Banjaluke, prof dr Ranko Škrbić. Tim lekara Specijalne bolnice “Merkur” (dr spec. Olga Janković, mr spec. dr Marijana Babić-Prvulović i dr Ljiljana Milovanović) kao Nacionalnog edukacionog centra za dijabetes u Srbiji i vodeće ustanove kada je ova bolest

Z D R A V S T V O

Pravci razvoja medicinskog turizma u banjama Srbije i RS

Klaster zdravstvenog i medicinskog turizma RS Dr spec. Olga Janković

u pitanju bio je uključen u predavanja na teme edukacije, prevencije i terapije dijabetesa, zajedno sa eminentnim stručnjacima iz oblasti dijabetologije Republike Srpske. Jedinstveni pristup dijabetesu koji aktivira prirodni fakinistarstvo trgovine i turizma organizovalo je 3.11.2017. godine u Banjaluci okrugli sto o medicinskom turizmu pod nazivom ‘’Pravci razvoja medicinskog turizma u banjama Srbije i Republike Srpske’’ na kome su učestvovali predstavnici Ministarstva trgovine i turizma, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, turističkih agencija, banjskih centara i privatnih i javnih zdravstvenih ustanova iz Republike Srpske te predstavnici Specijalne bolnice ‘’Merkur’’ iz Srbije.

Prof. dr Momir Mikov

tor Vrnjačke Banje - mineralnu vodu, predstavljen je stručnoj javnosti i prisutnim medijima. „Merkur“ je od 2008. godine Nacionalni edukacioni centar za dijabetes i jedina ustanova tog tipa u ovom delu Evrope. S obzirom na to da Republika Srpska po zvaničnim statistikama ima oko 100.000 obolelih od dijabetesa, što čini između šest i osam odsto ukupnog stanovništva, „Merkurovi“ medicinski programi izazivaju posebno interesovanje. Simpozijum je bio akreditovan kao simpozijum sa međunarodnim učešćem kod Savjeta za zdravstvo Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Generalni sponzor Simpozijuma bila je farmaceutska kompanija “Novo Nordisk”.

Na okruglom stolu razgovarano je o savremenim trendovima u medicinskom turizmu u svijetu te pravcima u kojima bi trebalo da se odvija razvoj ovog vida turizma u Republici Srpskoj. Među zaključcima je navedeno da je potrebna jača saradnja privatnog i javnog sektora, bolja koordinacija resorno nadležnih ministarstava u pogledu normiranja oblasti medicinskog turizma, provođenje odgovarajućih promocija i brendiranje proizvoda, kao i privlačenje novih investicija u banjski sektor. Predstavnici Specijalne bolnice ‘’Merkur’’ iz Srbije govorili su o koristima udruživanja u klaster, navodeći

kao primjere osnivanje i razvoj: provajdera medicinskog turizma, avionskih i autobuskih prevoznika, davalaca usluga, farmaceutskih kuća, akreditacionih kuća, kao i zapošljavanje i dopunski rad, modernizaciju sistema zdravstvene zaštite, praktičnu saradnju privatnog i javnog sektora, značajno povećanje budžetskih prihoda te unapređenje međudržavnih odnosa. Navodeći iskustva iz Klastera medicinskog i zdravstvenog turizma Srbije, istakli su da je neophodno uvezivanje i zajednički rad ministarstava turizma i zdravlja, zdravstvenih ustanova, turističkih subjekata i profesionalnih udruženja. Po završetku okruglog stola, u prostorijama Ministarstva potpisana je Inicijativa za osnivanje Klastera zdravstvenog i medicinskog turizma Republike Srpske kojom je predviđeno da se u narednom periodu organizuje osnivačka skupština Klastera na kojoj će se usvojiti dokumenta neophodna za njegov rad te strateški plan djelovanja sa jasno deﬁnisanim aktivnostima, nosiocima aktivnosti i vremenskim okvirom realizacije. Inicijativu su potpisali predstavnici Ministarstva trgovine i turizma, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, Udruženja stomatologa Republike Srpske, Grupacije banja Republike Srpske, Turističke organizacije Republike Srpske, Poliklinike ‘’Svjetlost’’ Banjaluka, Ordinacije ‘’Stajčić’’ Banjaluka, ZTC ‘’Banja Kulaši’’ Prnjavor, ZZFMR ‘’Dr Miroslav Zotović’’ Banjaluka te turističkih agencija ‘’Unis turs’’ i ‘’Skaj travel’’ iz Banjaluke. Medici.com

Iz UKC RS

Z D R A V S T V O

Univerzitetski klinički centar RS

Puna podrška institucija Srpske

prostorijama uprave Univerzitetskog kliničkog centra RS održan je sastanak poslovodstva UKC RS i visokih zvaničnika Republike Srpske. Sastanku su prisustvovali predsjednik Republike Srpske Milorad Dodik, premijerka Željka Cvijanović, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Dragan Bogdanić, ministar finansija RS Zoran Tegeltija, v.d. direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Dejan Kusturić i poslovodstvo naše ustanove, na čelu sa v.d. generalnog direktora prof. dr Vladom Đajićem. Zaključak sastanka je da će rukovodstvo UKC RS imati punu podršku institucija Srpske u svom daljem funkcionisanju, načinu organizacije, aktuelnim i budućim projektima, tekućem poslovanju, kao i prevazilaženju finansijskih problema, sve sa ciljem pozicioniranja UKC RS kao lidera regiona u pružanju zdravstvene zaštite.

Saradnja sa vrhunskim stručnjacima

ograda dolaziti u Banjaluku. Eminentni kardiolog Aleksandar Lazarević iz Banjaluke će takođe biti u savjetničkom timu, učiće mlade ljekare pisanju naučnoistraživačkih radova i projekata. Profesor Lazarević je naglasio da su ljudski resursi i znanje najvažniji, čestitajući rukovodstvu UKC-a što su prepoznali važnost edukacije i što će prvi put u ovako velikom broju poslati mlade ljekare na edukaciju. Osim što će u UKC-u izvoditi operacije, čime će se smanjiti troškovi liječenja naših pacijenata iz Republike Srpske, gostujući ljekari će kolegama u UKC RS prenositi svoja iskustva i davati savjete za razvoj naše zdravstvene ustanove koji će savjetodavno, ali i u praksi, pomagati domaćim ljekarima i u naučnoistraživačkom radu. “Sigurno će banjalučki Klinički centar u najskorije vrijeme biti zaista na najvišem nivou evropske medicine ukoliko uspijemo da edukujemo dovoljno mladih kolega“, rekao akademik prof. dr Vojko Đukić, specijalista otorinolaringolog. „Kao što i mi šaljemo djecu iz Srbije jer nismo spremni da riješimo

niverzitetski klinički centar Republike Srpske uspostavlja saradnju sa tri vrhunska stručnjaka iz Srbije doc. dr sc. med. Nikicom Gruborom, doc. dr sc. med. Radojem Simićem, akademikom prof. dr sc. med. Vojkom Đukićem kao i sa prof. dr Aleksandrom Lazarevićem iz Banjaluke. Pacijenti iz Republike Srpske koji su zbog prirode bolesti i izvođenja najkomplikovanijih hirurških intervencija morali odlaziti u Srbiju prvi će osjetiti prednost ove saradnje. Ubuduće će se moći liječiti u Univerzitetskom kliničkom centru RS, jer će vrhunski ljekari iz Be-

Terapija radikularnog bola u UKC RS

avod za kliničku radiologiju UKC RS posjetio je prof. dr Suad Jaganjac, specijalista interventne radiologije iz Schön Klinik Hamburg Eilbek, koji je ujedno i predavač na Medicinskom fakultetu u Banjaluci. Ovom prilikom pod njegovim mentorstvom je izvedena minimalno invazivna radiološka procedura terapije hroničnog radikularnog bola. Radiološke procedure terapije hroničnog radikularnog bola i njihovo uvođenje u našoj ustanovi olakšaće tegobe pacijentima koji se suočavaju sa radikularnim bolom, stanjem koje nastaje kao posljedica pritiska na nerv usljed oštećenog međupršljenskog diska, kod diskus hernije, spondiloze, diskartroze ili zapaljenjskih promjena. Terapiji su podvrgnuta dva pacijenta, a od naredne godine procedura će biti svakodnevna u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Pacijentu se pod kontrolom skenera veoma precizno daje lijek tačno tamo gdje je potrebno blizu nerva čime se postižu maksimalni rezultati. Na ovaj način naša ustanova postaje jedina zdravstvena ustanova u Bosni i Hercegovini koja će izvoditi ove procedure.

rijetke slučajeve i nemamo tehnološke mogućnosti, tako treba i da se ispomažemo ovdje jedni drugima, napominje doc. dr Radoje Simić“, specijalista dječje hirurgije Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta Srbije. Cilj Poslovodstva UKC RS je da postane najbolji u regionu, a uz saradnju sa ovakvim timom stučnjaka to je vrlo izvjesno. Ovom saradnjom smanjiće se troškovi liječenja i pružiti mogućnost domaćem kadru za dodatnu edukaciju. Plan menadžmenta UKC RS je da se 96 ljekara pošalje na usavršavanje u Beč, Ljubljanu i Beograd. „Cilj nam je da njihovo ogromno iskustvo prenesemo na naše ljekare i da pacijenti u Republici Srpskoj imaju zdravstvenu uslugu kakvu imaju u evropskim i svjetskim centrima,“ istakao je prof. dr Vlado Đajić, v.d. generalnog direktora UKC-a Republike Srpske.

Z D R A V S T V O

Klinici za intenzivnu medicinu za nehirurške grane UKC RS je od 24. februara prošle godine organizovano skoro 70 elektronskih vizita, uz preporuke eksperata svjetski poznate „Mejo” klinike, profesora Ognjena Gajića i Emira Festića, što je uticalo na sve segmente liječenja i rada na ovoj klinici. Načelnik Klinike za intenzivnu medicinu za nehirurške grane UKC-a prof. dr sc. med. Peđa Kovačević istakao je da su u ovoj zdravstvenoj ustanovi prije dvije godine pristupili Projektu “Ček lista za rano prepoznavanje kritično oboljelih pacijenata u zemljama manjeg razvoja” te da su nakon godinu dana počele video-vizite. Načelnik je istakao da je značaj projekta telemedicine i teleedukacije višestruk na zdravstveni sistem Srpske. “Mi smo tu zbog pacijenata koji su životno ugroženi i kritično oboljeli i najveći benefit imali su oni. Poslije toga, najznačajnija stvar jeste da ovakav vid video-konsultacija i edukacije ima značaj u podizanju znanja i vještina ljekara koji liječe kritično oboljele na ovom prostoru”, rekao je Kovačević. Profesori “Mejo” klinike Gajić i Festić, koji su se obratili putem videolinka, ocijenili su veoma uspješnom dosadašnju saradnju sa našom zdravstvenom ustanovom. Prema riječima profesora Gajića, saradnja sa kolegama u UKC RS počela je prije desetak godina, a rezultati su najviše koristili pacijentima.Gajić je istakao da je intenzivna medicina za nehirurške grane mlada grana medicine koja je neophodna i da je potrebno da ima veći prioritet u regionu i drugim zemljama u razvoju. Festić je rekao da su video-vizite najefikasniji način za razmjenu znanja i najbolji primjer svima u regionu kako pomoći

“Mejo” klinika i Klinika za intenzivnu medicinu za nehirurške grane UKC RS

Uspješan projekat teleedukacije vjeruje da će saradnja u oblasti telemedicine i tele-edukacije između Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske i američke “Mejo” klinike biti nastavljena na dobrobit pacijenata i zdravstvenih radnika kao i da su Klinika za intenzivnu medicinu za nehirurške grane i njen načelnik Peđa Kovačević uvijek spremni da odgovore na najteže zahtjeve. Osim video-vizita Klinike za intenzivnu medicinu za nehirurške grane sa “Mejo” klinikom, ova klinika to čini i sa drugim medicinskim centrima kao što su Institut za plućne bolesti Sremska Kamenica, Klinika za infektivne bolesti Zagreb i Klinika za neurologiju UKC Ljubljana. sličnim jedinicama, a samim tim i pacijentima. Zamjenik direktora dr Nenad Stevandić istakao je da naša zdravstvena ustanova jedina u regionu primjenjuje ovu vrstu koncepta, naglasivši da pacijenti u banjalučkoj klinici imaju jednak tretman kao pacijenti najprestižnijih svjetskih klinika. On je rekao da je ovakav vid edukacije usmjeren na svakodnevnu problematiku i da je visokokvalitetan s obzirom na kompetencije edukatora iz “Mejo” klinike. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić

Univerzitetski klinički centar Republike Srpske

Uspješno urađena 30. transplantacija bubrega

spješno je urađena 30. transplantacija bubrega u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Prva transplantacija urađena je prije više od sedam godina u UKC RS uz pomoć tima iz Vojnomedicinske akademije koji sve vrijeme učestvuje u procesu edukacije našeg kadra. Trideseta transplantacija je urađena 1. decembra 2017. godine. Transplantirani pacijent je M.M. (1981), a donor bubrega je M.M. (1944.). Kompletnu preoperativnu pripremu pacijenata uradili su na Odjeljenju nefrologije, Klinike za unutrašnje bolesti, naši ljekari. U pripremi transplantacije korištena je tehnika za razmjenu nalaza putem video-konfe-

rencije sa Vojnomedicinskom akademijom u Beogradu što podrazumijeva zajedničko razmatranje medicinske dokumentacije i donošenje odluke o samom izvođenju procedure. Ubuduće će transplantacioni tim UKC RS najvećim dijelom samostalno obavljati ovu proceduru, s tim da će vaskularni hirurzi sa VMA i dalje biti dio procesa edukacije našeg kadra ovog profila koji će vrlo brzo moći samostalno da učestvuje u izvođenju transplantacija. Ovim putem smo još jednom potvrdilii našu spremnost da kroz usavršavanje novih vještina i sticanje novih znanja stanemo rame uz rame sa renomiranim ustanovama u regionu. 23

Z D R A V S T V O

neurizme trbušne aorte najčešće se javljaju iznad 55 godina starosti, ali postoje takva oboljenja i kod mlađih bolesnika koja su uglavnom vezana za genetska nasljeđivanja, pušenje, povišen krvni pritisak, povišene masnoće u krvi, bolest vezivnog tkiva i stres. To su glavni faktori rizika za nastanak trajnog proširenja trbušne aorte.Uspješnost ovog zahvata se smatra jednim od najkomplikovanijih hirurških zahvata, zavisi u kakvom stanju pacijnt stigne u operacionu salu. Za one koji su već iskrvarili i nemaju mjerljiv puls i pritisak šanse za preživljavanje su vrlo male, pa se apeluje na pacijente koji imaju proširenu trbušnu aortu da se operišu čim postoje indikacije za to. Stepen preživljavanja zavisi i od komorbiditeta, stanja srca, pluća, bubrega, jetre, mozga, šećerne bolesti, u kakvom je stanju prije rupture trbušne aorte pacijent bio, a pravovremena intervencija diktira proces oporavka. Oko 80 odsto pacijenata sa rupturom trbušne aorte ne stigne do vaskularnog hirurga, a od toga 20 odsto koji dođu živi u operacionu salu preživi svaki drugi, tačnije 54 odsto. Prsnuće trbušne aorte, najzahtjevnije hirurške operacije, predstavlja sve uspješnije liječenje, zahvaljujući brzim i stručnim intervencijama vaskularnih hirurga i tehnologije u Univerzitetskom kliničkom centru Repubike Srpske.. Pravovremenom i stručnom intervencijom na Klinici za vaskularnu hirur giju UKC Republike Srpske u Banjaluci je uspješno operisano više hitnih slučajeva, a naročito u posljednjih nekoliko

Simptomi aneurizme Simptomi se razlikuju prema vrsti, veličini i mjestu izbočenja. Povećanje aneurizme uglavnom je asimptomatsko, ali kako se aneurizma širi, može uzrokovati bol koja postaje duboka i postojana te najizraženija u lumbosakralnoj regiji. Pacijenti često mogu primijetiti abnormalne pulsacije na trbušnoj stijenci. Aneurizma može, ali i ne mora, biti opipljiva. Iznad aneurizme se može čuti sistoličko brujanje. Pacijenti koji ne umru zbog iznenadnog puknuća aneurizme, obično imaju traumu gornjeg dijela abdomena te mogu patiti od bolova u leđima, hipotenzije i tahikardije. Kod povećanja aneurizme abdominalne aorte neke osobe mogu primijetiti: pulsirajući osjećaj u blizini pupka, osjetljivost ili bol u trbuhu ili grudima i bol u leđima. 24

Rupturirane aneurizme

Sve veći postotak preživljavanja Prim. mr sc. dr Zoran Roljić, vaskularni hirurg

mjeseci sa timom na čijem je čelu su prim. mr sc. dr Zoran Roljić, vaskularni hirurg, dr Saša Vlaisavljević,vaskularni hirurg, i mladi vaskularni hirurzi i specijlizanti koji su budućnost zdravstva Republike Srpske. Sigurnost u uspješnost poslije rupture aneurizme abdominalne aorte je u tome što je sve veći broj vaskularnih hirurga, ali još nedovoljan, i što postoji svakodnevno dežurstvo vaskularnog hirurga, a to garantuje sve veće preživljavanje. Ako se uzme u obzir da u UKC Republike Srpske postoje izvanredni anesteziolozi i reanimatolozi, na čelu sa prof. dr Darkom Golićem, koji uspješno, a isto toliko važno, vode operativni i postoperativni tok tako teških pacijenta, procenat uspješnosti preživljavanja kod ovako složenih i teških operacija je u sve većem porastu. Dijagnoza Većina aneurizmi abdominalne aorte dijagnostikuje se sasvim slučajno. Uglavnom se otkriju pri fizikalnom pregledu ili na ultrazvuku, CT-u ili MR-u trbuha. Kod bolesnika s velikim bolovima u leđima treba posumnjati na aneurizmu abdominalne aorte iako se ona možda ne može napipati. Laboratorijske pretrage, uključujući KKS (kompletnu krvnu sliku), elektrolite, ureju, kreatinin, krvnu grupu i reakcije kompatibilnosti – sve te pretrage se čine u slučaju moguće hirurške intervencije. Ako se sumnja na rupturu aneu-

rizme – CT angiografija ili MR angiografija mogu preciznije odrediti veličinu aneurizme. Aortografija je neizbježna ako se sumnja na zahvaćenost zdjeličnih ili bubrežnih arterija. Komplikacije u aneurizmi Glavna opasnost je pucanje (ruptura) aneurizme i posljedica je je unutrašnjeg krvarenja. Zbog rupture aneurizme, krv ulazi u okolna tkiva, uzrokujući velika oštećenja.. Cjelokupni sistem protoka krvi može kolabirati ako isticanje krvi dramatično smanjuje obim krvotoka. Ako lekar nije u neposrednoj blizini, aneurizma će vjerovatno prouzrokovati smrt. Na žalost, više od 50% ljudi sa aneurizmom umrlo je od posljedica ove komplikacije.. Čak i ako ne pukne, aneurizma aorte može izazvati velike smetnje koje mogu dovesti do stvaranja ugruška (tromba) te dovesti do insuficijencije nekog organa zbog nemogućnosti dotoka krvi.

Tim ljekara Univerzitetskog kliničkog centra RS, dr Saša Vlaisavljević, opšti i vaskularni hirurg; prim.mr sc.dr Zoran Roljić, opšti i vaskularni hirurg; dr Jelena Četić, specijalizant i dr Boris Dujaković specijalizant. pod vođstvom dr Zorana Roljića za deset dana u septembru ove godine spasilo je tri pacijenta kojima je zbog puknuća trbušne aorte život bio ugrožen. Zahvati su izvedeni na Klinici za vaskularnu hirurgiju UKC u Banjaluci i trajali su između tri i šest časova, a sva tri pacijenta su se uspešno oporavila. Ovakvi operativni zahvati na UKC RS nisu novost, operacije krvnih sudova izvođene su i prije posljednjeg rata, u vrijeme doktora Milana Vasića, koji je bio prvi vaskularni hirurg u Banjaluci. Međutim, ljekari su u to vrijeme radili u vrlo skromnim uslovima, a procenat preživljavanja bio je znatno manji.

Z D R A V S T V O

oždani udar je bolest koja po- Brže zbrinjavanje bolesnika sa moždanim buđuje najviše strahovanja kako kod zdravih, tako i kod osoba sa kardiovaskularnim oboljenjima. Napredak u liječenju i preventivi moždanog udara predviđa uzbudljivo razdoblje, koje obećava niži stupanj mo- Bolesnike sa moždanim udarom danas liječimo telemedicinom ždanih udara.

»Vrijeme je mozak« Akutni ishemijski moždani udar (moždani infarkt) danas liječimo otapanjem krvnih ugrušaka pomoću lijekova koje primjenjujemo u obliku infuzije u venu. Taj način liječenja, koji se naziva tromboliza, daje bolesnicima sa moždanim udarom najmanje 30% veću mogućnost preživljavanja bez invaliditeta. Ipak, tromboliza je učinkovita samo onda kad se primjenjuje najkasnije 4,5 sati nakon pojave prvih simptoma moždanog udara. Moramo biti svjesni da svaku minutu, kada mozak ostane bez krvotoka jer tromb začepi krvnu žilu, odumre 2 miliona moždanih stanica. Zato u neurologiji vrijedi izreka: »Vrijeme je mozak«, a liječenje moždanog udara vječna je bitka sa vremenom. Telemedicina »TeleKap«- brže zbrinjavanje bolesnika sa moždanim udarom Radi uskog vremenskog prozora za otapanje ugruška u novije je doba liječenje moždanog udara pomoću telemedicine iznimno značajno budući da osigurava bržu obradu bolesnika sa moždanim udarom bilo gdje u državi, pogotovo tamo gdje nema vaskularnih neurologa. Telemedicinsku mrežu u Sloveniji smo nazvali »TeleKap« (Telemoždani udar) (Slika 1). Pomoću mreže širimo stručno znanje o moždanom udaru u bolnice, gdje takvog znanja, radi manjka stručnjaka, nema pri čemu omogućujemo i bolesnicima u ruralnim područjima države liječenje trombolizom. U zadnje vrijeme, uz pomoć mreže, identificiramo odgovarajuće bolesnike za mehaničko odstranjivanje ugruška posebnim kateterom neposredno iz moždane žile. Metodu nazivamo mehanička revaskularizacija. Takve bolesnike moramo iz cijele države najbržim putem premjestiti u Ljubljanski univerzitetski klinički centar. Slovenska mreža TeleKap organizirana je po principu »klaster« organizacije, što označi da 12-im slovenskim bolnicama koje su povezane u mrežu sa nacionalnim centrom TeleKap, neprekidno 24 sata dnevno savjetuje specijalist vaskularni neurolog (Slika 2). Sistem te-

udarom

Telemedicina - TeleKap

Prim. prof. dr. Bojana Žvan, dr. med., viši savjetnik, FESO, specijalista neurologije Klinički odjel za vaskularnu neurologiju, Klinika za neurologiju Univerzitetni klinički centar Ljubljana, Zaloška 2, 1000 Ljubljana bojana.zvan@kclj.si; zvan. bojana@gmail.com

Slika 2. U Slovenskoj mreži TeleKap 12-im slovenskim bolnicama, koje su povezane sa nacionalnim centrom TeleKap, neprekidno 24 sata dnevno savjetuje specijalist vaskularni neurolog.

Vrijeme je bitan pokazatelj kvalitete u mreži TeleKap Najvažnije za uspjeh liječenja u mreži TeleKap su dobri ishodi liječenja, zato treba u mreži pratiti pokazatelje kvalitete. Bitan pokazatelj kvalitete je vrijeme, zato moramo u sistemu TeleKap osigurati da ne dolazi do zakašnjenja, koje bi moglo negativno utjecati na dobar ishod liječenja, bilo zbog tehnoloških problema ili ljudskog čimbenika. Zbog ocjene sigurnosti sistema potrebno je precizno pratiti pokazatelje kao što su moždano krvarenje ili smrt. Za dugotrajnu ocjenu ishoda liječenja upotrebljavamo ljestvicu funkcionalne onesposobljenosti kod otpusta i 90 dana nakon moždanog udara.

lemedicinske tehnologije, uključivo sa visokokvalitetnom videokonferencijom i pregledom radioloških slika na daljinu, može stvoriti sličnu okolinu, kao kad bi liječnik specijalist pregledavao bolesnika u tom mjestu, odnosno kao Rezultati liječenja u mreži Teleda bi bio neposredno uz bolesnički kre- Kap vet (Slika 3). Mreža TeleKap je počela u Sloveniji djelovati 15.9.2014. i od tada do uključivo 31.8.2017. smo analizirali podatke. U tom vremenu smo obradili ukupno 1972 bolesnika (50,6% muškaraca), starijih od 70 godina bilo je 56% bolesnika. Broj godišnje obrađenih bolesnika se je od godine 2014, kad je bilo u tri i pol mjeseca obrađenih samo 88 bolesnika, popeo godine 2015. na 564, godine 2016. na 698 i godine 2017. 700 bolesnika (do 31. augusta 2017) (Slika 4). Od svih bolesnika sa akutnim ishemijskim moždanim udarom 39,0% priSlika 1. Logo slovenske mreže TeleKap malo je intravensku trombolizu, a mehanička rekanalizacija provela se kod 7,5% svih bolesnika. Godine 2016. su se u mrežnim bolnicama zakašnjenja, u usporedbi sa godinom 2015, od vremena dolaska do trombolize produljila za prosječno 6 minuta, a od početka simptoma moždane kapi do trombolize prosječno za 16 minuta. Tijekom 2017. godine zapažamo trend skraćivanja zakašnjenja, premda još uvijek ne postižemo vremena kao 2015. godine. Najveći dio bolesnika sa akutnim moždanim udarom između 2014. i 2017. godine, koje smo liječili trombolizom, dostigao je 59,5% a najniže 27,5%. 25

Z D R A V S T V O Slika 3. Sistem telemedicinske tehnologije, uključivo sa visokokvalitetnom videokonferencijom i pregledom radioloških slika na daljinu.

Tabela 1. Predlozi indikatora kvaliteta u sistemu TeleKap

Radni tokovi u sistemu TeleKap (snimanje konsultacija, vrijeme odgovora na telefon, početak konsultacija u video sistemu, vrijeme zaključivanja vido-konsultacija) Praćenje indikatora kvaliteta tokom telefonske ili video konsultacije

Dobar ishod kod pacijenata tretiranih sa trombolizom (mRS 0, 1 in 2) poslije otpuštanja iz bolnice bio je kod 45% bolesnika (Slika 5). Velika većina, čak 87% bolesnika, u mreži TeleKap ostala je na liječenju u mrežnim bolnicama. AIMK – akutni moždani udar; Tromboliza – bolesnici liječeni sa trombolizom; MeR – bolesnici, koji su bili liječeni sa mehaničkom revaskularizacijom; HMK – moždano krvarenje; Drugo - Ostalo

Praćenje kašnjenja između pojedinačnih točka prijema i odlaska u zdravstvenu ustanovu (vrijeme dolaska i odlaska na prvom prijemu i vrijeme dolaska na krajnje tačku prijema)

nije ostvarilo. Nakon tri godine, možemo reći da broj obrađenih bolesnika raste, što ukazuje da je mreža za slovenske bolesnike sa moždanim udarom nužna. Međutim, važni indikatori kvaliteta, kao što su prekomjerna kašnjenja u tretmanu pacijenata, ne poboljšavaju se. Nedostatak organizacije mreže TeleKap ima za posljedicu tek malo upotrebljive statističke podatke o uspješnosti liječenja. Registar bolesnika sa moždanožilnim bolestima još uvijek nemamo. Rješenje moramo tražiti u organizaciji nacionalne

Inicijalna dijagnoza na početku konsultacije i dijagnozu nakon otpuštanja Zadovoljstvo bolesnika sa tretmanom u sistemu TeleKap Povratne informacije o radu mreže Slika 4. Od 14. septembra 2014. do 31. augusta 2017. obradili smo ukupno 1972 bolesnika.

Praćenje i snimanje tehničkih greška i ograničenja tokom konsultacija, uključujući i broj tehničkih pitanja koja utiču na opskrbu pacijenta tokom konsultacija Istraživanje u slučaju bilo kakvog kršenja bezbednosti u sistemu TeleKap

Slika 5. Dobar ishod kod pacijenata tretiranih sa trombolizom (mRS 0, 1 in 2) poslije otpuštanja iz bolnice bio je kod 45% bolesnika

Kontrola kvaliteta slika kompjuterizovane tomografije (CT), tehničkih greška, operativnih greška ili poremećaja tokom rada i redovna provera gore navedenih indikatora, zajedno sa drugim merama za bolji kvalitet tehnologije Identifikacija odgovarajućih bolesnike za mehaničko odstranjivanje ugruška, to jest za endovaskularni tretman, koje moramo hitno premjestiti u odgovarajuće tercijarne centre Odgovornost za prikupljanje podataka treba da bude sastavni deo sporazuma u mreži TeleKap, odnosno Koordinacionom centru i partnerskim bolnicama

Vizija mreže TeleKap Vizija mreže TeleKap bila je tretiranje bolesnika sa akutnim moždanim udarom u cijeloj državi. Zamišljena je kao samostalan, nezavisan republički centar koji se nalazi u tercijarnoj kliničkoj instituciji sa vlastitim stalnim kadrom i virom financiranja, premda se to za sada još 26

mreže TeleKap na osnovu onih principa koje je utemeljila radna skupina za TeleKap na Ministarstvu za zdravstvo u vrijeme planiranja projekta. Samo na taj način možemo pomoću mreže TeleKap poboljšati rezultate liječenja, smanjiti smrtnost i troškove povezane sa invaliditetom, a time i troškove zdravstvenog osiguranja.

TeleKap treba da služi za podršku zdravstvenim aktivnostima širom zemlje kako bi ublažili patnju i spasili živote, istovremeno poboljšavajući blagostanje i dostojanstvo pogođene populacije.

irenje usluga koje se pružaju bolesnicima dovelo je do proliferacije broja specijalnosti, pre svega zato što je u toku poslednjih 50 godina dolazilo do raznih naučnih otkrića i napretka lečenja. Kako su dijagnostika i lečenje postajali kompleksniji, bilo je nužno da se vrše formalne obuke specijalista kompetentnih za kognitivne i hirurške discipline. Danas postoji 860.000 lekara koji poseduju aktivne sertifikate izdate od strane Američkog odbora za medicinske specijalizacije i 34.000 onih koji su dobili sertifikat od Američkog društva osteopata. Telemedicina Danas je omogućeno pružanje usluga bolesnicima putem videokonferencija u svakodnevnoj komunikaciji, ali i korišćenjem društvenih mreža od strane zdravstvenih radnika. Ovaj način komunikacije, telemedicina, u poslednje vreme eksponencijalno raste. Prema proceni jedne institucije, globalna telemedicina će se godišnje povećavati za 30% između 2017. i 2022. godine, što će u SAD dosegnuti vrednost tog tržišta od 12,1 milijarde US dolara. Nova specijalnost Napredak digitalne komunikacije u zdravstvu doveo je do toga da sve više lekara i drugih zdravstvenih radnika šalje virtuelne poruke koje se odnose na brigu o bolesnicima u svim medicinskim oblastima. Primera za takve poruke ima mnogo, evo nekih službi: servisi za tzv. drugo mišljenje (secondopinion), odeljenja urgentne medicine, odeljenja za virtuelnu intenzivnu negu, tele-šlog (telestroke) tj. odeljenje koje funkcioniše pomoću mobilne jedinice za šlog, telepsihijatrija i servis za postakutnu negu bolesnika. U ambulantama tradicionalnog sistema zdravstva u komunikaciji se koriste telefoni i portal WEB mreže posredstvom email poruka. Međutim, napredak tehnologije je omogućio nastanak telemedicinskog sistema komunikacije. Takva komunikacija odvija se licem-ulice (face-to-face) s pacijentima putem mobilnih telefona, tableta i drugih kompjuterskih uređaja. U početku je telemed sistem korišćen kod manjih tegoba (npr. kašalj, prehlada, raš), ali danas se on koristi daleko šire. Na primer, njime se prenose laboratorijski rezultati i snimci dobijeni imidžing tenhikama (CT, MRT, PET, itd.).

Z D R A V S T V O

Da li je došlo vreme za novu medicinsku specijalnost?

Medicinski virtuelista Is It Time for a New Medical Specialty? The Medical Virtualist

Michael Nochomovitz, Rahul Sharma JAMA. Published online November 27, 2017. doi:10.1001/jama.2017.17094

(Skraćeni prevod članka uradio R. I.)

Medicinski virtuelista (Engl. - virtual reality (virtuality), computer programs with an interface that gives the user the impression that they are physically inside a simulated space; srpski, -virtuelnost, zamišljen, nestvaran, prikriven, nevidljiv, neprimetan, pritajen, potencijalan, moguć, sakriven.) Predlažemo da novu specijalnost obavlja medicinski virtuelista. Takav bi specijalista bio lekar koji većinu ili svo vreme brine o pacijentima koristeći virtuelni medijum. Danas lekari, više ili manje, koriste taj virtuelni medijum, mada oni za to nisu formalno obučeni. Neka su osiguranja i grupe lekara već razvili kurseve iz ove oblasti, ali ti kursevi nisu povezani s društvom lekara i nemaju njihov sertifikat. Savremena briga o pacijentima je multidisciplinarna. Ona uključuje medicinske sestre, socijalne radnike, nutricioniste i edukatore. Svima je neophodna formalna obuka virtuelnih postupaka da bi se obezbedio sličan kvalitet pri pružanja takve direktne (in-person care) zdravstvene usluge. Verovatno će biti nužno da neki lekari (iz raznih disciplina) rade puno radno vreme kao medicinski virtuelisti unutar raznih subspecijalističkih službi; na primer, virtuelisti u urgentnoj medicini, intenzivnoj nezi, neurologiji ili psihijatriji. Na osnovu preliminarnog istraživanja, od 30% do 50% poseta lekaru primarne zaštite mogle bi se rešiti virtuelnim putem. Ti se procenti mogu uvećati prilikom obavljanja kućne nege i pomoću uređaja za monitoring iz daljine. Međutim, kompletno ukidanje klasičnih pregleda bolesnika nikada se neće dogoditi. Lekari će uvek voditi tim u ambulanti i onaj koji na osnovu praćenja podataka uređaja iz daljine; samo će lekari davati uputstva bolesnicima. Možda će se vremenom model virtuel-

nosti pojačavati uvođenjem “digitalnih asistenata”. U hirurškim specijalnostima, hirurgija na daljinu (remote surgery) je fokusirana na telemonitorovanje i pružanje pomoćI hirurzima u zabačenim krajevima. Ima primera i pravih virtuelnih hirurga koji su robotski operisali pacijente udaljene stotinama kilometara (Eveleth R. The surgeon who operates from 400 km away. BBC. May 16, 2014). Takav pristup će se verovatno dalje razvijati narednih godina. Faktori koji su važni za uspeh telemedicine Pored medicinske edukacije za specifičnu disciplinu, kurikulum za setrifikat lekara virtueliste mora uključiti poznavanje legalnih i kliničkih ograničenja virtuelne medicine, kompetentnosti virtuelnog pregleda, klinička merenja sa udaljenih mesta i kontinuiranu edukaciju. Medicinska udruženja i lideri ovog procesa moraju sa organizacijama koje izdaju sertifikate formalizovati kurikulum, neohodan trening i izdavanje sertifikata medicinskim virtuelistima. Ako se tehnologija bude i dalje razvijala i rigorozni dokazi pokažu da se telemedicinom popravlja medicinska briga za bolesnike, da se njome postižu dobri rezultati i smanjuje finansijska potrošnja u zdravstvu, medicinski virtuelisti će u bliskoj budućnosti činiti značajan deo zdravstva.

Z D R A V S T V O

atarakta predstavlja zamućenje prirodnog sočiva. Prirodno sočivo, uz rožnjaču, učestvuje u dioptrijskoj snazi oka i služi da se svjetlost koja ulazi u oko pravilno fokusira na očnom dnu. Zbog različitih razloga prirodno sočivo može da postane manje providno ili da počne nepravilno prelamati svjetlost. Kada ovakve promjene u sočivu počnu da smetaju normalnim životnim aktivnostima pacijenta stanje se obično uspješno rješava hirurgijom, tokom koje se zamućeno prirodno sočivo odstrani i umjesto njega ugradi vještačko. U svojoj ranoj fazi katarakta ne smeta vidu. Obično se tokom pregleda oka primijete blaga zamućenja u sočivu koja se obično nalaze na njegovom ekvatoru. Ovakav nalaz često iznenadi mnoge pacijente zbog toga što nemaju nikakvih problema sa vidom. Da bi se utvrdilo da li neko ima ili nema (početnu) kataraktu potrebno je raširiti zjenice uz pomoć kapi, nakon čega se pregledom za biomikroskopom mogu analizirati sve strukture sočiva. Katarakta obično napreduje polako tokom godina. U početnoj fazi razvoja katarakte može da dođe do otvrdnuća srednjeg dijela sočiva (nukleusa) što je stanje koje se zove nuklearna skleroza. Ovakve promjene prouzrokuju promjene u dioptrijskoj snazi oka i samim tim potrebu za čestim promjenama korekcije. Nuklearna skleroza obično dovodi do pojačanja prelomne moći sočiva, što mnogim dalekovidima znači da neko vrijeme neće trebati da nose korekciju za daljinu jer im “se dioptrija izravnala”. Sklerotično sočivo je žućkaste boje zbog čega takve osobe imaju problem sa viđenjem boja koje im se čine ispranim. Većina ljudi ovo neće niti primijetiti, osim ako se ne bave određenim zanimanjima koja su povezana sa jasnim vidom boja. Mnogo veći problem predstavlja zablještenje i smanjena sposobnost razlikovanja nijansi sive boje (kontrastna senzitivnost). Zbog zablještavanja dosta ljudi koji imaju početnu kataraktu se ne osjećaju sigurnim kada voze noću pošto su im svjetla farova raspršena, predmeti nisu jasni i imaju velike poteškoće da razaznaju nijanse sive. Ako se desi da se radi o velikom sočivu koje svojom veličinom dovodi do porasta očnog pritiska tada se odmah radi operacija kako bi se izbjegao rizik sekundarnog akutnog glaukoma, uzrokovanog velikim ili nabubrelim sočivom. Zamućena u zadnjem dijelu, sočiva naj28

Početna katarakta

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

više smetaju vidu, pogotovo u uslovima dobre osvijetljenosti što jako smeta pacijentima i dovodi do paradoksalne pojave da više svjetla znači slabiji vid za pacijenta. Objašnjenje za ovu pojavu je jednostavno pošto se sve zrake svjetla koje ulaze u oko sijeku na zadnjem polu oka i ako dođe do suženja zjenice (zbog dobre osvijetljenosti okruženja) dolazi i do pogoršanja simptoma. Rješenje svih ovih problema vezanih uz početnu kataraktu je operacija.

Jednostavnom procedurom, u lokalnoj anesteziji, se odstrani prirodno sočivo i umjesto njega implantira plastično odgovarajuće snage. Obično se prilikom izračunavanja potrebnog sočiva ide na to da postoperativno pacijent nema potrebe da nosi naočare za daljinu pa, u neku ruku, ova procedura postaje i refraktivna prilikom koje se pacijent može riješiti ne samo katarakte, već i refraktivne greške, bilo da se radi o dalekovidosti ili kratkovidosti.

eboroi čni dermatitis je hronično recidivirajuće zapaljenje seboroičnih područija kože sa eritemom i deskvamacijom kao osnovnom karakteristikom. Bolest se dosta često javlja unutar porodice, ali nije poznat tačan mehanizam nasljeđivanja. Ranije se smatralo da je glavni uzrok za nastanak seboroičnog dermatitisa nasljedna seboroična konstitucija, ali je izlučivanje lojnih žlijezda povećano samo kod 50% bolesnika. Danas je prihvaćen stav da do seboreje dovode genetski, neurogeni i hormonski faktori i da tek ako je seboreja manifestna predstavlja predisponirajući faktor za nastanak seboroičnog dermatitisa. Osim naslijeđa veliku ulogu u nastanku bolesti ima lipofilna kvasna gljivica Pityrosporum ovale (Malassezia furfur) koja se nalazi kao član rezidentne flore, naročito na seboroičnim regijama. Izmijenjen pH kože i neki imunološki poremećaji omogućavaju porast Pityrosporum ovale.

Z D R A V S T V O

Seboroični dermatitis Dr med. Kristina Zrnić, dermatovenerolog

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Seboroicni-dermatitisodrasli

Način i vrsta ishrane, poremećaj crijevne flore navode se kao predisponirajući faktori u nastanku ove bolesti. Emocionalni stres, zamor i klima utiču na pogoršanje simptoma bolesti. Seboroični dermatitis se javlja u oko 2-5% ukupnog stanovništva. Dobne skupine u kojima se najčešće javlja su dojenčad do 3. mjeseca života i odrasli između 30. i 40. godine života. Bolest je nešto češća kod muškaraca. Klinički se razlikuje: • seboroični dermatitis odraslih (Dermatitis seborrhoica adultorum) • seboroični dermatitis djece (Dermatitis seborrhoica infantum) Seboroični dermatitis odraslih (Dermatitis seborrhoica adultorum) Seboroični dermatitis odraslih se najčešće lokalizuje u kapilicijumu, na čelu i obrvama, nazolabijalnoj brazdi spoljašnjem slušnom kanalu, retroaurikularnoj brazdi i u presternalnoj i interskapularnoj regiji. Rjeđe lokalizacije seboroičnog dermatitisa su: submamarno,

aksilarno, u pregibima trbuha kod gojaznih osoba, perianalno, laktovi i koljena. Promjene u kapilicijumu kod seboroičnog dermatitisa odraslih se manifestuju u početku perifolikularnim eritemom i skvamom. Kasnije ove promjene konfluiraju i nastaju jasno ograničeni blijedoeritematozni ili eritematozni plakovi i plaže, različite veličine i oblika. Plakovi su prekriveni suvom ili masnom blijedožućkastom skvamom. Skvama može imati pitirijaziformni ili psorijaziformni izgled. Promjene su jasno ograničene prema čelu, temporalno, retroaurikularno i nuhalno i formiraju eritematozno ljuskava ivica (corona seborrhoica). Promjene su praćene različitim intenzitetom svraba. U hroničnim slučajevima može doći do opadanja kose, koje je reverzibilno. Ukoliko dođe do sekundarne infekcije nastaje jače crvenilo i vlaženje te formiranje krusta. Žarišta se spajaju i prekrivaju čitavo vlasište, a mogu preći na kožu čela i retroaurikularno. Ukoliko u kapilicijumu nema eritema samo pitirijaziformna neadherentna skvama ili “perut” govori se o pityriasis sicca capitis koji predstavlja neinflamatornu formu seboroičnog dermatitisa, odnosno pityriasis sicca capitis

Seboroicni-dermatitits-kod-djece

se smatra prekursorom seboroičnog dermatitisa. Seboroični dermatitis vlasišta jačeg intenziteta klinički i histološki se teško može razlikovati od psorijaze vlasišta te se to stanje naziva sebopsoriasis. Ponekad se nađu eritematozna žarišta veličine manje kovanice, prekrivena bjeličastim naslagama koje se sjaje kao čestice azbesta, te se te promjene nazivaju pseudotinea amyantacea.

Promjene na licu kod seboroičnog dermatitisa odraslih se uglavnom ma-

Z D R A V S T V O

nifestuju na obrvama, uz krila nosa, na nazolabijalnoj brazdi u vidu eritematoznih nejasno ograničenih plakova prekrivenih tankom neadherentnom masnom skvamom. Promjene na licu se često pogoršavaju kao posljedica izlaganja hladnoći ili stresu. Kod žena je češća paranazalna lokalizacija koja je često praćena naletima crvenila (flushing). Često se javljaju promjene u vidu eritema na ivicama kapaka uz pojavu bjeličastožućkaste skvame ili krustoskvame – blepharitis seborrhoica. Na vratu, najčešće kod žena, može se javiti varijanta seboroičnog dermatitisa – dermatitis seborrhoica colli perstans u obliku tankih svijetlosmeđih do žućkastih oštro ograničenih suvih naslaga koje se grebanjem teško skidaju. Promjene na trupu kod seboroičnog dermatitisa odraslih se manifestuju na koži sternalne i interskapularne regije u vidu oštro ograničenih okruglih ili ovalnih plakova, sa različitim sadržajem skvame. Poseban oblik predstavlja petaloidna forma (dermatitis seborrhoica mediothoracica-typus petaloides) gdje se promjene javljaju u obliku ružičastocrvenih žarišta koja imaju izgled lista, sa žućkastim, širokim, masnim skvamama na ivici. Promjene su uglavnom praćene subjektivnim osjećajem svraba, koji je različitog intenziteta od osobe do osobe. Rjeđe lokalizacije seboroičnog dermatitisa odraslih su aksilarna i submamarna regija, prepone, periumbilikalna i anogenitalna regija. Promjene se manifestuju u vidu difuznog eritema sa masnim skvamama. Na tim mjestima je česta sekundarna impetiginizacija koja se manifestuje izraženim ljuštenjem i krastama, a u dubini nabora se stvaraju ragade – dermatitis coccica in seborrhoico. Dijagnoza seboroičnog dermatitisa se postavlja na osnovu kliničke slike, a na mikrološkom preparatu često se nađu kvasnice Pityrosporum ovale. Diferencijalno dijagnostički kod seboroičnog dermatitisa odraslih dolazi u obzir psorijaza (posebno ako su promjene lokalizovane samo u vlasištu – sebopsoriasis), atopijski dermatitis, kontaktni dermatitis, rozacea, pityriasis rosea (ako su promjene na trupu). Liječenje je u domenu dermatovenerologa.

The Lancet Countdown 2017. - izvještaj

Zdravlje i klimatske promjene ‘’Od 25 godina stagnacije do globalne transformacije u javnom zdravstvu’’

he Lancet Countdown 2017 izvještaj o zdravlju i klimatskim promjenama pod nazivom ‘’Od 25 godina stagnacije do globalne transformacije u javnom zdravstvu’’ prati napredak u sektoru zdravlja i klimatskim promjenama i objavljen je zahvaljujući podacima nezavisne analize. Ovaj izvještaj se bavi uticajem klimatskih promjena na zdravlje čovjeka i implementacijom Pariskog sporazuma. The Lancet Countdown izvještaj predstavlja saradnju između 24 akademske i inter-

vladine institucije, smještene na svim kontinetima, zastupajući stavove različitih naučnih disciplina. Ključni statistički podaci koji su prezentovani u ovom izvještaju kažu da: 1) 125 miliona osoba u kategoriji osjetljivih populacija je bilo izloženo toplotnom talasu između 2000. i 2016. godine. Na osnovu ranijih podataka, ova činjenica govori da dodatnih 1 milion stanovnika može očekivati izloženost toplotnom talasu do 2040. godine; 2) globalno, 87% gradova koji su bili uvršteni u analizu Svjetske zdravstvene organizacije o zagađenju vazduha govori da je oko milijardu ljudi bilo izloženo nezdravom nivou čestičnog zagađenja (PM 2.5); 3) pothranjenost je identifikovana kao najveći rezultat uticaja klimatskih promjena na zdravlje čovjeka u 21. vijeku. Klimatske promjene uticale su na pad od 6% u ukupnoj globalnoj proizvodnji žitarica i 10% u proizvodnji riže zahvaljujući povećanju globalne tempe-

Z D R A V S T V O

rature za jedan stepen Celzijusa; 4) više od milijardu ljudi će biti prinuđeno da migrira u narednih devedeset godina zbog podizanja nivoa mora, uzrokovanog topljenjem glečera, ukoliko se ne preduzmu mjere opreza; 5) prosječan pad produktivnosti poljoprivrednih radnika od 5,3% desio se na globalnom nivou, sa dramatičnim padom od 2% između 2015. i 2016. godine i to kao rezultat porasta temperature vazduha. Ovaj trend ugrožava život i sposobnost poljoprivrednika koji rade kako bi izdržavali svoje porodice i sebe; 6) od 2000. godine desilo se povećanje vodenih katastrofa od 46%. Tokom 2016. godine zabilježen je ekonomski gubitak u iznosu od 126 milijardi američkih dolara usljed nastanka klimatskih promjena. U zemljama sa niskim nacionalnim doprinosom 99% gubitaka nije osigurano; 7) Od 1990. godine desilo se povećanje od 3% i 5,9% nivoa vjerovatnosti transmisije Dengue virusa za dvije vrste komaraca. Procjenjuje se da će se svake godine desiti povećanje od 50 do 100 miliona broja novih slučajeva Dengue virusa što će dovesti do najvišeg rasta širenja bolesti globalno. Posljedice klimatskih promjena najviše utiču na zdravlje osjetljivih populacija i ljudi smještenih u zemljama sa niskim i srednjim nacionalnim doprinosom. Dodavanjem socijalnih i ekoloških faktora u analizu, a koji su podloga dobrom zdravlju, pokazuju zapravo da klimatske promjene danas podstiču pojavu socijalnih, ekonomskih i demografskih nejednakosti koje se u konačnici odražavaju na sve populacije širom svijeta. Takođe, podaci dobijeni kroz Projekat Carbon Disclosure Project 2016 pokazuju da je u svijetu 449 gradova, od toga 56 gradova članica Evropske unije, izvršilo analizu o procjeni štetnosti uticaja klimatskih promjena. Poznato je da 55% od ukupnog broja svjetske populacije živi u gradovima, gdje su uglavnom smješteni glavni zdravstveni centri, te da su te iste urbane zone za stanovanje pod povećanim rizikom uticaja klimatskih promjena po

zdravlje čovjeka. Pariski sporazum su ratifikovale 153 članice Ujedinjene okvirne konvencije o klimatskim promjenama (UNFCCC), od ukupnih 197, što zapravo pokriva 87,4% od ukupne emisije štetnih gasova u zemljinu atmosferu. Sporazumom su definisana ambiciozna obećanja o smanjenju emisije štetnih gasova i ograničenje klimatskih promjena znatno ispod globalnog prosječnog porasta temperature od 2°C, a ciljajući da globalno povećanje temperature bude ograničeno do maksimum 1,5°C. Tri glavna zaključka The Lancet izvještaja su da: 1) zdravstveni problemi nastali usljed klimatskih promjena su nedvosmisleni, apotencijalno su i nepovratni – utiču na zdravlje svih populacija širom svijeta; 2) nerješavanje problema klimatskih promjena u posljednjih 25 godina ugrozilo je ljudski život i resurse za život; i 3) tokom proteklih pet godina je primijećena povećana međusektorska saradnja, a u 2017. godini zdravstvena zajednica je definisala ciljeve sa željom da se iskoristi sav potencijal za unepređenje javnog zdravlja.

Alijansa za zdravlje i životnu sredinu HEAL @HEALBalkans

‘’Klimi je potrebna hitna pažnja i preduzimanje akcije za dobrobit i zaštitu javnog zdravlja,“ kaže Vlatka Matković Puljić, savetnica za zdravlje i životnu sredinu za region Balkana iz Alijanse za zdravlje i okolinu (HEAL) sa sjedištem u Briselu, u Belgiji. „Imamo rješenja – kao što je zamjena uglja obnovljivim izvorima energije. Izazov je da se stvori politička volja da se ona primijeni radi boljeg zdravlja.” Alijansa za zdravlje i životnu sredinu (engl. Health and Environmental Alliance, skr. HEAL) je vodeća evropska neprofitna organizacija koja istražuje kako životna sredina utiče na zdravlje u Evropskoj uniji (EU). Uz podršku više od 70 organizacija članica, HEAL vrši nezavisnu ekspertizu i pribavlja dokaze iz medicinskih istraživanja u različitim procesima donošenja odluka. Naše široko udruženje uključuje stručnjake iz oblasti zdravstva, neprofitna zdravstvena osiguranja, doktore, medicinsko osoblje, udruženja oboljelih od astme i raka, građane, ženska udruženja, omladinska udruženja, nevladine organizacije za zaštitu životne sredine, naučnike i javne institute za zdravstvena istraživanja. Među članovima su međunarodne i evropske organizacije kao i državne i lokalne grupe. Website: www.env-health.org. Pratite HEAL Balkans na Facebook and Instagram. Srđan Kukolj

Podaci i analiza prikazani u The Lancet izvještaju obuhvataju raznovrsne teme od smrtonosnih ishoda izazvanih katastrofama vezanih uz vremenske neprilike do potpunog zatvaranja termoelektrana na ugalj. Izvještaj se bavi indikatorima za praćenje zdravstvenih efekata klimatskih promjena i opasnosti povezanih s klimatskim promjenama. Izvještaj otkriva da su indikatori klimatskih promjena bili jasni već nekoliko godina, ali uticaj klimatskih promjena na zdravlje je daleko lošije bio obuhvaćen u dosadašnjim analizama. Sveukupno, trendovi koji su prikazani u ovom izvještaju ukazuju na duboku zabrinutost, ističući neposredne zdravstvene prijetnje od klimatskih promjena i relativnu neaktivnost zajednice koja se vidi u svim dijelovima svijeta u protekle dvije decenije. 31

Z D R A V S T V O

rbanizacija utiče na zdravlje ljudi i, prema saznanjima, ubrzano se odvija rast populacije u gradovima, tako da će 2030. godine šest od 10 ljudi na zemaljskoj kugli biti stanovnici grada, a 2050. godine sedam od 10. Promjene su najviše izražene u manje razvijenim zemljama i očekuje se da će u periodu 2000. do 2030. godine porast biti oko 2 milijarde stanovnika. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) ističe da kako se pogoršavaju uslovi stanovanja ili nesigurnost mjesta, povećavaju se zdravstveni rizici iz okruženja, a u vezi s njima povrede, respiratorni problemi, zarazne bolesti i poremećaji mentalnog zdravlja. Mnogi gradovi su opterećeni i suočavaju se sa nekom od opasnosti stalnih prijetnji: zarazne bolesti kojima doprinosi siromaštvo građana i neadekvatni uslovi života; nezarazne bolesti kao što su bolesti srca, karcinomi i dijabetes u vezi s upotrebom duvana, nezdravom ishranom, fizičkom neaktivnošću i zloupotrebom alkohola, ili nesreće, povrede, saobraćajni akcidenti, nasilje i kriminal. Unutar gradova postoje značajne razlike u izloženosti rizičnim faktorima u životnoj sredini poput zagađenja vazduha, buke, temperature ili zelene površine. Noviji dokazi potvrđuju negativne uticaje saobraćaja, gustine domaćinstava, industrije, nedostatak prirodnog zelenog prostora, staza za rekreaciju i bicikličkih staza. Zagađenost vazduha, buka i porast temperatura su povezani sa štetnim uticajima na zdravlje, uključujući povećanje obolijevanja i ranijeg umiranja, dok UV zračenje i zeleni prostor mogu djelovati i negativno i pozitivno na zdravlje. Za većinu gradova i dalje postoji mogućnost poboljšanja kvaliteta životne sredine kroz ciljane politike. Izgradnja ‘’zelenih’’ i ‘’plavih’’ zdravih gradova daleko prevazilazi samo očekivano smanjenje emisije CO2. Za faktore okruženja koji su podložni promjenama poželjnije su šire koordinirane intervencije na nivou zajednice, koje su ekonomičnije i dugotrajnije od intervencija na individualnom nivou. Posmatrajući koliko je prisutno saznanje i poznavanje o postojanju rizika po zdravlje (pušenje, nezdrava ishrana, fizička neaktivnost i dr.) u Republici Srpskoj može se konstatovati da nizak procenat odraslih ima izgrađenu javnu svijest o tome. U odnosu na rizike po zdravlje iz životne sredine najveći procenat odraslog stanovništva Republike Srpske ističe da su na prvom mjestu zagađen vazduh (20,3%), a zatim UV zra32

Urbano zdravlje u XXI vijeku

Zašto nam je važno urbano zdravlje? Dr sc. med. Dušanka Danojević, specijalista higijene i zdravstvene ekologije, Institut za javno zdravstvo RS

čenje (17,1%), zagađena voda (14,6%), buka (14,3%) i nasilje (13,0%). Znanje o postojanju rizika po zdravlje raste sa stepenom obrazovanosti i više je prisutno u urbanim nego u ruralnim područjima. Nasuprot znanja o pomenutim rizicima u okruženju, naše stanovništvo je

daleko više svjesno da svojim ponašanjem rizikuje da oboli od određene bolesti (37,8%). Postoje naučno utemeljena saznanja da kvalitet vazduha ima veliki uticaj na zdravlje. Npr. u Republici Srpskoj kada je u pitanju pušenje svjesno prihvatanje saznanja da rizikuje da oboli

Z D R A V S T V O

od plućnih bolesti potvrđuje svaki treći pušač, a i pasivnom pušenju izloženo je više od trećine odraslog stanovništva. Zabrinjava činjenica o visokoj učestalosti rizičnog ponašanja s obzirom na to da 95,7% naših sugrađana ima ispravne stavove i mišljenje o uticaju faktora rizika na zdravlje. Intenziviranje drumskog saobraćaja povećava nivo buke i zagađenost gasovima iz auspuha te SZO preporučuje veću upotrebu javnog prevoza stanovnika koji žive u prigradskim naseljima

je kompleksan sistem u okviru koga se odvijaju brojne interakcije. Donosiocima odluka nisu potrebni samo bolji podaci o složenosti faktora koji utiču na zdravlje u procesima zaštite životne sredine i razvoja, već i bolje razumijevanje veza kako bi mogli znati na koji način da ostvare ciljeve i aktivnosti. Novi istraživački alati, metode i saznanja kao što su geografski informacioni sistem (GIS) i drugi GPS uređaji, mali senzori za mjerenje ekspozicije životne sredine, daljinsko praćenje ekspozicije i procjene uticaja na zdravlje mogu ponuditi ove vrste informacija. Ekološka održivost je u srcu težnji javnog zdravlja za XXI vijek. Modeli javnog zdravlja pokušavaju prevazići biomedicinski pogled na zdravlje koji se fokusira samo na simptome, bolesti i pacijente. Koncept ekološkog javnog zdravlja nije nepoznat ni nov. U osamdesetim i devedesetim godinama posvećena je posebna pažnja suštini kako se ekološko javno zdravlje može primijeniti na održivi razvoj i promociju zdravlja. Otavskom poveljom se prihvatilo da „neraskidive veze između ljudi i njihovog okruženja predstavljaju osnovu za socio-ekološki pristup zdravlju“ (SZO, 1986). Nedavno se ekološko javno zdravlje ponovo pojavilo kao suštinska nit urbane ekološke održivosti kao modernog načina življenja i zdravlja u vezi sa ekološkom transformacijom koju prate klimatske promjene, ali i u vezi sa načinom promocije zdravlja. Pristupi problemu su različiti, ali se zbog slo-

Urbani park u Šangaju

i uvođenje programa „biciklom do posla“ i „biciklom do autobusa“ što je uveliko prisutno u zdravim gradovima. Za takvu vrstu aktivnosti su neophodne biciklističke staze i prethodno dobro urbanističko planiranje rekreativnih zona. Međutim, urbano okruženje

ženosti problema češće vraćamo samo na „životni stil“. Kritike novog javnozdravstvenog pokreta su usmjerene na kampanje promocije javnog zdravlja koje se fokusiraju samo na smanjenje rizičnog individualnog ponašanja u vezi s pušenjem, konzumiranjem alko-

hola, fizičkom aktivnosti i ishranom sa osnovnim strateškim ciljem: „Ponašajte se drugačije“. Ovakve kampanje u perspektivi, čak ni u najboljem slučaju, neće dovesti do održivog poboljšanja zdravlja stanovništva s obzirom na socijalnu i zdravstvenu nejednakost. Ekološko zdravlje razmatra mnogo više šta učiniti socijalnim i ekološkim determinantama, kako bismo imali na nivou populacije zdravlje, dobrobit, socijalnu pravdu i održivi ekosistem. Ovom pristupu bliski suprincipi iz Povelje za zemlje: druženje (poštovanje i briga za zajednicu); pravičnost (socijalna i ekonomska pravda); održivost (ekološki integritet) i globalna odgovornost (demokratija, nenasilje i mir). Upravo su ovi principi u mogućnosti da pruže put u koncept ekološkog javnog zdravlja. Postoji saglasnost u pogledu promocije zdravlja i urbane ekologije, s obzirom na to da se i Otavskom poveljom za promociju zdravlja ističe da se zdravlje stvara i živi kod ljudi u sredini gdje je njihov svakodnevni život, gdje su igra, učenje, rad i ljubav. Otpornost definisana kao „kapacitet sistema za apsorpciju poremećaja podliježe promjenama, i dalje zadržava istu funkciju, strukturu i povratne informacije“ je ključ održivosti u kompleksnim adaptivnim sistemima i daleko bolji način razmišljanja o održivosti i zdravlju. Danas, u cilju stvaranja „živih i održivih“ zajednica, šetnju, biciklizam i upotrebu javnog prevoza preporučuje javno zdravstvo, sektor transporta i gradske uprave. Jedan od posljednjih prijedloga lokalnih zajednica su urbani vrtovi za gajenje povrća, voća i cvijeća u Njemačkoj, Japanu i Kini. Politikom unapređivanja zdravlja stanovništva Republike Srpske do 2020. godine predloženi osnovni ciljevi su usmjerenost na uključivanje građana u donošenje odluka o zdravlju i stvaranje zdravih lokalnih zajednica, unapređivanje zdravstvene bezbjednosti, kontrola nezaraznih bolesti i kreiranje zdravog podsticajnog okruženja za zdravlje i blagostanje stanovništva, kao i jačanje javnozdravstvenih kapaciteta i pripremljenosti za vanredna stanja uz promovisanje i usvajanje pristupa “zdravlje u svim politikama“. U budućnosti se, pored ciljanih intervencija za vodeće faktore rizika javnog zdravstva, očekuju aktivnosti drugih vladinih i nevladinih sektora, kako bi se povećao zdravstveni potencijal i unaprijedilo zdravlje na neki od inovativnijih pristupa koji su karakteristični za smart cities. 33

Z D R A V S T V O

alneoklimatologija je medicinska disciplina koja se bavi izučavanjem višestrukog djelovanja prirodnih fizičkih i hemijskih činilaca spoljne sredine na ljudski organizam i mogućnostima njihove primjene u cilju profilakse i liječenja. Najčešći prirodni činioci koji se koriste su: mineralne vode, peloid (ljekovito blato), parcijalni pritisak kiseonika, ugljen-dioksid, toplota i hladnoća (kao opšte procedure) i hidrostatski pritisak. Humana bioklimatologija, kao dio balneoklimatologije, proučava odnos između organizma i vremenskih stanja spoljne sredine, kratkotrajnih promjena definisanih kao vrijeme i dugotrajnih promjena definisanih kao klima, kao i njihov direktan odnos sa zdravljem ljudi i bolešću. Terapijsko djelovanje balneo-klimatskih činilaca (prirodna ljekovita sredstva) je djelovanje na više sistema organizma ili čitav organizam. Ovakvo višestruko (polifiziološko) djelovanje prirodnih ljekovitih sredstava se objašnjava njihovim složenim fizičkim svojstvima i hemijskim sastavom koje, zajedno sa djelovanjem vremenskih – klimatskih faktora, daje kompleksno banjsko-klimatsko djelovanje (liječenje). Ono se sastoji od: • primjene balneo i klimatskih procedura • korišćenja procedura fizikalne medicine i rehabilitacije • higijensko-dijetetskog režima (odgovarajuća ishrana, režim sna i odmora) • dozirane fizičke aktivnosti – vježbe u prirodi, šetnje, trčanje, plivanje, sportske igre i aktivnosti („promjena stila života“)

Broj objavljenih radova o balneoterapiji na PubMed

Banjski kompleks u Slatini, koji se nalazi 12 kilometara južno od centra Laktaša, 12 km jugoistočno od Banjaluke i 18 km od Međunarodnog aerodroma Mahovljani, je sastavni dio Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka, najveće i naj34

Prirodno blago Slatine

Balneoklimatologija medicinska disciplina o kojoj se malo zna

Prim. dr Dragana Janković, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije – balneoklimatolog

uglednije zdravstvene ustanove u oblastima fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedske hirurgije i baromedicine u Republici Srpskoj i BiH. Još stari Rimljani su koristili termomineralnu vodu ove banje, o čemu svjedoče brojna arheološka nalazišta, kao i rimski novčići koji su pronađeni u slatinskom vrelu. Izgradnja banjskog objekta i korišćenje vode u medicinske svrhe počinje u doba austrougarske vladavine u Bosni i Hercegovini. Profesor Ernest Ludwig je 1888. godine uradio prvu naučnoistraživačku analizu sastava mineralne vode u Slatini. Izvor termomineralne vode i vještačko ljekovito blato, zajedno sa ugodnim klimatskim karakteristikama Slatine, pružaju mogućnost za sveobuhvatnu medicinsku rehabilitaciju. U novije vrijeme izgrađena je infrastruktura koja omogućava maksimalnu iskorištenost mineralne vode. Sveobuhvatnu medicinsku rehabilitaciju, uz korištenje blagodeti Slatine (termomineralne vode i ljekovitog peloida) i promociju zdravlja, provodi multidisciplinarni tim Zavoda „Dr Miroslav Zotović“. Vođe timova su specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, a čine ih i fizioterapeuti, radni terapeuti, medicinske sestre, psiholozi, po potrebi socijalni radnik i drugi. Prilikom provođenja medicnske rehabilitacije zastupljen je holistički i individulani pristup prema svakom pacijentu/ korisniku gdje se po prijemu obavlja detaljan klinički pregled ljekara i sačinjava plan liječenja u kojeg su, prema potrebi, uključene sve procedure fizikalne terapije (elektroterapija, magneto, lasero, mehano, termo, ultrazvučna terapija). Poseban značaj se daje terapiji vježbom koja se provodi individualno sa svakim pacijentom/korisnikom u potpuno opremljenim salama, terapiji vježbom u termomineralnoj vodi koja je kao sredina

veoma komforna, ugodne temperature, prijatna za pacijenta/korisnika, a sila potiska daje podršku organizmu i eliminiše dio uticaja sile gravitacije. Terapijski učinak se postiže kombinacijom fizikalnih osobina vode: sile potiska, hidrostatskog pritiska i gustine vode te toplotnog efekta sa terapijskim vježbama uz potenciranje ostalog fiziološkog djelovanja vode koje proizlazi i iz hemijskog sastava vode. Efekti su: relaksacija, progresivno jačanje mišićne snage, poboljšanje mišićne koordinacije, izolovani pokreti pojedinih mišićnih grupa ili mišića, uvježbavanje ravnoteže i balansa u stojećem i sjedećem položaju, vježbe hoda, balansa i koordinacije.

O ljekovitoj vodi i peloidu Temperatura vode na vrelu iznosi 40°C a prirodnim padom se dovodi do tri zatvorena bazena, izgrađena u doba Austrougarske, koji su pažljivo obnovljeni s ciljem zadovoljenja savremenih zahtjeva i očuvanja tradicije, u dva nova bazena izgrađena u sklopu smještajnih kapaciteta i u više terapijskih kada. Posljednje kompletno ispitivanje fizičko-hemijskih karakteristika, toksikološko ispitivanje, kao i analiza radioaktivnosti termomineralne vode Banje Slatina uradila je stručna ekipa Instituta za rehabilitaciju Republike Srbije iz Beograda u julu 2017. godine. Rezultati su pokazali da se radi o dobro mineralizovanoj (2,6776 g/l) hipertermi (T 40°C). Od katjona u ovoj vodi dominiraju joni kalcijuma (Ca++) 63,6595 mval% i magnezijuma(Mg++) 23,4339 mval%. Od anjona dominantni su joni sulfata (So4--): 49,8603 mval% i joni hidrokarbonata (HCO3-): 44,9935 mval%. U ispitivanoj mineralnoj vodi registrovani su rastvoren CO2: 1,75 g/l i H2S: 0.0003 g/l.

Z D R A V S T V O

Na osnovu rezultata ispitivana mineralna voda iz bunara u Banji Slatina kod Banjaluke pripada kategoriji: kalcijum-magnezijum-sulfatnih-hidrokarbonatnih i ugljeno-kiselih hipertermi. Uz temperaturu i minerale, iz sastava vode Slatine posebno ljekovito dejstvo ima gas ugljen-dioksid koji kao liposolubilan prolazi kroz kožu i vrši tzv. “atermičku vazodilataciju” (širenje arteriola i kapilara u organizmu bez primjene toplote, jer se primjenjuje indiferentna temperatura vode od 32-34°) što joj daje mogućnost primjene kod oboljenja perifernih krvnih sudova. Zahvaljujući svojim karakteristikama, termomineralna voda sa izvora u Slatini se upotrebljava kao pomoćno ljekovito sredstvo u sklopu kompletnih fizikalnih terapija i medicinske rehabilitacije kupanjem, orošavanjem i inhalacijom kod sljedećih hroničnih oboljenja: • Bolesti lokomotornog aparata: zapaljenjski reumatizam (reumatoidni artritis, Behtjerevljeva bolest), degenerativni zglobni i vanzglobni reumatizam (artroze, spondiloze, fibrozitisi, miozitisi, tendinitisi i dr.), stanja poslije preloma kostiju i hirurških intervencija na koštanom-zglobnom sistemu, posljedice trauma, sportske povrede; • Arterijska hipertenzija bez znakova

srčane dekompenzacije; • Kardiovaskularne bolesti - stabilni oblici koronarnog sindroma, stanja poslije preležanog infarkta miokarda i hirurških intervencija na srcu i koronarnim krvnim sudovima, ostale srčane bolesti bez znakova evolutivnih procesa, značajnije srčane slabosti (EF<45%) i evidentne dekompenzacije srca; • Nespecifične bolesti pluća (HOBP) primjenom inhalacija; • Periferne vaskulopatije i polineuropatije svih vrsta, uz rashlađivanje vode na temperaturu ispod 30°C; • Neurološka oboljenja: neuralgije, polineuropatije, radikulopatije, centralne i periferne oduzetosti, posebno stanja poslije cerebrovaskularnih insulta; • Ginekološka oboljenja orošavanjem: adneksitisi, adneksoparametritisi, sterilitet; • Razna druga oboljenja: neurastenija, anksioznost, opsesivno-kompulzivni poremećaj lakšeg stepena, psihosomatske i profesionalne neuroze. Peloid – ljekovito blato (pelos, grč. – mulj, blato) je prirodni sediment koji sadrži aktivne suspstance, a obično nastaje taloženjem u prirodnim izvorima vode, radom vulkana ili u blatnim gejzirima. Koristi se za liječenje još od rimskog

doba. Car Dioklecijan izgradio je poznata lječilišta koja su služila bogatim Rimljanima u liječenju raznih bolesti. Poznato je da se egipatska kraljica Kleopatra podvrgavala tretmanima ljekovitim blatom kako bi zadržala svoj mladalački izgled. Peloid u Slatini nastaje u blatnim bazenima kiseljenjem gline u termomineralnoj vodi. Nakon završetka procesa zrenja peloid se, uz pomoć savremene tehnologije, dodatno priprema i dovodi do moderno uređenih blatnih kabina gdje se aplikuje na pacijenta/klijenta. Ljekoviti peloid Banje Slatina je glineno-pjeskoviti alevrit, prema pH vrijednosti srednje alkalan, zbog čega koža nakon njegove primjene biva mekša, elastičnija i propustljivija za difuziju (prolaz) ljekovitih gasova i minerala iz termomineralne vode.

Rezultati ukupne analize peloida Banje Slatina izvršene u julu 2017. godine govore da ovo ljekovito blato posjeduje značajan balneološki potencijal koji proističe iz njegovih mehaničkih i termičkih efekata, ali i visok stepen specifičnog djelovanja prvenstveno na hrončne reumatske bolesti, posttraumatska stanja i oštećenja perifernih nerava bilo koje etiologije. Primjena ovog peloida u obliku kupki i pakovanja se posebno preporučuje kod dijabetesne mikro i makro angiopatije te polineuropatija raznog porijekla. Pacijentima koji su upućeni na liječenje i rehabilitaciju, kao i gostima koji u Banju Slatinu dolaze na odmor, su trenutno na raspolaganju smještajni kapaciteti od 300 postelja, raspoređenih u nekoliko objekata. Svaki objekat posjeduje restoran i vlastiti terapijski blok. Zavod „Dr Miroslav Zotović“ s ponosom najavljuje i proširenje kapaciteta novoizgrađenim objektom paviljonskog tipa sa terapeutskim centrom koji će sadržavati, uz 194 kreveta u moderno opremljenim jednokrevetnim i dvokrevetnim sobama i apartmanima, i wellnes centar, zatvoreni bazen, teretanu, kongresnu salu i druge sadržaje, što će omogućiti ustanovi da, pored vrhunske medicinske rehabilitacije, postane i prepoznatljiv centar za promociju zdravlja i prevenciju bolesti. 35

Z D R A V S T V O

U organizaciji Klinike za neurologiju UKC Tuzla

Iz UKC Tuzla

Projekcija filma “Lica Lafore”

Tuzli, u organizaciji Klinike za neurologiju i Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli, 4.12.2017. je održana projekcija filma “Lica Lafore” autora Denisa Bojića. Film je premijerno prikazan u Bosanskom kulturnom centru Tuzla. U svom obraćanju novinarima prim. dr Larisa Kovačević, šef Odjeljenja opšte neurologije, je pojasnila da Lafora bolest predstavlja progresivnu mioklonusnu epilepsiju koja se prenosi autosomno recesivnim tipom nasljeđivanja i podjednako zahvata oba pola. Dr. Kovačević je također istakla da je boravak na kongresu u Barseloni trebao da bude jedan od onih na kojima se povećava nivo znanja, ali osjećajnost nakon projekcije filma bacila je radost medicinskog saznanja potpuno u drugi plan. “Denis Bojić je, režirajući pokretne slike, o ovoj, bar za sada, infaustnoj bolesti, zaslužio ‘Oskar humanosti’, rekla je u svom obraćanju dr Kovačević. Prema riječima autora filma Denisa Bojića film “Lica Lafore” ekranizuje borbu za pronalazak lijeka za jednu od najtežih dječijih bolesti na svijetu. Film dokumentuje sudbinu porodice Gajić i njihovu višegodišnju nadljudsku borbu za pronalazak lijeka protiv Laforine bolesti od koje su oboljele njihove dvije kćerke Tatjana i Milana.

Sa konferencije za novinare na kojoj su učestvovali: prof. dr. Dževdet Smajlović, prof. dr. Selmira Brkić, prim. dr. Larisa Kovačević, dr. Leila Avdić, prim. dr. Nevzeta Mustafić i Denis Bojić, autor filma

“Ono što je uradila majka Snježana je planetarni poduhvat. To zapravo pokazuje svima nama šta je čovjek u stanju uraditi kada je u pitanju život sopstvenog djeteta. Jednostavno, ne postoje granice, ne postoji nemoguće i to je otprilike i osnovna poruka ovog filma”, rekao je autor i do-

najosjetljiviju populaciju, djecu. Film je rađen u produkciji Radiotelevizije Republike Srpske,a sniman je u Bosni i Hercegovini, Kanadi, Francuskoj, Belgiji, Srbiji i Hrvatskoj. “Film je rađen u BiH i u različitim dijelovima svijeta, te nam ta geografska i

dao da je rezultat angažovanja porodice Gajić veliki pomak u svijetu medicine jer će lijek za Laforinu bolest biti upotrebljen i za širi spektar neuroloških oboljenja. Načelnik Klinike za neurologiju, prof. dr. Dževdet Smajlović je rekao da će Udruženje neurologa podržati finansiranje istraživanja koje se radi u cilju otkrivanja lijeka protiv Laforine bolesti i istakao da se nada da će ovaj projekt potaknuti i druge ljude da daju doprinos u ovom istraživanju, ali i svim drugim koji bi pomogli u izlječenju teških neizlječivih bolesti, posebno onih koje atakuju na

jezička kompleksnost daje za pravo da kažemo da problem rijetkih dječijih bolesti nije izolovan problem, tako da ovaj film edukativnog karaktera ima i misiju, a to je konačna pobjeda Laforine bolesti i globalno podizanje svijesti o rijetkim bolestima” naglasio je na konferenciji autor filma Bojić. Nakon Tuzle, film će biti prikazan na svim medicinskim fakultetima u Hrvatskoj, a potom slijedi velika projekcija u Evropskom parlamentu u Strazburu, nakon čega film “Lica Lafore” očekuje niz međunarodnih filmskih festivala u Grčkoj, Rusiji i Americi.

Međunarodni dan svjesnosti

Prijevremeno rođena djeca

niverzitetski klinički centar Tuzla, puštanjem ljubičastih balona u zrak, obilježio je Međunarodni dan svjesnosti o prijevremenom rođenju. Prema istraživanjima UN, svako 10. dijete na svijet dolazi prije vremena, odnosno prije 37. nedjelje trudnoće, te su tim povodom danas na ulazu u Kliniku za dječije bolesti i na Odjeljenju za novo-

rođenčad Klinike za ginekologiju i akušerstvo UKC Tuzla, postavljene čarapice, devet u jednoj i deseta u drugoj boji, kao simbol da se na svako deseto dijete rodi jedno nedonošče. Cilj obilježavanja Međunarodnog dana svjesnosti o prijevremenom rođenju usmjeravanje je pažnje javnosti na globalni problem prijevremenog rođenja, što je vodeći uzrok smrti novorođenčadi u razvijenim i nerazvijenim zemljama. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, u svijetu se svake godine rodi 15 miliona prijevremeno rođene djece, a milion njih ne dočeka svoj peti rođendan. Neonatolog, prof. dr. Fahrija Skokić, pomoćnik direktora za medicinske poslove UKC Tuzla, ističe da se od 184 zemlje svijeta BiH nalazi na 130. mjestu po učestalosti prijevremeno rođenih, a u Tuzlanskom kantonu na godišnjem nivou, na 4000 porođaja, procenat prijevremeno rođene djece iznosi od 7,4 do 7,9%. Ovogodišnji moto pod kojim se obilježava Međunarodni dan svjesnosti o prijevremenom rođenju glasi: “Pustite ih da napreduju”.

Z D R A V S T V O

titna žlijezda, štitnjača (lat. thyroidea), je endokrini (hormonalni) i metabolički organ i ubraja se u skupinu najprokrvljenijih organa ljudskog tijela. Smještena je u donjem dijelu vrata, ispod „Adamove jabučice“, lijevo i desno uz grkljan.

Anatomija Štitnjača ima oblik leptira koju čine desni i lijevi režanj, a povezani su istmusom (tkivnom premosnicom) koji prolazi ispred dušnika i ispod grkljana. Svaki režanj širok je 20-25 mm i dugačak 40 mm. Volumen štitnjače je od 15 do 30 cm3, a masa normalne štitnjače iznosi od 16 do 25 g što zavisi od njenog funkcionalnog stanja, pola osobe (žene – 14,5 g / muškarci – 18 g), hormonskog statusa i dr. Tireoidne ćelije čine folikule koji sintetišu tireoidne hormone, skladištene u lumenu folikula. Tireoidea sadrži i C ćelije koje sintetišu kalcitonin Fiziologija Jod je esencijalna komponenta tireoidnih hormona Tireoidea izdvaja jod iz plazme i putem tireoidne peroksidaze se transformiše u jodtironin. Tireoidni hormoni su smješteni u tireoidne folikule, vezani tireoglobulinom. Zvisno od potreba organizma TG tireoidni hormoni se oslobađaju iz ćelija folikula u krvotok. Tireoidni hormoni se sastoje 20% od T3 i 80% od T4. T4 se na periferiji konvertuje u T3. Samo lučenje hormona štitnjače (T3 i T4) reguliše hipofiza (žlijezda u mozgu) sa svojim tiroid stimulirajućim hormonom (TSH – thyroid stimulating

Hipotireoza

Prim. dr Dragomir Berić

bakterisjkom infekcijom čime je tireoidea sekundarno involvirana. De Quervainov granulomatozni tireoiditis je često simptomatski sa bolnošću tireoidee, žlijezda je pogođena nesupurativnim – granulomatoznim tireoiditisom koji je najčešće virusnog porijekla – nakon infekta gornjih respiratornih puteva. Riedelov fibrozni tireoiditis je generalno bezbolan uz uvećanje i povećanu tvrdoću tireoidee usljed intenzivnog ožiljavanja prethodno normalnog žljezdanog tkiva, moguć razvoj kompresivnih simptoma usljed rasta tkiva kao i razvoj maligniteta. Hashimoto tireoiditis (struma limfomatoza) je poremećaj tireoidee autoimunog porijekla, asociran sa pojavljivanjem antimikrosomalnih antitijela – anti TPO, incidenca u ženskoj populaciji 3,5 slučaja na 1000 stanovnika godišnje, kod muškaraca 0,8 slučajeva na 1000 stanovnika godišnje. Patofiziologija tireoide Tiroidea u Hashimoto tireoiditisu Poremećaji tireoidee uključuju: • Hormonalnu hipersekreciju (hiper- može biti difuzno fibrozno izmijenjena tireoidizam) sa ili bez uvećanja ti- i ta fibrozna varijanta se patohistološki može teško determinisati od Riedeloreoidee vog entiteta. • Hormonalnu hiposekreciju (hipoFokalni limfocitni tireoiditis je dotireoidizam) sa ili bez uvećanja sta čest i incindentalno se nađe u tireoidee histološkim uzorcima, posebno u žena • Nodoznu izmijenjenost tireoidee i starijih osoba, pokazujući fokalno nabez hormonalnih abnormalnosti kupljanje limfocita u ćelijama. • Tireoidni kancer hormone) koji je pod nadzorom mozga, tačnije hipotalamusa putem hormona koji oslobađa tireotropin (TRH – thyrotropin releasing hormone). Regulacija i nadzor lučenja hormona štitnjače bitni su za održavanje stalne koncentracije tih hormona u krvi. Regulacija se odvija ovim mehanizmom, tako da manju količinu T3 i T4 hormona u krvi registruje hipofiza koja proizvede i izluči u krvotok više TSH-a koji će pojačano stimulisati štitnjaču na lučenje T3 i T4 hormona i obrnuto, kod veće količine T3 i T4 hormona hipofiza proizvede i izluči manje TSH-a. Tireoidni hormoni se vežu za proteine plazme (thyroxyne binding globulin, albumin) tako da nivo serumskih proteina može modifikovati njihov nivo. U slučaju sumnje na abnormalnost nivoa tireoidnih hormona određuje se nivo slobodnih tireoidnih hormona.

Tireoiditis Tireoiditis ili inflamacija tireoidee obuhvata veći broj entiteta od akutnog tireoiditisa, granulomatoznog (De Quervain), fibroznog (Riedel) , fokalnog limfocitnog te Hashimoto tireoiditisa. Ovi entiteti su asocirani sa varijabilnim stepenom i tipovima inflamacije te različitim etiološkim uzročnicima. Akutni tireoditis – često praćen simptomima uključivši bolnu tireoideu sa akutnom inflamacijom najčešče uzrokovano infekcijom, sistemskom

Hipotireoza Vrlo često oboljenje, uglavnom zahvata žensku populaciju Uzroci: • Autoimuni oblik je daleko najčešći entitet i pojavljuje se u dva oblika: sa strumom ili bez nje sa strumom kao posljedicom Hashimoto tireoiditisa • bez strume atrofični • Postpartalni oblik • Postiradijacioni oblik

Z D R A V S T V O

• Jodna deficijencija • Jatrogeni oblik (amiodarone, litijum) • Kongenitalni oblik i biosintetski defekt • Sekundarni oblik kao posljedica hipotalamusnog ili hipofiznog defekta

• • •

•

• • • • • •

Simptomi sa njihovom učestalošću: opšta slabost, letargija, suvoća kože – 95% osjećaj hladnoće, otok lica, smanjeno znojenje – 80% slabljenje memorije, konstipacija, dobijanje na tjelesnoj težini, pojačan gubitak kose – 65% osjećaj nedostatka vazduha i nespecifični bol u grudima – 30% Klinički znaci sa njihovom učestalošću: otok lica, suva i hladna koža, zadebljanje jezika – 80% slabljenje refleksa – 75% bradikardija, depresija, opstipacija – 60% struma dislipidemija poremećaj menstrualnih ciklusa, sterilitet, erektilna disfunkcija

Biohemijski testovi Niski nivoi tireoidnih hormona uz elevisan TSH. Pojedini pacijenti mogu imati normalne nivoe tireoidnih hormona uz elevisan TSH – subklinička hipotireoza. Tireoidna antitijela su obično pozitivna u osoba sa autoimunim oblikom bolesti. Pacijenti sa sniženim nivom tireoidnih hormona, uz normalan ili nizak TSH, treba da se posmatraju u svjetlu sumnje na sekundarni oblik hipotireoidizma. Tretman Neophodno jednostavno nadomještanje endogenih tireoidnih hormona koji su u nedostatku Levo tiroksin (T4) egzogenog porijekla se aplikuje u per oralnom obliku, a u plazmi se na periferiji konvertuje u hormonalno aktivni T3. Na listi Fonda ZO RS se od januara 2017. god. nalazi originalni levotiroksin-natrijum – u tri varijante doziranja (100 mcg na A listi, 50 mcg na B listi i doza od 25 mcg se kupuje što je nama kliničarima olakšalo finiju titraciju pri doziranju lijeka i odgovarajuću dozu lijeka za svakog pacijenta pojedinačno. Kombinovanje terapije sa T4+T3 (liotironina) se rijetko primjenjuje i u

slučajevima kod pacijenata koji nemaju povoljan odgovor na monoterapiju sa T4. Supstituciona doza se titrira do supresije TSH u granice referentnih vrijednosti – poželjno ispod 2,5 mIU/ L (NHANES III preporuke). Totalna supstituciona doza obično iznosi 1,6-1,8 mcg/kg idealne TT dnevno i ne bi trebalo da se kod gojaznih povećava unos, računajući na totalnu TT.

“U skladu sa Zakonom o lijekovima i medicinskim sredstvima i Pravilnikom o farmakovigilanci lijekova potrebno je prijaviti svaku sumnju na neželjeno dejstvo lijeka Agenciji za lijekove i medicinska sredstva BiH na obrascu koji je dostupan u sklopu Registra lijekova, ili putem internet prezentacije Agencije www.almbih.gov.ba putem e-mail adrese (b.tubic@almbih.gov.ba). Neželjeno djejstvo lijeka također možete prijaviti i lokalnom nosiocu dozvole za stavljanje u promet gotovog lijeka na adresi Rogačići bb, Vlakovo, 71 000 Sarajevo, BiH, tel: 033 774 300.”

Z D R A V S T V O

oremećaji raspoloženja odavno su poznati i opisivani. Hipokrat pominje melanholiju koju danas nazivamo depresijom. Termin dolazi od latinske riječi deprimere, što znači potisnuti. Na taj način i slikovito se može prikazati ono što depresija čini ljudskoj psihi. Ona se može javiti kao simptom ili sindrom u okviru raznih psihijatrijskih poremećaja ili kao zaseban entitet. Upravo ovo nekoliko njenih lica bili su izazov za početak razgovora sa prof. dr Vladimirom Janjićem sa Klinike za psihijatriju Kliničkog centra Kragujevac, vanrednog profesora Fakulteta medicinskih nauka u ovom gradu, koji je na pratećem simpozijumu Četvrtog međunarodnog kongresa psihijatara BiH, u organizaciji farmaceutskih kompanija „Bonifar“ i „Remedia“, govorio o primjeni antidepresiva novije generacije (Trittico retard) u kliničkoj praksi. Medici.com Kakva je to klinička slika depresivnog poremećaja? Tipični simptomi depresije su: gubitak interesa i zadovoljstva u svakodnevnim aktivnostima, osećaj smanjenja energije, pojačano zamaranje, promene apetita, osećaj krivnje, smetnje spavanja, psihomotorno usporenje, čak i suicidalne misli, smanjeno samopoštovanje. Bolesnici sa depresivnim poremećajem žale se na tužno raspoloženje, osećaj nemoći, boli i težine u ekstremitetima. Međutim, na nivou sindroma depresija obuhvata razne kombinacije psihičkih, psihomotornih i somatskih simptoma, koji se manifestuju različitim intenzitetom. Najnovije procene pokazuju da se više od 150 miliona ljudi širom sveta leči od ove bolesti. Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji do 2020. godine ona će biti drugi svetski zdravstveni problem. Medici.com Prof. Janjiću kažu u ženskoj populaciji broj jedan? Da. Češće se javlja u žena nego muškaraca (2:1). Ovome treba dodati da se ona može javiti u svakom životnom dobu, ali najčešće nakon 25. do 40. godine života. To je period najvećeg radnog potencijala ljudi, a veliki broj njih zbog depresivnih poremećaja su radno nesposobni. Zbog toga što je često neprepoznata i neadekvatno lečena danas je jedan od glavnih uzroka invaliditeta s tendencijom daljeg porasta troškova i opterećenja zdravstvenih sistema. 40

Liječenje depresije

Put sa manje prepreka sije i uključuje niz bolesti i poremećaja: neurološka stanja, metabolički i endokrini poremećaji, infektivne bolesti, zloupotreba psihoaktivnih supstanci, delovanje brojnih lekova i sl. Klinička slika može otkriti tipične forme.

Prof. dr Vladimir Janjić, Klinika za psihijatriju Kliničkog centra Kragujevac

Medici.com Vi ste pristalica individualnog pristupa kako u dijagnozi, tako i u liječenju depresije? Većina bolesnika će se u početku javiti svom lekaru porodične medicine (izabranom lekaru u Srbiji), a ne psihijatru i to posebno s nekom od somatskih pritužbi, a ne radi lošijeg raspoloženja. Veliki je broj potencijalnih uzroka depre-

Medici.com Prof. Janjiću, evo nas sada na terenu savremene farmakoterapije. U horizontu Vaših pogleda gdje su mane, a gdje prednosti? Terapija zavisi od težine bolesti. Prema savremenim klasifikacionim sistemima depresivne epizode mogu biti blage, umereno teške i teške. Kod blagih, prednost treba dati psihoterapijskim metodama. Kod umereno i teških depresivnih epizoda ne možete jednostavno postići terapijski oporavak, jer je za to potrebno mnogo više vremena. Primenjuju se prvenstveno lekovi iz grupe antidepresiva, koji se međusobno razlikuju po svojim nekim specifičnostima kada je u pitanju profil neželjenih efekata ili da li imaju sedativnu komponentu. Ako, npr. neko uz depresiju ima i smetnje u spavanju logično je da ćete dati lek koji može da pokrije oba simptoma. Mnogo bolje je dati multifunkcionalni lek koji ima više od jednog mehanizma dejstva. U ovom regionu je rasprostranjeno prekomerno korištenje sedativnih preparata, potpuno nekritično što u jednom delu maskira kliničku sliku. Postoji, takođe, sklonost građana samolečenju, što apsolutno nije dobro, a s druge strane, to su lekovi koji mogu poprilično da naškode zdravlju. Posebno kada je u pitanju zavisnost za razliku od većine antidepresiva koji je ne stvaraju. Medici.com Ali prof. Janjiću, evidentna je stigma antidepresiva. Dozvoljeno je u našoj kulturi (balkanskoj, op. novinara) da neko popije više od dve čašice rakije ili nekog drugog alkoholnog pića koje, inače, deluje sedativno a, s druge strane, osuđuje onog koji uzima antidepresiv. Veći broj njih novije generacije su dizajnirani le-

Z D R A V S T V O

kovi sa minimumom neželjenih efekata. Omogućavaju osobi da se otklone simptomi depresije i da ona bude potpuno funkcionalna, radno i socijalno aktivna i da ima dobre interpersonalne relacije. Ponavljam ove nove generacije antidepresiva su zaista bezbedni lekovi koji u najvećem broju slučajeva ne stvaraju zavisnost. Mnogo se veća šteta nanosi ako se depresija ne leči adekvatno. I velike studije su pokazale da 70% pacijenata odreaguje dobro na primenu antidepresiva. Medici.com Kakva je ekonomska slika terapije antidepresivima. Kažete da je Island zemlja na prvom mjestu u svijetu po “potrošnji” ovih lljekova? Moram da kažem da su oni u Srbiji jeftini. Polovina njih (50%) se izdaje putem lekarskog recepta, dakle, besplatni su kako se obično to kaže u žargonu građana. Imaju i oni gde građani učestvuju u troškovima. Ali, ponavljam, dobra je okolnost da oni, u poređenju sa ostalim zemljama regiona, u Srbiji nisu skupi (u proseku dva evra za polumesečnu ili mesečnu terapiju) u Crnoj Gori je to više od 11 evra, a u Hrvatskoj su još skuplji.

Uloga farmaceuta u komplijansi

OMPLIJANSA (compliance) predstavlja termin koji označava stepen u kome bolesnik slijedi uputstva ljekara u primjeni lijekova. Jedan od osnovnih ciljeva Dobre apotekarske prakse je briga za bolesnikovo zdravlje te je u tom kontekstu uloga farmaceuta u podršci komplijansi veoma značajna. Kombinacija znanja, vještine i brige za bolesnikovo zdravlje, obezbijedili su farmaceutu mjesto zdravstvenog stručnjaka odgovornog za prevenciju bolesti, promociju zdravlja i sprovođenje bezbjedne, efikasne i ekonomične farmakoterapije. Dugo čekanje pred ordinacijim izaziva nervozu te je pacijent, kada izađe iz ordinacije ljekara, često zbunjen. To što je čuo od ljekara nije mu baš bilo jasno (a ne usuđuje se upitati ljekara za pojašnjenje). Dolazi u apoteku, gdje očekuje da mu se sve pojasni. Kada dobije recept, pacijent sam odlučuje da li će podignuti lijek u apoteci ili ne. Sam odlučuje da li će, kada i kako, uzeti lijek bez obzira na dobijeno uputstvo. Lijek je u potpunoj vlasti pacijenta i zbog toga on mora biti edukovan kako bi shvatio granicu mogućnosti lijekova te stvorio bolji odnos sa zdravstvenim stručnjacima. Farmaceut, svojim umijećem i vještinom, mora uspostaviti takav kontakt koji će omugućiti da pacijent u potpunosti shvati način upotrebe i ozbiljnost uzimanja prepisane mu terapije.

Medici.com Upozoravate na grešku da sedativne lekove prospisuju vaše kolege, npr. Internisti? Da. Primera radi, dođe neko zbog povišenog krvnog pritiska, pa se razmišlja da je to veravatno malo na nervnoj bazi i, da bi se pacijent opustio, propiše mu se sedativ. Ti lekovi nisu antihipertenzivi. Procene su da samo 5% tih diabenzeminskih lekova propisuju neurolozi i psihijatri. Znači, oni kojima je to primarno, a sve ostalo lekari ostalih specijalnosti i primarne zdravstvene zaštite. Godinama radimo na osvešćivanju javnosti, ali i kolega, da se to radi, kaže prof. dr Vladimir Janjić sa Klinike za Uzroci niskog stepena komplipsihijatriju Kliničkog centra Kragujevac i vanredni profesor Fakulteta medicin- janse Do lošeg izlječenja ili neizlječenja skih nauka, čijem se apelu pridružuje i ovaj razgovor za čitaoce časopisa dolazi usljed niskog stepena komplijanse. Najčešći razlozi niskog stepena „Medic.com“. Anđa S. Ilić komplijanse su: • priroda bolesti • nepoznavanje posljedica nepravilne primjene lijekova • odnos bolesnika prema bolesti i lijekovima • bolesnici koji su doživjeli neki sporedni efekat lijeka • bolesnici mlađe životne dobi

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

• demografski faktor (starost, obrazovanje, socioekonomski status) • složenost režima doziranja Farmaceut, kao odgovorni član zdravstvenog tima, mora poznavati moguće razloge niskog stepena komplijanse kako bi aktivno uticao na umanjenje ili otklanjanje prepoznatih razloga. Farmaceut treba da upozna bolesnika sa značajem redovne terapije, posljedicama nepoštovanja prepisanih uputstava te da izgradi dobar odnos sa bolesnikom u smislu razumijevanja, pristupačnosti i pozitivnog stava koji predstavljaju imperativ za podršku komplijansi. Veći stepen komplijanse imaju: • bolesnici sa hroničnim i težim oboljenjima (dijabetes, stanje poslije infarkta miokarda, angine pektoris, stanje poslije cerebrovaskularnog inzulta, karcinoma, pijelonefritisa), • bolesnici koji duži period uzimaju lijekove • bolesnici starije životne dobi Kako prevazići niski stepen komplijanse Da bi se prevazišao niski stepen komplijanse razvijeni su različiti principi i metode, kao što su: • podsjetnici za bolesnike • označeni kalendari za primjenu lijeka • posebne posudice sa odvojenim tabletama • novi farmaceutski oblici Ispitivanja su pokazala da većina bolesnika želi da aktivno ušestvuje u kontroli svojih zdravstvenih problema te da u konsultaciji sa ljekarom i farmaceutom donese odluku o preporučenoj terapiji. Uloga farmaceuta je da uspostavi takav kontakt sa bolesnikom kako bi ga motivisao na dijalog koji uključuje mišljenje i stav bolesnika o njegovoj bolesti i terapiji. Bolesnik mora biti doveden u položaj donosioca odluke te tako povećati i stepen komplijanse. 41

entar za zaštitu mentalnog zdravlja (CZMZ) Doma zdravlja Srebrenica organizovao je aktivnosti povodom Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, 10. oktobra. Za taj značajan datum u Kalendaru zdravlja, tim Centra pripremio je program njegovog obilježavanja u svojim prostorijama. Prisutni predstavnici lokalnih institucija i nevladinih organizacija imali su priliku da čuju predavanja psihijatra, psihologa i radnog terapeuta o očuvanju mentalnog zdravlja na radnom mjestu, kao i da učestvuju na radionici psihološke relaksacije. Nakon svega, uslijedila je diskusija, kroz koju su razmijenjena iskustava o ovoj temi. Vršilac dužnosti direktora Doma zdravlja Srebrenica Vesna Jovanović, dipl. defektolog, otvorila je skup posvećen brizi o mentalnom zdravlju pod sloganom “Mentalno zdravlje na radnom mjestu”, kada je istakla da je dr Stoja Stijepić, aktuelni načelnik CZMZ, začetnik u borbi za otvaranje centara za mentalno zdravlje širom Republike Srpske i da je kao osoba i profesionalac uradila mnogo za mentalno zdravlje. Takođe je naglasila da su na današnji događaj u Domu zdravlja Srebrenica pozvane i kolege iz Bratunca, s ciljem da se u narednom periodu opet započnu koristiti usluge koje pruža CZMZ Srebrenica i za stanovnike te susjedne opštine. Dr Stoja Stijepić, specijalista psihijatrije i načelnik CZMZ Srebrenica, rekla je da je u našoj zemlji procenat nezadovoljnih osoba koje zbog različitih otežanih uslova na poslu kojeg obavljaju razvijaju različite oblike mentalnozdravstvenih poteškoća i poremećaja, a da su među njima i zdravstveni radnici, naročito profesionalci iz oblasti mentalnog zdravlja. Osim dr Stijepić, predavanja su održali Ivan Kuč, dipl. psiholog u CZMZ Srebrenica, na temu “Sindrom sagorijevanja na radu: uzroci i prevencija” i medicinski tehničar - radni terapeut Predrag Petrović na temu “Mentalno zdravlje na poslu iz ugla radne terapije”. Na kraju su svi učesnici učestvovali u vježbi “Psihološka relaksacija - vježbe vizuelizacije”, koju je proveo psiholog iz tima Centra. Svake godine se Međunarodni dan mentalnog zdravlja obiljeležava 10. oktobra na inicijativu Svjetske federacije za mentalno zdravlje, uz podršku Svjetske zdravstvene organizacije i u partnerstvu sa ministarstvima zdravlja i organizacijama civilnog društva širom svijeta. Hiljadama ljudi sa nekim

Z D R A V S T V O

Aktivnosti CMZ

Promocija očuvanja mentalnog zdravlja u Srebrenici poremećajem mentalnog zdravlja su narušena ljudska prava. Oni ne samo da su diskriminisani, isključeni i marginalizovani, već su i predmet emocionalnog i fizičkog zlostavljanja kako u ustanovama koje se bave zaštitom mentalnog zdravlja, tako i u lokalnoj zajednici. Smatra se da će svaka četvrta osoba u nekom periodu svog života biti pogođena nekim mentalnim poremećajem. Zbog svega toga, prevencija mentalnih poremećaja i unapređenje mentalnog zdravlja od ključnog su značaja za svaku zajednicu. U duhu obilježavanja Svjetskog dana mentalnog zdravlja i s ciljem mobilizacije javnosti za probleme očuvanja i njegovanja mentalnog zdravlja 9. oktobra 2017. godine u Srebrenici je održana i osnivačka Skupština Udruženja građana „Centar za stres i traumu“. Misija novoosnovanog udruženja je unapređenje psihološkog zdravlja, kvaliteta života i socijalnog uključivanja stanovništva sa posebnim akcentom na osobe koje su žr-

tve stresa, torture, traume i kršenja ljudskih prava, ali i osoba koje su društveno marginalizovane ili imaju rizike za njihovu marginalizaciju. Članovi osnivačke Skupštine su profesionalci različitih struka koji se zalažu za unapređenje mentalnog zdravlja i vladavinu prava. Na Skupštini su definisani ciljevi Udruženja i izabrano rukovodstvo, a prisutni predstavnici lokalne zajednice su izrazili punu podršku otvaranju ovog centra. Pripremili: Tim CZMZ, Dom zdravlja Srebrenica

Z D R A V S T V O

ederalno ministarstvo zdravstva, uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, je u sklopu svečanosti povodom obilježavanja 10. oktobra, Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, upriličilo i dodjelu završnih certifikata za 65 polaznika jednogodišnje edukacije iz okupacione terapije koju je financirala vlada Švicarske, a provela Asocijacija XY preko Projekta mentalnog zdravlja u suradnji s Federalnim ministarstvom zdravstva i Univerzitetom u Zenici. Na ovom svečanom skupu, koji se održao u impozantnom hotelu „Hills“ na Ilidži, iz Cen-

tra za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak certifikate su dobile medicinske sestre Jasminka Kadić i Ana Majić, koje su učestvovale i u izložbi radova korisnika usluga centara za mentalno zdravlje, kada su osvojile prvo mjesto i nagradu u vrijednosti 3 000 konvertibilnih maraka. Svemu je nazočio i, kao svakoga puta, bio velika podrška Centru mentalnog zdravlja i njegovim uposlenicima ravnatelj Doma zdravlja Odžak, dr Anto Majić. Povodom obilježavanja Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, aktivnom suradnjom Centra za mentalno zdravlje Odžak i korisničkog Udruženja „Neuron“ iz Odžaka organizirana je promotivnoprodajna izložba različitih radova i proizvoda članova Udruženja. Lijepo vrijeme pomoglo je da se ova aktivnost dobro ostvari na otvorenom, u gradskoj jezgri, kada su zajedno na štandu Udruženja

CMZ aktivnosti i saradnje

Doprinosi Međunarodnom danu mentalnog zdravlja iz Odžaka

bili korisnici, tim Centra i volonteri. Ova ženja, na kojem su bili prisutni članovi inicijativa je bila popraćena i medijski, Udruge i volonteri. a štand je bio dobro posjećen od straPripremila: Ana Majić, diplomirana medicinska ne naših sugrađana. U Centru je takođe sestra, Dom zdravlja Odžak održan i svečani sastanak članova Udru-

sklopu obilježavanja Međunarodnog dana mentalnog zdravlja, u Travniku je 10. oktobra obilježen ovaj značajan datum kroz promociju mentalnog zdravlja dijeljenjem prigodno izrađenih letaka od strane učenika travničkih osnovnih i srednjih škola koji su sadržavali informacije vezane za prevenciju mentalnih poremećaja sa jasno određenim ciljevima i ishodima. Imajući u vidu da koncept mentalnog zdravlja uključuje subjektivni osjećaj opšteg blagostanja, gdje je osoba svjesna svoje samoefikasnosti, samostalnosti i kompetentnosti, uz jasno prisutnu spoznaju o sposobnosti u ostvarivanju vlastitih intelektualnih i emocionalnih potencijala, kako u mogućnosti nošenja sa svakodnevnim stresnim životnim situacijama, radnoj produktivnosti, tako i u mogućnosti maksimalnog doprinosa zajednici, sama promocija mentalnog zdravlja može imati višedimenzionalno značenje. “Promocija mentalnog zdravlja znači različite stvari za različite ljude. Za neke, to znači tretman mentalne bolesti; za druge, preveniranje javljanja mentalnih poremećaja; za treće, podizanje sposobnosti u prevladavanju frustracija, stresa i problema i povećanje otpornosti i snalažljivosti... Promociju mentalnog zdravlja trebalo bi razumjeti kao promjenu pozicije mentalnog zdravlja na skali vrijednosti kod pojedinaca, zajednice i društva... Promocija mentalnog zdravlja trebala bi ići zajedno s promocijom tolerancije i prihvatanja različitosti među ljudima...” (Norman Sartorius) Budući da Centar za mentalno zdravlje Travnik ima specifične programe namijenjene preventivnom djelovanju, programe za rane intervencije, provodi skrininge u školama, ima dobre relacije sa službama za dječiju zaštitu, osnovnim i srednjim školama, MUP-om i drugima, te radi na ranom otkrivanju razvojnih poremećaja, vršnjačkog nasilja i zloupotrebe psihoaktivnih supstanci, smatralo se prigodnim da upravo naši mladi sugrađani učestvuju u ovoj kampanji te da time i direktno budu uključeni u poboljšanje mentalnog zdravlja i prevenciju mentalnih poremećaja kroz tri preklapajuće sfere - zdravstvenu edukaciju, prevenciju i zaštitu zdravlja, što će, nadamo se, postati tradicija i u narednom periodu. Sama svrha prevencije mentalnih poremećaja mora omogućiti različite vrste intervencija koje koegzistiraju u sveobuhvatnom, koordinirajućem i kolaborativnom programu. Vrste intervencija prevencije mentalnih poremećaja i promocije mentalnog zdravlja koje su danas razvi-

Z D R A V S T V O

Aktivnosti CMZ

Deseti oktobar u Travniku Pripremili: Mr. sc. Nedim Muftić, dipl. defektologsurdoaudiolog i logoped, Jasmina Pašalić-Ramić, dipl. socijalni radnik, Dom zdravlja - CMZ Travnik

jene, koje se implementiraju i evaluiraju, odražavaju multidimenzionalni, multikauzalni i multifaktorski pogled na mentalne poremećaje. U ove intervencije se najčešće ubrajaju: biološke (lijekovi, ishrana, dijeta); psihološke (relaksaciona terapija, vježbe); kognitivne/učenje (tehnike rješavanja problema); bihevioralne (redukcija stresa); trening socijalnih vještina i gradnja kompetencije; okolišne/ekološke (porodica, radno mjesto, zajednica, vjerske ustanove); psihoedukativne (coping, adaptacija, ocjena i procjena); mediji (TV, radio, novine); socijalna podrška/uzajamna pomoć; radno osposobljavanje. Pozitivno određenje prevencije znači stavljanje akcenta na to što preventivne aktivnosti treba da omoguće, a ne na ono što treba da onemoguće, bez obzira da li se radi o univerzalnom, selektivnom ili indiciranom nivou preventivnog djelovanja. Centar za mentalno zdravlje pruža usluge promocije mentalnog zdravlja i usluge prevencije mentalnih poremećaja, poremećaja ponašanja i onesposobljenja. Fokus je na promociji zdravlja, individualnih snaga i rezilijentnosti. Centar za

mentalno zdravlje prikuplja podatke relevantne za promociju mentalnog zdravlja i prevenciju nastanka mentalnih poremećaja, poremećaja ponašanja i onesposobljenja od pacijenata, zdravstvenih saradnika, članova porodice i zakonskih zastupnika kroz indikatore koji se odnose na životnu dob, radne i svakodnevne aktivnosti pacijenta, životne navike, socijalne i porodične odnose i faktore rizika (neredovno uzimanje ili neuzimanje preporučene terapije, konzumiranje alkohola, pušenje, upotrebu psihoaktivnih supstanci, poremećene porodične odnose i slično). Takođe, Centar za mentalno zdravlje sarađuje s organizacijama koje pružaju programe promocije mentalnog zdravlja i prevencije mentalnih poremećaja, poremećaja ponašanja i onesposobljenja. Poseban značaj se pridaje saradnji sa osnovnim i srednjim školama, jer se i do sada pokazalo da su mladi ljudi najbolji „ambasadori“ mentalnog zdravlja te da će svojom pozitivnom energijom i entuzijazmom prosocijalno uticati prvenstveno na svoje vršnjake, ali i na odrasle članove zajednice.

Z D R A V S T V O

UDRUŽENJE ZA UZAJAMNU POMOĆ U DUŠEVNOJ NEVOLJI „SONATA“ TREBINJE

bilježavanjem Svjetskog dana mentalnog zdravlja 10.10.2017. Udruženje „Sonata“ je proslavilo i svoj 17. rođendan postojanja i rada pod motom „Ovisnost se liječi radom i komunikacijom“. Do sada smo zadovoljni s postignutim rezultatima u radu Udruženja sa osvrtom da uvijek može

„Sonatin“ jubilej rada i stvaralaštva

Ovisnost se liječi radom i komunikacijom bolje, 10. oktobar smo obilježili s kulturno-zabavnim programom u Domu mladih u Trebinju. U prepunoj sali Doma mladih nastupila je Muzička škola čiji članovi su otvorili jubilej i zatvorili

Misija „Sonate“ – „Sonata“ je nevladino, neprofitno, nestranačko udruženje građana, koje se kroz partnerstvo s vlastima, institucijama, neprofitnim sektorom, putem promocije i edukacije, zalaže za razumijevanje i poštovanje ljudskih prava (prava mentalnih bolesnika). Napori „Sonate“ usmjereni su prema zaštiti prava psihijatrijskih bolesnika i unapređenju kvaliteta života bolesnika i porodice, jačanje svijesti građana, posebno ugrožene grupe psihijatrijskih bolesnika. Vizija „Sonate“ – Udruženje koje će djelovanjem na procese u zajednici samostalno i putem mreže NVO, takođe i ostvarivanjem saradnje sa odgovarajućim organima i organizacijama u Republici, postati vodeća samoodrživa organizacija koja će omogućiti građanima povećanje ostvarivanja osnovnih ljudskih prava i sloboda. Ciljna grupa je bez starosnih ograničenja. Korisnici naših programa su građani i javnost, profesionalne grupe, zdravstveni radnici, predstavnici lokalnih vlasti, CMZ, i CSR, mladi, žene i manjinsko stanovništvo. 46

sa svojim programom, a Igraonica „Ciciban“ je učestvovala sa djecom koja su nastupila recitacijama i pozorišnim predstavama, Vrtić „Sunce“ je svoj nastup izveo recitacijama o godišnjem dobu jeseni i pravima djeteta, a članice Udruženja „Sonata“ Nataša Stanić i Vedrana Skvarica su upoznavanjem prisutnih sa vizijom i misijom „Sonate“ upotpunili program. Nataša Stanić je recitovala stihove koje je posvetila svim dobrim ljudima: „Posvećujem svoje stihove Svim dobrim ljudima, Što vole ruže, A život im je trnjem posut; Što slijede svoje snove, Program je uspješno vodio Darko Kurtović. Nakon uvodnog muzičkog dijeU zlom svijetu, la, skupu se obratila predsjednica UdruGdje dobrota se ludost zove...“ ženja „Sonata“ Miholjka Janković, koja je ukratko prezentovala dugogodišnji SONATA – Mojim prijateljima volonterizam o radu ovog udruženja. Ima nas još dobrih ljudi, „Naš rad se zasniva na komunikacioDa zajedno osvojimo svijet, nim vještinama, radno okupacionoj teI ti dođi sa nama, čovjek budi, rapiji, psihoterapiji, društvenim igrama, Nacrtaj sunce i cvijet! sportskim aktivnostima i patronaži, vizija nam je bolji stil življenja “, istakla Sonata je najljepša muzika, je Miholjka, što je prihvaćeno burnim I ti u njoj odsviraj notu! aplauzom. Budi kockica divnog mozaika, Portali su zabilježili kako je Miholjka Korak ka srećnom životu! Janković proteklih 17 godina, kao penzionisani zdravstveni radnik, sa zadovoljZajedno smo jači i bolji, stvom radila i okupljala brojne Trebinjce I sve možemo kad smo skupa; i Trebinjke koji su imali problema sa oviUrediti život po srca volji, Ružičasti cvijet umjesto crnih rupa!“ snošću od duvanskih proizvoda, alkohola i drugim bolestima ovisnosti, pa čak i o

Z D R A V S T V O

video-igricama, fejsbuku i slično. „Imali smo niz primjera da su se oni koji su danonoćno bili za računarima, na društvenim mrežama, kod nas okrenuli šivenju, slikanju na staklu i nizu drugih ručnih radinosti, jer se svaka ovisnost najbolje liječi društveno korisnim radom. Osim kurseva šivenja, krojenja, dekupaža u „Sonati“ su organizovani kursevi stranih jezika, izleti, takmičenja u sportskim disciplinama i organizovane su različite psihoterapeutske radionice u čemu smo imali i pomoć lokalne vlasti“, istakla je Miholjka. U „Sonati“ se stiču brojne vještine, od kojih se može ponešto i zaraditi, ali taj novac uglavnom je upotrijebljen za nabavku novog materijala, za radno okupacionu terapiju. Gradonačelink Trebinja Luka Pterović odazvao se pozivu sa svojim saradnicima, zamjenikom Mirkom Ćurićem i Zoranom Miloševićem i ispoštovali su na cjelodnevno druženje sa „Sonatom“ i njenim gostima i članovima. „Veliku zahvalnost dugujemo humanitarki Miholjki Janković koja volonterski ulaže ogromne napore da pomogne našim sugrađanima koji se susreću sa problemima duševne prirode“, istakao je Petrović. U obraćanju je naveo da podržava u cijelosti rad „Sonate“ i da će novčano podržati svaku aktivnost. Gradonačelnik, sa svojim saradnicima, se družio do kraja programa sa svim posjetiocima, to mnogo znači, prije svega, našim članovima koji su mogli da mu se obrate i pričaju o svojim problemima i uspjehu u radu u „Sonati“. Volonteri i na stotine štićenika koji su prodefilovali kroz ovo udruženje zahvalni su za svaku donaciju. Otvoreni smo za saradanju sa svima od 7 do 77 godina i željni uspjeha u radu. Osobe na fotografijama su saglasne sa njihovim objavljivanjem. Pripremila: Miholjka Janković, predsjednica Udruženja

Sportska medicina

Dječja igrališta i zdravlje

nicijativa gradonačelnika Banjaluke gospodina Igora Radojičića da se putem donacija izgrade dječja igrališta u mjesnim zajednicama gdje nedostaju, kao i izgradnja više trim staza ima širi društveni značaj, ne samo sa zdravstvenog stanovišta, već u širem smislu i za bogatiju kulturu življenja u gradu. Poznato je da igra ima ključni značaj za pravilan psihofizički razvoj djece. S druge strane, fizičko vježbanje i sport je jedan od najvažnijih faktora za očuvanje zdravlja i predupređivanje nastajanja masovnih

mo u Engleskoj godišnje iznose 9,6 - 10,8 milijardi evra. Svjetska zdravstvena organizacija upozorava da je fizička neaktivnost kod mladih drastično porasla, a da se gojaznost kod djece i tinejdžera udesetostručila u posljednjih 40 godina, što predstavlja jasnu prijetnju po zdravlje kako u razvijenim, tako i u nerazvijenim zemljama. Prema procjeni Svjetske zdravstvene organizacije nedovoljna fizička aktivnost, odnosno posljedice koje iz toga proizlaze, koštaju društvo godišnje 150- 300 evra po stanovniku. Prema nekim istraživanjima u BiH, pa i u RS, nekim vidom osmišljene fizičke aktivnosti i sportom u slobodnom vremenu bavi se svega oko 5%

nezaraznih oboljenja, prije svega, srca i krvnih sudova, aparata za kretanje i psihogenih oboljenja. Prema savremenom naučnom stanovištu stres, nepravilna ishrana i nedovoljna fizička aktivnost su glavni uzrok nastanka tih oboljenja, a samim tim i po društvo značajnih štetnih posljedica koje iz tog proizlaze. Prema novim istraživanjima u SAD, 2/3 djece rijetko kada ima bilo kakvu fizičku aktivnost, a većina njih ima višak kilograma. Iz studije koju su proveli istraživači Univerziteta „Džon Hopkins“ u Baltimoru sa stručnjacima iz Centra za prevenciju globalne gojaznosti proizlazi da kada bi djeca koja slobodno vrijeme provode sjedeći počela da vježbaju svaki dan, društvo bi uštedjelo više od 120 milijardi dolara godišnje. „Evro barometar“ istraživanje pokazalo je da je 2/3 odrasle populacije nedovoljno fizički aktivno. Zbog nedovoljne fizičke aktivnosti godišnji troškovi iznose 312 milijardi evra u Engleskoj, a 1,1 - 1,5 milijardi u Švajcarskoj. Treba naglasiti da u ova dva istraživanja nisu uključeni troškovi u vezi sa problemom gojaznosti kao jedne od posljedica fizičke neaktivnosti, a koji sa-

- 10% djece i odraslih, a svaki treći stanovnik je gojazan. Samim tim štete po društvo su izuzetno velike. Kad se navedenoj inicijativi gradonačelnika doda i njegova svestrana podrška masovnim sportskim manifestacijama u gradu, tek tada se u svjetlu navedenih stručnih činjenica može u punoj mjeri sagledati šira društvena vrijednost njegovog angažovanja s ciljem da se što većem broju djece i odraslih građana omogući bavljenje fizičkom aktivnosti i sportom u slobodnom vremenu. Na kraju, da dodamo da bi se dječja igrališta mogla koristiti u dužem vremenskom periodu u toku školske godine, moglo bi se razmisliti da se iznad igrališta postave tehnički adekvatne nadstrešnice koje bi djecu štitile od padavina, ali i od štetnog sunčevog zračenja. Nije na odmet da se razmisli da se pored šetališta duž desne obale Vrbasa napravi i trim staza. Takođe, u svjetlu izrade novog urbanističkog plana treba razmisliti o mogućnosti izgradnje za sve uzraste svestrano upotrebljivih manjih sportskih igrališta, dimenzija 10 sa 15 metara, pri većim stambenim blokovima u mjesnim zajednicama.

Prim. dr Nikola Gaćeša, specijalista medicine sporta

F A R M A C I J A

rema definiciji Svjetskog udruženja za izučavanje boli (IASP) neuropatska bol je neugodan osjetni i emocionalni doživljaj uzrokovan oštećenjem ili bolešću somatosenzornog dijela nervnog sistema. Procjenjuje se da 7 – 8% stanovnika Evrope ima neuropatsku bol. Neuropatska bol, prema lokalizaciji, klasificira se kao centralna ili periferna. U centralnu neuropatsku bol spadaju: bol nakon moždanog udara, bol kod multiple skleroze i Parkinsonove bolesti, postiradijacijska mijelopatija, bol nakon povrede kičmene moždine, postishemijska mijelopatija, kompresivna mijelopatija kod spinalne stenoze i siringomijelija. Prema trajanju, neuropatska bol se može podijeliti na akutnu (traje do mjesec dana), subakutnu (traje do tri mjeseca) i hroničnu (traje duže od tri mjeseca). Procjenjuje se da oko 35% bolesnika s hroničnim bolnim sindromima pati od neuropatske boli. Mnogi hronični bolni sindromi karakterizirani su kombinacijom nociceptivne i neuropatske boli (bol u donjem dijelu leđa s radikularnom boli, karpalni sindrom, maligna bol). Distinkcija (razlikovanje) nociceptivne i neuropatske boli od presudnog je značaja u dijagnostičkom i terapijskom smislu. Neuropatska bol spontana je bol (bolni simptomi nisu izazvani podražajem), bolesnici je doživljavaju poput žarenja, sijevajuće boli, udara struje ili uboda igle. Neuropatska je bol i evocirana bol (izazvana podražajem, senzornom preosjetljivošću). Evocirana bol uključuje mehaničku preosjetljivost (mehanička alodinija) i preosjetljivost na vrućinu i hladnoću (termička alodinija). Dijagnostički je izazov identificirati ključne komponente bolnog sindroma, patofiziološke mehanizme u pozadini i procijeniti njihov uticaj. Uz detaljnu historiju bolesti i neurostatus (osjet, MTR, GMS) preporučuje se upotreba i upitnika o boli i ciljana neurofiziološka obrada pacijenta. Liječenje neuropatske boli U liječenju neuropatske boli farmakoterapija je „zlatni standard“. Smjernice EFNS-a preporučuju antiepileptike (gabapentin, pregabalin), tricikličke antidepresive i SNRI (duloksetin, venlafaksin) kao lijekove prvog izbora. Sagledavajući sveukupno zdravstveno stanje bolesnika, nastojimo odabranim lijekom postići željeni učinak postupno povisujući dnevnu dozu lijeka. Prilikom izbora prvog lijeka u liječenju neuropatske boli potrebno je uzeti u obzir njegovu efikasnost i si48

Centralna neuropatska bol

Uloga antiepileptika pregabalina (EPIRON®) u liječenju centralne neuropatske boli

gurnost te komorbiditet i kvalitet života bolesnika. Pregabalin je antiepileptik prve linije liječenja neuropatske boli prema EFNS smjernicama. EPIRON® – savršen sklad trostrukog djelovanja EPIRON® (pregabalin) je antiepileptik sa dodatnim učincima, prvenstveno analgetskim i anksiolitičkim. Analog je gama-aminomaslačne kiseline koji vezivanjem na α2-δ subjedinicu voltažnih kalcijevih kanala dovodi do smanjenja presinaptičkog oslobađanja supstance P i glutamata, do oporavka procesa oslobađanja noradrenalina te ponovnog uspostavljanja ravnoteže neurotransmitera

koji posreduju osjećaj boli. EPIRON® je indiciran u liječenju periferne ili centralne neuropatske boli, generaliziranog anksioznog poremećaja i kao dodatna terapija u liječenju parcijalnih epileptičnih napada sa ili bez sekundarne generalizacije. Odlikuje ga odličan farmakokinetski profil: brza apsorpcija, visoka bioraspoloživost, brzo postizanje maksimalne koncentracije, zaobilaženje prvog prolaza kroz jetru. EPIRON® ima nizak potencijal za interakcije s drugim lijekovima, što ga čini sigurnim u kombinaciji s drugim lijekovima. Posebno je pogodan za kombinaciju s drugim antiepilepticima jer ne utiče na metabolizam drugih antiepileptika niti drugi antiepileptici utiču na njegov metabolizam. EPIRON® dovodi do brzog i značajnog smanjenja intenziteta boli, poboljšava kvalitet sna, a sve zajedno i kvalitet života.

Literatura:

Barada A, Neuropatska bol, Medicus 2014;23(2):139-143 EFNS Guidlines on the pharmacological treatment of neuropathic pain: 2010 revision, European Journal of Neurology, 2010 Toshihiko Taguchi et al. Effectiveness of pregabalin for the treatment of chronic low back pain with accompanying lower limb pain (neuropathic component):a noninterventional study in Japan, Journal of Pain Research 2015:8 487–497 Sažetak karakteristika o lijeku, Epiron, ‘’Bosnalijek’’ d.d., datup posljednje revizije: maj/svibanj, 2015. Piše: prim. doc. dr. sc. Samir Husić, spec. anesteziolog i reanimatolog

F A R M A C I J A

Prvo regionalno kardiološko takmičenje CCRAC 2017

Prof. dr. Ninoslav Mimica iz Klinike za psihijatriju “Vrapče” u Zagrebu, prof. dr. Dragana Ignjatović – Ristić iz Klinike za psihijatriju Kliničkog centra Kragujevac, prof. dr. Alija Sutović iz Psihijatrijske klinike UKC Tuzla i mr. ph. Almasa Bajrambašić, produkt menadžer za Rx proizvode “Bosnalijeka”

Memento – mala škola demencije

okom Četvrtog kongresa psihijatara BiH s međunarodnim učešćem održanog u Banjaluci od 16-19. novembra, „Bosnalijek“ je 17. novembra u skladu sa svojom misijom unapređenja kvaliteta života i zdravlja, organizirao satelitski simpozij pod nazivom „Memento – mala škola demencije“. Direktor „Bosnalijeka“ Nedim Uzunović je ovom prilikom naglasio da će ova kompanija i kroz druge projekte nastojati da da svoj doprinos u podizanju svijesti javnosti o značaju zaštite zdravlja i unapređenja kvaliteta života stanovništva te samim tim skrenuti pažnju i o problemu demencije i važnosti njenog ranog dijagnosticiranja. Moderator simpozija prof. dr. Alija Sutović( Psihijatrijska klinika UKC Tuzla) je ovom prilikom istaknuo da je demenciji potrebno posvetiti više pažnje, kako u praktičnom, tako i organizacionom i akademskom smislu u BiH. Prof. dr. Sutović je naglasio da je demencija devastirajuća bolest, koja pogađa pojedinca i njegovu porodicu, ali i cijelo društvo te je stoga neophodno da se javnost educira o tom problemu, kao i da se prevaziđe stigmatizacija. O temi „Demencija - značaj rane dijagnoze“ govorio je prof. dr. Ninoslav Mimi50

ca (Klinika za psihijatriju “Vrapče”, Zagrebu), koji je kazao da je demencija bolest velikih razmjera te naglasio da u svijetu 47 miliona ljudi boluje od demencije, od čega se najveći dio odnosi na Alzheimerovu bolest, više od 60 posto. „Ova brojka će još više rasti ukoliko se ne nađe adekvatan lijek. Projekcija je da bi broj oboljelih do 2050. godine mogao biti 115 miliona, na globalnom nivou“, istaknuo je prof. dr. Mimica na „Bosnalijekovom“ simpoziju. O savremenoj terapiji demencije, govorila je prof. dr. Dragana Ignjatović-Ristić (Klinika za psihijatriju Kliničkog centra Kragujevac), koja je kazala da rano prepoznavanje demencije vodi ka ranim strategijama liječenja i efikasnijem usporavanju progresije bolesti. U svom predavanju je istaknula da je važno uspostaviti tačnu dijagnozu te pronaći pravi način kako pacijentu saopćiti dijagnozu. Na kraju satelit simpozija „Memento – mala škola demencije“, predavači su se zahvalili „Bosnalijeku“ na pozivu i odličnoj organizaciji ovog stručnog skupa na kojem je pružena prilika da se govori o bolesti koja je u stalnom porastu. Jasmina Korda, portparol „Bosnalijeka“

Prvo regionalno kardiološko takmičenje Cardiology Case Report Award Competition (CCRAC) održano je u Sarajevu od 17. do 19. novembra 2017. godine u organizaciji ‘’Bosnalijeka’’ i Kardiološkog edukativnog centra Sarajevo (KECS). „Cardiology Case Report Award Competition“, odnosno takmičenje u prikazu kardioloških slučajeva, je jedinstveni projekat na našem području koji je imo za cilj da podstakne i ohrabri mlade ljekare u njihovoj edukaciji, prezentiranju radova - prikaza slučaja, naučnoistraživačkom radu i međusobnoj razmjeni iskustava iz prakse.

Za takmičenje se prijavilo 56 mladih ljekara iz Bosne i Hercegovine i zemalja regiona, a stručna komisija, sastavljena od eminentnih ljekara iz cijele Bosne i Hercegovine, je prihvatila 33 rada za završno takmičenje. Svaki od njih je kroz desetominutno prezentiranje svojih slučaja imao priliku da prikaže svoje iskustvo iz prakse, a deset najbolje ocijenjenih plasiralo se u finale. U samom finalu, izlagače je ocjenjivala komisija, ali i prisutne kolege koji su imali priliku da glasaju „voting sistemom”. Pet najbolje plasiranih su nagrađeni putovanjem i učešćem na Kardiološkom kongresu u Minhenu, sljedeće godine, koji je najprestižniji kongres ove vrste u svijetu. Sve troškove putovanja i učešća na kongresu snosit će ‘’Bosnalijek’’. Pobjednici Prvog regionalnog kardiološkog takmičenja su: Vojislav Vukašinović (UKC Republike Srpske, Banjaluka), Azra Durak-Nalbantić (UKC Sarajevo), Nataša Janković (Klinički centar Srbije, Beograd), Benjamin Palić (KB Mostar) i Mirza Halimić (UKC Sarajevo).

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

ži r b j na

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

i las k u

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Bundeva, kraljica jeseni!

a obiljem dragocjenih ljekovitih sastojaka, bundeva je nezaobilazna namirnica na trpezi. Specifičnog ukusa i mirisa, ova jednogodišnja zeljasta biljka stigla je iz Južne Amerike, gdje je vijekovima bila glavna namirnica u ishrani indijanskih starosjedilaca. Danas se jede u čitavom svijetu, od nje mogu da se pripremaju i slana i slatka jela, može da se jede živa, dinstana, pečena, pržena, a na organizam izuzetno blagotvorno utiče i svježe cijeđen sok. Sjeme bundeve preporučuje se trudnicama, dojiljama, starim i osobama sa bolesnom jetrom, a svakodnevno treba da ga jedu i muškarci sa bolesnom prostatom. Ulje sjemenki bundeve Ali, bundeva se ne uzgaja samo zbog jestivog ploda, koji može biti težak i više od deset kilograma, već i zbog ljekovitih sjemenki, od kojih se pravi karakteristično ulje, koje čuva sve korisne sastojke sjemenki, a zbog specifičnog ukusa daje posebnu aromu jelima. Odlično je kao dodatak salatama i čorbama. Ulje je bogato omega 3 i omega 6 esencijalnim masnim kiselinama koje povećavaju energiju organizma, poboljšavaju zdravlje reproduktivnih organa i obezbjeđuju lijep izgled kože, kao i bolju funkciju centralnog nervnog sistema, odnosno mozga. Takođe, stručnjaci tvrde da bundevino ulje reguliše nivo holesterola, preventivno djeluje kod funkcije mokraćne bešike i pomaže u liječenju sindroma iritiranih crijeva. Istraživanja su potvrdila da ovo ulje smanjuje rizik od pojave nekih vrsta kamena u bubrezima. U bolje snabdjevenim prodavnicama zdrave hrane može da se nađe i puter od sjemenki bundeve, koji je takođe vrlo zdrav. Plod bundeve odličan za mršavljenje Plod bundeve sadrži 90% vode, ali mnogo minerala i vitamina, zbog čega je idealna namirnica za sve koji žele da smršaju. Bundeva sadrži karotin ili provitamin A, vitamine C i B grupe- B1, B2, B3, B6, ali i niacin, folnu kiselinu. Od minerala najviše ima kalijuma, fosfora,

kalcijuma i gvožđa, kao i mnogih oligo i mikroelemenata. Sadrži i više od 60% nezasićenih masnih kiselina i bogato je biljnim proteinima, bjelančevinama. Sadrži i pektine, celulozu, kao i druga biljna vlakna, što je čini lako varljivom. Masnoća gotovo da nema, jer se u 100 grama bundeve nalazi samo tridesetak kalorija. Ali zato sjeme ima čak dvadeset puta veću kalorijsku vrijednost od ploda, jer sadrži više bjelančevina, ugljenih hidrata i masti. Naravno, sadrži i sve vitamine, minerale i druge korisne i ljekovite sastojke koje sadrži i plod. Sjeme bundeve preporučuje se i kao efikasan i neškodljiv lijek protiv dječjih glista i pantljičare. Osim djece, sjeme bundeve mogu da uzimaju i trudnice, dojilje, stariji i osobe sa bolesnom jetrom. Svakodnevno treba da ga jedu i muškarci sa oboljelom prostatom jer smanjuje tegobe. Plod bundeve se u narodnoj medicini preporučuje kao diuretik za izbacivanje suvišne vode iz organizma, naročito kod ljudi oboljelih od reume, gihta, zapaljenja bubrega i bešike. Bundevu mogu da jedu i dijabetičari pod uslovom da je ne zaslađuju, kao i osobe sa oboljenjima želuca i tankog crijeva. Ko ima psorijazu, bundevu treba da jede svaki dan dok je ima na pijaci, kuvanu, pečenu u rerni ili kao sok. Kod bolnih proširenih vena bundeva takođe može da pomogne, preporuka je narodne medicine. Dovoljno je da se svježe istrugana bundeva stavi kao oblog na bolna mjesta i drži što duže. Osobama sa zapaljenjem bešike ili bubrega savjetuje se da svakodnevno jedu obrok koji se sastoji od dinstane bundeve sa malo paradajza i isjeckanog crnog luka. Sve to, prije iznošenja na sto, treba začiniti sa kašikom do dvije pavlake, ali bez soli. Za oči i nervni sistem Bundeva je izuzetno bogata vitaminom A, koji je važan za dobar rad očiju, a pogotovo mrežnjače. Zahvaljujući betakarotinu, predstavlja snažan antioksidans i štiti oko od katarakte. Tamnožuta bundeva sadrži i specifičnu kiselinu koja djeluje protiv kancerogenih ćelija. Sjemenke takođe imaju hranljiva svojstva, sadrže 20 odsto proteina najboljeg kvaliteta, dosta vlakana koja regulišu rad organa za varenje, a i

dobar su izvor kalijuma, minerala koji uspostavlja ravnotežu tečnosti u organizmu i pomaže boljem radu nervnog sistema.

Priprema: Jelena Pušac-Broćilović

Čuvar dobrog raspoloženja Manje je poznato da plod bundeve sadrži aminokiselinu koja podstiče izlučivanje serotonina u organizam, hormona koji stvara vedro raspoloženje i osjećaj sreće. Zato je mnogo bolje da, umjesto tableta, osoba koja je neraspoložena pojede krišku kuvane ili pečene bundeve, savjetuju narodni ljekari. U svakodnevnoj ishrani, tvrde stručnjaci, sprečava anksioznost i pojavu depresije. Sok od bundeve Takođe, sok se preporučuje i za dobar rad bubrega i kardiovaskularnog sistema, za dobro varenje i raspoloženje. Pravi se tako što se pripremi tri kilograma očišćene bundeve, sedam litara vode, dva kilograma šećera i dvije kesice limuntosa. Bundeva se zatim isiječe na kriške, stavi u šerpu sa vodom i šećerom i kuva. Kada omekša dobro se propasira, u propasiranu masu doda se limuntos, a onda pakuje u staklene flaše. Flaše se zatim zatvaraju celofanom, umotavaju u ćebe i ostavljaju da prenoće dok se sok potpuno ne ohladi. Pije se po potrebi, a sve vrijeme čuva na hladnom i tamnom mjestu. Sok od bundeve dobar je i protiv upale jajnika, kao i kod problema izazvanih menopauzom. Torta od bundeve - Kora 250 g krupno samljevenih oraha 100 ml vode 15 svježih urmi (datula) 5 velikih kašika kokosa Priprema: Sve izblendati i staviti u kalup promjera fi 18 i ostaviti u frižideru dok ne napravite krem od bundeve koji ide na koru. Krem: 1. 500 g pečene bundeve 2. 200 ml kokosovog ulja 3. 20 svježih urmi 4. mala kašika ekstrakta vanilije 5. mala kašika cimeta Priprema: Sve staviti u blender i izblendati. Preliti preko kore i ostaviti u frižideru 2h. Ukrasiti sa malo ostavljene pečene bundeve i sirovim sjemenkama bundeve i uživati u fenomenalnom ukusu ove jednostavne i izuzetno zdrave torte. 1. 2. 3. 4.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

urkuma ili indijski šafran je višegodišnja tropska biljka iz familije Zingiberaceae poreklom iz Indije i Indonezije. Zastupljena je i na teritoriji Kine, Australije, Karipskih ostrva i Perua. Rizom biljke je krtolast, ima oblik prstiju i koristi se za dobijanje zlatnožutog praha koji se upotrebljava kao začin, lekovito sredstvo i boja. Na deklaracijama prehrambenih artikala se često nalazi oznaka E 100 i ona predstavlja kurkumin kao prirodnu žutu boju. Listovi su kopljasti i okružuju cvasti sačinjene od bledožutih cvetova. Prah dobijen sušenjem i usitnjavanjem rizoma ima specifičan aromatično ljut ukus, sličan kombinaciji aroma narandže, bibera i đumbira. Kurkuma sadrži 1,4-5,6% etarskog ulja, sačinjenog od terpenoida. Zlatnožuta boja potiče od kurkumina i dezmetoksikurkumina. Kurkumin postoji u nekoliko oblika uključujući jednu 1,3-diketo i dve ekvivalentne enolne forme. Enolna forma je energetski stabilnija u čvrstoj fazi kao i u rastvorenom obliku. Sinteza kurkumina se odvija vezivanjem dva molekula cinnamata pomoću malonyl-CoA i na taj način se vrši ekstenzija lanca.

Curcumin enolna forma

Curcumin keto forma

Kurkumin ispoljava različita lekovita svojstva: • Antioksidativno (sprečava oksidaciju holesterola kao i agregaciju trombocita te na taj način usporava i blokira proces ateroskleroze) • Antiinflamatorno (studijama je potvrđen pozitivan efekat kod pacijenata sa ulceroznim kolitisom, Chronovom bolešću i reumatoidnim artritisom. Kurkumin utiče na bolju pokretljivost, smanjuje jutarnju ukočenost te oticanje zglobova) 54

Fitopreparati sa antiinﬂamatornim dejstvom

Kurkuma – Curcuma longa, Zingiberaceae

Mr ph. Anica Crkvenčić

• Antiseptično (može se primeniti u • Ispoljava pozitivne efekte kod neuroloških oboljenja (Alzheimerova vidu obloga za rane i opekotine, a bolest i multipla skleroza) bubrežnih ispoljava i pozitivne efekte kod ekoboljenja, dijabetesa i dr. cema, psorijaze i akni) • Deluje kao digestiv, stimuliše funkKurkumin u velikim dozama može cije jetre i produkciju žuči tako da olakšava varenje masti i sprečava da izazove određena neželjena dejstva od kojih su najčešća: nadutost • Mučnina • Dijareja • Izazivanje deficita gvožđa kod pojedinih pacijenata, jer može uticati na njegov metabolizam vezivanjem gvožđa u vidu helata Na našem tržištu su uglavnom zastupljeni standardizovani preparati kurkumina u kapsulama i prahu kao i samleveni osušeni rizom kurkume u vidu praha. U preparatima se često ekstakt kurkume kombinuje sa ekstraktom bibera, vražje kandže i ostalim ekstraktima koji ispoljavaju antiinflamatorno dejstvo.

ZDRAVSTVO - SRBIJA

isoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji je akreditovana državna obrazovna institucija sa devetnaestogodišnjom tradicijom u strukovnom visokoškolskom obrazovanju medicinskih stručnjaka. Njen rad je zasnovan na Zakonu o visokom obrazovanju, u skladu sa Bolonjskom deklaracijom, i realizuje se kroz šest studijskih programa na nivou osnovnih studija. Škola je počela sa radom 1998. godine, pod nazivom Viša medicinska škola u Ćupriji, sa tri studijska programa, a od 2007. godine, akreditovana je kao Visoka medicinska škola strukovnih studija i danas obrazuje studente na studijskim programima strukovna medicinska sestra, strukovna medicinska sestra - babica, strukovni fizioterapeut, strukovni farmaceut, strukovni medicinski radiolog i strukovni kozmetičar estetičar. Tu su i specijalizacije na studijskim programima specijalista strukovna medicnska sestra – oblast kliničke prakse, specijalista strukovna medicinska sestra – oblast javno zdravlje, specijalista strukovni fiziotrerapeut – oblast rehabilitacija neuroloških bolesnika, specijalista strukovna medicinska sestra babica – oblast zdravstvene nege u ginekologiji. Škola sada radi u potpuno novoj zgradi od 6300 m2 u koju je useljena na dan školske slave Sveti Jovan Zlatousti, 26. novembra 2005. godine. Nastava se odvija u jedanaest učionica, deset usko specijalizovanih kabineta za praktičnu nastavu, amfiteatru i nastavnim bazama: Zdravstveni centar Ćuprija, KBC Srbije Beograd, VMA Beograd, Dom zdravlja Ćuprija, Zavod za javno zdravlje Ćuprija i u brojnim banjskim centrima u Srbiji, a među njima u Specijalnoj bolnici Sokobanja, Gamzigradska banja, Vrnjačka banja, Ribarska banja, Niška banja. Škola ima visokoprofesionalni nastavni

Ćuprija

Visoka medicinska škola strukovnih studija Pripremio: Radenko-Rade Karalić

Dr sc. med. Hristos Aleksopulos sa državnim sekreterom ministarstvna državne u prave i lokalne samouprave Ivanom Bošnjakom

Dr sc. med. Hristos Aleksopoulos, profesor strukovnih studija, rođen 21. maja 1975. godine u Grčkoj. Na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu diplomirao je 2000. godine, a doktorsku disertaciju pod nazivom „Neuropeptidi Y i posttraumatsko stresno reagovanje“ odbranio je 2013. godine na Fakultetu medicinskih nauka u Kragujevcu. Godine 2014. upisao je master studije na Francuskom institutu u Atini, smer diplomatski odnosi, i radi master rad sa temom „Diplomatski odnosi između Grčke i Srbije u periodu Balkanskih ratova“. U Visokoj medicinskoj školi strukovnih studija zaposlen je od 2002. godine. U Školi je obavljao više funkcija od nastavnih veština, potom kao predavač i na kraju kao profesor strukovnih studija na predmetu anatomija. Takođe je obavljao i funkcije koordinatora za studentski parlament, predsednika Stručnog odbora škole, a od februara 2017. godine obavlja funkciju direktora Visoke medicinske škole strukovnih studija u Ćupriji. Redovan je član Srpskog anatomskog društva, dobitnik brojnih nagrada, od koji se ističe priznanje “Kapetan Miša Anastasijević”, učesnik je brojnih naučnih aktivnosti, a najznačajnije kao osnivač i PR Balkanskog udruženja za multiplu sklerozu.

kadar u zvanju doktora nauka, magistara i specijalista koji stalno rade u školi kao i eminentne nastavnike angažovane sa drugih škola, fakulteta i Vojnomedicinske akademije. 56

Visoka medicinska škola strukovnih studija iz Ćuprije sve svoje resurse usmerava na zajednički koordinisani rad sa studentima, a s ciljem usklađivanja nastavnih programa sa evropskim standardima, kako bi se poboljšala efikasnost studiranja, podigao nivo znanja i praktičnih veština u dostizanju celovite, kvalitetne nege, jer dobri zdravstveni stručnjaci su najbolji promoteri zdravlja i znanja, što može da potvrdi i preko 6.000 svršenih studenata koji su u ovoj školi diplomirali na raznim studijskim programima. Visoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji ima jasan cilj da postane lider u oblasti visokog obrazovanja zdravstvenih stručnjaka (strukovnih medicinskih sestara, babica, fizioterapeuta, farmaceuta, radiologa i kozmetičara estetičara), a studenti sa diplomom ove škole svoju profesionalnu karijeru, kao i usavršavanje, nastavljaju u zdravstvenim i prosvetnim ustanovama, ali i ustanovama socijalne zaštite kako u zemlji, tako i u inostranstvu, gde su diplome Visoke medicinske škole strukovnih studija iz Ćuprije visoko rangirane. „Viziju koju ja imam kao direktor Škole za budućnosti je da se dostigne nivo razvijenih evropskih institucija u svojoj oblasti, putem kontinuiranog osiguranja visokog kvaliteta evropskih standarda studiranja, doprinosa razvoju strukovnog obrazovanja, razvijanja i unapređivanja istraživanja, uticaja na praksu i politiku razvoja zdravstvene i socijalne zaštite. To podrazumeva saradnju sa visokoškolskim ustanovama i implementaciju dobre prakse iz regiona i šire, jačanje pozicije Škole na tržištu rada, saradnju sa poslodavcima i unapređenje sistema dualnog obrazovanja, koje se već godi-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

nama realizuje sa zdravstvenim ustanovama, nastavnim bazama“, ističe direktor Hristos u razgovoru sa R. Karalićem. U cilju usavršavanja medicinskih sestara i ostalih zdravstvenih stručnjaka sa srednjom, višom i visokom školskom spremom, Škola organizuje kontinuiranu edukaciju u vidu jednodnevnih kurseva, koje akredituje Zdravstveni savet Srbije. U periodu od 2011. do 2016. godine Škola je akreditovala 27 programa kontinuirane edukacije. Škola je, tokom godina, postala prepoznatljiva po vrlo razvijenoj međunarodnoj saradnji koja se ogleda kroz razmenu studenata i profesora. Visoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji svoju stručnu, obrazovnu i istraživačku delatnost razvija i kao član Mreže visokih škola Evrope (ENM). Razmena studenata se ogleda u obavljanju stručne prakse u zdravstvenim institucijama Evrope kao i studenata iz drugih zemalja u VMŠ i njenim nastavnim bazama. Razmena studenata se realizuje sa srodnim školama iz Norveške, Švajcarske, Engleske, Bugarske, Danske, Španije, Makedonije i Rumunije. Duži niz godina smo i članica i međunarodne organizacije Cohehre (Consortium of Institutes of Higher Education in Health and Rehabilitation in Europe), organizacija gde naši profesori imaju aktivno učešće i daju značajan doprinos. Visoka medicinska škola strukovnih studija je kao partner bila uključena u projekat Tempus IV sa školama koje čine Akademiju, Akademijom iz Belgije, Nemačke i Portugalije. Bilateralna saradnja sa Sør-Trøndelag University College u Trondhajmu, Norveška, započela je 2004. godine u vidu specijalizacije iz gerontologije i brige o starim osobama. Projekat je sačinjen na osnovu ugovora o saradnji između dve visokoškolske institucije. Nastavni program je izrađen na osnovu norveškog nacionalnog studijskog programa za specijalizaciju iz gerontologije i brige o sta-

rim osobama i namenjen je obrazovanju različitih struka na područiju zdravstva i socijalnog rada. Program nastave je organizovan po principu Bolonjskog procesa i Norveškog sistema obrazovanja, vrednovan je sa 60 ESPB kredita. Na međunarodni dan medicinskih sestara Visokoj medicinskoj školi strukovnih studija u Ćupriji uručena je zahvalnica Saveza udruženja zdravstvenih radnika Srbije, za doprinos u promociji zdravstvene struke u 2017. godini. Ova visokoškolska ustanova zaslužila je sva priznanja jer je unapredila obrazovanje medicinskih sestara sa željom da se ostvari otvaranje akademskih studija za obrazovanje visokih medicinskih sestara, čime bi ova visokoškolska ustanova prerasla u Fakultet i bila lider u Srbiji i regionu u ovoj oblasti obrazovanja. Visoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji i Savez udruženja zdravstvenih radnika Srbije formirao je studentske sekcije u okviru asocijacije gde studenti mogu da prezentuju svoje radove i istraživanja u domenu sestrinstva zajedno sa svojim mentorima i profesorima. Visoku medicinsku školu strukovnih studija iz Ćuprije na Kongresu zdravstvenih radnika u maju ove godine predstavljalo je jedanaest njenih studenata i četiri profesora strukovnih studija, što pokazuje da obe strane imaju jaku želju za usavršavanjem i edukacijom.

Dr sc. med. Hristos Aleksopulos sa Njegovom Svetosti Patrijarhom srpskim g. Irinejem na proslavi dana Medicinskog fakulteta VMA

Dr sc. med. Hristos Aleksopulos sa nagrađenim najboljim studentima školske 2016/2017.

Studenti su i ravnopravni saradnici u radu Škole i oni su u središtu obrazovnog procesa, pa se ceo obrazovni proces prilagođava njihovim potrebama za učenjem, ali i ostalim životnim potrebama, koje se odnose na standard studenata, na zdravlje, posebno oralno zdravlje studenata, ali i na kulturne sadržaje, aktivnu rekreaciju i kozmetičke usluge. Najbolje studente Škola uključuje u nastavni proces kao saradnike u nastavi - demonstratore, ali i u aktivnosti strukovnih udruženja, gde studenti na kongresima i simpozijumima sa svojim mentorima prezentuju radove. Aktivno učešće studenata preko svojih predstavnika u Studentskom parlamentu, a u saradnji sa rukovodstvom Škole, jasno se može videti kroz niz manifestacija, edukacija, stručnih skupova i konferencija koje se organizuju tokom cele školske godine, a imaju za cilj unapređenje kvaliteta obrazovanja kao i uvođenje studenata u naučne i istraživačke procese. Na kraju našeg razgovora, uz osmeh, ali uverljivo i odlučno, direktor Škole posebno naglašava: „Svesni da živimo u nimalo lakim vremenima, želeo sam da Visoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji postane primer drugima i kao društveno odgovorna ustanova koja vodi brigu o svojim studentima po prvi put pomogne najosetljivijoj grupi studenata. Zato sam doneo odluku o raspodeli sredstava za podsticanje i obrazovanje studenata na osnovnim strukovnim studijama, odnosno umanjenje školarine i to 10% od ukupnog iznosa, za školsku 2017/2018. godinu. Ovim je jasno pokazana briga i odgovornost u delu podrške ugroženim porodicama. Kako bih pospešio uslove školovanja, Škola i rukovodstvo, na čijem sam ja čelu, nastaviće sa motivisanjem studenata u stalnoj borbi za sticanje znanja. Ova škola je lider u obrazovanju iz oblasti zdravstvene zaštite i nege, čiji je prevashodni cilj obrazovanje, usavršavanje i sticanje znanja kroz inovativan pristup nastavi. U našoj školi sve svoje resurse usmerili smo u obrazovanje i rad sa mladim ljudima, jer veliko je bogatstvo obrazovati mlade ljude. U svom radu želimo da odgovorimo zahtevima koje nameće savremeno doba. Mladi predstavljaju izuzetno značajnu kategoriju stanovništva i buduće nosioce promena u društvu. Svi koji su željni kvalitetnog obrazovanja, zasnovanog na primeni savremenih principa zdravstvene nege, su dobrodošli u visoku školu budućnosti, kakva je Visoka medicinska škola strukovnih studija u Ćupriji“. 57

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Predstavljamo

Dom zdravlja Zvezdara “Najveličanstveniji je pogled sa Zvezdare. Gorostasno se tu ispružila cela varoš, bliža i radna. Od Kalemegdana do Dedinja, od Palilule do Voždovca. Nije slika, no pun život, brekće, hukti. Isparava se u maglama sa vode, puši u dimnjacima fabrika. Avala se čini kao da će potrčati ka Savi u toj stegnutoj liniji. Kupole na Parlamentu, kao da su kroz paru i dim nekud i same pošle. Zemun se živo približio. Grad je sav naheren i neravan, kao div koji se smešta na ležištu. Proseci ulica vijugaju kao da su pokretne stepenice. Sav je dinamičan, sav u blokovima koji su kao džinovi u pohodu… sav je u grču! Beograd sa Zvezdare privlači i mami da se pođe k njemu, da se čovek utopi u njemu. Tu se ne može razmišljati. Tu nam je grad oteo slobodu misli.” (Vladimir Velmar Janković) vezdara je jedna od 17 beogradskih opština, smeštena na istoku glavnog grada Republike Srbije. Spada u centralne gradske opštine grada Beograda. Graniči se sa opštinama Palilula, Vračar, Voždovac i Grocka. Prostire se na površini od oko 32 kvadratna kilometra ili 3.165 hektara, što čini 1% teritorije grada Beograda. Podeljena je na četiri katastarske opštine: Zvezdara, Veliki Mokri Lug, Mali Mokri Lug i Mirijevo. U opštini Zvezdara, vodi se vrlo dinamičan život u svim društvenim i privrednim strukturama. Intenzivno se radi i gradi. Na području opštine, koju čini 17 mesnih zajednica, živi zdravstveno prosvećeno stanovništvo, naviklo na visok nivo zdravstvene zaštite, koju ostvaruju u Domu zdravlja Zvezdara i u Kliničko-bolničkom centru Zvezdara, koji je drugi po veličini u Beogradu. Dom zdravlja Zvezdara, kao samostalna zdravstvena ustanova, primenom dispanzerskog i socio-medicinskog metoda rada, pruža usluge primarne zdravstvene zaštite za preko 170 000 građana opštine Zvezdara. Svoju celokupnu preventivnu i dijagnostičko-terapijsku delatnost, DZ sprovodi u devet punktova: U svom sedištu, u Ulici Olge Jovanović 11, u ogranku DZ u Mirijevu i još u sedam zdravstvenih stanica, u mesnim zajednicama i naseljima opštine Zvezdara i to u okviru 10 radnih jedinica. A

Piše: Vera Pušac

njegovi počeci vezuju se za prvu rejonsku ambulantu, zatim i za Peti dom narodnog zdravlja i daleku 1954. godinu, kada je osnovan. U njemu je tada radilo svega 60 zdravstvenih radnika. Kasnije, spajanjem dečjeg i školskog dispanzera i samostalnih zdravstvenih stanica, preimenovan je u Dom narodnog zdravlja Zvezdara. Danas, na oko 13.220 kvadratnih metara korisne površine (centralna zgrada ima 8.800, ogranak Mirijevo 3.500 i ostali punktovi oko 975 meta-

Prim. dr Dragana Trifunović Balanović

ra kvadratnih ) i sa 600 zaposlenih, što medicinskog što nemedicinskog osoblja DZ Zvezdara, stanovništvu koje mu gravitira, pruža zdravstvenu uslugu visokog nivoa, koristeći savremena dostignuća u dijagnostičkim postupcima. Teritorija opštine Zvezdara je vrlo dinamično okruženje, koje pred Dom zdravlja postavlja visoke zahteve kada je u pitanju pružanje usluga primarne zdravstvene zaštite. No, ekipa od 155 doktora medicine, 282 zdravstvena radnika sa višom ili srednjom školom, 12 zdravstvenih saradnika, 80 radnika u stomatološkoj službi, kao i 83 nemedicinska radnika

(uključujući vozače Hitne medicinske pomoći), i nije sasvim dovoljna da bez velikog napora i zalaganja pacijentima pruže najkvalitetnije usluge. „Zbog zabrane zapošljavanja u javnom sektoru, koju je Vlada Srbije uvela još decembra 2013. godine, nije nam lako da kvalitetno organizujemo službe, na zadovoljstvo i pacijenata i osoblja. Snalazimo se kako znamo i umemo. Fali nam kadra skoro u svim segmentima. Nekada ni zabrana zapošljavanja nije veliki problem koliki problem predstavlja nedostatak stručnjaka iz mnogih oblasti. Kabinet za ORL u Mirijevu potpuno je opremljen, ali ne radi u punom kapacitetu jer nam fali stručnjaka. Naša ustanova ima dvojicu specijalista, pa smo već u problemu kada jedan od kolega odsustvuje bilo zbog odmora, bolesti ili drugog razloga. Isti je slučaj i kod rendgenologa. Zbog beneficiranog radnog staža i prava na duže odmore, na pregled pacijenti ponekad čekaju i duže nego što bi trebalo. Četvoro lekara smo poslali na specijalizaciju, pa se nadam da će se situacija za koju godinu stabilizovati. Dodatni pritisak stvaraju nam i pacijenti iz Grocke, koji ovde dolaze na preglede kada njihovi specijalisti ne rade,“ reči su prim. dr Dragane Trifunović Balanović, v.d. direktora DZ Zvezdara, koja je na toj funkciji još od 2010. godine. Sasvim je jasno da su te brojne godine donosile i odnosile kako uspehe, tako i posrtaje, a ponekad i padove. No, DZ Zvezdara, sa svojim menadžmentom i direktorkom Draganom na čelu, može se smelo pohvaliti da je postigavši kako efikasnost, tako i efektivnost unutar zadatih ograničenja i smernica koje su propisali donosioci političkih i finansijskih odluka u zdravstvenom sistemu, osigurao visoko kvalitetnu zdravstvenu zaštitu za svoje brojno stanovništvo, kao korisnike te zaštite. Sa rejtingom vodeće zdravstvene ustanove po kvalitetu među domovima zdravlja, DZ Zvezdara, kao savremena i efikasna ustanova primarne zdravstvene zaštite, ima misiju da ostvari najviši nivo korisnikovih potreba u cilju očuvanja i unapređenja zdravlja. Te misije i vizije se mogu ostvariti samo pružanjem usluga najviših standarda, uz

Z D R AV S T V O - S R B I J A

pomoć edukovanog kadra, savremeno opremljenog prostora, razvijene informatičke tehnologije i komunikacije sa medicinskim profesionalcima i partnerima iz zajednice. Rad DZ Zvezdara organizovan je u skladu sa Zakonom o zdravstvenoj zaštiti i delatnosti domova zdravlja, u skladu sa Pravilnikom o uslovima i načinu unutrašnje organizacije zdravstvenih ustanova i Statutom ustanove. U skladu sa programom i planom rada, stanovništvu Zvezdare pruža široku paletu usluga na nivou primarne zaštite. Pruža preventivne, dijagnostičke, terapijske i rehabilitacione zdravstvene usluge. U Domu zdravlja svesrdno se trude da prate sve novine, da odgovore svim zahtevima koje savremeno društvo, novi trendovi i promene diktiraju. Oblast delatnosti Opšte medicine, pri Službi za zdravstvenu zaštitu odraslih, ujedno i najvećoj službi DZ, jeste pre svega, rano otkrivanje faktora rizika, primarna i diferencijalna dijagnostika, blagovremeno lečenje najčešćih oboljenja i stanja… U ovoj službi, od 2015. godine, aktivno i ažurno sprovode preventivne preglede - skrininge na dijabetes, depresiju, kardiovaskularni rizik i karcinom debelog creva, u skladu sa nacionalnim vodičima dobre prakse. Lekari moder-

no i funkcionalno opremljene Službe za zdravstvenu zaštitu žena, u saradnji sa kolegama iz Službe za radiološku i ultrazvučnu dijagnostiku, uključeni su krajem 2016. godine u Nacionalni program organizovanog skrininga na rak dojke. Kao značajna podrška zaštiti zdravlja trudnica, već 15 godina, edukovane babice uspešno primenjuju specifičan metod rada u Programu psihofizičke pripreme trudnica za porođaj. U ovoj ustanovi radu sa decom, našoj najvećoj radosti i našoj budućnosti, posvećena je posebna pažnja. Odeljenje razvojnog savetovališta osnovano je 1980. godine, među prvima u zemlji, i sa timom stručnjaka sprovodi široku lepezu specifičnih usluga (kontrola dece rođene sa rizikom, rano otkrivanje poremećaja u razvoju psihomotorike, pružanje pomoći deci sa emocionalnim poremećajima, podrška deci sa problemima ponašanja i smetnjama u govoru...). Savetovalište za mlade bavi se temama, značajnim za određenu uzrasnu grupu. U okviru savetovališta organizuju se radionice gde pedijatri, psiholozi, ginekolozi, zajedno sa školama i roditeljima, rešavaju probleme mladih. Trudnoća i dolazak bebe na svet, kao i bilo koja druga promena u životu, od budućih roditelja zahteva veliko prilagođavanje, strpljenje, uzaja-

mno razumevanje i podršku. Stoga je jako važno pripremiti se i upoznati sa “avanturom” i izazovima, kako bi sve išlo glatko kada za to dođe vreme. Pored informisanja putem medija i literature, jedan od najboljih načina je polazak u Školu roditeljstva Doma zdravlja Zvezdara, na koju su u ovoj ustanovi jako ponosni, a koja već dugi niz godina daje primer na koji način se treba posvetiti trudnicama, njihovim partnerima i roditeljstvu kao neiscrpnoj dilemi koju treba savladati. Program Škole roditeljstva, kroz koju godišnje prođe više od 1.000 trudnica, sastoji se od tri nezavisna dela: Škole roditeljstva, Psihofizičke pripreme i Škole dojenja, nege i povijanja. Uspeh ove ustanove i zavidni rezultati baziraju se na još jednom segmentu bez kojeg je razvoj savremenog zdravstva nezamisliv. To je dobro uvezan medicinski informacioni sistem u koji su prošle, 2016. godine, Ministarstvo zdravlja Republike Srbije i Evropska unija, kao novinu implementirali tzv. IZIS – integrisani zdravstveni informacioni sistem. „IZIS predstavlja centralni elektronski sistem u kojem se čuvaju i obrađuju svi medicinski i zdravstveni podaci pacijenata, zdravstvenih radnika i saradnika, podaci zdravstvenih ustanova, intervencija i usluga izvršenih u zdravstvenim ustanovama. Takođe i podaci elektronskih uputa i elektronskih recepata, podaci o zakazivanju specijalističkih pregleda, dijagnostičke procedure i hirurške intervencije. Cilj IZIS-a je da obezbedi elektronski zdravstveni dosije koji će pratiti pacijenta tokom životnog veka te da omogućiti beleženje i lak pristup zdravstvenim podacima za zdravstvene radnike. U okviru IZIS-a, tokom ove godine počela je implementacija i elektronskih recepata, koji bi do kraja godine na prostoru Beograda, a početkom sledeće godine i u celoj Srbiji, trebalo da u potpunosti zamene papirne recepte. Mi u našoj ustanovi verujemo da će ovaj projekat i pacijentima i lekarima, ali i državi, doneti brojne benefite. Za pacijente će višečasovno čekanje ispred ordinacija da bi od lekara dobili recept – postati prošlost. Lekari će u značajnoj meri biti rasterećeni i moći će više da se bave preventivom i lečenjem, a ne papirologijom i birokratijom. A država će imati znatne uštede. Naime, godišnje se izda oko 65 miliona papirnih recepata, što će značiti veliku uštedu kako na papiru, tako i na tonerima. Godišnje bi se na tome moglo uštedeti i do 2 miliona 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

evra”, govori nam direktorka DZ Zvezdara, dodajući da su ovo novine kako za pacijente, tako i za lekare i institucije uopšte te da nije isključeno da će u narednom periodu, dok se sistem ne uhoda, biti i propusta, kašnjenja i nervoze na obe strane i da je neophodno malo više strpljenja i razumevanja kako pacijenata, tako i lekara, ali da veruje u konačan uspeh i benefit za sve, koji ovaj sistem nosi sa sobom. Direktorka dalje naglašava da su od 2006. godine, svi beogradski domovi zdravlja, šest zavoda, četiri kliničko-bolnička centra i jedna apotekarska ustanova u nadležnosti grada Beograda, a ne Republike. Ističe da je saradnja sa gradskim vlastima na zavidnom nivou. Da se u svakoj njihovoj komunikaciji oseća velika želja da sve zdravstvene ustanove pod svojom ingerencijom u potpunosti opreme.”Gradske vlasti insistiraju da domovi zdravlja, kao primarna zaštita, moraju da budu mesta gde će građani dobiti sve neophodne zdravstvene usluge, gde će imati dobar tretman, da pri tom tu provedu što manje vremena, ali u dobrim uslovima. U tom smislu je obnovljeno i rekonstruisano svih 16 domova zdravlja u Beogradu. I u našoj ustanovi su sređene ordinacije, mokri čvorovi, zamenjena stolarija i podovi. Ne mogu a da ne iskažem neizmernu zahvalnost gradskim vlastima koje su nam u julu ove godine podarile modernu i savremenu zdravstvenu stanicu u Malom Mokrom Lugu. Objekat izgleda veličanstveno. Građen je po svim standardima za 21. vek i jedan je od najmodernijih objekata koje imamo u gradu. Stanovnici ovog dela Zvezdare, a ima ih oko 14.000, dobili su na čast i na ugled priliku da se leče primereno i adekvatno. U ovoj zdravstvenoj stanici biće zastupljene opšta medicina, dečja preventivna stomatologija i stomatologija za odrasle. Grad Beograd je naš osnivač. Dužni smo po svom opredeljenju, po znanju i zakletvi, da pružimo kvalitetne zdravstvene usluge našim sugrađanima i pacijentima. No, bez pomoći našeg osnivača, bez njihovog razumeva60

nja, materijalne i svake druge pomoći, to bi bilo nemoguće. Trude se da ispoštuju svaku našu potrebu. Od grada Beograda smo dobili minibus sa osam sedišta. Koristimo ga za prevoz svojih dijaliznih bolesnika na terapiju. To su bolesni ljudi, duboko nesrećni i tužni, izbačeni iz redovnih životnih tokova. Zaslužuju puno poštovanaja i brige o njima. Prevozili smo ih neuslovnim kolima i bilo je tužno gledati kako se stiskaju u njima. Sada smo svi zadovoljni, smireni i srećni”, sa ponosom ističe prim. dr Dragana Trifunović Balanović i dodaje da su trudnice, deca i Romi, njeni VIP pacijenti i da ne smeju biti vraćeni a nepregledani, imali knjižicu ili ne. Deca i trudnice, kao VIP pacijenti, nisu upitni, ali za Rome, oprostite, ipak smo tražili malo objašnjenje. Direktorka objašnjava da je 2010. go-

dobijaju zdravstveno osiguranje, koje do sada nisu imali. Zdravstvenu zaštitu su ostvarivali u DZ Zvezdara, gde se i rađaju posebne i pozitivne emocije i relacije između korisnika Roma, direktorke i zaposlenih. Ljudska i topla energija vlada u ovoj ustanovi. Zbog svoje uloge i značaja, zaposleni u DZ neodvojivi su deo aktivnosti koje sprovodi opština. Učestvuju u zdravstvenom savetu opštine, prevenirajući značajnije poremećaje: epidemije, zdravstveno zbrinjavanje migranata, vrše kontrolu masovnih nezaraznih bolesti, edukuju stanovništvo, u ulozi su partnera koji pruža podršku Kancelariji za mlade... DZ Zvezdara, osim što je i nastavna baza Medicinskog fakulteta, ima rejting vodeće zdravstvene ustanove po kvalitetu među domovima zdravlja. On

dine otvoren prvi reciklažni centar na Zvezdari u mirijevskom Orlovskom naselju, u okviru projekta „Swift”. Svrha mu je da obezbedi zdraviji život kreiranjem održivog zapošljavanja i dohotka za sakupljače sekundarnih sirovina, organizovanjem neprofitnih, mikropreduzeća, tzv. „Swift” centara, u kojima će se otpad sakupljati, sortirati i tretirati. Na taj način će sakupljači sekundarnih sirovina, pre svega romska populacija, dobiti mogućnost za formalno zapošljavanje i legalizaciju svog rada. Prodajom svojih proizvoda, pripadnici romske nacionalnosti samostalno će da rade i da upravljaju centrom. Prvih 12 zaposlenih u reciklažnom centru i njihove porodice,

je i mesto gde građani ne dolaze samo po recept ili zdravstvenu intervenciju, već dolaze kod prijatelja na lepu reč, savet, topao ljudski pogled. Prim. dr Dragana Trifunović Balanović, v.d. direktor DZ Zvezdara, uspešan menadžer, sa jasnom i izvesnom vizijom budućnosti ustanove na čijem je čelu, ističe: „Ponosni smo na ono što radimo svaki dan. Ponosni smo i na činjenicu da smo i u ovim teškim vremenima, 22 lekara poslali na specijalizaciju. A ja kao prva među jednakima ponosna sam, evo već sedam punih godina, na svoj kolektiv sa kojim delim i dobro i zlo. Da li može bolje?! Sigurno da može! Mnogi smatraju da je dovoljno osigurati resurse, odnosno dovoljan broj uvežbanog osoblja, opremu i novac, pa će se kvalitet desiti sam po sebi, što naravno, nije tako. Da bi se postigao kvalitet, pružanje zdravstvenih usluga mora da se posmatra kako iz ugla korisnika zdravstvene zaštite, tako i iz ugla zdravstvenih radnika, ali i iz ugla društvene zajednice čije smo biće...“, naglašava direktorka. Posve je jasno iz do sada rečenog, da su i uglovi posmatranja i dati društveni trenutak, u ovoj ustanovi optimalno upakovani!

ZVEZDARA Na Zvezdaru sam se peo prelepog jednog dana, jer Zvezdara je moja zemlja obećana, tu stanem na vrh brega, a vidik sa četiri strane u moje sive oči k’o u kolevku stane… Tu tražim godine prošle i jednu mladost zvezdanu tu želim opet da sretnem devojku nasmejanu, da uzleti ispod bagrenja, da mane belom rukom, ja da je zovem ‘ticom, a ona mene hajdukom…. Svetislav Mandić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

VAMA d.o.o. Beograd

Kubanska vakcina CIMAvax u BiH Pripremili: Dr Jasna Dujmušić-Vidaković i Radenko-Rade Karalić

ada je krajem 2016. godine registrovana CIMAvax vakcina u BiH, pacijentima je bilo omogućeno lečenje na privatnim klinikama. Konstantnim naporima firme VAMA d.o.o. Beograd, na čelu sa gospodinom Zoranom Vujovićem, uz maksimalno razumevanje i podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS omogućeno je lečenje pacijenata u ’’Banji Vrućici’’ Teslić. S lečenjem se počelo od 02.12. 2017. godine u ciklusima i po protokolima koje ovo lečenje zaheva. Prof. dr Gisella Suarez Martinez i pof. dr Soraida Candida Acosta Brooks su isključivo zbog lečenja ovom vakcinom doputovale sa Kube u RC ’’BANJA VRUĆICA’’ Teslić da bi lično vodile početak procesa lečenja. Nakon detaljnog predavanja o karakteristikama vakcine ove profesorke će u naredna četiri dana, u saradnji sa lekarima iz Banje dr Igorom Dumanović i dr Sanjom Glišić, lečiti pacijente ne samo iz BiH, već iz cele Evrope. S obzirom na veliki porast maligniteta u svetu i na visoki procenat obolje-

Dr Sanja Glišić, prof. dr Gisella Suarez Martinez i dr Jasna Vidaković

nja i smrtnosti od kacinoma pluća upotreba ove vakcine i dolazak profesorki predstavlja veliki korak u lečenju i dokaz dobre volje za saradnjom i pomoći prijateljske Kube. Zamolili smo profesorke da odvoje malo vremena i da nam odgovore na neka najvažnija pitanja vezana za lečenje ovom vakcinom. Na kom svojstvu delovanja ova vakcina leči odnosno uništava ćelije raka i u čemu je razlika, odnosno prednost u odnosu na klasičnu terapiju? CIMAvax predstavlja biološki lek, odnosno vrstu imunoterapije koja koristi prirodni imuni sistem organizma u borbi protiv karcinoma pluća. Suština delovanja ove vakcine je’’izgladnjivanje“, a ne direktno uništavanje karcenogenih ćelija. Delovanje ove vakcine je u direktnoj korelaciji sa EGF(epidermalni faktor rasta ćelije) na koji ova vakcina deluje, sprečavajući umnožavanje ćelija raka i na taj način njihovu smrt. Za razliku od klasične hemoterapije koja osim malignog tkiva uništava i zdravo

tkivo i narušava kompletno stanje organizma CIMAvax nema štetnog uticaja na zdravo tkivo i nus pojava. U tome je prednost ove vakcine koja ustvari predstavlja nastavak lečenja nakon određenog broja ciklusa hemoterapije. Na koji tip karcinoma pluća deluje i u kojem stadijumu se primjenjuje; koliko produžava život pacijentu i kakve su mogućnosti preživljavanja? Indikacija za primenu ove vakcine je nemikrocelularni karcimom pluća u III b i IV stadijumu, tj. kada je bolest uznapredovala i kod bolesnika kod kojih je EGF u krvi iznad određenog jasno definisanog nivoa. IV klinički stadijum je takav da u njemu bolesnik ima metastaze i u drugim organima a ne samo u plućima. On ima izrazito lošu prognozu iako se ne leči ta prognoza je oko četiri meseca života. Upotrebom ove vakcine vreme preživljavanja i sam kvalitet života je znatno bolji. Ističem da je studija rađena na preko 4 700 pacijenata u vremenu od pet godina što dokazuje da je stopa preživljavanja kod pacijenata koji su dobijali samo hemoterapiju od 2-5% a kod pacijenata koji su dobijali i hemoterapiju i CIMAvax stopa preživljavanja je od 23-25%. Da li vakcina može biti delotvorna kod drugih vrsta epitelnih tumora i kojih? Postoji velika šansa da nakon nastavka istraživanja CIMAvax sa nekim malim izmenama postane delotvoran i protiv drugih tipova epitelnih karcinoma uključujući karcinom glave i vrata, debelog creva, dojke, prostate i pankreasa. Pomenuti karcinomi su najzastupljeniji, znači najčešći i najveći razlog morbiditeta nakon karcinoma pluća. Još karcinom pluća stoji na prvom mestu po broju novooboljelih muškaraca, a na drugom mestu kod žena. To sve ukazuje na važnost i efikasnost upotrebe CIMAvax vakcine. Roswell Park Cancer Institute, Bufalo, Njujork je već počeo da istražuje primenu CIMAvaxa i za druge vrste tumora. Takodje, njihova razmišljanja idu u pravcu da CIMAvax vakcine možda mogu biti i preventiva. Šta konkretno od drugih lekova, osim ove vakcine, možemo naći na Kubi kao jedinstvenu terapiju za lečenje raznih oboljenja? U okviru Centra BIOCUBAFARMA postoji poseban naučni institut koji se 61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

bavi istraživanjem i primenom ozona u vidu preparata koji se koriste u borbi protiv mikroba,bakterija, gljivica i parazita(oleozon). Zatim treba pomenuti prirodan lek za holesterol(lipoaktiv) koji koristi aktivnu materiju dobijenu iz šećerne trske, zatim preparat za gastritis, čir na želucu, dvanestopalačnom crevu(abehol), dobijen iz voska pčelinjeg saća. CIMAvax vakcina i prethodno navedeni biljni preparati su rezultat rada i prave strategije moje zemlje koja daje izuzetne rezultate. Objasnite nam način i dužinu trajanja terapije sa ovom vakcinom, cenu vakcine da bi naši čitaoci imali dovoljno informacija o mogućnostima i realizacije lečenja. CIMAvax vakcina se koristi u dve faze. Prva indikciona faza predstavlja minimalnu terapiju i sastoji se od četiri vakcinacije u razmaku od dve sedmice(svaka vakcinacija ima četiri uboda i to dva u nadlaktice i dva u butine, ali je jedna vakcina). Posle toga je terapija održavanja, koja se daje jednom mesečno(opet četiri mesta davanja).Može da se nastavlja doživotno i to je stalna praksa na Kubi. Preporučljivo je da se osim indukcione faze sprovodi mesečna imunizacija u toku jedne godine. Na Kubi je lečenje za naše stanovnike besplatno, a u BiH trenutno košta kompletan ciklus 6.000 EUR-a. Treba napomenuti da se ova vakcina daje kod nemikrocelularnog karcinoma pluća, kod stadijuma III b i više, sa prisutnim metastazama izuzev metastaza na mozgu. Treba istaći da su to pacijenti kod kojih nije moguće hirurško lečenje. Mi se nadamo da će ova vakcina zaživeti na prostorima BiH i da će dati rezultate kao u našoj zemlji. Zahvaljujemo se uvaženim profesorkama na vremenu koje su odvojili za ovaj razgovor kao i na svemu što čine za naše pacijente i kompletno zdravstvo ne samo Republike Srpske već i Federacije. Zahvaljujući njihovom trudu otvorena je mogućnost lečenja pacijentima iz cele Evrope u našim zdravstvenim ustanovama. Na kraju, posebno ističemo da samo i isključivo preko preduzeća VAMA d.o.o. Beograd mogu dobiti legalno potpuno ispravne CIMAvax vakcine, obzirom da su se na tržištu pojavile nelegalne i neupotrebljive vakcine kod kojih nije ispoštovan pravilan temperaturni režim u dopremi sa Kube, odnosno nisu bile u propisanom tzv. „hladnom lancu“, kao i sve ostale vakcine. 62

Pres konferencija

Smanjena potrošnja antibiotika

Ukupna potrošnja antibiotika za sistemsku primenu u Srbiji 2010-2016, ALIMS

ovodom obeležavanja Svetske nedelje svesnosti o racionalnoj upotrebi antibiotika Svetske zdravstvene organizacije (13-19. novembar) i Evropskog dana (18. novembar), u organizaciji Ministarstva zdravlja, 17. novembra, u Palati ‘’Srbija’’, održana je konferencija za novinare. ‘’Prema zvaničnim podacima Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije, u 2016. godini postignuto je značajno smanjenje ukupne potrošnje antibiotika za sistemsku primenu od 18%’’, istakao je ministar zdravlja, ass. dr Zlatibor Lončar. ‘’Ovaj napredak predstavlja rezultat niza aktivnosti Ministarstva zdravlja Republike Srbije u okviru Kampanje za racionalnu upotrebu antibiotika’’. Ministar Lončar je apelovao na građane da ne koriste antibiotike bez preporuke lekara i dokaza da su im zaista potrebni, a na one koji ih prodaju, (apoteke) da to ne rade bez obaveznog recepta.

Šef Kancelarije SZO u Beogradu Zofija Pusztai rekla je da je rezistencija na antibiotike jedan od najvećih problema u svetu koji može pogoditi bilo koga i bilo gde V.d. direktora Instituta za javno zdravlje “Milan Jovanović Batut”, dr Verica Jovanović je istakla da će zdravstveni sistem Srbije u narednom periodu, kroz akcioni plan i posebno formirane radne grupe, raditi na edukaciji i intenzivnijem praćenju antimikrobne rezistencije. Osim ovog rezultata, istaknuto je da se među prvih 10 antibiotika za oralnu primenu (90% ukupne potrošnje), ne nalazi nijedan rezervni antibiotik sa Esencijalne liste lekova Svetske zdravstvene organizacije (SZO) iz 2017. godine. To dokazuje da se rezervni antibiotici racionalno koriste i čuvaju, što je od velikog značaja za kontrolu antimikrobne rezistencije. Podaci o rezisteniciji bakterija na antimikrobne lekove u Srbiji objavljuju se u okviru CEZAR mreže (Central Asial and Eastern European AMR Survellance Network) pod pokroviteljstvom SZO. Zabeležen je visok nivo rezistencije kod svih ispitivanih vrsta bakterija u Srbiji, slično kao i u zemljama južne i istočne Evrope. Za razliku od prethodnih godina, u 2016. među bakterijama koje su uključene u antimikrobni nadzor došlo je do određene stope smanjenja rezistencije (Staphylococcus aureus smanjenje stope meticilinske rezistencije sa 34% na 26,5%, Enterococcus faecium smanjena rezistencija na vankomicin sa 53,5% na 35,5%. Takođe je došlo do smanjenja rezistencije na karbapeneme kod Klebsiella pneumonia (sa 41% na 24%), E. coli (sa 1,6% na 0,7%) i Pseudomonas aeruginosa (sa 54,2 na 41%)). S druge strane, naročito zabrinjava porast rezistencije na antibiotike koji se smatraju poslednjom linijom odbrane od infekcija, karbapeneme i kolistin. Ivana Lukić

ao posledica prirodnog procesa starenja i dejstvom sila gravitacije, koža i ostala tkiva na licu teže progresivnom padu koji, u zavisnosti od genetskog faktora, kvaliteta i nege kože lica, izlaganja sunčevim zracima ili vetru, može biti brži ili sporiji. Proces starenja povezan je uticajem unutrašnjih genetskih faktora kao i sa kumulativnim faktorima spoljne sredine. Ove staračke promene započinju najpre u predelu očnih kapaka i obrva, pa se polako šire prema celom licu i vratu. Postoji više metoda za podmlađivanje lica i vrata koje se koriste u plastičnoj hirurgiji, ali jedna od najučestalijih i najsigurnijih je face lifting (rhytidectomia) koja ima za cilj zatezanje i podizanje opuštenih tkiva lica i vrata, otklanjanje bora kao i volumetrijsko podmlađivanje lica. Uz pomoć metode face lifting se mogu ponovo uspostaviti prijatne konture na vašem licu i vratu, a koje vam mogu pomoći da izgledate i da se osećate mlađim mnogo više nego što imate godina. Znaci starenja na licu su: 1) u čeonom predelu – paralelne bore; 2) u predelu između obrva tzv. lavlje bore – dve vertikalne i jedna horizontalna bora u predelu korena nosa; 3) obrazni predeo sa nosnim borama, očnim borama, predobraznim borama i mlitavošću kože sa ptozom bočnih strana lica, tzv. obešeni obrazi; 4) u predelu usta – male vertikalne bore; 5) predeo oko brade – opuštenost brade i kože donje vilice sa produžetkom bora usana i nosa; 6) vratni predeo sa transverzalnim borama i opuštenošću mišića platizme u obliku traka, kao i pojave podbratka, tzv. ćureći vrat. Face liftingom, uz kombinaciju drugih pomoćnih procedura (zatezanjem kapaka, dermoabrazijom ili liposkulpturom), se mogu rešiti svi ovi problemi starenja lica. Najidealniji pacijent za face lifting je osoba između 45 i 55 godina, normalne težine, koja ima dobru koštanu konstrukciju, tanak vrat i dubok cervikomentalni ugao. Preoperativna procena pacijenta Ukoliko se odlučite za operaciju face liftingom morate se inicijalno konsultovati sa plastičnim hirurgom koji može zahtevati da ispred ogledala pokažete kakvu promenu želite na licu i tražiti od vas da otvoreno o svemu diskutujete što se tiče vašeg spoljnog izgleda. Ovo će pomoći vašem hirurgu da razume vaše želje, da preoperativno analizira vaše lice i da vam ukaže na realistična očekivanja. Razgovor sa

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Face Lifting Podmlađivanje lica

Prof. dr Milan Jovanović, specijalista plastične, rekonstruktivne i estetske hirugije, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

plastičnim hirurgom na prvom pregledu će obuhvatiti kompletnu anamnezu prethodnih operacija i bolesti (ukoliko ih je bilo), lekove koje pacijent trenutno uzima, eventualne alergije. Na osnovu lekarskog pregleda i istorijata zdravstvenog stanja postavlja se dalja indikacija u cilju sprečavanja komplikacija. Nakon ovoga, plastični hirurg će vam uraditi detaljan pregled, pregledati čelo, kožu srednje i donje trećine lica, predeo oko usana i vertikalne bore, nazolabijalne prevoje, zatim tzv. “malarne džepove”, pregledati vrat i donju liniju vilice, pregledati gustinu kose da bi se isplanirali rezovi. Ukoliko se odlučite za operaciju, moraćete uraditi laboratorijske analize. Zabranjuje se upotreba aspirina, vitamina E i estrogenih hormona pre operacije. Mnogi hirurzi savetuju i prestanak pušenja dve nedelje pre i nedelju dana posle operacije.

va da se ne bi povredila neka od grana facijalnog nerva. Kada se preparišu ove strukture zateže se SMAS sa repozicioniranjem dubokog tkiva lica, a višak kože redukuje, vraćajući mladalačku konturu vašeg lica. Koža se zatim ušije tankim atraumatskim koncima koji se skidaju nakon sedam dana. Komplikacije Mada su komplikacije ove operacije veoma retke mogu se pojaviti hematom, podlivi, osećaj utrnulosti, nekada hipertrofični ožiljak ili alopecija oko reza u kosmatom delu glave. Pacijent može pomoći da se smanje rizici ukoliko se pridržava saveta i instrukcija hirurga pre i posleoperativno.

Operativna tehnika Operacija se može izvesti u opštoj a najčešće u lokalnoj anesteziji, uz snažnu intravensku sedaciju. Vaš hirurg će na osnovu indikacija koje imate da odabere metodu koja će najbolje rešiti pro-

Postoperativni tretman Nakon urađene operacije pacijent posle nekoliko sati može da ide kući ili da eventualno ostane jedan dan u bolnici ukoliko to proceni njegov hirurg. Prvog postoperativnog dana pacijent pokrete glave treba da svede na minimum. Glavu treba da drži nešto uzdignuto pod uglom oko 30 stepeni ležeći malo u izdignutom položaju. Nega kose počinje

PRE

POSLE

bleme vašeg lica. Generalno (mada ima i drugih varijacija) rez kože je sakriven u kosmatom delu glave, zatim ide ispred ušne školjke sakriven u prirodnoj konturi uva, produžava se oko lobule uva, iza ušne školjke i završava se u kosmatom delu bočne strane vrata. Nakon toga sledi veoma pažljiva preparacija SMAS-a i kože sve do uglova očiju, polovine obraza, nazolabijalne brazde, uglova usana dok se koža vrata odiže skoro do srednje linije. Preparacija mora biti veoma pažlji-

drugog ili trećeg postoperativnog dana. Dozvoljeno je korišćenje blagog šampona trećeg dana nakon operacije. Kosa se može sušiti fenom umerene temperature. Izbegava se izlaganje suncu mesec dana nakon operacije. Rezultati face liftinga, ako se dobro uradi, su fantastični, što će, nakon postoperativnog oporavka, uz vaš make up i novi mladalački izgled lica, vam dati veoma prijatnu i trajnu unutrašnju i spoljašnju sigurnost i svežinu. 63

Z D R AV S T V O - S R B I J A

irurgija je grana kliničke medicine koja se bavi tretmanom bolesti i povreda na operativni način, tačnije, radom ruku hirurga ili primenom instrumenata. Da bi hirurg uspešno i precizno obavljao svoj posao, neophodno je da ima široko medicinsko obrazovanje, opremu i instrumente, a pored toga i poznavanje tehnike i tehnologije. Hirurzi „Atlas” opšte bolnice su renomirani domaći i inostrani stručnjaci, poznati u zemlji i svetu, obučeni i spremni da u svakom trenutku pruže vrhunske hirurške usluge i individualan pristup svakom pacijentu. “Atlas” bolnica je jedina ustanova u zemlji i regionu, fokusirana isključivo na pružanje hirurških usluga, sa velikim brojem uspešno izvedenih procedura iz svih oblasti hirurgije: opšta hirurgija, ginekološka i urološka hirurgija, plastična, estetska i rekonstruktivna hirurgija, spinalna hirurgija, neurohirurgija i ortopedska hirurgija. “Atlas” bolnica poseduje četiri potpuno opremljene multidisciplinarne sale i opremu poslednje generacije kao rezultat partnerstva sa najvećom medicinskom svetskom kompanijom “Medtronik”. Bolnica je akreditovana od strane republičke Agencije za akreditaciju medicinskih ustanova i nalazi se u projektu medicinskog turizma Srbije pod pokroviteljstvom države. Bolnica poseduje polikliniku u kojoj se obavljaju sve vrste pregleda, endo i dijagnostički centar, stacionar sa veoma moderno opremljenim sobama, hirurški blok sa intenzivnom negom, kao i deo za fizikalnu terapiju i rehabilitaciju. Bolnica radi 24h, a naše ljubazno osoblje stoji vam na raspologanju za sva vaša pitanja i informacije. Posvećenost, znanje, sigurnost pacijenata, veliki broj uspešno izvedenih operacija, savremene metode lečenja su ono zbog čega epitet eksperti u hirurgiji ponosno nosimo. U Centru za opštu hirurgiju “Atlas” bolnice uspešno se obavljaju sledeće operacije: Kolorektalna hirurgija Kolorektalna hirurgija je sastavni deo usluga hirurgije “Atlas” opšte bolnice. Bilo da se pristupa hirurškom ili konzervativnom lečenju, pacijent će nakon pregleda i dijagnoze biti podvrgnut lečenju po najsavremenijim standardima medicine. Tim lekara “Atlas” opšte bolnice 64

“Atlas” bolnica eksperti u hirurgiji Pripremio: Radenko-Rade Karalić

rešava probleme: analne fisure, analnog mišiće, infiltracije kože, ali i od odnosa apscesa i fistule, hemoroida, perianalne veličine tumora i veličine dojke. fistule, pilonidalnog sinusa. Operacije želuca i jednjaka Minimalno invazivna ili Tim stručnjaka, na čelu sa profesoLaparoskospka hirurgija rom Predragom Peškom, radi najsložePrednosti laparoskopske hirurgije u nije intervencije kod želuca i jednjaka, odnosu na otvorenu su: mali rezovi na kao i njihovo lečenje. Hirurško lečenje trbuhu koji smanjuju bol i omogućava- sprovodi se kod pacijenata sa težim i ju brži oporavak, manji postoperativni komplikovanim formama refluksne boožiljci na koži, značajno manji postope- lesti, kao i dokazanim prisustvom karrativni bolovi, smanjeno vreme trajanja cinoma. Tim “Atlas” opšte bolnice izvooperacije i vreme ležanja u bolnici posle di sve vrste dijagnostike kao i hirurških operacije, kao i brži postoperativni opora- intervencija želuca i jednjaka sa velikim vak i vraćanje radnim obavezama. U la- procentom uspešnosti lečenja. paroskopske procedure spadaju: laparoskopsko uklanjanje žučne kese, laparoOperacije pankreasa skopsko uklanjanje slepog creva, laparoPrema podacima Instituta za javno skopske procedure kod oboljenja želuca zdravlje u Srbiji rak pankreasa zauzima i jednjaka, laparoskopsko lečenje pato- sedmo mesto po smrtnosti u odnosu na loške gojaznosti, različite laparoskopske sve karcinome. Najčešće se javlja kod ginekološke intervencije, laparoskopske starije populacije, starosti iznad 60 gobiopsije tumora trbušne duplje. dina, mada se u poslednje vreme beleži rast kod ljudi u mlađem životnom dobu. Operacije dojke Najčešći razlozi zbog kojih se paciOperacije dojke su uglavnom od- jenti hirurški leče su: akutna upala panstranjivanje tumora iz dojke bilo da je kreasa (akutni pankreatitis), on maligni ili benigni. hronična upala pankreasa (hroničKlinički pregled hirurga onkologa je ni pankreatitis), cistične promene panvrlo važan za rano dijagnostifikovanje kreasa (pseudociste, serozni, mucinozni bolesti. Lečenje raka dojke može biti hi- cistadenomi, IPMN itd.), tumori pankrerurško, hemioterapijsko, radioterapijsko, asa (adenokarcinomi i neuroenkdokrihormonsko, biološko (imunoterapija) ali ni tumori). je najčešće kombinovano. Takođe, leOperacije u “Atlas” opštoj bolnici usčenje i prognoza bolesti zavise od vrste pešno izvodi tim stručnjaka opšte hirurgikarcinoma, stadijuma bolesti, starosti je, specijalizovanih za hirurgiju pankreasa pacijenta i mnogih drugih osobenosti. prof. dr Srbislav Knežević, ass. dr Đorđe Uspešnost operacije raka dojke zavisi Knežević, ass. dr Slavenko Ostojić, ass. od veličine i proširenosti tumora, nje- dr Borislav Tošković, prof. dr Slavko Magove pokretljivosti u odnosu na grudne tić, dr Ilija Pejović, dr Marko Bogdanović.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Operacije štitaste žlezde Dijagnostika i lečenje bolesti štitaste žlezde obuhvataju: pregled endokrinologa, dijagnostiku i savremenu terapiju svih poremećaja funkcije i morfologije štitaste žlezde, ultrasonografiju štitaste žlezde, punkcionu biopsiju nodusa u štitastoj žlezdi sa patohistološkim pregledom. Sama operacija štitaste žlezde, koja se izvodi u našoj “Atlas” opštoj bolnici, traje od 45 minuta do dva sata i izvodi se u opštoj anesteziji. Pacijent odlazi kući najduže dva dana posle operacije i vraća se svojim uobičajenim životnim aktivnostima, uz redovne kontrole i propisanu terapiju. Operacije tankog creva Maligni tumori tankog creva predstavljaju jedan od najređih oblika maligniteta organa za varenje sa 2% učestalosti. Tačan uzrok nastanka nije poznat, ali postoje određeni faktori rizika poput familijarne adenomatozne polipoze sa jasnim mehanizmom nasleđivanja, loše ishrane – dosta crvenog, usoljenog i dimljenog mesa, konzumiranje alkohola, pušenje, Kronova bolest… U “Atlas” opštoj bolnici, dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike, pregleda, radiološkog pregleda, endoskopskog pregleda, biopsije i histološkog nalaza. U slučaju komplikacija lečenje je hirurško. Operacije debelog creva Glavni simptomi bolesti debelog creva su: pojava krvi u stolici, bol u trbuhu, neredovna stolica, malaksalost i anemija. Ono što je veoma važno jesu mere prevencije koje daju rezultate. To su pre svega testovi, koji obuhvataju provere putem kolonoskopije koju je moguće obaviti u Bolnici “Atlas” i savetuje se redovni skrining od 50-te godine. Lečenje kod dijagnoze kancera se sastoji u radikalnom odstranjenju tumora sa delom debelog creva sa pripadajućim limfnim žlezdama. Hirurški tretman u proseku zahteva oko sedam dana hospitalizacije. Operacije debelog creva izvode prof. Dragutin Kecmanović i doc. dr Pavlov Maja. Operacije slepog creva Operacija slepog creva ili apendektomija je hirurška procedura koja uključuje otvaranje trbušne duplje i uklanjanje crvuljka (Appendix vermicularis) zbog akutne ili hronične upale slepog creva. Apendektomija predstavlja jedan od najčešćih operativnih zahvata u opštoj abdominalnoj hirurgiji. Značajna prednost laparoskopske operacije slepog creva u odnosu na klasičnu posebno se ističe kod gojaznih pacijenata i kod žena, kao

i u slučaju sumnje u tačnost dijagnoze. Takođe, prednost laparoskopske metode je u veličini operativnog reza, manjem postoperativnom bolu i bržem oporavku i povratku svakodnevnim aktivnostima. Operacije jetre U jetri se odigrava metabolizam proteina, masti i ugljenih hidrata, metabolizam hormona i lekova, sinteza faktora koagulacije krvi, stvaranje žuči, detoksikacija toksičnih materija, kao i funkcija odstranjivanja štetnih supstanci. Postoje razne metode za dijagnostiku primarnih i sekundarnih promena u jetri. Prvi i osnovni, ali i najnesigurniji, jeste pregled lekara i anamneza. Laboratorijski testovi krvi (ALT, AST, tumor markeri, AFP, CEA, CA19,9, alkalna fosfataza, bilirubin i amilaza) su neki od pokazatelja funkcije i oštećenja jetre. Ultrazvuk je veoma koristan u dijagnostikovanju promena na jetri. Mnogo precizniji su CT jetre, kao i magnetna rezonanca. Biopsija jetre se koristi u određivanju tipa tumora i može se koristiti u kombinacji sa ultrazvukom I CT-om. Hirurški tim “Atlas” bolnice, korišćenjem najsavremenije opreme i svojim bogatim iskustvom i znanjem, vrši sve vrste hirurških intervencija na jetri. Operacije jetre izvode prof. Srbislav Knežević i ass. dr Danijel Galun. Operacije žučne kese Etiologija bolesti žučne kese je povezana sa slabijim funkcionisanjem same žučne kese i povišenom koncentracijom same žuči. Uobičajeno je da žučna kesa prazni svoj sadržaj u odgovoru na fiziološke promene povezane sa varenjem. Visoke koncentracije holesterola u žučnoj kesi najčešći su uzrok nastanka holesterolskog kamena. Operacija žučne kese (holecistektomija) je standardna procedura koja se izvodi u “Atlas” opštoj bolnici. Operacija žučne kese danas predstavlja najčešću hiruršku proceduru koju veoma uspešno izvodi tim lekara Centra za opštu hirurgiju “Atlas” bolnice: Prof. dr Slavko Matić, ass. dr Đorđe Knežević, ass. dr Slavenko Ostojić, ass. dr Borislav Tošković, dr Ilija Pejović.

i oko 15 puta je češća kod muškaraca nego kod žena. Operacije kile mogu biti klasične i laparoskopske. Posle laparoskopske operacije kile, istog ili sledećeg dana, pacijent je slobodan i može da ide kući. Pri klasičnim i laparoskopskim operacijama pacijentima se ugrađuju mrežice koje sprečavaju buduću pojavu kile. Tim specijalista opšte hirurgije “Atlas” opšte bolnice, slobodno možemo reći, rutinski sprovodi operacije kile sa stoprocentnim uspehom. Operacije vena Proširene vene donjih ekstremiteta posledica su širenja potkožnih vena. Proširene vene kvare estetski izgled, mogu da budu i uzrok bolova, noćnih grčeva, osećaja težine u nogama, pa i ozbiljnih komplikacija kao što su stvaranje otvorenih rana na nogama, tromboze, opasne embolije pluća. Intervencija se preduzima onda kada preventivne mere – lekovi i drugi vidovi terapije ne daju rezultate, a postoje i nagoveštaji da mogu uslediti komplikacije. Operacija proširenih vena se izvodi u epiduralnoj ili spinalnoj anesteziji, osim kada pacijent zahteva opštu anesteziju. Klasična operacija vena ili stripping vena izvodi se kod varikoznih vena nogu. To su otečene, bolne vene, pune krvi. Stripping vena traje otprilike 1-2 sata. Sve operacije vena izvode vaskularni hirurzi “Atlas” opšte bolnice, koristeći najsavremeniju opremu i prateći poslednje svetske medicinske trendove.

Operacija kile Na trbušnom zidu postoje mesta koja su zbog urođenih slabosti mekotkivnih struktura predisponirana za razvoj kila. Obično se nalaze u preponama, oko pupka ili na mestu ranijeg operativnog zahvata. Postoji nekoliko vrsta kila: preponska, femoralna, pupčana i ventralna kila. Preponska kila se nalazi u preponama i čini 75% svih kila trbušnog zida 65

Z D R AV S T V O - S R B I J A

prošlosti, pre pojave farmakoterapije, ljudi su se lečili raznim materijama koje su nalazili u prirodi, obično u svom neposrednom okruženju i koristili ih na različite načine, u zavisnosti od njihovih karakteristika kao i od vrste bolesti ili oštećenja zdravlja. Među najčešće korišćena prirodna lekovita sredstva spadaju lekovite vode, lekovita blata, lekoviti gasovi i lekoviti klimati, a medicinska disciplina koja se bavi izučavanjem njihovih karakteristika i mogućnostima primene u medicinske svrhe naziva se balneoklimatologija. U ovom tekstu pojasnićemo malo podrobnije mesto i ulogu lekovitih voda u savremenom konceptu očuvanja zdravlja i načina života. Voda predstavlja veoma dinamičanu materiju u kojoj su rastvorene brojne i različite supstancije i koja se menja pod različitim uticajima uključujući zvuk (muzika, reči), svetlost, toplotu, pritisak itd. U izučavanju karakteristika vode najdalje su odmakli Japanci na čelu sa dr Masaru Emotom koji je uspeo da izoluje i snimi brojne varijacije molekula vode, odnosno promene koje molekul vode doživljava pod raznim uticajima, što je posebno dragoceno u razumevanju terapijskih efekata kao i efekata brojnih vodenih vellnes procedura. Unošenje vode u organizam se po pravilu obavlja peroralno (pijenjem) prvenstveno radi zadovoljenja žeđi, i mora ispunjavati odgovarajuće propisane standarde po pitanju: fizičkih svojstava, hemijskog sastava i sanitarne ispravnosti. Preporučena dnevna količina pijaće vode, koju treba da unese prosečna odrasla osoba, uz uobičajene dnevne aktivnosti, iznosi od 2 do 3 litra. Nas u ovom tekstu prvenstveno interesuje odnos vode i ljudskog zdravlja, sa posebnim osrvtom na pitanje: da li, na koji sve način i u kojoj meri voda predstavlja i lek, a ne samo sredstvo koje se u organizam unosi pijenjem u procesu zadovoljenja žeđi, a radi opstanka života? Opštepoznata je činjenica da su u dugoj lečilišnoj (balneološkoj) tradiciji neke prirodne vode korišćene za uspešno lečenje brojnih bolesti. Takve vode su oduvek smatrane lekovitim vodama i njihovo delovanje na ljudski organizam je potvrđeno kroz viševekovnu medicinsku praksu. Prirodna lekovita voda mora posedovati neko fizičko svojstvo i/ili sadržati i određenu količinu ili koncentraciju neke supstancije koja u organizmu može izazvati jasan biološki efekat. Lekovite vode u organizmu svoj efekat ostvaruju drugačije od farmakoloških preparata. Mehanizam njihovog delovanja se 66

Balneoklimatologija

Lekovite vode

Prof. dr Milisav Čutović, specijalista interne medicine, supspecijalista balneoklimatologije, Katedra za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu Milisav (Ranisav) Čutović, rođen je 15. avgusta 1952. u selu Pranjani kod Gornjeg Milanovca, uža naučna oblast (predmet) fizikalna medicina i lekar specijalista i subspecijalista balneoklimatologije u nastavnoj jedinici Institut za rehabilitaciju Beograd, Sokobanjska 17, rehabilitacija. Diplomirao na Medicinskom fakultetu BU 1978. godine. Doktorsku disertaciju na temu “Primena mera rehabilitacije kod hipertiroidnih bolesnika sa posebnim osvrtom na stanje metabolizma i kardiovaskularnih funkcija” odbranio je 1996. godine na Medicinskom fakultetu Beogradskog univerziteta. Uža naučna oblast: fizikalna medicina i endokrinologija. Prof. dr Milisav Čutović je završio dve specijalizacije: Internu medicinu i Fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. U zvanje vanrednog profesora na Medicinskom fakultetu u Beogradu je izabran 2007. godine, a u zvanje redovnog profesora 2012. godine. Prof. dr Milisav Čutović je završio dve specijalizacije: Internu medicinu i Fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, specijalista je i subspecijalista balneoklimatologije u nastavnoj jedinici Institut za rehabilitaciju Beograd, Sokobanjska 17, uža naučna oblast (predmet) Fizikalna medicina i rehabilitacija. Učestvovao kao istraživač u naučnom projektu „Savremeni koncept korišćenja lekovitih prirodnih činilaca (lekovita voda, lekovito blato i lekovito bilje) Banje Vrujci. Paleta fitopreparata na bazi mineralnog blata i vode Banje Vrujci sa dodatkom lekovitog bilja za primenu kod različitih oboljenja, koji je sprovođen od 2008 – 2010. godine finansiralo je Ministarstvo nauke Republike Srbije. Doktor Milisav Čutović je autor veoma poznatog medicinskog programa „Čigota“, koji se već punih 28 godina sprovodi u Specijalnoj bolnici za štitastu žlezdu i metabolizam na Zlatiboru, koji je verifikovala Svetska zdravstvena organizacija, a odnosi se na otklanjanje i umanjenje uticaja najčešćih faktora rizika koji u današnje vreme ugrožavaju život i zdravlje ljudi.

Promena istog molekula vode pod različitim uticajima

odvija preko svih receptora ostvarujući direktne ili indirektne, polifiziološke efekte na različitim telesnim strukturama i funkcionalnim sistemima. Takav način delovanja je veoma složen a na terapijski efekat međusobnim sadejstvom utiču brojne karakteristike i specifičnosti voda od kojih su najvažnije: hemijski sastav, mineralnost (suvi ostatak iz 1l vode na 180°C), prisustvo gasova, acidobazni status, radioaktivnost i temperatura vode. Za svaku od navedenih specifičnosti postoje utvrđene optimalne numeričke vrednosti koje su neophodne da bi se biološki efekat ostvario. Mineralnost i hemijski sastav vode su međusobno povezani. Kroz balneološku praksu je ustanovljeno da stepen ukupne mineralnosti nije upravo srazmeran biološkim, odnosno terapijskim efektima vode, već da na njih više utiče anjonsko-katjonski potencijal, koji je zavisan od tzv. suvog ostatka koji se dobija isparavanjem 1 litra vode pri zagrevanju na 180° C. U odnosu na izmerenu količinu tako dobijenog suvog ostatka sve vode se dele na: Oligomineralne vode, čiji je suvi ostatak manji od 1 g/l vode i mineralne vode, čiji je suvi ostatak veći od 1 g/l vode. Za biološki efekat najvažniji je jonski sastav i aktivnost pojedinih jona, odnosno anjonsko-katjonski potencijal, koji se izražava u mVal% , posebno za anjone i katjone. Da bi se uopšte ostvario biološki efekat neke supstancije najmanja vrednost njenih anjona ili katjona mora biti 20 mval% u 1l (jednom litru) vode. U svim do sada opisanim lekovitim vodama najvažniji joni za koje se vezuju moguća biološka dejstva su: bikarbonat (HCO3-), sulfat (SO4--), i hlorid (Cl-) od anjona, a natrijum (Na+), kalcijum (Ca++) i magnezijum (Mg++) od katjona. Određeni važni biološki efekti pripisuju se i nekim specifičnim materijama koje se u pojedinim vodama nalaze u malim količinama kao što su: sumpor u elementarnom stanju (S), jod (J), brom (Br), gvožđe (Fe), arsen (As) i neki oligoelementi, među kojima su najčešći: bakar (Cu), kobalt (Co), cink (Zn), litijum (Li) i selen (Se). Prisustvo slobodnih i/ili u vodi rastvorenih gasova značajno utiče na lekovitost vode i njen balneološki kvalitet.. U dosadašnjoj balneološkoj praksi je potvrđeno da je posebno zna-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

čajno prisustvo ugljen-dioksida, vodonik-sulfida i radona u pojedinim vodama i takve vode se smatraju izuzetno lekovitim, upravo zahvaljujući prisustvu navedenih gasova. Radioaktivnost je često prisutna u vodama.U balneološkoj praksi je ustanovljeno da su neke radioaktivne vode veoma korisne po ljudsko zdravlje i da ispoljavaju značajne balneološke efekte posebno na kardiovaskularni sistem, disanje, imunološki i lokomotorni aparat. U balneološkom smislu najznačajnija je pojava Radona (Rn-222), koji predstavlja emanaciju radijuma i najčešće se sreće u hladnim, a ređe u toplim vodama niske mineralizacije. Neke od tih voda mogu biti naročito radioaktivne pa je i sam vazduh oko izvora radioaktivan, kao što je slučaj u Niškoj i Soko banji. Acidobazno stanje vode zavisi

od koncentracije jona vodonika (H+) koja predstavlja jedinicu mere za kiselost svakog rastvora. U balneološkoj praksi obično se, kao najpogodnija za prikaz acidobaznog statusa vode, koristi podela na: kisele vode, koje imaju pH vrednost manju od 6,80 ( pH<6,80), neutralne vode koje imaju pH vrednost od 6,80 do 7,20 ( pH> 6,80 < 7,20) i alkalne vode koje imaju pH vrednost veću od 7,20 (pH>7,20). Temperatura vode na izvoru značajno utiče na njen balneološki potencijal. U zavisnosti od njene vrednosti, lekovite vode se u balneološkoj praksi dele na: hladne (temperatura vode na izvoru je niža od 20°C) i tople - terme (temperatura vode na izvoru je viša od 20°C), koje mogu biti: Hipotermalne (temperatura vode na izvoru je od 20 do 30°C), homeotermalne

Različiti načini primene lekovitih voda

Uobičajene balneoterapijske kupke

(temperatura vode na izvoru je između 30 i 40°C) i hipertermalne vode (temperatura vode na izvoru je viša od 40°C). Može se reći da je svaka voda, čija je temperatura na izvoru jednaka ili viša od 20°C, samim tim i lekovita, nezavisno od njene mineralnosti, radioaktivnosti, hemijskog i gasnog sastava, U balneološkoj praksi postoji pravilo da prirodna lekovita voda svoja lekovita svojstva ispoljava isključivo ako se primenjuje na samom izvoru u naturalnom i svežem obliku. Ovako čvrst stav je utemeljen na višedecenijskoj balneološkoj praksi koja je utvrdila da lekovitost voda ne zavisi samo od njihovog hemijskog sastava jer su u njima često prisutna i nestabilna hemijska jedinjenja koja se brzo razgrađuju u prisustvu kiseonika ili se nalaze u gasovitom stanju kao i zbog činjenice da se neka fizička svojstva vode (temperatura), bitna za terapijski efekat, značajno menjaju njenim pakovanjem i nošenjem sa lica mesta. To znači da se lečenje lekovitim vodama može sprovoditi isključivo u banjskim i klimatskim mestima i to na sledeće načine: Kupanjem u lekovitim vodama, pijenjem lekovitih voda, drugim oblicima spoljne i unutrašnje upotrebe lekovitih voda (ispiranja, inhalacije i orošavanja). Nijedna stona (pijaća) voda, ma gde i ma kako upakovana, nije i ne može biti lekovita, ako se nosi sa lica mesta i koristi za pijenje u kućnim uslovima bez obzira na to što je zdrava i namenjena pijenju. Pojedine stone vode se mogu preporučivati nekim specifičnim kategorijama za široku potrošnju radi opšte prevencije i održavanja zdravlja (niskomineralne vode, sa malo natrijuma i hlorida, hipertoničarima i srčanim bolesnicima itd.) ali ne i kao lekovite. U današnje vreme najčešći oblik terapijske primene lekovitih voda predstavljaju raznovrsne kupke u termomineralnim vodama, koje se primenjuju pod kontrolom lekara u sklopu fizikalne i rehabilitacione medicine u brojnim banjsko-klimatskim mestima. Ukoliko se želi da jedna kupka ostvari terapijski efekat ona se mora sprovoditi stručno, pod kontrolom lekara i terapeuta, u svemu prema principima balneološke prakse. To znači, da vrstu, trajanje, dnevnu dinamiku, ukupan broj i kombinovanje kupki sa drugim procedurama, ne može i ne treba da bira sam korisnik, već mora da odredi banjski lekar, a sprovodi terapeut, prema balneološkim karakteristikama vode,indikacijama i opštem stanju organizma. Termomineralne kupke sprovode se u banjama i spa centrima te proizvode opšte i specifične efekte na ljudski 67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

organizam. Opšti balneološki efekti su uglavnom izazvani mehaničkim i toplotnim delovanjem koji proističu iz mineralnosti i temperature vode. Veoma su bitni za ukupno delovanje lekovitih voda i kada su u pitanju preventivno-medicinski programi u koje spadaju sve wellnes procedure, dovoljni su samo oni za postizanje zadovoljavajućih rezultata. Specifični balneološki efekti su mnogo bitniji za pravljenje i primenu balneoterapijskih procedura koje se koriste u lečenju i rehabilitaciji obolelih osoba i oni se značajno razlikuju između pojedinih lekovitih voda koje pripadaju različitim klasama, ali i između pojedinih voda iste klase, pa čak i iste grupe ili podgrupe. Na specifične balneološke efekte utiču brojne karakteristike same vode, ali su najbitnije sledeće: Jonska koncentracija hemijskih elemenata i jedinjenja, najčešće prisutnih u lekovitim vodama, kao što su natrijum, kalcijum, bikarbonati, hloridi, gvožđe, jod, brom, sumpor i drugi, ređe prisutni hemijski elementi i jedinjenja, izražena u zapreminskim jedinicama (mval%), vrsta i količina gasova rastvorenih u vodi, od koji su balneološki najbitniji ugljen-dioksid (CO2), vodonik-sulfid (H2S) i radon (Rn), izražena u težinskim, odnosno, masenim jedinicama (g,mg/l) i visina temperature vode prilikom primene procedure, izražena u °C. Sinergičnim delovanjem opštih i specifičnih balneoloških uticaja postiže se sumarni (zbirni) efekat termo-mineralne kupke, koji popravlja ukupno opšte stanje organizma, a posebno zdravstveno stanje koje se želi poboljšati. Mehanički uticaj predstavlja posledicu hidrostatskog pritiska i potiska koji voda svojom masom ostvaruje prilikom sprovođenja kupki. Na stepen i kvalitet mehaničkog uticaja donekle utiče mineralnost vode, pa je njegov efekat na ljudski organizam izraženiji prilikom sprovođenja kupki u mineralnim vodama u toku kojih proizvodi povećan priliv krvi u srce, pojačanje srčanih kontrakcija, povećanje udarnog volumena, povećanje koronarnog protoka, blag porast srčane frekvencije, relaksaciju mišića, vazodilataciju – rasterećenje srca i krvotoka. Termičke uticaje proizvodi kupka u svakoj vrsti vode u zavisnosti od stepena njene zagrejanosti. S obzirom na to da u praksi lekari, a pogotovo terapeuti i korisnici, nemaju ujadnačene kriterijume po pitanju stepena zagrevanja vode prilikom primene vodenih kupki, neophodno je bliže pojasniti neke bitne pojmove koji se odnose na temperaturu vode. Indiferentna temperatura se definiše kao temperatura materije 68

Kupka u prirodi

pri čijem je neposrednom delovanju na kožu, organizam u stanju da primi ili oda najmanju količinu toplote. Prostije rečeno, posle aplikacije te materije na kožu, svoj subjektivni doživljaj korisnik opisuje kao “ni toplo ni hladno”. U medicinskoj praksi, radi sprovođenja termoterapije, uglavnom se koriste: vazduh, parafin, različite vrste peloida i najčešće različite vrste vode. Indiferentne temperature tih materija se razlikuju, tako da je indiferentna temperatura vazduha 22°C, parafina 55°C, peloida od 40 do 45°C, a vode od 32 do 34°C u zavisnosti od gasnog sastava i mineralizacije. U zavisnosti od temperature vode u kojoj se sprovodi kupka razlikuju se: Tople (termalne) kupke, koje se sprovode u vodama zagrejanim iznad njihove indiferentne temperature, indiferntne kupke koje se sprovode u vodama indiferentne temperature, hipotermalne kupke koje se sprovode u vodama čija je temperatura niža od njihovih indiferentnih temperatura i koje se često označavaju kao prohladne kupke i hladne kupke, a sprovode se u vodi čija temperatura je ispod 20°C. Na ovim temperaturama se sprovode isključivo lokalne kupke u zavisnosti od indikacija, a nikada dvotrećinske kao ni kupke celog tela. Termalne kupke u vodi indiferentne temperature, koja se u zavisnosti od mineralizacije i prisustva gasova u vodi kreće od 32˚C – 34˚C, nemaju značajniji uticaj na hemodinamiku, ali imaju sedativni efekat. Tople kupke ostvaruju određene efekte u vodama čija je temperatura povišena najmanje za 1 stepen C u odnosu na indiferentnu temperaturu te vode. Na cirkulaciju deluju tako što dilatiraju periferne krvne sudove, ubrzavaju mikrocirkulaciju, smanjuju perifernu rezistenciju i povećavaju minutni volumen. Hladne kupke (temperatura vode je niža za 2 do 3 stepena od indiferentne) sužavaju periferne krvne sudove, smanjuju cir-

kulaciju, povećavaju krvni pritisak i smanjuju minutni volumen. Terapijski efekti toplih kupki na organizam ostvaruju se kroz aktivnu hiperemiju, baktericidno i antizapaljenjsko delovanje, povećanje resorpcije, smirivanje bolova, izmenu tonusa i smanjenje grčeva skeletnih i glatkih mišića. Toplota ispoljava i specifično delovanje na razne delove tela, pojedine organe i sisteme organa tako da je delovanje toplote na krvne sudove u koži izrazito vazodilatatorno. Delovanje toplote na duboke krvne sudove dovodi do njihove vazokonstrikcije, izuzev krvnih sudova mozga, bubrega i srca, kod kojih se kao i kod perifernih razvija vazodilatacija. Ovde je važno napomenuti da je vazodilatacioni efekat na krvne sudove u koži brz i ne zahteva visoku temperaturu vode, dok je za izazivanje vazokonstrikcije u dubokim krvnim sudovima potrebno više vremena i/ ili viša temperatura vode. Delovanje toplote na srce ostvaruje se uglavnom prilikom primene opštih toplih kupki koje podižu temperaturu znatnije iznad temperature tela (preko 38 °C ) izazivajući ubrzanje pulsa, uvećanje minutnog volumena i porast tenzije. Zbog toga opšte balneološke kupke u vodi zagrejanoj na 37 °C lako snižavaju povišen krvni pritisak (usled širenja perifernih krvnih sudova) i ukoliko ne traju duže od 20 minuta predstavljaju veoma korisnu antihipertenzivnu proceduru. Toplota povećava tonus parasimpatikusa i snižava tonus simpatikusa što dovodi do vazodilatacije, bolje oksigenacije i analgetskog efekta. Spastični mišići se relaksiraju naročito alfa spastični, dok gama spastičnost više popušta prilikom delovanja hladne diferentne zone. U narednom broju biće objavljen nastavak u kome će biti reči o specifičnim utcajima pojedinih lekovitih voda na organizam i praktičnom značaju tih uticaja.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Teorijski i praktični HANDS-ON međunarodni kurs

Hirurgija perifernog nervnog sistema i brahijalnog pleksusa Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

očetkom novembra u Beogradu je održan DRUGI TEORIJSKI, PRAKTIČNI HANDS-ON MEĐUNARODNI KURS ZA HIRURGIJU PERIFERNOG NERVNOG SISTEMA I BRAHIJALNOG PLEKSUSA. Na kursu je bilo preko 150 učesnika iz 53 države Evrope i sveta. Domaćini su bili Medicinski fakultet u Beogradu i Institut za anatomiju “Niko Miljanić”. Predavanja su održali experti iz oblasti hirurgije perifernog nervnog sistema i anatomije dr Mariano Socolovscy, dr Eric Zager, dr Manuel Lussa i drugi. Praktični HANDS-ON kurs na kadaverima održan

je u Institutu za anatomiju “Niko Miljanić ” Medicinskog fakulteta u Beogradu. Kurs je organizavao Komitet za neurohirurgiju perifernog nervnog sistema Svetske federacije neurohirurga. Prvi put u Srbiji i regionu je je organizovan jedan ovakav naučnoteorijski i praktični događaj. “Srbija je učnila krupan korak usvojivši novi Zakon o zdravstvenoj zaštiti kojim su određeni zakonski uslovi oko preuzimanja tela radi edukacije studenata. Tu pruženu mogućnost da se me-

dicinska nauka u našoj zemlji približi svetskim i evropskim naučnim vrhovima, čini mi se da smo iskoristili”- rekao je prilikom otvaranja šef Katedre Instituta za anatomiju “Niko Miljanič” prof. dr Laslo Puškaš. Jedna grupa učesnika kursa je direktno učestvovala i pratila intervencije na kadaverima svetskih neurohirurga u operacionoj sali, dok je druga pratila rad preko monitora. Takođe, ceo HANDS-ON kurs mogao je da se prati uživo - preko internet linka Svetske organizacije neurohirurga. Predavanja svetskih stručnjaka slušali su doktori, specijalizanti , asistenti ali i studenti medicine… Neke od njih zamolili smo za kratak razgovor za MEDICI.COM.

Profesor dr Lukas Rasulić, Medicinski fakultet – Neurohirurška klinika Srbije - Beograd - direktor kursa

Prof. dr Laslo Puškaš - šef Katedre Instituta za anatomiju “Niko Miljanić”Medicinski fakultet Beograd

Prof. dr Laslo Puškaš, prof. dr Lukas Rasulić, prof. dr Branislav Filipović sa gostima

Ponosam sam, što sam šef katedre koja uskoro obeležava 100 godina postojanja. Ponosan sam zato što današnji kurs predstavlja deo medicinske istorije u kojoj i mi učestvujemo. Fascinantno je to da je ovde više od 100 predavača iz 53 zemlje, mislim i mi domaći, koji imamo internacionalna iskustva, pa smo nekom svojom energijom privukli te stručnjake. Otuda s ponosom ističem da se ovaj skup po prvi put u istoriji medicine organizuje na prostoru jugoistočne Evrope, po odluci Svetske federacije neurohirurških društava. Takva odluka je veoma značajna legitimacija za srpsku medicine, ali i za medicinu celog ovog regiona kome je neophodna savremena medicinska edukacija putem usavršavanja polaznika na kadaverskom materijalu.

Ovaj kurs ne bi ugledao svetlost dana da se nije dogodio zajednički rad između Medicinskog fakulteta i Instituta za anatomiju, profesora dr Lasla Puškaša, profesora dr Branislava Filipovića, profesora dr Milana Milisavljevića i našeg odeljenja za neurohirurgiju perifernog nervnog sistema Kliničkog centra Srbije. Kurs je organizovan u okviru kontinuirane medicinske edukacije koju obavlja Komitet za neurohirgiju perifernog nervnog sistema, Svetskog udruženja neurohirurga. Ovo su rezultati zajedničkog rada, energije i višemesečnih priprema. Mi smo izuzetno zadovoljni što je ovo, što smo planirali konačno ugledalo svetlost dana. Prvi put u istoriji Medicinskog fakulteta priređena je ovakva vrsta edukacije koja je postala dostupna studentima, specijalizantima hirurgije svih oblasti hirurgije, ne samo neurohirurgije. Ovaj kurs je konkretno posvećen hururgiji perfirnog nervnog sistema i brahijalnog pleksusa . Tu su učesnici - predavači iz 53 zemlje, tako da je ovo događaj najvišeg nivoa – svetske expertize iz ove oblasti. Mi smo vrlo ponosni što se to dešava ovde kod nas. Očekujem da učesnici koji vežbaju na kadaverima hirurški pristupe brahijanom pleksusu i perifernom nervnom sistemu, da postanu familijarni sa tom tehnikom, da osete kako to izgleda u tri dimenzije, koji su putevi do nerava perifernog nervnog sistema. Nadam se da će posle toga biti zadovoljni. 69

Z D R AV S T V O - S R B I J A Dr Eric L. Zager, University of Pennsylvania Philadelphia, SAD

Šta mislite o ovom kursu? Mislim da je izvanredna šansa da učimo jedan drugog o perifernom nervnom sistemu i brahijalnom pleksusu, da razmenimo naša iskustva kao lokalna neurohirurška zajednica sa međunarodnim prijateljima. Ja sam vrlo impresioniran, mislim da je Institut za anatomiju “Niko Miljanić” izvanredna zajednica dobrih kolega i profesora koji su organizovali sve ovo. Vrlo sam impresioniran. Radujem se današnjem HANDS-on kursu, anatomskoj disekciji perifernog nervnog sistema, ali takođe i Simpozijumu medicinskih sestara, gde imam predavanje. Ja podržavam obrazovanje medicinskih sestara, posebno na mom matičnom univerzitetu u Pensilvaniji, u Filadelfiji.

Dr Manuel Lussa, profesor anatomije, Univerzitet Barselona, Španija Prof. dr Puškaš i prof. dr Manuel Lussa, Španija

Mislim da da je kurs izuzetno interesantan, nivo predavača je izuzetno visok, najvažniji ljudi u ovoj oblasti su ovde. Juče sam mislio o tome, o novim tendencijama, novim procedurama, novim istraživanjima i novom tretiranju pacijenata, mislim sve zajedno je vrlo interesantno. Kakva je veza anatomije i neurohirurgije? Anatomija je kliničko polje, to je bazična nauka , ponekad odvojena od klinike, ali u stvarnosti treba da su zajedno. Anatomija je baza svega, anatomija i fiziologija. Anatomija podrazumeva i istraživanja bolesti i kako dolazi do bolesti. Anatomija je baza za nova istraživanja i nove tretmane

zato je vrlo važna za kliničku praksu. Šta očekujete od ovog HANDSON kursa? Kao profesor, mislim da je naša misija da naučimo što više ljudi koji su došli ovde, ne samo anatomiji već filozofiji , kako da gledaju na osnove svega, mislim da je to najvažnije. Držati vašu svest otvorenom za nove sadržaje. Današnja anatomija je ista kao pre 400 godina, ali način na koji posmatramo stvari se promenio. Sada imamo nove pristupe, mikroskope, nanotehnologiju i možete videti nove elemente, mislim da je to vrlo interesantno. U radu HANDS-on kursa učestvovali su i specijalizanti, asistenti, studenti…

Ognjen Aćimov - student Medicinskog fakulteta Ass. dr Jelena Boljanović

“Praktični kurs u okviru internacionalnog skupa neurohirurga, održan na Anatomskom institutu Medicinskog fakulteta u Beogradu, prvi ovakve vrste u našoj zemlji, je od ogromnog značaja za Medicinski fakultet, ali i za Beograd i Republiku Srbiju. Dokaz da svetska medicinska javnost prepoznaje i ceni rad i posvećenost srpskih lekara je to što su na skupu bili prisutni eminentni stručnjaci iz 53 zemlje. Za mene lično kao studenta medicine i budućeg lekara je prisustvo ovakvom događaju vrlo važno iz razloga što je osnov bavljenja ovim poslom baziran na stalnom učenju i ličnom usavršavanju,što je bez komunikacije i održavanja kontakata sa kolegama iz inostranstva vrlo teško. Održan je i Međunarodni simpozijum medicinskih sestara, Mirjana Popadich, Master medicinska sestra - Michigan, SAD

Međunarodni teorijski i praktični HANDS-on kurs neurohirurgije perifernih nerava je velika stvar za Medicinski fakultet i srpsku medicinu uopšte, a naročito za svakog učesnika kursa. Predavači i profesori iz 53 zemlje sveta, vrhunski način rada i organizacije kako teorijskog, tako i praktičnog dela kursa su mi umnogome omogućili da unapredim svoje znanje i veštine iz ove oblasti. 70

Meni je najveći cilj razmena iskustva, da naučimo jedni od drugih. Ovde je medicinsko obrazovanje odlično i medicinske sestre mogu lako da se uklope u SAD zdravstveni system. U Americi imamo različite stepene prakse. Prvi stepen je rad sa pacijentima, drugi je nastavak obrazovanja i sestre su više nezavisne. Praktikujemo i kolaboraciju sa našim lekarima. Ja imam praksu sa dr Lynda Yang, University of Michigan. Imam mnogo obaveza oko pacijenata, sama ih nadgledam, dajem tretman, radim male intervencije u operacionoj sali.

Z D R AV S T V O - S R B I J A Dr Lynda Yang - prof. neurohirurg, University Michigan, SAD

Sofija Kurtović - Univerzitetska dečja klinika – Tiršova, Beograd - glavna sestra za edukaciju

S obzirom na teme i predavače, koji su došli sa drugog kontinenta i našeg okruženja, očekujem da će biti vrlo interesantno. Očekujem da možemo puno toga da čujemo i naučimo od koleginica iz Amerike, ali smatram da će i njima biti interesantno da vide dokle smo mi stigli u dečjoj hirurgiji u Srbiji. Ovo je prvi put da je ovakva saradnja uspostavljena između Dečje klinike i Neurohirurške klinike, sigurna sam da ćemo i dalje sarađivati. Prof. dr Alan Belzberg – director Instituta za neurohirurgiju Maryland, SAD

Ja od današnjeg simpozijuma očekujem da poveća nivo znanja o perifernim nervnom sistemu među medicinskim sestrama. Sestre su primarni operativci koji moraju da rade blisko sa pacijentima. Poremećaji perifernog nervnog sistema su različiti - ortopedija, hand hirurgija, plastična hirurgija i nervna hirurgija. Grupe specijalista koje ovde predstavljaju različite teme su značajne za svakodnevnu medicinu. Mnogo je važno da sestre prepoznaju oboljenje i da hirurzi to leče uspešnije, sve je to u korist pacijenata. U Americi imamo malo drugačiji sistem, imamo nezavisnost sestara što ovde nije slučaj, mogu da prepisuju neke lekove i upućuju na fizikalnu terapiju. Moja glavna sestra Mariana Popadich može ići u operacionu salu sama, to je glavna razlika. Medicinske sestre su sposobne ako ih obučite i treba da budu što nezavisnije. Enisa Rizić - glavna sestra Dečjeg odeljenja na Neurohiruškoj klinici, Kliničkog centra Srbije, Beograd

Ovaj simpozijum je jedna izvanredna edukacija za sve nas , ja sam srećna sto sam član i učestvujem sa mojim radom. Od ovog simpozijuma očekujem, pre svega, upoznavanje i druženje sa našim koleginicama iz

Profesore Belberg održali ste predavanje o bolovima i nervnim bolovima? Nervni bolovi i bolovi uopšte, nisu potpuno razumljivi i objašnjeni, teško ih je razumeti i treba da su valjano tretirani. Mi poštujemo naše pacijente sa nervnim problemima, problemima koji utiču mnogo na život pacijenta. Ako imate nervnu povredu, vaša ruka ili noga je onesposobljena i to je veliki problem za pacijenta i za čitavu porodicu. Mi u medicini učimo da tretiramo celog pacijenta, ne samo povredu. Bol je problem života. To zahteva bolje znanje o uzrocima bola i načinima lečenja. U lečenju pacijenata primenjujemo holistički pristup tretiranja bola. Koristimo sve modele, nekada je to lek, nekada yoga , nekada operacija. Koristimo sve načine da pomognemo pacijentu. Sve što pomaže pacijentu je dobra stvar. Bol je problem života. Mi buduće lekare učimo da ne možete sve lečiti pilulama, treba koristiti sve modele. Farmakologija ima nove vrste lekova, koji su vrlo efikasni u otklanjanju bolova, ali neki imaju i nepoželjne pojave. Šta mislite o budućnosti medicine? Mislim da je budućnost medicine izuzetno uzbudljiva. Ja sam u zrelim godinama, mislim da ljudi koji dolaze posle mene mogu revolucionizovati tretiranje u medicini. Mi se krećemo prema eri individualizacije medicine. Da se svaki pacijent tretira potpuno individualno. Terapija genima takođe napreduje. Svaku bolest posmatramo indivudualno . Mi smo kreatori nove terapije i to je budućnost medicine. celog sveta. To je prilika da čujemo medicinske novosti . Kod nas se operišu deca od povreda perifernih nerava, srećom nema ih mnogo. Mi njima pružamo adekvatnu zdravstvenu pedijatrijsku negu. Kao Neurohirurška klinika ne možemo bez naših saradnika iz Dečje klinike i Klinike za rehabilitaciju. Medicinske sestre u SAD su samostalnije? Ja sam upoznata sa njihovim radom. Njihovi lekari im daju dosta prostora za samostalan i nezavisan rad. Mi ovde radimo drugačije, ali takođe vrlo kvalitetno. Radimo sve što treba pacijentu, možda radimo i više nego sestre u SAD. Radimo ne samo zdravstvenu negu kod deteta, već i druge specijalističke preoprativne i postoprativne procedure. 71

Z D R AV S T V O - S R B I J A Snežana Pavlović, glavna sestra Klinike za rehabilitaciju ”Dr Miroslav Zotović’’

Predavanje je održao i dr Thomas Wilson - Stanfdord University, SAD

Ja moram da priznam da mi je veliko zadovoljstvo što prisustvujem simpozijumu. Želim da se zahvalim koleginici Enisi Rizić sa Klinike za neurohirurgiju, koja je imala sluha da prepozna potrebu i zajednički napor u cilju da pacijentu bude što bolje. Na ovom simpozijumu prvi put su spojene Neurohirurška klinika, Kliniku za rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović”, Univerzitetska dečja klinika i Institut za majku i dete. Moram da izrazim svoje zadovoljstvo i sreću što sam danas ovde, da nešto naučim da oplemenim svoje znanje i da se družim sa kolegama iz Evrope i sveta.

Mislim da je vrlo dobro imati ovakav skup ljudi koji dolaze sa svih strana da bi saznali nešto novo. Mislim da je medicinska nega značajna i humana i da će prisutni saznati nešto novo na dobrobit pacijenata, ono što je važno sa gledišta medicinskih sestara.

Tu su i kolege iz SAD? Moji utisci su izuzetni, imaju sjajne modele za prezentaciju svojih radova, to rade na jedan plastičan i opipljiv način. Ono što teoretski znamo kada nam se prikaže kako je to prof. Belzberg pokazao, mi zaista stvaramo jednu kompletnu sliku o onome o čemu danas pričamo. Radovi su vrlo temeljni, sjajno pripremljeni, odlično organizovani sa sjajnim prikazima i mogućnošću da svoje znanje proširimo, kako bismo bili još bolji u svom poslu.

Kakva je uloga medicinskih sestara u savremenoj medicini? Mislim da je uloga medicinskih sestara višestruka. One su prve osobe koje vide pacijenta i odgovorne su za početnu evaluaciju, sa dobrim osećajem za patologiju i problem pacijenta, ali i da ga vode u pravom smeru. Mislim da je druga važna tačka obrazovanje pacijenata. Pacijenti moraju razumeti tretmane, operacije i druge medicinske metode kroz koje prolaze. Tu medicinske sestre imaju važnu ulogu. Pacijenti veruju doktorima, a doktori lekovima? Hirurgija jeste i biće važna komponenta, bez obzira na to šta radili. Neke bolesti se ne mogu tretirati lekovima, već samo hururgijom. Sada mi povećavamo broj i raznovrsnost lekova, sve manji broj pacijenata mora da se operiše. Mislim da veliki broj bolesti koje mi tretiramo hirurški u budućnosti će biti tretirani lekovima. Ali hirurgija će uvek biti važna, neke bolesti se ne mogu tretirati lekovima, već samo hirurški. Šta mislite o budućnosti medicine? Ovo je uzbudjivo vreme za medicinu, tehnologija napreduje, otkrića novih lekova napreduju, terapija genima i varijacije drugih tehnika su na horizontu. Guramo limit šta možemo sve uraditi za pacijenta. Mislim da je vrlo uzbudljivo vreme za bavljenje medicinom, dolaze bolji lekovi, ali i nove hirurške tehnike. Kad stavite sve zajedno, nega pacijenta rapidno napreduje. Teorijiski i praktični HANDS-ON međunarodni kurs za hirurgiju perifernog nervnog sistema i brahijalnog pleksusa je završen, a novi se očekuje naredne godine.

otari klub Beograd - Kalemegdan organizavao je stručno-edukativno predavanje pod nazivom “Ishrana i maligne bolesti”. Profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu dr Goran Belojević je održao iscrpno predavanje o načinima zdrave ishrane i zdravog života u borbi protiv malignih oboljenja. Predavanje je bilo izuzetno posećeno, osim članova kluba bili su i prijatelji Rotarija. Predavanje profesora dr Gorana Belojevića se sastojalo u preporukama na osnovu dugogodišnjeg rada i istraživanja. Iznete su glavne karakteristike ishrane koja bi se mogla smatrati protektivnom u odnosu na maligne bolesti, šta je poželjno uzimati za jelo i u kojoj količini. Takođe i šta nije preporučljivo, gde se posebno osvrnuo na konzumiranje duvana, stres i gojaznost, kao opasnosti za zdravlje. Voće, povrće, fizička aktivnost su najbolja preventiva protiv malignih oboljenja za koje nauka još nema odgovor, ističe dr Goran Belojević. Voće treba dobro oprati pre upotrebe jer je zagađeno pesticidima, a takođe i povrće.

Biljana Dobrić, predsednica Rotari kluba Kalemegdan Beograd

Jedan od zadataka Rotarija je podizanje kolektivne svesti o značaju ekologije kao i rad na zdravoj hrani i čistim vodama, naglašava Biljana Dobrić, predsednica Kluba Kalemegdan. Takođe, prisutno je i zagađenje vazduha tako da kada džogiramo ili radimo fizičke vežbe na otvorenom prostoru, u velikim gradovima, udišemo zagađen vazduh. Sve su to problemi savremenog doba koje moramo rešavati, a pre svega podizati kolektivnu svest, ističe Biljana Dobrić. “Svi ljudi treba da se trude da njihova telesna masa bude u normalnim okvirima - da se ne ulazi u opseg gojaznosti. Slatkiši i namirnice koje obiluju zasićenim mastima se ne preporučuju. Održavanje normalne težine je u velikoj

Z D R AV S T V O - S R B I J A

meri zaštita od malignih oboljenja”, kaže profesor dr Goran Belojević. Sama struktura namirnica koje se nalaze u svakodnevnom obroku je važna, najveći broj porcija treba sa se odnosi na biljne namirnice - integralne žitarice, voće i povrće, jer se u njima nalaze protektivne materije, fitohemikalije i dijetna vlakna, koja su kanceroprotektivna i važna su za zaštitu organizma. Kada je u pitanju meso, veganstvo se ne preporučuje, jer neće dovesti do zaštite od malignih oboljenja - preporuka je da balans bude na biljnim namirnicama, a meso da se u manjem broju porcija unosi. Posebno je važna priprema mesa, treba izbegavati prženje na visokim temperaturama i veoma čest unos roštiljskog mesa. Uz pečenje uz dim se stvaraju nove strane kancerogene supstance koje nisu prisutne u mesu, a mogu da budu rizične. Dakle, održavati normalnu težinu i pomeriti balans ka biljnim namirnicama, integralnim žitaricama, voću i povrću. To je ključ zaštite od kancera.

Rotari klub Beograd, stručna predavanja

Ishrana i maligne bolesti Pripremili: Marko Radoš i Dario Mirović

Kakva je situacija sa mlekom i vodom? Nema neke preporuke da će enormne količine vode zaštititi od kancera, nauka to ne podržava. Normalna hidracija je važna i za obolele od kancera i zaštitu od kancera, kao i za zdrave ljude. Za mleko postoje nalazi da suplementi kalcijuma mogu da štite od nekih vrsta malignih oboljenja, ali, generalno, mleko nije u fokusu kao što su voće, povrće i integralne žitarice, to su najvažnije namirnice kada je u pitanju smanjenje rizika od kancera. Mleko je važno kod dece, zbog unosa kalcijuma, kao zaštita od rahitisa.

očekivati prisustvo osiromašenog uranijuma i u usevima. Mi nemamo uvid i podatke o obolevanju naroda na Kosovu i Metohiji. Tu je najgora situacija kada je u pitanju radioaktivni, osiromašeni uranijum. Što se tiče ostalog dela Srbije tu je situacija relativno dobra. Označeni su regioni gde je kontaminirano zemljište osiromašenim uranijumom, to je ograđeno zemljište gde se ništa ne uzgaja i tu nema pristupa nikome, čak ni životinjama. Za Beograd nema dokaza da je prisutan osirimašeni uranijum.

Bombardovanje Srbije 1999. godine i osiromašeni uranijum? Najgora situacija je na Kosovu i Metohiji, zato što je Kosovo zasuto sa osiromašenim uranijumom i zemljište je dugoročno kontaminirano. Može se

Profesore Belojeviću, koji je savet mladima, oni su najugroženiji? Od ogromnog značaja je fizička aktivnost, važno je da budu aktivni, da se kreću. Važno je što manje sedeti za kompjuterom i TV-om . Mladi treba da

Prof. dr Goran Belojević, Medicinski fakultet Beograd

izaberu fizičku aktivnost kojom će se baviti, da to bude najmanje 150 minuta nedeljno i to 5 puta po 30 minuta nedeljno, što više to bolje. Na taj način se tkivima i ćelijama dovodi kiseonik, a kiseonik je ključ za dugovečnost. Zdrava ishrana je važna, naravno, slatkiše i masne namirnice treba izbegavati, to je navika vezana za sedenje. Grickalice i slatkiši se najčešće konzumiraju uz sedenje. Fizička aktivnost će uticati da se zdravo hrane. Ljudi koji imaju fizičku aktivnost, prirodno se više orijentišu na namirnice koje su bogate proteinima, vitaminima, mineralima – ponavljam – integralne žitarice, voće, povrće. Ta veza između dobre fizičke aktivnosti i zdrave prehrane jedno drugo potiču. Ja bih rekao da treba krenuti od fizičke aktivnosti, tu je ključ. Tu nema uslova da se se stvori ni gojaznost ni rizik od kancera. Medicinski fakultet i trendovi Ujedinjenuh nacija ? U obrazovanju studenata medicine u mnogim oblastima se pominju zdravi stilovi života. Gde god se predaje o bolestima predaje se i o faktorima rizika. To se posebno potencira na našem predmetu - higijena sa medicinskom ekologijom, gde mi gotovo isključivo o tome govorimo. Sve druge grane medicine obrazuju studente o faktorima rizika za mnoge bolesti, koje su vezane za nezdrave stilove života. Fizička neaktivnost, prekomerna ishrana, prekomerno izlaganje suncu, svakodnevni stres za kardiovaskularne bolesti je posebno važan. Naši studenti se dobro obrazuju, ja bih rekao da je Medicinski fakultet potpuno u trendu bolonjskog načina studiranja. Moje mišljenje je da naši studenti - budući lekari dobijaju sasvim dovoljno informacija o faktorima rizika o bolestima o kojima kasnije mogu da savetuju svoje pacijente. Rotari klub Beograd - Kalemegdan nastaviće seriju predavanja o zdravim načinima života. 73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

d 19. do 22. novembra u Beogradu je održan 10. SRPSKI KONGRES O ŠEĆERNOJ BOLESTI SA INTERNACIONALNIM UČEŠĆEM u organizaciji Udruženja za dijabetes Srbije i Odbora za šećernu bolest endokrinološke sekcije Srpskog lekarskog društva. Organizatori posebnih programa su bili Udruženje medicinskih sestara i tehničara u dijabetologiji, Dijabetološki savez Srbije, Savez društava za borbu protiv šećerne bolesti Srbije i Udruženje za edukaciju dijabetičara Srbije. U strukturi programa kongresa održano je ukupno 80 predavanja po pozivu, od toga je bio 31 predavač iz inostranstva, a iz Srbije 47. Dijabetologa – endokrinologa je učestvovalo 30 , a eksperata iz drugih oblasti koji se bave komplikacijama dijabetesa je bilo 17. Predstvaljen je 71 originalni naučni rad. Ukupno je učestvovalo 1029 učesnika. Na kongresu su iz Republike Srpske pozvani predavači bili prof. dr Snježana Popović -Pejičić, spec. internista-subspecijalista endokrinologije, i prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, spec. internista, subspecijalista kardiologije. Prema riječima akademika Lalića, kongres je i ove godine slijedio već prihvaćeni koncept da se na jednom mjestu obezbijedi kvalitetna diskusija o najaktuelnijim temama iz dijabetologije uz reprezentativno internacionalno učešće, a da se istovremeno pruži sveobuhvatan pregled aktivnosti u Srbiji. U radu kongresa učestvovao je značajan broj eksperata koji u ovom trenutku obilježavaju istraživanja u dijabetologiji u svijetu, ali i eksperata sa prostora bivše Jugoslavije i Srbije kojima je dijabetes u fokusu. Pored toga, učestvovali su i eksperti koji se bave komplikacijama dijabetesa, a koji su dopunili postojeća znanja o ovoj širokoj temi. Tradicionalno je organizovan i program koji okuplja medicinske sestre i tehničare i program koje su organizovale osobe oboljele od dijabetesa sa internacionalnim učešćem. Nakon svečanog otvorenja kongresa, kada se učesnicima obratio akademik Nebojša M. Lalić, održana su plenarna predavanja: Prof. R. Gabriel (Madrid, Španija –Improvement of diabetes screening with genetic tests i prof. P. Groop (Helsinki, Finska) – Diabetic nephropathy – a clash between environment and genes. Održana su ukupno 24 simpozijuma koji su podrazumijevali izabrane teme iz oblasti dijabetologije i komplikacija, kao i oralne i posterske prezentacije. 74

19. do 22. novembra, Hotel „Crowne Plaza“, Beograd

10. srpski kongres o šećernoj bolesti

Prof. dr Snježana PopovićPejičić, prim. spec. interne medicine - subspecij. endokrinologije Predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

Prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, spec. internista, subspecijalista kardiologije

U simpozijumu 4 – „Srce, bubreg i dijabetes“ učestvovali su prof. dr Snježana Popović -Pejičić sa temom „Dijabetes i kardiovaskularne bolesti – od glikemijske kontrole do kardiovaskularnih ishoda“ i prof. dr Duško Vulić sa temom „Kako poboljšati kontrolu faktora rizika KVB-a kod osoba sa dijabetesom tip 2?“

Posebno je bio interesantan simpozijum „Meet the expert“ gdje je prof. L. Czupryniak predstavio algoritme za liječenje dijabetesa tip 2 u 2018. godini. Neki od interesantnih simpozijuma su sljedeći: Nastanak dijabetesa i komplikacija: metaboličko okruženje ili genetika?; Savremena terapija tipa 2 dijabetesa – posebni aspekti, Srce, bubreg i dijabetes; Savremena insulinska terapija i monitoring – novine i izazovi; Dijabetesna neuropatija i posljedice; Metformin – 60 godina; Dijabetes i gojaznost – zajednički simpozijum sa Srpskim udruženjem za proučavanje gojaznosti, gdje je akademik D. Micić održao predavanje „Medika-

mentno liječenje gojaznosti u tipu 2 dijabetesa“. Potom zadnički simpozijum sa udruženjem za aterosklerozu – Kardiovaskularni sistem i dijabetes, gdje je akademik V. Kanjuh održao predavanje „Histopatološke promjene KV sudova u tipu dva dijabetesa“. U okviru simpozijuma Homeostaza glukoze i mehanizmi poremećaja, akademik N. Lalić je održao predavanje „Insulinska rezistencija u tipu 2 dijabetesa: uticaj na razvoj komorbiditeta“, a prof. A. Mitrakou je održala predavanje „Prevencija teške hipoglikemije“. U okviru simpozijuma Kardiovaskularni faktori rizika i mogućnosti modulacija, prof. K. Lalić je održala predavanje „LDL holesterol u dijabetesu: značaj redukcije i nove mogućnosti“, a prof. D. Mikhailidis je održao predavanje „Postprandijalna lipidemija i kardiovaskularni rizik“. U okviru simpozijuma Trudnoća i dijabetes, prof. M. Mitrović je održala predavanje na temu „Dijabetesna nefropatija u trudnoći“, prof. A. Jotić predavanje „Terapija dijabetesa u trudnoći“, a prof. Đ. Macut je održao predavanje „Faktori rizika za nastanak gestacijskog dijabetesa“. U okviru simpozijuma Endokrinologija i dijabetologija: zajednički izazovi, prof. S. Damjanović je održao predavanje „Centralna kontrola apetita“, a prof. M. Žarković predavanje „Karcinom štitaste žlijezde, gojaznost i dijabetes“, a prof . S. Jelić zapaženo predavanje „Kompleksni međusobni uticaj između šećerne bolesti i oboljenja pankreasa“. Odražan je i simpozijum Dijabetes u dece i adolecenata, a kongres je zatvoren simpozijumom Dijabetes i javno zdravlje u okviru kojeg je N. Lalić održao predavanje „Od rezolucije UN do Berlinske deklaracije: dijabetološka zaštita u Srbiji“. Nakon zatvaranja kongresa, kao i svake godine, svi učesnici kongresa ponijeli su niz pozitivnih utisaka, stekli nova znanja i svakako ostvarili nova prijateljstva.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Napredna neurološka tehnika

Trombektomija

U prevenciji HIV/AIDS

Nastavak saradnje SAD i VMA

Vojnomedicinskoj akademiji uspešno su izvedene dve intervencije uklanjanja tromba iz zapušenog krvnog suda u akutnoj fazi moždanog udara. Nakon intervencija trombektomije oba pacijenta nalaze se u stabilnom stanju, dobro se osećaju i njihov dalji oporavak odvija se u Jedinici za moždani udar Klinike za neurologiju VMA. Trombektomija je napredna neurološka metoda, kojom se umanjuju šanse za trajnim posledicama i smatra se krunom lečenja teškog moždanog udara. Intervencije je izveo multidisciplinarni tim VMA koji su činili načelnik

Grupe neuropsihijatrijskih klinika VMA puk. prof. dr Ranko Raičević, neurolozi prof. dr Dragana Obradović i ppuk. dr Bojan Jovanović, radiolozi ppuk. dr Siniša Rusović i dr Miodrag Mihajlović, anesteziolozi prim. dr. Krasimirka Grujić i dr Daliborka Jaćimović, kao i aneste76

tičari, medicinski i radiološki tehničari i ostalo medicinsko osoblje. Imajući u vidu da su pacijenti primljeni u VMA kao hitni slučajevi, a s obzirom na to da je proteklo više vremena od dozvoljenog za primenu trombolitičke terapije - trombolize, donesena je konzilijarna odluka da se, u skladu sa predviđenim protokolima, izvrši trombektomija, odnosno trombaspiracija. Začepljenom krvnom sudu pristupilo se putem katetera, aspiracijom je izvučen materijal, nakon čega je uspostavljena kolateralna cirkulacija i došlo je do povlačenja simptoma moždanog udara.

Uvođenjem savremenih metoda lečenja moždanog udara u redovnu kliničku praksu znatno se unapređuje lečenje ove vrste oboljenja kod koje je od presudne važnosti pružanje adekvatne medicinske pomoći u ograničenom vremenskom roku.

Državni sekretar Ministarstva odbrane Bojan Jocić i ambasador Sjedinjenih Američkih Država u Beogradu njegova ekselencija Kajl Skat prisustvovali su 1. decembra potpisivanju aneksa protokola o donaciji u okviru Programa

za prevenciju i kontrolu HIV/AIDS Ministarstva odbrane SAD na Vojnomedicinskoj akademiji. Događaju su prisustvovali zamenik načelnika Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr Uglješa Jovičić i zastupnik načelnika VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević. Njegova ekselencija Kajl Skat rekao je da je velika čast što je dan posvećen borbi protiv HIV/AIDS obeležen donacijom opreme i materijala u vrednosti više od 70 hiljada dolara Vojnomedicinskoj akademiji, kao primer združenih napora u sprečavanju i zaštiti od širenja ove bolesti. Kako je naveo, SAD sarađuju sa vladama širom sveta na povećanju svesti i jačanju prevencije i kapaciteta lečenja, a Ministarstvu odbrane Republike Srbije od 2006. godine donirano je preko milion dolara u postizanju ovih ciljeva.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Državni sekretar Bojan Jocić izrazio je zadovoljstvo što se nastavlja dobra međunarodna saradnja dveju zemalja i uputio zahvalnost na vrednoj donaciji. Uz napomenu da Ministarstvo odbrane naše zemlje i SAD sarađuju kroz brojne humanitarne akcije, državni sekretar Jocić je istakao preventivne aktivnosti u borbi protiv infekcije izazvane virusom HIV-a zbog kontinuiranog učešća pripadnika Ministarstva odbrane i Vojske Srbije u mirovnim operacijama širom sveta jer oni predstavljaju posebno ugroženu populaciju. Istakao je, takođe, da naša vojska u Programu za prevenciju i kontrolu HIV/AIDS učestvuje sa vojskama iz 80 zemalja sveta čime se potvrđuje činjenica da se HIV smatra problemom u vojnoj populaciji na globalnom nivou. Međunarodni dan borbe protiv HIV/AIDS Vojnomedicinska akademija obeležila je i redovnim edukativnim aktivnostima vojne populacije u vezi sa prevencijom i kontrolom HIV/AIDSa. Uz dobrovoljno savetovanje u vezi s HIV/ AIDS-om i drugim polnim putem prenosivim bolestima, kadetima Vojne akademije podeljen je edukativni materijal o prevenciji i kontroli ove opasne bolesti.

Načelnik Generalštaba OS Rumunije

General NikolaeJonel Ćiuka Načelnik Generalštaba Oružanih snaga Rumunije general Nikolae-Jonel Ćiuka, koji je sa delegacijom boravio u poseti Ministarstvu odbrane i Vojsci Srbije, posetio je Vojnomedicinsku akademiju. Delegaciju Oružanih snaga Rumunije dočekali su zamenik Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr Uglješa Jovičić i zastupnik načelnika VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević sa saradnicima. U uvodnom predstavljanju pukovnik Jovičić zahvalio je delegaciji Rumunije na dosadaš-

Ambasador Koreje posetio VMA

Deđong Ju (Dae Jong Yoo) njoj dobroj saradnji u oblasti vojne medicine, koja se najviše ogleda u zajedničkom učešću na sanitetskim vežbama i drugim regionalnim inicijativama u ovoj oblasti, kao i dragocenim iskustvima stečenim na kongresima Balkanskog komiteta vojne medicine. Nakon predstavljanja organizacione strukture vojnog zdravstva u našoj zemlji, pukovnik Jovičić je delegaciju upoznao i sa radom vojnih bolnica, centara i sanitetskih odeljenja, čiji su zadaci podrška i pružanje medicinske pomoći pripadnicima kompletnog sistema odbrane, kao i civilnom stanovništvu. Pukovnik prof. dr Vukosavljević delegaciji je predstavio strukturu Vojnomedicinske akademije i istakao tradiciju dugu 173 godine, koja pod jednim krovom objedinjuje lečenje, naučnoistraživački rad i školovanje, ali i ustanovu u kojoj se posebno ističu iskustva i znanja u oblasti transplantacije, traumatologije i toksikologije. Delegacija Rumunije imala je priliku i da se upozna sa najvažnijim rezultatima i dostignućima organizacijskih jedinica - Sektora za lečenje VMA, Sektora za školovanje i naučnoistraživački rad VMA i Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu. General Ćiuka je pohvalio očuvanje duge tradicije vojnog zdravstva u našoj zemlji, kao i jasan koncept planiranja daljeg razvoja. Teme od interesovanja za razgovor obe strane bile su, pre svega, kontinuitet u obrazovanju vojnih lekara sa akcentom na spremnost za saradnju u svim segmentima vojnomedicinske saradnje dveju zemalja.

Ambasador Republike Koreje u Beogradu Deđong Ju (Dae Jong Yoo) sa saradnicima posetio je Vojnomedicinsku akademiju u cilju upoznavanja sa organizacijom, radom i međunarodnim aktivnostima ove ustanove.

Domaćin sastanka bio je zastupnik načelnika VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević i gostima je poželeo dobrodošlicu u ustanovu sa tradicijom dugom 173 godine koja pod jednim krovom objedinjuje lečenje, edukaciju i naučnoistraživački rad. Kao posebno značajan delokrug rada po pitanju rezultata i iskustva istakao je oblast transplantacije, lečenja traumatskih povreda i toksikologije. Ambasador

Deđong izrazio je zadovoljstvo što je u prilici da poseti Vojnomedicinsku akademiju i naglasio dosadašnju uspešnu saradnju dveju zemalja. Načelnik Grupe hirurških klinika VMA pukovnik prof. dr Radoje Ilić, načelnik Sektora za školovanje i naučnoistraživački rad VMA pukovnik dr. Miroslav Broćić i prodekan za naučnoistraživački rad i saradnju Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu potpukovnik prof. dr Tihomir Ilić upoznali su goste sa delokrugom rada iz svojih nadležnosti. Posebno interesovanje gostiju vladalo je za međunarodne aktivnosti VMA sa akcentom na učešću medicinskih timova u mirovnim operacijama. Nakon sastanka organizovan je obilazak Centra za hiperbaričnu medicinu VMA. B.R.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ekar na specijalizaciji može i treba da vrši operativne zahvate na pacijentima i da se tako osposobljava za svoj samostalni rad u budućnosti. Može li on to činiti bez stručnog nadzora iskusnijeg hirurga, tj. samostalno i na vlastitu odgovornost? Pored teorijskog učenja, medicinsko znanje i veština iziskuju i praktičan rad s pacijentima koji omogućuje obučavanje u lekarskim poslovima. Lekarima koji se nalaze na specijalizaciji dopušteno je da obavljaju i hirurške zahvate na pacijentima. To je jedini način da se oni praktično obuče za svoj budući samostalan rad. Manjak u znanju i veštini lekara na specijalizaciji nadoknađuje se odgovarajućim stručnim nadzorom. Uz pomoć iskusnih hirurga on se postepeno, korak po korak, uvodi u posao i osposobljava za samostalno vršenje operativnih zahvata. Tek u poslednjem stadijumu specijalističkog staža, specijalizantima se poverava da hirurške zahvate obavljaju i samostalno. Njemu pri tome asistira iskusan hirurg, koji mu daje odgovarajuće savete i uputstva. Taj hirurg je u isti mah spreman, ukoliko nastanu izvesne teškoće, da sam preuzme dalju operaciju. Međuim, dešava se i drugačije, tj. da im se samostalno izvođenje operacije prepusti i pre nego što su za to osposobljeni. Ako pri tome načine neku grešku i pacijent zbog toga pretrpi štetu na svome zdravlju, tada se nameće pitanje ko je za nju odgovoran. Iz sudske prakse: ODGOVORNOST ZA LEKARSKU GREŠKU Zdravstvena ustanova ne odgovara po principu odgovornosti za drugog za neuspeh lekarske intervencije, ali je odgovorna ako je medicinsku intervenciju vršio lekar neodgovarajuće specijalnosti bez brižljivosti koju nalažu pravila struke. Iz obrazloženja: Prema utvrđenom činjeničnom stanju maloletna tužilja K.J., rođena je 7.11.1991. godine, na Klinici za ginekologiju i akušerstvo u N.S. (Organi78

Medicina i pravo

Odgovornost zdravstvene ustanove ako je medicinsku intervenciju vršio lekar neodgovarajuće specijalnosti

Ljubiša Živadinović, advokat, Beograd

zaciona jedinica tuženog). Njena majka tužilja D.J. primljena je na Kliniku 6.11.1991. godine u 9,55 časova, sa prolongiranom trudnoćom od 11 dana. Po pravilima medicinske struke porođaj je trebalo da se završi carskim rezom, ali nije. Okončan je primenom vakuum ekstraktora od strane lekara koji se nalazio na specijalizaciji. Lekar je prilikom preduzimanja ove intervencije bio u obavezi da se konsultuje sa starijim iskusnijim ginekologom – lekarom specijalistom, ali je propustio da to učini. Zbog nestručnog porođaja kod maloletne K.J. došlo je do teške perinatalne asufikcije (period u toku porođaja kada je mozak ostao bez kiseonika zbog koga je nastupilo moždano krvarenje). Neadekvatni način porođaja uzrokovao je oštećenje ploda i zbog moždanog krvarenja nastupila je cerebralna paraliza koja je definitivna. Nepoštovanje

pravila lekarske i specijalističke struke utvrđeno je veštačenjem na osnovu mišljenja sudskog medicinskog odbora, bliže opisanog u prvostepenoj presudi. Zbog nestručnog porođaja kod maloletne tužilje K. nastala su trajna oštećenja, znatno izraženija na motornom nego na psihičkom planu. Oduzeta su joj sva četiri ekstremiteta zbog čega nije sposobna da hoda, ne može samostalno da sedi, nije uspostavljena koordinacija pokreta i držanja tela i nije sposobna za obavljanje osnovnih aktivnosti: gutanje, uzimanje hrane, da se brine o svojoj higijeni i da samostalno vrši fiziološke potrebe. Ona je svesna, orijentisana u prostoru ima uvid u svoje bolesno stanje. Govor je otežan, zbog čega joj je onemogućena i svakodnevna komunikacija s okolinom. Usled oštećenja centralnog nervnog sistema postoji potpuna otkočenost motornih funkcija,

d.o.o, privredno društvo za poslovne usluge i konsalting, Beograd

Z D R AV S T V O - S R B I J A

što dovodi do nevoljnih pokreta koji su posebno izraženi u situacijama kada je uzbuđena. Ona nije u mogućnosti da kontroliše svoju motoriku na celom telu. Nije u mogućnosti da sama sebe opsluži, da se obuče, nahrani, niti da zadovolji nijednu svoju uobičajenu aktivnost bez potpune asistencije druge osobe. Tokom celog života izložena je nemerljivim tegobama pri preduzimanju najelementarnijih životnih aktivnosti. Sve te posledice su trajne prirode i ona trpi duševne bolove najjačeg intenziteta i trpeće ih celog života. Promene organizma dovele su do trajnog umanjenja opšte životne aktivnosti od 100%. Ona je permanentno podvrgnuta lečenju i kontinuiranoj fizikalnoj terapiji koja se sprovodi u raznim rehabilitacionim centrima i svakodnevno kod kuće od strane obučenih roditelja, logopeda i defektologa. Koristiće medikamente do kraja života. Činjeni su napori na polju njenog obrazovanja, ali je ostvarila skromne rezultate. Fizičke bolove trpi za vreme osnovnih životnih aktivnosti, fizikalne terapije i prilikom pokušaja hodanja. Naruženost maloletne K. je najvišeg stepena zbog čega trpi bolove najjačeg intenziteta i ta naruženost je izuzetno uočljiva drugim ljudima što kod nje stvara osećaj velike nelagodnosti i osećaj manje vrednosti. Kod nje je stalno prisutan osećaj napetosti i straha i to srednjeg intenziteta. Svakodnevno, prilikom odvajanja od roditelja i dospevanjem u nepoznatu sredinu, doživljava strah visokog intenziteta. Taj strah je intenzivan i doživotan i izaziva psihičku traumu - veliki duševni potres zbog situacije u kojoj se nalazi pa je psihička ravnoteža trajno oštećena. Na tako utvrđeno činjenično stanje pravilno je primenjeno materijalno pravo kada je tuženi oglašen građanskopravno odgovornim za naknadu nematerijalne štete maloletnoj tužilji i njenim roditeljima. Raniji Zakon o zdravstvenoj zaštiti (važeći u vreme počinjene lekarske greške) ne sadrži pravilo o pravu pacijenta na naknadu štete zbog stručne greške zdravstvenog radnika. Zato se odgovornost tuženog Kliničkog centra zasniva na opštim pravilima obligacionog prava o odgovornosti za drugog (član 170. i 171. ZOO), Klinički centar kao pravno lice odgovara za štetu koju je učinio zaposleni. Ta odgovornost je subjektivna i njen izvor je u krivici lekara. Lekarska ustanova je dužna da u izvršavanju obaveze iz svoje profesionalne delatnosti (medicinske delatnosti) postupa sa pove-

ćanom pažnjom prema pravilima struke i običajima (pažnjom dobrog stručnjaka) u smislu člana 18. ZOO. Ako lekar prilikom medicinske intervencije (u ovom slučaju porođaja) učini lekarsku grešku (u konkretnom slučaju iz nehata - član 154. stav 1. u vezi s članom 158. stav 1. ZOO) odgovara njegov poslovadac Klinički centar po principu odgovornosti za drugog. Od lekara se ne traži da odgovara za neuspeh intervencije, ali u lečenju ili medicinskoj intervenciji mora da postupa sa brižljivošću koju nalažu pravila struke. U konkretnom slučaju tako nije postupljeno. Pravila struke su nalagala da se ne primeni metod koji je u ovom slučaju izvršen, a, osim toga, porođaj nije izvršio ginekolog već lekar na stažiranju koji se nije blagovremeno konsultovao sa lekarom specijalistom šta u datom momentu treba učiniti. Zbog takvog načina postupanja, po mišljenju sudsko-medicinskog odbora, nastupila je posledica koja se ogleda u najtežem oštećenju zdravlja koje traje od rođenja pa do smrti. Osnov odgovornosti je pravilno utvrđen, ali je pravična naknada nematerijalne štete za pojedine vidove previsoko odmerena. Naime, po stanovištu Vrhovnog suda pravična naknada za pretrpljene duševne bolove zbog umanjenja životne aktivnosti i naruženosti kao i naknada za pretrpljene fizičke bolove i strah treba da iznosi u manjoj visini od ranije dosuđenog (kao u izreci ove presude) imajući u vidu sve okolnosti slučaja, a naročito jačinu i intenzitet fizičkih i duševnih bolova i straha i njihovo trajanje, kao i procenat i manifestacije umanjenja životne aktivnosti. Naknada nematerijalne štete ne može se upodobiti naturalnom obeštećenju i predstavlja satisfakciju; u ovom slučaju određenu sumu novaca kojom će biti ublažen fizički i duševni bol. Dosuđivanje naknade u visini koja je odmerena u prvostepenom postupku bilo bi nespojivo sa njenom prirodom i društvenom svrhom (član 200. stav 2. ZOO). Prilikom određivanja naknade nematerijalne štete i za najteže posledice, kao u ovom slučaju, mora se imati u vidu i društveno ekonomsko stanje i vrednovati činjenica da se radilo o nehatnoj grešci. Pravična novčana naknada roditeljima zbog naročito teškog invaliditeta kćerke pravilno je odmerena pri čemu su cenjene sve relevantne okolnosti slučaja (član 201. stav 3. u vezi sa članom 200. ZOO). Rok zastarelosti počinje teći prvog dana posle dana kada je poverilac imao

pravo da zahteva ispunjenje obaveze (sutradan) ako zakonom za pojedine slučajeve nije šta drugo propisano (član 361. ZOO). Kod naknade štete obaveza naknade smatra se dospelom od trenutka nastanka štete (član 186. ZOO). Potraživanje naknade štete po članu 376. ZOO zastareva za tri godine od dana kada je oštećeni doznao za štetu i lice koje je štetu učinilo (subjektivni rok), a u svakom slučaju potraživanje zastareva za pet godina od dana kad je šteta nastala (objektivni rok). Iz citirane odredbe proizlazi da je za početak roka zastarevanja naknade štete relevantno saznanje oštećenika za štetu i za lice (štetnika) koji je štetu prouzrokovao. Pod štetom se podrazumeva i utvrđivanje obima štete, a pod obimom štete podrazumevaju se ne samo visina, već utvrđivanje svih činjenica i okolnosti koje su od značaja za utvrđivanje te visine. Zato se početak roka kod telesnih povreda i oštećenja zdravlja po pravilu ne poklapa sa prvim početim momentom prouzrokovanja štete (štetnom radnjom), već najčešće sa kasnijim vremenskim momentom. Imajući to u vidu zastarni rok za pretrpljene fizičke bolove računa se od prestanka fizičkih bolova jakog ili srednjeg intenziteta (relevantnih za dosuđivanje naknade); za duševne bolove zbog umanjenja životne aktivnosti rok počinje da teče od završetka lečenja jer se tek tada može pouzdano utvrditi stepen telesnog oštećenja i manifestacije umanjene životne aktivnosti; za strah rok se računa od završetka straha koji je bio intenzivan i dužeg trajanja, a za naruženost od momenta kada je izvesno da izmenjena spoljašnjost oštećenog izaziva u okolini gađenje, sažaljenje i druge negativne reakcije. Imajući u vidu izloženo, neosnovani su revizijski navodi tuženog da je potraživanje naknade nematerijalne štete po svim vidovima zastarelo. Početak roka zastarelosti u konkretnom slučaju ne može se računati od momenta izvršenog nestručnog porođaja. Fizički bolovi kod tužilje relevantni za dosuđivanje naknade nisu prestali, niti je lečenje završeno. Intenzivni strah je prisutan i u vreme presuđenja, a naruženost i dalje izaziva u okolini sažaljenje i druge negativne reakcije. Zato nije bilo nužno da se izvode drugi dokazi u cilju utvrđivanja momenta saznanja za štetu i njen obim, kako se to u reviziji tvrdi. (Iz presude Vrhovnog suda Srbije u Beogradu, Rev. 2847/06 od 17. januara 2007. godine) Bilten sudske prakse Vrhovnog suda Srbije, br. 4/2007, Intermex, Beograd, autor sentence: Predrag Trifunović, sudija Vrhovnog suda Srbije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

едавно је започело приказивање ауторског документарног филма „Како смо матирали жуту даму”. Аутор је лекар др Нада Васић, кардиолог Клинике за пулмологију КЦ Србије. Говори о лечењу деце оболеле од туберкулозе у некадашњем Институту за туберкулозу и плућне болести. Установа се тако звала с краја педесетих до осaмдесетих година прошлог века. Идеја се родила после истраживања историјата пулмолошке школе на нашим просторима и установе у којој су се лечила и ова деца. Замишљено је преточено на целулоидну траку, али у кадровима, на фотографијама, причи наратора, било је врло мало говора о лечењу деце. Чинило се да прича о деци леченој од туберкулозе тражи посебан наслов, време и истраживање. „Ја сам пронашла један албум у библиотеци Института са пуно слика деце лечене од туберкулозе. Снимићу филм”– рекла ми је после пројекције првог филма др Нада Васић у Друштву лекара и већ је тада било јасно да је на тај подухват чврсто решена. „То би било јако лепо. Сними”–рекла сам још под утиском сцена са филма које су управо „нестале” са платна за пројекцију. Филм је добио наслов „Како смо матирали жуту даму”, описујући том реченицом фотографију на којој два оболела дечака играју краљевску игру – шах. Играју и лече се. Играју, заборављајући на своју болест – што могу само деца. Матирају болест, матирају жуту даму!

Филм о деци леченој од туберкулозе

Како смо матирали жуту даму Припремила: др сц. мед. Славица Жижић-Борјановић

Прим. др Нада Васић

вија су била деца. Болест се лечила дуго, мукотрпно, уз много одрицања свих који су били у контакту са малим пацијентима. Болесној деци болница је била и кућа и школа, а здравствени радници и наставници – њихова привремена породица. Данас бисмо, без имало патетике, рекли да су актери овог филма били прави „бесребреници”, радећи по постулатима Светих врача Дамјана и Козме. То време морамо сачувати од заборава, стално се подсећати да нико нема важнију мисију не„Завиримо” у најаву филма го ми, медицински радници, јер која је пратила приказивање на од нас често зависи живот нашег РТС 2 у оквиру Научног програ- ближњег”.

ма: „Документарни филм о емпатији, нежности, пожртвованости медицинског особља у лечењу деце оболеле од туберкулозе с краја педесетих до осамдесетих година прошлог века у Институту за туберкулозу и плућне болести у Београду. Туберкулоза, или како је песник назива „жута дама”, тада је била смртоносна болест, која је попут праве пошасти покосила милионе људи. Заразио се њоме огроман део становништва и у нашим крајевима. Најосетљи-

Идеја аутора је да пронађе некадашње мале болеснике и сними њихова сведочења. Има их, убеђена је. Пронаћи ће се неко ко има сазнања да међу нама живе пријатељи, колеге, комшије које је у детињству, ненадано, незвано, посетила жута дама, жута гошћа, а коју су многи од њих матирали – победили. Нажалост, било је и оних других. Аутор филма добио је после приказивања пуно дивних коментара, а до једног јој је посебно стало и у целости га преносимо:

Z D R AV S T V O - S R B I J A

„Погледао сам филм наше чланице. Лепо је конципиран, добро режиран са сценаријем који му даје димензију успешног документарца. Филм је сведочење о једном времену, људима који су били „изнад личних интереса” пуни ентузијазма и прегалаштва. Било је неколико лица која су за памћење. У сваком случају, они који су погледали филм, а лекари су, могу бити поносни на своју професију” – председник Секције за уметност, културу и хуманост СЛД-а акад. мед. Владимир Јокановић. Филм је, природно, најпре приказан на Клиници за пулмологију КЦС, на Светски дан борбе против туберкулозе – 24. март, и у Братунцу у Републици Српској у Центру за културу (родном месту аутора). Утиске је др Нада Васић изнела на гостовању на локалном радију за Братунац и Сребреницу

екарство – уметност лечења често се „спаја” са уметношћу. Тако је позната благотворност музике и код пацијената озбиљно нарушеног здравља. Но, да би музику чули неопходно је имати „здраво уво” способно да је „прими”. У недељу, 26. новембра 2017. године, у Матици српској у Новом Саду лекари и њихови сарадници из Клиничког центра Војводине обележили су свој петнаестогодишњи успешан рад у домену кохлеарне имплантације. Присутне су поздравили у име слављеника – КЦ Војводине проф. др Едита Стокић, помоћник директора за здравство, те чланови тима проф. др Драган Данкуц и проф. др Зоран Комазец а у име домаћина скупа проф. др Драган Станић, председник Матице српске. Програм који сједињује резултате медицине и прожима се музиком у нашој најстаријој установи културе (1826) учинио је да будемо поносни на успехе медицине – нашу професију, али је и потврда да смо у праву кад се у нашим секцијама Друштва лекара бавимо уметношћу, негујемо културу и тежимо да будемо хумани – бољи од себе! Понесен лепотом доживљеног, проф. др Драган Данкуц овако je

13. новембра 2017.–https://youtu. be/hhCb41ARWdE Посебно јој је драго да су у Братунцу филм гледала и деца, а посведочила је да је филм у сали измамио доста суза. У Србији најпре је јавно приказан на РТС 2 у оквиру Научног програма у част Светих врача – Кузме и Дамјана (лекарске славе) и на ТВ Крагујевац, а очекује се емитовање на ТВ Сокобања. Колеге су филм погледале и у Нишу на VII конгресу респираторне медицине, као и лекари Подружнице СЛД Чачак у оквиру „Дана др Драгише Мишовића”. Биће пројекција још. Деца су жуту даму матирала, а ми прионимо да победнике пронађемо и дамо им могућност да и они нешто кажу. Одавно су са овим бацилом почели да играју шаха његов проналазач Роберт Кох, и Калмет, и Герен, и оста-

ли. Има их и са наших простора. Др Јован Чокор је, срећом, тачно устврдио да се бацили преносе и млеком заражених крава, а Роберт Кох, као прави џентлмен, откриће нашег лекара уважио признавши му да је он спасио човечанство. О др Чокору смо писали на страницама часописа „Мedici.com“. Но, добро. Оставимо неку партију шаха са жутом дамом за неки други филм. Поменути научници својим открићима одавно су нам у томе помогли!

„Јубилеј 15 година кохлеарне имплантације у КЦ Војводина”

Вештачко уво против света тишине

оценио музички део програма: „Пресрећан сам што је музички део био на највишем нивоу, тако нешто се у Новом Сад није одавно чуло!”. Проф. Марини Милић Радовић, креатору музичког програма, педагогу и извођачу на клавиру, било је за радост више него довољно. Чланови тима за кохлеарну им-

плантацију у Новом Саду проф. др Драган Данкуц, проф. др Зоран Комазец, проф. др Љиљана Влашки, доц. др Слободанка Лемајић Комазец и асистент др сц. сурдолог Ивана Соколовац одржали су предавања заокруживши петнаестогодишњи рад на уградњи вештачког ува у овој терцијарној установи здравственог система Републике Србије. Недавно емитован документарни филм „Како смо матирали жуту даму” у којем се говори о пожртвовању у лечењу деце оболеле од ТБЦ-а као да се „наставља” представљањем резултата кохлеарне имплантације – уградње вештачког ува, јер и овде су најбројнији пацијенти најмлађи – деца. Др Славица Жижић Борјановић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Пацијент са кохлеарним имлантом Страхиња Илин са мајком Милицом

Кохлеарна имплантација 2002 – 2017. година Проф. др Драган Данкуц, Клиника за болести ува, грла и носа, Клинички центар Војводине

Тим за кохлеарну имплантацију Клиничког центра Војводине

Тешка и екстремна сензоринеурална оштећења слуха имају разарајући ефекат како на појединца, тако и на њихове породице. Код деце која су рођена глува или тешко наглува способност да се достигне пун развојни потенцијал и сам говор је отежан или сасвим онемогућен.

Данас, применом вештачког унутрашњег ува или кохлеарног импланта, пружа се могућност пацијентима са тешким и екстремним оштећењима слуха да поново чују, да деца науче да говоре и да се укључе у свакодневни живот и редовно 82

РТГ снимак по Hassu након уградње кохлеарног импланта

школовање са самопоуздањем, да могу да живе пуним животом. Вештачко унутрашње уво је електронски уређај који премошћава оштећене или уништене ћелије - рецепторе и преноси електричну стимулацију директно на влакна слушног нерва. Први пут у нашој земљи је уграђен савремени кохлеарни имплант, Nucleus® 24 Contour, у Новом Саду 26. 11. 2002. год. и то код болеснице И. Ј, старе 40 година, са постлингвалним оштећењем слуха. Операцију су извели проф. др Ј. Јóri, проф. др Драган Данкуц и проф. J.G. Kiss са ОРЛ Клинике из Сегедина (Мађарска) и ОРЛ клинике у Новом Саду. Одлуком Републичког завода за здравствено осигурање Београд, маја 2005. године, о буџетском финансирању набавке кохлеарних импланата у Републици Србији заживео је национални програм уградње вештачког унутрашњег ува у нашој земљи. Четири клиничка центра у Србији су оспособљена за уградњу вештачког унутрашњег ува и то: Клинички центар Војводине, Клинички центар Србије, Клиничко-болнички центар „Звездара“ Београд и Клинички центар Ниш. Закључно са 2017. годином, у нашој земљи је оперисано преко 400 пацијената са најтежим облицима оштећења слуха и то превасходно деце, док је укупан број оперисаних пацијената у читавом свету достигао 270.000 уграђених кохлеарних импланата. На Клиници за болести ува, грла и носа, Клиничког центра Војводине је у периоду од 2002. до 2017. године оперисан 121 пацијент. Тим за кохлеарну имплантацију у Клиничком центру Војводине чи-

не: аудиолози, проф. др Зоран Комазец, доц. др Слободанка Лемајић Комазец, шеф Дечјег одсека проф. др Љиљана Влашки, шеф отолошког одсека проф. др Драган Данкуц и др Немања Пејаковић, сурдопедагози Ивана Соколовац и Оливер Вајс, стручни срадник из Аудио БМ Владимир Мрђанов, дечји неуролог и психолог, радиолог др Славица Сеничар, офталмолог, педијатар и анестезиолог. Заједничким напором тима стручњака за рано откривање и дијагностиковање најтежих облика сензоринеуралних оштећења слуха код деце и одраслих, отохирурга, сурдопедагога и породице корисника вештачгог унутрашњег ува постижу се невероватно добри резултати у хабилитацији и рехабилитацији наших пацијената. Деца са оштећеним слухом науче да говоре и имају могућности да похађају редовне школе са добром перспективом даљег образовања, док се одрасли пацијенти веома брзо поново враћају свакодневним активностима.

Национални театар „дарује део репертоара” „Фондација Лаза Костић” и акција др Јолес

ародно позориште у Београду обезбедило је „Фондацији Лаза Костић” 50 „најбољих карата” за пацијенте и њихове породице за балете „Ко то тамо пева” и „Крцко Орашчић”, комедију „Сумњиво лице” и драму „Дама са камелијама”. За тим лекара, медицинског особља и биоинжењере у Националном програму (Нови Сад, Београд и Ниш) обезбедило је 30 карата за представу „Хенри Шести”, уз које ће „Фондација Лаза Костић” као увек организовати уводни коктел са чувеним др Јолес шардонеом и Српски Шекспир берметом легендарне винске куће Живановић.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Задужбина владике Платона

За добробит човечанства Наш избор је био диктиран самом величином и значајем 15. годишњице уградње импланта. Снажна музика Бетовена на почетку (соло клавир Марина Милић Радовић) и три песме за сопран и клавир, „Аве Марија” и две шпанске арије (Памела Киш Игњатов, сопран, и Каја Мандић Плавшић, клавир). Марина Милић Радовић је образложила свој избор: „Изабрала сам 32 варијације Лаудвига ван Бетовена са 32 варијације смене расположења: од патње, муке, лутања, сумње, молбе, вапаја, очаја, стрепње, наде, вере, чежње, најважније: иницијативе, чврсте истрајности, постојаности, одлучности, до вере у финални успех упркос непремостивим недаћама... она има невероватно богат унутрашњи свет; има Племство Духа, снагу за опстанком! А Бетовен ју је написао у 38. години, када увелико више није био и стању да чује, шест година након што је у свом Хеилигенштат тестаменту открио како је падао у искушење да себи одузме живот и како га је само Мисија, Дужност да човечанству остави оно што му је талентом било одређено да изнедри из себе, спречило да изврши самоубиство. Бетовен се издигао изнад сопствене муке и ставио њу у службу за добробит човечанства. И чудом се чудим како критичари и музиколози ову Бетовенову композицију, и поред својих одличних слушних апарата, једноставно - НЕ ЧУЈУ; питам се како је могуће да је сврставају међу најслабије композиције које је Бетовен створио! Праву музику, баш и као праву ЉУДСКУ ПОТРЕБУ - не чују сви. Њега нисам изабрала зато што је био глув – него зато што је био у стању да чује оно што други нису! И Клинички центар Војводине, на челу са проф. Данкуцом, је пре 15 година био у стању да чује оно што други центри у околини нису – покренуо је уградњу импланта, био у стању да уведе национални програм на нивоу целе Републике Србије; да истраје и премости тешкоће.

срцу Новог Сада, међу зградама које носе кућне бројеве најстаријих градских улица, ишчитава се и његова богата историја. И града и становника. И Ујдвика и Новог Сада. Крај Саборне цркве у Новом Саду, на углу Пашићеве и Златне греде, уздиже се здање Платонеум, задужбина владике Платона (Павле) Атанацковића (1788–1867) коју су продавали наследници породица које су добијале племство, стицале грб, умножавале трговином богатство... Кад је куповином прешла у власништво владике Платона 1861. кућа је имала своју историју. Здање Платонеум је споменик културе и једна је у низу грађевина које представљају културни идентитет Новог Сада. У суседству се нижу као бисери на круни здање Градске библиотеке, Владичански двор, Саборни храм, Матица српска... Владика је кућу завештањем наменио академцима за Српски академски институт, а кроз време била је седиште Бачке епархије, али и Матице српске, Прва српска читаоница и адреса других образовних и културних установа све до данас када је у њој огранак САНУ у Новом Саду. Један и по век здање се зове по владики Платону, врло занимљивој личности, великом ерудити и хуманисти, беседнику, писцу и просветитељу. Владика Платон био је председник Матице српске по њеном пресељењу из Пеште у Нови Сад. Његово здање било је прво седиште ове најстарије српске књижевне, културне и научне институције у Новом Саду. Зато и не чуди да владика, талентован за писану реч и превођење - почев од најоснов-

нијих књига, буквара и уџбеника веронауке, кућу завештањем намењује „заведенију виших школа” Срба у тадашњој Угарској. Бележи се да је написао више десетина дела, преводио је са руског и немачког, сарађивао у Летопису Матице српске, Српском народном листу, Јавору... Можда је најприкладније за владику Платона, међу делима којa је написао, навести оно под особитим насловом „Огледало човечности”. Владика је подигао цркву на Алмашком гробљу у Новом Саду, подигао школу коју је опремио, поклонио наречену кућу названу по њему Платонеум, у Сомбору, где је службовао, утемељио је фонд Платонеум за издржавање сиромашних ученика Препарандије, био добротвор Српског народног позоришта у Новом Саду, помогао при оснивању Добротворне задруге Српкиња новосадских и новчано помагао новосадску болницу. Владика Платон основао је Новосадску штедионицу 1864. године, првенца на нашим просторима у Србији. У Београду је био почасни члан Друштва српске словесности при оснивању 1842. члан Српског ученог друштва 1864. године и више међународних друштава. Данас се у кући коју је владика поклонио налази огранак САНУ чијим друштвима претечама је и сам припадао. Задужбина владике Платона не престаје да пише историју, а савременици су дужни да је обнављају и чувају од зуба времена да што дуже траје па тако и памти. Надам се да ће некада и изложба Medici pro arte бити део њене историје а са њом и уметници лекари. Др Славица Жижић Борјановић

Проф. Марина Милић Радовић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

У Платонеуму у Новом Саду обележенo 145 година СЛД-а

Прим. др Доброслав Улић аутор слика: Др Јован Јовановић Змај, Аутопортерет, Владика црногорски Петар II Петровић Његош, Рускиња

Лекари уметници у задужбини надареног владике Изложба XXVI анале Medici pro arte

Вајарски радови акад. мед. Владимира Јокановића

Данкуц, Жикић и Јокановић на отварању изложбе

Пејзаж (акварел) прим. др Олге Лекић

Радови др сци. Невенке Петровић

ећ 26. пут одржава се особита изложба радова лекара уметника Medici pro arte. Пoчелo је са три уметника, два сликара и једним вајаром. Данас је то манифестација за коју нема бојазни да ли ће бити радова, већ да ли ће, ако сви узмогну да их донесу, моћи да се представе. Моја је привилегија што сам један број слика својих колега донела из Београда и могла да видим са каквом радошћу их под сво84

довима галерије примају и зналачки им у трену налазе место. Штета да нисмо могли све што смо планирали да донесемо јер су лекари били заузети својом професијом. Чекали су их пацијенти, а они су маштали да нам се у галерији покажу... и због тога им је, како ми пишу –жао. Јесте уметник усамљен кад ствара, али је тачно да је акад. мед. Владимир Јокановић код њих створио навику јавног представљања. Охрабрио их и приближио јавности. Ово 26. анале Medici pro arte обележава 145 година Српског лекарског друштва, 70 година Друштва лекара Војводине, а прославили смо и проглашење проф. др Драгана Данкуца, председника ДЛВ СЛД и потпредседника СЛД за почасног грађанина Сремских Карловаца. У Бранковим Карловцима се родио и одувек му тамо куца срце, мада ради у највећем граду Војводине. Његов предак је као лекар бринуо о здрављу тадашњег патријарха, медицином се бавило више генерација у породици, а честит и благ сремачки народ памти.

Уметност као пустоловина Када човек открије у свом бићу таленат за уметничко стварање, спреман је за авантуру која траје целог живота. Многи су у животном путу, силом прилика занемарили уметност, па јој се вратили да кроз стваралачко казивање „испразне акумулатор нагомиланих емоција”. Уметник је због својих унутрашњих порива увек пустолов који тражи нове доживљаје, нове пределе, нове спознаје. У психи уметника увек се огледају феномени природе. Уметник се много пута рађа у властитој реинкарнацији. Понекад се појави на светло дана, када је већ дуго у гробу а понекад га и живог закопају. Уметници су усамљени људи који стварају у тишини, миру и сањарењу за властито задовољство. Прави уметник је „концентрат савести и емоција свога народа” његове уши и очи, његов занос и патња. Бити уметник значи не рачунати и бројати, дозревати као стабло, пролазити кроз пролеће, лето и доживети јесен живота са

Z D R AV S T V O - S R B I J A

сазнањем да живот није прошао узалуд. Оставити покољењима аманет да кроз уметност и хуманост чувају људски род од уништења, основни је задатак и порука уметничких дела. Уметност је пустоловина пробраних, талентованих и остварених људи, који себе осуђују на вечно прогонство у свет, никада до краја одгонетнутих људских тајни. У свом авантуристичком стваралачком походу уметници приказују свет и људе не онаквим какви су већ какви би требало да буду. Уметност тражи од људи „ДА БУДУ БОЉИ ОД СЕБЕ”. Ту пустовину... сувише је тешко остварити.

створеном енергијом може објаснити јачина пријатних емоција која нас је ове вечери све запљуснула. Прижељкујем да изложбе лекара уметника у галерији огранка САНУ у Платонеуму још дуго, дуго трају и да се без њих више ни не може. Оне су полазиште за сва друга места на којима лекари исказују своју даровитост и зато их морамо љубоморно чувати да би радове могли што већем броју људи показати, пружајући им доказе да рука која ствара оваква дела мора припадати племенитом и осећајном човеку. Надам се да је филмска трака забележила тренутке наше заједничке детиње радости као и лепе песме тамбураша. Енергију под сводовима ПлатонеВладимир Јокановић ума морамо чувати као ватру кућног огњишта и преносити свугде где лекари показују своје лекарско умеће да би топлином грејали срца и душу оних које лечимо. И на крају, за сваки посао морате имати и локомотиву и вагоне. Нама су локомотиве наши председници секција које окупљају уметнике и хуманисте. Љубоморно чувамо места попут галерије Платонеум јер наши возови морају Прим. др Гордана Јовин, песник и сликар имати своје полазне станице, своје испред својих радова пероне. Огранак САНУ у Новом Лик др Владана Ђорђевића Саду и изложба Medici pro arte је (рељеф), најзаслужнијег за осни- полазиште свих наших возова. Припремила: др вање Српског лекарског друштва, Славица Жижић рад акад. мед. Владимира ЈоканоБорјановић, секретар вића – лекара и уметника, излоСекције за уметност, културу и хуманост СЛД жен у Платонеуму, остаје у трајном власништву САНУ, огранак у Новом Саду као његов лични поклон! Платонеум је под својим сводовима „загрлио” слике, скулптуре и фотографије лекара, зналачки их распоредио и свечано сачекао многобројне госте на отварању. Међу њима и директора КЦ Војводине др Тамбурашки оркестар „Зоруле” под вођством маестра Зорана Бугарског Петра Сланкаменца. Галерија је ус- Брице пела 26. октобра случајношћу баш 26. пут да привуче можда најбројнију публику на отварању – неколико пута по 26. Овакву изложбу, која изазива јаке емоције, треба да види бројна публика јер побуђује племенита осећања, греје срце и привлачи посматрача невидљивом руком. Чини се да су сводови Платонеума енергију уметника повезали, уплели у венац који је обухватио простор и посматраче, госте изложбе, једним загрљајем. Једино се тако

Трајање које обавезује Уметничка јесен у Новом Саду је богата плодовима стваралачког рада војвођанских уметника. Пажљивим пратиоцима уметничких збивања у „Српској Атини” не промиче изложба Medici pro arte на којој лекари Србије излажу своја остварења у пољу сликарства, вајарства, уметничке фотографије и сл. За протеклих 25 година стотинак лекара излагало је своја дела у галерији огранка САНУ који се налази у здању Платонеум. Многа од изложених дела током протеклих година поклоњена су САНУ огранку у Новом Саду, Градској библиотеци, Дому здравља, болници и Дому за децу и омладину са посебним потребама у Ветернику. На изложби суделују афирмисани уметници лекари чланови УЛУС и УЛУВ, као и многи који стварају у тишини својих станова, балкона или скривених кутака паркова и вртова. Изложена дела су рађена у сликарским техникама према афинитету уметника. Њихову уметничку вредност треба оцењивати кроз призму „хтења и жеља уметника” да изнесу своје „емоције и погледе на свет кроз боје, облике и форме казивања”. Изожена дела су прилог хуманитарног програма Секције за уметност, културу и хуманост СЛД као и Уметничке секције Друштва лекара Војводине. Део средстава откупљених сликa даје се за хуманитарне сврхе. Лекари захваљују огранку Сану у Новом Саду за уступљени простор галерије. Акад. мед. Владимир Јокановић Проф. др Милорад Жикић

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

podgoričkom hotelu “Hilton” od 19. do 21. oktobra, pod pokroviteljstvom crnogorskog Ministarstva zdravlja, a u organizaciji časopisa “MedicalCG”, održan je, VI po redu, Sajam medicine, uz učešće crnogorskih zdravstvenih institucija i ustanova, farmaceutskih kompanija i veledrogerija, NVO organizacija iz oblasti zdravlja, kao i kompanija i zdravstvenih ustanova iz okruženja i inostranstva. Osim crnogorskih stručnjaka, posjetioci su mogli da čuju i predavanja ljekara iz Srbije, Hrvatske i Republike Srpske, a zapažene prezentacije imali su i učesnici iz Grčke, Mađarske, Njemačke i Austrije. Ovogodišnji sajam otvorio je sekretar Ministarstva zdravlja Crne Gore Nikola Antović, naglašavajući svoje uvjerenje da će “razmjena mišljenja i iskustava, kao i upoznavanje sa novim tehnologijama i dostignućima iz raznih oblasti medicine biti značajan dodatni impuls za unapređenje zdravstvene zaštite u Crnoj Gori”. U ime Naučnog odbora Sajma prisutne je pozdravila prof. dr Agima Ljaljević iz Instituta za javno zdravlje Crne Gore. - Sajam je mjesto gdje se susreću ljudi koji se bave promocijom i unapređenjem zdravlja te prevencijom bolesti, a sve to doprinosi unapređenju kvaliteta života. Ovo je mjesto gdje se susreću ljudi koji su posvećeni zdravlju te oni koji smatraju da je zdravlje osnovni pokretač cjelokupnog ekonomskog, kulturnog i društvenog života. Sajam doprinosi povezivanju iskustava iz različitih struka i područja rada, a kroz susrete učesnika i posjetilaca stvaraju se nove mogućnosti za unapređenje zdravlja, kvaliteta života, poštovanja ljudskih prava i različitosti te za sveobuhvatan pristup održivom razvoju. Manifestacija pruža priliku za poslovne susrete proizvođača, prodavaca i korisnika medicinske opreme, kao i za razmjenu i sticanje novih znanja i distribuciju informacija u vezi sa zdravlljem. Naš cilj je da povežemo zdravstveni i nezdravstveni sektor struke i osobe koje neposredno rade na promociji i očuvanju zdravlja. Sajam im omogućava da razmijene iskustva, vještine i ideje, uz uvažavanje sveobuhvatnosti i interdisciplinarnosti pristupa - kazala je dr Ljaljević, naglašavajući da je svrha Sajma edukacija te razvijanje zdravih životnih navika. To će, ocijenila je, uticati na sveukupni društveni prosperitet. Pozdravljajući skup u ime organiza86

“MedicalCG”

Sajam medicine

tora sajma, Slavica Pantelić kazala je da organizator “već godinama uspijeva da na jednom mjestu okupi stručnu javnost iz raznih oblasti zdravstva, medicine i farmacije” te da na svim sajmovima učestvuju i “nevladine organizacije, koje djeluju u korist pacijenata i opšte javnosti”.

- Danas smo ovdje zajedno da pošaljemo poruku svima da se u crnogorskom zdravstvenom sistemu puno radi i brzo napreduje. Naš zdravstveni sistem se sa ponosom predstavlja javnosti i na ovom skupu. Tokom tri dana na skupu će biti razmijenjena iskustva, moći ćemo da se više informišemo o projektima zdravstvenog sistema i ponudama farmaceutske industrije. Biće i pregršt korisnih informacija i savjeta, a sve to na korist pacijentima te svima nama koji ćemo danas-sjutra i sami postati pacijenti - kazala je Pantelićeva, ističući da časopis “Medical” već godinama unazad promoviše zdravlje i zdravstvo Crne Gore. Sponzori VI sajma medicine bili su: učesnik sajma iz Turske, zdravstvena ustanova KOC HEALTHCARE, kompanija “Hemofarm”, veledrogerija “Farmegra” i kompanija “Galenika”. Medici.com

Preuzeto iz:

Broj 104, godina IX, decembar 2017.

Mladi i zdravstveni radnici

Prevencija je ključna

Pristup zadovoljenju zdravstvenih potreba mladih zahtijeva usko povezivanje pružalaca usluga u svim sektorima, čime se doprinosi da zaštita zdravlja te populacije postane snažna obaveza i odgovornost svih segmeneta društva, ocijenjeno je na okruglom stolu nevladine organizacije –„Juventas”. Generalna direktorica Direktorata za zdravstvenu zaštitu u Ministarstvu zdravlja dr Alma Drešević ocijenila je na okruglom stolu „Mladi i zdravstveni radnici“ 23. novembra, da su dobro zdravlje, bezbjednost i adekvatan sistem podrške u svim segmentima preduslov za kvalitetan prelazak u zrelo životno doba. - Zbog toga je neophodan multisektorski pristup koji zahtijeva kordinisane i integrisane intervencije. Mladima su u periodu odrastanja potrebne prilagođene kvalitetne i specifične informacije o mogućnostima u oblasti zdravlja, kao i različite informacije od važnosti za ovu populaciju - kazala je Dreševićeva. U nekim crnogorskim gradovima, kako je rekla, mladi ne posjećuju dovoljno savjetovališta i ne koriste resurse koji im, kako je objasnila, mogu pomoći da riješe problem. - Savjetovalište za mlade Doma zdravlja Podgorica u kojem gravitira najveći broj korisnika ovih usluga, od 2009. godine kontinuirano sprovodi edukaciju adolescenata i omladine u oblastima HIV/ AIDS, zdravi stilovi života, odvikavanje od pušenja, vršnjačko nasilje, gojaznost, narkomanija, alkoholizam - navela je Dreševićeva. Saradnik na javnozdravstvenim projektima u NVO “Juventas” Jovan Dašić neveo je da u Crnoj Gori postoji 18 savjetovališta za mlade, napominjući da je javnost slabo upućena u njihovo postojanje i rad. - Zbog toga se njihove usluge ne koriste u odgovarajućoj mjeri. Nažalost, djeca u riziku od socijalne isključenosti nisu obuhvaćena nijednim preventivnim programom, koji bi trebalo da bude uključen u savjetovalištu za mlade, izuzimajući rad sa mladim Romima koji se sprovode u kampovima - kazao je Dašić.

Institut za javno zdravlje CG

Nacionalni dan kontrole duvana Na press konferenciji održanoj 13. novembra povodom 11. novembra, Nacionalnog dana kontrole duvana govorile su nacionalni koordinator za kontro-

lu duvana i direktorica Centra za promociju zdravlja u Institutu za javno zdravlje prof. dr Agima Ljaljević, dr Alma Hajdarpašić Drešević, generalna direktorica Direktorata za zdravstvenu zaštitu i dr sc. med. Elvir Zvrko. Prof. dr Agima Ljaljević je istakla: - Istraživanje sprovedeno u Crnoj Gori, koje je realizovano u populaciji starosti od 15 do 64 godine, pokazalo da je došlo do povećanja zastupljenosti stanovnika koji puše, od 31%, koliko je iznosila 2012. godine, na 35,4%. Navedeni podaci zabrinjavaju, posebno zbog toga što je u Crnoj Gori do ovog istraživanja evidentiran trend pada konzumenata duvanskih proizvoda.

Istraživanje je pokazalo da je još 17,1% populacije nekada tokom života koristilo duvanske proizvode, što pokazuje da je 47,6% stanovnika tokom cijelog života apstiniralo od pušenja. Zastupljenost pušenja u odnosu na pol iznosila je 36,2% među muškarcima i 34,5% među ženama, što ukazuje na posebno značajan trend povećavanja pušenja među ženama. Pritom, treba naglasiti da je u populaciji mlađih žena, starosti između 15 i 24 godine, prevalencija veća, za čak 1%, nego među muškarcima iste starosti. Činjenica je da su kulturološke i sociološke prilike uslovile promjene u ponašanju žena u Crnoj Gori koje je, nažalost, neusklađeno sa zdravljem. Najveća vrijednost prevalencije pušenja u populaciji Crne Gore evidentirana je u populaciji starosti od 45 do 54 godine, a iznosila je gotovo 45%. Takođe, u ovoj populacionoj grupi je najviše onih koji su ikada u životu koristili duvanske proizvode. Prevalencija pušenja u gradskoj i seoskoj populaciji se ne razlikuje značajno, a ni stepen obrazovanja nije ograničavajuća komponenta za konzumiranje duvana. Najveći broj pušača dnevno konzumira između 10 i 20 cigareta, ali gotovo svaki treći pušač konzumira više od 20 cigareta dnevno. U većini zemalja u okruženju je povećan broj mladih korisnika duvanskih proizvoda. Konzumiranje duvanskih proizvoda među mladima u Crnoj Gori takođe bilježi trend rasta, što su potvrdila sva prethodna istraživanja. Naime, broj korisnika duvanskih proizvoda je značajno povećan i među petnaestogodišnjacima (GYTS) i među šesnaestogodišnjacima (ESPAD), kao i onima starosti od 15 do 24 godine. Posebno je povećana zastupljenost mladih pušača muškog pola i iznosi oko 11% među petnaestogodišnjacima, što je dvostruko više u odnosu na prošlo istraživanje. Zastupljenost među šesnaestogodišnjacima iznosila je 18%, što je značajno više nego u prošlom istraživanju – kazala je prof. Ljaljević. Dr Alma Hajdarpašić Drešević kazala je: Prije svega želim da vas upoznam sa, ja bih rekla, alarmantim podacima, koji se tiču procenata oboljelih i umrlih u Crnoj Gori od hroničnih nezaraznih bolesti, koje su u stalnom porastu, a koje su

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

značajnim dijelom uzrokovane upotrebom duvanskih proizvoda. U strukturi umiranja i obolijevanja u Crnoj Gori dominiraju hronične nezarazne bolesti i prema podacima Instituta za javno zdravlje, taj udio iznosi 80%. Ministarstvo zdravlja priprema Predlog novog Zakona o ograničavanju upotrebe duvanskih proizvoda koji će biti usaglašen sa odgovarajućom direktivom Evropske unije i, nakon usaglašavanja sa Komisijom Evropske unije, biće dostavljen Vladi na utvrđivanje do kraja godine.

Ministarstvo zdravlja VG

Saradnja sa Turskom Ministar zdravlja dr Kenan Hrapović, u okviru dvodnevne posjete delegacije Vlade Crne Gore Turskoj, 18.novembra povodom održavanja 4. sjednice crnogorsko-turske Mješovite komisije za ekonomsku saradnju, sastao se sa ministrom zdravlja Republike Turske dr Ahmetom Demircanuom.

Ministri su se saglasili da odnosi Crne Gore i Turske napreduju na privrednom, društvenom i političkom planu, što predstavlja dobar osnov za nadgradnju i u zdravstvenom sistemu. Hrapović i Demircanu dogovorili su formiranje mješovite radne grupe, koja će raditi na projektima iz oblasti zdravstva i medicinskih nauka, saglasno Sporazumu između vlada dvije države iz 2014. godine.

U posjeti KCCG

Prof. dr Ikuo Kamiyama Torakalni hirurg prof. dr Ikuo Kamiyama, sa Keio Univerzitetske klinike iz Tokia, na poziv grudnog hirurga dr Branka Čampara, posjetio je KCCG.

Dr Kamiayama je eminentni profesor koji se bavi resekcijom i transplantacijom pluća kao i robotičkom hirurgijom. Grudni hirurzi Hirurške klinike KCG dr Obrad Vujadinović, dr Branko Čampar i dr Bojan Milačić, za vrijeme trodnevne posjete, upoznali su japanskog hirurga sa operativnim procedurama i liječenjem iz oblasti torakalne hirurgije koje se sprovode u Centru za grudnu hirurgiju Kliničkog centra Crne Gore. 87

GODINA VII BROJ 78. DECEMBAR 2017.

N M K

Akademkinja Vida Demarin Akademkinja Vida Demarin rođena je 15. 6. 1944. u Zagrebu. Diplomirala je na Medicinskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu 1969. godine, specijalistički ispit iz neuropsihijatrije položila 1973. Magistrirala je 1979, doktorirala 1982. na Medicinskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu. Izvanredni profesor postaje 1989, redoviti profesor 1991. i 1997. postaje redovita profesorica u trajnom zvanju. Usavršavala se u vodećim svjetskim klinikama, Hopital de la Salpetriere u Parizu, Guy’s Teaching Hospital u Londonu, Kantonspittal u Baselu i dr. Znanstveni je savjetnik i redoviti profesor u trajnom zvanju Sveučilišta u Zagrebu. Redoviti je član Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti od 2010. godine Osnovno područje njenog djelovanja je proučavanje neuroplastičnosti mozga, krvožilnih poremećaja u neurologiji, moždane autoregulacije, glavobolje i drugih bolnih stanja, kognitivnih poremećaja, poremećaja svijesti i multiple skleroze. Jedan je od osnivača neinvazivne ultrazvučne dopler dijagnostike procjene moždane cirkulacije u Hrvatskoj i u ovom dijelu Europe. Voditelj je mnoštva programa prevencije cerebrovaskularnih bolesti i moždanog udara u gradu Zagrebu i Republici Hrvatskoj tijekom zadnjih desetljeća, kao i preventivnih programa sa svrhom unapređenja i očuvanja zdravlja mozga i poboljšanja kvalitete života. Bila je predstojnica Klinike za neurologiju KBC «Sestre milosrdnice» od 1994 – 2011. godine, kada je osnovala dva referentna centra Ministarstva zdravlja – Referentni centar za neurovaskularne poremećaje i Referentni centar za glavobolju, a zatim je bila medicinski ravnatelj Poliklinike Aviva. Voditelj je kolegija Neurosonologija i kolegija Moždani krvotok – znanstveni pristup u okviru Poslijediplomskog studija Biomedicina i zdravstvo Medicinskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu i Postdiplomskog studija Neuroznanost Sveučilišta u Zagrebu, te dva kolegija na Postdiplomskom studiju Medicinskog fakulteta Sveučilišta u Mostaru, BiH. Objavila je preko tisuću radova u domaćim i međunarodnim časopisima, od kojih su mnogi citirani u tercijarnim publikacijama, te 86 knjiga i nastavnih tekstova. Organizirala je i sudjelovala na mnogobrojnim domaćim i međunarodnim simpozijima, seminarima, konferencijama i kongresima i održala niz pozvanih predavanja. Članica je uredničkog odbora časopisa RAD Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti, Acta Clinica Croatica, te više međunarodnih časopisa. Nesebično prenosi svoje znanje na mlađe kolege, koji danas rade u gotovo svim neurološkim ustanovama u našoj zemlji, mnogi i u inozemstvu, na uglednim pozicijama, kao sveučilišni profesori ili voditelji znanstvenih jedinica. Bila je mentor brojnih doktorata, magisterija, diplomskih radova, specijalizacija i znanstvenih novaka. Bila je glavni je istraživač više projekata i programa Ministarstva znanosti, obrazovanja i sporta Republike Hrvatske, kao i nacionalni koordinator, voditelj ili istraživač u brojnim međunarodnim projektima. Članica je brojnih stručnih i znanstvenih udruga u zemlji i inozemstvu, redoviti je član Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti te Akademije medicinskih znanosti Hrvatske. Vida Demarin je Fellow of American Heart Association ( FAHA), American Academy of Neurology ( FAAN), European Stroke Organization (FESO) i European Academy of Neurology ( FEAN). Predsjednica je Central and Eastern European Stroke Society, glavna tajnica Istraživačke grupe o organizaciji neurološke službe Svjetske federacije neurologa, predsjednica je međunarodnog Neuropsihijatrijskog kongresa u Puli, kongresa s najduljom tradicijom, koji se ove godine održava 57. put, osnivač je i direktorica međunarodnog poslijediplomskog tečaja: „Summer Stroke School - Healthy Lifestyle and Prevention of Stroke and Brain Impairment“, koji se preko 27 godina održava svake godine u Inter-Univerzitetskom centru u Dubrovniku. Članica je Odbora direktora (Board of Directors) Svjetske organizacije za moždani udar (World Stroke Organization), dopredsjednica je Hrvatskog vijeća za mozak, jedan od osnivača i predsjednica Međunarodnog instituta za zdravlje mozga i dopredsjednica Hrvatskog društva za prevenciju moždanog udara. Dobila je više nagrada i priznanja, između ostalih nagradu „Ladislav Rakovac“ HLZ-a 2001., Europskog društva za moždani udar 2003., te Neurosonološke istraživačke grupe Svjetske federacije neurologa 2005. Proglašena je za Ženu godine 2011. (časopis Zaposlena). Počani je građanin općine Medulin od 2012. Svojim znanstvenim i stručnim radom značajno je utjecala na razvoj neuroznanosti u nas i u svijetu, afirmirala se u zemlji i inozemstvu i uspostavila plodnu suradnju s najprestižnijim institucijama u svijetu.

N M K

Zdrav mozak danas – za sutra

edici.com, prateći važne medicinske skupove, bio je prisutan i na 5. kongresu doktora medicine RS u Tesliću od 9-11. novembra ove godine. Na ovom naučnom skupu, pored ostalih eminentnih imena medicine, bila je i akademik prof. dr Vida Demarin iz Hrvatske, svjetski stručnjak iz oblasti neurologije, posebno funkcije i zdravlja mozga. U svojoj naučnoj i ljudskoj veličini, u želji da nesebično prenosi svoja znanja na druge iz područja funkcije i zdravlja mozga, akademik Demarin sa zadovoljstvom je podarila blagodetne savjete čitaocima časopisa “medici.com” na temu: “Zdrav mozak danas – za sutra”. Ljudski mozak, ključ individulnog i socijalnog ponašanja čovjeka zacijelo je najsloženiji sustav na Zemlji. Brojna istraživanja nastojala su i nastoje još uvijek saznati tajnu njegova funkcioniranja. Rezultati opsežnih istraživanja tijekom Desetljeća mozga (1990 – 2000) uz primjenu sve savršenijih dijagnostičkih metoda, naglašavaju važnost mehanizma neuroplastičnosti mozga, mehanizma kojeg su znanstvenici opisali još krajem 19. stoljeća, no tada bez jasnih dokaza. Upravo taj mehanizam neuroplastičnosti pokazuje da mozak nije statičan organ koji se ne može oporaviti i na čije funkcije ne možemo djelovati već, naprotiv, stvaranjem novih veza između neurona, reorganizacijom i remapiranjem, moguće je u nekim slučajevima ponovo uspostaviti funkciju, a također i očuvati svježinu funkcioniranja do duboko u starost. Još davne 1904.godine, poznati španjolski neuroanatom Santiago Ramon y Cajal navodi da svaki čovjek, ukoliko on to želi, može postati kreator (skulptor) svog vlastitog mozga! Ta je rečenica inspirirala akademkinju Vidu Demarin da u svojoj novoj knjizi „Zdrav mozak danas – za sutra“ , u izdanju Medicinske naklade, upozna čitatelje s mogućnostima očuvanja zdravlja mozga, s obzirom da su ključevi za očuvanje njegovog zdravlja u našim rukama, zdrava prehrana (mediteranska prehrana), redovita tjelesna aktivnost, nošenje sa stresom u svakodnevnom životu , vježbe moždanih funkcija, tzv. „brain fitness“, san i spavanje te uključenost u društvo. Akademkinja Demarin na interesantan i razumljiv način prikazuje rezultate znanstvenih istraživanja , koja primjenom dijagnostičkih metoda prikaza mozga (najčešće funkcionalne magnetske rezonance) daju dokaze o zbivanjima u mozgu vezano na aktivnost svakog od navedenih „ključeva“.

Akademkinja Vida Demarin, dr. med. FAAN, FAHA FESO, FEAN, Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti, Međunarodni institut za zdravlje mozga

Mozak voli mediteransku prehranu Hrana je važna za mozak, ali ne bilo kakva hrana već određena vrsta hrane koja poboljšava protočnost krvnih žila. Kad je protočnost žila dobra, mozak se bolje opskrbljuje krvlju, a njemu je hrana upravo ta krv koja donosi kisik i glukozu. Posljednjih se godina mnogo govori o vrijednosti mediteranske prehrane za zdravlje, posebno u prevenciji moždano-žilnih i srčanih bolesti, a također i Alzheimerove bolesti. Rezultati kliničkih pokusa na velikom broju ispitanika objavljeni u eminentnim časopisima (New England Journal of Medicine, Lancet, Circulation etc.) to nedvojbeno dokazuju. Kao što znamo, mediteranska prehrana uključuje ribu (plavu), povrće i voće, maslinovo ulje, čašu crnog vina. Za poboljšanje kognitivnih funkcija preporučuju se još orašasti plodovi, bobičasto (šumsko)

nje tune ili druge ribe koja nije pržena zabilježena niža učestalost subkliničkih infarkta i abnormalnosti bijele tvari na MR snimkama mozga. Povećana sklonost mediteranskoj prehrani povezana je sa značajnim sniženjem ukupne smrtnosti, smrtnosti od kardiovaskularnih bolesti, moždanog udara i novotvorina, te sa smanjenom učestalosti pojave Parkinsonove i Alzheimerove bolesti te blagog spoznajnog poremećaja. Raznovrsne prehrambene namirnice imaju vrlo značajan utjecaj na pamćenje, koncentraciju, proces razmišljanja i emocionalno stanje, ali mozgu su najpoželjnije one poput lososa, plave ribe (srdele, skuše, tuna), ekstra djevičanskog maslinovog ulja, zelene salate, kelja, brokule, crne čokolade (najmanje 70% kakaoa), avokada, oraha, lješnjaka i badema, bobičastog i drugog voća, grahorica, integralnih žitarica.

voće, tamna čokoloda s preko 70% kakaoa, zeleni čaj i sl. Riba je izuzetno vrijedna kao namirnica. Njezin blagotvorni učinak na cerebrovaskularne i kardiovaskularne bolesti je rezultat djelovanja svih njenih nutrijenata. Riba se smatra jednim od najvrijednijih izvora bjelančevina koje sadrže nezasićene masne kiseline, ω-3 nezasićenih masnih kiselina te vitamina, posebice D i B. U starijih osoba je uz umjereno konzumira-

Navedene namirnice pune su zdravih tvari, vitamina, minerala, vlakana i antioksidansa. I neka bude što više namirnica različitih boja, što više boja, to mozak više uživa. Preporuča se smanjiti unos zasićenih masnoća i šećera, koji dovode do oksidacije i upalnih promjena, te posljedično do degeneracije i propadanja živčanih stanica (neurona). I svakako smanjiti unos soli i piti dovoljno vode. 91

N M K

Tjelesna aktivnost Redovita tjelesna aktivnost neophodna je za uredno funkcioniranje čitavog organizma, a posebno mozga, s obzirom da se na taj način podiže razina neurotrofina BDNF-a, (brain derived neurotrophic factor) koji je ključan za koncentraciju, pamćenje i učenje. Niska razina BDNF-a dovodi do depresije i lošijeg kognitivnog funkcioniranja. Mens sana in corpore sano. Ovom poznatom rečenicom, rimski je pjesnik Decimus Iunius Iuvenalis, prije 2000 godina govorio o tjelesnom i mentalnom zdravlju i njihovoj međusobnoj povezanosti. No, danas nam rezultati znanstvenih istraživanja i neuroimaging metode jasno pokazuju tu povezanost. Otkriće neurotrofina, proteina koji pripadaju u skupinu faktora rasta s posebnim učinkom na neurone (živčane stanice), a za koje su 1986. godine Rita Levi Montalcini i Stanly Cohen dobili Nobelovu nagradu za medicinu dovelo je do prave prekretnice. Neurotrofini stimuliraju neurone da rastu i preživljavaju, da se stvaraju novi. Posebno značajan je BDNF, koji utječe na dugotrajno pamćenje i raspoloženje, a tjelesna aktivnost potiče njegovo izlučivanje i djelovanje. Epidemiološke i prospektivne studije su pokazale da redovita tjelesna aktivnost poboljšava kognitivne funkcije mozga i štiti od razvoja neurodegenerativnih bolesti. Opsežna istraživanja se vrše sa ciljem da dokažu biološke mehanizme koji imaju takav blagotvoran učinak. Intervencije u više domena mogu poboljšati ili održati kognitivne funkcije u starijih osoba koje imaju povećan rizik nastanka kognitivnih poremećaja ( FINGER studija 2015.). Prevencija je ključ. Veći volumen sive tvari mozga, izmjeren pomoću MRI ( magnetska rezonanca mozga) nađen je u osoba koje su aktivno vježbale snažnije aerobičke aktivnosti, što bi moglo biti neuroprotektivno. 92

Vježbanje je važno za mozak jer tijekom vježbanja dolazi do pojačanog izlučivanja i rada važnih tvari kao što su hormoni, neurotransmiteri i neurotrofini. Svaki od njih ima svoje funkcije, a njihovo pojačano izlučivanje, tijekom vježbanja, intenzivira njihovo djelovanje. Norepinefrin djeluje na pažnju, percepciju i povećava motivaciju. BDNF – neurotrofin omogućuje oporavak neurona, čak i stvaranje novih neurona, a posebno zajedno s hormonima. Osim zaštite neurona, djeluju na raspoloženje, koje je vedrije, a također osigurava mentalnu jasnoću. Pojačano se izlučuju endorfini,koji smanju osjet boli. Serotonin također poboljšava raspoloženje, a dopamin poboljšava motivaciju, fokus i učenje. Smanjuje se stres, osjećaj napetosti i brige. Kao što je već rečeno poboljšava se raspoloženje, a također vrlo povoljno djeluje na san. Hipokampus, dio mozga koji je odgovoran za učenje i pamćenje, povećava se tijekom vremena, kod osoba koje redovito vježbaju. Srce ubrzano radi i povećava se količina krvi koja opskrbljuje mozak dovodeći više kisika i hrane za mozak. A s druge strane, tako pojačana cirkulacija, omogućuje pojačano odvođenje štetnih tvari iz mozga. Najbolji primjer korisne aktivnosti je brzo hodanje, postepeno, kroz određeno vrijeme (svaki dan sve dulje i sve brže hodati). Još je djelotvornije, ako se hoda u prirodi, uživajući u krajoliku i zelenilu, gdje je i količina kisika povećana. Preporuča se također plivanje, tenis i plesanje. Kao što je već spomenuto, vježbanje djeluje povoljno na san, a također poboljšava raspoloženje i smanjuje osjećaj stresa i napetosti, višestruko djelujući na mozak i čitav organizam, a prema motu Svjetske federacije neurologa: Nema zdravlja bez zdravlja mozga. Brain fitness Da bi mozak uredno funkcionirao, potrebni su mu stalni poticaji, novi zadaci, učenje novih znanja, jer rutina svakodnevnice „ubija“ svježinu moždanih funkcija. Ti poticaji mogu biti nešto sasvim jednostavno, da se dešnjak potpiše lijevom rukom, ili zakopča gumbe lijevom rukom, ili .... Desnu i lijevu hemisferu vježbati da surađuju –svaka je specijalizirana za određenu vrstu aktivnosi (lijeva više analitička,matematička – desna je više kreativna,imaginacija i sl.) No uvijek je njihova „suradnja“ najvažnija – one se nadopunjuju i uvijek su u zdravlju, obje aktivne. Takvih tzv. „brain fitness“ zadataka ima čitav niz i važno je izabrati i vježbati ono što nam se najviše sviđa, od rješavanja križaljki, rebusa i sudokua, do učenja novih znanja. Brain fitness trebamo svi – no posebno ljudi koji su bili na visokim pozicijama na poslu, kad odu u mirovinu – osjete se loše, nikome više ne trebaju i nitko ih ne zove! To uzrokuje

depresivno raspoloženje, nema poticaja, nema volje ni za šta i tako dolazi do kognitivnog propadanja. Znači treba vježbati mozak i tako ga održavati zdravim i mladim, a onda je i rasploženje bolje. I brain fitness trebaju i ljudi koji rade neki totalno rutinski posao, kojeg rade naučeno i bez posebnog angažmana – jer rutina ubija mozak i onda ga treba vježbati b.fitnessom. Stres Stres je teško definirati, za nekoga je određena situacija stres, a za drugog samo poticaj. No, svakako je poželjno što manje stresa u našem životu. Različite tehnike opuštanja, slušanje glazbe, joga, masaže i vježbe, samo su neki od načina koji pomažu uspješnom nošenju sa stresom. Ne proganja vas medvjed svaki dan! Takozvani “fight or flight” (bori se ili bježi) mehanizam, odnosno mehanizam obrane opisan je na pećinskom čovjeku kao fiziološki način kako organizam reagira u potencijalno opasnoj situaciji, kao što je pećinski čovjek reagirao, primjerice, kad bi mu se na ulazu u pećinu pojavio medvjed i sličnim situacijama. - Mi smo od naših predaka naučili takvu vrstu reakcija i to organizam i dalje radi. Srce nam počne lupati kao ludo u nekoj situaciji u prometu koja nije ni slična onoj kad te napada medvjed, ali tako reagiramo jer je to naša naučena atavistička reakcija. To je stresna reakcija i naš izraz stresa. Mi često u svakodnevnom životu aktiviramo taj mehanizam iako nam nije potreban jer se ne trebamo niti boriti niti bježati. Da čovjek počne dublje disati, da se opusti i razmišlja o situaciji, shvatio bi da se ne događa ništa dramatično i da se može reagirati na drugačiji način. Jako je važno naučiti postupati razumski, a ne impulsivno i nepotrebno se “gristi” jer je stres jako opasan i doslovno upropaštava mozak. Stres ne dozvoljava stvaranje novih živčanih stanica, a ujedno i umanjuje njihov broj jer one propadaju pod utjecajem stalne napetosti – objašnjava akademkinja Demarin dodajući i da je stres zapravo dosta teško okvalificirati jer jednoj osobi stres može predstavljati nešto što druga uopće tako ne doživljava i obratno. U svojoj novoj knjizi akademkinja Demarin spominje i istraživanje dr. Meyera Friedmana i dr. Raya Rosenmana, objavljeno 1974. u kojem se razlikuju dva tipa ponašanja tip A (nestrpljivost, neprijateljstvo, nemir, nervoznost, prekidanje sugovornika, sjedenje na rubu stolca)) i tip B (opuštenost, sjedenje leđima naslonjenim na naslon, pažljivo slušanje bez prekidanja). Radi se o podjeli na tipove ljudi prema načinu kako tko reagira na stres, a Friedman-Rosenmanovo istraživanje je pokazalo da je tip A podložniji stresu i da ma veći rizik za suženje arterija te za srčani i moždani udar.

N M K

Duboko dišite kad se stvari zakompliciraju Jako je važno razlikovati kronični stres i akutni stres. Kronični stres, poput bolesti bliske osobe, supruga koji te nervira ili djeteta koje ne sluša i ne uči, je opasniji od akutnog jer se s vremenom akumulira, no i akutni, poput nekih situacija u prometu ili redovima pred blagajnama, može biti vrlo opasan ako se svakodnevno ponavlja. - Života bez stresa nema i smiješno je tražiti od nekoga da živi bez stresa jer je to nemoguće s obzirom na to da smo stalno u interakciji jedni s drugima, s kolegama, prijateljima, obitelji... No, svatko za sebe može i mora naći način kako se nositi sa stresogenim situacijama. Netko može vježbati jogu (koja dokazano ima silne dobrobiti za zdravlje), tai chi, može vježbati različite meditacije da se osnaži u svakodnevnom nošenju sa stresom, netko se može opuštati uz glazbu, netko pisanjem, slikanjem ili sviranjem, nekome odgovara otići u teretanu i izbaciti stres iz sebe, neki idu na tečajeve učiti neke nove vještine… Sve ono što kod nekoga djeluje je dobrodošlo, a jedna od najučinkovitijih antistresnih metoda je duboko disanje. Mi uglavnom svi dišemo površno i automatizmom, a ne osviješteno, no dubokim trbušnim disanjem u tijelo ulazi veća količina kisika i time se smiruje vegetativni autonomni živčani sustav koji je izvan naše voljne kontrole. To je jako jednostavno, ne zahtijeva nikakvo vrijeme ni opremu ni trošak, a ima izuzetne učinke i svi bismo trebali naučiti da, kad se nešto stresno događa, počnemo tako disati i smirimo autonomni vegetativni živčani sustav – savjetuje akademkinja Demarin. Spavanje San je iznimno važan za zdravlje mozga. Spavanje je prijeko potrebno i za naše mentalno i fizičko zdravlje. Često prevladava mišljenje da se mozak tijekom sna odmara, no to je daleko od istine. Spavanje nam pomaže da se odmorimo, no dok mi spavamo, naš mozak i naše tijelo u stalnom su poslu tijekom noći. Mozak je vrlo aktivan, on analizira događaje od prethodnog dana, konsolidira memoriju, putem glimfatičkog sustava mozak se „čisti“ od svega što mu može naškoditi. Nedovoljno spavanja smanjuje našu djelotvornost rješavanja problema i pažnju. Spavanje nam pomaže da jasnije mislimo, da se možemo bolje usredotočiti na temu i eventualni problem, da imamo brže reflekse. Dovoljno sna – ne noćariti pred televizijom do duboko u noć. San je važan da mozak obradi sve podatke od tog dana i da se odmori. Rutina ubija oštrinu Budući da se kojekakvo “škripanje” mozga najčešće pripisuje godinama i starosti, možda je najbolje odmah to demantirati. Uporno pripisivanje slabijeg funkcioniranja mozga godinama jako smeta i akademkinju Demarin koja

ističe da se mozak ulijenjuje od rutine i da to s godinama nema veze. Kod rutine se neprekidno ponavlja isto pa mozak ne dobiva apsolutno nikakav poticaj. Rutina je neaktivnost, a ona je pogubna za mozak. A to je ono što se događa kad čovjek, na primjer, 30 godina radi isti posao: obavlja posao bez razmišljanja što čini i gotovo automatski, a to nije nikakav podražaj za mozak. - To je bit zašto dolazi do smanjenja sposobnosti mozga, zašto ljudi sve manje pamte, ne mogu se sjetiti nekih imena i slično. Sam proces starenja je manji faktor u propadanju moždanih funkcija i sposobnosti, a puno veći faktor je to što ga ne rabimo onim intenzitetom kao što bismo trebali, već se prepuštamo rutini uslijed koje se on ulijenjuje i propada. Naravno da mozak stari, kao i cijeli organizam, ali mi se rađamo s golemom zalihom moždanih stanica i možemo ih, ako želimo, aktivirati te tako postati skulptori vlastitog mozga. Dakle, starenje ne znači da mozak mora propasti, ali nedostatak podražaja da. Prirodno starenje nema značajnu ulogu u slabljenju vitalnosti, brzine, oštrine i svježine mozga. Ako stalno koristite mozak, on će ostati na istoj razini i u sedamdesetima. Normalni proces starenja, koji treba razlikovati od bolesti, uopće ne mora biti prisutan ako ga se na neki način prevenira, što se može postići vrlo jednostavno s raznim aktivnostima kao što su sudoku, križaljke, učenje nečeg novog. No, velik je problem kad, na primjer, netko tko je bio poslovno jako aktivan nepripremljen ode u mirovinu. Odjednom mu je laptop ugašen, mobiteli ne zvone, samo sjedi pred televizorom, ne može zaspati...i ubrzo postaje depresivan. Takvoj osobi su profesionalni izazovi zapravo bili poticaj za mozak, a sada kad ih više nema, u nju se polako uvlači depresija, a nakon toga slijedi demencija. Naime, depresija uvodi u stanje letargije, tu više nema nikakve aktivnosti, čovjeku se više ništa ne da, nikamo ne ide pa tako nema niti nikakvih podražaja za mozak, a na taj način dolazi i do demencije – objašnjava akademkinja Demarin ističući da mozak gubi svoju aktivnost jer ga ne upotrebljavamo više na način na koji on može biti upotrebljen, a tada odumiru veze među neuronima i postupno se smanjuju sposobnosti mozga. Društveni život Posebno je značajno stalno biti uključen u društveni život, održavati prijateljske veze i druženje, ići u kazalište, kino, na koncerte, na izložbe. Prije nekoliko godina završena je takozvana Grantova studija na Sveučilištu Harvard u kojoj se pratilo živote 268 ondašnjih studenata kako bi se utvrdilo što je važno za sreću u životu. Psihijatri s Harvarda te su ljude pratili kroz 75 godina i svake godine su ih nekoliko puta intervjuirali telefonom, putem upitnika i razgovora s njihovim liječnicima, a bilježeni su svi njihovi uspjesi i neuspjesi, pri-

vatni život, brakovi, djeca, život u mirovini i slično. Glavni zaključak voditelja studije psihijatra Georgea Vaillanta nakon toliko analiza i praćenja tih ljudi kroz cijeli njihov život bio je: “Sreća je ljubav. Točka.” To znači nije sreća to što si bogat, imaš brod ili mercedes, lijepu ženu ni djecu nobelovce, nego je sreća ljubav. Ali ne ljubav u užem smislu između muškarca i žene, već ljubav u smislu empatije, razumijevanja, davanja sebe… Drugi ključan zaključak na kraju 75 godina trajanja studije bio je: “The only thing that realy matters in your life is your relationship to other people” ili Jedino što vrijedi u vašem životu jest vaš odnos s drugim ljudima. Ako se ljudi osame, nemaju odnos s drugim ljudima, nemaju poticaje, podražaje… Kad su usamljeni, ljudi ulaze u loše raspoloženje koje dovodi do prave depresije u kojoj ti se onda više ništa ne da, nema nikakvih podražaja i to je silazna putanja za mozak – objašnjava akademkinja Demarin ističući da je, stoga, jako važno da ljudi imaju grupe, da su učlanjeni u klubove, da se sastaju, da njeguju odnose s obitelji, kolegama, prijateljima i susjedima. Ne morate uvijek ulaziti u duboke filozofske rasprave, iako one sigurno jače aktiviraju mozak, no jednostavno razgovaranje i čavrljanje također je važno jer je svaki razgovor podražaj za mozak. Biti društven, stalni kontakti s ljudima, prijateljsko druženje, slušati glazbu., diskutirati o pročitanoj knjizi s prijateljima....., obilježava nas naš stav prema životu. Treba imati povjerenja u vlastite snage, u mogućnost rješavanja bilo kakvih radnih, emocionalnih, društvenih ili drugih problema. Tajna uspjeha naših akcija i čitavog našeg života je baš u našem stavu. Ako je on pozitivan, pun povjerenja, entuzijazma i volje – onda će i naš život biti takav – pun entuzijazma, energije, veselja i sreće. U takvoj klimi, punoj pozitivnih vibracija, nema mjesta za bolest, loše raspoloženje ili nesreću. A hoćemo li misliti pozitivno, ovisi o nama samima!

Knjiga “Zdrav mozak danas - za sutra”, u izdanju Medicinske naklade. Može se nabaviti na stranici Medicinske naklade (www.medicinskanaklada.hr)

N M K

Zamolili smo akademika Rajka Igića da za naš časopis napiše prikaz članka o kvantitativnom procenjivanju istraživačkih publikacija pomoću z-skora, akademika Envera Zerema. Nadajmo se da će se ova objektivna procena vrednosti istraživanja i rangiranje istraživača uskoro primenjivati i u našoj sredini. Dr Momir Pušac, glavni urednik

lasična procena vrednosti publikovanog istraživanja nije ni jednostavan ni brz proces, jer nekada se tek nakon decenije ili dve pokaže pravi značaj istraživanja. Izuzetak je, npr. kada se u poznatom časopisu objavi otkriće novog enzima, novog leka, nove teške neželjene reakcije na lek, novog dijagnostičkog postupka ili nove operacije. Za procenu većine istraživanja, klasični način procene vrednosti istraživanja je nesiguran i dugotrajan. Pošto je procenu vrednosti istraživača, tj. njihovih publikacija, nužno brzo obavljati zbog izbora u akademsko zvanje ili ocene sposobnosti i rangiranja da im se dodele sredstva za istraživanje, takva procena se mora vršiti ubrzano. Zato se danas sve češće koriste različiti objektivni kvantitativni indikatori. Ukupan broj publikacija je odraz produktivnosti, ali ne i kvaliteta naučnog doprinosa. Broj citata objavljenih radova je bolji pokazatelj, ali se među citatima ne uočava citiranost u lošijim časopisima i samõ citati. Razni indeksi, npr. h-indeks (Hirsch indeks), s-indeks (Belikov & Belikov indeks), g-indeks (Egghe indeks), p-indeks (Page Rank indeks) i i10-indeks (Google Scholar indeks) pružaju poboljšanja za određenu svrhu. Za našu, ali i za internacionalnu svrhu, ovih dana objavljen je originalni z-score (Zerem indeks) koji ima niz prednosti nad postojećim. --Poslednjih godina, čak i decenija, akademsko napredovanje i pristup fondovima koji podstiču naučnoistraživački rad uslovljeno je naučnom produkcijom pojedinih naučnika, ali i produkcijom naučnih centara, instituta i univerziteta. To je dovelo do dramatičnog povećanja interesa za procenu i rangiranje naučnika i naučnih institucija. Opšte je prihvaćeno da su impact faktor (IF) i ukupan broj citiranja svih članaka objavljenih u naučnom časopisu najrelevantniji parametri značaja časopisa. Međutim, značaj naučnog doprinosa pojedinačnih istraživača mnogo je teže proceniti, jer se vrednost njihove naučne produkcije ne može direktno izraziti značajem časopisa u kojima su objavljeni njihovi članci. Naime, IF časopisa određuje se kao prosečna vrednost, izračunata na osnovu broja citiranja svih članaka objavljenih u tom časopisu, i tu se ne zna vrednost svakog pojedinačnog članka. Broj citiranja konkretnog članka, kao relevantna 94

Z-score

Novi indeks za procenu vrednosti publikacija (Zerem E. The ranking of scientists based on scientific publications assessment. Journal of Biomedical Informatics 2017;75:107-9.)

mera vrednosti toga članka, ima ograničenje jer zahteva preveliku vremensku distancu i favorizuje starije članke sličnog kvaliteta. S druge strane, doprinos svih autora u istraživačkom članku najčešće nije podjednak. Akademske zajednice u zemljama našeg regiona suočavaju se s problemima karakterističnim za zemlje u procesu tranzicije, sa kompleksnim vezama između politike i akademske zajednice koje uglavnom imaju negativni uticaj na rad akademske zajednice. Nemogućnost implementacije međunarodno priznatih kriterijuma u procesu sticanja akademskih i naučnih titula veliki su problem akademskih zajednica uzrokovan inflacijom akademskih i naučnih titula koje nije praćeno adekvatnom naučnom produkcijom. U najnovijem izdanju renomiranog naučnog časopisa Journal of Biomedical Informatics objavljen je članak akademika Envera Zerema sa Univerziteta u Tuzli pod naslovom „The ranking of scientists based on scientific publications assessment“ [Rangiranje naučnika na osnovu procene naučnih publikacija]. Članak prikazuje značaj primene međunarodno priznatih kriterijuma u rangiranju naučnika na osnovu evaluacije

njihove naučne produkcije i predlaže poboljšanja u dosada poznatim relevantnim scientometrijskim kriterijima za evaluaciju naučnog doprinosa istraživača. U članku se prezentuje određivanje naučnog doprinosa istraživača i njihovo rangiranje pomoću izračunavanja takozvanog „Z-score“ (Zerem-skor). Ovaj indeks uzima u obzir broj citiranja svih članaka koji je naučnik objavio, ali i evaluaciju novih članaka na osnovu IF i ukupnog broja citiranja časopisa u kojem je članak objavljen. Kriterijumi uzimaju u obzir i konkretni doprinos (svakog) autora u objavljenom članku. Taj način rangiranja istraživača procenom njihovog naučnog doprinosa objektivizuje i otklanja diskrepance pri rangiranju naučnika kada aplikuju za naučnoistraživačke grantove ili kada se procenjuje njihovo akademsko napredovanje. U dosada objavljenim scientometrijskim kriterijima evaluacije, znanstveni doprinos istraživača uglavnom se rangira na osnovu broja citiranja njihovih publikovanih članaka. Takav način rangiranja favorizira starije u odnosu na novije članke slične vrijednosti i na taj način perspektivni, mlađi autori s novijim članci-

N M K

ma stavljaju se u neravnopravan položaj sa starijim. Računanjem autor scora kao dela Z-scora, u kojem se rangira vrednost članka na osnovu IF i ukupnog broja citiranja časopisa u kojem je članak objavljen, neravnopravnost u proceni vrednosti između novih i ranije publikovanih članaka se u velikoj meri eliminiše. Autor ističe da su najvažnije prednosti ovih kriterijuma što se uzimaju u obzir relevantni parametri koji objektivizuju i otklanjaju diskrepance u rangiranju naučnika na osnovu njihovog naučnog doprinosa. U članku se navode i nedostaci o kojima se može diskutovati među ekspertima kako bi se doprinelo unapređenju kriterijuma, ali ističe da su dati kriterijumi primenljivi u naučnoj i akademskoj evaluaciji naučnika i bez dodatnih poboljšanja. Da se izbegnu nejasnoće, vredi napomenuti da je Z-skor značajan originalni metod procene samo naučne aktivnosti istraživača. Takva procena je korisna pri oceni kandidata za izbor u akademsko zvanje ili pri dodeljivanju sredstava za istraživanje kada se rangiraju kandidati prema tom kriterijumu. Ali, u situacijama kada se biraju kandidati u akademska zvanja iz kliničkih, preventivnih i drugih područja na fakultetima, pored procene istraživačkih vrednosti njihovih publikacija, nužno je sagledavati i stručne odlike kandidata. Pri tome se procenjuje vrednost kliničkih ili drugih publikacija, kvalitet saopštenja o inovativnom lečenju ili prikazu slučajeva, uloga autora u kontrolisanim kliničkim istraživanjima, njegova sposobnost u vođenju nastave, lokalna i nacionalna stručna reputacija kandidata, kvalitet prikazanih radova na lokalnim i međunarodnim kongresima, držanje seminara, organizovanje lokalnih, nacionalnih ili međunarodnih stručnih skupova, uspeh mentorstva, rukovođenje odeljenjem ili ustanovom, itd. Od nabrojanih procena, najobjektivnija je evaluacija kvaliteta naučnih publikacija koja se može provoditi kvantitativnim indikatorom koji je razvio dr Zerem. Ostaje da se ponekad detaljnije sagleda uloga drugog autora, ako je veći broj autora publikovao članak, a u nekim slučajevima i korespondirajućeg autora (ako to nije senior autor koji je obično na poslednjem mestu) pri izračunavanju Z-skora, ali to su minorni problemi koji prate ovaj metrički postupak. Interesantno je da se procene vrednosti pojedinih istraživanja u SAD još uvek češće vrše klasičnim metodama nego scientometrijskim. Verovatno su njihovi postupci takvog procenjivanja toliko pouzdani da ih ne treba proveravati metričkim tehnologijama kao što to često rade Evropljani. U našim uslovima objektivne procene kvaliteta istraživanja su za sada neophodne.

Četiri decenije renin-angiotenzin i kalikrein-kinin sistema u oku (1977-2017)

gledni američki oftalmološki časopis Experimental Eye Research (EER) objavio je članak profesora Rajka Igića pod naslovom “Četiri decenije reninangiotenzin i kalikrein-kinin sistema u oku (1977-2017)”. Van Haeringen je 1996. godine u britanskom oftalmološkom časopisu (Br. J. Ophtalmol. 80,99-10) napisao: “Oftalmološka literatura renin-angiotenzin sistema otpočela je 1977. godine posle objavljivanja studije Igića i saradnika koji su otkrili angiotenzin-konvertirajući enzim (ACE) u homogenatima retine”. Prošle godine su Chaudhary i saradnici (J. Curr. Ophtalmolology, 2016, 29, 7-16) pretražili publikacije u kojima su objavljena istraživanja renin-angiotenzin sistema u oku i našli preko 180 radova od 1977. do 2016. godine. O kalikrein-kinin sistemu postoji sličan broj publikacija. Pošto je dr Igić glavni istraživač pomenutog važnog otkrića i autor drugih radova o peptidazama u oku, redakcija časopisa EER pozvala ga je da napiše pregledni članak o publikacijma koje su objavljene od 1977. godine do danas. Njegov obiman rad časopis je najpre (23. maja 2017) publikovao u elektronskom obliku (online) i postavio ga na PubMed, a zatim je rad unet u štampano izdanje (Experimental Eye Research, 2018, 166,74-83). Redak je slučaj da je iz bivše Jugoslavije neko značajno otkriće doživelo takav interes i da je autor dobio priliku da

proceni istraživanja koja su objavljivana u svetu tokom četrdesetogodišnjeg perioda. Zato je redakcija časopisa MEDICI.COM zamolila profesora Igića da prevede delove tog članka za čitaoce koji ne vladaju engleskim jezikom. Njegov članak može se dobiti besplatno do 25. decembra 2017. godine ulazom na link: https://authors.elsevier. com/a/1V-u33ImqvsGX. Kasnije će se za članak plaćati izdavaču 35 US$. Besplatno ćemo vam ga dostaviti, ako ga zatražite od časopisa medici.com (prim. dr Momir Pušac, glavni urednik “Medici.com”). Renin-angiotenzin sistem Renin-angiotenzin sistem (RAS) je kompleksan sistem u koji je uključeno preko dvadeset peptidaza, blizu dvadeset angiotenzinskih peptida i šest receptora. Sistem funkcioniše u krvi i u tkivima, a važan je za regulaciju volumena telesne tečnosti ne samo kod čoveka, nego i kod svih kičmenjaka. Prvobitno su naučnici ustanovili da enzim renin od angiotenzinogena (proteina koji se stvara u jetri) oslobađa dekapeptid, angiotenzin I. Taj peptid se pod uticajem drugog enzima, takođe prisutnog u krvi, ACE pretvara u oktapeptid, angiotensin II. (Slika 1) Angiotenzin II je snažan vazokonstriktor i stimulator sinteze aldosterona. Tako angiotensin II dovodi do porasta krvnog pritiska, povećanja volumena telesne tečnosti, utiče na

Prof. dr Rajko Igić, Čikago/Banjaluka

N M K

balans elektrolita i inflamaciju. To dejstvo angiotenzina II postiže se posredstvom dve vrste angiotenzinskih receptora. Ova klasična šema RAS-a je danas korigovana jer je ustanovljeno da RAS nije samo endokrini sistem već i veoma važan faktor koji u tkivima igra ulogu u angiogenezi, apoptozi, razvoju organa, ćelijskoj reprodukciji, rastu i diferencijaciji. Danas je poznato da mozak, srce, arterije, bubrezi, slezina, koža i oko imaju viši nivo angiotenzina II nego plazma. To znači da se angiotenzin II stvara lokalno, nezavisno od onog u krvi. Mnoštvo peptidnih fragmenata angiotenzina II i angiotenzina I imaju izvesnu biološku aktivnost. Interesantno je da je renin otkriven krajem 19. veka, ali je za sagledavanje njegovog značaja trebalo da se čeka do 1934. godine kada je pokazano da je on važan za razvoj visokog krvnog pritiska u eksperimentalnom modelu hipertenzije. Mehanizam dejstva renina je objašnjen 1939. godine kada su argentinski istraživači ustanovili da renin u krvi stvara “faktor” koji su nazvali angiotonin. Američki istraživači su ga nezavisno otkrili i nazvali hipertenzin. Dvostruki nazivi za istu supstancu izazivali su konfuziju sve dok se glavni istraživači iz te dve grupe nisu, 1958. godine, dogovorili da se od polovine dve reči tih naziva formira reč angiotenzin. Inhibitori ACE, blokatori angiotenzinskih receptora i oralno aktivni inhibitor renina, koriste se da kontrolišu nivo cirkulatornih i tkivnih komponenti RAS. Otkriće ACE inhibitora predstavljalo je jedan od najvećih napredaka kardiovaskularne medicine. Pored toga, otkriće prvog ACE inhibitora, kaptoprila, bio je prvi primer otkrića lekova pomoću teoretskog dizajna. Danas postoje brojni ACE inhibitori i blokatori angiotenzinskih receptora. Svakodnevno ih, a često i doživotno, uzimaju milioni osoba. Kalikrein-kinin sistem Plazmatski i tkivni kalikreini oslobađaju snažne vazoaktivne peptide, kininine, od endogenih supstrata nazvanih kininogeni. (Slika 2) Plazmatski kalikrein oslobađa nonapeptid bradikinin, a tkivni kalikrein oslobađa kalidin (Lizil-bradikinin) koji deluje poput bradikinina. Enzim aminopeptidaza može kalidin pretvoriti u bradykinin. Glavni prekursori kinina su visokomolekularni kininogen (HMWK, 100.000 d) i niskomolekularni kininogen (LMWK, 50.000 d). Oba kininogena se sintetišu u jetri, odakle dolaze u plazmu. U manjoj meri epitelijalne ćelije bubrega, placente i nadbubrežne žlezde takođe sintetišu prekalikreine. Plazmatski kalikrein je važan za produkciju bradikinina, recipročnu aktivaciju faktora XI i početak 96

intrinzične koagulacione kaskade, stimulaciju fibrinolize (konverziju plazminogena u plasmin), konverziju prorenina u renin, a verovatno je odgovoran za ekscesivno stvaranje bradikinina kod hereditarnog angioedema i porast permeabilnosti retine kod dijabetske retinopatije kada nastaje prekomerno oslobađanje bradikinina. ACE inhibitori blokiraju hidrolizu oba kinina. Pošto većina žlezda u gastrointestinalnom traktu sadrže kalikrein, verovatno ACE inhibitori mogu dovesti do pojačane vazodilatacije posle jela usled nagomilavanja kinina jer im se sekrecija povećava. Bradikinin i kalidin deluju posredstvom kininskih receptora (B1 i B2). Oni izazivaju vazodilataciju, vaskularni permeabilitet, znojenje i porast intracelularnog kalcijuma u glatkim mišićima i endotelijalnim ćelijama dovodeći do aktiviranja multiple signalne kaskade. Poluživot bradikinina i kalidina veoma je kratak, kraći je od 15 sekundi. Te kinine hidrolizuju različite kininaze. Najaktivniji je ACE (kininaza II), a slede kininaza I i aminopeptidaza. (Slika 3) Ekscesivno stvaranje bradikinina u sepsi dovodi do pojačane hipotenzije i šoka. Kalikrein-kinin sistem otkriven je 1909. godine, kada je ustanovljeno da intravenska injekcija urina čoveka dovodi do hipotenzije anesteziranog psa. Eugen Werle je (1934. godine) sa saradnicima opisao hipotenzivni faktor iz urina s pretpostavkom da on potiče iz pankreasa (grčki: kallikreas). Otuda potiče naziv kalikrein. Interakcija renin-angiotenzin i kalikrein-kinin sistema Na različitim nivoima RAS i KKS dolazi do interakcije koja uključuje sledeće komponente: ACE, kalikrein, prolilkarboksipeptidazu, angiotensin 1-7, angiotenzinske i bradikininske receptore. U evolucionom pogledu, RAS je je stariji od KKS pa je moguće da to ima za posledicu da su neke interakcije posledica te razlike. Veoma značajna istraživanja ovih odnosa dao je profesor Ervin G. Erdös. Promene u jednom sistemu ne dovode uvek do suprotnih promena u drugom sistemu. Tako se promene u oba sistema prilikom ozlede tkiva dešavaju u istom smeru. Poznavanje tog odnosa dva sistema mogu poslužiti u pronalaženju lekova koji deluju na oba sistema. Renin-angiotenzin i kalikrein-kinin sistem u oku Većina komponenti RAS-a nađena je u oku čoveka. Hemato-okularna barijera sprečava da angiotenzin I, angiotenzin II i aniotenzinogen pređu iz krvi u intraokularni compartment. Pored toga, koncentracije angiotenzina I i angiotenzina II su veće u re-

tini, horioideji i prednjem uvealnom traktu nego u plazmi. Takođe je nađeno da je koncentracija prorenina veća u očnim tkivima nego u plazmi. Zato izgleda da je stvaranje komponenti RAS-a u oku slično onom u mozgu, bubregu, nadbubrežnim žlezdama i reproduktivnim organima. Glavne komponente RAS-a u oku, koje stvaraju angiotenzine, nađene su u retini, cilijarnom telu, vitreusu, irisu, horioideji, skleri, humor aqueusu i konjunktivi, a ACE je nađen i u retinalnim kapilarima. Komponente KKS, kalikrein, bradikininski receptori i enzimi koji inaktiviraju kinine nađene su u različitim očnim strukturama. B1 receptori su praktično odsutni u zdravoj retini, ali su povišeni u dijabetičkoj retini. Renin-angiotenzin i kalikrein-kinin sistemi u očnim bolestima Cirkulatorni i tkivni peptidi RAS-a i KKS-a potenciraju različite inflamatorne i angiogene signalne molecule (VEGF-vaskularni endotelijalni faktor rasta, citokini i hemokini) koji doprinose razvoju specifičnih očnih poremećaja, poput dijabetičkog makularnog edema, dijabetske retinopatije, glaukoma, uveitisa i makularne degeneracije. Zato inhibicija renina, ACE ili kalikreina i blokada angiotenzinskih ili kininskih receptora pruža novu terapijsku mogućnost lečenju pomenutih očnih oboljenja. Međutim, kliničke studije moraju potvrditi korist takvog pristupa. Niz tekućih kliničkih istraživanja fokusiran je na KKS kao cilj terapijske intervencije za očne poremećaje, a posebno za dijabetsku retinopatiju. Zahvaljujući tom pristupu, pronađeno je nekoliko novih inhibitora kalikreina i blokatora B2 receptora u cilju lečenja dijabetske retinopatije i makularnog edema. Dijabetska retinopatija. Na osnovu progresa dijabetske retinopatije (DR) razlikuju se dva tipa: neproliferativni i proliferativni. Oba tipa DR su praćena promenama dijametra retinalnih krvnih sudova i njihovim permeabilitetom, slabljenjem krvno-retinalne barijere, pojavom mikronaeurizmi, edema i stanjenom bazalnom membranom. Međutim, proliferativni tip se odlikuje retinalnom neovaskularizacijom koja se često proteže u vitreus. Ti fragilni novostvoreni krvni sudovi lako ispuštaju krvnu plazmu ili krv u vitreus i tako dovode do fibroznih ožiljaka i opstrukcije prolaza svetlosnog snopa do retine, a mogu dovesti do vitreolentalne trakcije što vodi do odlubljivanja retine. DR je glavni uzrok slepila, pogotovo kod juvenilnog dijabetesa. Blokatori RAS-a smanjuju rizik za nastanak mikrovaskularnih komplikacija. Taj efekat se postiže mahom delovanjem na lo-

N M K

kalni (tkivni) RAS u oku, a ne usled snižavanja krvnog pritiska. Pošto su ACE inhibitori efikasniji od blokatora angiotenzinskih receptora, to ukazuje da ACE inhibicija verovatno utiče na KKS putem interakcije dva sistema. Aktivacija KKS često dovodi do hiperpermeabiliteta, hemoragije edema u raznim organima i verovatno se sreće kod hereditarnog angioedema, šloga i u retinalnim krvnim sudovima kod DR. Međutim, nedavno je pokazano da tkivni kalikrein cepa VEGF i stabilizuje permeabilitet retinalnih krvnih sudova u DR. Taj nalaz ukazuje da bi porast tkivnog kalikreina mogao biti delotvoran u lečenju DR i drugih očnih poremećaja u kojima se više stvara VEGF-a, poput dijabetskog makularnog edema i makularnog edema usled okluzije retinalne vene. Glaukom. Povišen intraokularni pritisak je najvažniji faktor rizika za razvoj glaukoma, neurovegetativne bolesti koja često dovodi do slepila. Autonomni nervni sistem igra važnu ulogu u regulaciji intraokularnog pritiska, ali i drugi faktori su takođe uključeni u normalnim i patološkim uslovima, na primer, u zapaljivim procesima oka. RAS je takođe uključen u regulaciju intraokularnog pritiska i to više u stvaranju očne vodice nego u njenom oticanju. Oralno dat ACE inhibitor kaptopril i blokator angiotenzinskih receptora losartan snižavaju intraokularni pritisak kod normalnih i osoba i obolelih od glaucoma. KKS doprinosi regulaciji oticanja očne vodice. Dijabetski makularni edem. Dijabetski makularni edem (DME) se odlikuje nagomilavanjem tečnosti i materijala iz krvi što dovodi do promene optičkih svojstava makularne vizuelne preciznosti. DME može biti neproliferativnog ili proliferativnog tipa. Terapijski uticaj na VEGF kod DME i DR pokazuje da, pored uspeha VEGF inhibitora kod mnogih pacijenta, postoji značajan broj pacijenata obolelih od angiogeneze koji ne reaguju na taj tretman. Ali uticaj na KKS obećava uspeh kod pacijenata kod kojih VEGF nije delotvoran ni kod DR ili DME. Senilna makularna degeneracija. Senilna makularna degeneracija (age-related macular degeneration, AMD) se klasifikuje kao rani, srednji i kasni stadijum bolesti. Poslednji stadijum je ili “vlažan” ili “suv”. Vlažni oblik AMD se uspešno leči pomoću VEGF inhibitora, ali za suvi oblik ne postoji uspešno lešenje koje bi vratilo izgubljeni vid. Šansa je da AREDS ili AREDS2 (Age-Related Eye Disease Studies) – suplementacija antioksigenskih i drugih materija – može usporiti progres poslednjeg stadiju-

ma AMD. Postoji šansa da RAS inhibicija pomaže kod AMD. Uveitis. Uvealno zapaljenje izaziva jak bol, crvenilo, fotofobiju i miozu. Taj poremećaj prate agregati u vitreumu, lezije fundusa i oštećenje retinalnih krvnih sudova. Inhibicija RAS-a suzbija inflamaciju i dovodi do prevencije endotoksinom izazvanog uveitisa kod miševa. To ukazuje da su RAS inhibitori i ACE2 aktivatori potencijalni lekovi. S druge strane, u eksperimentalnom uveitisu, aktivacija KKS je detektovana u plazmi i vitreumu. Katarakta. Proteini sočiva su tako precizno raspoređeni da propuštaju svetlost. U senilnoj katarakti zamućenje sočiva smanjuje vidljivost i dovodi do slepila. Katarakta se može takođe pojaviti kao posledica radijacije, traume, a nekada je urođena. Izgleda da su distrofične promene sočiva kod senilne katarakte posledica poremećaja KKS koje se dešavaju u hemato-oftalmičnoj barijeri i plazma proteini prolaze u očnu vodicu te oštećuju epitelijalne strukture sočiva, pa fibrozni i amorfni depoziti dovode do katarakte. Zaključak Komponente RAS-a i KKS-a locirane su u vaskularnim i ekstravaskularnim kompartmentima oka. Mada uloga tih peptidnih sistema u fiziološkim i patološkim uslovima još nije potpuno jasna, brojne studije pokazuju da su oni uključeni u nastanak glaukoma, uveitisa, dijabetske retinopatije, dijabetskog makularnog edema i senilne makularne degeneracije. Pošto blokatori RAS-a, dati oralno, dovode do izvesnog usporenja progresa i povećavaju regresiju dijabetske retinopatije kod hipertenzivnih i normotenzivnih pacijenata, to daje nadu da će se naći idealni (oralni) put za lečenje nekoliko očnih bolesti koje su najveća pretnja vidu. Napomena. U istraživanjima peptidaza u oku, pored profesora Ervina G. Erdösa, pomagale su mi sledeće kolege iz Dalasa, Teksas: C. Wilson, P. Ward, C.J.G. Robinson, T.A. Stewart, K.J. Hammon i R.C. Reynolds, a iz Sarajeva: V. Kojović i Ž. Milošević. Dodatak Ovde su priložene tri slike u kojima se iznose odlike dva peptidna sistema, RAS i KKS. Slika 1. Kaskada renin-angiotenzin sistema. Skraćenice: ACE-angiotenzin-konvertirajući enzim (kininaze II). Angiotenzin II deluje na angiotenzinske receptore (AT1 and AT2), koji su uglavnom lokalizovani u krvnim sudovima. Stimulisanje AT1 recep-

tora dovodi do vazokonstrikcije, a AT2 receptora vodi vazodilataciji. Angiotenzin II degradiraju angiotenzinaze.

Slika 2. Kinini koje oslobađaju kalikreini iz kininogena. Aminopeptidaza konvertira kalidin u bradikinin.

Slika 3. Hidroliza bradikinina pomoću glavnih peptidaza: kininaze II (ACE), carboxypeptidaze N, carboxypeptidaze M, i aminopeptidaze. Skraćenice: BK-bradikinin; CPN-carboxypeptidaza N; CPM- carboxypeptidaza M; ACE-angiotenzin konvertirajući enzim (kininaza II). Bradikinin i kalidin deluju posredstvom dva tipa receptora, B1 i B2. B1 receptori dovode do vazokonstrikcije; B2 receptori su uključeni u vazodilataciju. Aktivacija B2 receptora takođe dovodi do porasta vaskularne permeabilnosti, povećanja intracelularnog kalcijuma u glatkim mišićima i epitelijalnim ćelijama, a dolazi do znojenja. B1 receptora ima veoma malo, ali se oni brzo stvaraju pri oštećenju tkiva i inflamaciji. Njih takođe aktiviraju desArg9-bradikinin i des-Arg10-kalidin. Glavne reference

Igić R, Robinson CJG, Erdös EG. Angiotensin I converting enzyme in the choroid plexus and in the retina. Sixth International Congress of Pharmacology, Helsinki, 1975. Abstract. Igić R, Robinson CJG, Erdös EG. Angiotensin I converting enzyme activity in the choroid plexus and in the retina. In: Buckley JP, Ferrario CM (Eds.), Central actions of angiotensin and related hormones. New York, Pergamon Press, 1977, pp. 23-7. Igić R, Robinson CJG, Milošević Ž, Wilson C, Erdös EG. Activity of renin and angiotensin converting enzyme in retina and

N M K ciliary body. (In Serbo-Croatian.) Liječ Vjes 1977;99:482-4. Igić R, Kojović V. Angiotensin I converting enzyme (kininase II) in ocular tissues. Exp Eye Res 1980; 30:299-303. Igić R. Kallikrein and kininases in ocular tissues. Exp Eye Res 1985;41:117-20. Igić R. Substance P inactivation by aqueous humor. Exp Eye Res 1993;57:415 Ward P, Stewart TA, Hammon KJ, Reynolds RC, Igić R. Angiotensin I converting enzyme (kininase II) in isolated retinal microvessels. Life Sci 1979;24:1419-24.. Van Haeringen NJ. The renin-angiotensin system in the human eye. Br J Ophtalmol 1996;80:99-100. Choudhary R, Singh M, Kapoor MS, Singh A, Bodakle SH. Therapeutic targets of renin-angiotensin system in ocular disorders. J Curr Ophtalmol 2016;29:7-16. Škrbić R, Igić R. Seven decades of angiotensin (1939 – 2009). Peptides 2009;30:1945-50. Igić R. Four decades of ocular renin-angiotensin and kallikrein-kinin systems (1977 – 2017). Exp Eye Res 2018;166:74-83.

Somborac dobitnik nagrade za najbolji naučni članak Medicinski fakultet u Banjaluci na godišnjicu fakulteta dodeljuje nagrade najboljim studentima (medicina, stomatologija, farmacija i fakultet sestrinstva) i najuspešnijem istraživaču. Ove godine nagradu je dobio Somborac, akademik Rajko Igić, profesor na doktorskim studijama tog fakulteta. Njegov revijski članak o istraživanjima peptidnih sistema u oku tokom četrdesetogodišnjeg perioda (1977-2017) objavljen je u prestižnom časopisu za eksperimentalna istraživanja, Experimental Eye Research. Redakcija tog časopisa pozvala je dr Igića da napiše prikaz istraživanja peptidaza u retini i drugim strukturama oka i njihovom značaju u dijabetskoj retinopatiji, glaukomu, dijabetskom makularnom edemu, senilnoj makularnoj degeneraciji i uveitisu. Profesor Igić je sa saradnicima prvi u svetu otkrio ACE (enzim konvertor angiotenzina) u retini (mrežnjači), kako je to još 1996. godine naveo Van Haeringen u britanskom časopisu za oftalmologiju. Od 1977. godine, kada je Igić objavio ta istraživanja, do danas objavljeno je više stotina naučnih radova iz te oblasti. Postoji opravdana nada da će doći do otkrića oralnih lekova za pomenuta oboljenja i sprečavanje njihovog nastanka. Redak je primer, iz bilo koje naučne discipline, da je naučnik iz bivše Jugoslavije dobio priliku da nakon svog otkrića proceni istraživanja u toku narednih četrdeset godina. Nagrada se sastoji od diplome i značajnog novčanog iznosa (2000 KM, tj. 1000 evra). Izbor dobitnika vrši se na osnovu najvećeg impakt faktora časopisa u kome je objavljen rad. Impakt faktor za Experimental Eye Research iznosi 3,223, a impakt faktor naših najboljih medicinskih časopisa (Srpski arhiv, Vojnosanitetski pregled i Medicinski pregled) je znatno niži od jedan. Do 25. decembra, članak dr. Igića može se dobiti besplatno na linku: https://authors.elsevier.com/a/1Vu33ImqvsGX; kasnije će se izdavaču plaćati 35 US$. 98

Značaj fizičke aktivnosti kod dece sa deformitetima kičme

MSc Aleksandra Janković

Doc. dr Gordan Bajić

Lokomotorni aparat Lokomotorni аpаrаt čovekа (LMA) predstаvljа njegov koštаno-zglobno mišićni sistem koji mu omogućаvа promenu položаjа u prostoru i sve druge voljne mehаničke pokrete.

Slika 1. Lokomotorni aparat

Postura i poremećaji posture Termin postura označava stav, položaj ili držanje tela. Najbolja postura je ona u kojoj se osoba najekonomičnije kreće, koja pruža najveći komfor i koja nema predispozicije za buduće posturalne probleme. Loše držanje možemo da definišemo kao početno razdoblje narušene biomehaničke ravnoteže kičme. Grupe mišića koje održavaju kičmu u uspravnom položaju (posturalni mišići), usled simetričnog ili asimetričnog popuštanja zbog umora i loših navika, uzrokuju nefiziološku konturu, odnosno krivljenje kičme skoliotičnog, kifotičnog ili lordotičnog tipa (Mikić i sar. 2004). To je faza kada na koštanim delovima još nema izraženih promena. (Kosinac, 1992).

Skolioza označava krivinu kičmenog stuba u frontalnoj ravni, koja se karakteriše krivljenjem u stranu jednog dela ili cele kičme sa rotacijom ili bez nje. Ako je prisutna rotacija pršljenova, ona se odvija tako što tela pršljenova idu na stranu konveksiteta, a processusi spinosusi na stranu konkaviteta (Simić, 1999). Kifoza predstavlja krivljenje kičmenog stuba u sagitalnoj ravni, preko normalnih granica, to je prekomerno izražena anteroposteriorna krivina sa konveksitetom prema nazad cele kičme ili jednog njenog dela. Lordoza podrazumeva preteranu slabinsku krivinu kičmenog stuba sa konveksitetom prema napred (Bjeković, Čalija, 2000). Za održavanje dobrog stava odgovorni su posturalni mišići, koji svojom stalnom kontrakcijom, zajedno sa ligamentima i kostima, održavaju pravilan stav tela. Ako ovi mišići iz bilo kojih razloga oslabe, nisu više u stanju da se suprotstave sili zemljine teže i drugim faktorima koji bi mogli negativno da utiču na pravilno držanje tela. Problemi mogu nastati ako dođe do fiksiranja takvog lošeg držanja u konačni identitet osobe. Funkcionalne smetnje se najpre odražavaju lokalno, na kičmenom stubu, a kasnije i na drugim delovima lokomotornog sistema koji se uključuju kao kompenzatorni mehanizmi. Kosinac (2002) smatra lošim telesnim držanjem sve nenormalnosti i nepravilnosti u položaju, međusobnom odnosu i obliku karlice, kičmenog stuba, gornjih i donjih ekstremiteta koje nisu posledica oštećenja na mišićno-skeletnom ili nervnom sistemu, nego su posledica nedovoljne i nepravilne funkcije mišića. Rana dijagnostika i procena pravilnog držanja tela deteta je od velike važ-

N M K

protiv, da dete vežbajući različita kretanja postigne skladnost i pravilnost vežbe. Redovnom fizičkom aktivnošću ne utičemo samo na pravilan telesni i zdravstveni razvoj, već i na celokupni razvoj ličnosti, uključujući razvoj moralnih osobina i socioemocionalni razvoj.

Slika 2. Poremećaji posture

nosti zbog prevencije potencijalnih poteškoća u razvoju. Značaj ﬁzičke aktivnosti Kao što ističu Škegro i saradnici (2009) upravo je fizička aktivnost najvažniji preduslov pravilnog rasta i razvoja, a samim tim i unapređenja zdravlja kod dece, a uticaj koji sport i fizička aktivnost imaju na vaspitnoobrazovnu komponetu razvoja dece takođe nije zanemariljv. Prednosti ranog bavljenja fizičkom aktivnošću su mnogobrojne. Briga za dete, njegovo zdravlje, normalni fizički razvitak, priznat je kao jedan od najvažnijih zadataka u vaspitanju predškolske dece. Fizičko vaspitanje predškolske dece jeste prvi korak ka opštem razvoju zdravog vaspitanja čoveka. Takvo vaspitanje ima uostalom mnoge zadatke i služi se raznim sredstvima. Kod ostvarivanja ovih zadataka u radu sa predškolskom decom, kod izbora sredstava i metoda fizičkog vaspitanja, potrebno je voditi brigu o karakterističnim osobinama dece na tom uzrastu. Dete ima neodoljivu potrebu za kretanjem. Ono želi da po ceo dan trči, skače i igra se. Na taj način bolje upoznaje sredinu u kojoj se nalazi. Akcijom i igrom dete pokazuje svoja osećanja, utiske i svoje životno iskustvo. Kretanjem se razvija njegova snaga i jača njegovo zdravlje. Nije važno za dete predškolskog uzrasta da može visoko preskočiti, da može brzo i dugo trčati. Važno je, na-

Slika 3. Fizička aktivnost kod dece

Metodologija rada U radu je prikazan pregled istraživanja koji se bavi poremećajima posture kod dece, kao i pregled istraživanja koja za temu imaju značaj fizičke aktivnosti kako u prevenciji, tako i u terapiji posturalnih poremećaja. Cilj rada je da se revijalnim pregledom dostupne literature i analizom rezultata prikazanih istraživanja ukaže značaj fizičke aktivnosti kod dece sa deformitetima kičme. Korišćena je metoda analize sadržaja za prikupljanje podataka iz različitih izvora. Kriterijum za odabir radova je bio da se bave značajem fizičke aktivnosti kod dece sa deformitetima kičme, njenim benefitima i posledicama njenog nedostatka u dečjem uzrastu. Ključne reči: postura, deformiteti, ﬁzička aktivnost, kičma, deca Pregled istraživanja Poremećaji u držanju tela kod dece, na osnovu dosadašnjih istraživanja i statističkih podataka, uglavnom su uzrokovani slabošću mišićne regije leđa, grudnog koša ili trbuha (Dejanović, Fratrić, 2007). Loše držanje tela u suštini predstavlja jedan početni stadijum nekog određenog deformiteta. Predviđa se da će se broj ove dece sve više povećavati ukoliko se ne uvidi značaj fizičke aktivnosti u školi, koja ima veliki uticaj na opšte zdravlje dece. Sport i igra u školi imaju veliki značaj jer, pored očuvanja zdravlja, sprečavanja nepravilnog držanja tijela, pruža podršku i pomoć u prirodnom rastu i razvoju. Trenutna istraživanja pokazuju da deca danas zbog nedovoljne količine kretanja, prevelike količine sedenja u školi, ali i kod kuće, imaju prenaglašenu posturu u sagitalnoj osi. Widhe (2000) je dokazao u longitudinalnom istraživanju da postoji trend povećanja torakalne kifoze i lumbalne lordoze u zadnjih 15 godina (Lafond, Descarreaux, Normand & Harrison, 2007). Paušić, (2005) ističe da više od 70% školske dece ima određene tegobe koje su posledica nedostatka fizičke aktivnosti. Kod dece sa poremećajima u nepravilnom držanju tela oslabljen je lokomotorni aparat, slabi su mišići, neelastični ligamenti, smanjene su sposobnosti donjih ekstremiteta, a samim tim i kičmenog stuba. Postoji više načina da pomognemo deci sa oštećenjem lokomotornog aparata. Osim

što je potrebna odgovarajuća rehabilitacija u vidu korektivnih kineziterapijskih vežbi, treba stvoriti određene uslove kada je u pitanju fizička aktivnost dece. Zaključak Na osnovu prikazanih radova može se zaključiti da se dobro organizovanim fizičkim aktivnostima može znatno smanjiti broj dece koja zbog posturalnih poremećaja ili telesnih deformiteta imaju poteškoća u rastu i razvoju. Veliku ulogu imaju vaspitači, učitelji, nastavnici fizičkog vaspitanja koji, u saradnji sa fizioterapeutom, mogu svojim radom mnogo učiniti na jačanju dečjeg organizma u celini, i samim tim doprineti smanjenju procenta broja dece sa nekim oblikom lošeg držanja ili deformitetima kičme. “Fizička aktivnost može zameniti mnoge lekove, ali nijedan lek ne može zameniti ﬁzičku aktivnost”. (Joseph-Clement Tisot (Tisseau) XVIII vek. Literatura: 1. Bjeković, G., Čalija, M. (2002). (Ne)pravilno držanje tijela. FFK Univerziteta S.Sarajevo. 2. Dejanović, A., i Fratrić, F. (2007). Kičmeni stub (ne) trening i deca. Monografija. Beograd: Fakultet za menadžment u sportu, Univerzitet „Braća Karić“. 3. Kosinac, Z. (2002). Kineziterapija sustava za kretanje. Sveučilište u Splitu, Split. 4. Kosinac, Z. (1992). Nepravilna tjelesna držanja djece i omladine. Kineziološki fakultet, Split. 5. Mikić, B., Bijeković, G. (2004). Biomehanika sportske lokomocije. Istočno Sarajevo, fakultet Fizičke kulture. 6. Paušić, J. (2005). Procjene promjene tjelesnog držanja u djece životne dobi od sedam do devet godina. Magistarski rad. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb. 7. Simić V.P. (1999). Bolesti kičme. I.P.“Obeležja“, Beograd. 8. Škegro, D., Čustonja, Z., Milanović, D. (2009). Sport kao sadržaj slobodnog vremena dece i mladih. U Andrijašević, M. (Ur.), Upravljanje slobodnim vremenom sadržaima sporta i rekreacije (str. 15-24). Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučiišta u Zagrebu.

N M K

prvom delu istoimenog rada, objavljenog u prethodnom broju časopisa Medici. com, pored opštih pravila o veštačenju u postupcima pred sudovima i organima uprave Republike Srpske, pisali smo i o različitim ovlašćenjima suda u zavisnosti od vrste postupaka. Tako smo rezimirali da u krivičnom, prekršajnom i upravnom postupku važi princip materijalne istine prema kojem je sud dužan da doprinese rasvetljavanju činjeničnog stanja i, u tom smislu, zatraži mišljenje drugog veštaka ukoliko se pokaže da prvobitni veštak nije razjasnio sva sporna pitanja ili sud posumnja u rezultate prvobitnog veštačenja. Nasuprot tome, u građanskim postupcima (parničnom, vanparničnom i izvršnom) uloga suda se, sledom principa formalne (procesne) istine, iscrpljuje u rukovođenju dokaznim postupkom, što znači da sud ovde nema slobodu određivanja dopunskog ili novog veštačenja, već, uz jedan zakonski izuzetak, sav teret dokazivanja snose stranke. No, imajući u vidu pravilo prema kojem sud može postavljati pitanja strankama, svedocima ili veštacima u svakoj fazi saslušanja,1 proizilazi da i u ovim procesima sud treba da ima aktivnu ulogu u prikupljanju činjenica kao dokaznog materijala što, u konačnom, svakako doprinosi kvalitetnijoj sudskoj odluci. U ovom kontekstu, posebno je interesantna uloga parničnog suda u situacijama kada je uočeno da je veštak izašao izvan granica stručnog područja za koje je imenovan, nezavisno što je to činio po nalogu suda kojim je određeno veštačenje.2 Budući da upravo sud vrši autoritativni nadzor nad ekspertizom veštaka, koju je, sem toga, dužan da ceni u simbiozi sa V. čl. 106. Zakona o parničnom postupku („Sl. glasnik RS“, br. 58/03, 85/03, 74/05, 63/07, 49/09, 61/13, u daljem tekstu: ZPP). 1

„U praksi finansijskih, ali i drugih veštačenja često se susrećemo sa naredbama sudova koje su nepotpune i ne dodiruju suštinu problema. Ponekad se nailazi na situaciju da se istinski dokazi nalaze izvan one građe koju veštak po naredbama treba da pregleda. Vrlo često smo u situaciji da se i najsavesnijim izvršenjem naloga za veštačenje ne obuhvata celina problema pa veštačenja gube svaki smisao baš zbog toga. Veštak koji dobije takav nalog uvek se nalazi u dilemi da li da ga mehanički sprovede ili da pravosudne organe upozori na njihovu nepotpunost. (...) U prvom slučaju veštak olakšava sebi posao, ali faktički nesavesno izvršava svoj zadatak, a u drugom slučaju se nalazi u poziciji da se meša u posao suda što nije uputno ponašanje.“ Dragomir Đorđević, Ekonomsko-finansijsko veštačenje u sudskim sporovima, teorija i praksa, Priručnik o veštačenju, Zbornik radova, redaktor Nebojša Šarkić, Beograd 2011, str. 221. „Prema našem uverenju, veštak bi trebalo uvek da insistira na strogoj preciznosti zadatka i dostavljanju kompletne relevantne dokumentacije kako bi svoju obavezu izvršio etički i u skladu sa pravilima svoje struke. Ukoliko bi na tom putu imao prepreka, izuzetno je važno da na iste ukaže u svom nalazu i mišljenju ili makar pri svom saslušanju.“ Jovana Pušac, Uloga veštaka u parnicama za naknadu izmakle koristi, Vještak, časopis iz oblasti teorije i prakse vještačenja, broj 4/2015, str. 491, fn. 18. 2

100

Medicinsko veštačenje u praksi sudova Republike Srpske II deo

Autor: Advokat dr Jovana Pušac

ostalim izvedenim dokazima, jasno je da se od suda očekuje aktivna uloga kada veštak prekorači granice svoje struke ili uže specijalnosti, naročito po prigovoru protivne strane. Primeri aktuelne sudske prakse upravo ukazuju na ove slučajeve, pa je tako Vrhovni sud Federacije BiH utvrdio da je veštačenje relevantno samo ako je izvršeno od strane veštaka koji je po svom stručnom znanju i profesiji pozvan da o određenim činjenicama da svoj nalaz i mišljenje. „Radi toga je u konkretnom slučaju samo vještak za sudsku medicinu, koji raspolaže potrebnim stručnim znanjem, bio ovlašten da na osnovu medicinske dokumentacije i drugih dokaza u spisu (zapisnika o uviđaju i foto-dokumentacije) da nalaz i mišljenje na koji način je u dinamici nastanka saobraćajne nezgode oštećeni zadobio povrede, sa kojim dijelovima njegovog tijela je vozilo ostvarilo primarne i druge kontakte, te kada je i od kojih povreda umro, a ne vještak za saobraćaj koji ne raspolaže potrebnim stručnim znanjem i zbog čega takvo vještačenje prevazilazi domen njegove struke“.3 U drugom slučaju, sud nije zauzeo ispravan stav uprkos prigovoru protivne strane, niti je to u žalbenom postupku učinio drugostepeni sud. Tako je prvostepeni sud, u jednoj parničnoj stvari, a na osnovu pravosnažne presude krivičnog suda kojom je tuženi oglašen krivim, pravilno utvrdio da postoji doprinos tužilje kao učesnika saobraćajne nezgode u nastanku sopstvene štete, jer je tužilja, dana 07.10.2010. godine u kasnim večernjim satima, upravljala biciklom bez zakonom propisanog osvetljenja i bez posedovanja obaveznog svetlećeg prsluka, Presuda Vrhovnog suda Federacije BiH broj Kž 7886/2012 od 20.09.2012. godine, pravna baza Paragraf Lex BA, pristup 10.12.2017. god. 3

pri čemu se, umesto desnom stranom, kretala bliže središnjoj liniji kolovoza. Time je pravilno utvrđeno da je tužilja povredila imperativne zakonske odredbe koje se odnose na bicikliste u saobraćaju, i to odredbe člana 102. i člana 9. stav 1. tačka 68b) Zakona o osnovama bezbednosti saobraćaja u BiH („Sl. glasnik BiH“, br. 6/06, 75/06, 44/07 i 84/09 i 48/10, dalje: ZOOBS). Na osnovu tako utvrđenog činjeničnog stanja, sud je ispravno zaključio da bi tužilja, da je poštovala navedene zakonske obaveze, bila uočena od strane učesnika u saobraćaju koji se na javnom putu nalaze van vozila, pa tako i od tuženog koji u takvim okolnostima ne bi prelazio u saobraćajnu traku kojom se ova kretala. Iz toga proizilazi da do udesa ne bi ni došlo. Otuda je potpuno ispravno stanovište prvostepenog suda da su u konkretnom slučaju oba učesnika nezgode, tužilja i tuženi kao vozači bicikla, doprineli nastanku štete tuženi, zbog toga što je oglašen krivim pravosnažnom krivičnom presudom, a tužilja zbog toga što nije imala propisanu opremu, tj. nije imala svetlo na biciklu, nije nosila svetleći prsluk i, pri tome se, protivno odredbi člana 99. stav 2. ZOOBS, kretala bliže središnjoj liniji kolovoza, umesto desnom stranom. Međutim, prvostepeni sud je, prema stanovištu tuženog, pogrešno utvrdio činjenice na kojima počiva zahtev tužilje za naknadu nematerijalne štete pa je, u vezi s tim, nepravilno odmeren iznos ove naknade. Naime, tokom prvostepenog postupka u ovoj pravnoj stvari, tuženi je prigovarao na nalaz i mišljenje veštaka medicinske struke u delu u kojem su veštačenjem obuhvaćeni pojedini vidovi nematerijalne štete, i to pretrpljeni fizički bol i strah. Tuženi je isticao da je veštak medicinske struke iz oblasti ortopedske hirur-

N M K

gije s traumatologijom nije kompetentan da vrši veštačenje svih vidova nematerijalne štete tj. fizičkog bola i straha, budući da se njegova specijalnost proteže isključivo na granu medicine koja u skladu sa Programom specijalizacije i usmerenih specijalizacija i programom specijalizacije za specijalnosti u medicini („Sl. glasnik RS“, broj 17/03) obuhvata ortopediju i traumatologiju. Jedino bi kooperacija veštaka specijaliste ortopedije koji bi veštačio eventualni invaliditet oštećene i veštaka specijaliste neuropsihijatrije koji bi veštačio elemente neimovinske štete, tj. bol i strah, dovela do valjane ekspertize u konkretnom slučaju. Otuda tuženi smatra da veštačenje u ovoj pravnoj stvari nije uspelo, odnosno da su činjenice koje su trebale biti utvrđene veštačenjem - pretrpljeni i budući fizički bolovi i strah, ostale neutvrđene.“4 Uprkos tome, sud je zauzeo sledeći stav: „Sud cijeni da je paušalan prigovor tuženog putem punomoćnika na nalaz i mišljenje vještaka medicinske struke. Nalaz nije osporen u stručnom dijelu osim prigovora da vještak iz oblasti ortopedske hirurgije i traumatologije nije kompetentan da vrši vještačenje svih vidova nematerijalne štete tj. bola i straha. Vještak dr NN se nalazi na listi stalnih sudskih vještak iz medicinske oblasti, što znači da je kompetentan da vještači umanjene životne aktivnosti nastale zbog preloma koje je tužilja zadobila kao posljedicu povrede, jer je upravo to oblast vještaka medicinske struke - specijaliste ortopeda, kao i pretrpljeni fizički bolovi kao posljedica nevednog preloma, kao i pretrpljeni strah.“5 Bezuspešno je tuženi žalbenim navodima ukazivao drugostepenom sudu da tužilja nije ni dokazala da je trpela fizičke bolove iako se o tome paušalno izjasnio veštak, te iako je sud mimo dokazne građe izveo takav zaključak.6 U Iz završne reči tuženog u predmetu po presudi Osnovnog suda u Banjaluci broj 71 0 P 212317 15 P od 18.01.2016. godine, pravosnažna po presudi Okružnog suda u Banjaluci 71 0 P 212317 16 Gž broj od 22.09.2017. godine.

Iz obrazloženja presude Osnovnog suda u Banjaluci broj 71 0 P 212317 15 P od 18.01.2016. godine.

U nalazu i mišljenju veštaka konstatnovano je sledeće: „Neposredno po povređivanju imenovana je trpila kontinuirane fizičke bolove srednjeg intenziteta 6-7 (0-10) koji su se u datoj razini održali još 2 dana. Bolove slabijeg intenzieta 4-5 (0-10) imenovana je trpila u trajanju 7 dana a bolove manjeg intenziteta 2-3 (0-10) u ukupnom trajanju još 3 nedelje“. Potom je sud, iako na predmetne okolnosti nisu izvedeni dokazi saslušanjem oštećene, niti veštaka, zaključio sledeće: „Osim toga, sud je uzeo u obzir da je tužilja trpjela ove bolove neposredno poslije povrijeđivanja, a i tokom liječenja nakon traume, a što je utvrđeno takođe iz izvedenih dokaza nalaz i mišljenje KC Banjaluka od 08.10.2010 godine, sa kontrolama – poslednja 19.11.2010 godine, sa konstatacijom ljekara, da je postavljena langeta, hod uz pomoć štaka, hod uz postepeno povećanje oslonca, a na nalazu od 19.11. 2010 godine je upisano , kontrola za mjesec dana.“ Međutim, iz navedene medicinske dokumentacije proizilazi da je oštećena trpela bol jedino 08.10.2010.

žalbi se navodi sledeće: ”Postavlja se pitanje kako je veštak medicinske struke utvrdio jačinu i trajanje fizičkog bola koji je tužilja trpela tokom povređivanja i neposredno posle, kada, na pitanje punomoćnika tuženog, nije imao podatak o tome da li je tužilja konzumirala analgetike, u kojoj dozi i koliko dugo. Veštak je pri tom samo konstatovao da »ako je anlagetike uzimala u adekvatnoj dozi i dovoljno dugo, bolovi su mogli biti svedeni na najmanju moguću meru«. Ovaj iskaz veštaka ne odgovara činjenici da je tužilju pregledao, kako se navodi u nalazu i mišljenju, s obzirom da bi mu tada moralo biti poznato da li je tužilja konzumirala medikamente. Takođe, i sama tužilja je u svom iskazu izričito navela da u skorije vreme nije bila na pregledu kod lekara ortopeda“7. Inače, sudovi u rešenjima kojima se određuje zadatak veštaka najčešće insistiraju da se veštak izjasni samo na okolnost trajanja i intenziteta pretrpljenih bolova, a zaboravlja se tražiti izjašnjenje i o drugim bitnim okolnostima konkretnog slučaja koje su pratile lečenje i koje svakako mogu da utiču na visinu novčane naknade. Međutim, i u takvoj situaciji dužnost veštaka je da zdravstveno stanje i tegobe oštećenog što sveobuhvatnije i vernije opiše, jer time veštak, shodno znanju i savesti, ispunjava svoju dužnost da prezentuje sudu kompletan nalaz zatečenog stanja. Nesumnjivo je da je iskaz veštaka u tom pravcu izuzetno značajan i da od njega najviše i zavisi da li će se u svakom konkretnom slučaju utvrditi pouzdan činjenični osnov za donošenje pravilne i zakonite presude.8 S druge strane, poznato je da se u medicini za ublažavanje ili eliminisanje bolova koriste razna farmakološka sredstva. Okolnost da li je oštećeni tokom lečenja koristio antidolorična sredstva bitna je zbog toga što se smatra da je time nastala šteta zbog fizičkih bolova bila umanjena. Ukoliko lekari veštaci stoje na stanovištu da u ovim slučajevima oštećeni ne oseća bolove, mislimo da sud treba da odbije zahtev za naknadu štete po ovom osnovu, jer se naknada dosuđuje isključivo za pretrpljene fizičke bolove.9

godine, što je i razumljivo budući da je 07.10.2010. godine doživela povredu. No, o tome se već izjasnio veštak tretirajući ovaj bol kao bol srednjeg intenziteta koji je trajao još dva dana nakon povređivanja. “Da bi odgovorio postavljenom zadatku, pored stručnosti od vještaka se zahtijeva nezavisnost, objektivnost, lična svojstva i vještine, a posebno: istinoljubivost, kritičnost (kretanje u granicama svoga znanja i odbijanje vještačenja koje prevazilaze njegova stručna znanja), etičnost, upornost u pronalaženju istinitih činjenica, analitičnost u radu i stalno unapređenje sopstvenog znanja.” Dragan Nišević, Nalazi i mišljenja sudskih vještaka, Expertus forensis, časopis Udruženja sudskih vještaka Crne Gore, broj 16-17/2011, str. 139. 7

V. Duško Medić, Značaj vještačenja u parnicama za naknadu nematerijalne štete, Vještak, časopis iz oblasti teorije i prakse vještačenja, broj 1/2014, str. 22. 8

Upor. Ivica Crnić, Uloga medicinskih vještaka u

Najbolje je, s obzirom na svu kompleksnost njegovog osećaja, da bolove, njihovo trajanje i intenzitet veštače zajedno veštak neuropsihijatar i veštak traumatolog, od kojih prvi može dati kompletno mišljenje o ličnim svojstvima oštećenog i periodu nastanka i kvaliteta bola, dok drugi daje mišljenje o kontinuitetu bola i delovanju sredstava za njegovo smanjenje.10 Uzalud je, potom, tuženi u žalbenom postupku isticao da je sud pogrešno utvrdio da kod tužilje uopšte postoji osnov za dosuđenje naknade na ime pretrpljenog straha. To stoga što se „pravična novčana naknada može dosuditi za strah koji je bio intenzivan i dužeg trajanja, a ukoliko je intenzivan strah kratko trajao, naknada se može dosuditi ako je u dužem vremenskom periodu narušena psihička ravnoteža oštećenog”11. Iz nalaza i mišljenja veštaka sledi da je strah jakog intenziteta kod tužilje trajao kratko, pri čemu ni strah primarne, ni sekundarne prirode nisu ostavili posledice po njenu psihu.12 Istina, sud treba od veštaka treba da zatraži nalaz i mišljenje o trajanju i intenzitetu straha, pri čemu sudska praksa strah, po intenzitetu, kvalifikuje kao strah slabog, srednjeg i jakog intenziteta, ali je dužnost suda da od veštaka traži izjašnjenje i o svim drugim relevantnim okolnostima slučaja, kao što su njegovi uzroci, način ispoljavanja, te psihičke posledice koje je strah kod oštećenog ostavio (narušena psihička ravnoteža, stanje psihičke traume, zabrinutost zbog mogućih posljedica), pa je razumljivo da od iskaza veštaka najviše i zavisi donošenje konkretne odluke.13 Kako je strah, u prvom redu, emocionalan poremećaj, to stanje straha i njegove posledice može kompetentno veštačiti samo lekar neuropsihijatar, i to uz pomoć psihologa koji treba da se izjasni o načinu kako se doživljeni strah manifestovao, koliko je bilo parnicama za naknadu nematerijalne štete, Naša zakonitost, broj 11-12/85, str. 1347. 10 Risto Bokonjić, Medicinsko veštačenje posledica povreda nervnog sistema, bolova i straha, Advokatura BiH, broj 2/75, str. 25. 11 Stav sa Savetovanja građanskih i građanskoprivrednih odeljenja Saveznog suda, Vrhovnih sudova i Vrhovnog vojnog suda od 15. i 16.10.1986. godine, Nevenka Mitrić, Izvođenje dokaza vještačenja u postupcima za naknadu štete, seminar u okviru JU Centra za edukaciju sudija i tužilaca u Republici Srpskoj održan u Banjaluci dana 12.9.2012. godine, str. 20. 12 „U momentu nezgode tužilja je bila svjesna, životno ugrožena i osjećala strah jakog intenziteta, 8-9 (iskazan u skali od 0 do 10), koji je kratko trajao. Strah u vidu vraćanja slike štetnog događaja je osjećala tri dana, intenziteta 7-8 (skala 0.-10). Strah sekundarne naravi u vidu zabrinutosti za ishod liječenja je trajao još deset dana, intenziteta 6-7 (skala 0-10). Primarni i sekundarni strah kod tužilje nisu ostavile posljedice po psihu“, iz obrazloženja presude Osnovnog suda u Banjaluci broj 71 0 P 212317 15 P od 18.01.2016. godine, str. 8. 13 V. Duško Medić, Naknada nematerijalne štete zbog pretprljenog straha, Godišnjak Pravnog fakulteta Univerziteta u Bnajaluci, broj 2/2012, str. 230-231.

101

N M K

njegovo trajanje i intenzitet, o uzrocima pojave straha, te o posledicama koje je strah ostavio na psihu oštećenog.14 Dakle, mišljenja smo da bilo veštak medicinske struke iz oblast psihologije i psihijatrije, bilo veštak neuropsihijatar jedino mogu biti kompetentni da izvrše analizu ličnosti, upoznavanje njenih karakterističnih osobina, genetskih svojstava, načina reagovanja, stečenih iskustava, te profesionalnih znanja, a nikako veštak ortoped. Ipak, i nakon žalbenih navoda tuženog o nedostatku kompetencija predmetnog veštaka za ove vidove nematerijalne štete,15 drugostepeni sud, iako preinačava prvostepenu presudu smanjujući dosuđene iznose na ime naknade štete, ne daje odgovore na pomenuta sporna pitanja.16 No, pravna doktrina, te aktuelna domaća,17 kao i praksa sudova u našem neposrednom okruženju18 nepokolebljivo stoje na stanovištu da se ne bi smelo dopustiti da kod telesnih povreda, npr. ortoped veštači okolnosti svih vidova nematerijalne štete, pa i straha, jer to nije u interesu ni štetnika, ni oštećenog.19 Otuda je sasvim izvesno da će i nižestepeni sudovi ubrzo uskladiti svoju praksu sa vladajućim stanovištem naše jurisprudencije.

14 Zdravko M. Petrović, Nataša Mrvić Petrović, „Naknada nematerijalne štete“, Beograd, 2012, str. 107, Milan Počuča, „Naknada nematerijalne štete zbog pretrpljenog straha,“ Beograd, 2008, str. 108.

Ova činjenica je u pravnim krugovima postala sasvim notorna iako neretko potisnuta na uštrb uštede troškova veštačenja. 15

V. presudu Okružnog suda u Banjaluci 71 0 P 212317 16 Gž broj od 22.09.2017. godine. S obzirom na nedostajući imovinski cenzus neophodan za izjavljivanje revizije kao vanrednog pravnog leka (vrednost spora treba da bude najmanje 30.000,00 KM), tuženi je odustao od dalje borbe i dokazivanja da su tužilji nezakonito dosuđeni iznosi na ime naknade nematerijalne štete za pretrpljene fizičke bolove i strah. Ipak, u postupku dobrovoljnog izvršenja predmetne presude kojom je tužilji, od početno zahtevanog iznosa dosuđen 2/3 manji iznos, tuženi je isti isplatio umanjeno za zakonske zatezne kamate, čime je pravna sudbina ovog slučaja uspešno okončana. Iz arhive advokatske kancelarije Jovane Pušac, advokata iz Banjaluke. 16

17 V. Seminar na temu Aktuelna pitanja u primeni Zakona o parničnom postupku u organizaciji JU Centra za edukaciju sudija i tužilaca u Republici Srpskoj održan u Banjaluci dana 04.12.2017. godine, edukator Goran Nezirović, sudija Vrhovnog suda FBiH.

V. presudu Apelacionog suda u Beogradu, broj Gž 4244/11 od 25.01.2013. godine, http://www.bg.ap. sud.rs/lt/news/sudska-praksa/pregled-sudske-prakse-apelacionog-suda-u-beogradu/gradjansko-odeljenje/parnica/naknada-stete/gz-4244-11.html, pristup 10.12.2017. godine. 18

Duško Medić, Značaj vještačenja u parnicama za naknadu nematerijalne štete, Vještak, časopis iz oblasti teorije i prakse vještačenja, broj 1/2014, str. 24. Slično i Zdravko Petrović, Pravična naknada za pretrpljeni strah, Pravni život, broj 8-9/87, str. 890. 19

102

Hirurške rekonstrukcije velikih postoperativnih defekata na glavi i vratu Doc. dr Alek J. Račić

primarijus maksilofacijalne hirurgije u KC Srbije, Master zdravstveni menadžer Univerziteta „Nikola Tesla“

Sažetak: Proteklih decenija više autora u zemlji i inostranstvu bavilo se problemima složenih rekonstrukcija postoperativnih defekata na glavi i vratu. Srpska populacija se u poslednjoj deceniji izdvojila iz svetske zbog štetnih uticaja posledica NATO bombardovanja kako na opšte zdravlje stanovništva, tako i na agresivnost i proširenost malignih tumora glave i vrata. Ovim radom obrađuju se primeri odstupanja od klasične literature kada je srpska populacija u pitanju, a koji su dokaz pojave agresivnijih vrsta malignih tumora glave i vrata posle NATO agresije. Summary: During paste decades many investigators did research about reconstructions of postoperative defects of head and neck region.Serbian population showed some differences compare to the world population after NATO bombing,since it had influence not only on the population health condition,but specificly on infiltrative and spread caracteristics of malignant head and neck tumors.By this work we autor would like to show exeples of agresive malignant tumors of head and neck region which are rare in classic literature. Za pravilno razumevanje i prihvatanje problema razvoja bilo koje bolesti, neophodno je detaljno sagledavanje etioloških faktora. U slučaju povećanja incidence malignih tumora glave i vrata za srpsku populaciju u protekloj deceniji ključni etiološki faktor je NATO bombardovanje 1995/1999. Na primer, područje reke Drine je dva puta bombardovano, a tamo nije zabeležen samo porast malignih tumora glave i vrata, već i pojava novih vrsta maligniteta. U aktima Sveske zdravstvene organizacije do 2000. godine jasno je pisalo da osiromašeni uranijum izaziva genetske modifikacije, aberacije. Sada to više ne piše jer je jasno da su takva sredstva koja su izručena na Bliskom istoku i Balkanu, dovela do pojava

modifikacija pojedinih vrsta bolesti pa čak i potpuno novih bolesti. Kada je reč o malignim tumorima glave i vrata, jasno je da je njihova infiltrativnost veća, da brže daju bliske i udaljene metastaze, ali da je pored ovih kliničkih primećeno i odstupanje od patohistoloških karakteristika. Mnogi patolozi koji su se bavili ovim problemom uočavaju pojačane i neobičnije ćelijske deobe kada pregledaju preparate pod mikroskopima. Nove karakteristike koje maligni tumori glave i vrata pokazuju, iziskuju od patologa izmene nomenklatura svakih 5-6 godina, što se nekada decenijama nije radilo. Time je potpuno onemogućen regularni način uspostavljanja dijagnoza za pacijente, pa kad je to patolozima teško,kako je tek onda onkološkim konzilijumima teško da uspostave pravilne terapije pacijentima. Specifično onkološko lečenje nemoguće je adekvatno sprovesti bez precizne patohistološke analize, a to je u mnogim slučajevima onemogućeno zbog pojave novih vrsta malignih tumora ne samo glave i vrata, već i svih anatomskih regija. Hirurško lečenje iziskuje veću radikalnost, a time i ostavljanje većih postoperativnih defekata na glavi i vratu, što opet dovodi do modifikacija u poznatim rekonstruktivnim zahvatima, da bi se zadovoljili funkcionalnost i minimum estetike. Kroz ovaj rad prikazaćemo nekoliko drastičnih slučajeva koje je autor operisao u periodu od 10 godina posle NATO bombardovanja SRJ, a koji i po kliničkoj slici i po hirurškim rešenjima odstupaju od dostupne literature. Literatura

1. Racic A. J. Zdravstvene posledice NATO bombardovanja R Srpske 1995.god., Medicom, issuu. com/boodyt/docs/medicicom_81_-_internet, Banja Luka,2017 2. Racic A.J., Petkovic. Z, Stojicic M., Microsurgical care of the trauma to the parotid duct, Southeast European Emergensy and Disaster Medicine Journal, ISSN 2466-2992(online) (2015) No 2,p.12-14

N M K

k o n g r e s i

40TH ANNUAL EMERGENCY MEDICINE CONFERENCE 2018 • Datum: 10-13. januar 2018. • Mjesto održavanja: Yosomite, USA • Website: http://www.yosemitemef.org/ Sl 1. Maligni tumor donjeg očnog kapka, radikalna ekscizija kože, potkože i konjunktive oka, rekonstrukcija modifikovanim proširenim režnjem po mustardu (Pacijent iz Paraćina bio rezervista tokom NATO agresije)

Sl 2. Maligni tumori obraza na nekarakterističnim mestima koja odstupaju od klasične literature i prikazu predilekcionih mesta za maligne tumore kože na licu, radikalna ekscizija uz modifikovani rekonstruktivni reverzni fejs lift kao rekonstruciju defekta (Pacijent iz Ćuprije bio rezervista tokom NATO agresije)

ACUTE CARDIOVASCULAR CARE 2018 • Datum: 3-5. mart 2018. • Mjesto održavanja: Milano, Italy • Website: www.escardio.org/ 9TH MOLECULAR IMMUNOLOGY&IMMUNOGENETICS CONGRESS • Datum: 8-9. mart 2018. • Mjesto održavanja: London, United Kingdom • Website: https://molecularimmunology. conferenc-eseries.com/

Sl 3. Perimandibularni sarkom, potpuno nekarakterističan prema dostupnoj literaturi, radikalno uklanjanje i složena hirurška rekonstrukcija nastalog defekta sluzokožnim režnjevima intraoralno a kožnim režnjevima na licu i vratu

THE 5TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON PREHYPERTENSION AND CMS • Datum: 22-25. februar 2018. • Mjesto održavanja: Venice, Italy • Website: http://2018.prehypertension. org/ EHRA 2018 • Datum: 18-20. mart 2018. • Mjesto održavanja: Barselona, Spain • Website: https://www.escardio.org/

Sl 4. Maligni tumor poglavine koji je uzurirao temenu kost, radikalno uklanjanje sa eksponiranjem moždane dure, rekonstrukcija veštačkom kosti i lokalnim režnjevima

4TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON RESPIRATORY AND PULMONARY MEDICINE • Datum: 21-22. mart 2018. • Mjesto održavanja: Bali, Indonesia • Website: https://respiratory. conferenceseries. com/ INTERNATIONAL CONFERENCE ON ADVANCED TECHNOLOGIES AND TREATMENTS FOR DIABETES - ATTD 2018 • Datum: 14-17. februar 2018. • Mjesto održavanja: Vienna, Austria • Website: https://www.diabetesdaily.com/

3. Racic A.J., Raznatovic B.,Jovanovic-Sindik D.,Colic M.; Reconstruction of head and neck region after malignant skin tumors surgery; 8th Congress of the Balkan Association of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery,pp 36, Budva, Montenegro 2013. 4. Racic A.J., Colic M.; Differences in surgical reconstruction after excision of head and neck melanoma and carcinoma; World Congress of Melanoma;pp 118, Paris, France, May 2013. 5. Račić A.J., Čvorović Lj., Patohistološka i klinička studija karcinoma kože glave i vrata; Materia medica; 2011, vol. 27, br. 2, str. 322-327 6. Račić J.A., Filipovic M.,Colic M., Todorovic M., Pristup lečenju bolesnika sa oralnim planocelularnim karcinomom, Praxis Medica,38,3-4,2010/2 011. 7. Filipović M., Račić A.J., Lazovic G., SipetićGrujčić S., Studija hirurškog i post-operativnog lečenja malignih tumora kože glave i vrata, Praxis Medica,38,3-4,2010/2 011. 8. Racic, J.A., Sulovic-Dzelatovic N., Filipovic M.; Statistical analysis of skin carcinoma incidency; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; PP; Belgrade 2010

9. Sulovic Dzelatovic N., Filipovic M., Racic A.J.; Malignant melanoma of Head and Neck Region; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; OP; Belgrade 2010. 10. Racic A.J; Stojicic M,Petkovic Z; Parotid gland injury-case report; pp 4;25th international congress of maxillofacial surgery, Belgrade, October 2010. 11. Račić A.J., Tankosic, N.; One year follow-up study of malignant skin tumors; International dermatovenerology Congress, P36; Belgrade, Jun 2009. 12. Račić A.J., Čvorović Lj., Racic A.; Local spread carcinomas of the mouth cavity; Materia Medica 2009; 25(1): 9-14. 13. Racic A.J; Dj.Bajec; D. Kastratovic; B. Lazic; S. Markovic; M. Mijajlovic, Promotion process of skin carcinoma prevention; pp22; EHNA congressč Insbruc 2009 14. Račić A.J., Čvorović Lj, Stošić-Divjak S, Colić M. Karcinomi kože glave i vrata: anatomske lokalizacije i patohistološki nalaz; Materia Medica 2008; 24(2): 25-29.

7TH EUROPEAN DIABETES AND ENDOCRINO LOGY CONGRESS • Datum: 12-13. februar 2018. • Mjesto održavanja: Munich, Germany • Website: https://endocrinology. conferenceseries. com/ THE 6TH WORLD CONGRESS ON CONTROVERSIES TO CONSENSUS IN DIABETES, OBESITY AND HYPERTENSION (CODHY) • Datum: 21-23. februar 2018. • Mjesto održavanja: Tel Aviv, Israel • Website: http://www.codhy.com/2018/ 3RD WORLD CONGRESS ON PUBLIC HEALTH AND NUTRITION • Datum: 26-28. februar 2018. • Mjesto održavanja: London, United Kingdom • Website: https://www. publichealth. global-summit. com/

103

N M K

DOKTORSKA DISERTACIJA, 17.10.2017. godine Pravni fakultet u Banjaluci Nedeljko Z. Milaković, rođen 28.9.1952. godine u Banjaluci

Prava i obaveze osiguranika u zdravstvenoj zaštiti

REDMET I CILj RADA: Predmet istraživanja ukazuje na naučne i pragmatične ciljeve usmjerene na oblast zdravstvene zaštite, zdravstvenog osiguranja, prava, obaveze i odgovornost osiguranika, odnosno pacijenata, te tendencije za uspostavljanje zdravstvenog prava kao posebne naučne discipline. Naučni cilj je usmjeren prema spoznaji: stvarnog značaja prava na zdravlje koje se obezbjeđuje u sistemu zdravstvene zaštite i zdravstvenog osiguranja; usklađenost prava, obaveza i odgovornosti osiguranika, odnosno pacijenata, sa relevantnim dokumentima EU i pravnim propisima zemalja u okruženju; teorijska razmatranja, opis međunarodnih standarda, stepen usklađenosti propisa u regulisanju zdravstvene zaštite, komparativni pregled propisa iz navedenih oblasti i praksa država u okruženju; sagledavanje savremenih tendencija razvoja ove oblasti u dokumentima EU, utvrđivanje kvaliteta pravnih propisa u navedenim oblastima i davanje prijedloga de lege ferenda kako da se ona unaprijede. METODE ISTRAŽIVANJA: U izradi doktorske disertacije korišćene su razne saznajne i tehničke metode svojstvene pravnoj nauci: normativni, dogmatički, uporednopravni, istorijski, sociološki i politološki metod, a na način svojstven standardima za pisanje doktorske disertacije i koji omogućava sagledavanje posmatrane teme u cjelini. Za istraživanje su korišćene i druge naučne metode (sinteze, indukcije, dedukcije, apstrakcije i generalizacije). Navedeni metodi istraživanja primijenjeni su na način kako to predviđa metodologija prava kao naučna disciplina, a odgovaraju zadatim ciljevima istraživanja. GLAVNE I POMOĆNE HIPOTEZE: Glavna hipoteza na kojoj se zasniva istraživanje odnosi se na sljedeće: U normativnom smislu Republika Srpska prati i usmjerava razvoj zdravstva u skladu sa dokumentima Svjetske zdravstve104

Uža naučna oblast: Radno i socijalno pravo Mentor: Prof. dr Željko Mirjanić

ne organizacije, Evropski okvir politike zdravlja -Zdravlje 2020 i drugim relevantim dokumentima; prava i obaveze u zdravstvenoj zaštiti imaju pravni osnov u Ustavu Republike Srpske, a uređuju se posebnim zakonima u oblasti zdravstva; ostvarivanje prava u zdravstvenoj zaštiti, pored ostalog, uslovljeno je ekonomskim i socijalnim determinantama zdravlja na koje utiče svaka društvena zajednica; Republika Srpska ulaže značajna finansijska sredstva za obezbjeđenje zdravstvene zaštite stanovništva, ali su ona nedovoljna za izražene potrebe i tražnju građana, zahtjeve koje nameće međunarodna zajednica, univerzalnost medicinske nauke i nove metode dijagnostike i liječenja, proklamovane standarde, savremenu sofisticiranu opremu, skupe lijekove, povećana izdvajanja za edukacije zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika i drugo. Pomoćne hipoteze odnose se na: poređenje međunarodnih dokumenata relevantnih za predmet istraživanja u ovom radu pokazuje da zdravstveno pravo Republike Srpske velikim dijelom omogućava ostvarivanje evropskog okvira politike zdravlja; donošenje Zakona o zdravstvenoj zaštiti Republike Srpske koji, pored ostalog, reguliše prava i obaveze građana i pacijenata u ostvarivanju zdravstvene zaštite, stvorene su pretpostavke za prihvatanje

pacijenta kao aktivnog subjekta prava za razliku od tradicionalnog pristupa koji posmatra pacijenta kao objekt prava u zdravstvenoj zaštiti; neprekidan razvoj medicinske nauke, zdravstvene djelatnosti i socijalizacija medicine te veliki broj propisa u ovoj oblasti stvaraju pretpostavke za uspostavljanje zdravstvenog prava kao posebne sintetičke naučne pravne discipline. NAUČNI DOPRINOS: Poređenje sadržaja zakonskih odredbi sa zahtjevima koje sadrže međunarodni dokumenti relevantni za predmet istraživanja pokazuju da su prava osiguranika i pacijenata većim dijelom uređena tako da omogućavaju ostvarivanje proklamovanih ciljeva i postavljenih zahtjeva. Disertacija sadrži niz preporuka za nova zakonska rješenja što bi moglo uticati na promjenu zdravstvenog zakonodavstva ako ih prihvate nadležne institucije. Kao primjer, može se navesti preporuka da se donese poseban zakon o pravima pacijenta kako bi se ova prava kvalitetnije sistematizovala i potpunije definisala u skladu sa Evropskom poveljom o pravima pacijenata i praksom država u okruženju. Da bi se obezbjedila primjena prava pacijenata neophodno je, u okviru cjelovitog uređivanja zaštite zdravlja stanovništva, donijeti posebne zakone o profesionalnoj

N M K

djelatnosti (zakon o doktorskoj djelatnosti, zakon o stomatološkoj djelatnosti, zakon o sestrinstvu i dr.). Imajući u vidu značaj javnog zdravlja za zdravstvenu zaštitu stanovništva, a za razliku od dosadašnje zakonodavne prakse ovu oblast treba sveobuhvatno urediti Zakonom o javnom zdravlju, kao posebnim zakonom u okviru socijalnog zakonodavstva. Kao doprinos disertacije može se izdvojiti i rasprava o mogućoj kodifikaciji zdravstvenog (medicinskog) prava i prednostima ovog prijedloga kao i argumenti u korist naziva zdravstveno pravo. Prije

k o n g r e s i

što su nejednakost u zdravlju i nesklad između normativnog i stvarnog. ZAKLJUČAK: Istraživanjem prava i obaveza osiguranika u zdravstvenoj zaštiti kao sve važnijeg dijela socijalnog prava tema je predstavljena na orginalan način povezujući razna teorijska stanovišta, uporedna zakonska i druga pravna pravila u posttranzicionim zemljama u regionu i praksu zdravstvenih ustanova i institucija koje se bave zdravstvenim osiguranjem. Tema doktorske disertacije je do sada bila pretež-

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske

III KONGRES I

XVI SIMPOZIJUM MEDICINSKIH SESTARA TEHNIČARA I BABICA RS sa međunarodnim učešćem “Oni koji se ne sjećaju prošlosti su osuđeni da je ponove.”

Banja Luka, 07.-10. Jun 2018.

utvrđivanja prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja mora se znati tačan odgovor o tome kakve su stvarne mogućnosti da se propisana prava u potpunosti ostvaruju. Za poboljšanje finansiranja zdravstvene zaštite, pored ostalog, predlaže se strožija finansijska disciplina, uvođenje prosječne jedinstvene stope doprinosa za zdravstveno osiguranje i obezbjeđenje dodatnih izvora sredstava za finansiranje. U prilog poboljšanja stanja u ovoj oblasti integrisan pristup zdravstvenoj zaštiti je osnov zdravstvene politike i zakonodavne prakse jer zdravstvena služba ne može sama promijeniti navedeno stanje ukoliko izostanu druge zdravstveno relevantne mjere u pogledu stanovanja, ishrane, vodosnabdijevanja, obrazovanja, uslova rada, zaštite životne okoline itd. Izazovi pred kojima se nalazi zdravstvo sadržani su u pojavama kao

no predmet parcijalnih istraživanja pojedinih pitanja uprkos sve većem značaju zaštite zdravlja te prava osiguranika i pacijenata u savremenom socijalnom pravu. U tom smislu, ovo istraživanje predstavlja značajan doprinos radnom i socijalnom pravu kao užoj naučnoj oblasti unutar pravne nauke. Primjenom odgovarajućih metoda saznanja prava, istražene su međunarodne, evropske i uporednopravne karakteristike socijalnog prava u pogledu teme istraživanja i tako jasno pokazan pravac i dat širok teorijski okvir za dalja istraživanja predmetne oblasti. Na osnovu svobuhvatnog pristupa temi doktorske disertacije, formulisana su nova znanja, objašnjenja i dati konstruktivni prijedlozi koji mogu doprinijeti boljem normativnom regulisanju i efikasnijoj primjeni i zaštiti prava osiguranika i pacijenata.

Teme: • Istorijat kroz praksu i rad strukovnih organizacija • Medicinske sestre pravilno i u skladu sa zakonom izvršavaju svoju dužnost • Medicinske sestre i zdravlje kroz sve politike • Vitalna uloga udruženja u premošćavanju politike i prakse • Inovacije i reforme u upravljanju medicinskim sestrama Okrugli sto: Značaj medicinskih sestara u ciklusu migracije Slobodne teme Kontakt: Tel/Fakc: +387 51 354-855 E-mail: umsit-banjaluka@teol.net 105

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

XIX stručni sastanak sa međunarodnim učešćem

Benigna oboljenja anorektuma

Prof. dr Zdravko Marić i mr sc. med. Zoran Aleksić

uznapredovale da se može, uz određene lijekove, vrlo brzo popraviti akutno stanje”, rekao je prof. dr Marić. Predsjednik Udruženja gastroenterologa i hepatologa Republike Srpske dr Romana Rajić naglasila je da su bolesti debelog crijeva sve učestalije kod starije populacije te je ukazala na važnost preventive. Dr Rajić je izjavila da su maligna oboljenja apsolutno izlječiva hirurškim putem ukoliko se na vrijeme otkriju, a da određena benigna oboljenja, ukoliko se ne liječe, mogu da dovedu do razvoja polipa u debelom crijevu, ranica, hemoroida, krvarenja te da svi ti simptomi ne moraju da prave velike tegobe, ali da dugoročno mogu da dovedu do maligniteta.

druženje hirurga Republike Srpske sa Udruženjem gastroenterologa Republike Srpske i Udruženjem dermatovenerologa Republike Srpske organizovalo je 24.11.2017. godine XIX stručni sastanak sa međunarodnim učešćem na temu: “Benigna oboljenja anorektuma”. Na samom početku skupa stručnjaci su istakli da je u Republici Srpskoj i regionu sve više pacijenata sa benignim bolestima završnog dijela debelog crijeva, koje nisu fatalne po život, ali značajno umanjuju kvalitet života, zbog čega je akcenat na prevenciji.

Dr Romana Rajić

Dr Nenad Stevandić

Predsjednik Udruženja hirurga Republike Srpske prof. dr Zdravko Marić naveo je da 20 odsto odrasle populacije ima neku od bolesti završnog dijela debelog crijeva, bilo da je riječ o alergijama, fistulama, hemoroidima i slično. On je takođe istakao da u današnje vrijeme hirurgija postaje samo krajnja nužnost kada je riječ o zbrinjavanju ovih oboljenja. „Konzervativne metode liječenja ovih bolesti su toliko 106

Prof. dr Srđan Đuranović, gastroenterolog iz Kliničkog centra Srbije, izjavio je da se još ne znaju uzroci bilo koje funkcionalne bolesti, ali postoje pokušaji u terapiji sa određenim lijekovima koji sprečavaju kašastu stolicu te dovode do relaksacije poda karlice. On je naglasio da je u Srbiji zdravstvena usluga za ove bolesti na visokom nivou te da se svakodnevno radi na razvoju službi i uvođenju svjetskih standarda. Zamjenik generalnog direktora Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske dr Nenad Stevandić rekao je da naša zdravstvena ustanova ima dobre kadrove iz ove oblasti, koji se trude, u skladu sa finansijskim mogućnostima, da prate i ostale svjetske standarde. On je ocijenio da bez skupova, kao što je današnji XIX međunarodni stručni sastanak, nema ni stručnog napredovanja. Cilj ovog stručnog skupa bio je usvajanje novih znanja i donošenje zajedničkih stavova o modalitetima dijagnostikovanja i liječenja.

ANURS 27. novembra 2017. godine održan je skup „Reproduktivno zdravlje i demografija“ u Republici Srpskoj povodom deset godina od osnivanja i rada Odbora za reproduktivno zdravlje i demografiju Odeljenja medicinskih nauka Akademije nauka i umetnosti Republike Srpske. Skup je pozdravio presednik ANURS akademik Rajko Kuzmanović, kao i sekretar Odeljenja medicinskih nauka akademik Dragan Denelišen. Nakon toga, presednik Odbora za reproduktivno zdravlje i demografiju akademik Drenka Šećerov Zečević je govorila o povodu osnivanja Odbora i njegovom desetogodišnjem radu. Neposredni povod za osnivanje Odbora bili su statistički i demografski podaci (jer popisa nije bilo) da je došlo do drastičnog smanjenja broja stanovnika u Republcii Srpskoj sa tendencijom daljeg smanjivanja, što postaje zabrinjavajuće. Mnogo je uzroka koji su doveli do toga: masovne pogibije u toku rata, velike migracije i povećena smrtnost usled pogoršanog načina života, staro stanovništo, što je dovelo do drastičnog smanjenja stope prirodnog priraštaja. U uslovima niskog nataliteta, fertiliteta i prirodnog priraštaja ugrožena je skladna reprodukcija stanovništva, a time i biološki opstanak naroda, u ovom slučaju srpskog u Republici Srpskoj. Ovakvo stanje je bilo za uzbunu i zahtevalo u njegovom rešavanju angažovanje šire društvene zajednice i stručnjaka svih profila, a ne samo zdravstvenog sektora. Kao odgovor na ovo, Predsedništvo ANURS, na predlog Odeljenja medicinskih nauka i nacionalnog koordinatora za reproduktivno zdravlje i demografiju u Republici Srpskoj, prof. dr Nenada Babića, 16. aprila 2007. godine osnovalo je Odbor za reproduktivno zdravlje i demografiju u cilju da se ANURS kao najviša naučna ustanova angažuje u rešavanju ovog vitalnog problema. Na istoj sednici je akademik Drenka Šećerov Zečević izabrana za presednika Odbora, a imenovani su i članovi: dr Nenad Babić, dr Nebojša Jovanović, dr Sanja Sibinčić, dr Jelica Predojević Samardžić, dr Draško Marinković, dr Stevo Pašalić, prof. dr Nebojša Radunović, dr Zdravko Marijanac, dr Snežana Savić, dr Mitar Novaković, dr Predrag Puzović i dr Dijana Marković Bajalović. Akademik Šećerov Zečević je naglasila da ovakav sastav Odbora, u kome su osim akademika i istaknuti stručni i naučni radnici koji rade van sastava Akademije, pokazao se kao veoma dobar jer dovodi do povezivanja naučnog i profesionalnog iskustva starijih članova i entuzijazma i energije mlađih članova što smo se osvedočili u ranije osnovanom Odboru, tj. Odboru za kardiovaskularnu patologiju, osnovanom 5. marta 2005. godine.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ANURS - Odbor za reproduktivno zdravlje i demografiju

Reproduktivno zdravlje i demografija Akademik Drenka Šećerov Zečević, presednik Odbora za reproduktivno zdravlje i demografiju

Deset godina od osnivanja

Odbor za reproduktivno zdravlje i demografiju ostvaruje svoje zadatke na poboljšanju i očuvanju reproduktivnog zdravlja na više načina: - istraživanjima pojedinih problema kroz projekte; - organizovanjem naučnih skupova, simpozijuma i okruglih stolova; - odlaskom članova našeg Odbora u inostranstvo na kongrese; - odlazak i boravak u inostranim klinikama gde su se upoznavali sa najnovijim naučnim dostignućima iz oblasti asistirane oplodnje, ulogom matičnih ćelija i genetike; - upoznavanje sa iskustvima dotičnih zemalja u rešavanju problema nataliteta; - putem izadavačke delatnosti, štampanjem naučnih i stručnih radova, monografija, zbornika radova. Istraživanja su vršena u okviru dva velika projekta: „Reproduktivno zdravlje u Republici Srpskoj“, projekat su finansirali Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Ministarstvo za porodicu, omladinu i sport. Istraživanja su vršena na području čitave Republike Srpske. Rad na projektu trajao je tri godine jer su rađena istraživanja na velikoj reprezantativnoj grupi ispitanika. U radu je angažovan veliki broj istraživača svih profila. Rezultati istraživanja su prezentovani na kongresima, simpozijumima u Republici Srpskoj i inostranstvu. Štampani su in extenso ili u abstraktu. U okviru ovog projekta objavljeno je pet knjiga: 1. Lavirint pubertata 1 2. Lavirint puberteta 2 3. Kako roditi zdravo dijete? 4. Reproduktivni potencijal adolescenata u Republici Srpskoj 5. Reproduktivno zdravlje uslov opstanka Drugi projekat „Istraživanje vrijednosti spermiograma u muškaraca na području Republike Srpske i njihova analiza u cilju istraživanja uzroka koji dovode do neplodnosti“ finansiralo je Ministarstvo za nauku i tehnologiju Republike Srpske. Ovakva istraživanja su veoma skupa, ali veoma važna, jer se procenat muškog steriliteta stalno povećava i uzrok je sve većeg broja brakova bez dece kako kod nas, tako i u svetu. Istraživanja su vršena u zdravstvenoj

ustanovi MEDICO-S pod nadzorom prof. dr Sanje Sibinčić. Rezultati ovih istraživanja su takođe prikazani na kongresima, simpozijumima u Republici Srpskoj i inostranstvu. Objavljeni su u celini ili kao kratak sadržaj. O najnovijim rezultatima govorila je danas u svom predavanju „Savremeni aspekti liječenja steriliteta“ prof. dr Sanja Sibinčić. Odbor za reproduktivno zdravlje i demografiju je organizovao više stručnih i naučnih skupova, tj. dva međunarodna skupa, dva simpozijuma i dva okrugla stola. Na skupovima su učestvovali stručni i naučni radnici iz Republike Srpske, Srbije, Španije, Nemačke, Franuske, Mađarske, Slovenije, Hrvatske, Federacije Bosne i Heregovine. Izdavačka delatnost Odbora je dosta bogata. Izdato je deset knjiga i više radova članova Odbora. Radovi su publikovani i štampani u naučnim časopisima, stručnim, u kongresnim zbornicima u celini ili kao kratki izvodi. Iz ovog prikaza vidi se šta je ovaj odbor učinio na rešavanju problema „Reproduktivno zdravlje i demografija“ u Republici Srpskoj. U suštini malo, međutim, za prilike u kojima je sve ovo realizovano i više je od očekivanog. Nakon izlaganja presednika Odbora za reproduktivno zdravlje i demografiju akademika Drenke Šećerov Zečević održali su predavanja:

-- Nenad Babić - „Reproduktivno zdravlje – prvi uslov opstanka“ -- Sanja Sibinčić - „Savremeni aspekti liječenja steriliteta“ -- Jelica Predojević Samardžić - „Genetika i zdravlje – stanje u Republici Srpskoj“ -- Draško Marinković - „Demografski razvoj Republike Srpske“ Na kraju sastanka izvršena je promocija knjiga koje ranije nisu promovisane: Lavirint puberteta 1, Lavirint puberteta 2, Kako roditi zdravo dijete?, Reproduktivni potencijal adolescenata u Republici Srpskoj, Reproduktivno zdravlje uslov opstanka, Demografska politika u Republici Srpskoj – stvarnost i potrebe, Demografske determinante populacione politike Republike Srpske, Atlas kongenitalnih anomalija i Kongenitalne anomalije - epidemiologija i prevencija u Republici Srpskoj. Promotori su bili: Nenad Babić, Draško Marinković i Jelica Predojević Samardžić. Štampanje knjiga finansirali su: ANURS, Ministarstvo zdravlja, Ministarstvo za nauku i tehnologiju, Fond zdravstvenog osiguranja Republke Srpske i Ministarstvo za porodicu, omladinu i sport Vlade Republike Srpske. 107

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

dbor za KVP SANU, koji broji 46 članova, održao je svoj godišnji sastanak 7. decembra 2017. u Svečanoj sali SANU, u prisustvu 130 članova i saradnika (Sl. 1 i 2). Predsednik SANU akademik Vladimir S. Kostić je u svojoj pozdravnoj reči naglasio da je Odbor najbolji i najaktivniji odeljenjski odbor u Akademiji, sa kontinuiranom tradicijom i da je srećan što vidi da su mnogobrojni mladi ljudi uključeni u njegov rad, obećavši svu moguću pomoć Odboru. V. Kanjuh je posebno pozdravio delegaciju Odbora za KVP ANURS u sastavu: Akademik Drenka Šećerov Zečević (predsednik Odbora), prof. dr D. Vulić, dop. čl. ANURS (sekretar Odbora), asist. dr D. Unčanin, predsednik Udruženja kardiologa R. Srpske, dr D. Paovica, dr Kaličanin i prim. dr M. Pušac, glavni urednik izvanrednog časopisa „Medici.com“. Naglasio je da je saradnja dva odbora odlična. Takođe, pozdravio je delegaciju Evropskog centra za mir i razvoj Univerziteta Ujedinjenih nacija: akademika CANU Lj. Adamović i dr Ljiljanu Milošević. U ’’Saopštenjima predsednika Odbora’’, V. Kanjuh je obavestio prisutne o sledećim priznanjima članovima Odbora: (1) Prof. dr Gordana Teofilovski Parapid izabrana je 4. marta 2017. za President elect-a za 2018 – 2020, Evropske federacije za eksperimentalnu morfologiju u Parizu; (2) Prof. dr Petar Seferović, dop. čl. SANU izabran je za predsednika Evropskog društva za srčanu slabost 2018 – 2020; (3) Akademik Nebojša M. Lalić je reizabran za člana Borda Evropskog društva za dijabetes, a njegova Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma KCS je proglašena za ’’Centar izvrsnosti’’; Akademik Vladimir Kanjuh izabran je za počasnog člana respektabilne Mađarske akademije nauka 2. maja 2016. i održao je svoju Pristupnu besedu 20. septembra 2017. u Budimpešti i preda108

Sl. 1. Članovi Odbora za kardiovaskularnu patologiju SANU sa delom saradnika u SANU 7. dec. 2017.

Godišnji sastanak, Beograd, 7. decembar 2017.

Odbor za kardiovaskularnu patologiju SANU

Sl. 2. Predsednik SANU akademik Vladimir S. Kostić pozdravlja učesnike Godišnjeg sastanka Odbora za KVP SANU. Predsedništvo Sastanka, sleva-nadesno: Prof. dr D. Vulić, dop. čl. ANURS; prof. dr Bosiljka Vujisić Tešić; prof. dr Sofija Lastić Maletić; prof. dr Gordana Teofilovski Parapid; prof. dr Đurica Stojšić; prof. dr Stevan Ilić; akademik V. Kanjuh (predsednik Odbora); akademik ANURS Drenka Šećerov Zečević (predsednik Odbora KVP ANURS); prof. dr Vesna Lačković; prof. dr Nina Japundžić Žigon i prof. dr D. B. Velimirović.

vanje 26. septembra 2017. u Debrecinu. U Izveštaju V. Kanjuha i M. Ostojića o radu Odbora u 2017. pomenuto je devet prestižnih sastanaka srpskih kardiologa u kojima je koorganizator bio Odbor, a u Planu rada Odbora za 2018. citirano je 10 sastanaka u kojima će Odbor biti koorganizator, a među njima i VI kongresa Udruženja za aterosklerozu Srbije sa međunarodnim učešćem 1 – 3. novembra 2018. u Beogradu u SANU sa glavnim temama: Ateroskleroza 2018. i Iznenadna smrt Homo Sapiensa, u organizaciji Upravnog odbora Udruženja za aterosklerozu Srbije: V.Kanjuh (predsednik), N.M.Lalić (potpredsednik) V. Kostić, Đ. Radak i P. Seferović. Održana su sledeća tri predavanja: (1.) V. Kanjuh, Snežana Kanjuh, M. Pušac: Istorijat pionirsko-legendarnog razdoblja svetske kardiohirurgije; (2) D.

B. Velimirović: Istorijat srpske kardiohirurgije kroz promociju knjige D. B. Velimirovića i sar. ’’Istorija kardiohirurgije u Srbiji’’ (V. Kanjuh i D. B. Velimirović); i (3) pukovnik prof. dr Radoje Ilić, VMA: Doprinos Vojnog saniteta u razvoju kardiohirurgije u Srbiji (uz relevantan film). Ovaj uspešni sastanak je završen donorskim poklanjanjem 100 knjiga kardioloških udžbenika i monografija mlađim prisutnim kardiolozima saradnicima Odbora, tradicionalnim fotografisanjem učesnika sastanka i druženjem na koktelu u Salonu kluba SANU. V. Kanjuh: Promocija monografije D.B. Velimirovića i sar. ’’Istorija kardiohirurgije u Srbiji’’ (Sl. 3). Slavni nemački hirurg Theodor Billroth (1829- 1894) je jednom izjavio: ’’Hirurg koji se drzne da dirne srce – izvršiće prostituciju hirurške ve-

N M K

štine’’, što rečito govori da u njegovo vreme kardiohirurgija nije postojala. U Srbiji, prvu uspešnu operaciju povrede srca uradio je 1927. u Valjevu dr Jovan Mijušković (1886 – 1944). Kardiohirurgija je počela u SAD posle II svetskog rata 1945. zahvaljujući pionirima i legendama: Helen Taussig, Alfred Blalock, Vivien Thomas, John Gibbon, Clarence Walton Lillehei, John W.Kirklin, Michael de Bakey, Denton A. Cooley, Norman Shumway, Margaret Billingham, Christiaan N. Barnard, William C. De Vries, Robert Jarvik, Rene G. Favaloro. Prof. dr Dušan B. Velimirović, kardiohirurg, osnivač Katedre kardiohirurgije na Medicinskom fakultetu u Beogradu, čovek koji je dovodio u Srbiju istaknute svetske kardiohirurge da operišu našu decu sa urođenim srčanim manama, i to gratis, učinio je veliku stvar: Sa sedam saradnika (R. Ilić, S. Ilić, S. Jagodić, V. Milovanović, M. Perić, Mila Stajević Popović i M. Fabri) i uz biobibliografske podatke 85 od postojećih 87 dosadašnjih kardiohirurga u Srbiji, napisao značajnu monografiju ’’Istorija kardiohirurgije u Srbiji’’. Istorija se odnosi na ljude u kardiohirurgiji i njene institucije u Srbiji, uz opis dinamičnog razvoja i sve većih uspeha. Ukazao je i na prvu četvorku naših velikih kardiohirurga: V. Stojanović, I. Papo, I. Popović-Đani i N. Radovanović. Budući da je bio učesnik i očevidac razvoja srpske kardiohirurgije, ovom monografijom otrgnuo je od zaborava istorijske podatke, a priložio je i izvanrednu fotodokumentaciju o našoj kardiohirurgiji. Monografija je publikovana pod pokroviteljstvom Odbora za KVP SANU, povodom Jubileja ’’70 godina kardiohirurgije u Srbiji od 1946.’’, u saradnji s Katedrom za specijalističku nastavu kardiohirurgije Medicinskog fakulteta u Beogradu i Udruženja kardiovaskularnih hirurga Srbije. U knjizi su napisane

biografije svih dosadašnjih kardiohirurga Srbije kao i bibliografije srpskih radova iz kardiohirurgije u Srbiji i svetu po autorima i ustanovama. Posebno su analizirane kardiohirurške ustanove: II

hirurška klinika Medicinskog fakulteta u Beogradu, prof. dr Vojislava Stojanovića (gde je srpska kardiohirurgija počela), hirurgija Vojnomedicinske akademije, akademika Izidora Papa, Institut za kardiovaskularne bolesti Vojvodine u Sremskoj Kamenici, akademika Ninoslava Radovanovića, Klinike za kardiohirurgiju Instituta za kardiovaskularne bolesti Dedinje, Hirurgija KBC ’’Dr Dragiša Mišović – Dedinje ’’, akademika CANU Iva Popovića-Đanija, Dečje kardiovaskularne hirurgije Instituta za decu i omladinu ’’Prof. dr Vukan Čupić’’ i Dečje klinike u Tiršovoj. Opisan je istorijat razvoja ekstrakorporalne cirkulacije, transplantacije srca i mehaničke potpore levoj komori u Srbiji. Posebno je sagledan razvoj Udruženja kardiovaskularnih hirurga Srbije i Katedre za specijalističku nastavu kardiohirurgije Medicinskog fakulteta u Beogradu. Monografija je primer za ugled kako treba pisati istorijat i drugih medicinskih disciplina, naravno, ako se u njima nađu ličnosti kao što je prof. dr Dušan B. Velimirović. Autori ove monografije zavređuju da budu predloženi i konkurišu za Nagradu grada Beograda za nauku – medicinu za 2017. godinu

Sl. 3. Akademik V. Kanjuh promoviše knjigu ’’Istorija kardiohirurgije u Srbiji’’, prof. dr Dušana B. Velimirovića i saradnika

s t r u č n i

s k u p o v i

Sastav Odbora za KVP SANU 2017. Predsednik Vladimir Kanjuh Sekretar Miodrag Ostojić Tehnički sekretar Snežana Kanjuh Članovi SANU Ninoslav Radovanović Dragan Micić Miodrag Čolić Radoje Čolović Nebojša Lalić Đorđe Radak Nebojša Radunović Petar Seferović Goran Stanković Bela Balint Članovi izvan SANU Nebojša Antonijević Zorana Vasiljević Pokrajčić Dušan Velimirović Ljiljana Gojković Bukarica Stevan Ilić Mladen Kočica Sofija Lastić Maletić Vesna Lačković Goran Milašinović Vujadin Mujović Milan Nedeljković Aleksandra Novaković Velibor Obradović Bojan Stojnić Đurica Stojšić Vujadin Tatić Gordana Teofilovski Parapid Milica Čolović Inostrani članovi Jevgenij Ivanovič Čazov Vasilios Tanopulos Euđenio Pikano Feliks Unger Pavlos Tutuzas Gaetano Tiene Antonio Kolombo Drenka Šećerov Zečević Aleksandar Lazarević Duško Vulić Momir Polenaković Saško Kedev Evgenij Šljahto Bruks S. Edvards Aleksandar Nikolić

V. Kanjuh, M. Pušac

109

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

druženje psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH) u saradnji sa Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci organizovalo je IV kongres psihijatara Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem, u periodu 16-19. novembra 2017. godine, vođen glavnom temom “Psihijatrija i mentalno zdravlje: dileme i perspektive” u Banjaluci, na tri povezane lokacije (Kulturni centar Banski dvor, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske i Hotel “Bosna”). Veliki broj učesnika i gostiju Kongresa (više od 300) iz Bosne i Hercegovine, kao i 10 evropskih zemalja tokom tri dana imao je prilike učestvovati u intenzivnom i veoma bogatom kongresnom programu, koji je uključivao devet plenarnih i 30 pozvanih predavanja, pet specijalizovanih simpozijuma (Trauma i stres, Reforma mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, Treći simpozijum o bolestima zavisnosti, simpozijumi mladih psihijatara i iz dječje i adolescentske psihijatrije), oko 150 oralnih i poster prezentacija, ali i međunarodnu radionicu o

Profesor Afzal Javed, WPA President-Elect

autističnom spektru (prof. Ahmad M. Shahid, V. Britanija), napredni međunarodni kurs Evropske psihijatrijske asocijacije o prepoznavanju i procjeni negativnih simptoma shizofrenije (prof. A. Mucci, Napulj) i dvije sesije Pitajte eksperta (prof. N. Sartorius iz Ženeve i dr G. Milavić iz Londona). Uz stručnonaučni dio Kongresa, veoma bogat socijalni dio programa dao je priliku svim

110

Dileme i perspektive moderne psihijatrije učesnicima za bliže upoznavanje i razvijanje bližih profesionalnih veza sa kolegama iz regije i Evrope. Tokom Kongresa održan je i sastanak Zone 9 Svjetske psihijatrijske asocijacije (WPA Zone 9), čiji je domaćin bio zonalni predstavnik docent S. Bajraktarov, a na kome su zajedno o pitanjima vezanim za regiju i WPA razgovarali predstavnici pet regionalnih psihijatrijskih asocijacija (Srbija, Hrvatska, Crna Gora, Bosna i Hercegovina i Makedonija) sa prof. A. Javedom (WPA President Elect) i prof. M. Botbol-om (WPA Secretary for Publications). Kongres je imao široku međunarodnu podršku (WPA kosponzorisani događaj, uz dodjelu WPA Educational Credits; patronat Evropske psihijatrijske asocijacije i održavanje EPA Itinerant kursa), širu podršku brojnih institucija (Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske, grad Banjaluka, Univerzitetski klinički centar Republike Srpske Banjaluka) te različitih domaćih organizacija, profesionalnih udruženja i farmaceutskih kompanija, uz medijsku podršku magazina “Medicicom” i “Valetudo”.

Tehnički organizator Kongresa bila je agencija “Travel plan” iz Banjaluke. IV kongres ocijenio je najveći broj učesnika kao vrhunski organizovan događaj sa velikim profesionalnim, naučnim i socijalnim uspjehom i bio je veoma značajan za sve kolege u zemlji i okruženju, ali i za Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini. Pripremili: Prof. dr sc. Marija Burgić-Radmanović, predsjednik Kongresa Prim. dr Goran Račetović, generalni sekretar Kongresa

kademija nauka i umjetnosti Republike Srpske sa Odjeljenjem medicinskih nauka je utemeljena sa zadatkom da potiče razvoj nauke i umjetnosti, da čuva, njeguje i unapređuje kulturu, duh i stvaralačke rezultate svog naroda. Djelujući u skladu sa višestruko provjerenim kriterijumima i vrijednostima, prihvaćenim u svjetskoj nauci i umjetnosti, ona odbacuje predrasude i stereotipe zasićene ideologijom, njen jedini kriterijum ostaje istina i provjereni ideali istine kojoj se posvetila. Kao radna i reprezentativna institucija od posebnog značaja zalaže se za opšte nacionalne i ljudske vrijednosti radi duhovnog preporoda i jedinstva naroda. Imajući u vidu značaj mentalnog zdravlja ne samo pojedinca, nego i zajednice, Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske sa posebnom pažnjom i staranjem se uključila u IV kongres psihijatara Bosne i Hercegovine. Psihijatrija ima svoj neminovan značaj ne samo u postmodernističkim društvima zapada u kojim je stepen otuđenja čovjeka ne samo od zajednice i društva, već i od samog sebe dostigao vrhunac, u kojem se čovjek brani ili autističnim povlačenjem u imaginativno (tehnološko) ili shizofrenim rascjepom u sebi, otuđenjem od emocionalnog reagovanja i empatskog odgovora. U našim krajevima, pritisnutim pitanjima ličnog indentiteta Ega, kolektivnog nesvjesnog kao i svjesnog istorijskog traumatskog pamćenja, taj značaj postaje još veći indentifikacijom još jednog faktora mentalnog zdravlja, a to je transgeneracijski prenos traume koji sa sobom nosi nove izazove u očuvanju mentalnog zdravlja. Psihijatrija na našim prostorima se susreće sa većim izazovima očuvanja mentalnog zdravlja jer prolongirane traume gubitka koje se događaju iz generacije u generaciju, koje poprimaju karakteristike grupnog, porodičnog pamćenja, koje može prerasti u porodičnu epiku predstavlja plodno tlo za transgeneracijski prenos traume i na taj način predstavljati kontinuirano opterećenje i izazov narednim generacijama. Psihijatrija ovdje ima značaj ne samo liječenja duševnog bola, patnje, već i aktivnog preventivnog djelovanja kroz istraživanja, identifikaciju ranjivih grupa, razvoj preventivnih mjera. Ovdje se ni na koji način ne propagira psihijatrizacija društva, već timski i odgovoran rad stručnjaka u raznim poljima od obrazovanja (revizije udžbeničkih sadržaja u cilju njihove adaptacije da se istorijske činjenice prezentuju na način na koji one neće imati za posljedicu oživljavanje ili usvajanje traumatskog iskustva) preko javnih medija, kulture dijaloga, razgovora riječi, do društva uopšte, kroz popularizaciju očuvanja mentalnog zdravlja. S druge strane, egzistencijalna kriza i opšta neimaština predstavljaju nove izazove na polju mentalnog zdravlja naših naroda. Suočen sa tranzicijom, nemilosrdnom kapitalizacijom i potrošačkim društvom koje nameće svoje „standarde“ i „ideale“ običan čovjek, to biće razuma i zajednice, suočen sa egzi-

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske

Izazovi očuvanja i unapređenja mentalnog zdravlja

Akademik Dragan Danelišen, MD, Ph, univerzitetski profesor emeritus, Sekretar odjeljenja medicinskih nauka ANURS

stencijalnom prijetnjom, lako razvija depresivne odbrane, bivajući gurnut u ambise apatije i klinički manifestovane depresije. Ovo stavlja svakog psihijatra pred Gordijev čvor terapijskog pristupa, da li će čista psihofarmacija pomoći čovjeku u borbi sa depresijom kad pred njim stoje egzistencijalni problemi i da li će psihoterapijska promjena po principu „ne uznemiravaju nas stvari same po sebi, već naše viđenje tih stvari“ biti dovoljna da se čovjek izbori sa bazičnom prijetnjom opstanku njega i njegove porodice? Da li, i u kojoj mjeri, je psihijatrija moćna da pruži čovjeku zdravlje ako je ono definisano kao stanje potpunog fizičkog, duševnog i socijalnog blagostanja kada u njemu nedostaje socijalno blagostanje? U posljednje dvije decenije smo svjedoci ponovnog pronalaženja, osvješćenja duhovnosti kao značajnog i snažnog faktora očuvanja integriteta ličnosti i zajednice, a samim tim i mentalnog zdravlja. Pojedinac, suočen sa egzistencijalnim izazovima savremenog potrošačkog društva, može samo na rijetkim mjestima da pronađe mogućnost da se ostvari kao ličnost i ujedno kao dio zajednice. U želji da se ostvari kao ličnost, čovjek teži ka jedinstvenosti kao apsolutu. Ličnost je toliko apsolutna u svojoj jedinstvenosti da ne dozvoljava sebi samoj da bude shvaćena kao aritmetički pojam, da bude dodata drugim bićima, da se veže sa drugim predmetima, da

bude upotrijebljena kao sredstvo, makar to bilo i za najsvetiji cilj. Sama ličnost je cilj, ona je punoća svega bića, sveukupna pojava njegove prirode. Ova težnja ličnosti, kao i sloboda su „dvosjekli“ mač egzistencije. Jer u njenoj primjeni na čovjeka, označava negiranje drugih, egocentrizam, punu katastrofu društvenog življenja. Kao što biva sa slobodom, tako se događa i sa jedinstvenošću ličnosti: Relativizacija je neophodnost ukoliko hoće da se izbjegne haos. Tako se ličnost u društvenom životu relativizira i čovjek postaje, nekad više nekad manje, no uvijek nužno, jedan korisni „objekt“, „povezanost“, persona. Kroz duhovnost u kojoj se traži ličnost „kao slika i prilika“ Božja, čovjekova ličnost se razvija, raste, ostvaruje, obogotvorava kroz κοινωνία (zajedničarenje) a ne kroz egocentrizam i njegova „sila se u nemoći iskazuje“ (2 Kor. 12,9). S tim pristupom duhovnost nudi jasan put razvoju zdrave ličnosti i jačanju njenih odbrambenih kapaciteta. S druge strane, u zajednici u kojoj se razvija altruizam „nošenja slabosti drugih“, ostvarenja indentiteta, pripadnosti i prihvaćanja drugih i različitih, predstavlja veoma pogodan milje da se kroz duhovnost ostvari i jedan od ciljeva razvoja mentalnog zdravlja u zajednici, a to je inkluzija i destigmatizacija. Naravno, ovaj teorijski pristup ne idealizira postojeće stanje niti negira opasnosti od zloupotrebe, indoktrinacije. S jedne stane, postoji potreba uključivanja duhovnosti u multidisciplinarni tim za zaštitu mentalnog zdravlja, ali, s druge strane, evidentno je da je potrebna uzajamna edukacija kako vjerskih službenika u prepoznavanju i intervencijama sa različitim vidovima duševnih oboljenja, tako i psihijatara o onome što tradicionalna duhovnost, koja izvire iz kolektivnog nesvjesnog, može da ponudi pojedincu u prevazilaženju ličnih kriznih situacija. Psihijatrija je prošla niz transformacija i izazova od toga da je ustanovljena kao grana medicine koja otkriva dubine ljudske duše, preko uskomedicinske grane razvojem biološke psihijatrije do njene dezintegracije kroz multidisciplinarnost i fokusiranje na bolest, institucionalizovanost, sada pred njom stoje izazovi da definiše ili redefiniše svoju ulogu u očuvanju zdravlja pojedinca i zajednice. 111

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

vogodišnji tradicionalni simpozijum Klinike za psihijatriju Kliničkog centra Srbije, 44 po redu održao se u periodu 1. – 2- novembar 2017. godine, u jednom od obilježja glavnog grada Srbije- Jugoslovenskom dramskom pozorištu u Beogradu. Uz Kliniku, koorganizatori Simpozijuma su ove godine i Udruženje psihijatara Srbije, Psihijatrijska sekcija Srpskog lekarskog društva i Društvo za biološku psihijatriju Srbije. Oko 350 psihijatara i ostalih profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja, najvećim dijelom iz svih dijelova Srbije, prisustvovalo je na veoma dobro koncipiranom internacionalnom simpozijumu pod nazivom “Psihijatrija u svetlu neuronauka” sa namjerom da dobije nove informacije o ovoj veoma aktuelnoj temi, kao specifikumu psihijatrije, kako su u svom pozivu za učešće na Sipozijumu i naveli glavni organizatori ovogodišnjeg Simpozijuma, prof. Aleksandar Jovanović, direktor Klinike i prof. Nađa Marić Bojović, predsjednik Naučnog i Organizacionog odbora: “Kada smo birali temu ovogodišnje edukacije, kao da smo naslutili šta će par meseci kasnije postati glavna tema uglednog časopisa JAMA Psychiatry. Naime, u izdanju ovog časopisa od 8. marta 2017. naglašava da su se tokom poslednjih 20 godina razvile revolucionarne alatke i pristupi u neuronauci koji su bez presedana u istoriji psihijatrije (Heckers, 2017), i da razvojem neuronauke, iz dana u dan mi dobijamo sve bolju šansu da razumemo biološke osnove psihijatrijskih bolesti. Međutim, postavlja se pitanje koliko smo u stanju da pratimo napredak ove oblasti? Da li posedujemo dovoljno „pismenosti“ da bismo razumeli sve što se dešava tokom molekularnog dešifrovanja mozga i kompleksnih interakcija u osnovi duševnog života čoveka? Gotovo smo sigurni da su udruživanje drevne empirije i aktuelnih inovacija, uz kritičku diskusiju i pažljive zaključke, najsigurniji put da dobro razumemo i kvalitetno lečimo osobe koje nam se obraćaju za pomoć.” (Engrami, 2017). I zaista, ugledni internacionalni predavači (prof. P. Falkai, Njemačka; dr D. Burgarski-Kirola, SAD; prof. N. Vasić, Njemačka; dr I. Filipčić, Hrvatska i prof. J. Hall, V. Britanija) uz ugledne predavače iz Srbije (prof. N. Marić Bojović, prof. A. Damjanović, prof. E. Stefanova, prof. G. Knežević, doc. M. Ivković, doc. B. Batinić i prim. D. Duišin) su kroz različite aspekte ukazali na savremene tokove 112

Psihijatrija iz ugla neuronauka

Prof. P. Falkai, dr D. Bugarski-Kirola, prof. A. Jovanović i prof. N. Marić Bojović

u tretmanima najčešćih psihijatrijskih oboljenja koja se snažno temelje na neuronaučnim istraživanjima i aktuelnim neurobiološkim konceptima, kao evidence based temeljima naših svakodnevnih praksi. Posebna sesija drugoga dana Simpozijuma okupila je novu generaciju mladih doktora nauka i doktoranata, koji nastavljaju i unapređuju neuronaučna istraživanja u Srbiji, pa i Evropi, a postsimpozijumski kurs (3. novembar 2017.) “Harnessing neuroscience to transform psychiatry” okupio je mlade i buduće psihijatre, imunologe, genetičare i sve ostale koji pokušavaju da prate i istražuju glavne psihijatrijske poremećaje iz ugla interakcije na-

sljednih i sredinskih faktora. Simpozijum je bio akreditovan kod Zdravstvenog saveta a u socijalnom dijelu programa na Maloj sceni JDP dio prijavljenih učesnika je imao prliku pogledati pozorišnu predstavu “Histerija” Terija Džonsona, koju je režirao Ivan Vuković. I ovogodišnji Simpozijum, uz sjajan tim Organizacionog odbora, uspio je u potpunosti da nam pruži nezaboravna profesionalna, naučna i kolegijalna iskustva. Sa velikim zadovoljstvom očekivaćemo naredni, 45. Simpozijum kao jedan od psihijatrijskih događaja prvog reda u našem regionu. Pripremili: prim. dr Goran Račetović, Dom zdravlja Prijedor, dr Slobodanka Grujić-Timarac, Bolnica Prijedor

N M K

periodu 8 - 12. oktobra 2017. godine prijestonica Njemačke, Berlin, bio je domaćin Sedamnaestom svjetskom psihijatrijskom kongresu (XVII World Congress of Psychiatry), koji se pod motom „Psihijatrija u 21. vijeku: kontekst, kontroverze i posvećenost“ (Psychiatry in 21st Century: Context, Controversis and Commitment“), koji je održan u glavnom kongresnom kompleksu Messe Berlin i CityCube Berlin. Ovaj najznačajniji stručni događaj iz psihijatrije i mentalnog zdravlja uopšte, koji se održava svake tri godine, organizovala je najveća psihijatrijska asocijacija na svijetu - Svjetska psihijatrijska asocijacija – SPA (World Psychiatric Association - WPA) a uz podršku lokalnih domaćina Njemačkog društva za psihijatriju, psihoterapiju i psihosomatiku (DGPPN) te je istovremeno uz Svjetski, održan i redovni godišnji DGPPN kongres, koji je jedan od najposjećenijih i najkvalitetnijih nacionalnih kongresa u Evropi, sa međunarodnim programom. Tokom kongresa je prikazano nekoliko hiljada radova različitog tipa u preko 900 sesija, a prisustvovalo mu je preko 10000 učesnika iz 120 zemalja svijeta. Impresivan program, sa svim temama iz psihijatrije i mentalnog zdravlja, donio je novosti u polju neuronauka, epigenetskih Prof. D. Bhugra i prof. J. Angst istraživanja te nadopune aktuelnih znanja iz drugih oblasti psihijatrije. Posebnost programa ove godine bilo je ravnopravno učešće u Naučnom programu korisničkih udruženja, preko simpozijuma i oralnih te poster sesija, zajedno sa psihijatrima, psiholozima i drugim profesionalcima u oblasti mentalnog zdravlja, kao trajno opredjeljenje SPA i psihijatara u svijetu za borbu protiv stigme i diskriminacije osoba sa duševnim bolestima. Takođe, organizovane su i muzičke priredbe, izložbe, promocije knjiga, naučne posjete univerzitetima u i Hercegovine, među kojima i jedan akNjemačkoj i klinikama u Berlinu. Na kon- tivan učesnik u Programu iz korisničkog gresu je bilo pedesetak učesnika iz Bosne udruženja „Fenix“ iz Tuzle.

s t r u č n i

s k u p o v i

Psihijatrija u 21. vijeku

Prof. H. Herrman

Sa koleginicama iz Egipta

Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH) imalo je aktivnu ulogu na kongresu, kada je delegat asocijacije prisustvovao na predstavljanju kandidata za visoke funkcije u SPA, vanrednoj i redovnoj Generalnoj skupštini SPA (10. oktobar 2017), na sastanku Savjeta psihijatrijskih asocijacija u Evropskoj psihijatrijskoj asocijaciji (Councyl of the EPA NPAs) i na Presidential Dinner u Axica centru neposredno pored Brandeburških vrata, koja su u sklopu aktuelnog Festivala svjetlosti bila osvijetljena veoma maštovito, poput drugih znamenitosti u Berlinu tih dana. Tokom Generalne skupštine SPA, koja je održavana u Hotelu „Pullman Schweizerhof“, izabrani su novi članovi WPA Executive Committee: prof. Afzal Javed (Velika Britanija) kao President Elect, prof. Michel Botbol (Francuska) kao sekretar za naučne publikacije i dr Roger Man Kin NG (Kina - Hong Kong) na poziciju sekretara za edukaciju. Nakon završetka kongresa i formalno je započeo trogodišnji mandat novog predsjednika WPA, prof. Helen Herrman (Australija), koja je naglasak u svom trogodišnjem planu dala na edukaciji, uniformizaciji kliničkih praksi, razvoju i umrežavanju među psihijatrima u svijetu i borbi protiv diskriminacije svih osoba koje pate radi nekog psihijatrijskog poremećaja. Izvanredna organizacija, uz visokokvalitetan stručni i profesionalni program, u uvijek dinamičnom, kosmopolitskom Berlinu, dao nam je priliku da se sretnemo sa starim i upoznamo nove kolege i prijatelje, ali i uživamo u ljepotama hiljadugodišnjeg Berlina, koji je u vrijeme trajanja kongresa imao specifičan izgled u noćnim satima, s obzirom na tekući tradicionalni Festival svjetla. Pripremio: prim. dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

113

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

organizaciji Društva doktora medicine Republike Srpske, pod pokroviteljstvom Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske, a uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, grada Banjaluka te brojnih sponzora, u Hotelu “Kardial”, Banja Vrućica, u Tesliću održan je V međunarodni kongres doktora medicine Republike Srpske. Predsjednik Društva doktora medicine Republike Srpske prof. dr Siniša Miljković u svom obraćanju je istakao da je pored razmjene mišljenja i prezentovanja novih naučnih i stručnih saznanja, jedan od strateških ciljeva ovogodišnjeg kongresa i podstrek mladim autorima u istraživanju i objavljivanju rezultata istraživanja.

Banja Vrućica, Teslić, 9 - 11. novembra 2017.

V međunarodni kongres doktora medicine RS Nedjeljko Čubrilović

Skupu su se obratili ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Dragan Bogdanić, direktor Univerzitetskog kliničkog centra RS prof. dr Vlado Đajić i predsjednik Medicinskog foruma Jugoistočne Evrope SEEMF dr Andrej Kehajov. Nakon toga, kongres je proglasio otvorenim predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Nedjeljko Čubrilović. Zahvaljujući radovima i učesnicima iz zemalja okruženja i Evrope, ovogodišnji kongres je Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS kategorisalo kao međunarodni kongres, za razliku od prethodnih koji su bili kongresi sa međunarodnim učešćem. Ovogodišnji kongres je obilježio rekordan broj sa više od 350 učesnika i preko 150 objavljenih radova što je, uz kvalitet prezentovanih radova, opravdalo novu višu kategorizaciju skupa. Pored domaćih eksperata, učešće na kongresu imali su eminentni stručnjaci iz Bugarske, Makedonije, Srbije, Hrvatske, Slovenije, Grčke i Švajcarske. Teme ovogodišnjeg kongresa bile su: Masovne nezarazne bolesti; Akut114

na stanja - dijagnostika i tretman; Novine u dijagnostici i terapiji i brojne slobodne teme. Program se odvijao kroz sesije: Pre vencija i tretman bolesti uzrokovanih

artero-sklerozom 1 i 2; Susret sa ekspertima; Neurologija i neuronake, Hirurgija 1 i 2; Ginekologija; Kardiologija i autonomni nervni sistem; Dječja rehabi litacija; Infektivne bolesti; poster sesija: Patoanatomija u osnovi bolesti; Internističke bolesti i razni klinički slučajevi; Traumatologija, infekcije, protetička re habilitacija i Ortopedija. Zahvaljujući radovima i učesnicima iz zemalja okruženja i Evrope, ovogodišnji kongres je Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS kategorislo kao međunarodni kongres, za razliku od prethodnih koji su bili kongresi sa međunarodnim učešćem. Na svečanom otvaranju kongresa uručene su zahvalnice za izuzetan doprinos razvoju i radu Društva doktora medicine RS, doc. dr Momčilu Biukoviću i gradonačelniku grada Banjaluka Igoru Radojičiću, za nesebičnu pomoć u organizaciji ovogodišnjeg kongresa, ministru zdravlja i socijalne zaštite RS dr Draganu Bogdaniću, prof. dr Zoranu Vujkoviću, prof. dr Siniši Ristiću, dr Mirku Manojloviću i generalnom direktoru “Banje Vrućice” Aleksandru Radoševiću. Medici.com

N M K

Beogradu je od 16. do 18. novembra 2017. godine održan 3. INTERNATIONAL MENOPAUSE SOCIETY REGIONAL CONFERENCE i 2. SERBIAN MENOPAUSE SOCIETY CONGRESS u organizaciji International menopause society i Serbian menopause society, a koorganizatori Kongresa su bili Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu i Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma te Srpsko lekarsko društvo. Kongres je veličanstvenim govorom otvorila profesorka Svetlana Vujović, predsjednica Srpskog udruženja za menopauzu i predsjednik Regionalnog organizacionog odbora, a potom se učesnicima obratila predsjednica Internacionalnog udruženja za menopauzu prof. Mary Ann Lumsden iz Velike Britanije. Profesorka Svetlana Vujović i njen naučni odbor su organizovali jedinstven naučni program, baziran na prikazima interesantnih slučajeva iz kliničke prakse u cilju da omoguće mladim ljekarima i istraživačima da nauče više o svim aspektima zdravlja žene u srednjem i starijem životnom dobu. Osim navedenog, teme kongresa su bile koncipirane tako da su iskusnim, ali i manje iskusnim kliničarima pružile novi uvid u sve aspekte liječenja žena srednjeg i starijeg životnog doba te su im istovremeno dali nove ideje za naučnoistraživački rad. Prema tome, ovaj kongres je na taj način odgovorio na potrebe cijele naučne zajednice. U današnje vrijeme među ljekarima postoji negativan trend da menopauzu i uopšte zdravlje žena srednjeg i starijeg životnog doba poistovjećuju sa hormonskom terapijom, tako da je jedan od ciljeva kongresa bio i da se među ljekarima proširi svijest o ovom, za žene izuzetno značajnom, periodu života i zdravlja. Internacionalno udruženje za menopauzu je onovano 1978. godine u Velikoj Britaniji kao dobrotvorna organizacija, čiji je cilj promocija istraživačkog rada i edukacija o svim aspektima zdravlja žene u srednjoj i starijoj životnoj dobi. Srpsko multidisciplinarno udruženje za menopauzu (MUMIA) je osnovano 2002. godine u Beogradu sa istovjetnim ciljem kao i internacionalno udruženje, a sadašnji predsjednik je profesorka dr Svetlana Vujović, predsjednica “Multidisciplinarnog udruženja za menopauzu” Član Borda International Menopause Society , Medicinski fakultet, Univerzitet u Beogradu

s t r u č n i

s k u p o v i

16 – 18. novembar 2017. Crown plaza, Beograd

3. International Menopause Society Regional Conference 2. Serbian Menopause Society Congress Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Klinički centar Srbije. Svake godine se na Svjetski dan menopauze u organizaciji ovog udruženja održavaju kongresi i simpozijumi. Danas ovo udruženje broji preko 400 članova iz oblasti ginekologije, endokrinologije, urologije, interne medicine i reumatologije. Kongres je otvoren u četvtak 1. novembra 2017. god. plenarnim predavanjem predsjednika Internacionalnog udruženja za ginekološku endokrinologiju, prof. Genazzani Andrea Riccardo, a tema je bila: „Mozak – izvor i cilj seksualnih steroida“. U sklopu kongresa je održano ukupno sedam simpozijuma: • Hormonska terapija u menopauzi • Seksualnost, nadbubrežna žlijezda, dojka • Fertilitet • Uroginekologija • Uopšteno o menopauzi • Muška seksualnost i endokrinologija starenja • Značaj gonadalnih steroida. Osim navedenog, jedan simpozi-

Pripremila: Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, prim. spec. interne medicine, subspecijalista endokrinologije, predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

jum je bio posvećen „Dream team-u“ profesorke Vujović – mladim endokrinolozima koji su njeni najbliži saradnici. Potom su održane oralne prezentacije, poster prezentacije i „Rising star“ simpozijum, nakon čega je uslijedilo zatvaranje kongresa. Internacionalni naučni odbor su sačinjavali profesori iz sljedećih zemalja: Izrael, Italija, Velika Britanija, Grčka, Malta, Australija, Kanada, SAD, Indija, Švajcarska, Španija, Belgija, Kina, Poljska, Hrvatska, Slovenija, Turska, Crna Gora. Ispred Republike Srpske (Bosne i Hercegovine) u Internacionalnom naučnom odboru je bila prof. dr Snježana Popović-Pejičić , koja je bila i pozvani predavač te održala aktuelno predavanje u okviru Simpozijuma „Uopšteno o menopauzi.“ Iako su sva predavanja bila zanimljiva i edukativna, izdvojila bih nekoliko koja su me se posebno dojmila svojim značajem za svakodnevni klinički rad. Prof. Pines Amos iz Izraela je održao zanimljivo predavanje na temu: „Hormonska terapija i kardiovaskularne bolesti 115

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

– povratak na prvi korak?“, a prof. Jolly Ellaine iz Kanade – „Benefiti transdermalne hormonske supstitucione terapije“. U okviru simpozijuma „Seksualnost, nadbubrežne žlijezde i dojka“, su bila posebno zanimljiva predavanja: Prof. Gass Margery (SAD) „Hormonska terapija i seksualna fukcija kod žena starosti 55-85 godina“, kao i predavanje prof. Bitzer Johanes (Švajcarska) „Seksualna difunkcija kod menopauzalnih žena“. Profesorka Svetlana Vujović je na simpozijumu Feritilitet održala veoma zapaženo predavanje „Terapeutske opcije u poboljšanju feritiliteta kod prijevremene insuficijencije jajnika“ , a prof. Shah Duru (Indija) je održala zanimljivo predavanje „Feritilitet nakon četrdesete“. Na simpozijumu Uroginekologija je prof. Hillard Tim (GB) održala predavanje „Urogenitalni problemi kod menopauze“, a prof. Damir Pranić iz Slovenije predavanje „Regeneratvina medicina u postmenopauzalnom peirodu“. Prof. Ivan Fistonić iz Hrvatske je održao aktuelno predavanje „Laser terapija genitourinarnog sindroma u postmenopauzi kod žena koje su preživjele karcinom dojke“. Dr Aleksandar Đogo iz Crne Gore je u okviru simpozijuma Uopšteno o menopauzi održao zapaženo predavanje „Hormonska supstituciona terapija i metabolički poremećaji“ , a prof. dr Snježana Popović-Pejičić aktuelno i veoma zanimljivo predavanje „Dijabetes i depresija – začarani krug“. Na simpozijumu Seksualnost muškarca i endokrinologija starenja posebno je bilo interesantno predavanje na temu „Supstituciona terapija testosteronom- kome i zašto?“ koje je održala prof. dr Aleksandra Kendereški iz Srbije, potom „Tiroidna homeostaza i starenje“, koje je održao prof. dr Miloš Žarković, „Hipertiroidizam u starosti“ koje je održala prof. dr Jasmina Ćirić. Ispred Republike Srpske na Rising Star simpozijumu učestvovali dr sc. med. Milena Brkić sa temom „Uticaj progestogela na tretman fibrocistične mastopatije“ i dr med. Dušan Biuković sa temom „Zar je sve ipak o dejodinazi? Efekti korekcije normalno visokih vrijednosti TSH kod žena sa fertilitetom.“ Kongres je uspješno završen svečanom večerom sa odličnim muzičkim programom, kada je svim pozvanim predavačima profesorka Vujović uručila prikladan poklon i izrazila zahvalnost zbog učešća i doprinosa kvaliteta Kongresa. Opšti utisak je da je Kongres bio više nego uspješan, a učesnici su ponijeli nova znanja uz prekrasne uspomene iz Beograda i sa Oplenca, kao i ostvarena nova prijateljstva. 116

BAWARIAMED DOO

3D/4D škola ultrazvuka u ginekologiji

Svi polaznici su imali prilike da rade na ultrazvučnom aparatu najnovije generacije

igurno se i vama dogodio onaj trenutak kada shvatite da možete mnogo više od onoga što trenutno radite. Kontinuirana edukacija i napredovanje su preduslovi za poslovni uspjeh. „Bawariamed“ d.o.o., kompanija koja je prepoznala značaj

Praktičan rad na Esaote ultrazvučnim aparatima

konstantnog usavršavanja, već godinama podržava i organizuje stručno-edukativne sadržaje kao program stalne edukacije i usavršavanja svojih klijenata. U proteklih 16 godina „Bawariamed“ d.o.o. je organizovala nekoliko veoma značajnih edukativnih i stručnih

N M K

Ginekološka stolica iz programa Medielle

seminara za svoje poslovne partnere koji se služe dijagnostičkim aparatima u medicinskoj praksi. Tako je bilo i 2017. godine! U saradnji sa Udruženjem ginekologa i opstetričara Republike Srpske, „Bawariamed“ d.o.o. je organizovala stručni seminar pod nazivom “3D/4D škola ultrazvuka u ginekologiji i akušerstvu“ koji je održan 3. i 4. novembra 2017. godine u prostorijama Hotela „Park“ u Doboju.

Predavači su bili vodeći stručnjaci iz Bosne i Hercegovine: Prim dr Mesud Šehić, prof. dr Vesna Ećim-Zlojutro i mr sc. dr Biljana Maksimović, dok je tehničke detalje 3D/4D softvera ESAOTE UZV aparata učesnicima prenio aplikator specijalist Predrag Burgić, zaposlenik kompanije „Bawariamed“. Teme su bile aktuelne, a krenulo se sa osnovama 3D ultrazvuka u ginekologiji, nakon čega su slijedila predavanja o 3D dijagnostici: 3D ultrazvuku u feStolicu Medielle je predstavio i predavač na seminaru prim. dr Mesud Šehić

s t r u č n i

s k u p o v i

talnim anomalijama lica, 3D ultrazvuku u ginekologiji, 3D ultrazvuk u fetalnim anomalijama abdomena ... a pored tema iz ginekologije, značajan doprinos kvalitetu seminara doprinijela su i dva predavanja o ultrazvučnoj dijagnostici proliferativnih lezija dojke koje je veoma sadržajno prezentovala mr sc. dr Biljana Maksimović. Stručni seminar je pratilo 35 polaznika, specijalista iz oblasti ginekologije i obstetricije, iz cijele Bosne i Hercegovine. Popodnevni termini su bili rezervisani za praktičan rad na „Esaote“ ultrazvučnim aparatima koje je obezbijedila „Bawariamed“ d.o.o., čiji je i distributer za teritoriju Bosne i Hercegovine. Svi polaznici su imali priliku da rade na ultrazvučnom aparatu najnovije generacije, sa trening lutkom – „fantomom“ koji simulira dijete u majčinoj utrobi, a nakon početnih vježbi svi učesnici su mogli praktično uraditi opstetricijski 3D ultrazvučni pregled na pacijentkinjama. U večernjim časovima, uz nešto opušteniju atmosferu, riječ dobrodošlice uputio je osnivač i vlasnik kompanije „Bawariamed“ d.o.o., a nakon toga prisutnima se obratio generalni direktor ove kompanije koji je predstavio njen novi projekat: Proizvodnu liniju „Medielle“ koju čine ginekološka stolica, ljekarska stolica i krevet za pregled pacijenata. Kompletna paleta proizvoda „Medielle“ je razvijena i napravljena u Banjaluci, proizvedena po najzahtjevnijim medicinskim standardima, vrhunskog kvaliteta, savremenog dizajna i odlične funkcionalnosti. Bili su prisutni i svi zaslužni za razvoj i proizvodnju „Medielle“, palete medicinskog namještaja, koji su odgovarali na sva pitanja i sugestije polaznika. Nakon završetka seminara, najveću satisfakciju, prema riječima direktora „Bawariamed“-a Borislava Petkovića, svojim pozitivnim komentarima i znanjem koje su stekli, su pružili upravo zadovoljni učesnici. „Bawariamed“ d.o.o. će i dalje nastaviti sa organizovanjem edukativnih seminara i škola ultrazvuka, a sve informacije o edukacijama, uslugama ili asortimanu kompanije možete pronaći na adresi: BAWARIAMED DOO Jovana Bijelića 19A 780000 Banja Luka Bosna i Hercegovina Telefon: ++387 51 389-530 Faks: ++387 51 389-532 www.bawariamed.net

117

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

dravstveno-turistički centar „Banja Vrućica“ u subotu 2. i nedjelju 3. decembra 2017. godine organizovao je u Hotelu „Kardial”, tradicionalne XIV „Dane Banje Vrućice“. To je bila prilika da ZTC “Banja Vrućica” na jednom mjestu, kao i svake godine, okupi poslovne i stručne saradnike kako bi zajedničkim snagama unaprijedili banjsko liječenje, ali i kako bi im se zahvalili na saradnji. XIV „Danima Banje“ prisustvovalo je preko 200 ljekara specijalista iz cijele BiH, Srbije, Hrvatske i Kube te poslovnih saradnika iz raznih društvenih oblasti sa kojima ZTC „Banja Vrućica“ ima veoma uspješnu saradnju.

Generalni direktor ZTC-a „Banja Vrućica“ Aleksandar Radošević istakao je da je veoma ponosan što su ove godine izašli iz lokalnih i regionalnih okvira u međunarodne jer su ugostili ljekare sa Kube koju su došli da predstave dostignuća u tretmanu raka pluća CIMAvax vakcinom koja se odnedavno može aplicirati i u „Banji Vrućici“. „Možemo se pohvaliti veoma uspješnom poslovnom godinom koja je na izmaku jer ćemo ostvariti preko 23000 noćenja što je, treći po redu, najbolji rezultat u 98-godišnjoj istoriji „Banje Vrućice“. Za narednu godinu imamo spremne projekte iz oblasti turizma koje čekaju samo na dozvole lokalnih vlasti, već duži period, a u oblasti zdravstva u fazi smo izrade novih projekata“, dodao je Radošević. Otvaranju XIV „Dana Banje Vrućice“, između ostalih, prisustvovali su i ministar zdravlja i socijalne zaštite dr Dragan Bogdanić kao i ministar trgovine i turizma Predrag Gluhaković, koji je svečano otvorio skup. „Ovogodišnji „Dani Banje Vrućice“ odličan su pokazatelj koliko je ova usta118

Zdravstveno-turistički centar Banja Vrućica

XIV „Dani Banje Vrućice“ nova napredovala u proteklom periodu i da „Banja Vrućica“ zaista jeste biser Srpske, ali i šire. Ova ustanova pravi je primjer spoja sposobnog i mladog menadžmenta, dobrog marketinga i odgovornog odnosa prema radu“, pojasnio je ministar Gluhaković. Prof. dr Veljko Marić iz Univerzitetske bolnice Foča istakao je da zahvaljujući dosadašnjim rezultatima „Banja Vrućica“ zavređuje veliku pažnju u Republici Srpskoj, ali i šire. „Mi iz zdravstvenih ustanova možemo mnogo da naučimo o organizaciji rada jer u „Banji Vrućici“ ne ostaju

samo na postignutom rezultatu, nego streme ka većim dostignućima“, kazao je Marić. Predsjednik Udruženja kardiologa RS Dragan Unčanin naveo je da udruženje sa posebnom pažnjom prati ovu manifestaciju od samog početka i stručno i naučno, dajući na taj način svoj doprinos. „Dani Banje Vrućice“ održavaju se nekoliko mjeseci nakon Evropskog kongresa kardiologa, tako da mi sve nove načine i dostignuća u liječenju kardiovaskularnih bolesti odmah predstavimo ovdje, našim kolegama, na najdirektniji

N M K

način kako bi imali što bolje informacije o liječenju kardiovaskularnih bolesnika“, istakao je Unčanin. Predavanja iz oblasti kardiologije otvorio je dr Dragan Unčanin, predsjednik Udruženja kardiologa, koji je govorio na temu “Atrijalna fibrilacija i kardioverzija iskustva sa NOAK“. Predavanja iz oblasti kardiologije održali su i prof. dr Duško Vulić, dr Vesna Katić, dr Nikola Šobot, dr Slađana Miletić Lepir i dr Miron Marjanović. Kako se u „Banji Vrućici“ sada uspješno provodi i pulmološka rehabilitacija ove godine predavanja iz oblasti pulmologije održali su i ljekari specijalisti sa Instituta za plućne bolesti Sremska Kamenica. Ove godine manifestaciju „Dani Banje Vrućice“ posjetile su doktorke sa Kube Giselle Saurez Martinez i Soraida Acosta Brooks koje su direktno učestvovale u izradi i praćenju liječenja pacijenata oboljelih od raka pluća kubanskom vakcinom – CIMAvax i održale predavanja iz te oblasti kao i besplatne preglede za oboljele od karcinoma pluća. One su navele da se ova vakcina primjenjuje kod bolesnika kod kojih se bolest već razvila te je nji-

hov osnovni cilj da se poboljša kvalitet života ovih pacijenata, naročito nakon operacije i primjene hemoterapije. Pored mnogobrojnih zvanica, pomenuom događaju prisustvovali su i ministar trgovine i turizma Predrag Gluhaković i ministar zdravlja i socijalne zaštite dr Dragan Bogdanić, direktori bolnica i domova zdravlja, Fonda PIO, FZO te predstavnici drugih ustanova iz cijele BiH. Generalni sponzor ovogodišnjih susreta bila je kompanija “Hemofarm”, a sponzor kompanija “Bayer”. Pripremila: Milijana Bačić

s t r u č n i

s k u p o v i

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske

Radionica UMSTIB-a RS

druženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske 19.10.2017. godine sa početkom u 13,30 časova u Plavoj sali Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske organizovalo je radionicu po planu aktivnosti UMSTIB-a RS za 2017. godinu. Učesnici radionice su bili Sekcija sestara onkologije koja se bavila Kliničkim istraživanjima i ulogom medicinskih sestara u kliničkim istraživanjima, Sekcija laboranata je obradila temu “Hepatitis C” a Sanitarna sekcija nam je prezentovala sanitarnu obradu sa posebnim osvrtom na vakcinaciju. Učesnici radionice su bili iz UKC RS, JZU DZ Banjaluka, JZU DZ Mrkonjić Grad, JZU DZ Čelinac, ZZFMR “Dr Mirosav Zotović” Banjaluka. Radionicu su podržali svojim prisustvom učenici četvrtog razreda Medicinske škole i studenti prve godine Zdravstvene njege Univerziteta “Apeiron” Banjaluka. Kliničko ispitivanje je istraživačka studija koja se sprovodi na ispitanicima, s ciljem odgovaranja na konkretna pitanja u vezi s terapijom (vakcinama, novim terapijama ili novim načinima upotrebe poznatih terapija). Klinička ispitivanja se sprovode u zdravstvenim ustanovama koje imaju istraživačke timove na čelu sa glavnim istraživačem. Neizostavni dio tima je medicinska sestra-tehničar. Uloga medicinske sestre-tehničara je višestruka, u svakom momentu kliničkog ispitivanja mora da ima 100%

kontrolu nad istim. Samostalno obavlja i odgovora za jasno definisane studijske procedure za koje je zadužena. Klinička istraživanja su od vitalnog značaja za pronalaženje novih tretmana i poboljšanja brige o pacijentu. Medicinske sestre imaju ključnu ulogu u tome. Klinička ispitivanja su skup procedura u medicinskim istraživanjima i razvoju lijekova koja se sprovode da bi se sakupili podaci o bezbjednosti (specifičnije, informacije o nepoželjnim reakcijama lijekova, kao i nepoželjnim efektima drugih tretmana) i efikasnosti radi zdravstvenih istraživanja (lijekova, dijagnostičkih testova, uređaja, terapijskih protokola). Ova ispitivanja se mogu sprovoditi samo nakon što su zadovoljavajuće informacije sakupljene u pogledu nekliničke bezbjednosti i nakon što su ih odgovarajući državni organi date zemlje odobrili. Klinička ispitivanja su naučnomedicinska i provode na zdravim ili bolesnim ispitanicima koji su dobrovoljno dali pristanak za sudjelovanje. Kliničkim ispitivanjima prikupljaju se podaci o djelotvornosti i sigurnosti primjene lijekova, medicinskih proizvoda, dijagnostičkih metoda, metoda sprečavanja (prevencije) bolesti, medicinskih postupaka (npr. hirurškog postupka) ili načina liječenja. Ispituju se i novi lijekovi i već odobreni lijekovi koji se mogu ispitivati u dodatnim indikacijama (kod drugih bolesti) u novim oblicima, na posebnim podvrstama bolesni119

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ka i slično. Klinička ispitivanja su važan i neizostavan dio napretka savremene medicine, liječenja bolesti i zdravstvene njege. Svi lijekovi koje uzimamo (npr. lijekovi protiv bolova, alergije ili povišenog krvnog pritiska) prošli su postupak kliničkog ispitivanja. Klinička ispitivanja provode se prema unaprijed određenom planu ispitivanja (protokolu) te u skladu s nizom međunarodnih propisa, konvencija i smjernica te propisa zemlje u kojoj se provode. Veliki broj osoba te državna i druga tijela redovno kontrolišu i nadziru cjelokupni postupak provođenja kliničkog ispitivanja i tako osiguravaju da se svi koji učestvuju u provođenju ispitivanja pridržavaju potrebnih propisa i postupaka. U kliničkom ispitivanju kao ispitanici mogu učestvovati svi koji su na to dobrovoljno pristali i potpisali dokument koji se zove Informisani pristanak. Pojam “informisani pristanak” ujedno označava i postupak kojim obučeno medicinsko osoblje, najčešće is-

populaciji bolesnika, potrebno u strogo kontrolisanim uslovima i na manjem broju ljudi utvrditi dovoljno podataka o lijeku (njegovoj djelotvornosti i štetnim učincima) da se na temelju tih podataka nakon registracije lijek može sigurno koristiti u liječenju bolesnika u svijetu. Navedeni pristup naziva se medicina temeljena na dokazima (eng. evidence based medicine). Rezultati kliničkih ispitivanja koriste se za registraciju lijeka u različitim zemljama svijeta u naučne svrhe te za unapređenje smjernica liječenja bolesti. Klinička ispitivanja provode se u gotovo svim zemljama svijeta, a najveći broj ispitivanja provodi se u razvijenim zemljama poput SAD, Kanade, Velike Britanije, Francuske, Njemačke itd. Sudjelovanje u kliničkom ispitivanju ispitaniku pruža priliku za aktivnu brigu o vlastitom zdravlju. Ispitanik može imati direktnu korist i tako što će imati pristup liječenju koje inače ne bi mogao dobiti (npr. najnoviji lijekovi za liječenje raka ili

pitivač, mogućim ispitanicima objašnjava sve elemente kliničkog ispitivanja, svrhu ispitivanja, lijek koji se ispituje, druge mogućnosti liječenja, koristi i rizike te prava ispitanika. Ti podaci navedeni su i u pisanom obliku informisanog pristanka koji ispitanik i ispitivač, ako ispitanik odluči učestvovati u ispitivanju, svojeručno potpisuju uz navođenje datuma. Ispitanik zadržava jedan primjerak potpisanog dokumenta. Kada se ispitanici ubrajaju u tzv. zaštićene grupe (djeca, psihijatrijski bolesnici kojima je oduzeta poslovna sposobnost, bolesnici bez svijesti itd.), informisani pristanak potpisuje roditelj, zakonski zastupnik ili staratelj ispitanika. U slučajevima kada ispitanik ne zna ili ne može čitati, informisani pristanak potpisuje nepristrasni svjedok. Glavna načela prilikom provođenja svakog kliničkog ispitivanja jesu zaštita prava, sigurnosti i povjerljivosti podataka ispitanika te tačnost i pouzdanost rezultata. Ta načela se nazivaju dobrom kliničkom praksom. Klinička ispitivanja su neophodna jer je, prije nego što se neki lijek počne primjenjivati na širokoj

lijekovi koje ne pokriva zdravstveno osiguranje). Važan je i doprinos medicinskim istraživanjima od kojih veliku korist mogu imati drugi oboljeli i naraštaji koji dolaze. Ispitanici u prethodnim generacijama koji su učestvovali u ispitivanju lijekova koje danas upotrebljavamo pomogli su istražiti lijekove bez kojih je savremena medicina nezamisliva. Ispitanicima se takođe, u sklopu kliničkih ispitivanja, često pruža pojačan nadzor zdravstvenog stanja kao i nivo brige koja ponekad nije moguća u uobičajenoj praksi. U kliničkim ispitivanjima primjenjuju se ista etička i pravna načela koja vrijede za uobičajenu medicinsku praksu. Uz to, klinička ispitivanja strogo su kontrolisana međunarodnim i nacionalnim zakonima i propisima. Svrha tih propisa je najviši stepen zaštite prava i sigurnosti ispitanika. Na brojna pitanja prisutnih su odgovorili autori radova čija smo predavanja slušali u punoj sali Fonda zdravstvenog osiguranja koji je prepoznao važnost i značaj edukacija medicinskih sestara/ tehničara.

120

Pripremila: mr sc. Živana Vuković-Kostić

Društvo medicinskih sester, babic in zdravstvenih tehnikov Ljubljana

Priznanje UMSTIB-u RS

D Mr sc. Živana VukovićKostić

evedeset godina rada 17. novembra 2017. godine je obilježilo Društvo medicinskih sester, babic in zdravstveni tehnikov Ljubljana. To je dobrovoljno, samostalno, neprofitno, strukovno, nestranačko udruženje medicinskih sestara, babica i zdravstvenih tehničara šire Ljubljanske regije. Društvo broji preko 5000 članova, udružuje se i djeluje u široj regiji, ima zajedničke strukovne interese, želje i ciljeve da poboljša kvalitet rada i života kako svojih članova, tako i stanovništva. Društvo se brine za sve ne gledajući na pol, starost, vjersku opredijeljenost ni status u društvu. Na svim poljima djeluju profesionalno, kvalitetno, odgovorno u skladu s pravnim aktima i moralnim normama. DMSBZT Ljubljana je aktivno uključeno u očuvanje i razvoj kulturno-istorijskog naslijeđa medicinskih sestara, babica i medicinskih tehničara, vodeći računa o kulturnim, profesionalnim, društvenim i sportskim aktivnostima svojih članova i razvijanju kontakata između povezanih društava, organizacija i pojedinaca. Udruženje medicinskih sestara, babica i zdravstvenih tehničara (DMSBZT) u Ljubljani preko devetnaest godina dodjeljuje priznanje za aktivan rad i dostignuća u praksi medicinskih sestara i babica kao i lični doprinos u radu i razvoju društva. Srebrni znak je priznanje za člana Društva koji dugi niz godina aktivno participiraju u društvu, posebno za saradnju održavanje i razvoj kulturne i istorijske baštine medicinskih sestara i babica; briga za kulturno, profesionalno, obrazovno, socijalno i sportsko djelovanje svojih članova, zatim razvijanje kontakata između članica i društava, kao i jačanje uloge i karaktera medicinskih sestara, babica i zdravstvenih tehničara kako u Sloveniji, tako i na međunarodnoj sceni. Komisija za nagrade u sastavu: Marija Vidre, Marina Velepič i Peter Koren, na osnovu kriterijuma propisanih Pravi-

N M K

lima o priznavanju, utvrdila je da predloženi kandidati ispunjavaju uslove da dobiju priznanja. Predsjednica Društva gđa Đurđa Sima na svečanoj akademiji, održanoj u čast ovog jubileja, dodijelila je priznanja dugogodišnjim saradnicama Društva. Nagradu “Časni član društva” 2017. godine dobila je: gđa Slavica Erčić iz Saveza zdravstvenih radnika Beograd. Nagradu “Podporna članica Društva” 2017. godine dobile su: gđa Tanja Lupieri, predsjednica HUMS, i mr sc. Živana Vuković-Kostić, predsjednica Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske. Živana Vuković-Kostić je dobila titulu “Podporna članica” za sve dosadašnje aktivnosti i buduće zadatke. Saradnja ova dva udruženja je dovela do niza ispunjenih zajedničkih ciljeva i zadataka. U periodu od prvih sastanaka, 2009. godine, oba udruženja su proizvela mnogo zajedničkih aktivnosti, umrežavanja, podrške, gajenja zajedničkih vrijednosti, misija i ciljeva. DMSBZT Ljubljana i UMSTIB Republike Srpske imaju ciljeve međusobnog obrazovanja, razmjene stručnih mišljenja, praktičnih vještina, naučnih istraživanja, podrške u rješavanju prepreka i pravaca u sticanju i održavanju autonomije profesije, profesionalnog značaja i priznavanja udruženja i profesija u širem okruženju.

Ovo priznanje je značajno za nastavak rada UMSTIB-a RS kao strukovnog udruženja koje se bavi edukacijom svojih članova i zastupa interese profesijje medicinskih sestara i babica.

s t r u č n i

s k u p o v i

Sestre i tehničari, prvi stub zdravstvenog sistema

Konferencija o sestrinstvu

anjaluka je bila 27. novembra domaćin Konferencije o sestrinstvu, povodom završetka prve faze Projekta jačanja sestrinstva u BiH (ProSes) koji finansira Vlada Švajcarske. Na konferenciji je bilo prisutno oko 200 učesnika, predstavnika svih relevantnih zdravstvenih i obrazovnih institucija, ustanova i organizacija medicinskih sestara/tehničara u Bosni i Hercegovini, udruženja pacijenata, međunarodnih razvojnih agencija aktivnih u BiH te gosti iz regije i inostranstva. Predstavljeni su postignuti rezultati prve faze projekta (2012 – 2017), diskutovano o potrebama i izazovima u sestrinstvu, kao i mogućim aktivnostima na unapređenju sestrinstva u narednom periodu. Između ostalog, u proteklom periodu projekat je pomogao uvođenje polivalentne patronaže – sestrinstva u zajednici u 10 opština: Banjaluka, Bijeljina, Prijedor, Brčko, Tuzla, Odžak, Mostar, Mostar - Stari grad, Tomislavgrad i Livno. Edukovano je i opremljeno ukupno 195 medicinskih sestara i tehničara koji su u protekle dvije godine pružili usluge zdravstvene njege u zajednici za više od 67.000 osoba. Razvijene su i zvanično usvojene standardne operativne procedure za medicinske sestre i tehničare. One se već

primjenjuju u 31-om domu zdravlja i omogućavaju efikasniji i kvalitetniji rad medicinskih sestara i tehničara sa pacijentima. Projekat je pomogao i reviziju kurikuluma na četiri javna fakulteta zdravstvene njege, u skladu sa međunarodnim standardima, te opremio osam fakulteta savremenom opremom za kliničku praksu. Od decembra 2017. godine počinje druga faza projekta koja je planirana da traje četiri godine. Nastaviće se rad na unapređenju i jačanju profesije i djelatnosti medicinskih sestara i tehničara, sa krajnjem ciljem poboljšanja zdravlja bh. stanovništva. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić je istakao da zdravstveni sistem, bez obzira na to koliko imao dobre zdravstvene radnike, odnosno ljekare, ne može bez medicinskih sestara i tehničara i da oni jesu prvi i najbitniji stub zdravstvenog sistema jer su u svakodnevnom kontaktu sa pacijentom. “Moramo činiti sve da zadržimo zdravstvene radnike ovdje. Nažalost, nalazimo se u vremenu kad je trend odlaska zdravstvenih radnika koji je zahvatio širi region, ne samo Republiku Srpsku”, rekao je ministar Bogdanić. J.V.

121

INFO VIJESTI

23. novembar 2017.

Rekonstruisan DZ Srebrenica

U posjeti UKC RS

Predstavnici SZO Dr Hans Kluge, direktor Odjela za zdravstvene sisteme i javno zdravstvo SZO, i dr Victor Olsavszky, šef Kancelarije SZO u Bosni i Hercegovini, zajedno sa ministrom zdravlja i socijalne zaštite dr Draganom Bogdanićem i dr Amelom Lolić, pomoćnikom ministra, posjetili su 14. novembra Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Gosti su, u pratnji predstavnika rukovodstva UKC RS dr Slobodana Hajdera i prof. dr Zorana Mavije, obišli ambulantni i stacionarni dio Klinike za očne bolesti kao i Odjeljenje interventne kardiologije Klinike za kardiologiju UKC RS. Dr Kluge i dr Olsavszky boravili su u Banjaluci povodom učešća na skupu „Dijalog o transformaciji zdravstvenih sistema u Zdravstvenoj mreži Jugoistočne Evrope“. Skup realizuje Svjetska zdravstvena organizacija u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske, Federalnim ministarstvom zdravstva u Vladi Federacije Bosne i Hercegovine, Odjelom za zdravstvo i ostale usluge Vlade Brčko distrikta Bosne i Hercegovine i Ministarstvom civilnih poslova u Savjetu ministara Bosne i Hercegovine. Ovaj skup predstavlja priliku za razmjenu saznanja i iskustava o načinima vođenja transformacije zdravstvenog sistema u kontekstu mnogobrojnih izazova sa kojima se suočavaju zemlje Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope i biće svojevrsna nadogradnja napretka koji je već ostvaren u mnogim oblastima. Rukovodstvo UKC RS i ministar zdravlja RS su predstavnike SZO RS upoznali sa implementiranim projektom, Trećom fazom projekta modernizacije bolnica u BiH, u okviru kojeg je izgrađena i opremljena Poliklinika UKC RS – Južno krilo te sa Projektom rekonstrukcije CMB-a i izgradnje Sjevernog krila čija implementacija je u toku, a završetak predviđen za sredinu sljedeće godine. Naši gosti su bili prijatno iznenađeni kapacitetima kojima raspolaže UKC RS kako kadrom, tako i opremom i uslugama koje naša ustanova pruža te su izrazili punu podršku Svjetske zdravstvene organizacije jačanju funkcija i kapaciteta zdravstva u RS. 122

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić i načelnik opštine Srebrenica Mladen Grujičić prisustvovali su u Skelanima obilježavanju završetka uspješnog projekta sanacije i reorganizacije ambulante porodične medicine, obavljene u okviru sanacije dijela objekta Doma zdravlja u Srebrenici.

“Ovim projektom, vrijednosti oko 480.000 KM, obuhvaćena je sanacija i rekonstrukcija dva sprata zgrade Doma zdravlja u Srebrenici i ambulante porodične medicine u Skelanima i on je uspješno završen, čime su stvoreni bolji uslovi za liječenje pacijenata, ali i za rad zaposlenih”, pojasnio je ministar Bogdanić. On je istakao da su realizaciju projekta zajednički finansirali Ministarstvo i opština Srebrenica u odnosu 70 prema 30 odsto. “Naš cilj je da se primarna zdravstvena zaštita učini jednako dostupnom svim stanovnicima Skelana i Srebrenice, kao i drugih sredina, a ovdje je problem malog broja stanovnika i osiguranika što čini poteškoće u poslovanju Doma zdravlja», ocijenio je ministar Bogdanić. «Završetkom projekta stvoreni su bolji uslovi za liječenje građana i za rad zaposlenih u srebreničkom zdravstvu u koje je opština u posljednjih godinu dana uložila oko pola miliona maraka za izmirenje dugova i isplatu zaostalih plata da bi se stanje u ovoj oblasti normalizovalo», objasnio je Mladen Grujičić.

Bratunac 24. 11.

Novi DZ Bratunac

U Bratuncu je svečano otvoren novi Dom zdravlja u čiju izgradnju je investiran oko 2,1 milion KM. Svečanosti su prisustvovali ministar zdravlja i socijalne zaštite Dragan Bogdanić i ministar saobraćaja i veza Republike Srpske Neđo Trninić, koji je izjavio da je uložen veliki trud i razumijevanje da se krene u izgradnju ovog objekta. Ministar Bogdanić je istakao da se, zahvaljujući jasnom stavu predsjednika Repu-

blike Srpske Milorada Dodika da zdravstveni sistem treba da bude jedan od stubova društva, krenulo u rekonstrukciju i izgradnju novih objekata primarne zdravstvene zaštite u šta je u posljednjih 10 godina uloženo oko 47 miliona maraka. “Jedan od objekata izgrađen tim sredstvima jeste ovaj dom zdravlja koji je urađen veoma kvalitetno, po savremenim građevinskim i zdravstvenim standardima, pa će i zdravstveni radnici i pacijenti imati mnogo bolje uslove za pružanje i korištenje zdravstvenih usluga”, naglasio je ministar Bogdanić. Ministar Trninić je rekao da je izgradnja Doma zdravlja od izuzetnog značaja za ovo mjesto u kome se realizuje još mnoštvo projekata, među kojima je istakao izgradnju pristupnog puta do novoizgrađenog mosta “Bratoljub” na Drini između Bratunca i Ljubovije. Direktor Doma zdravlja Bratunac Milijan Vujić zahvalio je resornom ministarstvu, Vladi Republike Srpske i opštini, ističući da je srećan što je, nakon 33 godine rada, u teškim uslovima doživio da radi u jednoj modernoj zdravstvenoj ustanovi.

7. decembar 2017.

Dom zdravlja Stanari Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić svečano je otvorio novi objekat Doma zdravlja u Stanarima, koji će pružati usluge u primarnoj zdravstvenoj zaštiti za oko 5.000 osiguranika. Ministar Bogdanić se zahvalio lokalnoj upravi u Stanarima na znatnim ulaganjima i što je prepoznala značaj zdravstva i zdravlja za opstanak i razvoj lokalne zajednice. Direktor Doma zdravlja Stanari Aleksandar Panić rekao je da će za oko 5.000 registrovanih pacijenata usluge trenutno pružati službe stomatologije i laboratorijske dijagnostike i tri tima porodične medicine, a u najkraćem roku biće osposobljena i Služba hitne medicinske pomoći. Načelnik opštine Stanari Dušan Panić rekao je da je iz opštinskog budžeta izdvojeno oko 250.000 KM da se nekadašnja Upravna zgrada kompanije EFT Rudnik i termoelektrana Stanari prilagodi potrebama Doma zdravlja.

INFO VIJESTI

Akcija Turističke prizme

„Prizme“ za najbolje

Redakcija Turističke prizme je pre punih 20 godina povela akciju “Za novi kvalitet u turizmu”. Od samog početka ideja vodilja je bila podizanje nivoa turističkih usluga i stimulacija inovativnih poduhvata u ovoj oblasti. Trudili smo se da zajedno sa kolegama iz drugih redakcija (članovima žirija) koji prate turizam u zemljama u kojima se vodi akcija, nagradimo one koji to zaista zaslužuju. Međunarodni novinarski žiri radio je u sastavu: Svetlana Zrilić, RTS, Jelica Putniković, “Balkan magazin”, Slavko Jovanović, predsednik FIJET Srbija, Kamenko Milenković, TV Vojvodina-serijal “Centar sveta”, Slađana Jašarević (BiH) BN televizija, Dario Novalić, (BIH) časopis “Start” i portal BiH putovanja, Sanja Golubović, časopis “Caffe Montenegro” Crna Gora, Drago Bulc - predsednik Udruženja turističkih novinara Slovenije , Oliver Branković – Makedonska televizija Skoplje , Tina ČubriloEterović – predsednik FIJET-a Hrvatska, Karin Mimica, “Gastronaut “, Hrvatska, i Đorđe Mihajlović “Turistička prizma”, predsednik žirija. Nagrade u vidu statue i povelje dodeljene

su na međunarodnom specijalizovanom Sajmu turizma, Winter, Events & Spa Travel Market u Beogradu 16.10.2017. godine, a na ovoj manifestaciji je promovisan i dvadesettreći godišnjak “Turistička prizma 2018”. Žiri je ove godine odlučio da u akciji “Za novi kvalitet u turizmu” dodeli svega deset priznanja što najbolje govori o veoma oštroj selekciji i nameri da akciju zadržimo, kao i do sada, na visokom nivou. NAGRAĐENI – po kategorijama:

• SHERATON DUBROVNIK RIVIERA HOTEL,Srebreno, Hrvatska – kategorija kongresni centri i hoteli • HOTEL HOLIDAY, Sarajevo, BiH – kategorija business hoteli • HOTEL PALATA VENEZIA, Ulcinj, Crna Gora – ka-

tegorija mali hoteli • TERME VIVAT, Hotel & Resorts,Moravske Toplice, Slovenija – kategorija resorti • LUKOVSKA BANJA, Lukovska banja, Srbija – kategorija banjski turizam • HOTEL OLIMP, Zlatibor, Srbija – kategorija wellness & spa centri i hoteli • MAKEDONSKO SELO, Gorno Nerezi – Skopje, Makedonija – kategorija eco i ruralni turizam • OBRT KAŠTIL SLANICA, Omiš, Hrvatska - kategorija eco i ruralni turizam • EKOLOŠKA KMETIJA TURIZEM IN UMETNOST ŠPILER, Kostanjek, Krško, Slovenija - kategorija eco i ruralni turizam • TURISTIČKA ORGANIZACIJA BANJALUKA, Banjaluka, BiH – kategorija turističke organizacije – zajednice (DMO) Medici.com

INFO VIJESTI

S tugom i poštovanjem opraštamo se od naših In memoriam

Mladen Marković 1936 – 2017.

U Banjaluci, dana 14.8.2017. ovaj zemaljski život napustio je Mladen Marković, klinički psiholog, saradnik časopisa ’’Medici.com’’. Mladen je rođen 23.2.1936. god.u malom selu Barica, pored Dervente. Srećno djetinjstvo u mnogobrojnoj porodici, pet sestara i dva brata, prekida se dolaskom rata. Godine 1942. ubijen mu je otac u Sl. Požegi. Dolaze teški dani, vremena rata. Mladen završava osnovnu i učiteljsku skolu u Derventi. Zapošljava se kao seoski učitelj u malom bosanskom selu. Taj period je uvijek opisivao kao sretno vrijeme svoga života. S obzirom na to da je bilo malo učenika, razvio se jedan intenzivni kontakt sa učenicima i njihovim roditeljima. Učitelj je bio tu za velike i male probleme i srećne trenutke. Tada se u njemu rađa želja za boljim poznavanjem čovjeka kao bića i odnosa. Odlazi u Beograd gdje upisuje studij psihologije. Pripada generaciji prvih psihologa koji su se bavili primijenjenom psihologijom, novom profesijom. Voli Beograd i njegovu ljepotu. Osjeća da ima znanje, ali želi više. Završava specijalizaciju iz kliničke psihologije u Beogradu. Doseljava se u Banjaluku, gdje počinje da radi kao klinički psiholog na Odjeljenju za rehebilitaciju u Bolnici „Miroslav Zotović”. Tu ostaje sljedećih 10 godina. Radeći sa invalidima shvatio je koliko se neka osoba osjeća sretnom, odnosno nesretnom. To ne zavisi od takozvanog realnog stanja ono što spolja vidimo. Osjećanje nekompetentnosti, da „statira“, tjeralo ga je u potragu za znanjem. Upisuje nedugo zatim postdiplomske studije u Zagrebu, mijenja radno mjesto, počinje sa radom na Psihijatrij124

skoj klinici u Banjaluci. Počinje da se bavi transakcionom analizom u Jugoslavenskom udruženju za transakcionu analizu. Završava obuku za psihoterapeuta. Proučava psihoanalizu i druge tada moderne psihoterapeutske pristupe, objavljuje više naučnostručnih radova i naučnopopularnih članaka. Odlazi na kongrese i stručne sastanke. Ima utisak da to “nije ono pravo“. U godinama pred poslednji rat u BiH sve više je bio indiferentan u odnosu na stručnu literaturu, u njoj nalazi sve manje istine. Početkom rata odlazi u penziju i počinje da se bavi privatnom psihološkom praksom. Čita knjige koje mu pomažu da čovjeka i njegov položaj u svijetu vidi na jedan drugačiji način. Kada čovjek dođe do nekog drugog saznanja onda se kod njega pojavljuje želja da isto podijeli sa drugima. Kao rezultat takve želje nastaje program razumijevanja sebe i svijeta. Tako su nastali tekstovi koje je „Glas srpski“objavljivao u dodatku od 16.11.1996. do 26.7.1997. u rubrici „Psihološka radionica“. Godine 1998. objavljuje svoju prvu knjigu „U potrazi za sobom“; 2000. “Satkani smo od sna”; 2001. “Duša raste u slobodi”; 2004. “Tri carstva”; 2008. “Staza psihe”; 2011. “Čistota inteligencije”; 2015. “U struji života”. Radeći na sedmoj knjizi govorio je da je to njegovo zadnje djelo jer je broj 7 smatrao simbolom vječnog života. Čitaocima knjiga bi govorio: “Ako budete samo kritikovali ili hvalili malo će te imati koristi. Ali ako bar neke istine, koje su iznesene, dotaknu vaše sopstveno što vi stvarno jeste, to može probuditi energiju, koja se već nalazi u vama i pokrenuti vas da svoj život učinite lakšim i uzvišenijim”.

Iskustvo čitatelja: „Vaše knjige sam po drugi put pročitala (sve četiri) i kod svakog čitanja sam sve više impresionirana“; „Tragajući za rješenjima, čitala sam razne knjige koje savjetuju, objašnjavaju međuljudske odnose, ali u njima nisam našla ono što sam našla u vašim knjigama“; „Pročitala sam vaše dvije knjige i moram vam priznati da poslije Dostojevskog i Velimirovića, to je najbolja literatura koju sam držala u rukama. Jednostavno, fantastične knjige“. Posljednjih par godina bogato je i sa zadovoljstvom sarađivao u časopisu “Medici.com”, uređujući rubriku ”psiholog”. Kada je postigao gotovo sve što je želio, došao je, nažalost, i kraj njegovom životu. Nakon očeve smrti ostala mi je velika riznica njegovih djela i uspomena. Neka ti je viječna slava i hvala, počivaj u miru Božjem. Tatjana Purić, kćerka

INFO VIJESTI

dragih kolega, umjetnika i saradnika Medici.com-a In memoriam

Dr Mirjana ĐekićČađo (1956-2017)

Dana 3. 12. 2017. godine preminula naša uvažena prim. dr Mirjana Đekić-Čađo. Doktorica Mirjana Đekić-Čađo, rođena 17. novembra 1956. godine u Somboru. Osnovnu i srednju školu završila u Banjaluci, a Medicinski fakultet u Novom Sadu. Od 1982. do 1984. godine radila je u Domu zdravlja Kotor Varoš, kao ljekar opšte prakse. Od 1984. godine radi u Klinici za plućne bolesti, tadašnjeg Kliničko-bolničkog centra u Banjaluci. Specijalizaciju iz pneumoftiziologije završila je 1989. godine. Na Klinici za plućne bolesti ostaje sve do 6.4.2017. godine, kada odlazi u zasluženu penziju. Bila je saradnik časopisa “Medici.com”. Kada Mirjana slika, nju ne muče umjetnički niti tehnološki problemi. Ona mnogo ne filozofira, ne povodi se za manirom ni modom vremena već vjeruje svom neposrednom doživljaju, kako vizuelnom tako i unutrašnjem koji iskreno i pošteno prenosi na papir ili platno. Stvaralaštvo Mirjane Čadjo je stvaralaštvo iskrenosti i neposrednosti kao što je i ona sama u kontaktu prema ljudima. Ona slika u okviru svog vi-

zuelnog shvatanja i doživljaja svijeta, ljubavi prema ljudima, u okviru svoje duhovne iskrenosti, ljudskog i slikarskog poštenja. (Medici.com br 30, novembar 2008. godine; Zlatko Valentić, član Udruženja likovnih umjetnika RS)

Potresno pismo prof. dr Slobodana Jankovića izgovoreno na oproštaju od dr Mirjane u cijelosti objavljujemo. Pismo umjetnici - Mirjani Čađo Draga koleginice i prijateljice, veliki druže i humanista, umjetniče – slikaru, sestro moja, pretežak je ovo zadatak za već slabašna moja pleća, prejake emocije za staračko srce, neodmjeren nagon za iskapavanje posljednjih suza. Ni tebe ni mene život nije mazio, draga Miro, pa učenje, rad i patnja pratiše nas kao sjenke. Grlo mi se steže kroz koje bih htio da proguram najtoplije riječi, da izrazim najveću ljubav, da jauknem najsnažnije što se može zbog našeg rastanka. Ovo je dan težak i tužan, dan plača i jauka. Žalostan i crn dan za nas. Gubimo veličinu u našim očima, toplinu u našim srcima, nadu u našem bitisanju. Bila si veliki čovjek, veliki humanista sa izraženim osobinama poštenja i skromnosti. Voljela si život, ne znam zašto on nije volio tebe. Plačem dok čupam riječi iz sebe. Plačemo svi, a evo i nebo se smrklo i ono će da pusti suzu. Tužan i crn dan za sve. I kamen bi proplakao od velike ljubavi prema tebi. U duši bol, u rukama drhtaj, u snu košmar. U glavi mi se muti, pred očima slova se smanjuju i trepere, noge drhte. Jer, danas se opraštamo od dijela sebe. Najveći dio tvog radnog vijeka proveli smo zajedno, na Klinici za plućne

bolesti, a da se nikada nismo naljutili jedno na drugo iako smo oboje, kao sve naše kolege toga vremena, živjeli za bolesnike, za ljude koje je zla sudbina poslala nama kao još jedini pokušaj da se čovjek spasi ili bar da mu se pomogne. Oprosti što mi ruke drhte, oprosti što me glas izdaje, oprosti što mi se srce uznemirilo, oprosti što me duša boli. Ne moraš mi opraštati za krike i vapaje, iskapane suze i besane noći, za tugu koja se duboko uselila u nas, jer si to zaslužila. Ima jedna velika božja nepravda da oni koji nas napuštaju ne mogu da znaju koliko su žaljeni. Kad bi to mogli, smrt bi im padala lakše. Tebe, Miro, svi žale, a najteže je tvojoj dragoj Jovani. Ona te najjače žali, ona te produžuje. U nju ćemo gledati da bismo vidjeli tebe. Kad u najtužnijem trenutku, na sahrani, zemlja počne da dobuje po kovčegu u kome počiva naša draga Mira, srca će nam jače zadrhtati, suze jače na oči navrijeti, uzdasi grobljem odjeknuti i osjetićemo snažan bol u prsima. Porodica i prijatelji će zauvijek ostati bez voljene, pune života i drugarstva Mirjane, medicina bez uvaženog stručnjaka, a Banjaluka bez istaknutog građanina. Ostaće tuga u nama i s nama, duboko uvučena u naša srca, da će godinama trajati nesmanjene jačine. Moje opraštanje od tebe, Miro, najsličnije je opraštanju roditelja od dragog djeteta. I da se Bog nije toliko visoko ispeo na nebesa, a da mu je evidencija ažurnija, ja bih sada bio na tvome mjestu, a ti bi svojim iskrenim i toplim riječma progovorila koju dobru o meni. Bi, siguran sam u to, jer si bila iskrena i poštena, bila si veliki drug. Banjaluka, 5.12.2017. Tvoj kolega Slobodan Janković

125

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 21. 12. 2017 - 18. 2. 2018.

Planetarna konfiguracija na nebu

U ovom periodu došli smo do kraja 2017. godine i dočekujemo novu 2018. godinu sa željama i ambicijama da bude bolja i srećnija od prethodne. Najvažniji planetarni događaj je ulazak Saturna u znak svog sjedišta - znak jarca 21.12.2017. Saturn se sporo kreće, potrebno mu je oko 30 godin da obiđe cijeli zodijak. U jednom znaku boravi oko dvije i po godine. U znaku jarac ostaje do 17.12.2020. Nakratko će u periodu od marta do juna 2020.zaviriti u znak vodolija, a od jula do decembra vratiće se u svoj znak da završi tridesetogodišnji ciklus. SUNCE istog dana sa Saturnom ulazi u znak jarca gde ostaje do 20.1. kada prelazi u znak vodolije do18.2. MJESEC zatičemo u vodoliji koji će dva puta, u ovom periodu, obići cijeli zodijak, boraveći u svakom znaku prosječno dva dana. MERKUR zatičemo u strijelcu u retrogradnom kretanju, a od 23.12. sa 13 stepena prelazi u direktan hod. Od 11.-31.1. je u znaku jarca, a u znaku vodolije od 1.- 18.2. VENERA je u znaku strijelca do 25.12., u znaku jarac od 26.12.-18.1, u znaku vodolije 19.1-10.2. i u znaku riba od 11.2-6.3. MARS je u znaku škorpije, znaku svog sjedišta,sve do 26.1. U znaku strijelca boravi od 27.1-17.3. JUPITER u škorpiji, u direktnom kretanju od 14-22°. SATURN u jarcu ta-kođe u direktnom kretanju od 1-6°. URAN završava posljednji retrogradan hod u ovnu 3.1, na 24°. Od 4.1. prelazi u direktan hod, ali zbog sporog kretanja gotovo cijeli period stoji na 24°. NEPTUN u znaku ribe kreće se od 11-13°. PLUTON u znaku jarac i kreće se od 18-20°. Rođenima u znacima Jarac i Vodolija želim SREĆAN ROĐENDAN i da ste mi živi, zdravi i voljeni.

OVAN 20. 3 - 20. 4.

Do 26. januara planeta Mars, vladar ovna, kreće se kroz 8. polje horokopa ovna, što daje snažnu podršku u partnerskim odnosima. Jaka seksualnost. Potrebno je obuzdati impulsivnost koja može dovesti do nezgoda, povreda, tuča.Moguće medicinske intervencije na seksualnim organima. U februaru su povoljni uslovi za studiranje, odlazak u inostranstvo ili duhovni razvoj. U lošijim horoskopima moguće nervoze, teškoće sa učenjem i opasnosti na autoputevima. Od 19.1-10.2. povoljan period za ljubav, druženje i uopšte dobro raspoloženje. Saturn u vašem polju statusa i karijere, zavisno od ličnog horoskopa, može u naredne tri godine donijeti vanredan uspjeh ili pad s položaja. Šetnje u prirodi će prijati vašem zdravlju.

BIK 21. 4 - 20. 5.

Bikovima je srećan period za ljubav i putovanje u inostranstvo od 26.12-18.1, a od druge polovine januara do polovine februara tranzit Venere kroz polje karijere stvara uslove za povoljan poslovni period, uspjehe i napredovanje. Dobar period za zaradu i ljubav. Tranzit Saturna dešava se u vašem 9. polju horoskopa i traži otvaranje prema novim idejama i iskustvima. Pravi povoljan aspekt prema vašem Suncu i otvara nove dobre mogućnosti. Ne dozvolite da vas sumnje i strahovi blokiraju, jer ćete onda blokirati mogućnost napredovanja i ekspanzije. Imajte tvrdu vjeru u uspjeh. Ako je odlazak u inostranstvo, učenje stranog jezika ili sticanje znanja neophodno za prosperitet u budućnosti, znajte da ozbiljnim radom i trudom možete postići svoju viziju. Saturn ne daje lako, ali su zato rezultati dugotrajni.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

tome, mogući su dobici na sreću sve do novembra 2018. Saturn je ušao u vaše 7. polje partnerstva i naredne skoro tri godine uticaće da se dobre veze još više učvrste, a da se loše završe, jer postajete objektivniji i realniji u sagledavanju odnosa u kojem se nalazite. Rođeni od 11-13.7. pod uticajem Plutona, u ova dva mjeseca, biće suočeni sa nužnošću promjene stavova koji se tiču braka i partnerstva u braku.

LAV - 23. 7 - 23. 8.

Poslovne ativnosti okupiraće vašu pažnju do 20. januara, a potom do druge dekade februara pažnju usmjeravate na partnerstvo i bračne odnose. Do druge polovine januara loš aspekt Marsa prema Suncu može uzrokovati nesporazume, svađe i povrede. Bolest je praćena visokom temperaturom. Tokom februara vraća se snaga, hrabrost i entuzijazam. Saturn je ušao u vaše 6. polje i na duži period obavezuje na posvećivanje poslu, svakodnevnim obavezama i zdravlju. Od teškog rada moguća su iscrpljenost i umor. Radna disciplina je nužna. U lošim horoskopima ovo je znak da osoba može imati teške uslove rada ili čak ostati bez posla.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9.

Merkur je u brzom tranzitu i uslovljava više različitih aktivnosti. Očekuju vas važni razgovori i dogovori u porodici, druženja i kreativan rad kao i velika aktivnost na poslu. U januaru je povoljan je period za rad sa dokumentima, za putovanje, komunikaciju i sportske aktivnosti. Saturn u vašem 5. polju tražiće u naredne gotovo tri godine da svoju kreativnu energiju izrazite na parktičan način, kroz posao, rad i karijeru i brigu o svom zdravlju. Dobra vijest je da su Sunce i Saturn u harmoničnom aspektu i da s lakoćom možete ostvariti praktične rezultate. Nemojte dozvoliti da vas obaveze udalje od ljubavi, jer je ona kamen temeljac svih vaših napora.

VAGA - 23. 9 - 22. 10.

Merkur, vaš vladar, brzo putuje od 7.do 9. polja horoskopa donoseći u ova dva mjeseca brze promjene interesovanja, od usmjerenosti na partnerstva i javni život, potom na novac i podršku od drugih i na kraju perioda na potragu za duhovnim vrijednostima ili poboljšanjem položaja uz pomoć znanja ili odlaska u inostranstvo. Tokom perioda moguća je pojačana nervoza, a u drugoj polovini januara moguće su prehlade i jača osjetljivost disajnih organa. Saturn je ušao u vaše 8 polje horoskopa i daje šansu da dobrovoljno otpustite teret prošlosti i dozvolite gubatak onoga što vas blokira, u suprotnom ćete osjećati kao da imate kamen oko vrata. Nedostatak novca može biti okidač za probleme u braku.

Tranzit Venere u ova dva mjeseca dešava se kroz 4. i 5. polje vaga i utiče na harmonizaciju stanja u porodici, budi želju za uređenjem doma, za druženjem, zabavom, izlascima kao i za trudnoću. Saturn je ušao u vaše 4. polje horoskopa i daće naglasak na privatni život i porodična pitanja u cilju postizanja trajnosti i stabilnosti. Zavisno od ličnog horoskopa, kod nekih će se ovaj tranzit manifestovati postavljanjem stabilnih temelja, uz moguće investicije za njihovo učvršenje, dok će kod nekih biti naporan i težak period sa teškim iskušenjima, osjećanjem nesigurnosti i usamljenosti. Porodica postaje najbolji učitelj, a Saturn će testirati vaš odnos prema njoj.

Vaše 5. polje djece i ljubavi je blagoslovljeno boravkom Jupitera u njemu. Djeca će dobro učiti, a dobro je i za njihov odlazak u inostranstvo na školovanje. Sreća vam je naklonjena i na polju ljubavi naročito od 26.12-18.1. pa će odnosi sa partnerom biti skladni, a ako ste sami smiješi vam se šansa da to više ne budete. Ako je vaš horoskop sklon

Sa Marsom u 1. polju imaćete do 26.1. veliku energiju i sposobnost da učinite velike poduhvate. Jake strasti, naglost i sklonost sukobima su prisutni, izbjegavajte netaktičnost i nestrpljivost. Ako vam je Mars u natalu snažan, ovo je period postizanja velikih stvari, u suprotnom mogući problemi i zdravstvene teškoće. Tokom februara mogući su neplanirani trokovi. Obratite pažnju na ishranu,

RAK - 21. 6 - 22. 7.

126

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11.

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić snezana.despot@ gmail.com tel. 065/523-036

ne jedite na brzinu i ne budite proždrljivi. Saturn je ušao u 3. polje i vrijeme je da ideje praktično primijenite. Mguće je da će u naredne tri godine trebati da usvojite i neko novo prektično znanje, ponovo učite i primjenjivate naučeno. Uloženi napor biće od koristi.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Do pred kraj januara moguća je psihička uznemirenost i problemi sa spavanjem pod uticajem Marsa iz 12. polja. Situacija se mijenja tokom februara i ponovo ćete biti puni energije i spremni za planirane aktivnosti. Nastojte kontrolisati impulsivnost i nestrpljivost kako ne biste povrijedili sebe i svoje bližnje. Saturn se uselio u u vaše 2. polje i može može uticati na gubitak apetita, kao i na neke problematične finansijske situacije. Potrebno je uložiti svjestan napor, konkretno i praktično znanje, uz primjenu iskustva, da se savladaju uticaji Saturna koji postavlja ograničenja. Zbog smanjenja otimizma potrebno je uložiti duplo više truda i rada za postizanje uspjeha.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Saturn, vaš vladar, se uselio u vaš znak i ostaje naredne tri godine. Vi odlično razumijete njegovu prirodu koja traži ozbiljan i odgovoran pristup životu, koji je uporan i nepokolebljiv. Ako vam je natalno snažan, bićete sposobni za ostvarenje ambicije, s dobrom koncentracijom i izdržljivošću da savladate sve izazove. Može ukazati na i na brak. Ako Saturn ima slabu poziciju na rođenju ovaj tranzit može donijeti bolest, depresivna stanja, psihičku uznemirenost i probleme u partnerstvu. Rođeni od 22 - 27.12. najprije će osjetiti njegov uticaj sa padom energije i imuniteta i potrebno je dosta odmora. Jupiter održava entuzijazam pravljem velikih planova.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

Do kraja januara energija je usmjerena na profesionalne obaveze. Imate snage i upornosti da ostvarite sve aktivnosti. Ne ulazite u sukobe sa nadređenima. Moguć je i početak novog posla. Tokom februara moguća ulaganja vezana za obavljane profesionalnih aktivnosti. Najljepši period očekuje vas od 19.1 - 18.2. kada i Sunce i Venera borave u vašem znaku i unose optimizam, radost, životnu energiju, dobro zdravlje, sreću i uspjeh. Saturn se uselio u 12. polje horoskopa i uticaće naredne tri godine na unutrašnji duhovni razvoj, potrebu za osamljivanjem radi pronalaženja sigurnost unutar sebe, suočavanje sa svim odlaganim stvarima i strahovima.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

Kraj godine i početak januara nudi prilike da kroz javne kontakte, preko prijatelja ili kroz zajedničke interese sa drugima, ostvarite konkretne povoljne stvari. Veliku podršku vašim planovima daće i vaš vladar Jupiter u harmoničnom aspektu sa Suncem, što će otvoriti mnoga nova vrata, uvesti važne i uspješne ljude u vaš život. Velika aktivnost i obaveze na profesionalnom planu očekuju vas u periodu od 27.1-17.3. Saturn se uselio u vaše 11. polje i nameće fokus na društvene ciljeve. Sigurnost se ostvaruje uklapanjem u društvenu sredinu, pronalaženjem istomišljenika i radom sa njima. Od 11.2. do kraja mjeseca slijedi izuzetno lijep i srećan period. Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mini-humoreska

Profesorova vizita

Aforizmi Nekada je bilo teško završiti medicinu. Sada je teže pronaći ustanovu u kojoj bi se primijenilo naučeno. *** Djecu smo naučili njihovim pravima, ali su odrasli i dalje jači. *** Najgora je kombinacija kada te do bolnice nose, a od bolnice voze društvenim kolima. *** Zdravlje se ne može kupiti novcem. To zna i ministar zdravlja pa bolnicama ne da dovoljno novaca. *** Trebalo bi novorođenčad prvi put zadojiti vodom. Naviknu se na mlijeko, a ono je uvijek skuplje od vode. *** Eureka! Pronašao sam bolnicu u kojoj bolesnici ne jauču. Zabranio direktor. *** Muke s presađivanjem organa. Jednom presadili jetru nekog alkoholičara, pa sve pare dade za rakiju. *** Nije pametan onaj koji misli da je pametan, već je pametan onaj koji čini pametno. *** Političari neće vjerovati da nam je život težak sve dok nas samo mrtve budu nosili s ovoga svijeta. *** Kako zovu muške babice? Babac. *** Njega primaju u bolnicu samo zato da otvori apetit onima koji ne mogu da jedu. *** Sva sreća što zdravlje nije novac, pa ga bolnička uprava ne može sebi pokupiti. *** I rađaona je dobila porođajne muke. Počeo da joj prokišnjava krov. *** Siguran sam da se tu umiješalo socijalno čim je bolnica izmaknuta daleko od grada, a groblje u sred grada. *** Povukao se u sebe, ali kasno. Već je bio pokvaren. *** Jedno siromašno dijete je za rođendan dobilo – ospice. *** Kupio mu otac diplomu medicinskog fakulteta i zaposlio ga. Prvog dana je kod jednog čovjeka pronašao crnu džigeru i bijele bubrege.

Profesor je bio toliko strog da su ga zvali Ivan Grozni. U viziti priđoše čičici. Sobni ljekar reče da je čičica sa sela, nepismen i malo primitivan, zapušten, slabije komunikativan, ali jače zaostao. Čičica je buljio u profesora i njegovu svitu. Sobni ljekar je strijepio da ne progovori, ali on opali: - Gdje si ti gospodine Žabac, jedva sam te prepoznao! Nisam te vidio od kada si ti postao gospodin, a ja ostao seljak kakav si i ti nekada bio. Grom i pakao! Da se prasak u kosmosu nije davno dogodio, sada bi. Da prva atomska bomba bačena na Hirošimu nije eksplodirala 1946. sada bi se sama potpalila. Da se umrli prošle noći nisu ohladnjeli i prevezeni u hladnjaču na groblje, cvrčali bi od visoke temperature. Asistent se skljokao na pod, iz glavne sestre je linuo odljev i ispao plod pet i po santimetara dug. Profesor je htio da kaže šta ovaj mrtvac ovdje traži kad za žive nemamo mjesta? Udahnuo je vazduha više nego što mu fiziološki treba, spremio se da progovori i zaustavio mišiće za disanje u neprirodnom položaju, ličio je na žapca. Zgromiće ga! - Sjećaš li se ti kad smo jašili onu krmaču i ti pade u blato? Profesor načini nekoliko koraka i prodera se: - A, ti li si Šiljak, nanu ti jebem! šta radiš ovdje, konju? - odjeknu pitanje velikom sobom. - Čekam na operaciju dok se ti kurvaš po svijetu. Da su ičije uši bile odčepljene, ovdje bi im bubne opne popucale i krv bi linula iz mozga. Starčeve oči jače zasjaše. Profesor je prišao Šiljku, zagrlio ga i počeo da ljubi. - Odmah ovu bitangu na kolica pa u operacionu salu. Nova posteljina, specijalna hrana, nova pidžama. Donesite televizor iz moje sobe - pozvao je sestre i ljekare. Telefon da mu se uvede, nabrajao je. - Ali - promucao je jedan koji slabije čuje - vi imate uvodno izlaganje na međunarodnom simpozijumu o najsavremenijim dostignućima u ... - Odjebi - prodera se profesor - valjda si čuo šta sam rekao. Ja i Šiljak smo sra.. u jednu rupu i takmičili se koji će mokraćni mlaz prebaciti preko glave, a da se ne popiša po glavi. (Iz romana „Bolnički čovjek“, „Grafomark“, Laktaši (2006.)

Šale Tek primljena starica u bolnicu, pita ljekara: - Doktore, hoću li ja umrijeti? On bez razmišljanja odgovori: - Ne znam za vas, ali ja sigurno hoću... --Nestašica lijekova u bolnici i sestra objašnjava bolesniku: - Nemamo lijekova, moraćete kupiti i trošiti svoje. Bolesnik će na to: - Da sam ja, sestro, imao za šta da kupujem lijekove, ne bih ovamo ni dolazio... --Ulazi sestra u bolesničku sobu i obraća se jednom bolesniku: - Od kuće pitaju za vas. Šta da im kažem?

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Bolesnik malo poćuta, pa će: - Recite da sam umro i sačekajte da čujemo koliko će me žaliti, a onda da hitno pošalju para da sebi ispunim davno odlaganu želju, da naručim banjalučke ćevape... --Duboko u noći, osoblju se učinilo da je jedan bolesnik umro i odvezli ga u mrtvačnicu. Taman kad su se pošli udaljavati, on reče: - Hoćete li mi donijeti i novčanik, pod glavom mi je bio, ispod jastuka. --Jedan malo dosadniji bolesnik se obraća bolničaru: - Ne znam šta da radim, svrbi me koža po cijelom tijelu? Ovaj kao iz topa odgovori: - Češite se po cijelom tijelu... --Pita jedan čiča šta rade s onima koji umru u bolnici. Odgovoriše mu: - Vozimo ih u mrtvačnicu. - Ali, kako ..? - S nogama naprijed – stiže odgovor. --Uznemirila se bolesnica, jer je sanjala da su se „nebesa otvorila“, a po njenom tumačenju, neko će umrijeti, najvjerovatnije onaj koji je sanjao. Bolesnice koje u to ne vjeruju, „tješe“ je: - Ne boj se ti. Nisi ti to sanjala, ona su se tebi već otvorila onoga momenta kada su se za tobom bolnička vrata zatvorila. --Ženi koja odlazi u grad da posjeti nekog u bolnici, komšinica govori: - Hajde, boga ti, kad ideš tamo obiđi i moga muža. Ova se okrenu, pa će: - Da si mi tako govorila dok je bio zdrav i bih. --U dugim noćima bolsnici počinju nekada da pričaju svašta. Tako jednog starca pitaju za posljednju želju. On reče: - Volio bih da mi je još jednom otići kući. - Je li da vidiš i da se pozdraviš sa ženom? - Ne, nego da na drugo mjesto prikrijem novac da ga ne pronađe... --Jedan siromašni mladić se zaljubio u jednu bolesnicu i govori joj: - Nikoga nisam volio više od tebe. Dao bih ti nešto najvrednije, ali ništa nemam. Hoćeš li da ti dam jednu tabletu za srce? --Razgovaraju dvije mlade bolesnice. Jdna pita drugu: - Je li ti danas očekuješ posjetu? - Očekujem, ali bih voljela da ne dođe. Javila svekrva da bi došla...

127

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

PREGLEDI I LIJEČENJE

Srijemuš la vita Biljne kapi od svježeg lista srijemuša

SRIJEMUŠ la vita kapi kao dodatak ishrani: snižava krvni pritisak; smanjuje trigliceride i holesterol; poboljšava cirkulaciju; djeluje kao antioksidans; pomaže kod: prehlada, stomačnih tegoba, bronhitisa i astme.

O Ć I L O V I Ć B R

P orodično gazdinstvo

Porodično gazdinstvo BROĆILOVIĆ Brod, Klakar Donji bb

Kontakt: +387 65 591 337, 66 305 874 E-mail: srijemuslavita@gmail.com

2018 Dragim našim čitaocima srećni predstojeći praznici