Medici.com 89 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

U novom UKC RS

Prvi operativni zahvat

Riječ urednika Oktobar nas ogrće plaštovima najljepših duginih boja. Već odavno drugačije mirišu jutra ispunjena maglovitim zavjesama, rosnim parkovima, vlažnim pločnicima i opalim lišćem. Odavno smo i ljeto ispratili i pohranili ga u još jednu riznicu toplih sjećanja, a dočekali jesen, taj novi vremenski ciklus u kojem trajemo, od rođenja do smrti, od jutra do mraka, od smisla do besmisla, kroz ovozemaljske tuge i radovanja, nesreće i sreće. Grandiozna i sigurna, poput slikara u ateljeu, baca vesele boje po razvučenom platnu prirode. Bogata i raskošna, arogantna a kreativna, obgrlivši cijelu prirodu i njeno potomstvo svojim širokim rukama, podešava ritam i muziku tom veselom balu predivnoga sunca, bogate kiše, guste magle i namrštenih oblaka. Koliko genijalnog je u njoj. Sva ta rotacija prirode jasno nam poručuje da smo prolazna bića, podložna procesu starenja i umiranja, kao svako biološko svojstvo, a koja su dobila čast da se potvrde i ovaplote kako umno, tako i biološki. Sa oktobrom smo, osim jeseni, dočekali i parlamentarne izbore, koji su obilježili zadnje mjesece, kroz medijsku i svaku drugu kampanju. No, nezavisno od izbora i rezultata, kada osvane novi dan, nama ostaju naše iste brige, iste odgovornosti i iste obaveze... Septembar i oktobar su mjeseci i velikog broja naučnih i stručnih medicinskih skupova. “Medici.com“, na pragu ovog 89-tog izdanja, imao je čast da prisustvuje mnogima, o čemu Vam donosimo pregršt novih informacija. Pa, da počnemo: I ponovo, po šesti put, su prelijepa Jahorina i raskošni „Termag“, bili domaćini medicinskim radiolozima i inženjerima medicinske radiologije, na VI balkanskom radiološkom kongresu, kako bi čuli sve novo što su za ovu godinu dana, od posljednjeg kongresa, iznjedrile i nauka i praksa iz oblasti radiologije. Udruženje doktora porodične medicine RS okupilo je svoje kolege i uvažene profesore na XIII konferenciji ljekara porodične medicine RS u prelijepom ambijentu „Banje Vrućice“. Odavno znate da Vaš vjerni i sveobuhvatni informator na svojim stranicama ispisuje brojne izvještaje kojima je u fokusu zdravlje čovjeka i briga o njemu. Stoga ovaj događaj zaslužuje posebnu pažnju. Naime, subota 22.9.2018. godine, ostaće zlatnim slovima upisana u zdravstvo RS. Svjedočili smo istorijskom momentu otvaranja novoizgrađenog Sjevernog krila i rekonstruisanog Centralnog medicinskog bloka UKC RS. Nakon više od pola vijeka, konačno, SVI POD JEDNIM KROVOM. A zatim i prva operacija! Eksperti iz oblasti onkološke hirurgije iz Sankt Peterburga, zajedno sa ljekarima UKC-a, izveli su prvi operativni zahvat u novim savremeno opremljenim operacionim salama novoizgrađenog Sjevernog krila UKC-a RS. Riječ je o komplikovanoj laparoskopskoj operaciji tumora debelog crijeva sa metastazom na jetri…I još mnogo toga na našim stranicama… Prateći mapu vlastitog samoodređenja i cilja, a njegujući kult zajedništva i privrženosti, „Medici.com“ se našao na novom pragu vlastite realizacije, ispisujući svoju petnaestogodišnju istoriju u kamen vremena, perom iskrenosti i znanja. Živi bili i još dugo trajali i mi sa Vama i Vi sa nama. Čitamo se opet u decembru u jubilarnoj 90-toj priči o zdravlju i životu, uokvirenoj u korice od ćilima, tkanog 15 godina. Vaš „Medici.com“!

Vaši „Medici.com“ i glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Obilježen Svjetski dan srca

Moje srce, tvoje srce

Centar za estetsku stomatologiju

Simić DENT

Doc. dr sc. med. Milena Brkić

Sindrom PCOS

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Vranjska banja

Prof. dr Milisav Čutović Lekovita blata (peloidi)

Akademik Vladimir Kanjuh

Gerontologija i gerijatrija

Prof. dr Rajko Igić Krvarenje iz nosa

Jubilej: 25 godina ANURS

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

90. broj izlazi u decembru 2018. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Svečana ceremonija otvaranja novoizgrađenog Sjevernog krila i rekonstruisanog Centralnog medicinskog bloka UKC RS

ubota 22.9.2018. godine će ostati upisana zlatnim slovima u zdravstvo Republike Srpske. Taj dan održana je svečana ceremonija otvaranja novoizgrađenog Sjevernog krila i rekonstruisanog Centralnog medicinskog bloka UKC RS. Svjedočili smo istorijskom momentu za zdravstvo Srpske i istorijskom momentu za sve građane Republike Srpske. Projekat rekonstrukcije i opremanja centralnog medicinskog bloka i izgradnje novog Sjevernog krila Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske bio je ambiciozan poduhvat i njegova realizacija je bila izuzetno zahtjevna s obzirom na to da su se građevinski radovi izvodili u kontinuitetu, a istovremeno su u objektu koji se rekonstruisao boravili pacijenti. I pored toga, radovi su se odvijali predviđenom dinamikom i nikada nije bilo nikakvih naznaka da bi moglo doći do kašnjenja što i potvrđuje činjenica završetka Projekta u predviđenom roku. Za četiri godine rekonstruisane su sve postojeće klinike i prostori, kao i tri etaže koje nikada do početka implementacije projekta nisu završene. Vrijednost projekta je 84 miliona evra plus PDV, a finansiran je iz budžeta Srpske. U januaru 2017. godine rekonstruisane su i opremeljene etaže II i III Centralnog medicinskog bloka. U ove dvije etaže tada su smještene Klinika za unutrašnje bolesti, Klinika za neurologiju, Klinika za očne bolesti, Klinika za bolesti uha, grla i nosa, kao i dio Službe za maksilofacijalnu hirurgiju. U julu iste godine rekonstruisane su eta8

Svi pod jednim krovom Nakon pola vijeka sve hirurške klinike i službe Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske pod jednim krovom že IV i V i tada su preseljene Klinika za kardiologiju, Klinika za onkologiju, Klinika intenzivne medicine za nehirurške grane i dio Službe za maksilofacijalnu hirurgiju. U decembru prošle godine, Klinika za plućne bolesti je prva klinika koja se sa lokacije iz centra grada preselila na lokaciju Paprikovac.

nova Srpske konačno se smjestila pod jedan krov. Objekat Centralnog medicinskog bloka raspolaže sa ukupnim kapacitetom od 680 kreveta. Svi pacijenti će ležati u dvokrevetnoj ili jednokrevetnoj sobi, što je potpuno drugačije u odnosu na prethodno stanje, kada smo u nekim klinikama imali i po de-

Nebrojene su prednosti i značaj puštanja u rad Sjevernog krila kako za osoblje, tako i za pacijente. Standard bolničnog liječenja biće značajno unapređen. U Sjevernom krilu biće smještene najmodernije operacione sale i intenzivne njege sa 44 kreveta, kao i Centar urgentne medicine, Patologija, Sterilizacija. Najveća zdravstvena usta-

setak pacijenata u jednoj sobi. Kreveti su automatizovani i pacijent će moći da, pomoću prekidača, podesi krevet i zauzme najudobniji položaj. Svaka soba ima vlastiti toalet, tuš, a omogućena je i stalna komunikacija pacijenta sa medicinskim sestrama/tehničarima, preko uređaja za poziv, koji se nalazi u sobi. Predsjednik Republike Srpske Mi-

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

lorad Dodik, premijerka Željka Cvijanović, u prisustvu generalnog direktora UKC-a prof. dr Vlade Đajića te ministra zdravlja Republike Srpske dr Dragana Bogdanića i ministra zdravlja Srbije dr Zlatibora Lončara, presjekli su svečanu vrpcu te time otvorili novoizgrađeno Sjeverno krilo i rekonstruisani Centralni medicinski blok Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC-a RS, je rekao da mu je zadovoljstvo što je RS danas dobila jedan od najboljih kliničkih centara u regionu i zahvalio se rukovodstu RS što su prioritet dali zdravlju stanovnika i što su shvatili da bolesni, invalidni i stari ne smiju čekati rješenja nekih drugih problema. “Sa zadovoljstvom mogu da kažem da je Republika Srpska dobila jedan od najboljih kliničkih centara u regionu. Zahvalan sam rukovodstvu RS što su dali prioritet zdravlju stanovnika, što su shvatili da bolesni i stari nemaju vremena da čekaju rješenje ekonomskih kriza, regionalnih, globalnih i političkiih problema. Međutim, imamo još dosta posla da zajedno napravimo još bolji klinički centar u regionu“, rekao je prof. dr sc. med. Vlado Đajić. Prema riječima predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika, prije nekoliko godina ovo je izgledalo nemo-

evra u ovo, a u ranijem periodu oko 80 miliona KM u komunalnu infrastrukturu te planiramo da uložimo 30-40 miliona KM u puteve kako bi bilo pristupačnije”, rekao je Dodik. U budućnosti je planirano da se Medicinska škola i Medicinski fakultet izgrade na lokaciji Paprikovac. Premijerka Republike Srpske Željka Cvijanović je rekla da je realizacija ovog projekta od velikog značaja za cijeli zdravstveni sistem RS i da je ponosna

guće i mnogi koji su smatrali da je to nemoguć poduhvat sada mogu da se uvjere da UKC RS može da se poredi sa zdravstvenim ustanovama u najrazvijenijim zemljama. “Potrebna je i edukacija kadra kako bi se obavljale najsloženije procedure. Rukovodstvo Republike Srpske je uložilo napor da izdvoji oko 100 miliona

što je Vlada RS bila dio toga. “Došli smo do toga da ovo predamo zdravstenim radnicima i, naravno, pacijentima. Ponosni smo na ovako važan projekat i na to što imamo misiju šta i kako treba da uradimo”, navela je premijerka. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske dr Dragan Bogdanić

rekao je da je ovo najveći događaj za zdravstveni sistem RS jer smo dobili savremen objekat sa najboljom opremom te se zahvalio svima koji su učestvovali u ovom projektu. „Ljekari će već u ponedjeljak da izvrše prvu operaciju, a očekuje se da će još mnogo svjetskih stručnjaka proći kroz ovu ustanovu“, rekao je ministar Bogdanić, koji se zahvalio na svesrdnoj pomoći Vladi Republike Srbije, Ministarstvu zdravlja Srbije i ministru Zlatiboru Lončaru lično. Na ceremoniji otvaranja se obratio i gradonačelnik Banjaluke Igor Radojičić koji je istakao da je Banjaluka dočekala otvaranje ovog objekta nakon skoro pola vijeka, jer se o tome razgovaralo još od zemljotresa. Univerzitetski klinički centar RS će prvi put biti ustrojen po savremenim principima medicinske struke. Centralni medicinski blok sada postaje isključivo stacionar, namijenjen za bolničke pacijente i vođenje postoperativnog toka. On je odvojen od Poliklinike, odnosno ambulanti u Južnom krilu, kao i od operativnog i urgentnog dijela, koji su sada u Sjevernom krilu. Sa Sjevernim krilom UKC dobija i novu organizacionu jedinicu – Centar za urgentnu medicinu, izgrađen po ugledu na mnoge u svijetu. Projekat je završen u predviđenom roku i bez probijanja budžeta, a podrazumijevao je obnovu i opremanje oko 41.000 kvadrata starih prostorija Centralnog medicinskog bloka ustanove, rušenje stare konstrukcije, a zatim i izgradnju i opremanje 17.000 kvadrata novog Severnog krila. Nakon više od pola vijeka konačno smo SVI POD JEDNIM KROVOM. Saradnici za informisanje UKC RS

Z D R A V S T V O

Istočnom Sarajevu svečano je otvorena Bolnica “Srbija”, u čiju je izgradnju uloženo više od 54 miliona KM, a svečano presijecanje vrpce obavili su predsjednik i premijer Republike Srpske Milorad Dodik i Željka Cvijanović, ministar Dragan Bogdanić i izaslanik predsjednika Srbije Nebojša Stefanović. Nakon toga, visoke zvanice su obišle novoizgrađenu bolnicu, gdje su se upoznale o kapacitetima ove veleljepne zdravstvene ustanove. Predsjednik Srpske Milorad Dodik je poručio da ovo nije kraj, već samo završetak jedne etape, istakavši da uskoro počinje gradnja bolničkog objekta u Doboju, čime će biti završena kompletna izgradnja i rekonstrukcija cijelog bolničkog sektora. “U te projekte ulaže se nekoliko stotina miliona maraka”, istakao je Dodik i dodao da Republika Srpska danas ima najbolje uređen i sređen bolnički sektor. “Biti danas ovdje za mene je ponos i reći ću - idemo dalje. Republika je naš zavjet”, poručio je predsjednik. Riječ je o Projektu „Ključ u ruke“ što podrazumijeva projektovanje, kompletnu pripremu lokacije za izgradnju, izvođenje svih građevinskih radova po fazama i kompletno opremanje namještajem i medicinskom opremom po najvišim standardima koje zahtijeva savremena zdravstvena ustanova. Projektom su obuhvaćeni i izgradnja prateće infrastrukture za normalno funkcionisanje bolnice: trafo-stanica, kotlovnica, kanalizacija, putna komunikacija, uređenje okoline zgrade i uspostavljanje funkcionalne cjeline - tople veze sa već izgrađenim objektima bolnice. Premijer Republike Srpske Željka Cvijanović izjavila je da je dokaz uspjeha Vlade Srpske Bolnica “Srbija” u Istočnom Sarajevu, kao i mnogi završeni projekti, poput Univerzitetskog kliničkog centra u Banjaluci. 10

Istočno Sarajevo, 5.10.2018.

Bolnica „Srbija“

“Kada ste zajedno, onda možete da mobilišete dovoljno volje i hrabrosti da donosite dobre odluke, dovoljno ljudi koji će biti posvećeni realizaciji nekog projekta i koji znaju koliko su oni važni. To je naš zajednički uspjeh”, rekla je Cvijanovićeva. Novi bolnički objekat raspolaže sa oko 210 bolesničkih kreveta, sa svim medicinskim specijalističkim službama, kao što su: glavni operacioni blok sa dvi-

je operacione sale, porodilište sa operacionom salom i dva porođajna stola te urgentni blok sa operacionom salom, dijagnostički centar sa preko 20 raznih radioloških i drugih dijagnostičkih procedura, dnevna-ambulantna usluga sa oko 20 specijalističkih konsultacija, terapijska dnevna bolnica, moderna laboratorija itd. Na svečanosti povodom uspješne izgradnje i opremanja nove bolnice predstavljen je potpuno novi identitet ove javne zdravstvene ustanove koja se prema odluci Vlade Republike Srpske zove JZU Bolnica „Srbija“ Istočno Sarajevo, u znak zahvalnosti Republici Srbiji za liječenje građana Sarajevsko-romanijske regije u ratnom i poratnom periodu, kao i stalnoj podršci u edukaciji zdravstvenih radnika kao važnom doprinosu razvoju zdravstvenog sistema na području Istočnog Sarajeva. Kamen temeljac za izgradnju nove bolnice u Istočnom Sarajevu položen je 7. jula prošle godine, a u izgradnju je uloženo više od 54 miliona KM. Zgradu čine dva spojena objekta - stacionarni i tehnički, koji su povezani polikliničkim objektom, čineći kompleks od oko 15.000 metara kvadratnih sa oko 210 bolničkih kreveta. Planirano je da nova bolnica u Istočnom Sarajevu dugoročno pruža savremene medicinske usluge za 120.000 stanovnika Sarajevsko-romanijske regije. Novoizgrađeni bolnički kompleks sagrađen je po najvišim evropskim standardima, prije predviđenog roka i savremeno je opremljen. Bolnica je naziv dobila kao znak zahvalnosti Srbiji za liječenje građana Sarajevsko-romanijske regije u ratnom i poratnom periodu, kao i za stalnu podršku i doprinos u edukaciji zdravstvenih radnika s ciljem razvoja zdravstvenog sistema na području Istočnog Sarajeva.

Z D R A V S T V O

radicionalne prijateljske veze između Republike Srpske i Ruske Federacije rezultirale su prvim korakom u praktičnoj realizaciji saradnje u sferi zdravstva. Eminentni medicinski eksperti iz oblasti onkološke hirurgije iz Sankt Peteburga, zajedno sa ljekarima najveće zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj, izveli su prvi operativni zahvat u novim savremeno opremljenim operacionim salama novoizgrađenog Sjevernog krila Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Riječ je o komplikovanoj laparoskopskoj operaciji tumora debelog crijeva sa metastazom na jetri uz minimalan rez koja podrazumijeva odstranjenje tumorskog tkiva u debelom crijevu i odstranjenje metastaze na jetri. Poslije ovakvog operativnog zahvata slijedi brz oporavak pacijenta i puštanje na kućno liječenje nakon nekoliko dana, dok kod klasične hirurške procedure pacijent ostaje na bolničkom liječenju i do petnaest dana, a na bolovanju od tri do šest mjeseci. Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, rekao je da je zadovoljan prvom hirurškom intervencijom u novim operacionim salama i da je pacijent stabilan te da se osjeća dobro. “Operaciju na pedesetogodišnjem pacijentu uradili su ruski ljekari zajedno s našim hirurzi-

ma i dokazali da naša ustanova postaje regionalni lider u zdravstvu. Značaj ove vrste operacije se ogleda u tome da umjesto reza od 15 do 20 centimetara, kakav imamo kod klasičnih operacija, sad imamo rez od centimetar ili dva i da je oporavak neuporedivo brži i lakši. Ranije su pacijenti nakon ovakve operacije morali ostati u bolnici 20 dana, a sada već nakon nekoliko dana mogu ići kući”, rekao je prof. dr Vlado Đajić.

Saradnja eminentnih medicinskih eksperata iz Sankt Peterburga i ljekara UKC RS

Prvi operativni zahvat u novim savremenim operacionim salama

Dr Dragan Bogdanić, ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, je izrazio zadovoljstvo što su operaciju obavili ljekari iz Sankt Peterburga i time potvrdili prijateljstvo dva naroda. “Ovo je istorijski gest kolega iz Sankt Peterburga, koji su stavili pečat na početak rada novih operacionih sala i utvrdili naše prijateljstvo. Nadamo se da će se naša saradnja i u budućnosti nastaviti”, rekao je dr

Dragan Bogdanić, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS. Vitalij Viktorovič Jegorenkov, zamjenik direktora za medicinska pitanja za hirurške grane u Onkološkom centru Sankt Peterburg, zahvalio se na prilici da posjeti Banjaluku i UKC RS te izrazio nadu i za buduću saradnju. “Zahvaljujemo na prilici da prisustvujemo otvaranju UKC RS i nadamo se bliskoj saradnji. Pokazali ste da niste samo bratski narod, već da ste i profesionalci koji znaju da rade svoj posao”, rekao je Vitalij Viktorovič Jegorenkov, zamjenik direktora za medicinska pitanja za hirurške grane u Onkološkom centru Sankt Peterburg. Ilkram Isailovič Alijev, šef Odjeljenja za koloproktologiju u Onkološkom centru Sankt Peterburg, zahvalio je rukovostvu UKC RS na gostoprimstvu. “Kada je riječ o opremi i znanju doktora, vi ste možda i bolji od nas. Nadam se da će vaš klinički centar u budućnosti još više da napreduje”, rekao je Ikram Islailovič Alijev, šef Odjeljenja za koloproktologiju u Onkološkom centru Sankt Peterburg, prilikom konferencije za medije koja je upriličena nakon završenog operativnog zahvata. Saradnici za informisanje UKC RS

Z D R A V S T V O

Obilježen Svjetski dan srca

Moje srce, tvoje srce

Sa nekoliko promjena u našim životima, možemo smanjiti rizik od srčanih bolesti i moždanog udara, kao i poboljšati kvalitet života i postaviti dobar primjer za sljedeću generaciju. Ove godine Svjetski dan srca je obilježen pod sloganom “Moje srce, tvoje srce”. U Republici Srpskoj Svjetski

vjetski dan srca se obilježava od 2000. godine sa ciljem informisanja ljudi širom svijeta o značaju i učestalosti kardiovaskularnih bolesti, ističući značaj akcija koje pojedinci mogu preduzeti u cilju prevencije i kontrole kardiovaskularnih bolesti. Prema podacima Svjetske federacije za srce, kardiovaskularne bolesti su odgovorne za 17,5 miliona smrti godišnje. U Republici Srpskoj, prema publikacijama Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske-Zdravstveno stanje stanovništva Republike Srpske, grupa kardiovaskularnih bolesti je na prvom mjestu kao uzrok smrti. Glavni riziko faktori, koji su odgovorni za 80% smrti od bolesti srca i moždanog udara su: duvan, fizička neaktivnost, smanjen unos voća i povrća, prekomjerna tjelesna masa i gojaznost, visok krvni pritisak i povišene vrijednosti holesterola. Nećete nužno razviti kardiovaskularno oboljenje ukoliko imate neki od faktora rizika, ali što imate veći broj faktora rizika veća vjerovatnoća je da hoćete, osim ukoliko ne preduzmete akcije na promjeni vaših faktora rizika. Prema podacima Svjetske federacije za srce, 80% preranih smrtnih slučajeva uzrokovanih bolestima srca i moždanim udarom bi se moglo izbjeći kontrolom glavnih faktora rizika, kao što su duvan, nepravilna ishrana i fizička neaktivnost. 12

a u saradnji sa JZU Domom zdravlja u Banjaluci, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci, Gradom Banjaluka uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske. U parku „Petar Kočić“građani su kontrolisali krvni pritisak, nivo šećera u krvi, nivo holesterola u krvi i procjenu kar-

dan srca obilježen je u lokalnim zajed- diovaskularnog rizika. Povodom ovog nicama i domovima zdravlja. Centralna događaja dijeljeni su i informativni leci manifestacija održana je u Banjaluci u sa sloganom „Moje srce, tvoje srce“. organizaciji fondacije „Zdravlje i srce“, Sa doktorima i sestrama iz DZ BaDZ Laktaši - Poslije edukacije putem radio emisije, ekipa je radila na trgu

Z D R A V S T V O

njaluka, građanima Banjaluke pojaš- vo srce govorili su: Prof. dr Duško Vunjenja o Svjetskom danu srca, značaju lić, dopisn član ANURS, mr sc. med. dr preventivnih mjera i kako očuvati zdra- Dragan Unčanin, predsjednik Udruženja

Obećajte da ćete se pravilno hraniti • Smanjite unos zaslađenih napitaka – izaberite vodu ili nezaslađene voćne napitke. • Zamijenite slatkiše svježim voćem kao zdravom alternativom. • Potrudite se da jedete pet porcija voća i povrća dnevno – ono može biti svježe, smrznuto, konzervisano ili sušeno. • Ograničite unos alkohola. • Pripremite zdrave obroke za školu i posao kod kuće. • Ograničite upotrebu unaprijed upakovane hrane koja obično sadrži velike količine šećera, masti i soli.

Obećajte da ćete biti aktivniji • Postavite cilj od najmanje 30 minuta umjerene aktivnosti dnevno, pet puta sedmično ili najmanje 75 minuta intenzivne aktivnosti raspoređeno u toku čitave sedmice. • Igranje, šetanje, kućni poslovi, ples – sve se računa! • Budite aktivniji svaki dan - koristite stepenice umjesto lifta, šetajte ili vozite bicikl umjesto automobila. • Vježbajte sa porodicom i prijateljima – bićete motivisaniji i zabavnije je! • Preuzmite aplikaciju za vježbanje kako bi mogli pratiti napredak.

Obećajte da ćete reći ne pušenju • Prestanak pušenja je pojedinačna najbolja mjera koju možete preduzeti da unaprijedite zdravlje vašeg srca. • Unutar dvije godine od prestanka pušenja rizik od koronarne bolesti srca je značajno smanjen. • Unutar 15 godina od prestanka pušenja rizik od nastanka kardiovaskularnih bolesti je jednak onom kod nepušača. • Izlaganje dimu je takođe uzrok bolesti srca kod nepušača. • Prestankom pušenja nećete samo poboljšati svoje zdravlje već i zdravlje onih oko vas.

kardiologa RS i dr Nevena Todorović. Glavni poziv akcije za ovogodišnju kampanju jeste da napravimo obećanje kao pojedinac da ćemo se hraniti pravilnije, da ćemo više vježbati i da ćemo ohrabriniti našu djecu da budu aktivnija, da ćemo reći ne pušenju i da ćemo pomoći našim najbližima da prestanu pušiti . Da napravimo obećanje kao zdravstveni profesionalaci i donosioci odluka da ćemo brinuti o svim našim srcima. Jednostavno obećanje…za MOJE SRCE, za TVOJE SRCE, za SVA NAŠA SRCA. Ukoliko napravimo nekoliko promjena u našim životima, svi možemo živjeti duže, bolje, životom koji je zdraviji za srce. Medici.com

O SVJETSKOJ FEDERACIJI ZA SRCE Svetska Federacija za srce je posvećena borbi protiv kardiovaskularnih oboljenja (KVB) ukjlučujući kardiovaskularne bolesti i moždani udar. Mi smo jedini advokati i globalni lideri ,koji objedinjuju borbu protiv KVB oboljenja , s ciljem produžavanja ljudskog života, te poboljšanja njegovog kvaliteta. Mi i naši članovi - preko 200 organizacija, naučnih udruženja, fondacija i udruženja pacijenata u preko 100 zemalja – vjerujemo da je svijet sa zdravijim srcem, osnovno ljudsko pravo.. Zato što je svaki otkucaj srca važan.

O FONDACIJI “ZDRAVLJE I SRCE” Fondacija Zdravlje i srce 17 godina podržava sve aktivnosti koje se preduzimaju u poboljšanju narodnog zdravlja a posebno u vezi kvaliteta života i prevencije kardiovaskularnih oboljenja. Punopravni je član European Heart Network (Evropske mreže za srce) i World Heart Federation (Svjetske federacije za srce) koje povezuju medicinske organizacije širom svijeta, sarađujući sa svjetskim kompanijama (Partnerima i generalnim sponzorima). Za sve informacije obratite se na naš sajt: www.zdravljeisrce.com e-mail: info@zdravljeisrce.com telefon: 051/301236 i fax 051/241246 ili nam pišite na adresu: 78000 Banja Luka, Marka Lipovca 1b, Republika Srpska, BiH

Z D R A V S T V O

oje su mogućnosti i ograničenja transplantacione medicine u Republici Srpskoj, odnosno BiH? Odgovor testiramo uz jubilej - deset godina od prve transplantacije srca pacijentu koji je, upravo, porijeklom iz RS. Društvo nam u ovoj priči čine: dr Boris Goronja, kardiolog iz grada Banjaluka sa privremenom adesom u Beču, i Dejan Trivić, iz opštine Laktaši u RS, koji već deset godina živi “novi život” sa presađenim srcem. -Unazad deset godina sarađujemo sa Univerzitetskom klinikom u Beču. Do tada nisam ništa znao o transplantaciji srca, osim onoga što piše u udžbenicima kardiologije (vrijeme preživljavanja i kvalitet života takvih pacijenata). Onda mi je to izgledalo kao san, prisjeća se dr Boris Goronja koji trenutno radi u ambulanti pomenute univerzitetske klinike u Beču za transplantaciju srca gdje se rade pripreme i nadzor takvih pacijenata. Kaže da danas u Austriji ima njih blizu 1.500. Među njima i onih koji

Deset godina od prve transplantacije srca pacijentu iz Republike Srpske

Kad san postane java

i nisam mogao ni 100, 200 metara da hodam. Danas vozim bicikl i po 50, 60 kilometara, plivam, redovno izvršavam radne obaveze na poslu. Izuzetno sam zahvalan za susretljivost i brižnost ljekara sa Univerzitetske klinike u Beču, posebno dr Borisu Goronji iz Banjaluke koji tamo trenutno radi. Mnogo mi je značila podrška moje porodice, ali i kliničkog psihologa. Tipizaciju tkiva sam radio u Beogradu, a veći broj nalaza i medicinskih pretraga u Banjaluci. Sav taj period, naravno, da je za mene i prodicu bio traumatičan. Evo, već 10 godina uzimam redovno imunosupresivnu terapiju, koja je iz godine u godinu redukovana. Sada koristim sa presađenim srcem žive čak više od 30 godina sa dobrim kvalitetom života. Ko se ne bavi ovom granom medicine i nema kontakt sa takvim pacijentima često je skeptičan. U kompletnoj proceduri najviše je složena priprema i izbor pravog bolesnika kao i put njegovog daljeg praćenja da bi imao što duži period života sa presađenim srcem. Današnji visok stepen razvoja imunologije daje poseban kvalitet. Stoga volim da kažem “da su to zdravi ljudi koji doživotno moraju da uzimaju određene lijekove”, priča dr Goronja koji je svojim optimističkim pristupom ohrabrio Dejana Trivića da se uključi u ovaj razgovor. - Nakon 10 godina mogu da kažem da se osjećam odlično. Prije transplantacije moje srce je radilo sa 15% snage 14

minimalne doze koje organizam dobro podnosi. Želio bih da svi bolesnici kojima je potrebna transplantacija imaju laganiji put do liječenja, nego što sam ga ja imao. Država treba više da stoji iza njih. Meni je Mininistarstvo zdravlja RS u troškovima učestvovalo samo sa 30%. Ostalo sam “namicao” putem humanitarnih akcija, sa dozom ushićenja kratko i jasno kaže Dejan Trivić. Transplantacija organa i tkiva u svrhu liječenja, kada je riječ o Republici Srpskoj, odnosno BiH, je posebna priča. Put do Eurotransplanta, mreže evropskih zemalja koje ovu proceduru izvode prema jedinstvenim, strogo utvrđenim pravilima, je još neizvijestan. Pitamo dr Goronju, kako se onda ”provukao” pacijent iz RS, državljanin BiH. - Imao sam priliku da prije 10 godina odem na edukaciju u tim prof. dr Andreasa Cukermana koji je direktor Transplantacionog centra Austrije u Beču. To mi je bio izazov da se zainteresujem za oblast koja nije bila direktno vezana za pejsmejkere i aritmije čime sam se bavio u Banjaluci. Vremenom su se pojavili pacijenti za transplantaciju srca i sa njima otkrivate jedno novo polje u struci. Što se tiče organizacije zdravstvene ustanove kvalifikovane za program transplantacione medicine, tu

Z D R A V S T V O

se na prvom mjestu izdvaja odgovoran i ozbiljan rad. Vi, da biste u jednoj zemlji orgnizovali transplantacioni tim, morate imati dobru zakonsku regulativu. Srbija je nedavno usvojila zakon koji je praktično identičan zakonu Austrije. To znači da je svaki građanin potencijalni donor organa i tkiva u svrhu liječenja, osim ako se izričito izjasni da to nije. To može uraditi kod svog porodičnog ljekara. Ovaj model se pokazao efikasnim u zemljama sa manjim brojem stanovnika, za razliku, npr. od Španije, Njemačke gdje dobro organizovana transplantaciona medicina funkcioniše posredstvom donorskih kartica. Hrvatska je ovaj vid medicine utemeljila prema austrijskom modelu prije nego štro je postala članica Evropske unije. Austrija, zaista, ima dugu tradiciju. Mislim da je prva transplantacija srca u ovoj zemlji urađena još 1984. godine. Krajem sedamdesetih godina u Inzbruku je rađena prva transplantacija jetre i bubrega. Danas u Austriji imate već četvrtu generaciju doktora koji se bave transplantacionom medicinom. Smatram da BiH, odnosno Republika Srpska, treba da iskoristi ove današnje prijateljske veze sa Univerzitetskom klinikom u Beču, čiji su predstavnici i u Odboru Eurotransplanta. Učinjen je prvi korak sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zastite RS i indirektno Federacije BiH da se trasira pristupni put Eurotransplantu. Zahvaljujući dobroj volji i zalaganju prof. dr Andreasa Cukermana imamo velike šanse. Mislim da je to prepoznalo i resorno ministarstvo u Vladi RS i da će prof. dr Cukermana imenovati kao savjetnika za transplantaciju srca. Podsjetiću da je on već gostujući predavač na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci. Uz to, moram da naglasim da je zahvaljujući njegovom timu unazad deset godina za osam pacijenata iz Republike Srpske uspješno izvršena transplantacija srca. A Univerzitetska klinika u Beču ima pravo da izvodi ovu proceduru za samo 3% pacijenata iz zemalja koje nisu članice Eurotransplanta. Onda je to značajan ustupak za ovaj prostor. Ističem da se dio dijagnostike i pripreme pacijenata za transplantaciju srca može uraditi u Univerzitetskom kliničkom centru RS u Banjaluci, osim tkivne tipizacije koja se, za sada, još radi u nekim vanjskim zdravstvenim ustanovama, pozitivno razmišlja dr Boris Goronja, stanovnik svog grada na Vrbasu sa privremenom adresom u Beču. Anđa S. Ilić

Posao za najboljeg diplomca Medicinskog fakulteta Banjaluka u UKC RS

Mladi ljekari ostaju u RS

ajbolji diplomac Medicinskog fakulteta u Banjaluci zasnovao je radni odnos u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić potpisao je ugovor o radu sa dr Mladenom Đurićem, koji je studije medicine završio sa prosječnom ocjenom 9,83 i koji će svoj profesionalni razvoj početi u Klinici za kardiologiju u najvećoj zdravstvenoj ustanovi u Srpskoj. Poslovodstvo UKC-a, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, prepoznalo je potrebu da mladim ljekarima obezbijedi najbolje uslove za učenje i napredovanje, a iskusnim doktorima dodatnu motivaciju da prenesu svoje znanje, sa ciljem pružanja naj-

“Tokom njegovog završnog rada ja sam rekao da ga Medicinski fakultet časti besplatnim doktorskim studijima koje je on već upisao, tako da za nekih 15 dana, kolega Đurić kreće sa početkom doktorskih studija kao jedan od najmlađih studenata doktorskih studija na našem fakultetu”, istakao je Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta. “Zaista sam danas presrećan i ponosan što svoju karijeru počinjem u najvećoj zdravstvenoj ustanovi u Republici Srpskoj gdje, zaista, imamo najbolje moguće uslove za dalji napredak i usavršavanje. Nekako sam najviše volio da učim o kardiovaskularnom sistemu, to je ono što me najviše zanimalo.

Mladen Đurić rođen je 1993. godine, osnovnu školu završio je u Čelincu kao đak generacije i nosilac Vukove diplome. Tokom osnovnog školovanja ostvarivao je zapažene rezultate na republičkim takmičenjima iz fizike i matematike. Medicinsku školu u Banjaluci završio je odličnim uspjehom, a tokom druge godine studija bio je angažovan kao student demonstrator na predmetu anatomija. Prvi naučnoistraživački rad, i to iz oblasti mikrobiologije, uradio je sa 20 godina, a oktobra 2016. godine obavio je praksu na Univerzitetskoj klinici u Erlangenu u Njemačkoj. bolje zdravstvene zaštite pacijentima. UKC RS kao najveća, najreferentnija zdravstvena ustanova u Srpskoj i naučno nastavna baza za sve buduće ljekare i medicinsko osoblje, ima interes i obavezu da budućim medicinskim radnicima obezbijedi uslove za rad i profesionalni razvoj i usavršavanje. “Danas smo primili u radni odnos najboljeg studenta Medicinskog fakulteta u Banjaluci čime smo pokazali spremnost da zadržimo mladi kadar u Republici Srpskoj, da se usavršavaju, žive i rade u našoj državi. Nadam se da će i drugi slijediti naš primjer”, istakao je prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor. Ulaganje u mlade stručne zdravstvene radnike je dio dugoročnog opredjeljenja rukovodstva UKC RS kao i stvaranje povoljnog ambijenta za razvijanje profesionalnog razvoja i života mladih ljudi u Srpskoj.

Potom sam i jedan period proveo u inostranstvu na odjeljenju kardiologije, a posljednjih nekoliko mjeseci sam, pod mentorstvom profesora Škrbića, proučavao molekularne mehanizme kardiotoksičnosti, doksorubicina, što je bila tema mog diplomskog rada, tako da sam već proučavao ćelije srčanog mišića i za mene je kardiologija bila logičan izbor”, istakao je Đurić. Obnavljanje kadra je neophodno, ali je veoma teško stvoriti dobrog ljekara. Direktor UKC-a prof. dr Vlado Đajić kaže da su potrebne godine za specijalizaciju i sticanje iskustva kako bi se krenulo u samostalni rad. Ipak, za mlade i vrijedne uvijek ima mjesta. U posljednjih godinu i po dana u Univerzitetskom kliničkom centru je zaposleno oko 40 mladih ljekara koji žele da rade i ostanu u RepubliM.C. ci Srpskoj. 15

Z D R A V S T V O

Vodeće stomatološke ordinacije u regionu

Centar za estetsku stomatologiju Simić DENT

entar za estetsku stomatologiju Simić DENT otvorio je vrata novih prostorija u centru Banjaluke, na samo nekoliko koraka od Hotela “Bosna” na I spratu poslovne IRB zgrade. Riječ je o jedinstvenoj i rijetkoj klinici u Bosni i Hercegovini koja će domaćim, ali i stranim pacijentima, osim opštih stomatoloških usluga, nuditi i usluge neinvazivnih tretmana lica, usluge protetike, oralne hirurgije, ortodonacije, parodontologije, implantologije, edukacija te još mnogo toga. Iza ove pozitivne, poslovne priče stoji dr Gordana Simić, uz veliku podršku njene porodice i prijatelja. Nakon mnogo godina rada, odricanja i truda otvaranje nove klinike je dokaz da se uspjeti može i u svojoj sredini te iz Bosne i Hercegovine širiti pozitivne poslovne trendove dalje po svijetu. Centar za estetsku stomatologiju Simić Dent osnovla je 2009. godine dr Gordana Simić. 16

Ključ uspjeha Centra je vizija dr Simić kojoj je stremila sve ove godine, a to je savremena stomatologija, rad sa najkvalitetnijim materijalima i opremom, veliki broj zaposlenih koji vole svoj posao od kojih očekuje napredak svaki dan. Za deceniju poslovanja Centar za estetsku stomatologiju je vodeća stomatološka ordinacija u regionu sa pružanjem usluga na veoma visokom

nivou i s pravom možemo reći da sve što se radi u svijetu iz oblasti stomatološke prakse radi se u Centru za estetsku stomatologiju Simić DENT Centar osim vrhunskih usluga, grad Banjaluku stavlja na mapu zdravstvenog turizma u BiH te daje primjer svim mladim ljudima da se naporan trud i rad na kraju uvijek isplate. Osim tima vrhunskih stručnjaka, klinika posjeduje i vrhunsku opremu

Z D R A V S T V O

MLAD, STRUČAN, USPJEŠAN I SAVRŠENO UIGRAN TIM

Sve usluge na jednom mjestu sa fokusom na Estetsku stomatologiju i Implantologiju STOMATOLOŠKA DIJAGNOSTIKA DJEČJA STOMATOLOGIJA PREVENTIVNA STOMATOLOGIJA ORTODONCIJA KONZERVATIVNA STOMATOLOGIJA ENDODONCIJA PARODONTOLOGIJA LASEROTERAPIJA TERAPIJA OZONOM ESTETSKA STOMATOLOGIJA STOMATOLOŠKA PROTETIKA ORALNA HIRURGIJA IMPLANTOLOGIJA

kakva je u našoj zemlji rijetka. Kompletna arhitektura prilagođena je svrsi kojoj je Centar namijenjen a svaki element, boja, detalj odabran je sa posebnom pažnjom. Centar raspolaže sa šest modernih ordinacija, opremljenih po zadnjim tehnološkim inovacijama, digitalnim ortopanom i ambulantama za estetske tretmane, a ono najvrjednije što ima je mladi tim, raspoložen i pun samopouzdanja, koji će svakog ko ima strah od određenih zdravstveno/hirurških zahvata, zasigurno osloboditi svakoga straha.

Vidovdanska br. 2, Banjaluka + 387 51 230 700 +387 65 233 888 www.simicdent.com

Z D R A V S T V O

avna zdravstvena ustanova Zavod za stomatologiju proširila je prostorne kapacitete i za svoje pacijente otvorila dvije nove ordinacije u koje su nakon adaptacije smještene dvije nove savremene stomatološke stolice sa pratećom opremom i instrumentima. Osim novih ordinacija, obnovljen je i dio Službe za oralnu hirurgiju i Službe za bolesti usta i parodontologiju. U nabavku opreme, prema riječima direktorke Zavoda za stomatologiju mr Ranke Knežević, spec. dr stom, uloženo je oko 113.000,00 KM vlastitih sredstava, a u adaptaciju prostora oko 40.000,00 KM, a sve uz podršku i saglasnost Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, kao resornog ministarstva. Povodom otvaranja novih ordinacija, dana 26.9.2018. godine upriličena je posjeta ministra zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske dr Dragana Bogdanića koji je tokom posjete istakao da Zavod za stomatologiju pruža vrhunsku uslugu građanima i predstavlja značajan segment republičkog zdravstvenog sistema. Prema riječima ministra Zavod se bavi veoma bitnom oblašću, jer nedovoljna pažnja posvećena oralnom zdravlju može prouzrokovati kasnije neke mnogo teže bolesti. Direktorka Zavoda za stomatologiju ovom prilikom je izjavila da od osnivanja do danas, zahvaljujući odgovornom poslovanju, Zavod uspijeva ostvariti pozitivne finansijske rezultate te unaprijediti kvalitet pružanja stomatološke zdravstvene zaštite, a što potvrđuje broj pruženih stomatoloških usluga koji bilježi konstantan rast. Tako od pregledanih 17.000 pacijenata i 70.000 usluga u 2011. godini, danas se u Zavodu na godišnjem nivou bilježi preko 23.000 pregledanih pacijenata i 85.000 pruženih usluga te preko 1.200 ortopedskih pomagala. Ono što se posebno ističe jeste da se u Zavodu, osim usluga koje se nalaze na cjenovniku Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, pružaju i komercijalne usluge estetske stomatologije, ukupno 105 komercijalnih usluga, koje nisu pokrivene zdravstvenim osiguranjem, a za kojima postoji potražnja na tržištu, što predstavlja posebnu pogodnost za pacijente, u smislu dostupnosti specijalista svih oblasti stomatologije na jednom mjestu. Direktorka Knežević je upoznala prisutne da je već 2015. godine Zavod implementirao međunarodne standarde ISO 9001:2008, koji su ove 18

JZU Zavod za stomatologiju RS

Dvije nove ordinacije

godine uspješno resertifikovani prema zahtjevima standarda ISO 9001:2015, a što je potvrda da Zavod u pogledu organizacije, kvaliteta pruženih stomatoloških usluga te proizvodnje dentalnih medicinskih sredstava funkcioniše prema najvišim svjetskim standardima. U nove ordinacije, prema riječima mr Sanje Ilić, spec. dr stom, preseliće se Služba za bolesti zuba i endodonciju u okviru koje se pružaju sve specijalističke usluge iz navedene oblasti stomatologije, te će pacijentima biti dostupne usluge mašinske obrade kanala korijena, kao i usluge estetske stomatologije. Podsjećanja radi, Zavod za stomatologiju osnovan je Odlukom Vlade Republike Srpske u decembru 2010. godine,

kao zdravstvena ustanova sekundarnog nivoa u kojoj se pacijentima pružaju specijalističke usluge iz svih oblasti stomatologije, kako slijedi: oralna hirurgija, preventivna i dječja stomatologija, bolesti zuba i endodoncija, bolesti usta i parodontologija, stomatološka protetika i ortodoncija (ortopedija vilica). U Zavodu za stomatologiju trenutno je zaposleno 15 doktora specijalista svih oblasti stomatologije, šest doktora stomatologije od kojih su četiri doktora na specijalizaciji, a u planu je da se u narednom periodu još dva doktora stomatologije upute na specijalizaciju, što je potvrda konstantnog ulaganja u edukaciju stručnog kadra. Zbog sve većeg broja pacijenata i veće potražnje za specijalističkim uslugama koje se pružaju, Zavod ima tendenciju širenja svojih djelatnosti i uvođenja novih dijagnostičkih procedura koje su danas standard u stomatologiji. Rad Zavoda na povećanju kvaliteta stomatološke zdravstvene zaštite je kontinuiran proces, što znači da će ova ustanova nastaviti da se pridržava usvojenih standarda i procedura i da prati najnovija dostignuća u oblasti stomatologije, sa fokusom na sigurnost svih učesnika u procesu pružanja zdravstvene zaštite. N.M.

Z D R A V S T V O

ZTC-a „Banja Vrućica“

iperbarična medicina je relativno mlada grana ove nauke koja se zasniva na prirodnom medicinskom lijeku - čistom medicinskom kiseoniku. Koristi se kao osnovna ili dodatna terapija u slučajevima kada je došlo do deficita u transportu kiseonika. Čist, 100% kiseonik u uslovima povišenog pritiska u hiperbaričnoj komori omogućava da se u krvi prikuplja i do dvadeset puta više kiseonika i zbog toga je jedna od najnovijih metoda koje se koriste u liječenju mnogih bolesti. Stoga se ova procedura preporučuje i zdravim osobama kako bi sačuvale mladalački izgled, vitalnost, ali i kako bi unaprijedile svoje zdravlje. „Hiperbarična komora je medicinski uređaj koji služi za terapijsku primjenu hiperbarične oksigenoterapije, odnosno primjenu terapijske svrhe 100% kiseonika pod povišenim pritiskom. Hiperbarična komora pomaže osobama koje boluju od dijabetesa, polineuropatije, a ova terapija primjenjuje se i nakon moždanog i srčanog infarkta te pomaže pacijentima oboljelim od psorijaze i drugih bolesti. Efekti boravka u hiperbaričnoj komori su u zavisnosti od stepena oboljenja brzo vidljivi, posebno kod pacijenata koji boluju od dijabetesa, kod kojih su uznapredovale komplikacije“, pojašnjava izvršni direktor za zdravstvo ZTC-a „Banja Vrućica“, internistakardiolog dr Draženko Vuković. “Postoje dvije osnovne vrste hiperbaričnih komora: jednomjesne i više-

Hiperbarična oksigenoterapija Dr Draženko Vuković, internista-kardiolog

mjesne. Mi u ‘Banji Vrućici’ imamo jednomjesnu i takva hiperbarična komora namijenjena je za liječenje jedne osobe u ležećem položaju. Naša hiperbarična komora sastoji se od tijela komore i prateće opreme (kiseoničke instalacije, komandnog pulta, monitoringa za

praćenje vitalnih parametara bolesnika i fizičkih parametara sredine u komori i barosali). Unutrašnju sredinu komore čini 100% kiseonik pod povišenim pritiskom. Ljekar prati bolesnika izvan komore i sa njim komunicira vizuelno preko staklenih površina i interfonske veze. U ovim komorama liječenje se obavlja na pritisku sredine do 3 bara”, pojasnio je dr Vuković. Za razliku od jednomjesnih, višemjesne hiperbarične komore namijenjene su za istovremeno liječenje dvije ili više osoba. Unutrašnju sredinu ovih komora ispunjava vazduh pod povišenim pritiskom, a pacijent 100% kiseonik pod povišenim pritiskom dobija preko kiseoničke maske za lice ili specijalnog skafandera. U toku liječenja u ovim komorama uz bolesnika je obavezno prisutan ljekar ili medicinski tehničar, a liječenje se obavlja na pritisku sredine do 6 bara. “Nažalost, u posljednje vrijeme javlja se sve veći broj pacijenata oboljelih od dijebetesa te je isto tako sve veći broj srčanih i moždanih infarkta te smo, u nastojanju da pomognemo oboljelima,

Z D R A V S T V O

u zdravstveni program ‘Banje Vrućice’ uvrstili hiperbaričnu oksigenoterapiju jer je njeno dejstvo višestruko: Difuzno povećava količinu kiseonika u ćelijama na račun rastvorenog kiseonika u plazmi, čime se koriguje hipoksija i smanjuje zapaljenjska reakcija tkiva; Poboljšava cirkulaciju krvi, poboljšanjem reologijskih svojstava (smanjuje viskoznost plazme, povećava elastičnost membrane eritrocita, smanjuje agregaciju trombocita i leukocita) i ubrzanjem neoangiogeneze (stvaranje novih mreža krvnih kapilara); Dovodi do smanjenja obima i brže rastvorljivosti, a time i bržeg odstranjenja gasnih mjehurića iz organizma (što je od izuzetne važnosti kod dekompresijske bolesti ronilaca i gasne embolije); Povećava odbrambene sposobnosti organizma (povećava fagocitnu sposobnost leukocita) i ima direktno bakteriostatsko i baktericidno djelovanje najviše izraženo kod anaeroba; Potencira djelovanje određenih antibiotika, hemoterapeutika, diuretika, antiaritmika i citostatika; Podiže nivo antioksidacione obrane organizma, čime usporava procese starenja ćelija; Ima snažan antiedematozni učinak, normalizuje energetske i metaboličke procese u ćeliji; Povećava osjetljivost malignih ćelija na jonizujuće zračenje i smanjuje nus efekte zračenja; Aktivira hipoksijom narušene biosintetske i regeneracione procese te tako omogućava zarastanje hroničnih rana; Ubrzava regeneraciju nervnog tkiva, poboljšava nervnu provodljivost i smanjuje spazam; Poboljšava psihofizičku kondiciju, oslobađa od hroničnog zamora i djeluje antistresno. “U posljednje vrijeme sve više se otvaraju nova polja moguće primjene HBOT-a. Razvoj molekularne medicine stvorio je nove prostore u tretmanima određenih bolesti gdje HBOT može imati svoje mjesto. ZTC ‘Banja Vrućica’ uvijek ide u korak sa novim medicinskim saznanjima, a određivanjem pravih indikacija, primjenom korektnih doza kiseonika, kao i vremena ekspozicije, napredak će biti evidentan i može se zaključiti da je hiperbarična oksigenoterapija našla svoje mjesto u savremenoj medicini,” zaključio je dr Draženko Vuković. www.banja-vrucica.com

Republika Srpska ima kvalitetnu turističku ponudu u zdravstvenom turizmu

inistarstvo trgovine i turizma, u saradnji sa Privrednom komorom Republike Srpske, organizovalo je 24.9.2018. godine u Banjaluci okrugli sto na temu „Aktivnosti na razvoju zdravstvenog turizma u Republici Srpskoj“ sa kojeg je poručeno da Republika Srpska ima kvalitetnu turističku ponudu kada je riječ o banjskom i zdravstvenom turizmu. Okrugli sto, kojem su prisustvovali predstavnici resornih ministarstava i klastera zdravstvenog turizma iz Republike Srpske, Srbije i Hrvatske, održan je u cilju upoznavanja sa potencijalima i postojećom ponudom zdravstvenog turizma, kao i sa budućim aktivnostima na unapređenju i promociji ovog vida turizma u Republici Srpskoj. Savjetnik ministra trgovine i turizma Aleksandar Đurić rekao je da banje u Republici Srpskoj iz godine u godinu bilježe sve veći turistički promet i da to treba da bude povod za podizanje kvaliteta ponude. On je naglasio da je u banjama zabilježen najveći broj posjetilaca i ostvarenih noćenja, što je dodatni stimulans da ne budu samo centri za liječenje i rehabilitaciju, već da imaju značajno mjesto i u dijagnostici, prevenciji, rekreaciji i poboljšanju opšteg zdravlja. Prema njegovim riječima, u Republici Srpskoj postoje pretpostavke za razvoj zdravstvenog turizma, a doprinos tome je i nedavno osnovani Klaster zdravstvenog turizma Republike Srpske kao još jedna poluga koja će biti važna za njegov razvoj. „Imamo kvalitetnu medicinsku uslugu i uslove liječenja u privatnom i javnom sektoru. Veliki broj privatnih zdravstvenih ustanova pruža usluge zdravstvenog turizma te smo htjeli kroz institucionalnu podršku dati formu koja će biti zvanična, koja će na primjerima Srbije i Hrvatske profilisati nove pravce razvoja“,

naveo je Đurić. Predsjednik Skupštine Klastera zdravstvenog turizma Srpske Mirjana Čomić rekla je da Srpska ima kvalitetnu ponudu kada je riječ o banjskom turizmu. – U toku je registracija vazdušnih banja, što je jedan od naših potencijala i perspektiva za razvoj zdravstvenog turizma u budućnosti – kazala je Čomićeva, koja je i direktor Zdravstveno-turističkog kompleksa „Terme Laktaši“. Prema njenim riječima, banjski turizam u Srpskoj postigao je značajne rezultate kada je riječ o liječenju domaćeg stanovništva, ali i pružanju usluga osobama starije životne dobi iz okruženja, prvenstveno Hrvatske i Slovenije. – Naši aranžmani su znatno jeftiniji u odnosu na slične u okruženju, što je naša najveća prednost. Osnivanjem klastera i kvalitet usluge podići ćemo na viši, konkurentniji nivo – navela je Čomićeva. Samostalni saradnik u Ministarstvu trgovine, turizma i telekomunikacija Srbije Nata Ćirić rekla je da je zdravstveni turizam u Srbiji na dosta visokom nivou, naročito kada je riječ o prevenciji, liječenju i rehabilitaciji u banjama. Predstavnik Klastera zdravstvenog turizma Kvarnera, iz Hrvatske, Moreno Mušković rekao je da je u Hrvatskoj problem što zdravstveni turizam još nije dovoljno prepoznat i vlasti ne ulažu dovoljno u njega. Za okruglim stolom je istaknuto da su među korisnicima usluga u banjskim centrima do sada prednjačili gosti iz Hrvatske i Slovenije te da je konkurentnost Republike Srpske, u odnosu na zemlje u okruženju, polazna osnova za dalju promociju ponude zdravstvenog turizma Srpske, a koja će se u narednom periodu posebno odvijati u okviru Klastera zdravstvenog turizma Republike Srpske. Medici.com

Z D R A V S T V O

elanom je maligni tumor pigmentiranih ćelija kože, a to je najčešća kožna bolest koja može dovesti do smrtnog ishoda ako se blagovremeno ne otkrije i ne odstrani u cijelosti. U nekoliko posljednjih decenija incidencija melanoma signifikantno raste. Rizik za nastanak melanoma u SAD je 1:62 osobe rođene u 2006. godini. U SAD, melanom je peti na listi među najčešćim kancerima kod ljudi i na šestom mjestu među najčešćim kancerima kod žena sa približnom godišnjom incidencijom od oko 5%. Faktori rizika su izloženost UV iradijaciji, posebno pri nastajanju opekotina od sunca; pozitivna porodična anamneza melanoma, veći broj displastičnih nevusa, pod povećanim rizikom su osobe na imunosupresivnoj terapiji, crvenokose osobe sa efelidama i tipom kože I i II prema Fitzpatricku (svijetla koža koja lako crveni, ne tamni). U 50% slučajeva melanom može nastati de novo, a u preostalih 50% malignom alteracijom postojećih junkcionih nevusa, stečenih displastičnih nevusa i kongenitalnih džinovskih pigmentnih nevusa. Lokalizacija je različita i može se lokalizovati na mrežnici, nervnom tkivu, završnom dijelu debelog crijeva, svim sluznicama. Imajući u vidu veliku insolaciju i način života ovaj tumor je u progresiji po načinu nastanka i njegovo godišnje povećanje je od 6 do 10%. Zbog velike insolacije najčešće se javlja u zemljama gdje je broj sunčanih dana dosta veći u odnosu na druga podneblja. Melanom se može pojaviti na svim dijelovima tijela izuzev oblika melanoma koji se zove, lentigo maligna koji nastaje na djelovima tijela koji su kontinuirano izloženi insolaciji. Potrebno je naglasiti da su broj opekotina od sunca u djetinjstvu i tokom ljeta u direktnoj korelaciji sa pojavom melanoma. Takođe i genetsku predispoziciju ne treba zanemariti. Srećna okolnost kod melanoma je u tome što on raste horizontalno i treba veliki vremenski period da njegov rast krene u dublje slojeve kože. Ako su tumori dobro diferencirani njihove ćelije ne prolaze bazalnu membranu, za razliku od nodularnog oblika koji ima lošu prognozu jer vrlo brzo prolazi kroz bazalnu membranu šireći se u dublje strukture. 22

Melanom Dr med. Kristina Zrnić, dermatovenerolog

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Simptomatologija melanoma se ogleda prevashodno u njegovoj kliničkoj slici. Posmatrajući oblik, on je uglavnom nepravilan, policikličan, granice u zdravu kožu su uglavnom nepravilne, boja ide od svijetle do tamnosmeđe, često su prisutne papulo-nodozne promjene, ulceracije i deskvamacija. Površina melanoma je nepravilna a uglavnom je veća od nevusa sličnog oblika. Postoji nekoliko podvrsta melanoma i to su najčešće: Lentiginozni melanom (Lentigo maligna) Ovaj oblik melanoma se javlja obično na dijelovima tijela koji su izloženi suncu. Obično se sreće kod starije populacije, u obliku mrlja na koži tamnosmeđe do crne boje i uglavnom su promjene u nivou kože. Ako se na vrijeme ne ustanovi o kakvoj se promjeni radi, Lentigo maligna može da se prepozna po papuloznim promjenama na mjestu pigmentne eflorescence i uglavnom tada je potrebno radikalno odstraniti promjenu u cjelini uz patohistološku analizu. Melanom sa površinskim širenjem Statistički gledano ovo je najčešći oblik melanoma u inicijalnoj fazi rasta. Promjene su već palpabilne tamnosmeđe do čak i crne boje mjestimično, za iskusnog dermatologa siguran znak da se radi o malignitetu. Veličina promjena je varijabilna, ali u odnosu na zdravu kožu je nepravilna sa jasnom demarkacijom. Nažalost, ovaj

oblik tumora se brzo razvija i u prosjeku od nekoliko mjeseci prelazi u drugi stadijum. Nodularni melanom Ovo je najmaligniji oblik melanoma, jer ne raste vodoravno već horizontalno što vrlo brzo dovodi da invazije dubljih slojeva kože tokom nekoliko mjeseci. Da se radi i invazivnom malignitetu na površini promjene prisutne su erozije, krvarenje i uglavnom loše opšte stanje pacijenta. Akralni lentiginozni melanom U akralne dijelove tijela ubrajamo: uši, nos, usne, šake, stopala i genitalije. Najčešće se ovaj tip tumora sreće kod starijih osoba, a promjene su u obliku smeđih policikličnih mrlja. Uglavnom se lokalizuje na prstima, noktima šakama i stopalima. Metastaze melanoma Melanom uglavnom metastazira putem krvi, hematogeno i putem limfe, limfogeno. Metastaze u limfnim čvorovima su praćene bolom, edemom, limfni čvorovi mogu biti srasli u pakete, bolni su na presiju. Metastaze koje su lokalizovane na mozgu, retini, plućima i ostalim dijelovima tijela su uglavnom diseminovane putem krvi, hematogenim putem. Metastaze se mogu lokalizovati samo u blizini primarnog tumora, a takođe mogu da zahvate i tijelo u cijelosti. Klinička dijagnoza melanoma je nekad vrlo teška, posebno ako se radi o tzv. amelanotičnom obliku. Ipak, iskusno oko kliničara koji se bavi ovom problemati-

Z D R A V S T V O

kom na melanomsku promjenu može posumnjati u preko 90% slučajeva i prije histološke verifikacije na osnovu njegovih karakterističnih osobina. Suspektna lezija se karakteriše tzv. ABCD simptomima - asimetrija, iregularnost granica, heterogenost boje, dinamika u rastu lezije sa dijametrom najčešće većim od šest mm. „ABCD rule“: A - Asymmetry, B - Border irregularity, C - Colour heterogenity, D - Dynamic in colour and elevation in size. Svaka suspektna pigmentisana kožna promjena se mora bioptirati i PH verifikovati. Biopsija se radi u opštoj anesteziji i podrazumijeva eksciziju zajedno sa pripadajućim masnim tkivom sve do mišićne fascije. Punch biopsije, male ekscizije i citopunkcije su kontraindikovane zbog velikog malignog potencijala ovog tumora i mogućnosti diseminacije. Melanomi pokazuju dva načina rasta tumora – monofazni i bifazni. Monofazni rast se karakteriše brzim širenjem iz epidermisa ispod bazalne membrane u korijum. Bifazni rast podrazumijeva početnu proliferaciju malignih melanocita u epidermisu, a potom širenje u dublje slojeve, tj. formiranje solidne tumorske mase u korijumu. Kod svakog histološki verifikovanog melanoma neophodno je odrediti morfološki stepen maligniteta na dva načina: - Clark, prema sloju kože koji je infiltrisan tumorom, - Breslow, prema debljini tumora u milimetrima. Metastaziranje melanoma može biti limfogeno, hematogeno i per continuitatem. Metastazira nepredvidivo, a najčešće u regionalne limfne čvorove, te visceralne organe. Smatra se da ne postoji mjesto u ljudskom organizmu gdje melanom ne može dati metastaze (miokard, slezena, kosti, štitna žlijezda). Prognoza melanoma najviše zavisi od debljine tumora nađene u vrijeme postavljanja dijagnoze i stadijuma tumora. Breslow indeks označava debljinu tumora u mm određenu mjerenjem udaljenosti od granuloznog sloja do najdublje tačke koju su dostigle maligne ćelije u dermisu/hipodermisu. Statistički, prognoza je lošija kod muškaraca preko 50 godina života, sa lokalizacijom melanoma na trupu, nadlakticama, vratu i glavi. Imuni sistem oboljelog igra vrlo značajnu ulogu u etiopatogenezi tumora. Dermatoskopija je vrlo važna u prevenciji i nastanku melanoma.

Urođena katarakta K

atarakta predstavlja zamućenje prirodnog sočiva različitog intenziteta. Katarakta (mrena) se obično javlja u starijem životnom dobu i kao takva predstavlja najčešću indikaciju za operaciju u humanoj medicini. Oko 2 – 3% ukupne populacije u svakom trenutku ima potrebu za operacijom katarakte. Prirodno sočivo može da se zamuti u bilo kojoj dobnoj grupi, uključujući novorođenčad. Iako se ne radi o čestom problemu zbog veoma razornog uticaja na vid potrebno je da se stanje dijagnostikuje i tretira ako treba, što je moguće prije. Uzroci nastanka urođene katarakte su različiti počevši od naslijeđa, infekcije, upale, interreakcije na lijekove i drugih uzroka. Ako je majka tokom trudnoće imala ospice, rubeolu ili neku drugu sličnu virusnu infekciju, kao posljedica se može desiti da dođe do razvoja katarakte. Nekada do razvoja katarakte dođe naknadno u prvih nekoliko godina života, gdje je uzrok obično povreda oka koja je prošla nezpaženo. Skrining urođene katarakte se radi u porodilištu na odjeljenju neonatologije i podrazumijeva prosvjetljavanje očiju tako što se uz pomoć oftalmoskopa prosvijetle zjenice i traži jasan crveni refleks. Ako se ne dobije crveni refleks to znači da se ne može doprijeti do očnog dna. Fotografije očiju, rađene uz pomoć blica, daju sličan efekat pri čemu ne smije biti

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

uključena opcija otklanjanja crvenih očiju koja postoji u modernim fotoaparatima. Nistagmus (brzi pokreti oka) može biti jedan od prisutnih znakova. Pravilo je da svako novorođenče kod koga se ne dobije odgovarajući jasan crveni refleks treba uputiti na oftalmološki pregled. Po uspostavljanju dijagnoze katarakta treba da se operiše što je moguće prije, jer prekid u normalnom razvoju vida na rođenju, uzrokovan kataraktom, može da ostavi kao posljedicu nepopravljivu ambliopiju (slabovidost). Hirurgija urođene katarakte se ne

razlikuje od same hirurgije koja se radi kod odraslih. Kako je zamagljeno sočivo obično mekano, tokom operacije često ne treba koristiti ultrazvuk. Zbog specifičnosti ugradnje intraokularnog sočiva u ovakve oči preporuka je da hirurgiju urođene katarakte radi hirurg koji se specijalizovao za ovakvu vrstu patologije. Ako se ne ugrađuje intraokularno sočivo, nakon operacije je potrebno da dijete nosi kontaktno sočivo ili naočare, zavisno od indikacije.

Z D R A V S T V O

d petne kosti do prstiju proteže se široki ligament koji održava koštane svodove stopala. Kada se preoptereti izaziva vrlo neugodnu bol koju je moguće i potrebno liječiti. Taj ligament je tzv. plantarna fascija, potkožna struktura na tabanu stopala, građena od gustog i čvrstog vezivnog tkiva, koja zajedno s drugim strukturama čini unutrašnji svod stopala sa ulogom u odrazu stopala pri hodu i trčanju, kao i u apsorpciji energije tokom kontakta stopala s podlogom. Polazi od petne kosti (lat. calcaneus) i veže se na prednji dio stopala sve do zglobova prstiju, a sastoji se od tri uzdužne fibrozne trake od kojih je srednja najjača. Petni trn (lat. calcar calcanei) predstavlja izbočinu na petnoj kosti, u većini slučajeva prema dolje. Plantarni fasciitis predstavlja izuzetno jak bol donjeg dijela petne kosti i nastaje kao posljedica nakupljenih mikrooštećenja koji izazivaju degeneraciju kolagenih vlakana fascije na početku na petnoj kosti te se ubraja u grupu oštećenja poznatih pod nazivom sindromi prenaprezanja. Ranije se smatralo da je riječ o upalnom procesu (zbog toga i dodatak -itis koji označava da je riječ o upalnom procesu). Novija naučna istraživanja dokazuju da se radi o degenerativnom procesu. Petni trn koji je ranije neopravdano optuživan kao osnovni uzrok nastanka plantarnog fasciitisa, javlja se, u stvari, kao posljedica i nalazi se čak i u 15% ljudi koji se uopšte ne žale na bol u peti. Plantarni fascitis javlja se najjače ujutro prilikom prvih koraka ili nakon dužeg neopterećivanja stopala, a razvija se na polazištu fascije uz petnu kost – na jednom ili na oba stopala. PF je učestali uzrok bolova odraslih, a može se javiti i kod djece adolescentske dobi. Bol u oba stopala nešto češće se javlja kod žena, ali i profesionalnih i rekreativnih sportaša, te nesportaša koji su preopterećivali stopala. Od plantarnog fascitisa se u SAD godišnje liječi više od milion osoba. Uzroci nastanka Uzroci nastanka mogu biti: • vanjske i • unutrašnje prirode Na vanjske uzroke se može lakše uticati dok su unutrašnji uzroci odraz konstitucije same osobe i mnogo ih je teže mijenjati. U vanjske uzroke spadaju: • istrošena i neadekvatna obuća • greške u treningu (nagla promjena intenziteta, trajanje i učestalost treninga, trčanje po neravnom terenu) 24

Plantarni fasciitis

Bode kao trn a nije trn

Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

Unutrašnji uzroci • produžena i ili pretjerana pronacija stopala (to je kretanje pri kojem se stopalao rotira prema unutra) koja dovodi do toga da najveći dio mehaničkog opterećenja preuzima plantarna fascija i to upravo njeno polazište na petnoj kosti. • nefleksibilno spušteno stopalo, udubljeno stopalo kao i valgusni položaj pete najčešći su uzroci pretjerane pronacije stopala. • pretjerana napetost Ahilove tetive dovodi do prekomjernog naprezanja plantarne fascije i razvoja plantarnog fasciitisa. • poslije lošeg provedenog liječenja uganuća gornjeg nožnog zgloba. • višak kilograma (BMI veći od 30) je predisponirajući faktor za razvoj plantarnog fasciitisa • visoka životna dob, koja uslovljava atrofiju masnog jastučića pete, je predisponirajući faktor za nastanak plantarnog fasciitisa i bola u peti.

Simptomi Dijele se u tri faze: akutna, subakutna i hronična Akutna faza - bol u peti je tako jak kao ubod eksera u petu. Tada se preporučuju hladni oblozi i mirovanje. Subakutna faza - predstavlja bol u peti prilikom hodanja, koji je prisutan poslije dužeg stajanja, ili kada se nakon dužeg sjedenja naprave prvi koraci ali i ujutru poslije ustajanja. Hroničnu fazu bolesti karakteriše bol u peti tokom hodanja čiji se intenzitet smanjuje tokom dana, a ovaj bol se razvija postepeno.

Prevencija Pri pojavi prvih simptoma potrebno je odmah reagovati i eliminisati sve uzroke Podložnost povredama Plantarni fasciitis se obično pojav- nastanka plantarnog fasciitisa. ljuje između 40-te i 60-te godine života Pravilna dijagnoza jednako kod muškaraca i žena mada u Glavni simptom plantarnog fascitisa rizičnu grupu spadaju žene i osobe sa viškom tjelesne težine. U populaciji spor- je intenzivna akutna bol lokalizirana na tista plantarni fasciitis se javlja kod trka- polazištu plantarne fascije na petnoj koča dugoprugaša ali i kod ostalih sportista sti, najčešće ujutro nakon prvih koraka koji tokom svoje sportske aktivnosti trče ili nakon dužeg rasterećenja stopala. Bol i skaču. Interesantan je slučaj da se u slabi kada se stopalo „zagrije“, da bi se jednoj sportskoj ekipi pojavi „epidemija“ ponovo pojavila tokom dužeg hodanja ili plantarnog fasciitisa a to je, u stvari, u stajanja te krajem dana kada se stopapravilu posljedica neadekvatne sportske lo rastereti. U sportaša bol može nastati obuće koja je nabavljena za cijelu ekipu. nakon razdoblja intenzivnog treninga, pa

Z D R A V S T V O

se obično nakon zagrijavanja smanjuje da bi se ponovo javila pri kraju treninga. Pritom se mogu pojaviti i ukočenost i otečenost stopala. Dijagnoza se postavlja na osnovu anamneze i palpacije plantarne fascije i prepoznaje po boli na tipičnom mjestu. Sindrom tarzalnog kanala (koji može ličiti PF-u), isključuje se određenim testovima. Prilikom pregleda i anamneze određuju se unutrašnji i spoljni uzroci rizika za pojavu PF-a kako je već navedeno. U slučaju atipične bolnosti, nesigurne dijagnoze ili dugotrajnijih tegoba uprkos terapiji, u obzir dolaze i drugi dijagnostički alati (ultrazvuk, RTG, scintigrafija skeleta i magnetna rezonanca). Radiološkim metodama isključuju se drugi uzroci tegoba, (koštani ili mekotkivni tumori, upalna stanja ili prelomi zamora). A prisutnost petnog trna na rendgenskim snimkama ne korelira sa spomenutim simptomima. U slučaju obostranih tegoba kod mlađih bolesnika treba isključiti sistemske upalne bolesti. Prevencija Pri pojavi prvih simptoma potrebno je odmah reagovati i eliminisati sve uzroke nastanka plantarnog fasciitisa.

Liječenje Liječenje treba usmjeriti na ispravljanju predisponirajućih faktora nastanka plantarnog fasciitisa. U akutnoj fazi preporuka je krioterapija i to masaža bolnog podrjučja ledom ali ne duže od petnaest minuta, odmor kao i vježbe istezanja zadnje lože podkoljenice dok je u težim slučajevima preporuka stavljanja i gipsa dok se bol ne smiri. Upotreba kortikosteroida je opravdana samo ako je ljekar preporučio. Ljekar će ocijeniti da li je potrebna hirurška intervencija. U novije vrijeme za petni trn primjenjuje se savremena neinvazivna terapija Shock Wave terapija radijalnim udarnim talasima (Exstracorporeal Shock Wave Therapy - ESWT). Zahvaljujući ovoj terapiji, za koju stručnjaci kažu da je trenutno najdjelotvornija, može se znatno smanjiti bol i sam kalcifikat kao i njegovi efekti na vezivno tkivo.

Panevropski univerzitet APEIRON, Banjaluka

Savremeni studijski programi u obrazovanju fizioterapeuta

S Doc. dr Gordan Bajić

avremeni studijiski program obrazovanja fizioterapeuta vodi se bolonjskim procesom koji omogućava prenos ECTS bodova i doprinosi prepoznatljivosti studijskih programa kao i priznavanju stručnih zvanja. Osnovni studij u trogodišnjem ciklusu izvodi studenta u nazivu: “Diplomirani medicinar fizioterapeut - Bachelor”;180 ECTS. Studij u četvorogodišnjem ciklusu “Diplomirani medicinar fizioterapeut; 240 ECTS. Petogodišnji ciklus i više, izvode studenta u naziv: “Magistar (master) i doktor fizioterapije. Različitost u nazivima nakon trogodišnjeg studija u Evropi, svijetu i zemljama regiona su samo metafora kojoj ne treba pridavati značaj jer studijiski programi fakulteta koji su komplementarni bolonjskom procesu se vrednuju prema ekvivalentnom studijiskom programu i ECTS kreditima.

Krucijalna promjena, vođena bolonjskim procesom, koja je dovela do neprocjenjivog značaja studijiskog programa fizioterpije: Crvena piramida predstavlja stariji studijski program gdje je bio neravno-

mjerno zastupljen procentualni odnos teorije i prakse. Zelena piramida predstavlja savremeni kompetentniji pristup u studijskom programu koji daje još jedno veoma značajno mjesto, a to su vježbe -praktična nastava koja se pored teorije odvija u matičnoj ustanovi fakulteta sa savremeno opremljenim kabinetima fizioterapije, gdje student nakon odslušane teorije pristupa vježbama gdje fizioterapeut u zvanju višeg asistenta svu materiju obrađenu kroz teoriju pretvara u praksu tako da studentu svu patologiju objašnjava i prikazuje kroz oblasti procesa rehabilitacije i uči studenta najsavremenijim fizioterapijiskim modalitetima (kineziterapijiskom programu, elektroterapiji, hidroterapiji, termoterapiji) i ostalim fizikalnim modalitetima prema dijagnozama za svaku patologiju ponaosob. Student podliježe obavezi nakon odslušanih vježbi iz svakog predmeta da polaže praktični dio ispita. Ukoliko položi, pristupi teoretskom dijelu ispita i na osnovu toga može da pristupi kliničkoj praksi u centrima u kojima se vrši rehabilitacija sa već usvojenim znanjem koje može primijeniti opet uz stručni nadzor profesionalaca u ustanovi za direktan rad sa pacijentima. Navedeno je dalo veće znanje, kompetentnost, samopouzdanje i vještine za direktan rad sa pacijentom. Dakle, govorimo o kliničkoj praksi gdje student već ima usvojene vještine stečene kroz vježbe i teoretsku nastavu tako da uz stručnog saradnika - fizioterapeuta u kliničkoj praksi pokazuje kompentencije i vještine. Ovakav trodimenzionalni oblik studija je nezaobilazan, neprocjenjiv u savremenom studijiskom programu obrazovanja fizioterapeuta jer je omjer teorije,vježbi i kliničke prakse. Kabinetska nastava u savremeno opremljenom kabinetu za fizikalnu terapiju Univerziteta ‘’Apeiron’’. 25

Z D R A V S T V O

• U donošenju odluke o procesu rehabilitacije pacijenta. • U fizioterapeutskom kliničkom pregledu i postavljanju funkcionalne dijagnoze. • Donošenju fizioterapeutskog zaključka na osnovu pregleda pacijenta. • U postavljanju ciljeva provođenja terapije i to kratkoročne, srednjoročne i dugoročne.

Prednosti trodimenzionalnosti savremenih studijskih programa u obrazovanju fizioterapeuta daju veće kompetencije u području rada: • Veću profesionalnu samostalnost, pridržavajući se etičkih principa svjetske konfederacije. 26

Savremeni studijiski programi unapređuju opšte profesionalne vještine diplomiranih fizioterapeuta: • Vještine kritičkog mišljenja, analize i rješavanja problema. • Vještine usmene i pisane komunikacije sa pacijentom i kolegama druge zdravstvene struke. • Sposobnost samostalnog učenja i motivacija za doživotno učenje i profesionalno usavršavanje. • Sposobnost korišćenja informatičke tehnologije kako bi pristupio informacijama. • Korišćenje informacija po etičkim zakonskim zahtjevima. • Temeljno znanje anatomije, fiziologije, kineziologije, kineziterapije, kao osnov fizioterapijske prakse. • Sposobnost da fizioterapeut izvrši subjektivni i objektivni pregled. • Da na osnovu pregleda dobijene podatke registruje, analizira i protumači. • Da riješi problem: • Prepozna pacijentov problem • Formuliše terapijske ciljeve • Napravi odgovarajući terapijski plan • Uspješno sprovede terapiju • Da na osnovu dobijenih podataka postavi terapijske ciljeve, razradi ih i primijeni plan terapije. • Klinička praksa u Banji Vrućici, Teslić, Banji Laktaši, Banji Kulaši, centrima za rehabilitaciju u Sloveniji, kao i centrima za rehabilitaciju u Njemačkoj. • Studenti Univerziteta ‘’Apeiron’’ nakon odslušane teoretske i praktične nastave (vježbi) koja se evaluira na fakultetu odlaze u centre za rehabilitaciju u Republici Srpskoj i Evropi na kliničku praksu gdje imaju direktan rad sa pacijentima uz nadzor fizioterapeuta i fizijatara zaposlenih u navedenim centrima. Ovakav savremeni pristup (trodimenzionalni oblik nastave: teorija vježbe i klinička praksa) na fakultetima fizioterapije ukazuju na veću spremnost stu-

denata za praktičnu primjenu znanja u centrima za rehabilitaciju, gdje se omogućava neposredan rad sa pacijentom u svrhu što boljeg obrazovanja fizioterapeuta i adekvatan proces rehabilitacije po završetku studija.

druženje za uzajamnu pomoć u duševnoj nevolji „Sonata“ iz Trebinja, sa predsjednicom Udruženja, gospođom Miholjkom Janković, ugostilo je osoblje i pacijente Bolnice za hroničnu psihijatriju iz Modriče. U periodu 13 - 16. septembra 2018. godine upriličena je radna posjeta Udruženju, ali i gradu Trebinju, provedena pod motom „Unaprijedimo mentalno zdravlje pojedinca i zajednice“. Primarni cilj posjete je bio da korisnici, nakon dužeg vremena, posjete svoju lokalnu zajednicu, svoje domove, ali i provedu izvjesno vrijeme sa svojim srodnicima. Posjeta stručnog osoblja Bolnice, koje je bilo u pratnji pacijentima, predstavlja prvi korak i pruženu ruku lokalnoj zajednici, podršku mentalnom zdravlju, kao i podršku koordinisanoj brizi. Pokušali smo da makar djelimično ublažimo predrasude koje su vezane za duševno oboljela lica. Takođe smo pokušali da dokažemo da postoji mogućnost stabilizacije i dobre remisije i osoba sa mentalnim poremećajem može ponovo funkcionisati u otvorenoj sredini te da ne treba dozvoliti da svoj život provede u bolnici. Prvi susreti pacijenata i njihovih srodnika bili su vrlo emotivni, popraćeni riječima dobrodošlice i suzama radosnicama. Nakon što su članovi porodice sa našim korisnicima otišli u porodično okruženje svoga doma, upriličen je radni sastanak sa predstavnicima lokalne zajednice i sa predstavnicima Centra za socijalni rad Trebinje. Nažalost, niko od trebinjskih psihijatara nije bio na prijemu iako su bili uredno pozvani. Za osoblje i pacijente Bolnice iz Modriče upriličena je posjeta Udruženju „Sonata“, gdje je vrijeme provedeno radno sa članovima Udruženja koji su se tu zatekli. Nakon toga su organizovane posjete Centru za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Trebinje, a potom i Odjeljenju psihijatrije u Bolnici Trebinje,

JZU Specijalna bolnica za hroničnu psihijatriju, Modriča

Radna posjeta Trebinju Pripremila: Gordana Spasojević, dipl. socijalna radnica, Bolnica za hroničnu psihijatriju Modriča

gdje je naš domaćin bila načelnica dr Jadranka Vlatković zajedno sa dr Natašom Simić, psihijatricom sa Odjeljenja, uz ostale članove osoblja i radnim terapeutom. U Centru za socijalni rad Trebinje prijem je organizovao direktor, kao i kolege socijalni radnici koji su u nekom dijelu svog radnog vijeka radili sa korisnicima iz Trebinja. Upriličena je posjeta Muzeju Hercegovine, gdje su pacijenti uživali u podsjećanju na nekadašnji život, ali i u bogatom kulturnom naslijeđu koje je Trebinje sačuvalo kroz svoju dugu i burnu istoriju. U popodnevnim časovima organizovan je radni i kulturno-muzički programu, sa nastupima đaka Muzičke škole iz Trebinja, a obraćali su se gospođa

Miholjka Janković, kao domaćin i voditeljica programa, načelnica Medicinskog sektora Bolnice za psihijatriju iz Modriče dr Biljana Prstojević-Zelinčević, načelnik Odjela za društvene djelatnosti grada Trebinja Zoran Milošević, dr Violeta Jakovljević, psihijatar, i Gordana Spasojević, socijalna radnica Bolnice. Kao gosti programa nastupali su i naši korisnici sa recitacijom i sa pjesmom, osjećajući posebnu čast i zadovoljstvo svojim uključenjem u aktivnosti tokom posjete. Posjete manastirima - izleti za pamćenje Gosti iz Modiče su se uvjerili da nisu slučajne priče znatiželjnih posjetilaca

Z D R A V S T V O

koji nakon posjete Trebinju ostanu oduševljeni ovim gradom, koji predstavlja raskrsnicu između Mediterana i Balkanskog poluostrva. Nesvakidašnje bogata turistička ponuda grada otežala je izbor našem domaćinu. Pored mnogih vjerskih i kulturnih objekata koji se mogu vidjeti u ovom gradu, zajednički odlazak na izlet u manastir Hercegovačka Gračanica bio je poseban, kada su svi uživali u predivnoj panorami grada, iskazujući izuzetno strpljenje i zainteresovanost za istorijski prikaz i naslijeđe koje čuva ovaj manastir. Posjete su nastavljene odlaskom u manastir Tvrdoš i obilazak njegovih vinskih podruma, koji su dobili novo ruho zahvaljujući monasima koji su preuzeli brigu o vinovim lozama, zatim odlazak do nacionalnog spomenika Bosne i Hercegovine, Petro-Pavlov manastir, a na završetku dana posjećena je centralna crkva Svetog preobraženja gospodnjeg u centru Trebinja te na kraju i Info pult, odnosno Turistička organizacija grada. Grad sunca, kao nova i moderna ponuda turističkog miljea grada, je poseban utisak ostavio na sve korisnike, koji do sada nisu imali prilike vidjeti izbliza velike tobogane i dinosauruse. Posebno je bilo zanimljivo čuti njihove utiske kao i vidjeti radost na licima zbog toga što vide nešto novo. Za svaku pohvalu i poštovanje je njihovo ponašanje u novonastalim situacijama, kao još jedan dokaz da dobar oporavak može pomoći dobroj adaptaciji u sredinama van bolničkog miljea. Posjete porodicama Vrijeme provedeno u Hercegovini iskorišteno je i za posjetu članovima porodica, kao i domova korisnika koji su doputovali sa stručnim timom Bolnice Modriča, kada su se na licu mjesta mogli uvjeriti u kakvim stambeno-materijalnim prilikama žive. Od šest korisnika koji su došli iz Bolnice u posjetu Trebinju, njeno osoblje je bilo u kućama porodica njih pet. Jedna korisnica je ostala na terapijskom dopustu mjesec dana kod supruga i sina. Svim institucijama koje su posjećene najavljen je njen povratak u otvorenu sredinu kako bi pravovremeno bile pripremljene aktivnosti za nastavak i održivost oporavka preko principa koordinisane brige. Ostao je utisak je da se tokom ove višednevne posjete odnos članova porodice prema svojim najmilijima donekle popravio, uz izostajanje ranijih otpora prisutnih kod razgovora o odlasku kući i o otpustu.

Udruženje “Sonata”, kao organizator ove posjete i primjer dobre prakse u radu sa osobama koje imaju poteškoće u mentalnom zdravlju, istinska je spona među profesionalcima koji se bave ovim poslom. Ova posjeta predstavlja veliko i korisno iskustvo koje je sve podsjetilo na važnost dobre komunikacije ne samo sa korisnicima i njihovim rođacima, nego i među radnim kolegama. Potrebno je održati jedinstvo u radu i biti podrška jedni drugima.

Korisničke inicijative Udruženje “Sonata” i SB za hroničnu psihijatriju iz Modriče primjer dobre prakse

okom septembra Udruženje „Sonata“ iz Trebinja, bilo je domaćin pacijentima iz Trebinja smještenim u Bolnici za hroničnu psihijatriju Modriča, koji su doputovali sa dijelom stručnog tima Bolnice. Ovo je značajan iskorak u pristupu i razvijanju dobrog primjera prakse koordinisane brige. Svi članovi Udruženja su se, uz svoje redovne dnevne aktivnosti, sa velikim entuzijazmom i radošću pripremali da što bolje ugoste goste iz Modriče, sa kojima je trebalo da dođu i njihovi sugrađani, koji su trenutno u ovoj bolnici. Cilj posjete je zamišljen da se poboljšaju socijalno, mentalno, ali i opšte funkcionisanje osoba sa mentalnim poremećajima. Na stručnom sastanku koji je održan nakon dolaska gostiju iz Modriče, razgovarano je kako zajednički ostvariti ove ciljeve, kako biti kreativan i fleksibilan te kako ići u susret vrlo složenim potrebama korisnika, a pritom biti profesionalan. Iskristalisani su prijedlozi za dalji rad i prihvatanje korisnika u lokalnoj zajednici te kako ostvariti i poboljšati uslove za boravak

korisnika u Trebinju. Oporavak osoba sa mentalnim poremećajem treba da bude i jeste više od liječenja samog poremećaja. Završetkom institucionalnog dijela liječenja, rad na oporavku oboljelih tek počinje kroz samostalno vođenje brige o sebi, dobro (u)poznavanje i razumijevanje vlastitog stanja, rekonstrukciju identiteta, vraćanje socijalnih uloga, poboljšanje socijalne kontrole i uključenosti i učenje tehnikama konstruktivnijeg savladavanja stresa i riješavanja problema. To je oblast koju treba da sprovodi Centar za mentalno zdravlje. Pošto su profesionalci bolnice Modriča obišli mjesta stanovanja svojih korisnika i uvjerili se da imaju uslove za nastavak boravka u rodnom gradu, osim pacijenta iz Ljubinja, dr Biljana Prstojević-Zelinčević će nakon povratka u Modriču uputiti cirkularno pismo svim ustanovama i odgovornim osobama zaduženim za dostojanstven pristup osobama koje pate radi duševne bolesti. Ne može se dovoljno opisati radost i ushićenje onih koji su došli u svoje domove nakon 10-15 godina i susreli se sa rodbinom. Pored stručnog i kulturno-zabavnog programa, posjetioci iz Modriče su obišli kulturne i istorijske znamenitosti Trebinja. Ova posjetu je značajno pomogla Gradska uprava, na čelu sa gradonačelnikom Lukom Petrovićem i zamjenikom Mirkom Ćurićem, a najveću zahvalnost Udruženje duguje načelniku Odjeljenja za privrednu i društvenu djelatnost, gospodinu Zoranu Miloševiću, koji je učestvovao u svim aktivnostima vezanim za ovu posjetu. Značajnu podršku dali su Muzička škola Trebinje, na čelu sa Duškom Babić, i Književna zajednica „Jovan Dučić“ sa gospodinom Novicom Telebakom. Pošto su septembar i oktobar mjeseci svadbi i slavlja, članice „Sonate“ imaju puno posla oko pripremanja ukrasa za kićenje, ukrasa za stolove i svega ostalog prikladnog za vjenčanja. U toku su i pripreme za sportske igre u Bečićima, na poziv Udruženja zdravstvenih radnika Boke i Primorja, na kojima „Sonata“ učestvuje od njihovog početka, punih 18 godina. Napomena: Sve osobe na fotografijama dale su svoju saglasnost za njihovo objavljivanje. Pripremila: Miholjka Janković, UG „Sonata“ Trebinje

Z D R A V S T V O

remijera filma „F41 i ja“ održana 20. rujna 2018. godine u Centru za kulturu Odžak bila je glavni događaj tokom aktivnosti Centra za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak i Udruge oboljelih od mentalne bolesti i članova njihove obitelji „Neuron“ iz Odžaka, nazvane Promocija mentalnog zdravlja mladih. Ovaj događaj realizovan je u partnerstvu sa Osnovnom školom „Vladimir Nazor“, Srednjom školom „Pero Zečević“ Odžak i Centrom za kulturu Odžak. Nakon uvodnog dijela programa, projekcijom videa kampanje „Pričaj o mentalnom zdravlju“ kratki uvod prije prikazivanja filma napravio je Haris Arnautović ispred filmske ekipe IPI Akademije. Prisutnima su se obratili i dr Anto Majić (ravnatelj Doma zdravlja Odžak), Nada Bačić (ravnateljica OŠ „Vladimir Nazor“) i Alisa Mujanović, diplomirana socijalna radnica (CMZ Odžak). Istaknuto je da sve više osoba potraže stručnu pomoć u CMZ Odžak, koji kadrovski ne zadovoljava potrebe našeg stanovništva. Statistički podaci za 2017. godinu ukazuju da CMZ ima 2500 korisnika i oko 5000 pruženih usluga, od kojih je značajan broj usluga pružen u liječenju bolesti ovisnosti o opojnim drogama. Na prvom pregledu bilo je 405 osoba od čega 115 oboljelih od depresije, 50 od shizofrenije, 35 osoba sa psihozom, 10 ovisnih o drogama, 20 ovisnih od alkohola i ostalih mentalno zdravstvenih problema. Centar mentalnog zdravlja individualno i u grupama pruža usluge okupacione terapije kroz koju je mjerljiv i vidljiv oporavak naših korisnika. Promocija mentalnog zdravlja mladih osigurava adekvatan rast i razvoj te stvara temelje budućih generacija. Programi prevencije trebaju se provoditi sustavno, dosljedno i moraju osigurati holistički, odnosno cjelovit pristup ljudskom zdravlju, kazala je Alisa Mujanović

Zajedničke inicijative

Promocija mentalnog zdravlja mladih Pripremila: Ana Majić, diplomirana medicinska sestra, CMZ - Dom zdravlja Odžak

u svom obraćanju. Glavne su smjernice prepoznavanje različitih riziko-faktora kod mladih osoba (rani screening) te pravovremeno uključenje u skrb, osim mladih i roditelja, nastavnika, zdravstvenih i drugih profesionalca, uz sve dostupne resurse. Nakon projekcije filma „F 41 i ja“ održan je humanitarni bazar radova nastalih u okviru procesa okupacione terapije pri CMZ Odžak. Kolače su donirale nevladine udruge naše Općine, a prihod bazara namijenjen je promociji mentalnog zdravlja mladih. Podršku Promociji mentalnog zdravlja u Odžaku svojim dolaskom dali su i Udruženje „Fenix“ iz Tuzle, centri za mentalno zdravlje Gradačac i Šamac, Komora zdravstvenih tehničara Županije Posavske i nje-

ni članovi iz općina Orašje, Domaljevac-Šamca i Odžaka, kao i predstavnici Vlade Županije Posavske, vjerskih institucija, i stanovnici općine Odžak, te brojni donatori (javne ustanove, privatne kompanije i nevladine udruge iz Odžaka, Novog Sela, Pruda i Vojskova). Događaj je popraćen i medijski (Radio postaja Odžak, Radio Preporod iz Odžaka Radio postaja Orašje, Federalna TV i Posavina TV). Tim CMZ i Udruge „Neuron“ iz Odžaka su se svima zahvalili na pomoći, ali i dolasku, a posebno filmskoj ekipi IPI Akademije, koja ih je pratila u svim fazama aktivnosti priprema i realizacije ovoga projekta. Napomena: Sve osobe na fotografijama dale su pristanak za objavu.

vake godine, 10. oktobra, se obeležava Svetski dan mentalnog zdravlja. Ove godine fokus je na mladima i mentalnom zdravlju adolescenata. Adolescencija i rane godine odraslog doba su životni period kada se dešavaju mnoge promene, kao npr. promena škole, napuštanje kuće i samostalan život, započinjanje fakulteta ili novog posla. Za mnoge, ovo su uzbudljiva vremena, ali za neke mogu biti razlozi za stres i strah. U nekim

slučajevima, ako ova osećanja ostanu neprepoznata, mogu dovesti do mentalnih bolesti. Povećanje upotrebe novih elektronskih tehnologija u jednu ruku donosi dobrobit, ali može da stvara pritisak na mlade, pošto podrazumeva celodnevnu konekciju na virtuelnim mrežama. Rano detinjstvo i adolescencija su kritično važne faze života za mentalno zdravlje i dobrobit pojedinaca, ne samo zato što mladi ljudi tada razvijaju svoje veštine u autonomiji, samokontroli, društvenoj interakciji i učenju, nego i zbog toga što će sposobnosti koje se formiraju u ovom periodu direktno uticati na njihovo mentalno zdravlje do kraja života. Socioekonomski uslovi u kojima mladi rastu mogu takođe imati važan uticaj na izbore i mogućnosti u periodu adolescencije i kasnije. Na primer, loši uslovi života ili loše porodično okruženje, uključujući i nasilje u porodici, mogu smanjiti mogućnosti za produktivno učenje i društvenu interakciju, a mogu da povećaju izloženost zloupotrebi supstanci, nekim bolestima i povredama. To povećava verovatnoću izloženosti drugim utvrđenim faktorima rizika u odraslom dobu kao što su nezaposlenost i socijalna isključenost.

Z D R A V S T V O

Obeležen Svetski dan mentalnog zdravlja

Mentalno zdravlje mladih u svetu koji se menja

U okviru Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini kojeg podržava Vlada Švicarske, Asocijacija XY je, u saradnji sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Svjetski dan mentalnog zdravlja organizovala u Banjaluci i Sarajevu. U Administrativnom centru Vlade Republike Srpske održana je konferencija sa ciljem jačanja svijesti o važnosti mentalnog zdravlja i prevencije. Nacionalni koordinator za mentalno zdravlje Republike Srpske Biljana Lakić rekla je da mentalno zdravlje mladih najčešće narušava vršnjačko i nasilje putem društvenih mreža, kao i zavisnost od igrica te da preventivne strategije treba usmjeriti na smanjenje faktora rizika i unapređenje protektivnih faktora da bi se ojačala otpornost kod mladih. “Na mentalno zdravlje mladih utiču i problemi u svijetu kao što su izbjeglištvo, izloženost vremenskim nepogodama, ratnim i kriznim situacijama. Prošle godine 30.000 ljudi potražilo pomoć u ustanovama za mentalno zdravlje u Srpskoj, prvenstveno u centrima za mentalno zdravlje i psihijatrijskim klinikama, a oko 500 adolescenata je bilo bolnički tretirano”, dodala je Lakićeva.

Doktor Milan Latinović naglasio je da je u posljednjih 20 godina napravljen značajan iskorak u oblasti unapređenja mentalnog zdravlja, pri čemu je uspostavljeno 27 centara koji imaju multidisciplinarne timove osposobljene da pružaju usluge u oblasti mentalnog zdravlja. Oko šest odsto mladih uzrasta od 15 godina probalo je određene psihoaktivne supstance, što je pokazatelj da se mora voditi računa o njihovom mentalnom zdravlju. Latinović je naveo da Ministarstvo radi na unapređenju uslova i sposobnosti zdravstvenih radnika da se adekvatno bave ovim pitanjem. Direktor Projekta mentalnog zdravlja u BiH Dženita Hrelja Hasečić rekla je da je novi pristup u tretiranju problema mentalnog zdravlja preventivni rad i prepoznavanje ranih simptoma jer se i depresija pojavljuje u ranoj adolescentnoj dobi, te prevencija suicida. Sve više se prepoznaje značaj važnosti mentalnog zdravlja Odgovor sistema i uključivanje zdravstvenog, socijalog i obrazovnog sektora u sveobuhvatne, integrisane programe, zasnovane na dokazima, za mentalno zdravlje mladih ljudi su od suštinskog značaja. Ovaj odgovor treba da bude povezan sa programima za podizanje svesti mladih o načinima da osiguraju mentalno zdravlje i da pomognu vršnjacima, roditeljima i nastavnicima da znaju kako da podrže svoje prijatelje, decu i učenike. Ujedno, ovo je fokus ovogodišnjeg obeležavanja Svetskog dana mentalnog zdravlja. M.C.

Z D R A V S T V O

eurofeedback je vrsta terapije iza koje stoji više od 40 godina znanstvenih istraživanja diljem svijeta a koja se zasniva na praćenju električne aktivnosti mozga (EEG) i davanju povratne informacije. Na osnovu praćenja valova može se utvrditi da li valovi u mozgu rade pravilno te pomoću neurofeedback treninga moguće je promijeniti „loše“ obrasce rada valova i jednostavno naučiti mozak da funkcionira uspješnije, a samim tim smanjiti ili potpuno ukloniti niz poteškoća u psihološkom fukcioniranju. Neurofeedback je istovremeno znanost i umijeće. Cilj je naučiti mozak da postigne optimalno stanje i da bude sposoban ostati u njemu, stavljajući specifični problem klijenta u kontekst znanstvenih spoznaja o funkcioniranju mozga. Kad to postignemo možemo reći da smo povećali kapacitet mozga za samoregulaciju i da smo to postigli pomoću neurofeedback treninga. Kroz takav proces učenja vodi vas educirani neurofeedback terapeut.

Neurofeedback kao komplementarna metoda u tretmanu čitavog niza poremećaja iz oblasti mentalnog zdravlja kod djece, omladine i odraslih

Neurofeedback

Dr. sc. Nermin Toromanović, dipl. defektolog-logoped /certificirani neurofeedback terapeut/

glavobolje-migrene, epilepsija, bipolarni poremećaj, fibromijalgija, PTSP (posttraumatski stresni poremećaj). Različiti su uzroci disregulacije mozga. Genetsko nasljeđivanje je najčešći uzrok. Sva ljudska bića rođena su s nekim „paketom“ predispozicija koji može utjecati na njihovo ponašanje. Prenatalni razvoj ili komplikacije pri porodu također mogu uzrokovati disregulaciju. Kroz život susrećemo i druge faktore koji mogu uzrokovati disregulaciju, a da nisu genetski uvjetovani, primjer: neadekvatna

funkcioniranja (pobuđenost organizma). Do sada su pozitivni učinci korištenja neurofeedback-a zabilježeni u brojnim tretmanima, primjerice poremećaja iz autističnog spektra, ADHD-a, odnosno poremećaja pažnje i koncentracije, kod poteškoća u učenju, epilepsije, poremećaja u ponašanju, poremećaja spavanja, anksioznosti, depresije, kroničnog umora, kronične boli, migrena, ozljeda glave, moždanog udara, ovisnosti o lijekovima i drogama, stresa, postizanja zone u sportu i drugih.

okolina koja može vršiti tzv. psihosocijalno potiskivanje, različite traume i ozljede glave, ovisnost o alkoholu i/ili drogama. Čak i produljeno uzimanje ljekova i mentalno propadanje uzrokovano starenjem, također može biti dodatni izvor disregulacije.

U našem radu sa sportašima koristimo neurofeedback metodu kako bismo im pomogli da nauče kako što prije doći u „zonu“, poboljšaju svoj fokus i pažnju, kontroliraju pobuđenost organizma te smanje anksioznost (tremu). Iako različiti pristupi različito objašnjavaju Zonu i njezine karakteristike, većina pristupa se slaže da su dva najvažnija obilježja Zone fokus i smirenost. Na neurofeedback se mogu javiti bebe, predškolci, školarci, odrasli stari. Dakle, nema ograničenja u hronološkom uzrastu.

Šta je to disregulacija (neravnoteža) mozga

Neurološka disregulacija se događa kada mozak koristi krive moždane valove, u krivo vrijeme za krivi zadatak. Takav, nazovimo ga „kaos u glavi“, uzrokuje stanje neurološke prevelike pobuđenosti, preniske pobuđenosti ili nestabilne pobuđenosti. Jednostavnije rečeno, nema uravnoteženih reakcija. Primjer: Tjeskoba ili anksioznost, emocionalno stanje, često popraćeno fiziološkim simptomima koji mogu dovesti do umora ili čak iscrpljenosti. Simptomi mogu uključivati pojačani rad srca, ubrzano disanje, znojenje, suha usta, mučnina, razdražljivost, teškoće koncentracije, trzanje mišića, bolovi u mišićima, nesanica i dr. Osobe sa simptomima tjeskobe, anksioznosti i panike imaju previše pobuđenosti ili brzih valova (visoka beta frekvencija), osobito u frontalnim dijelovima mozga te posebice u desnoj hemisferi. Te osobe djeluju kao da su stalno u stanju povišene aktivacije i imaju teškoća vratiti se u normalno stanje, vratiti se u ravnotežu. Neki primjeri previsoke pobuđenosti još su: ljutnja, opsesivno-kompulzivni poremećaj (OCD), nesanica, impulzivnost, distraktibilnost. Primjeri preniske pobuđenosti su: depresija, pomanjkanje koncentracije, a primjeri nestabilnosti su: 32

Kod koje sve se simptomatologije primjenjuje neurofeedback? Znanstvena istraživanja vezana uz učinke neurofeedback-a započela su negdje sredinom 90-ih godina prošlog stoljeća. Pokazalo se da korištenje neurofeedback metode utječe na poboljšanje kognitivnih sposobnosti (npr. pažnja, rjeNeurofeedback u sportu šavanje problema), emocionalne kontrole Neurofeedback je široko primjenji(smanjenje anksioznosti) i psihofizičkog va metoda koja se već duži niz godina u svijetu koristi i u sportu za poboljšanje sportske izvedbe.

Neki od pozitivnih učinaka neurofeedbacka: • ostati koncentriran i kod pojave umora • bolji fokus na izvedbu • reducirati disciplinske probleme • naučiti igrati brže

Z D R A V S T V O

piju (lijekove) istu ne smiju prekidati za vrijeme tretmana NFB-a te je odluka o promjeni vrste i doze određenog lijeka isključivo u nadležnosti liječnika. Korisnik NFB-a, a u slučajevima malodobne djece roditelji su odgovorni za izvještavanje o učincima NFB-a. Na površinu glave postavljaju se tri elektrode prema unaprijed određenom protokolu, ovisno o simptomima stanja/teškoće. Elektrode detektiraju moždane valove koji se u realnom vremenu očitavaju i obrađuju na računalu. Elektrode isključivo služe za detekciju moždanih valova i ne mogu nanijeti ozljedu niti se njima dovodi • eliminirati «glupe» pogreške električna energija u mozak. NFB nije „klinički EEG“ koji se koristi u svrhe • reducirati stres • smanjiti vanjske i unutrašnje dis- medicinske dijagnostike. traktore (uzbuđenje, strah, buka…) Glavna ideja rada sa neurofeedbackom je da primjenom tehnika mentalnog treninga potičemo aktivaciju željenih moždanih valova. Preciznije, potičemo aktivaciju moždanih valova koji su visoko izraženi kada je sportaš fokusiran i smiren. Kad su obje mjere visoko izražene, sportaš je uspješno svjesno ušao u Zonu te je to odmah vidljivo na zaslonu računala. Nakon što sportaš u našim urediZa vrijeme NFB tretmana računalo ma i sa spravom na glavi nauči kako svjesno ući u Zonu, primjenjuje stečena obrađuje moždane valove i ostale inforznanja i tehnike na treningu, a zatim i macije koje su dio ovog procesa kako bi se osobi koja je u NFB tretmanu pružilo na natjecanju. povratnu informaciju (feedback) o funkciKako neurofeedback funkcionira? ji njegovog vlastitog mozga. Povratna informacija se predstavlja na više načina, a najčešće putem promjene u zvuku i slici na video zapisu, odnosno simulaciji koja nalikuje igrici. Kontinuiranim treningom počinju se proizvoditi „željeni“ moždani valovi, a potiskuju neželjeni. NFB u većini slučajeva ima pozitivan, trajan učiU prvom susretu se uzima opsežna nak, ali u određenim stanjima cikluse anamneza te se određuju ciljevi koje se NFB-a je potrebno ponavljati. U manjem NFB tretmanom može postići. Bitno je postotku osoba koje su bile uključene u naglasiti da kod složenih oboljenja i sta- NFB trening nisu zabilježene promjene nja treba imati realna očekivanja. te je za sada nemoguće predvidjeti do U početku je potrebno napraviti mi- koje mjere će NFB za nekoga biti korinimalno 20 treninga NFB-a s dinamikom stan. Trajanje jednog treninga je od 30od 3x tjedno. Kod složenijih teškoća kao 45 minuta. Prva poboljšanja u skladu sa što su poremećaj autističnog spektra ili znanstvenim istraživanjima su mjerljiva neurološka oštećenja mozga potreban je već nakon 15-tog tretmana. Iskustva u puno veći broj treninga. Nakon određe- radu pokazala su da gotovo 80-90% nog ciklusa NFB treninga može se na- pacijenata imaju poboljšanja u funkciopraviti pauza, a novi ciklus treninga se niranju poslije neurofeedbcak tretmana. određuje prema potrebama klijenta i ovisi o njegovim simptomima. Neurofeedback Proces evaluacije neurofeedback trening obično traje 30 minuta. terapije/treninga? Na osnovu evaluacijskih upitnika koNeurofeedback se koristi kao nadopuna i nije zamjena za ostale terapije. je ispunjavaju roditelji, grafičke analize Bitno je naglasiti da osobe koji uzi- povratnih informacija dobijenih preko maju određenu medikamentoznu tera- povratne informacije (feedback) i same

analize preko spektograma i grafičkog prikaza dobijaju se uvidi o funkciji mozga. Nalazi se analiziraju po ciklusima i broju seansi. U samoj opservaciji učestvuju prvenstveno roditelji, okolina, i relevantni stručnjaci kao što su (defektolozi, psiholozi, pedijatri, neuropedijatri i ostali). Iskustva u radu! Iskustva u radu pokazala su da gotovo 80-90% kijenata imaju poboljšanja u funkcioniranju. Kod djece s ADHD-om nakon 20 treninga značajna je pozitivna promjena na fokusiranju na zadatak i daleko dužoj koncentraciji. Dijete koje je prije tretmana imalo maksimalno 10-15min. koncentraciju i pažnju na zadatak, nakon NF-a bez problema može odraditi cijeli školski sat, a da se pri tom ne buni, ima potrebu čestog ustajanja, odbija rad, nije zainteresiran za rad, ometa druge i bude lako ometen. Promjene su vidljive ne samo u okolini (dom, škola) već je i školski uspjeh mnogo bolji! Kod djece s težim razvojnim poteškoćama, kao na primjer autizam, pozitivni efekti neurofeedbacka vezani su uz poboljšanje na socijalizacijskom i emocionalnom području razvoja što dovodi do promjena u ponašanju. Neka djeca s autizmom koja su bila izuzetno indiferentna na članove obitelji i okolinu (bilo im je sasvim svejedno s kim su ili gdje su), već tijekom tretmana (između 8-10 treninga) počela su pokazivati emocionalne reakcije na roditelje ili su se počela veseliti nekim mjestima gdje su došli, ili ljutiti tamo gdje im nije bilo lijepo. Kod neke djece s autizmom pojavile su se i prve vokalizacije, glasovi, čak i riječi! U 100% slučajeva, najveća promjena je bila kod sna, ona djeca koja su se budila noću, počela su spavati cijelu noć (8-10 sati bez buđenja), a kod djece koja su se budila s nekim oblicima noćnih mora, takva su se buđenja smanjila u gotovo 80%. U ponašanju, najveće promjene bile su primijećene kod tolerancije. Djeca su postala mnogo tolerantnija, sklona kompromisu, a plač i ljutnja smanjili su se od 50-70% (nisu bila toliko česta, a vrijeme trajanja bilo je značajnije kraće). Naravno, ovdje valja naglasiti i potrebu edukacije roditelja kako bi znali adekvatno reagirati u određenim situacijama, stoga su i oni važan faktor uspjeha razvojnog poboljšanja kod djeteta! Kod djece sa simptomima anksioznosti došlo je do povećanja samopouzdanja, lakšeg nošenja s neuspjehom te veće motiviranosti za rad. 33

F A R M A C I J A

mega-3 masne kiseline posebna su skupina među nezasićenim masnim kiselinama koje su nam potrebne za rast i razvoj. Nazivaju se još i dragocjenim masnoćama upravo zbog njihova pogodnog utjecaja na naše zdravlje. Ljudsko tijelo ne može ih samo stvarati, stoga ih moramo unositi hranom ili dodacima prehrani. Razlikujemo tri skupine omega-3 masnih kiselina: Alfa-linolenska kiselina (ALA), čiji su glavni izvori biljke, te eikozapentaenska kiselina (EPA) i dokozaheksaenska kiselina (DHA) koje možemo pronaći u ribljim uljima. Ljudsko tijelo koristi ALA kiseline za dobivanje stanične energije, koja je ujedno i gradivni element za dobivanje druge dvije kiseline u tijelu. EPA masne kiseline podupiru rad srca i krvožilnog sustava te čuvaju imunološki sustav. S druge strane, DHA kiseline podupiru rad mozga, očiju te središnji živčani sustav, što je posebno važno za trudnice i dojilje. EPA masne kiseline podupiru rad srca i krvožilnog sustava te čuvaju imunološki sustav. S druge strane, DHA kiseline podupiru rad mozga, očiju te središnji živčani sustav, što je posebno važno za trudnice i dojilje. Odgovarajući unos omega-3 masti neophodan je za održavanje uravnotežene proizvodnje hormonskih tvari koje služe za reguliranje fizioloških funkcija kod svakog čovjeka. Pomažu regulirati krvni tlak, zgrušavanje krvi, upalne i alergijske reakcije, funkcije bubrega te cijeli probavni trakt. DHA (dokosaheksaenska masna kiselina) pripada skupini omega-3 masnih kiselina te je dominantna gradivna struktura mozga i mrežnice oka pa se smatra da unos DHA u trudnica i dojiija doprinosi normalnom razvoju mozga i oka fetusa i dojenčadi. DHA je u prvim ključnim godinama života esencijalna, odnosno ljudsko tijelo je ne može sintetizirati u dovoljnoj količini što upućuje na nužnost njenog dodatnog unosa. Odgovarajući unos omega-3 masnih kiselina važan je za razvoj djeteta od najranije dobi. Njihovo uzimanje tijekom trudnoće može biti povezano s brojnim koristima djeteta kao što su viša inteligencija, bolja komunikacija, socijalne vještine te smanjeni rizik od pojave cerebralne paralize. Povećan unos omega-3 masnih kiselina poželjan je i nakon poroda, budući da njegovi spojevi potiču na rad mliječne žlijezde koje će tada stvarati veću količinu mlijeka. Nedostatak omega masnih kiselina uzrokuje komplikacije u trudnoći Trudnice često ne uzimaju dovoljno ovih masnih kiselina jer se boje da će tako u organizam unijeti toksine i živu koji se nalaze u ribi. Naime, nivo žive u morskim plodovima nije zabrinjavajuć za većinu odraslih, ali kao trudnica trebate biti na oprezu, jer se živa tijekom vremena može akumulirati u krvotok. Ipak, nedovoljnim unosnom omega-3 masnoća javlja se rizik od pojedinih komplikacija koje mogu nastati u trudnoći. 34

Važnost folne kiseline i omega-3 masnih kiselina Prim. dr. Mithat H. Kurtović, spec. ginekologije i akušerstva

Jedna od takvih komplikacija je preeklampsija. To je poremećaj koji se, nažalost, ne može pokazati na testovima, nego trudnica sama mora procijeniti pati li od preeklampsije ili ne. Manifestira se kroz povišeni krvni tlak i visoku razinu bjelančevina u urinu. Kod većine trudnica javlja se u najblažem obliku, dok kod opasnijih oblika preeklampsija može dovesti do preranog poroda, pa i smrti djeteta ili majke. Uzimanjem dovoljno omega-3 masnih kiselina trudnice mogu smanjiti rizik od prijevremenog poroda ili težih komplikacija. Usto, njihov unos smanjit će promjene raspoloženja izazvane hormonima koje su čest slučaj u trudnoći. Dodaci prehrani umjesto previše ribe Dodaci prehrani koji sadrže omega-3 masne kiseline odlična su zamjena za unose velike količine ribe u organizam, a time i štetnih toksina iz okoliša. Fetus dobija DHA preko placente, a beba iz majčinog mlijeka, te je potrebno da trudnice i dojilje obezbjede neophodan dnevni unos DHA. Željeni efekat se postiže dnevnim unosom od 200 mg DHA. FEMIBION 2 njemačke kompanije Merck najprodavaniji prenatalni supfiment u Evropi, Vam obezbeđuje pažljivo odabrane hranljive sastojke poput folata (Metafolin® i folna kiselina) i omega-3 masnu kisefinu DHA od 13. nedjelje trudnoće do kraja dojenja. Preporučena doza je 1 tableta i 1 kapsula dnevno sa vodom. Preporučuje se upotreba od 4. mjeseca trudnoće i sve do kraja perioda dojenja. Ipak, uz dodatke prehrani, u trudnoći se preporučuje i unos svježih namirnica koje obiluju omega-3 masnim kiselinama, a za vas smo izdvojili neke od namirnica koje su bogate omegom-3: • chia sjemenke - 100 g sadrži 17.552 mg • orah - 100 g sadrži 9.080 mg • lanene sjemenke - 100 g sadrži 22.813 mg • soja - 100 g sadrži 1.694 mg • špinat - 100 g sadrži 371 mg • ulje avokada - 100 g sadrži 957 mg • maslinovo ulje - 100 g sadrži 761 mg Pravilnom omjerom suplemenata i svježih namirnica postići ćete ravnotežu koja je potreb-

na vašem organizmu tijekom trudnoće. Važno je da se pridržavate preporučenih dnevnih unosa određenih namirnica kako biste bezbrižno mogli uživati u svojoj trudnoći. Pomenuti FEMIBION sadrži patentirai aktivni oblik folne kiseline - Metafolin® koji doprinosi normalnoj proizvodnji krvi i procesu ćelijske diobe kao i razvoju majčinih tkiva tokom trudnoće, uključujući i formiranje posteljice. Posteljica nerođenoj bebi obezbjeđuje esencijalne hranljive sastojke koji su joj potrebni. Tijekom trudnoće folna kiselina (vitamin B9) najvažniji je vitamin iz B skupine. Osnovna uloga folne kiseline je sinteza nukleinskih i nekih drugih aminokiselina, važna je u fazi brzog rasta i diobe stanica, a sudjeluje i u stvaranju crvenih krvnih stanica za rast stanice i njezino dijeljenje. Stanični metabolizam folne kiseline u kojem nastaju didihrofolična kiselina i tetrafolična kiselina dolazi do veza s karbonskim fragmentima,što čini osnovu izgradnje fetusa, uterusa, placentarnog tkiva i eritrocita, epitelnog tkiva i koštanog matriksa. Njezin nedostatak, izazvan siromašnom prehranom i smanjenom količinom folata pohranjenog u jetri, može dovesti do megaloblastične anemije, što za posljedicu može imati fetafnu anemiju, hipoksiju fetusa smanjeni prirast fetusa ali i biti kočimbenik u rastu tlaka trudnice. Dopunski unos folne kiseline povećava nivo folata u trudnoći. Nizak nivo folata u trudnoći je jedan od faktora rizika za razvoj oštećenja neuralne cijevi kod fetusa. Stoga se za žene preporučuje dopunski unos od 400pg folne kiseline dnevno u periodu od bar jedan mjesec prije i do tri mjereca poslije začeća. Naučno je dokazano da nizak nivo folata u trudnoći predstavlja važan faktor rizika od oštećenja neuralne cijevi. Reference:

http://zdravabeba.rs/ htt s://idokanica.24sata.hr/trudnoca/vodic-kroz- t rehranu-u-trudnoci/om -3-masne-kiseline-krucan-su-nutrrent-za-zdravutrudnocu-i-razvoj-djeteta-8642 https://klokanica.24sata.hr/trudnoca/trudnica/iznimna-vaznost-folne-kiseline-i-omeda-3-masnih-kiselina-4720

F A R M A C I J A

a stanje koje se ispoljava kod 10% žena u reproduktivnoj dobi, sindrom policističnih jajnika ostaje i dalje tajanstven. Karakterišu ga iregularni menstruacioni ciklusi, oligo/anovulacija, neplodnost, hiperandogenizam (akne, maljavost, višak androgena), policističan izgled jajnika (povećan volumen jajnika ≥ 10 ml, brojni sitni folikuli >12, debela stroma jajnika, folikuli raspoređeni poput ogrlice).Vrlo često povezan je sa hiperlipidemijom,oštećenom tolerancijom glukoze, hiperinsulinismom, gojaznošću i, dugoročno gledajući, može dovesti do razvoja dijabetesa melitusa i kardiovaskularnih poremećaja. Vodeći uzrok je ženske anovulatorne neplodnosti, čak do 75% .Takođe je nasljedan. Kod sestre pogođene žene postoji 20% šanse da se ispolji ovaj sindrom, a rizik za identične blizanke je čak i veći. Svako ko ima sindrom policističnih ovarijuma (PCOS) ili poznaje nekoga sa tim stanjem ili liječi takvu ženu svjestan je koliko je to frustrirajuće i deprimirajuće stanje za nju. Pa, ipak, uprkos svemu navedenome, istraživačima i dalje ostaje etiologija nepoznata, zamršena i svakodnevno se ulažu veliki napori u razotkrivanju uzroka kako bi se unaprijedio terapijski pristup. Pokreću li ga geni? Žensko okruženje? Prehrambene i životne navike? Genetska komponenta PCOS-a nije razjašnjena sa sigurnošću, ali smatra se da je u pozadini nastanka ovog sindroma međudjelovanje više gena. Istraživački tim zajedno sa Corrine Welt proučavao je gene u više od 2.000 žena evropskog porijekla koje pate od PCOS-a i upoređivali su te gene sa genima žena koje nemaju sindrom. Jedina razlika koju su pronašli bila je u genima za reproduktivne hormone iz hipofize i receptore tih hormona u jajnicima. Do ove nove studije povećani hormoni hipofize nisu se ni smatrali kritičnom abnormalnošću u dijagnozi. Hiperandrogenizam je najkonzistentnija PCOS karakteristika, međutim, nije jasno je li višak androgena, koji se može liječiti, uzročnik ili posljedica PCOS-a. Istraživanje koje je vodio fakultet u New South Walesu u Australiji pokazalo je da miševi bez receptora za androgene u mozgu ne mogu razviti PCOS. Ali, ako se androgenski receptori u jajnicima uklone, sindrom se i dalje može pojaviti. Rezultat sugeriše dvije važne stvari: istraživači su imali pravo u vezi s viškom androgena da pokreće ovu pojavu i da djelovanje androgena u mozgu ima vrlo važnu ulogu za razvoj PCOS-a.To znači da ako pronađemo način za zaustavljanje dejstva viška neuroendokrinog androgena to bi moglo signalizirati novi način liječenja PCOS-a.Ova studija je samo posmatrala miševe i rezultati još treba da se testiraju na ljudima prije nego što možemo dobiti potvrdan odgovor da li se ista stvar događa u reproduktivnom sistemu žena. Sve više istraživača razmatra treću opciju: život u materici. Postoji sve više dokaza da ženski 36

Sindrom policističnih ovarijuma Prim. doc. dr sc. med. Milena Brkić, internista - endokrinolog

plod gravidne žene koja ima PCOS, intrauterino dolazeći u dodir sa hormonima majke mnogo godina kasnije može ispoljiti ovaj sindrom. Konkretno, nekoliko studija trudnih životinja pokazalo je da izlaganje hormonima poput testosterona, koje žene s PCOS-om proizvode na višim nivoima, dovode do nedostatka ovulacije i drugih simptoma sličnih PCOS-u kod ženskih potomaka. Proučavajući ovaj problem kod žena, Paolo Giacobini, neuroendokrinolog na fakultetu u Lilleu u Francuskoj, usredočio se na anti-Müllerian hormon (AMH), kojeg proizvode mali folikuli u jajniku. Žene sa PCOS-om imaju višak tih folikula, pa stoga proizvode više AMH. On ima inhibicijski učinak na primordijalno recikliranje folikula, kao i na brzinu odrastanja folikula do folikul-stimulirajućeg hormona (FSH). Ovakav specifični ekspresijski uzorak u granuloznim ćelijama rastućih selektiranih folikula čini AMH idealnim markerom za “rezervu jajnika”. Grupa istraživača ustanovila da AMH može djelovati na grupu neurona u mozgu, koji potom aktiviraju oslobađanje luteinizirajućeg hormona (LH).U zdravih žena, skok LH izaziva ovulaciju, ali u žena sa PCOS-om, hormon je stalno na visokom nivou, što zauzvrat potiskuje ovulaciju i potiče oslobađanje testosterona - dva obilježja sindroma.Dodatne su studije pokazale su da prekomjerne količine testosterona iz majki prelazile placenta i utiču na fetuse. To se dogodilo, grupa je teoretizirala, jer je AMH smanjio razinu aromataze, enzima u placenti koja obično pretvara testosteron u oblik estrogena.Višak androgena u PCOS-u ne samo da narušava osjetljivu ravnotežu između androgena, AMH i FSH, nego i doprinosi pregradnji tkiva jajnika: stromalna hiperplazija i krutost, hiper vaskularnost i upala.Ova spona folikularno-stromalne deregulacije ključni je mehanizam u patogenezi PCOS-a. Klomifen je tretman izbora indukcije ovulacije kod žena sa PCOS-om. Mjerenje koncentracije serumskog AMH za anovulacijske žene sa PCOS prije liječenja može biti korisno sredstvo za predviđanje ishoda indukcije ovulacije primjenom klomifena. Dijagnoza i liječenje PCOS-a zahtijeva primjenu nekoliko dobro standardiziranih dijagnostičkih metoda i odgovarajućih terapijskih pristupa koji se bave hiperandrogenizmom, posljedicama disfunkcije jajnika i povezanih metaboličkih poremećaja (hiperinsulinizam, stanja

intolerancije glukoze, abnormalnosti lipida). Dijagnoza zahtijeva isključivanje svih ostalih dobro poznatih poremećaja koji su karakterišu hiperandogenizmom, analizu hormona te dinamičke testove hormona. Pokazalo se da višak tjelesne težine i gojaznost može pogoršati hormonska i metabolička obilježja ovog sindroma i zbog toga mora svakom ljekaru biti prioritet u izboru terapijske strategije. Strog i pravilan režim prehrane, uvođenje svakodnevne fizičke aktivnosti i farmakološka terapija dovešće bez sumnje do zadovoljavajućih kliničkih rezultata. Takođe treba imati na umu da terapija hirzutizma može uključivati ne samo farmakološke pristupe (antiandrogene), nego i kozmetološku terapiju. Individualan pristup u odabiru oralne kombinovane kontraceptivne terapije ili gestagena pomoći će u regulisanju ciklusa i hiperandrogenizma kod onih koji sadrže antiandrogene u svom sastavu. Trudnoća se može ostvariti kada se normalizuje višak tjelesne težine, insulina i androgena u krvi, uspostavi ovulacija i na kraju u najtežim slučajevima tehnikama stimulcije jajnika sa gonadotropinima ili potpomognute vještačke oplodnje. Veliki broj studija potvrdile su da liječenje metforminom poboljšava senzitivnost tkiva na inzulin i koriguje hiperinsulinemiju kod većine žena sa PCOS-om, čime se smanjuje koncentracija cirkulirajućih androgena i slobodna androgena raspoloživost zbog povećanja sinteze SHBG. U skladu sa svojim djelovanjem, većina studija je pokazala da metformin značajno poboljšava regulisanje menstruacionih ciklusa i stopu ovulacije kod većine žena sa PCOS-om. Neka hranjive tvari kao što su inostol, izoflavonidi, resveratrol, vitamin D i polinezasićene masne kiseline mogu pozitivno uticati na hormonalne i metaboličke poremećaje PCOS-a. Dokazan je povoljan efekat mioinozitola i D-chiroinozitola na ovarijume i metaboličke efekte kod ovih žena.Uočeno je da smanjuju nivo androgena, povećavaju djelovanje inzulina, smanjuju sistolni krvni pritisaki. Mio-inozitol je pokazao veći uticaj na metabolički profil, a D-chiro-inozitol pozitivnije utiče na hiperandrogenizma. Važno je shvatiti da prehrambeni i životni stil i farmaceutske strategije mogu pomoći u otklanjanju simptoma, prevenciji razvoja dijabetesa melitusa i kardiovaskularnih poremećaja, ostvarivanju majčinstva i učiniti da se žena sa PCOSom osjeća srećnom i zadovoljnom!

F A R M A C I J A

edovoljna supresija funkcije trombocita aspirinom se dovodi u vezu sa povećanim budućim rizikom od infarkta miokarda, inzulta i kardiovaskularne smrti kod pacijenata oboljelih od ateroskleroze i povišenim predviđenim rizikom od budućih kardiovaskularnih događaja kod asimptomatskih pojedinaca. Ova studija je izvršila procjenu uticaja pretilosti na reaktivnost trombocita prije i poslije terapije niskom dozom aspirina kod neugroženih pojedinaca sa porodičnom historijom preranog oboljenja koronarne arterije. Rezultati su pokazali da pretile osobe imaju povišenu početnu vrijednost funkcije trombocita nego osobe koje nisu pretile u vezama koje su direktno i indirektno uspostavljene sa ciklooksigenazom-1 u trombocitima. Nakon aspirina, rezidualna funkcija trombocita je ostala veća kod pretilih osoba kako in vivo, tako i ex vivo, sa održanom značajnom vezom između pretilosti i reaktivnosti trombocita za direktne mjere ciklooksigenaze-1 trombocita nakon prilagođavanja shodno demografskim i kliničkim kovarijansama. Samim tim, čini se da pretile osobe imaju veću urođenu reaktivnost trombocita i da zadržavaju veću reaktivnost nakon supresije aspirinom. Pored tradicionalnih faktora rizika oboljenja koronarne arterije (eng. CAD) kao što su hiperglikemija, hipertenzija, dislipidemija i poremećaj glukoze natašte, čini se da se pretilost može dovesti u vezu sa protrombinskim stanjem koje također može povećati podložnost pretilih osoba akutnim kardiovaskularnim događajima. Zbog svog kardioprotektivnog djelovanja, niska doza aspirina (najmanje 75 mg/dan) se preporučuje za osobe koje imaju povišen rizik pojave prvog CAD događaja, a to se naročito odnosi na osobe sa klasterskim faktorima rizika kao što su pretilost i izražena porodična historija preranog CAD. Zaštitno djelovanje aspirina se ogleda u inhibiranju ciklooksigenaze-1 (COX-1) trombocita i proizvodnje tromboksana, snažnog aktivatora trombocita. Međutim, zabilježena varijabilnost supresivnog efekta aspirina na funkciju trombocita je zabilježena kod asimptomatskih pojedinaca kao i osoba sa otkrivenim CAD. Nadalje, smanjena supresija agregacije kolagena, adenozin difosfata (ADP) i arahidonske kiseline (AA), kao i ekskrecija 11-dehidro-thromboksana B2 (Tx-M) kroz urin, dovodi se u vezu sa povišenim rizikom od infarkta miokarda, inzulta i kardiovaskularne smrti kod pacijenata sa CAD. Svrha ove studije je bila da se okarakteriše odgovor trombocita na nižu dozu aspirina kod velike populacije pretilih i nepretilih osoba sa izraženom porodičnom historijom preranog CAD. Studija je izvedena kao dio Genetičke studije reakcije na aspirin (GeneSTAR) koja je proučavala genetske determinante odgovora trombocita na terapiju niskom dozom aspirina. Studijom obuhvaćena populacija je uključivala zdrave odrasle članove porodice 543 jedinstvena slučaja sa dokumentiranim događajima preranog CAD. Učesnicima je data 36-dnevna zaliha tableta aspirina od 81 mg i uputa da uzimaju jednu tabletu dnevno u periodu od 14 dana. Kako bi se utvrdilo da li veći obim distribucije aspirina kod pretilih učesnika može uticati na biodostupnost i biti zaslužan za povišenu rezidualnu aktivnost trombocita nakon terapije aspirinom, podgrupa učesnika (n=106) je uzimala 325 mg aspirina dnevno dodatnih 14 dana. Klase indeksa tjelesne mase (BMI) su podijeljene na normalnu težinu (<25 kg/m2), prekomjernu težinu (25,0–29,9 kg/ m2), pretilost I (30–34,9 kg/m2), pretilost II (35–39,9

Uticaj pretilosti na reaktivnost trombocita i odgovor na niske doze Aspirina Bordeaux BC, Qayyum R, Yanek LR, Vaidya D, Becker LC, Faraday N, Becker DM Prev Cardiol. 2010 Spring;13(2):56-62.

kg/m2) i ekstremnu pretilost (≥40 kg/m2). Testiranje funkcije trombocita je izvršeno na početku i nakon terapije aspirinom. Impedancijska agregometrija je mjerena nakon što su uzorci stimulirani kolagenom (1 µg/ml), ADP-om (10 µmol/l) ili AA-om (0,5 mmol/l). Najviše vrijednosti reakcije trombocita u prvih 5 minuta stimulacije agonistima su bilježene za agregaciju (u omima). Mjeren je fibrinogen u plazmi, a uzorci urina su analizirani za Tx-M. Analize podataka su vršene poređenjem nepretilih i svih pretilih osoba zbog postojanja efekta praga (eng. threshold effect) na BMI vrijednosti od 30 kg/m2. Korištene su multivarijabilne analize kako bi se utvrdio samostalni efekat i BMI i pretilosti na ishode terapije aspirinom u smislu rezultirajuće funkcije trombocita, sa prilagođavanjima za početne demografske vrijednosti kao i tradicionalne faktore rizika kardiovaskularnih događaja koji su u vezi sa pretilošću i funkcijom trombocita. Kako AA uzrokuje skoro potpunu supresiju kod većine ljudi, post-aspirinske mjere su zabilježene kao procenat pojedinaca sa nenultom agregacijom. Za Tx-M, procenat pojedinaca koji su zadovoljili uobičajenu kliničku definiciju ‘aspirinske rezistencije’ je poređen između pretilih i nepretilih osoba nakon uzimanja aspirina. Ispitivana populacija je obuhvatala 2014 osoba od čega je 41% bilo pretilo. Na početku, pretili pojedinci su pokazivali veću ex vivo aktivaciju trombocita kao odgovor na sve agoniste uključujući kolagen, ADP i AA. In vivo aktivacija trombocita mjerena pomoću Tx-M je također bila veća kod pretilih učesnika. Većina mjerenja je bila statistički značajna ili skoro značajna između grupa pretilih i nepretilih. U analizama koje se direktno odnose na COX-1 mehanizam (npr. agregacija AA i Tx-M), nakon aspirina je kod pretilih osoba zabilježena ujednačeno povišena rezidualna reaktivnost trombocita nego kod nepretilih osoba. Slično tome, značajnije veći broj pretilih osoba je imalo bilo kakvu pojavu rezidualne reaktivnosti trombocita na AA (mjerenu u procentima nenulte agregacije) nakon aspirina, nego što je bio slučaj sa nepretilim osobama. Tx-M je supresiran aspirinom u obje grupe, ali su pretile osobe pokazale veću in vivo reaktivnost trombocita nakon aspirina nego što je bio slučaj sa nepretilim osobama. Veći procenat pretilih osoba je zadovoljio Tx-M kriterij za aspirinsku rezistentnost nakon terapije aspirinom. Slično direktnom COX-1 mehanizmu, indirektni COX-1 mehanizmi (npr. agregacija na kolagen i ADP) je također pokazala značajno veću rezidualnu reaktivnost trombocita nakon aspirina kod pretilih osoba, nego što je slučaj kod nepretilih osoba. Za kolagen i Tx-M, apsolutna promjena u aktivaciji

trombocita je bila jednaka ili veća kod pretilih nego kod nepretilih osoba, dok je kod ADP-om inducirane agregacije zabilježeno tek malo povećanje. Povećavanje doze aspirina na 325 mg/dan nije dovelo do daljnje supresije funkcije trombocita kod pretilih osoba, pa time veći obim distribucije ne može objasniti njihovu povišenu rezidualnu funkciju trombocita. Pored toga, 8,7% nepretilih osoba naspram 10% onih koji su pretili je pokazalo nenultu agregaciju na AA 0,5 mmol/l. Značajnije razlike između agregacije trombocita kod pretilosti i ono koja je posredovana AA su se zadržale kod svih varijabli funkcije trombocita nakon što su prilagođene prethodno korištenim varijablama. Slično tome, nakon prilagođavanja kliničkim i demografskim varijablama, povećan BMI je u značajnoj mjeri doveden u vezu sa povišenim nivoima Tx-M kako na početku, tako i nakon uzimanja aspirina. Suprotno tome, za indirektne COX-1 mehanizme (kolagen i ADP), ni povećan BMI ni pretilost nisu pokazali značajniju vezu sa početnom vrijednošću odnosno post-aspirinskom agregacijom trombocita nakon prilagođavanja kliničkim i demografskim varijablama. Ako sažmemo, pretile osobe su postigle sličan efekat sa niskim dozama aspirina, ali to nije bilo dovoljno da se prevaziđu njihovi urođeni povišeni nivoi aktivacije trombocita. Zaključak da su trombociti kod pretilih osoba reaktivniji kako na početku, tako i nakon uzimanja aspirina ukazuje na postojanje urođenog hiperagregabilnog stanja kod pretilosti koje je predloženo i u ranijim manjim studijama. Autori jedne od prethodnih studija su sugerirali da smanjena biodostupnost uslijed gastrorezistentnog filma može smanjiti supresivno djelovanje aspirina i da taj efekat može dovesti do subdoziranja kod pretilih osoba. Suprotno tome, zaključci ove studije zasnovani na korištenju običnog aspirina ukazuju na to da postoji određena granica kod pretilosti nakon koje je reaktivnost trombocita veća kako na početku, tako i nakon uzimanja aspirina. Stoga, gastrorezistentni film ne može u potpunosti objasniti razlike u funkciji trombocita između pretilih i nepretilih osoba. Da zaključimo, rezultati ove velike studije pokazuju da pretile osobe imaju veću urođenu reaktivnost trombocita i zadržavaju veću rezidualnu funkciju trombocita uprkos uzimanju aspirina nego što je slučaj sa nepretilim osobama, pa time ove osobe mogu dobiti smanjenu kardioprotekciju od niske doze aspirina. Potrebne su daljnje studije da se utvrde kliničke posljedice smanjene supresije trombocita aspirinom kod pretilih pacijenata, te da li su kod takvih osoba potrebne povišene doze aspirina da bi se postigla ekvivalentna supresija trombocita i/ili kardioprotekcija kao kod nepretilih osoba. L.BA.MKT.03.2018.0733

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

rni kim (Nigella sativa, Ranunculaceae) je biljka čije je prirodno stanište zapadna Azija, jugoistočna Evropa i Bliski istok. Međutim, uzgaja se na svim kontinentima kao vrtna biljka. Najviše lekovitih sastojaka sadrže biljke uzgajane u oazama Arabijske pustinje, Siriji, Iraku, Egiptu, Indiji, Pakistanu, Grčkoj i Kipru. Semenke crnog kima su upotrebljavane od davnina, čak su u grobnici faraona Tutankamona pronađene bočice sa uljem crnog kima. U moderno doba je obnovljena njegova primena zbog dokazanih efekata: 1. poboljšanje varenja hrane i funkcije creva 2. stimulacija imunološkog sistema 3. antibakterijsko i fungicidno delovanje 4. snižavanje nivoa šećera i masnoća u krvi. Kod primene u većim dozama dolazi do: 1. stimulacije ćelija koštane srži 2. povećanja produkcije T i B limfocita 3. povećanja produkcije interferona 4. usporavanja razvoja ćelija karcinoma. Ulje crnog kima sadrži preko 100 komponenti od kojih su najznačajnije: • linoleinska kiselina 57,9% • oleinska kiselina 23,7% • palmitinska kiselina 13,7% • stearinska kiselina 2,6% • arahidna kiselina 1,3% • miristinska kiselina 0,5% • linolenska kiselina 0,2% • palmitoleinska kis. 0,1% Izuzetno je značajan sadržaj esencijalnih nezasićenih masnih kiselina. Linoleinska i linolenska kis. uslovljavaju pozitivan efekat na sniženje nivoa holesterola, na ekcematozne promene, kod PMS-a, reumatoidnog artritisa, multiple skleroze i dr. Saponini, izolovani iz ulja deluju antiinflamatorno, snižavaju nivo glukoze i imaju antidepresivni efekat. Nigelon je supstanca izolovana iz ulja koja ima pozitivan efekat kod bronhijalne astme i upornog kašlja jer ispoljava antiinflamatorno, bronhodilatatorno, antioksidativno i antiinfektivno delovanje. Ulje crnog kima pomaže i kod alergija i karcinoma gde se npr. Echinacea kao imunostimulator ne sme upotrebiti. Od bitnih sastojaka seme sadrži i proteine, ugljene hidrate, beta karoten, gvožđe, folnu kiselinu, kalijum, tiamin, niacin i dr. Upotreba ulja crnog kima se može vršiti nanošenjem na kožu utrljavanjem, inhalacijom i peroralno. 1. Kod oslabljenog imuniteta, ukoliko se javljaju učestale infekcije i upalni 40

Ulje crnog kima

Mr ph. Anica Crkvenčić

efekte zračenja vezujući slobodne procesi, primenjuje se tri puta dnevno po 30-40 kapi posle jela. Ulje se radikale. Da bi se smanjili neželjeni može uzimati čisto ili pomešano sa efekti hemoterapije preporučuje se medom. Za prevenciju pred potenprimena tri puta dnevno po jedne cijano iscrpljujući period uzima se kafene kašičice ulja. 20 kapi tri puta dnevno. 4. Bolovi u mišićima i zglobovima. Preporučuje se masaža bolnih pod2. Ulje crnog kima daje odlične rezulručja blago zagrejanim uljem dva tate kod alergija i dovodi do smanjenja učestalosti i intenziteta simpputa dnevno. toma. U jednoj alergološkoj studi- 5. Ekcemi, neurodermatitis i psorijaza. Uzima se per os jedna kafena kašiji su praćeni simptomi alergijskog čica ulja tri puta dnevno i vrši masarinitisa, bronhijalne astme i neuroža zahvaćenih područja mešavinom dermatitisa. Kod primene kapsula sa uljem crnog kima u dozi 40ulja crnog kima 50ml, ulja noćurka 80mg/kg tel. mase dnevno (oko 30ml i ulja pšeničnih klica 20ml. 40 kapi tri puta dnevno) došlo je 6. Astma i kašalj. Popiti jednu kafenu do subjektivnog smanjenja osećakašičicu ulja tri puta dnevno, ma-

ja simptoma alergije. Tretiranje je sirati prsa i leđa uljem i vršiti inhanajbolje započeti 2-3 meseca pre laciju jednom dnevno. cvetanja biljaka. 7. Letargija. Popiti po jednu kafenu kašičicu ulja pomešanu sa sokom 3. Pozitivan efekat kod karcinoma je narandže. posledica imunomodulatornog dejstva.Timokinon, jedan od sastojaka 8. Gljivične infekcije. Zahvaćeno područje namazati jabukovim sirćetom, ulja, usporava rast tumorskih ćelija a potom naneti ulje crnog kima uz karcinoma pankreasa i uništava ih pospešujući proces programirane per os primenu jedne kafene kašismrti ćelija. Ulje smanjuje i štetne čice ulja tri puta dnevno.

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

rži b j na

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

si a l uk

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ravilna ishrana i redovna fizička aktivnost u najvećoj mjeri utiču na naše zdravlje, a time i na imunitet. Imunitet predstavlja glavnu odbranu organizma od različitih mikroba iz okoline. Posebnu pažnju zahtijeva tokom smjene godišnjih doba kada zbog velikih temperaturnih oscilacija dolazi do pojave simptoma njegove narušenosti kao što su umor, česte infekcije, upale, alergije, sporo zarastanje rana, dijareja i kandidijaza. Oslabljen imunitet čini nas podložnijima gotovo svakoj vrsti bolesti. Smatra se da je normalno da zdrava odrasla osoba godišnje oboli od prehlade ili infekcije dva puta dok je za djecu normalno i do šest puta. Crijeva predstavljaju glavni organ imunog sistema i zato kažemo da je dobro varenje preduslov dobrog zdravlja, što možemo obezbijediti pravilnom ishranom. Pod pravilnom ishranom podrazumijevamo visok unos voća i povrća, unos zdravih masti, integralnih žitarica, mahunarki, ribe, peradi i jaja, sjemenki i orašastih plodova kao i fermentisanih mliječnih proizvoda. Treba jesti što prirodniju hranu, hranu sa što manje različitih dodataka - aditiva i konzervansa. Generalno, prednost treba dati proizvodima koji sadrže do tri sastojka dok one sa preko pet treba maksimalno izbjegavati. Namirnice koje jačaju imunitet U namirnice koje jačaju imunitet ubrajamo: visok unos voća i povrća i to prvenstveno bogatog vitaminom C (kivi, citrusi, brokula, kupus, paprika), beta-karotenom (mrkva, špinat, bundeva) i fitohemikalijama (likopen, prisutan u paradajzu), bijeli luk kao najsnažniji stimulator imuniteta, omega 3 masne kiseline (plava morska riba), ekstra djevičansko maslinovo ulje, šitake gljive (prevencija karcinoma), fermentisani mliječni proizvodi (jogurt, kiselo mlijeko zbog svog probiotičkog dejstva), zeleni čaj, koji zbog prisustva polifenola

ima veliku antioksidativnu moć te taDnevni unos selena, veoma snažko štiti imunitet od slobodnih radikala, biljka Echinacea sa svojim antivirusnim nog antioksidansa, možemo obezbije-

Kako pravilnom ishranom osigurati odličan imunitet dejstvom efikasna je u prevenciji prehlada i gripa te namirnice bogate selenom (brazilski orah, morski plodovi) i cinkom (sjemenke bundeve, ćuretina, ostrige).

Priprema: Jelena Pušac-Broćilović

Bijeli luk u odbrani organizma protiv bakterija Bijeli luk se smatra najmoćnijom namirnicom u odbrani organizma jer djeluje protiv bakterija, virusa i gljivica. Takođe, veoma je efikasan u prevenciji kardiovaskularnih oboljenja. Preporuka je da se svakodnevno konzumira bar jedan njegov režanj. Omega 3 masne kiseline u potrebnoj količini unosimo u organizam kroz najmanje dva serviranja ribe sedmično ili putem dodataka ishrani. Svakodnevnom konzumacijom jedne šolje jogurta smanjujemo učestalost prehlade za 25%. Takođe, osobama sklonim alergijama naročito se preporučuje njegova konzumacija. Dokazano je da najbolji probiotički efekat ima Lactobacillus rhamnosus (LGG). Ova „dobra bakterija“ djeluje povoljno na crijevnu floru a time doprinosi i jačanju imuniteta.

diti unosom samo dva komada brazilskog oraha. Visoke doze cinka (15-30 mg dnevno) i vitamina C (1-3 g) stimulišu imunitet i ubrzavaju proces zarastanja rana. Pored prethodno pomenutih mjera za jačanje imuniteta, neophodno je navesti i namirnice koje slabe naš imunitet. U njih ubrajamo visok unos rafinirane (prerađene) hrane, visok unos šećera za koji je dokazano da slabi efikasnost leukocita, loše masti, prvenstveno omega 6 masne kiseline, kojima obiluje kukuruzno, suncokretovo i sojino ulje te visok unos alkohola. Takođe, za snažan imunitet, pored pravilne ishrane, preporučuje se i redovna fizička aktivnost (šetnja u trajanju od minimalno 30 min. dnevno), boravak na svježem vazduhu (sinteza

PRIRODA I

Z D R AV L J E

krpom, da bude prozračno, i čuvajte da odstoji oko mjesec dana na sobnoj temperaturi. Kada u buretu počne da kisi, turšija se može piti.

vitamina D pod uticajem sunca) kao i Voćna turšija ubrzava metabolizam optimizam, vedar pogled na svijet koji pa je dobra i za osobe koje su na nenas okružuje. koj dijeti. Dodatni plus da se odlučite isproLjekovitost turšije od divljeg voća bati ovaj ljekoviti recept je činjenica da Turšija od divljeg voća je jedno od se voćna turšija koristi i kao prirodni, najstarijih zdravih pića naših predaka. odnosno domaći lijek protiv mamurluka. Pravi se od šumskih plodova i divljeg voća. Zahvaljući divljem, jakom i vrRecept za pripremu turšije od lo zdravom voću voćna turšija je carivoća ca kada je u pitanju jačanje imuniteta. Prvo što trebate jeste da sakupite Ako redovno pijete ovaj napitak dovoljnu količinu voća. Kako smo već vjeruje se da možete doživjeti duboku spomenuli, najbolje je divlje voće, ali starost. Obično se priprema u jesen, a ako nemate mogu i domaće voćke za bogata je enzimima, mineralima, vita- koje znate da nisu zagađene prskanjem ili drugim tretmanima. Kada kaminom C i antioksidantima. Jedan je od najvažnijih napitaka zi- žemo turšija od divljih plodova, onda mi, jer efektivno štiti od gripa i prehlada. mislimo na drenjine, šipak, kleku, divlje Pored toga što jača imunitet, ova kruške, divlje jabuke, glog, trnjine, bovitaminska bomba je dobra za one koji rovnice i druge slične plodove prirode. imaju problema sa mokrenjem, proba- Veoma je važno da pripazite da je vovom, sinusima i iskašljavanjem. Zani- će ubrano, prikupljeno sa nezagađenih mljivo je da spada među najbolje do- područja. Dobro operite voće koje ste maće lijekove protiv mamurluka. Oni ubrali i očistite. koji su je probali tvrde da poslije jedne šolje voćne turšije mamurluk bude kao rukom odnesen. Ukoliko redovno pijete fermentisani voćni napitak, odnosno turšiju, možete doživjeti duboku i lijepu starost bez zdravstvenih poteškoća. Ovo se posebno odnosi na turšiju koja se priprema od divljih plodova voća, koji rastu na nezagađenim područjima. Za pripremu turšije koristitee divlje bobice, koje su bogate vitaminom C i antioksidantima. Jako je preporučljivo ovaj napitak piti tokom zime, jer je efikasan prirodni lijek koji štiti od gripa i U čisto bure, ako imate neko sa piprehlade. Zahvaljujući divljem, zdravom voću, pom na dnu, stavite prethodno priprevoćna turšija je jako dobra za jačanje mljeno voće te bure napunite čistom imuniteta. Mnogi ovaj napitak koriste izvorskom vodom. Obično omjer vode kada imaju problema sa mokrenjem, i voća bude oko 4 kilograma voća na probavom i iskašljavanjem. 10 litara vode. Sadržaj bureta pokrijte

Kako piti voćnu turšiju Kada ste počeli piti turšiju, ona obično bude previše kisela pa je možete razblažiti sa vodom. Bure možete premjestiti na hladno mjesto da vam sadržaj duže traje, a da se ne pokvari. Ako sebi pravite manju količinu voćne turšije, iskoristite manje staklenke umjesto bureta. Ukoliko želite ubrzati fermentaciju, u smjesu vode i divljeg voća možete dodati ili smeđeg šećera ili domaćeg meda. U tom slučaju turšija će biti spremna da se pije već za 15 dana. Kako se vremenom napitak pije i troši, u bure možete dodavati vodu, s tim da će turšija biti sve blaža i blaža, pa je nećete morati dodatno razblaživati s vodom. Napitak je najbolje piti dok je turšija jaka, odnosno kisela, i kada je razblažite s vodom dodajte malo meda.

Imunitet Imunitet je sposobnost organizma da se svojim mehanizmima odbrani od virusa, infekcija, bakterija, parazita i ostalih patogena. Postoji više vrsta imuniteta, priridno stečeni, veštački stečeni, aktivni i pasivni. Prirodno stečeni imunitet je onaj koji beba nasledi od majke, tj. antitela koja još u trudnoći majka putem posteljice prenosi na plod ili putem mleka na novorođenče. Veštačko stečeni imunitet je veštačkim putem osnažen organizam za borbu protiv bolesti, tj. ubacivnje antitela koja se unose u organizam, na primer putem vakcinacije. Aktivni imunitet se stvara i obnavlja tokom celog života. Na primer kada neki vurus napadne telo, organizam stvara ćelije koje pamte odbramenu reakciju organizma na taj virus i sledeći put kada taj isti virus napadne organizam, telo već zna kako da se odbrani ( preležane bolesti). Pasivni imunitet predstavlja prenos antitela ali nije dugotrajan. Veštačko napravljenom imunitetu se pribegava kada postoji velika opasnost da na primer određeni virus napadne organizam, a nema dovoljno vremena da organizan sam stvori anititela za odbranu 43

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

oni (Morinda Citrifolia iz porodice Rubiaceae) se u narodnoj medicini koristi preko 2000 godina. To je zimzeleno stablo koje raste na Pacifičkim otocima, u Australiji i Indiji. Jedan je od najznačajnijih izvora tradicionalnih lijekova među pacifičkim stanovništvom. Ovo voće, koje se već vijekovima efikasno koristi u Polineziji, na Tahitiju i Havajima, tek u današnje vrijeme postaje opštepoznato. Ovo jedinstveno jestivo voće dozrijeva tokom osam mjeseci pod tropskim suncem, a najbolje uspijeva na nezagađenom tlu vulkanskog porijekla. Struktura mu je mesnata ili u obliku gela, ima pomalo gorkast okus, a u dozrelom obliku ispušta lagano užegli, čudan miris. Može se pripremati sirovo ili kuhano. Za primjenu NONI-plod se priprema uglavnom u obliku soka kao dodatak prehrani. Iako je plod jako gorak, ima neugodan miris, NONI-sok je ugodnog ukusa i mirisa, jer je sa dodatkom prirodnog soka od grozda i borovnice, jedna posebna mješavina po receptu dva poznata kemičara za ishranu Stephen-a Story-a i John-a Wadsworth-a. Noni se u početku koristio najčešće kao lijek za oboljenja kože. Danas se istražuje njegova efikasnost za veliki broj bolesti: kolike, kašalj, šećernu bolest, bolesti jetre, opstipaciju, mučninu, astmu, artritis, rak, prehladu, gripu i druge. Od nonija se koristi lišće, voće, stabljika, sjemenka i korijen, znači cijela biljka. Danas se na tržištu nalazi najčešće voćni sok dobiven iz ploda, a, osim u obliku soka, možemo ga koristiti u obliku krema, tableta, obloga, čaja i tonika. Sastav Noni je jedina biljka koja sadrži oko 155 biološki korisnih sastojaka. Plod ove čudesne biljke sadrži 18 aminokiselina, mineralne supstance (željezo, mangan, kalcij, kalij i magnezij) i brojne vitamine (A, C, E). Ono što ga izdvaja je visoka koncentracija enzima: prokseronin, kseronin, damnakantal, skopoeltin, bioflavonoidi, morindin, terpeni ... Noni-plod ima 800 puta više prokseronina nego ananas koji je do ovog saznanja bio najveći izvor ovog sastojka. Prokseronin i prokseronasa su dva sastojka koja omogućuju ljudskom tijelu stvaranje kseronina najvažnijeg alkaloida za obnovu svih molekula u tjelesnim ćelijama. On reguliše funkciju ćelija. U slučaju nezadovoljavajuće potrebe za prokseroninom naši proteini nisu u stanju obavljati svoje funkcije, a posljedica je bolesno stanje tijela koje 44

Čudesna biljka NONI Pripremio: dr Nedeljko Petković

se razvija u razne teške bolesti i tegobe. To znači da povećana konzumacija prokseronina djeluje na bolest, a u tome je i objašnjenje djelotvornosti noni-soka. Osoba s niskim postotkom kseronina osjećat će kroz razne tegobe nesposobnost vlastitih proteina. Uzimanjem noni-soka, osoba unosi kseronin u tijelo, koji vodi ka zdravom funkcioniranju proteina. S noni-sokom snabdijevamo svoj organizam s fundamentalnim sredstvima potrebnim za aktiviranje svih funkcija i procesa u našem tijelu. Noni protiv tumora Drugi značajan element nonija je damnakantal. On igra jednu vrstu uloge nadzornika diobe ćelija i tkiva i «ne dozvoljava» da se dioba otrgne kontroli. Pošto sudjeluje u izgradnji optimalnog nivoa takozvanih T- i B-ćelija, kao i obrambenih i limfnih ćelija, olakšava posao imunološkog sistema koji je tako sposoban pobijediti bolesti. Zahvaljuju-

ći sadržaju damnakantala, noni izvrsno štiti od malignih pojava, odnosno usporava rast već nastalih tumora. Zahvaljujući adaptogenom djelovanju u stanju je normalizirati ćelije koje nepravilno rade. Redovitom upotrebom nonija mnogo se doprinosi efikasnoj zaštiti od tumora. Protiv depresije i upala Kseronin i prokseronin imaju izvanredno antidepresivno djelovanje. Ove supstance pospješuju lučenje endorfina, čije oslobađanje rezultira dobrim raspoloženjem. Osim toga, smanjuju iscrpljujuće bolove nastale uslijed upale zglobova, pri čemu ne izazivaju ovisnost. Kseronin pokreće u organizmu mehanizam zaštite od upala, a također povećava otpornost na bakterije i viruse. Zbog toga se noni preporučuje svima koji često obolijevaju od infekcija gornjih disajnih puteva. Probavni sistem Noni-sok stimulira probavni sistem i pomaže mu da iz hrane izvuče što više korisnih supstanci. Sok djeluje blago laksativno, a može pomoći i pri mršavljenju zbog svojstva stimulacije probave. Noni kod sportista Zahvaljujući bogatom sastavu aminokiselina, koje pospješuju razvoj mišića i ujedno sprečavaju njihovo razgrađivanje, noni je odličan za sve one koji se bave nekim sportom. Ovo djelovanje se višestruko ispoljava prilikom redovitog treniranja. Pored toga, sadrži i specijalne sastojke koji pospješuju protok materija

PRIRODA I

između ćelija, tako da imaju regenerativno djelovanje. Protiv kardiovaskularnih oboljenja Skopoletin podržava funkciju štitne žlijezde, povećava nivo serotonina i melatonina u organizmu, sprečavajući time promjene raspoloženja, odnosno povoljno utiče na sposobnost prilagođavanja dnevnim promjenama i reguliše ciklus sna. Noni omogućava opuštanje arterija, čime igra značajnu ulogu u smanjenju visokog krvnog pritiska nastalog uslijed napetosti i stresa. Pošto učestvuje u poboljšanju prokrvljenosti tkiva, smanjuje sklonost ka nastajanju ugrušaka, čime brani organizam od infarkta i od izliva krvi u mozak. Svojim antioksidativnim djelovanjem čini odbranu od oksidacije LDL-holesterola, znači, ima značajan doprinos u prevenciji od kardiovaskularnih oboljenja. Sok od nonija za blistavu kožu Noni s razlogom nazivaju kraljicom voća, jer zahvaljujući bogatstvu vitamina, minerala, te antioksidansa, sadrži sve što je potrebno vašem organizmu i koži da zablista. Velika korisnica ovog soka je i prelijepa Miranda Kerr, koja je

nom ljekaru bi trebalo da kažete da uzimate noni, jer bi možda htio da smanji propisanu dozu medikamenata. Time će često biti smanjena sporedna djelovanja prvobitnog lijeka. Primijećena su minimalna sporedna djelovanja. Manje od 5% su lakše podrigivanje, tečna stolica ili alergijske reakcije. Podrigivanje će nestati kod smanjenja doze. Noni je za vrijeme trudnoće ili kod majki koje doje bezopasan. izjavila da ga koristi od svoje 14. godine. Nikakvi tretmani, vrhunski šminkeri ili skupi kozmetički proizvodi! Miranda tvrdi da je upravo noni sve što vam je potrebno za blistav i savršen ten. Doziranje 1- 2 puta dnevno po 30 ml na dan, u slučaju zdravstvenih tegoba doza se može povećati na 120 ml na dan. 30 ml je otprilike dvije supene kašike. Napomena Noni se može uzimati zajedno sa svim medikamentima, nema skoro nikakve kontraindikacije. U pojedinim slučajevima noni pojačava djelotvornost drugih medikamenata. Porodič-

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH BIOMEDIC d.o.o. Banjaluka

E-mail: biomedic@blic.net

Veleprodaja: +387 51 430 430 Maloprodaja: +387 51 216 824 211 904 306 969

Z D R AV L J E

S T O M A T O L O G I J A

va intervencija spada u hirurške zahvate u stomatologiji, a istom se zub odvaja iz zubnog ležišta (zubne čašice), nakon čega slijedi sanacija zubne rane u gingivi (desni). Tokom jednog dolaska u stomatološku ordinaciju moguće je izvaditi i više zuba istovremeno uz stručnu procjenu stomatologa. U indikacije za vađenje zuba ubrajamo: zubi koji imaju uništenu (mrtvu) pulpu, neizrasli (impaktirani) zubi, naročito ako su deformisani i uzrokuju mehaničku traumu bukalne sluznice,

Indikacije i kontraindikacije za vađenje zuba

okolno zdravo tkivo i desni pa su dovoljni samo pokreti rotacije i luksacije za konačnu ekstrakciju zuba. Završna četvrta faza je odstranjivanje zuba iz alveole prema vani da se eventualno ne oštećuju zubi suprotne vilice. Sanacija rane podrazumijeva čišćenje ostataka oštećenog tkiva, zaustavljanje krvarenja i eventualnog stavljanja šavova ako je oštetećeno tkivo Dr stom. Dajana Kalamanda, desni u većoj mjeri. stomatolog Zarastanje rane prolazi kroz nekoliko faza. U prvoj fazi se stvara koagulum koji je crven tokom tri dana, nakon toga gornji dio koaguluma postaje bijele boje zbog nestanka eritrocita pod uticajem zubi koji ometaju izradu protetske na- ptijalina. Nakon toga se stvaraju sitni dogradnje a koja je indikovana ostalim krvni sudovi, a sluzokoža se formira zubima, zubi sa paradontozom i to u obično nakon dvije sedmice. terminalnom stadijumu kad ne postoji medicinski način njegovog oporavka. Ne postoje apsolutne kontraindistomatoloska ordinacija kacije za vađenje zuba izuzev bolesti kao što je leukemija ili drugi tipovi koagulopatija gdje je vrijeme zgrušavanja produženo ili onemogućeno što može biti uzrok iskrvarenja i takve intervenEstetska stomatologija: cije se uvijek rade uz preventivnu pre1. Estetska ispuni poruku doktora određene specijalnosti 2. Izbjeljivanje koji liječi pacijenta. Sam tok vađenja zuba obuhvata Protetika: četiri faze, koje se nadovezuju postepe1. Fiksna(metalokeramika i bezmetalna keramika) no jedna nakon druge sinhrono. 2. Mobilna(skeletirane i parcijalne plocaste proteze) U prvoj fazi se kidaju peridontalna 3. Kombinovani radovi vlakna koja vezuju vrat zuba sa desni4. Protetika na implantima ma, a njihovo kidanje se vrši odgovaraBolesti zuba i endodoncija: jućom polugom, nakon čega vrat zuba 1. Ispuni, sve vrste kompozitnih, keramickih plombi postaje slobodan za kliješta kojima se 2. Lijecenje kanala korjena zuba radi ekstrakcija bez oštećenja desni. 3. Kompozitni i keramicki inleji U drugoj fazi se fiksiraju kliješta na vrat zuba sa pravilnim nalijeganjem. Djecija i preventivna stomatologija: Tokom treće faze vrši se pomjera1. Vadjenje i plombiranje mlijecnih zuba nje zuba, čime se za cilj ima kidanje 2. Zalivanje fisura periodontalnih vlakana, koji vežu zub Ortodoncija: sa viličnom kosti uz istovremeno pro1. Mobilni aparati širenje alveole. 2. Fiksni aparati. Ovim putem se izbjegava jaka sila koja bi prilikom vađenja zuba oštetila

Stvaranje kosti počinje nakon mjesec i po, a potpuno okoštavanje se završava nakon tri do šest mjeseci što takođe može biti individualno od osobe do osobe imajući u vidu njihovo opšte zdravstveno stanje. Naravno, svaku hiruršku intervenciju prate i komplikacije, koje su u ovom slučaju rijetke, ali se može desiti: prelom krune ili korijena zuba, alergijska reakcija na dat anestetik, mogu se povrijediti meka tkiva u usnoj šupljini, gutanje ili aspiracija sitnih dijelova zuba, povreda susjednih zuba, oštećenje krvnih sudova i nerava, prelom vilice i maksilarnog sinusa kao i iščašenje viličnog zgloba. Iskustvom, znanjem i vještinom stomatologa sve ove komplikacije uglavnom mogu biti izbjegnute.

dr DAJANA KALAMANDA

+387 66 999-445 Nikole Pašića 48, Banja Luka

Vaš zdrav osmjeh je naš uspjeh!

ZDRAVSTVO - SRBIJA

ranjska banja se nalazi na jugu Srbije, dvanaest kilometara jugoistočno od Vranja na nadmorskoj visini od 400 metara. Pominje se jos u povelji kralja Stefana Dušana iz XIV veka. Iznad crkve Svetog Ilije, na desnoj strani reke Banjštice, nalaze se tragovi srednjevekovnog grada Izoma. Za vreme turske vladavine dolazi do stagnacije u kulturnom i privrednom razvoju i iseljavanja stanovništva. Turci su Banju nazivali ilidžom i koristili njene termalne izvore. Nakon oslobođenja od Turaka, dolazi do razvoja banje koja u tom periodu i dobija naziv Vranjska banja, po varošici u čijoj se blizini nalazi. Od tada kreće njen uspon, prekidan ratovima ali i lošom politikom lokalne vlasti koja je u pojedinim periodima nanosila više štete nego neki ratovi. Danas Vranjska banja predstavlja svojevrsnu ekološku oazu sa velikim potencijalom za balneološki turizam i atraktivnu destinaciju za lečenje posttraumatskih stanja i niza oboljenja, za pripremu sportista ili, jednostavno, prijatan kutak za odmor i rekreaciju. “Specijalna bolnica za rehabilitaciju” je specijalizovana medicinska ustanova koja čini stub razvoja celog mesta i poseduje mogućnosti i kapacitete vredne respekta poznatih lečilišta u svetu. Odnedavno, tačnije od juna ove godine, na čelu bolnice kao v.d. direktor nalazi se dr Slađana Stošić, specijalista urgentne medicine, sa radnim iskustvom od preko 20 godina. Razgovor sa direktorkom ekskluzivno za časopis „Medici.com“ počinjemo pitanjem:  Po čemu je Vranjska banja posebno poznata, čak bolje reći jedninstvena ne samo u Srbiji, već i u Evropi? Vranjska banja je banja sa najtoplijom mineralnom vodom u Evropi. Voda temperature od 94° do čak 110°C, kapaciteta 140 litara u sekundi, izbija na površinu zemlje iz desetak izvora. Značaj ove vode nije samo u visokoj temperaturi, nego i u izuzetnom lekovitom svojstvu (mineralna, bogata sumporom, blago alkalna). Uspešno pomaže u lečenju svih oblika reumatizma, 48

Specijalna bolnica za rehabilitaciju

Vranjska banja Razgovor vodio: Radenko-Rade Karalić

Dr Slađana Stošić, v.d. direktor Specijalne bolnice za rehabilitaciju „Vranjska banja“ Rođena 7.8.1961. godine u Surdulici, gde je završila osmogodišnju školu. Gimnaziju završava u Vladičinom hanu 1980. Godine, nakon čega upisuje Medicinski fakultet u Nišu, diplomirala 1985. godine od kada radi kao lekar u ZC Vranje. Godine 1999. u Beogradu završava specijalizaciju urgentne medicine, na specijalističkim studijama je zatiče i rat te je učestvovala u zbrinjavanju povređene vojske i stanovništva.

neuroloških oboljenja, posttraumatskih stanja, bolesti organa za varenje, ginekoloških i kožnih oboljenja. Vranjska banja je jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji. U njoj se od 1914. godine lečio i kralj Petar I Karađorđević. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi.  Možete li nas ukratko upoznati sa istorijatom lečilišta? Banjska voda je korištena za lečenje još u antičkim vremenima. Postoje

pouzdani arheološki dokazi o postojanju rimskih termalnih naseobina koje su građene na temeljima praistorijskog naselja. Mineralni izvori su za lečenje korišćeni i u srednjem veku, kao i za vreme Turaka. Po oslobađanju od Turaka, Vranjska banja dobija na značaju kao lečilište i turistički centar. Sadašnja zgrada Specijalne bolnice podignuta je 1888. godine. Redovni gosti Vranjske banje su bili članovi obe kraljevske porodice. U njoj se od 1901. godine lečila kraljica Draga Mašin, a od 1914. godine i kralj Petar I Karađorđević. Vest o početku I svetskog rata zatekla ga je u Banji, pa kralj 1915. prekida lečenje zbog odlaska na front. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi. Zbog toga je Vranjska banja jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji i članica Udruženja kraljevskih banja Srbije i Asocijacije kraljevskih banja Evrope.  Šta je poseban kvalitet i u čemu je lekovitost vode u vašoj banji? Najveću lekovitu vrednost vode predstavlja rastvoren lekoviti gas sumpor-vodonika u količini od 1,9 mg/l, što je skoro duplo više od dovoljne količine 1 mg/l da bi voda imala lekovito dejstvo.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Telefoni: +381 17 546 428 recepcija +381 63 365 926 - mobilni recepcija +381 17 546 428-centrala E-mail: vranjska_banja@ptt.rs

Sumpor iz sulfidnih mineralnih voda lako se resorbuje preko kože, creva i pluća. Njegova resorpcija je veća kod viših temperatura vode i kisele reakcije. Kroz kožu i preko respiratornog sistema resorbuje se preko 90% sumporvodonika, a maksimalna koncentracija u krvi dostiže se posle kupanja. Osim sumpor-vodonika veliki kvalitet mineralne vode predstavlja i njena temperatura preko 90 stepeni, što joj daje veliku balneoterapijsku vrednost, jer može da se koristi kupanjem u sklopu niza hidroterapijskih procedura, vežbi i podvodnih masaža.

 Koja se, posebno hronična, oboljenja uspešno leče? Bolesti lokomotornog aparata (zapaljenjski reumatizam, reumatoidni artritis faza smirenog zglobnog zapaljenja, Behterevljeva bolest početni stadijum), degenerativni reumatizam (artroze, spondiloze), ekstraartikularni reumatizam (fibroziti, mioziti, panikuliti, tenditi) kao i posledice trauma i stanja posle preloma kostiju i hirurških intervencija na koštano-zglobnom sistemu, neurološka oboljenja (neuralgije, polineuriti), ginekološka oboljenja, zapaljenjski procesi nespecifične prirode u smirenom stanju (Adnexitis chr, Parametritis chr.),ovarijalne disfunkcije praćene hipoplazijom geni-

talnih organa i poremećajima menstruacije, izvesni oblici steriliteta, u prvom redu zapaljenjskog i endokrinog porekla, kožne bolesti (psorijaza - uz istovremeno korišćenje helioterapije, hronični ekcem).  Osim što imate prirodno „bogastvo“ lekovitom vodom kakvi su uslovi za smeštaj i lečenje? Kako ste opremljeni? Raspolažete li potrebnim aparatima i kadrom? Vranjska banja raspolaže modernim uređajima i aparatima za primenu

svih oblika i metoda lečenja iz oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije i to: Hidroterapija - koja se obavlja u kadama sa termomineralnom vodom sa temperaturom koju podešava sam korisnik, zavisno od potrebe ili propisane terapije. Kineziterapija - se odvija u sali za kineziterapiju (grupna i individualna). Elektroterapija - koristi moderne aparate sa svim oblicima struje gde se vrši elektrostimulacija, galvanizacija, elektroforeza. U kombinaciji sa vodom koristi se galvanska kada i četvoroćelijske kupke. Magnetoterapija - niskofrekventnim, visokofrekventnim i ultra visokofrekventnim magnetnim poljem.

Masaža - ručna, vibromasaža, podvodna masaža i biserne kupke. Sonoterapija - primena ultrazvuka. Termoterapija - aplikacija peloida po segmentima. Fototerapija - primena UV i IC zraka. Laseroterapija.  Kakva je stručna osposobljenost? Specijalna bolnica za rehabilitaciju raspolaže stručnim kadrom lekara: • tri lekara specijaliste (dva iz fizikalne medicine i rehabilitacije i jedan internista), • jedan lekar opšte prakse, • višim fizioterapeutima, fizioterapeutima i medicinskim sestrama. Konsultativna služba iz ortopedije i neurologije odvija se u saradnji sa lekarima Zdravstvenog centra Vranje. Organizovana je celodnevna zdravstvena zaštita.  Kakvi su smeštajni kapaciteti i da li ste zadovoljni popunjenošću? Objekat raspolaže sa 120 postelja, raspoređenih u jednokrevetnim i dvokrevetnim sobama, sa kupatilom i kablovskom televizijom. U sklopu objekta nalazi se i moderan restoran u kome se služe domaći specijaliteti i hrana prilagođena potrebama gostiju.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Napomena: Sve sobe su opremljene kablovskom TV i u svim sobama je omogućeno korišćenje besplatnog WiFi interneta. Kod nas možete koristiti vaučere Vlade Republike Srbije za subvencionisano korišćenje ugostiteljskih usluga u iznosu od 5.000 dinara (za najmanje pet noćenja).  Da li se preko RFZO upućuje dovoljno pacijenata u vašu bolnicu? Do sada smo, zavisno od vremenskog perioda, imali dosta slobodnih mesta. Preko Udruženja banja pokrenuli smo inicijativu da se izmeni Pravilnik kako bi bilo moguće da nam RFZO upućuje pacijente i iz drugih mesta koja su teritorijalno bliža nekim drugim bolnicama koje su popunjene, da pacijenti ne bi kod njih čekali na terapiju, a u isto vreme naša popunjenost bi bila veća. Ovo bi bilo od velike koristi i za pacijente a i za našu bolnicu.  Lokacija Vaše banje – bolnice je okružena brojnim istorijskim i kulturnim znamenitostima. Da li se to koristi i za razvoj turizma? Tačno. Pacijenti imaju mogućnost obilaska i izleta, a posebno ističemo sledeće: Izom, vizantijski grad u Vranjskoj banji. Markovo kale, ostaci srednjovekovnog utvrđenja na antičkim temeljima. Pretpostavlja se da ga je podigao vizantijski car Justinijan I u VI veku (severno od Vranja, 3 - 4 km). Hamam je staro tursko kupatilo, sagrađeno krajem XVII veka. Književnik Bora Stanković ga često pominje u svojim delima. Muzej-kuća Bore Stankovića, izgrađena oko 1850. godine. U muzej je pretvorena18. juna 1967. godine. Pašin konak je sagradio moćni Raif-beg Džinoli 1765. godine. U prvoj zgradi (danas Narodni muzej) bio je selamluk za boravak muškaraca, a u drugoj (danas Poslovni centar SIMPO) haremluk za pašine žene. Beli most je podignut 1844. godine. Zovu ga i “most ljubavi” jer je, po legendi, podignut u spomen nesrećnoj ljubavi Turkinje Ajše i srpskog pastira Stojana. U blizini Vranjske banje se nalaze Vlasinsko i Aleksandrovačko jezero, brana Prvonek, planina Besna Kobila i manastir “Sv. Prohor Pčinjski” kao prvoklasne izletničke destinacije. Do svih ovih destinacija se organizuju fakultativni izleti. 50

Visoka medicinska škola strukovnih studija Ćuprija

Srpsko-ruski odnosi jačaju i u polju sestrinstva Prvi ugovor u istoriji između Rusije i Srbije iz oblasti sestrinstva i obrazovanja Pripremio: Radenko-Rade Karalić

drugom po veličini gradu Ruske Federacije Sankt Petersburgu potpisan je ugovor između Srbije i Rusije iz oblasti obrazovanja i angažovanja medicinskih sestara. Međunarodni sporazum ove vrste je potpisan prvi put u istoriji i to od strane Visoke medicinske škole strukovnih studija Ćuprija, koju predstavlja direktor dr sc. med. Hristos Aleksopulos, Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srbije, koju predstavlja predsednica Dijana Otašević, i Udruženja medicinskih sestara Rusije sa sedištem u Sankt Petersburgu. Direktor Visoke medicinske škole strukovnih studija Ćuprija dr sc. med. Hristos Aleksopulos se obratio okupljenima izrazivši zadovoljstvo što se nalazi u prvoj prestonici Rusije i pre svega želeo da se zahvali ruskom narodu koji

podržava srpsku politiku. “Ponosni smo da dva predsednika pokazuju put koji garantuje stabilnost ne samo Srbije, nego i regiona, politika predsednika Vučića je paralelna politici koju ima Rusija i velika mi je čast da smo danas u prelepom Sankt Petersburgu stavili mali-kamen temeljac koji jača i ostale sektore kao što je obrazovanje koje je ključna komponenta naše bolje budućnosti,“ rekao je Aleksopulos. Predsednica Udruženja medicinskih sestara Rusije Valentina Sarkisova je pokazala vidan entuzijazam na predlog i inicijativu direktora Aleksopulosa i rado prihvatila saradnju, istakavši pri tom da cilj naših institucija nije samo obrazovanje medicinskih sestara, već i njihov položaj u sistemu zdravstva. Posebno joj je bilo drago što je na čelu srpske ustanove upravo jedan Grk, prisetivši se pri tom istorijskog porekla i veze između ova tri pravoslavna naroda koji imaju posebne odnose i saradnju na ostalim nivoima, a ovim ugovorom i iz oblasti zdravstva i sestrinstva. Uzajamna saradnja ovih institucija iz oblasti struke i nauke umnogome će doprineti razvoju obrazovanja, kulture i drugih društvenih odnosa na međunarodnom nivou. Saradnja će se, pored ostalog, ogledati i u zajedničkom organizovanju stručnih seminara, naučnih skupova, organizovanju i učešću u naučnim i profesionalnim sastancima, konferencijama, simpozijumima i drugim oblicima edukacije. Takođe, saradnja će biti moguća u oblasti izdavačke delatnosti, zajedničkih istraživačkih projekata i međusobne razmene o naučnim rezultatima.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Rusko cveće za Srbiju Ambasador Republike Srbije u Rusiji, njegova ekselencija Slavenko Terzić ugostio je predstavnike VMŠSS Ćuprija, na čelu sa direktorom dr sc. med. Hristosom Aleksopulosom i Dijanom Otašević, predsednicom Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Srbije u prostorijama Ambasade Srbije u Moskvi. U razgovoru ambasador, inače istoričar po profesiji, podsetio je prisutne o proteklim višedecenijskim istorijskim vezama Srbije, Rusije i Grčke. Njegova ekselencija, između ostalog, je izjavio da je spreman za svaki vid saradnje po pitanju pristupu informacijama i kontaktima gostiju sa Rusijom. Direktor VMŠSS dr sc. med. Hristos Aleksopulos je izvestio ambasadora o planu studijskog putovanja, aktivnostima Škole i Udruženja i saradnji sa ruskim institucijama. Takođe se zahvalio na gostoprimstvu izjavivši da se u srpskoj ambasadi u Rusiji cela delegacija oseća kao kod kuće. „Ambasador je dao veliki doprinos kako bi naša poseta bila što uspešnija u Ruskoj Federaciji“, istakao je dr sc. med. Hristos Aleksopulos. U večernjim časovima na izložbi umetničkih slika direktoru Aleksopulosu priređeno je iznenađenje. Na poklon

je dobio „Rusko cveće za Srbiju“, akvarel ruske akademske slikarke Svetlane Bogdanove za uspomenu na ovo studijsko putovanje. Obrazujemo sestre za 21. vek Tokom sedmodnevne posete Rusiji, predstavnici VMŠSS Ćuprija na čelu sa direktorom dr sc. med. Hristosom Aleksopulosom i Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Srbije posetili su Klinički centar Prvog državnog medicinskog univerziteta Sečenov u Moskvi i udruženje medicinskih sestara Rusije u Sankt Petersburgu. Nakon uvodne reči glavnog specijaliste za upravljanje radom sestrinske službe docenta Valentine Jefrimove, usledilo je predavaje na temu „Reinženjering aktivnosti medicinskih sestara i tehničara Kliničkog centra“. Na okruglom stolu, u prisustvu načelnice Kliničkog centra, glavne medicinske sestre, predstavnika i članova Udruženja medicinskih sestara tehničara i babica Srbije i brojnih starijih sestara, direktor Aleksopulos je, zahvalivši na gostoprimstvu, istakao važnost obuke sestara u skladu sa najsavremenijim tehnologijama jer je činjenica da sestra igra veoma važnu ulogu u pripremi, ali

i samom izvršenju medicinskih zahvata. „Treba pratiti najnovija svetska dostignuća iz svih oblasti medicine, a naročito u poljima gde je tehnologija napredna. Naša vizija je da obučimo i obrazujemo kadar za budućnost, gde će naše sestre biti spremne za rad i sa najsavremenijim robotima i mašinama”, pored ostalog, rekao je Aleksopulos. Na stručnom sastanku prisutni su bili upoznati sa organizacijom rada sestrinske službe prilikom operativnih zahvata uz pomoć robotskog hirurškog sistema Da Vinči, intubacijom pacijenata uz pomoć video-laringoskopa kompanije Karl Storc kao i primenom robotske tehnologije u rehabilitaciji.

Opisana je krio i brahi terapija i uloga medicinske sestre u radu sa pacijentom kao i endoskopske i laparoskopske operacije i organizacija sestrinske službe u njihovoj pripremi i izvršavanju. Nakon toga, upriličen je obilazak integrisanih operacionih odeljenja za koloproktologiju, gde je demonstrirana organizacija rada medicinskih sestara prilikom operacija u 2D i 3D formatu. Prvi moskovski državni univerzitet, sa tradicijom dugom 260 godina, sastoji se od šest bolnica, dva klinička centra, klinke za podršku zdravlja, instituta parazitologije, transfuzije, stomatološkog centra i odeljenja patologije sa personalom od preko 5000 zaposlenih. Školski obrazovni centar, pored brojnih, sadrži i Katedru za Visoko obrazovanje sestrinske delatnosti. Na kraju posete, predstavnicima iz Srbije uručeni su sertifikati za akademsko dostignuće u razmeni profesionalnog znanja i iskustva iz oblasti sestrinstva. 51

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Život i za pacijente nakon metastaza Razgovor vodio: Radenko-Rade Karalić

rošlo je vreme kada su bolesnici kod kojih su se zbog karcinoma pojavile metastaze na jetri, „otpisivani”: Danas oni, zahvaljujući složenim operacijama – resekcijama jetre, imaju mnogo veće izglede da duže žive i da uz to vode kvalitetan i sadržajan život. Profesor na Medicinskom fakultetu, hirurg dr Aleksandar Karamarković sa svojim timom svake nedelje obavi dve-tri ovakve operacije i kaže da su rezultati izuzetni, zahvaljujući dobroj opremi ali i usavršenim hirurškim tehnikama. Šta je resekcija jetre? Resekcija jetre podrazumeva odstranjenje manjeg ili većeg dela jetre zbog nekog patološkog procesa, najčešće zloćudnih tumora, koji su metastazirali u jetri. Kada odstranimo deo jetre sa metastazama oslobađamo ovaj organ od lošeg tkiva i pacijenti time dobijaju šansu da im se produži život. Najčešće je reč o metastatskim tumorima debelog creva, gde ova metoda pomaže.

Prof. dr Aleksandar Karamarković

Da li pacijenta sa metastazama lečiti uporno citostaticima koji imaju svoje mesto u terapiji preživljavanja, ili se odlučiti za hirurgiju?

“Hirurgija je tu ‘zlatni standard’. Naravno, sve odluke se donose konzilijarno i posle multidisciplinarnog pristupa. Međutim, činjenica je da ne mogu svi pacijenti da budu podvrgnuti hirurškoj intervenciji, što zavisi od broja i veličine metastaza, od njihovog položaja u jetri – da li zahvataju samo jedan njen deo ili ih ima u celom organu”, objašnjava prof. Karamarković. Koliko procenata jetre sme da se odstrani? “Maksimalno mogu da se odstrane dve trećine jetre, znači 70 odsto, a 30 odsto preostale jetre je dovoljno da organizam prihvati funkciju ovog organa”, kaže prof. dr Karamarković. U ovoj oblasti posebnu pažnju stručnjaka i laika zaslužuje tehnika resekcije u takozvana „dva akta”. Po rečima dr Karamarkovića, prvim se privremeno začepe krvni sudovi bolesnog dela jetre da bi zdravi deo što više porastao i tek onda se pristupa resekciji. Između ova dva poteza potrebno je da prođe između četiri do šest nedelja. Koje operacije jetre se izvode u “Atlas” opštoj bolnici? U “Atlas” opštoj bolnici izvode se veoma komplikovane operacije iz domena

opšte hirurgije u okviru Centra za opštu hirurgiju i Centra za digestivnu hirurgiju koji su sastavljeni od velikog broja stručnjaka. Tim zadužen za operacije jetre čine eminetni hirurzi: prof. sci. med. dr Srbislav Knežević, prof. dr Aleksandar Karamarković, doc. dr Nikica Grubor, ass. dr Danijel Galun, ass. sci. med. dr Đorđe Knežević, ass. sci. med. dr Slavenko Ostojić, ass. dr Borislav Tošković, mr. sci. med. dr Predrag Bulajić… U “Atlas” opštoj bolnici rade se i takozvane sinhrone resekcije: U isto vreme se odstranjuju metastaze i radi operacija raka debelog creva. Naši eksperti, sa dugogodišnjim iskustvom u hirurškom lečenju oboljenja jetre, uspešno izvode komplikovane operacije za njena benigna i maligna oboljenja: • Primarnih malignih tumora jetre i žučnih puteva – hepatocelularni i holangiocelularni karcinom, Klatskinov tumor • Sekundarnih depozita, odnosno metastaza u jetri kod karcinoma debelog creva • Benignih oboljenja jetre, kao što su ehinokokne ciste, veliki hemangiomi jetre, ciste jetre itd. Zahvaljujući partnerstvu sa kompanijom Medtronic, “Atlas” bolnica trenutno je jedina kompletno opremljena privatna bolnica za izvođenje ovako komplikovanih operacija. Pored velikog znanja

Z D R AV S T V O - S R B I J A

i iskustva stručnjaka ova bolnica poseduje izuzetno dobru opremu tako da je moguće, pored klasičnih, uspešno primeniti i sve nove tehnologije: TACE – transarterijska hemoembolizacija jetre kod onih pacijenata kod kojih hirurško lečenje nije moguće Evident Microwave – mikrotalasni sistem naročito pogodan za resekcije malignih tumora jetre.

Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Banja Koviljača”

Zašto su operacije jetre komplikovane? Veliki problem hirurgije jetre je u tome što je to organ sa velikom prokrvljenošću, što predstavlja ogroman rizik za pacijenta. Resekcije su vrlo kompleksne operacije, jer je jetra organ koji je dobro prokrvljen, pa tokom intervencije jako mnogo krvari. Danas je oporavak pacijenata posle resekcija jetre mnogo kraći nego ranijih godina jer sada pacijent izgubi minimalno krvi posle operacije na jetri i znatno je manji i rizik od komplikacija.

Brand Leader Award 2018. Lider u oblasti unapređenja zdravstvenog i banjskog turizma kroz

Kako izvesti operaciju jetre sa minimalnim gubitkom krvi? U “Atlas” opštoj bolnici operacije na jetri rade se uz upotrebu aparata za autotransfuziju, takozvanog Cell Saver-a. Krv pacijenta se u toku operacije skuplja i filtrira u specijalnom aparatu, a potom vraća kao autotransfuzija, tako da se operacije izvode sa minimalnim gubitkom krvi. “Aparat koristimo na taj način što se izgubljena krv pacijenta tokom operativnog zahvata skuplja u specijalne posude, filtrira se, pakuje u sisteme, tako da se nadoknada praktično vrši za vreme same operacije i ordinira u obliku klasične transfuzije”, objašnjava profesor Medicinskog fakulteta, hirurg koji operacije izvodi u Kliničkom centru Srbije i u “Atlas” opštoj bolnici prof. dr Aleksandar Karamarković. Upotrebom Cell Savera problemi su svedeni na minimum, jer se metodom autotransfuzije krv koristi od samog pacijenta. Samim tim možemo da zaobiđemo transfuziju pri hitnim operacijama, smanjuju se infekcije, smanjuju se komplikacije pri upotrebi krvi, pri upotrebi inflacije. Aparat se koristi uglavnom pri odstranjivanju velikih delova jetre, kada je reč o zloćudnim tumorima. Profesor Karamarković je objavio knjigu „Resekciona hirurgija jetre”, koja je prihvaćena i kao udžbenik Medicinskog fakulteta. Predavač je na skoro svim stručnim simpozijuma u zemlji i inostranstvu.

izuzetnost u multidisciplinarnosti sadržaja i usluga najvišeg kvaliteta

tručni kolegijum 8. biznis konferencije SEET 2018 donio odluku da ove godine, treću godinu zaredom, priznanje Brand Leader Award 2018. primi Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Banja Koviljača” - u kategoriji Lider u oblasti unapređenja zdravstvenog i banjskog turizma kroz izuzetnost u multidisciplinarnosti sadržaja i usluga najvišeg kvaliteta. Nagrada se dodjeljuje četrnaest godina u cilju skretanja pažnje javnosti na najistaknutije kompanije, institucije, pojedince i medije, tržišne lidere čije poslovanje i tržišne strategije direktno utiču na razvoj turizma regiona kao integralne cjeline i koji kontinuiranim pozitivnim razvojem daju izvanredan doprinos u popularizaciji potencijala i kreiranju konkuretnog imidža turistističkog tržišta Jugoistočne Evrope.

Direktor Specijalne bolnice „Banja Koviljača” prim. dr Aleksandar Jokić podsjetio je da Banja Koviljača vijekovima liječi ljude iz čitave Evrope od reumatskih i drugih bolesti, a da je moderno vrijeme donijelo i nove trendove i standarde. „Treću godinu Specijalna bolnica za rehabilitaciju ’Banja Koviljača’ dobija prestižnu nagradu i ima odlične rezultate. Zdravstveni turizam je najbrže rastuća grana turizma i iz godine u godinu raste broj gostiju i posjetilaca. Uspješno sarađujemo i sa Ministarstvom turizma i trgovione Republike Srpske i Ministarstvom turizma Kantona Tuzla. Povećali smo broj gostiju u Banji Koviljači, a s druge strane smo omogućili građanima RS i Kantona Tuzla da mogu da se liječe u našoj ustanovi povoljnije nego naši sugrađani. Akcija koju smo proveli na obostrano zadovoljstvo. Nadam se da će i u budućnosti saradnja biti uspješna”, kazao je Jokić. Banja Koviljača, pored nadaleko čuvenog i neprevaziđenog ljekovitog blata i mineralne vode, klijentima i turistima nudi i obilje drugih sadržaja, kao i novih smještajnih kapaciteta. Osma biznis konferencija “Turističko tržište Jugoistočne Evrope - SEET 2018” se održava pod institucionalnim pokroviteljstvom Ministarstva trgovine, turizma i telekomunikacija Republike Srbije.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicinski fakultet VMA

Dodela diploma kadetima

vi i naši nastavnici, doktorke i doktori, i pored ozbiljnih obaveza na klinikama i institutima, nalaze u sebi toliko želje, volje i snage da ono što znaju, a znaju mnogo, podele svojim studentima – istakao je rektor Univerziteta general-major prof. dr Vuruna i poželeo studentima da i dalje budu vredni i uspešni, da leče ljude s ljubavlju i znanjem koje su poneli sa VMA. Uručujući diplome kadetima dekan Medicinskog fakulteta VMA pukovnik prof. dr Ilić podsetio je da su prosvetitelji tvrdili da se čovek rađa po prirodi dobar i da mu je duša čista kao neispisan list hartije, a da će suštinu takvog čoveka definisati njegov odnos prema znanju. -Vi ste znanje preuzeli, a znanje je moć, kako je rekao Frensis Bekon. Mi smo danas okupljeni ovde izražavajući uverenje o moći znanja i izuzetnom značaju obrazovanja, koje je osnov napretka

adetima četvrte klase Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane, na svečanom skupu u Amfitetatru VMA, dodeljene su diplome doktora medicine. Dvadeset devet sada diplomiranih lekara je svoje školovanje započelo pre šest godina na akreditovanom studijskom programu Integrisane akademske studije medicine u okviru polja medicinskih nauka. Tokom školovanja položili su 51 ispit i ostvarili prosečnu ocenu studija 9,57. Svečanom skupu prisustvovali su rektor Univerziteta odbrane generalmajor prof. dr Mladen Vuruna, načelnik Uprave za kadrove Sektora za ljudske resurse MO brigadni general Mile Jelić, načelnik Uprave za vojno zdravstvo pukovnik dr sc. med. Uglješa Jovičić, prorektor Univerziteta odbrane pukovnik prof. dr Boban Đorović, profesori Medicinskog fakulteta VMA, roditelji, rodbina i prijatelji diplomaca. Diplome je kadetima uručio dekan Medicinskog fakulteta VMA pukovnik prof. dr Tihomir Ilić, a potom je prvoj trojici u rangu – dr Sanji Milutinović (10,00), dr Neveni Nikolić (9,98) i dr Nikoli Trifunoviću 9,94 – nagrade-knjige uručio rektor Univerziteta odbrane prof. dr Mladen Vuruna. - Medicinski fakultet je i ove godine iškolovao mlade lekare i potporučnike Vojske Srbije i opet nas učinio ponosnim. Izuzetan je to poduhvat, a najveće zasluge za postignuće koje danas obeležavamo pripadaju nastavnicima Medicinskog fakulteta VMA. Više puta je rečeno, a važno je i iznova reći, da najbolji rezultat u obrazovanju postižu marljivi, am-

biciozni studenti i nastavnici posvećeni svom pozivu. Uspesi 4. klase potvrđuju duboku posvećenost naših nastavnika. Studenti Medicinskog fakulteta VMA bez sumnje su među najboljima u Srbiji, a takvi su zato što su i njihovi nastavnici među najboljima u našoj zemlji. Njiho-

svake društvene zajednice – naglasio je dekan Medicinskog fakulteta VMA. I ove godine je najuspešnijem kadetu u klasi dodeljena nagrada „Profesor Stevan Šefer”. Akademski slikar Slobodanka Rakić Šefer uručila je umetnički rad – sliku kadetu Sanji Milutinović.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Simpozijum iz oftalmohirurgije

eđunarodni simpozijum o novinama u oblasti oftalmohirurgije u organizaciji Klinike za očne bolesti Vojnomedicinske akademije održan je 7. septembra 2018. godine na Kopaoniku. Simpozijum „Savremeni trendovi u oftalmohirurgiji“ sedmi po put okupili su eminentne predavače iz zemlje i sveta, a ove godine je prvi put održan u okviru Kongresa oftalmologa Srbije čime je kvalitet stručnog programa dodatno obogaćen.

Simpozijum

3D ehokardiografija S

impozijum sa međunarodnim učešćem „Primena trodimenzionalne ehokardiografije u svakodnevnoj kliničkoj praksi“ u organizaciji Klinike za kardiologiju i urgentnu medicinu Vojnomedicinske akademije, održan je 21. septembra 2018. godine u VMA. Zamenik načelnika VMA brigadni general prof. dr Dragan Dinčić rekao je u uvodnoj reči da je velika čast obratiti se značajnom broju kardiologa iz zemlje i regiona, a posebno istakao zahvalnost predavačima iz inostranstva - ekspertima iz oblasti ehokardiografije. Istakao je da se učešćem i sticanjem novih teoretskih i praktičnih znanja na različitim skupovima, a posebno onim u čiji su program uključeni svetski priznati stručnjaci iz svoje oblasti, poštuje imperativ zanimanja kardiologa - „produžetak trajanja srca“. Skup je pozdravio i načelnik Klinike za kardiologiju i urgentnu medicinu VMA pukovnik prof. dr Slobodan Obradović. Istakao je važnost savremenih tehnologija u oblasti kardiologije jer pre svega omogućavaju da budu sagledani svi anatomski i funkcionalni detalji srca što rezultuje boljem pristupu u lečenju srčanih oboljenja. U stručnom delu simpozijuma učesnici su imali priliku da prisustvuju direktnom prenosu trodimenzionalne transtorakalne i transezofagealne ehokardiografije (3D TTE), ali i predavanjima o značaju ove metode pri izvođenju interventnih procedura poput transkateterskog endovaskularnog zahvata pri operaciji mistralnog zaliska (MitraClip), minimalno invazivne procedure implantacije srča56

nog zaliska - TAVI i drugih. Predavanja su održali direktori ehokardiografskih odseka u poznatim zdravstvenim centrima u Nemačkoj, Egiptu i Mađarskoj profesor Roland Brant, Hani Mahmud Elsajed i Astrid Apor, ali i lekari VMA. Zahvaljujući bogatom iskustvu iz oblasti primene 3D ehokardiografije u kliničkoj praksi govorile su doc. dr Zorica Mladenović, prof. dr Anđelka Ristić Angelkov i dr sub. spec. Danijela Vraneš u čija su izlaganja bile uključene studije slučajeva pacijenata u VMA.

Pored lekara Klinike za očne bolesti VMA, na čelu sa zastupnikom načelnika VMA pukovnikom prof. dr Miroslavom Vukosavljevićem, o novostima u hirurgiji oka, višegodišnjem iskustvu u različitim oblastima ove grane medicine, kao i novim operativnim metodama, govorili su svetski poznati univerzitetski profesori Tomas Džon, Bojan Pajić, Hasan Mortada, Farhad Hafezi i drugi.

Savremeno operativno lečenje stopala

Vojnomedicinskoj akademiji, po prvi put u Srbiji, izvedeno je operativno lečenje drugostepene artroze zgloba palca („bolnog čuklja“) kod pacijenta A.D. (1972) metodom Youngswick, koja se smatra metodom izbora prema mišljenju Svetskog i Evropskog udruženja za hirurgiju stopala i skočnog zgloba. Pacijent je nakon uspešne operacije otpušten kući, a operativni zahvat izveo je tim Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju VMA, predvođen majorom dr Goranom Lekićem. U operaciji su učestvovali i prim. dr Ljubomir Pokimica, takođe iz Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju, major dr Igor Vasković, iz Klinike za anesteziologiju i intenzivnu terapiju, i instrumentarka Gorica Petrović. Osnovna prednost ove hirurške metode za lečenje najčešćeg degenerativnog oboljenja stopala je očuvanje zgloba. Operacijom se proširuje zglobni prostor čime je pacijentu omogućen veći obim bezbolnih pokreta, a pacijent se nakon šest do osam nedelja u potpunosti vraća normalnim životnim aktivnostima. Artroza, „bolni čukalj“, odnosno deformitet zgloba koji spaja palac sa ostatkom stopala, pogađa relativno mladu populaciju i vremenom dovodi do manjeg ili većeg propadanja hrskavice. Uzevši u obzir da taj zglob, kao važan deo stopala, učestvuje u osloncu čitavog tela, bol i ukočenost u velikoj meri sprečavaju pacijente da se normalno kreću, da učestvuju u sportskim aktivnostima, a naposletku ih ograničava i u smislu nošenja specifične obuće.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

MASTERDENT u lečenju desni

edavno se pojavio izuzetno uspešan lek protiv parodontopatije MASTERDENT. Zaustavlja povlačenje desni i posle duže upotrebe dovodi do oporavka desni. MASTERDENT je ulje za masažu i negu desni, sačinjeno je od prirodnih sastojaka ulja, lekovitih biljaka koje rastu na našem podneblju. To su menta, matičnjak, podubica, neven, zečiji trn i druge. Nekoliko beogradskih stomatologa pitali smo za iskustva.

Parodontopatija - ima li leka?

Dr Dubajiću, parodontoza je česta bolest u Srbiji. Šta je parodontoza? Tačno, ta je bolest vrlo prisutna. To je bolest potpornih aparata zuba. Znači, može da se desi da zubi izgledaju zdravo, ali da dođe do poremećaja , da se povlači gingiva, da ispadaju naizgled i zdravi zubi. Ali, pored toga, se javljaju i druge bolesti i teškoće, poneki put mogu da budu praćeni bolovima, praćeni sa džepovima i tu se često pojavljuje infekcija, tako da ta bolest prvo mora na vreme da se konstatuje, zatim da se leči na vreme i da se prati tok bolesti kako bi se predupredile neke veće posledice. Šta uzrokuje parodontozu? To je vrlo teško reći, parodontoza nije do kraja otkrivena i ispitana. Postoji bakterijski uticaj, ali može da se desi i da zbog tog kamenca i nekih poremećaja oko zuba dođe do povlačenja desni. Zato na vreme treba ukljanjati kamenac , na vreme treba čistiti aparat koji praktično drži zub, kako ne bi došlo do katastrofalnih posledica. Dr Dubajiću, nedavno se pojavio MASTERDENT , lek protiv parodontoze, mnogi imaju izvanredno iskustvo sa njim?

Dr Rade Dubajić Stomatološka ordinacija „Dubajić” Beograd

Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

Teško je za neke preparate reći odmah, dok se to malo klinički ne ispita u dužem periodu. Postoje još neki preparati koji se povremeno koriste više u smislu higijene zuba, uklanjanje ostataka hrane i sve to što može da uslovi da dođe do problema na desnima. Tako da MASTERDENT i drugi preparati ukoliko se pokažu kao dobri treba ih koristiti. Ali za bilo koju tačniju ocenu potrebno je vreme, odnosno jedan duži period. Dr Dubajiću, šta biste preporučili pacijentima, ali i ostalima. Šta da rade da ne dođe do parodontoze? Po meni je osnovno da redovno idu kod zubnog lekara. Zatim da se prati tok bolesti i da se preventivno preduzimaju mere kako bi se zaustavilo napredovanje bolesti i kako bi se popravilo stanje.

Iskustva.. Zvezdan Marković (69) Beograd Ja koristim MASTERDENT i imam izvanredna iskustva sa tim preparatom. Imao sam problema sa dva zuba u gornjoj vilici, koji su se klatili. Koristeći MASTERDENT to je prestalo i zubi su se učvrstili u desnima. Nanosim i mažem MASTERDENT ujutro i uveče i redovno održavam higijenu zuba. Takođe, redovno posećujem i zubnog lekara. Važno je samo redovno nanositi MASTERDENT koji je u potpunosti biljnog porekla, teškoće brzo prestaju.

Malgorzata Stepniewska (33) Poljska

Oduvek sam imala zdrave zube i desni i održavala sam zubnu higijenu. Međutim, u poslednje vreme desni su počele malo da se povlače. Ne mnogo , ali tu i tamo su se pojavili mali džepovi, kako se to kaže. Ne znam zašto , jer sam redovno održavala higijenu zuba. Od drugarice iz Beograda sam čula za MASTERDENT i rešila da probam. Sve je ispalo izvanredno. To je tinktura potpuno 58

biljnog porekla koja se nanosi masažom desni. Redovno nanosim MASTERDENT i povlačenje desni se zaustavilo. Potrebno je samo prvo kod stomatologa očistiti kamenac , zatim zube dobro i redovno prati i onda nanositi MASTERDENT. Potpuno je biljnog porekla i nema neželjenih dejstava, a povlačenje desni se zaustavlja. U ishrani sam počela da koristim više voća, najviše jabuke, kruške, dunje.

Dr Maja Radoš, Stomatološka ordinacija “Olimp dent”, Beograd Dr Radoš, kakva su Vaša iskustva sa parodontopatijom? Uzroci parodontoze su prvo nepravilna higijena, odnosno zapostavljanje higijene zuba, zatim pušenje i neadekvatni protetski radovi i ispuni, a mnogo češće se javlja kod ljudi koji imaju već neku hroničnu bolest. Ljudi neadekvantno i nedovoljno peru zube, a i ako peru to ne rade na pravi način, tako da dolazi do nagomilavanja zubnog plaka. Taloženjem kalcijuma iz pljuvačlke u plak nastaje zubni kamenac. Zubni plak je bezbojna lepljiva masa - biofilm - koji se stvara između zuba i desni. Uzročnik je velikog broja oboljenja. Toksini i bakterije iz plaka povezani su u mukopolisaharidni matriks. Matriks se ne može isprati, ali se može četkicom odstraniti. Njegova glavna osobina je prijanjanje čak i za glatke površine zuba, a već nekoliko minuta posle poliranja, ponovo počinje da se stvara iz pljuvačke u obliku veoma tankog sloja koji oblaže zube. Zubni kamenac pritiska desni i stvara upalu tako da se javlja gingivitis - upala desni. Ukoliko napreduje gingivitis može doći do pojave parodontalnih džepova koji nastaju povlačenjem desni, a samim tim i vilične kosti. Parodontalna vlakna

Z D R AV S T V O - S R B I J A

koja vezuju desni i kost propadaju i na tom mestu nastaje džep. U ustima se vidi ogoljenost, manja ili veća, zavisno od stadijuma parodontoze. Koji su simptomi parodontoze? Desni krvare prilikom pranja, otečene su i crvene, prisutan je neprijatni zadah, zubi se pomeraju iz svog mesta i na kraju migriraju i sami ispadaju. Ova bolest može se javiti u svim uzrastima od ranog detinjstva do zrelih godina. Osnovni etiološki faktori u nastanku parodontalnih oboljenja su mikroorganizmi subgingivalnog dentalnog plaka i njihovi produkti. Dr Radoš, MASTERDENT je pokazao dobre rezultate u lečenju parodontoze? Danas je sve veći trend u medicini, a tako i u stomatologiji, koristiti prirodne preparate u lečenju bolesti. Masterdent je preparat na potpuno prirodnoj bazi. U sastavu ima biljke koje rastu na našem podneblju. Nana, matičnjak, podubica, zečji trn imaju izuzetan antiinflamatorni efekat na desni i sluzokožu usne duplje koji smanjuju upalne procese kod gingivitisa i parodontopatije, a neven dovodi i do regeneracije istih i time otklanja simptome bolesti i značajno sprečava dalje napredovanje simptoma u poodmaklim fazama parodontopatije.Takođe je bitno naglasiti i da preparat ne sadrži alkohol, blagog je i neutralnog ukusa, i ne izaziva promenu boje zuba kao neki komercijalni preparati. Nema neželjenih efekata ni u slučaju nehotičnog gutanja.Upotreba je jako jednostavna, nakon adektavne oralne higijene, nakapa se nekoliko kapi između palca i kažiprsta i kružnim pokretima se utrljava u desni, tj.vrši se njihova masaža. Masterdent mogu koristiti mladi od 15 godina pa do zrelog doba. Masterdent smanjuje upalu desni , ubija bakterije koje stvaraju parodontopatiju i revitalizuje tkivo desni. Dr Radoš, šta biste savetovali? Redovno održavanje hjigijene zuba najmanje dva puta dnevno. Potrebno je da vas stomatolog poduči kako da pravilno perete zube, jer nije isto prati i oprati. Važna je pravilna tehnika pranja zuba, korišćenje adekvatne četkice. Četkica ne sme da bude tvrda, treba da bude sa mekšim vlaknima. Zatim, potrebno je koristiti interdentalni konac ili interdentalne četkice za uklanjanje hrane i zubnog plaka između zuba. To su mesta gde četkica nije efikasna. Hrana treba da bude što čvršća, da u ishrani bude što manje rafinisanih proizvoda, onda se ne treba plašiti parodontoze.

Donacija za požarevačku bolnicu Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

Dr Danko Nikolić direktor bolnice

Rimskoj vili arheološkog parka Viminacijum održana je donatorska konferencija za Bolnicu Požarevac. Domaćin skupa bio je Rotari klub Požarevac. Tom prilikom, od donatora je prikupljeno 2 miliona dinara ili 20.000. evra za medicinski aparat bronhoskop.

Maša Samardžić, predsednik Rotari kluba Požarevac

To je dijagnostički aparat koji se koristi za postavljanje dijagnoze kod bolesti pluća. Oboljenja se javljaju kod osoba preko 40 godina, naročito kod pušača. U Srbiji ima oko 650.000 hiljada obo-

Operska diva Gabrijela Ubavić

lelih, u svetu preko 330 miliona. Zato je značajno što ovakav aparat stiže u bolnicu u Požarevcu. Nekada je Požarevac u Srbiji bio centar za plućne bolesti pa je ova donacija još značajnija. Tako će građani Požarevca, ali i celog regiona imati kvalitetniju zdravstvenu zastitu. “Želim da se zahvalim Rotari klubu Požarevac. Ovaj aparat nemamo skoro osam godina, a potrebe za bronhoskopijom su velike i svakodnevne”- rekao je dr Danko Nikolić - direktor Opšte bolnice Požarevac.” Pacijenti su do sada upućivani u Beograd ili druge ustanove, a uskoro to više neće biti potrebno. Mi se stalno trudimo da unapredimo rad bolnice da nabavimo nove aparate, da što bolje pomognemo našim pacijentima. Ovim gestom mnogo ćemo pomoći našim pacijentima, što je i cilj konferencije “- istakao je dr Danko Nikolić Predsednik Rotari kluba Požarevac Maša Samardžić je istakla da su se odlučili da prikupe novac za bronhoskop zato što u okruženju, nažalost, ima mnogo ljudi koji boluju, a taj dijagnostički aparat će im mnogo pomoći. “Mi smo pitali direktora bolnice šta je neophodno i on nam je rekao da je bronhoskop neophodan, za ceo braničevski okrug,” istakla je Maša Samardžić. “Mislim da je ovo veliki trenutak, vrlo značajan za Srbiju, ovo je jedna pozitivna decentralizacija medicinske nauke. Ja se nadam i verujem da će ova plemenita, veličanstvena akcija doprineti povećanju kvaliteta medicinskih usluga u Požarevcu i okolini”, rekao je Božidar Radosavljević, predstavnik Rotari kluba Kalemegdan iz Beograda. Donatori aparata bronhoshop su EP Srbije, Georad, P.D. Prim, Kostolac usluge, P.D. RIO d.o.o, STR Maja i drugi. Posebna zahvalnost iskazana je gen. direktoru EP Srbije Miloradu Grčiću na pomoći i humanosti, a predsednica Maša Samardžić je najavila nove humanitarne akcije. Svečanost je uveličala naša operska diva, poreklom iz Požarevca, Gabrijela Ubavić maestralno izvodeći operske arije čuvenih kompozitora. 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

eograd, 24. septembar 2018 – Njegovo kraljevsko visočanstvo prestolonaslednik Aleksandar odao je počast medicinskim misijama i pojedincima koji su pritekli u pomoć srpskom sanitetu tokom Balkanskih ratova 1912-1913. i tokom Prvog svetskog rata 1914-1918, položivši vence na spomen-obeležja ispred zgrade Srpskog lekarskog društva. Srbija je u Balkanske oslobodilačke ratove ušla sa ukupno 370 vojnih i civilnih lekara i bez srednjeg medicinskog osoblja. To je bio nedovoljan broj čak i za mirnodopske uslove. Zato je srpskom vojnom sanitetu bila neophodna pomoć u lekarima, medicinskim sestrama i svakoj vrsti sanitetskog materijala. Pozivu iz naše zemlje za pomoć odazvale su se medicinske misije i brojni pojedinci koji su sa sobom doneli i veliku količinu sanitetskog materijala i opreme, tako da je srpski vojni sanitet u Balkanskim ratovima na dostojan način obavio svoj zadatak. Posle samo godinu dana od završetka Balkanskih ratova Srbija je ušla u Veliki rat sa svega oko 400 vojnih i civilnih lekara, bez srednjeg medicinskog kadra i s velikim nedostatkom sanitetskog materijala i sanitetske opreme. Samoinicijativno i na molbu naše zemlje u pomoć srpskom vojnom i civilnom sanitetu odazvale su se brojne medicinske misije i pojedinci iz naših prijateljskih zemalja. Njihova pomoć je bila posebno dragocena u

Počast medicinskim misijama Pripremio: Radenko-Rade Karalić

Kraljevski par sa uglednim zvanicama

uspešnom prekidu tri epidemije (epidemije pegavog, trbušnog i povratnog tifusa) koje su 1915. godine zahvatile srpsku vojsku i civilno stanovništvo i od kojih je, prema najskromnijim procenama istoričara, umrlo najmanje 135.000

Kancelarija NJKV prestolonaslednika Aleksandra

Donacija Bolnici „Sveti Sava”

jeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina isporučila je medicinsku opremu u vrednosti većoj od 5.800 evra Specijalnoj bolnici za cerebrovaskularne bolesti „Sveti Sava“ u Beogradu.

srpskih vojnika. U znak zahvalnosti ovim medicinskim misijama i pojedincima, Srpsko lekarsko društvo je 2015. godine postavilo dve spomen-ploče na svojoj zgradi u Ulici Džordža Vašingtona broj 19.

Pomoć se sastoji od dva pacijent-monitora i pet aparata za merenje krvnog pritiska, a ova donacija ostvarena je zahvaljujući gospodinu Milovanu Ristiću, pravniku iz Beograda. „Veoma mi je drago što smo ovde u Bolnici ‘Sveti Sava’ i što možemo ponovo da pomognemo. Tokom prethodnih godina ovde smo isporučili EKG aparat, sistem za monitoring i ambulantno vozilo, a takođe smo i renovirali Odeljenje za moždani udar. Ovog puta imamo veoma vredne pacijent-monitore i aparate za merenje krvnog pritiska. Na ovome hvala humanom gospodinu Ristiću koji nije zaboravio na potrebe naših bolnica i one kojima je pomoć potrebna. Sigurna sam da će ova medicinska oprema biti veoma značajna lekarima ovde i da će olakšati negu pacijenata. Veoma sam zahvalna gospodinu Ristiću i mojoj fondaciji na ovoj pomoći. Takođe moram da kažem da sam veoma ponosna na svoju fondaciju jer smo samo u ovoj godini isporučili pomoć u vrednosti većoj od dva miliona evra. Moj suprug, prestolonaslednik Aleksandar i ja ćemo nastaviti da pomažemo našim bolnicama koliko god možemo“, rekla je princeza Katarina. Celokupno medicinsko osoblje Specijalne bolnice „Sveti Sava“ zahvalilo je princezi Katarini i gospodinu Milovanu Ristiću na njihovoj velikoj pomoći. Specijalna bolnica za cerebrovaskularne bolesti „Sveti Sava“ sekundarnog je nivoa zdravstvene zaštite, bavi se prevencijom, dijagnostikom i terapijom cerebrovaskularnih bolesti. Bolnica raspolaže kapacitetom od 250 postelja, zapošljava 409 osoba, a godišnje se hospitalno leči oko 8.000 pacijenata.

eloidi ili lekovita blata spadaju među najstarije lekove uopšte. Postoje brojni zapisi još iz starog Egipta i antičke Grčke o primeni lekovitih glina i zemlje, koja je tokom vremena usavršavana i izučavana. To su najčešće bile gline i mineralna blata koji su upijali vodu i štetne jone. U našoj sredini prvi zapisi o primeni peloidoterapije odnose se na korišćenje jezerskog mulja iz Banje Rusanda kod Zrenjanina i potiču iz druge polovine devetnaestog veka (dr Schneider, Beč, 1866. godine) Pojam i definicija peloida. Za ovo prirodno lekovito sredstvo se koriste različiti nazivi, pa ga Francuzi nazivaju boue, Nemci moor ili heilsames moor, Englezi mud a Rusi лечебная Гряз. S obzirom na to da je ovakav naziv u svim sredinama zvučao neprikladno i prljavo, asocirajući na nešto što nikako ne može biti lekovito, uveden je pojam fango, izveden iz latinske reči fangus (blato) a lečenje blatom fangoterapija. Ova složenica je izvedena iz jedne latinske i jedne grčke reči, što ligvistički nije bilo ispravno pa je iz tih razloga reč fango zamenjena s rečju peloid, koja je izvedena iz grčke reči pelos (kaljuga). Lečenje se sada moglo i jezički ispravno nazvati pelodoterapijom. Internacionalno društvo za hidrogeologiju je 1937. godine predložilo da se kao zvaničan naziv u svim sredinama koristi reč peloid a lečenje njime pelodoterapija, što je prihvaćeno i u našoj sredini i do danas taj stav nije menjan. Postoji više definicija peloida kojima se služe balneolozi različitih škola i kojima je glavna zajednička odrednica „primena peloida u terapijske svrhe”. U ovom tekstu navešćemo preporuku Internacionalnog društva za medicinsku hidrologiju koje je 1949. godine usvojilo i preporučilo sledeću definiciju: „Pod opštim imenom peloidi označavaju se prirodni produkti koji se sastoje od jedne smeše mineralne vode (podrazumeva se i morska voda i voda slanih jezera) sa organskim i anorganskim marerijama, nastalim kao rezultat geoloških i bioloških procesa koji su se odvijali u isto vreme i mogu biti korišćeni u terapijske svrhe u obliku obloga ili kupki”. Podela peloida. U današnje vreme, naročito u javnoj opštoj ponudi i primeni, koja uglavnom nije pod kontrolom medicinske (balneološke) struke, pojavljuju se različiti materijali pod imenom peloidi. U tom smislu

Lekovita blata (I deo)

Z D R AV S T V O - S R B I J A

(peloidi)

Prof. dr Milisav Čutović

prvenstveno treba razlikovati prirodne od veštačkih peloida. Prirodni peloidi nastaju u anaerobnim uslovima, bez prisustva kiseonika, najčešće ispod vode ili ispod površine zemlje u blizini izvora ili tokova nekih termomineralnih voda (lagune mora, slanih i slatkovodnih jezera, rečna dna, močvare, stalna blatišta, izvorišta mineralnih voda i vulkanske oblasti). U tim uslovima dolazi do taloženja manje ili više raspadnutih, razgrađenih, trulih ili gnjilih organskih materija, pomešanih sa neorganskim materijama, pri čemu se odvijaju procesi biološke, fizičke i hemijske razgradnje tih materija i formiranja određene vrste peloida. U zavisnosti od fizičko-hemijskih karakteristika oni se međusobno razlikuju, ali je bitno da se u terapijske svrhe koriste onakvi kakvi se u prirodi nalaze. Pojedine vrste prirodnih peloida se mogu proizvesti, ali samo uz uslov da se u potpunosti simulira proces njihovog prirodnog nastanka. Veštački peloidi se dobijaju preradom prirodnih peloida u toku koje im se obično dodaju značajnije količine raznih materija koje se nikada prirodno u njima ne nalaze, što bitno menja njihova svojstva. Uglavnom se primenjuju van prirodnih lečilišta, najčešće u kozmetičke svrhe. Postoje brojne podele peloida koje se odnose isključivo na prirodne peloide, onakve kakvi se u prirodi sreću ili mogu proizvesti simulacijom

prirodnih procesa. Danas se najčešće koriste: podela prema poreklu, generička podela, podela prema mineralizaciji i podela prema pH reakciji peloida. Nijedna od ovih podela ne zadovoljava u potpunosti potrebe balneološke prakse i smatramo da nisu mnogo interesantne čitaocima, pa zbog toga ih u ovom tekstu nećemo detaljnije ni razrađivati. Hemijski sastav peloida je veoma značajan za njegov terapijski efekat. Peloidi se sastoje od: vode, neorganskih i organskih materija u tečnom i čvrstom stanju. Tečno stanje (faza) predstavlja koloidni rastvor koji se sastoji od: vode (20-92%), soli gvožđa, aluminijuma, kalcijuma, magnezijum-hidrokarbonata u disosovanom i nedisosovanom stanju, oligo elemenata, gasova i biološki aktivnih materija koje imaju stimulativno dejstvo na kožu i/ili mogu da prolaze kroz nju. Tečni deo peloida je biološki najaktivniji i najviše utiče na terapijski efekat. Čvrsto stanje (faza) sačinjava kostur peloida, odnosno kristalni skelet i koloidni kompleks. Kostur peloida(kristalni skelet) se uglavnom sastoji od sitnih čestica: kalcijuma i magnezijum-karbonata, sulfata i fosfata čija veličina je oko 1 µm i one određuju mehaničku strukturu peloida, bitnu za njegov kvalitet. On najviše utiče na plastičnost peloida pa je poželjno da dominiraju čestice veličine od 10 – 100 µm a da krupnije čestice, veće od 250 µm ne prelaze 2-3%. Preterano slab kostur daje tzv. „mekan” peloid koji je nepodoban za aplikaciju u obliku pakovanja. Koloidni kompleks predstavlja hidrofilnu osnovu koja apsorbuje vlagu i određuje toplotna svojstva peloida i sastoji od neorganske i organske komponente. Neorgansku komponentu čine čestice gvožđe-hidro-sulfida, gvožđe hidroksida, aluminijum-hidroksida i koloida silicijumove kiseline, u vidu peska, koje su veće od 20 µm i nisu rastvorljive u hlorovodoničnoj kiselini i sitne čestice, u vidu finog pepela, koje su manje od 20 µm i rastvorljive 61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Snimci mikroskopskih preparata različitih vrsta peloida

u HCl. Ove materije potiču od sastava tla, nanetih sedimenata ili od stena raspadnutih u vodi ili na vazduhu, tako da njihov sastav i količina zavise od navedenih geoloških formacija koje su učestvovale u formiranju peloida. Najmanje su prisutne u tresetima a najviše ih ima u mineralnim peloidima. Hemijsko terapijsko delovanje se može očekivati jedino od materija koje se nalaze u finom pepelu i rastvorljive su u vodi. Njihova količina je mala u svim vrstama peloida i kreće se ispod 1% u tresetima, muljevima i mineralnim peloidima. Izuzetak predstavljaju limani u kojima se sreću i do 15%. Nerastvorljive materije sačinjavaju najveći deo mineralnog sastava peloida i među njima se najčešće sreću: Alumosilikati (gline), jedinjenja kalcijuma, gvožđa, sumpora (sulfidi), kvarc, feldspati (alkalije), glimeri (jedinjenja kalcijuma i magnezijuma), pršinac itd. Od jedinjenja nerastvorljivih u vodi, veoma je važno prisustvo pirita (FeS2), i markizita(FeS4) jer oni mogu,u prisustvu kiseonika, oksidisati u ferosulfat (FeSO4), rastvorljiv u vodi i elementarni sumpor (S), rastvorljiv u lipidima, koji se mogu resorbovati preko kože. Nerastvorljivi gvožđe-sulfhidrat Fe2(SO4)3, koji se često sreće u sapropelima, morskim muljevima i limanima je koristan jer lako veže vodu i bubrenjem daje peloidu rastresitost. Organsku komponentu peloida sačinjavaju nepromenjeni ili manje-više promenjeni (razgrađeni) delovi biljnih i životinjskih organizama kao i produkti njihovog metabolizma. Najviše 62

ih ima u tresetima dok ih u mineralnim peloidima ima veoma malo. Treba istaći da se proizvodi humifikacije nalaze isključivo u tresetima dok ih u drugim vrstama peloida, posbno mineralnim, ima veoma malo ili ih uopšte nema. Zbog toga se treseti smatraju peloidima na čija specifična biološka dejstva prvenstveno utiču, u njima prisutne, organske materije. Od svih organskih materija koje se sreću u peloidima (uglavnom tresetima), najvažnije su huminske i fulvo kiseline i njihove soli. Huminske kiseline predstavljaju produkte humifikacije i njihova količina ukazuje na stepen razgradnje treseta (dobro razgrađeni treseti sadrže i do 50% huminskih kiselina). Smatra se da mogu ostvariti izvesno hemijsko delovanje zahvaljujući svojstvu resorpcije, pa u kupki umanjuju koncentraciju izlučevina delujući i adstrigentno. Najnovija istraživanja ukazuju da koče delovanje hijaluronidaze čime se objašnjava antireumatsko delovanje tresetnih kupki. Fulvo kiseline nastaju kao međuprodukti humifikacije i predstavljaju popratne materije humusa. Lignini u procesu humifikacije daju humine koji predstavljaju najotpornije materije u tresetu. Bitumen je organska materija, rastvorljiva u benzol alkoholu, koja se često sreće u trestima i sastoji se od voskova, smola, ugljenih hidrata, masti, sapropelenina, masnih kiselina i nekih estrogenih materija. Tim estrogenim materijama neki autori pripisuju izvesna delovanja, dok ih drugi osporavaju tvrdeći da u tako malim količinama ne mogu ostvariti

biološke efekte. Pektini su organske materije rastvorljive u vodi u koje spadaju: ugljeni hidrati, belančevine, aminokiseline, alkoholi, mravlja kiselina, sirćetna kiselina i produkti nepoznatog sastava. Celuloza, hemiceluloza i male količine belančevina rastvorljivih u kiselinama predstavljaju nehumificirane ostatke bivše vegetacije i kao takve ukazuju na stepen humifikacije tresteta, odnosno njegovu starost. Što ih ima više trest je manje razgrađen, odnosno, mlađi. Fizička svojstva peloida su takođe veoma bitna za njegovu terapijsku primenu. Među njima su najvažnija sposobnost apsorpcije, plastičnost i viskoznost koje zavise od brojnih karakteristika od kojih ćemo navesti samo najvažnije: Kapacitet vezivanja vode predstavlja količinu vode izraženu u gramima, koju za sebe vezuje 1 g peloida na sobnoj temperaturi, bez evaporacije (isparavanja). Stepen mineralizacije peloida smanjuje kapacitet vezivanja vode pa je on najveći kod treseta. Gustina peloida predstavlja odnos njegove mase i zapremine i najmanja je kod treseta a najveća kod peloida velike mineralizacije.Volumen sedimentacije predstavlja zapreminu, izraženu cm3 , koju može da primi 1 g mulja nakon sedimentacije koja se vrši 7 do 14 dana u višku vode. Zavisi od gustine i od mogućnosti bubrenja peloida i najveći je kod treseta. Stepen bubrenja predstavlja odnos između volumena sedimentacije prirodnog vlažnog i potpuno osušenog istog peloida. S obzirom na to da peloid sušenjem skoro potpuno gubi sposobnost bubrenja, ovaj odnos pokazuje u kom stepenu je bubrenje zavisno od sadržaja vlage. Treseti imaju znatno veći stepen bubrenja od mineralnih peloida kod kojih on zavisi od veličine čestica. Sitnije čestice više vezuju vodu tako da mineralni peloidi u kojima dominiraju sitnije čestice, kao što su limani u kojima dominiraju čestice manje od 2 µm, ispoljavaju veći stepen bubrenja od muljeva i mineralnih peloida u kojima dominiraju čestice veličine od 2 do 20 µm. Osim sposobnosti apsorpcije, plastičnosti i viskoznosti veoma važne fizičke karakteristike peloida predstavljaju još i njihove termičke karakteristike kao što su specifična toplota, toplotni kapacitet i koeficijent toplotne provodljivosti. Specifična toplota je količina toplote potrebna da se 1gr peloida zagreje za 1°C. Toplotni kapacitet predstavlja proizvod spe-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Različite vrste prirodnih peloida pripremljenih za aplikaciju

cifične toplote 1cm3 peloida i njegove gustine. Normalno razređeni peloidi imaju vrednost toplotnog kapaciteta sličnu vodi i ona se malo smanjuje od treseta do mineralnih peloida. Koeficijent toplotne provodljivosti pokazuje brzinu prenosa toplote od zagrejanog do hladnijeg dela nekog tela ili materije. Veći koeficijent podrazumeva brži prenos toplote kroz tu materiju. Toplotna provodljivost treseta i bituminoznih muljeva je nešto manja od vode, a muljeva i mineralnih peloida nešto veća. Zbog toga organski peloidi bolje provode toplotu ako je sdržaj vode u njima veći, dok je kod mineralnih peloida situacija obrnuta. Neorganski peloidi su generalno bolji provodnici toplote od organskih, mada, kao što je istaknuto, ta vrednost prilično zavisi i od količine vode u njima. Biološka dejstva peloida, slično termomineralnim kupkama, ispoljavaju se kao: opšta i specifična. Opšta dejstva peloida su uglavnom uslovljena njihovim fizičkim svojstvima, posebno termičkim i donekle mehaničkim koje je izraženije u kupkama nego u pakovanjima. Peloidi imaju veliki toplotni kapacitet, malu toplotnu provodljivost i malu konvekcionu sposobnost što ih preporučuje za primenu termoterapije. Primenjuju se u vlažnom i nabubrelom stanju što utiče na blag, relativno spor i ravnomeran prelaz toplote iz peloida u tkivo organizma. Najblaži i najsporiji prelaz toplote postiže se primenom tresetnih kupki. Specifična dejstva peloida su prvenstveno uslovljena hemijskim sastavom peloida i manifestuju se izazivanjem određenih promena u organizmu, dejstvom prisutnih hemijski aktivnih materija, a znatno manje termičkim i mehaničkim delovanjem. U

balneološkoj praksi prisutan je stav da krajnji biološki efekat peloidoterapije predstavlja posledicu zbirnog delovanja toplotnih, mehaničkih i hemijskih uticaja peloida i da je on različitog intenziteta i vrste u zavisnosti od kvaliteta samog peloida, načina njegove primene i iskustva lekara, balneologa. Toplotni (termički) efekat peloida se odvija lančano proizvodeći određene reakcije na različitim tkivima i funkcionalnim sistemima organizma. Prvo dolazi do pojave lokalne hiperemije u koži i dubljim tkivima na mestu aplikacije, koja dovodi do ubrzane cirkulacije krvi i pojačanih metaboličkih procesa. Ovi procesi zajedno utiču na smanjenje mišićnog spazma do ubrzane resorpcije infiltrata različite geneze i do smanjenja bolova. Analgetski efekat se pojašnjava delovanjem toplote na nervne završetke, resorpcijom izliva u infiltriranom tkivu, bržim odvođenjem medijatora za bol, kao što je bradikinin i samim tim, smanjenjem ukupne tkivne napetosti. Smatra se da toplota, posredstvom neurohumoralnih mehanizama, stimuliše aktivnost nekih endokrinih žlezda kao što su štitasta žlezda, jajnici i kora nadbubrega, što dovodi do postizanja pozitivnih terapeutskih efekata i na drugim mestima u organizmu, a ne samo lokalno, na mestu aplikacije. Mehanički efekat je izazvan viskoznošću peloida, a dopunjen i pojačan je dejstvom toplote. Prilikom peloidnih pakovanja proizvodi ga površinski napon i peloidna masa, tako što pri mirovanju izaziva blago opterećenje zglobova i mišića, a pri pokretima izaziva specifičan otpor. Pritisak koji proizvodi peloidna masa (vrši se odozgo nadole), zavisi od specifične težine peloida i debljine obloge, ko-

ja, u zavisnosti od vrste peloida, ne treba da bude deblja od 1,5 cm. U peloidnim kupkama mehanički efekat je posledica sile pritiska i potiska, koji smanjuju telesnu masu, tako da otpor, u svim pravcima podjednako, pruža samo peloid. Glavno delovanje se ostvaruje na duboke krvne i limfne sudove tako što podstiče protok krvi i limfe u celom organizmu. Hemijski efekti peloida kao i lekovitih voda ni do danas nisu dovoljno izučeni. Dugogodišnja balneološka praksa je potvrdila brojne pozitivne kliničke efekte koji se mogu pripisati jedino hemijskim uticajima pojedinih materija prisutnih u peloidima, ali za mnoge ne postoje egzaktna naučna objašnjenja mehanizama tih delovanja. Danas se smatra da je hemijsko dejstvo peloida posledica apsorpcije nekih materija preko kože ali i nadražaja koje neke materije ostvaruju na samoj koži i time potstiču senzovisceralne reflekse. Poznato je da alkalni peloidi podstiču propustljivost kože za katjone, a kiseli za anjone. Ustanovljeno je da iz peloidne supstancije kroz kožu prodiru: sumpor, jod, neka jedinjenja gvožđa, estrogene materije i neki vitamini (C i D). Sumpor u nekim svojim oblicima, kao što su sumpor-vodonik, bisulfidi i sitnodisperzovani elementarni sumpor, prodire kroz neoštećenu kožu, izazivajući pri tom jasno ograničen eritem na onim delovima kože na koje je peloid aplikovan ili koji su došli u dodir sa peloidom koji ih sadrži. Biološko delovanje nekih materija rastvorljivih u vodi, uočeno je samo ako se one u peloidima nalaze u značajnijim količinama, kao što je slučaj kod limana, dok u ostalim peloidima u kojima su njihove količine izuzetno male njihov efekat izostaje. Dokazano je da razni elektroliti, koji se nalaze u peloidima, dovode do promene električnog potencijala kože, koji omogućava elektrolitnu razmenu između kože i peloida, pri čemu dolazi do izražaja apsorpciona moć peloida. Od organskih materija, koje se sreću uglavnom u tresetima, hemijsko delovanje ostvaruju huminske kiseline i produkti njihove razgradnje tako što svojim apsorpcionim svojstvima otklanjaju štetne izlučevine iz organizma i smanjuju njihovu koncentraciju u samoj kupki. Na koži dovode do morfoloških promena kao što su: povećanje rožastog sloja, proliferacija Malpigijevog sloja, žarišna vakuolizacija štapićastih ćelija, povećanje dijametara receptora smeštenih 63

Z D R AV S T V O - S R B I J A

u epidermu, smanjenje broja bazofila, povećanje količine fibroblasta i povećanje sekrecije znojnih žlezda u dermu. Kao posledica svih navedenih delovanja peloida pojavljuju se brojni fiziološki efekti od kojih ćemo ovde pomenuti samo najvažnije kao što su: podizanje lokalne i centralne temperature tala, ubrzan rad srca (tahikardija), sniženje arterijskog krvnog pritiska, povećanje cirkulatornog debija, pojava tahipneje, intenziviranje metabolizma fosfora, lipida, belančevina i vitamina, povišenje aktivnosti proteolitičkih fermenata i fermenata tkivnog disanja. Peloidi regulišu i neurovegetativnu ravnotežu tako što ispoljavaju opšte sedativno delovanje i time popravljaju raspoloženje korisnika. Utiču i na bioenergetske procese i povećavaju efekte nekih fizikalnomedicinskih procedura i medikamenata. Specifično delovanje peloida, koje je ranije pomenuto u ovom tekstu, uglavnom je vezano za komponente peloida koje se nalaze u jonskom ili disociranom stanju. Specifična delovanja su veoma brojna i među najbitnije spadaju: Podsticanje glikokortikoidne funkcije nadbubrega i povećanje koncentracije 17-OH i 17KS u plazmi, ograničavanje tkivne i ćelijske reakcije na neke medijatore zapaljenja (bradikinin), slabljenje anafilaktičke reakcije na strane belančevine, normalizacija pokazatelja nespecifične imunološke reaktivnosti i dr. Kod eksperimentalnih životinja dokazano je i sniženje fibrinolitičke aktivnosti krvi. Kod obolelih od reumatoidnog artritisa, potvrđeno je specifično delovanje sumporovitih peloida, koje se odnosi na inhibiciju delovanja enzima hijalurinidaze, usled čega dolazi do povećanja sadržaja hijaluronske kiseline u zglobnoj čauri i hondroitin sumporne kiseline u zglobnoj hrskavici. Ovo delovanje se smatra imunomodulišućim i predstavlja bazičnu terapiju ove bolesti. Peloidi koji mogu proizvesti neka od navedenih specifičnih delovanja spadaju u veoma korisna lekovita sredstva i treba ih koristiti kao osnovnu ili pomoćnu terapiju u punoj meri kod postojanja indikacija. U balneološkoj praksi uočeni su i dobro poznati terapijski efekti peloida koji se manifestuju u vidu: izražene i dugotrajne vazodilatacije, povećanja lokalne cirkulacije krvi i limfe, ubrzane resorpcije patoloških produkata i smanjenja edema, poboljšanja trofike, ubrzanja 64

regenerativnih procesa, analgetičkog i spazmolitičkog delovanja. Prilikom primene peloidoterapije treba uzeti u obzir i dnevne biološke ritmove organizma, kao i primenu raznih drugih oblika (modaliteta) fizikalne terapije i sa njima uskladiti vreme njene primene, dužinu trajanja i ukupan broj peloido procedura. U ovom delu teksta iznećemo samo opšte indikacije i kontraindikacije za terapijsku primenu peloida bez upuštanja u njihove specifičnosti, razlike i načine primene o kojima će više biti reči u drugom delu teksta koji se odnosi na uputstvo za pripremu i načine primene peloida kao i na balneoterapiju u pojedinim stanjima, bolestima i drugim oštećenjima zdravlja. Na osnovu dugogodišnje balneološke prakse, peloidoterapija se preporučuje u sledećim bolestima, poremećajima i stanjima: degenerativne reumatske bolesti perifernih zglobova i kičmenog stuba, hronične zapaljenjske reumatske bolesti u fazi remisije (reumetoidni artritis, ankilozantni spondilitis, psorijazni artritis), vanzglobni reumatizam (burziti, tendiniti, mijalgije i dr.), posttraumatska i postoperativna stanja (distorzije, luksacije, frakture, kontrakture, ortopedske i druge hirurške intervencije na kostima zglobovima, mišićima i drugim tkivima), hronične ginekološke bolesti i sterilitet (adneksiti, parametriti, priprema za veštačku oplodnju, postoperativni infiltrati), neurološke bolesti (neuralgije, radikuliti, stanja posle povrede perifernih nerava), kožne bolesti (psorijaza i razne druge dermatoze), nega kože, prevencija celulitisa, poremećaji znojenja. U primeni peloidoterapije postoje i ograničenje i kontraindikacije kojih se u balneološkoj praksi treba pridržavati. U tom smislu peloidoterapija se smatra kontraindikovanom u sledećim bolestima i stanjima: postojanje bilo kakvog akutnog zapaljenjskog procesa u organizmu, hronični zapaljenjski procesi u fazi egzacerbacije (akutizacije), Izraženija srčana insuficijencija, teži oblici hipertenzije, izražena arterioskleroza, varikoziteti, flebitisi i tromboflebitisi, krvavljenja i sklonost ka krvavljenju, teški oblici anemija bilo kog porekla, izražena (klinički manifestna) hipertireoza, izraženi poremećaji percepcije toplote bilo kog porekla, svi oblici tuberkuloze, maligne bolesti u evoluciji i fazi lečenja hemioterapijom i radioterapijom.

edij je sredstvo javnog obaveštavanja koje rečima, slikom, odnosno zvukom, prenosi urednički oblikovane informacije, ideje i mišljenja i druge sadržaje namenjene javnoj distribuciji i neodređenom broju korisnika. Pod medijem se u smislu Zakona o javnom informisanju i medijima (“Službeni glasnik RS”, br. 83/2014, 58/2015, 12/2016 (Autentično tumačenje)) naročito podrazumevaju dnevne i periodične novine, servis novinske agencije, radioprogram i televizijski program i elektronska izdanja tih medija, kao i samostalna elektronska izdanja (uređivački oblikovane internet stranice ili internet portali), a koji su registrovani u Registru medija, u skladu sa ovim zakonom. Pravila o javnom informisanju prema Zakonu o javnom informisanju i medijima obezbeđuju i štite iznošenje, primanje i razmenu informacija, ideja i mišljenja putem medija u cilju unapređivanja vrednosti demokratskog društva, sprečavanja sukoba i očuvanja mira, istinitog, blagovremenog, verodostojnog i potpunog informisanja i omogućavanja slobodnog razvoja ličnosti. Putem medija objavljuju se informacije, ideje i mišljenja o pojavama, događajima i ličnostima o kojima javnost ima opravdan interes da zna, bez obzira na način na koji su pribavljene informacije, u skladu sa odredbama ovog zakona. Međutim, urednik i novinar dužni su da s pažnjom primerenom okolnostima, pre objavljivanja informacije koja sadrži podatke o određenoj pojavi, događaju ili ličnosti provere njeno poreklo, istinitost i potpunost. Primer sudske prakse Medijsko pravo - Pravo medija na slobodu izražavanja Novinarski stav, čijom se sadržinom prosečnom čitaocu šalje tendenciozna poruka o bezrezervnoj tačnosti verno prenetih tuđih navoda čija tačnost i potpunost nije proverena, predstavlja iznošenje neistinitih navoda, zasnovanih na neproverenim činjenicama, zbog čega ne može biti pravdan pravom medija na slobodu izražavanja. Iz obrazloženja: “....Polazeći od sadržine objavljenog članka, objavljenih naslova i podnaslova, koji je ilustrovan fotografijom K.M.

Medicina i pravo sa vidnom promenom na donjoj usni, informacije objavljene u uvodu predmetnog članka “Kanadski model i glumica u filmovima za odrasle K.M. (26) došla je u julu u Beograd na estetske operacije nosa, grudi i usana, ali je nakon zahvata u privatnoj klinici MSB, koju vodi plastični hirurg dr M.J, ostala bez pola donje usne. K. je mesecima trpela nesnosne bolove zbog rupe u donjoj usni koja se stvorila nakon operacije: Za sve ovo vreme, ona i njen suprug D, koji žive od snimanja seksa uživo i puštanja muzike, ne mogu da rade,” predstavljaju informacije u kojima je tužilac kao subjekt bio prepoznat i koje kao netačne i nepotpune imaju sposobnost da povrede ugled i čast tužioca. Tuženi su prihvatili i preneli navode D.M. koje je potvrdila i K.M. da je usled operacije usana K. imala komplikacije u vidu velike rupe na usni, bez da su je videli, objavljujući fotografije čija autentičnost i vreme nastanka nije proverena i bez prethodnog osvrta na sadržinu dokumenata kao protivdokaz koje im je pokazao tužilac pre objavljivanja teksta, uz paušalno pozivanje na lekarski izvor koji im je potvrdio da sve ukazuje na lekarsku grešku, ali ne i da je isključena mogućnost da su uzrok eventualne posledice, saglasno izjavi D, drugi faktori. Međutim, s obzirom na ozbiljnost optužbi koje su tužiocu pripisane, objavljene informacije u uvodu teksta, koje svojom sadržinom iskazuju novinarski stav o apsolutnoj tačnosti objavljenih navoda, nužno su zahtevale da poreklo, istinitost i potpunost tako prenetih navoda prethodno bude provereno dodatnim angažovanjem tuženih, na drugi pouzdan način i iz drugih pouzdanih izvora u smislu člana 3. Zakona o javnom informisanju, što je u konkretnom slučaju izostalo..... Zbog toga, novinarski stav iskazan u uvodu objavljenog članka, kojim se tužiocu pripisuje krivica za učinjenu lekarsku grešku, koja tokom prvostepenog postupka nije dokazana, i time svojstvo lica koje ne samo da rukovodi klinikom, već i nesavesno i nestručno obavlja svoju profesiju plastičnog hirurga, sadrži činjenične iskaze čija potpunost i tačnost nije proverena sa pažnjom primerenom okolnostima konkretnog slučaja. Kod takvog stanja, članak je zasnovan na netačno i nepotpuno objavljenim informacijama, čijom sadržinom i senzacionalističkim opisom “ostala bez pola donje usne”… “trpela nesnosne bolove zbog rupe u donjoj usni koja se stvorila nakon operacije”, uz objavljene naslove i fotografije, se

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Pravo medija na slobodu izražavanja prosečnom čitaocu šalje tendenciozna poruka o bezrezervnoj tačnosti prenetih navoda D.M. u daljem delu teksta i ide za tim da se učvrsti negativno mišljenje o profesionalnom radu i ličnosti tužioca i stvori čvrsto uverenje o njegovoj krivici, bez realnog osnova. Zbog toga je pravilan zaključak prvostepenog suda da uvod koji je citiran navodi čitaoca na zaključak da su preneti navodi istina, bez ostavljanja mogućnosti da se radi samo o tvrdnji jedne strane i o mogućnosti da se radi o neistini. Naime, prema Zakonu o javnom informisanju tuženi jesu dužni da verno prenesu tuđe informacije, ideje i mišljenja, ali se ne mogu osloboditi odgovornosti ako je netačna i nepotpuna informacija, iako zasnovana na tako verno prenetim informacijama, idejama i mišljenjima, ipak, objavljena bez dužne novinarske pažnje i u cilju sezacionalizma, što je u konkretnom slučaju. Kod takvog stanja, neosnovani su i navodi žalbe tuženih da nema njihove odgovornosti ukazivanjem da novinarski stav

Ljubiša Živadinović, advokat, Beograd

u uvodu objavljenog predstavlja izneto mišljenje, odnosno zaključak tuženih na dozvoljen način i u skladu sa navedenim zakonom. Naprotiv, takvim postupanjem tuženih narušena je i proporcija slobode iznošenja informacija u cilju obaveštavanja javnosti o određenim događajima i dužnosti i odgovornosti u cilju zaštite ličnih prava drugih lica u smislu člana 10. Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i sloboda. Stoga je prvostepeni sud pravilno zaključio da između štete koju tužilac trpi u vidu duševnog bola zbog povrede časti i ugleda i postupanja tuženih suprotno članovima 3. i 4. Zakona o javnom informisanju postoji uzročna veza i da su tuženi solidarno odgovorni za tu štetu po članu 80. istog zakona..” (Presuda Apelacionog suda u Beogradu Gž3 br. 308/2016 od 3. februara 2017. godine) - Bilten Apelacionog suda u Beogradu, broj 9/2017, Intermex, Beograd, Autor sentence: Jelena Marković, sudijski pomoćnik u Apelacionom sudu u Beogradu)

www.eberza.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Галерији науке и технике САНУ у Београду уприличена је документарна изложба под називом “Јован Стејић, први Србин доктор медицине у обновљеној Србији”. Аутори ове значајне изложбе су Ненад Карамијалковић и Славко Степановић. Изложба је документарно-едукативног карактера и представља животни пут једне од најзначајнијих личности Србије 19. века. Сликовито, са копијама оригиналних докумената из прве половине деветнаестог века века – први пут виђеним у јавности - детаљно је обрађен научни и државотворни рад др Јована Стејића, али и политичке, културне и социјалне прилике у Србији и Европи тога доба. У нашој јавности, нажалост, о доктору Јовану Стејићу се мало зна. О њему се не учи у школама, а име др Стејића ретко ће се наћи и у историјском књигама, што ову изложбу чини још значајнијом. Доктор Јован Стејић живео је и радио у бурно време настанка српске државе и првих српских институција, које је и сам др Стејић стварао. Јован Стејић рођен у 1802. у Араду, школовање започиње у Српској вероисповедној школи, а потом уписује Латинску гимназију у родном граду. Као одличног ученика запажа га српски добротвор Сава Текелија. Јован Стејић, затим, као добар ученик добија Текелијину стипендију из “Фонда генералице Путник” и одлази на даље школовање у Сегедин. По завршетку гимназије одлази у Пешту, где уписује петогодишње студије медицине, али већ 1825. године прелази у Беч на Медицинско-хируршку академију. У Бечу 1829. године докторира са дисертацијом о дизентерији и тако постаје први Србин - доктор медицине у обновљеној Србији. Током студија усавршио је немачки, мађарски, грчки и латински језик. По завршетку студија враћа се у Кнежевину Србију где постаје лични лекар прво Јеврема а касније и Милоша Обреновића. Доктор Јован Стејић био је поштован од народа због своје стручности, несебичности и пријатног опхођења. Радио је као лекар, али је био и преводилац, лингвиста и просветитељ. Бавећи се здравстве66

Историја медицине

Јован Стејић први Србин доктор медицине у обновљеној Србији Припремили: Дарио Мировић и Марко Радош

ним пословима, написао је неколико књига. Макровиотика – наука о продужењу живота човеческог је значајна књига о здравом и дуговечном животу немачког лекара Кристофа Wилхелма Хуфеланда коју је Јован Стејић превео и дорадио 1826. године. То је револуционарно дело из два разлога. То је прва књига писа-

на на српском језику, која је била доступна Србима у тадашњој Кнежевини Србији. Други разлог је што др Стејић у књизи пише о неким стварима које су у то време, пре 200 година, на Балкану биле незамисливе. Обрађене су теме: хигијена полних односа, питање трансфузије крви, а била су заступљена питања о здравом животу, како здраво живети и како се хранити. Др Јован Стејић, бавећи се у Кнежевини Србији здравственим пословима а у вези са спречавањем епидемије колере, која се почела ширити 1831. године Београдом, написао је и књигуприручник Поученије за лечење болесника од колере на оним местима где доктора нема. Књига је одштампана у Књажевској књигопечатњи (штампарији) 1831. године. Од 1828. до 1936. Матица српска му је објавила неколико књига из едиције Огледи умне науке. Стизао је и да омањим прилозима сарађује у научнокњижевном часопису Сербски летопис, пишући едукативно о борби против алкохолизма, здравој исхрани, утицају дружења на здравље и другим темама. Др Стејић се бавио и граматиком. Године 1852. пише Речник, правопис и граматику српског језика. То је била прва званична ортографија Кнежевине Србије, која је била у употреби до Вукове реформе 1868. године. Доктор Јован Стејић је и зачетник српске медицинске терминологије, први српски антрополог, а уз доктора Карла Пацека оснивач и други начелник Санитета Кнежевине Србије, претече министарства здравља. Јован Стејић је и један од утемељивача Друштва српске словесности, касније Српског ученог друштва, односно Српске академије наука и уметности. Он је и творац српске медицинске терминологије, а био је и велики борац за општа пра-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ке епархије Српске православне цркве), Мађарској (Архив Будимске епархије Српске православне цркве) и Аустрији (Архив Бечког универзитета). Шта је било најзахтевније? Најзахтевније, а тиме и најтеже у истраживањима била је чињеница да претрага архивске грађе не гарантује успех. Другим речима, можете провести месеце прегледајући бројне архивске фондове и збирке, а да не пронађете ниједан документ интересантан за тему коју обрађујете. Наравно, неопходно је и архивистичко искуство, како би се грађа тражила на правим местима, искуство које је мени и колеги Степановићу значајно допринело да наше истраживање буде успешно у све четири поменуте државе (обојица имамо положени стручни испит из архивистике и вишегодишње искуство рада и истраживања у српским архивима).

ва појединаца и грађана. Показао је велику приврженост идејама француског и немачког просветитељства и 1832. године у Крагујевцу пише књигу - Сабор истине и науке. Доктор Јован Стејић преминуо је рано 1853. у 52. години живота. Био је импресивна фигура, један од најзначајнијих интелектуалаца у Србији 19. века. Др Стејић има огроман значај у формирању медицине у Србији, али и велике заслуге у култури, лингвистици и политици. Изнад свега, важио је за изузетно моралну особу, искључиво је служио свом отечеству, коме се дао у потпуности. Боравећи у Пешти и Бечу видео је велике културе и желео је доста тога да пренесе у Србију. Просветитељство му је била нит водиља целог живота. Једног од аутора Ненада Карамијалковића, етнолога и антрополога, конзерватора-истраживача Завода за заштиту споменика културе Крагујевац, питали смо како сте се одлучили за ову изложбу? Већ дуже време бавим се истраживањем раног српског сани-

тета, из прве половине 19. века, и то превасходно реконструкцијом животних прича првих лекара из тог периода наше историје. Самим тим, често сам наилазио на име др Јована Стејића, првог Србина доктора медицине који је радио у обновљеној Србији. Фасциниран, али и шокиран сазнањем да о његовом животу и раду не постоји ниједна написана монографија, па ни озбиљнији чланак, с изузетком два рада чији су аутори били Војислав Михајловић и Катарина Богдановић, кренуо сам у истраживање, а онда и у израду документарне изложбе и пратеће публикације о др Стејићу, заједно са колегом Славком Степановићем из Историјског архива Шумадије у Крагујевцу.

Какви су планови? Управо завршавам пројект реконструкције животне приче још једног лекара - доктора Хермана Августа Мајнерта, чешког Немца, који је био први крагујевачки и трећи београдски окружни физикус (начелник санитета). Изложба ће премијерно бити отворена у Галерији народне библиотеке «Вук Караџић» у Крагујевцу, 25. септембра. Изложба о Јовану Стејићу планирано је да се прикаже у Румунији, Мађарској и другим градовима Србије. Поред етнолога и антрополога Ненада Карамијалковића, аутор изложбе је и Славко Степановић, а сарадник је Јелена Јовановић Симић.

Истраживали сте и у иностранству? Истраживање архивске грађе обављено је у четири државе - Србији (Архив Србије, Архив САНУ, Историјски архив Београда и Историјски архив Шумадије), Румунији (Државни архив Републике Румуније - огранак Арадске жупаније и Архив Темишварс67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Поглед у којем је сваки детаљ центар посматрања

Др Ирена Николић, сликарка Припремила: Др сц. мед. Славица Жижић-Борјановић

рена Николић (1974) је међу најмлађим члановима Секције за уметност, културу и хуманост СЛД-a. Као специјалиста социјалне медицине ради на Универзитетској дечјој клиници у Београду. Сликарством се бави 20 година (1998). Велики утицај на њено уметничко опредељење оставиле су монографије познатих светских сликара. Током изграђивања уметничког става велики утицај су оставила позната дела европских експресиониста, виђених у неколико националних галерија Европе. Бављење сликарством, слободно можемо рећи, је њена друга професија. Има велику радну енергију, упорна је, често и радо учествује у хуманитарним акцијама и непрекидно уз стваралачки рад смишља нове и нове могућности за излагање слика које заокружује у циклусе. До сада је имала четрдесетак самосталних и колективних изложби у земљи и иностранству. Не изостаје ни са једне манифестације лекара ликовних стваралаца од када је у Друштву а редовно се одазива и на оне хуманитарног карактера. Др Ирена Николић је изузетно надахнута за сликарство, незаустављиво иде из једне у другу изложбу испољавајући свој несавладив импулс. Белина платна и његове димензије су за њу изазов коме се радује и којег се нимало не плаши. Чини се да је у својој глави унапред сачинила не само композицију једне слике, него је „сагледала” нови циклус – од почетка до 68

краја! Именовали су га увек други, њени велики пријатељи, сликари. Иренино апстрактно сликарство се уклапа у наше заједничке изложбе и постаје њен нераздвојни део. Велика платна са белом позадином посебно зраче енергијом која исијава, а знатне димензије појачавају тај доживљај. Дружење са др Иреном представља задовољство. Детиње је радознала, добронамерна, искрен и поуздан пријатељ. Поставићемо јој неколико питања: Најуочљивија одлика Ваших радова за посматрача јесте енергија која зрачи. Изазива пријатна осећања. Како се то може објаснити? Шта да кажем, то сам само ја, моја духовна енергија.

Немир који постоји у мени вероватно се ослобађа током преношења импресија на платнима. Увек док сликам се осећам срећно, задовољно, испуњено. Ја не могу да сликам када сам нерасположена. Шта Вас инспирише на сликање. Живи, неживи свет, осећања, доживљаји...? Стварно не знам шта ме инспирише јер никада не знам шта сликам. Сликате ли уз музику, у тишини...? Како када.

Колико Вам је Врање инспирација којем се често враћате у родитељски дом. Југ Србије, уопште? Врање има душу, тамо живе сви Како бисте нам описали моји, а ја сликам из душе. Ваш стваралачки немир. Како се осећате у разним фазама слиШта је за Вас највећа срећа? кања? Бити срећан.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

„Широм зачуђеним очима“ Прва самостална изложба Ирене Николић у Врању је двадесет и прва по реду, у последње две године изложбене активности. По вокацији лекар, сликарству, које је очигледно неопходно за душу, приклонила се 1998. године. Као и многи велики савремени уметници, Ирена тежи да у својим делима постигне отвореност срца, разиграност маште, ведрину, лакоћу, непосредност, као на дечјим цртежима. На први поглед њена дела одишу спонтаношћу и интуитивношћу, чиме успева да дотакне свет детињства, попут Карела Апела. Својим сликама она исцртава мапу властитог света, са бескрајним могућностима одабира и кретања. Гради лични лавиринт. У сусрету са познатим и непознатим људима, сагледава окружење градећи орнаменте, преплете са обиљем различитих детаља. И када изгледа да је композиција смирена и уравнотежена, ипак се осећа то врење, пулсирање, тензија, све врви енергијом призора. Она ни по својој природи није статична те не чуди што и њене слике не мирују. Сву ту узнемиреност и узаврелост догађаја, изненађења, чуђења прати одговарајућа енергија јарких боја. Било да су сликани призори весели, бајковити, свакодневни, зачуђујући или критични у односу, нужно су бременити позитивном енергијом која плени и самог посматрача.

Чини се да уметница својим сликарским поступком превасходно забавља саму себе. Пред нама су загонетке дводимензионалне површине, испуњене најнеобичнијим цртежом. Колоплети и арабеске линија, облика, боја испуњавају целокупну дводимензиналну површину платна. Оне чине саме за себе целину која посматрачу нуди толико детаља да се може до миле воље бавити проналажењем сакривеног, радости сликања и једног духовног откривања света. Не лаже већ измишља, машта, мења, даје им свој облик, немир и прикривени хумор. Душан Ђокић, који годинама интензивно прати њен рад, написао је следеће: „У том иступу истраживања Ирена се исказала само као условни маргинални експонент личне имагинације, потврђујући чуђење као почетак филозофије по Аристотелу у линији унутрашње нужности...“ То зачуђено око, које прати све што се дешава на површини платна, зачуђено је загледано у нас, у посматраче.

више, задобила је наклоност рецентних галерија код нас па и ван наше земље у којима показује своје радове. Ирени Николић је то успело упркос томе што није завршила одговарајућу, уметничку школу. Судећи по ономе шта и како ради, чини се да јој то и није било неопходно. Ако намах завиримо у ближу или даљу историју сликарства, свеједно је, видеће се да је сличних примера увек било, штавише, они су постајали неизоставни чинилац сваке културне збиље. Ирина се у том погледу придружује плејади престижних српских уметника, чија судбина није везана за академски ниво образовања. Да поменем само Петра Лубарду и Пеђу Милосављевића, који су се, као сликари, самостално усавршавали и својим доприносом стекли сјајну афирмацију. Ако се узму у обзир приређене изложбе уметнице, потом учешће на бројним заједничким смотрама, напокон, увидом у досад остварене радове, видеће се да је Ирена самоуверено, одважно и храбро, закорачила стазама тајновитих феномена ликовног творења. И не само то. Она је брзо и, наизглед лако, овладала завидном занатском вештином. Осим тога, успе-

Мирјана Јовановић, кустос Галерије Народног музеја Врање

Игра облика и покрета Пред нама је сликарка, која се, превасходно сопственим трудом, уздигла на ниво озбиљне стваралачке појаве. Она се брзо и успешно укључила у живе излагачке токове. Личним постигнућем је успела да се наметне и стекне завидну репутацију. Тиме је постала цењена у стручној јавности, шта69

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ла је још да проникне у свет, себи својствених, интимних слојева свести. Речју, Ирена је видним трудом смогла довољно стваралачке воље како би овладала свим аспектима слике и, коначно, најтеже и најважније, успоставила је властиту поетику слике. Тематски регистар њених интресовања је махом ограничен на фигуралне представе, дабоме, уз поједине сегменте, заправо исечке из природног окружења и понеког, додуше ређег дела мотива, узетог из корпуса блиског анималном пореклу. Није у питању дијалог са реално заснованом оптиком нити трагање по улепшаној стварности, већ маштовито успостављени облици, што се слично разиграној, веселој, младалачки радозналој игри, слободно покрећу и преплићу, стварајући колико узнемирена, толико узбудљива ритмичка гибања. Визуелни дојам слике упућује на трагове у којима се назиру издужени, упрошћено профилисани облици налик човеку. Са мало више пажње, у њеним радовима се могу ишчитавати назнаке попут глава и осталих екстремитета, који залазе у домен асоцијативног, готово апстрактног промишљања света. Ирена, спонтано простире облике по површини, док композицију смело и једнако разлаже преко целе сликане равни. Уз наглашену осетљивост за облик и форму, којима провејава неспутана страст, она успева да нанесе скуп поједностављених потеза и линија. Таквом контексту слике су прилагођене колористичке вредности, које се динамично а складно утапају у скуп датих садржаја. Све је у њеним радовима померено, истргнуто из стварносног дискурса, уздигнутог до поенте, надреално установљених кодова. Остаје уверење да она припада кругу ликовних стваралаца, који показују видан полет и замах. Њега прати извођачка сигурност, што се огледа у свим нивоима делања. То јој даје за право да се, без предрасуда и уздржане страсти, повинује пориву своје природе. У вредносне домашаје њеног ликовног постигнућа треба веровати и, дабоме, с правом очекивати нове домашаје. Здравко Вучинић Радни век је провео као кустос и директор Продајне галерије Београд

Podgorica 27-29. septembra 2018. godine

VII sajam medicine

ada već manifestacija sa nezanemarljivom tradicijom, Sedmi sajam medicine ove godine je održan u podgoričkom Hotelu „Hilton”, 2729. septembra. Pokrovitelj događaja bilo je Ministarstvo zdravlja Crne Gore, a organizator medicinski časopis „Medical”. Predsjednica Naučnog odbora Sajma bila je prof. dr Vesna Miranović, iz Ministarstva zdravlja Crne Gore, a članovi tog tijela bili su prof. dr Agima Ljaljević, prof. dr Filip Vukmirović, doc. dr Majda Šahman Zaimović, doc. dr Zorica Potpara i doc. dr Nebojša Kavarić.

У току су две изложбе у Србији на којима излаже др Ирена Николић. Самостална изложба у Народном музеју Крагујевац 27. 9–24. 10. 2018. 32. Октобарски ликовни салон у Ковину 3. 10–29. 10. 2018.

Poziv na nastavak uspješne saradnje Poželjevši srdačnu dobrodošlicu učesnicima Sedmog sajma medicine, Slavica Pantelić, predstavnica časopisa „Medical”, uputila je na najznačajnije sadržaje ove manifestacije. Ona je saopštila da je predviđeno da se prezentuje više od 50 stručnih radova iz oblasti medicine i farmacije. Putem štandovskih prezentacija predstavljeno je više od 50 učesnika: zdravstvene institucije, zdravstvene ustanove, farmaceutske kompanije i veledrogerije, udruženja ljekara i udruženja pacijenata, kao i zdravstvene grupacije iz Srbije i Turske. Izražavajući posebno zadovoljstvo zbog učešća, po prvi put, beogradske zdravstvene grupacije Medigroup, kao i zahvalnost Ministarstvu zdravlja, pokrovitelju Sajma, i Naučnom odboru Sajma, ona je zahvalila svima koji su prepozna-

li Sajam medicine kao skup od opšteg društvenog značaja. — Koristim priliku da se u ime kolektiva zahvalim Ljekarskoj komori koja je prepoznala značaj časopisa Medical kao jedinstven nacionalni projekat, te odobrila bodovanje autorskih tekstova u časopisu — navela je dalje.

Svečano najavljujući da će naredne godine u maju „Medical” obilježiti 10 godina postojanja, Pantelić je pozvala sve koji prepoznaju kvalitet časopisa da se pridruže u daljem stvaranju i jačanju ovog projekta. Grupa velikog srca i velikog entuzijazma U ime Naučnog odbora Sajma, prisutnima na otvaranju manifestacije obratio se prof. dr Filip Vukmirović.

ZZDDRRAA VV S TS VT OV O - C-R N SA R BGIOJ R AA

— Pozitivni komentari i impresije sa prošlogodišnjeg sajma medicine bili su podstrek da i ove godine organizujemo sličnu manifestaciju — naveo je on. Ističući da više od 50 predavanja koja će biti prezentovana obuhvataju gotovo sve oblasti medicine i domove zdravlja, opšte bolnice, Institut javnog zdravlja, Zavod za transfuziju, kao i aktere iz okruženja, izrazio je zahvalnost predavačima, uz napomenu da je koncepcija Sajma prilagođena tome da sve njegove sadržaje, štandovske izložbe i predavanja, može pratiti ne samo stručna, već i laička javnost Crne Gore. Komentarišući doprinos časopisa „Medical”, prof. dr Vukmirović je istakao da nije u pitanju mala grupa angažovanih, već velika grupa, velikog srca i velikog entuzijazma. — Iznijeti časopis kakav je Medikal, koji uskoro slavi 10 godina postojanja, a organizuje već Sedmi sajam medicine, sa ovolikim brojem prisutnih i učesnika, u trajanju od tri dana, je za svaku pohvalu i ja u ime Naučnog odbora čestitam — naveo je na kraju svog izlaganja. Doprinos razvoju medicinske struke i nauke U ime pokrovitelja Sajma, sekretar Ministarstva zdravlja Nikola Antović izrazio je zadovoljstvo zbog učešća i svečano otvorio Sedmi sajam medicine. Ističući da Ministarstvo zdravlja kontinuirano sprovodi politiku Vlade Crne Gore na unapređenju i obezbjeđivanju kvalitetne i dostupne zdravstvene zaštite, jer su potrebe građana njegov glavni zadatak, naveo je niz realizovanih aktivnosti i onih čija je realizacija u toku. On je podsjetio da je donesena nova lista ljekova koja obuhvata savremenu terapiju. — Vodili smo računa da pacijentima sa dijabetesom, kancerom, kar-

diovaskularnim, neurološkim bolestima, pacijentima oboljelim od zaraznih bolesti, pacijentima sa rijetkim bolestima, uz veliku pažnju prema djeci i starima, kao i drugim ranjivim grupama, omogućimo liječenje terapijom koja se primjenjuje u razvijenim državama svijeta. Stvorili smo dobru osnovu za tretman djece sa autizmom kroz otvaranje Centra. Uložili smo velika sredstva u opremanje i renoviranje zdravstvenih ustanova kako na sjeveru, tako i u centralnom i južnom dijelu Crne Gore — naveo je on. Vlada je za potrebe nabavke medicinske opreme, kako je rekao Antović, opredijelila 11,8 mil. evra. Do sad je ugovorena nabavka 9,2 mil. evra vrijedne opreme. Otpočeta je druga faza projekta energetske efikasnosti u vrijednosti od 6 miliona evra, kao i realizacija projekta telemedicine, na koji su način trenutno umrežene tri zdravstvene ustanove sa sjevera Crne Gore i KCCG. Postoji mogućnost i regionalnog povezivanja. — U toku je informatizacija i povezivanje kompletnog sistema zdravstva u Crnoj Gori, kroz projekat integralnog zdravstvenog informacionog sistema. Možemo reći da elektronsko zakazivanje daje svoje rezultate. Elek-

tronski recept je olakšao pacijentu put do lijeka. Koristeći savremenu tehniku unapređujemo i kvalitet zdravstvene zaštite — rekao je Antović. Ističući značaj kolektivnog rada u zdravstvu, ukazao je i na korist od donacija. — Zahvaljujući njima, zdravstveni sistem je, prema evropskom zdravstveno-potrošačkom indeksu, napredovao sa pretposljednjeg, 34og na 25. mjesto. Obavezujuća je i činjenica da treba uvijek stremiti ka boljem i višem. Radimo na prostoru i opremi. Radimo na usavršavanju sistema, ali ne bez onih koji su stub sistema, jer je bez njih funkcionisanje nezamislivo. Ljekari i njihovi saradnici zaslužuju podršku i visoko poštovanje i uvjeravam vas da će Vlada učiniti sve da dalje unapređuje ambijent za njihov rad, edukaciju i život. Upravo ovakvi skupovi prilika su da se predstavi crnogorski zdravstveni sistem, dostignuća u oblasti medicine, ali i svi koji na bilo koji način participiraju u ovom sistemu — naveo je Antović. Trodnevni stručni rad Stručni dio sajma sastojao se od više od 50 stručnih predavanja koja su održana u dvije sale za predavanja. Program Sedmog sajma medicine realizovan je u okviru 14 sesija, a teme su bile brojne i raznovrsne: od aktuelnosti u medicinskoj farmaceutskoj struci, preko prikaza kliničkih slučajeva, probiotske terapije i zdravih stilova života do prezentacija novih aktera na ovom polju. Predavači su, pored domaćih stručnjaka iz oblasti javnog i privatnog zdravstva, bili i iz okruženja i inostranstva. Prezentaciju putem štandovskih izlaganja imalo je oko 50 subjekata iz oblasti javnog i privatnog zdravstva, farmaceutskih kompanija i veledrogerija, bolničkih grupacija kao i domaćih udruženja pacijenata. Medici.com

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

ANTAO - XIV kongres Balkanskog udruženja za nefrologiju, dijalizu i transplantaciju organa (Balkan Association of Nephrology, Transplatation and Artificial Orggans) u organizaciji NVO Udruženja nefrologa Crne Gore, svečano je otvoren u Hotelu „Splendid” u Bečićima 20. septembra o.g. Na kongresu je učestvovalo više od 250 stručnjaka iz ove oblasti iz dvanaest zemalja Balkana: Turske, Grčke, Albanije, Bugarske, Srbije, Hrvatske, Rumunije, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Slovenije, Kosova i Crne Gore. Crna Gora je ove godine prvi put bila domaćin BANTAO kongresa. BANTAO predstavlja uspješan model saradnje na Balkanu i čini granice sa našim susjedima šire i manje vidljivim. Jedan od glavnih ciljeva BANTAO-a, osnovanog 1993. godine u Ohridu, je da promoviše i podrži naučnu i tehnološku saradnju u oblasti interne medicine i transplantacije organa. BANTAO kongresi pružaju platformu za razmjenu iskustva i ogroman potencijal za saradnju na profesionalnim i naučnim projektima. Na svečanom otvaranju goste je pozdravila prof. dr Marina Ratković, predsjednica XIV BANTAO kongresa i predsjednica NVO Udruženja nefrologa Crne Gore. - Opet smo svi zajedno. I naše malo društvo i porodica je ostala uvijek monolitna i prepoznatljiva - kazala je prof. dr Ratković na prezentaciji u kojoj je napravila retrospektivu razvoja nefrologije u našoj zemlji. Ona je podsjetila na davnu 1979. godinu, kada je otvoreno prvo odjeljenje za hemodijalizu u Crnoj Gori i 1986. godinu kada je formirano Nefrološko odjeljenje, čiji je prvi načelnik bio prim. dr Rajko Radović, navodeći sve ljekare koji su stasavali u KCCG od osnivanja. - Pripreme za uvođenje transplan-

Preuzeto iz:

Broj 114, godina IX, oktobar 2018.

14. kongres BANTAO 2018.

tacionog programa počeli smo 2006. godine, organizujući brojne seminare, radionice, skupove, kao i sprovođenjem anketa o doniranju organa. Bilo je dosta misija vezano za donaciju organa, uz podršku kolega iz Hrvatske - rekla je prof. dr Ratković, ističući sa ponosom da je 25. 9 2012. godine učinjen istorijski iskorak u Crnoj Gori, kad je izvršena prva transplantacija bubrega sa živog donora. Do sada je urađeno 39 transplantacija bubrega sa živog davaoca, a tri sa kadavera. - Takođe, 8. 12. 2013. godine je u crnogorskom zdravstvu učinjen veliki iskorak jer je tada obavljena prva eksplantacija organa u Crnoj Gori sa moždano mrtve osobe - istakla je

prof. dr Ratković, najavljujući još jedan važan projekat, a to je uvođenje HLA dijagnostike. Nefrologija u Crnoj Gori je dobro razvijena, kazala je ona, podsjećajući da imamo 12 centara za hemodijalizu, tako da je naša zdravstvena mreža od mora do sjevera kompletno pokrivena što je značajno zbog specifičnog terena, pa samim tim i nedovoljno razvijene saobraćajne infrastrukture, te se na ovaj način nastojalo olakšati život pacijentima i učiniti im život kvalitetnijim. Najveći centar za dijalizu je u Podgorici, a ono na šta je posebno ponosna jeste da je posljednji centar otvoren na Cetinju, prije dva mjeseca. Ministarka nauke, dr Sanja Damjanović predstavila je projekat Međunarodnog instituta za održive tehnologije na prostoru Jugoistočne Evrope. Ministarka je uputila čestitike organizatorki konferencije i predsjednici BANTAO udruženja, profesorici Marini Ratković koja je sa svojim transplantacionom timom uspješno sprovela medicinske procedure svjetskog nivoa. - Ovakvi događaji treba da nam još jednom ukažu na važnost permanentne saradnje nauke i medicine, što je jedan i od prioriteta Ministarstva nauke. Medicinska i naučna istraživanja danas su sve više globalna, internacionalna, multikulturalna i pomažu da se građanima obezbijede bolji uslovi za život i prosperitet. Nauka je naš najveći kolek-

ZZDDRRAA VV S TS VT OV O - C-R N SA R BGIOJ R AA

tivni poduhvat i ona mora odgovoriti na društvene potrebe i globalne izazove, koji uveliko prekoračuju tradicionalne granice disciplina i traže kolaboraciju, istraživanje, razvoj znanja i konkretnu primjenu, kazala je ministarka Damjanović i podsjetila na izjavu evropskog komesara za nauku, gospodina Karlosa Moedaša, da je naš zadatak da pronalazimo nova rješenja za stare probleme, istražujemo, jer je eksperimentiranje u samom srcu nauke. S tim u vezi, ministarka je ovom prilikom predstavila inicijativu Ministarstva nauke za uspostavljanje Međunarodnog instituta na prostoru jugoistočne Evrope, a koja predviđa realizaciju hadronske kancer-terapije, sa istraživanjima u biomedicini, čime će građanima regiona biti dostupno najsavremenije liječenje velikog broja vrsta kancera. Direktor Kliničkog centra Crne Gore dr Jevto Eraković je rekao da mu je izuzetno zadovoljstvo što vidi da ne-

je naš transplantacioni program - rekao je dr Eraković. Direktor Fonda za zdravstveno osiguranje Sead Čirgić je kazao da u maloj Crnoj Gori danas imamo 12 dijaliznih centara, imamo u razvoju transplantacioni program, imamo značajna seredstva koja se izdvajaju za to pa iako nemamo još dovoljno razvijenu svijest o značaju doniranja organa, već možemo da vidimo određene pomake. - Ipak, i pored spremnosti Ministarstva zdravlja i Fonda zdravstva da podrže razvojne projekte, uvijek ima pojedinaca koji daju najveći doprinos, tako da smo mi danas iz oblasti nefrologije na ovom nivou zahvaljujući profesorici Marini Ratković - poručio je Čirgić. Državni sekretar Ministarstva zdravlja Milovan Vujović je kazao da je kongres prilika da ljekari u naredna dva dana razmijene saznanja i iskustava o svim problemima koje bubreg kao organ mogu da zadese: od njegove povrede,

frološka porodica na ovim prostorima jugoistočne Evrope funkcioniše jedinstveno, naglašavajući da oni kao takvi šalju jedinstvenu poruku za sve ostale grane medicine. - Mi smo u KCCG bili svjedoci koliko je profesorka Ratković utrošila energije, profesionalizma, truda i ljubavi da se ovaj kongres organizuje i bude ovako reprezentativan. Moram istaći, sa ponosom možemo reći da imamo profesorku Ratković i kompletnu nefrološku ekipu u KCCG kao rodonačelnike transplantacionog programa i rodonačelnike mnogih naprednih ideja i dijagnostičkih i terapijskih procedura u nefrologiji. Takođe, veliko je zadovoljstvo ispred KC vidjeti veliki broj naših ljekara koji je danas u ovoj sali, koji čine složnu grupu i porodicu koja se pokazala u mnogim trenucima, neophodnim za pravo funkcionisanje naše ustanove, kao što

patohistoloških analiza, ponašanja transplantiranog bubrega u stanju infekcija, bubrežne funkcije u onkoloških pacijenata, udruženosti, oboljenja bubrega sa oboljenjima drugih sistema, rijetkih bubrežnih oboljenja. - Složene kliničke situacije u kojima ste se nalazili u namjeri da pobijedite bolest predstavljale su sigurno ozbiljan izazov, ali vas izvjesno činile i zadovoljnim sopstvenim učinkom i ishodom gdje svi priželjkujemo da pacijent bude pobjednik - istakao je Vujović. Prisutne je pozdravila i prof. dr Sanja Simić Ogrizović iz Beograda, zatim Dimitrije Popović, hrvatski i crnogorski akademski slikar, a na kraju svečanog otvaranja poznati crnogorski glumac Slobodan Marunović čitao je stihove Petra II Petrovića Njegoša, Aleksanadra Lesa Ivanovića i Vitomira Vita Nikolića. R.T.

Investicija Fondacije Swiss Continence

ZIC regionalnog karaktera

vajcarska fondacija Swiss Continence spremna je da investira nekoliko miliona eura u uspostavljanje novog zdravstvenog i istraživačkog centra regionalnog karaktera u Crnoj Gori, saopšteno je iz Ministarstva nauke. Delegacija Swiss Continence fondacije, koju predvodi predsjedavajući fondacije i šef Katedre za neuro-urologiju na Univerzitetu u Cirihu i Univerzitetskoj bolnici Balgrist, Tomas Kesler, boravio je u dvodnevnoj posjeti Crnoj Gori. Delegacija je imala sastanke sa predstavnicima Ministarstva zdravlja i Kliničkog centra Crne Gore (KCCG), u cilju potencijalnog investiranja i formiranja novog zdravstvenog i istraživačkog centra regionalnog karaktera. Kesler je pokrenuo inicijativu izrade projekta između Crne Gore i Švajcarske, pod okriljem Swiss Continence fondacije, a u cilju unaprjeđenja kvaliteta zdravstvene zaštite u Crnoj Gori. - Srednjoročni cilj ove saradnje bilo bi uspostavljanje novog zdravstvenog i istraživačkog centra regionalnog karaktera u Crnoj Gori, u koji je švajcarska fondacija spremna da investira i do nekoliko miliona eura - saopšteno je iz Ministarstva. Fondacija je spremna da uloži novac i u obuke istraživača na Univerzitetu u Cirihu i medicinskog osoblja u Univerzitetskoj bolnici Balgrist. Iz Ministarstva su kazali da delegacija razgovara o optimalnom modelu saradnje koji bi vodio ka formiranju regionalnog centra izvrsnosti u oblasti neuro-urologije, sa mogućnošću proširenja projekta na oblast radiologije, dijagnostike, neurologije i ginekologije. Delegacija je posjetila KCCG gdje se upoznala sa radom te medicinske ustanove, kao i aparaturi koja je dostupna ljekarima, a posjetila je i Institut Dr Simo Milošević u Igalu. 73

GODINA VII BROJ 83. OKTOBAR 2018.

N M K

ERONTOLOGIJA (γέρωγ, geron = stari čovek i λoγίa, logija = nauka) je opšta nauka o starenju i starosti, a GERIJATRIJA(γέρωγ, geron = stari čovek i ιατρός, jatros = lekar) je medicinska specijalnost koja se bavi lečenjem i bolestima starih ljudi. Prva naučna razmišljanja o gerontologiji vezuju se za Rusa I.I. Mečnikova 1908, mikrobiologa (pronalazača fagocitoze, nobelovca). Istorija svetske medicine smatra da je prvi gerijatar bio I.A. Nascher, njujorški lekar, koji je, posle posete staračkim skloništima u Beču, zahtevao od odgovarajućeg američkog medicinskog udruženja da se gerijatrijski bolesnici izdvoje iz okvira interne medicine i da se formiraju posebna odeljenja za lečenje starih. Uveo je termin gerijatrija u svom članku “Geriatrics’’ u Njujorškom medicinskom časopisu 1909.1 i osnovao Njujorško gerijatrijsko društvo 1915. Međutim, naš lekar-naučnik,književnik i član Srpske kraljevske akademije Laza K. Lazarević (L.K.L), pre I.A. Nascher-a, tj. već 1887. godine, u Beogradu osniva prvo bolničko Gerijatrijsko odeljenje u svetu. Naime, izdvojio je stare bolesne osobe iz postojećeg Unutrašnjeg odeljenja Varoške bolnice na Paliluli, osnovao i vodio “Odsek za lečenje staraca’’ sa 13 kreveta u iznajmljenoj zgradi zanatlije Hadži-Nikolića preko puta bolnice. Smatrao je da “starost nije ni zdravlje niti bolest. Stari kad su zdravi drugačije žive i drugačije se hrane. Kada su bolesni drugačije boluju, pa zato moraju drugačije i da se leče’’. L.K.L je, dakle, pionir svetske i naše gerijatrije2,3 (Sl.1). Nažalost, ovo njegovo odeljenje se ugasilo posle njegove smrti.

Slika 1. Laza K. Lazarević (1851 - 1891) Lekar – naučnik, književnik, član Srpske kraljevske akademije, pionir svetske gerijatrije (od 1887)

Odbor za kardiovaskularnu patologiju SANU, Udruženje za aterosklerozu Srbije

Istorijat i značaj gerontologije i gerijatrije u svetu i Srbiji V. Kanjuh, S. Kanjuh, M. Pušac, A. Novaković, N. Antonijević

Odnos prema starim ljudima se u (pra) istoriji menjao od lapota (senicid) do savremenog shvatanja starosti kao normalnog “trećeg doba’’ (posle mladosti i zrelog doba), koje je za poštovanje i ima značajne specifičnosti (medicinske, psihološke, socijalne i dr.). Pod lapotom se podrazumeva javno ritualno ubistvo prestarelih članova zajednice (“traže hranu i brigu a ništa ne privređuju’’ ili se iz “milosrđa’’, kao iznemogli, šalju se u bolji svet). Tako, npr. Spartanci i Germani su bacali starce s visoke stene u more; u tajgama su nomadska plemena “zaboravljala’’ da probude starce ujutro kada se kretalo dalje; Eskimi su ih prepuštali “beloj smrti’’ usred ledene pustinje i na mestima gde su znali da će uskoro naići medvedi’’; u Japanu sinovi su odnosili i ostavljali očeve u snežnim delovima planine; u Indiji su davali neki napitak koji bi dovodio do smrti; u Kini i kod starih Slovena je čak posle lapota postojao kanibalizam jer su smatrali da imaju “veća prava na ljudsko meso od crva’’. U našim krajevima, u istočnoj Srbiji, starcima je stavljana pogača na glavu pa bi se preko nje udarilo i - “ubi ga hleb’’, a u Crnoj Gori stavljao se vuneni smotuljak; U Vojvodini, dok su sinovi na poslu, snaje bi se, navodno, dogovorile da prestarelom svekru stave jastuk na lice i uguše ga. Izgleda da je lapot nestao na prelazu paganizma u hrišćanstvo jer hrišćanstvo ima božje zapovesti: “Poštuj oca i mater svoju...’’ i “Ne ubij’’. Srpska poslovica kaže4: “Dok otac daje, raduju se i sin i otac, kada sin daje tužni su obadvojica’’. Naime, otac je u snazi i pomaže sina, a kad sin pomaže onemoćalog oca to je bezradosno i nešto uskraćuje svojoj porodici.

Starosna diskriminacija (ejdžizam), kao i rasizam i seksizam (LGBT populacija) spadaju u najraširenije oblike diskriminacije. Mnogi misle loše o starosti. Petar P. Njegoš, kroz usta Vuka Mićunovića u “Gorskom vijencu’’: “Kud će više bruke od starosti! Noge klonu, a oči izdaju, Uzbluti se mozak u tikvini, Pođetinji čelo namršteno, Grdne jame nagrdile lice, Mutne oči utekle u glavu, Smrt se gadno ispod čela smije Kako žaba ispod svoje kore”. Ali, Simon de Bovoar kaže:’’ Umreti rano ili ostariti, druge alternative nema’’. Jovan Dučić5: “Nema veće bede nego kada starost, siromaštvo i bolest istovremeno zajašu pojedinca’’. “Najgorča tuga ljudskog veka je tuga starosti’’. Zato preporučuje: “Treba menjati zemlje, žene i knjige, ili barem jedno od to troje’’ i “Biti u društvu mlađih od sebe’’. De Gol: “Starost je brodolom’’6 (Sl.2,3). Nasuprot njima, po Mojsiju (knj. prva): “Kada vidiš sedog i starog, ti ustani i pokloni mu se’’. Duško Radović: Mladost je dar prirode, ali stariti je umetnost. Osnivači medicine Hipokrat i Galen bavili su se gerijatrijom. Avicena u svom Kanonu medicine 1025. zalaže se za brigu o starima (san, ishrana, fizičke vežbe, itd.). Kao “staračku nesposobnost’’ vidi krutost kostiju i ogrubelost kože, probleme sa spermom, zadah i sl. Postojali su korisni “Saveti staraca’’ – ali i štetna i isključiva gerontokratija.Trebalo bi da ljudsko društvo ne praktikuje ni gerontokratiju niti juvenokratiju već: Spoj poleta, snage, entuzijazma i smelosti mla-

N M K

Slika 2. Rembrandt Van Rijn: ’’Stari čovek se moli’’

Slika 3. Vincent van Gogh: ’’Stari čovek u žalosti’’

dosti sa sveobuhvatnim (“orlovskim’’) pogledom, smirenošću, iskustvom i mudrošću starosti (V. Kanjuh). U našoj srpskoj kulturi,pozitivan odnos sa unucima pruža sreću za stare (naročito za bake), koji se ne shvata kao kulučenje. Za vreme II svetskog rata, Nemci su ubijali 100 talaca Srba za jednog ubijenog Nemca i 50 za jednog ranjenog. U Crnoj Gori čest je bio slučaj da deda ode kod zatvorenih talaca i zameni unuka kao talac. Stanovništvo Srbije spada u starija stanovništva u svetu jer je 17,4% populacije u starosnoj dobi od 65 i više godina. Pri tome, našu tešku demografsku situaciju čini ne samo starenje, već i depopulacija stanovništva (’’bela kuga’’, ekonomske i političke emigracije). Ko su, u stvari, stari ljudi (elderly)? Prema Svetskoj zdavstvenoj organizaciji (SZO = WHO), to su ljudi u uzrastu ≥ od 60

godina za zemlje u razvoju i od 65 godina za razvijene zemlje. Hronološka starost, dakle, počinje od 65. godine života, kada se u većem delu sveta odlazi u obaveznu penziju. U Evropi je to praksa koju je uveo nemački “gvozdeni’’ kancelar Oto fon Bizmark. Međutim, kalendarska i biološka starost se sve više ne poklapaju. Gerontološke - gerijatrijske institucije i udruženja. Prvi “starački domovi’’ su nastali tokom 19. veka. Međunarodna asocijacija za gerontologiju stvorena je 1950. Ujedinjene nacije su se od 1971. zainteresovale za problem starenja i položaj starih u društvu. Za međunarodni dan starih 1990. proglašen je 1. oktobar. Gerontološko društvo Srbije osnovano je 1973. Čine ga lekari, pravnici, ekonomisti, socijalni radnici, kao i ljudi iz državne uprave i politike. Ono je u bivšoj Jugoslaviji i Srbiji, u vremenu od 1977. do 2014. održalo devet kongresa. Publikuje časopis “Gerontološki zbornik’’ a od 1993. “Gerontologiju’’ (objavljeno 37 svezaka). Prvi predsednik bio je prof. dr P. Korolija, gerijatar, načelnik Gerijatrijskog odeljenja KBC Zvezdara (prvo i jedino Gerijatrijsko odeljenje na prostorima bivše Jugoslavije posle L.K.L!). Zatim, I.R. Nedeljković, D. Petrović, M. Janjić, M. Nemanjić. Gerontologija postaje uža medicinska specijalizacija i osniva se njena Katedra na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Veliki značaj imao je Zavod za hronična oboljenja i gerontologiju, osnovan u Beogradu 1975. Direktor Đ. Kozarević je imao izvanredan tim saradnika: N. Vojvodić, Ž. Vuković, Ž. Račić, J. Demirović i dr. Radio je do 1987. godine, kada se ujedinio sa Centrom za kućnu negu u Gradski zavod za gerontologiju i palijativno zbrinjavanje (direktori: Ž. Račić, N. Vojvodić, Lj. Žikić, M. Crnobarić, D. Paspalj). Koncepcija ovih ustanova je bila da stare osobe što duže ostanu u svojoj socijalnoj sredini. Gerijatrijska sekcija SLD-a osnovana 1995. Predsednici su bili: M. Davidović, N.Vojvodić, D. Milošević, J. Ožegović Jevtić, N. Despotović, B. Tomašek, P. Erceg. M. Petrović je začetnik gerontopsihijatrije u Srbiji. ’’Odeljenja za palijativno zbrinjavanje teških umirućih bolesnika’’ funkcionišu u Srbiji. Ona su adekvatno opremljena (imaju antidekubitalne dušeke i sl.) i pružaju profesionalno dobru negu ovim bolesnicima a i nakratko pružaju mogućnost porodici da se odmori. SANU je posvećivala pažnju gerontologiji i gerijatriji: L.K.L; M.Macura (demografija Srbije); V. Kanjuh (L.K.L kao prvi gerontolog u svetu, ateroskleroza i starenje, borba protiv diskriminacije poznatih naučnika starijih od 65 godina, koji žele i mogu da i dalje uspešno rade uz, nažalost, odlazak mladih u inostranstvo bez povratne karte); V. Šulović (L.K.L kao prvi gerontolog

u svetu). Sličan interes pokazivala i Srpska pravoslavna crkva. Odlike starosti: Poremećena homeostaza, opadanje psihofizioloških adaptivnih kapaciteta i promene u biološko-molekularnim funkcijama4. Postoje involucioni biološki procesi ali i promene7-12 u socijalnoj sferi, psihologiji, ponašanju (dezangažovanje) i sl. (Sl. 4).

Slika 4. Karikatura: Sličnosti između bebe i starca diaper - pelena drool - curenje pljuvačke iz usta short - kratak – skraćenost wrinkles - bore gas - gasovi burps - podrigivanje soft food - meka hrana babbling - mehurići iz usta naps - učestalo dnevno spavanje bald - ćelavost gums - desni (bez zuba)

Sa gledišta gerijatrije, kod starenja su daleko učestalije hronične nezarazne bolesti: kardiovaskularne (naročito infarkt srca i šlog), DMT2, Alzheimer-ova bolest, kancer, hronična opstruktivna bolest pluća, mišićnoskeletni problemi i artritis. Čovek hoda malim koracima (’’Marche à petit pas’’). Kosti su zbog osteoporoze sklone lomljenju. Česta je imobilizacija, strah od padanja i frakture kuka. Koža gubi elastičnost i stvaraju se bore. Mišići atrofiraju. Vid i sluh slabe. Zubi ispadaju → bezubost. Ishrana je često pogrešna i smanjena (Simon de Bovoar: ’’Stari ljudi su gladni’’). Nekad postoji inkontinencija mokraće i stolice (incontinentio urinae et alvi). Usporenost. Smanjene su kognitivne sposobnosti. Česte su depresija i demencija. Imunološka odbrana slabi. Što se tiče seksualne aktivnosti, 74% oženjenih muškaraca i 56% udatih žena starih preko 60 godina – ostaju seksualno aktivni. Uzroci starenja su višestruki: Nakupljanje štetnih produkata u ćelijama (pigment 77

N M K

trošenja - lipofuscin) i loših popravki struktura ćelija i DNK; Ograničen broj ćelijskih deoba13 (Hejflikov broj – ćelija se u laboratorijskim uslovima može podeliti najviše 50 puta) jer se njene telomere (kapice na vrhovima hromozoma koje čuvaju njihov integritet) pri svakoj deobi skraćuju, a nedostaje enzim telomeraza da ih regeneriše. Za razliku od normalne ćelije, ćelije raka stalno proizvode telomerazu i ne primaju “molekul smrti’’ za apoptozu (programiranu ćelijsku smrt) i zato su potencijalno besmrtne, tj. žive dok živi oboleli od raka; Štetni efekti stvorenih autoantitela; Opadanje nivoa hormona i neurotransmitera; Štetno dejstvo (oksidativni stres) slobodnih kiseoničnih radikala; Lipidna peroksidacija ćelijskih membrana, koja povećava njihovu propustljivost, itd. Kaže se: “Čovek je star koliko su mu stare arterije’’. Sam proces starenja (sasušivanje, vezivno skvrčavanje i sl.) dovodi i do starenja - skleroze zidova arterija ali bolest ateroskleroza to pospešuje. Interesantno je, međutim, da je čuveni ruski akademik patolog I.V. Davidovski smatrao da ateroskleroza nije bolest već uzrastna promena arterija. Kada su mu neki patolozi to oponirali činjenicom da su obdukovali mnoge starce koji nisu imali aterosklerozu, Davidovski im je odgovorio: ’’To nisu bili starci! ’’Udruženje za aterosklerozu Srbije osnovano je 1997. (M. Bojić - predsednik, V. Kanjuh – predsednik Skupštine i D. Đurić – generalni sekretar). Udruženje je održalo pet uspešnih kongresa u SANU. Njime danas rukovode akademici: V. Kanjuh (predsednik), N. M. Lalić (potpredsednik) i članovi Upravnog odbora: V. Kostić, Đ. Radak i P. Seferović (Sl. 5). U Nadzornom odboru su: K. Lalić, A. Jotić i S. Kanjuh.

Dugovečnost. U Bibliji se pominje jedan jevrejski patrijarh Metuzalem, koji je, navodno, rođen 3317. god. pre nove ere i živeo 969 godina!? Najstariji ’’superstogodišnjaci’’, koji su najduže živeli (sigurno verifikovani od adekvatnih medicinskih udruženja sa preciznom metodologijom istraživanja) su žena Jeanne Calment 1875 – 1997., tj. 122 godine i 164 dana, rođena u Arlu u Francuskoj (Sl. 6) i muškarac Japanac Jiroemon Kimura 1897 – 2013., tj. 116 godina i 54 dana (Sl. 7). Uzroci dugovečnosti. Na prvom mestu, kao najznačajniji faktor, je genetika, koja uključuje i ženski pol (žene žive duže od muškaraca). Međutim, važna je i epigenetika, tj. uticaj spoljašnje sredine i način života kojim čovek sa datim genomom živi. To važi već za kvalitet prenatalnog života u materici majke kao i za rano detinjstvo. Ljudi u bračnom statusu žive duže od onih koji nisu u njemu. Kraće žive i razvedeni. Smanjenjem unošenja hrane (kalorija) usporavaju se metabolički procesi i to produžava život kod laboratorijskih životinja (ali se dobijanje potomstva odlaže).Neki ovu činjenicu pokušavaju da ekstrapoliraju i na ljudsku vrstu. Prirodne katastrofe kao zemljotresi, poplave, požari, gladovanje (zbog uništene žetve) kao i ratovi, saobraćajne nesreće i sl. – ne dozvoljavaju da se gen za dugovečnost ispolji. Socijalno-ekonomski status je vrlo važan. Takođe i stepen edukacije jer on omogućava bolje poznavanje ’’zdravog načina života’’, tj. izbegavanje svih faktora rizika za bolesti i štetnog ponašanja. Od svih naroda, najduže žive Japanci i narodi španskog porekla. Na kraju, ali ne na poslednjem mestu, je razvoj i efikasnost medicine, tj. njene sve

Slika 5. Upravni odbor Udruženja za aterosklerozu Srbije na svečanom otvaranju svog V kongresa u Beogradu u SANU 22. novembra 2016. Sleva-nadesno: akademik Đorđe Radak, akademik Nebojša M. Lalić (potpredsednik Udruženja i dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu), akademik Vladimir Kanjuh (predsednik Udruženja i Odbora za KVP SANU), akademik Vladimir S. Kostić (predsednik SANU) i dopisni član SANU Petar Seferović (predsednik Evropskog udruženja za srčanu slabost)

Slika 6. Jeanne Calment – žena koja je najduže živela (122 godine i 164 dana)

Slika 7. Jiroemon Kimura – muškarac koji je najduže živeo (116 godina i 54 dana)

bolje preventivne delatnosti i uspesi u lečenju (uključujući i transplantaciju organa i sl. nove i moderne metode lečenja). V. Kanjuh14 je 2008. predložio sledeći životni stil za prevenciju aterotromboze: Advisable lifestyle for prevention of atherothrombosis Do not smoke. Exercise 30 minutes a day, i.e. practice regular physical activity (40% of our body is made of skeletal muscles, which are made for movement). In case of a sedentary work, additional physical activity is necessary. Refrain from greasy food, i.e. control body weight, lipids in the serum and possible diabetes mellitus (through diet, lipid lowering drugs and diabetes control drugs). Control the blood pressure (through lifestyle and medication). Establish a balance between work and rest, desires and possibilities. Overcome the inevitable stressful situations in the society, working place, family, sexual life, etc. (do not succumb to anxiety, depression, aggression, and the like). Literatura 1. Nasher I. Geriatrics.New York Med. J. 1909;90: 358 -9; 2. Kanjuh V, Pavlović B. Laza K.Lazarević (1851 - 1891). U knj. Život i delo srpskih naučnika (ured. MR Sarić).SANU, Beograd 1998; 1 – 32.

N M K

3. Kanjuh V. Neprekidno veliko interesovanje javnosti za dr Lazu K. Lazarevića, književnika, lekara - naučnika i humanistu. Zašto? U knj. Laza K. Lazarević. Život i delo. SLD, Beograd 2012; 9 – 19. 4. Đorđević M, Marković I, Despotović N, Erceg P, Milošević DP, Davidović M. Starost i starenje. U knj. Gerontologija u Srbiji. Izd. Gradski zavod za gerontologiju i palijativno zbrinjavanje. Fondacija Solidarnost. Gerontološko društvo Srbije. Beograd, 2013;str.114 -8. 5. Dimitrijević B. Dučić protiv Pouisa ili o veštinama starenja.Ibid., str.165 – 210. 6. Gregorić DP. Profesor Petar Korolija. Starost je brodolom. U knj. ’’I lekari su ljudi’’. Treće, dopunj. izd. DP Gregorić. Beograd, 2014., str. 144 - 7. 7. Ševo G, Tasić M, (Ured.). Gerontologija u Srbiji. Izd.: Gradski zavod za gerontologiju i palijativno zbrinjavanje, Fondacija Solidarnost i Gerontološko društvo Srbije. Beograd, 2013. 8. Ševo G. Rađanje gerontologije kao savremene naučne discipline. Ibid., str. 7 – 22. 9. Nemanjić M. Gerontološko društvo Srbije na gerontološkom polju u 20/21. veku. Ibid.,str. 37-47. 10. Vuković Ž. Prvi smo pisali o starima. Razvoj gerontološke misli i prakse. Gerontološke sveske,2001; str. 43-6. 11. Vuković Ž. Knjiga o starosti. Beograd, 2008. 12. Kanjuh V, Kanjuh S. Gerontologija i gerijatrija. Odrednica u Srpskoj Enciklopediji, Tom III, Knj. 1 (G – Demografski pregled). Matica Srpska, SANU i Zavod za udžbenike Beograd. Novi Sad – Beograd 2018; str.228 – 9. 13. Kanjuh V, Ostojić M, Bojić M, Beleslin B. Conceptions about etiopathogenesis of cancer and immortality of cancer cell at the transition to the next millenium. In textbook “Cardiology’’(SI Nedeljković, VI Kanjuh, MR Vukotić). 3rd edit, Tom 2; pp 2336 - 41. 14. Kanjuh V. Atherothrombotic coronary heart disease. Morphological-clinical correlations, pp 15-114.In the Monography: Radovanović N, Jakovljević Dj, Kanjuh V. Quality of life after open heart surgery. A ten year follow-up research study. Atherothrombotic coronary heart disease. Morphological-clinical correlations (as a part one). Edit. V Kanjuh and N Radovanović. Publishers: Serbian Academy of Sciences and Arts – Department of Medical Sciences – The Board on Cardiovascular Pathology & Serbian Atherosclerosis Society. Belgrade, Serbia 2008.

Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Doktorska disertacija “Morfometrijske karakteristike repatog jedra (nucleusa caudatusa) kod obolelih od shizofrenije”

Disertaciju je odbranio asistent dr sc. Nebojša D. Milovanović

Mentori su bili profesori Medicinskog fakukteta: prof. dr Branislav Filipović i prof. dr Laslo Puškaš

U ispitnoj komisiji su bili: prof. dr Aleksandar Damjanović, docent dr Milan Aksić i prof. dr Maja Jakovčevski

Shizofrenija je često oboljenje i zahvata od 0,5-1,0% opšte populacije. Izrazito je teško, kompleksno i nedovoljno razjašnjene patofiziologije. Po završetku odbrane rada asistenta dr sc. Nebojše D. Milovanovića, prof. dr Laslo Puškaš, šef Katedre Instituta za anatomiju Medicinskog fakulteta u Beogradu, pored ostalog, je istakao: “Prof. dr Miroslav Jakovljević urednik časopisa iz psihijatrije - Danubina - je zaslužan za štampanje dela disertacije u istoimenom časopisu. Sa njim i kolegama psihijatrima iz Zagreba postoji izuzetna saradnja već duži niz godina. Zahvalni smo i profesoru Dimitriju Milovanoviću, doajenu psihijatrije, na tome što je ostavio dva sina, doktora nauka Srđana i Nebojšu Milovanovića istakao je ovom prilikom prof. dr Laslo Puškaš. “Mislim da je doktorska teza sjajno odbranjena i sa aspekta prezentacije i metodologije i posebno vrlo bitnih rezultata koje je ova teza donela. Pokazuje se da shizofrenija više nije bolest koja je misterija. Mi imamo supstrat shizofrenije, promene na određenim regionima nervnog tkiva. Zahvaljujući uticaju psihijatrije i savremenih lekova mi ovu bolest možemo da lečimo pa čak i da je zaustavimo. U svetu dijagnostika veoma napreduje, imamo sofisticirane metode dijagnoze ove bolesti, znači dijagnostika u smislu nekakvih upitnika psihijatrijskih skala. Ono što mislim da je najvažnije, to je napredak farmakoterapije. Danas imamo toliko efikasne lekove koji mogu da zaustave proces, da dovedu do prilečenja i zalečenja. Ovo jeste hronična bolest, ali dugodelujući lekovi, antipsihotici omogućavaju ljudima da budu socio-profesionalno funkcionalni”, zaključio je je prof. dr Aleksandar Damjanović, predsednik Republičke stručne komisije za mentalno zdravlje. Po završetku odbrane rada, asistent dr sc. Nebojša D. Milovanović je kolegama, prijateljima i rodbini, koji su prisustvovali odbrani disertacije, priredio prigodnu zakusku.

N M K

prilogu je tekst profesora Rajka Igića koji je namenjen lekarima, ostalim medicinskim radnicima i pacijentima. Isti je nastao na predlog dr Slavice Žižić Borjanović (Beograd) koja je bila upoznata sa nedavnim ličnim iskustvom autora. Dr Momir Pušac, glavni urednik

Prolog Osamdeset mi je godina. Kada sam u toku leta 2018. godine, sat nakon ustajanja, počeo pisati tekst na kompjuteru, iznenada mi je počelo snažno krvarenje iz nosa. Bio sam uplašen i zbunjen, ali sam hitro uzeo peškir i podmetnuo ga ispod lagano napred nagnute glave. Palcem i kažiprstom sam pritisnuo nos u toku desetak minuta. Nakon puštanja tog stiska, krvarenje je bilo intenzivno kao i ranije. Izmerio sam arterijski krvni pritisak; on je bio u granicama normale. Pozvao sam hitnu pomoć i kazao da sam lekar i da imam veoma jako krvarenje iz nosa koje pritiskom na nos u toku 10 minuta nisam zaustavio. Rečeno mi je: Radi krvarenja iz nosa mi u kućnu posetu ne izlazimo! Pozvao sam taksi i dok sam ga čekao, obukao sam se i uzeo novčanik. U bolnicu sam stigao nakon nešto duže od pola sata od kako je krvarenje počelo. Otorinolaringolog je u to vreme vršio neku intervenciju i desetak minuta sam sačekao da me pregleda. Kazao je da lagano dunem kroz nos; izbacio sam dosta poluzgrušane krvi. Verovatno je pokušao da ustanovi mesto odakle krvarim. Medicinskoj sestri je kazao da pripremi komad gaze (bila je uska i možda duža od jednog metra) u koju je stavila nužne komponente, uključujući i antibiotik. Doktor mi je, bez pokušaja apliciranja lokalnog anestetika tamponirao nos. Bol je bio neizdrživ. Kasnije mi je laborant izvadio vensku krv i uskoro je stigao rezultat pretrage; trombociti su bili sniženi (100 x 109/L) – referentna vrednost (140-400 x 109/L), a eritrociti i ostale vrednosti pretrage, uključujući hemoglobin i kalijum, bile su u normalnim granicama. [Približno takvu trombocitopeniju imam godinama; nije ustanovljeno da li je ona jatrogenog porekla, tj. da li je povezana s uzimanjem aspirina, 81 mg/dnevno.] Otišao sam kući, a rečeno mi je da će tampon izvaditi posle tri dana. Odlučio sam da prestanem s uzimanjem aspirina. Posle tri nedelje, bio sam na pregledu kod istog doktora u privatnoj ambulanti. Doktor je ustanovio da u nosu, s leve strane, postoji mala izraslina i 80

Krvarenje iz nosa može biti po život opasno ionu (tupfer od vate i Nafazol kapi), da sve vreme do polaska na put ne praznim nos duvanjem, ne skidam kraste u nosu i da stavljam u nos Emofix mast dva puta dnevno. Indikovana je kauterizacija septuma levo sa skidanjem izraštaja i patohistološkom potvrdom (obs hemangioma). Tako je zapisano u izveštaju lekara specijaliste koji me je pregledao. Samoinicijativno sam sutradan tražio laboratorijski pregled kompletne krvne slike, da ustanovim da li je prekid uzimanja aspirina korigovao trombocitopeniju. Međutim, broj trombocita (112 [109/L) nije prestankom unošenja aspirina u roku od oko dva meseca bio signifikantno promenjen. Let od Beograda do Čikaga me vodi preko Minhena, gde presedam. Od Minhena do Čikaga leti se duže od 9 sati i pošto u avionu nema otorinolaringologa, odlučio sam da sam sebi u slučaju jakog krvarenja iz nosa budem lekar. Predlog doktora iz univerzitetskog grada sam razradio malo drugačije. U apoteci sam na predlog rođake kupio ženske mini tampone (Pro Comfort) i Nafazol kapi za nos. Kod kuće sam oprobao nanošenje Nafazola i Emofix hemostatičnog gela na spoljašnji deo tampona, a zatim sam donji deo tampona umočio u vodu da ustanovim koliko će se isti proširiti. Drugim rečima, želeo sam saznati koliko će kontakt tampona sa krvi isti raširiti kada se nađe u nosu. Pored toga, svakodnevno sam, pet–šest puta unosio Marisol, izotonični sprej rastvor za nos i tri puta dnevno u levu nozdrvu stavljao Nisita mast za vlaženje nosa, a ne Emofix jer mi je isti opstruirao disajni put. Na sreću, put do Čikaga bio je bez problema. Možda je ta krusta tokom nekoliko dana pripreme za putovanje nestala pa eventualne promene pritiska u avionu i naporan put nisu izazvali krvarenje.

predložio mi da dođem u bolnicu gde će me endoskopski pregledati, tj. da bolje vidi taj izraštaj i eventualno ga odstrani. Kada sam u bolnici seo na stolicu ispred doktora, usledio je endoskopski pregled, bez površinske anestezije i nije mi rečeno kakva je prominencija u pitanju. Doktor je jednostavno, dugačkom pincetom pokušao da “isčupa” taj izraštaj i trenutno je otpočelo intenzivno krvarenje iz nosa. Kazao mi je da komadić tkiva koji je izvadio ima “granulomatozni izgled”, ali taj material nije upućen na patohistološki pregled. Usledila je ponovna tamponada gazom, opet bez ikakve anestezije, a detamponada je izvršena tri dana kasnije. Nažalost, iza te procedure krvarenje nije prestalo. Da mi ne bi po treći put gazom tamponirao nos, doktor je izvršio tamponadu pomoću prsta hirurške rukavice u koju je verovatno stavio vatu. Hospitalizovan sam na ORL odeljenju tri dana. Posle detamponiranja, krvarenje je prestalo. Tri-četiri sedmice kasnije, otputovao sam u obližnji univerzietski grad gde sam u privatnoj ordinaciji zakazao pregled. Endoskopom je ustanovljeno da kod mene “levo na septumu na lokusu Kiesselbachi postoji izraštaj prečnika 56 mm verovatno tipa hemangioma koji je delom prekriven krustom. Najverovatnije je to mesto krvarenja”. Nažalost, rečeno mi je, u toj ambulanti ne postoji oprema za električnu kauterizaciju tumora, a univerzitetska ORL klinika se tih dana kompletno renovira i njihova operaciona sala nije funkcionalna. Pošto kroz pet-šest dana putujem u Čikago, Epilog doktor mi je dao savet kako da pokušam Nakon dva dana po dolasku u zaustaviti eventualno krvarenje u av- Čikago, otišao sam u ambulantu kod

N M K Tabela 1. Neki preparati lokalnih anestetika i jedan vazokonstriktor

Lidokain (s adrenalinom 1:200 000) injekcija

0.5%, 1%, ili 2%

Kokain rastvor za topičku primenu

2% ili 5%

Kokain pasta

10%

Lidokain rastvor za topičku primenu (s 0,5% fenilefrina)

Nafazolin (Nafazol) kapi za nos

0,05%, 0,1%

otorinolaringologa na pregled. Doktor je najpre ubacio lokalni anestetik u obe nozdrave i posle nekoliko minuta izvršio endoskopski pregled nosa instrumentom koji je sličan onim koje su koristila oba doktora u Srbiji. Kazao mi je da je u pitanju hemangiom i da ga može izvaditi odmah ili da dođem drugi dan. Odgovorio sam: “Odmah”. Potpisao sam izjavu da pristajem na operaciju i zatim mi je injicirao lokalni anestetik u okolinu tumora. Kauterizirao ga je električnom strujom, izvadio ga pincetom i stavio u formalin. Zatim je komadić nekog “tekstilnog” materijala, umočen u rastvor leka koji deluje hemostatski stavio u levu nozdrvu i prekrio ranu. Objasnio je da taj uložak može ispasti, a ako u nosu ostane da ga ne vadim jer će se vremenom resorbovati. Kazao je da 5 puta dnevno vlažim nos sprejem fiziološkog rastvora, ponekad ubacim Ayr Saline Nasal Gel i po potrebi uzmem ibuprofen ili paracetamol. Posle te operacije, nije bilo krvarenja, a ni bolova. Pet dana kasnije, telefonski mi je saopštio da je patohistološki nalaz pokazao da je reč o hemangiomu i da se ne brinem, jer isti je kompletno izvađen pa više neću imati krvarenja. Komentar Epistaksa je često hitno medicinsko stanje. Krvarenje iz nosa sreće se kod blizu 60% osoba tokom života, ali samo oko 6% traži stručnu medicinsku pomoć. Zaustavljanje jakog krvarenja nije se puno promenulo od doba Hipokrata (1), koji je živeo u dobu Perikla za vreme klasičnog grčkog perioda. On je kod epistakse u nos ubacaivao vunu od ovce. Učestalost epistakse je bimodalnog karaktera, najčešća je kod dece i omladine ili kod starijih osoba (45–65 godina). Navodno, stariji dečaci i starije žene češče krvare (1). Pošto je zagrevanje i vlaženje vazduha najvažnija uloga nosa, taj organ poseduje dobru prokrvljenost; vaskularizacija dolazi iz interne i eksterne karotidne arterije. Postoje dva tipa epistakse, prednja i zadnja, ali je moguća i drugačija klasifikacija: superiorna i inferiorna epistaksa. Prednje krvarenje se sreće u oko 80%

slučajeva i dešava se na anastomozama koje nose naziv Kiesselbach-ov pleksus koji je smešten na donjem delu prednjeg dela septuma u Little-ovoj arei. Stražnje krvarenje se mahom dešava iz posteriorne septalne nazalne arterije koja je grana sfenopalatinske arterije i formira deo Woodruff –ovog pleksusa. Uzroci epistakse su: lokalni (trauma, čačkanje nosa, oštećenje lica, strano telo), inflamacija, neoplazme, jatrogeni (nazogastrični tubus, hirurški maksilofacijalni ili oftalmički zahvati, lekovi), strukturni (devijacija nosne pregrade), hematološki, faktori okoline (temperatura, vlažnost, nadmorska visina), lekovi (antikoagulansi, aspirin, klopidogrel), organski poremećaji (uremija, ciroza jetre), ateroskleroza, alkohol i traumatična epistaksa (1,2). Kako zaustavljati epistaksu? Ako je u pitanju akutno krvarenje, potrebno je ustanoviti mesto krvarenja pomoću ORL ogledala ili drugačijeg svetlosnog izvora. Nosnu šupljinu treba osloboditi zgrušane krvi tako što pacijent pre pregleda snažno dune kroz nos. Duvanje može izazvati ponovno krvarenje, ali ono je važno za pristup anestetika. Lokalni anestetik s vazokonstriktorom treba aplicirati na Littleovu areu. Ta se aplikacija sprovodi na razne načine, nazalnim sprejem ili vatom (1). Zatim treba sačekati da anestetik deluje. Opšta anestezija se ne primenjuje, ali je dobro sprovesti laganu sedaciju malom dozom diazepama, pogotovo kod osoba sa hipertenzijom i anksioznih osoba. Ako se ustanovi mesto krvarenja, izvodi se hemijska (75% srebro nitrat, 25% kalijum nitrat; štapić se pritisne na mesto krvarenja 5–10 sekundi) ili električna kauterizacija. Ako je takav postupak neuspešan, vrši se prednje tamponiranje nosne šupljine koja je već anestezirana lokalnim anestetikom (Tabela 1), dugačkom trakom uske gaze koja je impregnirana vazelinom ili pastom bizmut-jodoform-parafin ili novijim materijalima (3), a ako to ne uspe, koriste se naprednije tehnike (kompresivni baloni ili posteriorna tamponada). Ako ni to

ne uspe, vrši se podvezivanje krvnih sudova ili embolizacija. Prednja tamponada obično ne može suzbiti krvarenje iz krvnih sudova u stražnjoj nosnoj šupljini. Ono zahteva uvođenje balona ili stražnju tamponadu koja se izvodi u opštoj anesteziji. Obično se stariji pacijenti ili mlađa deca, posle takve tamponade, zadrže na odeljenju intenzivne nege. Primena lasera je korisna kod rekurentne epistakse, na primer kod hereditarne hemoragične teleangiektazije (Osler-Weber-Rendu bolest). Pacijente s visokim krvnim pritiskom treba da opservira lekar opšte prakse nakon otpuštanja iz bolnice. Davanje aspirina u preventivnu svrhu obično nije povezano s epistaksom. Ipak prekid aspirina treba razmotriti s tromboemboličkim komplikacijama da se proceni koliko dugo treba da traje prekid njegovog uzimanja. Komplikacije nazalne tamponade Nazo-vagalni refleks se dešava prilikom insercije gaze ili pri uvođenju instrumenata u nosnu šupljinu; dolazi do stimulacije vagusa pa nastaje hipotenzija i bradikardija. Posebnu pažnju treba obratiti na hipertenzivne bolesnike koji uzimaju beta-blokator. Opisani su smrtni slučajevi usled tog refleksa. Pojava apneje u snu (4), zbog smanjenog ulaska vazduha kroz tamponiran nos dovodi do hipoksije u toku sna. Blokada sinusne drenaže može dovesti do akutnog sinuzitisa, blokada disajnog puta dovodi do hipoksije, a blokada nazolakrimalnog duktusa dovodi do epiforije. Nekroza nazalne sluznice, pojava hematoma i sekundane infekcije obično se sreću pri ponovljenom tamponiranju ili ako je krvarenje zadesilo bolesnika sa sinuzitisom. Nekada se usled tamponade javlja toksični šok sindrom. Detamponada može izazvati krvarenje. Zaključak Krvarenje iz nosa nije uvek bezazlena opasnost. U Engleskoj, gde postoje pouzdani statistički podaci, svake godine umire izvestan broj osoba usled masivnog krvarenja iz nosa; to su one osobe koje ne stignu na vreme do odgovarajućeg lekara. (U istorijskim člancima se pominje da je Atila, čuveni vojskovođa Huna, umro za vreme sna zbog krvarenja iz nosa.) Vredi podsetiti lekare, a posebno one u hitnoj medicinskoj službi, da jako krvarenje može biti po život opasno, pogotovo ako se pacijent nalazi u udaljenom mestu od bolnice. Takvim se bolesnicima mora 81

N M K

hitno pomoći. Savet osobi koja krvari iz nosa da glavu treba nagnuti napred, sprečava mogućnost aspiracije krvi. Bolje je da se u polovini izlazaka vozila hitne pomoći u kućnu posetu ustanovi da krvarenje nije po život opasno, nego da u drugoj polovini neki toliko iskrvare da im je život ugrožen. “Primena lokalnog anestetika u pretragama nosa kod zaustavljanja krvarenja je obavezan postupak otorinolaringologa. Epistaksa se zaustavlja bipolarnom koagulacijom pod endoskopskom kontrolom. Danas postoje nova sredstva za tamponiranje sa hemostiptičnim dejstvom i novi silikonski baloni obmotani hemostiptičnom “tkaninom”, ali su ti materijali još uvek preskupi u našim krajevima“(5). Međutim u slučaju teške ili refraktorne epistakse, u obzir dolaze i drugačiji postupci (6).

Lana Nežić, Ranko Škrbić, Svjetlana Stoisavljević Šatara, Nataša Stojaković, Vesna VujićAleksić, Bojana Carić, Danijela Mandić

Klinička farmakologija u gerijatriji

Prof. dr Rajko Igić

Reference 1. Pope LER, Hobbs CG L. Epistaxis: an update on current management. Postgrad Med 2005; 81: 309-314. 2. Veeravagu A, Joseph R, Jiang B, Lober RM, Ludwig C, Torres R, Singh H. Traumatic epistaxis: Skull base defects, intracranial complications and neurosurgical considerations. Inter J Surg Case Report 2013; 4:656–661. 3. Murray S, Mendez A, Hopkins A, El-Hakim H, Jeffery CC, Côté DWJ. Management of persistent epistaxis using floseal hemostatic matrix vs. traditional nasal packing: a prospective randomized control trial. J Otolaryngol - Head Neck Surg 2018; 47:3-12. DOI 10.1186/s40463017-0248-5. 4. Igić R. Apnea u snu. U: Farmakologija renin-angiotenzin sistema. Banjaluka, Medicinski fakultet 2014. Str. 112-115. 5. Professor Mihael Podvinec (ENT specialist). Lično saopštenje, 2018. 6. García-Cabo P, Fernández-Vañes L, Pedregal D, Menéndez Del Castro M, Murias E, Vega P, Llorente JL, Rodrigo JP, López F. Management of severe and/or refractory epistaxis. Acta Otorrinolaringol Esp 2018. doi: 10.1016/j.otorri.2018.02.004. [Epub ahead of print]

Ovaj članak se citira ovako: Igić R. Krvarenje iz nosa može biti po život opasno 2018; Medici.com, volumen (89), strana 80-82.

U Vijećnici Banskog dvora u Banjoj Luci, 28. septembra 2018. godine organizovana je promocija knjige “Klinička farmakologija u gerijatriji”. Izvodi iz recenzija Knjiga “Klinička farmakologija u gerijatriji” je jedinstvena i originalna po tome što integriše pozitivne i negativne aspekte farmakoterapije u populaciji starije životne dobi, kao što su fiziološke promjene i njihov uticaj na djelovanje lijekova, zatim komorbiditete i polifarmaciju, probleme liječenja i greške u izboru lijekova u populaciji gerijatrijskih pacijenata. U Republici Srpskoj do danas nije objavljena knjiga koja se bavi kliničkom farmakologijom i farmakoterapijom u gerijatrijskoj populaciji. Imajući u vidu da populacija pacijenata starije životne dobi predstavlja najbrže rastući dio čovječanstva u industrijskom svijetu, očekivano je da postoje velike potrebe, zahtjevi, ali i problemi u liječenju pacijenata sa izmijenjenim fiziološkim stanjem i često prisutim multimorbiditetima. Stariji pacijenti vrlo često zahtijevaju kompleksan način liječenja uz čestu manifestaciju neželjenih reakcija na lijekove, što predstavlja ozbiljan problem u liječenju ove populacije. Zbog toga knjiga “Klinička farmakologija u gerijatriji” je danas neophodna, i predstavljaće značajan doprinos edukaciji ciljnih korisnika i ljekara u svakodnevnom radu. Prof. dr. Momir Mikov

Knjiga „Klinička farmakologija u gerijatriji“, navedenih autora, predstavlja sveobuhvatan prikaz farmakoterapijskih specifičnosti i problema u starijoj životnoj dobi, počevši od fizioloških promjena u zdravom organizmu koji stari, promjena u farmakokinetici i dinamici lijekova tokom starenja, uz sagledavanje uticaja komorbiditeta i neizbježne polifarmacije, na ishode liječenja. Poseban značaj je prikazan u oblasti sigurnosti lijekova u gerijatrijskoj populaciji, sa osvrtom na doziranje lijekova, prikaz neželjenih reakcija i interakcija lijekova i/ ili lijekova i bolesti, kao i preporuke međunarodnih gerontoloških udruženja. Osim problema u gerontofarmakoterapiji, dat je prikaz gerijatrijskih sindroma, lijekova koji ih pogoršavaju, odnosno, lijekova koji olakšavaju kliničku sliku, zatim dostupni kriterijumi i preporuke za racionalan izbor lijekova sa prednostima i nedostacima, u populaciji pacijenata starije životne dobi. Naročita važnost je data i pregledu relevantnih kliničkih ispitivanja, interventnih ili opservacionih, u starijoj životnoj dobi, koja služe kao osnov formiranja terapijskih stavova, u odsustvu specifičnih preporuka. Prof. dr Zoran Vujković

N M K

m e d i c i n a

pN r aMv K o

prethodnom broju časopisa otvorili smo poglavlje o pregledu aktuelne sudske prakse iz oblasti naknade štete nastale usled lekarske greške. Opisali smo pojedine slučajeve iz naše i uporedne prakse o tome koji je zadatak sudskog veštaka lekara prilikom utvrđivanja lekarske greške te šta se podrazumeva pod lekarskom greškom kao stručnjačkom nepažnjom (contra legem artis). U ovom broju ćemo prikazati u kojim će slučajevima, prema sudskoj praksi, lekar biti odgovoran za štetu koju je pacijent pretrpeo prilikom porođajnog zahvata, da li su lekari u odlučnom trenutku izabrali metodu u lečenju koja je po majku i dete bila manje opasna te da li su se zbog prirodnog razvoja i ishoda trudnoće i samog njenog procesa mogle predvideti štetne posledice prema redovnom toku stvari i prema postojećem iskustvu struke. Takođe, u ovom domenu, osvrnućemo se i na stanovište naše sudske prakse o tome u kojim slučajevima postoji odgovornost lekara zbog protivpravnog prekida trudnoće. Analizom svakog slučaja ponaosob, proizlazi da lekarska greška, na kojoj pacijent kao tužilac zasniva odgovornost lekara kao tuženog za nastalu štetu, mora biti uslov bez koga šteta ne bi nastala (conditio sine qua non). Da bi postojala građanskopravna odgovornost za naknadu štete zbog lekarske greške, potrebno je utvrditi da takva greška postoji, da je usled ove greške nastala šteta i, najzad, nužno je utvrditi uzročnu vezu između lekarske greške i nastale štete. Otuda, pacijent kao tužilac, treba da dokaže da je šteta nastala upravo zbog lekarske greške, a ne zbog prirodnog razvoja i ishoda bolesti ili samog procesa lečenja, jer su ove okolnosti van dometa lekarske stručnjačke pažnje, a time i njegove odgovornost za štetu. LEKAR ĆE ODGOVARATI SAMO ZA GRUBE, NEDOPUSTIVE GREŠKE Ljekar nije postupao sa potrebnom pažnjom kada je napravio grešku koju drugi ljekar njegove specijalnosti, u istoj situaciji, ne bi napravio ili bi je mogao izbjeći, a greške ljekara, pravno gledano, mogu biti obične i grube, odnosno dopustive i nedopustive i ljekar odgovara samo za grube, nedopustive greške.1

Rešenje Vrhovnog suda Republike Srpske, Rev9205/2014 od 07.10.2015. godine, pravna baza Paragraf Lex BA, pristup 3.10.2018. godine. 1

Naknada štete zbog lekarske greške sudska praksa II deo

Pripremila: Advokat dr Jovana Pušac

Obrazloženje: “Zaštitu zdravlja pruža medicinsko osoblje (ljekari i njihovi pomoćnici). Ljekar je dužan da postupa lege artis (prema pravilima struke), da primjenjuje stručna znanja i opštepriznata medicinska dostignuća. Postupajući protivno pravilima struke (contra legem artis) on čini ljekarsku grešku. Sam standard medicine i pravila medicinske struke veoma je promjenjljiv (mijenja se napredovanjem i usavršavanjem medicinske nauke), uvijek se mora cijeniti u skladu sa konkretnim okolnostima slučaja i uslovima kojima raspolaže medicinska ustanova u kojoj se vrši liječenje. Prosječni zahtjevi pažnje uzimaju se prema užoj stručnosti, socijalnoj sredini u kojoj ljekar radi kao i prema tehničkoj opremljenosti kojom ljekar raspolaže. Ljekar nije postupao sa potrebnom pažnjom kada je napravio grešku koju drugi ljekar njegove specijalnosti, u istoj situaciji, ne bi napravio ili bi je mogao izbjeći. Medicinske radnje su po pravilu dopuštene. One su protivpravne samo ako su obavljene nepropisno, suprotno pravilima medicinske nauke i struke i bez potrebne pažnje. Stoga i greške ljekara, pravno gledano, mogu biti obične i grube, odnosno dopustive i nedopustive. Ljekar će odgovarati samo za grube, nedopustive greške. Drugačije rečeno, ne povlači svaka ljekarska greška građanskopravnu odgovornost za nastalu štetu, jer ni svaka ljekarska greška ne dovodi do štete. Posebnu pažnju ljekar mora posvetiti dijagnozi bolesti (u ovom slučaju otkri-

vanju povreda). Ljekar će preduzeti sve objektivno moguće dijagnostičke metode, ali ne i one koje će ugroziti pacijenta. S tim u vezi treba odgovoriti na pitanje (naravno, uz pomoć ljekara vještaka) da li je, u konkretnom slučaju, uopšte bilo moguće kod povrijeđenog djeteta napraviti spominjani profilni RTG pluća, koji bi dao više podataka o vrsti i težini povreda ili na drugi način utvrditi lom grudne kosti i rebara, a s tim u vezi i odrediti neki drugi način saniranja povreda koji bi spriječio smrtni ishod. Konačno, i pod uslovom da je sve to na vrijeme utvrđeno (s obzirom na brojnost, vrstu i karakter povreda), da li bi postojao način da se spriječi smrtna posljedica. Ljekarska greška, na čemu tužitelji temelje odgovornost tužene za nastalu štetu, mora biti uslov bez koga šteta ne bi nastala. Da bi postojala građanskopravna odgovornost za naknadu štete zbog ljekarske greške, potrebno je postojanje te greške, nastanak štete, te uzročna veza između ljekarske greške i nastale štete. Tužitelj, u smislu odredbe člana 7. i člana 123. ZPP, treba da dokaže da je šteta nastala upravo zbog ljekarske greške, a ne zbog prirodnog razvoja i ishoda bolesti, ili samog procesa liječenja, odnosno da je u konkretnom slučaju smrt mldb. D. uzrokovana greškom ljekara, a ne nekim drugim faktorom.” ŠTETA USLED POROĐAJNOG ZAHVATA Ne postoji odgovornost za štetu usled lekarske greške kada je nad oštećenom to-

N M K

kom spontanog porođaja primenjen Kristelerov zahvat, kao metod koji se uobičajeno primenjuje u slučaju zastoja ploda u istiskivanju, ali je zbog preteće asfiksije ploda porođaj okončan carskim rezom, kojom prilikom je uočeni rascep na materici ušiven i na taj način saniran.2 Iz obrazloženja: “Na osnovu utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je, pozivom na odredbe člana 154., 155., 170. i 200. Zakona o obligacionim odnosima, odbio tužbeni zahtev, nalazeći da ne postoji uzročno-posledična veza između nastale štete i radnji zaposlenog kod tužene. Imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje i relevantnu materijalnopravnu regulativu, ovaj sud nalazi da je odluka prvostepenog suda pravilna. Za postojanje odgovornosti za naknadu štete, u smislu odredaba Zakona o obligacionim odnosima, neophodno je postojanje uzročno-posledične veze između ponašanja štetnika i nastale štete za oštećeno lice. U konkretnom slučaju nesumnjivo je utvrđeno da je tužilja pravovremeno primljena u bolnicu, da je tokom spontanog porođaja tužilje primenjen Kristelerov zahvat, kao metod koji se uobičajeno primenjuje u slučaju zastoja ploda u istiskivanju, ali da je zbog preteće asfiksije ploda porođaj okončan carskim rezom prilikom kog je uočen rascep na materici koji je ušiven i na taj način saniran. U ovakvoj situaciji, sve i da je rascep na materici nastao kao posledica neadekvatnog, odnosno pregrubog Kristelerovog zahvata, na čemu tužilja istrajava, on je saniran na vreme i samim tim je prekinut uzročno-posledični tok. Kasnije krvarenje koje je dovelo do reoperacije i odstranjivanja materice je uzrokovano zdravstvenim stanjem tužilje, odnosno njenih reproduktivnih organa i ne može se dovesti u vezu sa radnjama zaposlenih kod tužene koji su odmah po uočavanju znakova hemoragičnog šoka kod tužilje preduzeli odgovarajuće medicinske mere. Izneto sledi i iz nalaza i mišljenja veštaka medicinske struke, koje prvostepeni sud pravilno prihvata i za to daje jasne i ubedljive razloge. Ovaj sud nalazi da nema razloga za sumnju u pravilnost medicinskog veštačenja, s obzirom da je isto rađeno od strane sudsko-medicinskog odbora sastavljenog od šest lekara specijalista, sa područja drugog suda čime je minimalizovana pristrasnost istih. Presuda Apelacionog suda u Novom Sadu, Gž.1372/2016 od 20.04.2016. godine, pravna baza Paragraf Lex SRB, pristup 2.10.2018. godine. 2

Rezultat svih preduzetih medicinskih mera su dva spasena života, život tužilje i njenog deteta, te u nedostatku adekvatne uzročnosti, prvostepeni sud pravilno odbija tužbeni zahtev. Ovaj sud nalazi i da je priložena medicinska dokumentacija uredno vođena. Iako u istoj nema podataka da je preduzet Kristelerov zahvat, evidentno je da je on primenjen u toku spontanog porođaja tužilje. Svakako da u situacijama ukazivanja medicinske pomoći primat nad ažurnim vođenjem medicinske dokumentacije ima pravovremeno preduzimanje adekvatnih medicinskih mera. Tim pre što je praksa porodilišta da se primena ovog zahvata ne beleži u listu o toku porođaja, što potvrđuju veštaci - lekar specijalista ginekologije i akušerstva i lekar specijalista sudske medicine u iskazu od 5.11.2015. godine. Saglasno iznetom, žalbeni navodi kojima se ukazuje na manjkavosti medicinske dokumentacije nemaju uticaja.” U situaciji kada sud na pouzdan način nije utvrdio da li je prilikom vođenja trudnoće od sedmog meseca pa nadalje i prilikom uvođenja u porođaj, od strane lekara i medicinskog osoblja, postupano sa pažnjom dobrog stručnjaka, tj. da li su u tom periodu izabrali metodu u lečenju koja je po tužilju i maloletnog tužioca bila manje opasna, te da li su se zbog prirodnog razvoja i ishoda trudnoće i samog njenog procesa, mogle predvideti štetne posledice prema redovnom toku stvari i prema postojećem iskustvu struke, nema mesta zaključku da nema odgovornosti na strani tužene klinike, u smislu člana 170. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima.3 Iz obrazloženja: “Prema utvrđenom činjeničnom stanju porođaj tužilje obavljen je prirodnim putem na Ginekološko akušerskoj klinici u N., kada je došlo do komplikacija zbog težine bebe, jer je tokom porođaja utvrđeno da je suviše teška da bi se isti obavio na uobičajen način. Mal. tužilac rođen je bez znakova života, izvršena je reanimacija, a tokom porođaja on je pretrpeo teške povrede u smislu preloma nadlaktica i paralize ruku, povredu grudnog koša, lobanje, povredu glave sa izraženim hematomima lica, zbog čega je u dužem periodu lečen na dečjoj internoj klinici i hirurgiji. Rođen je sa 6.300 grama, a ultrazvučnim pregledom u periodu pre porođaja, izaRešenje Apelacionog suda u Nišu, Gž.1270/2015 od 7.10.2015. godine, pravna baza Paragraf Lex SRB, pristup 2.10.2018. godine.

m e d i c i n a

p r a v o

brani lekar procenio je težinu na 3.900 grama. Dežurna ekipa, iako svesna da se radi o makrozomičnom plodu, upustila se u prirodni porođaj. Komisija lekara Kliničkog centra Srbije ne negira da je došlo do previda u antinatalnoj i intrapartalnoj proceni telesne mase ploda, ali konstatuje da je ekipa dežurnih lekara pravovremeno i po proceduri učinila sve što je potrebno za okončanje porođaja. Sud je odbio tužbeni zahtev, zaključujući da nema odgovornosti Klinike u smislu odredbi člana 170. stav 1. ZOO. Osnovano se žalbenim navodima tužilaca ukazuje da pobijana presuda ne sadrži razloge o odlučnim činjenicama. Zakon o zdravstvenoj zaštiti propisuje stručnu grešku zdravstvenih radnika kao jedno od obeležja koje može da ima uticaja na moralnu i pravnu odgovornost lekara i drugog medicinskog osoblja, a kasnije doneti Zakon o pravima pacijenata preuzima i koristi ovaj termin u okviru prava pacijenata na naknadu štete. Pod stručnom greškom, u smislu ovog zakona, podrazumeva se nesavesno lečenje, odnosno zanemarivanje profesionalnih dužnosti u pružanju zdravstvene zaštite, odnosno nepridržavanje ili nepoznavanje utvrđenih pravila i profesionalnih veština u pružanju zdravstvene zaštite koje dovode do narušavanja, pogoršanja, povrede, gubitka ili oštećenja zdravlja ili delova tela pacijenta (član 197. Zakona). Presuda je ukinuta, jer prvostepeni sud nije na pouzdan način utvrdio da li je prilikom vođenja trudnoće od sedmog meseca pa nadalje i prilikom uvođenja u porođaj, od strane lekara i medicinskog osoblja, postupano sa pažnjom dobrog stručnjaka, tj. da li su u tom periodu izabrali metodu u lečenju koja je po tužilju i mal. tužioca bila manje opasna te da li su se zbog prirodnog razvoja i ishoda trudnoće i samog njenog procesa mogle predvideti štetne posledice prema redovnom toku stvari i prema postojećem iskustvu struke. Nije utvrđeno da li su, u konkretnom slučaju, preduzete sve mere, a do pristupanja porođaju trojice iskusnih lekara, da se štetni događaj izbegne ili da isti ne nastupi te da s obzirom na izvedene dokaze sud pronađe pravu meru objektivnog rizika, koji je zaista postojao i subjektivne nesavesnosti i neznanja lekara.” ODGOVORNOST LEKARA ZBOG PROTIVPRAVNOG PREKIDA TRUDNOĆE Teža povreda radne obaveze postoji ako ljekar, suprotno principima Hipokratove zakletve, ne odbije davanje abortiv85

N M K

m e d i c i n a

pN r aMv K o

nih sredstava ženama i izvrši protivpravni prekid trudnoće.4 Obrazloženje: “Po stavu ovog suda, tačna je tvrdnja žalbe da je tužitelj kao ljekar bio u obavezi da poštuje principe Hipokratove zakletve, čiji tekst je ustanovljen na kongresu Međunarodnog saveza liječničkih društava u Ž. 1948. godine, koja se danas koristi, a koja nalaže obavezu ljekarima brigu za zdravlje pacijenta, ali isto tako nalaže obavezu poštovanja ljudskog života od samog začetka te da ljekar ne smije dopustiti da se iskoriste njegova medicinska znanja suprotno zakonima humanosti. Naime, svjedokinja E. Ž. u svom iskazu nije tvrdila da je iz J. upućena od strane dr H. u B. L., kao hitan slučaj, radi postavljanja dijagnoze usljed rizične trudnoće, već je njen iskaz usmjeren ka tome da je ista imala namjeru da izvrši protivpravan prekid trudnoće u B. L., uz isplatu naknade ljekarima koji to izvrše, a po preporuci ljekara dr H., a cijena protivpravnog prekida trudnoće po iskazu ovog svjedoka je 2.600,00 KM. Imenovana svjedokinja je imala mogućnosti da i u mjestu prebivališta dijagnostikuje rizičnu trudnoću kod nadležnog ljekara specijaliste i da ista bude upućena u nadležnu instituciju na području Federacije BiH radi utvrđivanja uzroka rizične trudnoće, temeljem redovne procedure koja je propisana odredbama Zakona o zdravstvenom osiguranju na području Federacije BiH, a ne da za istu proceduru plaća usluge ljekarima na području B. L., u gore navedenom iznosu. Dakle, po shvatanju ovog suda, kako to pravilno zaključuje i prvostepeni sud, pregled oštećene E. Ž. od strane tužitelja izvršen je u cilju nasilnog prekida trudnoće, a što se kosi sa ljekarskom etikom i to sa jednim od principa Hipokratove zakletve da je dužnost ljekara da odbije davanje abortivnih sredstava ženama, što tužitelj u konkretnom slučaju nije učinio, preduzimajući takvu radnju u privatnoj ambulanti, dakle, u ime i za račun ambulante koja se bavi istom djelatnošću kao i tuženi. Slijedom iznesenog, pravilan je zaključak prvostepenog suda kojim obrazlaže razloge da dalji rad tužitelja kod tuženog nije moguć, jer je isti, mimo odredaba Zakona o radu, rad obavljao u privatnoj ambulanti za račun vlasnika, odnosno u ime imaoca iste privatne ambulante.”

Oblici pravne zaštite pacijenta Dr Nedeljko Z. Milaković

judska prava nalaze se u fokusu interesovanja svjetske javnosti, a time i pravo na zdravlje kao osnovno ljudsko pravo. U savremenom svijetu demokratski napredak ogleda se i u propisivanju i poštovanju ljudskih prava u okviru kojih prava pacijenata imaju posebno mjesto i značaj za lica koja koriste zdravstvene usluge. Pacijenti su najbrojniji i najranjiviji dio zdravstvenog sistema jer im od pruženih zdravstvenih usluga zavise zdravlje i život. U tom smislu, život i zdravlje čovjeka postaju vrijednosti prema kojima se mjere sve ostale vrijednosti i civilizacijski napredak. Najznačajniji evropski dokumenti koji su odigrali presudnu ulogu u uspostavljanju i razvoju prava pacijenata u nacionalnim državama su Amsterdamska deklaracija o promovisanju prava pacijenata u Evropi /1994/ i Evropska povelja o pravima pacijenata, poznatija kao Rimska povelja /2002/. Evropska povelja o pravima pacijenata prepoznaje 14 prava pacijenata koji zajedno imaju za cilj garanciju visokog nivoa zaštite ljudskog zdravlja i kvalitetne zdravstvene usluge u nacionalnim zdravstvenim službama u Evropi. Radi potpunijeg sagledavanja prava, obaveza i odgovornosti pacijenata neophodno je navesti ta prava pacijenata: pravo na preventivne mjere; pravo na pristup; pravo na informisanost; pravo na pristanak; pravo na slobodu izbora; pravo na privatnost i povjerljivost; pravo na poštivanje pacijentovog vremena; pravo na pridržavanje kvaliteta i standarda; pravo na sigurnost; pravo na inovaciju; pravo da se izbjegne nepotrebna patnja i bol; pravo na personalizovanje tretmana; pravo na žalbu i pravo na kompenzaciju.1 Mnoge evropske zemlje, ubrzo poslije donošenja navedenih dokumenata, regulisale su prava pacijenata na nacionalnom nivou, kroz zakone ili povelje donesene sa ciljem da zaštite osnovna prava pacijenata. Prava pacijenata su u isključivoj nadležnosti nacionalnog zakonodavstva država. Svaki od nacionalnih zdravstvenih sistema u zemljama Evropske unije pokazuje različite realnosti

Presuda Okružnog suda u Banjaluci, Gž -35418/2012 od 22.8.2012. godine, pravna baza Paragraf Lex BA, 1 http://www.pravapacijenata.ba/evropska-p-ovelja-opravima-pacijenata/,pristupljeno 29.5.2018. pristup 3.10.2018. godine.

za izgradnju, poštovanje, odnosno zaštitu prava pacijenata. Opšti cilj ja da se ojača stepen zaštite pacijenata i njihovih prava, usklađivanjem nacionalnih zdravstvenih sistema uz pomoć evropskih dokumenata iz ove oblasti. Ovo je od izuzetnog značaja zbog slobode kretanja unutar Evropske unije i procesa proširenja. U tom smislu, na osnovu Evropske povelje o pravima pacijenata, donesena je Povelja o pravima pacijenata u BiH (2006)2 . U Republici Srpskoj prava pacijenata regulisana su u okviru Zakona o zdravstvenoj zaštiti (2009), a u Federaciji Bosne i Hercegovine donesen je poseban Zakon o pravima, obavezama i odgovornostima pacijenata (2010). Prava pacijenata i njihovo ostvarivanje u praksi ne možemo jasno sagledati bez analize propisa o zaštiti prava pacijenata koji zajedno predstavljaju nerazdvojnu cjelinu. Istorijski razvoj Institut zaštite prava pacijenata imao je dug razvojni put. U početnoj fazi razvoja pacijenti su zaštitu svojih prava mogli tražiti i ostvariti jedino putem suda. Pokretanje sudskog spora oduvijek je iziskivalo znatna materijalna ulaganja. Zaštitu svojih prava na ovaj način mogle su tražiti i eventualno ostvariti uglavnom dvije kategorije pacijenata i to: oni koji su bili dobrog materijalnog stanja, ili oni koji su bili toliko siromašni da su imali pravo na besplatnu pravnu pomoć i zakonom bili oslobođeni plaćanja sudskih troškova. Problemi koji su se rješavali na ovaj način bili su najčešće ljekarske greške. U Engleskoj, pacijenti su zaštitu svojih zagarantovanih prava iz oblasti zdravstvene zaštite počeli da traže i ostvaruju putem redovnog suda, uz velika novčana ulaganja. Ubrzo se rodila ideja o pomoći pacijentima u ostvarivanju njihovih prava. Krajem prošlog vijeka nekoliko zemalja uvode alternativni način rješavanja prigovora pacijenata bez ikakvih troškova po pacijente. U tim aktivnostima vodeće su bile skandinavske zemlje3. http://www.akaz.ba/Fokus/Prava/Prava. htm,pristupljeno 29.5.2018.

Ljiljana Nikić-Sovilj, ,,Zaštita prava pacijenata u zdrav-

N M K

Uvođenje zaštite prava pacijenata bilo je neophodno zbog sve češćih ljekarskih grešaka, zbog neprofesionalnog odnosa prema pacijentima, zbog samovolje pojedinaca i nepoštovanja zakona. Ideje o pomoći pacijentima u ostvarivanju njihovih prava rodila se i učvrstila u sedamdesetim godinama prošlog vijeka, stoga što je u zemljama zapadne Evrope (a naročito u Njemačkoj) javnost bila suočena sa čestim sudskim sporovima zbog ljekarskih grešaka. Najvažniji neposredni oblici pravne zaštite prava pacijenata su: pravo na prigovor, pravo na kompenzaciju, zaštita pomoću zaštitnika (savjetnika) za prava pacijenata, zaštitnik prava osiguranika, inspekcijski nadzor, ombudsman za ljudska prava i sudska zaštita prava pacijenata. Pravo pacijenta i zaštita prava pacijenta ostvaruju se neposrednom primjenom propisa kojima je regulisana ova materija. Međutim, u zdravstvenom sistemu postoje elementi sistema koji na posredan način doprinose ostvarivanju i zaštiti prava pacijenta. Ovi elementi zdravstvenog sistema, imaju svoju zakonom određenu ulogu i ukazuju na složenost sistema, veliku povezanost njegovih dijelova i njihovu neophodnost za dobro funkcionisanje zdravstvenog sistema. Iako nisu predmet ovog rada, navešćemo najznačajnije posredne mehanizme zaštite prava pacijenata, koji se odnose na sljedeće: unutrašnji nadzor, stručni nadzor, nadzor nad zakonitošću rada i akata, standardi i normativi u zdravstvu, uvođenje sistema kvaliteta, kodeksi medicinske etike, udruženja pacijenata, profesionalna udruženja zdravstvenih radnika, zdravstvene komore, odbor za zdravlje lokalne samouprave, „uzbunjivači“ i zaštita prava pacijenata i drugo4. Neposredni oblici pravne zaštite prava pacijenata Evropska povelja prava pacijenata sadrži dio koji se odnosi na zaštitu prava pacijenta putem prava pacijenta na žalbu (prigovor) i prava na kompenzaciju, gdje svaki pojedinac ima ova prava, kad god pretrpi štetu, i ima pravo na odgovor ili neku drugu informaciju. Zdravstvene ustanove moraju garantovati ostvarivanje ovog prava u praksi, pružajući pacijentima informacije o njihovom pravima i osposobljavajući ih da prepoznaju kršenje prava i da formalizuju svoje žalbe. U Zakonu o zdravstvenoj zaštiti Republike Srpske, kao i u zakonu o pravima pacijenata u Federaciji BiH, Srbiji, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Sloveniji regulisano je pravo stvenom sistemu Srbije i zemljama Evrope“,Pravni život, broj 9/2005, str. 541. Imajući u vidu okvir teme ovog rada , kao i obim i složenost navedenih posrednih oblika zaštite prava pacijenata, ova tema će biti predmet posebnog rada. 4

m e d i c i n a

p r a v o

pacijenta na prigovor, ako je pacijent nezadovoljan pruženom zdravstvenom uslugom ili postupkom zdravstvenog ili drugog radnika zdravstvene ustanove. U zakonu o pravima pacijenata u Federaciji BiH, Srbiji, Crnoj Gori, Hrvatskoj i Sloveniji regulisano je pravo pacijenta na naknadu štete, kao i u Republici Srpskoj u Zakonu o zdravstvenoj zaštiti. Pacijent ima pravo na naknadu štete u skladu sa zakonom i opštim pravilima o odgovornosti za štetu. Takođe, pravo na naknadu štete ne može se unaprijed isključiti ili ograničiti. U većini analiziranih zakona država u okruženju predviđena je institucija zaštitnika/savjetnika za prava pacijenata u zdravstvenoj ustanovi. Međutim, nije dovoljno samo regulisati prava pacijenta, već je neophodno pomoći pacijentima da ih ostvare, a posebno u slučaju kršenja tih prava. Zakon o zdravstvenoj zaštiti Republike Srpske nije propisao obavezu da svaka zdravstvena ustanova mora imati zaštitnika/ savjetnika za prava pacijenata s ciljem obezbjeđenja zaštite prava pacijenta. U Republici Srpskoj ne postoji institucija kao što je zaštitnik/savjetnik za prava pacijenata, ali je u Fondu uspostavljen sistem zaštite prava osiguranika putem zaštitnika prava osiguranika5. Zakon o zdravstvenoj zaštiti Republike Srpske ne propisuje šta konkretno zdravstvena ustanova treba da uradi da bi zaštitila prava pacijenata niti određuje šta se smatra dovoljnim. Primjenom propisa o inspekcijskom nadzoru zdravstvena zajednica i zakonodavac utiču na optimalizaciju rada zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika. Istovremeno, obezbjeđuje se zaštita određenih prava pacijenata u skladu sa nadležnostima zdravstvene inspekcije te pružanje racionalnije i kvalitetnije zdravstvene usluge. U Republici Srpskoj inspekcijski nadzor u obavljanju zdravstvene djelatnosti vrši se u skladu sa Zakonom o inspekcijama. Institucija Ombudsmana za ljudska prava BiH uspostavljena je 1996. godine kao nezavisna institucija za promovisanje i zaštitu ljudskih prava, a sa ciljem promovisanja dobre uprave i vladavine prava i sloboda fizičkih i pravnih lica, kako je garantovano Ustavom BiH i međunarodnim sporazumima koji se nalaze u dodatku tog Ustava. Iz godišnjih izvještaja o rezultatima aktivnosti institucije Ombudsmana za ljudska prava BiH, može se konstatovati da je broj predmeta povrede ljudskih prava u oblasti zdravstvene zaštite relativno mali, prosječno oko 40 predmeta. Institucija ombudsmana utiče na pozitivno

rješavanje predmeta u slučajevima povrede ljudskih prava a time i prava pacijenata u oblasti zdravstvene zaštite. Sudska zaštita prava pacijenata potvrđuje da su prava pacijenata utuživa, a to znači da će na traženje svog nosioca, u slučaju povrede ili ugrožavanja, biti sudski zaštićena. Pravo treba osigurati kvalitetnu medicinsku uslugu te podvrgavanje ponašanja zdravstvenih radnika prema pacijentu društvenoj kontroli od strane suda, jer pacijent ima pravo na zaštitu zdravlja6. Sudska zaštita prava pacijenata obezbijeđena je kod utvrđivanja disciplinske odgovornosti,prekršajne, građansko-pravne i krivične odgovornosti. Sudsku zaštitu u Republici Srpskoj pacijenti su tražili samo izuzetno, u rijetkim slučajevima, kod proizašle štete usljed neodgovornog ili pogrešnog liječenja. Posebno rijetko pacijenti su tražili zaštitu prava na privatnost, povrede dostojanstva, povrede prava na samoopredjeljenje, povreda prava na informaciju te prava na odluku u vezi sa liječenjem, i drugo.

Vidi zvaničnu web prezentaciju Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske: https://www.zdravstvosrpske.org/ , pristupljeno 29.5.2018.

Umjesto zaključka Uporedna analiza propisa o zaštiti prava pacijenata u državama u okruženju pokazuje određene specifičnosti i karakteristike uslovljene njihovim pravnim poretkom. Uvođenje, pored ostalog, prava pacijenta na prigovor i prava pacijenta na kompenzaciju u zakon u Republici Srpskoj pokazuje da je izvršeno usaglašavanje propisa sa Evropskom poveljom o pravima pacijenata. Međutim, nije dovoljno samo deklarativno utvrditi prava pacijenata, već je neophodno obezbijediti i mehanizme za zaštitu tih prava i pratiti njihovu realizaciju u praksi. Praksa država u okruženju pokazuje da je i u Republici Srpskoj potrebno donijeti poseban zakon o pravima pacijenata u kojem će biti mnogo bolje sistematizovana, potpuno i ujednačeno definisana prava pacijenata, zaštita prava pacijenata i njihova odgovornost. Da bi se obezbijedila potpuna primjena Zakona o pravima pacijenata i sistemski uredila ova oblast neophodno je donijeti i posebne zakone o profesionalnoj djelatnosti, kao npr: Zakon o doktorskoj djelatnosti, Zakon o stomatološkoj djelatnosti, Zakon o sestrinstvu i dr. Ovo je značajno zbog toga što se prava, obaveze i odgovornost pacijenata ne mogu posmatrati odvojeno od prava, obaveza i odgovornosti zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika. Partnerski odnos pacijenta i zdravstvenog radnika je pravni odnos koji kao takav treba potpunije pravno regulisati.

Zvonimir Bošković, ,,Zakon o zaštiti prava pacijenata: Reforma zdravstvenog zakonodavstva Republike Hrvatske“, Hrvatska pravna revija, 5/200., str. 94.

N M K

tručna javnost u Srbiji uglavnom je bila okrenuta razmatranju uticaja osiromašenog urana na zdravlje populacije, i pri tom je zanemarena značajna opasnost od hemijskog zagađenja, posebno piralenom, kako fluidom, tako i zapaljenim. Veliku opasnost po zdravlje ljudi i ekosistem predstavljalo je bombardovanje transformatora koji za hlađenje koriste sintetičko transformatorsko ulje, piralen. Piralen je supstanca koja u zemlji i vodi ostaje večno, jer priroda nema mehanizme za njegovo razlaganje.

Cln Opšta formula polihlorovanih bifenila

Tokom NATO bombardovanja raketiran je i razoren veliki broj industrijskih objekata iz kojih su prodrle u životnu sredinu toksične i opasne materije u velikim količinama sa neprocenjivom štetom po životnu sredinu. Po količinama hemikalija koje su se izlile i zapalile, može se reći da smo bili izloženi pravom hemijskom ratu. Prvo direktno dejstvo NATO bombardera na trafostanice bilo je 23. aprila 1999. godine kada je razornim projektilima gađana trafostanica 220/110 kilovolti „Beograd 3“ i trafo stanica 110/35 kilovolti „Beograd 9“ kada su zapaljene velike količine trafo-ulja a velika količina se izlila u zemljište. Zapaljena transformatorska ulja su pripadnicima vatrogasnih jedinica SRJ bila velika nepoznanica, jer su požari na piralenskim transformatorima pre agresije NATO alijanse bili izuzetno retki. Takođe su bili nepoznanica i za ostale stručnjake koji se bave ekologijom i zagađenjem okoline. Polihlorovani bifenili iz grupe „mešavine“ spadaju u genotoksične hemikalije i prema katalogizaciji Svetske zdravstvene organizacije pri UN svrstane su u grupu 2A hemikalija sa verovatno kancerogenim delovanjem na ljude. Maksimalno dozvoljena količina (MDK) za piralen sa 54% hlora je 0,5 mg/m³, za prosečno 8 časova. Prema američkim standardima (NIOCH), MDK je 0,001 mg/m³, za radni dan od najviše 10 sati i radnu nedelju od 40 sati. Piralen se smatra potencijalnim kancerogenom iz radne sredine (NIOCH 1992). Zbog dobre resorpcije preko kože, izlaganje piralenu je rizično bez zaštitne opreme, čak i za navedene koncentracije MDK. U dodiru sa plamenom piralen se pali, usled čega nastaje čitava lepeza genotoksina koji se kondenzuju u čađi ili se jednostavno nalaze u dimu. Neka od tih jedinjenja su: polihlorovani dibenzofurani, hlorovani benzo-para-dioksini, hlorovani fenoli, hlorovani naftaleni, ugljen-monoksid, hloro88

Hemijsko zagađenje izazvano agresijom NATO na Srbiju Alek J. Pačić, Mirjana Anđelković Lukić

Rezime: Agresija NATO alijanse je izazvala velike ekološke štete po ceo živi svet SR Jugoslavije. Posebno su štetna hemijska zagađenja izazvana bombardovanjem hemijskih postrojenja i rezervoara sa piralenom. Piralen spada u toksične, teratogene i mutagene materije i trajno zagađuje vodu i zemljište. Summary: The NATO aggression has caused great environmental damage to the entire living world of the FR of Yugoslavia. Especially harmful chemical pollution caused by the bombing of chemical plants and pyralen reservoirs. Piralene belongs to toxic, teratogenic and mutagenic substances and permanently contaminates water and soil.

vodonik i čađ. Sva nastala jedinjenja u toku gorenja piralena su otrovna i kancerogena, a posebno otrovna su jedinjenja dioksini koji su se tokom požara na hemijskim rezervoarima oslobađala u ogromnim koncentracijama, tako da je ova agresija imala karakteristike dioksinskog rata. Dioksini su supstance koje sadrže hlor (Cl2), ugljenik (C), kiseonik (O2) i vodonik (H2), i tri benzil grupe. Dioksini su najtoksičnija jedinjenja koja nastaju kao neželjeni nusprodukti tokom hemijskih procesa u kojima se nalazi Cl2 i pojedina jedinjenja C i H2. Dioksini su hemijski stabilna jedinjenja i veoma sporo se razlažu u prirodi. Jednom nastao dioksin zadržava se u prirodi dugo vremena. Danas se zna za 75 različitih tipova dioksina. Dioksini se slabo rastvaraju u vodi, ali se zato dobro rastvaraju u uljima i mastima i tako ulaze u lanac ishrane. U Pančevu je gađana HIP “Azotara” u kojoj se proizvodio amonijak, azotna kiselina, mineralna đubriva. Tokom bombardovanja uništeno je 328 tona mazuta, a izgorelo je 25 tona, ostalo se prosulo u okolno zemljište, i oko 200 tona amonijaka se izlilo u kanal otpadnih voda, a mala količina je dospela u vazduh. Iz sfernih zapaljenih rezervoara izgorelo je oko 440 tona monomera vinil-hlorida čiji je produkat pored ostalih fozgen, bojni otrov. Velika ekološka zagađenja u Novom Sadu su bila kad je gađana Rafinerija nafte sa 152 razorna projektila. Najveći napad na Rafineriju nafte bio je 7/8. juna kad je gađana sa 120 projektila. U toku NATO bombardovanja u Novom Sadu uništeno je ukupno 73.569 tona nafte i njenih derivata, od čega je najveći deo nafte izgoreo u požaru. Oko 5.000 tona derivata i oko 18.500 tona nafte uništeno je u naftovodu pri čemu je veliki deo rezervo-

arskog prostora potpuno uništen. Procenjuje se da je od ukupne količine nafte oko 90% izgorelo, a da je na okolno zemljište izliveno oko 10%. U napadu 2. maja 1999. godine pogođeno je 27 rezervoara nafte, zapremine 250.000 metara kubnih u kojima je bilo skladišteno 38.645 tona nafte i derivata (od toga primarnog benzina 4.375 tona sa oko 1% benzola). Prilikom vazdušnih napada došlo je do požara na pogođenim rezervoarima koji je trajao nekoliko dana. Formiran je gust, crni oblak dima širine oko 1,5 km koji se dizao u visinu do oko 4 km u zavisnosti od meteoroloških prilika i kretao se ka istoku i jugoistoku. U urbanoj zoni Novog Sada 2. i 3. maja, 8. juna i 9. juna uzeti su uzorci vazduha. Izmerene vrednosti za ukupne ugljo-vodonike bile su 10h veće nego što su bile pre bombardovanja. U podzemnim vodama, na dubini 2,5 metara, konstatovana je najveća koncentracija mineralnih ulja, fluorantena, i benzol(b)fluorantena i benzola. U zemljištu je nađena veća koncentracija bitumena, polihlorovanih bifenila i ukupnih ugljo-vodonika. U svim uzorcima zemljišta nađeno je olovo, koje je u znatno većoj koncentraciji bilo na većim dubinama. Termoelektrana Kolubara je gađana 22. maja 1999. godine sa tri projektila. Uništeni su i oštećeni strujni vodovi, električni stubovi, i transformatori. Uništeno je 13 transformatora u kojima se nalazilo oko 200 tona transformatorskog ulja. Izgorelo je

N M K

45 tona trafo-ulja, a oko 100 tona je isteklo i razlilo su po okolini. Izlivene količine transformatorskog ulja dospele su u obodne kanale povezane sa rečicama Peštanom, Turijom i Beljanicom. Veći deo ove opasne materije prodro je u podzemne tokove i zagadio seoske bunare. Kontaminacija vode u bunarima i zemljišta polihlorovanim bifenilima (piralenom) poticala je iz razorenih transformatora. Deo kontaminiranih voda je preko reke Kolubare u koju se ulivaju zagađene rečice, dospeo u Savu i dalje u Dunav. U Prahovu je u jednom od napada uništeno skladište otpadnog materijala u kome se nalazilo 5 tona transformatorskog ulja i oko 120 tona motornog ulja. Najveća količina ovih ulja je izgorela, požar je trajao 26 sati, a deo ulja se izlio u Dunav. Bor je takođe jedna od “crnih tačaka” po zagađenju zbog NATO bombardovanja. U Boru je bombardovana trafo-stanica “Elektroistok” iz koje se u okolinu izlilo 25 tona transformatorskog ulja. Iz 144 kondenzatora iscurila su 1.152 litra piralena pri čemu se deo tog ulja zapalio. U Kragujevcu je bombardovana fabrika “Zastava automobili” i pogođeni su transformatori u fabrici. Kao posledica ratnih dejstava ukupno je isteklo 1.428 litara piralenskog trafo-ulja. Pored ove količine u fabrici je bilo skladišteno još oko 5-6 tona otpadnog PCB u buradima i više od 6.000 m3 vode zagađene piralenom. Posle eksplozija NATO bombi 1999. godine “Zastava” se pretvorila u otrovnu buktinju, jer su produkti sagorevanja piralena, dioksini, još otrovniji od piralena Jedina naučna studija o akcidentnom kretanju piralena u prirodi, koja je urađena kod nas posle NATO agresije, je doktorska disertacija Miljane Stojanović-Milosavljević, pod naslovom: “Pravci kretanja polihlorovanih bifenila (piralena) u vodama nakon NATO bombardovanja”. Biohemičar Miljana Stojanović-Milosavljević u periodu pre, za vreme i posle bombardovanja uzela je i analizirala 1.800 uzoraka tla, podzemnih i nadzemnih voda i rečnog dna. Istražila je vodotok reke Lepenice od ulaska u Kragujevac pa do ulivanja u Veliku Moravu, vodotok Velike Morave i rečne nanose Lepenice i reke Ždraljice od fabrike “Zastava” pa do završetka kragujevačke kotline, uključujući tu i izvorišta i bunarske vode. Ova doktorska disertacija je skrivena od javnosti, nema je u biblioteci BU. Miljana Stojanović-Milosavljević je bila zaposlena u vojsci SRJ, a posle doktoriranja 2002, kao majka maloletnog deteta, ostala je bez posla. Umrla je 2010. godine. “U okviru populacije kičmenjaka najosetljivija na piralen je ženska populacija. Dosadašnja naučna istraživanja i saznanja pokazuju da je toksično dejstvo polihlorovanih bifenila (piralen) povezano sa ženskim

steroidnim hormonima u mišićnom tkivu kičmenjaka, uključujući i čoveka”. “Polihlorovani bifenili (piralen) dospevaju u vodu, talože se, njime se hrane sitne biljke i životinje, ovima sitne ribe, pa krupnije, pa ptice... Uvek je na kraju čovek koga će ovaj i drugi otrovi prosuti NATO bombama decenijama hraniti”, piše u zaključnom delu disertacije. U ovom istraživanju se navodi kako piralen stvara poremećaje u funkcionisanju polnih organa i deluje na embrion i fetus. Zaključuje da se u budućnosti očekuju povećana teratogena, mutagena i kancerogena dejstva. Miljana Stojanović-Milosavljević u zaključcima svoje disertacije ukazuje na neophodnost uključivanja države koja bi trebalo da finansira ne samo istraživanja već i da «nadoknadi eventualne gubitke poljoprivrednicima zbog smanjenog prinosa, a radi uzgajanja biljnih vrsta koje su zdravstveno najbezbednije». Ona je detaljno izložila kako u budućnosti treba pratiti dalje kretanje piralena. Preporučila je mesečne i dvomesečne analize rečnog dna i biološka i mikrobiološka istraživanja živog sveta u vodi reka Lepenice, Ždraljice i Morave, osmatranje bunara i izvora. Takođe, redovno treba utvrđivati uticaj piralena na životinje i životne namirnice životinjskog i biljnog porekla, a redovnim zdravstvenim kontrolama - na ljude. Ne postoje podaci da li su ovi zaključci bilo koga iz gradske vlade Kragujevca ili republičke vlade, bar zainteresovali. Veliki doprinos ove disertacije je, između ostalog, i u tome što je data „šema“ prodiranja piralena u zemljište i vodu, način njegovog kretanja i kontrola prisustva piralena u vodama i zemljištu. Kragujevac nije jedini grad u kom su goreli električni transformatori. Goreli su i u Beogradu, na Bežanijskoj kosi, u Leštanima. Postoji nezvaničan podatak da se velika količina piralena izlila u Topčidersku reku tokom NATO bombardovanja. U posledice bombardovanja srpskih zemalja ne ubrajaju se samo tone osiromašenog urana, već i tone štetnih i kancerogenih hemijskih materija rasutih i sagorelih tokom bombardovanja, živa, raznovrsni dioksini, benzopiren, benzantracen, olovni oksidi, teški ostaci lož ulja, bitumeni, olovni alkidi, – sve su to posledice bombardo-

vanja koje nanose mnogo ozbiljniju štetu po čoveka i njegovu okolinu, nego što se do sada priznavalo. Pronatovski lobi u Srbiji deluje protiv interesa svog naroda, jer sprečava bilo kakvu naučnu i stručnu raspravu na državnom nivou o posledicama agresije NATO na zdravlje, kao i o moralnoj i materijalnoj odgovornosti NATO za posledice bombardovanja na stanovništvo - porast steriliteta, malignih i drugih bolesti u Srbiji. Posle svega neophodno je da se što pre formira nacionalna laboratorija za ispitivanje posledica ekološkog zagađenja na celoj teritoriji Srbije. Na našoj strani je pravda, a o činjenicama vezanim za bombardovanje mogu govoriti samo pripadnici kvalifikovane naučne srpske javnosti, bez ikakve političke konotacije. Literatura:

Vranešević Zoran, U paklu milosrdnog anđela, monografija, Beograd/Novi Sad, 2015. Ministarstvo zdravlja R Srbije, Nacionalni program SRBIJA PROTIV RAKA http://www.zdravlje.gov.rs/downloads/Zakoni/Strategije/Nacionalni%20Program%20Srbija%20Protiv%20Raka.pdf Račić Alek, Promocija prevencije malignih bolesti, menadžment u zdravstvu-master rad, FON i Medicinski fakultet u Beogradu,2008. S. Ceranic, Psycho-social consequences in adolescens-victims of landmines,University in Srbinje,Foca,2003 Rade Biočanin, Branka Amidžić, MAKING DECISIONS IN THE BIOLOGICAL WAR USING GENETIC ENGINEERING, Defence tehnologies in the peace function, 2005 Cvorovic Lj., Milutinovic Z., Strbac M., Pavicevic, Lj. Račić A.J ,;SIGNIFICANCE OF ULTRASOUND AND ULTRASOUNDGUIDED FINE-NEEDLE ASPIRATION FOR THE DETECTION OF LARYNGEAL OCCULT METASTASES;. Vojnosanit pregl 2005 December; vol.62(No 12); 901-907 Stosic-Divjak S., Djukic V., Petrovic Z., Nesic V., Račić A.J.,, Tatic Z., Kanjuh V.; POSSIBILITY OF THE USE OF SEROLOGICAL METHOD FOR THE DETERMINATION OF IGA ANTIBODY AGAINST EARLY ANTIGANE OF EPSTEIN-BARR VIRUS AS A MARKER IN THE DIAGNOSIS OF NASOPHARYNGEAL TUMORS; Vojnosanit pregl 2005 October; 62(10); 739-744 Racic A.J., Raznatovic B.,Jovanovic-Sindik D.,Colic M.; Reconstruction of head and neck region after malignant skin tumors surgery; 8th Congress of the Balkan Association of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery,pp 36, Budva,Montenegro 2013. Racic A.J.,Colic M.; Differences in surgical reconstruction after excision of head and neck melanoma and carcinoma; World Congress of Melanoma;pp 118, Paris, France, May 2013. Racic,J.A., Sulovic-Dzelatovic N., Filipovic M.; Statistical analysis of skin carcinoma incidency; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; PP; Belgrade 2010 Sulovic Dzelatovic N., Filipovic M., Racic A.J.; Malignant melanoma of Head and Neck Region; European and Serbian Society of Plastic, Reconstructive and Aesthetic Surgery congress; OP; Belgrade 2010. Račić A.J., Čvorović Lj., Racic A.; Local spread carcinomas of the mouth cavity; Materia Medica 2009; 25(1): 9-14. Racic A.J; Dj. Bajec; D. Kastratovic; B. Lazic; S. Markovic; M. Mijajlovic, Promotion process of skin carcinoma prevention; pp22; EHNA congressč Insbruc 2009 Stošić-Divjak S., Račić A.J.,, Čvorović Lj., Boricic I., Divjak I.;CONFIRMATION OF EPSTEIN-BARR VIRAL NUCLEAR ANTIGEN AS A TUMOR MARKER; Materia Medica 2007; vol.23; br.3 Stošić-Divjak S., Kanjuh V.,Đukić V.,Račić A.J., Nesic V., Basarić D.; NEW VIEWPOINT TO HISTOLOGICAL CLASSIFICATION OF MALIGNANT EPITHELIAL TUMORS OF NASOPHARINX; Acta Chirurgica Yu 2005;vol. LII; br.3; 616.321-006-091.8 Račić A.J., Janosevic Lj., Stošić-Divjak S., Đukić V., Radulovic R., Babic D., Janosevic-Dotlic S.; CLINICAL STDUDY OF PATHWAYS RISING INFLAMATORY DISEASES IN THE MAXILLARY SINUSES; Acta Chirurgica Yu 2004;vol. LI; br.1;616.216.1-002-071

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Banji Vrućici kod Teslića od 6. do 9. septembra 2018. godine održan je Deveti međunarodni kongres Medicinskog foruma Jugoistočne Evrope (SEEMF). Pored brojnih ljekara, skupu su prisustvovali i dr Yoshitake Yokokura, predsjednik Svjetske medicinske asocijacije (World Medical Association), ambasadorka Bugarske u Bosni i Hercegovini, gospođa Avgustina Tzvetkova te ministri u Vladi RS, predsjednici doktorskih udruženja i direktori zdravstvenih institucija. Pokrovitelj kongresa je bio predsjednik Srpske Milorad Dodik. Na ovogodišnjem kongresu učestvovale su delegacije iz Bjelorusije, Njemačke, Grčke, Japana, Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Makedonije, Slovenije, Republike Srpske, Bosne i Hercegovine, Rumunije, Ukrajine, Uzbekistana. Predsjednik Društva doktora medicine Republike Srpske doktor Siniša Miljković imao je čast da se prvi obrati svim gostima. „Društvu doktora medicine Republike Srpske je na 25. rođendan ukazao čast Medicinski forum

IX kongres Medicinskog foruma Jugoistočne Evrope

Dr Alen Šeranić, ministar nauke i tehnologije Republike Srpske

doktora Jugoistočne Evrope, na čelu sa predsjednikom profesorom Andrejom Kehajovim, da bude suorganizator ovako velikog i značajnog kongresa. Tim povodom još jednom se zahvaljujem profesoru Kehajovu na odličnoj saradnji tokom organizacije ovog kongresa. Posebno smo ponosni na činjenicu da je Društvo doktora medicine Republike Srpske kao suorganizator dalo značajan doprinos u afirmaciji naših ljekara i promociji Banje Vrućice i Republike Srpske”, istakao Miljković. Predsjednik Medicinskog foruma za Jugoistočnu Evropu profesor Andrej Kehajov rekao je da je tokom kongresa razgovarano o najvažnijim temama u vezi sa zdravstvenim sistemima zemalja jugoistočne Evrope i kao organizator izrazio je nesebičnu zahvalnost svim kolegama koje su došle podržati ovaj kongres i učestvovati na brojnim 90

Prof. dr Siniša Miljković, dr Yoshitake Yokokura i prof. dr Andrej Kehajov

predavanjima koja su od izuzetnog značaja za zdravstvene sisteme zamalja jugoistočne Evrope. Ministar nauke i tehnologije Republike Srpske Alen Šeranić, koji je svečano otvorio Kongres izjavio je da on predstavlja prvorazredni, stručni, naučni skup, izuzetno važan za Republiku Srpsku. Svrha njegovog održavanja, prije svega, je da se održe, razviju ili una-

prijede znanje, vještine i profesionalna dostignuća zdravstvenih radnika, a sve to s ciljem praćenja i primjene savremenih naučnih i stručnih dostignuća. Kongres se fokusirao na teme specifične za Evropu: reproduktivno zdravlje, kardiovaskularne bolesti, onkologiju, dijabetes, dječju hirurgiju, neurologiju i psihijatriju, ostala neprenosiva oboljenja i urgentna stanja. Međunarodni medicinski kongres Medicinskog foruma za Jugoistočnu Evropu okupio je najbolje iz struke kako domaće, tako i sa strane. Uz oko 450 učesnika iz 20 zemalja širom svijeta, od čega je čak 220 iz Srpske, ovo je jedan od najuspješnijih kongresa SEEMF-a. Učesnicicima kongresa su dodijeljeni sertifikati od Evropske agencije za akreditaciju sa maksimalnih 16 bodova. Prof. Kehajov se posebno zahvalio generalnom direktoru Zdravstveno-turističkog centra, gospodinu Aleksandru Radoševiću i svim zaposlenima u Banji Vrućici radi izuzetno dobre saradnje, koordinacije i same organizacije tokom trajanja ovogodišnjeg kongresa. M.C.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Simpozijum sa međunarodnim učešćem

Osteoporoza - veliki i rastući problem javnog zdravlja

Velikoj sali Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske (ANURS) 21.9.2018. godine, održan je veoma zapažen simpozijum sa međunarodnim učešćem sa temom “Osteoporoza - veliki i rastući problem javnog zdravlja.” Glavni organizator Simpozijuma je Odbor za hronične nezarazne bolesti Odjeljenja medicinskih nauka ANURS, a koorganizatori Simpozijuma Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske i Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci. Za ovaj simpozijum vladalo je veliko interesovanje u stručnim krugovima s obzirom na aktuelnost teme i epidemijske razmjere osteoporoze u svijetu, ali i veliku rasprostranjenost ove hronične nezarazne bolesti u Republici Srpskoj. Osteoporoza predstavlja veliki i rastući problem javnog zdravlja, ali je, ipak, samo mali postotak osoba koje su u riziku za prelom adekvatno pregledan, dijagnostikovan i liječen . Stoga je Američki koledž doktora medicine (American College of Physician, ACP) objavio 2017. godine nove preporuke za liječenje male koštane mase, ili osteoporoze, za prevenciju koštanih preloma kod žena i muškaraca. Dijagnostika i liječenje osteoporoze zahtijeva multidisciplinaran pristup te u ovom timu značajnu ulogu imaju endokrinolozi, reumatolozi, specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, ginekolozi, ortopedi i doktori porodične medicine, a koji su predstavljli i ciljnu grupu učesnika simpozijuma. Simpozijum je akreditovan kod Savjeta za zdravstvo Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske kao međunarodni simpozijum i bodovan je u skladu sa navedenim: aktivno učešće: 9 (devet) bodova; pasivno učešće: 5 (pet) bodova; učešće u organizacionom odboru: 6 (šest) bodova. Nakon registracije učesnika, Simpozijum je prigodnim govorom otvorio akademik Dragan Danelišen, sekretar Odjeljenja medicinskih nauka ANURS, a potom se prisutnima obratila prof. dr Slavica Jandrić, dopisni član ANURS, predsjednik Odbora za hronične nezarazne bolesti Odjeljenja medicinskih nau-

Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske

ka ANURS, koja je istakla značaj simpozijuma u stručnom i naučnom pogledu. Skup je pozdravila i prof. dr Snježana Popović-Pejičić, predsjednica Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske, koja je istakla značaj multidisciplinarnog pristupa prevenciji i liječenju osteoporoze. Prof. dr Zoran Vujković, prodekan za naučnoistraživački rad Medicinskog fakulteta, Univerziteta u Banjaluci , pozdravio je skup u ime dekana Medicinskog fakulteta prof. dr Ranka Škrbića, kao i u svoje lično, ime i zaželio uspješan rad. U radnom predsjedništvu su bili: akademik Dragan Danelišen, akademik Marko Vuković, prof. dr Slavica Jandrić, dopisni član ANURS, prof. dr Snježana Popović-Pejičić, prof. dr Milan Petronijević i prof. dr Marija Pfeifer. U okviru simpozijuma održane su dvije sesije:

I sesija: Morfologija, metabolizam koštanog tkiva i terapija osteoporoze 1. Akademik Marko Vuković, ANURS: Osteoporoza: biomorfološke osnove 2. Prof. dr Nataša Petronijević, Institut za biohemiju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu: Biohemijska i biofizička regulacija metabolizma koštanog tkiva 3. Prof. dr Marija Pfeifer, Medicinski fakultet Univerziteta u Ljubljani: What is new in osteoporosis tretment? (New drugs-abaloparatide, sclerostin mAb, sequentiona, combination tretmen, denosumab discontinuation) 4. Doc. dr Tijana Ičin, Klinika za endokrinologiju, dijabetes i bolesti metabolizma, Medicinski fakultet Univerziteta u Novom Sadu. Terapija osteoporoze teriparatidom i šta poslije? 5. Prof. dr Milan Petronijević, Vojno-

medicinska akademija, Medicinski fakultet VMA, Univerzitet odbrane Beograd. Principi lečenja osteoporoze prema smernicama iz 2017. godine

Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, spec. internista-subspec. endokrinolog, primarijus, predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

Prvu sesiju je otvorio akademik Marko Vuković veoma zanimljivim i sistematičnim predavanjem koje se odnosilo na biomorfološke osnove osteoporoze i koje je predstavljalo odličnu bazu za sva ostala predavanja koja su slijedila. Sljedeće predavanje, prof. dr Nataše Petronijević, uvelo nas je u biohemijsku i biofizičku regulaciju metabolizma koštanog tkiva i predstavljalo je izvrstan uvod za sljedeće, veoma aktuelno predavanje, prof. dr Marije Pfeifer, a koje se odnosilo na novosti u tretmanu osteoporoze , prvenstveno nove lijekove, kao abaloparatide, sclerostin mAb, sequention, denosumab, a o terapiji osteoporoze teriparatidom, kao i o značaju kombinovanog tretmana sa bisfosfonatima, govorila je doc. dr Tijana Ićin. Veliku pažnju je izazvalo i predavanje prof. dr Milana Petronijevića koji je predstavio principe liječenja osteoporoze prema smjernicama iz 2017. godine.

II sesija: Osteoporoza i dijabetes 1. Prof. dr Snježana Popović-Pejičić, Univerzitetski klinički centar Republike Srpske, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci. Dijabetes i osteoporoza – diaporosis 2. Prof. dr Slavica Jandrić, dopisni član ANURS, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, Savremeni pristup u fizikalnom liječenju osteoporoze i dijabetesa Druga sesija se odnosila na značaj komorbiditeta dijabetesa i osteoporoze, o čemu je govorila prof. dr Snježana Popović-Pejičić, kao i značaj savremenog pristupa u fizikalnom liječenju 91

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

osteoporoze i dijabetesa, o čemu je govorila prof. dr Slavica Jandrić, dopisni član ANURS. Opterećenje dijabetesom melitusom se kontinuirano povećava i, prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, danas je oko 422 miliona ljudi globalno pogođeno ovom hroničnom bolešću. Većina ljudi boluje od dijabetesa tipa 2 i njegova prevalencija se povećava sa starenjem. Osteoporoza pogađa ukupno oko 200 miliona ljudi u svijetu i oko 125 miliona ljudi u Evropi, Indiji, Japanu i Sjedinjenim Državama. Procjenjuje se da će jedna od tri žene i jedan od pet muškaraca starijih od 50 godina doživjeti osteoporotičnu frakturu u toku svog života. Kako se prevalencija osteoporoze povećava sa starenjem, produženje očekivanog životnog vijeka će rezultirati daljim povećanjem globalnog opterećenja osteoporozom. Obje bolesti su povezane sa starenjem i promjenama u načinu života i mogu postojati istovremeno, posebno kod starijih osoba. I dijabetes melitus tipa 1 i tipa 2 su povezani sa koštanim poremećajima iako preko različitih mehanizama. Rane studije kod pacijenata sa dijabetesom tipa 1 izvijestile su o 10 puta većem riziku od preloma kuka u poređenju sa kontrolnom grupom pacijenata bez dijabetesa. Metaanalize, objavljene u skorije vrijeme, ukazuju na nešto manji porast rizika sa omjerom od šest do sedam puta. Kod oba tipa dijabetesa smanjena je snaga kosti što je povezano sa niskim koštanim turnoverom. Višestruki i međusobno povezani patofiziološki mehanizmi koji su u osnovi poremećaja kosti kod dijabetesa tipa 1 obuhvataju nedostatak inzulina, akumulaciju uznapredovalih krajnjih proizvoda glikacije, promjene mikroarhitekture kosti, promjene u sadržaju masti u koštanoj srži, inflamaciju niskog stepena i disfunkciju osteocita. Promjene na kostima su manje izražene kod dijabetesa tipa 2. Omjeri rizika za frakturu kuka kretali su se u raznim studijama od 1,2 do 1,7, a mineralna gustina kosti je bila veća nego kod kontrolne grupe ispitanika bez dijabetesa. Patofiziološki mehanizmi su složeni, naročito zato što je gojaznost, koja je veoma česta kod pacijenata sa dijabetesom tipa 2, i sama povezana sa povećanim rizikom od preloma na specifičnim lokacijama kao humerus, tibia i gležanj. 92

Glavni mehanizmi koji čine osnovu fragilnosti kostiju su povećan rizika od padova, sarkopenija, poremećaj metabolizma ugljenih hidrata, nedostatak vitamina D i promjene mikroarhitekture kortikalne kosti i matriksa kosti. Lijekovi koji se koriste za liječenje oba tipa dijabetesa ne igraju veliku ulogu kod istovremeno prisutne osteoporoze. Ipak, tiazolidindioni i u manjoj mjeri SGLT2 inhibitori (inhibitori natrijum-glukoznog kotransportera 2) mogu imati negativne efekte na kost, dok metformin može imati pozitivne efekte. U većini slučajeva, standardni tretman liječenja osteoporoze se primjenjuje i kod pacijenata sa dijabetesom. Međutim, akcenat treba staviti na sprečavanje padova, koji su posebno česti u ovoj populaciji. Na kraju, postoje dokazi koji ukazuju da antifrakturni tretmani imaju sličnu efikasnost kod pacijenata sa i bez dijabetesa. Veoma zapaženo je bilo predavanje prof. dr Savice Jandrić o savremenom pristupu u fizikalnom liječenju osteoporoze i dijabetesa, koje je ukazalo na mogućnosti uspješne prevencije i liječenja ovih oboljenja fizikalnom terapijom i rehabilitacijom. Prof. Jandrić je naglasila da bi pacijenti sa osteoporozom i oba tipa dijabetesa trebalo da vježbaju redovno. Programi terapijskih vježbi uključuju aerobne vježbe, vježbe u vodi, vježbe uz otpor, ali i druge procedure fizikalne terapije i rehabili-

tacije. Vježbanje povećava formiranje kosti u odnosu na resorpciju, debljinu korteksa, poboljšava strukturu kosti na mjestima stresa, trabekularnu geometriju i mikroarhitekturu kosti. Vježbe su udružene sa mnogim drugim pozitivnim efektima kod žena u menopauzi, uključujući povećanu osjetljivost na inzulin, poboljšanu kontrolu glikemije, lipidnog profila i sniženje krvnog pritiska. Takođe, poboljšavaju funkcionalnu spsobnost, smanjujuju rizik od padova i depresiju. American Association of Clinical Endocrinologists and American College of Endocrinology –clinical practice guidelines for developing a diabetes mellitus comprehensive care plan –2015. odnose se na farmakološko liječenje, fizikalnu terapiju i rehabilitaciju, posebno na fizičku aktivnost i terapijske vježbe, mijenjanje životnih navika i terapiju komplikacija dijabetesa. U zaključku je istaknuto da osobe koje redovno vježbaju imaju manji rizik za razvoj osteoporoze, dijabetesa, kao i drugih hroničnih oboljenja i njihovih komplikacija. Ovo je važno za prevenciju i liječenje ovih oboljenja, provođenjem individualizovanih procedura fizikalne terapije i rehabilitacije i promjenom životnih navika. Potrebna su dalja istraživanja za poboljšanje kvaliteta znanja u ovoj oblasti. Simpozijum je po riječima učesnika bio veoma uspješan i akreditovano je više od 90 doktora medicine različitih specijalnosti i subspecijalnosti. Zaključak je da je u dijagnostici i tretmanu osteoporoze neophodan multudisciplinaran pristup, kako je bio koncipiran i ovaj veoma sadržajan i kvalitetan simpozijum. Radovi koji su izloženi na Simpozijumu “Osteoporoza - veliki i rastući problem javnog zdravlja” će u cijelosti biti objavljeni u Zborniku radova, kako bi bili dostupni učesnicima simpozijuma i svim zdravstvenim profesionalcima koji se bave ili ih zanima ova problematika.

N M K

kademija nauka i umjetnosti Republike Srpske obilježila je 24. septembra 2018. godine u Banjaluci 25 godina postojanja. Za to vrijeme postignuto je i više nego što se očekvalo, poručeno je sa obilježavanja jubileja. Uspostavljena je veza sa 14 evropskih akademija, održani su brojni naučni skupovi, ali dokazano da i mali narodi mogu doprinijeti uspjehu u nauci i kulturi, kaže prvi čovjek ANURS. “Mi smo održali preko 200 raznih naučnih skupova, a zatim i mnoge zborove akademije, s druge strane, bilo je 50 naučnih projekata među kojima najznačajnija enciklopedija RS”, rekao je Rajko Kuzmanović. Podrška na 25.godišnjicu stigla je iz 20-ak evropskih akademija. Među njima i ona iz Srpske akademije nauka. Kažu, riječ je o zajedničkom kulturnom i naučnom prostoru koji granica u vidu jedne rijeke ne može odvojiti. “Mi smo dio istog kontinuiteta, na istom zadatku, na istom putu i tako će biti i dalje, potpuno je svejedno hoću li ja biti na čelu akademije ili Rajko Kuzmanović, to nije politika naučnim prostorom”, kaže Vladimir Kostić, predsjednik Srpske akademije nauka i umetnosti.

Banjaluka, 24.9.2018.

U okviru programa obilježavanja održane su svečana sjednica Skupštine Akademije, okrugli sto na temu “Uloga akademija u razvoju društva budućnosti”,

predstavnici Srpske akademije nauka i umetnosti, Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, Ruske akademije nauka, Ukrajinske akademije, Makedonske

s t r u č n i

s k u p o v i

ANURS - 25 godina od osnivanja akademije nauka i umjetnosti i drugih visokoobrazovnih i naučnoistraživačkih institucija, mnogobrojni gosti i prijatelji Akademije. Svečanoj akademiji prisustvovali su i predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Nedeljko Čubrilović, izaslanik predsjednika Republike Srpske dr Siniša Karan i izaslanik predsjednice Vlade Republike Srpske g-đa Željka Stojčić, prvi predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Momčilo Krajišnik i drugi gosti. I zvaničnici Srpske svjesni su značaja ANURS. Velika je stvar, kažu, proslaviti četvrt vijeka što je dokaz da je odluka o osnivanju akademije bila pravi potez. “Sad se može vidjeti koliko je bila vidovita odluka Narodne skupštine 1993. godine kada je odlučila da osnuje akademiju. Akademija je u svakoj zemlji važna tako i za nas jedna ideja vodilja u oblasti nauke, umjetnosti, kulture”, istakao je Nedeljko Čubrilović predsjednik NSRS. “Akademija je ostvarila nemjerljive rezultate s aspekta naučnog i kulturnog razvoja RS, ali i u narednom periodu, zajedno sa Ministarstvom nauke i teh-

svečana akademija u Banskom dvoru, te je otvorena izložba likovnikh umjetnika na kojoj su predstavljena djela nastala na Međunarodnoj likovnoj koloniji “Pliva 2018”. Programu obilježavanja prisustvovali su, pored članova Akademije,

Akademik Vladimir Kostić i akademik Rajko Kuzmanović

nologije, radićemo na tome da odgovorimo izazovima i u budućem vremenu”, rekao je Alen Šeranić, ministar nauke i tehnologije u Vladi RS. Poruka je da će ova institucija ostati u službi naroda, raditi za njegov interes M.C. i proširenje vidika. 93

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

rvi korak saradnje između Odjeljenja za neurorehabilitaciju Zavoda “ Dr Miroslav Zotović” iz RS i Odeljenja za bolesti i povrede perifernih nerava, funkcionalnu hirurgiju i hirurgiju bola Klinike za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije ozvaničen je organizacijom naučnostručnog skupa u Banji Slatini kod Banjaluke u vremenu od 7. do 9. septembra ove godine. Naslov Simpozijuma: “Hirurško liječenje i rehabilitacija povreda i oboljenja perifernog nervnog sistema -bazična razmatranja, kontroverze, savremeni stavovi i inovacije” zvuči kao imperativ interaktivnog pristupa znanjima i iskustvima medicinske prakse i nauke u ovom 21. vijeku. Zbog toga se struka udružuje na direktnim i dodirnim tačkama profila. I na primjeru pomenutog skupa ilustruje to zajednička uključenost Udruženja fizijatara RS i Udruženja neurohirurga Srbije. Razlog više je kontinuitet tradicije Beogradske škole hirurgije perifernog nervnog sistema. U tim relacijama, u ime gostasuorganizatora, bile su upućene riječi prof. dr Lukasa Rasulića, aktuelnog načelnika Odeljenja za bolesti i povrede perifernih nerava, funkcionalnu neurohirurgiju i hirurgiju bola Kliničkog centra Srbije koji je ujedno i predsjednik Republičkog udruženja neurohirurga. - Prošle godine je pokrenuta platforma za profesionalni razvoj neurohirurgije u Srbiji i regionu u cilju upoznavanja sa najboljim dostignućima svetske neurohirugije, kao i poboljšanje standarda kvaliteta ove grane medicine u Srbiji. Simpozijum koji je pod istim naslovom, kao i ovaj u RS, organizovan prošle godine na Zlatiboru u okviru redovnog sastanka Neurohirurške sekcije Srpskog lekarskog društva, predstavlja korak u realizaciji ove platforme i uvod u drugi teoretsko-praktični međunarodni kurs iz hirurgije perifernih nerava i brahijalnog pleksusa koji je održan u Beogradu u novembru prošle godine. To je bio prvi kurs na humanom kadaverskom materijalu na prostorima Jugoistočne Evrope. Beogradska škola hirurgije perifernog nervnog sistema je tokom višedecenijskog razvoja dostigla zavidan međunarodni ugled.Njen pionir i doajen prof. dr Miroslav Samardžić, koji takođe učestvuje u radu ovog simpozijuma u Zavodu “Zotović” (pozdravljen aplauzom učesnika), započeo je rad u ovoj oblasti krajem sedamdesetih godina prošlog veka na Klinici za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije. Prvi nervni transfer izvršen je 1980. godine. Uporedo sa ovim tekao je razvoj i na 94

Hirurško liječenje i rehabilitacija povreda i oboljenja perifernog nervnog sistema, bazična razmatranja, kontroverze, savremeni stavovi i inovacije

Savremeni trendovi neurohirurgije 21. vijeka

Odeljenju za neurohirurgiju Vojnomedicinske akademije u Beogradu, gdje poseban doprinos dao prof. dr Zoran Roganović, čiji je rad vrednovan i prepoznat u međunarodnim okvirima. Obe klinike su nastavile tradiciju i praksu prof. dr Samardžića i Roganovića i njihov rad koji karakteriše edukacija, uvođenje novih hirurških pristupa, tehnika i metoda, kao i publikovanje rezultata iz ove oblasti. U poslednjih nekoliko go-

dina Klinika za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije preuzima najveći broj pacijenata u okviru čitave patologije perifernog nervnog sistema u Srbiji sa više od 200 operacija povreda i oboljenja i prosečno isto toliki broj konzervativno lečenih pacijenata. Danas je prisutna velika dinamika promena u znanju i tehnikama u svim hirurškim granama. Posebno ističem, u neurohirurgiji perifernog nervnog sistema koja se ne mo-

N M K

že zamisliti bez daljeg razvoja mikrohirurške tehnike, savremene tehnologije i multidisciplinarnog pristupa u lečenju takvih pacijenata. Na već pomenutom Simpozijumu na Zlatiboru, program je bio koncipiran na način koji može dovesti do unapređenja kvaliteta lečenja ovih pacijenata u skladu sa savremenim trendovima hirurgije u 21. veku. Posebno mi je drago što su kolege iz Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka - RS, prepoznali značaj ove teme i pokrenuli inicijativu za organizovanje ovog prvog simpozijuma u RS - BiH. Želim da ovom prilikom podvučem izuzetan entuzijazam, ogromnu energiju i veliko zalaganje prof. dr Tatjane Bućme, aktuelne načelnice Odjeljenja za neurorehabilitaciju u ovom zavodu, dr Snježane Novaković-Bursać, uz svesrdnu podršku generalnog direktora prim. dr Gorana Talića, na filigranskom radu celokupne organizacije skupa. Ideja, ponavljam i podsećam, ovog simpozijuma je da se na kratak, ali celovit način prikaže kompletno lečenje pacijenata sa povredama i oboljenjima perifernog nervnog sistema od bazičnih razmatranja do inovacija. Prof. dr Lukas Rasulić je kolegama-domaćinima prenio pozdrave neurohirurga iz Srbije i poželio im produktivnu razmjenu znanja i iskustava sa nadom da je ovaj skup samo prvi korak u uspostavljanju i razvoju saradnje između relevantnih zdravstvenih institucija Srbije, RS i BiH, imajući na umu

da je suština njihove struke - dobrobit svakog pojedinačnog pacijenta. U radu multidisciplinarnog tima neurohirurga Kliničkog centra Srbije često

se pominje ime prof. dr Milana Jovanovića sa Klinike za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju. Učestvujući u radu pomenutog simpozijuma izlagao je o temi: „Lečenje paralize facijalisa suspenzionim i transpozicionim tehnikama“. -Osobe koje imaju paralizu ovog dela tela pate od funkcionalnih, emocionalnih, socijalnih i psiholoških problema. Stoga, korekcija ove paralize mora ići u pravcu povratka normalne funkcije, to jest kontrole oralnog, okularnog i nazalnog sfinktera, kao i simetrije voljnih i emocionalnih pokreta. Nijedna od hirurških tehnika ne može

s t r u č n i

s k u p o v i

postići ove ciljeve. Funkcionalni problemi su najvažniji i treba im dati prioritet u lečenju. Problem facijalne paralize je multidisciplinaran i mora se koristiti više koncepta, zavisno od etiologije, vremenskog intervala i karakteristika paralize. Dijagnostika se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike, pažljivog lekarskog pregleda i odgovarajućih dijagnostičkih testova. Kad je u pitanju izbor hirurške tehnike mora da se uradi detaljna analiza same etiologije, trajanja i veličine deformiteta, odnosno da li je paraliza parcijalna ili potpuna. Hirurške tehnike lečenja ove vrste paralize mogu da se podele na: reparaciju samog nerva, statičke i dinamičke metode. Mi smo najčešće koristili metodu reparacije nerva udruženo sa neurohirurzima. Ja sam ranije radio statičke metode, sada najčešće dinamičke koje se koriste unazad 15 godina. Ona podrazumeva uklanjanje paralizovanih mišića kada napravimo defekt na toj strani lica i radimo transpoziciju mišića sa suprotne strane sa zdravim nervima. Nakon sedam dana vide se rezultati. Ovom tehnikom uspostavili smo zadovoljavajuću funkcionalnu restauraciju, kontrolu oralnog, nazalnog i okularnog sfinktera, restauraciju normalnog izgleda u mirovanju, zadovoljvajuću simetriju pri voljnim pokretima i solidnu ravnotežu u izražavanju emocija, ključne su poruke iz predavanja prof. dr Milana Jankovića. Anđa S. Ilić

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ahorina, olimpijska lepotica, evo već šestu godinu raširi svoje skute i u njih privi vredne pregaoce, medicinske radiologe i inženjere medicinske radiologije, željne novih znanja i voljne da svoja saznanja i praktična iskustva podele među sobom. I Hotel „Termag“, po šesti put je širom otvorio svoja rajska vrata i u svoje ekskluzivne i prostrane odaje smestio i ugostio preko 150 učesnika VI balkanskog radiološkog kongresa sa međunarodnim učešćem. Od 21-23. septembra ove, 2018. godine, „Termag“ je bio stecište stručnjaka koji se bave dijagnostikom, radioterapijom te nuklearnom medicinom. Vođeni ugodnim ambijentom i naravno tradicijom, okupili su ih članovi Udruženja medicinskih radiologa i diplomiranih inženjera medicinske radiologije Republike Srpske. Okupili su svoje kolege i uvažene profesore na kongres, kako bi čuli sve novo što su za ovu godinu dana, od poslednjeg V kongresa, iznedrile nauka i praksa. Udruženje koje egzistira od 24.3.2012. godine, kada je održana osnivačka skupština u Univerziteteskoj bolnici Foča, za kratko vreme postalo je prepoznatljivo na prostorima bivše Jugoslavije. A da je uspostavilo i dobre kontakte sa kolegama u okruženju, potvrdio je i veliki odziv učesnika kongresa. I kako reče gospodin Dejan Pavlović, počasni predsednik Udruženja, specijalista strukovne medicinske radiologije i predsednik Organizacionog odbora, ovo je najveća smotra radiologije ne samo u RS, već i šire. ”Cilj kongresa je da stručnjaci iz Srpske razmijene iskustva sa kolegama iz regiona radi unapređenja struke i upoznavanja sa novim metodama koje se primjenjuju u svijetu. No, osim edukacije i razmjene iskustava, veliki značaj ovoga skupa je što omogućava upoznavanje i umrežavanje eminentnih stručnjaka iz Foče, Banjaluke, Sarajeva, Tuzle, Beograda, Zagreba, Novog Sada, Mostara, Doboja, Prijedora...“, istakao je gospodin Pavlović. „Poštovane koleginice i kolege, dobrodošli na VI balkanski radiološki kongres”. Tako je, na svečanom otvaranju, svoje obraćanje prisutnima, u predvečejre tog petka, 21. septembra, započeo predsednik Udruženja strukovnih medicinskih radiologa i diplomiranih inženjera medicinske radiologije RS gospodin Mirko Petrić, dipl. ing. medicinske radiologije, i nastavio: „Kada je riječ o usavršavanju, svakako, pored naših stručnih zanimanja, vještina i znanja koja smo stekli kroz redovno školovanje, neophodno je da organizujemo i prisu96

VI balkanski radiološki kongres

Piše: Vera Pušac

stvujemo radionicama, simpozijumima, seminarima i kongresima. Bez permanentne edukacije nema kvaliteta u radnom procesu kao ni dobrih stručnjaka koji mogu odgovoriti na sve izazove u savremenoj medicini“. Brz razvoj tehnike i tehnologije, a posebno visokosofisticiranih dijagnostičkih i terapijskih aparata, zahteva stalnu i kontinuiranu edukaciju svih učesnika u procesu rada. Razmena znanja te naučnih i praktičnih iskustava iz radiologije kao multidisciplinarne nauke i neizostavnom segmentu rada svake zdravstvene ustanove, kao krajnji cilj ovog okupljanja dostignut je upravo sadržajnim temama iz oblasti radiologije,

Mirko Petrić, dipl. ing. medicinske radiologije

radioterapije i nuklearne medicine, o kojima su svoja saznanja i iskustva iznosili predstavnici struke iz svih krajeva bivše Jugoslavije. Prezentovano je15 radova i prikazana jedna poster prezentacija, uz veoma aktivno učešće prisutnih u radu kongresa. S obzirom na međunarodni karakter kongresa, ovo je bila dragocena prilika za afirmaciju radiologije, kao i

za podsticanje stručne i naučne saradnje u regionu, a i šire. Kvalitetni predavači te odlični radovi, smenjivali su se jedan za drugim. Značajan napredak nuklearna medicina je postigla i u dijagnostifikovanju urinarnih infekcija kod dece, za koje se smatralo da uzrokuju bubrežna oboljenja. O tome je govorio načelnik Instituta za nuklearnu medicinu VMA, prof. dr sc. med. Boris Ajdinović, pod temom: Medicinsko slikanje (imaging) u ispitivanju dece sa infekcijom urinarnog trakta. “Kada se počela razmatrati infekcija urinarnog trakta i mogućnost oštećenja bubrega kao post infekcije, tada se mislilo da je to jako povezano, da svaka, u velikom broju, urinarna infekcija dovodi do bubrežne slabosti. Onda su napori lekara koji rade sa tom decom bili usmereni ka tome da se utvrde uzroci, da se nađe eventualno refluks kao jedan od najznačajnijih faktora za oštećenje bubrega kod infekcije urinarnog trakta, a to sve je podrazumevalo primenu snimanja koja ne nose baš zanemarljivu dozu zračenja ili koja nose značajnu dozu zračenja za te male bolesnike. Dakle, vi od stotinu dece 96-oro nepotrebno izlažete zračenju da biste samo možda kod troje otkrili oštećenje bubrega. Treba prepoznati tu decu, ali naći drugi način, bez zračenja. Ispitivanjima poslednjih decenija utvrđeno je da taj refluks, odnosno da oštećenje bubrega kao posledice urinarne infekcije nije zastupljeno u toj meri kako se ranije mislilo i onda se ti novi vodiči prave da se nađe način kako bi se izbeglo to nepotrebno snimanje i to

N M K

je osnovna ideja...“, istako je gospodin Ajdinović, profesor nuklearne medicine. Razmena iskustava odnosila se na značajnu temu poput djelovanje ulja crnog kima na nodozne promjene u dojkama o kojoj je govorila mr sc. med. Biljana Maksimović, specijalista radiološke dijagnostike iz ZU „Maksimović“, Doboj. Ona se više od 20 godina bavi dijagnostikom bolesti dojke. „Prije osam godina, kod jedne pacijentice uočila sam da su nakon upotrebe ulja crnog kima čvorići u njenoj dojci nestali. Odlučila sam da napravim istraživanje na uzorku od 100 žena, a na period od šest mjeseci. Polovina žena je koristila ulje crnog kima, a druga polovina nije. Nakon šest mjeseci, rezultati su bili iznenađujući. Od onih 50 pacijentica koje nisu koristile ulje crnog kima 39 je imalo progresiju i moralo je da ide na dalje liječenje, pa i na operaciju, a od onih 50 pacijentica koje su koristile ulje crnog kima, samo osam je imalo progresiju“, kazuje nam dr Maksimović. Milan Gržan, strukovni medicinski radiolog, iz Kliničke bolnice “Dubrava” iz Zagreba, u temi ESWL - Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy, govorio je o tome kako je za mnoge pacijente medicinska radiologija pronašla spas kod razbijanja kamena u bubregu. Jednostavna metoda koja mnogo pomaže: ”To je multidisciplinarna metoda. Cijelu priču vodi specijalista urolog, u kombinaciji sa inženjerom medicinske radiologije i medicinskom sestrom koja priprema pacijenta. Metoda sama po sebi je izuzetno uspješna. Mi na klinici, pri bolnici “Dubrava”, evo skoro pet godina, koliko radimo ovu metodu, imamo preko 95% uspješnosti, što je izvrsno. Izvrsno je i to što je po srijedi neinvazivna metoda. Pacijent dođe, u jednom danu obavi se intervencija i u istom danu on se vraća kući. Zapravo, radi se o dnevnoj bolnici”. Iskazujući dužno poštovanje stvaraocima radova na uloženom zalaganju, a u nedostatku prostora da ih konkretnije predstavimo, navešćemo samo njihove

naslove: MRI u evaluaciji perianalnih fistula; Radijalni pristup perkutanim intervencijama u perifernoj arterijskoj bolesti donjih ekstremiteta; CT treatement of severe craniocerebral injury. Case reports; Cistične lezije bubrega – dijagnostički pristup, ddg. i tretman; Racionalizacija zahtjeva za radiološkim pregledima; Multiparametrijski MR mozga; Komplikacije nakon radioterapijskih tretmana; Uloga Clear stenta u kompleksnim koronarnim intervencijama; Magnetno rezonantna spektroskopija mozga; CT angiografija vrata i glave; poster prezentacija – dilatacija koronarnih arterija. Udruženje strukovnih medicinskih radiologa i diplomiranih inženjera medicinske radiologije Republike Srpske veliki značaj daje i publikovanju znanja u časopisu, o čemu je govorio predsednik Udruženja gospodin Petrić. On je istakao da je na kongresu predstavljen drugi broj stručnog radiološkog časopisa “Rad index“ u kome su se našli radovi kolega radiologa i drugih uglednih stručnjaka iz ove oblasti. “Želja Udruženja je bila da dinamika izlaženja stručnog časopisa ‘Rad index’ bude na godišnjem nivou. No, želje i mogućnosti nisu uvek usklađene, pa smo pred kongres izdali drugi broj i ponosni smo na to. Problematika je svakodnevna, obradile su je kolege i profesori, preneli su svoja iskustva koja su i te kako primenljiva i u ostalim zdavstvenim ustanovama. Radovi obrađuju aktuelnu problematiku, razmišljanja, iskustva u praktičnom radu te inovacije u ovoj grani medicine. Jedna od tema časopisa je i predstavljanje radiologije Doma zdravlja Derventa, odnosno benefita koji je dobijen digitalizacijom postojećih aparata, čime se smanjuje doza zračenja i dobija kvalitetniji i manipulativniji rendgenski snimak”, istakao je gospodin Petrić i kazao da splet okolnosti, a pre svega finansijskih, nije išao na ruku, bez obzira na uloženi trud i napor, i sa naskrivenim ponosom dodao: ”No, i pored toga, mi smo opstali i postojimo… radimo i stvaramo”!

s t r u č n i

s k u p o v i

Učesnici kongresa, osim prilike da razmene mišljenja i prikažu novija dostignuća, usmerena na unapređenje radiologije, imali su jedinstvenu priliku i da se upoznaju i druže. Tradicionalno dobra, izvrsno osmišljena i realizovana i nadasve uspešna organizacija u svakom smislu, postala je prepoznatljiv pečat koji krasi ovaj kongres, kojem se učesnici vidno raduju i rado odazivaju. Stoga sve pohvale i čestitke organizatorima, koji svaki put, a već tradicionalno, naprave kompletan užitak - i radni i opuštajući. Želja i težnja organizatora da od ovog VI balkanskog kongresa radiologa naprave kongres za pamćenje i takvu saradnju koja neminovno vodi još većem i plodonosnijem uspehu u potpunosti je ostvarena, jer ovaj kongres je i u organizacionom i u stručnom smislu nadmašio sva očekivanja. Učesnici ovog dvodnevog skupa sa sobom nose jedno nezaboravno iskustvo i sećanje na divne momente provedene na Jahorini i u „Termagu“ koji pleni svojim enterijerom i eksterijerom. Ovaj naučni skup je i znalački i profesionalno organizovan, ali uz veliku zahvalnost sponzorima bez kojih bi to zapravo bilo nemoguće učiniti. Da bi se organizovao jedan

ovakav skup, mnogo vrednih i sposobnih ljudi mora biti angažovano. Ne možemo a da ne istaknemo ulogu gospodina Dejana Pavlovića i gospodina Mirka Petrića. Ova dva mlada čoveka, široko otvorenih vidika, predvidivih i uvek mogućih rešenja, manirima iskusnih lidera, s poštovanjem i domaćinski, dočekivali su i ispraćali učesnike kongresa i ostavili prijatan utisak dubokog respekta svih i svega vezanog za ovaj događaj. O tome govore i reči predsednika Udruženja, gospodina Petrića na zatvaranju još jednog, veoma plodonosnog druženja: ”Poštovane koliginice i kolege, s nadom i željom da i dalje gradimo našu prepoznatljivu profesionalnu piramidu, zahvaljujem Vam što ste dio tima, koji zajedno sa nama ideje pretvara u djela i učvršćuje našu ljubav prema ovoj plemenitoj profesiji“. 97

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

pecijalna bolnica „Merkur“ iz Vrnjačke Banje, u periodu 14 - 16. septembra 2018. godine, bila je domaćin i organizator Nacionalnog simpozijuma na temu “Šećerna bolest - novi izazovi!”. Tokom ova dva dana eminentni stručnjaci iz oblasti dijabetologije održali su predavanja koja ističu najnovija saznanja o dijabetesu. Cilj skupa bio je da se dijabetes kao oboljenje sagleda na jedan multiscilinaran i sveobuhvatan način, kao i prezentovanje najnovijih trendova kada je terapija ove bolesti u pitanju. Na skupu se kao glavni predavač pojavio prof. dr Nebojša M. Lalić, dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu i predsednik Republičke komisije za dijabetes, koji je govorio na temu “Novine i preporuka za lečenje dijabetesa”. Tim lekara “Merkura”, kao Nacionalnog edukaciong centra za dijabetes i vodeće ustanove kada je ova bolest u pitanju, bio je uključen u predavanja na teme edukacije, prevencije i terapije dijabetesa. Ovo je drugi po redu Nacionalni simpozijum u organizaciji Specijalne bolnice “Merkur”, koji u fokus stavlja dijabetes, sa tendencijom da postane tradicionalno okupljanje stručne javnosti kada je ova bolest u pitanju.

Nacionalni simpozijum u „Merkuru“

Šećerna bolest – novi izazovi! Pripremila: Kristina Knežević

Dr Bratislav Milovanović, endokrinolog SB “Merkur”, bio je jedan od predavača, a tema predavanja bila je “Koristi edukacije insulinzavisnih bolesnika u SB ‘Merkur’ Vrnjačka Banja”. „Veliki broj nedijagnostikovanih bolesnika, značajan broj dijagnostikovanih a nelečenih još manje sa postignutim ciljevima u lečenju šećerne bolesti a najmanje sa pozitivnim ishodom je karakteristika današnjeg stanja bolesnika sa šećernom bolešću. Otuda je edukacija o pravilnoj ishrani kao osnovnom uzroku (majci) svake bolesti, samokontroli glikemija, upoznavanje bolesnika sa karakteristikama bolesti i ozbiljnošću bolesti kada su njeni ishodi u pitanju od velike važnosti kao osnova za dobar uspeh. Upoznavanje karaktera bolesti, značaja postizanja optimalnih zadatih vrednosti, blagovremena korekcija terapije, titracije doza insulina, osavremenjavanje terapije, detekcija komplikacija i op-

timalni pristup od ključnog su interesa za pacijenta. Kompleksnost bolesti zahteva multidisciplinarni organizovani pristup u tretmanu bolesti u cilju sprečavanja komplikacija, odlaganja ili usporavanja pojave komplikacija. Ovakav pristup se već decenijama obavlja u SB „Merkur“ Vrnjačka Banja kao Republičkom centru za lečenje šećerne bolesti i prevenciju komplikacija, a već 10 godina kao centru za edukaciju insulinzavisnih bolesnika, znajući da je edukacija neophodna i insulinnezavisnim bolesnicima. Zato je organizovani, iskustveni, multidiciplinarni pristup šećernoj bolesti u SB „Merkur“ Vrnjačka Banja od velikog značaja za populaciju dijabetesnih bolesnika u Srbiji,“ izneo je dr Bratislav Milovanović u svom predavanju. Na ovom simpozijumu svoja predavanja imao je veliki broj eminentnih stručnjaka iz ove oblasti. Prof. dr Aleksandra Jotić održala je predavanje na temu „Terapija insulinskom pumpom” i tom prilikom rekla: ”Terapija insulinskom pumpom predstavlja kontinuiranu supkutanu infuziju brzodelujućeg insulina (CSII, Continuous Subcutaneous Insulin Infusion) individualno određenom brzinom, uz dodavanje bolusa pred obroke. Ovakav vid savremene terapije, korak bliže fiziološkom profilu sekrecije insulina, omogućava veću fleksibilnost u pogledu uzimanja

N M K

obroka, kao i obavljanja drugih aktivnosti. U tom kontekstu, rezultati prethodno sprovedenih meta-analiza su pokazali značajno poboljšanje glikoregulacije u osoba sa tipom 1 dijabetesa (T1D) na terapiji CSII u poređenju sa intenziviranom konvencionalnom insulinskom terapijom (MDI, Multiple Daily Injections). Terapija insulinskom pumpom ima svoje mesto i u terapiji T2D u osoba kod kojih se poboljšanje glikemijske kontrole ne može postići MDI. U tom smislu, rezultati opsežne multicentrične studije, su pokazali da značajan broj pacijenata sa T2D primenom CSII postiže ciljni HbA1c,

uz više vremena provedenog u euglikemiji, bez povećanja stope hipoglikemija i sa značajno manjom ukupnom dnevnom dozom. U celini, primena insulinske pumpe se može smatrati terapijom izbora u selektovanih pacijenata sa T1D ili T2D, kao i tokom trudnoće komplikovane T1D ili T2D. “ Prof. dr Saša Živić, na temu ”METFORMIN KAO ZLATNI STANDARD” rekao je: ”Metformin je najbolji lek za prevenciju i lečenje gojaznosti i svih bolesti koje proističu iz gojaznosti – pre svega metaboličkog sindroma, dijabetesa tipa 2, kardiovaskularnih i cerebrovaskularnih incidenata. Nije manji značaj ovog leka ni u lečenju problema reprodukcije kakav je policistični ovarijalni sindrom, čak ni u prevenciji različitih malignih oboljenja. Ako se tome doda da je danas principalni “anti-aging” lek, kao i da modulira mikrobiotu promovišući zdravlje, nije ni čudo što ga je Svetska zdravstvena organizacija stavila na listu “esencijalnih lekova”. Simpozijum je otvorila i prisutnima poželela dobrodošlicu dr Nada Lazarević-Pejović, pomoćnik direktora za medicinski sektor SB “Merkur”. Simpozijum je akreditovan pod brojem A – 1-1105/18 i vrednuje se sa 4 KME poena za slušaoce. Održavanje Nacionalnog simpozijuma podržali su Novonordisk, Sanofi, Swiss Nature, Adoc, Roche, Astra Zeneca, In Pharm i Merck i Berlin-Chemie Menarini.

s t r u č n i

s k u p o v i

Različiti aspekti psihijatrijskih komorbiditeta

Prof. Silvana Galderisi, EPA President

eđunarodna konferencija XVI psihijatrijski dani Bosne i Hercegovine održana je u Hotelu „Bosna“ u Banjaluci, u periodu 21 – 23. septembra 2018. godine sa temom „Komorbiditet u psihijatriji i psihijatrijski komorbiditet u medicini“. Tokom ovog dvoipodnevnog stručno-naučnog psihijatrijskog događaja prvog reda u našoj zemlji, preko 220 predavača, učesnika i gostiju iz cijele Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Italije, Njemačke, Turske, Mađarske, Holandije i Velike Britanije, imali su prili-

ku da u veoma dinamičnom Naučnom programu slušaju i diskutuju o veoma aktuelnoj problematici različitih psihijatrijskih komorbiditeta koji su pratilac svakodnevnih praksi psihijatara širom svijeta i predstavljaju dodatni medicinski, socijalni i ekonomski teret oboljelima od psihijatrijskih, ali i ostalih medicinskih stanja, poremećaja ili oboljenja, kroz pojavu dodatne simptomatologije, produženje liječenja i usporavanje oporavka, ali i povećanje sveukupnih troškova liječenja i povećanje stepena opšte onesposobljenosti miliona osoba svake godine. Nakon ceremonije otvaranja, u prepunoj Kristalnoj dvorani Hotela „Bosna“, uvodno predavanje o mjestu, ulozi i važnosti psihijatrije u savremenom svijetu i medicini uopšte održala je prof. Silvana Galderisi, predsjednica Evropske psihijatrijske asocijacije (EPA), koja je i prvi aktivni predsjednik EPA koji je u posjeti nekoj od regionalnih zemalja u zadnjih više od 15 godina. Drugo plenarno predavane održao je prof. Thomas G. Schulze iz Nemačke, sekretar za sekcije Svjetske psihijatrijske asocija-

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

cije (WPA) i najveći ekspert današnjice iz oblasti psihijatrijske genetike, koji je govorio o putevima globalne saradnje u unapređenju daljih istraživanja u ovoj oblasti, povezivanjem mladih naučnika, i iznoseći fascinantne rezultate istraživanja u svijetu u posljednjim godinama. Ove godine, kao posebni dio konferencije, po prvi put u regionu, održan je Simpozijum Savjeta nacionalnih psihijatrijskih udruženja u Evropskoj psihijatrijskoj asocijaciji (EPA Council of the NPAs Symposium) pod naslovom „Comorbidity: challenges in diagnosis and treatment“, kao dio dugogodišnje aktivne saradnje Udruženja psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH) sa Evropskom psihijatrijskom asocijacijom (EPA) te su, uz ostale uvažene goste

i predavače iz regiona i inostranstva, naše kolege bile u prilici da sagledaju evropske perspektive komorbiditeta u shizofreniji (prof. Silvana Galderisi iz Italije, predsjednica EPA), bipolarnom afektivnom poremećaju (prof. Simavi Vahip iz Turske, kopredsjedavajući EPA Council of the NPAs), prenatalnoj psihijatriji (prof. Tamas Kurimay iz Mađarske, predsjedavajući EPA Council of the NPAs) i dječjoj i adolescentnoj psihijatriji (prof. Marija Burgić-Radmanović, predsjednica UPuBiH). Osim velikog broja veoma kvalitetnih predavanja iz oblasti ranih intervencija u psihijatriji, različitih segmenata psihosomatske medicine, psihoonkologije, međusobnih psihijatrijskih komorbiditeta i drugih povezanih oblasti, u Naučnom programu prvog dana Konferencije bila je i Poster sesija, sa 33 poster prezentacije, mahom kolega na specijalizaciji iz psihijatrije ili mladih psihijatara iz Bosne i Hercgovine, Srbije i Hrvatske. U nedjelju, 23. septembra 2018. godine, održan je interaktivni kurs Evrop100

Prof. Marija BurgićRadmanović

Prof. Thomas G. Schulze, WPA Secretary for Scientific Section

ske psihijatrijske asocijacije (EPA Itinerant Course) pod nazivom „Supporting family members of people with severe mental illnesses“, kojeg je vodio prof. Umberto Volpe (Italija). Kurs je uspješno završilo 15 prethodno prijavljenih polaznika, najvećim dijelom kolega na specijalizaciji ili mladih psihijatara. Ovo je već osmi kurs iz kataloga gostujućih kurseva EPA koji se održava u našoj zemlji, tokom posljednja dva kongresa i ranijih Psihijatrijskih dana, od 2012. godine, u kontinuitetu obrađujući različite teme vezane za svakodnevnu praksu. Prateći dio konferencije održana je i promocija knjige „Ožiljci života“, autora prof. Veljka Đorđevića iz Zagreba, o kojoj su, uz autora, govorili i prof. Marijana Braš (Zagreb) i prof. Marija Burgić-Radmanović (Banjaluka). Na svečanoj večeri svi gosti i učesnici ovoga događaja imali su priliku da se opuste iza dinamičnog ritma konferencije, međusobno upoznaju i uspostave međusobne veze, na ličnom i profesionalnom planu. Svi učesnici Konferencije dobili su Sertifikat o učešću, Uvjerenje sa KME bodovima (akreditovana konferencija preko Savjeta za zdravlje) i WPA Educational Points Certificate, a polaznici EPA kursa i dodatne KME poene, kao i izdanje Knjige apstrakata ovogodišnjeg

događaja. Za dio gostiju iz inostranstva tehnički organizator je obezbijedio i obilazak Banjaluke sa stručnim vodičem, uz upoznavanje sa istorijom i ljepotama najvećeg grada u Republici Srpskoj, čemu je pomoglo veoma lijepo vrijeme u ovom dijelu godine. Organizator ovogodišnjih XVI psihijatrijskih dana Bosne i Hercegovine bilo je Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini, a koorganizator Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci. Podršku održavanju ovog velikog događaja dali su Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Univerzitetski klinički centar Republike Srpske Banjaluka, druge srodne asocijacije u zemlji, Asocijacija XY/Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini i Ambasada Švajcarske u BiH, uz sponzorstvo i nekoliko farmaceutskih kompanija, dok je medijski pokrovitelj bio časopis „Medici.com“. Slobodno se može reći da su XVI psihijatrijski dani bili vrhunski stručni događaj i da su svim kolegama pružili istinski ugođaj i dah evropskih i svjetskih događanja. Pripremio: Prim. dr Goran Račetović, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor, sekretar Lokalnog organizacionog odbora

N M K

periodu od 13 – 15. septembra 2018. godine, u Pakracu (Republika Hrvatska) održan je 6. hrvatski kongres o prevenciji i rehabilitaciji u psihijatriji sa međunarodnim učešćem sa motom „Rehabilitacija u psihijatriji - budućnost bez ožiljaka“. Organizator ovoga kongresa bio je Zagrebački institut za kulturu zdravlja na čelu sa prof. Veljkom Đorđevićem, koji je bio i predsjednik Kongresa. Na kongresu je tokom dvodnevnog rada prikazano više od 30 plenarnih i pozvanih predavanja, kao i oralnih prezentacija, koje su se sa različitih aspekata osvrtale na značaj rehabilitacije u psihijatriji, naročito kod osoba sa shizofrenijom, depresijom ili posttraumatskim stresnim poremećajem. Uz prikaze primjera dobrih praksi u Hrvatskoj (Psihijatrijska bolnica Rab, Neuropsihijatrijska bolnica Popovača, Bolnica „Sveti Ivan“ u Zagrebu ili Specijalna bolnica „Sv. Rafael“ u Strmcu), ukazano je na ograničenost šireg i kontinuiranog oporavka osoba sa mentalnim poremećajima u zajednici, van institucija bolničkog tipa. Jedan od važnih zaključaka Kongresa je da treba više obraćati pažnju na palijativnu brigu i promovisati je u psihijatriji i neurologiji, s obzirom na njihovu međusobnu isprepletenost, ali i dugotrajnost ili doživotnost oboljenja poput demencije, shizofrenije, ali i međusobnih komorbiditeta (poput Parkinsonove bolesti, multiple skleroze ili epilepsije). Kongresna izlaganja su svakako podstakla sve učesnike (preko 100) da započnu razmišljati o budućim pristupima oporavcima svojih pacijenata. S druge strane, kao integralni dio Kongresnog programa upriličeni su

s t r u č n i

s k u p o v i

Pakrac, Hrvatska

Prevencija i rehabilitacija u psihijatriji umjetnički i socijalni događaji, te su u sklopu okruglog stola o umjetnosti i medicini ljekari pjesnici i fotografi recitovali poeziju uz prikaze ilustracija objavljenih zbirki pjesama, a poznati pijanista Josip Joe Meixner je održao kraći seminar, uz mali koncert o muzici za opuštanje. Poseban utisak ostavila je predstava „Zavirite u moj um“, koju je izvelo korisničko Udruženje „Vrapčići“ iz Slavonskog Broda, zajedno sa volonterima i glumcima pozorišta iz tog grada, sa izuzetno ilustrativnim prikazom svakodnevice oboljelih i stigmom koja ih prati. Tokom Kongresa u prostorijama stare Psihijatrije u Pakracu (jedna od većih psihijatrijskih ustanova prije ratnih zbivanja) održana je predpremijera monodrame „Potrošeni snovi“, po Čehovljevim motivima, u briljantnom performansu zagrebačke glumice Natalije Đorđević. U sklopu otvaranja Kongresa gradonačelnica Pakraca otvorila je izložbu radova studenata Likov-

ne akademije Zagrebačkog sveučilišta, sa radovima inspirisanim međusobnim razgovorima korisnika, psihijatara, studenata i njihovih profesora. Naposlijetku, svi učesnici bili su u prilici posjetiti i pilot projekat Veteranskog doma, koji uz socijalne sadržaje, u modernom zdanju, omogućavaju osobama sa invaliditetom boravak i punu rehabilitaciju. Na Kongresu su, kao pozvani predavači iz regije, bili prof. Marija BurgićRadmanović (Medicinski fakultet Banjaluka), koja je govorila o komunikaciji sa djecom i roditeljima tokom njihovog liječenja i oporavka, te prim. dr Goran Račetović (Dom zdravlja Prijedor) koji je prikazao reformski proces razvijanja psihijatrije u zajednici kroz mrežu centara za zaštitu mentalnog zdravlja kao dokazanih servisa sveobuhvatne brige za osobe sa mentalnim poremećajima, kao modela praćenja oporavaka i kontinuirane prevencije, približenih svim stanovnicima lokalnih zajednica. Pripremio: Prim. dr Goran Račetović, CZMZ - DZ Prijedor

101

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, inauguralno predavanje

Profesor dr Wataru Shimizu

a poziv prof. dr Aleksandra Lazarevića, savjetnika generalnog direktora UKC RS za međunarodnu saradnju i naučno istrazivački rad, Banjaluku je posjetio profesor dr Wataru Shimizu, vodeći japanski elektrofiziolog iz Tokija, direktor Odjeljenja za kardiovaskularne bolesti bolnice u sklopu Nippon Medical School. Profesor Shimizu je i direktor Japanese Circulation Society, Japanese College of Cardiology, direktor Asian-Pacific Heart Rhythm Society. Profesor Shimizu je održao inauguralno predavanje za viziting profesora Medicinskog fakulteta, Univerziteta u Banjaluci dana 30. 8. 2018. Naziv predavanja je bio “Geotipsko-fenotipske korelacije u sindromu nasljednih aritmija”. Nakon predavanja dekan Medicinskog fakulteta, prof. dr Ranko Škrbić uručio je diplomu viziting profesora Medicinskog fakulteta profesoru Shimizu Wataru. Uvaženi prof. Wataru, da li biste nam mogli reći nešto o istoriji Nippon Medical School? Nippon Medical School je najstariji privatni medicinski fakultet u Japanu, koji je osnovan prije više od 130 godina. Godine 1896. u Meiji eri, osnivač Nippon Medical School, Tai Hasegawa je osnovao „Saisei-Gakusha“, privatni medicinski fakultet, koji je bio prethodnik Nippon Medical School. Tai Hasegawa je osnovao „Saisei-Gakusha“ sa namjerom da nastavi dva temeljna načela, „Saisei-Kyumin“, što znači „spasavati ljudske živote“, i „Kokki-Junko“, što znači „služiti narodu, uz ignorisanje ličnog interesa“. Kako se vrijeme mijenjalo, ta načela utemeljitelja ostaju kao temeljna filozofija Nippon Medical School. Više od 10.000 diplomanata i studenata koji će voditi sutrašnju zdravstvenu zaštitu naslijedili su filozofiju „Saisei-Gakusha“. 102

Prof. dr Ranko Škrbić, prof. Dr Wataru Shimizu i prof. dr Aleksandar Lazarević

Po čemu je poznato Odjeljenje za kardiovaskularne bolesti koja se nalazi u sklopu Nippon Medical School, a čiji ste Vi direktor? Naše odjeljenje je poznato po kateterskim ablacijama, naročito za atrijalnu fibrilaciju. Mi uradimo godišnje oko 500 bolesnika i to je najveći broj procedura u Tokiju. Naše odjeljenje je poznato po molekularnoj dijagnostici nasljednih aritmija, kao što je kongenitalni dugački QT sindrom, Brugada i dr. Vi ste elektrofiziolog. Koliko procedura uradite u jednoj godini dana i koji je tip procedura? Mi radimo oko 500 procedura radiofrekventne ablacije u jednoj godini, Prof. dr A. Lazarević sa osobljem Odjeljenja za kardiologiju Nippon Medical School u Tokiju, jula 2016.

najveći broj procedura u Tokiju. Oko 80% procedura se odnosi na ablaciju atrijalne fibrilacije? Koliko elektrofiziologa ima u Japanu i koliko se procedura uradi u godini dana? Ima ih otprilike oko 4 000 (četiri hiljade). Godišnje se uradi oko 70. 000 elektrofizioloških procedura u Japanu, najveći broj se odnosi na katetersku ablaciju aritmija. Nedavno ste posjetili Banjaluku, Sarajevo, Mostar, Trebinje, Jahorinu i Dubrovnik. Šta Vam se najviše svidjelo? U Banjaluci sam uživao u raftingu. Mostar i Dubrovnik su lijepi gradovi za turistički obilazak. Sarajevo je istorijski grad.

N M K

Hotelu “Termag” na Jahorini 1. septembra ove godine predstavljen je AED defibrilator i time je ovaj turističko-ugostiteljski objekat postao prvi na teritoriji BiH koji je opremljen ovim aparatom koji spasava živote. Hotel “Termag” cijelo vrijeme prati svjetske trendove kada su turizam i hotelijerstvo u pitanju i trudi se da uslugu koju pruža gostima podigne na viši nivo, a poseban naglasak stavlja na sigurnost svojih gostiju. Automatski vanjski defibrilator (AED) je medicinski uređaj koji se sve masovnije koristi u mnogim razvijenim zemljama Evrope i svijeta. Koristi se u hitnim slučajevima i uz defibrilator je moguće pomoći onima koje zadesi maligni poremećaj srčanog ritma još i prije dolaska hitne medicinske pomoći. Defibrilator je namijenjen prvoj pomoći u slučaju pojave po život opasnih aritmija (komorske fibrilacije i komorske tahikardije) pri čemu bolesniku mogu pomoći i laici bez medicinskog znanja te mu u sudbonosnim minutama, do do-

s t r u č n i

s k u p o v i

Jahorina, Hotel “Termag”

AED – defibrilator, uređaj koji spasava živote larnu medicinu, Nippon Medical School u Tokiju, i direktor je institucija: Japanese Circulation society, Japanese College of Cardiology, Japanese Hearth Rhythm Society, Asian-Pacific Heart Rhythm Society. Prof. Lazarević je još 2008. godine upoznao delegate skupštine grada Banja Luka o važnosti ovog uređaja koji spašava živote i predložio da se barem po jedan aparat postavi na željezničkoj stanici, autobuskoj stanici, aerodromu,

većim trgovima u Banjoj Luci, većim trgovačkim centrima, hotelima i zgradi vlade. U većim hotelima u inostranstvu na svakom spratu ima instaliran AED uređaj. Prijedlog profesora Lazarevića je da se obuka sa radom ovim uređajem uvede u sklopu obuke za polaganje vozačkih ispita. Samo jedan spašeni život bi opravdao ulaganja u nabavku ovih aparata. Medici.com

laska hitne medicinske pomoći, spasiti život. Jednostavan je za korištenje, brz, efikasan i praktičan. Dizajniran je tako da je namijenjen za javnu upotrebu u slučaju hitne medicinske situacije. Već duže ovaj aparat je prisutan u razvijenim zemljama svijeta na mjestima masovnih okupljanja i cirkulacije stanovništva: na aerodromima i željezničkim stanicama, u domovima penzionera, većim apotekama, trgovačkim centrima, supermarketima… Nabavkom aparata Hotel “Termag” postaje najsigurniji hotel u BiH, ali i šire, te time svoju uslugu diže na viši nivo. AED defibrilator u hotelu Termag na Jahorini su predstavili prof. dr Aleksandar Lazarević, kardiolog, direktor Zdravstvene ustanove Cardio, te prof. dr Wataru Shimizu, koji je vodeći svjetski stručnjak u oblasti elektrofiziologije, direktor Odjeljenja za kardiovasku103

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

XIII dani porodične medicine sa međunarodnim učešćem

ponovo, po trinaesti put, Hotel „Kardial“ je 5. i 6. oktobra ove, 2018. godine, u svoje prostrane i funkcionalne odaje prihvatio i ugostio preko 300 vrednih pregalaca, “anđela u belim mantilima”, željnih da sva nova saznanja i praktična iskustva iz oblasti preventivne medicine podele među sobom. Vođeni prelepim ambijentom „Banje Vrućice“ i naravno tradicijom, članovi Udruženja doktora porodične medicine RS okupili su svoje kolege i uvažene profesore na XIII konferenciju lekara porodične medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem, pod radnim nazivom “Snažna porodična medicina - jak zdravstveni sistem”. „Poštovane koleginice i kolege, uvaženi ministre, dragi gosti, dragi prijatelji, dobrodošli na XIII konferenciju lekara porodične medicine Republike Srpske sa međunarodnim učešćem”.Tako je, na svečanom otvaranju, svoje obraćanje prisutnima u predvečerje tog petka, 5. oktobra, započeo predsednik Udruženja doktora porodične medicine RS dr sc. med. Draško Kuprešak, i nastavio: “Ovogodišnju konferenciju organizujemo u vrtlogu izbora. Defiluju političke garniture i obećanja... Nadamo se ne i „prazna“! Pred nama je, po ko zna koji put, izazovni period prilagođavanja na nove okolnosti i definisanja „našeg puta“ za opstanak i razvoj porodične medicine u zdravstvenom sistemu Republike Srpske. Trinaesti dani porodične medicine predstavljaju politiku kontinuiteta na polju stručne edukacije, na koju smo jako ponosni. Ovu konferenciju, kao uostalom i sve dosadašnje, koristimo kao trenutak u kojem pravimo presjek našega rada u proteklih godinu dana. Moram da kažem da smo se trudili i potrudili i svim srcem, zdušno, pokušavamo da podignemo nivo i ugled porodične medicine ne samo u RS, nego i u regionu. Između dvije godišnje konferencije imali smo dinamičnu, da ne kažem tešku godinu.... Ređali se događaji kao na traci... Reći ću, da smo na neki način unaprijedili ugovaranje sa Fondom zdravstvenog osiguranja i da smo ove godine imali ukupan ugovor koji je veći za 1,5 milion maraka za primarnu zdravstvenu 104

Snažna porodična medicina - jak zdravstveni sistem Piše: Vera Pušac

zaštitu. Da smo u pregovaračkom smislu iskoristili naše prednosti, pa smo ubijedili naše prijatelje iz Fonda da rizik prekoračenja propisivanja lijekova na recept bude 50:50. Dakle, pošteno, fifti-fifti, s obzirom na to da je i taj budžet pogoršan u odnosu na 2017. godinu. Važno je istaći tu našu permanentnu borbu i reći, da smo i naporima Ministarstva zdravlja i FZO-a, došli do pravilnika koji je funkcionalan, praktičan i koji rasterećuje i nas u praksi, a u operativnom smislu sigurno je bolji nego prethodni. Mislim da su strahovi i ograničenja mnogo manji, ali su i kazne od strane Fonda, takođe znatno manje.” Uz osvrt na plodonosne korake, učinjene tokom protekle godine, pomenuo je i novi pravilnik o upućivanju pacijenata na rehabilitaciju, što je unapredilo rad svakog pojedinca u praksi. No, naglasio je da je bilo i brojnih izazova i osvrnuo se na inicijativu Udruženja pedijatara po kojoj bi brigu o zdravlju i lečenju dece od 7-15 godina ponovo preuzeli pedijatri. Istakao je da su na konferenciji Udruženja pedijatara RS održali okrugli sto kojem je prisustvovao i ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Dragan Bogdanić. Tom prilikom je, na neki način, došlo do usaglašavanja stavova te konstatacije da nije trenutak da se otvara i raspakuje paket porodične medicine u koji je uloženo

preko 50 miliona evra, što infrastrukturno, što u edukaciju i formiranje kadrova, posebno ceneći činjenicu da u zdravstvenom sistemu ima manje pedijatara nego što je potrebno i za lečenje dece od 0-6 godina, a kamoli da preuzmu brigu i za decu uzrasta od 7-15 godina, o kojoj brinu porodični lekari. Dr Kuprešak je naglasio, da s obzirom na broj i distribuciju ambulanti porodične medicine, koja je neverovatno dobra, ne treba demontirati ono što je funkcionalno. Istakao je da svakako postoje i dobra i pragmatična rešenja za to pitanje, pre svega kroz dobar konsalting sa pedijatrima unutar primarnog nivoa, ali i kroz neke druge aktivnosti, pa u vremenu ispred, biće još dogovaranja i usaglašavanja u pravcu uspešnog rešenja tih legalnih i legitimnih pitanja i inicijativa, ali da bi sada te vrste aktivnosti značajno opteretile zdravstveni sektor. Svesni potrebe o neophodnosti permanentnog profesionalnog razvoja i činjenice da savremeno doba ne dopušta tapkanje u mestu, obnavljanje starih veština i usvajanje novih, postao je imperativ opstanka u struci. „Moto ove konferencije ‘snažna porodična medicina - jak zdravstveni sistem’, ima snažnu i jasnu poruku, koja govori da bez dobrog temelja nema dobrog zdravstvenog sistema. Koliko je jaka karika toliko je jak i la-

N M K

nac - sistem. Mi smo još prije 20 godina definisali da 80% zdravstvenih problema treba da rješavaju timovi porodične medicine. Trenutni kapaciteti su, moramo da priznamo, poprilično limitirani. Trenutno radi 360 specijalista porodične medicine, a ostali kadrovi su doedukovani specijalisti drugih grana. Imali smo ideju da se približimo evropskim standardima, tj. četvorogodišnjem programu specijalizacije porodične medicine, no čini se da u ovom trenutku nismo spremni za takvu vrstu aranžmana. Na kraju smo se, ipak, odlučili za trogodišnji program, s obzirom na hitnoću i potreban broj izvršilaca u zdravstvenom sektoru, ali taj kurikulum na medicinskim fakultetima u Banjaluci i Foči, mora da se promijeni. Mora da bude intenzivan, da nosi nove ideje i mora da napravi specijalistu porodične medicine kompetentnim da se bavi vještinama, prije svega mislim na ultrazvuk, dermatoskopiju, ali i druge, kako bi ovu branšu učinili što atraktivnijom, te na taj način privukli mlade kadrove”, istakao je dr Kuprešak na kraju svog obraćanja prisutnima. Prisutne je pozdravio i ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Dragan Bogdanić i rekao da je primarna zdravstvena zaštita stub zdravstvenog sistema Srpske. “Bez jake porodične medicine, tj. jakog primarnog nivoa zdravstvene zaštite, te prve karike u lancu, sve ostalo i više košta i teže se ispravlja. Moramo naći način da se doktori stimulišu da bi se više posvetili prevenciji, odnosno nefarmakološkom liječenju, jer eventualni propusti u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, na sekundarnom i tercijarnom nivou, mnogo više koštaju. I pored značajnih ulaganja u primarnu zdravstvenu zaštitu, to nikada nije dovoljno, jer bolest je nekako uvijek ispred nas”, rekao je ministar Bogdanić. On je izrazio zadovoljstvo sveobuhvatnom saradnjom resornog ministarstva i Udruženja na provođenju aktivnosti, radi unapređenja koncepta porodične medicine u Srpskoj, a čemu doprinosi i ova konferencija.

Naučni i stručni fokus ove konferencije je na isticanju važnosti sveobuhvatnog pristupa u kliničkom radu specijalista porodične medicine. Apostrof je stavljen na informatičko doba, pa je i prva tema konferencije E zdravstvo (sadašnjost ili budućnost), kao i na odnos medija prema pitanjima delokruga rada porodičnog doktora, što je i sadržano u drugoj temi pod nazivom Mediji i porodična medicina. Slede izabrane teme iz pedijatrije, kao i menadžment hroničnih nezaraznih bolesti. “I ovoga puta ostali smo dosljedni konceptu radionica, oralnih sesija kao i poster prezentacija. Putem interaktivnog rada obnoviće se znanja i vještine na polju kardiovaskularnog sistema i promocije najnovijeg vodiča za povišen krvni pritisak iz 2018. kojeg je publikovalo Evropsko kardiološko udruženje. Stručni program takođe obiluje temama od životnog značaja za rad svakog pojedinca. Tu su prikazi bogatih iskustava naših ljekara u različitim oblastima, od dijabetesa do bola u lokomotornom sistemu. Na konferenciji je definisana blok-sesija za naše mlade snage i biće predstavljeni specijalizantski projekti sa katedri porodične medicine iz Banjaluke i Foče. Po prvi put biće prezentovani radovi studenata medicine i medicinskih sestara iz timova porodične medicine, čime smo željeli da ih motivišemo da vrijedno rade i da napreduju”, sa neskrivenim zadovoljstvom govorio je dr Kuprešak, na šta ukazuje i posebna pažnja ukazana medicinskim sestrama i tehničarima. Naime, ove godine, na ovu trinaestu konferenciju, po prvi put od kada se održavaju ovakvi skupovi, pozvani su i njihovi predstavnici. Na to je ukazala i gospođa Mirjana Ćurković, predstavnik sestara i tehničara, koja se u ime JZU DZ Banjaluka i u ime Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica RS, zahvalila na pozivu. Zahvalila se i na tome što je konačno neko prepoznao značaj i ulogu medicinske sestre u radu tima porodične medicine te su po prvi put pozvane da uzmu aktivno uče-

s t r u č n i

s k u p o v i

šće na jednom tako značajnom skupu sa međunarodnim učešćem. Dr Kuprešak je govorio i o IZIS-u (integrisani zdravstveni informacioni sistem), o njegovom značaju i neophodnosti. Reč je o jednom od najznačajnijih projekata. Trebalo bi da se realizuje u roku od dve godine i da znatno unapredi zdravstveni sistem Srpske, jer bez tehnoloških i informacionih sistema ogroman broj podataka i informacija koje se nalaze u zdravstvenim ustanovama nije moguće kvalitetno pratiti i upravljati njima. Uvezivanjem svih institucija i ustanova - resornog ministarstva, Fonda, zavoda, instituta, bolnica, domova zdravlja, apoteka... na osnovu jedinstvenih podataka kojima će svi raspolagati, efikasnije će se donositi strateške odluke od značaja za zdravstveni sistem RS. Učesnici konferencije, osim prilike da razmene mišljenja i prikažu novija dostignuća, imali su jedinstvenu priliku i da se upoznaju i druže. Tradicionalno dobra, izvrsno osmišljena i realizovana i nadasve uspešna organizacija u svakom smislu, postala je prepoznatljiv pečat koji krasi ovaj skup kojem se učesnici vidno raduju i rado odazivaju. Stoga sve pohvale i čestitke organizatorima, koji svaki put, a već tradicionalno, naprave kompletan užitak. Ovaj naučni skup je znalački i profesionalno organizovan, ali uz veliku zahvalnost i sponzorima, bez kojih bi to zapravo bilo nemoguće. Posebna zahvalnost generalnom sponzoru, Farmaceutskoj kući “Hemofarm” te zlatnom sponzoru, Kompaniji “Galenika”, koje su već dugo prisutne na ovim skupovima i raduje njihova odluka da ovogodišnju konferenciju podrže u ovoj kategoriji. Pored bogatog stručnog dela, konferenciju je upotpunio i zanimljiv zabavni deo, kao i drugi sadržaji koje nudi „Banja Vrućica“. Smeštena u vanredno romantičnom prirodnom ambijentu, sa obiljem hipertermalne mineralne vode i savremenim smeštajnim objektima, predstavlja najveći i najlepši zdravstveno turistički centar u RS, a i šire. Zabavni program na svečanom otvaranju, obeležilo je gostovanje članica najtrofejnijeg banjalučkog Plesnog studija „Siti džez“ te stand up komičara, glumca Dejana Andrića, člana „Nevid-teatra“, koji je na veoma energičan i upečatljiv način izveo satiričnu komediju „Pohvala ludosti“ Erazma Roterdamskog. Sa posebnom pažnjom biran kulturno-zabavni program, ubrizgao je pozitivnu i radnu energiju, koja je pratila ovu konferenciju, kao stručni skup koji je bodovan od strane Saveta za zdravlje Republike Srpske. 105

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Hotelu “Hills”, u Sarajevu, od 20. do 23. septembra održan je 8. kongres kardiologa Bosne i Hercegovine i 4. kongres radne grupe medicinskih sestara i tehničara Bosne i Hercegovine. Kongresu je prisustvovalo više od 500 učesnika iz zemalja regiona i svijeta kao i iz Bosne i Hercegovione. Tokom kongresa prezentovana su nova dostignuća, ali i razmijenjena iskustva iz oblasti kardiologije. Predsjednica organizacionog i naučnog odbora prof. dr. Zumreta Kušljugić je izrazila zadovoljstvo zbog prisustva velikog broja učesnika i uvaženih stručnjaka u oblasti kardiologije koji su svojim sesijama i edukativnim kursevima doprinijeli unapređenju teoretskih i praktičnih vještina iz ove oblasti. Pored prestižnog značaja u unapređenju kardiologije u BiH, kongres je doprinio i uspostavljanju, ali i nastavku saradnje na međunarodnom nivou.

Hotelu “Mellain” u Tuzli, održan je 7. kongres fizikalne i rehabilitacijske medicine Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem. Na ceremoniji svečanog otvaranja prisutne goste je pozdravio prof. dr. Mirsad Muftić, predsjednik Udruženja fizijatara Federacije Bosne i Hercegovine i predsjednik organizacionog odbora kongresa, koji je najavio da će na kongresu biti predstavljeno 27 plenarnih predavanja, 25 usmenih prezentacija i 48 poster prezentacija. Prema njegovim riječima, prisustvo na kongresu je prijavilo 185 ljekara iz Bosne i Hercegovine, Srbije, Hrvatske, Crne Gore, Makedonije, Slovenije, Italije, Francuske i SAD. Prof. dr. Muftić je istakao da je cilj organizatora jačanje regionalne saradnje između udruženja, te njihovo zajedničko učešće na Evropskom kongresu za fizikalnu medicinu i rehablitaciju, koji je planiran za 2020. godinu. Pored prof. dr. Muftića, na svečanoj ceremoniji otvaranja kongresa govorili su: predsjednik Upravnog odbora Udruženja fizijatara Republike Srpske doc. dr. Tatjana Nožica Radulović, predsjednik Udruženja fizijatara Republike Srbije prof. dr. Milica Lazović i pomoćnik direktora za medicinske poslove UKC Tuzla prof. dr. Fahrija Skokić, a kongres zvanično otvorenim proglasio je ministar zdravstva u Vladi TK, dr. Bahrudin Hadžiefendić. Tokom prvog dana kongresa predstavljene su teme iz oblasti pedijatrijske rehabilitacije. Održane su četiri sesije, 106

Sarajevo, septembar 2018. godine

8. kongres kardiologa BiH

Tuzla 27.- 30.9.2018. godine

Sedmi kongres fizikalne i rehabilitacijske medicine BiH na kojima je održano deset plenarnih predavanja, osam usmenih prezentacija i tri sponzorska predavanja. Sedmi kongres fizikalne i rehabilitacijske medicine održan je u prelijepom ambijen-

tu Hotela “Mellain” u sklopu kojeg se nalazi i Lječilište “Aqua Bristol”, među Tuzlacima poznato kao Tuzlanska slana banja, koje je sačuvalo vijekovima staru tradiciju liječenja slanom vodom.

druženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske po planu rada za 2018. godinu je 14.9.2018. godine u Plavoj sali Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske organizovalo stručni seminar za svoje članove. Nosilac ove aktivnosti bila je Onkološka sekcija UMSTIB RS. Tema koja je obrađena na stručnom seminaru je: ”Intervencije medicinske sestre kod komplikacija radioterapije glave i vrata.” Veoma zanimljiva i iznad svega korisna predavanja su slušali medicinske sestre i tehničari iz UKC Republike Srpske, JZU DZ Banjaluka, ZZFMR “Dr Miroslav Zotović Banjaluka”, JZU Bolnica Gradiška, JZU DZ Kozarska Dubica, JZU DZ Gradiška, SHB “Dr Kostić”, učenici srednje medicinske škole Banjaluka, FZO RS… U toku predavanja smo imali priliku da dobijemo nove informacije. Terapiji zračenjem treba prethoditi temeljan pregled usne šupljine, kako bi se detektovala i sanirala sva patološka stanja. To uključuje pregled svih zuba (s analizom rendgenskih snimki), parodonta i sluznice usne šupljine. Idealno bi bilo započeti liječenje tri sedmice prije početka zračenja. U toku zračne terapije regije glave i vrata mogu se pojaviti i simptomi na koži i sluzokoži usne duplje. Najčešće se pojavljuje crvenilo kože, suvoća usne duplje, pečenje, bol, otežano gutanje, gubitak osjećaja ukusa i pojave bijelih naslaga na jeziku i sluznici usne duplje, što predstavlja reakciju na zračnu terapiju. Rjeđe se javljaju osjećaj muke, malaksalosti i umora. Gotovo svi pacijenti (90-100%) koji su podvrgnuti terapijskom zračenju u području glave i vrata razviju neku od komplikacija u usnoj šupljini. Oralne komplikacije terapijskog zračenja glave i vrata mogu biti akutne i hronične. Akutne komplikacije nastaju tokom zračenja i u njih ubrajamo oralni mukozitis, suvoću usta i

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

UMSTIB RS, stručni seminar

Intervencije medicinske sestre kod komplikacija radioterapije glave i vrata

poremećaj okusne osjetljivosti. U većini slučajeva su reverzibilne, a javljaju se tokom ili neposredno nakon radioterapije. Hronične komplikacije su kserostomija, radijacijski karijes, promjena osjeta okusa, trizmus, nekroza mekih tkiva i osteoradinekroza. One se pojavljuju mjesecima ili godinama nakon radioterapije, nepovratne su i negativno utiču na bolesnikov kvalitet života. S obzirom na to da ne postoji jedinstven protokol liječenja oralnih komplikacija kod bolesnika zračenih u području glave i vrata, prevencija je neophodna. Pravilna procjena i njega usne šupljine je nužna prije, tokom i nakon radioterapije. Najmanje tri sedmice prije početka liječenja maligne bolesti, potrebno je provesti procjenu. Planiranje

i adekvatna komunikacija onkološkog i dentalnog tima može smanjiti rizik od nastanka oralnih komplikacija. Komplikacije mogu biti prevenirane, zato je dugotrajno praćenje i liječenje bolesnika obavezno. Po završetku zračenja veoma je važno da pacijenti dolaze na redovne kontrole zbog pravodobne dijagnoze i sanacije kasnih komplikacija zračenja, u početku jednom mjesečno, a poslije se dinamika određuje individualno. S prethodno navedenim mjerama oralne higijene treba nastaviti doživotno. U toku terapije se mogu javiti kožne reakcije i tad se pacijentima savjetuje da se iradirana (ozračena ) regija ispere fiziološkim rastvorom, nježno osuši i ostavi na otvorenom, Ne koristiti nikakve sapune, šampone, parfeme, puder, kozmetiku. Upotrebljavati blage deterdžente kod pranja odjeće koja dolazi u kontakt sa površinom koja se zrači. Izbjegavati izlaganje suncu, nositi zaštitnu odjeću (šešire sa širokim obodom). Izbjegavati plivanje u slanim ili hlorisanim bazenima. Izbegavati usku odjeću, okovratnike, grudnjake, pojaseve. Izbjegavati direktan kontakt sa grubim tkaninama kao što su vuna i gruba tkanja, najbolje su lake pamučne košulje. Izbjegavati flastere i elastične zavoje Tokom primjene zračne terapije kod onkoloških pacijenata može se javiti malaksalost, brzo zamaranje i mučnina. Preporuka je da se u toku zračne terapije jednom nedeljno pacijent javi ljekaru radi uvida u zdravstveno stanje i savetovanje. Nakon prezentacija stručnih predavanja uslijedila je diskusija u kojoj su učesnici dobili odgovore na svoja pitanja. I ovaj skup nam je pokazao da su medicinske sestre/tehničari zainteresovani za edukaciju i da kod članova udruženja postoji velika potreba da uče i prate nove informacije iz domena zdravstvene njege. Mr sc. Živana Vuković Kostić

107

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Mudre misli Pripremio: Prof. Tihomir Levajac, književnik

Lepe su žene potrebne samo ljubavnicama i slikarima bez mašte. Pablo Pikaso

Ne mogu vam dati formulu za uspeh, ali vam zato mogu dati formulu za neuspeh, koja glasi – nemojte svima da udovoljite. Herbert Bajard Svot

Kad muškarac otvori vrata svojoj supruzi, ili je novi auto, ili je nova supruga. Prnc Filip

Uspješno učešće na Svjetskom kongresu ISASGO-a

Ja sam kroz život prošao kao kroz samoposlugu. Čega god sam se dotakao, sve sam platio.

Amra Odobašić, dipl. žurn.

108

Sardžaj lirske poezije je sam pesnik. Georg Vilhem Fridrih Hegel

Mogu sve ono što može čovek. Ko može više, nije čovek.

Čovek postaje slavan kad broj ljudi onih koji ga znaju očigledno premašuje broj onih koje poznaje.

Viljem Šekspir

Miloš Kundera

Čovek je najopasniji virus na Zemlji. I Napoleon i Hitler su imali samo jedan testis.

U Drugom svetskom ratu, reči seljanke iz okoline Pirota

Duško Radović

Nenad Janjetović

Moskvi je od 9-12. septembra ove godine održan Svjetski kongres ISASGO-a, Međunarodne asocijacije hirurga, gastroenterologa i onkologa, na kome su učestvovali hirurzi iz Bosne i Hercegovine. Zapaženo predavanje pod nazivom “ The influence of the different forms of appendix base closure on patient outcome in laparoscopic appendectomy. A randomized trial. “, održao je prof.dr. Samir Delibegović iz Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, predsjednik Udruženja endoskopskih hirurga u Bosni i Hercegovini. Za vrijeme boravka u Moskvi, ostvareni su dobri kontakti sa kolegama iz inostranstva i razmijenjena iskustva iz ove oblasti . Bila je to prilika i za poziv učesnicima na Prvi međunarodni kongres endoskopske hirurgije BiH, koji će se od 6. do 8. septembra 2019. godine održati u Sarajevu. Poziv za dolazak na kongres, prihvatili su prof. Ho-Seong Han, Seul, Koreja, prof.dr. Micheal Bovy, San Diego, USA, prof. Vayat Kathry, USA, i prof. dr. Sergey Voskanyan, Moskva, Rusija. Njihovo prisustvo će biti snažan podsticaj ovom kongresu, ali i daljem razvoju endoskopske hirurgije u Bosni i Hercegovini.

Braćo Bugari, nemojte nam paliti kuće ako ste Srbi!

Noel Botam

Ja nikad ne pijem alkohol! Drakula

Kamenje? – Vene! Lišće? – Uvenuće i ono! Vsevold Šmankovič

Na pitanje kako su naučnici uspeli da otkriju atomsko oružje, a nisu uspeli da spreče njegovu upotrebu, Ajštajn je odgovorio: ‘’Dragi prijatelju, to je jednostavno: politika je teža od fizike’’. Nepoznati autor

Radi, kao da ti novac ne treba. Voli, kao da te niko nije razočarao. Pleši, kao da te niko ne gleda. Pevaj, kao da te niko ne čuje. Živi, kao da je raj na zemlji. Neko jednom rekao

Šta je geografija bez granica? Gerg Johanson

Jedni imaju sat, a nemaju vremena. Čarls Bukovski

Vrlo lepa žena koja gleda svoj lik u ogledalu može vrlo lako poverovati da je to ona. Ružna žena zna da to nije ona.

Ptica ne leti zato što na to ima pravo, nego što ima krila.

Simone Vejl

Kad ti neki čovek dosadi, pozajmi mu Ukrajinska poslovica

Jedni nose žakete, a drugi džak na leđima. Čarls Bukovski

Ako umrem, umreću na drugom svetu. Fjodor Mihailovič Dostojevski

Ljubav je stanje u kojem čovek vidi stvari onakvima kakve nisu.

Juval Haruri

Vidi blizu, a ne vidi daleko. Kaže da je predugo gledao lica bogataša. To kvari vid. Alesandro Bariko

Ako se ljudi u gradu oblače kao da idu na plažu, šta onda nose na plaži? Džon Eš

Kad se životinje sretnu, njuše jedna drugu, da bi bile sigurne da nemaju posla sa čovekom.

Fridrih Niče

Sinervejl

organizaciji Sportske organizacije “Energija života” u Banjaluci je 29.9.2018. održano “Prvenstvo Republike Srpske u parakonjaništvu”, a 30.9.2018. “Balkansko takmičenje u parakonjaništvu”. Na takmičenju je učestvovalo ukupno 12 lica sa poteškoćama u razvoju, invaliditetom iz Srbije, Hrvatske i Bosne i Hercegovine. Svi takmičari su prethodno prošli program terapije i aktivnosti uz pomoć konja te tako stekli sposobnost da jašu. Na pomenutom takmičenju nadmetali su se u tri kategorije. Na prvenstvu Republike Srpske u parakonjaništvu u kategoriji C prvo mjesto osvojila je Nada Maleš, u kategoriji B prvo mjesto osvojila je Vasilija Živković, a u kategoriji A Marko Nikolić. Na Balkanskom takmičenju u parakonjaništvu prvo mjesto u A kategoriji je osvojio Marko Jorganović iz Banjaluke, u B kategoriji Vidan Ristić iz Beograda i u C kategoriji Anđela Pralas iz Gruda. “Ovo takmičenje je veoma značajno za razvoj parakonjaništva u Republici Srpskoj ali i u regionu. Naša organizacija je prošle godine prva u regionu počela sa organizacijom ovakve vrste takmičenja s ciljem pokretanja saradnje među

“Energija života”

Takmičenje u parakonjaništvu organizacijama koje se bave terapijama uz pomoć konja, hipoterapijom jer su baš te organizacije mjesto gdje stasavaju takmičari za parakonjaništvo. Ove godine slično takmičenje je održano i u Beogradu u okviru međunarodnih olimpijskih igara za lica sa invaliditetom, a mi se nadamo da će nas iduće godine slijediti još neka od država u regionu. Osnovni motiv za sve ovo jeste predstavljanje mogućnosti naših takmičara kao i izuzetno velika sreća i zadovoljstvo naših takmičara koji su veoma ponosni na svoje sposobnosti, što i nas i njihove roditelje čini veoma srećnim. Ovom prilikom se želimo zahvaliti “Triglav” osiguranju kao generalnom sponzoru ovog takmičenja, Ministarstvu porodice, omladine i sporta koji su pokazali veliko razumijevanje i pružili nam podršku u organizaciji ovih takmičenja i ove godine”, rekla je Slavica Kecman, predsjednik Organizacionog odbora i licencirani voditelj terapijskog jahanja.

Parakonjaništvo podrazumijeva dresurno jahanje za osobe sa invaliditetom te spada u konjičku disciplinu koja se godinama razvija ravnopravno sa ostalim disciplinama Međunarodne konjičke federacije (FEI). Za razliku od nekih drugih sportova, ova konjička disciplina može uključiti sportiste u najtežim stanjima i sa najtežim oštećenjima organizma, slijepe, gluve i one koji koriste invalidska kolica kako bi se mogli kretati. Biljana Lukić

109

INFO VIJESTI

Banjaluci je 27. septembra 2018. godine, u Poslovnom centru „Agram“, otvoreno predstavništvo japanske kompanije „Shimadzu“. Ovom svečanom događaju prisustvovale su mnoge zvanice medicinske struke iz Republike Srpske, među kojima je bio i ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Dragan Bogdanić. „Ovo je značajan događaj za Banjaluku, jer će dolazak svjetski poznate kompanije „Shimadzu“ u Republiku Srpsku omogućiti našim zdravstvenim ustanovama snabdijevanje medicinskom, posebno naučnoistraživačkom opremom,“ istakao je ministar Bogdanić. Shimadzu Corporation kao najveći svjetski proizvođač analitičke i medicinske opreme je nakon143 godine od osnivanja u Japanu, te 50 godina postojanja u Evropi, osnovao i poslovnicu u Banjaluci s ciljem da korisnicima RS ponudi najnovija rješenja za unapređenje i zaštitu zdravlja ljudi i okoliša.

Brankica Santrač, šef poslovnice Banjaluka

O korporaciji „Shimadzu“ je vodeći svjetski proizvođač analitičke i medicinske opreme. Svojom tehnologijom, korisnicima iz najrazličitijih industrija, kao i medici-

Japanska kompanija „Shimadzu“ otvorila poslovnicu u Banjaluci

Shimadzu Corporation Genzo Shimadzu Sr. (osnivač) rođen je 1839. godine u Kyotu, kao drugi sin Seibei Shimadzua, te stasa u proizvođača budističkih oltara. Godine 1875., nadahnut idejom širenja znanosti u Japanu, napušta obiteljski posao i u KiyamachiNijo pokreće prvotnu Shimadzu proizvodnju fizikalnih i kemijskih instrumenata za obrazovnu namjenu. ne, omogućuje razvoj sasvim novih proizvoda i rješenja za unapređenje i zaštitu zdravlja i života ljudi, ujedno podupirući zaštitu okoliša na globalnom nivou. „Shimadzu“ se kao kompanija razvija još od 1875. godine, a njegov tehnički know-how temelji se na opusnom povijesnom razvoju i svjetskoj umreženosti, što dokazuju biroi u 76 zemalja diljem svijeta s ukupno preko 10.000 zaposlenika. Čime se Shimadzu Corporation bavi? “Shimadzu” nudi širok spektar analitičkih uređaja neophodnih u istraživanjima, razvoju i kontroli kvalitete u različitim znanstvenim područjima (maseni spektrometri, kromatografi, spektrofotometri, analizatori kakvoće vode i dr). Ispitni uređaji, oprema za ispitivanje mehaničkih svojstava materijala (strojevi za ispitivanje materijala, otpornosti, izdržljivosti ili strukture, analizatori čestica) koriste se u primjenama QA/QC i

R&D sektorima. Napredni dijagnostički sistem doprinosi ranom otkrivanju i liječenju bolesti, otvarajući mnoge mogućnosti za zdravstvene ustanove. Također, u svom spektru proizvoda nude mnoge druge opreme, kao što su opreme za potrebe zrakoplovstva, industrijske proizvodnje i mjerne uređaje. Zahvaljujući osnivaču “Shimadzua” g.Genzu Shimadzu Jr., koji je proglašen jednim od najznačajnijih japanskih izumitelja ikada, te g. Koichiju Tanaki, dobitniku Nobelove nagrade za kemiju 2002. godine, naša kompanija posjeduje strukturu koja podupire kreativni talent znanstvenika i inženjera. Osnova našeg uspjeha leži u entuzijazmu i motivaciji naših zaposlenika koji, u bliskoj suradnji s korisnicima, kreiraju i stvaraju individualna rješenja. TOC-L serija analizatora…

Metoda katalitičke oksidacije sagorijevanja od 680°C, koju je razvio „Shimadzu“, sada se koristi diljem svijeta. Dok pružaju ultra širok raspon od 4 μg / L do 30.000 mg / L, ti analizatori imaju prednost od detekcije od 4 μg / L koordinacijom s NDIR. Ovo je najviša razina osjetljivosti detekcije, dostupna s metodom katalitičke oksidacije izgaranja. Osim toga, metoda katalitičke oksidacije sagorijevanja omogućava učinkovito oksidiranje ne samo lako raspadljivih organskih spojeva s malom molekularnom težinom, već i teško raspadane netopljive i makromolekularne organske spojeve. Mobilni C-luk Opescope Acteno Sofisticirani C-luk sa zadivljujućom operabilnosti i izvrsnom kvalitetom slike. Slobodno i jednostavno pozicioniranje pruža optimalne performanse kako bi ispunilo zahtjeve operacijske dvorane i hitne pomoći. Cjelokupni sustav osigu-

110

INFO VIJESTI

Banjaluka, 1. oktobar 2018. godine

Prvi festival rekreacije za starija lica

rava i visoku kvalitetu slike i jednostavnost korištenja te predstavlja vrhunac „Shimadzu“ razvoja OPESCOPE-serije. Digitalni multifunkcionalni R/F sustav

U „Najbolji u svojoj klasi“ digitalni multifunkcionalni Sonialvision G4 je generacija „Shimadzu“ high-end R/F sustava. Sustav je potpuno oblikovan kako bi pružio inovacije u svim područjima, kao što je njega bolesnika i pružanje adekvatne skrbi te kvalitetu slike, ali i pojednostavljeno rukovanje. Sveobuhvatno smanjenje doze Opremljen s različitim funkcijama za učinkovito i efikasno smanjenje stupnja izloženosti zračenju, sustav osigurava povećanu sigurnost za pacijente, kao i za osoblje tijekom pregleda. To omogućuje pristup sa svih strana poboljšavajući potporu bolesnika za širi spektar pregleda. Shimadzu d.o.o. Poslovni centar „Agram“ Banjaluka, Bulevar srpske vojske, 17 Tel: +387 51 492 891 +387 65 707 049 www.shimadzu.hr

Sportsko rekreativno društvo “Opstanak” Banja Luka

Banjaluci je organizovan Prvi festival rekreacije osoba treće životne dobi Republike Srpske, koji je okupio je oko 50 učesnika iz nekoliko opština banjalučke regije s ciljem promocije sportskih aktivnosti i zdravog života kod ove populacije. Pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Branka Sladojević istakla je značaj ovog festivala, jer se smatra da sa starošću lica bivaju sve manje aktivna, a posljedica toga je povećan broj zdravstvenih problema. “Učesnici festivala su se takmičili u nekoliko disciplina, kao što su pikado, košarka te fudbal s ciljem promocije zdravih stilova života i aktivnog starenja”, rekla je Sladojevićeva. Ona je dodala da je festival prilika za međugeneracijsko druženje i solidarnost, jer učestvuju i studenti fakulteta koji će učesnicima omogućiti sigurnu fizičku aktivnost. Na festivalu su učestvovali: predstavnici centara za socijalni rad Prnjavora, Srpca, Gradiške, Laktaša te Doma

za starija lica Prijedor i Gerontološkog centra Banjaluka. “Svaka lokalna zajednica može da provodi ove aktivnosti i na taj način promoviše zdrav način života, ali i prevenciju mentalnih oboljenja te druženje, jer su dosada i samoća starijih lica jedan od uzroka javljanja brojnih oboljenja”, rekla je Sladojevićeva. Profesor na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta Radomir Zrnić rekao je da lica koja imaju više od 65 godina i koja su već u penziji, imaju višak slobodnog vremena, treba da budu što više fizički aktivna. “Prednost fizičke aktivnosti je što je to najbolja prevencija svake bolesti”, rekao je Zrnić i izrazio nadu da će festival zaživjeti te da će sljedeće godine biti i masovniji. Festival rekreacije osoba treće životne dobi Republike Srpske organizovala je Asocijacija “Sport za sve” u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, povodom obilježavanja Međunarodnog dana starijih osoba.

111

INFO VIJESTI

Proširene liste lijekova Osiguranicima Fonda zdravstvenog osiguranja RS odnedavno je dostupno, o trošku FZO RS, preko 30 novih lijekova u apotekama i bolnicama Srpske. Naime, od 15. avgusta počela je da se primjenjuje nova lista lijekova koji se izdaju na recept, a na koju je uvršteno 20-ak novih lijekova, poput lijekova za dijabetes, kardiovaskularna, plućna, bubrežna i druga najčešća oboljenja naše populacije. Većina lijekova je uvrštena na Listu A, što znači da osiguranici za ove lijekove u apotekama plaćaju participaciju u iznosu od 10 odsto ili ne plaćaju ništa ukoliko su oslobođeni plaćanja participacije. Na ovu listu, između ostalih, uvrštena su i tri savremena insulina za oboljele od dijabetesa te lijekovi za autoimune bolesti, bubrežnu insuficijenciju, astmu i dr. Lijekovi za kardiovaskularna oboljenja, prevenciju moždanog udara, šizofreniju te inkontinenciju uvršteni su na Listu B, tako da svi osiguranici, umjesto pune cijene, plaćaju 50% njihove cijene. Napominjemo da pojedini uvršteni lijekovi spadaju u lijekove novije generacije, poput terapije za šizofreniju i bipolarne poremećaje. Uvođenje preko 20 lijekova komercijalnih naziva (11 generičkih lijekova) na Listu lijekova koji se izdaju na recept je samo nastavak unapređenja dostupnosti lijekova za naše osiguranike, budući da je prethodno Fond i na bolničke liste uvrstio 16 novih lijekova. Među njima su i najsavremeniji inovativni lijekovi za liječenje melanoma, kao i imunoterapija koja će, pored za oboljele od melanoma, po prvi put u RS biti dostupna i oboljelima od karcinoma pluća. Pored navedenih inovativnih terapija, osiguranicima za vrijeme bolničkog liječenja odnedavno su dostupni i novi lijekovi za multirezistentnu tuberkulozu, lijekovi za liječenje ovisnosti od opijata, novi antibiotici, insulini i drugi lijekovi. Podsjećamo da su u ovoj godini, zahvaljujući stabilizaciji poslovanja Fonda, učinjeni značajni iskoraci u pravima osiguranika, poput uvođenja trećeg postupka vantjelesne oplodnje, finansiranja insulinskih pumpi, oslobađanja od participacije svih oboljelih od rijetkih bolesti itd. Obezbjeđivanje što kvalitetnije zdravstvene zaštite osiguranicima biće prioritet i u daljem radu Fonda, ali to u najvećoj mjeri zavisi od redovnosti uplate doprinosa za zdravstveno osiguranje. 112

Izbor/promjena doktora Svi građani Republike Srpske od oktobra, pa do kraja decembra, imaju mogućnost da promijene svog izabranog doktora porodične medicine, pedijatra ili ginekologa, na jednostavan način - bez navođenja razloga promjene. Dakle, ukoliko neko iz bilo kojeg razloga želi da promijeni izabrane doktore najbolje bi bilo da to uradi u ovom, takozvanom ‘’redovnom’’, periodu za promjenu ljekara jer je procedura mnogo jednostavnija. Naime, potrebno je da popune odgovarajuće obrasce kod novoizabranog doktora i da ih ovjere u Fondu. Pri tome nisu obavezni da navode razloge promjene porodičnog doktora, pedijatra ili ginekologa. Primjera radi, prošle godine porodičnog doktora u redovnom periodu promijenilo je

25.890 osiguranika, dok je pedijatra i ginekologa promijenilo 12.116 osiguranika. Važno je napomenuti i da bi građani koji se još uopšte nisu registrovali u tim porodične medicine trebalo da to urade u ovom periodu. Izuzetno je značajno da se izbor ili promjena doktora izvrši do kraja godine, odnosno prije potpisivanja ugovora između Fonda i domova zdravlja za narednu godinu, jer od broja registrovanih lica zavisi i koliko će koji dom zdravlja dobiti sredstava. Takođe, kod novoizabranog doktora osiguranici mogu da odlaze od početka naredne godine, izuzev ako novi doktor radi u istoj zdravstvenoj ustanovi u kojoj je zaposlen i prethodni ljekar, tada nije potrebno čekati narednu godinu. Inače, doktora je moguće promijeniti i mimo za to predviđenog perioda, ali samo u određenim okolnostima i tada je procedura komplikovanija, odnosno neophodno je navesti opravdan razlog promjene u skladu sa pravilnikom koji reguliše ovu oblast, kao npr. usljed promjene mjesta prebivališta, odsustva izabranog doktora u dužem periodu itd. Podsjećamo da građani mogu da izaberu porodičnog doktora, ginekologa ili pedijatra u onim zdravstvenim ustanovama (javnim i privatnim) koje sa Fondom imaju potpsan ugovor. Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

UKC Tuzla

Donacija iz Japana

U Univerzitetski klinički centar Tuzla stigla je medicinska oprema, obezbijeđena u okviru realizacije granta neprojektne pomoći Vlade Japana. Riječ je o medicinskoj opremi koja sadrži inkubator, reanimacioni/topli sto za novorođenčad, dvije infuzione pumpe i tri aspiratora. Zahvaljujući doniranoj medicinskoj opremi poboljšat će se kvalitet usluga zdravstvene zaštite, posebno u oblasti pedijatrije, ginekologije i akušerstva, anestezije, te hirurgije. Prilikom današnje primopredaje navedene opreme prisutan je bio i inženjer kompanije “Ogawa Seiki” Co.,Ltd gospodin Akihiro Kobayashi, koji je bio zadužen za montažu i edukaciju oko rukovanja opremom. On je istakao da japanska vlada ima za cilj pružanje pomoći lokalnim zajednicama, te da se nada da će UKC Tuzla, ali i druge zdravstvene institucije u BiH, iskoristiti priliku koju pruža Vlada Japana i aplicirati projektima na grantove.

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 23. 10 - 20. 12. 2018.

Planetarna konfiguracija na nebu

SUNCE u Škorpiji, koja je osmi znak horoskopa, ženski znak, vodenog elementa i fiksnog kvaliteta, boravi od 23.10-22.11. a u Strijelcu koji je deveti znak horoskopa, muški znak, vatrenog elementa i promjenljivog kvaliteta, od 23.11-20.12. MJESEC će napraviti dva obilaska zodijaka krećući se od znaka Ovan do znaka Blizanci. MERKUR se kreće od 19° Škorpije do 9° Strijelca. Od 18.11-07.12. biće u retrogradnom hodu od 13°Strijelca do27°Škorpije. VENERA je retrogradna sa 4° Škorpije do 25° Vage u periodu 23.10-17.11. U znaku Vage boravi od 1.11-2.12. nakon čega ponovo ulazi u znak Škorpije. MARS od 15.11.iz znaka Vodolije prelazi u znak Ribe u kome ostaje do kraja godine. JUPITER završava boravak u znaku Škorpije i od 9.11. je u znaku Strijelca, u svom sjedištu, na period od 13 mjeseci i u ovom periodu prelazi put prvih 9° znaka Strijelac. SATURN je u Jarcu u direktnom kretanju od 4° -10° znaka.. URAN se kreće retragrano od 0° Bika do 28° Ovna. NEPTUN u Ribama retrogradan je do 25.11. od 14°-13°. Na 13° Riba stoji dva mjeseca, u periodu od 25.10-26.12. PLUTON je u Jarcu u direktnom hodu od 18-20°. Najznačajnija promjena u ovom periodu je ulazak Jupitera u znak Strijelca, znak u kome ima svoj domicil, u kojem iskazuje svoje najbolje osobine, a to su optimizam i entuzijazam, praved-nost, slobodoljubivost, širenje vidika kroz znanje i putovanja. Rođenima u znaku Strijelca nastupa srećan period od godinu dana, ali ni ostali zanci neće biti uskraćeni za blagodeti koje Jupiter daje dok se nalazi u znaku Strijelca. SREĆAN ROĐEN-DAN škorpijama i strijelčevima, da ste mi živi, zdravi i voljeni.

OVAN 20. 3 - 20. 4.

Do 15.11.moguće je upoznavanje novog prijatelja koji vam može biti od koristi. U istom periodu su mogući povećani finansijski troškovi. Neki od vas biće skloni do 31.10. ulasku u tajnu i strasnu ljubavnu vezu. U prvoj polovini novembra retrogradna Venera u Vagi može uzrokovat neke probleme u partnerstvu, koje možete izgladiti u drugoj polovini novembra. Od 9.11. moguća su putovanja u inostranstvo. Na zdravstvenom planu ste osjetljiviji od druge polovine novembra u vidu psihičke uznemirenost ili problema sa nesanicom, a zavisno od pozicije Marsa pri rođenju moguć je boravak u bolnici zbog operacije.

BIK 21. 4 - 20. 5.

Vaš vladar Venera, planeta ljubavi, ljepote i uživanja u znaku Škorpije retrogradnom kretanju, do kraja oktobra, u nepovoljnom dostojanstvu, može komplikovati bračni ili ljubavni odnos. Previše žestine i ljubomore može pokvariti sklad. Tokom novembra fokus interesovanja prebacuje se na poslovna pitanja. Neke komplikovane ili neriješene situacije odranije mogu biti prisutne do polovine oktobra, ali već od polovine mjeseca imaćete povoljne uslove za poboljšanje poslovne situacije. Zdravlje može biti narušeno usljed upale mokraćnih kanala ili jajnika.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

U ovom periodu pažnja će biti usmjerena na poslovna pitanja i partnerstva. Bićete skloni da mnogo strasti i energije unosite u odnose, sa dozom oštrine u govoru i sklonosti nalaženja mana drugima, što može nepovoljno uticati na skladne odnose. Ovo može biti period uporne borbe da održite situaciju pod kontrolom dodatnim angažovanjem ili da iz svog života eliminišete nepotrebne stvari koje vas opterećuju i zatrpavaju. Temeljno očistite radni prostor. Jupiter u polju partnerstva od 9.11.na duži period otvara mogućnosti za poboljšanje javnog života i popularnosti kao i poboljšanje bračnih odnosa ili ulazak u brak. Ulazite u povoljan period za rješavanje pravnih pitanja.

RAK - 21. 6 - 22. 7.

Planeta Jupiter, u narednom periodu od godininu dana boravi u vašem polju posla i zdravlja i može nezaposlenima donijeti zaposlenje, a zaposlenima će omogućiti skladne odnose na radnom mjestu i dobru zaradu od posla. Ovo je povoljan aspekt i za zdravlje, te može donijeti izlječenje u slučaju da ste prije ovog tranzita bili bolesni. Planeta ljubavi Venera do kraja oktobra intenzivira strasti u ljubavnom odnosu. Tokom novembra donosi smirenje i balans u odnosima i usmjerenje na porodicu i dom. Moguće je da se posvetite uređenju doma ili zamjeni namještaja. U decembru ćete se opet više posvetiti sebi i svom partneru. Tranzit Saturna kroz polje partnerstva nameće dužnosti i odgovornosti u javnim i partnerskim odnosima, a u lošijim horoskopima može donijeti bolest bračnom partneru i brigu oko njega.

114

LAV - 23. 7 - 23. 8.

Ulazak Jupitera u znak Strijelca za Lavove je izuzetno povoljan događaj jer će u narednom periodu harmoničan aspekt Sunca i Jupitera doneti dobro zdravlje, optimizam i entuzijazam. Aspekt je odličan za sve vrste poslovnih poduhvata, putovanja i odlazak u inostranstvo. U ženskom horoskopu može doneti udaju ili upoznavanje budućeg muža.Tranzit Venere može vam tokom novembra omogućiti upoznavanje partnera putem sredstava komunikacije kao npr. društvene mreže ili na putovanju, na ulici ili u javnim prevoznim sredstvima. Ljubav možete sresti i u komšiluku. Povoljan period za odlazak na putovanje sa voljenom osobom ili za druženje sa rođacima, braćom i sestrama.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9.

Planeta Jupiter od 9.novembra boravi u vašem 4. polju i donosi mir i stabilnost doma i porodice. Mogućnost povećanja porodice rođenjem djeteta u periodu do decembra sledeće godine. Mogućnost preseljenja na bolje mjesto, odlazak u inostranstvo ili proširenje kuće u kojoj se živi. Ukoliko planirate rješavanje stambenog pitanja ovo je odličan period za kupovinu nekretnina. Merkur, vladar djevice, odličan je za intelektualne poslove, putovanja i trgovinu do kraja oktobra, a u novembru za poslove koji se odvijaju u kući kao i za sve porodične dogovore. U periodu retrogradnog Merkura 18.11 - 7.12. potreban je oprez pri potpisivanju dokumenata. U ovom periodu lako se gube ili zature sitni predmeti kao ključevi ili telefon. Oprez u saobraćaju potreban je takođe. Povoljan aspekt Venere i Saturna sa Suncem donosi ljubav i pažnju, stabilnost u partnerstvu i realno sagledavanje situacije kao i korisne kontakte sa starijim osobama. Osjetljivi organi su pluća i nervi.

VAGA - 23. 9 - 22. 10.

Od 1.11. do 2.12. Venera ponovo boravi u vašem znaku. U prvoj polovini mjeseca možete biti skloni preispitivanju emotivnih odnosa, naročito ukoliko je u pitanju neka tajna veza. U drugoj polovni novembra nastupa za vas izuzetno povoljan period, vraća se dobro raspoloženje, ljubavni život se stabilizuje i povoljan je period za finansije. Tokom decembra javiće se sklonost da sebi ugodite kupovinom odjevnih lijepih stvari. Od novembra dolazi povoljan period za putovanja i učenje kao i za kupovinu luksuznog automobila. Tranzit Saturna kroz 4 polje može uzrokovati bolest roditelja i brigu oko njih.

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11.

Period sa povećanim troškovima u vezi doma i porodice prestaje 15.11. nakon čega ćete imati više vremena za sebe, za sportske aktivnosti, zabavu i izlaske. Povoljan aspekt Plutona prema vašem Suncu i dalje održava visok nivo vitalnosti i snage, kao i sposobnost brze regeneracije. Planeta Jupiter, prelaskom u polje novca, od novembra obezbjeđuje stabilnu finansijsku situaciju. Venera u vašem znaku intezivira sreću i dobro raspoloženje. U

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036 lošijim horoskopima usljed sklonosti za provokacije i peckanje mogu se narušiti emotivni odnosi naročito u periodu do kraja oktobra. Osjetljivi organi u ovom periodu su grlo, jajnici i bubrezi.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Vaš vladar Jupiter ulazi u vaš znak 9.11. i donosi vam period ekspanzije svake vrste narednih godinu dana.Zdravstveno stanje je dobro, a ako je i bilo nekih problema ovo je period ozdravljenja. Optimizam jača, za sve ćete imati više volje. Povoljan period za odlazak u inostranstvo. Mladima je lak upis na fakultet i uspjeh na njemu. Mogućnost upoznavaanja sa uticajnim i bogatim ljudima koji vam mogu pomoći. Emotivan život može biti problematičan do polovine novembra. Na finansijskom planu potrebno je oprezno i racionalno postupati s novcem kako se ne bi doveli u situaciju da su vam rashodi veći od prihoda.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Prelaskom Jupitera u vaše 12 polje imaćete zaštitu od tajnih neprijatelja u narednih godinu dana. Ali vi kao da ste sami sebi najljući neprijatelj, naročito rođeni od 25.-31.12. jer u ovom periodu sve vidite crno, previše ste nezadovoljni i sobom i drugima, što na fizičkom planu može doneti probleme sa srcem i kičmom. Previše krutosti u stavovima i nametanje isključivosti može uzrokovati udaljavanje od bliskih osoba, a time i vašu patnju. Do kraja novembra je naročito izražen vaša posesivnost u odnosima. Nastojte je kontrolisati do polovine novembra, kako ne bi neželjene uzrokovali raskide. Od druge polovine novembra stiže pozitivna energija sa kojom možete vratiti sklad u odnosima.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

Veliki planovi i očekivanja kao i novac od profesije ili statusa stiže sa energijom Jupitera. Ukoliko odlazite u penziju ovo je povoljan period za veliku i dobru penziju. Sa retrogradnom Venerom u polju statusa mogući se profesionalni konflikti koje je najbolje rješavati od druge polovine novembra kada se diplomatskim nastupom mogu prevazići nesuglasice. Za one koji planiraju ulazak u bračne vode nepovoljan period za sklapanje braka (statusno pitanje) je u periodu od 5.10. do 16.11. jer može doći do razočarenja. Moguće su depresivne faze ili pojačana potreba za izolacijom i osamljivanjem. Molitva i meditacija mogu vam smiriti napetost.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

Jupiter od 9.11. ulazi u polje statusa rođenima u znaku Riba i svojim tendencijom za rast i širenje omogućiće prosperitet na profesionalnom planu. Nezaposlenima je moguće naći zaposlenje, a oni koji imaju posao mogu napredovati i steći bolji položaj. Odličan aspekt za sticanje popularnosti. Moguće je započeti poslove sa inostranstvom. Period za velike poslove. Od 15.11. Mars unosi veliku energiju i sposobnost za započinjanje velikih poduhvata. Nepovoljno djelovanje može se ispoljiti kroz netaktičnost, gubitak strpljenja i naglost. Rođeni 4. marta u ovom periodu imaće slabiji imunitet i biće skloni nerealnom viđenju stvari. Budite oprezni.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mini-humoreska

Tatini sinovi

Aforizmi Istina je uvijek negdje tu, ali se vješto prikriva. *** Treba razvijati medicinu. Što je više raznih odjeljenja i klinika, više će biti načelnika i glavnih sestara, a to popravlja prosjek primanja. *** Da su saobraćajne veze bolje, možda bi više beba dolazilo i u ova naša bespuća. *** Mi u poslu veliki značaj pridajemo iskustvu, a kad ste vidjeli da je djeda napravio, a baba rodila dijete? *** Kad bih ja znao da će se neko, u bolnici, jednoga dana boriti za moj život, ja bih još sada birao borce za koje vjerujem da bi pobijedili. *** Da su bolesnici iskreniji znali bismo koja polovina njih dolaze u bolnicu da se najedu, a koja da se liječe. *** Bio je član neke stranke i otpustili ga. Zaposlio se, otpustili ga. Primljen u bolnicu, otpustili ga. Kakav je baksuz možda ga ni u groblje neće primiti na neodređeno. *** Odnijeli mu poklone u bolnicu, a on premješten na groblje. Svi su plakali zato što će im propasti pokloni. *** Društvo ulaže u zdravlje, a ljekari novac troše na bolesne. *** Plakao je kad je vidio da mu se punica vraća iz bolnice. Da ga ubijete ili ne zna ili neće da kaže zbog čega je plakao. *** Sigurniji sam u život kad znam da sam juče operisan, nego da ću sutra ići na operaciju. *** Nekada su u pravu žene kad govore mužu ljekaru da je pušenje štetno. Ode kućni budžet u duvanski dim. *** I ti su pacijenti čudni, brate. Taman je hirurg htio da kaže pacijentkinji da je operacija uspjela, a ona umrije. *** Ne da mu se. Taman je bio riješio da umre, kad u njegov krevet primiše drugoga bolesnika i taj umrije.

Otišao ja preko sindikata na godišnji odmor. Nakupovao pašteta, jeftinijeg hljeba od juče, nekoliko konzervi ribica, (rok prošao svega mjesec dana), luka proklijanog pa jeftinog, krastavaca, paradajza. Prvih dana ne bi problema, dok je bilo dosta paštete. No, djeca se brzo sprijateljiše s „tatinim“ sinovima. Uđoše u raskošnu vilu, motaju se oko čamaca, rone s maskama. Htio sam da ih tučem i zabranim izlazak osim „poradi sebe“. Zaprijetiše mi udruženjima za zaštitu djece, žena i staraca. Uzalud govorim da su to tatini sinovi i da je njima sve dozvoljeno. A djeca, bezobrazna, kao da ih je škola, a ne ja, vaspitavala. „Tata, hoćemo da slavimo rođendan, kao čikina djeca i da nam se kupe pokloni, kao njima“ udari me u mozak. Nama komunistima je bilo zabranjeno da slavimo, ja ću, a djeca će: Zato ste i propali. Pogledam desno, pogledam lijevo i vidim da nemam ni u desnoj ni u lijevoj. A zapravo nisam morao ni da gledam kad sam znao. Naveče mi se smrklo prije mraka. „Tatini sinovi“ naučili moju djecu pjesmi „Ja sam guzonjin sin...“ Ja koža i kost, a djeca mi pjevaju da su guzonjini sinovi! Šta će svijet reći za Srbo-guzonje? Kliještima mi sa zadnjice ne bi mogao otkinuti komadić mesa. Kad je žena pozvala dječje društvo na rođendan, dogodilo se to. U komšiluku se pojvaio morski pas! E, nikada tog psa nisam volio, a sada bih ga poljubio! Predložih da se hitno pakujemo kući! Obrazloženje: Psi najradije trgaju one koji nikada nisu bili na moru pa im služe kao desert. Djeca kažu da „tatiti sinovi“ imaju podmorsku pušku, maske s kiseonikom, strijele, harpune. Ucijenjen, kao naši političari od stranaca, siromašan kao naše zdravstvo, uplakan poput sirotinjskog sindikata, pristanem na uslove. Rasprodali smo pto smo i što nismo imali. Gotovinu posudili, kad duguje država zašto ne bismo i mi. Poslije rođendana, najurio sam djecu kod mojih roditelja, ali da se ne vraćaju za dva mjeseca. Ženu kod njenih pa da se nikako ne vraća ili, u najgorem slučaju, za dva mjeseca. Ja se zaposlio kao noćni čuvar, bez plate, ali uz topli dnevni ili hladni noćni obrok. Ako me iduće godine sindikat ponovo pošalje na more, otići ću samo tamo gdje nema „tatinih sinova.“

Šale Djed dolazi iz kafane i pita babu šta ima za ručak. Ona odgovara:- Ima ono što si zaslužio – odgovara baba.-Daj mi onda šnitu suvog hljeba – djed će. --Hoće momak da se udvara djevojci pa je pita, onako u prolazu, da li bi se udala za njega. Ona ga bolje pogleda pa će: - Da si me pitao preko telefona, možda bih još i razmišljala, ali ovako ne bih. Pitaj neku luđu od mene. --- Čim sam ja ušao, protivnik je odmah legao. - Ko ti je bio protivnik? - Ljubavnica. --Razgovaraju dvojica poznanika i jedan pita: - Ti se uopšte ne sikiraš šo ti neko dolazi ženi kad nisi kod kuće? - Sikirao sam se dok nisam saznao ko dolazi. --Kćerka pita majku: - Kako bi se ti, mama, ponašala kada bih ja rekla da se sutra naveče udajem? - Ludila bih dok ne bi dočekala to veče.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Knjigu možete poručita na e-mail: medicicom.com@gmail.com --Sestra naveče stavila pacijentu toplomjer i zaboravila. Sutradan ga presvlači, a njemu ispod pazuha ispade toplomjer i razbi se. Ona se trže, a bolesnik je smiruje: -Ne sikirajte se, sestro, ovo je meni treći od sinoć koji se razbio, ali sam ja uporan. --Pita servirka jednu tešku bolesnicu šta bi mogla da pojede da joj donese. Ona govori da ne može ništa, a servirka uporna: - Ima li išta da bi mogla pojesti? - Pa, eto, možda malo čorbice od zeca. Servirka se prekrsti i ode bez riječi, gunđajući: „E, jesam i ja luda“. --Na pitanje jedne bake kada će kući, doktor se našali i reče da je on mislio da je došla zauvijek ovdje. -Ma kakvi zauvijek, ja sam rekla đedu kad sam pošla ovamo: Nemoj da čujem da ikuda švrljaš, odmah se vraćam! --Već treći dan pričaju da će Mirko sutra u bolnicu. Ne zna se šta mu je, ali ga svi sažaljevaju. Onda se jedan prijatelj odluči da ga pita: - Mirko, brate, priča se da ćeš sutra u bolnicu pa je li nešto ozbiljno? - Ne znam koliko je ozbiljno, ali obećao sam odnijeti sir da im prodam – odgovori i nasmija se. --Izlazi bolesnica iz bolnice i dugo čeka pred šalterom. - Je li nisi dobila otpusnicu pa čekaš? – pita je sestra. -Ma, dobila sam ja davno otpusnicu, ali čekam da mi doktor vrati one kamence iz žuči što je povadio.

115

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

PREGLEDI I LIJEČENJE

Srijemuš la vita Biljne kapi od svježeg lista srijemuša

SRIJEMUŠ la vita kapi kao dodatak ishrani: snižava krvni pritisak; smanjuje trigliceride i holesterol; poboljšava cirkulaciju; djeluje kao antioksidans; pomaže kod: prehlada, stomačnih tegoba, bronhitisa i astme.

O Ć I L O V I Ć B R

P orodično gazdinstvo

Porodično gazdinstvo BROĆILOVIĆ Brod, Klakar Donji bb

Kontakt: +387 65 591 337, 66 305 874 E-mail: srijemuslavita@gmail.com

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL – fonijatar, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije