Medici.com 92 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

7. april

Svjetski dan zdravlja

Riječ urednika April u punom kalendarskom bljesku odolijeva zimskoj okoštalosti. Je l’ nam to proljeće pompezno otvara svoje životne kapije, razgrćući ostatke sivila i hladnoće Gospođe Idile?! Ma Sunce nas hoće, ali još škilji! Ipak, vrelinom svoje moći, nadire, čineći još uvijek hladna i rosna jutra sve toplijim i milijim. U nama i oko nas, u drhtavim krošnjama, među pupoljcima…, oživljava proljeće. Čovjek je dio prirode i svi njeni procesi mame ga da se prepusti uživanju koje ona nudi na svom repertoaru. Nepreglednom lepezom svoje najdublje mašte i idejnosti, kroz najdivnije boje i procese rađanja i uobličavanja, pokazuje svu svoju dominaciju nad njim. Nas koji perom i pisanijem oslikavamo one „grublje“ stranice života, posebno razgale viđenja i pisanja naših najmlađih. “Osjećam kako kroz naš kraj putuje rano proljeće. Njegovi koraci postaju sve krupniji i sigurniji. Ono sa sobom vodi i svoje vrijedne pomoćnike. To su: probuđeno Sunce, topliji vjetar, svježe zelenilo, raznobojno cvijeće, veseli leptirići, razigrane ptice, razbaškareni insekti... Svako od njih se trudi da bez greške uradi svoj dio posla. Priroda je savršena dama i zaslužuje najbolje. Sunce se svojski potrudilo da istopi snijeg, otjera hladnoću i sve probudi i podstakne na rast i razvitak. Lagani vjetrić nježno sređuje frizure tek izrasloj mladoj travi i raskošnim krošnjama drveća. Sa mnoštvom bijelih ili roze cvjetića u kosi, drveće liči na prelijepe nevjeste. Šareni leptirići i oduševljene ptičice lete okolo kako bi probudile svaki kutak prirode. Sve žagori, žubori, zuji, bruji... pjeva pjesmu proljeću, najljepšem i najveselijem godišnjem dobu. Sa ovakvim pomoćnicima brzo će proljeće zavladati čitavom prirodom i svima donijeti radost, jer nema ničeg ljepšeg i veselijeg od rađanja novog života”(učenik III razrda osnovne škole čije ime nije poznato redakciji). Ovako naši najmlađi, naši vijesnici bujne i pametne mladosti, doživljavaju dolazak proljeća svojom čistom dušom i neoptrećenom maštom! Dragi naši prijatelji, uživajući u besprekornim potezima prirode, nismo ni trepnuli a opet smo tu, ponovo i svi zajedno! Sa još jednim proljećem, rodio se i ovaj 92. broj, našeg i Vašeg „Medici.com“-a. I u ovom broju se nismo štedjeli. S obzirom na to da su u toku brojni naučni skupovi, simpozijumi i kongresi, donosimo sjajne tekstove i publikacije. Svakako da zdravlje predstavlja obilje čovjekovih potencijala, punoću ljudskoga postojanja, a bolest sa sobom uvijek donosi osipanje snage i narušavanje same ličnosti. Stoga, ovogodišnja odrednica Svjetske zdravstevene organizacije, a povodom 7. aprila, Svjetskog dana zdravlja (dan kada je 1948. godine osnovana Svjetska zdravstvena organizacija) je: Univerzalna pokrivenost zdravstvenom zaštitom: Ljudski resursi u zdravstvenom sektoru, kao jedan od ključnih segmenata održivog razvoja svake zemlje, sa posebnim fokusom na značaj primarne zdravstvene zaštite. A zadatak u sklopu univerzalne zdravstvene pokrivenosti odnosi se na ljudske resurse u zdravstvu kao ključni segment održivog razvoja svake zemlje. Na ovu odrednicu SZO-a idealno naliježe priča za svaku pohvalu iz Centra za estetsku stomatologiju “Simić Dent”, pod nazivom „Cijenjen stručnjak sigurno ostaje u svojoj zemlji“... I ne samo to! Još mnogo zanimljivosti, možete saznati ako zavirite među korice ovog aprilskog broja. Zato, ostanite sa nama! Vaš „Medici.com“ Prim. dr Momir Pušac

“Medici.com”

15 godina sa vama

Dr sc. med. Dušanka Danojević

Plastika

SC „Dentalna klinika“ Banja Luka

Oralno zdravlje

Predstavljamo

Banje Srbije

Institut “Dr Simo Milošević” Igalo Jubilej - 70 godina

Medicina i pravo

Medicinski imidžing u Srbiji

Aleksandar R. Margulis

Jahorina

PRACSIS 2019

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

93. broj izlazi u junu 2019. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske 16.3.2019. godine specijalisti plastične i rekonstruktivne hirurgije zajedno sa prof. dr Milomirom Ninkovićem, jednim od najboljih plastičnih i rekonstruktivnih hirurga u svijetu, i načelnikom Klinike za plastičnu, rekonstruktivnu i hirurgiju ruke i Centra za opekotine bolnice Bogenhauzen u Minhenu uradili su složeni mikrohirurški rekonstruktivni zahvat prednjeg masiva lica što podrazumijeva složenu mikrohiruršku operaciju nosa i poda usne duplje. Prof. dr Ninković, prilikom obraćanja medijima, izjavio je da su ljekari otklanjali posljedice teške povrede lica pacijenta. Prema njegovim riječima, radilo se o kompleksnoj povredi lica, na kojem su pogođene sve strukture, od

Radno-edukativna posjeta prof. dr Milomira Ninkovića Banjaluci

kože, mišića i kostiju, do sluznica. On je objasnio da je veći zahvat obavljen ranije u Minhenu, a da se sada radilo na finim adaptacijama kako bi lice bilo funkcionalno i estetski prikladno i prihvatljivo. Prof. dr Ninković je takođe rekao da će uslijediti još nekoliko operacija pacijenta u Minhenu kako bi se došlo do krajnjeg i što boljeg rezultata. Profesor je pohvalio uslove za rad ljekara u UKC RS koji su na svjetskom nivou te izrazio volju da sa njima radi na daljem razvoju plastične i rekonstruktivne hirurgije u Republici Srpskoj. Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić rekao je da je radno-edukativna posjeta prof. dr Milomira Ninkovića od izuzetnog značaja za ustanovu na čijem je čelu. On je dodao da je prof. dr Ninković izrazio veliku želju da pomaže našim ljekarima u edukativnom smislu te dodao da je profesora upoznao sa funkcionisanjem, opremljenošću, uslovima i načinom rada Klinike za plastično-rekonstruktivnu hirurgiju. “Uslovi su savršeni. Izgleda kao Hjuston. Operacione sale su optimalne, operacioni kadar je jako motivisan, vjerovatno im treba nešto više iskustva, ali oni imaju jednog motivisanog mla8

Složeni mikrohirurški rekonstruktivni zahvat prednjeg masiva lica

dog šefa. Ali što se tiče uslova, oni su izvanredni, čak u nekim varijantama bolji nego što mi imamo u Njemačkoj. Operisao sam na svim klinikama u svijetu, ali na ovo treba da budete ponosni. Divim se što je ovako mala država mogla da stvori ovakve uslove. Operacione sale su velike, oprema je najmodernija i mislim da se ovdje mo-

že raditi na vrhunskom nivou”, ocijenio je Ninković. Profesor Milomir Ninković je u svjetskoj plastičnoj hirurgiji poznat po uvođenju niza procedura koje su po njemu i dobile ime te je, pored ostalog, uradio prvu transplantaciju podlaktica i šaka s mrtvog donora, prvu rekonstrukciju mišićnog sloja bešike s mišićem uzetim

ZZDDR R AVAS V T VS OT -V dOo g a đ a j d a n a

s leđa, rekonstrukciju usne uz pomoć slobodnog režnja sa butine. Profesor je Medicinskog fakulteta Tehničkog univerziteta u Minhenu. Od 1992. godine radi u Univerzitetskoj bolnici u Insbruku u Austriji, a od 2003. na poziciji načelnika Klinike za plastičnu, rekonstruktivnu i hirurgiju šake i Centra za opekotine u bolnici Bogenhausen. Prof. dr Milomir Ninković je u prostorijama banjalučkog Medicinskog fakulteta, čiji je gostujući profesor, održao i predavanje za studente, doktorante i

specijalizante hirurških grana medicine na temu „Rješavanje problema u plastičnoj hirurgiji kroz inovacije i kreativnost“. “Održao sam predavanje s ciljem da mlade motivišem i pokažem im da se medicina razvija svakodnevno. Ako naiđete na problem i definišete ga, možete da tražite rješenje. Uvijek ima boljih rješenja od onih koja su ponuđena u udžbenicima i onih koja nude starije kolege. Dakle, bitna je kreativnost i inovacija”, poručio je Ninković.

Ekspert savremene grudne hirurgije UKC Ljubljana doc. dr Tomaž Štupnik u UKC RS

Najsavremeniji vid hirurškog liječenja karcinoma pluća (Uniportal VATS lobektomija)

jekarski tim Službe za torakalnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je 6.marta 2019. godine uspješno izveo operaciju koja predstavlja najveći domet grudne hirurgije u liječenju karcinoma pluća. Ovaj zahvat je izveden zajedno sa ekspertom savremene grudne hirurgije iz UKC Ljubljana doc. dr Tomažom Štupnikom. Riječ je o uniportal VATS lobektomiji koju ljekari najčešće izvode kod karcinoma pluća i pacijenta operišu pod kontrolom video-kamere. Radi se o minimalno invazivnom zahvatu, a ujedno i o radikalnoj operaciji koja se izvodi kroz rez od 3 cm. Ovaj sofisticirani zahvat je skoro bezbolan i oporavak je maksimalno brz. Generalni direktor UKC Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić izrazio je zadovoljstvo što ljekari naše zdravstvene ustanove imaju priliku da od vrhunskog stručnjaka uče najsavremeniji vid

operativnog zahvata. On je naglasio da UKC RS ima odličnu saradnju sa UKC Ljubljana. Načelnik Službe za torakalnu hirurgiju UKC RS dr Marko Kantar rekao je da ovu operaciju rutinski izvode samo najbolji centri grudne hirurgije u svijetu. Prema njegovim riječima, prednost ovog zahvata je što je skoro bezbolan i lako

se podnosi, a oporavak je maksimalno brz, za razliku od otvorenih operacija nakon kojih pacijenti leže u bolnici i do deset dana. Ekspert grudne hirurgije iz Slovenije doc. dr Tomaž Štupnik je istakao da ovaj zahvat predstavlja veliki iskorak u liječenju. Kako je rekao, ove operacije traju kraće, te je moguće uraditi veći broj zahvata u toku dana. Načelnik Klinike za torakalnu hirurgiju UKC Ljubljana doc. dr Štupnik je dodao da tokom operacije nema otvaranja grudnog koša, nego da uvećana slika i druge tehničke mogućnosti doprinose da hirurzi rade brže, a pacijentima je psihički lakše da zahvat podnesu. Prof. dr Đajić je takođe naveo da, osim u Ljubljani, ljekari UKC RS imaju priliku da se edukuju i u Beču i Beogradu, a prije dva dana prvi put su naša dva ljekara otputovala i u Rusiju, gdje će ostati na edukaciji dva mjeseca. 9

Z D R A V S T V O

rof. dr Vlado Đajić, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, i prof. dr Peter Frigo, iz Univerzitetske klinike “Algemajnes krankenhaus” – AKH u Beču, najavili su realizaciju Projekta vantjelesne oplodnje u našoj ustanovi. Kako je najavljeno, jedan od saradnika na tom projektu biće i eminentni stručnjak iz Beča koji je boravio u višednevnoj posjeti UKC RS. U okviru posjete, Frigo je održao predavanje ljekarima UKC-a tokom kojeg je predstavljena saradnja AKH Beč sa našom zdravstvenom ustanovom te predavanje o temi “Menopauza, osteoporoza i karcinom dojke” namijenjeno specijalistima ginekologije i akušerstva i svim zainteresovanim ljekarima, kao i svim specijalizantima. Najavljeno je proširenje saradnje kao i realizacija novih projekata dviju ustanova. Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, istakao je da je saradnja sa Univerzitetskom klinikom “Algemajnes krankenhaus” – AKH u Beču nemjerljivo doprinijela razvoju UKC-a. On je istakao da je još u februaru prošle godine započeta kontinuirana medicinska edukacija kadra UKC-a koja podrazumijeva da svakog mjeseca dva ljekara ove ustanove idu na jednomjesečnu edukaciju u Beč. Posjeta dr Friga je dokaz da je saradnja dva zdravstvena centra na visokom nivou sa jasnim ciljem unapređenja rada i zdravstvenog sistema Republike Srpske, a dogovoreno je da još dva ljekara idu na ciljane edukacije u trajanju od tri mjeseca, tako da će se svakog mjeseca četiri ljekara iz UKC-a edukovati u Beču. Kako je istakao prof. dr Vlado Đajić, oni koji su završili edukaciju već uvode nove terapijske i dijagnostičke metode

Posjeta UKC RS prof. dr Petera Friga iz Klinike AKH Beč i Medicinskog univerziteta u Beču

Uskoro Projekat vantjelesne oplodnje

i već su doprinijeli razvoju UKC-a”, a cilj rukovodstva UKC-a je da ima najbolji kadar koji će koristiti najsavremenije metode. On je naglasio da je planirano da se vantjelesna oplodnja vrši i u UKC-u te da će Frigo biti jedan od saradnika na ovom projektu. Potrebno je obezbijediti sve zakonske preduslove za ovaj projekat, sastaviti plan opreme te raspisati međunarodni tender i obezbijediti sredstva”, rekao je Đajić i dodao da su ljekari spremni za ovaj projekat.

Prof. dr Peter Frigo, specijalista ginekologije i supspecijalista endokrinologije, u bečkoj klinici AKH rekao je da je zadovoljan projektom razmjene dva centra. On je dodao da se uspješna saradnja ogleda i u predavanjima koja drži u Banjaluci te da austrijski ljekari dolaze u Banjaluku s ciljem razmjene stručnjaka. Započeli smo i naučni program, a nakon toga slijede međunarodne multicentrične studije koje ćemo raditi zajedno, rekao je Frigo koji je i profesor na Medicinskom univerzitetu u Beču. On je naveo da je više od 20 ljekara iz UKC-a završilo edukaciju u Beču. Frigo je pohvalio doktore naše ustanove, a koliko im vjeruje govori činjenica da se njegov rođak trenutno nalazi na operaciji u našoj ustanovi. “Algemajnes krankenhaus” je univerzitetska klinika u Beču koja ima dugogodišnju svjetski priznatu reputaciju vrhunskog medicinskog centra u svim oblastima. Osim što raspolažu najmodernijom medicinskom tehnologijom, odlikuje ih i veliki broj prestižnih naučnih dostignuća, kao i najnovijih pristupa u liječenju teških oboljenja. Saradnici za informisanje UKC Republike Srpske

Z D R A V S T V O

7. APRIL 2019.

Svjetski dan zdravlja „Zdravlje je stanje potpunog tjelesnog, mentalnog i socijalnog blagostanja, a ne samo odsustvo bolesti. Zdravlje je univerzalna vrijednost i temeljno ljudsko pravo.“ (Svjetska zdravstvena organizacija) Ovogodišnja odrednica Svjetske zdravstevene organizacije, a povodom Svjetskog dana zdravlja 7. aprila: Univerzalna pokrivenost zdravstvenom zaštitom: ljudski resursi u zdravstvenom sektoru, kao jedan od ključnih segmenata održivog razvoja

svake zemlje, sa posebnim fokusom na značaj primarne zdravstvene zaštite. Poslije osnivanja Svjetske zdravstvene organizacije, 1948. godine, kao agencije Ujedinjenih nacija, 1950. godine je 7. april proglašen kao Dan zdravlja. Od tada se taj dan obilježava kao Svjetski dan zdravlja u svim članicama Ujedinjenih nacija i Svjetske zdravstvene organizacije. Za taj dan se svake godine izdvaja neki zdravstveni problem ili neki organizaciono-programski zadatak koji se stavlja pred članice Svjetske zdravstvene organizacije na rješavanje u cilju postizanja boljeg zdravstvenog stanja stanovništva ili boljeg zdravstvenog sistema, a sve u cilju napretka u tom segmentu društva u cjelini.

Dr Nesiba Mahmutović, spec. porodične medicine DZ Doboj

Republika Srpska dobila 32 nova primarijusa

Na svečanosti povodom obilježavanja Svjetskog dana zdravlja, koje je održano u Administrativnom centru Vlade Republike Srpske, ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić uručio je doktorima medicine i magistru farmacije odluke o dodjeli naziva primarijus, koje se tradicionalno dodjeljuju zaslužnim i uspješnim zdravstvenim profesionalcima na preporuku njihovih saradnika i ustanova.

Ministar je uručio odluke o dodjeli naziva primarijus za 31 doktora medicine i jednog magistra farmacije: Ružica Lukić, dr med. iz JZU Univerzitetska bolnica Foča, Gordana Jokić, dr med. iz JZU Bolnica „Srbija“ Istočno Sarajevo, Zoran Despotović, dr med. Zora Bojić, dr med. Branka Gavrić, dr med. Mikajlo Lazić, dr med. Siniša Maksimović, dr med. Ružica Borović, dr med. iz JZU Bolnica „Sveti vračevi“ Bijeljina, Ljubica

Univerzalna pokrivenost zdravstvenom zaštitom je dugoročni cilj Svjetske zdravstvene organizacije postavljen sa dužim periodom sadržajnih aktivnosti od 2015. do 2030. godine, a svake godine se definišu pojedinačni zadaci koji određuju sadržaj za tekuću godinu. Univerzalna pokrivenost zdravstvenom zaštitom za 2019. godinu upućuje na ljudske resurse u zdravstvenom sektoru, kao jedan od ključnih segmenata održivog razvoja svake zemlje. Šta je univerzalna zdravstvena pokrivenost? Univerzalna zdravstvena pokrivenost znači da svi pojedinci i zajednice dobijaju potrebne zdravstvene usluge bez finanKuzmanović Knežević, dr med., Snježana Đurić, dr med. i Slovenka Stevanović, dr med. iz JZU Bolnica „Sveti apostol Luka“ Doboj, Stana Nikoletić, dr med. i Ljiljana Turoman, dr med. iz JZU Dom zdravlja „Kozma i Damjan“ Kozarska Dubica, Saša Jovičić, dr med. iz ZU Specijalistički centar „Hemera“ Srbac, Biljana Deretić, dr med. iz ZU Specijalistička dermatovenerološka ambulanta „N Vitalis“ Prijedor, Draško Kuprešak, dr med. iz JZU Dom zdravlja Čelinac, Ljubisav Gavrić, dr med. iz ZU „Specijalistički centar Eskulap“ Bratunac, Snežana Dragić, dr med. iz ZU Specijalistička ambulanta porodične medicine „Dr Sneža“ Ugljevik, Željka Popović, dr med. iz JZU Dom zdravlja Doboj, Daliborka Rajlić Vukota, dr med. iz JZU Dom zdravlja Prijedor, Donka Dilber Guzijan, dr med, Peđa Kovačević, dr med., Predrag Berić, dr med., Vesna Miljković, dr med. Tijana Kovačević, mr ph., Tatjana Roganović, dr med., Migdad Hadžibegović, dr med., Miroljub Kovačević, dr med. i Tatjana Mihić Bajić, dr med. iz JZU Univerzitetski klinički centar Republike Srpske, Jevrosima Roljić, dr med. iz ZU „Dr Roljić“ Banjaluka, Radmila Ubović, dr med. i Milidrag Vukotić, dr med. iz JZU Zavod za medicinu rada i sporta Republike Srpske. Svečanoj dodjeli naziva primarijus prisustvovali su članovi Savjeta za zdravlje, Komore doktora medicine Republike Srpske, Komore doktora stomatologije Republike Srpske, kao i Farmaceutske komore Republike Srpske. 11

Z D R A V S T V O

sijskih poteškoća. Univerzalna zdravstvena pokrivenost uključuje puni spektar važnih, kvalitetnih zdravstvenih usluga, od promocije zdravlja do prevencije, liječenja, rehabilitacije i palijativne njege. Univerzalna zdravstvena pokrivenost omogućuje svima pristup uslugama koje se bave najvažnijim uzrocima bolesti i smrti i osigurava da je kvalitet tih usluga dovoljno dobar da poboljša zdravlje ljudi koji ih koriste. Mnoge zemlje već napreduju prema univerzalnoj zdravstvenoj pokrivenosti, a ostvarenje univerzalne zdravstvene pokrivenosti zahtijeva jačanje zdravstvenih sistema, snaženje zdravstvenog finansiranja, pokrivenosti zdravstvenom zaštitom, dostupnosti i kvalitetom zdravstvenih usluga. Zdravstveni kadrovi su najznačajniji resurs u zdravstvenom sistemu i sa drugim podsistemima treba da učini zdravstveni sistem harmoniziranim, kako bi mogao uspješno izvršavati svoju ulogu u društvu. Resursi kao što su prostor, oprema i finansijska podrška su značajni, ali ne i presudni u funkcionisanju zdravstvenog sistema. Zdravstveni kadrovi su stvarni nosioci posla i njima uvijek treba dati prioritet u funkcionisanju zdravstvenog sistema, sa posebnim osvrtom na njihovu kvalitetnu obučenost, predanost radu i posvećenost, za što treba da budu i odgovarajuće nagrađeni. Ovogodišnji zadatak u sklopu univerzalne zdravstvene pokrivenosti odnosi se na ljudske resurse u zdravstvu kao ključni segment održivog razvoja svake zemlje. Za postizanje ovog cilja potrebno je izvršiti podrobnu analizu kadrova u zdravstvu na svim nivoima, izvršiti usporedbu sa standardima Evropske unije, posebnu analizu zdravstvenog i nezdravstvenog kadra u zdravstvenim ustanovama i pratiti migraciju kadrova koja je vrlo intenzivna u našoj zemlji. Potrebno je analizirati specijalističku izobrazbu zdravstvenih djelatnosti i podesiti plansko-programske dokumente u svrhu popune neophodnim kadrovima, prije svega u primarnoj i preventivnoj zdravstvenoj zaštiti sa posebnim osvrtom na porodičnu medicinu i porodičnu zdravstvenu zaštitu. To zahtijeva i izmjenu programa specijalizacija i osvrt na ustanove koje se bave edukacijom i specijalizacijom zdravstvenih djelatnika. To svakako ne isključuje i revidiranje programa školovanja i studija zdravstvenih kadrova svih nivoa. Ulaganja u radnu snagu na nivou primarne zdravstvene zaštite su najpotrebnija i najekonomičnija sredstva 12

uz poboljšanje jednakosti u pristupu osnovnim zdravstvenim uslugama. Svaka zemlja članica Svjetske zdravstvene organizacije, među kojima i naša, je dužna, prema dokumentima koje izdaje ova organizacija, slijediti upute i naloge u vezi s tim, sa obavezom godišnjeg praćenja i evaluiranja kao i izvještavanja Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji, odnosno Uredu za Evropu u Ženevi.

Sve aktivnosti u vezi s tim treba da koordiniraju ministarstva zdravstva ili organizacije kojima se taj posao povjeri. Obaveza je i zdravstvenih radnih organizacija da se aktivno uključe u ovaj proces, što se odnosi i na našu zdravstvenu ustanovu, odnosno Dom zdravlja Doboj koji sigurno ima kapacitete da u ovome aktivno učestvuje.

Medicinske sestre – “Mozaik prijateljstva”

edicinske sestre-tehničari članovi/ce Strukovnog sindikata medicinskih sestara i tehničara Republike Srpske i Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske obilježile/i su Svjetski dan zdravlja družeći se sa članovima Udruženja „Mozaik prijateljstva” u Banjaluci. Brojne sugrađane siromaštvo je natjeralo da svakodnevno kucaju na vrata udruženja „Mozaik prijateljstva“ i traže topli obrok ili da se u hladnim zimskim danima ugriju. Medicinske sestre, tehničar i babica RS su svojom skromnom donacijom od 500 KM pripremili obrok za 962 korisnika Udruženja „Mozaik prijateljstva“. U prostorijama Udruženja „Mozaik prijateljstva“ su korisnicima provjeravale vrijednosti šećera u krvi, krvni

pritisak, razgovaralo se o prevenciji nezaraznih bolesti i ovom prilikom ukazano je na značaj redovnih zdravstvenih kontrola. “Uslov za dobro zdravlje je i redovna ishrana, tjelesna aktivnost i higijena. Osobe koje ovdje dolaze da bi koristile besplatnu kuhinju Udruženja nisu u materijalnoj mogućnosti da sve to obezbijede bez pomoći društva. Ovom aktivnosti medicinske sestre-tehničari pokazali su korisnicima udruženja “Mozaik prijateljstva” da nisu napušteni i sami, a i drugima će biti vidljivo da sa svojim malo za nekoga možemo uraditi puno. „Biti medicinska sestra je jedinstven poziv koji traži ono najlepše u ljudskom biću - humanost i predanost pozivu. Jedinstvena uloga medicinske sestre je pomagati pojedincu, bolesnom ili zdravom u obavljanju onih aktivnosti koje doprinose zdravlju ili oporavku, a koje bi pojedinac obavljao samostalno kada bi imao potrebnu snagu,volju i znanje.” Temu i preporuku Svjetske zdravstvene organizacije “Univerzalna zdravstvena pokrivenost i zdravstvena zaštita za sve”, treba da slijede i drugi i tako daju svoj doprinos za kvalitetniji život svih kategorija društva. Mr sc. Živana Vuković-Kostić, predsjednica UO UMSTIB RS

Z D R A V S T V O

“Medici.com” - 15 godina sa vama

Osvrt na jubilej Vera Pušac

Gospod me seja celo vreme I svud sam nova reč i znamen U belom hlebu prvo seme, U tvrđavama prvi kamen... Gospod me seja celom šakom U času svetlu i golemu, Da budem jutro danu svakom, I njegov glas i ključ u svemu... (Jovan Dučić)

reme je život, a život je vreme… koliko ga razumemo toliko ga i ne poznajemo... a teško ga je sustići… Ali njega ne smemo izgubiti, jer se ono nikada ne vraća. Kroz vreme se zabroje i sami brojevi, a kamoli čovek. U tom vratolomnom vremenskom nizu, listajući stranice sećanja, stojimo sa vama, rame uz rame, evo već punih 15 godina. S ponosom, radosni i srećni! Od ideje do realizacije, od broja do broja! Godine procesa, koračanja i stvaranja. Kilometri puteva između gradova, kongresa simpozijuma, intervjua, reportaža i druženja, povezujući vreme i prostor u jednu celinu. Ulog je veliki! Nije se sastojao samo u ideji, već i u mnogo rada, discipline i znoja. Uz takvu formulu, pored vere i sreće, uspeh nije mogao da izostane. A uspeh je kada smeš da se osvrneš, da analiziraš... Da li je svaki korak stao na odgovaraujući

vremenski pločnik? Kolika je piramida koju smo sazidali? Da, kada se osvrnemo iza sebe u vremenski procep koji se zove prošlost, predivno je ugledati monumente koje smo izvajali svojim idejama i radovima, a svojim rukama ih oblikovali u velika dela. Da je tako, svedoči naš jubilej na kojem su nam pružene srdačne i iskrene ruke, reči divljenja i zahvalnosti i ispoljene najiskrenije želje da nastavimo istim i još boljim putevima ostvarenja. Dan krunisanja i cilja, dan opravdanja i zahvalnosti. U zgradi Vlade Republike Srpske, u svečanoj sali, 22. februar, 2019. Pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS, svečanost

u čast 15 godina postojanja i trajanja časopisa “Medici.com”, kao svetionika na pisanom zdravstvenom okeanu naših prostora. Svečanost na visokom nivou. Preko 150 zvanica. Zvanice sa značajnih zdravstvenih pozicija Republike Srpske, Srbije, Makedonije, Federacije BiH, Crne Gore. Predstavnici farmaceutskih kuća koje su naši verni pratioci svih ovih godina. Naši saradnici, naši gosti, naši prijatelji… porodica! Svi oni su svojim cenjenim prisustvom dali odu i poštovanje časopisu “Medici.com” i njegovim stvaraocima. Za govornicom su se smenjivali saradnici, prijatelji, ali i domaćini. Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske sve ove godine pružalo je nesebičnu podršku i bilo nam partner u promociji zdravlja. Čast je i zadovoljstvo što je ministar zdravlja i socijalne zaštite RS dr Alen Šeranić otvorio našu svečanost i kazao da „Medici.com“ predstavlja arhiv razvoja zdravstvenog sistema Republike Srpske, jer se kroz njega može hronološki pratiti unapređivanje sistema zdravstva u Srpskoj. Rekao je i da je veoma važno za RS i region da postoji ovakav časopis, jer se u njemu, na jednom mestu može sagledati sve ono što se dešava u svetu medicine u Srpskoj i regionu. Farmaceutske kompanije su od početka prepoznale ideju i koncepciju ča13

Z D R A V S T V O

sopisa „Medici.com“ i sa zadovoljstvom učestvovale u njegovom stvaranju. Među onima koje su prisutne od prvoga broja pa do ovog 92. jeste kompanija „Hemofarm“, koja je i naš jubilej „‘Medici.com’ -15 godina sa vama“ značajno podržala. Ispred ove farmaceutske kuće, naše goste je pozdravila, direktorka „Hemofarma“ d.o.o. Banjaluka Biljana Marković, istakavši da su „Medici.com“ i „Hemofarm“ vršnjaci i da u istoj godini slave svoje jubileje - 15 godina postojanja. Časopis prvenac, novorođenče, „Medici.com“, ugledao je svet prvoga decembra, 2003. godine. Iste godine je „Hemofarm“ otvorio fabriku lekova u Banjaluci te tako postao jedini domaći proizvođač lekova u RS. Od prvoga dana sa nama je i „Medikom“ Bijeljina, sa direktorom i vlasnikom gospodinom Ljubom Perićem, koji je naš odani prijatelj i saradnik u svakom trenutku. Ispred Akademije nauka RS, goste je pozdravio akademik prof. dr Dragan Danelišen, sekretar Odjeljenja medicinskih nauka ANURS, te kazao da je Akademija nauka i umjetnosti RS prepoznala koncept ovog jedinstvenog i sveobuhvatnog časopisa i snažno ga uvažila i podržala. Na naše veliko zadovoljstvo, među uvaženim zvanicama je i prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci i bliski prijatelj „Medici.com“-a, od samog njegovog prohodavanja. Obraćajući se prisutnima, u emotivnom i prisnom govoru kakav je i svojstven odanim prijateljima, napravio je kratku retrospektivu družbovanja sa časopisom i njegovim stvaraocima. Da granice među prijateljima ne postoje i da daljine ne mogu biti prepreka odanim i čestitim odnosima među njima, govori pojavljivanje na skupu dragog nam prijatelja prim. dr Ljubina Šukrijeva, predsednika Asocijacije lekara opšte i porodične medicine Jugoistočne Evrope, koji je iz Skoplja došao da uveliča naš jubilej. Pozdravljajući uvažene goste, govorio je kako kilometri i razdaljina nisu prepreka za saradnju i uzajamno poštovanje. Posebno smo počastvovani što je svojim prisustvom naš skup oplemenila i prof. dr Elizabeta Ristanović, naš prijatelj i dugogodišnji saradnik. Ona je nesebičnim angažmanom, prepoznatljivim elanom i veštinom komunikacije, časopisu „Medici.com“ otvorila brojna vrata institucija u Srbiji i Crnoj Gori i doprinela da mozaik medicinskih komunikacija bude raskošniji. Verujem da će ta saradnja i prijateljstvo trajati dok je i nas. Kao briljantan intelektualac, naučni i nacionalni 14

pregalac, gostima se obratila besedom, pre bi se reklo odom „Medici.com“-u, koja nikoga nije ostavila ravnodušnim: “Zvijezde sa neba najjače osvjetljavaju čista srca dobrih ljudi. ‘Medici.com’ je zvijezda koja je zasjala na balkanskom nebu prije tačno 15godina... Mali stvaralački tim imao je plemenitu viziju da prepozna i stvori kontakte i komunikacije među onima koji medicinu posmatraju kao struku i nauku, a humanost kao poziv i opredjeljenje, u želji da ih poveže i njihov rad približi ljudima... Od ideje i riječi do djela, kroz ustalasalo more balkanske stvarnosti koja ne prašta uspjeh i u kojoj oluje klevete i laži često pljušte po najvrednijima, plovio je brod „Medici.com“-a. Na trenutke zastajao i usporavao, mudrošću nadvladavao prepreke, ali smjer je uvijek

bio isti. Išao je samo naprijed... Dame i gospodo, Balkan jeste surov, ali je bogato od Boga i Prirode darovan. Ovdje su i zvijezde najbliže ljudima. A naša zvijezda je ‘Medici.com’”. I najzad, domaćini! Jelena Pušac Broćilović, urednik portala „Mozaik medicinskih komunikacija“, vrlo slikovito prezentovala je „‘Medici.com’ u virtuelnom svetu“ novinu na stvaralačkom nebu „Medici.com“-a, što gvori da časopis prati moderne trendove i ide u korak s vremenom. Advokat dr Jovana Pušac, pravni savetnik „Medici.com“-a, dala je svoje viđenje stvaralačkog opusa časopisa u vremenskom jezgru od ovih 15 godina, kao deo stvaralačkog tima od prvih korica i prvih stranica. Gospođa Vera Pušac, direktor „Medici.com“-a i prim. dr Momir Pušac, glavni urednik, domaćini skupa, kratkom poetskom pričom, dali su završni pečat ovom jubilarnom druženju, kojem je osnovna crta bila iskrena i prijateljska emocija. I najzad, grandiozni gastronomski užitak! Raskošan švedski sto i koktel dali su ovom jubileju zasluženu kompletnost i punoću. Šta reći na kraju?! Beše to epoha našeg vremenskog ciklusa koji zovemo život, kada smo prohodavali kao pisani medij, da bismo se danas popeli na visoki tron, vredan poštovanja. Nismo

Z D R A V S T V O

Eho jedne velike godišnjice časopisa „Medici. com“

Iz književničkog ugla

još punoletni, ali nas stečena zrelost i iskustvo drže sigurno na pravoj stazi da to postanemo. Ako se zapitamo „Kud plovi ovaj brod...i da li iko zna, šta more sprema...?!,“ sada već možemo reći da ovaj brod plovi po jasnim koordinatama. Kormilo je u čvrstim rukama, a jedra su mu jaka i izdržljiva. Filigranskom preciznošću tkale su ih ruke, strpljive i pokorne. Izatkana su skladnim i harmoničnim nitima. Ljubav i zajedništvo prožima svaku njihovu potku, a

porodični duh svaku njhovu osnovu. I dok je tako, ovaj brod i dalje može kroz ustalasalo more balkanske stvarnosti. Čedo moje, ruka ti je vična i vješta peru i hartiji. Bog te je obdario i odredio da nas ti prvi čitko zapišeš u knjige. Zapiši nas u knjigu naroda na ovome svijetu da se zauvijek zna da smo bili, da jesmo i da će nas biti. (Iz zaveštanja velikog župana srpskog Stefana Nemanje, svom sinu svetom Savi.)

etnaest godina dana i noći, toliko godina izlaženja i zalaženja Sunca, prohodavanja i posrtanja, spoticanja i ustajanja, planiranja i ispunjavanja, brige i nesna; neizvijesnosti i rizika, ali i upornoProf. dr Slobodan Janković, književnik sti jedne porodice, jedne vrijedne bratije (upisane pod trajnim obilježjem Pušac), koja pažljivo i važe i slaže, pribira i rastače, rizikuje na javi i provjerava u snu, sanja i dosanja, smišlja i domišlja, pribira, iskiva i nudi, ušiva na stranice čiste bijele hartije najnovije u medicini i oko nje, objedinjujući nekada nepoznate i prenaučene znanjem i idejama, zvučna naučna imena s jednog krajička svijeta na drugi: Divovska snaga je potrebna da se povežu kontinenti i države, ljudi i naravi im. Prikaže jednima šta drugi čine, kako čine i dokle su odmakli, a to sve doturi pospanim bolnicama i opuštenim stručnjacima; sve se čini na dugim i teškim prekookeanskim, daljinama, na krilima misli i vjetrova od nauma, izbira što valja i što okupljeni oko novorođenčeta imenom „Medici. com“ koje, nejako, iskaše hranu i znanje, vaspitanje i podučavanje; brižnu roditeljsku brigu koja s godinama kvasa i poduplava, hoda i prohodava, pada i diže se, plače pri posrtanju, zove upomoć u nevolji i pita, stalno nešto pita; da li je moglo bolje, šta kažu oni koji iščitavaju, šta oni što kude i nepročitano; koliko je jednih, koliko drugih i šta bi se mijenjalo za to vrijeme dok nestaško glavobolnik raste i s nestrpljenjem hita cilju, petnaestoj godini, određenoj i kao cilj i kao provjera, dokaz da je dobro i da se nastavi, jer je zagazio nestaško, evo i u šesnaestu godinu, sanja da ubrza naum iz dana u dan, narastao da postane punoljetnik koga će javno i glasno pozdravljati, svake godine većeg i cjenjenijeg i ljepšeg, zagledanog u nebesa po kojima klize providni i od misli čisti oblaci, a zvijezde ih s večeri zamjenjuju da se potka izmijeni i bude privlačnija, pa interesantnija. Jer naš „Medici.com“ pluta i nebom i zemljom, broji leptire i slaže im boje, trči da ih hvata i vrišti, jer je za petnaest godina muškić („Medici. com“) u svijet ispustio devedeset prebojenih leptira, dovoljno za svu djecu svijeta koja će mu zahvaljivati, a on će žuriti punoljetnosti koja je nadomak ruke i od koje će, nadajmo se, koračati slobodnije i poznatim putevima, jer je iza sebe zauvijek ostavio dječji plač i dražesne osmijehe, prvo prohodavanje i posrtanje, zamuckivanje najdražih riječi „mama“ i „tata“, naučio, ehej, da lijepo govori i slobodno korača, da misli, pogledava mlade (čitaj nove) knjige i enciklopedije, koje mu se sve više nude, pa već sada sanja sasvim drugačije snove, one koje sanjaju tinejdžeri i tinejdžerke od kojih srce ubrzava rad, a to čini njega prokrvljenijeg i sposobnijeg za veće i trajnije poduhvate s čim se malo sličnih ovakvih muškaća mogu da pohvale, ali, kao i svagdje i ovdje gen igra veliku ulogu.

Banjaluka, februara 2019. god.

Z D R A V S T V O

Izjava ministra trgovine i turizma RS Dragice Kovač:

Banjski turizam

anjski centri svake godine su najposjećenije destinacije u Republici Srpskoj. Banjsko-turistički kompleks “Terme Ozren” u Petrovu, koji je u fazi izgradnje, značajan projekat za Srpsku, jer će biti zaposleno oko 100 radnika, istakla je Kovačeva Najznačajnije aktivnosti Ministarstva trgovine i turizma u okviru prvih 100 dana rada odnosile su se na ostvarenje strateških ciljeva, definisanih strateškim dokumentima u trgovini i turizmu, a koji su konkretizovani u prvom kvartalu 2019. godine. Turizam u Republici Srpskoj u prva tri mjeseca tekuće godine bilježi rast od oko 6% i očekivanja su da će 2019. godina biti rekordna po ukupnom broju turista kako domaćih, tako i stranih. U prvih 100 dana mandata nastojala sam da sagledam šta su trenutni prioriteti kojima bi trebalo da se posveti pažnja i šta je ono u čemu Republika Srpska ima velike mogućnosti za dalji razvoj. To je svakako banjski turizam, samim tim što su i banjski centri svake godine najposjećenije destinacije u Republici Srpskoj. Prilikom obilaska banjskih centara, poput Vrućice i Slatine, koji imaju zaokruženu turističku ponudu uvjerila sam se u to sa kojim kapacitetima

raspolažemo u pogledu banjskih, zdravstvenih, rehabilitacionih i velnes usluga. Ovdje bih navela i banjsko-turistički kompleks „Terme Ozren“ u Petrovu koji je trenutno u fazi izgradnje, a koji je značajan projekat za Republiku Srpsku, jer će zaposliti oko stotinu radnika. Ovim će se ne samo proširiti turistička ponuda Republike Srpske u okviru banjskog turizma, već omogućiti nova radna mjesta i privredni razvoj lokalne zajednice. Dakle, potrebnu infrastrukturu imamo i ono na čemu dalje treba raditi su promotivne aktivnosti i osmišljavanje na koji način se najadekvatnije mogu promovisati naši banjski centri u svijetu. Upravo je pažnja resornog ministarstva usmjerena u tom pravcu, a jedan od načina svakako je Klaster zdravstvenog turizma koji je osnovan s ciljem unapređenja turističke ponude Republike Srpske. Plan ministarstva za naredni period je podizanje rada i učešća članova Klastera na viši nivo, a sve s ciljem stavljanja u funkciju Klastera zdravstvenog turizma od kojeg će koristi imati ne samo banje, već i zdravstvene ustanove, ugostiteljski sektor i svi koji će na indirektan način ostvariti kontakt sa turistima koji će biti korisnici usluga ponude u okviru Klastera. Na konferenciji posvećenoj gastroturizmu u Foči razgovarano je o značaju gastronomskog turizma u Republici Srpskoj, važnosti ljudskih resursa za njegov razvoj, a predstavljena je i ponuda domaćih proizvođača sa područja banjalučke regije, Podrinja i Hercegovine. „U okviru promocije domaćih proizvoda Ministarstvo je izradilo i novi broj biltena „Najbolje iz Srpske“ u kojem su predstavljena preduzeća koja su rebrendirala proizvode i na neki način su primjer drugima da je moguće unaprijediti poslovanje ukoliko se posveti pažnja stvaranju brenda. Predstavljanje preduzeća putem biltena `Najbolje iz Srpske` je ujedno i doprinos Ministarstva trgovine i turizma u promociji domaćih proizvođača“, istakla je ministarka Kovač. „Medici.com“

avod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“, godinu dana unazad, primjenjuje novu terapijsku proceduru – neinvazivnu galvansku neuromodulaciju mozga u sklopu rehabilitacije pacijenata nakon moždanog udara. Procedura je uvedena u saradnji i prema iskustvima Klinike za rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Beograd te u skladu sa iskustvima već dugogodišnje primjene ove procedure u svijetu. Nakon nabavke specijalizovanog uređaja, koji je klinički standard u transkaranijalnoj neinvazivnoj neuromodulaciji mozga u svijetu, Soterix Medical 1x1 USA, pristupilo se primjeni procedure na selektovanim pacijentima sa nekom od sljedećih posljedica moždanog udara: depresijom, oštećenjem govora, neuropatskim bolom i slabošću ruke.

Soterix Medical 1x1, aparat koji se koristi u Zavodu, je klinički standard u svijetu u primjeni transkranijalne galvanske stimulacije.

Transkranijalna galvanska stimulacija je neinvazivna, bezbolna stimulacija mozga galvanskom strujom niskog intenziteta. Specijalizovani medicinski aparat sa napajanjem na baterije, stvara konstantnu struju niskog intenziteta (<2,5mA) koja se aplikuje putem dvije elektrode plasirane na poglavinu. Iako se najveći dio struje gubi prolaskom kroz poglavinu i lobanju (oko 80%), preostali dio muduliše neuronalnu aktivnost mozga putem pomaka membranskog potencijala kortikalnih i subkortikalnih nervnih ćelija. Metode neinvazivne transkranijalne galvanske neuromodulacije imaju dugu istoriju, ali tek zadnjih decenija su učinjeni značajni pomaci kako u tehničko metodološkom pogledu, tako i u razumijevanju fizioloških mehanizama. Mogućnost da se selektivno i ciljano modu-

Z D R A V S T V O

liraju neuralni krugovi i sistemi otvorila je i njihovu humanu primjenu. U odnosu na hirurške metode neinvazivnost je očigledna prednost, a u odnosu na faramakoterapijske metode prednost se sastoji u funkcionalnoj selektivnosti stimulacije. Ključna uloga u neuromodulaciji pri terapiji i rehabilitaciji patoloških stanja centralnog nervnog sistema (CNS) je bazirana na činjenici da su promjene ekscitabilnosti i nivoa sinaptičke aktivacije pojedinih struktura i funkcionalnih mreža unutar CNS-a patofiziološki supstrat značajnog broja ovih stanja. Dva su ključna principa koji naglašavaju efekte ove metode na moždanu aktivnost: Promjene u broju akcionih potencijala nervnih ćelija (rastu sa anodnom stimulacijom i smanjuju se sa katodnom stimulacijom) Formiranje novih i/ili izmjena postojećih obrazaca okidanja akcionog potencijala u neuronima nakon anodne stimulacije. Elektrofiziološki mehanizam djelovanja podrazumijeva smanjenje pozitivnih jona u bazalnim dijelovima ćelijske membrane nervne ćelije pod anodom, što indukuje depolarizaciju ovog dijela membrane i dovodi do povećanja ekscitabilnosti neurona. TGS stimulacija proizvodi kratkoročne efekte na nervnu aktivnost i dugoročne efekte na plastičnost mozga, uključujući dinamičku modulaciju sinaptičke efikasnosti na oslobađanje neurotransmitera, što sve ukazuje na kliničku korist. (Parasuraman and McKinley, 2014; Tanaka et all., 2013). Distribucija gustine struje i put u korteksu nisu uniformni i zavise od orijentacije nervnih vlakana. Struja je najača na mjestu ispod elektrode i raspoređuje se prema otporu. Intenzitet struje je od 0,02mA/cm2 do 1mA/cm2, raspored elektroda može biti

Nova terapijska procedura u Zavodu za FMR „Dr Miroslav Zotović” Banjaluka

Transkranijalna galvanska stimulacija Mr sc. dr Draško Prtina, specijalista neurologije

monopolarni i bipolarni. Kod monopolarnog položaja jedna elektroda je plasirana na glavu, a druga na rame, dok su kod bipolarnog načina postavke elektroda obe elektrode plasirane na glavu. Raspoređuju se prema internacionalnom sistemu rasporeda EEG elektroda, a na šest kortikalnih polja u zavisnosti od željenih efekata (motorni korteks, dorzolateralni korteks, vizuelni korteks, frontalni korteks, prednji temporalni korteks, zadnji temporalni korteks). TGS može predstavljati efikasnu op-

Napredni inovativni softver HD Explore za slikoviti 2D ili 3D prikaz toka struje u mozgu pri primjeni tDCS apartom Soterix Medical 1x1

ciju liječenja za pacijente sa velikim depresivnim epizodama koji ne žele da uzimaju lijekove i za one koji ne mogu tolerisati antidepresivne lijekove. Indikacija mogu biti i bolni sindromi koji se teško tretiraju u multiploj sklerozi, fibromijalgiji, kompleksnom regionalnom bolnom sy, centralnoj neuropatskoj boli kod spinalnih povreda ili moždanog udara, glavobolje i postoperativne boli. Pregledno istraživanje 26 studija sa 754 pacijenta pokazuje dokaze o pozitivnim efektima tDCS-a u rehabilitaciji pacijenata nakon moždanog udara, posmatrano kroz aktivnost svakodnevnog života. TGS je sigurna tehnika sa blagim i prolaznim neželjenim efektima što je izvedeno kao zaključak iz 209 studija (Brunoni AR, Amadera J, Berbel B, Volz MS, Rizzerio BG, Fregni F. Int J Neuropsychopharmacol. 2011). Da bi se izbjegli neželjeni efekti koriste se elektrode površine 25cm2 (5x5) uz obezbjeđivanje dobrog kontakta sa kožom, odnosno kosom poglavine. Rijetki neželjeni efekti tokom tDCS-a su: blago peckanje, umjereni zamor, blagi svrab, blaža glavobolja, mučnina, nesanica. Jedina kontraindikacija za primjenu tDCS-a je epilepsija.

Primjer aplikacije elektroda na modelu.

Z D R A V S T V O

avremeni način života koji je nametnuo 21. vijek veoma aktivno afirmiše profesiju koja je prepoznatljiva pod nazivom radna (okupaciona) terapija. Veliki broj starijih lica, djece i odraslih sa različitim oblicima invaliditeta treba podršku pri izvođenju različitih aktivnosti svakodnevnog života, a radni terapeuti kao zdravstveni profesionalci pomažu korisnicima da što kvalitetnije i samostalnije učestvuju u njima. Vizija radne terapije za 21. vijek zasniva se na stvaranju okruženja u kome će osobe sa različitim sposobnostima i mogućnostima živjeti dostojanstveno i moći da učestvuju u aktivnostima koje žele da rade ili treba da rade. Radna terapija se često poistovjećuje s kreativnim tehnikama (dekupaž, slikanje, pletenje) koje imaju za cilj “popuniti” slobodno vrijeme klijenta - pacijenta te mu uljepšati boravak u ustanovi, a nije rijetkost da se radnim terapeutom nazivaju stručnjaci koji samo “nešto rade” s klijentima - pacijentima. Radna terapija kao struka djeluje kao “najbolja čuvana tajna” (Pattison, 2008) i da je za bogata društva, a opet, s druge strane, kada razgovaramo sa svojim pacijentima/korisnicima naša vrijednost je jasno definisana. Profesija se razvijala tokom vremena u vrlo specifičnim društvenim, kulturnim i ekonomskim kontekstima. Faktori koji su uticali na razvoj profesije, osim širih društvenih okvira i promjena u efikasnosti i načinu pružanja zdravstvene zaštite, obuhvataju pojedinačna iskustva određenih ličnosti koje su prepoznale ideju rada, aktivnosti i okupaciju kao vida liječenja. Pojedinci iz različitih oblasti počeli su skoro istovremeno, svako na svoj način, da promovišu rad, odnosno aktivnosti kao terapije. Mada podaci iz literature koji se bave istorijskim razvojem profesije njeno nastajanje smještaju u periode i prije 19. vijeka, profesija je evoluirala tek početkom 20. vijeka kao potreba da se obezbijedi svrsishodna aktivnost za hronično onesposobljene pacijente. Phillipe Pinel, ljekar, filozof i naučnik, u Francuskoj je 1791. godine započeo tzv. ”moralni tretman i okupacije” kao pristup u radu sa ljudima koji imaju psihičke smetnje. Okupacije je definisao kao “čovjekov cilj i usmjereno korištenje vremena, energije, interesovanja i pažnje…”, a sam tretman se bazirao na svrsishodnim dnevnim aktivnostima, aktivnostima svakodnevnog života kako ih mi danas nazivamo. U Sjedinjenim Američkim Državama se 1914.god. započelo s inicijativom za 18

Radna terapija – mogućnosti i izazovi

BOSNA I HERCEGOVINA REPUBLIKA SRPSKA JAVNA USTANOVA VISOKA MEDICINSKA ŠKOLA PRIJEDOR Ul. Nikole Pašića 4a, Prijedor www.vmspd.com e-mail: vmspd@teol.net Tel: +38752 242-383 Fax: +38752 242-381 Studentska služba: 052/241-681 mail: studentska@vmspd.com Fejsbuk: JU Visoka medicinska škola Prijedor Instagram: JU Visoka medicinska škola Prijedor

Udruženje radnih terapeuta u Bosni i Hercegovini Slatinska 11 78000 Banjaluka udruzenje.rtbih@gmail.com

Prof Dubravka Šimunović sa Veleučilišta iz Zagreba sa redovnim studentima četvrte godine Radne terapije u Prijedoru

osnivanje organizacije koja bi okupila pojedince zainteresovane za „radno okupiranje“ što je bio prvobitni naziv. Godine 1917. je osnovano “Nacionalno udruženje za promociju radne terapije” preko koga su se počela organizovati i uobličavati polja djelovanja profesije (današnja AOTA). Prva škola u Evropi sa radom je počela 1930. kao sastavni dio privatne klinike za žene sa problemima u oblasti mentalnog zdravlja. Pored obrazovanja, sprovodile su se i radionice za vanbolničke psihijatrijske pacijente. Nekoliko godina kasnije počinje i osposobljavanje pacijenata sa srčanim smetnjama. Prvi standardi u obrazovanju postavljeni su 1954. a objavljeni 1958. kao WFOT

Minimun Standards for the Education of Occupational Therapists. Šezdesetih godina kako se “specijalizovala” medicina tako su se i radni terapeuti specijalizovali za rad u novim oblastima (pedijatrija i rad sa djecom sa smetnjama u razvoju). Tokom 80-ih i 90-ih fokus radne terapije se počeo pomjerati ka kvalitetu života pacijenata i radni terapeuti se uključuju u obrazovanje, prevenciju i održavanje zdravlja, a za osnovne ciljeve radne terapije proglašavaju se prevencija, kvalitet i održavanje nezavisnosti. Temelji nauke o okupacijama (Occupational science) postavljeni su 1989. kao instrument za obezbjeđenje istraživanja zasnovanog na dokazima sa ciljem da

Z D R A V S T V O

podrže i unaprijede praksu okupacione terapije i pruže naučne osnove za proučavanje tema koje su bliske “okupacijama” (Yerxa E., i sar.,1989). Radna terapija je zdravstvena profesija koja se bavi promovisanjem zdravlja i blagostanja kroz različite aktivnosti.

koje žele da rade, treba da rade ili se od njih očekuje da rade, prilagođavajući ili aktivnost ili okolinu, a sve u cilju podrške u izvođenju aktivnosti (WFOT 2012). Radni terapeut je zdravstveni radnik koji pomaže osobama sa smanjenim tjelesnim i mentalnim sposobnostima da

Obilježavanje Svjetskog dana radne terapije 2017.

Osnovni cilj radne terapije je da omogući ljudima da učestvuju u svakodevnim životnim aktivnostima. Radni terapeuti ovo postižu radeći sa pojedincima i zajednicom tako da povećaju njihove sposobnosti u učestvovanju u aktivnostima

što aktivnije i samostalnije učestvuju u svakodnevnom životu. Visokoškolsko obrazovanje pruža znanja iz različitih oblasti i nauka (medicinske, psihološke, psihosocijalne, bihejvioralne i okupacione) kojima stiču znanja i vještine za rad sa po-

Promocija knjige “Procjena okupacija u radnoj terapiji 2016. godina”

jedincima, grupama ili zajednicom i mogu da pruže usluge korisnicima na svim nivoima zdravstvene i socijalne zaštite. Obrazovanje radnih terapeuta u bivšoj Jugoslaviji počelo je u Beogradu 1964. godine, a kasnije i u drugim centrima. Danas se školuju u preko 320 obrazovnih institucija širom Evrope . Nakon rata u BiH aktivnosti za radnu terapiju bile su vezane za međunarodne projekte, ali nisu bile inkorporirane u dugotrajnu strategiju. Formalno obrazovanje radnih terapeuta prvi put u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini započinje 2014. godine licenciranjem studijskog programa radne terapije na JU Visokoj medicinskoj školi u Prijedoru. Za realizaciju nastave, pored naših profesora, angažovani su i profesori sa Veleučilišta u Zagrebu i Visoke zdravstvene škole strukovnih studija u Beogradu. Visoka medicinska škola Prijedor je bila i nosilac jednogodišnje edukacije iz radne terapije u mentalnom zdravlju u kojoj su učestvovali i eksperti iz Švajcarske. Ovom edukacijom je značajno unaprijeđen kvalitet usluga koji se pruža korisnicima sa mentalnim oboljenjima. Našim studentima je preko projekta obezbijeđena i savremena literatura iz područja radne terapije u mentalnom zdravlju. Zahvaljujući saradnji sa stručnjacima iz regiona imamo kurikulum za radnu terapiju koji je usklađen sa novim biopsihosocijalnim modelom. Da je potreba za uslugama radne terapije postojala, pokazuje i činjenica da zbog nedostatka kadra sa formalnim obrazovanjem usluge pružaju i drugi profesionalci. Na tržištu rada je do sada bio mali broj radnih terapeuta koji su svoje zvanje sticali uglavnom u zemljama u okruženju. U “Službenom glasniku” Republike Srpske br. 117 iz 2014. god. objavljen je Pravilnik o listi strukovnih, akademskih i naučnih zvanja i po prvi put je uvršteno zvanje diplomirani radni terapeut (240 ECTS). Prva generacija radnih terapeuta na JU Visokoj medicinskoj školi u Prijedoru diplomirala je u septembru 2018. godine. Prepoznavanjem njihovog potencijala može se značajno unaprijediti kvalitet usluga koje se pružaju korisnicima u ustanovama za rehabilitaciju, mentalnom zdravlju, domovima za starija lica, dnevnim centrima, ustanovama socijalne zaštite i vaspitno-obrazovnim ustanovama za djecu sa intelektualnim poteškoćama, oštećenjima vida, sluha ili govora. Udruženje radnih terapeuta u BiH JU Visoka medicinska škola Prijedor

Z D R A V S T V O

Donacija kompresivnih dijelova odjeće, neophodne u terapiji limfedema, flebedema i lipedema

Kompresivna terapija Jelena Nikolić Pucar, dr med. specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije

istematična dijagnostika i liječenje limfedema, lipedema, flebedema i edema nastalih kao posljedica operacija i povreda na Angiološkom odjeljenju ZFMR “Dr Miroslav Zotović“ datiraju od 2003. godine. U primjeni je kompleksna dekongestivna fizikalna terapija (KDFT), koja podrazumijeva provođenje manuelne limfne drenažne, presoterapije, višeslojne kratkoelastične bandaže i kineziterapije koja se izvodi sa plasiranom bandažom. Liječenje podrazumijeva i njegu kože, obuku za samodrenažu te instrukcije o adekvatnom režimu ishrane i fizičke aktivnosti u kućnim uslovima. Liječenje se odvija u tri faze: I faza (dekongestivna ili akutna) podrazumijeva primjenu KDFT (kroz dnevnu bolnicu ili stacionarno), informisanje i edukaciju pacijenata, obuku da sami primjenjuju metode KDFT-a kod kuće, kao i psihosocijalnu podršku (psiholog, socijalni rad-

hroničnih stanja. Iz godine u godinu raste broj upućenih pacijenata, a porodični ljekari počinju da prepoznaju i upućuju i pacijente sa lipedemom (od 2017. godine prema ICD klasifikaciji E88.21, E 88.22, E 88.23, E88.24). Ističemo da su kompresivna terapija i nošenje kompresivnih dijelova odjeće neophodan vid liječenja u fazi održavanja i da svi pacijenti, prilikom otpusta sa bolničkog liječenja, moraju imati odgovarajući kompresivni dio odjeće (čarape, rukavi, rukavice, veste, pantalone, posebne kompresije za glavu). Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske obezbjeđuje našim pacijentima jedno pomagalo (čarapu ili rukav) jednom godišnje, dok ostala pomagala ne postoje na našem tržištu. Svim pacijentima je neophodno više od jednog pomagala te naši pacijenti često nemaju odgovarajuće kompresivne komade odjeće.

nik, psihijatar); II faza (faza održavanja) predstavlja primjenu naučenih postupaka (KDFT) u kućnim uslovima dok III faza podrazumijeva ponavljanje liječenja u bolničkim uslovima zbog pogoršanja postojećeg edema. Broj angioloških pacijenata i broj tretmana u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ raste, što je vidljivo iz priloženog dijagrama. Raste ne samo broj novootkrivenih slučajeva limfedema i flebedema, već se povećava svijest zdravstvenih profesionalaca o ovoj grupi, ne tako rijetkih,

Uz nesebičnu pomoć LIHDA (LYMPHOEDEMA INTERNATIONAL HEALTH & DEVELOPMENT AWARENESS) pacijenti Zavoda „Dr M. Zotović“ su od marta u mogućnosti da kroz donaciju dobiju odgovarajuće kompresivne dijelove odjeće. LIHDA je britanska organizacija, koju je 2013. god osnovala Tamara Košević, specijalista za limfedem, sa ciljem da se obezbijedi kompresivna terapija posebno vulnerabilnim kategorijama stanovništva u nerazvijenim zemljama. LIHDA se bavi pronalaženjem kompresivnih dijelova odjeće u razvijenim ze-

mljama (novih i korištenih) te ih prosljeđuje u manje razvijene zemlje Evrope te u nerazvijene zemlje Afrike, Azije i Južne Amerike. Koncept ove humanitarne organizacije je: ”Zašto odbaciti pomagalo koje je nekom neophodno?”. U Zavod su do sada stigle dvije donacije kompresivnih pomagala. U prvoj pošiljci je stiglo 113 parova kompresivnih čarapa, dokoljenki i štrampli (kružno i ravno tkane), a u drugoj pošiljci je stiglo nekoliko stotina čarapa, rukava, rukavica, odijela, midera, vesti i pantalona. LIHDA je omogućila našim pacijentima da nakon profesionalnog bolničkog liječenja dobiju vrhunske kompresivne dijelove odjeće koji će kvalitetno održavati postignuti nivo dekongestije. U ime naših pacijenata zahvalni smo mladoj Tamari Košević i njenoj organizaciji i u budućnosti planiramo intenzivniju saradnju u vidu kliničke edukacije i razmjene iskustava.

Z D R A V S T V O

Plastika i štetni uticaji na zdravlje i životnu sredinu

Dr sc. med. Dušanka Danojević, spec. higijene i zdravstvene ekologije u Institutu za javno zdravstvo Republike Srpske

lastika je polimer čiji maestralni uspon se vizionarski predvidio u knjizi Plastika, prvi put objavljenoj 1941. godine, u kojoj su autori zamislili svijet ispunjen predmetima izrađenim od plastike. U mnogim aspektima, tačno se opisuje svijet u kojem živimo danas. Plastični materijali su bili glavna prekretnica koja je dovela do poboljšanja kvaliteta života ljudi. Plastika je postala veoma važan materijal čija proizvodnja u posljednjoj deceniji je prešla 320 miliona tona globalno. Zbog široke upotrebe plastike i mnogih aditiva sadržanim u plastičnim proizvodima ona ima veliki značaj kao potencijalni rizik za ljudsko zdravlje i životnu sredinu. Dio proizvoda od plastike zbog karakteristika je univerzalno prihvaćena, dok su drugi predmet intenzivne rasprave koja uključuje zdravstvene aspekte „plastičnog doba“.

Kategorije plastike Tip 1. Polietilen tereftalat ili „stomak“ plastika Veoma je popularna u grupi plastika za vodu i druge vrste ambalaže hrane, posuda ili kontejnera za sokove, bezalkoholni pića, maslaca, preliva za salatu, biljni ulja, tečnosti za ispiranje usta, kozmetiku itd. Ova plastika je tanka, prozirna i glatka. Tečnosti u plastičnoj boci tipa 1 nemaju štetne bakterije ili ftalate, ali je izvjestan antimon zbog upotrebljenog antimon trioksida. Rezultati studija potvrđuju veću migraciju u vodu izlaganjem na višoj temperaturi, pa je zato skladištenje na nižim temperaturama veoma značajno. Antimon djeluje kao mogući karcinogen u ljudskom tijelu, dok je plastika jednokratnog karaktera. Tip 2. Polietilen visoke gustine Polietilen je najviše korištena plastika na svijetu. Proizvodi se od nafte i jedna je od vrsti plastike otporne na toplotu. Koristi se u izradi posuda za mlijeko, flaša za deterdžente, frižidera, igračaka, raznih vrsta plastičnih vrećica za namirnice, itd. Polietilen visoke gustine je relativno jak, ali razgradljiv i “toplotno sklon” promjeni u prirodi. Ne sadrži štetne bisfenol A (BPA) ili ftalate. Ne postoji poznati rizik po zdravlje za ove vrste plastike. Duže izlaganje sunčevoj svjetlosti dovodi do promjene i ekstrakcije nanofenala pod uticajem ultraljubičastih sunčevih zraka. U poređenju sa tipom 1, kontejner tipa 2 smatra se sigurnijim za hranu i piće. Tip 3. Polivinil-hlorid (PVC) Polivinil-hlorid (PVC) je otporan na toplotu, a koristi se za voćni sok, ulje za kuhanje itd. Ftalati koji se koriste za izradu PVC-a čine ga fleksibilnim, ali štetnim za ljudski organizam. Plastificirane PVC cijevi isto tako sadrže ftalate i mnoge toksične hemijske supstance kao što su BPA, olovo, dioksin i kadmijum. Proizvodnja i jednokratna upotreba su vezani za ozbiljne zdravstvene rizike i zagađenje životne sredine, zbog čega je upotreba PVC-a znatno smanjena. Međutim, zbog ekonomične i svestrane upotrebe, PVC je i dalje veoma popularan za proizvode široke potrošnje. Toksični efekti mogu izazvati karcinome, urođene mane, genetske promene, hronični bronhitis, čireve, kožne bolesti, gluvoću, oštećenje vida, probavne smetnje i disfunkciju jetre. Tip 4. Polietilen niske gustine Vrsta polimera otpornog na toplinu koji se proizvodi od nafte, a može biti i transparentna i neprozirna. Polietilen niske gustine je flek22

sibilan i tvrd, ali osjetljiv. Koristi se u pakovanju smrznute hrane, pripremi sokova i mliječnih proizvoda jer nema migracija pri kontaktu sa posudom ili flaširanom tečnošću. Zbog toga je njihova upotreba sigurna za hranu i piće. Tip 5. Polipropilen Polipropilen je vrsta plastičnog polimera, koji je obično jaka plastika i poluprozirna, visoko otporna na toplotu i hidrofobna. Jači su i teži od polietilena pa se obično koristi za pakovanje jogurta, lijekova, pića, kečapa itd. jer ne oslobađa nikakve štetne supstance. Većina je otporna u mikrotalasnoj pećnici i na mašinsko pranje, a kontejneri nisu štetni pa se smatraju sigurnima po ljudski organizam, za hranu i piće. Tip 6. Polistiren Polistiren je jedna od vrsta plastike na bazi nafte, a “benzen” korišten u pripremi polistirena je poznat kao autocinogen za ljudsko telo. Široko se koristi u izradi materijala za pakovanje i izolaciju. Stiren je veoma rizičan za zdravlje. Studije su pokazale da, zbog dugog izlaganja, steroidno djeluje i daje neurotoksične, hematološke, citogenetičke i kancerogene efekte. Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) identifikovala je stiren kao humani karcinogen. Tip 7. Polikarbonat Ova grupa odrazumijeva i sve druge plastične mase označene kao plastika tipa 7. Kontejner od polikarbonata sadrži bisfenol A i ukoliko se pivo ili hrana čuvaju u njima, dolazi do njegovog oslobađanja iz kontejnera. Zbog zdravstvenog rizika BPA koji je dokazan u višestrukim studijama, upotreba plastike tipa 7 ili polikarbonata je nedavno znatno smanjena. Polikarbonat se u osnovi koristi za pakovanje robe široke potrošnje, a plastika tipa 7 za bočice za bebe i višekratne boce od 3 i 5 litara. Zbog zdravstvenog rizika upotreba polikarbonatne plastike nije bezbjedna.

Uticaj plastike na ljudsko zdravlje U svijetu postoji oko 20 vrsta primarnih plastika. Rizik za zdravlje povećava dugotrajna upotreba plastične ambalaže. Potencijalno opasna izloženost ljudi je u vezi sa toksičnim komponentama: bisfenol A (BPA), ftalati, antiminitroksid, bromirani usporivači gorenja i polifluorisane hemikalije itd. BPA i ftalati se nalaze u mnogobrojnim masovno proizvedenim proizvodima, uključujući medicinske uređaje, ambalažu za hranu, parfeme, kozmetiku, igračke, podne obloge, kompjutere i CDove i mogu predstavljati značajan sadržaj plastike. Udio ftalata po težini PVC-a može biti značajan, dok BPA monomer se koristi za proizvodnju polikarbonatne plastike ili kao aditiv za proizvodnju PVC-a. Ftalati mogu da se ispiraju iz proizvoda jer nisu hemijski vezani za plastičnu matricu i privlače posebnu pažnju zbog velikog volumena i šire upotrebe. Ftalati i BPA se mogu detektovati u vodenim okruženjima, u prašini i zbog njihove nestabilnosti u vazduhu. Pošto polimerizacija BPA ostavlja neke monomere nevezane, molekule BPA se tokom vremena mogu osloboditi iz posuda u piće i hranu. Proces alkalizacije se ubrzava svakim pranjem kontejnera i skladištenjem u kiselim sredinama koji razgrađuju polimer. Poznato je da boce za višekratnu upotrebu, boce za bebe i unutrašnje obloge konzervi hrane, su sve napravljene upotrebom BPA koji se ispira u hranu tokom vremena, naročito na povišenim temperaturama.

Z D R A V S T V O

či (POPs), a pojedini i najštetniji ekotoksini zbog visoke otpornosti i stepena toksičnosti. Proces proizvodnje plastičnih proizvoda u industriji plastike oslobađa veliku količinu opasnih gasovitih hemikalija u vazduh, uključujući ugljen monoksid, dioksin i cijanovodonik. Hlorisana plastika može ispuštati štetne hemikalije u zemljište i prodrijeti u podzemne vode ili druge izvore vode i ekosistem.

Hrana i inhalacija se smatraju glavnim izvorom BPA u ljudskom tijelu gdje oponaša ‘estrogen’. Potvrđena su hromosomska oštećenja jajnika, smanjena produkcija sperme, rani i brzi pubertet u adolescenata, brze promene u imunološkom sistemu, dijabetes tipa 2, kardiovaskularni poremećaji, gojaznost itd. Neke studije su pokazale da BPA povećava rizik od karcinoma dojke, karcinoma prostate, poremećaja metabolizma, itd. BPA isto tako kod žena uzrokuje gojaznost, hiperplaziju endometrija, uzastopne abortuse, sterilitet i sindrom policističnih jajnika. Vrijednosti nekonjugovanog BPA u ljudskoj krvi i tkivima se kreću od 0.1 do 10 mg/L i varijacije u krvnom serumu i urinu. Ispitivanjem utvrđene vrijednosti su u vezi sa navikama ukazujući na veće koncentracije za muškarce nego za žene i kod dece i adolescenata nego kod odraslih čiji se nivo izloženosti smanjuje sa godinama tako da se najniže vrijednosti registruju kod starih osoba 60 i više godina i starijih. Povišena izloženost žena u reproduktivnoj dobi i djece posebno je zabrinjavajuća zbog vulnerabilnosti ovog dijela populacije.

Uticaj plastike na životnu sredinu Postoji čitav niz hemikalija kancerogenih, neurotoksičnih i hormonskih karakteristika koje su standardni sastojci i neželjeni produkti proizvodnje plastike. Neizbježno pronalazeći svoj put u okruženje dovode do zagađenja voda, zemljišta i zraka. Neka od poznatih jedinjenja uključuju vinil hlorid (PVC), dioksine (PVC), benzen (polistiren), ftalate i druge plastifikatore (PVC i drugi), Formaldehid i bisfenol-A (u polikarbonatu). Mnogi od njih su i perzistentni organski zagađiva-

Biorazgradnja plastike na deponijama odvija se uz brojne mikroorganizmi, među kojima su Pseudomonas, bakterije koje se hrane najlonom i Flavobacteria. Ove bakterije razbijaju najlon uz aktivnost enzima nilonaze. Nije zanemariva ni činjenica da se pri razgradnji oslobađa staklenički gas metan koji značajno doprinosi globalnom zagrijavanju. S druge strane, dugoročna progresivna kontaminacija životne sredine vodi štetnim efektima koji se osjete na divljim životinjama ili ribama okeana, gdje procesi fragmentacije do mikroplastike uzrokuju povrat plastike kroz lanac ishrane u naše živote.

Univerzalnost toksičnosti plastike u prirodi, od individualnog nivoa do nivoa populacije, veoma je očigledna, kako nas obavještavaju rezultati studija. Vlada, inspekcijski organi i zdravstveni sektor bi trebalo da preduzmu više koraka i usmjere pažnju na održivu proizvodnju, upotrebu i odlaganje plastike. Ftalate primarno treba zabraniti u predmetima široke potrošnje ili proizvodima koji su u kontaktu sa djecom. Bisfenoli treba da budu zabranjeni za upotrebu u materijalima koji dolaze u kontakt sa hranom, pićima i djecom, a dugoročno i u drugim proizvodima, kao što su npr. termalne posude. U analizi opravdanosti šire upotrebe svaka kompanija mora preuzeti sopstvenu odgovornost u smislu smanjenja nepotrebne potrošnje plastike. Jasno i čitljivo isticanje potpune informacije o hemikalijama koje se mogu očekivati u upakovanim proizvodima zakonski je neophodno, potpuno jednako kao što se deklarišu proizvodi upakovani u neku vrstu plastike, kako bi potrošači postali svjesni posljedica upotrebe tih proizvoda. Preporučljivi i prihvatljivi su proizvodi od bioplastike koja se dobija od biljaka i žitarica, što je predmet dubljih analiza i inovacija u pristupu cirkularne ekonomije u vezi sa ciljevima održivog razvoja u XXI vijeku. 23

Z D R A V S T V O

očevši od najranijih oblika ljudske civilizacije, važan segment civilzacijskog razvoja, predstavljala je sposobnost ljudi da vodu iskoriste za svoje potrebe, ali i da razviju metode za zaštitu ovog vrijednog resursa. Oko 70% površine planete Zemlje je prekriveno vodom, ali svega 2,4% te količine čini neslana voda, koju je moguće koristiti za zadovoljenje ljudskih potreba. Populacioni rast na Zemlji, koji je u ekspanziji još od 19. vijeka, uslovio je veću potrošnju vode, zbog čega njeno očuvanje i zaštita dobija višestruki značaj. Kontrola zagađenja predstavlja jedan od najbitnijih elemenata za očuvanje vodenih ekosistema. Kao klasičan primjer zagađajućih materija mogu se uzeti teški metali, kao što su živa, kadmijum i olovo, koji uzrokuju spektar različitih bolesti nakon akutnog ili hroničnog izlaganja povišenim koncentracijama. Pored klasičnih, navedenih, zagađujućih materija, postoje i one na koje se manje obraća pažnja, a njihovo prisustvo u vodi može prouzrokovati istu, ako ne i veću potencijalnu opasnost. Radionuklidi (radioizotopi) rastvoreni u vodi, kao alfa, beta ili gama emiteri, predstavljaju izvor jonizujućeg zračenja, a njihovim unošenjem u organizam, putem pitke vode, korisnik se izlaže višestrukoj opasnosti. Shodno tome, rastuća je potreba kvantifikacija alfa i beta emitujućih radionuklida u životnoj sredini, zbog sve učestalijih procesa, koji podrazumijevaju razvoj i korišćenje nuklearnog goriva, pri čemu se javlja i potreba za odlaganje i skladištenje otpada, koji se pri tim procesima dobija. Dosta je razloga za ovakvu postavku stvari, počevši od potreba opšte sigurnosti, usklađenosti sa pravilnicima i zakonima, kao i već navedenih potreba za sigurno odlaganje i skladištenje radioaktivnog otpada. Možemo reći da je analiza (mjerenje) alfa i beta emitujućih čestica, najbrži vid monitoringa radioaktivnosti u životnoj sredini. Tradicionalno, već dugi niz godina, za detekciju ukupne alfa/beta aktivnosti, koristi se metoda brojanja u gas-proporcionalnim brojačima. Iako sam metod ima određene nedostatke, zbog kojih sve češće prednost dobijaju metode tečnog scintilacionog brojanja i/ili alfa spektrometrije, ovaj metod i dalje je koristan zbog tzv. skrininga, odnosno preventivnog praćenja nivoa ukupnog zračenja (alfa i beta), da bi se u slučaju povećane aktivnosti, moglo pristupiti daljim analizama i utvrđivanju doprinosa pojedinačnih radi24

Mjerenje nivoa aktivnosti alfa i beta radionuklida u uzorcima vode Goran Miljević, stručni saradnik za radiohemiju, Institut za javno zdravstvo, Centar za zaštitu od zračenja

Slika 1 - Izgled prednjeg panela uređaja MPC 9604, sa četiri detektorske jedinice i aluminijumskim planšetama postavljenim za mjerenje

Slika 2 – Ilustrovani prikaz stvaranja „jonizacione lavine“ unutar detektora

onuklida. Njegove prednosti, ogledaju se svakako i u činjenici da ne iziskuje prevelike troškove, odnosno da nije zahtjevan u pogledu resursa neophodnih za njegovo izvođenje. Osnovni principi analize ukupne alfa/beta aktivnosti, gas-proporcionalnim brojanjem leže u protoku gasa, odnosno njegovoj jonizaciji, pod uticajem električnog polja. Unutar detekcionih komora u ovim uređajima, pod uticajem električnog polja, pozitivni joni putuju prema negativnoj elektrodi (katodi), a elektroni prema pozitivnoj elektrodi (anodi). Kretanje tog električnog naboja dovodi do strujnog impulsa, koji se registruje kao određeni događaj, alfa ili beta radioaktivni raspad. Protean MPC 9604 multi-detektorski sistem, koji se koristi u Institutu za

javno zdravstvo, smješten u Laboratoriji za radiohemiju, u prostorijama Centra za zaštitu od zračenja u Banjaluci, tipičan je predstavnik gas-proporcionalnih brojača. Njegovi detektori, sastoje se od visokoprovodljive bakarne cijevi, anode, tankog prozora od majlara (metalizovana folija od polietilen-tereftalata – PET) i portova za ulaz i izlaz gasa. Detektor se puni gasom P-10 (mješavina argona i metana u odnosu 90% :10%), pri čemu alfa i beta čestice prodiru kroz prozor i jonizuju gas. Prva jonizacija vodi ka narednim, zbog električnog potencijala između katode i anode, odnosno progresivno se stvara tzv. jonizaciona lavina, koja se akumulira na anodi detektora i stvara električni impuls (Slika 2). Pozadinsko zračenje i spoljašnji uticaji, koji dopiru do detektora, eliminišu se sistemom olovnih cigli, koje su postavljene oko detektora, u vidu oklopa (eng. shielding), dok se impulsi, koje nije moguće sa sigurnošću identifikovati kao alfa ili beta čestice eliminišu, odnosno izdvajaju korišćenjem tzv. „čuvar detektora“ (eng. guard). Separacija alfa od beta emitera, radi se na bazi visine dobijenog impulsa, jer je alfa impuls za oko 40 puta viši od beta impulsa. U modernim sistemi-

Z D R A V S T V O

Slika 3 – Grafički prikaz dobijenih rezultata mjerenja koncentracije ukupne alfa radioaktivnosti

ma, dobijeni impuls se pojačava, prebacuje u digitalni signal i potom šalje u analizator, gdje se razdvajaju alfa i beta događaji (preciznije - radioaktivni raspadi). Sistem stoga zahtijeva adekvatno podešavanje i kalibraciju, prije svega radi optimizacije razdvajanja alfa i beta čestica, jer je procenat pogrešne klasifikacije oko 1-3, generalno u gas-proporcionalnim brojačima. Efikasnost mjerenja je do 30% za alfa i 40% za beta, što se smatra idealnim slučajevima. Realne procjene efikasnosti, za ovaj tip brojača su oko 10% za alfa i oko 30% za beta čestice.

ma standardima BAS ISO 9696: Kvalitet vode - Mjerenje ukupne alfa aktivnosti u neslanoj vodi - Metoda jakog izvora i „BAS ISO 9697: Kvalitet vode - Mjerenje ukupne beta aktivnosti u slatkim vodama – Metoda jakog izvora.. U periodu od 2016-2018. godine, prema zahtjevima klijenata, u Centru za zaštitu od zračenja Instituta za javno zdravstvo, analizirano je ukupno 74 različita uzorka vode za piće, izuzetih sa različitih lokacija, uglavnom na teritoriji Republike Srpske. Rezultati mjerenja ukupne alfa i beta aktivnosti radionuklida, daju se u skladu sa vri-

Slika 4 – Grafički prikaz dobijenih rezultata mjerenja koncentracije ukupne beta radioaktivnosti

Kompletna metoda mjerenja koncentracije ukupne aktivnosti alfa i beta čestica u uzorcima vode, obuhvata proceduru kalibracije detektora, laboratorijske pripreme uzorka vode i njegovu analizu u gas-proporcionalnom brojaču, proračun rezultata mjerenja i proračun mjerne nesigurnosti. Navedena procedura, u Institutu za javno zdravstvo usklađena je i akreditovana pre-

jednostima propisanim u dva pravilnika: Pravilniku o granicama sadržaja radionuklida u hrani, hrani za životinje, lijekovima, predmetima opšte upotrebe, građevinskom materijalu i drugoj robi koja se stavlja u promet („Službeni glasnik BiH“ br. 54/14) koji propisuje Državna agencija za radijacijsku i nuklearnu sigurnost Bosne i Hercegovine i Pravilnika o zdravstvenoj ispravnosti

vode namijenjene za ljudsku potrošnju („Službeni glasnik RS“ br. 88/17). Normalna raspodjela dobijenih rezultata, grafički prikazana na slikama 3 i 4, ukazuje da ni u jednom slučaju nije zabilježeno prekoračenje granice dozvoljenih vrijednosti koncentracije radioaktivnosti, koja je, prema oba navedena pravilnika, postavljena na 0,5 Bq/l za alfa, odnosno 1 Bq/l za beta radionuklide. Štaviše, vrijednost ukupne koncentracije alfa nestabilnih radionuklida za 89% analiziranih uzoraka, proračunata je ispod 0,1 Bq/l, dok je u slučaju ukupne aktivnosti beta nestabilnih radionuklida, situacija još jasnija. S obzirom na zakonski definisanu graničnu vrijednost minimalne koncentracije od 1 Bq/l za beta radionuklide, tek za 4% analiziranih uzoraka, zabilježena je vrijednost preko 0,2 Bq/l, što je tek peti dio propisane granične vrijednosti. Obrađeni rezultati ispitivanja upućuju na to da su analizirani uzorci vode, sa aspekta radiološke sigurnosti, ispravni za ljudsku upotrebu i ne postoji opasnost od eventualne kontaminacije stanovništva, odnosno krajnjih korisnika. U hipotetičkom slučaju, da je u nekom od uzoraka detektovana povećana aktivnost alfa ili beta radionuklida, to još ne bi bilo dovoljno da se voda okarakteriše kao radiološki neispravna. U takvoj situaciji, primjenjuje se metod izdvajanja pojedinih radionuklida i procjena njihove aktivnosti, poslije čega se može dati detaljnija karakterizacija uzoraka vode. Pravilnik o monitoringu radioaktivnosti u životnoj sredini („Službeni glasnik BiH“ br. 54/14), koji takođe propisuje Državna regulatorna agencija za radijacijsku i nuklearnu sigurnost Bosne i Hercegovine, propisuje da se monitoring, odnosno praćenje koncentracije radioaktivnosti u vodi za piće, kao i tekućim i stajaćim vodama, obavlja jednom godišnje, što predstavlja dobru praksu u cilju otkrivanja potencijalne kontaminacije, zagađivanja vode radioaktivnim materijama ili povećane prirodne radioaktivnosti nastale u tehničko- tehnološkim procesima. Treba takođe istaći i da je metod detekcije ukupne alfa i beta radioaktivnosti, zbog brzine i jednostavnosti izvođenja, primjenjiv i u slučaju vanredne situacije, kada je neophodno u što kraćem roku odrediti kategoriju vanrednog događaja, zatim osigurati odgovarajuće podatke za sanaciju i procjenu uticaja vanrednog događaja i prikupiti podatake radi informisanja javnosti, kao i nadležnih institucija. 25

Z D R A V S T V O

laukom je uobičajeno oboljenje koje, neotkriveno, može da dovede do neprimijetnog i nepopravljivog gubitka vida. Zbog toga se preporučuje da se radi kompletan očni pregled jednom u četiri godine prije 40. godine života, od 40 – 55. godine jednom u tri godine, od 55. do 65. godine jednom u dvije godine i nakon 65. godine jednom godišnje. Ako pacijent ima bilo koji drugi faktor rizika treba da se pregleda jednom godišnje.

Mjerenje očnog pritiska – tonometrija Mjerenje očnog pritiska se radi korišćenjem kontaktne ili beskontaktne metode. Očni pritisak u oftalmologiji se obično označava u milimetrima živinog stuba. Uobičajene normalne vrijednosti očnog pritiska su od 12 do 22 mm Hg. Većina pacijenata sa glaukomom ima očni pritisak koji je viši od 20 mm Hg prilikom postavljanja dijagnoze, iako je moguće da glaukom postoji i ako se ima niži očni pritisak.

Uznapredovali glaukom, sa velikim oštećenjima glave vidnog živca, što se može vidjeti na margini diska, u obliku uvijenih krvnih sudova

Oftalmoskopija Pregled očnog dna omogućuje da se vizuelizuje očni živac i uoče promjene na njemu koje odgovaraju glaukomu. Obično se radi uz pomoć biomikroskopa i odgovarajuće lupe. Takođe, od pomoći je uraditi i fotografiju očnog živca za šta se koristi fundus kamera. Druga metoda imidžinga koja dobija sve više na važnosti u posljednje vrijeme je OCT očnog živca i zadnjeg pola oka koji nam omogućava da mjerimo debljinu sloja nervnih vlakana kao i sloja ganglijskih ćelija. Perimetrija Perimetrija predstavlja mjerenje vidnog polja kojom se vrši njegovo mapiranje. Ovim pregledom se može utvrdi da li je glaukom oštetio funkciju oka. 26

Rano otkrivanje glaukoma Pregled se radi tako što pacijent pritišće dugme svaki put kada vidi svjetlost unutar perimetra. Nalaz vidnog polja kod pacijenata sa glaukom se radi periodično kako bi se utvrdila evolucija bolesti. Gonioskopija predstavlja pregled komornog ugla, tj. mjesta gdje dolazi do spajanja dužice sa rožnjačom. Pregled se radi uz pomoć biomikroskopa i odgovarajućeg sočiva. Sada postoje i specijalizovani aparati za isti pregled – gonioskopi. Pregled nam omogućava da vidimo da li postoji zatvaranje komornog ugla. Kako iz komornog ugla ističe očna vodica, svaka nepravilnost u samom uglu može da dovede do skoka očnog pritiska. Očni pritisak zavisi od ravnoteže u stvaranju i

oticanju očne vodice. Ako dođe do dugotrajnog povišenja očnog pritiska može nastati glaukomskoo oštećenje očnog živca.

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Pahimetrija Pahimetrija je jednostavan bezbolan test koji omogućava da se izmjeri debljina rožnjače. Obično se radi beskontaktno, koristeći optički biometar ili OCT prednjeg semgenta. Ako debljina rožnjače odstupa od standarda potrebno je uzeti taj podatak u razmatranje. Kako nije jednostavno doći do dijagnoze u početnoj fazi glaukoma potrebno je uraditi više pregleda kao bi se donijela odluka da se na vrijeme započne s odgovarajućim tretmanom.

Z D R A V S T V O

rythema solare, ili kako se još zove erythema actinicum, uglavnom je posljedica izlaganja kože suncu ili UVA zracima. Nakon izlaganja kože suncu direktno ili indirektno, poslije kraćeg perioda na mjestu izlaganja se pojavljuje eritem, vezikule i bule uz prateći edem kože sa prisutnim pruritusom i osjećajem pečenja. Navedene tegobe se manifestuju nakon nekoliko sati ili nakon 24 sata od kontakta sa sunčevim zracima. Ukoliko se tijelo izlagalo suncu duži period bez zaštite, tegobe mogu biti u smislu poremećaja opšteg stanja sa padom krvnog pritiska, gubitkom svijesti i teškim opštim stanjem. Eritem i vezikule nestaju za nekoliko dana, ali se pigmentacija zadržava duži period, zbog pigmenta melanina, koji se lokalizovao u površnim slojevima kože. Vrlo često, nakon dugotrajnijeg izlaganja kože suncu, dolazi do izraženijeg orožavanja i zadebljanja epiderma. Dijagnoza oboljenja se uglavnom postavlja na osnovu kliničkog nalaza i anamneze. Osnovno u terapiji je zaštita od sunca, postepeno izlaganje suncu uz adekvatne zaštitne kreme, a ako dođe do oboljenja, oboljeli se sklanjaju u hlad i na kožu nanose neutralne kreme sa neophodnim mirovanjem. Aktiničko starenje kože (Photoaging) Aktiničko starenje kože predstavlja zaseban patološki proces koji ne utiče na hronološko starenje kože, a nastaje kao posljedica dugotrajnog izlaganja UVA i UVB te IC zracima. Koža na promijenjenim dijelovima je suva, zadebljala, gruba, sa izraženim kožnim brazdama, proširenim folikulima i cistama. Promjene su najčešće lokalizovane na licu i zadnjoj strani vrata. Uglavnom se postavlja na osnovu kliničkog nalaza. Djelimična obnova kože je moguća ukoliko se prekine s izlaganjem suncu. Potrebno sprovoditi kontinuiranu prevenciju izbjegavanjem boravka na suncu od 11 do 15 časova te redovnim korištenjem antisolarnih kremova. U terapiji već postojećih promjena koristi se tretinoin. Fotodermatoze Polimorfna svjetlosna erupcija Polimorfna svjetlosna erupcija (PSE) je stečena bolest i jedna od najčešćih idiopatskih fotodermatoza. PSE karakteriše abnormalna, ponavljana i odgođena reakcija na sunčevu svjetlost. 28

Aktinička radijacija

Erythema Solare

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

Vjerovatno u nastanku promjena učestvuju UVA i UVB, kao i IC zraci, ali još nije jasno kako dolazi do osipa. Pretpostavlja se da UV zraci izazivaju imunološku reakciju celularnog tipa. PSE se češće javlja kod osoba ženskog pola i obično počinje prije 30. godine života. Promjene variraju od eritematoznih papula, papulo-vezikula te plakova. Obično su kod jedne osobe monomorfne, mada mogu biti i polimorfne. Egzacerbacije se javljaju pri svakom izlaganju suncu, mada u nekim slučajevima može doći do desenzibilizacije u toku iste sezone. Obično se postavlja na osnovu anamneze i karakteristične kliničke slike i patohistološkog nalaza. U liječenju se koriste lokalni kortikosteroidi, a u prevenciji odjeća i antisolarni kremovi.

Urticaria solaris Solarna urtikarija je oblik urtikarije gdje se neposredno po izlaganju sunčevim zracima javljaju promjene. Javlja se na fotoeksponiranim dijelovima tijela, uključujući i pokrivene. Vjerovatno je uzrokovana antigen-antitijelo reakcijom. Reakcija počinje svrabom, a nakon toga se javlja eritem i edem. Fototestiranje se koristi da bi se potvrdila dijagnoza. U liječenju se koriste antihistaminici, desenzibilizacija postepenim izlaganjem sunčevoj svjetlosti te kortikosteroidi. Pellagra Ime pelagra dolazi od riječi (pellis,l.koža) i agro, g. grub), a osnovne karakteristike ovog oboljenja su: dermatitis, dijareja i demencija, što se vrlo često

Z D R A V S T V O

označava sa trijasom tri “D”. Ovo oboljenje je uglavnom posljedica nedostatka niacina (nikotinske kiseline), a koji se sintetiše od triptofana. U procesu metabolizma ovog vitamina neophodni su i vitamini B1, B6 i B2. Zašto se javlja nedostatak ili deficit niacina još nije u potpunosti razjašnjeno, ali od uzroka koji su poznati su: alkoholizam, malapsorpcija i razne restriktivne dijete. Uzrok pojavljivanja promjena na koži je kontakt sa suncem, a manjak niacina u lancu reakcija onemogućava regeneraciju kutanih promjena nakon kontakta sa sunčevim zracima. Promjene na koži se javljaju u proljeće ili ljeto na fotoeksponiranim dijelovima tijela: dorzum šaka, lice, a na prednjoj strani vrata i dekolteu imaju izgled ogrlice (Casalova ogrlica). Jasno su ograničene prema nezahvaćenom dijelu kože. U prvoj fazi, akutna pelagra podsjeća na opekotine od sunca. Koža je eritematozna, javlja se i edem sa serohemoragičnim bulama. U hroničnoj fazi koža je tamnocrvena, zadebljala, hrapava i skvamozna, a mogući su i naleti akutnih promjena. Bukalna sluznica je glatka sa pseudoaftama, dok je jezik tamnocrvene boje. Gastrointestinalni i neurološki znaci su nabrojniji, a najznačajniji su: dijareja, apatija, depresija te senzorni poremećaji. Uglavnom se postavlja na osnovu karakteristične kliničke slike, anamneze i patohistološkog nalaza. Oralna ili intravenska primjena niacina. U tretmanu ili prevenciji poželjna je raznovrsna ishrana, bogata proteinima. Fototoksične reakcije Fototoksične reakcije nastaju kombinovanim dejstvom egzogenih faktora (lijekovi i hemikalije), koji apsorbuju svjetlost. Egzogeni faktori dospijevaju u kožu ingestijom ili lokalnom aplikacijom. U reakciju nisu uključeni imunološki mehanizmi. Opisuju se dva klinička oblika: Berloque dermatitis nastaje aplikovanjem parfema direktno na kožu. Promjene imaju oblik kapi koja teče, a kao jedini simptom javlja se pigmentacija koja se pojačava izlaganjem suncu. Dermatitis pratensis (pratensis, l. livadski) nastaje nakon kontakta sa vlažnom travom na sunčanom vremenu. Nakon nekoliko sati na mjestu kontakta reprodukuje se oblik trave ili lista sa eritemom, edemom i bulama. Sprovodi se lokalnom primjenom kortikosteroidnih kremova.

Pravilno disanje Aleksandra Vlaški, Diplomirani fizioterapeut ZZFMR „Dr Miroslav Zotović“

Pripremila: Aleksandra Vlaški, diplomirani fizioterapeut, ZZFMR „Dr Miroslav Zotović“

ajvažnija spojnica između duha i tijela jeste proces disanja. Velika većina ljudi i ne razmišlja o procesu disanja niti shvata koliko bitnu ulogu u našem organizmu ima disanje. Najjednostavnija definicija disanja je razmjena gasova živih organizama sa okolinom. Ono predstavlja spontani, ritmički proces koji nastaje kontrakcijom i relaksacijom mišića, tokom kog se vrši razmjena gasova iz spoljašnje sredine u pluća i obratno.

proces disanja. Na ovo dodatno utiče i nepravilno držanje, gdje srećemo osobe sa ramenima povijenim naprijed, savijenom kičmom ka naprijed i opuštenim trbuhom, usljed čega osobe dišu plitko, kratko, samo gornjim dijelom pluća i najčešće disanje se odvija kroz usta. Ne smije da se zanemari funkcija nosa prilikom disanja, jer se tu vrši zagrijavanje vazduha, čišćenje vazduha, vlaženje vazduha te sprečavanje ulaska virusa i bakterija.

Proces disanja se odvija nesvjesno, ali istovremeno može da bude kontrolisan svjesnim dijelom našeg uma. Postoje tri vrste disanja, a to su: gornje rebarno disanje, donje rebarno disanje i abdominalno disanje Današnji način života (smanjeno kretanje, predugo sjedenje) utiče i na pokretljivost grudnog koša, što dalje remeti cijeli

Nije samo fiziološki uticaj disanja bitan, jer disanje odaje i stanje psihe. Pri svakoj promjeni raspoloženja, mijenja se i način disanja. Tokom stresa, prvi savjet je da se duboko udahne i izdahne, a potom donesu odluke. Primjetno je da djeca imaju pravilno disanje koje se tokom odrastanja, djelovanjem raznih faktora, mijenja. Ono što bi svi trebalo da usvoje jeste donje rebarno i abdominalno disanje, za koje su zaduženi međurebarni mišići i dijafragma. Razlog favorizovanja ovog tipa disanja jeste što je efikasniji, troši manje energije, a unosi se više kiseonika. Zbog toga je od velike važnosti naučiti pravilno disanje ne samo tokom vježbanja, već i u stanju mirovanja. Trbušnim tipom disanja aktivira se veliki broj mišića abdomena, radi se „masaža“ unutrašnjih organa, poboljšava se rad srca, a djelovanjem međurebarnih mišića utiče se na položaj kičmenog stuba. Da bi osoba pravilno udahnula, trbuhom, potrebno je da se ispravi, pomjeri ramena unazad i aktivira mišiće

Ilustracija 1. Udah i izdah http://www.znanje.org/i/ i2012/12iv01/12IV0106/ RMISICI.jpg

Ilustracija 2. Disanje http://officialyoga.com/wp-content/uploads/2018/03/breathe-air.png

Z D R A V S T V O

oslije hladnih i tmurnih zimskih mjeseci najzad je granulo sunce. Umjesto da se tome vesele i fizički i psihički bolje osjećaju, istovremeno s toplijim i sunčanim vremenom, većina ljudi počinju osjećati umor, manjak koncentracije, povećanu potrebu za snom, uključujući i povećanu potrebu za dnevnim snom. Svi ovi simptomi skupa dovode do smanjenja sposobnosti za obavljanje uobičajenih dnevnih fizičkih i psihičkih aktivnosti. Ljudi često postaju razdražljivi, depresivni, odnosno, postaju iscrpljeni. O čemu je riječ? Radi se u stvari o Sindromu proljetnog umora.

Ilustracija 3. Pravilan položaj http://www.savjeti.org/wp-content/uploads/2016/10/dijafragmaticno-disanje.png

abdomena. Ovakvim stavom osoba daje Vježba: utisak (i sebi i okolini) da ima dovoljno Sjedite na stolicu, potpuno prave samopouzdanja, što pozitivno djeluje i kičme, ali da pri tom ne dodirujete naslon. Za početak, da biste pratili pokrete na njeno psihičko stanje. vašeg trbuha, možete jednu ruku postaviti na trbuh, a drugu na grudni koš. Funkcije disanja: Počnite da lagano udišete kroz nos, • Unos kiseonika u tijelo, prvo u donji dio pluća, potiskujući trbuh • Uklanjanje ugljen-dioksida, napolje i naniže. Kada je taj dio pun vaz• Regulacija tjelesne temperature, duha, nastavite da udišete bez ikakvog • Smanjenje anksioznosti, prekida u srednji, pa zatim u gornji dio • Regulisanje rada srca, pluća, ne dižući ramena. Kada budete • Regulisanje krvnog pritiska, udisali u gornji dio pluća, stomak će • Smanjenje emocionalnog stresa, vam se nešto uvući. Ovako opisan pro• Regulisanje ph krvi, • Regulisanje acido-bazne ravno- ces disanja izgleda kao da se sastoji iz teže u tijelu, tri odvojena dijela. Međutim, potrebno • Regulisanje probave, je vježbati te pokušati da se sva tri sli• Ubrzavanje metabolizma. ju u jedan jedini ravnomjeran pokret. Nakon što ste napunili pluća vazPostoji mnoštvo vježbi disanja, a duhom, zadržite ga u plućima nekoliprikazan je osnovni princip, pomo- ko sekundi. ću kojeg možemo da ne samo praIzdahnite lagano i ravnomjerno. vilno dišemo, već i da umirimo svoj Ponavljati ovu vježbu tri puta dnevum i uravnotežimo svoje emocional- no, sve dok ovaj način disanja ne usvono stanje. jite kao stalan, tj. dok vam ne pređe u naviku.

Ilustracija 4. Udah i izdah

Sindrom proljetnog umora je poremećaj koji je uzrokovan smanjenjem imunološke odbrambene snage organizma, a javlja se u rano proljeće. Taj osjećaj se proteže i u aprilu i polako nestaje sa dolaskom toplih dana u maju. To nije bolest, nego normalan fiziološki proces koji se javlja kod svih ljudi u većoj ili manjoj mjeri. Zašto umor u proljeće? Proljeće je vrijeme kada se organizam priprema na veće aktivnosti tokom lijepih dana i na neki način budi iz svojevrsnog zimskog mirovanja. Ranije je ishrana u zimskom periodu bila jednolična i dovodila do smanjenja ili potpunog iscrpljenja vitamina C u našem organizmu. U današnje vrijeme, kada se u svako doba godine mogu naći sve vrste voća i povrća, ne može se govoriti o prehrambenim nedostacima u ishrani ljudi. Može se samo govoriti o kvalitetu onoga što se unosi u naš organizam. Hrana koja se u prosjeku svakodnevno koristi po svom sastavu je „nutritivno“ siromašna i nedovoljno kvalitetna za održavanje organizma u ovom pojačanom ritmu svakodnevice. Ljudi se hrane hranom koja je sve bogatija masnoćama i šećerima (gotovo redovno „skrivenim“) i koja sadrži previše soli, malo prehrambenih vlakana, previše proteina životinskog porijekla i premalo mahunarki. Tako se često dešava da organizam bude u stanju nedostatka količine esencijalnih supstanci. U esencijalne supstance se ubrajaju one koje naš organizam nije u stanju proizvesti, a koje su neophodne

Z D R A V S T V O

za normalno funkcionisanje metabolizma, odnosno koje pomažu u stanjima umora, emotivne napetosti i stresa. Tu spadaju vitamini i minerali, neke aminokiseline i pojedine masne kiseline. Izbor mineralno-vitaminskih proizvoda zavisi od životne dobi, fizičke aktivnosti i zdravstvenog stanja organizma. U izboru najboljih vitaminsko-mineralnih preparata obavezno se savjetovati sa svojim ljekarom ili farmaceutom. Ovi preparati ne smiju biti zamjena raznovrsnoj prehrani. Proljetni umor je najčešća vrsta umora na koju se žale osobe u opštoj populaciji. Češće se javlja kod osoba preosjetljivih na vremenske promjene zbog smanjene sposobnosti organizma na prilagođavanje, posebno na ciklonalna strujanja sa niskim atmosferskim pritiskom i južnim vjetrovima. Ipak, na ovaj oblik umora se više žale žene nego muškarci.

Kako sami sebi pomoći? Tako što ćemo: • popraviti ritam spavanja tako što će se na spavanje otići ranije nego obično, a ujutru, nakon buđenja odmah ustati. Nekoliko sati prije odlaska na spavanje izbjegavati alkohol i kofein te hranu sa visokim glikemijskim indeksom. Izbjegavati popodnevno spavanje s obzirom na to da može otežati uspavljivanje navečer i poremetiti zdravi ritam spavanja.Takođe se treba pridržavati uobičajene rutine spavanja - ići u krevet i ustajati uvijek u isto vrijeme; • unositi više željeza prehranom • Nedostatak željeza često može biti uzrok osjećaja iscrpljenosti a osim umora, ogleda se u bljedoći lica, kratkom dahu te obilnim menstruacijama kod žena. Željezo unositi hranom poput kelja, špinata, blitve i zelene salate. Morske namirnice koje su bogate željezom su alge, školjke i plava riba. • unositi zdrave ugljene hidrate Ugljeni hidrati su najvažniji izvor energije. Oni sa visokim glikemijskim indeksom, a to su šećeri i bijelo brašno,

Nekako s proljeća

Sindrom proljetnog umora brzo se razlažu i daju nagli porast energije poslije kojeg slijedi nagli pad te se u suštini osjećamo još umornije. Poželjno je uzimati ugljene hidrate sa niskim glikemijskim indeksom koji se sporije razlažu i postepeno daju energiju organizmu. To su žitarice, integralni hljeb, pasulj; • ojačati imunološki sisitem Oslabljen imunitet, osim što organizam čini umornim i razdražljivim, otvara mogućnost napadima bakterija i virusa. Zato je potrebno ojačati organizam unosom vitamina C (limun, narandža, grejp, nar) ali i povrća (kupus, brokule, karfiol); • fizička aktivnost • Fizička aktivnost ubrzava metabolizam, poboljšava cirkulaciju te organizmu daje energiju; • boravak u prirodi Svakodnevni boravak na svježem vazduhu i suncu pobuđuje lučenje hormona dobrog raspoloženja i sintezu vitamina D te time razbuđuje i obnavlja

organizam, čineći ga srećnijim i raspoloženijim.

Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

Zdrave navike za borbu protiv umora Za opšte zdravlje organizma i više energije tokom dana potrebno je: • svakodnevno obilno doručkovati • jesti češće u manjim obrocima (pet obroka dnevno)

• obroke hrane ne zamjenjivati preparatima vitamina i minerala • povrće i voće jesti po mogućnosti svježe • dnevno piti litar i po do dva litra vode • piti tople čajeve i jesti svakodnevno supe • izbjegavanje prejedanja u vrijeme ručka • smanjiti unos kofeinskih napitaka i alkohola • izbjegavanje pušenje cigareta • po mogućnosti, svakodnevna fizička aktivnost i boravak u prirodi Pridržavajući se ovih jednostavnih savjeta, organizam će se bezbolnije oduprijeti sindromu proljetnog umora, neželjenom pratiocu svakog proljeća. Tako ćemo moći uživati u ovom, po nekima, najljepšem godišnjem dobu. 31

entar za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak je tokom veljače i ožujka aktivno promovisao međunarodne praznike u suradnji s nevladinim udrugama. Prvi obilježeni praznik, u prvoj polovini veljače, bio je Svjetski dan bolesnika. Tom prigodom organizirane su radionice na kojim su učestvovali članovi korisničkog udruženja iz Odžaka, članovi udruga Kuća nade i Narcisa, korisnici Doma za stare i nemoćne Bičvić iz Pruda, skupa sa sugrađanima i volonterima iz Odžaka. Ove radionice održavale su se u Centru za mentalno zdravlje i Kulturnom centru sela Srnava, a pokrovitelj svih aktivnosti bila je Udruga Neuron. Toga dana se na poseban način prisjeti i zahvali svim zadravstvenim radnicima, volonterima i drugima koji skrbe za bolesne i nemoćne. Na interaktivnoj radionici sa korisnicima i članovima njihovih obitelji, održanoj u Centru za mentalno zdravlje, a koju je 20. veljače 2019. godine vodila diplomirana socijalna radnica Alisa Mujanović, obilježen je Svjetski dan socijalne pravde. Gošća ove radionice bila je gospođa Melita Huseinović, dipl. iur., ravnateljica Županijskog zavoda za pružanje besplatne pravne pomoći. Radionica je bila prilika za dobijanje izravnih odgovora sudionika na različita pravna pitanja od strane stručne osobe, u vezi pravilnog informiranja o izraženim potrebama boljeg i sigurnijeg statusa u zajednici, o pravima osoba sa invaliditetom i potrebi zagovaranja i uključenja zajednice za ostvarivanje socijalne pravde osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju, marginaliziranih populacionih skupina, kao i ranjivih skupina (djece, žene, stari i nemoćni). Gospođa Huseinović je rado odgovarala na sva pitanja, prezentirajući postojeće načine za ostvarenje prava, što je pozitivno motivisalo sve učesnike te se diskusija 32

Aktivnosti u zajednici

Obilježavanje međunarodnih datuma Pripremila: Ana Majić, diplomirana medicinska sestra, glavna sestra Dom zdravlja Odžak

Z D R A V S T V O

usmjerila i u pravcu razvijanja socijalnog poduzetništva, socijalnog uvezivanja, radnog osposobljavanja i zaposlenja osoba sa invaliditetom. Povodom 8. ožujka, Međunarodnog dana žena, Centar za mentalno zdravlje Odžak i ove je godine sudjelovao u organiziranju nekoliko aktivnosti od kojih je jedna sa posebnim značenjem bila organizacija Humanitarnog bazara, u suradnji sa korisničkim udruženjem Neuron. Ovogodišnji cilj bazara bio je dodatno pružanje po-

ko 60% osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju obolijeva od neke ozbiljnije organske bolesti ili metaboličkog sindroma (udruženost više organskih stanja) povećavajući sveukupne rizike za ozbiljnije ugrožavanje sveukupnog zdravlja (Berren i sar., 1994). Komorbidna organska oboljenja mentalnih poremećaja su najčešće diabetes mellitus, bolesti kardiovaskularnog sistema, gojaznost, dislipidemije, hronične bolesti pluća, polidipsija, osteoporoza, epilepsija, sa HIV-om povezane bolesti i seksualne disfunkcije (Green i sar., 2003). Organski komorbiditeti negativno utiču na smanjenje kvaliteta života, povećavajući barijere za ostvarivanje postavljenih ciljeva i dovode do bitnog skraćenja prosječne dužine života osoba sa smetnjama u mentalnom zdravlju. Polazeći od prethodno navedenih poznatih činjenica, Udruženje za podršku licima, porodicama i zajednici u mentalnom zdravlju „Duša“ Čelinac će, uz podršku Projekta mentalnog zdravlja/Asocijacije XY, a u saradnji sa Službom porodične medicine i Centrom za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja “Sveti vračevi” Čelinac, provesti program koji bi sadržavao razli-

drške i pomoći članici Udruge liječenoj radi malignog melanoma. I ovoga puta je direktno promovirana važnost mentalnog zdravlja i oporavci od bolesti okupaciono-terapijskim pristupima, izlaganjem promotivnih materijala i radova korisnika usluga centra za mentalno zdravlje, a ovu akciju je podržao veliki broj sugrađana. Napomena: Sve osobe dale su pristanak za objavu fotografija.

Zajednički projekti

Unapređenje somatskog zdravlja Pripremila: Željka Stevanović, član Udruženja „Duša“ Čelinac

čite intervencije kod lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju, sa ciljem da se identifikuju najadekvatniji načini poboljšanja kvaliteta usluga zaštite njihovog opšteg zdravlja na području opštine Čelinac, radi preveniranja razvoja organskih oboljenja kod lica sa smetnjama u mentalnom zdravlju. Planirano je realizovati niz radionica sa članovima timova porodične medicine. Članovi udruženja će zajednički sa predstavnicima timova porodične medicine razviti i implementirati planove za radionice u cilju postizanja dogovora o načinu pružanja usluga zaštite tjelesnog zdravlja koje bi bile kontinuirane, dostupne, adekvatnog kvaliteta i prilagođene potrebama ko-

risnika, uključujući i rodnu osjetljivost. Projektom će biti obuhvaćeno 30 korisnika usluga centra za zaštitu mentalnog zdravlja iz ruralnih područja, s obzirom na to da su oni udaljeniji od ambulante porodične medicine i po nekoliko kilometara, te bi, uključenošću u ovaj projekat, mogli da dobiju pravovremene usluge usmjerene na njihove potrebe. Ishod projektne intervencije za cilj ima očuvanje i poboljšanje somatskog zdravlja lica sa poteškoćama u mentalnom zdravlju. Projektna intervencija, bazirana na prevenciji, je važna jer se pravovremenim dijagnostikovanjem i povećava vjerovatnoća izlječenja somatske bolesti. Ujedno se postiže i ušteda u sistemu zdravstvene zaštite liječeći bolest koja je u početku razvoja. Drugi važan benefit je podrška porodici u kojoj korisnik živi. Preuzimanjem dijela obaveze oko zdravlja korisnika značajno se rasterećuje član porodice koji inače brine o njemu, što povoljno utiče na porodičnu klimu i dugoročno prevenira nastanak sindroma sagorijevanja kod članova porodice. Ovaj projekat će definitivno doprinijeti unapređenju somatskog zdravlja lica sa poteškoćama u mentalnom zdravlju i poboljšanje njihovog kvaliteta života. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

Aktivnosti u zajednici

Dan ružičastih majica u Travniku Pripremio: mr.sc. Nedim Muftić, dipl. defektolog – surdoaudiolog – logoped, CMZ Travnik

Aktivnosti u zajednici

Dan žena u Stocu Pripremili: Djelatnici CMZ, Dom zdravlja Mostar

adnji niz godina veliki problem u svijetu, a i kod nas, predstavlja sve veća pojavnost vršnjačkog nasilja u školama. Prisustvo različitih nasilnih oblika ponašanja u odnosima među ljudima, medijima i zabavnim sadržajima utiču na povećan stepen tolerancije prema nasilju. Nažalost, ovi nasilni modeli ponašanja nalaze pogodno tlo za njihovu primjenu, posebno kod djece osnovnoškolskog uzrasta. Svjedoci smo svakodnevnih de-

sklopu obilježavanja Međunarodnog dana žena, 8. ožujka 2019. godine, korisnici i djelatnici Centra za mentalno zdravlje Doma zdravlja Mostar posjetili su Dom za socijalno i zdravstveno zbrinjavanje osoba sa invaliditetom i drugih osoba Stolac. Tom prigodom su korisnike Doma u Stocu počastili kolačima, koje su vlastoručno pekli na radionicama kuhanja u Centru za mentalno zdravlje Mostar tijekom okupacione terapije. Uz druženje, pjesmu i razmjenu iskustava, sve dame su dobile i karanfile od djelatnika Doma Stolac. Na ovaj način, korisnici su pokazali da se i malim djelima dobrote i darežljivosti može puno osoba učiniti sretnima. Napomena: Sve osobe na fotografijama suglasne su s njihovom objavom.

šavanja vezanih za vršnjačko nasilje u školama, verbalnom, fizičkom, emocionalnom, elektronskom, seksualnom nasilju, napadima na nastavnike, osoblje škole, međusobnim obračunima profesionalaca – pedagoga u školi, te čak i obračunima i napadima vatrenim oružjem u školama. Prateći ta saznanja, dešavanja i aktuelnosti iz oblasti mentalnog zdravlja, Centar za mentalno zdravlje Travnik je povodom obilježavanja Međunarodnog dana prevencije vršnjačkog nasilja „Dan ružičastih majica“ (izvorno „Pink Shirt Day“), a u saradnji sa svojim stalnim partnerima, Zavodom za javno zdravstvo Srednjebosanskog kantona, Centrom za socijalni rad Travnik i Ministarstvom obrazovanja, nauke, kulture i sporta Srednjebosanskog kantona organizovao interaktivnu radionicu za učenike petih razreda iz sedam osnovnih škola sa područja općine Travnik. Radionici je prethodilo istraživanje koje je provedeno u tim školama, kada je anketirano oko 190 učenika osnovnih škola, i u kojem su ispitivani stavovi uče-

nika o nasilju u školama. U interaktivnoj radionici su učenici upoznati sa vrstama, oblicima nasilja s kojim se mogu susresti u školi, načinima izbjegavanja konfliktnih situacija i nasilja. Zatim je uslijedila šetnja u ružičastim majicama, simbolom ovog događaja, gradskim ulicama, čime je jasno skrenuta pažnja sugrađanima da se svi moramo angažovati u borbi protiv svih oblika nasilja, jer i pasivno posmatranje nasilja je podrška nasilju. Na centralnom gradskom trgu su učenici imali priliku pokazati svoje poruke ispisane na papirnim ružičastim majicama. Ovom prilikom se čuo snažan glas onih koji su najugroženiji i najizloženiji nasilju - glas djece. Ovim aktivnostima je dat fokus na prevenciji vršnjačkog nasilja kao jednog od modaliteta antisocijalnog ponašanja koje se neodgovarajućim tretiranjem može transformirati u potencijalne oblike preddelikventnog i kasnije delinkventnog ponašanja. Pravovremenim preventivnim djelovanjem kroz kvalitetnu opservaciju mladih moguće je identificirati potencijalne riziko-faktore te istovremeno osnažiti protektivne faktore jačanjem rezilijentnosti učenika i osnaživanjem njegovih biopsihosocijalnih kapaciteta. Taj proces uključuje angažman cijelog društva, kvalitetnu implementaciju preventivnih programa koji će se realizirati kako na univerzalnom i selektivnom, tako i indiciranom nivou djelovanja. To nužno podrazumijeva uključenost svih nivoa ekološko-sistemskog djelovanja, počev od mikrosistema, odnosno najužeg okruženja samog učenika, počevši od porodice, škole i vršnjaka tako do makrosistema kao najglobalnijeg društvenog agregata s intencijom na inovaciju obrazovne i zakonske regulative. Jedino se multisistemskim i multidisciplinarnim djelovanjem može pravovremeno i adekvatno djelovati na ovom problemu, u smislu redukcije modela i stope prisustva nasilja koje, nažalost, zadnjih godina poprima ozbiljne razmjere. Napomena: Dobijena je saglasnost za objavu fotografija.

Z D R A V S T V O

reća životna dob može zaista da bude ’’zlatno doba’’ ako osobe u tim godinama imaju mogućnost da kreativno organizuju svoje slobodno vrijeme. Ipak, među svim izabranim aktivnostima, rekreacija zauzima vodeće mjesto. Zašto? Svi smo u životu imali priliku da učestvujemo u nekim rekreativnim aktivnostima! Sama pomisao da idemo na rekreaciju čini nas srećnim i zadovoljnim, jer prihvaćamo i uključujemo se u one aktivnosti koje volimo i koje dobro poznajemo/već smo osjetili dobrobiti takvih aktivnosti. U rekreaciji ima dosta smijeha, druženja i kretanja. To su ključni elementi u prevenciji tegoba i bolesti u trećoj životnoj dobi. U našem okruženju većina starijih osoba nije inicijator kreativnog organizovanja svog slobodnog vremena a, sa druge strane, i društvena zajednica nije dovoljno obezbijedila odgovarajuće uslove za aktivno starenje i bolji kvalitet života osoba treće životne dobi. Neke institucije Republike Srpske su pripremile svoje planove/ strategije, posvećene ovoj populaciji, ali ni one još nisu u praksi zaživjele. Isto tako, s obzirom na problematiku osoba treće životne dobi nema ni edukovanih kadrova koji bi se posvetili prevenciji i organizaciji različitih radionica kojima bi zbližile osobe treće dobi u otrgle ih od samoće/depresije i sjedilačkog načina

Rekreacija osoba treće životne dobi

života. Problematika je zaista kompleksna i traži struku i nauku u rješavanju fenomena treće dobi, sada prisutnog, a u budućnosti velikog problema. Prilikom realizacije bilo kog programa sa osobama treće životne dobi moramo uzeti u obzir sve promjene koje se dešavaju u procesu starenja. Za staračku populaciju i promjene koje se dešavaju u tom periodu vezana su dva pojma, gerontologija i gerijatrija. Gerontologija je nauka koja se bavi starenjem kao procesom, starosti kao stanjem,

cionisanju što se odražava na svakodnevni život pojedinca. Kvalitet života starijih osoba, iako je povezan s fizičkim zdravljem i funkcionisanjem, ne mora biti direktno zavisan o zdravstvenim činiocima. Neki stari ljudi žive kvalitetno i zadovoljni su vlastitim životom usprkos narušenom zdravlju i obrnuto. Zbog toga, postavlja se pitanje zašto neki pojedinci vlastitu starost doživljavaju kao određeni izazov, u njoj pronalaze novi smisao i zadovoljni su svojim životom, a penzionisanje doživljavaju kao nagradu,

Proces starenja starim licima kao nosiocima tog stanja i svim vrstama značaja ovih fenomena za pojedince, porodicu i društvo. Gerijatrija je grana medicine koja se bavi bolestima starosti i starih ljudi i njihovim liječenjem. U savremenoj gerontologiji postoji i podjela starenja u odnosu na njegovu dinamiku. Tako fiziološko starenje, koje se još naziva i „normalno“ ili „uspješno“ starenje označava proces harmoničnog usporavanja organa, tkiva i ćelija organizma i njihovih funkcija. S druge strane, patološko starenje je disharmoničan proces ubrzanog propadanja organizma koji može da se pojavi u različitim životnim dobima i vezan je za pojavu neke bolesti ili oštećenja organizma koja dovode do prevremene starosti i smrti. Danas se smatra da najmanje 50% promjena koje se pripisuju starenju u populacijama razvijenog svijeta, nisu posljedice starenja, već su posljedice atrofije zbog neaktivnosti. Proces starenja i starosti neminovno nosi propadanje u biološkom funk-

Prof. dr Radomir Zrnić, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Banjaluka sportzasvebl@blic.net Mtel: +387 65 54 24 74

dok drugi starost dočekuju tužni, nezadovoljni te u starosti razvijaju određene psihičke poteškoće poput depresije i anksioznosti, a penzionisanje doživljavaju kao kaznu i gubitak socijalne uloge. Tokom procesa starenja događaju se mnogobrojne strukturalne i morfološke promjene u organizmu koje imaju uticaj i na aktivnost svih tjelesnih organa i sistema. Ovim promjenama obuhvaćene su, u većoj ili manjoj mjeri, sve vitalne funkcije pojedinca i one predstavljaju neminovni uvod u starost – biološku kategoriju koja se nikako ne može odvojiti od ostalih životnih razdoblja. Od posebne važnosti za staru osobu su promjene u percepciji. Dolazi do slabljenja vida, sluha, okusa i mirisa. Slušna osjetljivost važnija je od vida za ličnu integraciju i psihološku adaptaciju starijih osoba. Bez obzira na to što su okružene ljudima, starije osobe sa slabim sluhom osjećaju se često izolovane. Psihičke promjene u funkciji godina odvijaju se kako na intelektualnom, tako i na emocionalnom i motivacionom planu. Dugo vremena se smatralo da većina intelektualnih funkcija počinje slabiti već nakon tridesete godine života. Međutim, noviji metodološki pristupi (istraživanja su najčešće longitudinalnog tipa) ukazuju da je pad primijećen samo u nekim sposobnostima intelektualnog funkcionisanja (brzina reagovanja, rječitost) dok druge sposobnosti poput sposobnosti komparacije i zaključivanje po analogiji ne samo da ostaju iste, nego i rastu u funkciji godina. Uopšte, stariji ljudi imaju poteškoće prilikom snalaženja u novim situacijama, naročito ako se radi o brzini reagovanja. Promjene na tjelesnom planu koje se dešavaju starenjem su otežano funkcionisanje pojedinih sistema u organizmu, oštećenje krvnih sudova, problemi u radu srca, povišen krvni pritisak, šećerna bolest, promjene i oštećenje mišićnog i koštanog tkiva, slabljenje vida i sluha... Kako možemo pomoći: Treba svaku žalbu stare osobe na sopstveno zdravlje da shvatimo ozbiljno i da podstaknemo ostarjelo lice da redovno kontroliše zdravlje i uzima terapije koje je prepisao ljekar. Možemo da pozovemo ljekara ili da pomognemo staroj osobi 35

Z D R A V S T V O

da ode kod ljekara, nabavi lijekove i redovno ih koristi. Promjena u organizmu je mnogo, a one najvažnije su sljedeće: masno tkivo se počinje nakupljati u središtu organizma, uključujući i abdominalne organe, dok pojedine ćelije propadaju. Gubi se denzitet ili gustina kostiju i najprije se pojavljuje osteopenija, a poslije i osteoporoza. Hrskavica između zglobova se istanjuje kao i diskovi između pršljenova pa se osoba snizuje, dok se duge kosti ne mijenjaju pa ruke i noge počinju djelovati neproporcionalno dugo u odnosu na skraćeni trup. Zglobovi postaju manje mobilni, a u nekima se može nakupljati i koštani talog, dok tetive postaju sve neelastičnije pa time dodatno doprinose smanjenju mobiliteta. Gubi se mišićno tkivo, a propala mišićna vlakna zamjenjuju se čvrstim fibroznim tkivom. Mali zglobovi, posebno oni na šakama i stopalima mogu postati zadebljani. Takođe, mijenja se nivo izlučivanja pojedinih hormona, posebno onih zaduženih

Tabela 1. Promjenljivi aspekti starenja

za gustoću kostiju, djelovanje inzulina u organizmu te izlučivanje spolnih hormona. Slabi i vid i sluh, kao i protok krvi kroz organizam (primjera radi, ljudsko srce prosječno ispumpa 6,7 l krvi tokom minute u dobi od 20 godina, dok u dobi od 85 godina ta je količina 3,5 l), a i imunitet nije na jednakom nivou kao prije pa su stariji ljudi skloniji prehladama i sličnim bolestima. Fiziološko starenje mogli bismo definisati kao pojedinačnu sposobnost prilagođavanja na uslove okoline, najčešće izražene sljedećim parametrima: izdržljivosti, jakosti, fleksibilnosti, koordinacijom i radnim kapacitetom. Fiziološko starenje je i smanjenje sposobnosti za fizičku aktivnost. Funkcionalna sposobnost organizma čovjeka vrhunac dostiže u dobi od oko 30 godina, a potom se sposobnosti smanjuju, pri čemu treba reći da različiti organski sistemi smanjuju funkcionalnu sposobnost različi-

Promjene na psihičkom planu koje se pojavljuju kod ostarjelih osoba su dobroćudna zaboravnost, neraspoloženje, ‘’čangrizavost’’, nespokojstvo, strah, sumnjičavost, neraspoloženje, osjećanje usamljenosti i odbačenosti, apatija, depresija... Kako možemo pomoći: Treba da razgovaramo sa starom osobom, da je pažljivo slušamo, da je ohrabrujemo, da podstičemo staru osobu da iskaže svoja osjećanja i razumije svoje potrebe. Možemo da pomognemo ostarjeloj osobi da zadovolji neke neostvarene želje (npr. da napiše pismo starom prijatelju, uspostavi kontakt sa rodbinom), možemo da potražimo savjet stručnjaka – psihologa, socijalnog radnika.... Promjene na socijalnom planu koje ostarjela osoba doživljava su penzionisanje, promjena socijalne uloge i moguć gubitak uticaja/autoriteta u porodici i zajednici, prorijeđeni kontakti sa prijateljima, kolegama, komšijama,

Indikator starenja Udarni volumen srca Tolerancija na glukozu Osteoporoza Funkcija pluća Krvni pritisak Izdržljivost i snaga Brzina reakcije Holesterol Kvalitet zida arterija Inteligencija i memorija Starenje kože

tom stopom. Kardiorespiratorna sposobnost smanjuje se u osoba koje se vrlo aktivno bave fizičkom aktivnošću za samo 1 - 2%, u onih koji se aktivno bave fizičkom aktivnošću smanjuje se za oko 4%, dok se u onih osoba koje su fizički neaktivne, smanjuje za najmanje 8 - 10% (Sidman, 2001.; Spencer, 2000). To se može jednostavno ispitati ultrazvučnom analizom srca i eksperimentalnim opterećenjem.

Lične osobine ili oblici ponašanja Vježbanje Vježbanje, ishrana, kontrola težine Vježbe sa sopstvenom težinom, ishrana Vježbanje, bez pušenja Vježbanje, ishrana, kontrola težine Vježbanje Trening, uvježbavanje Ishrana, kontrola težine, aktivnost Ishrana, vježbanje Trening, uvježbavanje Izbjegavanje sunca

osamostaljivanje djece i odlazak iz porodičnog doma (primarne porodice), gubitak bračnog partnera, dragih osoba.... Kako možemo pomoći: Možemo da organizujemo druženja i posjete komšija, komšijske djece, aktivista udruženja penzionera/starih ljudi, možemo pozvati staru osobu u posjetu, povesti je na druženje, ohrabriti je da se uključi u rad i aktivnosti udruženja starih/penzionera ili neko drugo udruženje, pozvati ih na odlazak u crkvu ili na neka druga mjesta sa društvenim sadržajima... Danas se smatra da najmanje 50% promjena koje se pripisuju starenju u populacijama razvijenog svijeta nisu posljedice starenja, već su posljedice atrofije zbog neaktivnosti. Sačinjen je spisak aspekata starenja na koje se može uticati, faktora koji su podložni promjenama koje su rezultat odluka i načina ponašanja osobe (Fries i Crapo, 1981). Fiziološka starost se najčešće manifestuje opadanjem sposobnosti za fizičku aktivnost. Radni kapacitet smanjuje se za 25–30% tokom starenja, a označava smanjenu sposobnost rada tokom kojeg se koriste velike grupe mišića kroz duže vrijeme. Opadanje radnog kapaciteta ukazuje na promjene (smanjenje) maksimalnog aerobnog kapaciteta i mišićne snage. Imajući na umu sve fiziološke promjene koje se događaju starenjem i bolesti čija se učestalost povećava starenjem, fizičko vježbanje ima nekoliko specifičnih ciljeva: održavanje ili poboljšanje funkcionalne sposobnosti, prevenciju, liječenje i/ili rehabilitaciju nekih akutnih i hroničnih bolesti. Opadanje funkcionalnih sposobnosti organizma starenjem nastupa kako u fizički neaktivnih, tako i u fizički aktivnih osoba. Međutim, brojne studije su pokazale da redovno fizičko vježbanje odgađa i usporava opadanje funkcionalnih sposobnosti. Fiziološka starost (zvana i biološka i funkcionalna starost) je zbir zdravstvenog stanja, psiholoških kapaciteta i stepena radnog kapaciteta,

Z D R A V S T V O

a najbolje se mjeri aerobnom sposobnošću. Vrijednost aerobne sposobnosti govori o opštem zdravstvenom stanju i kapacitetu respiratornog, kardivaskularnog i mišićnog sistema. Čovjek od pedeset pet godina može imati zdravstveno stanje i radni kapacitet kao dvadesetpetogodišnjak ili tridesetogodišnjak. Godine nisu obavezno povezane sa ubrzanim opadanjem radnog kapaciteta, a kada se govori o kapacitetu za fizički rad, fizička starost je bolji pokazatelj potencijalnog učinka nego hronološka starost (Sharkey, 1987). Drugi pokazatelji fiziološke starosti obuhvataju uticaj

porodičnog stabla, zdravih navika, vrijednosti krvnog pritiska i mjere snage, vremena reakcije, vida, sluha i drugih promjenljivih osobina. Karakteristične fiziološke promjene u starijoj dobi najviše se vidljive u sljedećem: • Srce - efikasnost srca kao pumpe se smanjuje • Mišići - mišićna masa se smanjuje • Mozak - gubitak ćelijske strukture i funkcije • Koža - suvoća, sporija regeneracija • Vid - smanjena dubina, percepcija boja, oštrina

Email: sportzasvebl@blic.net

• Sluh - smanjena oštrina • Kosti - mineralni gubitak (razgradnja kostiju) brži od izgradnje kostiju • Okus - smanjen (posebno za slano) U procesu starenja dešavaju se promjene na srcu i krvnim sudovima. Srčani mišić postaje manje elastičan i efikasan u pumpanju krvi. Ono što je naročito izraženo nakon 60. godine starosti jeste hronična srčana bolest gdje se slabost srčanog mišića vidi naročito nakon fizičkog napora, ubrzanog hoda ili trčanja (Gavranović, 2007). Zbog toga starije osobe treba da izbjegavaju teže aktivnosti, uzbuđenja, hladnoću ili toplotu jer to može da dovede do neželjenih komplikacija. Krvne žile i arterije tokom procesa starenja postaju manje elastične i sklone su začepljenju i oštećivanju. U prilog tome Andrejević i Stevanović (1968) navode da u srednjoj i dubokoj starosti cirkulacija nije toliko očuvana kao u mlađim godinama, te arterije otvrdnu i djelomično se začepe što dovodi do povišenog krvnog pritiska. Navedeni autori naglašavaju da povišeni krvni pritisak spada među uzročnike moždanog udara, srčanog udara te slab rad bubrega, pa ističu značaj kontrole krvnog pritiska, radi očuvanja cirkulacije i moždanih funkcija organizma, jer povišeni krvni pritisak ne samo da šteti cirkulaciji, nego i smanjuje snabdijevanje mozga kiseonikom. Kod većine osoba starije životne dobi uočavaju se promjene u izvođenju aktivnosti svakodnevnog života koje su rezultat promjena u kardovaskularnom sistemu. Postepeni gubitak sposobnosti izvođenja fizičkih aktivnosti i nezavisnosti u svakodnevnom životu naročito je izražen kod osoba koje boluju od kardiovaskularnih bolesti (Bartholomew i sar., 2004). U razvijenim zemljama oko 80% svih smrti od kardiovaskularnih bolesti dešava se među starijim osobama (Reiner i Tedeschi-Reiner, 2005). Smatra se da najmanje 50% promjena koje se pripisuju starenju u populaciji razvijenog svijeta mogu nastati zbog atrofije usljed neaktivnosti. Povišeni arterijski pritisak postoji u oko 40% starijih osoba. Uticaj te hronične bolesti na pojavu i razvoj koronarne bolesti srca povećava se sa povećanjem godina. Kardiovaskularne bolesti i njihove posljedice imaju velik uticaj ne samo na preranu smrtnost, već i na kvalitet života starijih. Navedena stanja bitno negativno utiču na njihovu ionako smanjenu nezavisnost u svakodnevnom životu kako fizičku, tako i psihičku te njihovu socijalizaciju. 37

Z D R A V S T V O

izikalna medicina kao i fizikalna terapija ima veoma važno mjesto u sportskoj medicini. Svjedoci smo svakodnevnog povećanja broja osoba koje se bave sportskim akivnostima, bilo u profesionalnom sportu ili rekreativno. Fizikalna terapija nalazi široku primjenu ne samo u liječenju i rehabilitaciji, već i u prevenciji sportskih ozljeda. „Od postupaka fizikalne medicine u sportskoj se medicini, uz dijagnostiku, najviše primjenjuju masaža, krioterapija, elektroterapija, ultrazvuk, elektrostimulacija i kineziterapija“, pojašnjava dr Nataša Vajić, fizijatar u ZTC-u „Banja Vrućica“, Teslić.

Rehabilitacija sportskih povreda u ZTC-u „Banja Vrućica“ Tekst pripremila: Milijana Kerić

Dr Nataša Vajić, fizijatar

U ovoj banji decenijama unazad veoma uspješno se liječe mnogobrojne sportske povrede. Ovaj zdravstvenoturistički kompleks raspolaže sa kompletnom opremom za rehabilitaciju, kao i stručno edukovanim kadrom, neophodnim za rehabilitaciju nakon sportskih povreda. Pristup rehabilitaciji je timski: ljekar specijalista-fizioterapeut-medicinska sestra-pacijent. „U ‘Banju Vrućicu’ najčešće nam dolaze sportisti sa povredama mišićnog tkiva: kontuzije, rupture; povrede zglobova: distenzije, distorzije, luksacije; česte povrede okolozglobnog tkiva, u čemu prednjače povrede tetiva (koljeni zglob skočni zglob, rameni zglob). Pored povreda rehabilitacija sportista obuhvata i sva zapaljenjska stanja lokomotornog aparata kojima su sportisti usljed napornih treninga podložni“, naglasila je dr Vajić. U „Banji Vrućici“ rehabilitacija sportskih povreda najčešće se radi nakon ortopedskih liječenja dok se zapaljenjska stanja mogu liječiti odmah. 38

„Princip liječenja sportskih povreda u ‘Banji Vrućici’ podrazumijeva da se kod ovih stanja ne primjenjuju toplotne terapije jer je to u prvoj fazi rehabilitacije kontraindikovano, već se počinje krio terapijom, odnosno hlađenjem. U ovakvim slučajevima obavezno se uključuju magnetoterapije jer je izuzetno povoljno terapijsko dejstvo elektromagnetnog polja, bilo da je riječ o povredi mišićnog tkiva, bilo da je koštano zglobna povreda,“ ističe dr Vajić.

Od fizikalnih terapija za navedene povrede u „Banji Vrućici“ primjenjuju i laseroterapiju, ultrazvučnu terapiju kao i sve vrste elektroterapijskih procedura, zavisno od patološkog supstrata. „Veoma je bitno naglasiti da se u ‘Banji Vrućici’ pažnja usmjerava prvenstveno na kinezi-terapiju, koja je ključna u osposobljavanju nakon sportske povrede. Naš stručni tim u opremljenoj kinezi-sali svakodnevno vježba sa pacijentom. Svako vježbanje odvija se prema preporukama fizijatra, a uz nadzor fizioterapeuta. Tokom rehabilitacije provode se i funkcionalna testiranja za povrijeđeni segment. Druga faza rehabilitacije u ZTC-u „Banja Vrućica“ podrazumijeva nastavak primjene fizikalnih agenasa, uz hidrokineziterapiju, tj. primjenu vježbi u bazenu sa termomineralnom vodom koja ima ljekoviti i blagotvorni učinak jer pomaže u regeneraciji oštećenog mišića, poboljašavajući vaskularizaciju, oksigenaciju mišića i smanjujući spazam. I boravak i vježbanje u bazenu sa termomineralnom vodom odvija se uz nadzor i vođenje fizioterapeuta. Za kraj rehabilitacije svi pacijenti ponovo dolaze na završni pregled kod fizijatara i na taj način završavaju svoj oporavak u „Banji Vrućici”, dodala je dr Vajić.

Na raspolaganju su Vam saloni opremljeni prema evropskim standardima sa posebnom pažnjom na akustici, pratećoj opremi, klimatizaciji i rasporedu salona.

Kontakt telefon:

+387 53 410 030

marketing@banja-vrucica.com www.banja-vrucica.com

Usavršavajte se uspješno u srcu prirode!

S T O M A T O L O G I J A

vjetski dan oralnog zdravlja, 20. mart, obilježen je i u Specijalističkom centru „Dentalna klinika“ Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci. Tim povodom „Dentalnu klinku“ posjetili su Željka Cvijanović, predsjednica Republike Srpske, i Alen Šeranić, ministar zdravlja i socijalne zaštite, a u pratnji prof. dr Radoslava Gajanina, rektora Univerziteta u Banjaluci i prof. dr Ranka Škrbića, dekana Medicinskog fakulteta UNIBL. Željka Cvijanović, predsjednica Republike Srpske, kaže da je iz budžeta predsjednika Republike izdvojeno 100.000 KM za nabavku stomatoloških stolica i opreme za Specijalistički centar “Dentalna klinika”, s ciljem poboljšanja uslova rada ovog centra i unapređenja oralnog zdravlja stanovništva. “Veliko je zadovoljstvo što ranije kao premijer, a sada kao predsjednik Republike mogu da podržim rad ove klinike, s ciljem unapređenja oralnog zdravlja stanovništva“, rekla je Cvijanovićeva, nakon što je posjetila „Dentalnu kliniku“ povodom obilježavnja Svjetskog dana oralnog zdravlja. Ona je istakla da je od izuzetnog značaja što je posebna pažnja posvećena oralnom zdravlju djece i trudnica. „Kada sam bila premijer na jednoj od sjednica Vlade dobili smo informa-

ciju da veliki broj djece do tri godine ima karijes, kao i da 90 odsto trudnica nema naviku da ide na stomatološke preglede. Nakon toga smo nabavili stomatološke stolice i mašine za Polikliniku i škole u Banjaluci, a nastavak ovog programa jeste u ovom centru“, rekla je Cvijanovićeva i pozvala građane da koriste usluge „Dentalne klinike“. „Podrška koju dajem ovim aktivnostima uklapa se u program koji sprovodimo, a podrazumijeva brigu o najmlađima i trudicama. To radimo u okviru programa za jaču i bolju demografsku sliku Republike Srpske“, rekla je Cvijanovićeva. 40

SC „Dentalna klinika“, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci

Unapređenje oralnog zdravlja Pripremila: Dajana Đurašinović

Alen Šeranić, ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, naglasio je da se Svjetski dan oralnog zdravlja obilježava s ciljem podizanja svijesti o značaju oralnog zdravlja i njegovoj ulozi u očuvanju opšteg zdravlja. „U Republici Srpskoj 60 do 70 odsto djece od 11 godina pere zube više od jednom dnevno. Ne smije biti zanemareno zdravlje mliječnih zuba, jer 30 odsto dvogodišnjaka i 90 odsto šestogodišnjaka u RS već ima karijes“, rekao je Šeranić. Prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, naveo je da studenti stomatologije u posljednjih sedam dana posjećuju banjalučke vrtiće i ukazuju na značaj očuvanja oralnog zdravlja. „Izuzetno su nam važne trudnice i djeca. Pokrenućemo inicijativu u svim

zdravstvenim ustanovama da trudnice moraju voditi računa o oralnom zdravlju. Nažalost, oralna higijena nam je na jako niskom nivou“, rekao je Škrbić i zahvalio predsjednici Cvijanović za izdvojena sredstva za „Dentalnu kliniku“. Učenici posjetili „Dentalnu kliniku“ Povodom Svjetskog dana oralnog zdravlja učenici petog razreda banjalučke OŠ „Stanko Rakita“ posjetili su „Dentalnu klinku“. Mališani su imali priliku da, kroz promotivne i edukativne aktivnosti u vidu predavanja o zdravlju i higijeni zuba i prezentacije pravilne tehnike pranja zuba na odgovarajućem modelu, uče o načinima ispravnog pranja zuba i održavanja oralne higijene.

S T O M A T O L O G I J A

ovodom Svjetskog dana oralnog zdravlja Javna zdravstvena ustanova „Zavod za stomatologiju“ u srijedu, 20. marta 2019. godine, organizovala je prigodan program u JU OŠ „Jovan Dučić“, Zalužani, Područno odjeljenje Kuljani, kojem je prisustvovao i ministar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske dr med . Alen Šeranić. Uz promotivne i edukativne aktivnosti u vidu predavanja o zdravlju i higijeni zuba tei prezentacije pravilne tehnike pranja zuba na odgovarajućem modelu, a u kojima su učestvovali specijalisti preventivne i dječje stomatologije Zavoda za stomatologiju, učenicima prvog i drugog razreda podijeljeni su poklon-paketi – setovi za oralnu higijenu koji sadrže četkicu za zube, pastu za zube i toaletnu čašu, koji su obezbijeđeni putem donacija poslovnih partnera ove zdravstvene ustanove. Kampanja Svjetskog dana oralnog zdravlja pokrenuta je kako bi se podigla svijest kod djece i odraslih o značaju oralnog zdravlja i njegovoj ulozi u očuvanju opšteg zdravlja. Datum 20.3. izabran je s razlogom: djeca imaju dvadeset mliječnih zuba, smatra se da stariji treba da imaju dvadeset svojih zuba na kraju života da bi se smatrali zdravima, taj datum predstavljen je brojevima mjeseca i dana, tj. 3/20 pokazuje oralni status, koji bi trebalo da imaju odrasli pacijenti, 32 zuba i 0 detektovanih karijesa. Ove godine Svjetski dan oralnog zdravlja obilježava se pod sloganom „Recite Aaaa“ - djeluj na oralno zdravlje!“ Svjetski dan oralnog zdravlja je inicijativa kojom se nastoji doprinijeti da broj ljudi na svijetu koji nemaju problem sa oralnim zdravljem, bude veći od 10% svjetskog stanovništva, jer oralno zdravlje je mnogo više nego lijep osmijeh! Najnovija istraživanja ukazuju na dramatično loše stanje zdravlja usta i zuba. Karijes je u izuzetnom usponu u svim uzrasnim grupama. Veliki broj naučnih studija ukazuje da je neophodno mijenjati osnovne paradigme kada je riječ

sada ostaje glavni način borbe sa karijesom i oboljenjima desni. Ona mora da bude redovna, pravilna i detaljna. Danas, kada se sa sigurnošću zna da pojedine bakterije iz dentalnog plaka, prodorom u krvotok, mogu dovesti do određenih autoimunih reakcija koje se povezuju sa kardiovaskularnim promjenama, dijabetesom, reumatoidnim artritisom, čak i sa nekim vrstama karcinoma, vidi se kolika je važnost oralnog zdravlja. Karijes i parodontopatija su najrasprostranjeni-

Svjetski dan oralnog zdravlja

“Recite Aaa - radite na zdravlju usta” Mr Ranka Knežević, spec. preventivne i dječje stomatologije

o zdravlju zuba, pri čemu se ističe da je sa preventivnim aktivnostima neophodno početi u trudnoći i u prvoj godini života. Naime, pojava karijesa u ranom djetinjstvu, odnosno mliječnoj denticiji, stvara uslove u usnoj duplji koji značajno otežavaju prevenciju stalne denticije. Kad je riječ o karijesu, najvažniji momenat je učestalost unošenja slobodnih šećera (više od dva puta dnevno), pogotovo između obroka i u oblicima koji ih duže zadržavaju na ili između zuba. Gdje stanovnici najviše griješe kad je u pitanju oralno zdravlje i koji su to najčešći problemi? Oralno zdravlje je izuzetno važno, ne samo zbog lijepog osmijeha već i zbog njegove uloge u opštem zdravlju te dobrobiti cjelokupnog organizma, bez obzira na to da li imate 5, 25, 65 ili 85 godina. Oralna higijena svakako za

ja oboljenja u usnoj duplji koja nastaju usljed nezdravih navika u ishrani i neadekvatnog održavanja oralne higijene, a riječ je o oboljenjima koja se veoma lako odgovarajućim preventivnim metodama mogu spriječiti. U nastanku karijesa veoma važnu ulogu igraju bakterije koje će dovesti do pojave karijesa ukoliko oralna higijena nije adekvatna, odnosno ukoliko je prisutan plak na zubima. Ništa manje bitnu ulogu u nastanku karijesa nemaju ni druga rizična ponašanja kao što su: prečesta konzumacija rafinisanih ugljenih hidrata, korišćenje zaslađenih i gaziranih napitaka što dovodi do iscrpljivanja puferskog sistema pljuvačke, gdje kisela sredina pogoduje nastanku karijesa, a koji ukoliko se ne liječi dovodi do pojave bola, infekcije i, u krajnjem, do gubitka zuba. Osim karijesa, važno je spomenuti i ostala oralna oboljenja, kao što je parodontopatija koja kao krajnji ishod, ta41

S T O M A T O L O G I J A

kođe, vodi gubitku zuba te razni oralni karcinomi koji se dosta rijetko spominju, a koji spadaju među 10 najčešćih vrsta karcinoma. Kada se sve ovo uzme u obzir, vidi se koliko su bitne redovne kontrole kod stomatologa, bilo da je riječ o djeci ili odraslim osobama. Podaci za teritoriju Republike Srpske ukazuju na izuzetno lošu epidemiološku situaciju vezanu za oralno zdravlje. U uzrastu do dvije godine već 30% djece boluje od karijesa mliječnih zuba, dok je kod 90% šestogodišnjaka ustanovljen karijes mliječnih zuba. U uzrastu od 12 godina utvrđeno je čak sedam oboljelih zuba po djetetu. Usna duplja sa karioznim zubima mliječne denticije predstavlja izuzetno nepovoljnu sredinu za rast zuba stalne denticije, a koji niču u uzrastu od šest godina. Sve ovo ukazuje da je sa prevencijom neophodno početi već u prvoj godini života djeteta, kako bi se roditelji edukovali o pravilnom načinu održavanja oralne higijene, odnosno zdravlja usta i zuba svoje djece. Veoma je važno da djeca u najranijem uzrastu usvoje zdrave navike o održavanju higijene usne duplje.

Istraživanja koja smo do sada provodili bila su vezana uglavnom za regije koje pokrivamo. U planu je da zajedno sa ostalim zdravstvenim ustanovama, uz saglasnost resornog ministarstva, obavimo istraživanje koje bi obuhvatilo ciljane grupe stanovnika Republike Srpske, kojim bi imali detaljniji uvid u stanje oralnog zdravlja u našoj republici, a na osnovu koga bi mogli predložiti i preduzeti odgovarajuće preventivne i terapijske mogućnosti. Šta bi trebalo da se preduzme kako bi stanovnici Srpske više pažnje posvetili oralnom zdravlju? Edukacija stanovništva o značaju i načinu očuvanja oralnog zdravlja i da42

lje je jako bitan momenat u prevenciji. Oboljenja zuba i njihove komplikacije otežavaju normalnu ishranu, utiču na rast i razvoj cjelokupnog organizma, ne samo zbog toga što uzrokuju bol, već i iz razloga što neliječeni karozni zubi mogu da dovedu do pojave teških infekcija. Narušena estetika i posljedični uticaj na socijalizaciju su najmanji problem. Naš osnovni zadatak i najveći interes je u organizovanju i promociji zdravlja, a time i promjene svjesti kod naših sugrađana, jer istraživanja ukazuju da značajan dio javnog mnjenja nije upoznat sa osnovnim činjenicama o rasprostranjenosti, uzrocima i načinu sprečavanja oboljenja zuba i desni. Istraživanja koja smo do sada provodili bila su vezana uglavnom za regije koje pokrivamo. U planu je da zajedno sa ostalim zdravstvenim ustanovama, uz saglasnost resornog ministarstva, obavimo istraživanje koje bi obuhvatilo ciljane grupe stanovnika Republike Srpske, kojim bi imali detaljniji uvid u stanje oralnog zdravlja u našoj republici, a na osnovu koga bi mogli predložiti i preduzeti odgovarajuće preventivne i terapijske mogućnosti. Inače, Zavod za stomatologiju je zdravstvena ustanova sekundarnog nivoa, osnovana u decembru 2010. godine s ciljem pružanja specijalističkih usluga iz svih oblasti stomatologije. Zavod je organizovan tako da su pacijentima na jednom mjestu dostupni specijalisti iz svih oblasti stomatologije koji, prema visokim domaćim i međunarodnim standardima, pružaju ne samo usluge sa Cjenovnika Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, nego i ostale komercijalne usluge, naročito usluge iz estetske stomatologije. U Zavodu godišnje bude pregledano preko 24 000 pacijenata te pruži preko 80 000 usluga, od čega je najveći broj iz oblasti oralne hirurgije i ortopedije vilica. Od osnivanja konstantno radimo na unapređenju kvaliteta stomatoloških usluga. Takvom poslovnom politikom ispunili smo zahtjeve nacionalnih standarda, što je rezultiralo time da postanemo prvi zavod u Republici Srpskoj koji je dobio status sertifikovane zdravstvene ustanove. Takođe, uspješno smo resertifikovali sistem upravljanja prema zahtjevima standarda ISO 9001:2015, čime smo dokazali da je kvalitet pružanja stomatoloških usluga i bezbjednost zaposlenih i pacijenata jedan od naših vodećih prioriteta.

spješne poslovne price, koje su posljednjih godina nastale u našoj zemlji, istinska su inspiracija i motivacija svakom čovjeku za posvećenost i istrajnost u radu, trudu i konstantnom učenju. Jedna od takvih je i priča o Centru za estetsku stomatologiju “Simić Dent”, savremenoj stomatološkoj klinici sa decenijom rada i hiljadama zadovoljnih pacijenata iza sebe. Klinika se nalazi u samom centru Banjaluke, a na njenom čelu je dr Gordana Simić, specijalista stomatološke protetike. Ovaj centar danas, gledajući opremljenost savremenim tehnologijima kao i kvalitet i uslove rada i pružanja usluga u svim granama stomatologije, može se porediti sa priznatim svjetskim klinikama. Svojim ličnim primjerom dr Simić svakodnevno pokazuje na koji način je moguće pružati visokokvalitetne usluge te obezbijediti uslove koji će sigurno zadržati vrhunske stručnjake u zemlji. Prema njenim riječima, školovanje medicinskog kadra je dugotrajno i zahtjevno kada su u pitanju finansije, trud i odricanje, pa nije ni čudo da bogate evropske zemlje čine sve da privuku gotov proizvod smanjivanjem administrativnih barijera i koracima važnim za njihovu integraciju u novi sistem i sredinu. Našim ljekarima, stomatolozima i drugom medicinskom osoblju nude se visoka primanja, a obezbjeđeni su im i kursevi jezika, stanovanje, i sve drugo od važnosti za kvalitetan život u novoj sredini. S druge strane, u našoj zemlji, uslovi rada su u većini slučajeva na

S T O M A T O L O G I J A

Centar za estetsku stomatologiju Simić Dent

Dr Simić: Cijenjen stručnjak sigurno ostaje u svojoj zemlji nezavidnom nivou. Rijetkost je sresti stručnjaka koji je zadovoljan svojim ekonomskim statusom i uslovima u kojima radi, a sve zbog činjenice da investiranje u zdravstveni sistem ne prati trenutne potrebe. Sa boljim planiranjem budućnosti zdravstvenog sistema i kvalitetnim stručnjacima koje smo dokazali da umijemo proizvesti, stvari mogu - poručuje biti drugačije. Činjenica je da struč- „Simić Dent“ tim njak košta. Međutim, to nikako ne bismo smjeli gledati kao trošak, nego vrijednu i isplatnu investiciju. Prepoznavanjem kvaliteta i davanjem mogućnosti za razvoj i sam vođa tima dobija priliku da uživa podršku ne samo porodice i prijatelja, nego i saradnika i okoline. Na taj način svi su na dobitku, a posebno pacijenti, koji u konačnici dobijaju stomatološke usluge vrhunskog kvaliteta, što je i krajni cilj. “Ukoliko svakom pojedincu omogućimo konstantan napredak i damo mu priliku da pomjera granice i kvalitetno živi od svog rada, dobijamo snažne i motivisane ljude gladne znanja, koji se osjećaju cijenjeno, puni su samopouzdanja, znaju da su na pravom mjestu i nemaju potrebu da bilo šta od toga mijenjaju. Nikako ne smijemo zaboraviti da su najveća vrijednost svake uspješne priče ljudi koji je čine i koji doprinose svojim znanjem, vještinama i željom za konstantnim rastom, jer ukoliko to ne učinimo, propuštamo priliku da ostvarimo

“Neka Vas po Osmijehu Pamte”

svoju viziju i samim tim stvorimo bolje društvo za sve.” U slučaju Centra za estetsku stomatologiju “Simić Dent”, jednaka pažnja posvećena je osavremenjavanju tehnološke opreme, upotrebi najkvalitetnijih materijala, kao i ulaganjima u razvoj kadra koji ima priliku da, osim u sklopu specijalizacija, širi vidike na najkvalitetnijim kongresima, seminarima i konferencijama u inostranstvu. Zahvaljujući takvoj poslovnoj praksi danas imamo vrhunske mlade stručnjake koji obavljajući najkomplikovanije zahvate iz

svih oblasti stomatologije - svjetske trendove donose na naše prostore, ali i otvaraju mogućnost da svoja iskustva i saznanja nametnu svijetu. Put dr Simić trajao je cijelu jednu deceniju i uprkos brojnim izazovima pokazao se kao savršen recept za stvaranje uspješne poslovne priče sa čvrstim temeljima kojoj se u budućnosti može predvidjeti samo napredak. Pametnim ulaganjima dr Simić daje doprinos i Banjaluci stavljajući je na mapu zdravstvenog turizma, a njen tim, osim u poslu, uživa i u životu u svom gradu, u svojoj zemlji.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Lekovita svojstva enzima serrapeptaze

errapeptaza, serrapeptidaza ili serratiopeptidaza su sinonimi za enzim Serrata E-15 proteazu poznatiji i pod nazivom Serralysin. Ona predstavlja proteolitički enzim koji sintetiše nepatogena enterobakterija Serratia sp. E-15, koja je izolovana krajem šezdesetih godina prošlog veka iz digestivnog trakta svilene bube (Bombyx mori). Serrapeptaza koja se koristi za izradu preparata se proizvodi izolovanjem i prečišćavanjem iz kultura Serratia E-15 bakterija koje se uzgajaju u adekvatnim uslovima.

Serrapeptaza kao proteolitički enzim deluje na medijatore bola i zapaljenjske reakcije (bradikinine i histamin) i na taj način dovodi do poboljšanja mikrocirkulacije i smanjenja edema, smanjenja intenziteta bola, kao i razređivanja mukusa. Proteolitičkim dejstvom takođe razlaže biofilm koji stvaraju bakterije na mestu infekcije i na taj način pospešuje efikasnost antibiotika.

Mr ph. Anica Crkvenčić

Efekti primene serrapeptaze: 1. fibrinolitičko dejstvo 2. razgradnja bradikinina koja dovodi do smanjenja intenziteta bola 3. smanjenje edema usled poboljšanja mikrocirkulacije 4. smanjenje gustine mukusa što pomaže eliminaciji sekreta, pogotovo kod respiratornih infekcija 5. poboljšanje prodornosti i efikasnosti antibiotika na mestu žarišta infekcije Upravo zbog navedenih efekata postoje mnogobrojne indikacije za primenu preparata koji sadrže serrapeptazu: • akutni i hronični sinusitis • otitis media i inflamatorni procesi Eustahijeve tube • rinofaringitis, laringitis • olakšavanje iskašljavanja postanestetičkog šlajma • olakšavanje iskašljavanja kod bronhitisa • postoperativni edemi i hematomi • uspostavljanje drenaže tkiva • reumatoidni artritis, osteoartritis • tendinitis i uganuća zglobova • gingivitis, periodontitis, nakon ekstrakcija zuba i kod hirurških intervencija u maksilofacijalnoj hirurgiji • mastopatija i fibromatozne promene na dojkama

• adnexitis i kod lateralne epiziotomije • kod aterosklerotskih plakova Preparati serrapeptaze se uzimaju per os sat vremena pre ili dva sata posle obroka sa oko 200ml vode, dosta se dobro podnose i vrlo retko mogu izazvati mučninu, grčeve u stomaku i dijareju. Postoje određena ograničenja za primenu preparata sa serrapeptazom koja su uslovljena mogućim interakcijama (npr. ne preporučuje se istovremena primena sa oralnim antikoagulansima), a takođe treba biti oprezan kod pacijenata sa apscesom da ne bi došlo do razlaganja omotača apscesa i njegovog lokalnog širenja.Takođe se primena ovih preparata ne preporučuje u trudnoći. Serrasyn struktura molekula

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ećina antiperspiranata sadrži aluminijumsku so, koju proizvođači koriste jer blokira znojenje. Brojna svetska istraživanja su pokazala da je ovaj sastojak štetan, a da je najveća opasnost po apokrine, odnosno jednu od dve vrste znojnih žlezda koje se stvaraju u pubertetu. Njihova uloga je da luče znoj koji dobija neprijatan miris u dodiru sa bakterijama, a upravo aluminijum u dezodoransima može da zaustavi njihov rad. Osim toga, aluminijum se apsorbuje kroz kožu, pa u nekom trenutku može da ošteti i DNK, povećavajući rizik za nastanak kancerogenih ćelija. Opasne hemikalije koje se nalaze u dezodoransima.

Prirodni dezodorans od čiste Aloe Vere

Zašto je jako važno za zdravlje koristiti prirodni dezodorans?

Aluminijum U deklaracijama se krije pod nazivima aluminum chlorohydrate, ammonium aluminum sulfate, potassium aluminum sulfate, aluminum zirconium tetrachlorohydrex gly. Aluminijumska jedinjenja se koriste kako bi se onemogućilo ispuštanje znoja preko pora. Aluminijum ostaje u telu i samim tim se vremenom akumuliše. Prirodni dezodorans Aloe Ever – Shield Baš iz navedenih saznanja da nam se u svim kozmetičkim kremicama, mazicama i dezodoransima upravo kriju ove štetne supstance, neophodno je pronaći kvalitetna prirodna rešenja za ove probleme, odnosno pronaći prirodni dezodorans bez navedenih sastojaka, kako bismo uvek imali neutralan i prirodan miris, a ujedno zaštitili svoje zdravlje od opasnih toksina kojima obiluju mnogobrojni kozmetički preparati. Propilen glikol (Propylene Glycol) Propilen glikol je prvobitno razvijen kao antifriz. U dezodoransima i antiperspirantima se koristi kao ovlaživač i za povećanje apsorpcije. Propilen glikol se pokazao kao iritantan za kožu i izazivač alergijskih reakcija, čak i u niskim koncentracijama od dva odsto. U nekim dezodoransima, čak i onim “prirodnim”, propilen glikol je prvi ili drugi sastojak. Parabeni Parabeni se koriste kao konzervansi u širokom spektru kozmetičkih i prehrambenih proizvoda. Pokazalo se da imaju estrogene efekte i sumnja se da narušavaju rad endokrinog sistema. Studije su pronašle parabene u tkivu kod raka dojke, ali nikada nije zvanično doveden u vezu kao glavni uzrok nastanka karcinoma. 46

Zato je firma Forever Living, koja ima dugu tradiciju od 40 godina i sve neophodne sertifikate proizvodnje najčistijeg soka od Aloe Vere, osmislila vrhunski prirodni dezodorans od čiste Aloe Vere, Aloe Ever – Shield. Alojin dezodorans u stiku je po svom sastavu jedinstven na tržištu u celom

svetu. Pruža delotvornu, celodnevnu zaštitu od neprijatnih mirisa ispod pazuha i može se naneti odmah nakon tuširanja ili depilacije voskom bez osećaja peckanja. Prirodna funkcija našeg organizma je da putem kože izbacuje toksine i štetne materije, a to se upravo dešava kada se znojimo, zato se ovaj proces ne sme veštački zaustavljati jer kasnije može doći do nepotrebnih komplikacija. Aloe Ever - Shield Deodorant Stick eliminiše neprijatne mirise, a pri tome održava kožu mekom i negovanom. Upravo iz tog razloga firma FOREVER LIVING je u ovaj proizvod uložila veliki trud, čiji je cilj bio potpuna čistoća i bezbednost proizvoda.

PRIRODA I

NE SADRŽI OŠTRE ALUMINIJUMSKE SOLI koji kod klasičnih poroizvoda slične namene služe za sprečavanje znojenja, ne ostavlja fleke i tragove na odeći. Povećanjem temperature vazduha i izloženošću stresu, očuvanje osećaja svežine od samog početka dana pozitivno će uticati na vaše samopouzdanje. Forever Living Products formulisao je proizvod koji se lako nanosi, ne ostavlja tragove na odeći i povećava osvežavajući učinak Aloe Vere, eliminišući sastojke koji bi mogli da ugroze vaše zdravlje. S dodatkom stabilizovanog gela Aloe Vere, ova lagana mešavina sastojaka ne sadrži štetne aluminijumske soli koje sprečavaju znojenje kao neki drugi dezodoransi na tržištu. SADRŽI: Aloe Vera Gel kao osnovu u velikom procentu sadržaja Ne sadrži štetne aluminijumske soli Ne sadrži talk (ne ostavlja tragove na odeći) Ne sadrži ALKOHOL (ne peče posle depilacije) traje čak do šest meseci Neto sadrzaj: 92,1 g

Čuvajte zdravlje na način da pazite šta nanosite na svoju kožu i to naročito ispod pazuha, gde se nalaze limfni čvorovi i gde je izuzetno opasno nanositi svakojake dezodoranse, neka vaš izbor bude prirodna Aloe Vera. Više informacija na www.klubzdravlja-aloevera.com ili na broj telefona +387 66 352 307

Z D R AV L J E

Deset pravila za prirodnu negu kože

1. Nosite manje šminke Ova misao nije revolucionarna – preskočite sedam slojeva pudera, umetne trepavice i tamni ruž i odaberite lagane, prozračne boje koje će naglasiti lepotu vašeg lica. 2. Koristite prirodne proizvode za negu lica i tela Koža je naš najveći organ, a često zaboravljamo kako se sastojci kremica, losiona i sličnih mazalica koje nanosimo na kožu upijaju u naš organizam. Odabirom 100% prirodnih proizvoda za negu lica i tela svojoj koži osiguravate najbolju negu, a istovremeno je ne izlažete štetnim hemikalijama i sumnjivim sastojcima generičke kozmetike. Namažite se od glave do pete 100% prirodnim, blagim i delotvornim proizvodima. Od ulja za negu tela i seruma za lice, do luksuzne pomade za negu kože, dopustite da se za vašu lepotu pobrine ono najbolje iz prirode! 3. Osigurajte kvalitetnu negu za svoju kosu Bočice lakova i sprejeva (koji su ujedno i štetni za okolinu!) zamenite kvalitetnim organskim šamponom i proizvodima. 4. Pijte dovoljno vode Dehidracija se manifestuje, između ostalog, kroz suvu kožu, beživotnu kosu i lomljive nokte. Dakle, svi proizvodi i beauty rutine uzaludni su ako u organizam ne unosite dovoljno vode – hidratacija celog organizma podstaći će izbacivanje otrova i drugih štetnih materija iz vašeg tela, a pri tome doprineti i zdravoj, sjajnoj koži i čvrstoj kosi i noktima! 5. Naspavajte se Već su i ptičice na grani svesne uloge sna u postizanju lepote. Dodaćemo: nedavne studije pokazuju kako već i nekoliko neprospavanih noći remeti ravnotežu celog organizma. Dakle, dekicu u ruke i pravac – krevet! A ako imate problema s opuštanjem, posegnite za blendom kamilica u lavandinu i uživajte u njegovoj smirujućoj energiji! 6. Pazite na držanje Pogrbljena leđa nisu lep prizor, a uzrokuju i bolove u leđima, vratu i ramenima. Aktivirajte trbušne mišiće, ispravite leđa i ponosno podignite glavu. I imajte na umu – uspravnim držanjem signalizujete sreću! 7. Uživajte u pilingu Prirodna lepota počinje s lepom kožom, a redovni piling je jedan od najboljih načina za postizanje baršunaste kože. S površine kože skinućete sloj mrtvih ćelija, pojačati cirkulaciju i zablistati! Trudite se da prirodnim sredstvima očistite svoju kožu. 100% prirodni piling možete napraviti i kod kuće! U posudicu dodajte dve kašike sitne morske soli, dve kašike omiljenog baznog ulja i dve do tri kapi omiljenog eteričnog ulja i promešajte! 8. Prigrlite prirodnu boju kože Vreme umesto u solarijumu provedite uz opuštajuću masažu omiljenim uljem. Proizvode za samotamnjenje sa dugim popisima sumnjivih sastojaka zamenite zadovoljstvom svojom bojom kože, u kojoj god nijansi bila. 9. Umesto parfema koristite eterična ulja Odbacite sintetičke mirise u korist prirodnih! Uz nekoliko kapi omiljenog eteričnog ulja istaći ćete se u moru jednoličnih umetnih parfema, a pri tome mirisati tajanstveno, zavodljivo, seksi… 10. Nasmejte se Predivni ste kad ste srećni! Osmeh je najbrži i najlakši način za postizanje prirodne lepote, a svojim osmehom ćete ulepšati dan i svima oko sebe. Nasmejte se sebi, neznancima, prijateljima…i uživajte u ovom jednostavnom izvoru sreće!

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Kopriva, božji dar za čistu krv

opriva je jedna od najkorisnijih lekovitih biljaka. Kad bi ljudi shvatili koliko je ova biljka lekovita, sadili bi samo koprive. Svi delovi koprive - stabljika, lišće, koren i cvet - imaju lekovita svojstva. U drevna vremena kopriva je bila vrlo cenjena. Na slici Albrechta Duerer-a (1471 - 1528) možemo videti anđela sa koprivom u rukama. Švedski naučnik Abbe Kuenzle tvrdi da bi kopriva odavno nestala sa lica zemlje, ako ne bi imala žalce. Životinje i insekti bi je odavno pojeli s obzirom na to koliko je zdrava. Divlje bilje je najkorisnije u našoj ishrani. Treba ga brati u prirodi, što dalje od puta i izvora zagađenja (planina, proplanak, livada i sl.). Domaća biljka sa našeg podneblja Kopriva je domaća biljka, sa našeg podneblja, nije uvezena, brana zelena niti špricana raznim otrovima radi zaštite od buđanja u transportu i slično. Zato je najkorisnija jer je beremo u prirodi i odmah jedemo. Koprivu možete koristiti za ceđenje soka, pravljenje zelenog smoothija, a bebi se može uvesti u jelovnik već od osmog meseca života. Kako kopriva sadrži i vitamin C u sebi, odlična je u kombinaciji sa bilo kojim voćem za vašu bebu ili dete. Kopriva ne žari kada se iscedi u sok ili izblenda u blenderu. Nikada nemojte detetu dati svež list koprive u komadu da jede, to je zaista opasno. Pošto ekcem ima unutrašnji razlog, treba ga lečiti uzimajući trave koje čiste krv. Kopriva je najbolja biljka za čišće-

nje i poboljšanje krvi. Pozitivno deluje na gušteraču i pomaže snižavanju šećera u krvi. Kopriva leči zapaljenje urinarnog trakta i stimuliše rad creva. Zbog toga koprivu preporučuju kao deo proletnjeg čišćenja organizma. 48

Priprema: Jelena Pušac-Broćilović

U biljnoj medicini čaj od koprive se koristi za bolesti jetre i žuči, za poremećaje sna, kod tumora slezene, za grčeve u stomaku, čireve, bolesti pluća itd. Ako imate manjak železa u organizmu i osećate se umorno i beskorisno, kopriva je to što Vam treba! Kopriva sadrži puno železa i uspešno se koristi kod anemije. Nakon određenog vremena, opet ćete se osećati puni energije i zdravlja. Kopriva smanjuje osetljivost na prehladu i pomaže kod reumatizma i gihta. Izuzetno je korisna za bolesti krvnih žila, na primer, Birgerovu bolest. Kupka se takođe preporučuje kod koronarne bolesti srca. Uđite u kadu i okupajte područje srca sa toplim čajem od koprive. Dok to radite, nežno masirajte područje srca. Za išijas, artritis, lumbago i neuritis u ruka-

ne železa, stoga se tradicionalno koristi u lečenju anemije kao i protiv peruti u kosi, opadanja kose te za njeno jačanje. Zbog visokog udela magnezijuma kopriva je odlično sredstvo za ublažavanje bolova i grčeva u mišićima, menstrualnih grčeva kao i opšte slabosti, umora i iscrpljenosti. Mineral silicijum je od velikog značaja za zdravlje kože, zbog čega je kopriva u fitoterapiji nezaobilazan lek za suzbijanje akni, ekcema, herpesa, lišajeva i gljivica. Zahvaljujući vitaminu K, pomaže u zaustavljanju krvarenja te se stoga preporučuje za regulisanje obilnih menstruacija kao i za zaustavljanje krvarenja iz nosa. Odlična je pomoć u lečenju hroničnih zapaljenja mokraćnog sistema jer u svom sastavu sadrži materije koje suz-

ma i nogama: lagano udarajte zahvaćeno područje sa sveže ubranom koprivom. Takođe, možete napraviti vruću kupku sa koprivom. Nažalost, u modernom društvu čovjek prolazi mimo njih i daje prednost analgeticima, koje koristi preterano.

bijaju razvoj bakterija. Lecitin prisutan u koprivi ublažava bolne zglobove, pospešuje probavu te neguje i jača kosu. Pospešuje pamćenje i pomaže kod osetljivosti na vremenske promene.

Bogata riznica vitamina U ovoj široko rasprostranjenoj zeljastoj biljci kriju se mnogi dragoceni nutrijenti. Obiluje vitaminima C, A, K, B2. Sadrži belančevine, masti, ugljikohidrate, flavonoide, tanin, klorofil, karoten, lecitin, fitosterol, acetilholin te pantotensku, mravlju, sirćetnu i silicijumsku kiselinu. Koren koprive sadrži velike količi-

Lek iz prirode protiv anemije Ako imate manjak železa u organizmu i osećate se umorno i beskorisno, kopriva je to što Vam treba! Kopriva sadrži puno železa i uspešno se koristi kod anemije. Nakon određenog vremena, opet ćete se osećati puni energije i zdravlja. Ova jednostavna biljka vekovima je poznati narodni lek za slabokrvnost i prevenciju anemije.

PRIRODA I

Bogatstvo železa, najvažnijeg elementa u čovečjem organizmu, a koje telo samo ne proizvodi, razlog je zbog kojeg je kopriva bila neizostavan sastojak svake kućne apoteke u istoriji. Bogata je i vitaminom C, koji prirodno potiče bolju apsorpciju železa pa se pri njenoj upotrebi ne javljaju uobičajene nuspojave uzimanja dodatne terapije železom, kao što su mučnina, proliv i bolovi u želucu. Kopriva je ujedno i prirodni izvor energije i vitalnosti. Kopriva broj 1 za detoksikaciju organizma Ova naizgled neugledna biljka izvrsna je pomoć u detoksikaciji organizma. Potiče rad probavnog sistema, pospešuje izbacivanje tečnosti, čisti krv i mokraćne kanale. Kopriva pomaže u izlučivanju viška mokraćne kiseline iz tela, pa služi kao narodni lek za tegobe povezane s gihtom. Upravo stoga je velika pomoć u ublažavanju bolesti povezanih s nakupljanjem i zadržavanjem toksina u organizmu te kao prirodna pomoć protiv parazita u telu. Odličan izbor za trudnice Kopriva je biljka koju je preporučeno koristiti i u najosetljivijem delu ženinog života – trudnoći, kada se koristi u obliku čaja, dok se sveže ceđeni sok od koprive (iz sokovnika) ne preporučuje. Budući da obiluje železom, prirodan je izbor za sprečavanje i lečenje trudničke anemije te potiče cirkulaciju. Pomaže radu bubrega, ublažava stres, reguliše rad hormona i smiruje zapaljenja. Zahvaljujući magnezijumu, smanjuje grčeve u nogama i ublažava porođajne bolove te doprinosi smanjenju umora i malaksalosti. Može pomoći kod hemoroida te sprečiti krvarenje nakon poroda. Potiče stvaranje majčinog mleka. Čaj od koprive dobro je piti već od 2. tromesečja i u celom periodu dojenja. Pomaže i u obnovi kose te osigurava zdravu i čistu kožu. Ostale poznate dobrobiti koprive • jača imunitet • smiruje simptome reumatizma i artritisa • pomaže kod menstrualnih bolova i predmenstrualne nadutosti • snižava krvni pritisak i šećer u krvi • pomaže kod glavobolje i nesanice • ublažava bolesti disajnih puteva • eliminiše kožne probleme • suzbija infekcije urinarnog trakta • uništava crevne parazite

• neguje i jača kosu • potiče laktaciju

Z D R AV L J E

zatim bogata je karotenom (provitaminom A) 20 mg, vitaminima B2, K. Ne kaže se baz razloga ”Neće grom u koprive”. Pripremu ovog Kopriva smoothi-a za mršavljenje, pogledajte na našem YouTube kanalu Medici.com

Kopriva smoothie za mršavljenje Sastojci: - 1 dl vode - 100 g ananasa - 1 krastavac - 10 vrhova koprive - 1 velika kašika lana Lišće koprive sadrži puno hlorofila, organskih kiselina i 10 odsto mineralnih soli s dosta kalcijuma, kalijuma, fosfora i železa. Kopriva je sredstvo za čišćenje krvi jer deluje na način da potiče razmenu materija pa samim tim i uklanjanje štetnih materija što ide ruku pod ruku s procesom mršavljenja. Mlado lišće koprive sadrži 20 puta više vitamina C nego zelena salata ili drugo uzgojeno povrće (od 75-140 mg),

Napomena Nakon duže konzumacije koprive postoji manji rizik od alergijske reakcije. Kopriva u pojedinim slučajevima može izazvati proliv i probleme s probavom. U slučaju konzumacije većih količina koprive konsultujte se s lekarom jer kopriva može pojačati ili ometati delovanje pojedinih lekova (lekova za razređivanje krvi, za snižavanje pritiska, za dijabetes, antidepresiva). Nema potrebe čekati da dođe bolest. Raznorazne bolesti neće imati nikakve šanse, ako naučimo ceniti koprivu.

Profesionalni OmniBlender V modeli TM-800A

ži jbr a n

Noževi sa šest izuzetno oštrih sječiva izrađenih od nerđajućeg čelika Snažan, brz ali ekonomičan motor od 3 konjske snage - 3HP , potrošnje do 950W - najtiši u klasi. OmniBlender V, za desetak sekundi, sa lakoćom seče, melje, drobi led, pravi ukusne napitke od voća i povrća, tople supe, soseve, sladolede od smrznutog voća, piree, melje žitarice i semenke i pravi brašno, koktele, sprema najzdraviju bebi hranu, čorbe i dr. Efikasno kida čak i ćelijsku stukturu voća, povrća i zeleniša i tako u potunosti oslobađa sve hranljive sastojke - vitamine, minerale, enzime, amino kiseline itd. OmniBlender V je po mnogo čemu superioran u odnosu na mnogo skuplje blendere i sigurno je daleko najbolja kupovina na tržištu visoko profesionalnih blendera.

i las uk

brzinom blendiranja do

38.000

450,00 KM sa PDV-om

obrtaja u minuti



sa posudama

1.5l

Hurom sokovnik HE-DBE04 (HU-500)



542,00 KM sa PDV-om

HUROM je zasigurno svjetski broj 1 u izradi sokovnika za hladno cijeđenje što su potvrdili milioni zadovoljnih korisnika širom svijeta.

Sve informacije na broj : +387 65 591 337; E-mail: jelena.brocilovic@yahoo.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

duvek sam volela medicinu, brigu o ljudskom zdravlju, te sam stoga završila studije klasične medicine u Srbiji i, željna daljih znanja, upisala specijalizaciju iz interne medicine u Nemačkoj, gde danas živim i radim. U ovom tekstu vam neću pisati puno o klasičnoj medicini. Razne teme iz klasične medicine imate na mom You Toube kanalu - Medicina u srcu. Integrativna medicina Pre nego što vam iznesem svoje mišljenje o integrativnoj medicini, želim da naglasim da čovek vrlo često, tek nakon što se lično u nešto uveri i doživi u svom iskustvu tek onda u to poveruje. Ovo vam pišem iz svog ličnog iskustva. Ovde želim da spomenem važnost integrativne medicine, šireg pristupa i sagledavanja ljudskog bića u celini. O ovome sam počela da razmišljam vrlo rano, još na studijama. Nikada nisam želela da odvajam klasičnu medicinu od alternativne i da govorim kako je samo jedan put dobar. Čitajuci knjige raznih autora iz svih krajeva sveta i primenjujući razne tehnike, izvodila sam sopstvene zaključke kada je u pitanju prevencija i lečenje. Na tom putu sam i danas i nameravam da nastavim svoje obrazovanje u tom pravcu.

Moj susret sa alternativnom medicinom Konkretno, susrela sam se sa homeopatijom, lečenjem biljkama, akupunkturom, akupresurom, Bahovim kapima, rekonekcijom, meditacijom, jogom... i... fenomenalnim teorijama koje se tiču uticaja namirnica koje unosimo u naše telo i njihovog efekta na naše ćelije i celokupno zdravstveno stanje. U ovom postu bih se zadržala na ishrani. Kao neko ko je nekoliko godina patio od alergija, ekcema i digestiv50

Medicina u srcu Dr Ljiljana Ljuboja

tramo sveobuhvatno. Kada mene pitaju šta pod tim podrazumevam, volim da kažem da su za mene tri najvažnije celine: Energija-Emocije-Hrana koju unosimo. Kada su ove tri celine u balansu i kada naš život posvetimo održavanju tog balansa, tada obično do bolesti ne dolazi. I tada imamo tu privilegiju da boravimo u jednom zdravom telu, izbalansirani i zadovoljni. Smatram da je lična edukacija vrlo važna kada je u pitanju ljudsko zdravlje. Danas nam je ona lako dostupna. Na nama je odluka da li ćemo voditi računa o našem zdravlju. Kada tu odluku donesemo, naš Energija-Emocije-Hrana su nivo svesti raste, a time i naša moć sanajvažnije celine balansa u moisceljenja! životu Ono što bih želela da naglasim kada www.medicinausrcu.com je u pitanju integrativna medicina je da YouTube kanal Medicina u srcu je vrlo važno da ljudsko biće posma-

nih tegoba, čitajući i tražeći odgovore, odlučila sam da svoju ishranu promenim, tako što sam izbacila gluten, mleko i šećer. Međutim, sama eliminaciona dijeta obično nije dovoljna. Važno je telu obezbediti neophodne namirnice kroz ishranu bogatu vitaminima i mineralima, prebioticima i probioticima kako bi naš mikrobiom (crevna flora) funkcionisao dobro. Eliminacijom „loših“ namirnica i ponovnom izgradnjom crevne flore, moje tegobe su nestale.

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Fizioterapeutska ordinacija

Prevencijom do hajdučkog zdravlja!

oslije hladne i duge zime proljeće se nečujno spustilo na našu planinu. Na nadmorskoj visini koja oduzima dah Sunce je ponovo jedini gospodar. Tek probuđena priroda prostrla je mirise ljekovitog bilja obroncima Borja i omogućila svim posjetiocima da budu dio bajkovite priče netaknute prirode, sačuvane od svih štetnih uticaja današnjice.. A mi, slušajući probleme i prijedloge naših posjetilaca, uvidjeli smo da je došlo vrijeme da otvorimo fizioterapeutsku ordinaciju i spakujemo sve medicinske ponude i savjetovanje na jedno mjesto. U skladu sa proljećem uvodimo zdrave navike, ukazujemo na svakodnevne propuste i pomažemo da ovo ljeto dočekate spremni. Otvaramo vam vrata naše planinske ordinacije i predstavljamo preventivni pregled, revolucionarni tretman lica i elektroterapiju.

Preventivni pregled Za samo 20 minuta, koliko traje pregled, saznajemo preko 15 parametara koji će nam uveliko dati uvid u zdravstveno stanje pacijenta. Iako je neophodan organizmu, holesterol može biti jako opasan i štetan jer dovodi do zakrčenja krvnih sudova koji transportuju krv u sve organe. Ako

dođe do potpunog začepljenja arterija to će srce dovesti do infarkta a mozak do moždanog udara. Vrijednost holesterola uzimanjem malog uzorka krvi iz prsta, saznajemo za svega 2 minuta. Trigliceridi predstavljaju drugi oblik masnoće u našem organizmu. Nakon obroka sav višak kalorija pretvara se u trigliceride i deponuje u masno tkivo. Visok nivo triglicerida je česta pojava kod gojaznih ljudi i smatra se najčešćom posljedicom neaktivnosti i nezdrave ishrane. Visokorizične namirnice su svakako brza i masna hrana, slatkiši i alkohol. Vrijednost triglicerida određujemo na malom uzorku krvi brzim testom od nekoliko minuta. Glukoza se u krvi stvara od hrane koju uzimamo u obliku različitih vrsta ugljenih hidrata, bjelančevina i masti. Glavni potrošač glukoze u krvi je mozak (2/3 glukoze), dok se ostala glu-

koza pohranjuje kao rezerva energije u druga tkiva u obliku glikogena (jetra i mišićno tkivo). Glukoza je potrebna za mišićni rad i za sve procese u organizmu, uključujući i rad mozga, pa je tako i najznačajniji izvor energije. Visoka ili niska vrijednost glukoze u krvi dovešće do niza primarnih i sekundarnih poremećaja u organizmu. Pankre-

Mirela Gavranović, fizioterapeut, domaćin Wellnes&Spa centra „Hajdučke vode“

as u takvim okolnostima može početi proizvoditi prevelike količine inzulina, a organizam zbog razvoja inzulinske rezistencije posredovane debljinom, ulazi u stanje dijabetesa tipa 2. ŠUK test kod nas radimo na principu malog uzorka krvi iz prsta, a rezultate saznajemo odmah.

Određivanjem tjelesnog sastava preko bioelektričnog analizatora dobija se uvid u dvije vrste tjelesnih masnoća koje se smatraju „tihim ubicom“ današnjice. Potkožna masnoća koja nam stvara prije svega estetske probleme i viscelarna masnoća koja nam može poremetiti normalnu funkciju gotovo svih unutrašnjih organa. Vrijednostima frekvencije pulsa i disanja dobija se uvid u kvalitet i pravilnost rada vitalnih organa - srca i pluća. Bili sportista ili ne, značiće vam vrijednosti vašeg BIM indeksa kao i procenta skeletnih mišića kako biste saznali da li postižete maksimum svojim treningom i da li je to tempo koji je preporučljiv za vaš organizam. Na kraju Vas čeka fizioterapeutski test procjene posture i pokretljivosti i savjet za rješavanje postojećih zdravstvenih problema ali i unapređenje drugih životnih navika. 51

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

PERFECT CODE - Priuštite svom licu proljeće! Trodimenzionalno smanjenje bora 31-100% – klinički dokazano! Ne možemo zaustaviti vrijeme niti spriječiti starenje, ali pravilnim postupcima njege i unapređenjem životnih navika, starenje i nastanak bora možemo znatno usporiti!

Nova linija za lice PERFECT CODE „Afrodita Professional“ tima predstavlja savršenu formulu kompleksa ČETIRI BIOMIMETIČKA PEPTIDA koja je svojevrsna razvojna inovacija kozmetologije svjetskih razmjera te se smatra najvažnijim dostignućem na ovom polju u posljednjih 50 godina. TROSTRUKI MEHANIZAM DJELOVANJA: 1) kao „punilo“ „wrinkle-filer“ na način botoksa 2) podsticanjem ćelija na aktivnu obnovu i novo nastajanje ćelija - ćelije se ponašaju kao da su mlađe 3) podsticanjem prirodne odbrambene funkcije kože i zaštita od štetnih uticaja okoline. Smanjenje dužine bora do 34,7% već 30 min. nakon nanošenja! 52

Za 42% povećana vlažnost kože već sat vremena nakon nanošenja! Nije slučajno da smo odabrali baš proljeće da počnemo sa primjenom ovog tretmana. Regeneraciju kože postižemo prije svega dubinskim čišćenjem i otklanjanjem svih nečistoća sa površine kože. Zimi nam je koža zadeblja, pore se zatvore pa često sebum ne uspijeva na dođe na površinu, što izaziva akne i iritacije. Nakon što smo lice očistili, prelazi se na fazu toniziranja tonikom na bazi hijaluronske kiseline i to na potpuno prirodan način. Nakon toga, enzimskim pilingom pospješuje se proces obnove ćelija jer enzim papain razgrađuje odumrle ćelije epiderma i uklanja nečistoću nakupljenu u dubini pora pa dobijamo izvrsno očišćenu, glatku kožu zdravog izgleda. Perfect code, završna tehnika, podrazumijeva nanošenje maske, koncentrata i esencije digitopresurom na „kritične tačke“ a to su najčešće marionetske bore, nazolabijalne bore i bore na području oko očiju tzv. “vranine noge“. ELEKTROTERAPIJA je procedura u kojoj se električna energija koristi u terapijske svrhe. U prvom planu, elektroterapija smanjuje bol, otklanja otok i smiruje upalne procese različite prirode. Fiziološki, ispod elektroda ili u zoni prostrujavanja događaju se sljedeći fiziološki procesi: – vazodilatacija (širenje krvnih sudova) – hiperemija (crvenilo kože uz prisutnu toplotu) – smanjuje nadražljivost nocioceptora (smanjuje bol) – povećava se mišićna kontrakcija Naša ordinacija posjeduje kombinovane aparate pomoću kojih se može sprovoditi više vrsta elektroprocedura, zavisno od indikacija.

Magnet – koristimo u terapiji liječenja degenerativnih bolesti lokomotornog aparata, fraktura, stanja nakon ruptura i ligamentarnih povreda koje su česte u sportu. Ultrazvuk – zbog svog mehaničkog, hemijskog i biološkog djelovanja, koristimo ga kod otklanjanja akutnih problema kao što su upala tetiva, kalcifikata u mišićima, kod otoka. Elektrostimulacija – kao mišićni trening za oštećenu muskulaturu kod povreda perifernih nerava, za oštećenu funkciju nakon CVI. Dijadinamska struja – izborom odgovarajućih parametara može se poboljšati cirkulacija, utjecati na smanjenje bola, poboljšanje tonusa mišića i oporavak neuroloških disfunkcija.

Interferentna struja – izborom modulacija od podražajnih do umirujućih, koristimo kod akutnih, upalnih i bolnih procesa na lokomotornom aparatu. Galvanizacija – djeluje na poboljšanje cirkulacije, smanjenje napetosti i uklanjanje otoka. Ujedno je koristimo, i kao uvod u stimulaciju. Iontoforeza – postupak unošenja lijeka u tijelo uz pomoć galvanske struje. Transkutana eletrostimulacija – blokira prenos boli sa određenog dijela tijela. Svaka promjena je pozitivna, a neke vam uveliko mogu poboljšati i olakšati život. Ne čekajte sutra da počnete sa njima!

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Svetlana Strailović, direktorka Udruženja specijalizovanih zdravstvenih ustanova za prevenciju invalidnosti i rehabilitaciju

druženje specijalizovanih zdravstvenih ustanova za prevenciju invalidnosti i rehabilitaciju osnovano je 1979. u Beogradu i ove godine slavi veliki jubilej - 40 godina svog rada i postojanja. Nema puno onih koji mogu da se pohvale tako dugim trajanjem i zato smo ponosni na vreme koje smo proveli u zajedničkom radu i uspesima koji su iza a, nadamo se, i ispred nas.

Banje Srbije

Na Skupštini Udruženja održanoj 12.2.2019.godine u Banji Koviljači usvojili smo predlog predstavnika časopisa „Medici.com“ Radeta Karalića da u ovoj godini jubileja sve naše članice budu predstavljene po prvi put sve zajedno i na jednom mestu u ovom prestižnom časopisu koji se već punih 15 godina u kontinuitetu bavi raznim temema iz svih oblasti zdravstva ne samo u Srbiji, već i u regionu Jugoistočne Evrope, među kojima i banjskim zdravstvenim centrima, ali do sada samo pojedinačno. Dogovorili smo da pokrenemo ovu rubriku nazvavši je „Banje Srbije“, u kojoj će tokom cele ove godine u slici i reči da se predstave naši banjski zdravstveni centri i njihova ponuda u smislu preventive, lečenja i rehabilitacije kao i wellnes i spa ponuda. Očekujemo da ova saradnja donese dobre rezultate tako što će informacije o ponudi naših članica da dođu do potencijalnih klijenata, odnosno korisnika koji su zainteresovani za zdravstvene i spa usluge. Ovo tim pre što se časopis „Medici.com“ plasira ne samo u Srbiji već i u Republici Srpskoj i celoj BiH, Crnoj Gori, Makedoniji, Hrvatskoj, Sloveniji, a neretko i šire izvan regiona. „Letujte, odmarajte, uživajte i lečite se u banjama Srbije”!

Urednik rubrike “Banje Srbije”: Rade-Radenko Karalić Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dobrodošli u Banju Koviljaču

podnožju legendarnog Koviljkinog grada, na mestu gde se spajaju reka Drina i planina Gučevo, nalazi se Banja Koviljača, nadaleko poznato prirodno lečilište i jedna od najlepših banja Srbije. Za nju su znali još Iliri, pa Rimljani i Osmanlije. Međutim, za krucijalnu godinu nastanka ovog lečilišta smatra se 1858. godina Kada je zvanično utvrđena „Obaveza lekara da preko leta u banji sedeći bolne nadgledati i njima uredno i po pravilima lekarskim upotrebljene vode prepisivati“. Banja Koviljača doživljava procvat 20 – tih i 30 – tih godina prošlog veka, kada

Kažu da je snaga vodopada u mnoštvu kapljica koje rade zajedno

SB Bukovička Banja

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“. Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal-

niču luksuzni hoteli, vile, veliki park na preko 40 hektara sa impozantnom fontanom u njegovom središtu. Koviljača je jedna od nekolicine srpskih banja sa prefiksom kraljevske, zbog šarma kojim je privlačila srpske vladare, a ovaj laskavi epitet, vrhunskim tretmanom pacijenata i gostiju, danas čuva Specijalna bolnica za rehabilitaciju Banja Koviljača. Među prvim osnovanim i akreditovanim rehabilitacionim centrima u Srbiji, tokom višedecenijskog razvoja, Specijalna bolnica timskim radom, stalnim inovacijama, i usvajanjem najviših standarda, pozicionirana je u samom vrhu sa prepoznatljivim kvalitetom i za stranog gosta.Ova ustanova je ostvarila savršenu sinergiju prirode i tradicionalnog vidarstva, s jedne i savremenih dostignuća fizikalne medicine i rehabilitacije, s druge strane, dok o gostima, s osmehom na licu, danonoćno brine ekipa lekara specijalista, konsultanata, fizioterapeuta, sestara, tehničara, nutricionista.Specijalna bolnica je vlasnik Sunčanog sata, najvišeg priznanja u srpskom zdravstvu, višestruki je dobitnik priznanja za lidera u regionu u oblasti zdravstvenog i wellness turizma, a takođe ima predstavnika u naučnom komitetu Međunarodnog udruženja balneologa.

 https://www.banjakoviljaca.rs

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema. O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru. Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet. Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom. U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

 +381 34 725 250  https://www.bukovickabanja.co.rs 55

Z D R AV S T V O - S R B I J A

SB Merkur

Još avgusta 2008. godine Merkur je postao prvi Nacionalni edukativni centar za obolele od šećerne bolesti na insulinskoj terapiji i ujedno prva ustanova takvog tipa u ovom delu Evrope. Jedinstven pristup tretmanu dijabetesa u Merkuru, prepoznat je kao dostignuće na svetskom nivou i nagrađen Socrates nagradom u Londonu.U februaru mesecu Merkur je iz Londona dobio još jedno priznanje - nagradu Best Traditional Spa of the Year, za najbolju banju koja uvažava tradicionalni banjski koncept.

 Tel. +381 36 51 55 150

Pored tradicionalno vrhunske medicine, Merkur je i reprezentativan spa centar je u svom sastavu poseduje Spa centar Rimski Izvor, jedan od najvećih na Balkanu. Ovaj spa centar uspešno kombinuje tradicionalne tretmane mineralnim vodama sa modernim sadržajima za relaksaciju i najsavremenijom svetskom opremom. Spa centar pruža mogućnost uživanja u bazenskom kompleksu, masažama, tretmanima mineralnom vodom i blatom, ali I modernim aparaturnim tehnikama i antiejdžing tretmanima.

 https://www.vrnjackabanjamerkur.com

erkur se nalazi u Vrnjačkoj Banji, oazi zdravlja, energije i lepote. Predstavlja najsavremeniji zdravstveni centar za prevenciju, dijagnostiku, lečenje i rehabilitaciju šećerne bolesti, bolesti organa za varenje i bolesti koštano-zglobnog sistema. U svom sastavu ima četiri smeštajna objekta, polikliniku sa 40 lekara i jedan od najvećih Spa centara na ovom delu Balkana. Ono po čemu je Merkur prepoznatljiv je duga tradija primene prirodnog faktora Vrnjačke Banje – mineralnih voda i mineralnog blata u zdravstvene svrhe. Mir i opuštanje uz kontrolu zdravlja

Mataruška Banja

ataruška Banja se nalazi u centralnom delu Srbije, na desnoj obali reke Ibar, udaljena je 8 km od Kraljeva i 170km od Beograda.Umereno-kontinentalna klima, reka Ibar i prostran park pružaju izvanredne mogućnosti za zdravstveni i sportsko-rekreativni turizam. Termomineralna voda pripada kategoriji hidrokarbonatnih sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulfida (14 mg/l) što je glavna terapeutska vrednost ove mineralne vode uz temperaturu do 46 stepeni Celzijusovih. Specijalna bolnica se bavi prevencijom, lečenjem i rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumatskim bolestima (zapaljenjski i degenerativni reumatizam). Prirodni faktor, 56

sumporovita termomineralna voda, ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta. Bolnica ima 200 postelja u dvokrevetnim i jednokrevetnim sobama. Sve sobe poseduju TV i wi-fi. Tokom boravka i lečenja u ovoj ustanovi o Vama brine tim lekara (specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, internista-reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre - tehničari. Pored stručnog medicinskog kadra, raspolaže i savremenom opremom za sprovođenje terapijskih procedura u oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije. Nabavljen je i novi aparat za merenje koštane gustine (DEXA) što će doprineti ranoj dijagnostici i adekvatnom lečenju osteoporoze.

Krajem 2018. god. SB „Agens“ je dobila sertifikat o akreditaciji od strane Agencije za akreditaciju zdravstvenih ustanova Srbije na maksimalnih sedam godina, što je veliko priznanje za napore koji su uloženi u uvođenju najviših standarda u lečenju i rehabilitaciji pacijenata. Ove godine je planirana rekonstrukcija terapijskog bazena i radovi na poboljšanju energetske efikasnosti zgrade terapijskog bloka zahvaljujući Ministarstvu zdravlja i Kancelariji za upravljanje javnim ulaganjima. Jedinstvenost ovog dragulja medicinskog turizma čini i blizina kulturno-istorijskih spomenika: krunidbeni manastir Žiča (13. vek) udaljen je 2km, manastir Studenica (12. vek) udaljena 50km, kao i srednjevekovni grad Maglič (20 km južno, u dolini Ibra).

 Tel. +381 36 541 10 22

 https://www.agensmb.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vazdušna banja Ivanjica

Hibridni sistem SPECT/ CT u Čigoti®

rajem 2018. je završeno renoviranje Odeljenja nuklearne medicine u Specijalnoj bolnici „Čigota“ na Zlatiboru, kada je u novim, optimalnim uslovima instalirana savremena oprema, između ostalog i sistem najnovije generacije SPECT/CT. Hibridni sistem SPECT/CT, marke Siemens Symbia T6, je dobijen kroz program tehničke saradnje Međunarodne agencije za atomsku energiju sa Vladom Republike Srbije u programskom ciklusu 2016-2017. Ovo je prvi uređaj ove vrste instaliran u nekoj medicinskoj ustanovi u Srbiji. Odlika hibridnog sistema je da spaja dva uređaja u jedan: savremenu dvodetektorsku gama kameru i uređaj kompjuterizovane tomografije (CT). Kao rezultat ovog hibrida dobijamo možda najdetaljniju dijagnostiku pojedinih oboljenja i stanja. Scintigrafije (metode nuklearne medicine) su jedinstvene jer ne ukazuju samo na fizičko postojanje određene promene ili tkiva, već intenzitet nakupljanja radioaktivnih izotopa u njima je u direktnoj proporciji sa intenzitetom metabolizma navedenog tkiva. Najveći nedostatak dosadašnjih nuklearnomedicinskih procedura: precizna lokalizacija uočene promene je prevaziđena preklapanjem dobijene scintigrafske slike sa CT-om. Dobijena hibridna slika pokazuje tačnu anatomsku lokalizaciju uočenog poremećaja. Primena ovog aparata je od velikog značaja prvenstveno za onkologiju, ali i za bolesti srca, jetre, bubrega itd. Korišćenjem ovog aparata smanjuje se vreme snimanja pacijenta i povećava se broj urađenih procedura. Zaposleni su manje izloženi jonizujućem zračenju jer su procesi na uređaju u velikoj meri automatizovani i ne zahtevaju duži kontakt osoblja sa radioaktivnim pacijentom. Veliko je interesovanje pacijenata za preglede na ovom sistemu, iz Republike Srbije kao i okolnih zemalja.

 Tel. +381 31 597 597

 https://www.cigota.rs

alazi se 220 km od Beograda, u jugozapadnoj Srbiji, okružena planinama Javorom i Mučnjem, na obronku pl. Golije, rezervatom biosfere od 2000. godine. Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ivanjica u prirodnom ambijentu, očuvane životne sredine sa četiri decenije iskustva, najsavremenijom opremom i stučnim kadrom ponudiće vam kvalitetnu i efikasnu uslugu iz oblasti fizikalne medicine/degenerativni i upalni reumatizam, posttraumatska stanja, neurološka oboljenja, hematologije/rekondicioniranje i podizanje opšteg imuniteta organizma, rehabilitacije respiratornih organa, kao i rekreativnih odmora.

 Tel. +381 32 662-258  https://www.sbivanjica.rs Ustanova poseduje 250 ležaja, raspoređenih u tri lamele sa po dva sprata. U najvećem broju to su dvokrevetne sobe, za one koji bi da budu sami postoje i jednokrevetne sobe, a za one koji vole društvo i trokrevetne sobe. Pet apartmana je predviđeno za one koji žele dodatni komfor. Ceo objekat je okružen šumom, pokriven je širokopojasnim bežičnim internetom a svaka soba ima televizor sa kablovskim priključkom. Ishrana obuhvata tri pansionska obroka sa domaćom kuhinjom i proizvodima iz lokalnog kraja uz mogućnost izrade posebnih programa ishrane.

Sastavni deo medicinskog paketa, a može biti i poseban (odmor i rekreacija) sprovodi stručni tim profesora fiskulture, rekreatora i animatora, a obuhvata: saunu, zatvoreni bazen, đakuzi kadu, sale za bilijar i stoni tenis, sportske terene, trim i pešačku stazu (7km), penjanje na vrhove obližnjih brda, izlete na planine Goliju (1833 metra), Javor (1519 metara) i Mučanj, izlete u srednjovekovne manastire Studenicu (osnovan u XII veku), Kovilje, Pridvoricu .... 57

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja

pecijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja nalazi se na obroncima Jastrepca, nedaleko od Kruševca. To je oaza čistog planinskog vazduha, zdrave hrane i nadasve lekovitih termalnih izvora, koji se koriste još od praistorije. Voda je sumporovita homeoterma sa osobinama slabih alkalnosaliničnih voda, pa je najsličnija termama poznatih pirinejskih banja. Koristi se za lečenje koštano-zglobnih, degenerativnih, ortopedskih i nekih neuroloških oboljenja. Odlične rezultate pokazuje kod tretmana posttraumatskih stanja, nakon operacija i intervencija na lokomotornom sistemu, kod reumatskih oboljenja i urođenih deformiteta na kostima i zglobovima. Posebnu novinu u lečenju bolesnika pred-

stavlja tretman hiperbarične oksigenacije koji se obavlja u hiperbaričnoj komori. Ova terapija ima širok spektar dejstava: poboljšava cirkulaciju krvi, ubrzava zarastanje rana i preloma kostiju, leči gangrenu, opekotine i promrzline i osvežava vitalne funkcije organizma. SB Ribarska Banja je za svoje goste obnovila i proširila staro tursko kupatilo koje je danas moderan wellness i spa centar. Pored bazena tu je i hamam, slana soba i pećina, parno kupatilo, kada kraljice Drage, saune, luksuzne

sobe za masažu gde se obavlja preko 20 vrsta masaža, đakuzi kade, bjuti i fitnes centar, kao i relaks prostorije sa toplim ležaljkama i zvezdanim nebom. U vrelim letnjim mesecima najbolji provod je u Sportsko-rekreativnom centru „Samar“ u Ribarskoj Banji. Mini-akva park, okružen stoletnim jastrebačkim šumama, pruža osveženje i nezaboravnu adrenalinsku zabavu..

 Tel. +381 37 865 270

 https://www.ribarskabanja.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Gamzigradska banja

 Tel. +381 19 450-443  https://www.gamzigradskabanja.org.rs

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od ma-

gistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima. INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotirnog sistema U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabilitacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapiju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magneto-terapija i terapija laserom.

HBO-hiperbrična oksigenacija – 100% kiseonik pod pritiskom 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Sijarinska Banja „dragulj među brdima“

Kompleks bazena „Gejzer“

o mnogima nepravedno zapostavljena banjska lepotica, utonula u more zelenila, nalazi se na samom jugu naše zemlje. Udaljena je 330 km od Beograda, 90 km od Niša. Sa toliko potencijala u vidu termomineralnih izvora, čistog i svežeg vazduha, stoletnih šuma, čiste netaknute prirode, ali i jedinstvenog gejzira u kontinentalnom delu Evrope, predstavlja pravu oazu zelenila i utočište od vrele letnje žege za desetine hiljade turista koji je posete svake godine. 60

Sijarinska Banja je najbitnija turistička atrakcija opštine Medveđa, nalazi se na svega 50-tak kilometara od najznačajnijeg putnog pravca u jugoistočnoj Evropi E-75, od isključenja sa autoputa kod Leskovca, za manje od sat vremena vožnje se stiže do treće najtoplije banje u Srbiji, sa temperaturom vode od 72ºC. U samom centru banje se nalazi gejzir, visine vodenog stuba 8m, koji je poslednji znak vulkanske aktivnosti na ovim prostorima. Oko gejzira je kompleks rehbilitaciono-rekreacionih bazena “Gejzir”, koji se sastoji od nekoliko bazena - bazen sa tremalnom vodom, veliki bazen sa đakuzijem i vodenim topovima, bazeni za decu sa toboganima i drugim sadržajima za najmlađe. U gornjem delu banje se nalazi olimpijski bazen sa restoranom, terenima za sporto-

Vaterpolo bazen

ve, parkingom. Nosilac smeštajnih kapaciteta je Specijalna bolnica za rehabilitaciju ‘’Gejzer” koja, pored smeštajnih kapaciteta, ima i terapijski blok za rehabilitaciju. U samoj ustanovi od dodatnih usluga se nude masaže, tople kupke, podvodne masaže, biserne kade,

 Tel. +381 16 895 152

fitnes sprave, kineziterapija, terapije blatom... Banja je najposećenija u julu i avgustu kada, pored stalnih gostiju, banju poseti i veliki broj izletnika iz okolnih gradova, naročito za vreme trajanja manifestacija “Gejzerske noći“ i ‘’Zlatni kotlić gejzira’’.

 https://www.gejzer.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vranjska Banja

ranjska Banja je bogata sa najtoplijom mineralnom vodom u Evropi. Voda temperature od 94° do čak 110°C, kapaciteta 140 litara u sekundi, izbija na površinu zemlje iz desetak izvora. Značaj ove vode nije samo u visokoj temperaturi, nego i u izuzetnom lekovitom svojstvu (mineralna, bogata sumporom, blago alkalna). Najveću lekovitu vrednost vode predstavlja rastvoren lekovit gas sumpor-vodonika u količini od 1,9 mg/l, što je skoro dvostruko više od dovoljne količine 1 mg/l da bi voda imala lekovito dejstvo. Uspešno pomaže u lečenju svih oblika reumatizma, neuroloških oboljenja, posttraumat-

 Tel. +381 17 546 428  https://www.vranjskabanja.co.rs skih stanja, bolesti organa za varenje, ginekoloških i kožnih oboljenja. Vranjska Banja je jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji. U njoj se od 1914. godine lečio i kralj Petar I Karađorđević. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi. Nalazi se na jugu Srbije, dvanaest kilometara jugoistočno od Vranja, na nadmorskoj visini od 400 metara. Pominje se još u povelji kralja Stefana Dušana iz XIV veka. Iznad crkve Svetog Ilije, na desnoj strani reke Banjštice, nalaze se tragovi srednjovekovnog grada Izoma. Za vreme turske vladavine dolazi do stagnacije u kulturnom i privrednom razvoju i iseljavanja stanovništva. Turci su Banju nazivali ilidžom i koristili njene termalne izvore.

-- Bolesti disajnih organa dece i odraslih (bronhijalna astma, akutni i hronočni bronhitis, sinusitis,emfizem, bronhiektazije, respiratorna insufijencija, postpneumonična stanja, respiratorne infekcije i alergijske manifestacije naročito kod dece) -- Akutne i hronične kardiovaskularne bolesti i akutni koronarni sindrom, hipertenzija i hipertenzivna kriza, srčana slabost, aritmije -- Reumatične bolesti (reumatizam perifernih zglobova i kičmenog stuba, vanzglobni reumatizam)

Nakon oslobođenja od Turaka, dolazi do razvoja banje koja u tom periodu i dobija naziv Vranjska Banja, po varošici u čijoj se blizini nalazi.

-- Posttraumatska stanja -- Hronična ginekološka oboljenja -- Neurološka oboljenja (neuralgije, radikuliti, stanja posle povrede perifernih nerava) -- Neuroze -- Parkinsonova bolest (lakši oblici) -- Stres sindrom -- Psihička i fizička iscrpljenost

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banja Rusanda

Institut za rehabilitaciju Beograd

nstitut za rehabilitaciju u Beogradu postao je prestižna institucija u ovom delu Evrope, koju čine dva organizaciona dela - Sokobanjska 17 i Selters Banja u Mladenovcu. Institut je sertifikovani trening centar evropskog bordoa za fizikalnu medicinu, akreditovani rehabilitacioni centar, nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, referentni centar za Balneoklimatologiju Republike Srbije, sa uvedenim ISSO i HASSAP standardom. Usko specijalizovani stručni kadar, dijagnostički kabineti, savremena medicinska oprema i adekvatno renoviran prostor su preduslovi koji omogućavaju izuzetne rezultate u lečenju i rehabilitaciji naših korisnika. Banja Selters u Mladenovcu, udaljena svega 40km od Beograda, prava je oaza čistog vazduha, mira i zelenila sa prirodno lekovitim faktorima (lekovita voda, blato, klimat). U Seltersu se odvija stacionarna i ambulantno-poliklinička rehabilitacija neuroloških, ortopedsko-traumatoloških i reumatoloških pacijenata, kao i dečja rehabilitacija. Selters raspolaže sa tri bazena, od kojih je jedan sa mineralnom vodom, savremenim wellness centrom i kompletno renoviranim smeštajnim kapacitetima. Wellness&Spa je pravi rajski vrt gde o Vašem blagostanju brine stručan tim ljudi, edukovanih po visokim standardima. U prijatnom ambijentu Selters Wellness centra na raspolaganju su Vam unutrašnji bazen sa vodom temperature 32 stepena, bazen na otvorenom, jakuzzi kada, kade za podvodnu masažu, blatna terapija, finska sauna, tepidarijumi, slana soba i sve vrste ručnih masaža.

 Tel. +381 11 8241-425

 https://www.rehabilitacija.com

anja „Rusanda“ se nalazi na obali najvećeg slanog jezera u Srbiji, u prelepom parku bogatom florom i faunom. Od davnina se prepričavaju legende o lekovitosti blata naše banje. Upravo ovde, na obali jezera, u prelepom okruženju netaknute prirode 1867. godine je stvoreno lečilište, koje je preraslo u današnju Specijalnu bolnicu za rehabilitaciju „Rusanda“. Lekovitost blata, odnosno peloida je prvi put potvrđena u Carskoj akademiji u Beču, a očuvana je do danas. U ‘”Rusandi” se primenjuju razni oblici fizikalne terapije koji se zasnivaju na primeni različitih oblika fizičke energije u svrhu lečenja, osposobljavanja i medicinske rehabilitacije obolelih i povređenih osoba, sprečavanja pogoršanja i recidiva oboljenja.

 Tel. +381 23 315 04 00  https://www.banjarusanda.rs

Ona podrazumeva primenu mineralnog peloida, lekovitog blata u terapijske svrhe. Hemijski sastav, koji se naročito odnosi na aktivne forme sumpora i visok salinitet, daje mu prednost u korišćenju u reumatologiji, pre svega u lečenju degenerativnog reumatizma, dermatologiji, dominantno psorijaze i u ginekologiji (lečenje steriliteta). Našim gostima su u okviru usluga spa-wellnessa omogućeni odmor, relaksacija, detoksikacija i rekreacija. U okviru naših wellness i spa usluga primenjuju se tretmani savremenim radiofrekvencijskim GreenIRF aparatom, Green-press aparatom, različite vrste masaže, boravak u body-therm kabini, u zatvorenom bazenu, masaže u bisernoj ili masažnoj kadi, relaksacija na tepidarijumu ili toplom krevetu, kao i druge vrste relaksacije, vežbe disanja, uz individualno prilagođenu ishranu. U Banji se, uz pesmu ptica, šetnjama po parku i među cvetnim lejama uz zvuk fontane, meditira i opušta svaki naš gost.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za progresivne mišićne i neuromišićne bolesti

Novopazarska banja

ovopazarska banja, kao što se i iz samog imena može zaključiti, nalazi se u blizini grada Novog Pazara u jugozapadnoj Srbiji. Ušuškana je u Novopazarskoj kotlini, među severozapadnim padinama moćne planine Rogozne. Od glavnog grada naše zemlje udaljena je dalekih 280 kilometara, ali zato od Novog Pazara svega 3 kilometra. Položaj u blizini magistralnog puta Beograd-Novi Pazar-Jadransko more veoma pogoduje njenom razvoju turizma. Zbog velike posećenosti, autobuske linije svakodnevno saobraćaju od Novog Pazara ka Banji i obrnuto. Njen položaj i nadmorska visina određuju i njenu mikroklimu. S obzirom na to da se nalazi na čak 504 metara nadmorske visine, što je direktno svrstava među najviše banje naše ze-

mlje, i njena klima ima planinske odlike. Ove faktore dodatno upotpunjuje planina Rogozna u čijem podnožju se banja nalazi. Novopazarska banja ima 14 izvora termomineralne vode. Glavni prirodni izvor daje vodu temperature 54°C, što znači da je reč o hipertermi, izdašnosti oko 1 l/s, mineralizacije 1,7 g/l. Izvorska voda se pojavljuje iz flišnih sedimenata. Pretpostavlja se da se u podzemlju proceđuje duž međuslojnih pukotina trijaskih krečnjaka. Voda je karbonatna, sa izvesnim sadržajem sumpora, gotovo neutralnom reakcijom, azotom koji zapreminski zahvata 70% i nešto povišenim sadržajem radona, radijuma i urana. Novopazarska banja, smatra se glavnim centrom za lečenje distrofičara u našoj zemlji. Terapije se sprovode u Specijalnoj bolnici za lečenje mišićnih i neuromišićnih bolesti.  Tel. +381 20 313-655  https://www.novopazarskabanja.com

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ova rubrika „Banje Srbije“ u uglednom časopisu “Medici. com“ , novi izazovi, nove životno važne teme a stare i nikada do sada do kraja ispričane priče. Što iz poznatih i, siguran sam, iz mnoštva potpuno nepoznatih razloga. Večna tema našeg prostora, neprestano razapeta između smisla i besmisla. Mita i stvarnosti. Empirije i nauke. Prošlosti i savremenosti. Pogrešnom, zakasnelom oponašanju prvo u negaciji, a onda još većem vremenskom zaostatku upravo za onima koji su promenili svojoje stavove. Sa željom pozvanih i odgovornih, nažalost, na deklerativne promene sa, naravno, izostankom adekvatnog rešenja koje ne nudi sadašnjost a još manje budućnost. U saznanjima da tradicija i znanje sa iskustvom nameću sadašnjost razvijeni to obilato koriste a oni drugi, koji su uvideli značaj balneoklimatološkog faktora, čine velike napore i uspevaju u tome gradeći upravo tradiciju. Sadašnjost, koncipirana na strogim savremenim naučnim postulatima medicinske nauke i struke kroz koju prolazi linija tačke prošlosti, jasno usmerava ka budućnosti, što jasno govori da današnji poslanici i uposlenici koji odlučuju o ostanku i opstanku banjskih i klimatskih lokaliteta Srbije imaju odlučujuću ulogu koju će istorija, koja ne zaboravlja, pravilno proceniti i oceniti. Zbog svega toga, verujem da će novi prostor i izdvojeno, a najčešće zajedno, ispuniti zadatatak sadašnjosti. U tom uverenju očekujem da umesto do sada nebrojeno puta ponovljenog: Na tako malom prostoru u svetskim razmerama nije zabeležen toliki broj termomineralnih izvorišta; da je to naš poseban potencijal; da ga koristimo na nivou statističke greške (ispod 5%); od ukupno pedesetak registrovanih banjskih mesta najveći broj ne radi; banje su trošak (u razvijenim zemljama ušteda) i na kraju suluda ideja prodati. Procena vrednosti nije učinjena. Znači odokativna. Budućnost nije određena. Bezobzirno, bez reči savesti ili bar onoga što se svako pita: ’’Šta će potomci reći’’. Bezidejnost odgovornih koji po vokaciji imaju obavezu organizacije i uvođenja inovacija uz odsustvo bar elementarne odgovornosti za potrošenim ako ničeg drugog ono vremena u obilaženju boljih i organizovanijih, u bližem i daljem okruženju, sa kraćom tradicijijom od naše, i prenebregavanje činjenice da u njihovom nastajanju značajnu ulogu je imala naša tadašnja pamet. Deklarativnost bez akcije, status kvo i čuvanje 64

Banjska i klimatska mesta - nacionalno bogatstvo

Prof. dr Tomislav Jovanović, rođen je 12. avgusta 1951. godine u selu Trbunje u opštini Blace. U Blacama je završio i osnovnu školu. Diplomirao je na Medicinskom fakultetu u Beogradu 1975. godine, magistrirao 1979. a doktorirao 1983. Specijalista je medicine sporta. Završio je i subspecijalizaciju iz balneoklimatologije i hiperbarične medicine. Ima i specijalizacije iz kliničke fiziologije. Bio je redovni profesor fiziologije na Medicinskom fakultetu u Beogradu, i ministar prosvete, nauke i tehnološkog razvoja u Vladi Srbije. U dva mandata bio je direktor Centra za naučnoistraživački rad Kliničkog centra Srbije. Sa srpske strane coordinator je Međunarodnog naučnog projekta pod naslovom “Mehanizmi poremećaja srčanog ritma u toku akutnog infarkta miokarda” koji se realizuje u saradnji SANU, Medicinskog fakulteta, Kardiološkog naučnog centra Ruske akademije nauka, objavljeno je na sajtu opštine Blace. svog očekujući nametnutu promenu kojoj će ponovo biti mesta za iste jer oni to ’’najbolje ’’ znaju. Zato je opravdano kao samo malu potvrdu izrečenom navesti i činjenicu o opstanku naziva zdravstvenih ustanova u banjskim i klimatskim mestima. Ad hoc nastali nazivi da bi se spaslo potpuno uništenje prirodnog lekovitog faktora njegovom eliminacijom iz najvažnijg zakonskog akta, spontano nastalo u poslednjem trenutku od dvojice verujućih, među

kojima je i pisac ovih redova, odmah prihvaćeno od tada odlučujućih. Specijalne u uslovima holizma i mnoštva faktora sa opštim sistemskim efektima traje i opstaje bez poznatog da se nastoji ka izmeni uz evidentnu činjenicu o nepostojanju pandana u svetu. Banjska i klimatska mesta svojim prirodnim potencijalom lokalnim i posebno opštim efektima na ljudski organizam zdravih, onih u postupku rehabilitacije i, na kraju, kod onih kod kojih je lek izbora su

Z D R AV S T V O - S R B I J A

društvena u svakom pogledu prednost i nemerljiva ušteda. U rešavanju dileme kako dalje. Kako pokrenuti ono što ne funkcioniše a nemerljivo bogatstvo odlazi u nepovrat. Prodati. Kome i pod kojim uslovima? Razlog kupovine je profit sa malim benefitom države i društva uopšte. Uz angažovanje radno potentnih i minimum angažovanog intelektualnog domaćeg potencijala. Sa jasnim primerima već učinjenog gde se radi privlačenja potrošača unutar naše zemlje ignorišu već ostvareni naučni i stručni rezultati i istraživanja obavljena u najeminentnijim domaćim naučnim institucijama i angažovanje najkompetentnijih domaćih naučnika i stručnjaka, promocijom, u najblažem, sumnjivih nekompetentnih istraživanja stranih laboratorija, predstavljenih kao otkrovenje uz činjenicu da rezultati takvih ’’istraživanja’’nisu validni za samu zemlju gde su obavljena ili za državu sadašnjeg vlasnika. Činjenice govore. A napisane imaju i svoju posebnu težinu. I, naravno, još je jedno pitanje zbog čega domaća javnost i na ovakve pojave monotono ćuti. Sadašnji su nasledili od svojih predaka bogatstvo sa kojim ništa ne čine. Ne, nije tačno, devastiraju ga, omalovažavaju i minimiziraju njegovu vrednost. Bez ikakvog prava. A pravo je da ono što smo nasledili nijednim zakonom, a posebno onim najstarijim, moralnim se ne prodaje. Ono se predaje u nasledstvo sledećoj generaciji. Hoćemo li mi odstupiti od toga i nasleđeno pokloniti ili potcenjenoj vrednosti prodati drugome, zarad šake cvancika koji će brzo kroz prste proći i nestati a prirodno bogatstvo ostati zauvek našim potocima kao neprebol za ono što se ne sme učiniti. I zato umesto defetizma, nemoći, izgovora koji nisu izgovori već rezultat duboke negativne selekcije, uz prizivanje podataka koje su nam ostavili naši preci napred. Neka u prvom kao nauk bude i kapitalno delo prof. dr Laze Nenadovića, osnivača balneoklimatologije, ne samo u Srbiji već i nizu današnjih termi, koji je, u znak zahvalnosti za tada učinjeno, imenovan i počasnim građaninom (sigurno danas izbrisan iz sećanja). Umesto svog talambasanja prvo ovu knjigu a onda i savremenu literaturu koja se potpuno uklopila u savremene molekulske tokove holističke atlantske medicine. Za početak, kategorizaciju banjskih i klimatskih mesta po kategorijama vlasništva. To će biti najbolji putokaz za dalje. A onda za početak očistimo i osvetlimo postojeće objekte. Stavimo ih u funkciju i ubedimo

domaću javnost u ono što posedujemo. Neka jednom i zauvek prestane izgovor ’’nemamo kadra’’. Imamo. Daleko više od onoga što možemo da zamislimo. Dajmo im prilike. A prilika se ne poklanja i deli. Otvorimo i učinimo javno nadmetanje idejama, planovima i programima. Neka pobede najbolji programi. Svaki program koji garantuje dodatno radno angažovanje u proseku 1000 radno sposobnih i to primarno sa područja neposrednog okruženja banjskog ili klimatskog mesta ili zborno angažovanje već u prvoj godini 50 000 mladih najpotentnijih građana ove države ima višestruki značaj. Finansijski i ako nije primaran ali u svakodnevnom žargonu najprijemčiviji. Najznačajniji populacioni. Posledični porast nataliteta, podizanje intelektualne vrednosti devastiranih i u korov zaraslih područja uz pomoć domaće pameti koja će se sigurno oslanjati i na iskustva onih koji su to već ranije učinili je vrednost koju će istorija pamtiti. U početnom realizacija ovih programa, uz radno angažovanje ovog broja sada onih koji čekaju priliku za odlazak stvorili bi se uslovi ne samo za ostanak, već i za povratak onih koju su otišli ka izazovima elementarnog opstanka. Pa čak i onih koju su se tamo negde izvan svoje sredine i ostvarili i intelektualno i materijalno. Dajmo priliku i podršku programima domaće pameti onom ogromnom broju iskusnih a zašto ne i mladima koji će naše nacionalno bogatstvo učiniti prepoznatljivim u zemlji a konkurentno u inostranstvu. Prvih godina sa iskorišćenošću optimalno 85% postojećih očišćenih okrečenih i osvetljenih postojećih kapaciteta i ukupnim prihodovanjem od realno očeki-

vanih 5 000 000 000 evra i dodatnim učešćem maksimalno državnih fondova do 15% a bez smanjenja korisnika - naprotiv onima kojima je rehabilitacija i lečenje korišćenjem prirodnog faktora nužnost a državi ušteda. Naravno, sa optimističkom i realnom projekcijom da banjska i klimatska mesta Srbije zauzmu mesto među zemljama sa godišnjim prilivom od 30 000 000 000 evra (trideset milijardi evra). Da, tačno, i još jednom, umesto talambasanja ispraznim papirima i floskulama, dajmo priliku onima koji znaju, koji umeju i imaju hrabrosti da založe svoje znanje, čast i ugled i ostvare u sadašnjim uslovima neostvarivo. Ostvarivo je. Srbiju je priroda obdarila neprocenjivim balenklimatološkim potencijalom koji još ekološki u njavećem nije ugrožen sa velikim brojem onih PERA skrajnutih u stranu, gurnutih u neke memljive sobičke koji se pojavljuju u javnosti samo na izričit zahtev stranca namernika kojima je on iz daljine poznat a u svojoj sredini i okruženju marginalizovan. Budućnost je u našoj pameti. Opstanak i trajanje u našim rukama. Očuvane razvijene i potpuno uklopljene u najsavremenije tokove svetske medicine od nas u nadsledstvo očekuju naši potomci jer smo ih u najboljem nasledili i mi od naših predaka. Nova rubrika u časopisu, koji je nedavno obeležio 15-godišnji jubilej, je upravo i prilika za nove ideje, prilika da se stručno i naučno suoče mišljenja koja će izroditi realan i trajan boljitak svima. Nacionalno bogatstvo se ne otuđuje. Onda prestaje da bude nacionalno sa svim posledicama koje su nesagledive.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Direktor “Merkura” reizabran za predsednika Skupštine Komore zdravstvenih ustanova

Doktoru Stanojeviću ponovo ukazano poverenje

irektor Specijalne bolnice “Merkur” iz Vrnjačke Banje, dr sc. med. Dejan Stanojević izabran je po treći put za predsednika Skupštine Komore zdravstvenih ustanova Srbije. Na četvrtoj sednici, održanoj 19. marta 2019. god. u Klubu poslanika u Beogradu, komisija je jednoglasno donela odluku da zbog aktivnog učešća u dosadašnjem radu Komore produži mandat predsedniku dr sc. med. Dejanu Stanojeviću na još četiri godine.

Direktor “Merkura” pokazao se na visini zadatka koji je funkcija u Komori zahtevala. Dr Stanojević je lider koji već godinama uspešno vodi svoj tim i zajedno sa njim unapređuje ponudu “Merkura”, stvara nove programe i ulaže u inovativne projekte, znanjem i iskustvom uspešno odgovara svim profesionalnim izazovima. Lekar i menadžer, među prvima je prepoznao filozofiju i duh savremenog zdravstvenog i welness turizma i realizovao sve ono što mnogim drugim turističkim centrima još deluje kao nedostižno. Vizionarski ulaže u ljude i projekte, nesebično veruje u svoj tim, uspešno gradi mostove prijateljstva i razumevanja i uvek vidi ispred drugih – daleko u budućnost. A budućnost je sada već izvesna – “Merkur” kao regionalni i evropski centar koji se uspešno pozicionira i na mapi svetskog medicinskog turizma. Dr sc. Dejan Stanojević je čovek sa vizijom, koji zna kuda ide moderno društvo, privreda i biznis novog doba, ali u svemu tome, pre svega, ostaje čovek, koji sa osmehom, lično pozdravlja svakog gosta. Ličnim primerom pokazuje da je ono najvažnije, ujedno i moto “Merkura” – „zadovoljan gost“. Komora zdravstvenih ustanova Srbije je udruženje zdravstvenih ustanova osnovanih od strane Republike, autonomne pokrajine ili lokalne samouprave, u skladu sa Uredbom o planu mreže zdravstvenih ustanova. Ove godine udruženje proslavlja jubilej od 60 godina postojanja, koji je obeležen svečanom akademijom koja je održana 19. marta nakom radnog dela sednice.

Vesti iz VMA

Z D R A V S T V O

Beograd, 1. 3. 2019. godine

Obeležen Dan Vojnomedicinske akademije

večanost povodom Dana Vojnomedicinske akademije i 175 godina rada te vojnozdravstvene, obrazovne i naučnoistraživačke ustanove održana je u Velikoj ratnoj sali starog Generalštaba u Beogradu. Svečanosti su prisustvovali savetnik predsednika Republike Srbije Milorad Veljović, direktor policije Vladimir Rebić, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Zoran Đorđević, državni sekretar u Ministarstvu odbrane Aleksandar Živković, državna sekretarka u Ministarstvu unutrašnjih poslova Biljana Popović Ivković, zamenik načelnika Generalštaba Vojske Srbije general-major Petar Cvetković, predstavnici medicinskih i naučnih ustanova, kao i brojni prijatelji te vojnomedicinske ustanove.

Kako je istakao načelnik Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević „biti pripadnik VMA nije samo zanimanje, to je trajni poziv“. - Duboko smo svesni težine obaveza i ogromne odgovornosti, koju svaki pripadnik vojnog zdravstva, a ovde bih izdvojio svakog ko srcem i dušom pripada Vojnomedicinskoj akademiji, sa sobom nosi. To je poziv da se časno nose uniforme, i vojnička i medicinska, to je poziv da se uvek bude spreman da se odgovori visini zadatka i izazova, da se stiču znanja, razmenjuju iskustva sa kolegama u zemlji i inostranstvu, da se posvetimo pacijentu ne samo kao stručnjaci, već kao i ljudi koji imaju veliku 68

privilegiju da mu na taj način pomognu, poručio je pukovnik Vukosavljević. On je naglasio da svi koji VMA doživljavaju kao drugu kuću znaju koliko su visoko podigli lestvicu u profesionalnom i svakom drugom pogledu. - Znamo i da ima mnogo izazova, od kojih neke, kao specifičan vojnozdravstveni sistem, delimo sa celim društvom. Zato veoma cenimo podršku koju dobijamo od našeg državnog rukovodstva i Ministarstva odbrane. Samo snažna i jaka Vojnomedicinska akademija uliva sigurnost pripadnicima Ministarstva odbrane i Vojske Srbije, svim bezbednosnim snagama Srbije, kao i svim građanima naše zemlje. Ja vas, u ime kolektiva VMA, uveravam da smo tu na raspolaganju da taj cilj zajedno dostignemo i održimo za sve buduće generacije i pokolenja posle nas, zaključio je načelnik VMA. Na današnjoj svečanosti tradicionalno je proglašena najbolja organizaciona jedinica VMA u prethodnoj godini.

Ta čast pripala je Klinici za kardiologiju i urgentnu internu medicinu, a njenom načelniku pukovniku prof. dr Slobodanu Obradoviću priznanje je uručio načelnik VMA pukovnik Vukosavljević. Medalja „Dr Vladan Đorđević“, priznanje koje VMA tradicionalno dodeljuje najboljim srpskim hirurzima od 2009. godine, ove godine uručena je pukovniku u penziji prof. dr Nebojši Stankoviću i akademiku prof. dr Marku Bumbašireviću. U večerašnjoj svečanosti učestvovao je i Mešoviti hor Ministarstva odbrane i Vojske Srbije i kvartet Umetničkog ansambla Ministarstva odbrane „Stanislav Binički“. VMA obeležava svoj dan kao sećanje na 2. mart 1844. Godine, kada je knez Aleksandar Karađorđević potpisao Ukaz kojim se proglašava „Zakon o ustrojeniju špitalja Centralne vojske“. Tog dana osnovana je prva vojna bolnica u Beogradu, čiju istoriju nasleđuje VMA.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Povodom Dana VMA

U oblasti vojne medicine

Besplatni pregledi građana

Saradnja sa Ujedinjenim Kraljevstvom VMA na Festivalu zdravlja

ojnomedicinska akademija organizovala je akciju besplatnih specijalističkih pregleda povodom obeležavanja 175 godina rada ustanove. Pregledi u cilju prevencije čestih oboljenja organizovani su juče i danas kod specijalista urologije i radiologije, kao i pregledi reumatologa. Prema rečima načelnika VMA pukovnika prof. dr Miroslava Vukosavljevića, akcija besplatnih pregleda tradicionalni je poklon svim građanima uoči 2. marta - rođendana VMA. Na ovaj način, kako je rekao, uzvraćamo i negujemo davno stečeno poverenje naroda u vojno zdravstvo, ali i kontinuirano podsećamo da je prevencija majka lečenja. - Za preglede u VMA uvek postoji veliko interesovanje, a u nekim specijalnostima to je posebno uočljivo. Upravo zbog toga, na nivou Ministarstva odbrane pokrenuta je inicijativa da akcije besplatnih specijalističkih pregleda u svim vojnozdravstvenim ustanovama budu redovna aktivnost tokom godine. Time nemerljivo doprinosimo prevenciji najčešćih oboljenja, ali i podstičemo svest građana da je briga o zdravlju zadatak svakog pojedinca - rekao je pukovnik Vukosavljević. Pacijentkinja D.R. (53) iz Beograda na mamografski pregled došla je prvi put. Kako je rekla, iako je do sada više puta čula da je mamografija nakon određenog broja godina neophodan korak u prevenciji veoma čestog zloćudnog oboljenja, do sada se nije pregledala. - Prijavila me je moja kćerka i veoma sam zadovoljna pregledom, pre svega, jer rezultat ukazuje da je sve u redu - rekla je Beograđanka i pohvalila akciju besplatnih specijalističkih pregleda u vojnim zdravstvenim ustanovama.

Vojnomedicinska akademija jedan je od učesnika prolećnog Festivala zdravlja, koji je od srede, 27. marta, do četvrtka, 28. marta, 2019. godine održan u Domu Vojske Srbije u Beogradu. Na štandu VMA oba radna dana Festivala građani su imali priliku da se sa lekarima različitih specijalnosti konsultuju u vezi s aktuelnim zdravstvenim temama. Dermatolozi Vojnomedicinske akademije savetovali su sve zainteresovane o problemima sa alergijama, dok su lekari epidemiolozi i specijalisti preventivne medicine veliki broj građana upoznali sa načinima zaštite i uklanjanja krpelja.

Zajednička tribina Dnevnog lista „Politika“ i VMA održana je prvog dana Festivala. O hirurgiji katarakte, onome što prethodi operaciji, pripremama i samoj operativnoj proceduri govorio je potpukovnik dr David Simonovski iz Klinike za očne bolesti VMA, a predavanje na temu kranijalnih neuralgija, načinima lečenja i upotrebi različitih medikamenata održao je major dr Viktor Pasovski iz Klinike za neurologiju VMA.

Načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general dr sc. med. Uglješa Jovičić i potpukovnik dr Ivan Leković iz Klinike za vaskularnu i endovaskularnu hirurgiju Vojnomedicinske akademije posetili su Trening centar Ujedinjenih nacija u Njubridžu u Republici Irskoj, gde su učestvovali u radu seminara na temu medicinskog zbrinjavanja u slučaju masovnih katastrofa. Oružane snage Ujedinjenog Kraljevstva svake godine organizuju ovu trodnevnu specijalističku obuku radi prikaza efikasnih principa organizacije sanitetske službe u cilju poboljšanja pružanja hitnih zdravstvenih usluga. Ovoga puta učesnicima su prezentovana najnovija saznanja iz oblasti planiranja medicinskog angažovanja u urbanoj sredini, epidemiološke zaštite i drugih aktivnosti koje prate ovakve situacije. Cilj obuke na međunarodnom nivou je podizanje interoperabilnosti ljudstva i medicinskih timova radi što efikasnijeg delovanja u slučaju masovnih katastrofa.

VMA, 11. 3. 2019.

Art Brut studija

Predstavljanje slika i crteža pacijenata Dnevne bolnice Klinike za psihijatriju Vojnomedicinske akademije, nastalih u okviru Art Brut studija VMA, a čime je obeležena i četvrta godina rada 69

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ovog svojevrsnog likovnog ateljea, održana je u galeriji amfiteatra u VMA. Radovi su predstavljeni na izložbi pod nazivom „Norma i normala“, a program je obuhvatio dinamično i interaktivno predstavljanje umetničke produkcije i principa rada studija. Pored crteža pacijenata Dnevne bolnice i

Kluba lečenih psihoza Klinike za psihijatriju VMA, svoje radove većeg formata predstavio je i Goran Stojčetović, diplomirani slikar, osnivač i kreator radionica Art Brut studija VMA. Izloženi su i umetnički predmeti pacijenata sa radne terapije. Prisutni su tokom otvaranja izložbe imali priliku da kroz razgovor sa zaposlenima u Klinici čuju više o radu studija, o psihološkom aspektu radionica od kliničkog psihologa Tatjane Stojanović, ali i da učestvuju u crtačkoj radionici sa Goranom Stojčetovićem. Aktivnosti Art Brut studija održavaju se dva puta nedeljno u prostorijama Dnevne bolnice, kada pacijenti i članovi Kluba lečenih psihoza VMA postaju stvaraoci, vođeni principom dubinskog crteža. Nastali radovi se nakon toga

uključuju u kolekciju Art Brut Srbija, a kroz izlagačke aktivnosti izvan bolnice, kao nezavisne umetničke vrednosti, redovno učestvuju u izložbama u zemlji i inostranstvu. Više informacija o radu Art Brut studija dostupno je na: www.artbrut-inside.org

Za vernike islamske veroispovesti

U VMA otvoren bogoslužbeni prostor Državni sekretar Živković naglasio je da je otvaranje molitvenog prostora za islamske vernike u VMA značajan događaj za sve pripadnike sistema odbrane islamske veroispovesti, ali i za sve članove islamske verske zajednice, koji u VMA dolaze svakodnevno. - Jedan od prioriteta u Ministarstvu odbrane je intenzivan rad na poštovanju svih verskih konfesija i negovanju dobrih odnosa sa crkva-

tvaranju bogoslužbenog prostora za pripadnike islamske veroispovesti u Vojnomedicinskoj akademiji prisustvovali su državni sekretar Aleksandar Živković, načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general dr Uglješa Jovičić, reis-ul-ulema Islamske zajednice Srbije Sead Nasufović, načelnik VMA pukovnik dr Miroslav Vukosavljević sa članovima kolegijuma, kao i predstavnici diplomatskog kora, crkava i verskih zajednica. Pozdravljajući prisutne reis-ul-ulema Sead Nasufović rekao je da je danas poseban momenat u kojem svedočimo činjenici da živimo u društvu u kojem se poštuju prava.

- U centru interesovanja i pažnje svih nas bez obzira na to kojom se profesijom bavimo, da li brinemo o bezbednosti ili zdravlju, jeste čovek i svi smo zajedno na jednom velikom zadatku.

ma i verskim zajednicama. Otvaranjem još jednog bogoslužbenog prostora u velikom sistemu kakav je sistem odbrane, odajemo priznanje religiji kao partneru za izgradnju stabilnosti i mira - istakao je državni sekretar Živković. Povodom otvaranja trećeg bogoslužbenog prostora za pripadnike islamske veroispovesti u Ministarstvu odbrane i Vojsci Srbije uručena su priznanja ministru odbrane Aleksandru Vulinu, državnom sekretaru Aleksandru Živkoviću, načelniku Uprave za vojno zdravstvo brigadnom generalu dr sc. med. Uglješi Jovičiću i načelniku VMA pukovniku prof. dr Miroslavu Vukosavljeviću. 70

a Medicinskom fakultetu u Beogradu predstavljen je najsavremeniji ANATOMAGE TABLE - digitalni anatomski sto. Anatomski sto predstavlja poslednju reč tehnologije, a proizveden je u kompaniji ANATOMAGE, smeštenoj u čuvenoj Silikonskoj dolini u Kaliforniji. Sto je tehnološki najnapredniji virtuelni sistem za edukaciju iz anatomije, ali može da se primenjuje i u bolnicama i istraživačko-edukativnim centrima. Ovaj sto je razvijen u “Anatomažu” (ANATOMAGE). To je kompanija za razvoj medicinske opreme koja je osnovana 2004. godine u Silikonskoj dolini, kraj San Fransiska u SAD. Anatomski sto simulira ljudsko telo u odnosu 1 : 1 i na njemu su mogući svi zahvati, kao na operativnom stolu. Tu je centralni nervni sistem, kosti, mišići, uopšte sve, tako da se uspešno može simulirati operacija. ”Sa ovim stolom možete istraživati anatomiju sa različitom opremom. Bez odlaska u biblioteku i korištenja atlasa možete analizirati realnu patologiju, možete planirati operaciju u tri dimenzije, a može poslužiti i profesorima za anatomska predavanja. Tu su različite solucije za prenošenje znanja iz anatomije”- ističe Sonja Botoni (Sonia Bottoni) iz kalifornijske kompanije “Anatomaž” (ANATOMAGE). Gde se primenjuje “Anatomaž“ sto? Za ovim stolom postoji velika potražnja u celom svetu . Najveće tržište su SAD i univerziteti u Velikoj Brutaniji. Ali Anatomski sto već koriste univerziteti i medicinski centri u Nemačkoj, Francuskoj i Italiji. Da li je ovo američki sto? “Ovo jeste američki sto, ali različite institucije u Francuskoj koriste ovaj sto. Jedan od najvećih je Univerzitet ‘Marija Kiri’ u Parizu. Sto se takođe koristi i u bolnicama, simulacionim centrima, fizioterapijskim centrima “- ističe Sonia Bottoni.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu

Digitalni medicinski sto Pripremio: Dario Mirović

“Nasa želja je da Anatomski sto trajno ostane ovde na fakultetu. To je poslednja reč tehnologije vezano za anatomiju. Sto u multimodalnom sistemu, interaktivno i integrativno prikazuje anatomske strukture, prema želji po tome kako želite da prezentujete, da razdvojite delove tela ili da ih prikažete sve zajedno. Sto je u prirodnoj veličini, ali može da skenira, nekoliko puta određene delove tela u većoj rezoluciji. Trenutno bolje od ovoga ne postoji, tu su CNS, mišići, kosti” - istice profesor Filipović. Šta bi ovo značilo za studente? Ne samo za studente, Anatomski sto bi bio značajan i za lekare na specijalizaciji, doktorante i sve ostale koji bi trebalo da na miru pogledaju određene strukture i njihove odnose. Sto u punoj veličini pri-

kazuje anatomske strukture i na kraju, držeći se njihovog nivoa, disekcije. Ako je srce u pitanju imate perikard, ispod toga miokard, pa prikazuje aortu na više načina. Dakle, sve ono što treba i studentu, ali i specijalizantima i specijalistima, da bi obnovili znanje anatomije, a i hirurzima da bi mogli da planiraju operacije. Cena Anatomskog stola je oko 75000 evra? To je vrlo veliki veliki iznos, tako da će teško Medicinski fakuktet izdvojiti taj novac. Sto može dugo da traje jer ljudsko telo se ne menja u suštini. Ovo je odličan sto i ne postoji nijedan razlog da se ne kupi, finansijski deo je problem, ali ne odustajemo u potrazi za donacijama i prijateljima koji bi pomogli – ističe profesor dr Branislav Filipović.

Šta je glavna prednost Anatomskog stola u odnosu na kompjuter? “Sa ovim stolom možete gledati realno telo sa realnom patologijom, u realnim proprcijama 1: 1. To nije model sa jednostavnom primenom. Tu su prednosti što možete oblikovati, možete seći, to je divan sto za disekciju, možete koristiti elektronske skalpele za virtuelnu disekciju i virtuelnu anatomiju u 3D,to su velike prednosti ‘Anatomaž stola’”- ističe profesor anatomije Medicinskog fakulteta u Beogradu dr Branislav Filipović. 71

Z D R AV S T V O - S R B I J A

eterinarski specijalistički institut ŠABAC je veterinarska ustanova u Republici Srbiji u oblasti zdravstvene zaštite životinja i bezbednosti hrane koja svoju delatnost vrši na području Mačvanskog i Kolubarskog upravnog okruga. Dr vet. med. Nikola Milutinović, iako direktor Instituta tek dve godine, odaje utisak iskusnog rukovodioca, a o Ustanovi kojom izuzetno uspešno rukovodi za njega nema ništa nepoznato. Od dolaska Nikole Milutinovića na mesto direktora, Institut prelazi put oporavka i danas predstavlja respektabilnu ustanovu osposobljenu za suprotstavljanje svim vrstama profesionalnih izazova. Sagovornik nas prvo upoznaje sa istorijatom Instituta čiji začeci datiraju pre više od 70 godina. Iznosi ih znalalački i u jednom dahu, uverljivo, i kao da ih je lično proživeo te, pored ostalog, kaže: “Začeci dijagnostike u Šapcu datiraju još od davne 1947. godine kada je osnovano i prvo odeljenje za tu namenu pri Poljoprivrednoj školi. Ministarstvo za poljoprivredu je 1952. godine, zbog potreba stočarstva, donelo odluku da se formira Veterinarsko-dijagnostička stanica. Napredovanjem i daljim razvojem proizvodnje ukazuje se potreba za kontrolom namirnica u industrijskoj proizvodnji i u tu svrhu formira se Laboratorija za kontrolu kvaliteta i higijenske ispravnosti namirnica animalnog porekla. Iz Veterinarsko-dijagnostičke stanice 1973. godine formira se Veterinarsko-dijagnostički zavod koji se 1974. godine spaja sa Veterinarskom stanicom Šabac i formira Stočarskoveterinarski centar Šabac. Od 1974. godine Zavod posluje kao Epizootiološko-dijagnostička stanica u sastavu Stočarsko-veterinarskog centra Šabac. Ovakav status Zavod zadržava sve do 1990. godine, kada postaje samostalno preduzeće pod nazivom Regionalni veterinarski zavod Šabac. Konačno 15.3.1993. godine prerasta u Veterinarski specijalistički institut “Šabac”. Kako se razvijala i proširivala delatnost Instituta? Tokom svog postojanja, Institut je, u skladu sa potrebama društvene zajednice, uvek bio opredeljen za razvoj novih usluga i tehnika ispitivanja, ulaganje u kadrove, opremu, prostor i sl. U poslednje dve godine usvojene su i razvijene molekularne tehnike ispitivanja (PCR) i u skladu sa tim izvršeno opremanje, adaptacija prostora i obuka kadrova, 72

Intervju: Dr vet. med. Nikola Milutinović,

Veterinarski specijalistički institut “Šabac” Razgovor vodio: Rade-Radenko Karalić

Dr vet. med. Nikola Milutinović je doktor veterinarske medicine. Posle skoro dve decenije rada u terenskoj veterinarskoj službi, početkom 2017. godine postaje direktor Veterinarskog specijalističkog instituta Šabac.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

mogu koristiti za transport uzoraka koji ne zahtevaju poseban režim transporta. Uz to, kao što je već rečeno, nabavljena je visokosofiscitirana oprema za funkcionisanje PCR kabineta za molekularnu dijagnostiku, obučeni kadrovi i adaptiran prostor.

Da, prethodnih godina čitava vetetako da sada Institut može da pruži svojim korisnicima i ovu vrstu usluge. rinarska služba Republike Srbije bila je angažovana na borbi protiv ovih zaraza. Kako vidite ulogu Instituta u pre- U tome je struka imala velikog uspeha, venciji zaštite od zaraznih bolesti jer su ove zaraze zaustavljene “pred životinja? vratima” Evropske unije, usled čega je VSI ŠABAC ostvaruje na svom epi- naša služba dobila pohvale od odgovazootiološkom području Program me- rajućih struktura Unije. Pri tome ne treba ra zdravstvene zaštite životinja, pro- izgubiti iz vida da je groznica Zapadnog pisan od Uprave za veterinu. U tom Nila opasna zoonoza (bolest od koje poslu sarađuje sa terenskom veteri- obolevaju i životinje i ljudi). VSI ŠABAC narskom službom, ali i sa epidemio- je učestvovao u suzbijanju ovih zaraza loškom službom na nivou okruga na distribucijom vakcina terenskoj služkojima ostvaruje svoju delatnost. Uz bi i vršenjem dijagnostičkih ispitivanja. to, Institut vrši i distribuciju vakcina Pod vašim rukovođenjem Zavod protiv zaraznih bolesti životinja. Tako, boreći se protiv stočnih zaraza, štiteći je opremljen savremenim voznim zdravlje životinja i kontrolišući bez- parkom i najsavremenijom laborabednost i kvalitet namirnica i hrane torijskom opremom. Da li imate doza životinje, VSI ŠABAC učestvuje i u voljno specijalnih vozila i druge opreme za rad na terenu? zaštiti zdravlja ljudi. Da, u poslednje dve godine u potVaš Institut je imao značajnu ulo- punosti je obnovljen vozni park nagu u zaštiti životinja od bolesti plavog bavkom kako specijalizovanih vozila jezika, bolesti kvrgave kože i grozni- sa rashladnim uređajima za transport ce Zapadnog Nila. Recite nam nešto uzoraka namirnica i vakcina, tako i vozila bez rashladnih uređaja koja se više o tome.

Kako kontrolišete upravljanje procesima i unapređujete kvalitet rada u Zavodu? Koje sisteme menadžmenta primenjujete? VSI ŠABAC je implementirao sisteme menadžmenta: • SRPS ISO 9001:2015 Sistem menadžmenta kvalitetom i • SRPS ISO 17025:2017 Opšti zahtevi za kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje. S obzirom na to da Institut ovlašćenja za vršenje svojih funkcija dobija na osnovu vršenja ispitivanja akreditovanim metodama, VSI ŠABAC, u skladu sa potrebama svojih korisnika i zahtevima tržišta, svake godine dodaje u obim akreditacije po nekoliko novih metoda ispitivanja/uzorkovanja. Služba kvaliteta VSI ŠABAC, koja ima veliko iskustvo u poslovima akreditacije, to postiže na zadovoljavajući način. Kako sarađujete sa drugim veterinarskim ustanovama u Srbiji i šire? VSI ŠABAC ima izvanrednu saradnju sa drugim veterinarskim institutima, terenskom službom, Upravom za veterinu, kao i odgovarajućim epidemiološkim službama. Takođe, ostvarena je dobra saradnja sa institutima Republike Srpske i Republike Hrvatske. Vaše vizije budućnosti? Dalje proširivanje delatnosti u skladu sa najnovijim naučnim dostignućima, održavannje spremnosti za odgovor na sve izazove uzrokovane pojavom tropskih zaraza usled klimatskih promena, migracija i globalizacije, dalje ulaganje u kadrove, opremu i prostor. Na kraju našeg razgovora, a na osnovu svega što nam je direktor Milutinović izuzetno ljubazno, razumljivo i uverljivo izneo, može se zaključiti da je Veterinarski specijalistički institut “Šabac” dobra i uspešna ustanova za ponos i primer u svakom pogledu. Svoju zaslugu za tako uspešan preporod iz skromnosti direktor Milutinović ne pominje i ne ističe, a nama je jasno da je za takav uspeh njegov lični doprinos kao rukovodioca bio presudan. 73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Humanitarne akcije

Donacije princeze Katarine

jeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina i predstavnici kompanije “LG Electronics” u Srbiji uručili su dve nove mašine za pranje rublja medicinskom osoblju Specijalne bolnice za cerebralnu paralizu i razvojnu neurologiju u Sokobanjskoj ulici.

„Veoma sam srećna što smo ponovo u Sokobanjskoj sa ovim divnim ljudima. Prethodni put ovde smo otvorili senzornu i terapeutsku sobu, vrednosti više od 18.000 evra, a ovog puta, uz pomoć prijatelja iz kompanije LG, doneli smo i dve nove, preko potrebne, mašine za pranje rublja. Sigurna sam da će ova pomoć lekarima i pacijentima olakšati svakodnevicu, a nadam se da ćemo se uskoro ponovo videti i biti u prilici da vam ponovo pomognemo”, rekla je NjKV princeza Katarina. „Kao društveno odgovorna kompanija, imamo zadatak da ukažemo na važnost brige o najmlađima i zato smo veoma ponosni što imamo priliku da na ovaj način pomognemo Specijalnu bolnicu za cerebralnu paralizu i razvojnu neurologiju u Beogradu”, izjavio je gospodin Branislav Jordanov, marketing menadžer kompanije “LG Electronics” u Srbiji. Princeza Katarina, u pratnji NjE Kati Čabe, ambasadorke Kanade u Srbiji, zvanično je uručila novu ultrazvučnu opremu Institutu za onkologiju i radiologiju Srbije u Beogradu.

Ova medicinska oprema vredna je 73.000 evra i obezbeđena je zahvaljujući humanitarnim organizacijama Lajflajn Kanada i Lajflajn Njujork, čiji je pokrovitelj NjKV princeza Katarina. Prof. Radan Džodić, direktor Instituta za onkologiju i radiologiju Srbije, kao i celokupno medicinsko osoblje Instituta, zahvalili su princezi Katarini na njenoj donaciji i pruženoj pomoći. Njeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina zvanično je isporučila novu neonatalnu aparaturu za testiranje sluha beba zajedno sa specijalnim štampačem medicinskih rezultata Klinici za otorinolaringologiju Kliničkog centra Srbije u Beogradu – Centru za ispitivanje sluha novorođenčadi u Ulici svetog Save. Opremu je donirao gospodin Antoni Hejz, član Upravnog odbora humanitarne organizacije Lajflajn Njujork čiji je pokrovitelj NjKV princeza Katarina. Vrednost nove medicinske opreme je 7.500 evra. Ova vredna donacija predata je u čast devojčice Elijane Springer, kćerke gospođe Hejli Berman, izvršnog sekretara u kompaniji ggospodina Antonija Hejza.

Profesor Nenad Arsović, direktor Klinike za otorinolaringologiju i maksilofacijalnu hirurgiju Kliničkog centra Srbije, zahvalio je princezi, njenoj fondaciji i organizaciji Lajflajn Njujork na ovoj vrednoj donaciji. Fondacija princeze Katarine, zajedno sa Lajflajn kancelarijama u Velikoj Britaniji, Čikagu i Njujorku u Sjedinjenim Američkim Državama, Torontu u Kanadi i Atini u Grčkoji, nastavlja da pomaže bolnicama i sistemu zdravstvene zaštite u Srbiji. Samo tokom prošle, 2018. godine, širom Srbije isporučena je medicinska oprema vredna više od dva miliona evra. Pored toga, organizovane su brojne edukacije za lekare, kao i stručne posete eksperata zdravstvenim institucijama u Srbiji. Pripremio: Rade-Radenko Karalić

7. aprila 2019.

„Dan otvorenih vrata ZU“ Veliki uspeh akcije „Dan otvorenih vrata zdravstvenih ustanova“ - blizu 18.000 građana obavilo preventivne preglede.

okviru akcije „Dan otvorenih vrata zdravstvenih ustanova“ koju je danas, na Svetski dan zdravlja, organizovalo Ministarstvo zdravlja ukupno 17.722 građana obavilo je preventivni pregled. Današnji izuzetan odziv građana, kao i tokom svih dosadašnjih akcija preventivnih pregleda, tokom kojih je blizu 270.000 građana obavilo pregled, najbolja je potvrda unapređenja javne svesti o značaju prevencije kao najbolje mere za očuvanje zdravlja. Danas su svi građani, i oni bez zdravstvenog osiguranja, u više od 150 zdravstvenih ustanova bili u prilici da obave ORL i kardiološke preglede, odnosno izmere krvni pritisak i urade EKG i provere nivo šećera u krvi. U onim zdravstvenim ustanovama u kojima nije bilo moguće danas da se organizuju navedeni pregledi, građani su mogli da se o očuvanju sopstvenog zdravlja konsultuju sa lekarima, posavetuju se o zdravstvenim tegobama, terapijama, prevenciji.... U skladu sa velikim interesovanjem građana, akcija „Dan otvorenih vrata zdravstvenih ustanova“ biće nastavljena i u narednom periodu. Ministarstvo zdravlja i ovim putem zahvaljuje svim građanima na podršci ovoj akciji, a zdravstvenim radnicima na uloženom trudu. „Akcenat ovogodišnjeg Svetskog dana zdravlja se stavlja upravo na prevenciju u zdravom stilu života, a ne na lečenje bolesti“, navela je za „Dnevnik” dr Ljerka Popov. „Na vreme otkriven povišen krvni pritisak, poremećaj srčanog ritma ili problem s radom srca može blagovremeno uspešno da se leči, za razliku od komplikovanih i teških stanja, gde je lečenje kompleksno. Građani dolaze, i samim tim verujem da su zadovoljni, a u opisu našeg posla su i ovi preventivni i veoma značajni pregledi.“

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Preuzeto iz:

Broj 120, godina X, april 2019.

Institut za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i reumatologiju “Dr Simo Milošević” Igalo

nstitut Igalo je jedna od najvećih i najpoznatijih ustanova za fizikalnu, rehabilitacionu i preventivnu medicinu i talasoterapiju za djecu i odrasle na Mediteranu. Smješten je u centru Igala, na samom ulazu u Bokokotorski zaliv, jedan od najljepših mediteranskih zaliva, u neposrednoj blizini mora. Sa sjeverne strane se nalazi planina Orjen (1894m) koja spriječava prodor hladnih vazdušnih masa sa sjevera. Igalo ima blagu, mediteransku klimu sa suvim i toplim ljetima i blagim zimama, sa preko 200 sunčanih dana godišnje. Nalazi

Medicinski programi Instituta: Rehabilitacioni programi: • Rehabilitacija reumatoloških pacijenata • Rehabilitacija kardioloških pacijenata • Rehabilitacija pacijenata sa respiratornim oboljenjima • Rehabiliacija pacijenata nakon ortopedskih intervencija • Rehabilitacija pacijenata sa neurološkim oboljenjima • Rehabilitacija sportista • Rehabilitacija pacijentica nakon ginekoloških operacija (dojki i sek. steriliteta) • Rehabilitacija pacijenata sa oštećenjem periferne cirkulacije • Rehabilitacija djece • Rehabilitacija pacijenata sa dijabetesom melitusom • Rehabilitacija pacijenata sa osteoporozom • • • • • • • 76

Preventivni programi: Kardiorespiratorni check-up Antistres program Program mršavljenja Detox program Opšti preventivni program Sport i rekreaciju Beauty program

se na pola sata vožnje od dva međunarodna aerodroma, Tivat i Dubrovnik. Institut je osnovan 1949. godine od strane Ministarstva zdravlja NR Crne Gore, kao zdravstveno klimatsko lječilište, pod imenom „Jadransko prirodno lječilište“. Raspolagalo je sa drvenom kućicom od 40m2. Od ključnog značaja za nastajanje Instituta bili su prirodni faktori: morski peloid, mineralna voda i klima. Institut tokom svog razvoja nije rastao samo u prostoru i smještaju već je istovremeno razvijao svoj kadar, “know how”, posebno u medicini, što ga je pozicioniralo u sam vrh evropskih rehabilitacionih centara, a samo Igalo kao prepoznatljivu destinaciju zdravstvenog turizma. Institut Igalo ove godine slavi 70 godina postojanja. Danas Institut posjeduje 23 hektara zemlje, četiri smještajna objekta sa kapacitetom od preko 1.200 kreveta raspoređenih u dvokrevetnim, jednokretnim sobama i apartmanima, sa većinskim pogledom na more. Zapošljava 669 (597 +72) radnika, od kojih 290 radi u medicinskom sektoru, među kojima je: 36 doktora različitih specijalnosti, od kojih tri doktora nauka, četiri

magistara i sedam subspecijalista, 200 fizioterapeuta, 60 medicinskih sestara i ostalih saradnika u medicini. Institut Igalo je nastavna baza Fakulteta primijenjene fizioterapije u Igalu i završne godine Medicinskog fakulteta iz Podgorice, Univerziteta Crne Gore. Institut Igalo se bavi medicinskom rehabilitacijom, preventivnom medicinom (medicinskim wellnesom) i promocijom zdravlja. Od samog početka svog postojanja Institut je efikasno kombinovao moderno sa tradicionalnim kroz dobro profilisane programe medicinske rehabilitacije i medicinskog wellnessa. Institut je specijalizovana ustanova za rehabilitaciju bolesnika sa reumatskim, neurološkim, kardiovaskularnim i respiratornim oboljenjima, kao i za posttraumatsku ortopedsku rehabilitaciju kod odraslih i djece. Poseban akcenat se stavlja na unaprijeđivanju zdravlja u okviru koga se sprovode programi preventivne medicine (za gojaznost, hipertenziju, dijabetes, osteoporozu) uvođenjem zdravih stilova života. Uspješnost primijenjenih medicinskih programa rehabilitacije potvrđuju 42 godine rada sa Norveškom, kroz državni program rehabilitacije zapaljenj-

ZZ DDRRAAVV S TS V TO VO - C-R N SR A BGI O JA RA

gojaznosti, stresa, visokog krvnog pritiska, neadekvatne ishrane, ali i zdrave osobe koje žele da očuvaju svoje zdravlje. • U Institutu se održavaju: -- edukacije kroz razne kurseve, seminare iz oblasti medicine i rehabilitacionih tehnika (Bobath koncept, manuelne tehnike, PNF, UZdijagnostike, EMNG-a...), -- kongresi i naučni sastanci, -- internacionalne škole i programi ECPD-a.

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Važni datumi u istorijatu Instituta:

√√ 1875. godine spisi vojnih ljekara Austro-Ugarske monarhije pominju ljekovitost igaljske mineralne vode i blata, a 1910. dr Levi upućuje memorandum austrougarskoj vlasti da se u Igalu osnuje lječilište. √√ 1935. se prvi put potvrđuje ljekovitost igaljskog blata u Visch-iju (Francuska). √√ 1970. postaje kolaborativni centar SZO. √√ 1976. prerasta u Institut za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i reumatologiju, i potpisuje prve strane ugovore za liječenje pacijenata iz Švedske i Norveške. Završetkom novog objekta 1986. otvaraju se i druga strana tržišta: Holandija, Danska, Finska, Njemačka, Rusija, koji su i danas prisutni.

skog reumatizma. Institut Igalo je više puta učestvovao na međunarodnim tenderima koje raspisuje država Norveška za liječenje pacijenata u inostranstvu i u svakom je bio prvorangirani. Uspješnost Instituta takođe potvrđuju i dvije prestižne nagrade koje je Institut dobio, nagradu Ljekarske komore Crne Gore “Dr Branko Zogović” kao najbolja medicinska ustanova republike i nagradu kao najuspješnija kompanija u oblasti zdravstva u jugoistočnoj Evropi.

-- Institut Igalo je nosioc ISO standarda (ISO 9001/2016) od 2013. godine. -- Od 2018. godine Institut ima licencu od Ministarstva nauke za naučnoistraživačku djelatnost (NIR) u okviru kojeg su već u toku dva inovativna projekta. -- U okviru Instituta je nedavno otvoren Centar za hipertenziju, prevenciju infarkta i šloga - HISPA, kao dio HISPA MNE i HISPA međunarodnog udruženja. Osnovna ideja ovih centara jeste visoko specijalizovana zdravstvena usluga očuvanja zdravlja. Korisnici usluga su bolesni ljudi koji imaju neregulisan ili neadekvatno regulisan krvni pritisak, hipertenziju pogotovo oni ljudi koji ne mogu tako lako da kod svojih ljekara riješe problem visokog krvnog pritiska, sa posebnim fokusom na osobe koje imaju povišen kardiovaskularni rizik. To mogu biti i relativno „zdrave“ osobe koje nemaju posebno izražene simptome ali imaju problema poput

Medicinski sektor Instituta Igalo organizaciono ima: Stacionarna - klinička odjeljenja Dijagnostičko-polikliničke kabinete NIR Laboratoriju (hematologija, biohemija, mikrobiologija) Terapijska odjeljenja Edukativne prostore

Terapijski modaliteti Instituta Igalo su: • Kineziterapija i hidro kineziterapija uključujući grupne i individualne terapije • Vanjske aktivnosti (vježbe disanja, TaiChi, hodanje …) • Hidroterapiju: mineralne kupke, biserna kupka, podvodna tuš masaža, aroma kupka… • Peloidne kupke i pakovanja • Manuelna masaža, limfna drenaža • Razne vrste elektroterapije, magnetoterapije, ultrazvučne terapije, laseroterapije, terapije udarnim talasom, fototerapije • Talasoterapija • Inhalatorna terapija • Alternativne terapije: Shiatsu, aroma terapija, Ki yoga, Tai Chi, Ai Chi, Yoga… Institut Igalo je nosioc zdravstvenog turizma Crne Gore. Kao društveno odgovorna firma daje podršku zajednici kroz veliki broj projekata značajnih za grad, kao što je prostor za prva tri razreda osnovne škole, NVO Sunčev zračak u prostorijama dječijeg odjeljenja, prostor za Fakultet primijenjene fizioterapije u prostoru starog E odjeljenja, sportski bazen za Vaterpolo klub Jadran. Institut kao respektabilna zdravstveno-turistička ustanova, čiji je brend prepoznatljiv ne samo u Crnoj Gori, nego i na evropskom zdravstvenom tržištu, doprinosi ekonomskom napretku i razvoju ne samo lokalne zajednice, nego i ukupnom zdravstvu i turizmu Crne Gore. Dr Marina Delić, direktor sektora medicine

Vijesti iz CG

Z DZRDARVA ST V VS O T V- O C R-N A S RGBOI RJ A

Tri akciona plana iz oblasti zdravstva

Vlada Crne Gore je 21. marta na sjednici razmatrala i usvojila tri akciona plana iz oblasti zdravstva: Akcioni plan za sprovođenje Strategije za sprečavanje zloupotrebe droga za 2019-2020. godinu, Akcioni plan za sprovođenje Nacionalne strategije prevencije štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja za period 2019-2020. godine, kao i Akcioni plan za kontrolu rezistencije bakterija na antibiotike, takođe za navedeni period. Zloupotreba droga i brojne ozbiljne posljedice koje ona uzrokuje, predstavljaju stalni izazov za sva društva i države, i zahtijevaju multisektorski kontinuirani odgovor zajednice u cjelini u kojem doprinos moraju dati pojedinci, porodica, lokalna zajednica, vladine institucije, civilni sektor, međunarodne organizacije i ostali. Akcioni plan za 2019-2020. godinu u ovoj oblasti definiše različite aktivnosti u cilju usmjeravanja odgovornih aktera ka glavnim sferama intervencija, a odnose se na oblasti sprovođenja zakona, carine, policije, javnog zdravstva i zdravstvene zaštite, sistema socijalne zaštite, obrazovanja i vaspitanja, kao i međunarodnu saradnju. Akcioni plan za sprovođenje Nacionalne strategije prevencije štetne upotrebe alkohola i alkoholom uzrokovanih poremećaja u Crnoj Gori za period 2019-2020. godine predstavlja operacionalizaciju strateških ciljeva, a odnosiće se na:

-- Jačanje odgovora i uloge zdravstvenog sistema; -- Smanjenje dostupnosti alkohola; -- Podizanje svijesti i posvećenosti problemu i preuzimanje obaveza -- Jačanje aktivnosti u zajednici i u radnoj sredini -- Kontrolu reklamiranja alkoholnih pića 78

-- Definisanje i sprovođenje djelotvorne politike u oblasti vožnje pod uticajem alkohola -- Smanjenje negativnih posljedica konzumacije alkohola i opijanja -- Smanjenje javno-zdravstvenog uticaja nelegalnog i neregistrovanog alkohola -- Obavezno praćenje i redovan nadzor. Implementacija ovog strateškog dokumenta i postignuti uticaj u smanjenju štete povezane sa upotrebom alkohola biće efikasniji ukoliko se uspostave i sprovedu dodatni mehanizmi monitoringa i evaluacije, a dosadašnja dobra praksa obavezuje nas da nastavimo sa sprovođenjem aktivnosti u cilju smanjenja posljedica štetnog konzumiranja alkohola. Vlada je na sjednici usvojila i Akcioni plan za kontrolu rezistencije bakterija na antibiotike u Crnoj Gori za period 2019-2020. godina. Dokument je baziran na principima međunarodnih politika na temu antibiotika, a u skladu sa Strategijom i Strateškim akcionim planom Svjetske zdravstvene organizacije za rezistenciju na antibiotike za Evropu, a dio je Nacionalne strategije za kontrolu rezistencije bakterija na antibiotike za period 2017-2021. godine.

Kliničkoi centar Crne Gore

Laparoskopska operacija bubrega

Tim ljekara Kliničkog centra Crne Gore, na čelu sa urologom dr Aleksandrom Magdelinićem, 10. marta uradio je prvu laparoskopsku operaciju tumora bubrega. Nakon više zahvata, koje su radili u saradnji sa kolegama iz Slovenije i Makedonije, stekli su se uslovi da samostalno urade takvu operaciju. - Odstranili smo tumor sa malim dijelom bubrežnog tkiva oko bubrega, po protokolima koje zahtijeva struka, tako da je funkcija bubrega potpuno očuvana - saopštio je dr Magdelinić. Laparoskopija je u Klinički centar Crne Gore uvedena prije godinu i po. - Ova operacija sadrži sve tehnike laporaskopske hirurgije od zauzdavanja, klemovanja manjih krvnih sudova, preparacije bubrega do šivenja i odstranjivanja samog tumora - saopštio je dr Magdelinić. Laparoskopski je moguće raditi sve operacije, ali se, ipak, za takav zahvat, kaže dr Mag-

delinić, biraju adekvatni slučajevi. - Ako nije tumor previše veliki možemo ga laparoskopski završiti, ukoliko su tumori veći onda tu stupa na scenu otvorena hirurgija - rekao je on. Doktor Magdelinić kaže da su samo laparoskopske nefrektomije zahtjevnije od ove koju su oni odradili u KC-u. To je strandard u svijetu koji će, vjeruje dr Magdelinić, uskoro postati praksa i u najvećoj crnogorskoj zdravstvenoj ustanovi.

Dobra saradnja sa NR Kinom

Crna Gora i Narodna Republika Kina imaju razvijene političke i ekonomske odnose, s posebnim akcentom na oblast zdravstva, saglasili su se ministar zdravlja dr Kenan Hrapović i ambasador NR Kine Liu Jin, na održanom sastanku 11. marta u Ministarstvu zdravlja. Ministar Hrapović zahvalio se na 735.000 eura vrijednim donacijama u posljednje dvije godine. Naime, 2017. godine donirano je 13 sanitetskih vozila, a prošle godine Ambasada NR Kine obezbijedila je novčana sredstva za nabavku transportnog inkubatora za Kliniku za ginekologiju i akušerstvo. Ministarstva zdravlja dvije zemlje od 2011. godine potpisnici su Memoranduma o razumijevanju, a mogućnosti dalje saradnje sagovornici vide u oblasti telemedicine, kao i edukacije i razmjene iskustva zdravstvenih profesionalaca. Ambasador NR Kine Liu Jin interesovao se za pravni status pružanja usluga alternativne medicine. U skladu sa opredjeljenim stavovima Svjetske zdravstvene organizacije, Ministarstvo zdravlja je priznalo tradicionalne kineske metode liječenja, kao provjerene i neškodljive po zdravlje. Međutim, trenutno je na snazi Pravilnik o tradicionalnim i alternativnim metodama liječenja iz 2014. godine, koji ne propisuje bliže uslove pod kojim se mogu pružati priznate metode alternativne i tradicionalne medicine. Hrapović je informisao Liu Jina da je u okviru Programa rada Vlade za ovu godinu, u okviru izmjena i dopuna Zakona o zdravstvenoj zaštiti, predviđeno usvajanje podzakonskog akta o bližim uslovima pod kojim se mogu pružati priznate metode alternativne i tradicionalne medicine i donositi rješenja o dozvoli za rad takvih ustanova.

Vijesti iz CG

ZZ DDRRAAVV S TS V TO VO - C-R N SR A BGI O JA RA

Turska pruža snažnu podršku zdravstvenom sistemu CG

Kvalitet odnosa Crne Gore i Turske ogleda se, između ostalog, u snažnoj podršci koju Turska pruža našem zdravstvenom sistemu, zaključeno je na sastanku ministra zdravlja dr Kenana Hrapovića, ambasadorke Turske u Crnoj Gori NJ.E. Ozan Songul i koordinatora turske agencije za međunarodnu saradnju i koordinaciju TIKA u Crnoj Gori, Envera Resulogularija. Sporazum između Vlade Crne Gore i Vlade Republike Turske o saradnji u oblasti zdravstva i medicinskih nauka, potpisan je 5. decembra 2014. godine, a od tada je, prema riječima ambasadorke Songul realizovano 48 projekata između dvije države. U okviru projekta Kontiunirane medicinske edukacije, koji sprovodi Ministarstvo zdravlja, značajno mjesto zauzima usavršavanje crnogorskih ljekara na prestižnim klinikama u

Turskoj, istakao je ministar Hrapović. Nakon što je prošle godine grupa ljekara boravila u najstarijoj turskoj bolnici Numune u Ankari, plan je da u narednom periodu još 120 crnogorskih ljekara stekne nove vještine i znanja i razmijeni iskustva sa turskim kolegama. TIKA je u crnogorski zdravstveni sistem u protekloj deceniji uložila više od 2 miliona eura, od čega se najveći dio odnosi upravo na donacije u opremi i infrastrukturi zdravstvenom sistemu. Najvrjednija od njih svakako je rekonstrukcija Urgentnog centra KCCG, za koju je izdvojeno 700 hiljada eura, a tu je i nedavna donacija 12 EKG aparata. TIKA će, kako je istakao njen koordinator Resulogulari, nastaviti da razvija svoje projekte na polju zdravstva. Sastanku u Ministarstvu zdravlja prisustvovala je i generalna direktorica za međunarodnu saradnju i harmonizaciju propisa, Slađana Pavlović i savjetnica za trgovinske odnose u ambasadi, Fatima Derya.

Skener za Bolnicu Risan U Specijalnoj bolnici Vaso Ćuković 15. marta pušten je u rad novi multislajsni skener vrijedan 330.000 eura, koji će građanima Risna, cijele regije i turistima omogućiti da dobiju savremenu medicinsku dijagnostiku, ocijenio je ministar zdravlja dr Kenan Hrapović. On je, svečano puštajući u rad skener, kazao da je to, pored skenera u Bijelom Polju, Bera-

Osobe sa invaliditetom Centar za građansko obrazovanje je organizovao trening o preduzetništvu i konceptu start-upa sa vještinama razvoja i upravljanja biznis planovima za deset osoba sa invaliditetom sa evidencije nezaposlenih, a u okviru projekta Razvojem vještina za bolju zapošljivost osoba sa invaliditetom. Tokom dvodnevnog intenzivnog rada, učesnici su imali priliku da kroz prezentacije, razgovor i praktični rad dobiju znanje i smjernice za osmišljavanje i razvoj sopstvenog biznisa, kao i za pisanje uspješnog biznis plana i njegovo sprovođenje. Milo Radulović, predavač na treningu i izvršni direktor MARLEQ start-apa, platforme za karijerno savjetovanje, ocijenio je da ne postoje prepreke kad je u pitanju pokretanje sopstvenog biznisa. Treba samo pronaći pokretačke snage u sebi, da radimo ono što volimo, da se okružimo ljudima koji imaju slična interesovanja.

nama i Nikšiću, četvrti u nizu, za koji je novac opredijelila Vlada Crne Gore. Zaposleni i građani te regije su, kako je podsjetio, u prethodne dvije godine imali su probleme zbog kvara na starom skeneru. Direktor Specijalne bolnice Risan dr Vladimir Popović, rekao je da je puštanje u rad skenera veliki dan za ustanovu, pacijente i veliko rasterećenje za zaposlene. - Projekat je počeo moj prethodnik doktor Jauković i to je bio prvi korak na putu modernizacije ove bolnice. Crna Gora je prepoznata kao zemlja elitnog turizma i turistički infrastrukturu mora da isprati i zdravstvena infrastruktura. Mislim da je ovo samo prvi korak na tom putu i da ćemo u tome svi zajedno istrajati - smatra dr Popović.

Fond za zdravstveno osiguranje Crne Gore

Promjena pola biće potpuno besplatna Troškovi operacije pola za transrodne osobe ubuduće će ne samo u praksi, već i prema zakonu, biti pokriveni u potpunosti. Da troškove procesa prilagođavanja pola, umjesto u iznosu od 80 odsto, ubuduće u potpunosti finansira Fond za zdravstveno osiguranje, predviđaju nove izmjene i dopune Zakona o zdravstvenom osiguranju, čiji je nacrt na javnoj raspravi do 28. marta. U asocijaciji Spektra, organizaciji koja radi na promociji i zaštiti ljudskih prava transrodnih, rodno varijantnih i interpolnih osoba, smatraju da je takav prijedlog primjer dobre analize i da ono što se događa u praksi samo preslikava u zakonodavni okvir. Prema riječima čelnika Asocijacije Jovana Ulićevića, izmjene i dopune Zakona predstavljaju prosto prepoznavanje prakse da Fond za zdravstveno osiguranje finansira zdravstvene intervencije među kojima je i proces prilagođavanja pola. MedicalCG

Časopis MedicalCG organizuje

GODIŠNJU KONFERENCIJU

13, 14 i 15. juna 2019. godine Bečići, hotelu Falkensteiner (bivši hotel Queen) Teme:

Registri u zdravstvu, medicini i farmaciji Imunizacija (vakcinacija) - HPV virus

Skup je akreditivan od strane Ljekarske i Farmaceutske komore Crne Gore

Časopis MedicalCG na VI Medical konferenciji proslaviće desetogodišnjicu svog postojanja, što skupu daje i svečano obilježje

Pokrovitelj: MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE

www.medicalcg.me

GODINA VIII BROJ 86. APRIL 2019.

N M K

tare osobe u proseku troše tri puta više lekova od ostalih odraslih osoba, a starije žene uzimaju duplo više lekova od muškaraca. Što je osoba starija, verovatno će uzimati više lekova, a to treba imati u vidu zbog međusobne interakcije lekova i usled fizioloških promena organizma u gerijatrijskom dobu koje utiču na farmakokinetske i farmakodinamske procese. Pored toga, mnoge stare osobe zbog intelektualnog i vizuelnog oštećenja imaju teškoća da redovno i na vreme uzimaju lekove. Tako više od 50% starih osoba ne uzima lekove kako je propisano, a blizu 25% ih načini grešku koja može dovesti do oštećenja lekom. Glavni cilj primene lekova je da se spreči, izleči ili kontroliše bolest. Da bi se postigao taj cilj, osobi se daju odgovarajući lekovi koji će dospeti do tkiva na kojima izazivaju delotvorni efekat, a da se pri tome organizmu ne nanese šteta. Farmakologija proučava ne samo delovanje leka, već i njegovo kretanje u organizmu. Kliničarima poznavanje tih procesa služi da znaju kada će nastupiti dejstvo leka, kakva je njegova efektivnost i dužina delovanja, ali i da procene da li lek dovodi do neželjenih efekata. Drugim rečima, lekarima su potrebni podaci o farmakokinetskim (apsorpcija, distribucija, metabolizam i eliminacija) i farmakodinamskim (mehanizam kojim se odvija delovanje leka) osobinama leka. Pošto se ta svostva lekova donekle razlikuju kada se primenjuju kod osoba u različitim životnim dobima, u ovom poglavlju opisana su farmakološka razmatranja o kojima se vodi računa pri upotrebi lekova u gerijatriskom dobu. Farmakokinetika. U toku starenja dolazi do niza farmakokinetskih promena koje utiču na propisivanje lekova. Ove promene su važne jer u toku starenja menja se osetljivost organizma na lekove i dolazi do usporene eliminacije leka iz organizma, mahom usled smanjene bubrežne funkcije. Starenje vodi smanjenju sadržaja telesne vode, atrofiji mnogih tkiva, a ponekad nagomilavanju masnog tkiva i smanjenju protoka krvi kroz vitalne organe. Međutim, baš u tom životnom dobu često su prisutne hronične bolesti (dijabetes, ateroskleroza, reumatoidni artritis, arterijska hipertenzija, osteoporoza, depresija, demencija i druge) i zato stariji bolesnici obično uzimaju veliki broj lekova, a to značajno povećava pojavu neželjenih efekata. Zato lekari koji leče stariju populaciju, propisuju samo najvažnije lekove i to one koje dobro poznaju kako bi odredili efektivnu dozu, a izbegli toksične efekte. Najvažnije je kod bolesnika koji istovremeno boluje od više bolesti prioritetno lečiti akutnu bolest i poboljšati opšte stanje (hidracija, otklanjanje bola 82

Gerijatrija

Farmakološka razmatranja Segment iz rukopisa knjige pod naslovom “Uvod u gerijatriju” Autor: Akademik Rajko Igić

ili visokog rizika, npr. kada su visok krvni pritisak ili ventrikularna fibrilacija pretnja za pojavu šloga ili infarkta miokarda). Da bi se izbegle opasnosti prilikom davanja lekova starim osobama, Svetska zdravstvena organizacija (SZO) daje preporuke, npr. satrijim bolesnicima ne treba propisivati hlorpropamid jer dovodi do dugotrajne hipoglikemije; nitrofurantoin zbog periferne neuropatije, pentazocin koji izaziva konfuzna stanja ili verapamil pošto izaziva opstipaciju. Pored toga, SZO upozorava lekare da smanje dozu nekih lekova koji se daju starijim pacijentima, npr. aminoglikozidni antibiotici (nefrotoksičnost i ototoksičnost), digoksin (usporena eliminacija, veća opšta toksičnost), tiroksin (kardiotoksičnost), vitamin D (nefrotoksičnost). Neželjeni efekti lekova kod starih osoba često se razlikuju od onih koji se sreću kod mladih i sredovečnih osoba. Tako psihofarmaci, hipnotici i antiholinergici lakše dovode starije osobe u konfuzno stanje kada su česti padovi i povrede. Slične posledice (padovi) se sreću i pri uzimanju lekova koji dovode do hipotenzije ili slabije mišićne koordinacije (npr. mnogi psihofarmaci). Način davanja lekova. Kako će se davati lek zavisi od njegovih fizičkih svojstva, npr. topivost u vodi ili u lipidima, jonizacija, itd., ali i od terapijske svrhe (npr. neophodno brzo dejstvo, dugotrajno delovanje, lokalna primena). Postoji više načina unošenja leka u organizam: enteralni put (oralno, sublingvalno i rektalno davanje), parenteralno (intravensko, intraarterijsko, intramuskularno, supkutano), inhalaciono, intranazalno, intratekalno/intraventrikular-

no, intraokularno, topičko (npr. primena leka u obliku kreme na obolelu kožu ili kapi leka u oko) ili transdermalno (npr. nikotin koji se nalazi u flasteru). Kada lek dospe u plazmu, počinje njegova raspodela u organima i tkivima1 . Znatan deo resorbovanog leka prolazno se veže za proteine i ta frakcija je farmakološki neaktivna. Na raspodelu slobodnog leka utiče cirkulacija, fizičko-hemijske osobine leka i odlike telesnih membrana. Biološka raspoloživost označava frakciju leka koja nepromenjena u hemijskom pogledu dospeva u plazmu. Kada se lek injicira intravenski, on ulazi u cirkulaciju i plazma koncentracija leka je 100%. Ali, ako se lek daje peroralno, samo izvestan procenat dospeva u plazmu. Na biološku raspoloživost lekova datih peroralno utiče više faktora, npr. prolaskom leka kroz jetru neki lekovi se u njoj metabolišu i tako se smanjuje ulazak nepromenjenog leka u plazmu. Pored toga, od solubilnosti leka zavisi njegov prolazak kroz ćelijske membrane, a hemijska nestabilnost leka u kiselom želudačnom sadržaju (npr. penicillin G) ili degradacija leka enzimima (npr. inzulin) značajno smanjuju apsorpciju. Apsorpcija i distribucija. Apsorpcija lekova kod starijih osoba nije značajnije promenjena, zato to životno doba nema veći uticaj na farmakokinetiku većine lekova. Jedino je biološka raspoloživost za labetalol, levodopu, lidokain, nifedipin, 1 Čim lek uđe u krv, počinje njegova raspodela u tri funkcionalna kompartmenta organizma: plazmu (veoma velike molekule leka ili se lek veže za proteine plazme), ekstracelularnu tečnost (mala molekularna težina leka, hidrofilan, lako prolazi kroz endotel kapilara) ili ukupnu telesnu tečnost (lek je male molekularne težine, hidrofoban, lako ulazi u intersticijum i intracelularni prostor). Približni distribucioni volumeni unutar 70 kg teške osobe su sledeći: ukupna telesna tečnost—42 litra, intracelularni volumen—28 L, ekstracelularni volumen 14 L, volumen plazme—4 L i volumen intersticijuma—10 litara.

N M K

omeprazol, ondansetron kod strijih osoba povećana. Ali pošto kod starijih osoba dolazi do promena telesnog sastava, ukupna telesna voda se smanjuje, mišićna masa je manja, a povećava se sadržaj telesnog masnog tkiva. Te promene utiču na distribuciju lekova, zato doze lekova koji se daju prema telesnoj težini treba prilagoditi kod starijih osoba, a one koji se rastvaraju u vodi (npr. litijum, aminoglikozidni antibiotici) ili one koji se značajnije vežu za skeletne mišiće (npr. digoksin) treba davati u manjim početnim dozama. Metabolizam lekova. Mnogi lekovi se kod starijih osoba sporije metabolišu u jetri usled smanjenja mase toga organa (manji metabolički kapacitet oksidacionih izoenzima citohrom P-450), konjugacionih enzima ili slabijeg protoka krvi kroz jetru. Zato se kod starijih osoba smanjuje eliminacija varfarina, diazepama, naproksena, fenitoina, propranolola, morfina i verapamila. Pod uticajem enzima u molekule nekih lekova uvode se aktivne grupe (npr. –OH, -COOH, -NH2, -SH) i nastaju metaboliti koji su u farmakološkom pogledu aktivniji od osnovnog leka (npr. kodein se delom transformiše u morfin, a izosorbid dinitrat nakon konjugacije s glukuronidom prelazi u aktivniji izosorbid mononitrat). Međutim, biotransformacijom nekada nastaju i toksični metaboliti pa se vodi računa da se ne daju prevelike doze lekova koji vode stvaranju takvih jedinjenja; npr. od natrijum nitroprusida se najpre oslobađa cijanogen, a zatim tiocijanat (u jetri) i javljaju se toksični znaci: koma, dilatirane zenice, promena boje kože i pad vitalnih funkcija. Eliminacija lekova. Većina lekova izlučuje se putem bubrega, a manje ih se izlučuje preko jetre, žuči, stolice ili pluća. (Neznatno je odstranjivanje lekova preko znoja, pljuvačke, mleka i drugih sekreta.) Filtracija u glomerulima je glavni vid bubrežne ekskrecije lekova i ona zavisi od funkcionalne sposobnosti bubrega. Kod renalne insuficijencije, filtracija je smanjena i u korelaciji je sa klirensom kreatinina. Većina gerijatrijskih osoba ima oštećenu bubrežnu funkciju; zato se kod njih tačna procena glomerularne filtracije vrši određivanjem 24-časovnog klirensa kreatinina, a ne pomoću nivoa kreatinina u serumu. Formule na osnovu kojih se procenjuje kreatininski klirens na osnovu godina starosti, telesne težine ili indeksa telesne mase, nivoa serumskog kreatinina i pola pacijenta su neprecizne. Tako kod pacijenta koji je neuhranjen, nivo kreatinina i ureje u krvi mogu biti normalni bez obzira na to što postoji teška bubrež-

na insuficijencija. Bubrezima se najbrže izlučuju hidrofilni lekovi koji se filtriraju u glomerulima i sekretuju u bubrežnim tubulima (npr. aminoglikozidi, penicilini, cefalosporini, atenolol, digoksin, metotreksat i jodni kontrasti). Renalna insuficijencija zahteva da se smanji doza leka. Farmakokinetske varijacije. Varijacije farmakokinetike mogu se pratiti određivanjem koncentracije leka u plazmi. Takva merenja su važna kod primene lekova koji imaju nizak terapijski indeks, kada nije moguće direktno pratiti željeni efekat leka (npr. oralnog antikoagulantnog leka) ili kada pacijent ima visok rizik za pojavu neželjenog efekta leka. Međutim, kod starijih osoba mogu nastati toksični efekti leka i kada je nivo leka u terapeutskim granicama. Na primer, kod bolesnika s hipoalbuminemijom u plazmi, “nizak” nivo fenitoina može u stvari biti terapijski nivo nevezanog nivoa fenitoina, a kada je on kod takvog pacijenta “terapijski”, to je de facto toksičan nivo nevezanog fenitoina. Kod starijih osoba razlike u farmakokinetici mogu se manifestovati produženjem poluživota leka u plazmi. Većina benzodijazepina, uključujući diazepam, metabolišu se jetrenim mikrozomalnim sistemom u produkte koji su još uvek biološki aktivni. Efektivnost benzodijazepina i njegovih metaboličkih produkata eliminiše se ne samo urinarnom ekskrecijom (kao glukuronidi ili oksidirani metaboliti) već i redistribucijom. Zato se takvim pacijentima u početku daju najmanje efektivne doze (2 mg do 2,5 mg) jednom do dva puta dnevno da se izbegne pojava ataksije ili preterana sedacija. Te promene produžavaju vreme da se uspostavi stabilan nivo leka u plazmi (steadystate) ili poveća koncentracija leka. Poluživot eliminacije diazepama produžava se za jedan sat svake godine starosti od poluživota koji iznosi 20 sati u osoba starih 20 godina. Tako se kod starijih osoba menja koncentracija leka u plazmi, a pri multiplom doziranju postižu se visoke koncentracije. Nije jasno da li je promena nivoa proteina u plazmi starih osoba razlog ovim farmakokinetskim poremećajima ili su u pitanju drugi uzroci. Da se u plazmi postigne odgovarajuća koncentracija leka u stabilnom stanju u plazmi, neophodna su četiri poluživota za taj lek. Zato, koncentracija diazepama, čiji je poluživot oko 90 sati u starijih odraslih osoba možda će dosegnuti odgovarajući nivo (steady state) tek nakon dve nedelje od početka unošenja. Nakon prekida davanja diazepama, lek se će se eliminisati iz organizma u toku dve nedelje.

Farmakodinamija. Većina lekova dovodi do efekata, korisnih ili štetnih, tako što lek stupa u interakciju sa receptorima – specijalizovanim makromolekulama koje su smeštene na površini ćelije ili intracelularno. Međutim, lekovi mogu delovati i na enzime ili nukleinske kiseline. Kada se formira kompleks lek-receptor, pokreće se biološki efekat čija je veličina proporcionalna broju tih kompleksa. Lek + Receptor Lek-receptor kompleks Biološki efekat Ovaj koncept je sličan stvaranju kompleksa između enzima i supstrata ili antigena i antitela jer sve te interakcije imaju zajedničku specifičnost da se za receptor vezuje ligand. Receptor ne samo da prepoznaje specifični ligand (lek), on izaziva konformacionu promenu koja pokreće procese koji dovode do biološkog efekta. Ali neki lekovi dovode do efekata i mimo receptora ili stvaranja bilo kakvih kompleksa; oni jednostavno vrše hemijsku neutralizaciju, npr. antacidi hemijski neutrališu višak želudačne kiseline i tako smanje simptome gorušice/žgaravice. Glavna odlika farmakodinamije je u tome da lekovi menjanjem postojećih biohemijskih ili fizioloških procesa dovode do korisnih ili toksičnih efekata, jer lekovi ne mogu izazvati bilo kakve drugačije, de novo, efekte. Kod starijih osoba farmakodinamske promene se uglavnom dešavaju u smislu povećane osetljivosti na lek. Tako u poređenju s mlađim odraslim osobama, kod gerijatrijskih osoba isti nivo diazepama u plazmi dovodi do jačeg sedativnog efekta, morfin do jače analgezije, a teofilin izaziva jači uticaj na srce i centralni nervni sistem. Neželjene reakcije na lekove. Pomenute farmakodinamske promene kod starije populacije često su predvidive, ali se dešavaju i nepredvidive promene u odgovoru na uobičajene ili čak niže doze lekova. Pored toga, sreću se lek-lek, lek-bolest i lek-hrana interakcije koje mogu dovesti do izmenjenog odgovora na lek. Zato se kod propisivanja lekova starijim osobama ima u vidu, npr. da morfin produženo odstranjuje bol i kada se daje u manjim dozama, da benzodijazepini povećavaju sedaciju i dovode do nestabilnog hoda i da je osetljivost na beta-adrenergičke blokatore kod starih osoba izmenjeno. Upotreba statina kod osoba starijih od 65 godina je visoka; dokazano je da statini smanjuju vaskularne incidente i smrtnost kod osoba koje imaju koronarnu bolest. Međutim, s godinama starosti povećava se rizik za pojavu neželjenih reakcija većine lekova, tako veće doze 83

N M K

statina ne povećavaju njihovu efektivnost, samo se povećava rizik od pojave miopatije i kognitivnog oštećenja–neželjenih reakcija na te lekove. Oštećenje ili bolest izazvana lekom, često liči na poremećaje koji se viđaju kod starih osoba (npr. zamor, gađenje, kognitivno oštećenje, pad, urinarna inkontinencija i konstipacija). Ustanovljeno je da s porastom broja lekova koje uzima populacija gerijatrijskih bolesnika dolazi do porasta pojave neželjenih reakcija na lekove. Te reakcije su predvidive, ali se događaju i nepredvidive (ove poslednje se ređe sreću i teže prepoznaju).

tidepresivi dati s antiaritmijskim lekovima mogu ponekad dovesti do smrtnog ishoda, eritromicin izaziva porast teofilina i digoksina u krvi, a kinidin podiže nivo digoksina u serumu. Statini u interkciji s lekovima koji snižavaju nivo lipida (gemfibrozil, niacin) izazivaju rabdomiolizu. Lek-bolest interakcije. Kada bolest zahvati jetru, bubreg ili oteža dostup leka ka tim organima (to se dešava kod dekompenzacije srca), dolazi do farmakokinetske interakcije lek-bolest. To se najviše odražava na prolekove koji se nakon unošenja u organizmu metabolišu u aktivne lekove. Primeri prolekova uključuju kodein, enalapril i prednizon; njihova efektivnost se smanjuje usled manjeg stvaranja aktivnog oblika leka. Ostali primeri lek-bolest interakcija uključuju poremećen volumen distribucije leka u slučaju ascita i gojaznosti ili oštećenja detoksikacije i ekskrecije lekova, farmakokinetskih procesa koji se sreću kod ciroze jetre, odnosno kod bubrežne insuficijencije. Lek-hrana interakcije. Često se sreću interakcije tipa lek-hrana pri kojima se dešava uticaj hrane na lek ili ometanje biološkog iskorišćavanja hrane. Hrana može smanjiti ili povećati apsorpciju leka, smanjiti metabolizam prvog-prolaska ili usporiti pražnjenje želuca i usporiti ili ubrzati apsorpciju leka.

Autor ilustracije (“Od oka Horusa do Rp”, 1978.): Sava Stojkov, Sombor

Lek-lek interakcije. Mnoge interakcije lekova nastaju kada dolazi do pojačanja ili slabljenja aktivnosti citohrom P-450 enzima. Pojačana aktivnost (indukcija) tog enzima razvija se sporo, danima ili nedeljama, a inhibicija se odvija trenutno. Primer za indukciju citohroma P-450 je antiepileptik fenitoin koji indukuje CYP3A4 i CYP2C9 grupe unutar P-450 enzima koji je odgovoran za degradaciju raznih lekova u jetri. Zato se, kada je enzim aktiviran, neki lekovi brže degradiraju i deluju kraće (npr. teofilin, karbamazepin, varfarin, kortikosteroidi, haloperidol, doksaciklin i dr.). Do inhibicije P-450 dovodi cimetidin, antagonista histaminskih H2 receptora, lek koji inhibira stvaranje kiseline u želucu i koristi se u lečenju peptičkog ulkusa i žgaravice. Inhibicija citohrom P-450 enzima cimetidinom dovodi do niza interakcija s lekovima poput hidrohlorkinolina, metadona, tricikličnih antidepresiva, selektivnih serotoninskih inhibitora- antidepresiva, sildenafila, teofilina, tolbutamida, gabapentina, dezipramina, kodeina, tramadola i drugih. Postoje i druge lek-lek interakcije koje imaju klinički značaj. Na primer, ACE inhibitori pojačavaju hipoglikemiju derivatima sulfonilureje (glimepirid, glipizid, gliburid). Triciklični an84

Stanoje Radeljić Tel.: +387 65 920 076 E-mail: stanojeradeljic@gmail.com

Ukoliko hrana značajno ubrzava ili usporava apsorpciju leka, lek treba davati natašte ili u vreme jela. Hrana koja sadrži jone Mg++, Ca++, Fe++, Al ++ ili Zn++ usporava apsorpciju hinolonskih antibiotika (npr. ciprofloksacin, norfloksacin) ili fenitoina, a vitamin K iz hrane značajno menja efekat varfarina. Lekovi koji utiču na apetit (disgeuzija) ili smanjuju stvaranje pljuvačke (kserostomija) otežavaju žvakanje i gutanje. Kaptopril i klaritromicin dovode do disgeuzije, a antihistaminici, antidepresivi, klonidin i diuretici izazivaju kserostomiju. Literatura Howland RD, Mycek MJ. Pharmacology, 3rd edition. Philadelphia, Lippincot, 2006. Igić R. Osnovi farmakografije. Sarajevo, Svjetlost, 1978. Igić R i Avdić T. Dijagnostika neželjenih reakcija na lijekove. Scripta Medica 1986;Suppl.1: 49-55. Katz PR et al. Geriatrics syllabus for specialists. New York, American geriatrics society, 2002. Kažić T i sar. Gotovi lekovi: priručnik za farmakoterapiju. Beograd, Integra, 2016. Nežić L (urednik). Klinička farmakologija u gerijatriji. Banjaluka, Medicinski fakultet, 2018.

itanja starenja stanovništva i njegov uticaj na oblast socijalne zaštite u posljednje vrijeme sve više se aktuelizuje i na našim prostorima. Opterećena mnogim problemima traženja adekvatnog odgovora na potrebe sve većeg broja starih osoba u društvu, socijalna zaštita Republike Srpske se nalazi pred sve većim iskušenjima. Socijalna zaštita, kao jedan od ključnih sistema društvene podrške socijalno najosjetljivijim i društveno najranjivijim kategorijama starih osoba, direktno je pogođena problemima savremenih demografskih promjena koje su rezultat sveprisutnog procesa starenja stanovništva. Uspostavljanje realnog odnosa između potreba starih osoba i mogućnosti sistema podrške predstavlja imperativ uvođenju procesa planiranja u oblast socijalne zaštite starih osoba. Jedno je od ključnih pitanja funkcionisanja javnih sistema podrške starih osoba jeste kako obezbijediti efikasne i finansijski održive usluge. Upravo ovim pitanjima bavi se monografska studija dr Ljube Lepira, profesora socijalne politike na Fakultetu političkih nauka u Banjaluci. U naučnoj monografiji „Planiranje socijalne zaštite starih“, koja je podijeljena u devet poglavlja, autor nastoji obuhvatiti svu kompleksnost procesa planiranja mjera i usluga socijalne zaštite namijenjenih starim osobama, sa posebnim osvrtom na specifičnosti i funkcionisanje sistema socijalne zaštite Republike Srpske. Polazeći od teorijskih određenja procesa upravljanja u javnom sektoru i značaju planiranja u socijalnoj zaštiti, autor raspravlja o ključnim elementima koji određuju ovaj proces, a to su: biološke promjene kod pojedinca, uslovljene starenjem organizma, demografskih, socijalnih i ekonomskih posljedica starenja na društvo, potrebe starih osoba, uticaj i značaj porodične solidarnosti na ostvarivanje društvene podrške starim osobama i uloga države u obezbjeđivanju socijalne sigurnosti starih osoba, što su teme prvih pet poglavlja ove knjige. Centralni dio knjige posvećen je teorijskom i metodološkom određenju socijalne zaštite starih osoba socijalne zaštite kao specifičnom području društvene brige o starima, gdje je analiziran međunarodni okvir i domaće normativno-pravno regulisanje ove oblasti, što čini osnovu mogućih pravaca u pristupu planiranja socijalne zaštite starih osoba. U poglavlju „Kako planirati socijalnu zaštitu starih osoba?“, autor nastoji obuhvatiti specifičnosti svih nivoa planiranja ove oblasti, počev od strateškog planiranja na nivou sistema, preko planiranja socijalne zaštite starih u lokalnoj zajednici, planiranja neposredne podrške starim osobama u ustanovama za smještaj pa do specifičnosti izrade individualnih planova zaštite kojim se konkretizuje neposredna podrška stručnih radnika starim

N M K

k n j i g e

Ljubo Lepir:

„Planiranje socijalne zaštite starih“

osobama u sistemu socijalne zaštite. Posmatrajući kao proces, autor stavlja akcenat na potrebu sistematičnosti i sveobuhvatnosti u provođenju planiranja socijalne zaštite starih. Prema njegovim riječima „samo planskim pristupom može se obezbijediti maksimalna dobit za staru osobu“, a to će u konačnom ishodu dovesti do unapređenja kvaliteta njenog života, što jeste i cilj socijalne zaštite starih. Posebno poglavlje se bavi značajem ličnog planiranja starosti od svakog pojedinca. Sasvim opravdano, autor naglašava potrebu da svaka osoba, koja dođe „na prag starosti“, treba da preduzme određene radnje kako bi preventivno uticala na mogućnosti lakšeg prevazilaženja problema sa kojima se mogu susresti u bliskoj budućnosti koje donosi starost. Kakvu ćemo starost imati u značajnoj mjeri zavisi od toga kako smo živjeli u mladosti. Šta je potrebno sve učiniti i na ko-

je stvari treba obratiti pažnju još dok smo u mogućnosti da nešto uradimo za sebe kako bi nam starost bila bar malo lakša, pitanja su na koja autor pokušava da odgovori pri kraju svoje knjige. Ovaj dio je pun konkretnih preporuka koje upućuju na to da svaki pojedinac može planiranjem poboljšati svoje izglede za izvjesnije starenje. U posljednjem dijelu knjige autor prikazuje rezultate provedenog istraživanja o praksi planiranja socijalne zaštite starih u Republici Srpskoj. Ovdje autor iznosi podatke do kojih je došao provodeći istraživanje o primjeni osnovnih principa savremenog upravljanja u javnim sistemima podrške starim osobama, sa posebnim osvrtom na iskustva ustanova socijalne zaštite. Rezultati koji su ovdje izneseni govore upravo o aktuelnim problemima koji prate funkcionisanje sistema socijalne zaštite u Republici Srpskoj, a koji proizlaze iz nedovoljne primjene osnovnih postavki upravljanja javnim službama. Na kraju, treba istaći da ovo djelo predstavlja značajan doprinos aktueliziranju i uspostavljanju sistema socijalnog planiranja u praksi upravljanja socijalnim službama. Koristeći obimnu literaturu, autor je obuhvatio veliki broj elemenata koji utiču na proces planiranja socijalne zaštite i koji određuju socijalni kontekst u kome se planiranje socijalnih usluga namijenjenih starim osobama odvija. Namijenjena studentima socijalnog rada, ali i svim drugim stručnim radnicima koji se u sistemu socijalne zaštite bave podrškom starim osobama, ova knjiga pretenduje da bude okosnica budućih istraživanja, ali i osnova uspostavljanja prakse planskog pristupa u rješavanju nagomilanih problema u ovoj oblasti. Dragana Šćepović

N M K

k n j i g e

N M K

k n j i g e

N M K

ranijim tekstovima analizirali smo uslove i osnov odgovornosti lekara za štetu koju je prouzrokovao pacijentu pružanjem lekarskih usluga. Razume se, lekar je ključna figura u odštetnoj odgovornosti prema pacijentu, premda to ne znači da su od ove odgovornosti ekskulpirani i ostali zdravstveni radnici. Podsećamo da za štetu zbog lekarske greške oštećenom odgovara zdravstvena ustanova po opštim pravilima o odgovornosti za drugog. Osnov odgovornosti zdravstvene ustanove za drugog, tj. za lekara kao njenog uposlenika nalazi se u krivici ove ustanove koja se manifestuje u pogrešnom izboru uposlenika (culpa in eligendo), jer da je izabran i zaposlen onaj lekar koji radne zadatke obavlja u skladu sa pravilima svoje struke (pažnja dobrog stručnjaka), do štete ne bi ni došlo. S druge strane, ova krivica se ogleda i u propustu zdravstvene ustanove da vrši nadzor nad uposlenikom (culpa in vigilando) i preduzima mere u vidu pripreme, obuke i davanja uputstava uposlenicima kako bi se predupredio nastanak štete (culpa in instruendo). Ipak, zdravstvena ustanova može biti oslobođena odgovornosti za lekarsku grešku ako dokaže da je lekar u datim okolnostima postupao u skladu sa pravilima svoje struke, a da je šteta nastupila krivicom samog pacijenta (npr. pacijent se nije pridržavao svojih obaveza u toku postoperativnog perioda), krivicom drugog lica ili dejstvom slučaja, odnosno više sile (npr. lekar je prouzrokovao štetu pacijentu, jer mu je tokom operacije iznenada pozlilo). Najzad, krivica zdravstvene ustanove može biti isključena i ukoliko oštećeni dokaže da mu je lekar štetu prouzrokovao namerno. S obzirom na izuzetan značaj ovog pitanja, u ovom i narednim izdanjima posebnu pažnju ćemo posvetiti slučajevima u kojima je sud utvrđivao vrstu i obim odgovornosti zdravstvene ustanove, kao i samostalnu, odnosno regresnu odgovornost lekara za lekarske greške. Ukoliko lekar, prilikom intervencije, ne postupa po standardu dobrog stručnjaka već, naprotiv, s grubom nepažnjom (culpa lata), a nesporna je uzročno-posledična veza između načinjene greške i nastale štete, postoji građanskopravna odgovornost po osnovu krivice, s obzirom na to da samo gruba lekarska greška povlači odgovornost za naknadu štete.1 Iz obrazloženja: “Prvostepenom presudom koja je potvrđena od strane Apelaciong suda u B. obavePresuda Apelacionog suda u Beogradu, Gž4698/2012 od 14.5.2014. godine, pravna baza Paragraf Lex SRB, pristup 7.4.2019. godine.

Medicina i pravo

Naknada štete zbog lekarske greške sudska praksa V deo

Građanskopravna odgovornost zdravstvene ustanove zasnovana je na prezumpciji krivice i postoji samo ukoliko pacijent, kao oštećeni, dokaže uzročnu vezu između štetne posledice i nestručnog postupanja lekara, odnosno drugog medicinskog osoblja Pripremila: Advokat dr Jovana Pušac

zan je tuženi Institut za lečnje kardiovaskularnih bolosti i ortopedija da tužiocu isplati naknadu nematerijalne štete za pretrpljene fizičke bolove iznos od 550.000,00 dinara za umanjenje OŽA 1.200.000,00 dinara za pretrpljeni strah iznos od 350.000,00 dinara i za naruženost iznos od 650.000,00 dinara (ukupno oko 250.000 evra). Prema Republici Srbiji je tužbeni zahtev odbijen zbog nedostatka pasivne legitimacije. Prema utvrđenom činjeničnom stanju, tužilji je 12.11.2003. godine u Institutu prvotuženog ugrađena totalna endoproteza levog kuka, posle čega je postoperativno došlo do pojave nekroze kože, mišića i povrede levog išijatičnog živca i u daljem toku lečenja se razvila infekcija endoproteze. Tužilji su dva puta čišćene i obrađivane rane, a dana 17.11.2003. godine joj je učinjena reintervenicija, nakon mesec dana joj je izvršena nekroktomija femoralne regije leve noge i dana 13.5.2004. godine je tužilji izvršena amputacija leve noge na VMA u B. Iz nalaza komisije veštaka medicinske struke hirurga ortopeda-traumotologa i neuropsihijatra, kao i iz nalaza Sudsko-medicinskog odbora Medicinskog fakulteta u B. je utvrđeno da je učinjen stručni propust lekara operatora u smislu neadekvatnog odabira vrste i veličine ugrađenog veštačkog kuka iz čega su proistekle navedene komplikacije i to paraliza sedalnog živca, nekroze kože i mekanih tkiva čitave noge, a potom i infekcija, što je sve ukupno dovelo do neophodnosti izvršavanja amputacije operisane

leve noge. Utvrđeno je da je pre operacije tužilji bila umanjena OŽA za 25% jer je imala teške degenerativne promene na oba kuka, a da joj je nakon poslednje operacije i amputacije noge umanjena OŽA za 75% ukupno i trajno. Prvostepeni sud je našao da je prvotuženi odgovoran za nematerijalnu štetu koju trpi tužilja iako je pred prvotuženim postavljena ispravna dijagnoza i indikacija za hiruršku intervenciju, ali je izvršen od strane lekara prvotuženog neadekvatan odabir vrste i veličine ugrađenog veštačkog kuka i iz ovako neadekvatno pripremljene operacije su proistekle navedne komplikacije - paraliza sedalnog živca, nekroza kože i mekanih tkiva čitave noge, potom infekcija, što je sve skupa dovelo da postane neophodna amputacija operisane leve noge. Nisu osnovani navodi prvotuženog da je tužilja prihvatila rizik operacije i potpisala saglasnost za operaciju i ne može tražiti naknadu štete zbog komplikacija koje su nastale tokom operacije, jer je tužilja dala saglasnost za operacju i za rizike koji mogu nastupiti bez greške lekara, dok je u konkretnom slučaju do štete koju je ona pretrpela došlo zbog toga što je učinjen stručni propust od strane lekara opratora koje su dovele do komplikacija i ishoda amputiranja noge tužilje. Lekar je dužan da prilikom intervencije postupa pažljivo, radi se o standardu pažnje dobrog stručnjaka, a lekar nije postupao sa potrebnom pažnjom uvek kada napravi greš-

N M K

ku koju drugi lekar njegove specijalnosti u istoj situaciji ne bi napravio ili bi je mogao izbeći, a lekar je uvek dužan da izabere onu metodu lečenja koja je manje opasna po bolesnika, odnosno onu koja pruža više izgleda za izlečnjenje. Konkretno, lekarska greška mora biti uslov bez koga šteta ne bi nastala (postojanje štete, postupanja lekara i uzročne veze između postupanja lekara i nastale štete). Osnov odgovornosti lekara za učinjenu grešku je krivica, a krivica u građansko-pravnom smislu može biti zla namera i nepažnja - nehat. Nepažnja se u građansko-pravnom smislu stepenuje na culpa lata - gruba nepažnja i culpa levis obična nepažnja. Samo gruba lekarska greška povlači odgovornost za naknadu štete u smislu ZOO (čl. 154), jer ona znači zanemarivanje dijagnostičkih terapijskih pravila koja se moraju uvek poštovati. Propust ordinirajućeg lekara, u konkretnom slučaju da odabere veštački kuk adekvatne veličine po prethodno uzetim merama, je doveo do komplikacija tužilje i amputacije noge, a samim tim i štete za tužilju, čime se radi o gruboj nepažnji lekara, pa joj je ista i dosuđena po slobodnoj oceni.” Kada tužiocu, umesto na desnom, bude izvršena operacija na levom kolenu, tada je tužena bolnica odgovorna za štetu zbog lekarske greške koju on trpi, po principu objektivne odgovornosti, bez obzira na odluku Lekarske komore kojom je utvrđen profesionalni pristup operativnom zahvatu.2 Iz obrazloženja: “Tužilac je jula 2014. zadobio povredu desnog kolena, nakon čega je magnetnom rezonancom ustanovljeno da se radi o težem oštećenju kolenog zgloba, a radi koje intervencije je primljen na ortopedsko odeljenje vojne bolnice u... Ni u jednom medicinskom dokumentu nije konstatovano postojanje bilo kakvog oštećenja levog kolena, niti da se povređeni žali na to koleno, niti su se sprovele bilo kakve dijagnostičke ili terapijske procedure na levom kolenu. Prilikom obavljanja operativnog zahvata operator je sam procenio da je stanje na levom kolenu ozbiljnije nego na desnom i izvršio operativni zahvat na levom kolenu. Prema nalazu i mišljenju veštaka medicinske struke neobjašnjiva je tvrdnja operatora da do uvođenja tužioca u anesteziju nije bilo moguće utvrditi koje je koleno manje stabilno i za koje treba hitna intervencija, a iz razloga jer se pacijent to-

kom dva meseca dijagnostike ni jednom nije požalio na tegobe i bolove u levom kolenu i ni jednom se na levom kolenu nije radio nikakav fizikalni pregled. Kod ovako utvrđenog činjeničnog stanja pravilno je prvostepeni sud primenom odredbi člana 170. i 200. ZOO našao da na strani tužene postoji odgovornost za nematerijalnu štetu, po principu objektivne odgovornosti, a koju je tužilac pretrpeo zbog nepravilnog postupanja zaposlenog u datim okolnostima i tužiocu dosudio iznose iz izreke presude. U konkretnom slučaju prvostepeni sud je prilikom utvrđivanja osnova odgovornosti tužene u celosti prihvatio mišljenje veštaka sudske medicine, prema kome, promena odluke o predmetu operativnog zahvata, nakon uvođenja pacijenta u anesteziju, nije bila opravdana i da je u uzročno posledičnoj vezi sa štetom koju tužilac trpi u vezi sa sprovedenom intervencijom. Pobijajući pravilnost i zakonitost prvostepene odluke tužena u žalbi navodi da je prvostepeni sud pogrešno izveo zaključak o njenoj odgovornosti, jer se u rešenju Lekarske komore Srbije, pred kojom je vođen postupak povodom istog događaja, ističe da nije bilo neadekvatnog postupanja lekara prilikom pružanja medicinskih usluga tužiocu. Međutim, Apelacioni sud nalazi da ovi žalbeni navodi nisu od uticaja na drugačiju odluku suda, jer je u postupku donošenja tog rešenja utvrđivana odgovornost zbog povrede profesionalne dužnosti lekara i ugleda člana komore, dok je predmet ovog postupka objektivna odgovornost zdravstvene ustanove.” Postupanje lekara protivno pravilima struke i standardu dobrog stručnjaka dovodi do odgovornosti ustanove za štetu koju je prouzrokovao trećem licu na radu ili u vezi sa radom, po opštim pravilima o odgovornosti za drugog, na čemu se zasniva pravo tužioca na naknadu štete zbog privremenog umanjenja životnih aktivnosti.3 Iz obrazloženja: “Prema utvrđenom činjeničnom stanju tužiocu je od strane Doma zdravlja V. utvrđeno da ima kamen u desnom mokraćnom kanalu. Po uputu te ustanove je tužiocu u Centru za urologiju KBC Z. februara 2003. godine izvršena intervencija razbijanja kamena u bubregu u toku koje je u tužiočev desni bubreg plasirana ureteralna sonda 5 Ch. U otpusnoj listi je navedeno da je ta sonda uklonjena

Presuda Apelacionog suda u Nišu, Gž-333/2019 3 Presuda Apelacionog suda u Beogradu, Gžod 10.1.2019. godine, pravna baza Paragraf Lex 1234/2010 od 11.4.2012. godine, pravna baza Paragraf Lex SRB, pristup 7.4.2019. godine. SRB, pristup 7.4.2019. godine. 2

24 sata nakon intervencije i da je kontrolni RTG nalaz uredan. Tužilac je 15 dana nakon izvršene intervencije počeo da oseća tegobe i to: konstantne i tupe bolove u predelu mokraćne bešike, povremeno pojavljivanje krvi u mokraći, a pregledom utvrđena masa povećanih eritrocita i leukocita u mokraći. Zbog nevoljnog mokrenja tužilac je morao da nosi uloške. U decembru 2003. godine je na pregledu u Domu zdravlja utvrđeno postojanje stranog tela u lumenu bešike, urađen RTG snimak urotrakta na kome se jasno videla ureteralna sonda koja je donjim krajem bila u bešici, a gornjim krajem smotana u pijelonu desnog bubrega tužioca. Sonda je uklonjena 12.12.2003. godine u Zdravstvenom centru V. bez anestezije i trajala je 45 minuta. Veštačenjem je utvrđeno da sonda koja se nalazila u telu - desnom bubregu tužioca devet meseci je mogla izazvati česte infekcije urogenitalnog trakta tužioca, da je po položaju - jednim delom u mokraćnom kanalu mogla izazvati infekcije, bockanje, bolove, neprijatan osećaj i nevoljno mokrenje te bolove u predelu mokraćnog kanala. Usled ovih uzroka tužilac je trpeo fizičke bolove u tih devet meseci opisanog trajanja i intenziteta. Takođe, kod tužioca danas ne postoji umanjenje OŽA ali je u toku tih devet meseci, do uklanjanja sonde, kod tužioca bila umanjena OŽA za 10% koje se ogledalo u nemogućnosti izlaska iz kuće zbog čestog nevoljnog mokrenja, neprijatnog mirisa mokraće i straha i bolova pri seksualnom odnosu te na psihičkom planusmanjenom kvalitetu života u svim oblastima funkcionisanja. Tokom devet meseci tužilac je trpeo strah srednjeg do lakog intenziteta, detaljno opisan u nalazu veštaka. Postoji subjektivna odgovornost tuženog KBC Z, i ogleda se u grešci lekara. Lekar tuženog je postupao suprotno pravilima struke i suprotno standardu dobrog stručnjaka te pri otpustu tužioca su lekari propustili da iz njegovog desnog bubrega izvade sondu i to postojanje iste konstatuju na kontrolnom otpusnom pregledu te stoga tužilac ima pravo na naknadu nematerijalne štete za pretrpljene fizičke bolove i strah, kao i privremeno umanjenje OŽA koje je trajalo devet meseci za koje je utvrđeno da je tužilac trpeo tokom devet meseci od operacije kod tuženog. Kod tužioca je zbog lekarske greške došlo do nepotrebnog produženja lečenja, dodatnih trpljenja bolova i straha i nemogućnost obavljanja u potpunosti svakodnevnih životnih i radnih aktivnosti. Odgovornost tuženog zasnovana je na opštim pravilima o odgovornosti za drugog i za štetu koju zaposleni u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu za koju odgovara preduzeće kod koga je zaposleni radio u trenutku prouzrokovanja štete (čl. 170. i 171. ZOO).” 89

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Beogradu su nedavno održana dva uspešna i značajna kongresa posvećena medicinskom imidžingu: Cardiovascular Magnetic Resonance in Balkan 2019. Belgrade, Hotel Hilton, March 6 – 7, 2019. Glavni organizator: Ass. dr sc. Marija Zdravković, kardiolog, direktor KBC „Bežanijska kosa“ u Beogradu. Na Kongresu, pored ostalog, u okviru Joint Session of the Serbian Atherosclerosis Society and Serbian Society for CMR, održan je referat: Kanjuh V., Zdravković M., Radojević Škodrić S., Maksimović R. Correlation of clinical entities of coronary atherosclerotic disease with their pathomorphology and appearance on CMR (Sl. 1). The Third Congress of Cardiovascular Imaging of Serbia 2019 with International Participation. Organiser: Working group on cardiovascular imaging of the Cardiology Society of Serbia. Belgrade, Crowne Plaza Hotel, March 8 – 9, 2019. Glavni organizator: Prof. dr Ljiljana Jovović, kardiolog (Sl. 2). Na Kongresu, pored ostalog, održana je izvanredna sesija O morfo-

Medicinski imidžing u Srbiji i pionir ove discipline u svetu

logiji, dijagnostici i klinici miksoma srca (V. Kanjuh, inostrani član SANU G. Thiene i B. Obrenović Kirćanski) (Sl. 3, 4). Među mnogobrojnim inostranim učesnicima Kongresa ističe se emeritus prof. dr Jane Somerville (Sl. 5), pedijatrijski kardiolog iz Londona, koja već deset godina sarađuje sa relevantnim timom za urođene srčane mane u odraslih Instituta za kardiovaskularne bolesti „Dedinje“ i učestvuje na konzilijumima na kojima se donose odluke o daljem lečenju pacijenta sa veoma kompleksnim urođenim srčanim manama. Tim povodima, akademik V. Kanjuh je govorio o našem čoveku, relevantnom za tematiku citiranih kongresa, Aleksandru R. Margu-

Sl. 2. Predsedavajući na otvaranju III kongresa kardiovaskularnog imidžinga Srbije. Sleva-nadesno: Lj. Jovović, kao predsednica otvara Kongres; A. Dikić Đorđević, J. Somerville, V. Kanjuh i A. Nikolić

Aleksandar R. Margulis (1921 – 2018)

V. Kanjuh, M. Pušac, Lj. Jovović, M. Zdravković, S. Kanjuh

Sl. 1. M. Zdravković i V. Kanjuh koreliraju morfologiju aterosklerotičnih lezija koronarnih arterija sa njihovim izgledom na kardiovaskularnoj magnetnoj rezonanci (CMR)

lisu (AM). AM je naučnik, „naše gore list“, rođeni Beograđanin, Srbin Mojsijeve vere, srpsko-američki radiolog, svetski pionir medicinskog

Sl. 3. Predsedavajući Sesije o miksomima srca. Slevanadesno V. Kanjuh, G. Thiene i B. Obrenović Kirćanski

imidžinga (CT, MRI, ultrafast CT, PET CT, SPECT CT i molekularni imidžing) i prvi „interventni radiolog“ (od njega ovaj naziv i potiče). AM (Sl. 7) se rodio u Beogradu 31.marta 1921. a umro u Njujorku, u 97. godini, 7. septembra 2018. Bio

je student Medicinskog fakulteta u Beogradu (znali su ga naši pok. akademici Stanoje Stefanović i Jovan Ristić) u vreme nemačke invazije na Jugoslaviju u II svetskom ratu, započetu terorističkim bombardovanjem Beograda 6.aprila 1941. Porodica je uspela da izbegne nemački holokaust Jevreja jer je 1944., jedinim brodom za izbeglice iz Evrope, iz Napulja stigla do Amerike. Tadašnji predsednik Amerike Franklin Ruzvelt se saglasio sa njihovim dolaskom u Ameriku a njegova supruga Eleonora Ruzvelt, kada je saznala da među izbeglicama postoji i AM student medicine, odmah ga je upisala na Univerzitet Harvard da nastavi studije medicine. AM je na Harvardu mnogo i dobro učio, uspešno diplomirao medicinu, zatim, napravio briljantnu stručno-naučnu karijeru u SAD,

N M K Sl. 4. Sleva-nadesno: G. Thiene, Lj. Jovović, B. Obrenović Kirćanski, D. Kalimanovska Oštrić i V. Kanjuh

pruživši i zapanjujuće veliki doprinos medicinskom imidžingu u svetu. Bio je specijalizant na Dijagnostičkoj radiologiji Univerziteta u Mičigenu, a zatim, na Univerzitetu Minesota 1954. Postao je američki građanin i kao takav odslužio vojni rok u Medicinskom korpusu američke armije. Na Univerzitetu u gradu St. Luis postao je asistent-profesor i ubrzo redovni profesor 1961. Najveći deo svog stručno-naučnog života proveo je radeći punih sledećih 26 godina kao rukovodilac Odeljenja za radiologiju Univerziteta Kalifornije u San Fransisku 1963 – 1989. U toku njegovog boravka u San Fransisku, 1988. godine dvoje od pisaca ovog teksta (V.K. i S.K.), boraveći u SAD kao gosti Nacionalne akademije nauka u Vašingtonu, posetili su ga na njegovom Odeljenju za radiologiju. V.K. je bio zadivljen

NMR imidžingom urođenih srčanih mana, rekavši da su te slike „obdukcija in vivo“. Supruga AM, prof. dr Hedvig Hričak (poreklom iz Hrvatske), dobila je postavljenje za šefa radiologije Memorial Sloan Kettering bolnice u Njujorku i AM je krenuo s njom iz San Fransiska u Njujork, gde je postao klinički profesor radiologije Weill Medical College-a na Univerzitetu Cornell. Najviše se bavio radiologijom i imidžingom digestivnog trakta. Od svojih specijalizanata i saradnika, u prvom kontaktu, tražio je da ga kratko oslovljavaju sa Alex. Svim svojim saradnicima je kao čovek, naučnik, učitelj i rukovodilac ostao u trajno dobroj i nezaboravnoj uspomeni. U slobodnom vremenu AM je igrao tenis. Od svojih partnera je

s t r u č n i

s k u p o v i

tražio da budu na teniskom terenu već u 6:30 ili 7:00 pre podne – zavisno od izlaska sunca! Publikovao je preko 280 recenziranih radova, 21 knjigu (Sl. 8) i 140 poglavlja u udžbenicima. Najpoznatije su mu sledeće tri knjige: Alimentary Tract Radiology, 4 edit. C.V. Mosby, St. Luis; Clinical Magnetic Resonace Imaging 1983; Biomedical Magnetic Resonance Imaging 1984.

Sl. 5. Jane Somervill

Sl. 6. Aleksandar-Alex R. Margulis

Sl. 7. Šest od 21 knjige Aleksandra R. Margulisa. U poslednjoj knjizi „Kako se uspeti do vrha i tamo ostati“ vidimo da to nije problem samo političara već i medicinske hijerarhije

Dobitnik je mnogobrojnih nagrada. Radiolozi Amerike su ustanovili „The Aleksandar R.Margulis Award“ za naučnu izvrsnost pokazanu najboljim originalnim naučnim radom iz radiologije u toku jedne godine, koji je publikovan u američkom časopisu Radiology. AM je bio član Medicinskog Instituta nacionalnih akademija SAD, i član Ruske akademije medicinskih nauka, itd. Na osnovu predloga akademika SANU: Izidora Papa, Vladimira Kanjuha i Ljubisava Rakića i dopisnog člana SANU Momčila Mitrovića, AM je izabran 15. decembra 1988. za inostranog člana SANU. Gledajući u 2019. oduševljenje i entuzijazam za medicinski imidžing u Srbiji, predlagači AM i SANU, koja ga je izabrala za svog inostranog člana, dobro su procenili kandidata i učinili pravu stvar. 91

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ahorina, zimi ledena kraljica, a leti raskošna i gizdava lepotica. Svojom idiličnom kombinacijom reskog planinskog vazduha, bujnih pašnjaka i visoke borovine, predstavlja idealno utočište. Leti, u begu od urbanih vrelina, a zimi u čarobnu snežnu bajku! U svoje snežne skute, privila je vredne pregaoce iz oblasti kardiologije, voljne da nova saznanja i preporuke, vezane za kardiovaskularne bolesti, razmene među sobom i što pre ih učine pristupačnim armiji kardiovaskularnih pacijenata. I Hotel „Termag“ je širom otvorio rajska vrata i u svoje ekskluzivne i prostrane odaje smestio i ugostio preko 250 učesnika Četvrtog kongresa 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i

Republiku Srpsku, koji je trajao od 29. do 31. marta, ove, 2019 godine. Organizator Kongresa je ogranak Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS, a u saradnji sa Udruženjem kardiologa Srbije, Udruženjem kardiologa RS, Američkim koledžom kardiologa, Odborom za kardiovaskularnu patologiju Srpske akademije nauka i umetnosti, Odborom za kardiovasku patologiju Akademije nauka i umjetnosti RS, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Beogradu, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci i Akademijom medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva. „Termag“ je bio stecište eminentnih stručnjaka i velikih imena iz kardiologije kako iz RS i Srbije, tako i gostiju iz inostranstva, koji su predstavili šta su to novo iznedrile nauka i praksa, ovoga puta, na sledeće teme: Prikaz i analiza šest novih ESC (evropskih) vodiča (za revaskularizaciju miokarda, univerzalnu definiciju infarkta miokarda, arterijsku hipertenziju, sinkopu, kardiovaskularne bolesti u trudnoći i upotrebu NOAC lekova) i tri nova ACC/AHA(američka) vodiča (za holesterol, urođene srčane mane kod odraslih i akutni ishemijski moždani udar). „Poštovane koleginice i kolege, veliko mi je zadovoljstvo da Vas pozdravim na početku Četvrtog kongresa 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku“. Tako je, na svečanom otvaranju, svoje obraćanje prisutnima, u jutarnjim časovima, tog petka, 29. marta, započeo prof. dr Duško Vulić, dopisni 92

4. kongres 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku

PRACSIS 2019 član ANURS i aktuelni predsednik – guverner 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS, i nastavio: “Želio bih ovom prilikom da pozdravim i posebno se zahvalim akademicima Vladimiru Kanjuhu i Miodragu Ostojiću, našim učiteljima, koji su svojim dugogodišnjim aktivnostima i zajedničkim radom sa Američkim koledžom, utrli put i stvorili uslove da mi možemo formirati ovaj naš ogranak za Srbiju i RS. Posebnu zahvalnost dugujemo i Udruženju kardiologa Srbije, na dugogodišnjoj podršci i saradnji, jer bez njih, mi ne bismo mogli da organizujemo ovako velike skupove. Neizmjerno hvala i našem prijatelju i dugogodišnjem saradniku, prof. Wongu (Academician Nathan D. Wong), sa Univerziteta Kalifornija iz Ervajna, koji je sa

rijat 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS: „Naš konzorcijum (ACC Consortium Chapter for Serbia and Republic of Srpska) osovan je početkom 2015. godine, a promovisan 15. marta iste godine u San Dijegu na 64. kongresu Američkog koledža kardiologa. Formiran je sa ciljem unapređenja saradnje i povezivanja Američkog koledža kardiologa sa Udruženjem kardiologa Srbije i Udruženjem kardiologa RS. Prvi vidovi saradnje realizovani su kroz organizaciju zajedničkih sesija na XX i XXI kongresu Udruženja kardiologa Srbije, održanom na Zlatiboru 2015. i 2017. god. i IV kongresu kardiologa RS, održanom 2016. god. u Tesliću. Organizovane su aktivnosti i na 65. kongresu Američkog koledža kardiologa, održanom u Čikagu u martu

nama još od 2009. god. Prof. Wong je idejni vođa ovog našeg ‘projekta’. Njegova idejna iskra dobila je puni bljesak 2015. godine, kada smo formirali naš ogranak“, kazao je prof. dr Duško Vulić. Posebnu zahvalnost uputio je prvom guverneru prof. dr Milanu Nedeljkoviću za izvanredno vođenje 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS od 2015-2019. godine. Prof. dr Milan Nedeljkvić, prethodni predsednik – guverner 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS, u svom pozdravnom govoru kratko se osvrnuo na isto-

2016., 66. kongresu Američkog koledža kardiologa, održanom u Vašingtonu u martu 2017. i 67. kongresu održanom u Orlandu u martu 2018. god. U februaru 2016., 2017. i 2018. god. u Beogradu su organizovani kongresi 34. ogranka Američkog koledža kardiologa sa temom: Praktični aspekti i komparativna analiza ACC/ AHA i ESC preporuka (PRACSIS) i, evo, upravo smo na otvaranju IV kongresa ACC Chaptera za Srbiju i RS, ovde na Jahorini. Hteo bih da naglasim da postoje 42 čeptera. Od toga je 34 u svetu i osam u Evropi. Srbija i RS su po prvi put

N M K

listirane 2015. god. kao jedan konzorcijum. To je velika čast za naša dva udruženja kardiologa. Ona su se identifikovala i našla svoje mesto na velikoj američkoj pozornici. Po prvi put imaju svoje sesije na Američkom koledžu kardiologa. Imaju svoj štand, svoju zastavu pa su tako prepoznata u najcenjenijem i najmasovnijem američkom udruženju, koje traje već osam godina, ima preko 120 000 članova, 15 000 internacionalnih članova i pet svojih zvaničnih časopisa. Nimalo nije bilo lako organizovati čepter u tako značajnoj svetskoj instituciji. Mnogi veliki i oštri kriterijumi trebalo je da budu ispunjeni. To je veliki događaj i ponos da su se dve velike srpske kardiologije, sa jedne i sa druge strane Drine, ujedinile i na jednom visokom nivou prezentovale. Ne samo medicinski-kardiološki pristup, nego uopšte, zajedništvo srpskog entiteta i korpusa u kardiološkom svetu. I ovim IV kongresom udaramo trajni pečat između naša dva udruženja, a u okviru Američkog koledža kardiologa. Uostalom, mi smo prepoznati kao jedinstven sistem i na nivou evropskog udruženja, jer kroz naše aktivnosti na evropskoj sceni, kroz aktivnosti Udruženja kardiologa Srbije koje je član Evropskog udruženja kardiologa, i kardiolozi RS imaju svoj veliki uticaj“, govorio je prof. Nedeljković u svom temperamentnom obraćanju prisutnima. Skup je pozdravila i prof. dr Ana Đorđević Dikić, predsednik Udruženja kardiologa Srbije, i istakla značaj tako bliske saradnje i prijateljstva ova dva udruženja, što je i rezultiralo da putem čeptera budu prepoznatljiva u svetu.“Mi zaista cenimo vaše prijateljstvo. Vaš doprinos u

radu našeg udruženja je ogroman. Već vas prepoznajemo i kao naše članove“, istakla je prof. dr Ana Đorđević Dikić i dodala da je kruna tog prijateljstva i odluka Udruženja kardiologa Srbije, da prof. dr Duško Vulić bude njegov počasni član. U ime svih kardiologa RS, zahvalila se i prisutne pozdravila i prof. dr Tamara Kovačević Preradović, budući predsednik Udruženja kardiologa RS. I ona je potcrtala veliku prijateljsku i kolegijalnu vezu između ova dva udruženja i kazala: “Značaj ovog čeptera je enorman. Nama iz RS trebao je ovakav prozor u svijet, pa da i mi pokažemo šta i koliko radimo. U tome su nam zdušno pomogle kolege - prijatelji iz Udruženja kardiologa Srbije. Ukazali su nam čast da budemo sa njima i da budemo dio tog čeptera. Pomogli su nam da organizujemo i ovaj skup koji je veoma bogat programom. To je naš zajednički program i beskrajno im hvala“.

U ime Odbora za kardiovaskularnu patologiju SANU, prisutnima se obratio akademik prof. dr Vladimir Kanjuh. Kao intelektualna i ljudska gromada, gospodin u svakoj svojoj pori, poštovani učitelj i cenjeni kolega, pozdravio je skup ovih vrednih pregalaca, može se reći svojih učenika, kojima u nasleđe ostavlja grandiozna dela iz oblasti kardiovaskularne patologije. Rekao je akademik Kanjuh da je saradnja istoimenih odbora SANU i ANURS, izvanredna i besprekorna, te da je značaj čeptera izuzetan, jer putem njega ulazimo u veliki svet kojem možemo da se predstavimo, da pokažemo koji su naši priori-

s t r u č n i

s k u p o v i

teti, ali i problemi, te da naše radove izlažemo međunarodnoj kritici. „Drago mi je što na ovaj način idemo u korak sa onim smjernicama što su naše kolege preko Atlantika i u Evropi usvojile, a mi ih prihvatamo, modifikujemo i prilagođavamo našim uslovima. Medicinski fakultet je maksimalno uključen u ovakve aktivnosti i zdušno ih podržava. Posebno me raduje što je čepter zajednički i što zajednički nastupaju i predstavljaju se Udruženja kardiologa Srbije i RS“, govorio je dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci prof. dr Ranko Škrbić u svom pozdravnom govoru. Prisutne je pozdravio i Kongres otvorio dr Alen Šeranić, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS, i kazao: “Sa zadovoljstvom želim da istaknem, da 34. ogranak Američkog koledža kardiologa za Srbiju i RS ide mnogo dalje od smjernica na kojima se radi. Ovaj ogranak ide u pravcu zdravstvene diplomatije. Preko naših zdravstvenih predstavnika imamo mogućnost da tako eminentnom udruženju predstavimo doprinos i značaj stručnog rada, kao i prikaz slučajeva i dobre prakse koju ovdje činimo, a to je ono što Srbiji i RS mnogo znači. Rekao bih još da je ovaj kongres izuzetna prilika za usaglašavanje smjernica Evropskog i Američkog udruženja kardiologa u vezi sa tretmanom kardioloških pacijenata, kako bi ove smjernice bile upotrijebljene i uvedene u zdravstveni sistem u RS i Srbiji” te dodao da je RS, na čelu sa Vladom, u poslednje vreme mnogo uložila u zdravstvenu zaštitu. Ulaže mnogo i u kardiologiju, koja je zajedno sa Udruženjem kardiologa RS, na neki način perjanica zdravstvenog sistema Srpske te da su na tom putu veliku pomoć i podršku imali od kolega iz Srbije pa veruje i nada se da ta pomoć neće izostati ni ubuduće. U trodnevnim, vrlo bogatim sesijama, eminentni predavači te odlični radovi, smenjivali su se jedan za drugim. Ovaj naučni skup je i znalački i profesionalno organizovan. Mnogo vrednih i sposobnih ljudi moralo je biti angažovano. No, bez sponzora to bi zapravo bilo nemoguće učiniti. Velika zahvalnost generalnom sponzoru, farmaceutskoj kući Hemofarm te glavnim sponzorima: Bayer, Krka, Novartis, Pfizer i Bimed. Zahvalnost i sponzorima: Inpharm, Bosnalijek, Alvogen, Sanofi, Medicom i Merck. Izvrsno osmišljena i realizovana i nadasve uspešna organizacija Kongresa, u svakom smislu. Kompletan užitak - i radni i opuštajući. Ambijent prekrasne Jahorine te prelepog hotela „Termag“, njegove raskošne odaje, ljubazno osoblje i gastro-umetnost njegovih veštih kulinara je nešto što se pamti. Učesnici ovog trodnevog skupa sa sobom će poneti nezaboravno iskustvo i sećanje na divne momente provedene u naručju ove olimpijske lepotice. Vera Pušac, „Medici.com“

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

ao što je već poznato, jedna od najvažnjih karika u razvoju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je kontinuirana edukacija našeg medicinskog osoblja, kao i uspostavljanje profesionalnih i institucionalnih kontakata sa srodnim institucijama u regionu i svijetu. S tim u vezi, danas i tokom narednih dana, devet eminentnih stručnjaka iz Srbije izvodiće procedure u našoj ustanovi. Generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić rekao je da je opredjeljenje rukovodstva naše ustanove ulaganje u edukaciju zaposlenih, čemu će doprinijeti i ova posjeta devet stručnjaka iz Srbije, koji su sa ljekarima UKC RS već izveli neke od složenih procedura, a tokom narednih dana izvodiće i operativne zahvate iz svojih oblasti. Prema njegovim riječima, značaj posjete eminentnih stručnjaka će doprinijeti da UKC Srpske postane jedan od najboljih regionalnih zdravstvenih centara. Prof. dr Đajić je nagalasio da je osim gradnje objekata i nabavke najsavremenije opreme, cilj i da edukujemo naše zaposlene. On je dodao da se naši ljekari edukuju u Austriji, Rusiji, Sloveniji, Srbiji, ali i da postoji dvosmjerna saradnja te da u našu ustanovu dolaze eminentni stručnjaci iz svijeta. U Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske boravi devet vrhunskih doktora iz Srbije koji će zajedno sa doktorima UKC RS izvesti složene procedure i operativne zahvate. Riječ je o devet veoma cijenjenih ljekara i izuzetnih stručnjaka u svojim oblastima, a to su: • Prof. dr sc. med. Vojko Đukić, specijalista otorinolaringolog. Redovni je profesor Medicinskog fakulteta u Banjaluci Medicinskog fakulteta u Beogradu (uža naučna oblast otorinolaringologija). Član je Evropske akademije nauka u Beču i Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske; • Doc. dr sc. med. Nikica Grubor, specijalista hirurgije sa anesteziologijom, iz Klinike za digestivnu hirurgiju - Prve hirurške klinike Kliničkog centra Srbije. • Doc. dr sc. med. Radoje Simić, specijalista dječje hirurgije i direktor Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“; • Dr sc. med. Vladimir Kojović, specijalista dječje hirurgije i specijalista urologije. Već 17 godina bavi se urogenitalnom rekonstruktivnom 94

Još jedan korak kontinuirane medicinske edukacije kadra u UKC RS

Vrhunski stručnjaci iz Srbije u Banjaluci

hirurgijom, zaposlen je u Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije “Dr Vukan Čupić” Beograd, kao i na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu kao asistent na Katedri za hirurgiju sa anestezijom; • Prof. dr Branislav Milovanović, svjetski poznat i priznat vrhunski stručnjak, smatra se pionirom u oblasti neurokardiologije. Član je Evropske akademije nauka i umjetnosti. Prof. Milovanović je osnivač i šef Neurokardiološke laboratorije u KBC „Bežanijska kosa“, koja sa uspjehom radi od 2004. godine kao

jedan od rijetkih zdravstvenih centara tog tipa u svijetu; • Prof. dr Jovica Milovanović, otorinolaringolog iz Klinike za ORL i maksilofacijalnu hirurgiju Kliničkog centra Srbije; • Prof. dr Vladislav Vukomanović, dječji hirurg i v.d. zamjenika direktora Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i djeteta „Dr Vukan Čupić“ i upravnik Pedijatrijske klinike; • Dr Miloje Joksimović, priznati neurohirurg sa kojim UKC RS ima odličnu dugogodišnju saradnju; • Pukovnik prof. dr sc. med. Nebojša Jović, priznati specijalista maksilofacijalne hirurgije. Neurokardiolog prof. dr Branislav Milovanović naveo je da već pet godina sarađuje sa prof. dr Đajićem te izrazio zadovoljstvo što su zajedno počeli sa edukacijom kadra u vezi sa kliničkim testiranjem funkcije autonomnog nervnog sistema. On je dodao da su sinkope i krize svijesti te simptomi hroničnog umora veliki problem u svijetu te izrazio radost što je prvi put u institucije sistema integrisana vrhunska nauka koja je i bazna i klinička, jer od nje imaju korist i pacijenti.

N M K

Specijalista otorinolaringolog prof. dr Vojko Đukić rekao je da se najviše bavi endoskopskom laserskom hirurgijom, kao i da je prilikom boravka operisao dva bolesnika. On je naglasio da postoji izuzetan napredak u zdravstvenom sistemu RS, koji ima sve bolje uslove za rad, ali i za naučni, stručni i svaki drugi napredak. Neurohirurg dr Miloje Joksimović izjavio je da u UKC Republike Srpske dolazi već šest godina i obavlja najkomplikovanije operacije u oblasti neurohirurgije. Dr Joksimović je istakao da je ova saradnja veoma važna kako za pacijente, tako i za ljekare koji uče i koji treba da prevaziđu svoje mentore. Dječji plastični hirurg doc. dr Radoje Simić izrazio je zadovoljstvo dosadašnjom saradnjom sa UKC RS, koja je sada i proširena uvođenjem novih tehnika kada je riječ o hirurškim zahvatima kod djece sa rascjepima usne ili nepca. On je dodao da je saradnja proširena i u drugim oblastma dječje hirurgije, u cilju da UKC RS ne bude samo centar Republike Srpske, nego i cijele regije. Pored toga što osoblje UKC RS odlazi na edukcije u regionalne i evropske zdravstvene centre, možemo se pohvaliti i time da ljekari iz drugih država iz okruženja dolaze na usavršavanje u našu ustanovu. U prilog tome govori i činjenica da su sa nama danas dvoje ljekara iz Hrvatske, kao i jedan ljekar iz Srbije. Iz Hrvatske na usavršavanju u UKC RS borave mr sc. med. Žana Saratlija-Novaković, specijalista urologije i supspecijalista uroonkologije iz Splita, kao i mr sc. med. Mario Duvnjak, specijalista urologije i supspecijalista urolitijaze takođe iz Splita, dok je iz Srbije u UKC RS na usavršavanju dr Aleksandar Spasić sa Vojnomedicinske akademije Beograd. Pacijenti iz Republike Srpske koji su zbog prirode bolesti i izvođenja najkomplikovanijih hirurških intervencija dugo godina morali odlaziti u Srbiju najviše će osjetiti prednost ove i svake buduće saradnje. Osim što će u UKC RS izvoditi operacije, čime će se smanjiti troškovi liječenja naših pacijenata iz Republike Srpske, gostujući ljekari će kolegama u UKC RS prenositi svoja iskustva i davati savjete za razvoj naše zdravstvene ustanove koji će savjetodavno, ali i u praksi, pomagati domaćim ljekarima i u naučnoistraživačkom radu. Saradnici za informisanje UKC Republike Srpske

s t r u č n i

s k u p o v i

Nacionalni simpozijum u „Merkuru“

“Šećerna bolest 2019: Nova saznanja i nove preporuke”

pu se kao glavni predavač pojavio akademik prof. dr Nebojša M. Lalić, dekan Medicinskog fakulteta u Beogradu, kao i eminentni stručnjaci iz drugih centara. Tim lekara “Merkura”, kao Nacionalnog edukacionog centra za dijabetes i vodeće ustanove kada je ova bolest u pitanju, uzeli su aktivno učešće u predavanjima na teme edukacije, prevencije i terapije dijabetesa. Značajna stavka po kojoj se „Merkur“ razlikuje od ostalih RH centara jeste lečenje šećerne bolesti. Naime, od 1976. godine u „Merkuru“ postoji endokrinološko odeljenje za obolele od šećerne bolesti. Kroz sve ove godine posebna pažnja je pridavana usavršavanju medicinskog kadra i stvoren je jedan veliki multidisciplinarni tim lekara, sestara, terapeuta, koji su i snaga

pecijalna bolnica “Merkur” u periodu od 15. do 17. marta 2019. godine, bila je domaćin i organizator Nacionalnog simpozijuma na temu “Šećerna bolest 2019: Nova saznanja i nove preporuke!”. Tokom ova tri dana eminentni stručnjaci iz oblasti dijabetologije održali su predavanja koja su istakla najnovija saznanja o dijabetesu. Ovom skupu prisustvovalo je preko 200 učesnika, izabranih lekara, internista, specijalista endokrinologije… Cilj simpozijuma je da se dijabetes kao oboljenje sagleda na jedan multidisciplinaran i sveobuhvatan način, kao „Merkura“. Zahvaljujući tome, 2008. goi prezentovanje najnovijih trendova kada dine Fond je prepoznao „Merkur“ kao je terapija ove bolesti u pitanju. Na sku- ustanovu koja može da bude centar za edukaciju obolelih od šećerne bolesti, a u cilju prevencije komplikacija. Prema tome, svi pacijenti koji su stariji od 18 godina i na insulinskoj su terapiji mogu jednom u četiri godine, 10 dana o trošku Fonda da budu u „Merkuru“ na programu edukacije. Održavanje Nacionalnog simpozijuma podržali su Novonordisk, Sanofi, Swiss Nature, Adoc, Astra Zeneca, In Pharm i Hemofarm i Salvus International. Pripremila: Bojana Beljić , master ing. organizacionih nauka, PR i referent marketinga, Specijalna bolnica za lečenje i rehabilitaciju “Merkur”, http://www.vrnjcispa.rs

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

sedmici od 11 – 17.3. u Tuzli je po šesti put zaredom postala epicentar neuroznanosti kroz projekat „Tuzla Brain Week 2019“ kojeg organizuje Studentsko vijeće Medicinskog fakulteta Tuzla „MEDICUS“, a ove godine su se pridružile i druge partnerske organizacije uključujući Udruženje studenata medicine Bosne i Hercegovine „BoHeMSA“, Udružnje studenata elektrotehnike „EESTEC“, IEEE studentski ogranak Tuzla te BH Futures Foundation. Ovogodišnji mentori projekta su prof. dr. Dževdet Smajlović, načelnik Klinike za neurologiju UKC Tuzla, i prof. dr. Mirsad Hodžić, načelnik Klinike za neurohirurgiju UKC Tuzla, te koordinator projekta Adnan Mujanović, student Medicinskog fakulteta Tuzla. Tema ovogodišnje Sedmice mozga je neuroplastičnost mozga.

Uspješno završena šesta Sedmica mozga u Tuzli

„Tuzla Brain Week 2019“

Jedan od glavnih ciljeva Tuzla Brain Weeka jeste edukacija sveopćeg stanovništva, te se taj dio realizira putem dobnih radionica, koje neuroznanost prenose ka svim populacionim grupama na posebno osmišljen način. Dobne radionice su ove godine održane: JU Naše dijete – vrtić „Poletarac“, Osnovna škola „Tušanj“, Gimnazija „Meša Selimović“, Srednja medicinska škola Tuzla, 96

KŠC „Sveti Franjo“ Tuzla, Farmaceutski fakultet, Prirodno-matematički fakultet, Elektrotehnički fakultet Univerziteta u Tuzli, JU „Dom penzionera“ Tuzla, te Zavod za odgoj i obrazovanje osoba sa smetnjama u psihičkom i fizičkom razvoju Tuzla. „Intelektualni nivo zavisi pre svega od mozga i moždanih ćelija tako da uvek treba da stavljamo akcenat na neurona-

N M K

uku i bavimo se njome, jer budućnost jeste u proučavanju ove oblasti“ poručio je Irfan Šabotić, aktivni učesnik sa Medicinskog fakulteta u Nišu. Na ceremoniji otvaranja koja se održala početkom ove sedmice, prisustvovalo je preko 200 zvanica, gostiju, profesora, studenata i drugih zainteresovanih. U toku same sedmice, preko 100 učesnika projekta, iz 7 prijavljenih zemalja, je imalo priliku prisustvovati na radionicama i predavanjima iz oblasti poput neurologije, neurohirurgije, neurokardiologije, urgentne medicine, zatim radionice iz inženjerskih i tehničkih grana koje su povezane sa ovogodišnjom temom Sedmice mozga. Kao i svake godine, u toku Sedmice mozga poseban dio je posvećen promociji studentskog naučnog rada putem naučnoistraživačke sesije, gdje su svi aktivni učesnici prezentovali svoje naučnoistraživačke radove te bili nagrađeni za iste. Ove godine je prihvaćeno 12 radova za prezentaciju, od čega su prva tri osvojila vrijedne nagrade. „Putem ove sesije sam imala priliku održati izlaganje rada na kojem se veoma dugo radilo i na koga sam veoma ponosna. Najveća prednost ovakvih dešavanja jeste međusobno upoznavanje studenata te razmjena iskustava.“ Dojmovi su Malvine Tzanidaki sa Medicinskog fakulteta u Atini koja je izlagala rad iz oblasti neurologije vida. Jedan dan u samoj Sedmici je bio posvećen i biomedicinskom inženjeringu, te je u prostorijama Narodnog pozorišta Tuzla omogućeno svim učesnicima, kao i svim zainteresiranim građanima, da steknu najnovije informacije o ovoj multidisciplinarnoj nauci. U okviru „TBWQuiz“ aktivnosti, učesnici su se takmičili i radili zajedno sa ciljem treniranja vlastitih kognitivnih sposobnosti. Jedan od mnogobrojnih ciljeva projekta jeste i dijeljenje pozitivnih priča o uspješnim mladim ljudima, a to se ostvaruje preko aktivnosti „TBWTalks“, gdje su ove godine govornici dolazili iz Tuzle, Sarajeva, Ljubljane i Melburna. Ukupni utisci svih uključenih su većinom pozitivni te ovom sedmicom je i Bosna i Hercegovina stavljena na globalnu mapu obilježavanja Globalne sedmice mozga s obzirom da je Tuzla jedini registrovani partner iz naše zemlje za ovu inicijativu. Pripremiila: Amra Odobašić, diplomirani žurnalista

s t r u č n i

s k u p o v i

II edukativni simpozijum u organizaciji Specijalne bolnice za psihijatrijske bolesti Gornja Toponica Niš

Savremeni tretman bolesti zavisnosti

ana 14.12.2018. godine u amfiteatru Medicinskog fakulteta u Nišu održan je II edukativni simpozijum u organizaciji Specijalne bolnice za psihijatrijske bolesti Gornja Toponica u Nišu. Tema Simpozijuma je bila „Savremeni tretman bolesti zavisnosti“ – iskustva i perspektive. Ministarstvo zdravlja Republike Srbije je ovaj simpozijum akreditovalo kao nacionalni simpozijum sa međunarodnim učešćem. Bolesti zavisnosti predstavljaju, prema većini pokazatelja, neinfektivnu epidemiju 21. vijeka. Posebna profesionalna interesovanja izazivaju nove

nehemijske zavisnosti koje zahtijevaju, s obzirom na sve veću prisutnost, veću mobilizaciju profesionalnih snaga uz dobro edukovan kadar. Predavači na Simpozijumu su bili istaknuti profesionalaci iz Srbije koji se bave ovom problematikom, a takođe i profesionalci iz susjednih zemalja. Aktuelne teme u okviru Simpozijuma su obrađivale sve oblike zavisnosti, potom različitih tretmanskih pristupa ovoj problematici, a takođe se govorilo i o rehabilitaciji i resocijalizaciji zavisnika uz predstavljanje nevladinih organizacija koje vode terapijske zajednice za rehabilitaciju. Ispred UKC RS pozvani predavač je bila doc. dr sc. med. Nera ZivlakRadulović, koja se predstavila sa temom „Kako motivisati nemotivisanog pacijenta“ . Nakon sadržajnog programa sa mnogo diskusije i razmjene iskustava kolege iz Niša su upriličile društveni i zabavni program i još jednom se pokazali kao izuzetno dobri domaćini. N.R.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Stručni sastanak hirurške sekcije i sekcije anestezije, reanimacije i urgentne njege

„Plavoj Sali“ Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske 21.3.2019. godine u organizaciji UMSTIB RS održan je seminar hirurške sekcije i sekcije anestezije, reanimacije i urgentne njege. Pozdravne riječi prisutnima je uputila predsjednica hirurške sekcije Spomenka Hotilovac. Prisutni su upoznati sa planom rada i novim aktivnostima u okviru sekcije anestezije i reanimacije kojima se pridružuju kolegice i kolege iz urgentne njege. Prisutni su u toku seminara imali priliku da slušaju predavanja koja su pripremili članovi sekcija. 1. Zdravstvena njega kod traheostome i kanile – Dijana Ivić 2. Kolostoma i zdravstvena njega – Stojanka Mirković 3. Uloga anestezije pri reviziji tonzilektomije – Jovo Stojčić 4. Edem pluća kao hitno stanje – Dana Dašić 5. Zadaci medicinske sestre u maloj sali – Ljubica Smiljanić Prisutni su dobili potrebne informacije i odgovore na svoja pitanja o zdravstvenoj njezi kod traheostome i kanile. Traheotomija je hirurški zahvat kojim se otvara prednji dio traheje da bi se obezbijedilo disanje. Dijeli se na hitnu i elektivnu. Izvodi se u lokalnoj ili opštoj anesteziji. Traheostoma je umjetno stvoreni otvor na prednjem dijelu traheje. Može biti privremena ili trajna.

Edukacija savremeni trendovi u medicini

U otvor traheostome plasira se kanila koja se po potrebi fiksira. Kanila je kratka plastična ili silikonska cijev koja se postavlja u traheostomu (otvor na vratu pomoću kojeg dišete) kako bi je održavala otvorenom i omogućila nesmetano disanje. Tokom hospitalizacije se radi edukacija o toaleti traheostome i održavanju kanile, zdravstvena njega u kućnim uslovima zbog mogućih komplikacija zahtijeva dodatno znanje i edukaciju medicinskih sestara, tehničara i

stanovništva. Toaletu kanile potrebno je vršiti često, ponekad više puta dnevno. Učesnici seminara su imali priliku da vide na koji način se sprovodi zdravstvena njega kod kolostome, da se upoznaju sa vrstama pomagala za stomu i da dobiju odgovore od zdravstvenog profesionalca. Kolostoma nastaje kada se zdravo debelo crijevo izvede na površinu trbušne šupljine (abdomen) tamo se učvrsti šavovima, te predstavlja novi izlaz za stolicu (feces). Na taj način za-

N M K

obilazi se čmar (anus), a sam probavni sistem i dalje normalno djeluje. Danas na tržištu ima nekoliko vrsta kolostomnih vrećica – jednodijelnih, dvodijelnih, prozirnih, neprozirnih, sa i bez filtera. Prisutni su upoznati sa najčešćim komplikacijama, kako ih prevenirati i sanirati ukoliko se pojave. Ovo je prvi seminar u organizaciji hirurške sekcije na temu zdravstvena njega kod stoma. U nastavku su članovi sekcije anestezije, reanimacije i urgentne njege održali svoja planirana predavanja. Jovo Stojčić nam je objasnio ulogu anestezije pri reviziji tonzilektomije i na slikovit način približio ulogu anestetičara u izvođenju ove procedure. Zaključak prisutnih i samog autora je da je revizija tonzilektomije situacija koja se često viđa u kliničkoj praksi. Pravovremena i adekvatna koordinacija anesteziološkog tima obezbjeđuje preduslove za uspješan tok zahvata. Kolegica Dana Dašić iz Urgentnog centra UKC Republike Srpske je govorila o plućnom edemu koji predstavlja akutno, teško zatajivanje lijeve komore uz plućnu vensku hipertenziju i preplavljenost alveola. Simptomi su izrazit zaduh, nemir i strah od gušenja.

Iskašljavanje uz primjese krvi, bljedilo, cijanoza i preznojavanje su česti; nekim bolesnicima izlazi pjenušavi sadržaj na usta. Čista hemoptiza je neuobičajena. Puls je ubrzan i slabo punjen, krvni pritisak može biti različit: izrazita hipertenzija označava dobru srčanu rezervu, hipotenzija je loš znak. Zvučne inspiratorne krepitacije čuju se nad čitavim plućima sprijeda i straga. Moguća je i značajna sipnja (srčana astma). Bučno disanje, uz veliki napor, može otežati auskultaciju srca… Veoma je značajno prepoznati simptome i adekvatno reagovati, bio je zaključak učesnika. Ljubica Smiljanić je prisutnima približila sestrinske intervencije i opremu u maloj sali. Značajno je da edukovano medicinsko osoblje, medicinski tehničari/sestre su istinsko ogledalo zdravstvenih ustanova. Statistički podaci odavno ilustruju činjenicu da medicinski tehničari/sestre predstavljaju neizostavan subjekt u svim medicinskim djelatnostima.

s t r u č n i

s k u p o v i

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske Banja Luka Тел/факс 051/354-855 Е-mail:umsit-bl@teol.net E-mail umsit-banjaluka@teol.net

XVII SIMPOZIJUM MEDICINSKIH SESTARA TEHNIČARA I BABICA REPUBLIKE SRPSKE sa međunarodnim učešćem “Usus est optimus magister – Iskustvo je najbolji učitelj”

06.-09. Jun 2019. godine Hotel “ Lavina” Jahorina Plenarna tematika:

I zbog navedenog UMSTIB RS radi na unapređenju edukacija i prati savremene trendove u medicini. Zbog primjene modernih tehnologija u zdravstvu, prepoznali smo potrebu za nadogradnjom postignutog znanja i vještina. Mr sc. Živana Vuković-Kostić, predsjednica UMSTIB RS

- Sestrinske intervencije juče, danas, sutra - Primjeri dobre sestrinske prakse - Intervencije zasnovane na znanju, znanje zasnovano na istraživanju

Okrugli sto: Internet medicina pomoć ili… Radionice Slobodne teme Informacije, prijave i rezervacije: Sky2travel Company pco d.o.o. Banja Luka, Jevrejska bb, Lamela II, lokal 12 Tel/fax 00 387 51 21 33 50 e-mail: office@sky2travel.net internet adresa: www.sky2travel.net 99

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

elja nam je da u okruženju životne radosti i optimizma, kroz pažljivo vođene i osmišljene aktivnosti, svakom djetetu pružimo mogućnost da se razvija i raste do svog maksimalnog potencijala, da uz druženje s drugim ljudima bude zadovoljan i stekne samopouzdanje u zajednici u kojoj živi. Ovo je jedna daleko najupečatljivija poruka članova Udruženja za protetiku i ortotiku u BiH, koji su u saradnji sa Zavodom za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” u Banji Slatini kod Banjaluke organizovali svoj, treći po redu, simpozijum. Predavači su bili iz reda poznatih autoriteta u oblasti protetike i ortotike, kao i specijalisti sa i bez akademskih zvanja koji su iskusni kliničari-praktičari iz oblasti visokospecijalizovanih programa rehabilitacije unutar kojih se primjenjuju ortopedska pomagala. Radove su takođe predstavili i radni terapeuti, fizioterapeuti, kao i protetičari i ortotičari koji imaju vlastite radionice ili obavljaju neku od djelatnosti iz ove oblasti. S obzirom na to da su djeca najranjivija grupa pacijenata, u ovom tekstu izdvajamo značajne napomene iz predavanja pod naslovom “Funkcionalnost i prikaz adaptacije dječjih invalidskih kolica“ koje potpisuje Dijana Laštro, master sportske medicine sa fizikoterapijom, dipl. radni terapeut Zavoda “Zotović”. Čovjek je aktivno društveno i moralno biće koje želi da održi svoju ravnotežu posredstvom različitih fizičkih, psihičkih i socijalnih komponenti. To čini u stalnoj interakciji sa sredinom u kojoj se razvija i u kojoj je “okupacija” suštinska u iskustvu, opstanku i ljudskom zadovoljstvu. Prisustvo neurološkog deficita kao posljedica urođenih razvojnih smetnji centralnog i perifernog nervnog sistema ili njegovog oštećenja prilikom poroda, urođenih bolesti mišića i skeleta, kasnije stečene disfunkcionalnosti mogu uticati da djeca gube mogućnost hodanja ili je ona ograničena. Tada se primjenjuju adekvatna pomagala. Invalidska kolica predstavljaju jedno takvo funkcionalno pomagalo koje mu treba omogućiti, ili barem olakšati kretanje i izvođenje svakodnevnih aktivnosti (igra, vrtić, škola) jer se njegova interesovanja, potrebe i motivi mijenjaju tokom rasta i razvoja. Na izbor vrste kolica utiču, prvenstveno, funkcionalne mogućnosti korisnika, dobi u kojoj je oštećenje nastalo, prilagođenosti okoline u kojoj dijete živi, kao i same potrebe djeteta i njegove porodice (ne toliko medicinska 100

Treći simpozijum Udruženja za protetiku i ortotiku u BiH

Prednosti timskog rada

dijagnoza) kao i ostvarivanja prava na invalidska kolica ne na temelju onoga što dijete ne može, već može, želi i treba da radi, izdvaja dr Laštro podsjećajući na maksimu da je kretanje život. Ona dalje nastavlja da su danas invalidska kolica individualno prilagođeno pomagalo i njihova je primjena vrlo zahtjevna i podrazumijeva sva napredna znanja iz tog područja. Tako, primjera radi, kod djece sa velikim deformacijama u sjedenju, kod kojih nije moguća prilagodba “standardnih”

kolica potrebno je izraditi gnijezdo u kolicima ili kolica specijalne izrade. Zbog toga je neophodan interdisciplinarni i timski rad u indikaciji, izboru i propisivanju invalidskih kolica. Nakon aplikacije obavezno je testiranje i ocjena funkcionalnosti. Interdisciplinarni tim čine stručnjaci različitog profila: ljekar specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije, radni terapeut, fizioterapeut, ortopedski tehničar, socijalni radnik i psiholog (dijete i članovi porodice.) Radni terapeut, kao član ovog

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Banja Vrućica, Teslić

2. kongres pedijatara RS

U tima, treba da ima znanja iz razvojne neurologije, normalnog kretanja i držanja tijela, osnova neurorazvojne terapije, ali i specifična znanja iz područja izrade, aplikacije invalidskih kolica i tehnologije sjedala. Na kraju, ova terapeutkinja je podsjetila i na fizičke i arhitektonske prepreke kao moguća ograničenja u životnoj sredini korisnika invalidskih kolica. Ona ih mogu potpuno udaljiti od opšte populacije i spriječiti ih da učestvuju u svakodnevnim ličnim i društvenim aktivnostima. Poznavanje stepena samostalnosti kretanja i upotrebe manuelnih i elektromotornih kolica u ukupnoj populaciji kako djece, tako i odraslih, može biti korisno za planiranje zdravstvene i socijalne zaštite, jedan je od zaključaka ovog studioznog rada. Vlastito iskustvo sažela je u predavanju inspirativnog naslova “Kolica - šta mi znače” Tanja Mandić-Đokić, sociološkinja, zaposlena u Službi za odnose s javnošću Zavoda “Zotović”, aktuelna predsjednica banjalučkog Udruženja žena sa invaliditetom “Nika”. Ličnim primjerom brojnih aktivnosti pokušala je “oboriti” prisutne predrasude o korisnicima invalidskih kolica. S druge strane, dr Đurđica Kesak-Ursić, prva liječnica specijalistica fizikalne medicine i rehabilitacije u Hrvatskoj, koja vodi kompletno liječenje skolioze - od klasifikacije, propisivanja ortoze i vježbi do završetka liječenja, na ovom skupu predstavila je rad o poboljšanju motorike cerebralno paralizovanog djeteta sa spastičnom kljenuti donjih udova primjenom varijabilne abdukcijske ortoze kukova. Inače, kako je istakla, ova ortoza je u primjeni više od 20 godina. U Hrvatskoj cijenu troškova ovog pomagala, unazad tri godine, plaća Hvatski zavod zdravstvenog osiguranja, što je zbog visoke cijene omogućilo primjenu kod većeg broja korisnika. Prezentacija rada ove gošće iz Osijeka sa višedecenij-

skim iskustvom biće od velike pomoći kliničarima prilikom odlučivanja o ortotičkoj opskrbi djece sa spastičnom kljenuti donjih udova. Tokom dvodnevnog rada Trećeg simpozijuma Udruženja za protetiku i ortotiku BiH, predstavljena je i knjiga-udžbenik: “Ortopedska pomagala Osnove primijenjene ortotike, Primijenjene protetike i rehabilitacije, Pomagala za kretanja i njihova primjena.” Izdavač je Medicinski fakultet sveučilišta u Zagrebu, Kliničko-bolnički centar Zagreb i Društvo za protetiku i ortotiku Hrvatske. Učesnicima pomenutog skupa ovu, za sada, jedinstvenu publikaciju u regionu, inoviranu savremenim znanjima nakon skoro sto godina, predstavio je urednik prim. dr Neven Kauzlarić, aktuelni načelnik Kliničkog zavoda za rehabilitaciju i ortopedska pomagala KBC Zagreb. On je s ponosom istakao da je ovo izdanje iz 2018. godine danas temeljni udžbenik na Zagrebačkom, Splitskom i Libertas sveučilištu i veleučilištu, za područje ortotike i protetike. Svjedoči to i primjereni osvrt na ovu knjigu prim. dr Slobodanke Šormaz, specijalistice fizikalne medicine i rehabilitacije iz Opšte bolnice Prijedor, koju je preporučila svim zdravstvenim profesionalcima čiji rad “dotiče” ovu oblast u RS, odnosno BiH. Praktični dio ovog simpozijuma bio je posvećen demonstraciji Nustep aparata i programa pojednih ortopedskih kuća. Učesnici su su se upoznali i sa radom radionice za izradu ortpedskih pomagala u Zavodu “Zotović”. Organizacijom je zadovoljna i prim. dr Biljana Majstorović, predsjednica Udruženja za protetiku i ortotiku u BiH, koja je najavila da će naredni simpozijum biti održan na nekom drugom mjestu, što je, inače, praksa. Anđa S. Ilić

organizaciji Udruženje pedijatara Republike Srpske od 5-7. aprila 2019. godine, u Banji Vrućici, u Tesliću, održan je 2. kongres pedijatara Republike Srpske sa međunarodnim učešćem. Kongresu je prisustvovalo 160 ljekara iz Bosne i Hercegovine, Srbije i Slovenije. Održano je 21 predavanje po pozivu, a predavači su bili eminentni profesori pedijatrije iz Srbije, Hrvatske, Federacije Bosne i Hercegovine te Republike Srpske. Predstavljeno je ukupno 36 radova pedijatara iz Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine u obliku šest oralnih i 30 poster prezentacija. Održana je radionica: Interperetacija EKG u pedijatrijskom uzrastu (ukupno trajanje četiri sata, podjeljeno u dvije grupe, radionicu uspješno pohađala 43 ljekara (specijalizanti i specijalisti pedijatrije). U okviru 2. kongresa pedijatara RS održan je simpozijum na temu “Problemi rasta u Republici Srpskoj u pedijatrijskoj populaciji”. Kongres je akreditovao Savjet za zdravstvo Republike Srpske sa šest do 15 bodova KME, zavisno od tipa učešća na kongresu.

Bolja organizacija, više pedijatara na primarnom nivou i pomjeranje starosne granice djece koja pripadaju pedijatru. To su neki od načina kako da se poboljša stanje u zdravstvenoj zaštiti djece, poručili su iz Udruženja pedijatara Srpske. „Mi mislimo da se zdravstvena zaštita djece može organizovati efikasnije i bolje. Desilo se to da mi na tercijarnom niovu i bolničkom sistemu imamo enorman broj prijema i enormno veliki broj djece koji nismo imali prije desetak godina“, kaže Jelica Predojević Samardžić, predsjednica Udruženja pedijatara Republike Srpske. Srbija je u najvećoj mjeri sačuvala pedijatre u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. To je, kažu, važan faktor i polazište na kome može dalje da se gradi. Svoja iskustva prenijeli su pedijatrima Srpske. „Problem je što je medicina postala visoka tehnologija, veoma skupa. Jako je teško držati korak i u istraživanjima i u svakodnevnoj praksi. Ja mislim da je to najveći izazov za zemlje sa ograničenim resursima“, rekla je Dragana Janić, direktorka Pedijatrijske škole Srbije. O ovom i brojnim drugim izazovima profesije čulo se na Drugom kongresu pedijatara Republike Srpske. Izazovima u pedijatriji, kažu, može odgovoriti samo dobro pripremljen pedijatar. „Rad sa djecom, edukacija i inovacija naših znanja pomažu našoj djeci, koje je sve manje i manje“, kaže Ljiljana Buha, načelnica Odjeljenja pedijatrije sa neonatologijom Bolnice u Trebinju. M.C.

101

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Banjaluci su se okupili poznati stručnjaci iz oblasti dermatologije u BiH i regionu. Dermatološki vikend 2019. je bio međunarodni simpozijum medicinskih profesionalaca, po sadržaju predavanja i predavačima cijenim da ovakav, prije svega, dermatološki događaj do sada nije bio u našem gradu. Prof. dr Ivana Binić, predsjednica ASKED-a, koja je stručnoj javnosti predstavila bazične informacije o hemijskim pilinzima, prim. dr Đorđi Gocev, predsjednik Udruđenja dermatovenerologa Sjeverne Makedonije, je u svom predavanju na jedan stručan i plastičan način predstavio gotovo sve o biopsiji kože. Učešće u simpozijumu je uzeo i prof. dr Radoš Zečević, doajen srpske dermatovenerologije, doskorašnji načelnik Klinike za kožne i polne bolesti VMA Beograd, i iznio savremene aspekte liječenja psorijaze, na istu temu samo u pedijatrijskoj dermatologiji i liječenju psorijaze u dječjoj dobi predavanje je održala prof. dr Asja Prohić, šefica Katedre za kožne i polne bolesti Medicinskog fakulteta u Sarajevu. Zapažena predavanja su imali i dr sc. med. Iva Dediol i dr Višnja Banjac na teme iz psihodermatologije te banjalučki hirurzi prof. dr Aleksadar Jakovljević, ekspert iz oblasti regenerativne medicine, odnosno dr Mario Mizdarić koji nam je približio značaj interdisciplinarnosti tumora kože glave i vrata. Prim. dr Zoran Vrućinić nam je govorio o savremenim meotodama liječenja uremijskog pruritusa, čestog problema kod dijaliznih pacijenata. Dr Alen Jović, iz UKC Maribor, je iznio svoja iskustva u liječenju psorijaze biološkom terapijom koja je u Sloveniji jako razvijena. Prim. dr Zoran Nedić

Banjaluka 6. aprila - Međunarodni simpozijum

Dermatološki vikend 2019.

Želim da istaknem i sjajno predaje stručnoj javnosti predstavio svoja iskustva u liječenju bazocelularnog vanje prim. dr Danijela Atijasa, iz JZU karcinoma topikalno imiquimodom. DZ Doboj, iz domena preventivnih pregleda u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. Multidisciplinarnost ovog međunarodnog simpozijuma je potvrdila u svom izlaganju o terapiji melanoma i prim. dr Ivanka Rakita, iz Klinike za onkologiju UKC Republike Srpske. Jednom rječju, bili smo u prilici da u našem gradu prisustvujemo jednom vrlo značajnom skupu u okviru kontinuirane medicinske edukacije bodovanom od Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Skup je organizovao Centar za teledermatologiju iz Banjaluke, udruženje koje okuplja medicinske eksperte iz zemlje i okruženja. Predsjednik OO Simpozijuma, prim. dr sc. med. Zoran Vrućinić

102

EUROPEAN CENTER FOR PEACE AND DEVELOPMENT (ECPD) UNIVERSITY FOR PEACE EST BY THE UNITED NATIONS IN COOPERATION WITH

MINISTRY OF HEALTH MINISTRY OF HEALTH REPUBLIC OF SRPSKA OF MONTENEGRO

MINISTRY OF HEALTH OF THE FEDERATION B&H

XI INTERNATIONAL SUMMER SCHOOL ON CARDIOVASCULAR DISEASES WITH MAIN TOPIC

PREVENTION, DETECTION AND MANAGEMENT OF CARDIOVASCULAR DISEASES

Udruženje pulmologa/pneumoftiziologa Republike Srpske, Klinika za plućne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske i Medicinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci

ORGANIZUJU SIMPOZIJUM

“Majski pulmološki dani 2019” 23. - 26. maja 2019. godine

U Gradu Sunca (Hotel SL Panorama i SL Industry hotel) Trebinje

(Hotel Mediteran, Budva 24 ‒ 28 June 2019)

http://ecpd.org.rs/

UDRUŽENJE/UDRUGA PSIHIJATARA U BOSNI I HERCEGOVINI

u saradnji sa Klinikom za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla

organizuje internacionalni simpozij

XVII PSIHIJATRIJSKI DANI BOSNE I HERCEGOVINE

Krajnji rok za slanje radova je 22.04.2019. godine, na e-mail: majskipulmoloskidani2019@gmail.com

P R V A O B A V I J E S T Klinika za psihijatriju Sveučilišne kliničke bolnice Mostar Medicinski fakultet Sveučilišta u Mostaru i Fakultet zdravstvenih studija Sveučilišta u Mostaru u suradnji s Udrugom psihijatara u Bosni i Hercegovini i Liječničkom komorom Hercegovačko-neretvanske županije ORGANIZIRAJU MEĐUNARODNI SIMPOZIJ

ŠESNAESTA MOSTARSKA PSIHIJATRIJSKA SUBOTA TEMА LIČNOST U PSIHIJATRIJI:

ZNAČENJE U PREVENCIJI, NASTANKU I LIJEČENJU DUŠEVNIH SMETNJI

LIJEČENJE U PSIHIJATRIJI: AKTUELNOSTI I DILEME Tuzla, 18. - 19. oktobar 2019.

upubih@upubih.com

Simpozij će se održati 8.6.2019.godine u Mostaru Predsjednik Organizacijskog odbora: Prof.dr.sc. Dragan Babić

U organizaciji Tel/Fax: +387 53 20 80 41 Email: istratours@gmail.com www.istratours-doboj.com

D.O.O. Putokaz TA “ISTRA TOURS“ odlaska na

WONCA 2019.GODINE, BRATISLAVA – BEČ

UDRUŽENJE ZA UZAJAMNU POMOĆ U DUŠEVNOJ NEVOLJI

„SONATA“ TREBINJE ORGANIZUJE

Stručni sastanak Pod motom „PRIMJER

DOBRE PRAKSE“

23. do 25.06.2019. Hotel „IN“ u Trebinju Tematika: UNAPREĐENJE MENTALNOG ZDRAVLJA POJEDINCA I ZAJEDNICE Tel: +387 65 867 575 E-mail: sonatatrebinje@yahoo.com

Vijesti UKC RS

djeljenje za medicinsku genetiku predstavlja jedno od dva odjeljenja Zavoda za kliničku laboratorijsku dijagnostiku u UKC RS. U januaru ove godine navršilo se punih deset godina od uvođenja prenatalne citogenetičke dijagnostike i 50 godina postojanja Citogenetičke laboratorije u našoj ustanovi. Laboratorija ovog odjeljenja je jedina laboratorija ove vrste u Republici Srpskoj, koja pruža usluge za čitavo područje RS, a po broju urađenih prenatalnih citogenetičkih analiza je vodeća u Bosni i Hercegovini. Aktivnosti na uvođenju prenatalne citogenetičke dijagnostike kontinuirano su se odvijajale od kraja osamdesetih godina (izuzimajući ratni period) sve do 2009. godine. Ova dijagnostika se odnosi na kariotipizaciju ploda iz plodove vode, uzete postupkom amniocenteze. Od januara 2009. do kraja januara 2019. godine, primljeno je 8 611 uzoraka plodove vode, iz kojih je urađena analiza kariotipa ploda. Otkrivanje hromozomskih aberacija u plodovoj vodi ima ogroman značaj u prevenciji rađanja djece sa teškim anomalijama i poremećajima u psihomotornom razvoju. Laboratorija posjeduje kvalitetnu i savremenu opremu, koja je preduslov za uspješnu dijagnostiku, a što je još važnije ima stručno i edukovano osoblje za obavljanje ove složene dijagnostike. Tim koji radi u ovom Odjeljenju čine molekularni biolozi i biolozi, specijalisti medicinske genetike, odnosno specijalisti genetike, biolozi na specijalizaciji iz ove oblasti,

Deset godina prenatalne citogenetičke dijagnostike u UKC RS

50 godina postojanja Citogenetičke laboratorije

kao i laboratorijski tehničari koji obavljaju poslove visoke i srednje složenosti. Rad u Odjeljenju za medicinsku genetiku je timski, a podrazumijeva multidisciplinarni pristup i usku saradnju sa Genetskim savjetovalištem, koje radi u okviru Klinike za dječje bolesti kao i sa ljekarima ginekolozima iz Klinike za ginekologiju i akušerstvo. U Genetskom savjetovalištu se postavljaju indikacije za citogenetičke analize, dok se uzorci plodove vode uzimaju u Klinici za ginekologiju i akušerstvo.

U Odjeljenju za medicinsku biohemiju Zavoda za kliničku laboratorijsku dijagnostiku radi se kombinovani skrining trudnica na trizomije 21, 18 i 13 u prvom tromjesečju trudnoće. Osim prenatalne citogenetičke dijagnostike, radimo i citogenetičke analize iz periferne krvi, kariotip iz kostne srži kod leukemija, kao i molekularnu dijagnostiku urođenih trombofilija. U skorije vrijeme u planu je uvođenje novih testova, koji se koriste u dijagnostici i praćenju terapije kod leukemija, kao i drugih oboljenja.

Prof. dr Vlado Đajić posjetio Univerzitet u Minhenu

eneralni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić posjetio

106

je Univerzitet u Minhenu (Njemačka) i prestižni sportski kardiološki centar u okviru ove ustanove. Tom prilikom razgovarao je sa priznatim internistom kardiologom sa naših prostora prof. dr Milanom Dinićem, koji je jedan od vodećih stručnjaka u ovom prestižnom njemačkom i svjetskom univerzitetu. Prof. dr Vlado Đajić je istakao zadovoljstvo posjetom ovoj prestižnoj ustanovi i iskoristio priliku da pozove vodeće ljude ovog centra u posjetu UKC RS. Kako je istakao prof. Đajić, uzvratna posjeta najavljena je ubrzo te je dogovorena saradnja i razmjena stručnog kadra iz-

među dvije ustanove što će imati izuzetan značaj za UKC RS i za usavršavanje našeg medicinskog kadra. Prof. dr Milan Dinić upoznao je direktora Kardiološkog centra prof. dr Martina Hala sa posjetom delegacije UKC RS, a najavljena je i zajednička posjeta Banjaluci i našoj ustanovi. Ovaj kardiološki centar, koji djeluje u okviru prestižnog univerziteta, svake godine zbrinjava više od 10.000 pacijenata svih uzrasta od rekreativnih sportista do olimpijskih šampiona te pacijenata sa prekomjernom težinom i srčanih bolesnika.

Vijesti UKC RS

Donacija toplih krevetića Klinici za dječje bolesti

druženje roditelja prijevremeno rođene djece u Republici Srpskoj “Mrvice” doniralo je Klinici za dječje bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske devet toplih krevetića. Ovom prilikom generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić zahvalio je Udruženju „Mrvice“ za sve što je do sada uradilo za našu ustanovu i dodao da je u pripremi rekonstrukcija Klinike za ginekologiju i akušerstvo kao i Klinike za dječje bolesti koja će omogućiti mnogo bolje uslove za zbrinjavanje novorođenčadi i djece. Načelnik Klinike za dječje bolesti prim. dr Vladimir Mirošljević izjavio je da o značaju donacije najbolje govori činjenica da su u prva dva mjeseca ove godine na Odjeljenju neonatologije imali 136 pacijenata, od kojih je 30 odsto prijevremeno rođene djece kojoj vim riječima prematurusi pored terapije je potreban topli krevetić. Prema njego- zahtijevaju da imaju adekvatan smje-

linika za očne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske i Udruženje oftalmologa u periodu od 11. do 17. marta 2019. godine je obilježila Svjetsku nedjelju borbe protiv glaukoma. Kroz akciju skrininga na glaukom u okviru obilježavanja Svjetske nedjelje borbe protiv glaukoma ljekari Klinike za očne bolesti UKC RS su pregledali ukupno 312 pacijenata, od kojih 143 muškarca i 169 žena. Tom prilikom je dijagnostikovan povišen intraokularni pritisak kod 21 pacijenta, a evidentne glaukomske promjene na očnom živcu su pronađene kod 18 pregledanih pacijenata. Svi ovi pacijenti su dalje upućeni na dopunsku opservaciju i obradu u Kabinet za glaukom i Kabinet za ispitivanje vidnog polja Klinike za očne bolesti UKC RS, gdje će im se sprovesti dodatna dijagnostička obrada, kao i sofisticirane dijagnostičke procedure (pregled očnog ugla - gonioskopija, tomografija retine i očnog živca). Zanimljiva je činjenica da je kod 19% pregledanih pacijenata u okviru ove skrining akcije bila pozitivna porodična anamneza na glaukom, što govori u prilog činjenici da su naši pacijenti svjesni značaja redovnih kontrolnih pregleda ukoliko neko od njihovih srodnika ima glaukom. Životna dob pregledanih pacijenata je bila prosječno 66 godina, najmlađi pacijent je imao 21 godinu, a najstariji 94 godine. Zaposleni u Klinici za očne bolesti UKC RS su izuzetno zadovoljni jučerašnjom akcijom skrininga na glaukom tokom koje je na

štaj, odnosno topli krevetić, iz razloga što oni sami ne mogu obezbijediti dovoljnu količinu toplote. Danka Mirjanić, predsjednica Udruženja “Mrvice”, istakla je da je ovo treća godina otkako postoji akcija “Ljubičasti novembar” s ciljem podizanja svijesti javnosti o prijevremenom rođenju beba, a ove godine slogan akcije je bio “Za topli zagrljaj”. Ona je dodala da je zahvaljujući svim privatnicima i institucijama koje su se odazvale akciji i kroz humanitarni broj, prikupljeno 36.000 KM pomoću kojih su nabavljeni topli krevetići.

Obilježavanje Svjetske nedjelje borbe protiv glaukoma u UKC RS

Rezultati skrininga na glaukom

opšte zadovoljstvo naših pacijenata, a i osoblja naše klinike, sve proteklo u najboljem redu. Akcija je sprovođena u novom i rekonstruisanom prostoru ulaznog hola, gdje se ni u jednom trenutku nije stekao utisak da je prisutan tako veliki broj pacijenata. Glaukom je jedno od najčešćih oftalmoloških oboljenja koje, ukoliko se na vrijeme ne otkrije i ne liječi, dovodi do neminovnog sljepila. Skrining gla-

ukoma omogućava ispitivanje osoba koje pokazuju predispoziciju za glaukom kroz akciju besplatnog mjerenja očnog pritiska, kao i pregled prednjeg očnog segmenta i pregled očnog dna, uz ispunjavanje anketnih skrining listića za otkrivanje postojanja faktora rizika za glaukom. Glaukom je hronična, progresivna bolest kod koje povišen očni pritisak dovodi do postepenog propadanja očnog živca. Očni živac je zadužen za prenos slike od oka do mozga, a njegovo oštećenje se kod glaukoma manifestuje postepenim gubitkom perifernog vida. Kako bolest napreduje, tako napreduje i gubitak vidnog polja, a u krajnjem stadijumu pacijent potpuno izgubi vid. Glaukom se naziva i „tihi kradljivac vida“ ili bolest tihog sljepila, jer se uglavnom javlja bez simptoma i bez tegoba, a napreduje neopaženo dok ne dovede do sljepila. 107

Novosti iz UKC Tuzla

INFO VIJESTI

organizaciji Klinike za hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla u Hotelu „Mellain“ održan je treći simpozij hirurga s međunarodnim učešćem. Glavna tema simpozija bila je “Komplikacije u digestivnoj i visceralnoj transplantacijskoj hirurgiji”. “Komplikacije u digestivnoj hirurgiji, njihovo prepoznavanje, dijagnostika i tretman predstavljaju najteži i najzreliji oblik hirurške prakse i direktno utječu na rezultat liječenja i preživljavanja kod hirurških procedura. Stručno okupljanje s temama vezanim za komplikacije u digestivnoj hirurgiji predstavljat će priliku za stručno usavršavanje, prihvatanje savremenih i modernih procedura u medicini i edukaciju kadra” rekao je u svom obraćanju prof. dr. Zijah Rifatbegović, načelnik Klinike za hirurgiju UKC Tuzla, i dodao da je cilj simpozija unaprijediti liječnička znanja. “U unapređenju novih znanja želimo steći nova iskustva,

Tuzla 1.4.2019.

III simpozij hirurga

nova prijateljstva. Pred nama su veliki izazovi, a kvalitetna stručna saradnja dovodi do dobrih rezultata. Posebno sam sretan što se ovakav simpozij odr-

Bazični kurs artroskopije ramena

Hotelu “Tuzla“ u Tuzli svečanom ceremonijom 29. marta otvoren je Prvi bazični kurs artroskopije ramena sa međunarodnim učešćem. Organizatori skupa su Klinika za ortopediju i traumatologiju UKC Tuzla i Ortopedska klinika „Valdoltra“ iz Slovenije. Cilj organizatora je predstaviti najnovija dostignuća u liječenju patologije ramena, te usvojiti nove smjernice u tretmanu ligamenata. 108

Tokom ceremonije otvaranja prisutnima se obratio direktor Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, prof. dr. Nešad Hotić koji je istakao da Unverzitetski klinički centar Tuzla ima viziju razvoja kroz kontinuiranu edukaciju kadra, te na godišnjem nivou organizuje oko 30 do 40 stručnih skupova koji u Tuzlu dovedu oko 10 000 zdravstvenih profesionalaca. Načelnik Klinike za ortopediju i traumatologiju UKC Tuzla, Alen Kamerić je

žao u našoj zemlji, u BiH, u Tuzli, rekao je prof. Rifatbegović. Učešće na ovom simpoziju imalo je 150 domaćih i inozemnih eminentnih stručnjaka. istakao zadovoljstvo zbog odziva ljekara iz BiH, ali i regije, te naglasio da se procedura artroskopije ramena u UKC Tuzla samostalno sprovodi u posljednje dvije godine, te da su izuzetno zadovoljni postignutim rezultatima. Predsjednik Udruženja ortopeda i traumatologa BiH, prof. dr. Mirza Bišćević u svom obraćanju je istakao da je tema stručnog skupa jako aktuelna iz razloga što se procedura artroskopije ramena u BiH izvodi u samo određenim centrima, te da su očekivanja organizatora da će se nakon ovog skupa pristupiti uvođenju pomenute procedure i u druge centre u državi. Prof. dr. Radoslav Marčan, direktor Ortopedske bolnice „Valdoltra“ iz Republike Slovenije je istakao da Univerzitetski klinički centar Tuzla i Ortopedska bolnica „Valdoltra“ imaju potpisan Memorandum o saradnji iz 2016. godine, u okviru kojeg su realizovane edukacije, usavršavanja i razmjena naučnih i stručnih iskustava u oblasti ortopedije, te da je i današnji događaj pokazatelj dobre saradnje. On je pojasnio da je artroskopija ramena minimalno invazivna procedura koja se izvodi kroz manje otvore od par milimetara, uz pomoć kamere, što predstavlja prednost u odnosu na klasičnu operaciju, a oporavak pacijenata je brži čime se značajno smanjuju troškovi bolničkog liječenja. Prema njegovim riječima, ljekari iz Tuzle su među prvima počeli sa ovim zahvatima u BiH.

Novosti iz UKC Tuzla

INFO VIJESTI

Dan podrške oboljelima od epilepsije

„Ljubičasti dan“

irom svijeta, 26. mart – „Ljubičasti dan“ se obilježava kao Dan podrške oboljelima od epilepsije. Tim povodom u Klinici za neurologiju UKC Tuzla održana je konferencija za novinare u cilju podizanja svijesti o epilepsiji, ali i ukazivanja na važnost upoznavanja sa osnovnim simptomima ove bolesti i načinima na koje se oboljelima može pomoći. Epilepsija je prisutna od iskona ljudske vrste, a kao zasebna bolest prepoznata je već u najstarijim medicinskim

spisima. Danas epilepsiju shvaćamo kao skupinu bolesti koju karakteriziraju povremeni napadi, a koji privremeno narušavaju uobičajene moždane funkcije. Znatno je češća no što se to donedavno smatralo, a može zahvatiti osobe svih životnih dobi. Prema riječima načelnika Klinike za neurologiju prof. dr. med. sc. Dževdeta Smajlovića, to je bolest koja je rezultat abnormalne aktivnosti nervnih ćelija mozga, vrlo česta u neurologiji, praktično preko 60 miliona ljudi trenutno boluje

UKC Tuzla, 5. april 2019.

Nova angiosala

linika za invazivnu kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla dobila je novu angiosalu u kojoj će se raditi napredna dijagnosti-

ka i liječenje bolesti srca i krvnih žila. Nova angiosala je opremljena najsavremenijim angiografskim uređajem što će olakšati intervencije kod teških i kom-

od epilepsije širom svijeta i svaki dan se dijagnotstikuje 80 novih slučajeva epilepsije u svijetu. Epilepsija je univerzalna bolest, ne poznaje dob, pol i rasu, ne podrazumijeva samo povremeno gubljenje nadzora nad fizičkim, bihejvioralnim, psihičkim funkcionisanjem organizma, nego i dugotrajnost uzimanja antiepileptičke terapije, koja je u većini slučajeva i doživotna. Mnogi antiepileptici imaju neželjena dejstva koji remete kvalitet života osoba oboljelih od epilepsije. Većina novih antiepileptičkih lijekova koji optimiziraju terapiju epilepsije se nalazi na esencijalnoj listi TK, istakla je prim. dr. med. sc. Larisa Kovačević, šef Odjeljenja opšte neurologije. S ciljem pružanja podrške osobama s epilepsijom Klinika za neurologiju UKC Tuzla, u saradnji sa Ministarstvom zdravstva TK, Zavodom za javno zdravstvo TK, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Tuzli i Centrom za rani rast i razvoj Doma zdravlja Tuzla sprovodi kampanju „Izađimo iz sjene“ za osvješćivanje građana o epilepsiji, osnovnim simptomima ove bolesti i načinima na koje se oboljelima može pomoći. Dr. Lejla Zonić, mr. med. sc. je istakla važnost projekta čiji je važan aspekt upoznavanje mladih o epilepsiji, sa isticanjem održanih predavanja u osnovnoj i srednjoj školi, a u cilju osnovnih znanja o epilepsiji i razbijanja predrasuda, te pomoći oboljelim od epilepsije. plikovanih zahvata na koronarnim arterijama, te bržu i precizniju dijagnostiku krvnih žila. Također, savremena oprema omogućit će manju koncentraciju zračenja za vrijeme intervencija što je od izuzetnog značaja za pacijente, ali i medicinsko osoblje koje je svakodnevno izloženo aktivnom zračenju. Prema riječima načelnika klinike, doc. dr. Mugdima Bajrića, otvaranjem nove angiosale bit će omogućen širi dijapazon usluga za pacijente, naročito u tretmanu srčanih aritmija, a s obzirom da je Klinika za invazivnu kardiologiju UKC Tuzla u samom vrhu po broju urađenih akutnih procedura (STEMI) otvaranje još jedne nove angiosale omogućit će obradu i liječenje većeg broja pacijenata sa vaskularnim bolestima. Klinika za invazivnu kardiologiju na godišnjem nivou uradi preko 2100 dijagnostičkih i terapijskih procedura vezanih za bolest koronarnih krvnih sudova, perifernih krvnih sudova, te poremećaja srčanog ritma. 109

Vijesti iz Ministarstva zdravlja RS

INFO VIJESTI

M Na lokaciji „Paprikovac“ u Banjaluci

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić prisustvovao je u prostorijama Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci završnom sastanku prezentacije glavnih/izvedbenih projekta za izgradnju i opremanje Medicinskog kampusa na lokaciji „Paprikovac“ u Banjaluci.

Izgradnja Medicinskog kampusa Medicinski kampus sastojaće se od kompleksa savremenih objekata u kojima će biti smješteni Medicinski fakultet i Centar za obrazovanje i istraživanje, Fakultet zdravstvene njege i Srednja medicinska škola. Do sada su u potpunosti realizovane tri faze ove aktivnosti. Prva faza završena je 2012. godine, a rezultat ove faze je Studija izvodljivosti za projektovanje i izgradnju novog Medicinskog kampusa. Druga faza je završena 2013. godine i obuhvatila je izradu idejnog projekta i analizu obrazovnog programa za zdravstvene radnike u oblasti zdravstvene njege i pripremu vodiča za medicinske sestre/tehničare i srodne obrazovne profile. Projekat izgradnje i opremanja Medicinskog kampusa je realizovan kroz treću fazu. Faza tri podrazumijevala je aktivnosti na projektovanju glavnih/izvedbenih projekata za objekte Medicinskog kampusa, kao i izradu integrisanog programa za upravljanje otpadom na lokaciji „Paprikovac“. Sve tri dosadašnje faze omogućene su putem grantova Investicionog okvira za Zapadni Balkan (Western Balkans Investment Framework), modaliteti finansiranja projekta izgradnje i opremanja Medicinskog kampusa odrediće se u narednom periodu. 110

Vijesti iz Ministarstva zdravlja RS

Objedinjeni resursni paket

Rodno zasnovano nasilje

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić rekao je tokom prezentacije Objedinjenog resursnog paketa za odgovor pružalaca zdravstvenih i psihosocijalnih usluga u Republici Srpskoj na rodno zasnovano nasilje, da je važno da se u samom zdravstvenom sistemu obezbijede adekvatni kapaciteti kako bi se dao odgovor na to pitanje. On je podsjetio da je najrašireniji oblik nasilja ono koje je rodno zasnovano, pri čemu je svaka treće žena u svijetu pretrpjela neki oblik zlostavljanja, a u Srpskoj svaka druga.“U istraživanju iz 2012. godine u Republici Srpskoj 47 odsto anketiranih žena se izjasnilo da je doživjelo neki oblik nasilja. Najčešće je riječ o psihičkom, fizičkom, seksualnom ili ekonomskom nasilju. Posljedice na djecu, ženu i cijelu porodicu, vrlo su dalekosežne zbog čega moramo adekvatno raditi na prevenciji“, naglasio je ministar. „Pri tome mislim da određenu infrastrukturu koja će pružiti bezbjednost, povjerljivost i privatnost žrtve, ali je značajno i da senzibilišemo i osoblje zdravstvenih ustanova kako bi adekvatno prepoznali ovaj problem i dali odgovarajuću podršku“, dodao je ministar Šeranić. Ministar porodice omladine i sporta Republike Srpske Sonja Davidović rekla je da je suštinska izmjena Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, koju je pripremilo Ministarstvo, takva da se svaki oblik nasilja u porodici definiše kao krivično djelo. „Vjerujem da će ove odredbe imati preventivni karakter kada je riječ o počiniocima. Institucije Srpske imaju nultu stopu tolerancije prema nasilju i cilj nam je da kroz izmjene ovog zakona podignemo stepen zaštite žrtve“, istakla je ministarka Davidović i dodala da vjeruje „da će počinioci nasilja u porodici dobro razmisliti prije nego što učine ovo krivično djelo“, istakla je Sonja Davidović, ministrica porodice, omladine i sporta u Vladi Republike Srpske. Ambasador Velike Britanije u BiH Metju Fild rekao je da će prezentovani dokument omo-

INFO VIJESTI

gućiti jednak i pravedan pristup licima koja su preživjela rodno zasnovano nasilje. „Vrijeme je da osobe koje su preživjele nasilje dobiju dignitet i podršku koju zaslužuju“, poručuio je Fild. On je istakao zadovoljstvo što je resursni paket stigao do institucija kojima je namijenjen. Zamjenik predstavnika Populacionog fonda UN /UNFPA/ u BiH Gabrijela Jurela rekla je da je istraživanje koje su sproveli u Srpskoj 2012. godine pokazalo da je svaka druga žena žrtva rodno zasnovanog nasilja, ističući da je to zdravsteni problem, jer ostavlja dugotrajne posljedice na fizičko i psihičko zdravlje, a dovodi i do smrtnih ishoda. Prema njenim riječima, zdravstveni sektor je najmanje iskorišćen resurs kada je riječ o prepoznavanju žrtava, zbog čega su sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske radili na razvijanju paketa koji omogućava zdravstvenim radnicima da pruže adekvatne usluge žrtvama rodno zasnovanog nasilja, odnosno da ih prepoznaju. Ona je pojasnila da je cilj danas prezentovanog dokumenta, prvog takve vrste u Republici Srpskoj, koji je razvio UNFPA u saradnji sa Vladom Republike Srpske u skladu sa Zajedničkim programom UN, uspostavljanje mehanizama postupanja sa osobama koje su preživjele rodno zasnovano nasilje te uključuje protokole, standarde postupaka i pakete obuke za reagovanje na rodno zasnovano nasilje u zdravstvenom sektoru.

Istočno Sarajevo, 4.4.2019.

Sastanak sa direktorima bolnica u RS

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić, sa saradnicima, u Administrativnom centru u Istočnom Sarajevu održao je sastanak sa direktorima svih javnih zdravstvenih ustanova sekundarnog i tercijarnog nivoa u Republici Srpskoj i Fonda zdravstvenog osiguranja na kojem je prezentovan

Akcioni plan za osiguranje održivosti zdravstvenog sistema Republike Srpske i razgovarano o modelima zaustavljanja stvaranja obaveza u zdravstvenom sistemu i njegove stabilizacije. Ministar Šeranić je naglasio da od rukovodilaca zdravstvenih ustanova očekuje da ozbiljno pristupe analizi strukture obaveza i sveobuhvatnoj racionalizaciji i unapređenju poslovanja svojih ustanova. „Finansijska održivost i normalno poslovanje zdravstvenih ustanova su prioritet, što će u pojedinim mjerama podrazumijevati reorganizaciju rada. Sve što budemo planirali i projektovali u narednom periodu moraće da se potkrijepi adekvatnim dokazima i projekcijama kako bismo pokušali da donesemo što je moguće bolju odluku, prije svega, zbog pacijenata i svih onih koji su u sistemu zdravstvene zaštite“, naglasio je ministar Šeranić. Takođe, bilo je riječi i o sistemu centralizovanih javnih nabavki u skladu sa zaključkom Vlade Republike Srpske, prema kojem će Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske nabavljati lijekove sa osnovne bolničke liste lijekova, kao i lijekove sa liste lijekova za ambulante porodične medicine i domove zdravlja, dok ostale nabavke vrše zdravstvene ustanove u cilju efikasnijeg obezbjeđivanja svega što je potrebno za što dostupniju i kvalitetniju zdravstvenu zaštitu za stanovništvo. Na sastanku se posebno razgovaralo o razvoju zdravstvenih usluga i ljudskih resursa u bolničkim zdravstvenim ustanovama u Republici Srpskoj. Sastanku su prisustvovali rukovodioci JZU Univerzitetski klinički centar Republike Srpske, JZU Bolnica „Sveti vračevi“ Bijeljina, JZU Bolnica „Sveti apostol Luka“ Doboj, JZU Bolnica Zvornik, JZU Bolnica Trebinje, JZU Bolnica Istočno Sarajevo, JZU Bolnica Gradiška, JZU Bolnica Prijedor, JZU Bolnica Nevesinje, JZU Univerzitetska bolnica Foča, JZU Bolnica za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Mlječanica“ Kozarska Dubica, JZU Psihijatrijska bolnica Sokolac, JZU Bolnica za hroničnu psihijatriju Modriča, JZU Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ i JZU Zavod za forenzičku psihijatriju Sokolac. Služba za odnose s javnošću

111

Vijesti iz Fonda zdravstvenog osiguranja RS

INFO VIJESTI

F Nezainteresovanost Fondovi u BiH suočeni sa istim problemima javnih nabavki

ond zdravstvenog osiguranja RS počeće da finansira novu zdravstvenu uslugu – sistem za stimulaciju kičmene moždine, namijenjen pacijentima koji imaju jak i neizdrživ neuropatski bol i kod kojih primijenjene konvencionalne metode liječenja nisu dale rezultate. Riječ je o ugradnji sistema za neuromodulaciju koji se sastoji od nekoliko komponenti (elektrode i neurostimulatora) koji bi trebalo da hroničnu, neuropatsku bol zamijeni sa blagim trnjenjem, čime se bol otklanja ili čini značajno snošljivijim, a znatno unapređuje kvalitet života oboljelih. Takođe, ova nova usluga, koja će uskoro početi da se radi u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“, prema procjeni stručnjaka, trebalo bi da znatno smanji troškove liječenja pacijenata sa hroničnim bolom kičme. Naime, kako navode u Zavodu, ovi pacijenti su u najvećem broju sluvi fondovi zdravstvenog osiguranja u Bo- ran da sam traga za određenim lijekom, tako i čajeva bili izloženi brojnim operacijima kičme, sni i Hercegovini suočavaju se sa nezain- zdravstvene ustanove i institucije, koje ni na koji rehabilitacionim tretmanima i morali su da koteresovanošću dobavljača za nabavku po- način ne mogu da utiču na bolju snabdjevenost riste mnogobrojne terapije pa će se, zahvaljujedinih citostatika, budući da je tržište BiH malo tržišta lijekovima. jući ovom ugradbenom materijalu, umanjiti ili i neatraktivno za mnoge proizvođače lijekova. Budući da nam je u interesu da sve pro- čak prestati potreba za upotrebom lijekova za Zbog inertnosti proizvođača veoma često cedure javnih nabavki sprovodimo isključivo u neuropatsku bol. ispaštaju pacijenti koji su primorani da sami skladu za Zakonom, transparentno i odgovorno, „Procjena ukupnih direktnih ušteda za jedkupuju lijekove, ali i cjelokupan zdravstveni si- Fond ni na koji način ne može da utiče na bolju nog pacijenta, zahvaljujući ovoj novoj usluzi, stem, koji u takvim tržišnim uslovima veoma snabdjevenost tržišta lijekovima, pa u tim situateško može da nabavi određeni citostatik ili ta cijama, u cilju da zaštitimo osiguranika, Fondu siguranici Fonda zdravstvenog osiguranja procedura nabavke traje izrazito dugo. jedino preostaje da pacijentima refundira trošSlično kao i u Federaciji Bosne i Hercegovine kove, što i radimo, ukoliko se desi da osiguraRS koji koriste pelene za djecu i odrasle i Republika Srpska, tačnije, Fond zdravstvenog nik kupi sam citostatik kojeg trenutno nema u od aprila, umjesto 60, imaju pravo na 80 osiguranja RS je bio prinuđen da od 84 citosta- bolnicama. Osim toga, veliki problem predstavlja pelena mjesečno. tika za 22 obnovi postupak nabavke, jer za veći- i to što mnogi citostatici koje FZO RS finansira Povećanje prava omogućeno je zahvaljujući nu lijekova nije bilo zainteresovanih dobavljača nisu registrovani na tržištu BiH, pa su uvozne tenderskoj nabavci ovog sredstva, jer je na taj ili je ponuđena nerealno visoka cijena. Naime, procedure komplikovanije i duže traju. način utvrđena cijena pelena na tržištu koja je Dešava se da, iako Fond potpiše na vrijeme dala mogućnost da Fond finansira veću količiod 22 lota koja se nalaze u obnovljenom postupku, Fond je za 16 lotova ponovo pokrenuo ugovor sa dobavljačima, dobavljač nije u moguć- nu pelena, što je i bila prvobitna namjera novog proces nabavke jer u prvobitnom tenderu nije nosti da ispoštuje ugovorene obaveze jer nisu načina nabavke ovog sredstva. bilo zainteresovanih dobavljača za nabavku ovih u mogućnosti da nabave lijek. Napominjemo da Naime, od aprila Fond će priznavati cijenu lijekova. Riječ je o lijekovima poput „melfana“, Fond svake godine na vrijeme pokreće tender- pelena za odrasle u visini od 0,68 KM, a za djecu „tioguanina“, „prokarbazina“ i dr. koji se kori- sku proceduru za nabavku citostatika, ali zbog 0,45 KM, dok će osiguranici imati i mogućnost ste za liječenje više vrsta tumora. Ovih lijekova mogućnosti da se na svaku fazu tendera mogu doplate ukoliko žele skuplju pelenu. trenutno nema ni u Federaciji BiH, upravo zbog uložiti žalbe, tenderske procedure znaju da traOvo je dogovoreno na sastanku rukovodstva nezainteresovanosti proizvođača za tržište BiH. ju mnogo duže nego što je prvobitno planirano. FZO RS i predstavnika desetak udruženja pacijeNaime, u Federaciji BiH od 22 lota, čak 16 je Inače, Fond u potpunosti finansira oko 100 nata koji su podržali aktivnosti Fonda da se konponišteno i postupci su obnovljeni jer se niko citostatika, a osim toga, oboljelim od malignih trolom troškova i upravljanjem sredstvima stvood ponuđača nije javio na tender. bolesti, Fond u potpunosti finansira kompletnu re mogućnosti za proširenje prava osiguranika. Iako Fond pacijentima koji sami kupe lije- zdravstvenu zaštitu, jer je riječ o kategoriji osiNa inicijativu predstavnika udruženja pacijekove refundira troškove, ovakav način nabavke guranih lica koja je oslobođena plaćanja parti- nata, pojednostavljena je i procedura propisivalijekova iscrpljuje kako pacijenta, koji je primo- cipacije za osnovnu bolest i njene komplikacije. nja i izdavanja pelena na način da će osiguranici ubuduće na nalog moći podići tromjesečnu Komplikovane procedure nabavki količinu pelena, a ne samo količinu dovoljnu za FZO RS je više puta ukazivao na komplikovane procedure javnih nabavki po kojima se li- jedan mjesec, kao što je bilo do sada. jek tretira kao bilo koja druga roba te je nemoguće predvidjeti koliko će vremena biti potrebno Predstavnici udruženja su na sastanku, izda se realizuje tender, da li će i koliko biti žalbi, koliko ćemo čekati na odgovor Kancelarije za među ostalog, ukazali i na nezainteresovanost žalbe itd. U posljednjih nekoliko godina nije se desilo da je Kancelarija za žalbe u predviđenom dobaljača za nabavku pojedinih pomagala koja roku dostavila Fondu odgovor, već na odgovore čekamo i po nekoliko mjeseci i za to vrijeme im ne donose profit te su podržali namjere Fonkompletna procedura nabavke se blokira. Međutim, ukoliko lijek nabavimo na drugi način kada da se pojedina medicinska sredstva nabavko pacijenti ne bi ispaštali, odmah se „upire prstom“ u Fond da se lijekovi nabavljaju netran- ljaju putem javnih nabavki kako bi se spriječile sparentno i na meti smo kritike i javnosti i Revizije. U takvim okolnostima, jedina mogućnost eventualne zloupotrebe, a i da bi se obezbijedijeste da refundiramo novac za citostatik ukoliko pacijenti sami kupe lijek. la dostupnost pomagala i jednak standard svim

dobavljača razlog za nestašice citostatika

112

Vijesti iz Fonda zdravstvenog osiguranja RS

INFO VIJESTI

Nove usluge u zdravstvu Srpske

Sistem za stimulaciju kičmene moždine unapređuje život oboljelih

osiguranicima širom RS. U skladu sa tim, predstavnici udruženja su podržali i Pravilnik Fonda koji omogućava da se pojedina medicinska sredstva mogu nabavljati i tenderskim putem. Osim toga, ukazano je i na problem neuređene marže za medicinska sredstva, zbog čega su cijene pojedinih pomagala u Republici Srpskoj nerealno visoke. Upravo o maržama za medicinska sredstva bilo je riječi i na Odboru Narodne skupštine Republike Srpske za predstavke, prijedloge i društveni nadzor, kojem su prisustvovali i predstavnici Fonda zdravstvenog osiguranja. Naime, članovi ovog odbora i predstavnici Fonda donijeli su zaključak kojim pozivaju Vladu Srpske da zakonom koji reguliše oblast ograničavanja trgovinskih marži, ograniči marže i na medicinska sredstva. Naime, ograničenje trgovinske marže na lijekove postoji, dok ne postoji ograničenje marže na medicinska sredstva i upravo su zbog neuređenih marži cijene pojedinih ortopedskih

iznosi 5.100 KM godišnje, upravo iz razloga jer ćemo na ovaj način smanjiti duge hospitalizacije, prestaće potreba za slanjem ovih pacijenata na produženu medicinsku rehabilitaciju i slično“, smatraju u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“. Budući da se u Republici Srpskoj godišnje sprovede oko 300 operacija na kičmenom stubu i da se mnogi pacijenti nakon operacije ponovo javljaju ljekaru zbog neizdrživog bola, u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ ističu da će ova nova usluga znatno poboljšati život oboljelih, posebno u smislu poboljšanja radne sposobnosti. Sa ovom novom zdravstvenom uslugom i u ovoj godini nastavljen je trend uvođenja novih zdravstvenih usluga u bolnicama u Republici Srpskoj, a sve u cilju da se smanji broj upućivanja pacijenata na liječenje izvan Republike Srpske. Naime, u ovoj godini planirano je da se uvede 40-ak novih usluga i to iz oblasti nuklearne i intenzivne medicine, urologije, kardiologije, onkologije, a biće uvedeno i više visokodiferenciranih dijagnostičkih usluga iz nekoliko oblasti. Takođe, biće uvedene i nove usluge urgentnog centra, usluge iz oblasti stomatologije i rehabilitacije slušanja i govora i dr.

Uvažene inicijative udruženja pacijenata

Veća prava za korisnike pelena pomagala i drugih medicinskih sredstava na našem tržištu nerealno visoke. Vršilac dužnosti direktora Fonda zdravstvenog osiguranja RS Dejan Kusturić naveo je da je cilj Fonda da korisnicima obezbijedi što bolja i kvalitetnija medicinska sredstva, ali da postoje brojni problemi, kao što je neuređeno tržište, nedefinisane marže te distributeri koji zloupotrebljavaju pacijente u cilju ostvarivanja svojih interesa i profita. „Nadam se da ćemo zaključkom koji se odnosi na marže uspjeti da riješimo bar dio

problema te da racionalnije trošimo sredstva i omogućimo još veća prava našim osiguranicima“, rekao je Kusturić. Jedan od zaključaka Odbora je i da se dodatno intenziviraju sastanci Fonda zdravstvenog osiguranja RS sa korisnicima ortopedskih pomagala i drugih medicinskih sredstava, kako bi se na vrijeme uočili i rješavali svi eventualni problemi, uključujući i probleme u vezi sa kvalitetom pomagala. Odjeljenje za odnose s javnošću, FZO RS

113

IN MEMORIAM

Prof. dr

Predrag Lalević 1927-2019. god.

Opraštanje nikada nije lako, a tek od ljudske i profesionalne veličine kakva je bio profesor dr Predrag Lalević. Rođen je u Peći 1927. godine i njegovo djetinjstvo, rano školovanje i događanja u toku Drugog svjetskog rata zaslužuju da budu zapisani u istoriji medicine. Profesor dr Predrag Lalević je diplomirao na Medicinskom fakultetu Beogradskog univerziteta 1951. godine. Već od 1952. godine radi u Bolnici “Dr Dragiša Mišović”. Svoju želju da postane hirurg, po nagovoru i uticaju dr Vitlbija, engleskog hematologa, mijenja i postaje prvi ljekar specijalista anesteziologije u Jugoslaviji. Anesteziologiju je specijalizirao u Glavnoj vojnoj bolnici u Beogradu, zatim na Univerzitetu u Kopenhagenu, kao i na MAYO klinici u Americi. Poslijediplomsko usavršavanje nastavio je na MAYO klinici u SAD, gdje stiče znanja i praksu od tada najpoznatijih anesteziologa svijeta, pionira i inovatora anesteziološke nauke. Od 1956. god. je član Mayo Clinic Alumni Assotiation i stalni saradnik i pretplatnik časopisa Mayo Clinic Proceeding. Već 1956. godine pofesor Lalević osniva samostalni odsjek pri matičnoj klinici Bolnice “Dr Dragiša Mišović”, koji 1969. godine izrasta u Odjeljenje za anesteziologiju i reanimatologiju, a 1978. u Institut za anesteziologiju i reanimatologiju. Godine 1988. osnovao je prvu Kliniku za anesteziologiju i reanimatologiju u Srbiji, na čijem čelu je bio do odlaska u penziju 15. avgusta 1992. godine. Godine 1957. sa dolaskom prvih spezijalizanata, počinje pedagoški rad profesora Lalevića. Uveo je redovnu seminarsku nastavu četvrtkom u pet, što je postalo tradicija. Tako je počela da radi prva jugoslovenska škola anestezije, kroz koju je do 1993. godine prošlo više od 550 anesteziologa iz bivše Jugoslavije. Na Institutu, kasnije Klinici, odvija se redovna poslijediplomska nastava na Katedri za anesteziologiju sa reanimatologijom. Kao vodeći i prvi anesteziolog Srbije i Jugoslavije od 1960. godine je član, a kasnije i predsjednik Komisije za polaganje specijalističkog ispita, pred kojom je specijalistički ispit polagalo 700 ljekara iz čitave Jugoslavije. Do kraja svog života čuva spisak svih kandidata, sa svim ličnim i profesionalnim podacima, u kome su bila zapisana pitanja i ocjene koje su dobili. Doktorirao je na temu “Balans vode i elektrolita kod hirurškog pacijenta”. Profesor Lalević je jedan od osnivača Sekcije za anesteziologiju i reanimatologiju Srpskog lekarskog društva i bio je njen prvi sekretar, a kasnije i predsjednik u više navrata. Godine 1976. osniva Akademiju medicinskih nauka SLD. Bio je član Inicijativnog odbora, a u periodu od 1990- 1996. godine i njen predsjednik. Godine 1979. je, na temeljima svog ogromnog znanja i nagomilanog iskustva, objavio knjigu “Uvod u anesteziologiju i kardiopulmonalnu reanimaciju”, prvu anesteziološku knjigu u Srbiji i bivšoj Jugoslaviji, koja je prvi udžbenik iz anesteziologije za poslijediplomske studije na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Po odlasku u penziju, 1993. godine, profesor se pridružuje timu IKVB “Dedinje”, kao konsultant. Na IKVB “Dedinje” nastavlja sa seminarskom nastavom za specijalizante anesteziologije i počinje sa školom KPR, čiji teoretski i praktični dio je prošao sav sestrinski kadar i veliki broj doktora Instituta, kao i kandidati iz mnogih beogradskih medicinskih ustanova. Uspješni kandidati su dobijali zaslužene diplome. Započinjanjem programa transplantacije organa postaje član tima za transplantaciju i aktivno učestvuje u odabiru pacijenata, teorijskoj edukaciji tima, eksperimentalnim transplantacijama jetre na svinjama, kao i u postoperativnom vođenju transplantiranih bolesnika redovnim učestvovanjem u radu konzilijuma. U okviru teorijske edukacije održao je prvo predavanje na temu “Anestezioloski aspekti transplantacije jetre”. Poslije šest godina od odlaska u penziju, 1999. godine, iz štampe je izašlo, kako on to u predgovoru lijepo kaže, četvrto “ratno izdanje” udžbenika “Anesteziologija”, pripremano uz veliko odricanje, tokom bombardovanja SR Jugoslavije, uz kraće ili duže nestanke struje i strah da li će se tekst sačuvati u kompjuteru. I tu nije kraj. Kao krunu njegove škole KPR, zajedno sa kolegom Borzanovićem, izdaje “Priručnik za kardiopulmonalnu i cerebralnu reanimaciju”. Kad sam stigao, početkom 80. godine prošlog vijeka, profesor je bio u Ljubljani iz dobro nam poznatog razloga. Svi su bili ponosni što je baš naš profesor Lalević, lični ljekar predsjednika TITA, i što mu je davao anesteziju i brinuo o njemu do kraja njegovog života. Jer to nije bila čast i priznanje samo za profesora, već i za ustanovu u koju sam došao i za anesteziologiju kao specijalizaciju i nauku. Profesor Lalević je sahranjen u Beogradu u Aleji velikana. Na prijedlog profesora dr Milovana Bojića, Klinika za anesteziologiju i intenzivno lečenje Instituita DEDINJE, nosiće ime pokojnog profesora dr Predraga Lalevića. Profesor je za života postao legenda i svojim radom i djelom obezbijedio besmrtnost. Što Njegoš reče:” Blago onom ko dovijeka živi, imao se rašta i roditi “. Dr Boško Radomir 114

IN MEMORIAM

Citati o smrti “Ne treba se čovjek bojati smrti, nego toga da nikad nije počeo zaista živjeti.”

Marko Aurelije

“Ja želim nastaviti živjeti čak i poslije svoje smrti! Zato sam zahvalna Bogu što mi je dao ovaj dar, koji mogu koristiti da razvijam sebe i izrazim sve što je u meni!” Ana Frank

“Bojati se smrti je ništa drugo nego vjerovanje da smo mudri, kada nismo; i umišljati da znamo ono što ne znamo. U realnosti, niko ne zna smrt; niko ne može reći, ali ona može biti i najveća dobrobit čovječanstva; a opet je se ljudi boje, kao da znaju sa sigurnošću da je najveće od svih zala.” Sokrat

Prim. dr

Dušan Maksimović (1929-2019)

Prim. dr Dušan Maksimović rođen je 21.9.1929. godine u Subotici. Medicinski fakultet završio je 1969. godine u Beogradu. U periodu od 1.4.1970. godine do 30.6.1972. godine radio je kao ljekar opšte prakse u Službi opšte medicine u medicinskim centrima u Zenici i Travniku. Kao ljekar na specijalizaciji iz interne medicine u julu 1972. godine primljen je u Internističku službu tadašnjeg Medicinskog centra Banjaluka. U aprilu 1977. godine na Medicinskom fakultetu u Beogradu polaže specijalistički ispit iz interne medicine sa vrlo dobrim uspjehom. Tokom 1978. godine, kada se nalazi na postdiplomskim studijima iz hematologije, kao ljekar specijalista biva raspoređen u Odsjek hematologije Internističke službe OOURa Interne grane medicine Regionalnog medicinskog centra Banjaluka. Nakon završenih postdiplomskih studija iz hematologije, 1981. godine stiče zvanje supspecijaliste-hematologa. Za šefa Odsjeka hematologije Interne klinike OOUR-a KBC Banjaluka imenovan je u martu 1986. godine. Zvanje magistra medicinskih nauka stekao je 1987. godine, a počasno zvanje primarijus dobio 1990. godine. Penzionisan je krajem 1998. godine kao šef Odsjeka hematologije Interne klinike Kliničkog centra Banjaluka. Prim. dr Dušan Maksimović edukovao se od Meksika do Singapura i širom prostora nekadašnje Jugoslavije. Autor je radova o liječnju multiplog mijeloma koje je prezentovao na internacionalnim kongresima hematologa u Milanu (1988) i Bostonu (1990). Zaslužan je za Prvu urađenu kardioverziju u Regionalnom medicinskom centru Banjaluka (1976) čime je dao svoj doprinos u razvoju elektrostimulacije srca na prostoru današnje Republike Srpske. Čuvajući dostojanstvo profesije i dostojanstvo pacijenata, brinuo je o njima i pratio ih, kada je to zbog prirode bolesti bilo potrebno, i do Pariza. Jedan je od autora priloga o Razvoju Klinike za unutrašnje bolesti koji će biti objavljen u monografiji „Klinički centar Banjaluka“. Prim. dr Dušan Maksimović sahranjen je 19.3.2019. godine na Gradskom groblju u Banjaluci (lokacija Pobrđe).

“Ima ljudi čiji je život tako dobro ispunjen da ni svojom smrću ne mogu da nas obeshrabe.”

Ivo Andrić

“Ljudi se boje smrti, kao što se djeca boje mraka; i kako se taj prirodni strah kod djece povećava pričama, tako se povećava i kod odraslih.” Francis Bacon

“Strah od smrti je gori nego smrt.”

Robert Burton

“Naravno da si tu. Smrt je uvijek tu. Zašto sam se onda bojao? Tvoj skok je brz. Tvoje kandže oštre i milosne. Šta možeš uzeti od mene, a da već nije tvoje?” Bruce Lee

“Strah od smrti je najviše neopravdan od svih strahova, jer nema rizika za nesreću nekome ko je mrtav.” Einstein

“Napuštam život kao iz prenoćišta, ne kao iz svoje kuće.”

Ciceron

“Svi ćemo umrijeti, a to znači da smo mi jedni od sretnijih. Većina ljudi nikad neće umrijeti jer se nikad neće ni roditi. Potencijalnih ljudi koji su mogli biti na mom mjestu ali nikad neće vidjeti svjetlo dana ima više nego zrna pijeska u Sahari… Znamo ovo jer set mogućih ljudi koje dopušta naš DNK je daleko veći nego broj rođenih ljudi. Uprkos ovako malim šansama, tu smo ja i ti, u svoj našoj običnosti.” Richard Dawkins

“Ne vjerujem u besmrtnost pojedinca i smatram da je etika isključivo ljudska briga i da nema nadljudskog autoriteta iza nje.”

Einstein u odgovoru na jedno pismo 17. jula 1953.

“Dobri ljudi moraju umrijeti, ali smrt ne može ubiti njihova imena.”

Danska poslovica

“Tvoj život je ograničen, zato ga ne troši živeći tuđi život. Ne upadaj u zamku dogme – življenja s rezultatima tuđeg razmišljanja. Ne dopusti da buka tuđih mišljenja uguši tvoj unutarnji glas. I najvažnije, imaj hrabrosti da slušaš svoje srce i intuiciju. To dvoje nekako već zna šta ti zaista želiš postati. Sve drugo je sekundarno.” Steve Jobs

115

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 20. 4. - 20. 6. 2019.

Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE boravi u znaku Bika od 20.4-20.5., a u znaku Blizanaca od 21.5-20.6. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak od 12. st. Škorpije do 19. st. Vodolije. MERKUR je u direktnom kretanju kroz četiri znaka; od 18.4-6.5. je u znaku Ovna, u znaku Bika boravi od 7-21.5, u znaku Blizanci (u svom sjedištu) od 22.5. do 4.6. i od 5-26.6. boravi u znaku Raka.VENERA od 21.4-15.5.boravi u znaku Ovan, od 16.5-9.6.je u znaku svog sjedišta - u Biku a od 10.6-3.7 je u Blizancima. MARS putuje znakom Blizanci do 16.5., a od 17.5-1.7.boraviće u znaku Raka. JUPITER je krenuo retrogradno kroz znak Strijelca od 12.4. i kreće se od 24-18. stepena. SATURN sa 20. stepena Jarca kreće retrogradno 2. maja i prelazi put do 18. stepena. URAN u direktnom hodu kreće se od 2-5. stepena Bika. NEPTUN je u direktnom kretanju znakom Ribe od 17-18. stepena znaka. PLUTON je retrogradan od 26.4. kroz znak Jarac i kreće se od 23-22. stepena. SREĆAN ROĐENDAN želim rođenima u znacima Bik i Blizanci i svima vama želim da u ove proljećne mje-sece, kada sve buja i poziva na radost i igru, s ljubavlju koračate kroz život, jer samo ljubav može da vas pre-nese preko svih ograničenja. Činite dobro drugima i nije važno da li su oni toga svjesni, važno je da se vi osje-ćate dobro zbog toga. OVAN 20. 3 - 20. 4. Do polovine maja predstoji puno akcije na više frontova, obavljanje više poslova u isto vrijeme, kraća putovanja, užurbanost. Period može biti stresan što dovodi do kratkog fitilja, sklonost svađama sa rodbinom, komšilukom. Sklonost brzoj vožnji može uzrokovati problem sa policijom i plaćanje kazni, a ukoliko vam je horoskop sklon tome moguća je i saobraćajna nezgoda zbog brze vožnje i preticanja. Tokom juna vaša nervoza se može prenijeti na porodične odnose. Mogući su radovi u kući, popravke vodoinstalacija ili drugi radovi. Za one koji su kreativni ovo je povoljan period za stvaralački rad. Tokom perioda moguća je osjetljivost respiratornih organa i želuca. BIK 21. 4 - 20. 5. Vaš vladar Venera ima brzi hod kroz četiri znaka i omogućava raznolikost interesovanja i događaja. Od kraja aprila do polovine maja povoljan period za ljubav i nježnost, ali ukoliko ste razočarani sadašnjom vezom mogući su rastanci koji će vam donijeti olakšanje i zadovoljstvo. Najplodniji period je od polovine maja do 9. juna, kada je Venera u znaku u kome ste rođeni i daruje dobro raspoloženje, zdravlje i uopšte dobru sreću. Šarmom možete riješiti sve probleme. Od 10. juna očekujte odličan period za finansije, tj. zaradu. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Blizancima je ovo jedan od najdinamičnijih perioda tokom godine. Do prvih dana maja sklonost kovanju planova za budućnost i druženje s prijateljima, a ostatak mjeseca priuštite sebi odmor i povlačenje u svoj svijet. Sklonost trošenju i ugađanju sebi. Čuvajte dokumente od gubitka ili krađe. Od 22.5-4.6. Merkur je u vašem znaku i to je odličan period za pregovore, pisanje ili trgovinu, zavisno od vaših sklonosti. Period radosti, kretanja, putovanja. Tokom juna biće prilika za više sitnijih zarada. Oprez u saobraćaju tokom juna mjeseca, mogući problemi zbog kvara vozila. RAK - 21. 6 - 22. 7. Rakovima pomaže Jupiter u sferi poslovnih odnosa, naročito rođenima 17.7. Moguć je prelazak na nove poslove koji zahtijeva prilagođavanje, ali vrijedi truda jer je posao dobro plaćen. U partnerstvu se traži strogo pridržavanje dogovora i ugovora, a u bračnim odnosima moguće je preuzimanje više obaveza. Rođeni 13.7. bilo koje godine, imaće dugotrajnu opoziciju Saturna na Sunce u periodu od 5.4 - 25.5. što je nepovoljan period za zdravlje, mogući problemi sa kičmom,

116

srcem, niskim pritiskom. U lošijim horoskopima mogući su problemi u braku ili sa ocem. Neki problemi koji su prisutni unazad sedam godina moraju dobiti svoj epilog. Sjeverni Mjesečev čvor u vašem znaku omogućava veliku snagu i upornost. LAV - 23. 7 - 23. 8. Tranzit Sunca kroz 10. kuću karijere tokom maja može pomoći u dobijanju višeg statusa na poslu, priznanja ili nagrada, a tokom juna omogućiti nova poznanstva i dobre odnose sa prijateljima. Tranzit Jupitera uslovljava dobre odnose sa partnerom i djecom. Ako se bavite sportom postiže se uspjeh. Dobar period za javne nastupe. Na poslovnom planu imaćete puno obaveza, koje vas mogu previše iscrpljivati i eventualno aktivirati neke hronične tegobe sa kičmom. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Do prvih nekoliko dana maja mogući su problemi sa disajnim organima, prehlade. Studentima i svima koji spremaju neke ispite predstoji povoljan period do 21. maja. Merkur u 10 kući statusa od 22.5 do 4.6. pruža priliku za napredovanje na profesionalnom planu, promene posla ili paralelne poslove. Do kraja juna možete organizovati neko prijatno druženje ili putovanje s prijateljima ili se angažovati u radu nekog humanitarnog udruženja. Jupiter će vam donijeti sreću i napredak u porodičnim okolnostima tokom cijelog perioda, a nekima od vas roditeljstvo. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Prolazak Venere kroz kuću posla, do polovine maja, donosi pune ruke posla. Ako je u lošim aspektima sa planetama na rođenju mogući su problemi sa bubrezima, kožom ili venerične bolesti. Od polovine maja, Venera u kući partnerstva, obećava dobre odnose s partnerom, a slobodni mogu upoznati partnera s kojim mogu ostvariti trajnu vezu i brak. Jun pruža mogućnost putovanja i nova poznanstva i druženja. Ako pravi dobre aspekte, može donijeti dosta novca partneru, a kod loših aspekata mogući su problemi sa jajnicima kod žena. Opasnost od alkohola i narkotika. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Od 17.5. Mars je u harmoničnom aspektu sa vašim Suncem što povoljno utiče na vitalnost i životnu energiju, a i drugi vladar Pluton šalje povoljnu energiju tokom cijelog perioda što može omogućiti regeneraciju nakon bolesti. Budite oprezni u saobraćaju, brza vožnja može donijeti probleme. Ženama moguć porođaj

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić snezana.despot@ gmail.com

carskim rezom ukoliko im je na rođenju Mars u 8. polju horoskopa. Finansijska situacija povoljna zahvaljujući boravku Jupitera u 2. kući novca. Krizne situacije su moguće sa rodbinom, naročito starijom. U saobraćaju mogući kvarovi vozila. Oprez pri prelasku ulice. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Tokom maja i juna interesovanje je usmjereno na poslovne aktivnosti i javni život i tu želite da zablistate. Sa Jupiterom u vašem znaku prati vas sreća i omogućena vam je eskspanzija u više pravaca. Zdravstveno stanje je dobro, ali zbog dobrog apetita vodite računa da kontrolišete višak kilograma. Zadnjih desetak dana aprila sve do polovine maja harmoničan aspekt Venere daruje dobro raspoloženje, sreću i ljubav. Uticaj Marsa može uzrokovati impulsivnost, razdražljivost i netaktičnost. Čuvajte se povreda ruku. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Jarčeve gnjavi njihov vladar i iscrpljuje ih fizički sa obavezama ili stvara mrzovolju i nezadovoljstvo i sobom i drugima. Uz prisustvo Južnog Mjesečevog čvora situacija je još teža jer loše utiče na psihu i tijelo. Vrijeme ispaštanja. U boljim horoskopima zdravlje je stabilnije, ali teret odgovornosti i obaveza sigurno pritišće i utiče na slabiji imunitet. Od 16.5 - 9.6. Venera će doprinijeti boljem raspoloženju i uneti radost i sreću. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Brze planete u maju daju akcenat na porodicu i dom i unošenje promena koje dodatno inicira i nedavni ulazak Urana u polje porodičnih odnosa. Možda ćete željeti da promijenite mjesto boravka i odete iz domovine. Rođeni od 23.- 26.1. biće naročito skloni iznenadnim promjenama i ekscentričnom ponašanju. Mogući su zdravstveni problemi sa srcem, kičmom i cirkulacijom. Na poslu moguć problem sa autoritetima. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Srećan period sa dobrim raspoloženjem i uživanjem u emotivnim odnosima naglašen je u periodu do polovine maja. Moguća su i daleka putovanja. Oni koji ostanu kod kuće biće skloni radovima u kući, vršenju sanacije i sličnih radova ili će imati obaveze prema roditeljima. Rođeni od 22-25.2. mogu očekivati iznenadne povoljne promjene, sklonost da svoje vizije kreativno oblikuju i realizuju. Rođeni 8. i 9.3. mogu se osjećati fizički iscrpljeno, a imunitet može biti oslabljen. Na profesionalnom planu u postizanju ciljeva svima je sreća naklonjena. Idite u prirodu da se relaksirate.

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mini-humoreska

Idiot

Aforizmi Uzeli su se i riješili veliki dio bračnih obaveza. Čekaju još samo da rode počnu da sele na jug pa da im donesu koju bebu. *** Kad god prolazim pored porodilišta iz koga se čuje plač mnogo beba, ja pitam: “Ko to tamo pjeva?“ *** Na ovome svijetu sve što je tražio nije dobio, a za onaj je dobio poziv koga nije ni tražio. *** Vidio sam grupu ljudi kad je sprovodila policija i mislio da ih vode u zatvor, a zapravo išli su da dobrovoljno daju krv u humane svrhe. *** Bolesti su vanjski saradnici bolnica. Obezbjeđuju im neogračeno mnogo posla. *** Zla snaha nikako da povjeruje da joj je svekrva ispustila dušu. Ona i dalje vjeruje da svekrva nije ni imala duše. *** Radio je u bolnici, razbolio se u bolnici i opet hoće da ga vode u bolnicu. Ima li drugih ustanova? *** Operaciju je dobro podnio, ali se u narkozi loše osjećao. Stalno mu pred očima bila tašta. *** Kao da je nekima stalo da nas smjeste u bolnicu po svaku cijenu. Čak su spremni i da nas nose. *** Baš nemamo mjere. Ubo ga jedan trn, a dali mu deset unjekcija. *** Laborant mu bio prijatelj, pa mu od sebe pribrojao nekoliko desetina krvnih zrnaca. *** Njihov brak je bio harmoničan. I on i žena i jedno dijete imali su po jednu harmoniku. *** Ženu nikako nisu mogli da ubijede da plati da joj mužu slikaju srce. Ona je ubijeđena da on nema srce niti ga je imao od kada su u braku. *** Jedan bolesnik se žali da je pokraden. U bolnicu je došao sa desetak bolesti, a kući se vraća sa samo dvije-tri. *** U preduzećima nije bilo mjesta da radi, u bolnici nije bilo da se liječi. Tješi se što mu je grobar prijatelj pa će valjda pronaći jedno mjestašce, makar pri kraju.

Slušam: Onaj idiot opet promijenio stan, drugom krenulo nabolje od kada su ga izbacili iz stranke. Onaj idiot izgradio vikendicu i promijenio nova kola u isto vrijeme. I još mnogo toga slušam o uspjesima idiota i tako poželim da budem idiot, makar i priučeni. I to bolje kotira nego učevan. Ne onaj najveći, gdje bi to mene zapalo, ali bar prosječni idiotić. Ali, avaj! Kod nas nema škole za idiote. Čak ni večernje koja ima za sve druge gluposti. Pokušao sam da kupim idiotsku diplomu. Zlatom se to plaća, rekoše mi. Pitam na ulici: Oprostite, jeste li vi idiot i kako ste postali? Marš, prodere se skromni idiot. Izvinite, imate li neku vezu da se postane idiot? Odjebi, idiote! odbrusi. Ima li negdje škola za idiote? Pitaj profesore za to. Pao sam s nogu, ali bez uspjeha. Idiotizam ne pada s neba! Idiotom se treba roditi ili te moraju idiotom napraviti. Zaspao sam. Siromahu sve što se dobro dogodi bude u snu. Kao ja u pozorištu. Pitaju: Ko bi igrao idiota? Spas ! Dreknuo sam u pola noći. Svi u kući su poskakali. Ja sam hodao po kući i jednako govorio: Spas! Spas! Spas! Kuvali su mi kafe, salijevali stravu /tad je kositar bio jeftin, po starim cijenama/. Bio je to zapravo stari kositar, zaostao od posljednjeg rata. Da me ubijede, pokazaše mi koliko i kome dugujemo, šta bi trebalo da se kupi, kakva nam je crna perspektiva. Ponovo sanjam lijepe snove i sutradan odem u pozorište. (Velika sam sirotinja kad živim od lijepih snova!) Mene je zapala uloga idiota! S koliko žara sam se unosio u tu ulogu. Publika je vrištala, ustajala i aplaudirala. Karata nije mjesecima za sve koji bi da me slušaju i, naročito, gledaju. Bože, mislio sam, kad sam ovoliki uspijeh postigao glumeći idiota, šta bih sve postigao da sam pravi idiot. Ali, rekoše mi – vrijeme je pred tobom! I ko čeka, dočeka. Kolektiv je izglasao da se, zbog ogromnih zasluga, i popravljanja materijalnog položaja pozorišta, unaprijedim u – direktora!

Šale

Vratio se Mile iz bolnice i Radovan ga pita kako je prošao u bolnici. Odgovara: -Loše, brate. Ne nabavljaju ni pidžame, ni papuče, a i ne pomišljaju na pribor za jelo ili higijenske papire. --Bolesnica pita kako se piju tablete koje joj sestra daje.- Kao što si i ranije pila. Ove prije, a ove poslije jela.- E, moja sestro. Ja sam pila samo one za poslije jela, jer da sam ja imala šta da jedem ne bih ni dolazila u bolnicu. ---Doktore, jeste li vi operisali onu bolesnicu što je sinoć umrla? -Jesam. -A onog bolesnika što je umro prije dva dana? -Jesam. -Ja sam sutra na redu za operaciju – muca bolesnik. -Žao mi je, sutra nisam na poslu... -Hvala Bogu! --Govori hirurg jednom alkoholičaru: -Sutra sam planirao da vas operišem, ali nemamo krvi.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

-Ma, dajte vi meni politre rakije da me opijete, a za krv nikada i nisam bio mušterija. --Žena slupala automobil. Prijatelj pita muža je li istina da je slupala novi automobil. On odgovara: -Ma, kakvi slupala, potpuno ga uništila – govori ojađeni muž. - Je li povrijeđena? – prijatelj će. -Još nije, zaključala se u kupatilu – odgovara ljutito. --Komšinica govori komšinici: -Smjestila si svekrvu u bolnicu, pa si i mirna i srećna.. -Ma, nisam, draga komšinice, ona svakog dana može da se vrati kući. --Svađaju se muž i žena, pa će žena mužu: -Zašto pričaš gluposti? -Zato, draga, da bi me ti bolje razumjela. --Bolesnik se ljuti zašto mu već treći dan donose rižu za ručak. -Jeo sam je prekjuče, juče i, evo, danas! -Da, odgovara servirka, ali prekjuče ste bili na neurologiji, juče na internom, a danas na hrurgiji . --Jedan naš turista lutao s jednim strancem pustinjom i umirao od žeđi. -Kad se vratio kući žali se kolika je cicija bio taj njegov sapatnik. -Umirali smo od žeđi, a on mi tek zadnji dan reče da je cijelo vrijeme imao vodu u koljenima. --Bolesnik se uznemirio i pita bolsnike u sobi da li je njegova bolest opasna. Odgovaraju mu: -Za tebe, možda, jeste, ali za većinu nije, jer smo mi u većini u sobi. --Govori babica porodilji da je rodila lijepu bebu. Ova odgovara: -Lako mi je bilo roditi lijepu bebu kad sam imala ukusa kod biranja ko će joj biti otac. --Bolesnik pakuje stvari u bolnici da ide kući. Govore mu: -Ti se i ne raduješ puno, a ideš kući? -I vas da čeka kod kuće ono što mene čeka, vi, ne samo da se ne biste radovali, već biste možda i plakali. --Čudi se babica zašto jedan otac moli da mu pokaže nekoliko beba. -Noćas mi se porodila i ljubavnica pa hoću da vidim koje sam dijete pravio s više ljubavi... ---Zašto ti govoriš da ti je peti dan od operacije, kad je četvrti? -Rekla mi vračara da mi je četvrti dan poslije operacije kritičan.

117

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH

Noni originalno pakovanje Tel. +387 51 216 824, 211 904, 306 969

Srijemuš la vita Biljne kapi od svježeg lista srijemuša

SRIJEMUŠ la vita kapi kao dodatak ishrani: snižava krvni pritisak; smanjuje trigliceride i holesterol; poboljšava cirkulaciju; djeluje kao antioksidans; pomaže kod: prehlada, stomačnih tegoba, bronhitisa i astme.

O Ć I L O V I Ć B R

P orodično gazdinstvo

Porodično gazdinstvo BROĆILOVIĆ Brod, Klakar Donji bb

Kontakt: +387 65 591 337, 66 305 874 E-mail: srijemuslavita@gmail.com

PREGLEDI I LIJEČENJE

Sretni predstojeÄ&#x2021;i praznici

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL – fonijatar, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

Apartman DOLOVAC Vrnjačka Banja Mobilni: +381 (0) 65 371 3554