Medici.com 94 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Alen Šeranić, ministar zdravlja u RS

Timski rad - ključ uspjeha

Riječ urednika Svako godišnje doba svoje čari i svoje ćudi nosi u kalendarskoj torbi. I dok zajedno koračamo stazama vremena, stopala života nas uvedoše u još jedno ljeto koje je već odavno u punom zamahu. Gospođa priroda kao da je na rulet stavila sve svoje ćudi i svoje moći, pa kako se kome i kako se gdje kuglica zaustavi na tom „đavoljem točku“. I kod nas i u bijelom svijetu, ovo ljeto se ne da, joguni se, otima i prkosi i uporno hoće da bude ono što nije, da se otrgne njemu namijenjenoj ulozi u univerzumu. Porodilo se u jutrima ispunjenim visokim maglovitim zavesama, rosnim parkovima i vlažnim trotoarima. Boje sunčeve svjetlosti i njegova toplina bile su nam čežnja i nada da će nas bar koji put ovoga ljeta pomilovati. Kiše nisu prestajale. Vjetrovi nisu mirovali. Udruženi, jaki i moćni, opominjali su i konstantno opominju „maloga“ čojveka na njegov položaj „praha“ u nepreglednom lavirintu univerzuma. Na to da je, i u svojoj „praškastoj“ formi silan i nemaran, bahat i neposlušan! Da ne poštuje prirodu i da je obezvređuje! A ona, ljuta i povrijeđena, nemilosrdno uzvraća svojom silinom! Poplave, bujice, požari... katastrofe biblijskih razmjera. Zgrčena i ukočena lica, suze, vapaji i beznađe nesrećnika koji su imali bliski susret sa tim pošastima, duboko su urezana u naše oči, naše duše i naša sjećanja! A onda, vreli ljetni dani... Visoko iznad nas, u dvorištu svemira, užareno sunce, na prostranom i usamljenom nebu, ne zna za kompromis! Vrelina uzima maha! Nebo je zaboravilo kako izgledaju oblaci, a spržena zemlja otvara svoju utrobu vapeći samo za kojom kapljicom kiše! Previsoke temperature koje prelaze i 39 stepeni Celzijusa, iznenadile su i sami avgust! Zato smo svih ovih dana nekako spori, tromi, umorni i istrošeni! Kao da nam nedostaje snage i u mentalnim i u fizčkim baterijama... kao da ih je žeženo sunce i prejako UV zračenje ispraznilo. Čovjek je mašina, samo složena biološka mašina, koja se haba i troši, a sve što se troši to i dotrajava! Da bi produžio vijek trajanja i čovjek mora da se „održava“! Treba mu odmor i dobar „punjač“, kako bi svoje mentalne i fizičke baterije, koje su već poodavno na „leru“, dobro napunio. Pored konstantnog rada, mora da se okrene odmoru i putovanjima, da se prepusti hedonističkoj rijeci opuštanja i reinkarnaciji duha i tijela! U svjetlu rečenog i ekipa časopisa „Medici.com“, našla se u procjepu trenutka između rada i zasluženog odmora, ali sa velikom odlučnošću da i u ovom „užarenom“ broju, opravda status Vašeg vjernog i sveobuhvatnog informatora. Stoga, između ostalih zanimljivosti, u ovom 94. kovčežiću, samo za Vas, prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike, u tekstu „Kako bezbrižno ljetovati“, daje dragocjene savjete o štetnosti dugotrajnom izlaganju sunčevoj svjetlosti, o zaštiti kože, o blagotvornosti primorske klime, o tome šta nas sve može snaći na ljetovanju, koji lijekovi treba da se nađu u putnoj apoteci, o probavnim smetnjama i drugim malim savjetima koji mogu da budu od velike pomoći. Pozdravljamo Vas, uz iskrene želje da Vam more i talasi, duge pješčane plaže i hladna pića koja vam se slivaju niz grlo, planine i svježi povjetarci, budu baš ti moćni „punjači“ kojima ćete napuniti svoje mentalne i fizičke baterije. Ostajte nam u zdravlju! Vaš „Medici.com“ Prim. dr Momir Pušac

Intervju: Prof. dr Zoran Mavija

Medicinska edukacija

Svjetski dan srca

ZTC Banja Vrućica

Medical&Wellness centar

Prim. mr ph. Anđelka Damjanović Bezbrižno ljetovati

Dr Emilija Petrović Hirurgija je poverenje

Donacije Fondacije princeze Katarine

Akademik Rajko Igić Gerijatrijsko doba

Akademik Vladimir Kanjuh Kardiološka škola

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

95. broj izlazi u oktobru 2019. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

ontinuirana medicinska edukacija kadra Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske nastavlja se punom dinamikom. Od 1. septembra ove godine, jedan specijalizant biće upućen na trogodišnju edukaciju u Kliniku za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije, a takođe je planiran odlazak ljekara koji su već završili specijalizacije na doedukaciju u Beograd. Ovo je dogovoreno na sastanku prof. dr sc. med. Vlade Đajića, generalnog direktora UKC RS, i prof. dr Danice Grujičić, v.d. direktora Instituta za onkologiju i radiologiju Kliničkog centra Srbije, i prof. dr Miloša Jokovića, direktora Klinike za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije, koji su sa saradnicima boravili u posjeti našoj ustanovi. Tokom posjete delegacije iz Srbije utvrđen je kompletan plan edukacije naših ljekara u Beogradu, ali i dogovorena saradnja u narednom periodu koja se ogleda u tome da će prof. dr Grujičić i njeni saradnici dolaziti jednom mjesečno da izvode operacije u UKC RS. Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, zahvalio se prof. dr Grujičić na zalaganju i liječenju pacijenata iz Republike Srpske kako u ratnim, tako i u mirnodopskim uslovima. On je dodao da se radi o ljekaru koji je spasio veliki broj života stanovnika RS i od kojeg su generacije doktora imale priliku da mnogo nauče. „Opredjeljenje rukovodstva naše ustanove je ulaganje u edukaciju zaposlenih, čemu će doprinijeti i današnja posjeta prof. Grujičić, vrhunskog stručnjaka iz oblasti neurohirurgije. Osim gradnje objekata i nabavke

Prof. dr Danica Grujičić, vrhunski neurohirurg iz Srbije, sa saradnicima posjetila UKC RS

Svjetski stručnjaci posjetili UKC RS najsavremenije opreme, cilj nam je i da edukujemo naše zaposlene, te se naši ljekari edukuju u Austriji, Rusiji, Sloveniji, Srbiji, ali imamo i dvosmjernu saradnju, pa kod nas dolaze eminentni stručnjaci iz svijeta”, rekao je Đajić Prof. dr Danica Grujičić je nakon obilaska prostorija UKC RS izjavila da

je operacioni blok odlično opremljen te konstatovala da ljekari UKC RS sada rade u uslovima u kojima rade hirurzi u bilo kojem dijelu svijeta. Napomenula je da su ispoštovani svi standardi, a posebno se osvrnula na to da su prostorije Klinike za neurohirurgiju sređenije u odnosu na stanje otprije. Ona je takođe istakla da zgrade nisu dovoljne i da su potrebni edukovani ljudi te da mlade treba učiti da rade kako bi i oni sutra postali stručnjaci. “Moj savet je da dolaze kod nas, mi ćemo ih naučiti sve što možemo, a onda se njima mora dati da dalje razvijaju medicinu u Srpskoj, jer nije rješenje ljudi koji dolaze sa strane, nego autohtoni ljudi koji ovdje žive i rade. “, istakla je Grujičićeva. Prof. dr Danica Grujičić (rođena u Užicu, 30. avgust 1959) je jedan od najboljih neurohirurga Srbije i regiona, v.d. direktora Instituta za onkologiju i radiologiju KC Srbije, redovni profesor na Medicinskom fakultetu u Beogradu, predsjednik Humanitarnog udruženja “Zdrava Srbija”, predsednik komisije za psihoaktivne supstance Ministarstva zdravlja Srbije i veliki društveni aktivista.

ZZDDR R AVAS V T VS OT -V dOo g a đ a j d a n a

avršetak radova na opremanju banjalučke kardiohirurgije se očekuje u decembru ove, a prva operacija srca u Republici Srpskoj u januaru naredne godine. Ovo je najavio prof. dr sc. med. Vlado Đajić, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, nakon obilaska radova na projektu izgradnje Klinike za kardiohirurgiju. Prostorije nove organizacione jedinice UKC RS obišao je i ugledni svjetski stručnjak iz Beča prof. dr Andreas Cukerman, direktor Klinike za transplantaciju srca u AKH klinici iz Beča, kao i dr Boris Goronja, specijalista kardiologije, inače bivši radnik naše ustanove i dugogodišnji zaposlenik najpoznatije bečke klinike AKH. Kako je istakao direktor Đajić, dugoročni plan je da UKC RS dobije status najsavremenijeg i najmodernijeg kliničkog centra u regionu, na čemu se intenzivno i bez predaha radi. Tome u prilog govori i činjenica o realizaciji projekta kardiohirurgije. Prof. Đajić je naglasio da buduća Klinika za kardiohirurgiju predstavlja veliki uspjeh koji će u konačnici doprinijeti poboljšanju i očuvanju zdravlja svakog stanovnika Srpske, što su prepoznale i vlasti RS. Za prvog načelnika banjalučke Klinike za kardiohirurgiju biće imenovan interventni kardiolog iz Klinike za kardiologiju UKC RS dr Nikola Šobot ko-

Posjeta kardiohirurga prof. dr Andreasa Cukermana iz AKH Klinike Beč UKC RS

Prva operacija srca u banjalučkoj kardiohirurgiji u januaru 2020. godine

ji već radi na okupljanju tima koji će izvoditi operativne zahvate na srcu. Tu će svakako veliku ulogu imati i stručni kadar iz Austrije, Srbije, Amerike, Rusije koji će biti uključen u rad buduće kardiohirurgije. Nakon otvaranja Klinike za kardiohirurgiju pacijenti iz Republike Srpske neće morati da idu u druge centre kako bi bili podvrgnuti kardiohirurškim za-

Dr Nikola Šobot, prof. dr Andreas Cukerman, prof. dr Vlado Đajić i dr Boris Goronja

hvatima, jer će se oni izvoditi u najvećoj zdravstvenoj ustanovi u RS. Prof. dr Andreas Cukerman je veliki prijatelj UKC RS i počasni član Udruženja kardiologa Republike Srpske, hirurg koji je sa svojim timom već izvodio transplantacije srca kod pacijenata iz Republike Srpske. Nosilac je Ordena časti sa zlatnim zracima predsjednika Republike Srpske. Služba za informisanje UKC RS

Viziting predavanje Zuckermanna na Medicinskom fakultetu u Banjaluci

rof. dr Andreas Zuckermann, profesor Medicinskog univerziteta u Beču, održao je 25.6.2019. godine predavanje na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci. Tema predavanja bila je „50 years after heart transplantation, has anything changed?“ („50 godina nakon transplantacije srca, da li se nešto promijenilo?“) Profesor Zuckermann obavlja dužnost direktora Centra za transplantaciju srca na Medicinskom univerzitetu u Beču i dugogodišnji je saradnik Univerzitetskog kliničkog centra RS, a nakon što je održao inauguraciono predavanje

Prof. dr Tamara KovačevićPreradović, prof. dr Andreas Cukerman i prof. dr Aleksandar Lazarević

na Medicinskom fakultetu izabran je u nentni stručnjaci iz oblasti interne mezvanje visiting (gostujućeg) profesora. dicine-kardiologije, profesori, specijaliPredavanju, koje je realizovano u zanti i studenti Medicinskog fakulteta. sklopu saradnje sa Medicinskim univerMedici.com zitetom u Beču, prisustvovali su emi9

Z D R A V S T V O

zmjene Pravilnika o pravu na medicinska sredstva koji donosi nova prava iz zdravstvenog osiguranja, posebno u smislu finansiranja medicinskih sredstava koja do sada nisu bila o trošku Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, te pojednostavljenje procedura i skraćenje rokova za dobijanje mnogih pomagala počele su da se primjenjuju 1. jula. Tako da je sada rok za dobijanje elektromotornih kolica za osiguranike koji imaju medicinske indikacije skraćeno sa deset na pet godina, a rok za dobijanje potpazušnih i podlaktnih štaka skraćeno sa osam na pet godina. Takođe, za razliku od ranije kada je za dobijanje invalidskih kolica za sobnu i vanjsku upotrebu bila definisana gornja starosna granica do 65 godina, Fond je ovim izmjenama ukinuo starosnu granicu kao uslov za dobijanje kolica,tako da od jula pravo na ova kolica imaju osiguranici od 18. godine života u skladu sa medicinskim indikacijama, dakle, bez obzira na godinu života. Osim toga, Fond je proširio pravo za dobijanje slušnih aparata o trošku Fonda, pa sada svi osiguranici do 65 godina starosti i koji imaju medicinske indikacije mogu da dobiju ovo sredstvo, za razliku od ranije kada su pravo na slušni aparat imali samo radno sposobni osiguranici. Za neka medicinska sredstva, poput pelena za djecu i odrasle, Fond je omogućio da se one mogu podizati u tromjesečnim količinama, za razliku od ranije kada su osiguranici svaki mjesec morali odlaziti u apoteku da bi „podigli“ pelene. Podsjećamo da je Fond od jula počeo da finansira inhalator koji je isključivo namijenjen oboljelima od cistične fibroze, što do sada nije bio slučaj. Ovaj inhalator omogućava 100 odsto iskoristivost lijeka, za razliku od ranijih aparata, što će omogućiti njegovu maksimalnu efikasnost i u značajnoj mjeri poboljšati kvalitet života oboljelih. Novina je i to da je Fond počeo da finansira i iglice koje ljekari propišu za djecu koja koriste hormon rasta dok je do sada ove iglice Fond finansirao samo za oboljele od dijabetesa koji su korisnici insulina. Tako da Fond, pored hormona rasta, finansira i iglice koje su neophodne da bi se koristila pome10

Primjena izmjene Pravilnika o pravu na medicinska sredstva Nova prava i pojednostavljenje procedure u oblasti medicinskih sredstava

nuta terapija, što je značajna finansijska olakšica za roditelje djece kojima je potreban hormon rasta. Inače, izmjene Pravilnika o pravu na medicinska sredstva su pokrenute upravo na inicijativu samog Fonda, a u njegovoj izradi su učestvovali predstavvinci udruženja pacijenata, pa je Fond nastojao da u većoj mjeri uvaži mišljenje i sugestije osiguranika, tako da su izmjene pravilnika nastale kao rezultat saradnje Fonda i predstavnika udruženja pacijenata sa kojima Fond u kontinuitetu održava sastanke. To je još jedan pokazatelje da da Fond sva-

kodnevno analizira potrebe osiguranih lica i sve svoje odluke kreira isključivo u pravcu poboljšanja kvaliteta zdravstvene zaštite. Takođe, kod izmjene ovog pravilnika se posebno vodilo računa da ravnomjerno obuhvatimo sve potrebe osiguranih lica i u tome smo veliku podršku imali od predstavnika udruženja pacijenata što je još jedan primjer da se samo kulturom dijaloga između institucija i predstavnika udruženja mogu prevazići svi eventualni problemi, a zdravstveni sistem na taj način činiti što boljim. Fond zdrastvenog osiguranja pripremio je i kratku informaciju za osiguranike o tome šta donose izmjene Pravilnika o pravu na medicinska sredstva koji je počeo da se provodi. U ovoj informaciji ukratko je objašnjeno koja nova medicinska sredstva finansira Fond, za koja medicinska sredstva su skraćeni rokovi dobijanja pomagala, u kojim slučajevima su proširena prava, a u kojim su pojednostvaljene procedure i slično. Ova informacija je dostupna u svim našim poslovnicama, kao i na internet stranici FZO RS www.zdravstvo-srpske.org

Z D R A V S T V O

Šeranić: Fond solidarnosti primjer dobre prakse

Novi lijekovi o trošku Fonda

ond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske finansiraće dva nova savremena lijeka generičkih naziva „atezolizumab“ i „ ribociklib“ za oboljele od karcinoma mokraćnog mjeruha i pluća, te karcinoma dojke, a riječ je o najnovijim terapijama koje se primjenjuju kada liječenje citostaticima ne daje rezultate. Budući da je riječ o inovativnoj i skupoj terapiji, Fond je nove lijekove obezbijedio za svoje osiguranike, prvenstveno zahvaljujući tome što je u pregovorima sa dobavljačima lijekova uspio izboriti niže cijene ovih lijekova u odnosu na neke druge razvijenije zemlje. To je i potvrda da Fond, u skladu sa svojim poslovnim ciljevima, konstantno analizira cijene lijekova i nastoji da kontrolom i upravljanjem svim troškovima pravi uštede gdje je god to moguće, a sve u cilju da se stvori finansijski prostor za uvrštavanje najnovijih lijekova koje finansiraju i razvijenije zemlje i koje za zdravstvenu zaštitu izdvaju mnogo više nego Republika Srpska. Ova terapija koju će Fond da finansira spada u lijekove novije generacije, pa samim tim iziskuju i veće troškove, ali budući da su osiguranici koji boluju od malignih bolesti oslobođeni plaćanja participacije, Fond će i ove nove lijekove u potpunosti finansirati za osiguranike kojima su preporučeni. Napominjemo da će ovi lijekovi osiguranicima biti dostupni na osnovu preporuke ljekara specijalista iz određenih oblasti grane medicine. Fond je i sa ovom novinom nastavio da u kontinuitetu u zdravstveni sistem

uvodi nove i savremene lijekove, jer je i sredinom marta ove godine Fond počeo da finansira pet novih najsavremenijih lijekova za liječenje teških oboljenja, poput multiple skleroze, leukemije, karcinoma pluća i hepatitisa C. Podsjećamo da je Fond i prošle godine u zdravstveni sistem uveo i inovativne terapije za oboljele od metastatskog melanoma i karcinoma pluća. O kakvim terapijama je riječ najbolje govori podatak da su naučnici koji su otkrili ove terapije dobili i Nobelovu nagradu iz oblasti medicine za ove lijekove. Fond će sa ovom praksom da nastavi i ubuduće, jer nam je cilj da konstanto unapređujemo zdravstvenu zaštitu, bez obzira što mnogima uplata doprinosa od kojih se finansira cijeli zdravstveni sistem, pa i sami lijekovi, nije prioritet. Tako da Fond i sa ograničenim prihodima koje su posljedica neredovne uplate doprinosa uspio da zadrži postojeći obim prava i da uvodi terapije koje imaju i razvijenije zemlje, što samo ukazuje na ozbiljan pristup u poslovanju u kojem centralno mjesto zauzima osiguranik. Zato apelujemo na javnost da svi zajedno radimo na jačanju svijesti o važnosti uplate doprinosa za zdravstveno osiguranje od kojih se finansira zdravstveni sistem, te da nas podrže u borbi za dodatne izvore finansiranje od proizvoda koji su štetni po zdravlje, jer je to jedini garant dugoročne finansijske održivosti zdravstvenog sistema i postojećeg obima prava iz zdravstvenog osiguranja. Darija Filipović-Ostojić, portparol FZO RS

inistar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske Alen Šeranić rekao je, prisustvujući sjednici Upravnog odbora Fonda solidarnosti za dijagnostiku i liječenje oboljenja, stanja i povreda djece u inostranstvu, da je po načinu rada i funkcionisanja, Fond solidarnosti primjer dobre prakse u Srpskoj.

„Fond solidarnosti je jedinstven u regionu i po načinu rada i kako je zamišljen, a sve u cilju da se finansijki pomogne roditeljima djece kojoj je potrebno liječenje u inostranstvu“, istakao je Šeranić. I ostali članovi Upravnog odbora smatraju da je Fond solidarnosti u posljednjih nekoliko godina nešto najbolje, kako su rekli, što ima zdravstveni sistem Republike Srpske i da ovakva dobra rješenja društvo i sistem uvijek treba da podrže. Inače, na ovoj sjednici na kojoj je i prisustvovao ministar Šeranić, razmatralo se i o izmjenama Pravilnika o načinu, postupku, obliku, obimu i rokovima korišćenja sredstava Fonda solidarnosti kojim bi trebalo da se pojednostave procedure, ali i prošire prava a, između ostalog, bilo je riječi i o načinu finansiranja transplantacija u Srbiji u onim zdravstvenim ustanovama koje imaju potpisan sporazum sa Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske. Takođe, članovi UO su i informisani o svim dosadašnjim aktivnostima Fonda solidarnosti, jer je to, inače, praksa ove ustanove da se o svim aktivnostima informišu i članovi UO koji i usvajaju prijedloge stručne komisije Fonda solidarnosti za liječenje djece u inostranstvu. 11

Z D R A V S T V O

inistra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alena Šeranića zatekli smo u radnoj atmosferi, a u razgovoru za „Medici. com“ objašnjava koji su zakonski akti u pripremi i koje će se mjere za poboljšanje zdravstvenog sistema provoditi u narednom periodu, kao i to zašto je važno uskladiti zdravstveni sistem sa demografsko-epidemiološkom slikom Republike Srpske. Iza Vas je izuzetno intenzivan period početka mandata, a Ministarstvo je ovu godinu započelo najavom ozbiljnih mjera? Resor zdravstene i socijalne zaštite je ozbiljan i zahtijeva takav pristup u radu. Iza nas je period sagledavanja i analize stanja u zdravstvenim ustanovama, njihovih potreba iz ugla buduće organizacije rada, određivanje strateških pravaca, uz uvažavanje demografskoepidemiološke slike Republike Srpske. Drugim riječima, željeli smo da vidimo sa kojim kapacitetima raspolažemo i kako bolje da organizujemo sistem koji će biti adekvatno dostupan, efikasniji i kvalitetniji, odnosno kako da napravimo balans između ta tri zahtjeva. Osnovni pravci djelovanja u smislu osiguranja održivosti sadržani su u Akcionom planu za osiguranje održivosti zdravstvenog sistema Republike Srpske koji je projektovan na četiri godine i podrazumijeva korjenite promjene. On je od mnogih ocijenjen kao vrlo ambiciozan, što je dobro, jer ako želimo da idemo naprijed moramo ispred sebe da stavimo ozbiljne zadatke. Najavili ste intenzivno i radno ljeto, u pripremi je mnogo zakonskih rješenja? Kao što smo napravili analizu rada zdravstvenih i ustanova socijalne zaštite, tako smo uradili i svojevrsnu reviziju zakonskih propisa koje imamo i koje moramo prilagoditi mjerama koje sprovodimo ili namjeravamo da radimo u budućem periodu. Zakoni nam daju neophodan okvir za taj posao. Tako smo išli u izmjene i dopune Zakona o socijalnoj zaštiti, Zakona o zdravstvenom osiguranju, a u pripremi su i izmjene Zakona o dječjoj zaštiti. Tu su i dvije strategije, jedna se tiče seksualnog i reproduktivnog zdravlja, a druga unapređenja položaja starijih lica. Uskoro će se pred poslanicima naći i potpuno novi zakon koji do sada nismo imali, a koji reguliše liječenje neplodnosti postupcima biomedicinski potpomognute oplodnje, kao i Zakon o mentalnom zdravlju sa strategijom o 12

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić – Intervju „Medici.com”

Timski rad - ključ za uspješan zdravstveni sistem

mentalnom zdravlju. Naravno, kao što je i predviđeno Akcionim planom, najvažniji zadatak biće paket od tri najvažnija zakona u zdravstvu: zakon o zdravstvenoj zaštiti, zdravstvenom osiguranju i o evidencijama i statističkim istraživanjima za koje očekujemo da budu usvojeni u prvoj polovini naredne godine. To su tri ključna zakona, osnov za funkcionisanje i razvoj zdravstvenog sistema. Najavili ste i uvođenje zdravstvenih ustanova u trezorski sistem poslovanja? Sada već imamo iskustvo dvije zdravstvene ustanove koje posluju na tom principu, Zavod za stomatologiju Republike Srpske i na primarnom nivou Dom zdravlja u Čelincu. Pokazale su se brojne prednosti ovakvog načina poslovanja, jer on zahtijeva od rukovodilaca plansko upravljanje i, što je još važnije, jasno i precizno plansko trošenje sredstava. Takođe, imali smo dovoljno vremena da poboljšamo sistem, da uočimo neke nepravilnosti i da ih ispravimo.

Očekuje se i uvođenje integrisanog zdravstvenog informacionog sistema u zdravstvu? Do kraja 2020. godine u Republici Srpskoj trebalo bi da se počne sa upotrebom elektronskih zdravstvenih knjižica, recepata, kartona i uputnica, dakle, primjena integrisanog zdravstvenog informacionog sistema. Zahvaljujući elektronskoj povezanosti u sistemu moći ćemo da spriječimo dupliranje dijagnostike i drugih usluga i samim tim da smanjimo troškove. U svakom momentu moći ćemo da pratimo potrošnju lijekova i stanje zaliha. Planiramo da uvedemo transparentne liste čekanja i da u okviru ovog sistema pratimo i upravljanje svim registrovanim medicinskiim aparatima, uz dobijanje kompletne slike utroška sredstava kod kupovine, kao i održavanja aparata, ali i praćenje iskorišćenosti aparata da se ne bi desilo da neki aparat ‹›leži›› i ne radi. Rasterećivanjem medicinskog osoblja administrativnih poslova, imaće više vremena da se posvete radu sa pacijentima, odnosno da pruža-

Z D R A V S T V O

ka promociji zdravlja i prevenciji bolesti i da ćemo, prvenstveno primarnoj zdravstvenoj zaštiti i Institutu za javno zdravstvo dati tu važnu ulogu. U ovom slučaju, uzimajući u obzir starenje stanovništva, povećanje stope nezaraznih bolesti poput kardiovaskularnih ili dijabetesa moramo ići „u susret“ problemu i nastojati da, bar kod mlađe populacije, smanjimo faktore rizika. Istovremeno, u planu su nam i skrining programi, kojima možemo smanjiti mortalitet kod malignih bolesti. Mrdici.com

ju bolju zdravstvenu uslugu i da imaju efikasniju komunikaciju sa pacijentima. Sa naše pozicije, Ministarstvo, instituti i sve druge ustanove u zdravstvu na osnovu raspoloživih podataka moći će donositi strateške odluke koje će unaprijediti zdravstveni sistem i biti dugoročno održivije. Najveći je izazov napraviti balans između prihodovne i rashodovne strane? Upravo tako. Zdravstveni sistem koji imamo nije savršen, ali obezbjeđuje širok obim prava i to su naše prednosti. S druge strane, svaka nova dijagnostička procedura ili lijek više i košta. Prosječan prihod po osiguraniku je oko 77 KM, a

Hoće li biti nekih promjena kada su u pitanju zdravstveni radnici? Zdravstveni sistem redovno pruža usluge za pacijente, čemu posebno doprinose zdravstveni radnici, koji svoja znanja i vještine primjenjuju svakodnevno u najzahtjevnijim situacijama. Tražimo rješenja za povećanje zarada zdravstvenih radnika, jer se radi o sistemu na kojem je veliko opterećenje i odgovornost. Posebno moramo imati na umu aktuelne migracije srednjeg medicinskog kadra. Nastojaćemo da u budućnosti nađemo modele da bolje odvojimo rad od nerada i nagradimo one koji to zaslužuju, ali i da pružimo priliku mladima da se usavršavaju, uče, edukuju i u skladu sa svojim znanjem napreduju unutar

Priznanje Udruženja roditelja djece oboljele od malignih bolesti “Iskra”

trošak 87 KM, što znači da smo za svakog osiguranika „u minusu“ 10 KM. To je najveći izazov. Kako održati kvalitet i obim zdravstvene zaštite sa novcem sa kojim raspolažemo. Zdravlje se tiče svih nas, ali vrlo često o njemu ne razmišljamo dok god se ne razbolimo. Odgovorniji odnos prema vlastitom zdravlju, uz sitemske mjere prevencije, može da bude jedan od načina smanjenja trškova za zdravstvenu zaštitu. Drugi je na nivou cjelokupnog društva i pristup „zdravlje u svim politikama“.

U međuvremenu, u zdravstvu se nastavljaju i projekti rekonstrukcija i izgradnji? Jedan od preduslova kvalitetnije zdravstvene zaštite bez sumnje su objekti i oprema. Slika zdravstvenog sistema je posljednjih godina u infrastrukturnom smislu i u smislu opreme potpuno promijenjena. Univerzitetski klinički centar sada je u rangu sa evropskim bolnicama, imamo i novu bolnicu u Istočnom Sarajevu, Bijeljini, Nevesinju, a dobićemo i novu bolnicu u Doboju. Počelo se sa radovima na modernizaciji Univerzitetske bolnice u Foči, a nakon građevinskih radova slijedi nabavka opreme, a kroz projekte energetske efikasnosti slijedi rekonstrukcija bolnica u Gradišci, Prijedoru i Trebinju. Takođe, u planu je izgradnja i opremanje novog objekta, rekonstrukcija, adaptacija i opremanje postojećeg objekta bolnice u Zvorniku, kao i Specijalne bolnice za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Mlječanica“. U planu je i projekat rekonstrukcije, izgradnje i opremanja četiri ustanove u kojima se zbrinjavaju i liječe osobe sa problemima mentalnog zdravlja u Višegradu, Sokocu, Modriči i Klinika za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Ovo je prilika da Vam se u ime tima časopisa „Medici.com“ zahvalim na srdačnim čestitkama koje ste nama i našim gostima uputili na manifestaciji povodom našeg jubileja, 15 godina našeg postojanja. Tada ste poručili da svi brojevi do sada ostaju kao svojevrsna hronika razvoja zdravstvenog sistema Republike Srpske. „Medici.com“ je jedinstven časopis, koji ostaje kao važan svjedok razvoja zdravstvenog sistema i naš dugogodišnji partner u promociji kvaliteta zdravstvenih usluga, ali i promociji zdravlja. Visoko ste postavili ljestvicu profesionalizma u studioznoj pripremi članaka, uvijek u službi medicinske nauke i dobrobiti čovjeka. „Medici.com“ je časopis koji se čita od korica do korica i u kojem svaki zdravstveni profesionalac i građanin može da pronađe interesantan sadržaj. Vrijednom timu želim dobro zdravlje i mnogo uspjeha u budućem radu!

zdravstvenih ustanova. Želimo da sistem prepoznaje i cijeni znanje i rad. Kakvi su planovi za budućnost i šta očekujete od najavljenih mjera? Očekujemo da svi u zdravstvenom sistemu prepoznamo iste vrijednosti i „guramo“ u istom pravcu. Timski rad u ovako kompleksnom sistemu je ključan, a siguran sam da imamo i kapacitete i znanje da poboljšamo zdravstveni sistem. Takođe, nadam se da ćemo mnogo više pažnje i enegrije usmjeravati 13

Z D R A V S T V O

ontinuirana medicinska edukacija je skup obrazovnih aktivnosti koje služe da se održi, razvije ili poveća znanje, vještine i profesionalna dostignuća i odnosi koje ljekar i ostalo zdravstveno osoblje koristi da pruži usluge pacijentima, javnosti ili profesiji. KME predstavlja skup znanja i vještina opštepriznatih i prihvaćenih od stručne javnosti u okviru osnovnih medicinskih nauka, kliničke medicine i pružanja zdravstvene njege. Cilj je da omogućimo da neophodne medicinske informacije u svakom trenutku budu lako dostupne svim zdravstvenim radnicima u svrhu stalne edukacije i poboljšanja kvaliteta zdravstvene zaštite. Ljudski resursi u zdravstvu su temelj uspjeha kontinuirane medicinske edukacije. U Poslovodstvu najveće zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj na funkciji ste pomoćnika generalnog direktora za ljudske resurse. Šta Vaša funkcija podrazumijeva? Iako su svi resursi važni, bez ikakve sumnje, zaposleni Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske su najvažniji resurs. Stav prof. dr Vlade Đajića i Poslovodstva Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je da je ulaganje u obrazovanje i usavršavanje ljudi najbitniji element razvoja naše ustanove, jer ljudi su ti koji su osnovni pokretači i kreatori, kao i nosioci svih promjena koje se dešavaju u našoj ustanovi. Upravo iz ovih razloga, prof. Đajić mi je ukazao povjerenje da se bavim ljudskim resursima i unapređenjem znanja i vještina naših zaposlenih kroz organizovanje brojnih edukacija koje se sprovode na dva načina, putem posjete vrhunskih stručnjaka iz svijeta UKC RS te slanjem našeg osoblja u eminentne svjetske centre, pri čemu bih izdvojio saradnju sa AKH Beč, Onkocentrom u Sankt Peterburgu, UKC Ljubljana itd . Možete li nam reći nešto više o svakom od tih projekata? Projekat edukacije u AKH Beč je počeo u februaru prošle godine. Svakog mjeseca dva ljekara Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske idu na jednomjesečnu edukaciju u Beč, pri čemu im je, po prvi put u istoriji naše kuće, obezbijeđen besplatan smještaj i naknada za troškove života u Beču. Od prošle godine do danas ljekari su se u AKH Beč dodatno edukovali u skoro svim hirurškim i konzervativnim obla14

Intervju - Prof. dr sc. med. Zoran Mavija, specijalista gastroenterolog, pomoćnik generalnog direktora za ljudske resurse UKC RS

Kontinuirana medicinska edukacija

stima medicine, kao i u dijagnostici. Isti slučaj je i sa edukacijom ljekara u UKC Ljubljana. Tu su takođe i sve glavne sestre UKC RS prošle edukaciju u trajanju od jedne sedmice i rezultati su već vidljivi kako u organizacionom, tako i u praktičnom smislu. Isto tako, u martu ove godine ljekarski tim Službe za torakalnu hirurgiju je zajedno sa ekspertom savremene grudne hirurgije i načelnikom Klinike za torakalnu hirurgiju UKC Ljubljana - doc. dr Tomažom Štupnikom izveo dva zahvata koja spadaju u najsavremeniji vid liječenja karcinoma pluća. Takođe, imamo uspješnu saradnju sa Onkocentrom iz Sankt Peterburga. U martu i aprilu ove godine dva naša hirurga su bila na edukaciji u ovom centru iz oblasti laparoskopske hirurgije i liječenja onkoloških oboljenja. Isto tako, naši ljekari su u junu ove godine izvodili komplikovane operacije u

Odjeljenju tumora dojke u Onkocentru Sankt Peterburg sa šefom pomenutog odjeljenja, kao i komplikovane laparoskopske operacije sa šefom Odjeljenja za koloproktologiju. Dogovoreno je da u narednom periodu na edukaciju odlaze naša dva patologa, dva radiologa za edukaciju iz interventne radiologije, jedan vaskularni hirurg, četiri ginekologa, dva onkologa i dva pedijatrijska onkologa. Koliko je važna konstantna komunikacija sa vrhunskim centrima u inostranstvu? Cilj ovakvih edukacija nije samo u tome da se posjeta realizuje, da se savladaju određene tehnike, usvoje znanja i vještine i primijene kod nas, već i da se uspostave trajne veze sa kolegama širom svijeta. To je neprocjenjivo bogatstvo. Težimo da se sa svim ovim usta-

Z D R A V S T V O

a takođe je planiran odlazak ljekara koji su već završili specijalizacije na doedukaciju u Beograd. Tokom posjete delegacije iz Srbije utvrđen je kompletan plan edukacije naših ljekara u Beogradu, ali i dogovorena saradnja u narednom periodu koja se ogleda u tome da će prof. dr Grujičić i njeni saradnici dolaziti jednom mjesečno da rade operacije u UKC RS. Javnost je već upoznata da je rukovodstvo UKC RS još prošle godine okupilo eminentne stručnjake, neke porijeklom sa ovih prostora i za njih možemo da kažemo da su svjetska imena.

novama dogovore modeli nastavka dalje saradnje. Navešću primjer – operativni zahvat koji je standardna procedura u našoj ustanovi. Radi se o odstranjenju dojke i rekonstrukciji dojke anatomskim implantom u jednom aktu. Ovaj zahvat je početkom juna po prvi put prenošen putem video-linka kolegama iz Onkocentra u Sankt Peterburgu. I to jeste još jedan vid nastavka kontunuirane medicinske edukacije i međunarodne saradnje, kao i razmjene iskustava. Moram da napomenem da je krajem juna potpisan Sporazum o saradnji između UKC RS i Dječje gradske bolnice br. 2 „Svete Marije Magdalene“ u Sankt Peterburgu. Ovim sporazumom takođe je predviđena razmjena iskustava i znanja između ljekara ova dva centra te liječenje naše djece najsavremenijom protonskom terapijom koja se obično koristi za tumore CNS-a. Dogovoren je dolazak delegacije iz Rusije u dva termina. Izvodiće se laparoskopske operacije karcinoma debelog crijeva sa našim ljekarima koji su već boravili na edukaciji u Rusiji, hirurški zahvati u smislu otvorene hirurgije te operacije tumora mekih tkiva i kostiju. Saradnju nastavljamo i u sferi kliničke rehabilitacije pacijenata nakon onkoloških operativnih zahvata, kao i u sferi IT-a, odnosno kliničkih informacionih sistema.

ce kako geografske, tako i naučne. U našu ustanovu dolazi prof. dr Nikica Grubor, specijalista hirurgije sa anestezijom, jedan od najboljih abdominalnih hirurga, posebno specijalizovan za hirurško zbrinjavanje digestivnih organa i pankreasa, akademik prof. dr Vojko Đukić, specijalista otorinolaringologije, doc. dr sc. med. Radoje Simić, specijalista dječje hirurgije, dr Vladimir Kojović, specijalista urologije i svjetsko ime u urogenitalnoj rekonstruktivnoj hirurgiji, i mnogi drugi. Nedavno nas je posjetila prof. dr Danica Grujičić, v.d. direktora Instituta za onkologiju i radiologiju Kliničkog centra Srbije i jedan od najboljih neurohirurga u regionu. Jedan specijalizant od 1. septembra ove godine biće upućen na edukaciju u Kliniku za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije u trajanju od tri godine,

Poznato je da postoji saradnja i sa prestižnom Klinikom Mayo iz SAD i njihovim ljekarima. Kažite nam nešto više o tome ... Tako je. Naša ustanova, odnosno Klinika intenzivne medicine za nehirurške grane, već jedanaest godina sprovodi Projekat telemedicine i teleedukacije koji je prof. Gajić sa Klinike Mayo kreirao i implementirao u ovoj klinici. Ovo takođe predstavlja vid kontinuirane edukacije ljekara intenzivista, odnosno stručnu podršku ljekarima koji rade u jedinici intenzivne medicine. Prva elektronska vizita je održana 2016. godine i elektronske vizite se od tada održavaju svake sedmice. U sklopu pomenute saradnje u maju nas je posjetio prof. dr Ognjen Gajić, specijalista pulmolog – intenzivista, a naši gosti bili su i uvaženi prof. dr Youe Dong i prof. dr Brian Pickering, specijalisti intenzivisti i istrazivači iz oblasti intenzivne medicine.

Evidentan je čest boravak ljekara iz Srbije u UKC RS koji skupa sa medicinskim osobljem Vaše ustanove izvode najkomplikovanije procedure i zahvate. Šta se novo dešava na polju te saradnje? Ne možemo da ne spomenemo saradnju sa stručnjacima iz Srbije, čime dodatno ojačavamo neraskidive veze, unapređujemo komunikaciju, razmjenjujemo iskustva i brišemo sve grani15

Z D R A V S T V O

nakon izgradnje, opremanja i puštanja u rad kardiohirurgije, naši pacijenti neće morati da odlaze u inostranstvo gdje su dugačke liste čekanja kako bi bili podvrgnuti složenim operativnim zahvatima iz ove oblasti, a samim tim smanjiće se troškovi Fonda zdravstvenog osiguranja RS, kao i troškovi porodica pacijenata. Završetak radova na opremanju kardiohirurgije se očekuje u decembru ove, a prva operacija srca u Republici Srpskoj u januaru naredne godine. S tim u vezi, našu ustanovu posjetio je i ugledni svjetski stručnjak iz Beča prof. dr Andreas Cukerman, direktor Klinike za transplantaciju srca u AKH klinici iz Beča, koji sa nama nastavlja saradnju. Koji su dalji planovi UKC RS u smislu kontinuirane medicinske edukacije? Nastavljamo sa implementacijom svih pomenutih projekata kada je riječ o edukaciji, jer je naš dugoročni plan da UKC RS dobije status najsavremenijeg i najmodernijeg kliničkog centra u regionu, što je bez ulaganja u obrazovanje kadra nezamislivo. Kao što je već poznato, u toku je realizacija projekta kardiohirurgije koja će se sastojati od četiri operacione sale (grudna, vaskularna i dvije kardiohirurške sale) te svih potrebnih pratećih ambulanti i prostora za pripremu i oporavak pacijenata i biće izgrađena prema najsavremenijim standardima. Naravno, savremeno opremljeni prostor sam po sebi ne znači ništa ukoliko nemamo stručnjake koji će u njemu da rade. U tom smislu obavljeni su pregovori sa eminentnim stručnjacima iz Srbije, Slovenije i Austrije koji će dolaziti u UKC RS kako bi izvodili kardiohirurške procedure. Paralelno, naši ljekari će odlaziti na petogodišnje specijalizacije u inostranstvo kako bi nakon edukacije počeli samostalno da obavlja-

ju najsloženije kardiohirurške zahvate. Takođe, hirurzi će, po potrebi, putem video-linka i opreme integrisane u ove operacione sale, moći u realnom vremenu da se konsultuju sa kolegama iz cijelog svijeta. Važno je da istaknem da

Da li ste zadovoljni sa dosadašnjim postignutim rezultatima kada je riječ o ulaganju u ljudske resurse? Dosadašnji rezultati edukacije su već vidljivi, ali naravno da na ovome nećemo stati. Još je mnogo ciljeva pred

nama koje smo sebi zacrtali da ostvarimo. Nova usvojena znanja, iskustva, nove vještine, nove informacije, kao i kvalitet usluge, već se osjete u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske i to je motivacija da se još organizovanije i uspješnije krene u nove edukacije. Naravno, nijedan projekat ne može u potpunosti da uspije bez podrške ljudi, partnera, tima, a UKC RS je za Projekat edukacije osoblja dobio maksimalnu podršku prvog čovjeka UKC RS, rukovodstva Republike Srpske te predstavništava Republike Srpske u Rusiji i Austriji itd. Naš cilj i dalje ostaMedici.com je težiti izvrsnosti. 16

Z D R A V S T V O

Banjaluci je u avgustu 1999. godine osnovana Fondacija “Zdravlje i srce”, uz podršku Evropske mreže fondacija okupljenih u European Heart Network (Evropska mreža za srce), Evropskog udruženja kardiologa i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, sa ciljem da podržava unapređenje zdravlja u cjelini, a posebno da podržava projekte prevencije kardiovaskularnih bolesti u Republici Srpskoj, Bosni i Hercegovini i zemljama jugoistočne Evrope. U toku novembra 1999. godine Fondacija “Zdravlje i srce” je otpočela saradnju sa Svjetskom federacijom za srce (World Heart Federation), a u junu 2000. godine postala je punopravni član European Heart Network (EHN), koja povezuje sve ovakve organizacije u Evropi i svijetu, te je na taj način Fondacija “Zdravlje i srce” postala prva organizacija sa ovog regiona koja je ušla

Jubilej - 20 godina postojanja

Fondacija „Zdravlje i srce“ ra Evropska mreža za srce (European Heart Network). Ovaj projekat odnosi se na prevenciju kardiovaskularnih bolesti kroz promociju zdravog načina života, posebno značaja fizičke aktivnosti i saradnji na realizaciji projekta.

Svjetski dan srca, Banja Luka, 2015.

u sistem Evropske unije. Tokom 2003. godine Fondacija „Zdravlje i srce“ primljena je u punopravno članstvo Svjetske federacije za srce (WHF). U okviru Programa rada Fondacije realizuje se sljedeće aktivnosti: 1. Promovisanje zdravog načina života Projekat: Svjetski dan za srce 2. Podrška programima: promocija zdravlja, zdravstvenog prosvjećivanja, profesionalne edukacije struč-

njaka i organizacija istraživačkih projekata u saradnji sa svjetskim i evropskim partnerima Projekat: Edukacija ljekara i stanovništva u sprovođenju mjera prevencije kariovaskularnih bolesti promovisanje novih preporuka Fondacija „Zdravlje i srce“ u saradnji sa slovenačkom Fondacijom za srce realizovaće Projekat “Promocija značaja fizičke aktivnosti“ koji finansi-

Za sve informacije obratite se na naš sajt: www.zdravljeisrce.com e-mail: info@zdravljeisrce.com telefon: 051/301236 i fax 051/241246 ili nam pišite na adresu: 78000 Banjaluka, Marka Lipovca 1b, Republika Srpska, BiH O Svjetskoj federaciji za srce Svjetski dan srca je najveća globalna platforma za podizanje svijesti o kardiovaskularnim bolestima (KVB) u organizaciji Svjetske federacije za srce. Svjetska federacija za srce je posvećena da vodi globalnu borbu protiv KVB-a, uključujući bolesti srca i moždani udar. Mi smo jedini globalni advokat i organizacioni lider koji spaja sve relevantne faktore u borbi protiv KVB-a, pomažući ljudima da žive duže, kvalitetnije i zdravije. Radeći sa više od 200 organizacija, članica u više od 100 zemalja, sa ciljem da se do 2025. godine postigne 25% manje preranih fatalnih ishoda KVB-a u cijelom svijetu. Medici.com

Z D R A V S T V O

vjetski dan hepatitisa, koji se obilježava širom svjeta 28. jula 2019. godine, pod sloganom Svetske zdravstvene organizacije (SZO) „Investirajte u eliminisanje hepatitisa”, poziva sve zemlje i partnere da učine dodatne napore za postizanje globalno dogovorenih ciljeva eliminacije hepatitisa kao važnog javnozdravstvenog problema do 2030. godine. Hepatitis je virusna upala jetre koja dovodi do oštećenja ili uništenja njenih celija.O nekim aspektima ove bolesti razgovarali smo sa dr Aleksansdrom Radojčić, infektologom iz Bolnice Bijeljina Hepatitis je oboljenje o kojem se ranije mnogo više govorilo… Znači li to da je sada manje oboljelih? Broj oboljelih od hroničnih hepatitisa se postepeno i polako povećava. Najčešće pacijente oboljele od hroničnog virusnog hepatitisa dijaganostikujemo radeći dijagnostiku nekog drugog oboljenja ili prije hiruških intervencija. Pacijenti nemaju nikakave tegobe, sem u slučaju kad dodje do reaktivacije oboljenja i pacijent požuti. U velikom broju slučajeva postoji blaga aktivnost transaminaza, pacijenta upute infektologu ili gastroenterologu, uradi se serologija te se utvrdi da pacijent ima hronični virusni hepatitis. Do prije nekoliko godina, tokom projekta UN, otvoreno je 21 savjetovalište gde su klijenti testirani na virusne hepatitise i HIV, anonimno, dobrovoljno, povjerljivo i besplatno. U tom periodu imali smo veliki broj novootkrivenih hroničnih virusnih hepatitisa. Zahvaljujuci projektu i našem Ministarstvu zdravlja koje je bilo uključeno u sve naše aktivnost, imali smo mogućnost da se više pojavljujemo u medijima i da pričamo o svim seksualno prenosivim bolestima i načinima zaštite, kao i metodama liječenja. Liječenje hroničnih virusnih hepatitisa sprovode infektolozi u Infektivnoj klinici UKCRS u Banjoj Luci, kao i ostali infektolozi u bolničkim uslovima. Šta govore registri oboljelih na području koje gravitira ustanovi u kojoj radite? U toku godine u JZU Bolnica Bijeljina budu prijavljena 3-4 slučaja akutnih virusnih hepatitis i 10-15 novootkrivenih hroničnih virusnih hepatitisa. Stav je u infektologiji da liječenje hroničnih virusnih hepatitisa treba provoditii do 65 godine života, a nakon toga se pacijent samo prati. Pacijenti se upućuju na Infektivnu kliniku UKCRS Banja Luka gdje se radi potvrda testom PCR i na osnovu kog infektivni konzilijum donosi odluku o vrsti 20

Uz Svjetski Dan borbe protiv hepatitisa

Preuzeto iz Biltena KDMRS

Neophodne svakodnevne mjere opreza Željka Grabež Biuković

i duzini terapije. Infektolozi u bolnicama prate takve pacijente za vrijeme terapije. Koje vrste hepatitisa postoje i kakve komplikacije izazivaju kod ljudi? Postoji 6 vrsta virusnih hepatitis. Svi sem A , E i G mogu da daju akutne i hronične virusne hepatitise. Akutni hepatitis A je oboljenje koje nastaje kod nedovoljne higijene, zove se i bolest prljavih ruku. Zahtijeva mirovanje, nadoknadu tečnosti i lakšu ishranu. Ne ostavlja nikakave posljedice nakon preležanog oboljenja i ostavlja imunitet. Hepatitis B može da bude akutni i hronični. Prenosi se krvnim putem, sekretima i ekskretima. Češće je seksualno preneseno oboljenje i postrransfuzijsko. Akutni nalaže mirovanje, nadoknadu tečnosti i lakšu ishranu. Ostavlja imunitet nakon preležanog oboljenja. Hronični virusni hepatitis B je obojlenje koje zahtijeva sprovodjenje liječenja i pored svih već navedenih mjera. U odnosu na broj kopija virusa u cirkulaciji(PCR) konzilijum odredjuje terapiju i dužinu terapije. Umalom broju slučajeva pacijenti ne raguju ni na jednu terapiju, proglašavaju se non-responderima i nastavljaju samo simptomatsku terapiju. Kao i drugi hronični virusni hepatitisi i B dovodi kod non-respondera ili neliječenih pacijenata do ciroze i karcinoma jetre. Hepatitis C može biti akutni i hronični, takodje je bolest koja se prenosi krvnim putem, sekretima i ekskretima. Kao i hepatitis B i hepatitis C zahtijeva terapiju i sve potporne mjere. Za razliku od hepatitisa B, hepatitis C je češći kod korisnika IV narkotika i osoba sa tetovažama. Terapija se odredjuje na osnovu

PCR i genotipa i, takodje, može da dovede do ciroze jetre i karcinoma jetre. Hepatits D je samoograničavajuće oboljenje jer ide udruženo sa hepatitisom B kod korisnika IV narkotika. Kad se potroši omotač virusa B, hepatitis D više nije aktivan jer ne posjeduje sopstveni omotač. Hepatitis E je akutno obojlenje koje je feko-oralna infekcija koja se prenosi kontaminiranom vodom. Rijetko je oboljenje. Za 15 godina, koliko radim kao infektolog u Bijeljini, susrela sam 2 akutna hepatitisa E. Zahtijeva rehidrataciju,mirovanje i lakšu ishranu. Ne pravi komplikacije sem ako ne bude fulminantni oblik oboljenja. Hepatitis G je oboljenje slično gripu, kapljična infekcija koja ne pravi komplikacije. Na koji način se liječi hepatitis, da li se promijenilo nešto u pristupu od vremena kada ste počeli da radite, pa do danas? Svi virusni hepatitisi mogu da budu i fulminantnog toka. Izuzetno teške kliničke slike i u velikom broju, nažalost, sa smrtnim ishodom. Dokazuju se serološkim markerima i potvrdjuju PCR . Svi virusni hepatitisi se liječe. Akutni zahtijevaju mirovanje, nadoknadu tečnosti i lakšu ishranu. Hronični virusni hepatitisi zahtijevaju pored ovih mjera i terapiju koja zavisi od vrednosti PCR i genotipa( kod HC). U zavisnosti od broja kopija, kompletnih nalaza, ultrazvuka abdomena i opšteg stanja pacijenta, infektivni konzilijum donosi odluku i pacijent započinje terapiju. Sad imamo i interferonfree liekove, koji su svjetski standard za liječenje. U kojoj mjeri su zdravstveni radnici izloženi hepatitisu i da li provode obavezne mjere zaštite? Zdravstveni radnici su dužni da budu vakcinisani protiv virusnog hepatitisa B. Pored obavezne vakcinacije oni provode mjere lične zaštite tako što koriste rukavice prilikom invazivnih metoda, nakon svake manipulacije peru ruke sapunom, redovno čiste i dezinfikuju radni prostor I koriste isključivo sterilne instrumente. Zdravstveni radnici su svjesni da sve ove mjere moraju da se primjenjuju.

Na raspolaganju su Vam saloni opremljeni prema evropskim standardima sa posebnom pažnjom na akustici, pratećoj opremi, klimatizaciji i rasporedu salona.

Kontakt telefon:

+387 53 410 030

marketing@banja-vrucica.com www.banja-vrucica.com

Usavršavajte se uspješno u srcu prirode!

Z D R A V S T V O

edical&Wellness centar “Stara banja” Hotela “Kardial”, u Zdravstveno-turističkom centru “Banja Vrućica” u Tesliću, najveći je wellness centar u Bosni i Hercegovini i prostire se na 1.500 m². Riječ je o najmodernije uređenom prostoru ovoga tipa koji pruža niz usluga podijeljenih u četiri cjeline: svijet voda, svijet masaža, svijet sauna i spa beauty. U sklopu svijeta voda gostima su na raspolaganju unutrašnji bazen s atrakcijama, okrugli dječji bazen i bazen s podvodnim hidromasažnim mlaznicama, kao i novosagrađena Green spa oaza, koja svim gostima omogućuje nesvakidašnji doživljaj opuštanja. Sastoji se od dva džakuzija, toplih anatomskih klupa, knajp kada s toplo-hladnom procedurom i staze za masažu stopala. Vanjska oaza podrazumijeva veliki vanjski bazen u obliku prirodnog jezera te okrugli hidromasažni bazen s atrakcijama. Oba bazena okružena su relax zonom s ležaljkama, ukupnog kapaciteta oko 750 kupača, a ukupna vodena površina vanjskih i unutrašnjih bazena iznosi 865 m². Svijet sauna je predstavljen s dvije oaze, Orijental (parna sauna, jacuzzi, relax zona), Kardial sauna (finska i infracrvena sauna te prostorija za odmor i opuštanje) i VIP oaza u kojoj se, pored masažnih stolova za rituale, nalazi i mala biosauna za dvije osobe te profesionalni whirpool za dvoje i refresh and relax point za dvije osobe. Blagodeti sauniranja su poznate ljudima od davnina, a sve veći broj ljudi, osim što želi da koristi opuštajuće usluge i sadržaje, veoma je posvećen oču22

ZTC „Banja Vrućica“

Medical&Wellness centar „Stara banja“ Hotela „Kardial“ Pripremila: Marija Ćurković, dipl. Turizmolog, manager hotelskog domaćinstva i wellnessa

vanju sopstvenog zdravlja te prevenciji učestalih oboljenja. Korišćenje saune, a naročito boravak u parnom kupatilu jednom do dvaput sedmično, jača prirodni odbrambeni mehanizam organizma, utiče pozitivno na opšte stanje organizma, snižava povišen, a niveliše nizak krvni pritisak te pročišćava kožu i djeluje regenerativno i detoksifikujuće

na kompletno tijelo. Redovno sauniranje u kombinaciji s vodenim sadržajima i plivanjem, topla je preporuka za vrhunski relax svakog pojedinca (i fizičko i duhovno opuštanje kompletnog organizma). Samo nekoliko minuta u sauni dovoljno je da vam se regeneriše koža, poboljša cirkulacija i ubrza metabolizam. Dvadesetominutni boravak

Z D R A V S T V O

u toploj prostoriji opušta mišiće, oslobođa od stresa i nagomilanih toksina, jača kardiovaskularni, imuno i nervni sistem i čini nas odmornijim i ljepšim. Redovno sauniranje jača srčani mišić, smanjuje intenzivne bolove - liječi glavobolje, smanjuje holesterol i čuva mentalno zdravlje i potpomaže mršavljenje stimulisanjem endokrinog sistema. Sve naše saune djeluju efikasno i na respiratorni sistem, a dizajnirane su tako da su prilagođene odmoru i relaksaciji, pri čemu su jednostavno povezane s prostorijama za masaže, fitness te raznovrsnim vodenim sadržajima. Wellness centar „Stara banja“ Hotela „Kardial“ nudi klijentima raznovrsne usluge usmjerene na opuštanje i relaksaciju mišića i zglobova, detoksikaciju i revitalizaciju organizma, vrhunsku i kva-

litetnu njegu kože tijela i lica te profesionalnu njegu kose i noktiju na rukama i stopalima. Ovaj dio usluga se klijentima pruža u sklopu svijeta masaža i spa beauty dijela, koji obuhvata sedam individualnih prostorija za masaže, prostorije za tretmane lica i tijela, solarijum, spa pedikir i manikir, prostoriju za kavitaciju i elektrostimulaciju te moderan i profesionalno opremljen frizerski salon. Sve pomenuto gosti našeg Wellness centra mogu doživjeti kupujući raznovrsne i autentične wellness rituale tijela, koje kombinujemo sa različitim masažnim tehnikama, a koje izvodi obučen profesionalni kadar, koristeći isključivo renomirane kozmetičke preparate i luksuzna natural ulja, čime klijentu pružamo izvanredan osjećaj ugode i relaksacije, a ujedno i vrhunski njegujemo kožu cijelog tijela. Klijentima nudimo nesvakidašnje raritetne rituale lica i tijela s čarobnim nazivima i sadržajem: Dragulj okeana (120 min), Maderotherapy magic face (60 min), Ayurveda herbal spa masaža s biljnim pindama (90 min), Pantha rei limfna drenaža cijelog tijela (90 min) i mnogi drugi.

Stručan tim kozmetičara i frizera zadužen je za profesionalnu njegu lica, kose i noktiju, poznatim svjetskim kozmetičkim i frizerskim brendovima, a sve usluge radimo s posebnim naglaskom da klijent, pored standardne usluge, uspije da se odmori i doživi nezaboravno iskustvo u jedinstvenom prostoru našeg Beauty spa dijela centra. Filozofija kompanije ZTC „Banja Vrućica“ je da se redovno prate svjetski trendovi, vrlo često uvodimo nove usluge, tako da su gosti u prilici da mnoge novitete probaju prvi put u BiH, upravo u našem Wellness centru. Wellness centar „Stara banja“ u Hotelu „Kardial“ je i medical centar, a gostima je na raspolaganju ljekovita termomineralna voda, koju mogu koristiti u unutrašnjem i vanjskom termomineralnom bazenu te individualnim kadama. Ljekovita voda pripada kategoriji kalcijum-natrijum-hidrokarbonatnim-hloridnim-fluoridnim-ugljenokiselim, homeotermalnim mineralnim vodama. Temperatura vode je 37,5 stepeni C. Termonineralna voda Banje Vrućice, svojim termičkim i mehaničkim dejstvom, ublažava spazam mišića i stišava bolove čime se postiže poboljšanje pokretljivosti ekstremiteta,

odnosno kičmenog stuba. Ova voda indikovana je za liječenje bolesnika sa infarktom miokarda, hipertenzijom, dijabetesom, osteoporozom, oboljenjima perifernih krvnih sudova, za rehabilitaciju nakon intervencije na srcu (bypass, zamjena valvule, ugradnja pacemakera, ugradnja stenta, balon dilatacija), nakon intervencije na perifernim krvnim sudovima, nakon preloma, ugradnje vještačkog kuka ili koljena, operacije kičme, za liječenje degenerativnih i zapaljenjskih reumatskih oboljenja, za rehabilitaciju nakon moždanog udara i kod pareza i paraliza perifernih živaca. Preporučena je za odmor i relaksaciju, ublažavanje posljedica svakodnevnog stresa i regeneraciju mišićnog i koštanog sistema. U narednom periodu naše drage goste očekuju i mnogobrojni noviteti, koji pored konstantnog ulaganja u edukaciju kadra i uvođenje novih wellness i spa usluga, podrazumijevaju i dogradnju i proširenje postojećih kapaciteta, potpuno novim, većim, savremenim i modernim svijetom sauna i voda, a kompletan koncept će biti upotpunjen novim prostorima za masaže, rituale i kozmetičke usluge koje će moći da ugoste i najzahtjevnije evropske goste.

Z D R A V S T V O

omora Njemačke i Vi lično, doprinijeli ste formiranju komora u našem regionu, pa tako i Komore doktora medicine Republike Srpske. Iako su uslovi rada u svakoj zemlji drugačiji, smatrate li da su komore odgovorile svojoj ulozi - zaštiti ljekarske profesije i povećanju autonomije ljekara? Imati ovlašćenja za upravljanje i kontrolu profesionalnih usluga, posebno je važno za liberalne profesije kao što je i medicinska profesija. Složenost usluga koje se nude u medicini kao i nivo stručnosti i vještina potrebnih za njihovo pružanje, čini gotovo nemogućim da ne-profesionalci provode kontrolu unutar profesije ili indirektno osiguranje kvaliteta. Zbog toga su samouprava i autonomija, integralni dijelovi u medicinskoj profesiji. U sistemu samouprave, odgovornosti se delegiraju na osnovu priznanja tako da je samokontrola najefikasnije sredstvo upravljanja. Medicinske komore u Centralnoj i Istočnoj Evropi su utemeljene na istim principima i idejama. Naravno, postoje razlike između zemalja i stepena odgovornosti, koje mogu varirati od jedne do druge komore. Međutim, jedna zajednička stvar, koju imaju sve komore je to da se često suočavaju sa istim izazovima i potrebom da se brane od deregulacije i napora vlada da smanje njihovu autonomiju. Sve to, na kraju, ugrožava sigurnost pacijenata. To je jedan od najvažnijih razloga što ljekari u našoj zemlji podržavaju jedni druge. Njemačka medicinska komora je shvatila ovu odgovornost veoma ozbiljno i ostaće posvećena podršci svojim sestrinskim organizacijama širom Evrope.

Uloga Stalnog komiteta evropskih ljekara Komora doktora medicine Republike Srpske je aplicirala za članstvo posmatrača u CPME. Kakve su prednosti učešća u takvoj asocijaciji? Stalni komitet evropskih ljekara (CPME) predstavlja nacionalne medicinske asocijacije širom Evrope. U toj ulozi, on se obavezao da doprinosi stavovima medicinske profesije prema institucijama EU i kreiranju evropskih politika, kroz proaktivnu saradnju na širokom spektru pitanja vezanih za zdravlje i zdravstvenu zaštitu. Vizija CPME je da se osigura da 24

Razgovor s povodom

Preuzeto iz časopisa KOD, br. 49, godina XVIII, jun 2019.

Dr Ramin Valter Parsa-Parsi, Šef Odjela za međunarodnu saradnju Savezne ljekarske komore Njemačke

Međusobna podrška i solidarnost ljekara omogućava autonomiju profesije Sve komore se često suočavaju sa istim izazovima i potrebom da se brane od deregulacije i napora vlada da smanje njihovu autonomiju - kaže dr Parsa-Parsi sa kojim smo razgovarali prilikom nedavne posjete Komori doktora medicine Republike Srpske

ljekari u Evropi: obezbijede medicinske usluge koje odgovaraju najvišim standardima kvaliteta i koje su dostupne svima kojima je to potrebno širom Evrope; da uživaju u dobrim radnim uslovima i da im njihovo finansijsko stanje omogućava da praktikuju dobru medicinu u svrhu održivog prosperiteta; da mogu

obavljati ljekarsku praksu slobodno, bez nepotrebnog uplitanja uprave, ekonomije ili osiguranja U Briselu se donosi sve više odluka koje utiču na zdravstvenu zaštitu i rad ljekara, što u konačnici utiče i na zemlje kandidate za EU, kao i sve ljekare u Evropi. Zato je važno djelovati zajed-

Preuzeto iz časopisa KOD, br. 49, godina XVIII, jun 2019.

Z D R A V S T V O

nomskog pritiska i deregulacije, nestašice ljekara i prenošenja zadataka (task shifting), starenja stanovništva i povezanih zdravstvenih problema, kao i same digitalizacije društva.

U Briselu se donosi sve više odluka koje utiču na zdravstvenu zaštitu i rad ljekara, što u konačnici utiče i na zemlje kandidate za EU, kao i sve ljekare u Evropi. Zato je važno djelovati zajedno kako bi se borili za interese ljekara i pacijenata.

no kako bi se borili za interese ljekara i pacijenata. CPME je dosljednošću postigla da se glas evropskih ljekara čuje i utiče na odluke relevantne za medicinsku profesiju. Ona također podržava medicinske asocijacije i komore kad god je to potrebno i odražava podršku i solidarnost evropskih ljekara, predstavljajući snažan glas koji se ne može ignorisati od strane kreatora nacionalnih politika i političara. CPME takođe pruža idealnu platformu za evropske ljekare da razmijene svoja znanja i iskustva u organizovanoj medicini. Kakve su mogućnosti da se taj status i ostvari? Kao što vidite, CPME igra važnu ulogu za medicinsku profesiju u Evropi - i to ne samo za zemlje članice EU. Postati član ili posmatrač CPME-a je razumljivo atraktivan zadatak. Ljekarska komora Bosne i Hercegovine trebala bi biti zastupljena u CPME-u, i zaista postoje opcije za postizanje statusa posmatrača. Međutim, prema statutu CPME-a dozvoljeno je prijavljivanje samo jedne organizacije iz države koje dolazi, a ta organizacija mora predstavljati cijelu naciju. Trenutno radimo sa predsjednicima komora svih entiteta u Bosni i Hercegovini, u nadi se da ćemo pronaći rješenje koje bi osiguralo da ljekari iz Bosne i Hercegovine budu adekvatno zastupljeni u CPME-u.

Značaj stručnosti i etike Ljekarska profesija se nalazi pred značajnim izazovima savremenog doba. U kom segmentu se očekuju najveće promjene? Najveći izazovi s kojima se suočavamo kao profesija uključuju: prijetnje autonomiji ljekara u vremenima eko-

Na koji način ljekari mogu doprinijeti očuvanju elitnog statusa svoje profesije? Za ljekare, visok nivo stručnosti u radu je conditio sine qua non. Sigurnost pacijenta je najistaknutiji cilj za svakog ljekara. Medicinsko obrazovanje i visoki standardi kontrole kvaliteta su također ključni faktori. Ali najvažnije od svega je da medicinska etika formira standard prema kojem su ljekari bili i biće vrednovani. Ženevska Deklaracija Svjetske medicinske organizacije (WMA), koja služi kao moderna verzija Hipokratove zakletve, nastavlja da raste u svojoj važnosti i relevantnosti, kao i Međunarodni kodeks medicinske etike, koji je trenutno u reviziji. Svjetska medicinska organizacija (WMA) bi na kraju željela da njihove kolege iz Bosne i Hercegovine postanu dio međunarodne ljekarske zajednice kao jedne od punopravnih članica. A1 U Briselu se donosi sve više odluka koje utiču na zdravstvenu zaštitu i rad ljekara, što u konačnici utiče i na zemlje kandidate za EU, kao i sve ljekare u Evropi. Zato je važno djelovati zajedno kako bi se borili za interese ljekara i pacijenata. Željka Grabež Biuković

10. MEĐUNARODNI KONGRES LJEKARA JUGOISTOČNE EVROPE

Sofia, Bulgaria, tel./fax: +359 2 854 87 82 05 – 08 septembra 2019 godine

U ovogodišnjoj agendi predviđene su integrisane rasprave o političkim pitanjima u zdravstvenim sistemima zemalja članica SEEFM-a, kao i okrugli sto na temu: „Izazovi u zdravstvenim sistemima – 21. vijek”. Na kongresu će se diskutovati i o temama demografskog sloma, kao i migracijama ljekara. Assoc. Prof. Andrey Kehayov, MD, SEEMF President, President of the Organizing Committee

www.seemfcongress.com 25

Z D R A V S T V O

ulmološka rehabilitacija je postala integralni dio liječenja pacijenata koji boluju od hroničnih plućnih bolesti značajno doprinoseći poboljšanju kvaliteta života. Pulmološku rehabilitaciju već šest godina uspješno provodi multidisciplinarni tim u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“. Tim čine: pulmolog, fizijatar, specijalno edukovani terapeuti, psiholog, socijalni radnik, radni terapeut i medicinske sestre. Tim raspolaže i dijagnostičkom opremom (spirometar, gasne analize, RTG, puls oksimetri) i terapijskom opremom koja omogućuje objektivizaciju postignutih rezultata u liječenju čime se dodatno motivišu i pacijent i stručni tim. Bolnička pulmološka rehabilitacija se provodi na lokaciji Zavoda u Slatini gdje postoje odlični klimatski uslovi za provođenje dijela treninga i kondicioniranje u prirodi. Koja je primarna ciljna grupa za pulmološku rehabilitaciju? Pacijenti sa hroničnom opstruktivnom plućnom bolešću (HOPB) i drugim bronhoopstruktivnim bolestima najviše profitiraju od postupaka pulmološke rehabilitacije što je potvrđeno i GOLD smjernicama za 2019. godinu: Pulmološka rehabilitacija indikovana je u svim stadijumima HOPB-a. Drugim riječima, teška HOPB nije kontraindikacija za pulmološku rehabilitaciju – upravo suprotno, što je bolest teža to su rezultati rehabilitacije bolji. Stručnu javnost i ovim putem upoznajemo da i pacijenti pod trajnom terapijom kiseonikom mogu i treba da budu upućeni na pulmološku rehabilitaciju. Šta uključuje koncept pulmološke rehabilitacije? Bolnička pulmološka rehabilitacija je multimodalni terapijski koncept koji obuhvata: • medikamentoznu terapiju i njenu optimizaciju, • intenzivni tjelesni trening (trening terapija) individualno prilagođen stanju svakog pojedinačnog pacijenta, • edukaciju pacijenata i porodica, • psihološku podršku kao i savjetovanje socijalnog radnika. Trening terapija se bazira na osnovnom aerobnom treningu izdržljivosti i treningu mišićne snage uz koje se još rade trening mišića disajne pumpe i disajna gimnastika, kao i vježbe namijenjene poboljšanju bronhijalne drenaže. Trening je tako koncipiran da popravlja snagu i izdržljivost pacijenta, ali i da mu pomogne da usvajanjem odgovarajućih 26

Pulmološki pacijenti ostvaruju pravo na rehabilitaciju Pripremila: mr Tanja Mandić Đokić, stručna saradnica za odnose s javnošću

tehnika disanja lakše savlada svoje svakodnevne aktivnosti (penjanje uz stepenice, podizanje tereta i sl.) U okviru prevencije, odnosno liječenja komplikacija osnovne bolesti, radi se i gimnastika karličnog dna i kičmenog stuba i profilaksa osteoporoze. Zašto je bitna psihosocijalna podrška? Uočeno je da HOPB pacijenti češće obolijevaju od depresije u odnosu na zdravu populaciju, a često dolazi do socijalne izolacije, najčešće zbog hroničnog kašlja i smanjenih fizičkih sposobnosti (bolesnik ne može više „da drži tempo“ sa ostalim). Zbog toga psihološka podrška predstavlja obavezan dio pulmološke rehabilitacije. Podrška se ogleda i kroz rad u grupi u kombinaciji sa odgovarajućim igrama koje svojim povoljnim takmičarskim efektom i osjećajem pripadanja grupi imaju pozitivan psihološki efekat. U tim pulmološke rehabilitacije je uključen i socijalni radnik, sa ciljem pomoći pacijentima koji su u radnom odnosu i koji zbog svoje bolesti trebaju promjenu radnog mjesta ili cjelovitu obradu u sklopu prijedloga za prijevremenu penziju. O čemu se pacijenti edukuju tokom pulmološke rehabilitacije? Cilj edukacije je da se pacijent detaljno informiše o svojoj bolesti i mogućnostima njenog liječenja, pravilnom

uzimanju „pumpice“ kao i da nauči kako da živi „sa svojom bolešću“. Posebno je važno prenijeti pacijentu potrebna znanja koja ga osposobljavaju da, u slučaju egzacerbacije bolesti i napada gušenja, samostalno i kompetentno sam sebi pruži prvu pomoć, uključujući i savladavanje disajnih tehnika za vrijeme napada gušenja. Pacijenti u maloj grupi pohađaju škole: Školu HOPB-a, Školu astme, Školu za pacijente na trajnoj terapiji kiseonikom, Školu za pacijente sa alergijskim bolestima. Koji pacijenti nisu kandidati za pulmološku rehabilitaciju? Na pulmološku rehabilitaciju se ne mogu primiti pacijenti nakon svježeg infarkta miokarda, pacijenti sa dekompenzovanom srčanom insuficijencijom, odnosno dekompenzovanim cor pulmonale kao ni pacijenti sa nedovoljno liječenom arterijskom hipertenzijom. Kakva su prava pacijenata na pulmološku rehabilitaciju? Važeći Pravilnik Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske omogućuju da pacijenti sa HOPB-om i bronhijalnom astmom mogu direktno biti upućeni na rehabilitaciju od 21 dan nakon epizode bolničkog liječenja zbog egzacerbacije bolesti ili postavljanja dijagnoze. Na osnovu preporuke na otpusnici sa odjeljenja pulmologije, doktor porodične medicine izdaje uputnicu za Zavod „Dr Miroslav Zotović“. Obnove rehabilitacije su moguće svake druge godine. Dosadašnja iskustva u pulmološkoj rehabilitaciji su jako dobra – pacijenti su zadovoljni, a tim za pulmološku rehabilitaciju motivisan da nastavi sa radom jer su vidljivi rezultati u poboljšanju kvaliteta života pulmoloških pacijenata.

Z D R A V S T V O

Dr Simona Balaban, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije

Šta je ESWT ili ShockWave terapija? ESWT (Extracorporeal ShockWave Therapy) predstavlja terapiju udarnim talasima visoke akustične energije koji djeluju analgetski i regenerativno na ciljno tkivo. Ovi talasi se odlikuju velikim pozitivnim pritiskom (do 120 MPa kod fokusirajućeg, odnosno do 10 MPa kod radijalnog ESWT) i malim negativnim pritiskom (5-10 MPa) i specifični su po brzom usponu talasa i kratkom trajanju (u milisekundama). Za muskuloskeletnu primjenu u kliničkoj praksi fokusirajuća ESWT je prvi put ispitivana 1990-1991. godine, paralelno u Njemačkoj i Bugarskoj, za liječenje pseudoartroze i sporog zarastanja preloma te ubrzo nakon toga primjenjuje se i u liječenju drugih stanja. U Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ s primjenom radijalne shock wave terapije je počeo dr Aleksandar Gajić prije deset godina. Vremenom je interesovanje stručne i naučne javnosti za ovu metodu postalo veliko čemu svjedoči i sve veći broj istraživanja i publikovanih radova. ESWT se primjenjuje u brojnim granama medicine – fizikalnoj i rehabilitacionoj medicini, ortopediji, reumatologiji, dermatologiji, plastičnoj hirurgiji, urologiji, kardiologiji kao i u veterini. Istraživanja provedena u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ koreliraju sa brojnim studijama provedenim u svijetu koje su pokazale uspješnost ove terapije u liječenju entezopatija i tendinopatija nastalih kao posljedica prenaprezanja (overuse patologija). 28

ESWT

- Extracorporeal Shock Wave Therapy

O kakvoj patologiji je riječ? Prenaprezanje usljed prekomjerne upotrebe (overuse) uzrokuje veliki broj oboljenja lokomotornog sistema. Razlikuju se neinsercijske i insercijske tendinopatije, odnosno entezopatije. Smatra se da na tetivama nastaju degenerativne promjene uzrokovane hipoksijom i ponavljanim mikrotraumama. Istraživanja provedena u posljednjih 15 godina jasno pokazuju da je riječ o neupalnom, degenerativnom oštećenju tetive. Studije, koje su praćenje bazirale na ultrazvučnoj dijagnostici, su pokazale da je zapaljenje vrlo malo ili nimalo prisutno, a da su prisutni porast protoka krvi i neovaskularizacija kao pokušaj oporavka tkiva (reparacije). Takođe, u preparatima tetiva upalne ćelije i medijatori upale nisu pronađeni u većem broju nego kod zdravih osoba. Prema nekim autorima mogu se razlikovati: stadijum reaktivne tendinopatije, stadijum neuspješne reparacije i stadijum degenerativne tendinopatije. Kao posljedica degenerativnih promjena i pojedinačnih epizoda inflamacije moguć je nastanak osteokartilaginozne proliferacije i entezofitoze, a u tetivama, na terenu angiofibroblastične tendinoze, nastanak kalcifikata. Simptomi se mogu razviti akutno ili tokom dužeg razdoblja, kada se bol manjeg intenziteta u početku može javljati nakon aktivnosti, potom bolovi većeg intenziteta za vrijeme aktivnosti. Uz bol može biti prisutan i otok (češće Ahilove tetive, patelarne tetive, tetive m. supraspinatusa). U korelaciji sa tendinopatijama i entezopatijama su reumatološka oboljenja, dijabetes, deformiteti, ograničeni

pokreti u zglobu, slabost mišića, menopauza i sniženje estrogena, povećana tjelesna težina, opušten životni stil uz povremene napore - rekreacija. Koji je mehanizam djelovanja rESWT-a ili Schock Wave terapije? Shock Wave terapija ima analgetski i regenerativni efekat. Analgetski efekat se tumači teorijom kapije bola. Postoje hipoteze o samom uticaju na nocioceptore u vidu prezasićenja njihovim “bombardovanjem”, a time i na promjene u trasama memorije bola za koju postoje pretpostavke kod “overuse” patologije (oboljenje ponavljanih pokreta). Analgetski efekat se u najvećem broju slučajeva javlja već nakon prve terapije. Pretpostavka je da rESWT pozitivno moduliše inicijalnu inflamatornu fazu u procesu reparacije tetive. Podstiče se prirodni proces zacjeljenja stimulacijom metaboličke reakcije. Mehanička energija udarnih talasa se pretvara u hemijsku energiju u vezivnom tkivu van ćelijskog matriksa - efekat mehanotransdukcije. Uz pomoć proteinskih - integrina i jonskih kanala energija se usmjerava u ćelijsko jedro preko ćelijskog skeleta djelujući na transkripciju i ekspresiju gena, proliferaciju i stimulaciju fibrocita da formiraju kolagenska vlakna. Indirektni efekti su neoangiogeneza i dezintegracija kalcifikata. Efekat dezintegracije kalcifikata se ostvaruje dvojako, dejstvom u smislu stvaranja mikrokavitacija i dejstvom na okolno tkivo u smislu poboljšanja metabolizma, neovaskularizacije i resorpcije. Udarni talasi nemaju dejstvo na intaktnu kost kao na kalcifikat, naprotiv, pospješuju osteogenezu. Indikacije za primjenu rESWT? U Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ se rESWT terapija najčešće indikuje i provodi kod sljedećih dijagnoza: Fasciitis plantaris (Calcar calcanei – „petni trn“), Tendinitis humeri calcificata (calcarea „kalcifikat u tetivi ramena“), Epicondylitis humeri lateralis („teniski lakat“), Entesopathia trochanterica maioris, Sy armillae rotatoriae (sindrom rotatorne

Z D R A V S T V O

manžete), Sy lemnisci iliotibialis proximalis, Tendinitis patellaris („skakačko koljeno“), Achillodynia –Entesopathia t. Achillis (Mb Haglund). Rjeđe se primjenjuje i kod: Tenosynovitis proc. styloidei radii (Morbus de Quervain-a), Tenosynovitis stenosans (Trigger finger-a „prst okidač“), Epicondylitis humeri medialis („golferskog lakta“), Fibromatosis palmaris (Dupuytrenove kontrakture), Sy m.tibialis anterior („trkačeve potkoljenice“) kao i drugih entezopatija i tedninopatija sa ili bez kalcifikata: hamstrings, pes anserinus, m. iliopsoas, m. rectus femoris tendinitisa itd. Koje su kontraindikacije za rESWT? Kontraindikacije za primjenu rESWT su maligni tumori, infekcije i osteosintetski materijal u zoni tretmana, tretman u području gravidnog uterusa i pacemaker-a. Preporučuje se oprez kod poremećaja koagulacije kod pacijenata koji su na antikoagulantnoj terapiji kao i kod pacijenata sa zapaljenjskim reumatizmom. Kako se provodi rESWT? Tretmani se najčešće provode jednom sedmično, tri do četiri uzastopna tretmana. Prema potrebi se može ponoviti ciklus do ukupno sedam ili osam tretmana uz kontinuiranu kliničku evaluaciju. Poboljšanje se može očekivati u širokom vremenskom rasponu - nakon perioda od dvije nedjelje od početka terapije pa sve do tri mjeseca nakon završene terapije. Koji su neželjeni efekti terapije? Rijetko se nakon terapije udarnim talasima javljaju prolazno crvenilo i otok te petehije ili hematomi na koži koji traju pet do 10 dana. U toku primjene terapije udarnim talasima može se javiti bol različitog intenziteta kao posljedica predavanja velike energije u tretirano tkivo. U 48 sati (rijetko i 72 sata) od primjene ESWT može se očekivati prisustvo jačeg prolaznog bola - reakcija tretmana. rESWT terapija se provodi u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ na obje lokacije – Trapisti i Slatina. Broj telefona za zakazivanje pregleda je 051 316 615

Purpura i Vaskulitis Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog Dr med. Kristina Zrnić Vranješ, dermatovenerolog

P Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

urpura je krvarenje, tj. ekstravazacija eritrocita u kožu. Purpura je osnovno obilježje kutanog vaskulitisa ili dio kliničke slike sistemskog vaskulitisa. Prema uzroku, purpura može biti primarna - idiopatska ili sekundarna, u sklopu drugih bolesti i sistemskih poremećaja. Idiopatske purpure su još nejasne etiologije dok sekundarne nastaju usljed djelovanja različitih etioloških faktora (infektivni agensi, lijekovi...). Prema mehanizmu nastanka, krvarenje u koži nastaje usljed poremećaja trombocita, procesa koagulacije ili usljed oštećenja krvnih sudova kože. Osobine purpurične makule, tj. veličina, broj, distribucija, prisustvo ili odsustvo okolnog eritema i palpabilnost su od značaja u tumačenju mehanizma nastanka krvarenja. Purpurična makula veličine 1-3 mm je petehija, preko 1 cm ekhimoza, a krvarenje većih raz-

mjera koje zadire u subkutano masno tkivo je hematom. Nepalpabilna purpurična makula bez eritema nastaje usljed krvarenja iz krvnog suda, palpabilna purpurična makula nastaje kod inflamatornog procesa na krvnom sudu, dok purpurična makula sa centralnom nekrozom nastaje usljed okluzije krvnog suda i posljedične ishemije tkiva. Iako se mogu naći na drugim regionima tijela, glavni uticaj na raspored purpuričnih makula ima gravitacija te se najčešće nalaze na donjim ekstremitetima. Petehije na očnim kapcima ukazuju na krvarenje usljed kašljanja i povraćanja. Pojava purpure na ušima, licu i akrama se viđa kod krioglobulinemije, a samo na akrama kod embolije ili rikecijalne infekcije. Kapilaritisi i Henoch-Schonlein purpura se razvijaju na mjestima trenja kože. U slučaju trom-

Etiopatogenetska klasifikacija purpura Poremećaj trombocita

Poremećaj koagulacije

Vaskularne purpure

• Izmijenjena funkcija o Wiskott-Aldrich sindrom • Trombocitopenija o Idiopatska trombocitopenijska purpura • Trombocitoza • Nasljedni o Hemofilja A • Lijekovima izazvan - antikoagulansi • Metabolički o Deficit vitamina K o Insuficijencija jetre • Diseminovana intravaskularna koagulopatija (DIK) • Purpura fulminans • Mikrovaskularna okluzija o Disproteinemije o Krioproteinemije o Embolija • Mehaničko oštećenje krvnog suda o Povišen intravaskularni pritisak - kašalj, povraćanje, staza o Redukcija vezivnog tkiva - aktinička purpura, kortikosteroidna purpura, skorbut

• Purpura sa inflamacijom o Netrombocitopenijska toksična i medikamentozna o Kontaktna alergijska o Udružena sa infekcijom o Kapilaritisi o Vaskulitisi/Henoch–Schönlein purpura • Spoljni i drugi uzroci o Artefakt o Multifaktorijalna purpura udružena sa sistemskim bolestima o Purpura simplex o Stigmata 29

Z D R A V S T V O

bocitopenije purpurične makule se mogu naći intraoralno. Postavlja se na osnovu anamneze, kliničke slike, laboratorijskih testova (broj trombocita < 50 x 109/l); okultno krvarenje - očno dno, urin, stolica; - skrininga koagulacionog sistema - protrombinsko vrijeme, kaolin-cefalinsko vrijeme, trombinsko vrijeme, fibrinogen), histološko-patološkog pregleda bioptata kože (svježih palpabilnih, dijelom eritematoznih purpuričnih makula) i testova za ispitivanje kapilarne propustljivosti. Purpurične makule koje obično ne zahtijevaju dalje ispitivanje su: - petehije na donjim ekstremitetima većinom kod starijih osoba ili usljed primjene antitrombocitne terapije, - veće purpurične makule, zvjezdaste ekhimoze na fotoeksponiranim regionima tijela, dorzumima šaka ili linearne na licu kao posljedica aktiničkog oštećenja kože. Purpurične makule koje zahtijevaju dalje ispitivanje su: - veće ili različitih veličina, obično na regionima tijela koji nisu izloženi suncu, - brojne, grupisane ili diseminovane, - palpabilne, - mrežastog izgleda (livedo), udružene sa pustulama, nekrozom, nodusima, - udružene sa poremećajem opšteg stanja (groznica, slabost, artralgije), - udružene sa krvarenjem na drugim mjestima u tijelu (hematurija). Purpure dijelimo na: primarne (idiopatske) ili sekundarne u sklopu drugih bolesti i sistemskih poremećaja. Idiopatske purpure, kapilaritisi, odnosno pigmentne purpurične dermatoze su oznaka za purpuru hroničnog toka, određenih histoloških osobina. Uzrok nastanka je obično nepoznat, predisponirajući faktori su gravitacija, povišen intravenski pritisak, a faktor provokacije može biti fizička aktivnost. Javlja se kod mlađih muškaraca U pigmentne purpurične dermatoze ubrajamo: - Progresivnu pigmentnu purpuru: Schamberg purpura Obično je bez subjektivnih simptoma, lokalizuje se najčešće na potkoljenicama u vidu narandžastih ili braon hemosiderinskih makula nepravilnog oblika sa karakterističnim tačkastim makulama „kajenskog bibera“ unutar i na ivicama starih lezija. 30

Modrice po nogama koje ne bole (Purpura simplex)

Schamberg purpura

Vasculitis-Leukocytoclastic

Idiopathic thrombocytopenic purpura

Kozhnaya allergiya kontaktnii dermatit

Purpura annularis telangiectodes

- Ekcematoidna purpura: Doucas Kapetanakis purpura Ona se javlja kod odraslih muškaraca. Prisutne su purpurične narandžaste, pruritične makule koje kreću od gležnjeva, konfluiraju i za nekoliko nedjelja zahvataju donje ekstremitete u cjelini. Spontano iščezava za nekoliko mjeseci. - Pigmentni purpurični lihenoidni dermatitis: Gougerot - Blum sindrom Javlja se češće kod muškaraca između 40. i 60. godine. Rane lezije su kao kod Schambergove bolesti, a kasne lezije su u vidu lihenoidnih papula na potkoljenicama. - Anularna telangiektatična purpura: Majocchi purpura Javlja se kod adolescenata oba pola. Mogu se javiti na bilo kojem regionu tijela kao anularne purpurične, žućkaste ili braonkaste, hemosiderinske makule sa telangiektazijama, veličine 1-3 cm. Traju nepromijenjene mjesecima, godinama ili se postepeno šire ka periferiji uz centralnu atrofiju. - Lichen aureus Javlja se kod djece i mlađih odraslih osoba. To je obično asimptomatska, purpurična ili žućkasto-zlatna, solitarna makula na trupu, ekstermitetima ili licu koja traje godinama. Dijagnoza pigmentnih purpuričnih dermatoza se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike, histopatološkog nalaza bioptirane kože. Diferencijalno dijagnostički treba misliti na medikamentoznu purpuru, vaskulitis, kontaktnu alergijsku purpuru, i premikotičnu purpuru. VASKULITIS Vaskulitis nastaje usljed inflamacije i nekroze krvnih sudova. Mogu biti lokalizovani i sistemski; primarni i sekundarni, tj. uzrokovani drugim oboljenjem. Prema veličini krvnih sudova dijelimo ih na: - Vaskulitise malih krvnih sudova (kapilari, arteriole, venule) - idiopatski, purpura Henoch-Schoenlein, urticaria like vasculitis, krioglobulinemjiski vaskulitis, erythema elevatum diutinum, granuloma faciale, leukocitoklazijski vaskulitis izazvan lijekovima, malignitetom, bolestima vezivnog tkiva; - Vaskulitise srednjih krvnih sudova (visceralnih organa: bubrežne, jetrene, koronarne arterije) - Polyarteritis nodosa; - Vaskulitise malih i srednjih krvnih sudova - reumatoidni vaskulitis, septički vaskulitis, ANCA pozitivan vaskulitis;

Z D R A V S T V O

- Vaskulitise velikih krvnih sudova (aorta i njene velike grane) - gaigantocelularni arteritis, Takayasu arteritis. Klinička slika je raznovrsna i zavisi od veličine zahvaćenih krvnih sudova u različitim sistemima organa. Veliki broj vaskulitisa se manifestuje na koži, ali postoje i oni kod kojih nema kutanih znakova. Ukoliko su zahvaćeni mali krvni sudovi, vaskulitis se manifestuje palpabilnom purpurom uglavnom na donjim ekstremitetima. Zahvatanjem većih krvnih sudova nastaje nekrotizujući retikularni livedo ili mnogobrojna polja suve gangrene kože na periferiji. Najčešći vaskulitis malih krvnih sudova u dermatološkoj praksi je kutani leukocitoklazijski vaskulitis. - Leukocitoklazijski vaskulitis Predstavlja inflamaciju dermalnih venula usljed deponovanja imunih kompleksa i fibrinoidne nekroze zidova krvnih sudova. Javlja se najčešće kod djece i mlađih odraslih. Kod starijih obično predstavlja reakciju na lijek. Obično je povezana sa skorašnjom upotrebom lijeka ili infekcijom. Od infektivnih agenasa navode se streptokoke, bacil tuberkuloze, hepatitis B i C virus, a lijekovi koji najčešće uzrokuju leukocitoklazijski vaskulitis su ACE inhibitori, NSAIL, fenitoin, sulfonamide, tiouracil i dr. Patofiziološki process odlikuje stvaranje imunskih kompleksa čije deponovanje u zidovima venula dovodi do aktivacije komplementa i inflamacije uz oštećenje zida krvnog suda. Najčešća eflorescencija je palpabilna purpura veličine od 1mm do nekoliko cm. Rjeđe nastaju papule, ulceracije, pustule i urtike. Predilekciona mjesta su donji ekstremiteti, a rjeđe su zahvaćene ruke, sluznice i trup. Povlačenjem primarnih promjena na koži zaostaju postinflamatorne hiperpigmentacije ili atrofični ožiljci. Izbijanje kožnih promjena može biti praćeno svrabom, bolom i/ili peckanjem. Sistemska simptomatologija, jeza, drhtavica, povišena tjelesna temperatura, artralgije, mialgije i abdominalni bolovi su pokazatelj zahvatanja drugih organskih sistema osim kože. Dijagnoza se postavlja na osnovu pažljivo uzete anamneze (infekcija, lijekovi), učinjenog fizičkog pregleda, rutinskih laboratorijskih ispitivanja (kompletna krvna slika, faktori inflamacije, analiza urina, stolice na okultno krvarenje), skrining testova za infektivnu

prirodu bolesti, za kolagenovaskularne bolesti i maligne bolesti i biopsija svježe purpurične makule. Diferencijalno dijagnostički treba misliti na septički vaskulitis (gonoreja, meningokok, kandida) i livedo vaskulitis. Henoch-Schönlein purpura

PURPURA HENOCH-SCHOENLEIN To je poseban oblik leukocitoklazijskog vaskulitisa. Sistemski vaskulitis malih krvnih sudova koji zahvata kožu, zglobove, gastrointestinalni trakt i bubrege. Reumatolozi smatraju da se javlja isključivo do 16. godine života, dok za dermatologe purpura Henoch-Schoenlein predstavlja kutani vaskulitis malih krvnih sudova sa IgA cirkulišućim imunim kompleksima i može se javiti od 4. mjeseca do 89. godine života.

Zna se da je 60-75% slučajeva povezano sa streptokoknom infekcijom gornjih respiratornih puteva nakon 1-3 nedjelje latencije. Drugi uzroci su bakterije, virusi, lijekovi i strani proteini (serumi). U nastanku cirkulišućih imunih kompleksa igraju ulogu imunoglobulini A klase (IgA). Bolest počinje groznicom, artralgijom, glavoboljom. Nastavlja se izbijanjem simetričnih i diseminovanih promjena tipa palpabilne purpure najčešće na donjim ekstremitetima, rjeđe na rukama i trupu. Spontano nestaju nakon 2-4 nedjelje, ostavljajući za sobom postinflamatorne hiperpigmentacije ili atrofične ožiljke. Zglobne tegobe su u vidu artritisa i artralgija, gastrointestinalne manifestacije u vidu abdominalnih kolika uz melenu i hematemezu, a bubrežne su najčešće u vidu mikroskopske hematurije sa proteinurijom. Uz ispitivanja navedena u okviru dijagnoze leukocitoklazijskog vaskulitisa radi se serumski IgA i ultrazvučni pregled abdomena.

Z D R A V S T V O

omorni ugao (iridokornealni ugao) predstavlja vanjski dio prednje komore, ograničen sprijeda rožnjačom i sklerom, a odzada dužicom i cilijarnim tijelom. Unutar komornog ugla se nalazi Šlemov kanal koji omogućava da očna vodica izlazi iz oka. Zbog toga je komorni ugao veoma važan u regulaciji očnog pritiska. Do promjena u očnom pritisku može doći bilo zbog otežanog isticanja očne vodice, bilo zbog smanjenja ili zatvaranja samog ugla. Ova struktura oka se zbog svoga položaja ne može vidjeti direktnim pregledom biomikroskopom. Tek uz pomoć odgovarajućih gonioskopskih lupa ova struktura se može vidjeti i opisati. Kako se komorni ugao nalazi na 360 stepeni njegov pregled i opisivanje traži dosta vremena i dosta opisivanja. Tako se može desiti da različiti oftalmolozi na različite načine opisuju komorni ugao.

Uski komorni ugao može da dovede do hroničnog očnog pritiska. Visok očni pritisak je najčešće povezan sa glaukomskim oštećenjem očnog živca. Najčešći uzrok suženog komornog ugla je specifična anatomija samog ugla kod nekih ljudi, što se kroz život sve više ispoljava tako što prirodno sočivo sve više raste i na taj način dovodi do postepenog ili potpunog zatvaranja komornog ugla (glaukom zatvorenog ugla). Akutni napad glaukoma zatvorenog ugla se javlja kada Šlemov kanal bude u potpunosti blokiran, tj. kada prestane normalno oticanje očne vodice iz prednje komore. Radi se o hitnom oftalmološkom stanju koje netretirano može da dovede do ozbiljnog oštećenja vida, pa čak i gubitka oka. Ako je uski komorni ugao uzrokovan velikim prirodnim sočivom najbolje je da se ovakvo sočivo odstrani, umjesto prirodnog stavi vještačko koje je mnogo manjih dimenzija i na taj način omogući otvorenost komornog ugla. Jedno od rješenja je svakako YAG laserska iridotomija, gdje se uz pomoć lasera pravi mala rupica na dužici čime se sprečava relativni pupilarni blok. 32

Automatizovana gonioskopija

Komorni ugao oka

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Osim otvorenosti, od značaja je procijeniti stepen pigmentacije ugla. Veoma često jača pigmentacija ugla je povezana sa skokom očnog pritiska, gdje se pojednostavljeno govori o glaukomu otvorenog ugla. Gonioskopija omogućava da razlučimo ova dva stanja i tako odaberemo odgovarajuću terapiju. Osim ovih čestih stanja, gonioskopija se koristi kod procjene same anatomije ugla i svih mogućih patologija vezanih za sam ugao. Sa napretkom tehnologije došlo se do mogućnosti da se čitav komorni ugao može veoma brzo fotografisati što omogućava komforan pregled za pacijenta,

kao i mogućnost da se rezultati pregleda mogu analizirati onoliko koliko je potrebno kako bi se uočile sve relevantne promjene u uglu. Dobijanje fotografija je u potpunosti automatizovano i brzo što omogućava da pacijent sa mnogo manje napora bude pregledan i na taj način učini pregled prijatnijim.

ta zapravo predstavlja starenje? Najčešće je odgovor izuzetno subjektivan. Osobe koje imaju 15 godina smatraće osobe od 30 godina starim, dok će jedan šezdesetogodišnjak tu istu osobu od 30 godina smatrati jako mladom. Zahvaljujući napretku tehnologije i svim promjenama u svijetu, sve više je onih koji su u zrelom dobu (tu se podrazumijevaju osobe preko 60 godina). No, kako se sve mijenja, tako se i pogledi na „stare“ mijenjaju. Osobe zrele dobi su i dalje sposobne da se staraju o sebi, da vode aktivan kako poslovni, tako i društveni život. Zbog toga se ne treba plašiti starenja već biti srećan i prihvatiti svaki trenutak onakvim kakav je, jer svaki sa sobom nosi posebne lekcije i značaj.

Z D R A V S T V O

Proces starenja kosti postaju tanke i krhke. Kako je cijelo ljudsko tijelo povezano i čini jedan organizam, sve funkcije koje se odvijaju unutar njega su takođe povezane. Da bi se kosti mogle pravilno razvijati i održavati njihova funkcija potrebno je stalno kretanje. Ono što omogućava kretanje kostiju jesu mišići. Imajući ovo u vidu, potrebno je sagledati i promjene koje se dešavaju na mišićnom sistemu tokom starenja (i/ili nekretanja). Jedan od prvih i najuočljivijih simptoma jeste

Aleksandra Vlaški, diplomirani fizioterapeut, ZZFMR „Dr Miroslav Zotović“

do toga da zglobovi postaju ukrućeni, bolni i upaljeni. Više od 50% odraslih ima neki od vidova degenerativnih promjena na zglobovima. Pored promjena na mišićno-koštanom sistemu, javljaju se bolesti srca, pluća, dijabetes, visok krvni pritisak, artritis i još mnoge druge. Iako se vježbanje pripisuje mlađoj populaciji, sve je više osoba zrelog doba koji su svjesni značaja i potrebe održavanja svoga tijela vitkim i pokretljivim. Vježbama se ne može spriječiti proces starenja, ali sigurno se može usporiti i promijeniti način na koji se stari. Samo od pojedinca zavisi kako će dočekati svoju starost. Najbitnije je zadržati pozitivan stav i vedar duh.

Ilustracija 1. Proces starenja1

Tokom procesa starenja dolazi do velikih promjena na svakom organizmu. Već nakon 30-te godine primjetne su promjene na cijelom tijelu. Ne samo fizičke, već i emocionalne i pshihičke promjene. Sva živa bića prolaze proces starenja, bez obzira na vrstu i pol. Kosti gube gustinu, mišići snagu, povećava se udio masti, zglobovi postaju kruti i dolazi do smanjenja koordinacije. Koža se vremenom mijenja te dolazi do pojave bora, a boja kose se mijenja u bijelo. No, iako je proces starenja neminovan i neizbježan, neki procesi se, ipak, mogu usporiti, ako ne sasvim zaustaviti. Osnovu našeg tijela čine kosti. Po rođenju, su izuzetno mekane i tek sazrijevanjem one dobijaju svoju snagu. Kosti su živa materija, konstantno u procesu promjena. One rastu do puberteta, ali su i nakon toga prisutni procesi izgradnje i razgradnje na kostima. Skelet čovjeka služi kao važan izbor minerala, a istovremeno nam omogućava uspravan stav i štiti unutrašnje organe. U starosti najčešće dolazi do gubitka kalcijuma te http://www.cny55.com/wordpress/wp-content/uploads/2016/12/Aging-ThinkstockPhotos-164321188.png

atrofija mišića, gdje dolazi do smanjenja snage i tonusa mišića. U mišićima se povećava količina vezivnog tkiva, a opada veličina mišićnih vlakana. Starenje nije jedini uslov ovih promjena, nego na to utiče svakako i fizička neaktivnost, nepravilna ishrana i loše zdravstvene navike. Sve ove promjene tokom procesa starenja mogu da utiču na balans i pokretljivost starih osoba te ih čini rizičnijom grupom za nastanak padova. Na zglobovima je takođe primijetan smanjen obim pokretljivosti – najviše usljed promjena na tetivama i ligamentima. Usljed dugotrajnog „trošenja“ zglobova i hrskavice, dolazi

Photo by rawpixel.com from Pexels

Ilustracija 3. Pozitivan stav2

Svaka različitost u odnosu na prethodno stanje čini promjenu. Ono što je sasvim izvjesno jeste da su promjene neizbježne i neophodne da bi se ciklus života nastavio. Svaki tren je zapravo bar djelimično drugačiji od drugog, što zapravo čini ljepotu postojanja. Zbog toga i promjene koje se dešavaju tokom procesa starenja treba prihvatiti kao sasvim prirodne. Istina jeste da se od najranijeg doba treba početi sa fizičkim aktivnostima i biti konstantan u tome, no, svakako je bitnije znati da nikada nije kasno da se počne. Čak i najjednostavnije vježbe mogu uveliko da doprinesu zdravlju i kvalitetu života.

2 http://resizer.shared.arcpublishing.com/ li5Cs0YNf4kQuZNbnrjLSAmjPZg=/arc-anglerfish-arc2-prod-bostonglobe/public/ KLRYGHSNPUI6RDL2MYIMXFWM6M.jpg

ider na Projektu mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini mr sc. med. dr Biljana Lakić, specijalista psihijatrije, istakla je da je u okvirima Faze III Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovni (koja se implementira u periodu od 2018 - 2022. godine) nastavljena podrška primjeni koordinisane brige kroz supervizijske posjete centrima za mentalno zdravlje. „Supervizijske posjete su osmišljene tako da podrže pružanje usluge koordinisane brige na radnom mjestu, u svakodnevnom radu sa korisnicima koji pate od teških mentalnih poremećaja i koji imaju multiple potrebe, kao i da poboljšaju kvalitet usluge i omoguće implementaciju i evaluaciju primjene koordinisane brige u centrima za mentalno zdravlje. Krajnji rezultat supervizijskih posjeta je da dovedu do toga da primjena pristupa koordinisane brige doprinese boljim zdravstvenim ishodima, boljem kvalitetu života i većem zadovoljstvu korisnica i korisnika usluga u oblasti mentalnog zdravlja. Jedan od ciljeva je i da se identifikiju određene poteškoće u primjeni pristupa, otklone nejasnoće u radu i podigne nivo motivacije za primjenu istog”, pojasnila je dr Lakić. Tako su u periodu od aprila do juna 2019. godine, treneri/supervizori, koje su sertifikovala resorna ministarstva (nakon provedenih treninga tokom Faze I Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini) posjetili 44 centra za mentalno zdravlje. Prof. dr sc. med. Mira Spremo, spec. Psihijatrije, i mr sc. Branka Trivić, dipl. socijalna radnica, posjetile su centre u Kozarskoj Dubici, Prnjavoru, Prijedoru, Gradišci, Srpcu, Derventi, Modriči, Banjaluci, Čelincu, Mrkonjić Gradu i Laktašma. Dipl. med. zdravstvene njege Sanja Gidumović i dipl. psiholog Sanja Durtka su posjetile centre za mentalno zdravlje Šamac, Brčko, Odžak, Gradačac, Bosanska Krupa, Sanski Most, Ključ, Doboj, Teslić, Zavidovići i Novi Grad. Medicinska sestra i okupacioni terapeut Valerija Soldo i dipl. so34

Aktivnosti Projekta

Koordinisana briga u centrima za zaštitu mentalnog zdravlja Pripremili: Dalibor Miholjčić, dipl. psiholog, i Mirko Zrnić, dipl. pedagog, Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini

cijalna radnica Nikolina Palamenta bile su u posjeti centrima u Ljubuškom, Tešnju, Žepču, Zenici, Vitezu, Tomislavgradu, Kiseljaku, Lukavcu, Kladnju, Stocu i Nevesinju. Dr Irena Janjić, spec. psihijatrije, i dipl. med. zdravstvene njege Nikola Zec su posjetili centre za mentalno zdravlje Novi Grad Sarajevo, Novo Sarajevo, Ilidža, Ilijaš, Bijeljina, Ugljevik, Vlasenica, Srebrenica, Livno, Široki Brijeg i Mostar Stari grad. Zajednički stav supervizorskih timova je da su se posjete ovog tipa pokazale kao najrealniji način uvida u stvarno stanje na terenu, sa zaključkom da se koordinisana briga provodi po standardima u najvećem broju posjećenih centara za mentalno zdravlje u čemu izuzetno važnu ulogu imaju podrška ili njen izostanak

menadžmenata domova zdravlja, što značajno utiče i na kvalitet rada centara za mentalno zdravlje. „Jedan od problema koji je identifikovan je to što menadžment često članove multidisciplinarnog tima centra za mentalno zdravlje, najčešće medicinske sestre ili tehničare, premješta u druge službe, npr. u hitnu pomoć, porodičnu medicinu ili medicinu rada“, jedan je od zaključaka. U okviru supervizijskih posjeta centrima za mentalno zdravlje u Bosni i Hercegovini timovi supervizora su obavili i predviđeno intervjuisanje korisnika i korisnica kojima se pruža usluga koordinisane brige. Za ovaj dio supervizijske posjete korišten je Upitnik zadovoljstva korisnika (CSQ-8) u svrhu istraživanja njihovog zadovoljstva dobijenim uslugama ove vrste. Ispitano je 78 korisnica i korisnika, koji su zadovoljstvo pruženim uslugama koordinisane brige ocijenili ukupnom prosječnom ocjenom od 3,73 na skali od 1 do 4. „Ocjena je pokazala da su korisnice i korisnici veoma zadovoljni dobijenim uslugama“ rekla je mr sc. Med. dr. Biljana Lakić. Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini podržava Vlada Švajcarske, a implementira Asocijacija XY u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva.

druženje „Sonata“ iz Trebinja, pored svojih redovnih aktivnosti, organizuje i stručne sastanke. Jedan u nizu dosadašnjih sastanaka i druženja održan je u Trebinju, u periodu 23 - 25. juna 2019. godine u hotelima „IN“ i „Leotar“. Skup nazvan Dani otvorenih vrata održavao se pod motom „Primjeri dobre prakse“ sa fokusom na vaninstitucionalno liječenje korisnika usluga mentalnog zdravlja. Pripreme za održavanje ovog značajnog skupa počele su još u martu ove godine formiranjem tima za organizovanje i održavanje ovog naučnog skupa u kome su bili uključeni predstavnici Centra za socijalni rad Trebinje, Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Trebinje, Odjeljenja psihijatrije Bolnice Trebinje, kao i predsjednik i jedan član Udruženja „Sonata“. Pozivnice su upućene još u martu brojnim ustanovama, organizacijama, pojedincima te resornim ministarstvima u Republici Srpskoj i Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i prijateljima Udruženja iz Srbije i Crne Gore, što je izazvalo pozitivne reakcije pozvanih i brojne potvrde dolaska i učešća na ovom događaju. Nakon uspješno obavljenih priprema na manifestaciji koja

je imala karakter i radnog sastanka, ali i nezaboravnog druženja u Trebinju, Udruženje se posebno zahvalilo na dolasku i učešću prof. dr sc. med. Jovanu Mariću, našem poznatom psihijatru iz Beograda, prim. dr Joki Blagovčanin-Simić, neuropsihijatru iz Banjaluke, dr Biljani Prstojević-Zelinčević, neuropsihijatru iz Bolnice za hroničnu psihijatriju Modriča (koja je dobila nedavno i Povelju „Kapetan Miša Anastasijević“ za doprinos u zdravstvenoj zaštiti u Republici Srpskoj, Bojanu Đeriću iz Sokoca, predstavnicima Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Nevesinje, gospođi Ružici Atanacković iz Udruženja „Zajedno“ Banjaluka, ali i svim članovima korisničkih udruženja „Zajedno“ i „Sonata“, kao i pacijentima iz Bolnice za hroničnu psihijatriju Sokolac. Ovaj skup sa svojim uče-

Z D R A V S T V O

Korisničke inicijative

Primjeri dobre prakse vaninstitucionalnog liječenja Pripremila: Miholjka Janković, predsjednica UG „Sonata“ Trebinje

snicima pokazao je da je nemjerljiv značaj međusobnih veza za saradnje između psihijatrijskih odjeljenja/bolnica, centara za zaštitu mentalnog zdravlja, centara za socijalni rad, stručne psihijatrijske javnosti, kreatora zdravstvenih politika, nevladinih organizacija usmjerenih na zaštitu i podršku mentalnom zdravlju i korisničkih udruženja. Posebnu zahvalnost organizatori su uputili urednicima magazina za medicinsku komunikaciju „Medici.com“, prim. dr Momiru Pušcu i gospođi Veri Pušac, koji su bili učesnici na ovome skupu, a u kontinuitetu podržavaju aktivnosti Udruženja „Sonata“ Trebinje kroz rubriku Mentalno zdravlje, u sklopu podrške Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, kojeg implementira Asocijacija XY, u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Federalnog ministarstva zdravstva i podršku Vlade Švajcarske. Održavanje ovoga skupa podržala je, poput ranijih javnih aktivnosti Udruženja, Elektroprivreda Republike Srpske

- matično preduzeće Trebinje, na čelu sa generalnim direktorom gospodinom Lukom Petrovićem. Uz radni dio, izveden je i kulturni dio programa koji su pripremili učenici Muzičke škole Trebinje, članovi udruženja „Zajedno“ i „Sonata“, kao i grupa pacijenata iz Bolnice Sokolac. Tokom dvodnevnog rada učesnici i gosti bili su u prilici da sebi obezbijede izdanja knjiga prof. dr Marića, kao i različite brojeve magazina „Medici.com“. Zaključci ovoga skupa bili su sljedeći: • kontinuitet vaninstitucionalnog liječenja u zajednici kao prioritet, • otvaranje Dnevnog centra u Trebinju, • neprekidna edukacija stanovništva o stereotipima i predrasudama, stigmi, položaju i mjestu osobe sa mentalnim poremećajem u porodici, zaštiti čovjeka u krizi, i • socijalni angažman – socijalno stanovanje Napomena: Osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

vjetska banka (The World Bank) u saradnji sa Švicarskom agencijom za razvoj i saradnju (SDC) i partnerstvu sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u okviru implementacije „Projekta smanjenja faktora rizika za zdravlje stanovništva u BiH” odabrali su četiri lokalne zajednice u našoj zemlji (Zenica, Mostar, Doboj i Zvornik) s ciljem uvođenja strateških intervencija i implementacije efikasnih promotivno-preventivnih programa za smanjenje faktora zdravstvenih rizika od određenih nezaraznih bolesti u Bosni i Hercegovini promoviranjem kontrole konzumiranja duhanskih proizvoda i alkohola, unaprjeđenjem ishrane i pojačanom fizičkom aktivnošću kod odabranih korisnika: djeca u predškolskom i školskom uzrastu, nastavnici, zdravstveni i sportski radnici, te zaposleni u lokalnoj samoupravi. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije (WHO), uzrok 95% smrtnih slučajeva u Bosni i Hercegovini jeste jedna od četiri glavne grupe nezaraznih bolesti: kardiovaskularne bolesti, karcinom, dijabetes i hronične bolesti respiratornog sistema. Ove nezarazne bolesti su, također, i glavni uzrok lošeg zdravlja i invaliditeta stanovništva u zemlji, te je stoga Projekat imao za cilj promjenu stavova i ponašanja u vezi s faktorima rizika od navedenih nezaraznih bolesti za stanovništvo putem povećanja znanja i prakse koja promovira dobro zdravlje te podrške zdravi(ji)m životnim stilovima. Bosna i Hercegovina spada u zemlje sa visokim postotkom pušača, kako u populaciji mladih, tako i odraslih, a, također, izuzetno je visok i broj pasivnih pušača. Studije o stanju zdravlja odraslog stanovništva u Federaciji Bosne i Hercegovine ukazuju na 44% stalnih pušača među odraslim stanovništvom, od čega je 52% muškaraca i 37% žena, dok 11% djece u srednjim školama sebe već ubrajaju u pušače, uz prosječnu dnevnu konzumaciju od 16,9 cigareta. Istraživanja Zavoda za javno zdravstvo FBiH pokazuju da je skoro 60% stanovništva svakodnevno izloženo duhanskom dimu na radnom mjestu, a skoro 90% adolescenata pasivnom pušenju na javnim mjestima. Također, svake godine, oko 8.000 građana izgubi život zbog bolesti direktno uzrokovanih duhanskim dimom. Budući da je pasivno pušenje jednako opasno kao i aktivno, pušenje, u stvari, nije privatna stvar pušača, nego je to socijalno-medicinski problem 36

Aktivnosti CMZ u zajednici

Politika bez duhanskog dima Pripremili: Dr. Selvedina Sarajlić Spahić, direktorica Doma zdravlja Zenica, mr. sc. Tajib Babić i Ines Štimjanin Jerković, dipl. psiholozi (CMZ Zenica), Nada Huseinspahić, glavna medicinska sestra Doma zdravlja Zenica

cjelokupnog društva. Prema istraživanju Lokalne akcione grupe Grada Zenice, 60,2% zaposlenika zdravstvenih ustanova uopće ne puši, a 64,9% ih pokazuje spremnost za različite vrste uključivanja u preventivne kampanje protiv pušenja. Stoga je JU „Dom zdravlja” Zenica, kao nosilac vanbolničke zaštite zdravlja na području Grada Zenica, odlučio da naš doprinos ovom projektu bude provođenje “Politike bez duhanskog dima” u Domu zdravlja Zenica, a čiji je primarni cilj kvalitetna edukacija i osposobljenost te razvijanje intrinzične motiviranosti zaposlenika Doma zdravlja Zenica (ljekari i medicinske sestre Službe porodične medicine te patronaž-

ne sestre) da kontinuirano provode promotivno-preventivne aktivnosti usmjerene ka razvijanju svijesti, slike o sebi, pozitivnih životnih stilova i, u konačnici, smanjenju broja pušača. Tokom realizacije projekta (mart juni 2019. godine) organizirano je 12 edukativnih radionica za 60 zaposlenika Doma zdravlja Zenica: 27 ljekara porodične medicine, 27 medicinskih sestara i 6 patronažnih sestara iz svih 27 ambulanti porodične medicine Doma zdravlja Zenica. Osam radionica su održali dipl. psiholozi: mr. Ines Štimjanin i mr. sc. Tajib Babić iz Centra za mentalno zdravlje Zenica, a četiri ljekari Doma zdravlja Zenica: specijalisti porodične medicine dr Adnan Hodžić, dr Branka Gajanović i dr Mirsada Muratović, specijalista porodične medicine, kao i dr Razija Dedić, specijalista ginekologije i opstetricije. Radionice su podrazumijevale teme iz oblasti motivacijskog savjetovanja, komunikacijskih vještina, principa sistematske identifikacije pušača, pušačkog statusa pacijenata i članova njihovih porodica u okviru ambulanti porodične medicine, procjenu motivacije pušača za prestanak pušenja, njihove nikotinske, fizičke i psihološke ovisnosti te utjecaj pušenja na zdravlje žena, uz naglasak i na razvijanje empatije, kao i aktivnosti čiji

Z D R A V S T V O

je cilj bio razvijanje samosvijesti i stavova zdravstvenih radnika prema korištenju cigareta, uz podizanje svijesti o značaju kontinuiranog rada te intrinzične motivacije za individualni ili grupni tretman u radu sa pacijentima. Posebno efikasnom pokazala se vježba „Mapa empatije“ koja je pomogla učesnicima da nauče kako posmatrati svijet iz perspektive pacijenta: šta je pacijentov problem, koje su njegove želje, potrebe, nadanja, očekivanja od nas, strahovi ili stigme. Vježba „Drvo života“ fokusirala se na osvještavanje ličnih prednosti, životnih postignuća, (ne)uspjeha, ono što još trebamo poboljšavati, motivacione faktore, očekivanja od seminara i davanje prijedloga za buduće aktivnosti. Prije početka i nakon provođenja projektnih aktivnosti provedeni su pre- i posttestiranje o stavovima prema upotrebi cigareta i utjecaju na zdravlje te različite aspekte života, uz korištenje Fagerstrom-ovog Upitnika nikotinske ovisnosti, te kreiranje baze podataka u SPSS 24 i analiziranje dobivenih podataka. Analizom pojedinačnih ajtema Upitnika o stavovima prema pušenju, evidentno je da je tokom dvomjesečnih edukativnih radionica u okviru projekta „Politika bez duhanskog dima“ došlo do statistički značajnih (p < 0,05) pozitivnih promjena stavova te razvijanja lične i kolektivne svijesti o različitim problemima vezanim za pušenje cigareta. U proteklom periodu dipl. psiholozi su izradili sadržajni i vizualni aspekt plakata i letka pod naslovom: „Pušenje ili zdravlje – odaberite sami, zbog sebe i svojih voljenih!“ koji su nakon štampanja raspodijeljeni po svim ambulantama porodične medicine Doma zdravlja Zenica, dok je osmišljen i scenario za tri video-spota koji su u završnoj montaži. Zahvaljujući sprovedenim radionicama u okviru Projekta, u potpunosti je realizovan cilj usmjeren ka poboljšavanju komunikacijskih vještina, motivacije i empatije odabranih zaposlenika Doma zdravlja Zenica za promotivne i preventivne aktivnosti u smislu boljeg kontakta i odnosa sa lokalnim stanovništvom kroz promotivno-preventivne aktivnosti, usmjerene ka razvijanju svijesti, slike o sebi, pozitivnim životnim stilovima, te, u konačnici, smanjenju ili potpunom prestanku pušenja. Učesnici su uz dodatna znanja dobili i „alate“ koji će im značajno pomoći prilikom daljnjeg provođenja projektnih zadataka kroz njihov svakodnevni profesionalni angažman u ambulantama porodične medicine Doma zdravlja Zenica.

Zajedničke aktivnosti

Briga o somatskom zdravlju Pripremila: Željka Stevanović, dipl. psiholog, član Udruženja

okviru aktivnosti Projekta „Unapređenje somatskog zdravlja lica sa poremećajima u mentalnom zdravlju iz ruralnog područja“ izvršen je sistematski pregled 30 korisnika usluga Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Čelinac. Analizom dobijenih rezultata za ispitivane indikatore somatskog zdravlja dobijeni su sljedeći podaci: Povišene vrijednosti ukupnog holesterola imaju čak 23 korisnika; svih 30 korisnika imaju probleme oralnog zdravlja (kod najvećeg broja je neophodna sanacija vilice); povišene vrijednosti arterijskog krvnog pritiska ustanovljene su kod pet, a niske vrijednosti kod dva korisnika dok je većina korisnika (23) normotenzivna; vrijednosti šećera u krvi povišene su kod 12.korisnika, a povećanu tjelesnu masu ima 13 korisnika.U oviru projektnih aktivnosti urađeno je: 30 mjerenja visine krvnog pritiska, 30 laboratorijskih pretraga (šećer u krvi, HgbA1C, lipidni status), 30 mjerenja

logu, po dvoje korisnika pulmologu i fizijatru, a po jedan korisnik je upućen ortopedu, endokrinologu, urologu, neurologu i specijalisti nuklearne medicine. Za članove Udruženja “Duša” iz Čelinca tokom juna organizovan je i realizovan izlet sa ručkom u Mlinsku rijeku, poznato izletište u okolini Čelinca. I ova aktivnost pomenutog projekta, kao svojevrsna škola zdravlja u prirodi, u ugodnom ambijentu i sa prirodnim rashlađenjem, doprinijela je da se svi iz Udruženja opuste i uživaju u čarima koje samo priroda može da omogući. Projekat se provodi uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, koji implementira Asocijacija XY u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Federalnim ministarstvom zdravstva, a uz podršku Vlade Švajcarske. Projektne aktivnosti Udruženje „Duša“ realizuje u saradnji sa Službom porodične medicine

visine i težine te određivanja indeksa tjelesne mase, 25 elektrokardiografskih pregleda, 28 pregleda koje su proveli doktori stomatologije i 13 ginekoloških pregleda. Tokom projekta 13 korisnika je upućeno oftalmologu, 12 korisnica je upućeno na mamografiju, petoro je upućeno kardio-

i Centrom za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja “Sveti vračevi” Čelinac, sa ciljem prevencije somatskih oboljenja kod osoba sa mentalnim poremećajima. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

Korisničke inicijative

Izlet na Vlašić

U Aktivnosti CMZ

Eko-terapija u Odžaku Pripremila: Ana Majić, dipl. medicinska sestra/okupacioni terapeut, Dom zdravlja Odžak

okviru planiranih aktivnosti Centra za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak, organiziran je jednodnevni izlet kao posjeta profesionalaca zaposlenih u Centru za mentalno zdravlje Odžak i članova korisničkog Udruženja „Neuron“ iz Odžaka profesionalcima u Centru za mentalno zdravlje Doma zdravlja Gradačac. Ovo je bila prilika za razmjenu iskustava u radu, jer je CMZ Gradačac akreditiran i jedan je od primjera dobre prakse. Veliki broj gostiju po prvi put dolazi Gradačac, te su im ljubazni domaćini omogućili da se upoznaju sa ovim gradom i njegovim znamenitostima. Odnedavno, tim Centra za mentalno zdravlje Odžak je upotpunjen novim djelatnicama, diplomiranim psihologinjom i socijalnom radnicom. U okviru okupacione terapije započelo se sa eko-terapijom, u suradnji sa učenicima i nastavnicima srednje Poljoprivredne škole „Pero Zečević“ iz Odžaka, koji su uzgojili i poklonili Centru i Udruženju „Neuron“ lavandu. Od jutarnjih sati započinjale su radionice eko-terapije na kojim je organizirana prvo berba lavande, potom i njena obrada, sušenje i pakiranje. Planirano je da se lavandini pleteni štapići i vrećice sa sašunenom lavandom izlože na Humanitarnom sajmu polovinom kolovoza ove godine,

koji se održava u sklopu manifestacije „Posavsko kolo 2019“ . Takođe, ostvarena suradnja sa Domom za stare i nemoćne „Senior“ u Novom selu kod Odžaka, omogućila je da okupaciona terapija bude dostupna za 25 osoba koje žive u ovom domu, a koju su rado usvojili uz aktivno sudjelovanje i veoma se raduju svakom narednom susretu sa djelanicima Centra za mentalno zdravlje Odžak. U okupacionoj terapiji započet je rad sa djecom i muziko-terapija Centar za mentalno zdravlje Doma zdravlja Odžak proširio je i spektar svojih aktivnosti te su u okupacionu terapiju uključena i djeca, a uvedene su i prve muzikoterapijske aktivnosti. Takođe, Centar je uključen u pilotiranje Modela zajedničkog otpusta iz bolnice, supervizije iz koordinirane brige i okupacione terapije, a sa početkom školske godine započeće se preventivne aktivnosti u Osnovnoj školi „Vladimir Nazor“ u Odžak u sklopu dva projekta, za koja su sredstva izdvojili Zavod zdravstvenog osiguranja i Vlada. Sve aktivnosti dodatno jačaju kapacitete profesionalaca u Centru, a korisnicima osiguravaju dostupnu, kontinuiranu i koordiniranu zdravstvenu zaštitu. Napomena: Sve osobe na fotografijama suglasne su sa njihovom objavom.

subotu 20. srpnja 2019. godine, u sklopu projekta „Most prijateljstva“, koji financira Općina Vitez, Udruženje građana „Most“ iz Viteza organiziralo, skupa sa volonterkama iz Mješovite srednje škole Vitez jednodnevni izlet na Vlašić. Članovi Udruženja su tako, po prvi put, imali priliku sudjelovati na kreativnoj radionici u prirodi, što je svakako bilo jedno novo lijepo iskustvo za sve, a na ovaj način izišlo se iz ranijih ustaljenih okvira održavanja kreativnih radionica pretežito u zatvorenim prostorijama Centra za mentalno

zdravlje Doma zdravlja Vitez. Osim radionice, korisnici su imali priliku da, uz šetnju i prigodni ručak, uživaju u druženju na čistom zraku, što će umnogome doprinijeti boljitku njihovog psihofizičkog zdravlja, kao i poboljšanu socijalnu inkluziju u svojoj zajednici. U okviru navedenog projekta u septembru će se održati i promocija Udruženja „Most“ u Centru za mentalno zdravlje Vitez, kada će se lokalna zajednica moći dodatno informirati o aktivnostima i postignućima Udruženja, koje se zahvallilo Općini Vitez na podršci ovoga projekta i prepoznavanju potrebe ovakve vrste aktivnosti udruženja „Most“ Vitez, kao jedne u nizu budućih zajedničkih suradnji sa Općinom Vitez. Napomena: Osobe na fotografijama suglasne su s njihovom objavom. Pripremila: Sanja Vidović, dopredsjednica UG „Most“ Vitez

Z D R A V S T V O

Korisničke inicijative

Dnevno-rekreativni centar Pripremila: Elma Halilović, bacc. Komunikologije, volonter Udruženja „Menssana“ Sarajevo

Udruženje za zaštitu mentalnog zdravlja „Menssana“ iz Sarajeva otvorilo je početkom mjeseca jula u centru grada svoj Dnevno-rekreativni centar za korisnike usluga u mentalnom zdravlju. Centar se nalazi u stambenoj zgradi, na četvrtom spratu, a otvorenje je omogućeno uz pomoć Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini koji podržava Vlada Švicarske, a koji administrira Asocijacija XY u saradnji sa Federalnim ministarstvom zdravstva i Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Otvaranje Centra su podržali i Općina Stari Grad Sarajevo, na čelu sa načelnikom, gospodinom mr. sc. Ibrahimom Hadžibajrićem, kao i Općinsko vijeće Stari Grad Sarajevo. Dnevno-rekreativni centar će raditi radnim danima, te će najprije biti otvoren za registrovane korisnike usluga u Centrima za mentalno zdravlje Kantona Sarajevo i njihove porodice. Centar nudi vježbe zasnovane na principima fizikalne terapije, zatim medicinsko i psihološko savjetovalište, sekcije u skladu sa interesima korisnika, kao što su okupacione aktivnosti, kursevi, poetski kutak, itd., a bit će omogućeno i korištenje računara i biblioteke. Centar će biti prostor za druženje i raznorazne aktivnosti koje će uključivati predavanja, radionice, sportske aktivnosti, zatim odlaske na izlete, kulturna događanja, posjete kinu i pozorištu. Bit će tu mnogo zanimljivih sadržaja koji će biti u skladu sa interesima i potrebama korisnika.

Ovakav Centar je prijeko potreban našoj zajednici jer je osobama sa mentalnim poremećajima teže voditi zdrav način života, nerijetko su im finansijski nedostupni pojedini sadržaji, a s obzirom na prirodu njihovog problema strahuju od osuđivanja, upoznavanja velikog broja ljudi i nepoznate sredine. Iz tog razloga, Centar je percipiran kao sigurno mjesto, u kojem će se uvijek osjećati dobrodošli. Otvaranjem Centra želi se poboljšati kvalitet života osoba sa težim mentalnim poremećajima i njihovih porodica u smislu bolje kontrole bolesti - prevencija pogoršanja bolesti, čime se održava njihovo dobro zdravstveno stanje i vrši ušteda sistemu zdravstvene zaštite; korisnici i članovi njihove porodice se potiču na uključenost u zajednicu čime se štite osnovna ljudska prava, smanjuje se (auto)stigmatizacija pojedinaca i porodica; jačaju se resursi zajednice u podršci osoba i porodica osoba sa teškim mentalnim poremećajima. Centar ne pruža usluge liječenja, već podršku

u postizanju boljeg kvaliteta života, kao dijela kontinuiteta brige. Udruženje „Menssana“ osnovano je 2012. godine kao dobrovoljna, nevladina, nepolitička organizacija čija su ciljna grupa korisnici usluga mentalnog zdravlja i stručnjaci koji se bave očuvanjem i unapređenjem mentalnog zdravlja u zajednici, koji su zajedno i osnivači Udruženja. Ciljevi Udruženja „Menssana“ su da potiče primjene teorijskih postupaka nastalih u oblasti medicine, psihologije, socijalnog rada i drugih naučnih disciplina, zatim da zastupa interese korisnika usluga i stručnjaka iz oblasti mentalnog zdravlja, da poduzima postupke u okviru primarne, sekundarne i tercijarne prevencije, zbog unaprjeđenja mentalnog

zdravlja u zajednici. Udruženje „Menssana“ organizuje edukativne sadržaje u cilju rehabilitacije korisnika usluga mentalnog zdravlja te pružanje podrške porodicama koje imaju članove sa mentalnim poremećajima. Rade na suzbijanju stigmatizacije pojedinaca i grupa po bilo kojem osnovu. Više o samom Udruženju i ovom projektu možete saznati preko web stranice http://www.menssana-sarajevo.org/about.php, Facebook stranice, obraćanjem se na e-mail udruzenjemenssana@gmail.com, ili u nadležnom Centru za mentalno zdravlje. Važno je naglasiti da su sve usluge Dnevno-rekreacionog centra besplatne za osobe koje su registrovane kao korisnici usluga u mentalnom zdravlju u Kantonu Sarajevo. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su s njihovim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

Rekreacija osoba treće životne dobi

Proces starenja

isajni (respiratorni) sistem čine svi organi uključeni u disanje, i to: nos, dušnik, grkljan, bronhije i pluća. Respiratorni sistem obavlja dvije funkcije: donosi kiseonik do sva- II dio ke ćelije u tijelu i pomaže oslobađanju ugljen-dioksida kao otpadnog produkta ćelijske funkcije. Proces starenja povezan je sa brojnim promjenama u strukturi i funkciji organa za disanje. Neke od najznačajnijih promjena ogledaju se u smanjenju elastičnosti grudnog zida te je radi toga potreban veći napor za disanje. Smanjuje se snaga disajnih mišića (dijafragme i međurebarnih mišića) te dolazi do usporene razmjene gasa kroz alveolarne membrane. Sa starenjem se Prof. dr Radomir Zrnić, smanjuje i udisajni volumen te se poveFakultet fizičkog ćava rezidualni vazduh u plućima. Slavaspitanja i sporta bljenje disajnih funkcija se odražava i Banjaluka sportzasvebl@blic.net na ostale dijelove tijela, jer svaka ćelija Mtel: +387 65 54 24 74 zavisi o snabdijevanju kiseonika i ukljanjanju ugljen-dioksida, zbog čega kod osoba treće životne dobi mogu nastati značajne poteškoće u aktivnostima svakodnevnog života koje zahtijevaju veću fizičku izdržljivost, na primjer: čišćenje, pranje rublja, rad u vrtu i sl. Teškoće su naročito izraženije ukoliko su praćene i drugim zdravstvenim problemima. U starosti se smanjuje vitalni kapacitet 40 do 50% kao i forsirani ekspiratorni volumen u prvoj sekundi. Rezidualni volumen pluća starenjem se povećava. Respiratorni koeficijent i ekvivalent disanja povećava se sa godinama. Povećanje alveola pluća i slabljenje elasticiteta uslovljava smanjenu ventilaciju i perfuziju plućnog tkiva. Pluća zdrave odrasle osobe sadržavaju oko 300 miliona alveola. Starenjem se njihov broj smanjuje što dovodi do smanjenja plućne funkcije. To je naročito izraženo u osoba koje ne vježbaju i doprinosi osjećaju pomanjkanja vazduha koji se pojavljuje nakon slabe fizičke aktivnosti. Ako aktivno starimo, nećemo primijetiti promjene plućne funkcije. Redovno aerobno vježbanje smanjuje gubitak plućne funkcije povezane sa starenjem.

Kod starijih ljudi smanjuje se tjelesna visina koja je vidjiva već od 55-te godine života. Razlog je u smanjenju mišića koji drže tijelo i diskuse koji se nalaze između pršljenova. Posljedice su izraženije u starijih ljudi nepravilna držanja i naročito u onih koji se ne bave fizičkom aktivnošću (Maser, 2011). Pored promjene visine, kod starijih osoba se javljaju i karakteristične promjene tjelesne težine. Kod njih je smanjena razmjena materija što uzrokuje karakterističan raspored masti. Tako se sreće tip mršavih starijih osoba koje u svom potkožnom tkivu nemaju rezervnih masnih depoa. Takve osobe i pored uzimanja dovoljno hrane i dalje ostaju mršave. Drugi tip su gojazne stare osobe. Kod tih osoba u potkožnom tkivu, naročito na trbuhu, postoje velike naslage masnog tkiva. To su trbušaste osobe koje se zbog viška naslaga masnog tkiva teško kreću i zamaraju, pogotovo što se kod njih mast nalazi i oko srca, bubrega i u jetri, što u velikoj mjeri remeti funkciju ovih organa i znatno skraćuje život (Andrejević i Stevanović, 1968). Smatra se da osobe treće životne dobi, koje imaju normalnu tjelesnu težinu, ili je imaju ispod normale, znatno duže žive od gojaznih osoba. Suvišan balans masti u orgnizmu opterećuje srce, remeti rad važnih organa, noročito srca, mozga i bubrega. Preporučljivo je da svaka osoba treće životne dobi povremeno kontroliše tjelesnu težinu. Ako se ustanovi da težina počinje da opada i da se, i pored odgovarajuće ishrane i mirovanja, tjelesna težina ne popravlja mora se posumnjati na neko hronično oboljenje koje je često u starosti. Nasuprot tome, kod oso-

ba treće životne dobi, pretilost je česta pojava, a što je posljedica sedentarnog načina života i ograničenih kapaciteta kretanja usljed pretilosti. Ograničeni kapaciteti kretanja smanjuju vitalni kapacitet, što dovodi do fizioloških promjena u gubitku tjelesnih funkcija i zavisnosti o pomoći u obavljanju svakodnevnih životnih aktivnosti (Hamerman, 1999; Beswick, 2008). U toku starenja dešavaju se promjene na mišićima i koštano-zglobnom sistemu. Mišići tokom vremena gube svoju sposobnost da se skupljaju – sposobnost kontrakcije te postaju sve manje elastični i gube snagu. Mišićna vlakna se starenjem istanjuju i atrofiraju. Zbog tih promjena osobe starije dobi gube snagu, brzinu i elastičnost. Gubitak mišićne snage i mišićne mase su jedni od najvidljivijih promjena koje se dešavaju kod starijh osoba (Bellew, 2002). Gubitak mišićne mase naziva se sarkopenija. Sarkopenija znatno doprinosi slabljenju starijih ljudi i utiče na to da oni gube snagu, češće padaju i ozbilnije se povređuju (Welle, 2002). Sarkopenija se dovodi u vezu i s drugim pratećim poremećajima kao što su osteoporoza, insulinska rezistencija i upala zglobova (artritis). Sarkopenija nastaje zbog atrofije mišićnih vlakana i njihovog propadanja usljed nedovoljnog angažovanja, smanjenja nivoa hormona koji su zaduženi za izgradnju mišićnih vlakana (testosteron) i mogućeg povećanja kataboličkih hormona i drugih faktora koji dovode do ubrzavanja gubitka mišićne mase starijih osoba (Deschenes, 2005). Osobe koje upotrebljavaju svoje mišiće obično sadrže visok nivo mišićnih funkcija znatno duže. Dokazi ukazuju na to da se stariji muškarci i žene (u prosjeku 87 godina starosti) mogu suprotstaviti slabljenju mišića pomoću treninga sa opterećenjem (Fiatarone i sar. 1994). Starenjem se smanjuje i količina vode u tetivama i ligamentima. Zbog toga oni postaju manje elastični, kruti i slabi, što može smanjiti pokretljivost u zglobovima. U toku starenja dešavaju se i promjene na kostima. Kosti postaju krhke, neelastične, koštana masa je često razrijeđena i osteoporotična.

Z D R A V S T V O

Promjene koje se dešavaju na ovom sistemu su vidljive prilikom izvođenja svakodnevnih aktivnosti poput hodanja, penjanja uz stepenice, nošenja stvari ili korištenja alatom. Problemi se takođe javljaju i kod ustajanja sa stolice i kreveta, a ove promjene su česti uzroci i razlozi ozljeda lokomotornog sistema i padova koji se dešavaju zbog smanjenog nivoa sposobnosti. Promjene na koštano-zglobnom sistemu dovode do degenerativnih oboljenja kostiju i osteoporoze. Zbog toga su kod starijih osoba česti prelomi, naročito ruku i nogu, prilikom pada ili nekog snažnijeg pokreta (Duraković, 2007). Tokom starenja mineralni sastav kosti se gubi i izraženiji je u žena nego u muškaraca. Žene u involutivni period ulaze sa manjom ukupnom koštanom masom, a smanjenje mineralnog sastava kostiju započinje ranije i intenzivniji je u odnosu na muškarce (oko 8% za svaku deceniju u žena, 3% u muškaraca). Izrazitiji gubitak koštanog tkiva dovodi do osteoporoze (Duraković, 2007). Kliničku manifestaciju osteoporoze čine prelomi kostiju: kompresivne frakture pršljenova, vrata bedrene kosti, distalnog dijela podlaktice. Faktori koji utiču na količinu koštane mase su endogeni (pol, hormonalni status – sniženje nivoa estrogena u postmenopauzi u žena smanjuje apsorpciju kalcijuma te povećava resorpciju kosti; vitamin D, paratiroidni hormon, kalcitonin; genetski faktori) i egzogeni (unos kalcijuma prehranom, fizička aktivnost, pušenje cigareta i dr.). Prevencija gubitka kosti u postmenopauzi u žena danas se ogleda u primjeni estrogena, povećanom unosu kalcijuma hranom te provođenju fizičkog vježbanja za koje je utvrđeno da odgađa i smanjuje stopu gubitka kosti. Postojeće frakture ekstremiteta ili kičmenog stuba uvijek su dodatni faktor rizika za pad i ponovnu povredu. Sve reumatološke bolesti predstavljaju rizik za padove. To su zglobni i vanzglobni reumatizam, zapaljenjskog ili degenerativnog porijekla. Oni izazivaju mišićnu slabost, deformitete kičmenog stuba, malih kostiju na šakama i stopalima, čime se smanjuje oslonac, mijenja težište i direktno utiče na ravnotežu i stabilnost hoda. Tokom starenja zglobovi postaju manje pokretljivi, najprije zbog promjena u tetivama i ligamentima. Artritis je veći problem koji pogađa zglobove. Nakon decenija trošenja hrskavica koja štiti zglobove počinje propadati, zbog čega zglobovi postaju ukrućeni, upaljeni i bol-

ni. Hrskavica se može i potpuno istrošiti, pri čemu se onda kosti oslanjaju jedna na drugu. Više od 50% odraslih osoba ima neki stepen osteoartritisa, koji se još naziva i degenerativni artritis. Osteoartritis uzrokuje povećanu ukrućenost i bolove. Prethodna trauma, kao što je prelom zgloba prsta ili kuka, može ubrzati razvoj osteoartritisa. Artritis je hronična bolest koja se s vremenom pogoršava i može naše kretanje usporavati, naročito ako smo bili neaktivni prije nego što su se problemi pojavili. Da bi sebi olakšali teškoće, ljudi obično na artritis reaguju tako da imobilizuju bolne zglobove. Ali, zbog toga manje aktiviraju okolne

mišiće te dolazi i do smanjenja mišićne mase i gubitka snage. Redovna aktivnost pomaže artritičnim zglobovima. Zapravo, redovno vježbanje - naročito ono niskog intenziteta - može pomoći u osnaživanju zglobova i okolnih mišića te u smanjenju ukrućenosti i bolova u zglobovima. U prethodnom tekstu opisivali smo uglavnom tegobe koje prate starenje/ proces starenja i kod istih možemo vježbanjem/rekreativnim programima poboljšati zdravstveno i funkcionalno stanje osoba u trećoj životnoj dobi, pod uslovom da voditelj programa zna svakoj osobi prilagoditi program.

Email: sportzasvebl@blic.net 41

Z D R A V S T V O

dlazak psihologu je najčešće povezan sa aktuelnim problemom. Većina ljudi se jako dugo „peče na tihoj vatri“, trošeći život i vrijeme, misleći da će problemi proći sami od sebe ili će se okolnosti promijeniti. Ali, obično nije tako! Kako vrijeme prolazi, nagomilani problemi „gurani pod tepih“, ne samo da se povećavaju, nego imate i sve manje snage za njihovo rješavanje. Dugim iscrpljivanjem osjećate da vam se narušava i fizičko i psihičko zdravlje. Postajete razdražljivi, emocionalno iscrpljeni i sa padom energije. To su samo neki od popratnih simptoma. Šta ćete preduzeti, jer vi ste odgovorni za sebe i svoj život. Prvi korak u rješavanju problema je osvijestiti se da se ne osjećate dobro i da problem postoji. Kade se definiše problem pronalaze se i načini njegovog rješavanja. S druge strane, važno je da prestanete da okrivljujete druge ljude, prošlost, okolnosti, lošu sreću i dr. za sve što vam se dešava u životu. Život ne nudi gotova rješenja. Ne postoje instant recepti, već rješavanje „korak po korak“.

Iz ugla psihologa

Svoj život u svoje ruke!

Vida Lazarević, dipl. psiholog

„Ko ste vi“, kako biste jasnije definisali svoje ciljeve i osvijestili šta želite. Traži se aktivna uloga i aktivno učešće u životu. Vi ste nosioci glavne uloge vlastitog života, a ne statisti ili sporedni likovi. Promjena ne počinje od sutra ili od ponedjeljka, nego sa čvrstom odlukom da život uzmete u svoje ruke odmah! Svaki dan biraš kako će ti biti! Šta možete uraditi danas? Male akcije i mali koraci... Budućnost - “Idemo dalje...” Cilj je ići kroz život bez „ranca prošlosti“.

Svjesni „sada i ovdje“! Ne koristiti iskrivljenu sliku realnosti. Raditi na sebi u pravcu stvaranja inegrisanog odraslog, sa kapacitetima da budete bliski, spontani i autentični. I na kraju, vizuelizujte budućnost. Da li želite da vam narednih pet godina budu kao i prethodnih pet? Gdje vidite sebe za pet godina? Puno pitanja, ali odgovore na njih svako daje za sebe. Život je divan poklon koji smo dobili na dar. Budite odgovorni za sebe i za svoj život!

Prošlost – Sadašnjost – Budućnost Prošlost jeste nešto što je prošlo i što se ne može promijeniti. Prošlost je „ispod crte“, ali složićete se da prošlost kroz cijeli život utiče na vas, vaša ponašanja i osjećanja. Posebno u situacijama kada ste pod stresom reagujete kao djeca sa repertoarom osjećanja i ponašanja petogodišnjaka. Nesvjesno se slijedi scenario koji je napisan još kada smo bili mali. Kao da se ono što je prošlo može vratiti pa često čujemo rečenicu: „Da se ponovo rodim sve bih drugačije....“ Ako ste vi jedna od tih osoba zapitajte se šta biste to promijenili i šta biste sada uradili drugačije? Zapišite to! Primijenite u sadašnjosti, u situaciji i u okolnostima kroz koje sada prolazite. Koji su to „mali koraci“ koje sada možete i treba da uradite drugačije? Ne tražite izgovore, ako želite da uzmete život u svoje ruke! Sadašnjost - „Sada i ovdje“ je jedina izvjesnost na koju možemo aktivno uticati. U akciji rada na sebi u „uzimanju svoga života u svoje ruke“ korisno je da osvijestite 42

Susret sa porodicom Pušac Nema toga koji može da smisli priču i zaplet kakav sudbina umije da splete. Često kažemo kako nam se nešto u životu dogodilo slučajno. Sada znam da u životu ništa nije slučajno! Susret sa porodicom Pušac počeo je zaista slučajno i traje od samih početaka „Medici.com“-a. Zajedno smo prohodavali, jačali i razvijali se sa ciljem unapređenja medicinskih i ljudskih komunikacija. Kada sam prije četvrt vijeka, 4 jula 1994. godine, sama i pomalo uplašena, došla u Banjaluku, nisam znala da ću među ostalima upoznati posebnu, jedinstvenu porodicu Pušac, izuzetne ljude uz koje sam rasla i kao profesionalac i kao osoba. Naš kontakt je uspostavljen uz napisano pismo. Pisma zauzimaju posebno mjesto u mom životu. Napisala sam pismo redakciji da im budem saradnik Željela sam da kao psiholog, onoliko koliko u tom trenutku umijem i znam, motivisana unutrašnjom motivacijom, dam doprinos široj čitalačkoj populaciji. Živjeli smo u posljeratnom periodu. Podrška i poneka topla riječ, savjet, preporuka, razumijevanje je bila nasušno potrebna svima oko nas. Opterećeni svakodnevicom kroz život prolazimo jedni pored drugih. Neki ljudi se samo pojave i nestanu iz naših života. Ponekad nam ukažu na naše mane, ponekad nas osnaže, ali i ne moraju ostati stalno vezani za nas. Ima i izuzetaka. Za mene, to je bio kontakt sa porodicom Pušac koji traje, izuzetno je topao, spontan i sa osjećanjem jednostavnosti u komunikaciji. Ponovo, nakon 25 godina mog boravka u Banjaluci, nazdravljali smo životu, sreći, što smo živi i zdravi i što smo i dalje na istoj frekvenciji medicinskih komunikacija časopisa “Medici.com”.

Z D R A V S T V O

unce predstavlja dragocjeni izvor energije koja je neophodna za održavanje života na našoj planeti. To je nebesko tijelo zagrijano na 5800 Celzijusovih stepeni. Naša planeta dobija samo dvomilijarditi dio ukupne oslobođene Sunčeve energije koja je dovoljna da obezbijedi opstanak živih bića na Zemlji. Izlaganje kože Sunčevoj svjetlosti u osnovi povoljno djeluje na kožu tako što podstiče sintezu vitamina D, koji je neophodan za kalcifikaciju kostiju. Međutim, pojavom ozonskih rupa u atmosferi Sunčeva svjetlost sve više postaje izrazito opasna. Zahvaljujući svojoj specifičnoj građi, koža uspijeva da se zaštiti od najvećeg dijela uobičajenih svakodnevnih doza zračenja sopstvenim mehanizmima zaštite, a to su zadebljanje epidermisa i povećanje melanina u površinskim ćelijama kože. Eritem nastaje kao rezultat inflamatorne reakcije kože na UV zračenje i javlja se poslije 3-5 sati od izlaganja i dostiže maksimum za 8-24 sati. Nestaje u roku od tri dana. Eritemni odgovor kože zavisi od količine pigmenta koji se u njoj nalazi, odnosno od konstitutivne (naslijeđene) i indukovane (stečene) pigmentacije. Osobama crne rase potrebna je oko 30 puta veća doza UV zračenja sunčevog porijekla za izazivanje eritema u odnosu na bijelu rasu. Djeca imaju najmanji prag za nastanak eritema, a osobama starijim od 60 godina potrebna je mnogo veća doza UV zračenja nego osobama srednje životne dobi. Tamnjenje kože odvija se u dvije faze: • neposredno i • posredno tamnjenje Neposredno tamnjenje javlja se jedino kod osoba naslijeđene srednje tamne kože, a nastaje odmah po izlaganju Sunčevom zračenju. Ten kože je nešto bljeđi i sivkastiji i traje nekoliko dana. Odloženo tamnjenje u velikoj mjeri zavisi od urođene pigmentacije kože, a nastaje zbog povećanja broja, veličine i pigmentacije melaninskih granula. Javlja se tri dana poslije prvog izlaganja sunčevom zračenju i traje od nekoliko nedjelja do nekoliko mjeseci. Melanociti, pod dejstvom sunčevog zračenja, u bazalnom sloju epidermu povećavaju produkciju melanina koji se prenosi u melanozome te u vidu melaninskih granula kreće prema površini kože. Kada

Kako bezbrižno ljetovati melanin dođe do površinskog sloja dolazi do pojave tamnjenja kože. Pri izlaganju kože Sunčevom zračenju dolazi do pojave zadebljanja ukupnog epiderma i statum korneuma pri čemu dolazi do zadebljanja derme. Ovaj sloj ima najveću zaštitnu ulogu i može povećati toleranciju kože na Sunčevo zračenje kod osoba svjetlije puti za više puta. Hiperplazija epiderma javlja se već drugog dana od izlaganja sunčevom zračenju, maksimum dostiže oko 8-14 dana, a traje nekoliko nedjelja. Nastala hiperplazija je jedina zaštita za osobe sa vitiligom i albinose. Važno je napomenuti da tamnjenje kože i hiperplazija epiderme štite kožu uglavnom od pojave crvenila kože i opekotina a ne i od posljedica dugotrajnog izlaganja sunčevom svjetlu. Štetnost izlaganja sunčevoj svjetlosti Kod nekih osoba akutno izlaganje Sunčevom zračenju može uzrokovati fotosenzibilizaciju kože kao i rasplamsavanje nekih sistemskih oboljenja. Dugotrajno izlaganje Sunčevom zračenju za posljedicu može imati: • različite oblike karcinoma kože • ubrzano starenje kože • kataraktu i druge bolesti oka • slabljenje imunog sistema organizma

Predugo izlaganje Sunčevim zrakama izaziva fotostarenje kože koje se vidno razlikuje od njenog normalnog starenja. Koža postaje suva, smežurana, izbrazdana, istanjena. Javlja se difuzna smeđa pigmentacija, pjegice, difuzni eritem i melanocitni nevusi. Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

Zaštita kože Promjene koje nastaju kao rezultat štetnog djelovanja Sunca mogu su preduprijediti (ili ublažiti) odgovarajućom odjećom i primjenom preparata za zaštitu od Sunca. Visok zaštitni faktor je jedan od glavnih zahtjeva modernih preparata. Izbor preparata prvenstveno zavisi od tipa kože (dječja, osjetljiva, koža koja normalno reaguje, otporna koža). U prvim danima sunčanja potrebno je izabrati preparat sa visokim zaštitnim faktorom, dok se poslije druge i treće nedjelje boravka na Suncu može koristiti i preparat sa nižim zaštitnim faktorom. SPF ( Sun Protection Factor) je broj koji označava vrijeme tokom koga je koža zaštićena od sunca u odnosu na nezaštiženu kožu. Primjera radi: Mlijeko sa zaštitnim faktorom 30 obezbjeđuje 30 puta duže izlaganje suncu bez posljedica u odnosu na kožu koja nije zaštićena preparatom. Sve se više koristi oralna fotoprotekcija, odnosno zaštita od Sunca iznu43

Z D R A V S T V O

tra. Ova zaštita štiti kožu od zapaljenja, ali i naš genetski materijal. Jedna od najkorisnijih biljaka za tu namjenu je kaučukovac, biljka od koje se pravi čokolada. Dvadeset grama crne čokolade dnevno je dovoljna fotoprotektivna doza koja štiti ljudski organizam od Sunca. Sličan efekat ima sok crvene narandže, salata endivije, soja, paprat i neke vrste algi. Blagotvornost primorske klime Blagotvorni efekti primorske klime i kupanja u morskoj vodi našem organizmu omogućavaju: • povećanje dubine udisanja uz smanjenje frekvencije disanja, • poboljšanje periferne cirkulacije i smanjenje frekvencija uz povećanje snage srčanih kontrakcija • povećanje bazalnog metabolizma i pojačanog izlučivanja otpadnih materija • resorpcije supstanci koje su rastvorene u vodi preko kože (gvožđe, natrijum, sulfati, jodidi) • pojačan rad žlijezde sa unutrašnjim lučenjem, posebno aktvnost tiroidne i paratireoidne žlijezde • pojačano lučenje znojnih i lojnih žlijezda • vezivanje kalcijuma i fosfora i njihovo smanjeno izlučivanje urinom Šta nas sve može snaći na ljetovanju Sezona godišnjih odmora već uveliko traje. Cijelu godinu željno se čeka taj odmor te ne bi trebalo dozvoliti da ga bilo šta pokvari. Često se može „pokupiti“ neki crijevni virus, prehlada, povrede od morskih ježeva, povrede od oštre stijene ili kamena, ujedi komaraca, meduza i nekih drugih bubica. Promjena načina ishrane može dovesti do opstipacije ili dijareje. Da ne govorimo o prejakom izlaganju sunčevim zracima što može dovesti do pojave sunčanice i opekotina. Zbog toga se mora biti spreman odgovoriti nastalim izazovima. Važno je ne zaboraviti spakovati i lijekove jer nikada se ne zna da li će zatrebati. Uvijek zatrebaju ako se ne ponesu. Koji lijekovi treba da budu u putnoj apoteci Lijekovi za hronične bolesti Ukoliko bolujemo od neke hronične bolesti zbog koje uzimamo lijekove, ne smijemo zaboraviti da ih ponesemo. Zvuči čudno, ali istinito, da se lijekovi 44

zaborave, posebno ako je bolest nedav- protiv temperature, potrebno je ponijeti i no dijagnostikovana. kapi (sprej) za nos, lijekove koji ublažavaju simptome kašlja, razne pastile za Lijekovi protiv povraćanja grlo. Dobro bi bilo ponijeti i pripravke Ukoliko se loše podnosi putovanje, specijalno pripremljene za gripu i preuvijek treba ponijeti i tablete koje sma- hladu (kofein, paracetamol, vitamin C). njuju mučninu. Dimenhidrinat rješava ove probleme.Treba ih uzeti pola sata Lijekovi protiv alergija prije putovanja. Ne bi trebalo da ih koAlergije nisu rijetke na ljetovanju. S riste djeca do dvije godine i trudnice. obzirom na to da se radi o akutnim reDoza za odrasle je jedna tableta sva- akcijama, važna je brza reakcija. Zbog kih 4-6 sati, za djecu od 2-6 godina toga je potrebno uvijek ponijeti neki 15-25 mg svakih 6-8 sati. Djeca od antihistaminik (loratadin, npr.) u obliku 6-12 godina 25-50 mg svakih 6-8 sati tableta ili sirupa, ako se radi o djeci. dok djeca starija od 12 godina uzimaju Obavezno ponijeti i antihistaminski gel jednu tabletu svakih 4-6 sati. Najćešći ili biljni gel za kožu kod uboda komaneželjeni efekat je pospanost što može raca, meduza, nekih drugih insekata, biti i dobro za put. ali i alergije na jod iz morske vode kao i alergija na sunce. Važno je znati da parfemi, ukoliLijekovi protiv bolova (analgetici) Bez analgetika ne treba nikada kre- ko se uptrebljavaju na suncu, izazivaju nuti na bilo koje putovanje i na bilo ko- alergijske reakcije. ju destinaciju.Većina analgetika ima i protivupalno djelovanje, a istovremeno Probavne smetnje snižavaju povišenu temperaturu te su Često, zbog promjene klime, ishraveoma pogodni za putovanja. ne i vode, na ljetovanju može doći do Važno je znati da osobe koje bo- trovanja hranom i pojave dijareje. U tom luju od astme ne smiju koristiti acetil- slučaju treba uzeti probiotik, a u slučaju salicilnu kiselinu, jer može doći do as- povraćanja ili čestih stolica, gdje se gubi tmatičkog napada. Takođe, isti lijek se dosta tečnosti i elektrolita, i neko sredne treba koristiti ni kod menstrualnih stvo za nadoknadu elektrolita. Ukoliko bolova s obzirom na to da negativno dijareja traje duže od 24 sata, potrebno je javiti se ljekaru. Pored dijareje, proutiče na zgrušavanje krvi. mjena mjesta boravka može izazvati i opstipaciju. U tom slučaju, uzeti sredLjetne prehlade Na odmor stižemo zdravi, ali prehla- stvo protiv opstipacije, čaj za probavu de se nikad ne mogu izbjeći, posebno ili kašiku lanenog sjemena s jogurtom. Ukoliko se uz stomačne probleme ako se putuje na odmor u sezoni prehlade. Prehlade doživljamo kao tegobe hlad- javi i visoka temperatura, koristiti antinog dijela godine, ali su one česte i na piretik. Ako ne pomogne u toku 24 sata, ljetovanjima. Pored navedenih sredstava potražiti pomoć ljekara.

Z D R A V S T V O

Kad sunce upeče Mali savjeti, velika pomoć Kada sunce upeče potrebno se do- • Potrebno je znati kojem fototipu pripadamo kako bismo se mogli adebro zaštiti odjećom, odnosno kremama kvatno zaštititi. Postoji sedam gruvišeg stepena zaštite. Glavu zaštiti prozračnim slamnatim pa fototipova: bijelo-albinos, riđe, šeširom, kožu namazati odgovarajućim svijetloplava, smeđe, tamnoplave, kremama i piti dovoljno tečnosti. Kod mediteransko smeđe, crna. Najupojave sunčanice, koju prati mučnina, groženiji su bijeli i riđi fototip kože. glavobolja ili malaksalost, potrebno se • Potrebno je izbjegavati nepotrebskloniti u hladovinu, uzeti tečnosti i pono izlaganje Sunčevom zračenju u zvati ljekara. periodu od 11 do 16 časova. Sunce najjače zrači kada je u zenitu. Sanirati ranu odmah • Pretjerano izlaganje Suncu, pored Na odmoru nam se dešavaju povreopekotina, može dovesti i do sun-

de od morskih ježeva, od oštre stijene, čanice. Zbog toga je potrebno izbjegavati spoljne aktivnosti u vrijeme kamena ili ubod na staklo ili neki zaokada je Sunce najjače. Odmarati stao ekser i slično. Svaku povredu trese u hladovini i piti dosta bezalkoba odmah sanirati kako bi se spriječila holnih pića. eventualna infekcija i pretjeran gubitak krvi. Zbog toga treba uvijek imati bočicu • Odjeća treba da pokrije tijelo, rualkohola, povidon jod, hidrogen, sterilne ke i noge a glavu šešir sa širokim gaze, zavoj, flaster. obodom. U putnoj apoteci su obavezni: -- sredstvo protiv bolova -- sredstvo za smirenje želučanih tegoba i putne mučnine -- sredstvo protiv proljeva -- prašak ili tablete za rastvor sa elektrolitima protiv dehidracije -- lijekovi za snižavanje povišene temperature -- sprej za nos -- kreme za sunčanje -- sredstvo za dezinfekciju manjih rana -- kreme za ublažavanje sportskih ozljeda (istegnuća, nagnječenja) -- kreme za ublažavanje uboda insekata i meduza -- hranjive kreme za kožu -- flasteri -- zavoji -- pinceta -- toplomjer

• Obavezno nositi naočare za sunce, kako bi se zaštitile oči. • Djecu do godinu dana ne treba izlagati direktno sunčevom zračenju, a do šest mjeseci starosti ne treba mazati preparatima za zaštitu. Kasnije koristiti samo one sa manjim zaštitnim faktorom zbog veće osjetljivosti dječje kože ali i zbog veće mogućnosti apsorpcije hemijskih supstanci iz preparata za zaštitu. Još od ranog djetinjstva veoma je značajna zaštita od sunčevog zračenja jer djeca najveći dio godine provedu na otvorenom. Stručnjaci tvrde da do dvadestprve godine života primamo 80% ukupnog UV zračenja sunčevog porijekla. • Preparati za zaštitu otkrivenih dijelova kože treba da imaju zaštitni faktor najmanje 15. Veoma je važno nanositi dovoljnu količinu sredstava za zaštitu od Sunca. Bočica od 100 ml je dovoljna za prekrivanje cijelog tijela tri puta. Sredstva treba nanositi svaka dva sata a poslije kupanja, bavljenja sportom, poslije brisanja peškirom, svakih pola sata pa i češće. Veoma je važna zaštita nosa, usana, brade, obraza, čela i ušiju. Ove dijelove tijela treba prekrivati preparatima većeg zaštitnog faktora. • Nikada ne treba dozvoliti da koža „izgori“ jer to dovodi do trajnog oštećenja kože. Naša koža pamti i bilježi svaki trenutak koji je proveden na Suncu, dodaje ga svim prethodnim trenucima provedenim na Suncu i pravi o tome, počev od djetinjstva, zapis koji se ne može izbrisati. Važno je znati Ukoliko se na putovanje ne ponesu nikakvi lijekovi, nikada ne uzimati lijek po preporuci prijatelja, susjeda, poznanika, jer lijek nije za posuđivanje. U suprotnom, mogu se javiti, po život opasne alergijske reakcije. Na putovanja ponijeti samo one lijekove koje smo već koristili ili koje nam je ljekar prepisao. Literatura

1. Damjanović, A. et all. Vodič za savjetovanje pacijenata u apoteci, Farmaceutsko društvo Republike Srpske i Farmaceutsko društvo Federacije BiH, Banjaluka, 2013. 2. Edvards, C., Stilman, P. Mala oboljenja ili velike bolesti, IV izdanje, Beograd, 2011. 3. Ugrešić, N. (urednik): Farmakoterapija za farmaceute, Farmaceutski fakultet Beograd, 2014.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

eto nas uvek asocira na odmor, opuštanje, uživanje u letnjim specijalitetima, voću, sladoledima, sezonskom povrću koje nam omogućava pregršt vitamina i minerala koji nam donose mnogo benefita za naš organizam. Za vreme visokih temperatura potrebno je da odaberemo laganije obroke (mediteranski tip ishrane), bogat voćem i povrćem jer sadrži i veliki procenat vode i elektrolite koje gubimo znojenjem, hranu bogatu vlaknima koja olakšava varenje. Izbegavajte masnu i prezačinjenu hranu.

Photo by Engin Akyurt from Pexels

Hrana za letnje dane čajevi, hidrolati, ceđeni sokovi bez dodatka šećera, limunada, vode sa povrćem – krastavac, celer…). Izbegavajte gazirana pića, alkohol, kofein jer dodatno utiču na dehidrataciju.

Photo by Canva

Za doručak birajte kombinacije žitarica sa svežim voćem i osvežavajućim mlečnim proizvodima, za ručak i večeru ribu sa povrćem, svežim salatama, mlada mesa, rižota, musake...Ne zaboravite i morske plodove, začine, hladno ceđena ulja, bogata omega-3 masnim kiselinama, (nezaobilazno maslinovo ulje i ulje repice). Proteine je potrebno da unosimo kroz osvežavajuće mlečne proizvode kao što su kiselo mleko, kefir, sirevi, grčki jogurt, surutka (olakšavaju nam varenje, sadrže enzime, vlakna i probiotke, kulture koje održavaju crevnu floru).

Photo by Trang Doan from Pexels

Za užine je potrebno da se dodatno hidriramo kroz namirnice kao što su breskva, kajsija, lubenica, dinja, krastavac, paradajz, špargla (pored hidratacije, zbog prisustva biljnih pigmenata štite 46

Hidrolat eliksir za tople dane • 200ml hladne vode • 1 kafena kašika hidrolata Bugarske ruže • 4,5 listića sveže nane • Rendani đumbir • Sok od pola limuna ili limete Pripremila: HolisticNutri Zvezdana Ljubenković, holistički nutricionista *Sve izmešati zajedno i na kraju dodati kockice leda. Za potpuni užitak led možete da napravite i sa cvetovikožu od upalnih procesa, prevremenog ma lavande. starenja i podstiču pigmentaciju). Preporuke za letnju ishranu Unos vode u toku celog dana! - Ograničiti unos čvrstih masti – do Zbog visokih temperatura, organi- 10% (dnevni unos) zam gubi više vode, osećamo veću žeđ - Mediteranska ishrana bogata poi potrebno je konstantno unositi tečnost vrćem, žitaricama i ribom, tokom celog dana (voda, ledeni biljni - Svakodnevno unosti voće za vreme užine ili za doručak u kombinaciji sa žitaricama, - Dnevni unos tečnosti – minimum 2 l dnevno, - Smanjiti unos teško svarljivih proteina i slatkiša, - Fizička aktivnost (šetnja) u predvečernjim časovima svakodnevno ili plivanje (minimum 2x nedeljno).

Photo by rawpixel.com from Pexels

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Izvor fotografije: pexels.com

olagen je najzastupljeniji proteini u ljudskom organizmu i glavna proteinska komponenta kože, kostiju i vezivnog tkiva. Što se s njim događa kako starimo i kako nadomjestiti gubitak kolagena? Govoriti o ulozi i važnosti kolagena za naš organizam, znači govoriti o jednom od temeljnih tkiva - vezivnom tkivu, koje zajedno s hrskavičnim i koštanim čini potporno tkivo, a rasprostranjeno je po cijelom tijelu. Vezivno tkivo izgrađeno je od vezivnih stanica i međustanične tvari koja ih okružuje, a koja se sastoji od koloidne otopine (temeljne tvari) i vezivnih vlakana, među kojima su i kolagena vlakna.

Zaustavite starenje kolagenom narušen oblik tijela, odnosno poremećaj koštano-mišićnog sistema (ukočenost, artritis, mišićne povrede), poremećaj u funkciji imunog sistema. Vitamin C doprinosi normalnom stvaranju kolagena za normalnu funkciju hrskavice i kostiju.

bora i pojačava elastičnost, fleksibilnost i hidriranost kože. Firming complex na osnovu dve kliničke studije, pomaže da kontrolišete proces starenja kože. Ovaj kompleks predstavlja mješavinu sastojaka francuske dinje, morski kolagen i fitoceramidi, kako bi omogućili koži hidrataciju, smanjili pojavu dubinskih bora, povećali joj elastičnost i savitljivost. Pored toga, ovaj proizvod sadrži Vitamin C čiji je zadatak održavanje unutrašnjih procesa i zdravlja kože. Uzimajte dvije tablete svakog jutra za najbolje rezultate

Izvor fotografije: pexels.com

Namjena dodataka prehrani s kolagenom je usporavanje fiziološkoga gubitka kolagena. Ljudski organizam sam sintetiše kolagen. Starenjem procenat obnove pada pa posle 25. tijelo gubi kolagen od 1,5% godišnje. Gubljenje kolagena je posljedica i trajnog opterećenja (vrhunski sportisti, fizička aktivnost) ili autoimunih bolesti. Čovjeku je kolagen potreban zbog rasta i zamjene istrošenih tkiva, zarastanja i obnove povrijeđenog tkiva. U nedostatku kolagena tijelo se mijenja i pojavljuju se bore, celulit, suva koža, kosa i koža bez sjaja,

INFINITE FIRMING COMPLEX je prvi Foreverov ekskluzivni dodatak prehrani za ljepotu. Ovaj dodatak prehrani je kompleks za unutrašnju obnovu, koji pomaže u borbi protiv pojave prijevremenog starenja i posebno je kreiran kako bi vašoj ljepoti pomogao iznutra. Spojili smo vitamin C koji pomaže formiranju zdravog kolagena u koži, biotin za zdravo vlasište i kožu, a dodali smo i morski kolagen. Kolagen je protein pun aminokiselina koji se prirodno stvara u tijelu te daje strukturu i tonus vezivnom tkivu. Pokazalo se da oralno konzumiranje kolagena smanjuje pojavu dubinskih

Izvor fotografije: Pinterest.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Infinite firming complex Pakovanje 60 tableta – 2 tablete sadrze: • Kolagen – morski – hidrolizat – (Collagen Peptide) – 750 mg • Vitamin C – 90mg • Vitamin B8-biotin – 30ug • Ceramide – 15 mg • DGDG – 12 mg • Francuska dinja – 10 mg

Iskustva korisnika kod korišćenja kolagena • • • • • • • • • • • • • •

Koža Obnavlja elastičnost kože, eliminiše bore na suvoj koži, uklanja staračke bore; Tokom dužeg vremenskog perioda usporava pojavu novih bora; Regeneriše opuštenu kožu usljed mršavljenja; Pomaže u liječenju bolesti; Jača kosu, usporava rast sijedih vlasi i opadanje kose; Obnavlja rast kose; Umanjuje i ublažava stare ožiljke, uklanja sviježe; Pomaže liječenje kožnih alergija; Pomaže u liječenju komedone, mladalačke akne; Ubrzava zarastanje nakon plastične hirurgije, invanzivnih pilinga, dermabrazije; Prevencija i liječenje dekubitusa; Pomaže kod kožnih oboljenja koja imaju dublje porjeklo, bradavica, raka, psorijaze, ekcema, herpes; Eliminiše pigmentne fleke, redukuje staračke pjege; Pomaže pri liječenju opekotina od sunca, kao i druge vrste opekotina;

• Smanjuje bolove u leđima i kičmenom stubu; • Pomaže u liječenju osteoporoze, artroze, osteoartroze, osteohondroze, gihta, diskus hernije i reumatskog artritisa; • Obnavlja mišićno tkivo. Krvni sudovi • Poboljšava vensku i arterijsku cirkulaciju; • Pomaže u luječenju proširenih vena. Vid • Poboljšava izdržljivost i oštrinu vida; • Pomaže u liječenju katarakte i hroničnog konjuktivitisa: “ZLATNA TEČNOST U ŽUTOJ BOCI” Žlezde sa unutrašnjom sekrecijom • Stimuliše rad štitne žljezde; • Pomaže u liječenju insulinske rezistencije.

Izvor fotografije: pinterest.com

Unutrašnji organi • Pomaže u liječenju kardiovaskularnog sistema, stenokardije, postinfarktnih stanja i stanja poslije moždanog udara, aritmije i hipertenzije; • Pomaže u liječenju gastritisa, čira na želucu i dvanaestopalačnom crijevu. Imuni sistem • Pomaže u liječenju hronično narušenog imunog sistema; • Jača imuni system; • Pomaže u liječenju autoimunih oboljenja i bronhijalne astme.

Izvor fotografije: pinterest.com

Mišići i kosti • Smanjuje bolove u zglobovima i kostima kod reumatskih i artritičnih poremećaja; • Ubrzano zarastanje i rehabilitacija povreda kostiju, zglobova i tetiva kod komplikovanih preloma; 48

Sport i fitnes • Povećava mišićnu masu; • Preventiva i liječenje sportskih povreda. Ukoliko želite podmladiti svoj izgled i učiniti nešto izuzetno dobro za svoju kožu i za svoje zdravlje, kontaktirajte nas na +387 66 352 307 Više o proizvodima od najčistije Aloe Vera, čitajte na www.klubzdravlja-aloevera.com

Zašto piti Forever Aloe Vera Gel? • Neutrališe povišenu želučanu kiselinu, te na taj način smanjuje pečenje i bolove u želucu • Reguliše djelovanje gastrointestinalnih simbiotičnih bakterija, • Smanjuje gljivice, • Normalizira pH stolice, • Pomaže kod iritabilnog crijevnog sindroma, kolitisa, polipa u debelom crijevu, hemeroida, proljeva i zatvora, • Prodire kroz stijenku probavnog trakta, ispire štetne bakterije i čisti crijevne resice od naslaga. Na taj način umiruje upalne procese i povećava apsorpciju hranjivih tvari • Poboljšava rad jetre, detoksikuje je i regeneriše • Preporučuje se kao dodatna terapija kod bolesti žuči, ciroze jetre, akutnog i hroničnog hepatitisa te masne jetre • Jača srčani mišić • Snižava nivo holesterola u krvi i krvni pritisak te • Smanjuje učestalost napada angine pektoris • Potiče imunološki sistem • Podiže nivo energije • Kvalitet života podiže na viši nivo • Potiče probavu • Aloe Vera gel sadrži aktivne supstance koji pomažu u uništavanju tumora jer sadrži sastojke koji sprječavaju dotok krvi u tumor, a time i sam rast tumora • Kao dodatna terapija, smanjuje štetne nuspojave hemio i radio terapije.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

ve veći deo populacije se već nakon prolećnog perioda susreće sa pigmentacijskim promenama, uslovljenim izlaganju UV zračenju, a pogotovo nakon letnjeg perioda i sezone godišnjih odmora. Poremećaji pigmentacije se mogu svrstati u dve osnovne grupe: • hipopigmentacije, koje predstavljaju urođeni ili stečeni poremećaj u sintezi melanina (npr. vitiligo, albinizam) • hiperpigmentacije, koje su posledica povećanog ili nepravilnog nakupljanja melanina u koži Oba poremećaja se mogu javiti kod svih tipova kože. Relativni udeo melanina, kao i ostalih pigmenata, je genetski određen i nasledan te uslovljava boju i karakteristike kože svake pojedine osobe. Stvaranje melanina zavisi od aktivnosti enzima tirozinaze, stoga lekovi koji blokiraju njegovu aktivnost sprečavaju preteranu produkciju melanina. Hiperpigmentacije mogu biti lokalizovane i difuzne. Uzroci nastanka hiperpigmentacije su najčešće: • unutrašnji (osobe sa tamnijom kožom imaju veću sklonost ka hiperpigmentaciji) • spoljašnji (izlaganje UV zrčenju, različita hemijska jedinjenja, betaksolol, minociklin, estrogen, hinidin, progesteron i dr.)

meta položaj

orto položaj

para položaj

Oksidacija hidrohinona

Najučestalije hiperpigmentacije su sunčane pege. Manifestuju se kao oštro ograničene, sitne, okruglo-ovalne, različito pigmentirane mrlje žućkasto-crvene do smeđe boje. Hiperpigmentacije mogu nastati kao posledica akni, hormonskih poremećaja (Adisonova bolest,Cushingov sindrom i dr.), policističnih jajnika, pojedinih tumora, primene oralnih kontraceptiva, hormonskih disbalansa u klimaksu i dr. Moguća je i pojava trudničkih hiperpigmentacija melasma gravidarum, koje se manifestuju na licu kao smeđe mrlje nepravilnog oblika. Da bi se hiperpigmentacija otklonila neophodno je utvrditi i otkloniti uzrok 50

Pigmentacijski poremećaji kože

Mr ph. Anica Crkvenčić

Kojic kiselina

nastanka, otkloniti oboljenje, ograničiti izlaganje UV zračenju ili kožu zaštititi upotrebom krema sa visokim zaštitnim faktorom. Neophodno je pregledom dermatologa utvrditi stepen oštećenja kože i primeniti odgovarajući tretman i propisanu terapiju. Za tretman se obično koriste preparati u vidu krema i gelova (uglavnom za osetljiva područja) sa supstancama koje blokiraju tirozinazu. Hidrohinon je supstanca koja se tradicionalno upotrebljava za tretman hiperpigmentacija u koncentraciji 2% ili 4%. Hidrohinon je molekul sa izrazitim antioksidativnim efektom zbog prisustva fenolnih grupa. Kao neželjeni efekat kod njegove primene može se javiti iritacija kože. Glikolna kiselina i ostale alfa hidroksi kiseline (AHA) u niskim koncentracijama izazivaju deskvamaciju pigmentisanih keratinocita, a pri višim koncentracijama dovode do epidermolize. Nekoliko studija je pokazalo da uklanjanje superficijalnih slojeva epiderma glikolnom kiselinom u koncentraciji 3040% može da poboljša penetraciju drugih sredstava za izbeljivanje, npr. hidrohinona. Azelaična kiselina posebno daje dobre rezultate kod hiperpigmentacija koje su posledica upalnih procesa, npr. akni. Azelaična kiselina se dobija ozonolizom oleinske kiseline dok je u prirodi sintetiše biljna vrsta Pityrosporum ovale u cilju odbrane od mikroorganizama i reparacije oštećenja tkiva. Trihlorsirćetna kiselina izaziva deskvamaciju područja zahvaćenih hiperpigmentacijom i nije efikasna kod pacijenata tamnije puti. Kojic kiselina je novija supstanca u

primeni. Takođe je inhibitor tirozinaze, a izolovana je iz gljivica Aspergilus i Penicillium. Primenjuje se u koncentraciji 14% i često je efikasnija u kombinaciji sa drugim komponentama. Obično se primenjuje kod pacijenata koji ne podnose tretman hidrohinonom. Kojic kiselina takođe može izazvati iritaciju kože pa se upotreba ograničava na 1-2 meseca u kontinuitetu ili do pojave eventualnih neželjenih efekata. Ekstrakt sladića (Glycyrhiza glabra) sadrži 10-40% glabridina koji 50% inhibira tirozinazu bez citotoksičnih efekata, a aktivniji je oko šesnaest puta od hidro-

Glycyrrhiza glabra

hinona. U toku je razvoj novih formulacija sa ovim ekstraktom za tretman dermalne melazme zbog minimalne mogućnosti pojave neželjenih efekata. Usled sve učestalije pojave hiperpigmentacija istraživanja su fokusirana na otkrivanje savršene kombinacije antioksidanasa, posebno biljnih ekstrakata, koji će postići maksimalni efekat uz minimum neželjenih dejstava.

L j e k a r i

Dobrovi čuvari uspomena

Dobroslav Ćuk je rođen 1951. godine u Trebinju od oca Lazara i majke Ljubice, rođene Ivanković. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Trebinju, a medicinski fakultet i specijalizaciju iz urologije u Beogradu. Ima zvanje primarijus. Prve pjesme napisao je u svojoj šesnaestoj godini, a kao član Kluba mladih pisaca „Svitanja“ iz Trebinja bio je jedan od najmlađih učesnika Poetskog maratona 1969. godine u Sarajevu. Nastupao je na brojnim pjesničkim susretima u zemlji i inostranstvu i objavljivao pjesme u mnogim listovima i časopisima. Godine 1998. objavio je zbirku pjesama pod nazivom „Grad bez duše i druge pjesme“, koja je u rukopisu nagrađena na jugoslovonskom konkursu povodom sto godina nikšićke štampe, a 2002. godine prevedena na rumunski jezik. U antologiji savremene srpske lirike nazvane „Hercegovački vijenac“, objavljene 2014. godine, zastupljen je sa osamnaest pjesama. Član je i jedan od osnivača Književne zajednice „Jovan Dučić“ u Trebinju i član Udruženja književnika Republike Srpske. Čitav radni vijek proveo je u Trebinju na poslovima ljekara, specijaliste urologa, na poslovima rukovodioca zdravstvenih ustanova, a dva mandata je vršio funkciju načelnika opštine/ gradonačelnika Trebinja. Odlikovan je ordenom Njegoša drugog reda, a dobitnik je i brojnih priznanja među kojima se ističu spomen-diploma opštine Trebinje, povelja Komore doktora medicine Republike Srpske i povelja Crvenog krsta Republike Srpske. Od 2016. godine nalazi se u penziji i svoje penzionerske dane uglavnom provodi u Trebinju sa porodicom i prijateljima. I sa pjesmama što sjećaju na neka prošla vremena i čuvaju uspomene.

p j e s n i c i

Čuvari uspomena

Neka bude kako bude

Čuvaju djetinjstvo zavičaj slike momačke dane i ljubavi radosti male i velike čuvaju Sveca što se slavi

Ja nisam nadaren za ovo vrijeme za ove poslove i ove ljude ali ću ostati kakav jesam pa neka bude kako bude

i Karađorđevog miris parka za dušu moju nespokojnu susret kod crkve Svetog Marka i plavu sobu u Bugojnu

gdje sam i zašto zaboravljen jedni se pitaju drugi se čude a ja sam samo tamo gdje jesam pa neka bude kako bude

čuvaju da se ne izgubi jutro u Stocu kada sviće i kako more strasno ljubi čudesno selo Popoviće

na žalost su opet po mjeri kriminalci trgovci lude a ja nisam ništa od toga pa neka bude kako bude

rastanke čuvaju pune bola granate rane metalnu pticu čuvaju tajne hirurškog stola i sve što sjeća na Bolnicu

i kada jednom dolijaju svi foliranti papci i jude biću ponosan na to što jesam pa neka bude kako bude.

sve što u maštu može da stane i što se pamti kroz vremena priče i pjesme ispjevane skupljaju čuvari uspomena.

Ako se vratim

Oda bolnici

Ako se vratim pitajte me tada i kako je bilo i šta će još biti kako ostanu samo strah i nada kada se borite za život vlastiti

Uvijek si puna ljubavi i bola neke stalne brige i nečije muke od ulaznih vrata do hirurškog stola do velikog srca i do vješte ruke

pitajte me gdje je u sjećanju nekadašnja mladost stari dobri dani kada sam ponosan s nepunih devetnaest k›o u nekoj bajci pisao Zvezdani

puna strepnje nade radosti i plača dosanjanih dana i besanih noći vojske u bijelom što časno korača i novoljnim traži mjesta i pomoći

kako sam mislio da samo najbolji mogu gradit´ svijet srećniji i novi i da se radom znanjem i poštenjem u ljubavi Božjoj ostvaruju snovi

pod tvojim su krovom i svjetlost i tama rađaju se djeca i smrt zadah širi za život se bore kao u pjesmama Kosovke djevojke crni Vladimiri

kako sam odvažno sa broda što tone kad se svi slabići sklanjaju i bježe poručio da je jedino moralno biti sa svojima kada je najteže

jedni blagodare drugi će tek znati da si kutak spasa uspomena škola k›o ranjena duša što traje i pati uvijek si puna ljubavi i bola.

i pitajte me šta je dalje bilo gdje su patrioti i ko skuplja mrve gdje su časni borci šta se dogodilo da posljednji opet potiskuju prve šta rade trgovci ko su izdajnici ko se nedostojno tuđim perjem kiti ako se vratim pitajte me tada i kako je bilo i šta će još biti! 53

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Banje Srbije

Nagrada GRAND PRIX – BUSINESS SUMMIT

Mr sc. Aleksandar Jokić, direktor Specijalne bolnice za rehabilitaciju Banja Koviljača, dobitnik je nagrade GRAND PRIX – BUSINESS SUMMIT na 8. Business International Summit-u, koji je održan od 21. do 23. juna 2019. godine u Vrnjačkoj Banji u Srbiji.

agrada GRAND PRIX – BUSINESS SUMMIT se dodjeljuje na osnovu niza standardizovanih kriterijuma koji podrazumevaju inovativnost, visok stepen tržišne prepoznatljivosti i pozicioniranja autentičnog proizvoda. Nagrada se dodeljuje u cilju afirmacije najistaknutijih kompanija, institucija, udruženja, pojedinaca i medija koji kontinuiranim pozitivnim razvojem i inovativnim strategijama postavljaju više standarde i unapređuju tržište te daju izvanredan doprinos u popularizaciji privrednog potencijala, kreiranja konkurentnog tržišnog imidža. Jokić je tim povodom istakao: “Ustanova koju vodim u protekle četiri godine beleži značajne uspehe. Konstantno se povećava broj gostiju, broj procedura, ali i značajno se povećao broj novozaposlenih radnika. Veliku zahvalnost dugujem porodici, svim zaposlenim i kolektivu Specijalne bolnice (čiji je moto da je snaga vodopada u mnoštvu kapljica koje rade zajedno), ali i osnivaču – Ministarstvu zdravlja koje je prepoznalo banjski turizam kao razvojnu šansu Srbije.“ Predstavljanje u Tuzli U Kristalnoj dvorani Hotela “Tuzla” u Tuzli 17.7.2019. godine je održano predstavljanje ponude Specijalne bolnice Banja Koviljača i opštine Vrnjačka Banja turističkim operaterima i turističkim radnicima sa područja Tuzlanskog kantona. Specijalnu bolnicu je predstavljao direktor prim. dr Aleksandar Jokić. Specijalna bolnica “Banja Koviljača” je ostvarila zapažen nastup i uspostavila brojne poslovne kontakte za produbljenje saradnje sa Tuzlanskim kantonom što će rezultirati i uvećanjem broja posetilaca iz tih krajeva. Posebnu atrakciju za posetu Koviljači predstavlja i čuveni Kur-salon, renoviran krajem 2018. godine.

Urednik rubrike “Banje Srbije”: Rade-Radenko Karalić Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dobrodošli u Banju Koviljaču

prijatnom klimatskom i ekološki zdravom ambijentu Banje Koviljače kome je priroda podarila lekovitu sumporovitu termomineralnu vodu i peloid, a struka i nauka ih stavile u službu zdravlja, potrebe pacijenata su imperativ. Predsednik Svetske asocijacije balneoklimatologa zvanično je potvrdio da je odnos lekovitih materija iz blata i sumporovite vode Banje Koviljače jedinstven u svetu i zaslužan za tako dobre terapijske efekte u lečenju, pre svega reumatskih bolesti. Prateći potrebe svojih pacijenata kao i savremene tokove u medicini, u Specijalnoj bolnici Banja Koviljača primenjuje se široka paleta dijagnostičkih i terapijskih procedura, koje su individualne i prilagođene svakom pacijen-

tu. Ovde su usavršili i najsavremeniju biološku terapiju koja pomaže oporavak oštećenih tkiva kod povreda mišića, tetiva, zglobova i ligamenata. Ortokin terapija se primenjuje posebnom metodologijom obrade krvi pacijenta, gde se izdvaja serum obogaćen najkvalitetnijim faktorima rasta i antizapaljenjskim proteinima. Pre 30 godina, 1989. godine, ovde je osnovano prvo odeljenje za rehabilitaciju dece u bivšoj Jugoslaviji. Od tada je lečeno više od 41 hiljadu mališana. Oni i njihovi roditelji borave u objektu gde je sve podređeno i prilagođeno njima, uključujući i terapijske postupke. Kvalitetan odmor podrazumeva i udobnost privatnog prostora svakog gosta. Ovde su to studio apartmani, jednokrevetne i dvokrevetne sobe, smeštene u prelepi ambijent veličanstvenih predratnih zdanja sa bogatom istorijom koje su međusobno povezane sistemom toplih hodnika. Kreativne, nutritivno bogate, a ukusne obroke po strogom HASAP standardu, spremaju se u četiri savremeno opremljene kuhinje, poštujući novi pristup u kulinarstvu koji prvenstveno ističe zdravstveni aspekt ishrane, a koji je pritom potpuno personalizovan. Višestruko nagrađivan restoran “Pod kulom” nalazi

SB Bukovička Banja

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“. Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal-

se u zdanju koje podseća na kraljevsku krunu nadaleko je poznat po svojim specijalitetima, vrhunskoj usluzi, jedinstvenoj kaskadnoj bašti i divnom pogledu na banjski park. Pod kupolom stoletnog zdanja kupatila kralja Petra Prvog, na oko hiljadu i po kvadratnih metara, nalazi se wellness centar Kovilje. Daleko od gradske vreve, okružen prelepom prirodom koja upotpunjuje osećaj utočišta od stresa svakodnevnog života, wellness Kovilje je jedinstvena oaza relaksacije. Prepuštanje svim blagodetima kupanja u toploj sumpornoj vodi, bazenima, aromatičnim kupkama, blatnim pakovanjima ili masažama je nesvakidašnje iskustvo kojem ne možete odoleti. U wellnesu sve je usmereno ka zdravlju a u centru Kovilje to pretvaraju u umetnost – umetnost zdravlja i lepote. Na usluzi u svakom trenutku je i konsultacija medicinskog tima lekara specijalista, a sve u cilju dostizanja maksimalnog ugođaja i povoljnog efekta tretmana na zdravlje svakog gosta.

 https://www.banjakoviljaca.rs

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema. O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru. Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet. Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom. U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

 +381 34 725 250  https://www.bukovickabanja.co.rs 55

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Zdravstveni i SPA centar “Merkur”

Lek za dušu i telo uz dobru zabavu

eto je doba godine kome se svi raduju. Duži dani, više sunca i naravno letnji odmori. Banja je savršeno mesto da se ukloni sav stres nagomilan tokom godine i napune baterije za predstojeći period. Uz zanimljiv kulturno-zabavni program koji nudi Vrnjačka Banja njeni posetioci osetiće sve čari banjskog boravka a pritom se dobro zabaviti i družiti. Letnja sezona u Vrnjačkoj Banji po broju i raznovrsnosti događaja može parirati svim drugim turističkim destinacijama u zemlji ali i regionu. Karneval, muzički festivali, koncerti klasične i savremene muzike, izložbe i književne večeri, animacije za najmlađe – samo su deo bogatog sadržaja vrnjačkih manifestacija. Uz sve turističke atraktivnosti i dešavanja, Zdravstveni i spa centar „Merkur“ omogućava da se doživi ono što Vrnjačka Banja u svojoj osnovi i jeste – mesto bogate i lekovite prirode. Doći u Vrnjačku Banju a ne osetiti pravi banjski boravak koji postoji u „Merkuru“ – potpuno je nezamislivo. Blagodeti tople banjske mineralne vode se koriste već decenijima u cilju poboljšanja zdravlja, kroz jedinstvene „Merkurove“ tretmane i procedure. Ba-

nja je pravo mesto da se uz odmor pozabavite zdravstvenim problemima ukoliko ih imate. Vrhunski tim sastavljen od 40 lekara različitih specijalnosti, kroz dugogodišnje iskustvo i rad u oblasti lečenja dijabetesa, gastroloških problema i fizikalne rehabilitacije, pozicionirao je „Merkur“ kao lidera zdravstvenog turizma. Moderna dijagnostika i terapije toplom mi-

 Tel. +381 36 51 55 150

 https://www.vrnjackabanjamerkur.com IMPERIAL PROGRAM - Vrhunski komfor banjskog boravka uz kontrolu zdravlja i relaksaciju od 5.990,00 din/dan. Program koji na najbolji i najbogatiji mogući način daje pune efekte kompletnog banjskog boravka uz „Merkurovu“ vrhunsku medicinu, savremene spa tretmane i mineralne vode.

neralnom vodom, svim gostima omogućavaju da na komforan način obave preglede za koje bi im u njihovom mestu bili potrebni meseci.

Mataruška Banja

ineralna voda Mataruške Banje pripada kategoriji natrijum-magnezijum-hidrokarbonatnih sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulfida 14mg/l, što je glavna terapeutska vrednost ove vode uz temperaturu do 46 stepeni C. Ova voda se, uz regulaciju temperature, koristi putem kupanja, tuširanja, orošavanja kao i kroz individualnu i grupnu hidrokineziterapiju.

Mataruška Banja se nalazi u centralnom delu Srbije, udaljena 8 km od Kraljeva i 170 km od Beograda. Krasi je i blaga klima, čist vazduh i blizina kulturno-istorijskih spomenika (manastiri Žiča i Studenica, srednjevekovni grad Maglič ). Na izvorima lekovite vode izgrađena je Specijalna bolnica za rehabilitaciju ,,Agens” koja ostvaruje savršenu sinergiju izmađu prirodnih - balneoloških faktora i savremenih protokola fizikalne medicine i rehabilitacije. O gostima brine tim lekara (specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, internista, reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre-tehničari. Bavimo se prevencijom, lečenjem i rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumat-

skim bolestima. Prirodni faktor, sumporovita termomineralna voda, ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta. Od ove godine u funkciji je i novi aparat za merenje koštane gustine (DEXA) što doprinosi kvalitetnoj dijagnostici osteoporoze kao uslovu za pravovremenu terapiju i prevenciju mogućih komplikacija i invaliditeta.

 Tel. +381 36 541 10 22 56

 https://www.agensmb.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Program “Čigota“ – škola zdravog života

 Tel. +381 31 597 597

 https://www.cigota.rs

rogram “Čigota” je medicinski program, koji se realizuje u ČIGOTI® na Zlatiboru i namenjen je za redukciju telesne mase i promenu životnog stila. Osnovan je 18. novembra 1989. godine i do danas je u njemu učestvavalo preko 50.000 korisnika. Suština programa je u uspostavljanju poremećene ravnoteže između unosa energije i potrošnje, smanjenje telesne težine i redukovanje faktora koji narušavaju zdravlje, trajno oslobađanje viška masnog tkiva i poboljšanje fizičkih sposobnosti i estetskog izgleda bez obzira na godine, starost i pol. Koncepcija “Čigota” programa je zasnovana na: • dobro izbalansiranoj dijeti • strogo određenoj i doziranoj fizičkoj aktivnosti (rekreativne šetnje, vežbe u bazenu i vežbe u sali) • edukativnim predavanjima (lekara, profesora sporta, nutricionista i psihologa) • stvaranju pozitivne, grupne atmosfere. Dijete su hipokalorijske sa očuvanom hranljivom vrednošću namirnica i uravnoteženim odnosom hranljivih materija. Dnevni energetski unos se uobičajeno kreće između 1000 i 1500 kcal, a u zavisnosti od metaboličkih potreba i zdravstvenog stanja korisnika se i individualno propisuje kalorijski unos u konsultaciji sa dijetetičarom - nutricionistom i lekarom. Fizičke aktivnosti su strogo dozirane, sprovode se 3-4 sata dnevno i obuhvataju duge, rekreativne šetnje, vežbe u sali i vežbe u bazenu. Svaka aktivnost traje od 45-60 minuta i sprovodi se pod kontrolom profesora sporta. Ritam fizičkih aktivnosti je usklađen sa ritmom obroka. Boravak u grupi pomaže da se ostvari sklad, poboljša raspoloženje, podstakne volja i motivacija, kao i vera da se može uspeti u novom i zdravom načinu života. Cilj programa nije samo smanjenje telesne težine, već je to i škola zdravog i pravilnog života! Naš zadatak je i da svakog polaznika programa naučimo kako da prepozna greške koje pravi u svakodnevnom životu, kako da ih ispravi po povratku kući i, što je najvažnije, da nauči da živi drugačije - aktivno i zdravo! Uspeh našeg programa nisu samo izgubljeni kilogrami i unapređenje zdravlja, već i sticanje novih saznanja i novih prijatelja!! PRIDRUŽITE NAM SE I POSTANITE PRIJATELJ ČIGOTA TIMA!

Vazdušna banja Ivanjica

alazi se 220 km od Beograda, u jugozapadnoj Srbiji, okružena planinama Javorom i Mučnjem, na obronku pl. Golije, rezervatom biosfere od 2000. godine. Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ivanjica u prirodnom ambijentu, očuvane životne sredine sa četiri decenije iskustva, najsavremenijom opremom i stučnim kadrom ponudiće vam kvalitetnu i efikasnu uslugu iz oblasti fizikalne medicine/degenerativni i upalni reumatizam, posttraumatska stanja, neurološka oboljenja, hematologije/rekondicioniranje i podizanje opšteg imuniteta organizma, rehabilitacije respiratornih organa, kao i rekreativnih odmora.

 Tel. +381 32 662-258  https://www.sbivanjica.rs Ustanova poseduje 250 ležaja, raspoređenih u tri lamele sa po dva sprata. U najvećem broju to su dvokrevetne sobe, za one koji bi da budu sami postoje i jednokrevetne sobe, a za one koji vole društvo i trokrevetne sobe. Pet apartmana je predviđeno za one koji žele dodatni komfor. Ceo objekat je okružen šumom, pokriven je širokopojasnim bežičnim internetom a svaka soba ima televizor sa kablovskim priključkom. Ishrana obuhvata tri pansionska obroka sa domaćom kuhinjom i proizvodima iz lokalnog kraja uz mogućnost izrade posebnih programa ishrane.

Sastavni deo medicinskog paketa, a može biti i poseban (odmor i rekreacija) sprovodi stručni tim profesora fiskulture, rekreatora i animatora, a obuhvata: saunu, zatvoreni bazen, đakuzi kadu, sale za bilijar i stoni tenis, sportske terene, trim i pešačku stazu (7km), penjanje na vrhove obližnjih brda, izlete na planine Goliju (1833 metra), Javor (1519 metara) i Mučanj, izlete u srednjovekovne manastire Studenicu (osnovan u XII veku), Kovilje, Pridvoricu .... 57

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja

 Tel. +381 37 865 270

 https://www.ribarskabanja.rs

pecijalna bolnica „Ribarska banja“ iz godine u godinu sve svoje goste i posetioce obraduje novim sadržajima, kako u medicinskom, tako i u turističkom delu. Na samom početku ovogodišnje turističke sezone svečano je otvoren i pušten u rad sportsko-rekreativni centar „Samar“, čiji centralni i najveći deo čini mini-akva park, sa tri toboganska bazena sa termalnom vodom, od čega jedan za decu. Pored bazena, tu je i teren za tenis, teren za odbojku na pesku, rent a bike, sto za

stoni tenis, kafe-pizerija, park za decu. Pored ovih sadržaja, tokom leta organizuju se razna sportska i kulturna dešavanja - noćno kupanje, zanimljiva takmičenja na vodi, koncerti, muzičke večeri i još mnogo toga. Kompleks je svečano otvorio ministar turizma i trgovine Rasim Ljajić, naglasivši da je ovo izuzetna investicija koja proširuje turističku ponudu ne samo ovog kraja, već i čitave zemlje. Pored centra ‘’Samar’’ i mini-akva parka posetioci mogu uživati i u wellness i spa cen-

tru sa brojnim sadržajima, etno-restoranu u Srndalju, brojnim sportskim i kulturnim dešavanjima tokom kulturnog leta, verskom i etno-turizmu. Termalni sumporoviti izvori pogoduju ne samo ljudima koji čuvaju i održavaju zdravlje, već i pacijentima koji traže lek za svoje zdravstvene probleme. Specijalna bolnica veoma uspešno leči i rehabilituje pacijente sa koštanozglobnim, degenerativnim, ortopedskim, nekim neurološkim oboljenjima. Hiperbarična komora, kompletne dijagnostičke metode i terapijske procedure čine ovu ustanovu veoma uspešnom i popularnom.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Gamzigrad” Zaječar

Koji su efekti hiperbarične oksigenacije? Dobra snabdevenost svih tkivnih tečnosti kiseonikom Mehanički efekat povećanog pritiska Eliminacija ugljen-monoksida Poboljšava mikrocirkulaciju i smanjuje edem tkiva Antibakterijski efekat. Akutne traumatske periferne ishemije: Crush povrede, Compartment sy, opekotine smrzotine. • Periferna vaskularna oboljenja: Arteriosclerosis obl., Tromb. Obl., Angiopathia diab., Vasclitis kod kolagenoza i dr. • Dijabetično stopalo • Ulcus cruris Pored toga, hiperbarična oksigenacija je indentifikovana i kod sledećih oboljenja: • Reumatološka oboljenja: Osteoartroza, Osteporoza, Stanja posle distorzija, distenyija, luxsacija (kod sportista) • Ortopedska oboljenja: Osteomyelitis chr, pre i nakon artroplastike kuka i kolena (naročito kod dijabetičara) • Neurološka oboljenja: neuropatije, neuritisi, algodistrofični sindrom, stanja posle CVI, Sclerosis multiplex, posttraumatske pareze, teži oblici migrene • Ginekološka oboljenja: Sterilitet, hronični adneksoparametriti. • • • • • •

 Tel. +381 19 450-444  https://www.gamzigradskabanja.org.rs 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

„Dragulj među brdima“ – Sijarinska Banja Razgovor vodio: Rade-Radenko Karalić

o mišljenju desetine hiljada gostiju koji svake godine posete ovu banjsku lepoticu, koja je nepravedno zapostavljena, sa toliko je potencijala u vidu termomineralnih izvora, čistog i svežeg vazduha, stoletnih šuma, čiste netaknute prirode, ali i jedinog gejzira u kontinentalnom delu Evrope. Sijarinska Banja je najznačajnija turistička atrakcija opštine Medveđa, nalazi se na svega 50-tak kilometara od najznačajnijeg putnog pravca u Jugositočnoj Evropi E-75, od isključenja sa autoputa kod Leskovca, za manje od sat vremena vožnje se stiže do treće najtoplije banje u Srbiji, sa temperaturom vode od 72 ºC. bolnice “nađu” na jednom mestu. U isto vreme, kažu, da su i sa naše strane nepravedno zapostavljeni, jer prvi put za poslednjih 15 godina će biti predstavljeni u našem časopisu. Razgovor, ekskluzivno za časopis “Medici.com”, počinjemo o istorijatu bolnice, o čemu nas naši sagovornici upoznaju da su za lekovite izvore Sijarinske Banje znali još i stari Rimljani. Dokazi o tome su brojni arheološki lokaliteti u samoj banji i njenoj okolini. Svakako, najznačajniji je Caričin grad ili Justiniana Prima. Kasnije lekovite izvore Sijarinske Banje koriste i turski osvajači, da bi nakon oslobađanja ovih prostora sve veću pažnju dobila i od srpskih vladara, pa je tako kralj Milan Obrenović posetio banju. Ekspanzija banjskog turizma kreće posle Drugog svetskog rata, da bi svoj maksimum banja doživela 80-tih godina prošlog veka, dok danas predstavlja savremenu zdravstvenu ustanovu – odnosno specijalnu bolnicu. Prim. dr Zoran Radenković, specijalista fizikalne medicine i rehabilitacije Rođen 29.1.1958, Leskovac Gimnaziju završio u Leskovcu, a medicinski fakultet u Nišu, diplomirao 24.3.1983. godine, specijalizaciju iz fizikalne medicine i rehabilitacije završio 16.5.2005. godine. Primarijat dodeljen 21.10.2017. godine. Od 1984. do 2001. godine, radio u Domu zdravja Leskovac pri službi medicine rada u preduzetnoj ambulanti „Resort“. Od 2001. godine radi u SBR „Gejzer“, bio je predsednik stručnog saveta, predsednik komisije za unapređenje kvaliteta rada, načelnik medicinkse rehabilitacije. Od aprila 2018. godine imenovan za v.d. direktora SBR “Gejzer“.

Na unapred dogovoren razgovor, u nevelikoj ali lepo uređenoj kancelariji, dočekuje nas dr Zoran Radenković, v.d. direktor Specijalne bolnice, i Miloš Filipović, rukovodilac službe marketinga. Na radnom stolu direktora, pored ostalog, nalaze se i dva poslednja broja časopisa “Medici.com”. Naši sagovornici, pre početka razgovora, pozdravljaju otvaranje nove rubrike “Banje Srbije” u časopisu “Medici.com” naglašavajući da je to po prvi put u poslednjih 40 godina da se sve specijalne

Po čemu je Vaša banja posebno poznata? Pre svega, po gejziru koji nije samo zaštitni znak ove banje nego i izvanredan fizikalni agens koji doprinosi očuvanju i unapređenju zdravlja. Negativni aerojoni mineralni i šumski aerosoli poboljšavaju saturaciju kiseonika te pomažu ljudima sa hroničnim opstruktivnim smetnjama (hronični opstruktivni bronhitis, bronhijalna astma van statusa astmatikusa, sinusitis. Koliki su smeštajni kapaciteti? Nosilac smeštajnih kapaciteta je „Specijalna bolnica za rehabilitaciju Gejzir“, koja pored savremenog medicinskog bloka ima bazen sa termomineralnom vodom. Od 277 ležajeva, samo 50 je u mreži RFZO dok se preostali, najveći broj, koristi u komercijalne svrhe.

Dr Zoran Radenković u razgovoru sa R. Karalićem

Da li je to dovoljan broj pacijenata koji se upućuje preko RFZO? Mi svakako imamo kapacitete da ovaj broj bude i znatno veći, trudimo se da preko Udruženja specijalizovanih zdravstvenih ustanova za prevenciju invalidnosti i rehabilitaciju, ali i našeg resornog Ministarstva da se izmeni pravilnik što bi nam omogućilo da nam RFZO 61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

upućuje pacijente i iz drugih mesta, gde, zbog velikog broja, pacijenti čekaju na red za rehabilitaciju. Ovo bi bilo veoma značajno ne samo za našu ustanovu, već i za pacijente. Koja se posebno hronična oboljnja leče? Naša ustanova je, pre svega, specijalizovana za lečenje sledećih bolesti: bolesti lokomotornog aparata (degenerativni reumatizam, zapaljenjski reumatizam u fazi remisije, posttraumatska stanja - prelomi lečeni konzervativno ili operativno, stanja nakon ugradnje totalnih endoproteza kukova i kolena), stanja nakon operacije diskus hernije. Koliko je duga tradicija Vašeg banjskog turizma? Prve opšte podatke o Sijarinskoj Banji dao je J. Žujović 1893. godine (Geologija Srbije I), a prve pisane izveštaje o Sijarinskoj Banji sa balneološkom kartom dao je profesor doktor M.T. Leko sa saradnicima u izdanju Ministarstva narodnog zdravlja 1922. godine.

Raspolažemo sa modernim uređajima i aparatima za primenu fizikalne medicine: -elektroterapija – svi oblici struja i EFS, galvanizacija, elektroforeza, elektrostimulacija -magnetoterapija - sonoterapija -termoterapija - aplikacija peloida po segmentima i peloidne kupke (izvorski sumporoviti peloid) -fototerapija – IC,UV, laseroterapija Osim toga, primenjuje se – kineziterapija (individualne vežbe aktivne, pasivne i aktivno potpomognute) -hidrokineziterapija koja se obavlja u bazenu sa sumporovitom termomineralnom vodom i kadama za podvodnu masažu. Kakva je stručna osposobljenost? Specijalna bolnica ima dvojicu lekara specijalista fizikalne med. i rehabilitacije, a radi zanavljanja medicinskog kadra i dvoje lekara opšte prakse od kojih je jedan na specijalizaciji. Po potrebi, u saradnji sa Opštom bolnicom iz Leskovca, angažujemo i njihove specijaliste fizikalne medicine i rehabilitacije Pored lekara, imamo stručno osposobljene više fizioterapeute, terapeutske tehničare i medicinske sestre, tako da svi funkcionišemo kao vrhunski obučen tim.

Organizujete li kulturne, sportske i druge manifestacije? Da našim gostima i posetiocima banje boravak bude što sadržajniji, organizujemo veliki broj manifestacija. Pomenućemo samo neke od njih: „Gejzerske noći“, manifestacija sa najdužom tradicijom, održava se svake godine u poslednjoj nedelji jula, a kroz istorijat svog postojanja ugostila je neke od najpoznatijih imene naše estrade, „Zlatni kotlić gejzera“, gastronomska manifestacija. Ove godine prvi put je organizovan i međunarodni vaterpolo turnir „Sijarinska Banja 2019“ i nadamo se da će u budućnosti ovaj turnir postati tradicionalan i da će okupljati vaterpoliste sa celog Balkana.

Predsednik opštine Medveđa dr Nebojša Arsić uručuje priznanja

Kako protiče ovogodišnja turistička sezona, da li ste zadovoljni? Svake godine je sve više gostiju u Sijarinskoj Banji, veoma smo zadovoljni kako protiče ova turistička sezona, popunjenost kapaciteta je 90%, a broj gostiju i broj noćenja u odnosu na isti period prošle godine je 10% veći. Naša najznačajnija emitivna regija je Vojvodina, iz koje nam svake godine dođe preko 60% gostiju, tako je i ove godine. Kakvi su planovi za budućnost? Kako bismo upotpunili svoju ponudu i podigli nivo svojih usluga, krenuli smo u realizaciju projekta izgradnje modernog wellness i spa centra, a partener na ovom projektu je Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunkacija koje je prepoznalo kvalitet naše ideje i finansijski podržalo projekat. U cilju promocije velnesa i zdravog načina života, 8. juna ove godine smo učestvovali u organizaciji Svetskog dana velnesa (Global wellness day), a slike naše banje su tog dana obišle svet. Kao korisnici javnih sredstava, a u skladu sa Zakonom o budžetskom sistemu, započeli smo s implementacijom sistema interne finansijske kontrole i praćenja kontrole rizika u cilju povećanja odgovornosti ne samo rukovodilaca, već i svih zaposlenih koji imaju određenu ulogu u upravljanju javnim resursima.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vranjska Banja

ranjska Banja je bogata sa najtoplijom mineralnom vodom u Evropi. Voda temperature od 94° do čak 110°C, kapaciteta 140 litara u sekundi, izbija na površinu zemlje iz desetak izvora. Značaj ove vode nije samo u visokoj temperaturi, nego i u izuzetnom lekovitom svojstvu (mineralna, bogata sumporom, blago alkalna). Najveću lekovitu vrednost vode predstavlja rastvoren lekovit gas sumpor-vodonika u količini od 1,9 mg/l, što je skoro dvostruko više od dovoljne količine 1 mg/l da bi voda imala lekovito dejstvo. Uspešno pomaže u lečenju svih oblika reumatizma, neuroloških oboljenja, posttraumat-

 Tel. +381 17 546 428  https://www.vranjskabanja.co.rs skih stanja, bolesti organa za varenje, ginekoloških i kožnih oboljenja. Vranjska Banja je jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji. U njoj se od 1914. godine lečio i kralj Petar I Karađorđević. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi. Nalazi se na jugu Srbije, dvanaest kilometara jugoistočno od Vranja, na nadmorskoj visini od 400 metara. Pominje se još u povelji kralja Stefana Dušana iz XIV veka. Iznad crkve Svetog Ilije, na desnoj strani reke Banjštice, nalaze se tragovi srednjovekovnog grada Izoma. Za vreme turske vladavine dolazi do stagnacije u kulturnom i privrednom razvoju i iseljavanja stanovništva. Turci su Banju nazivali ilidžom i koristili njene termalne izvore.

-- Bolesti disajnih organa dece i odraslih (bronhijalna astma, akutni i hronočni bronhitis, sinusitis,emfizem, bronhiektazije, respiratorna insufijencija, postpneumonična stanja, respiratorne infekcije i alergijske manifestacije naročito kod dece) -- Akutne i hronične kardiovaskularne bolesti i akutni koronarni sindrom, hipertenzija i hipertenzivna kriza, srčana slabost, aritmije -- Reumatične bolesti (reumatizam perifernih zglobova i kičmenog stuba, vanzglobni reumatizam)

Nakon oslobođenja od Turaka, dolazi do razvoja banje koja u tom periodu i dobija naziv Vranjska Banja, po varošici u čijoj se blizini nalazi.

-- Posttraumatska stanja -- Hronična ginekološka oboljenja -- Neurološka oboljenja (neuralgije, radikuliti, stanja posle povrede perifernih nerava) -- Neuroze -- Parkinsonova bolest (lakši oblici) -- Stres sindrom -- Psihička i fizička iscrpljenost

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banja Rusanda

Institut za rehabilitaciju Beograd

nstitut za rehabilitaciju u Beogradu postao je prestižna institucija u ovom delu Evrope, koju čine dva organizaciona dela - Sokobanjska 17 i Selters Banja u Mladenovcu. Institut je sertifikovani trening centar evropskog bordoa za fizikalnu medicinu, akreditovani rehabilitacioni centar, nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, referentni centar za Balneoklimatologiju Republike Srbije, sa uvedenim ISSO i HASSAP standardom. Usko specijalizovani stručni kadar, dijagnostički kabineti, savremena medicinska oprema i adekvatno renoviran prostor su preduslovi koji omogućavaju izuzetne rezultate u lečenju i rehabilitaciji naših korisnika. Banja Selters u Mladenovcu, udaljena svega 40km od Beograda, prava je oaza čistog vazduha, mira i zelenila sa prirodno lekovitim faktorima (lekovita voda, blato, klimat). U Seltersu se odvija stacionarna i ambulantno-poliklinička rehabilitacija neuroloških, ortopedsko-traumatoloških i reumatoloških pacijenata, kao i dečja rehabilitacija. Selters raspolaže sa tri bazena, od kojih je jedan sa mineralnom vodom, savremenim wellness centrom i kompletno renoviranim smeštajnim kapacitetima. Wellness&Spa je pravi rajski vrt gde o Vašem blagostanju brine stručan tim ljudi, edukovanih po visokim standardima. U prijatnom ambijentu Selters Wellness centra na raspolaganju su Vam unutrašnji bazen sa vodom temperature 32 stepena, bazen na otvorenom, jakuzzi kada, kade za podvodnu masažu, blatna terapija, finska sauna, tepidarijumi, slana soba i sve vrste ručnih masaža.

 Tel. +381 11 8241-425

 https://www.rehabilitacija.com

anja „Rusanda“ se nalazi na obali najvećeg slanog jezera u Srbiji, u prelepom parku bogatom florom i faunom. Od davnina se prepričavaju legende o lekovitosti blata naše banje. Upravo ovde, na obali jezera, u prelepom okruženju netaknute prirode 1867. godine je stvoreno lečilište, koje je preraslo u današnju Specijalnu bolnicu za rehabilitaciju „Rusanda“. Lekovitost blata, odnosno peloida je prvi put potvrđena u Carskoj akademiji u Beču, a očuvana je do danas. U ‘”Rusandi” se primenjuju razni oblici fizikalne terapije koji se zasnivaju na primeni različitih oblika fizičke energije u svrhu lečenja, osposobljavanja i medicinske rehabilitacije obolelih i povređenih osoba, sprečavanja pogoršanja i recidiva oboljenja.

 Tel. +381 23 315 04 00  https://www.banjarusanda.rs

Ona podrazumeva primenu mineralnog peloida, lekovitog blata u terapijske svrhe. Hemijski sastav, koji se naročito odnosi na aktivne forme sumpora i visok salinitet, daje mu prednost u korišćenju u reumatologiji, pre svega u lečenju degenerativnog reumatizma, dermatologiji, dominantno psorijaze i u ginekologiji (lečenje steriliteta). Našim gostima su u okviru usluga spa-wellnessa omogućeni odmor, relaksacija, detoksikacija i rekreacija. U okviru naših wellness i spa usluga primenjuju se tretmani savremenim radiofrekvencijskim GreenIRF aparatom, Green-press aparatom, različite vrste masaže, boravak u body-therm kabini, u zatvorenom bazenu, masaže u bisernoj ili masažnoj kadi, relaksacija na tepidarijumu ili toplom krevetu, kao i druge vrste relaksacije, vežbe disanja, uz individualno prilagođenu ishranu. U Banji se, uz pesmu ptica, šetnjama po parku i među cvetnim lejama uz zvuk fontane, meditira i opušta svaki naš gost.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za progresivne mišićne i neuromišićne bolesti

Novopazarska banja

Preporučuje se za Neuromišićne bolesti, reumatska oboljenja, išijas, sportske i druge povrede, stanja posle moždanog udara, kožne i ginekološke bolesti. Prirodni lekoviti faktori “Novopazarska Banja“ je bogata izvorima termomineralnih voda čija je temperatura na izvorištu 52°C. Načini lečenja Lečenje se obavlja u Specijalnoj bolnici za lečenje progresivnih mišićnih i neuromišićnih bolesti “Novopazarska Banja”, koja je dobila status specijalne bolnice 1993. godine. U lečenju se primenjuju najsavremeniji aparati za fizikalnu terapiju, kojim rukovodi visokostručno osposobljeni kadar. Prirodne vrednosti u okolini Ova banja je okružena planinama Golija i Rogozna, pogodne za izlete i rekreaciju. Kulturno-istorijski spomenici u okolini U neposrednoj blizini „Novopazarske Banje“ nalaze se manastiri Sopoćani, Ðurdevi stupovi i stari grad Ras. Interesantne su i ambijentalne vrednosti grada Novog Pazara.

 Tel. +381 20 313-655  https://www.novopazarskabanja.com

Z D R AV S T V O - S R B I J A

iti doktor i hirurg u Srbiji je teško, a biti žena kardiohirurg još teže. Po završetku fakulteta imala sam priliku da odem i nastavim usavršavanje i rad u inostranstvu, u Italiji, ali sam, uprkos činjenici da sam, kao i veliki broj mladih lekara u Srbiji, bila nezaposlena, odlučila da ostanem u svojoj zemlji i ostvarim svoj san. I kada mi i danas posle toliko godina neko postavi pitanje zašto nisi otišla, ja ne umem da dam konkretan odgovor na to pitanje. Nekako se uvek setim jedne rečenice, koju je izgovorio neko koga vrlo poštujem i koji je uzor mnogih mladih kardiohirurga u zemlji i koji je kao odgovor na isto pitanje jednom rekao: «Ostao sam ovde, zato što je valjda u Srbiji najlepše». Još u osnovnoj školi sam znala da ću biti doktor, nekako ništa drugo nije postojalo za mene i sav moj rad, trud i učenje su bili usmereni samo ka tom cilju. Na prvoj godini fakulteta sam, shodno svom karakteru i temperamentu, shvatila da internističke grane medicine nisu za mene i da je hirurgija moj jedini izbor. Prisećam se sada koliko sam bila fascinirana kada sam prvi put posmatrala operaciju na otvorenom srcu. Bila sam još student kada sam gledala vesti o prvoj transplantaciji srca koja je urađena na Klinici za kardiohirurgiju KCS. U tom trenutku mi se činilo nemoguće da ja budem deo te priče. Smatrala sam da nisam dorasla kardiohirurgiji, jer ona je bila rezervisana za muškarce, za studente koji imaju podršku, i finansijsku i logističku, jer kardiohirurgija je i težak, ali i skup sport,

Dr Emilija Petrović, budući kardiohirurg

Hirurgija je poverenje Držeći u rukama nečije otkucaje srca, držite nečiji život u rukama

Dr Emilija Petrović, rođena 21.9.1983. god. u Leskovcu. Medicinski fakultet u Nišu, 2009. godine, diplomirala sa ocenom 10. Od 2010. god. na postdiplomskim doktorskim studijama. Peta godina specijalizacije iz kardiohirurgije na Klinici za kardiohirurgiju Kliničkog centra Srbije.

jednostavno iz moje perspektive tada nije za nekog ko je mala studentkinja iz provincije. Ali da biste ostvarili svoj san morate biti hrabri, morate marljivo da radite i učite i na kraju ćete sigurno uspeti ako idete tim, jedinim ispravnim putem. Ljubav prema hirurgiji, ogroman rad, malo talenta i mnogo borbe, doveli su do toga da sam danas specijalizant završne godine iz kardiohirurgije na Klinici za kardiohirurgiju KCS, sa velikim brojem asistencija na operacijama i brojem provedenih sati u operacionoj sali. Kada sam upisala specijalizaciju, prijatelji i kolege su me nagovarali da odustanem, da izaberem neku drugu granu medicine, zato što je kardiohirurgija jedno od najtežih zanimanja. Roditelji su oduvek bili moja najveća podrška i razlog da ne zastanem nikada na svom putu ka cilju. Ostvarujući svoj san njih sam učinila ponosnim i to mi je jedan od najvećih životnih uspeha. Kardiohirurgija je način zivota. Ne samo posao. Ne samo zanimanje. Kao kraljica medicine, ona od vas zahteva određeni lifestyle na koji morate da pristanete ako želite da postignete uspeh i rezultate. Radni dan kardiohirurga traje 24h, sedam dana u nedelji, 365 dana u godini. Podrazumeva se vaša dostupnost za pacijente i za vreme vikenda,

praznika, odmora, spremnost da ustanete iz kreveta usred noći i dođete na kliniku da rešite nastalu komplikaciju ili uđete u salu da operišete. Uz sve to morate biti nasmejani i dobro raspoloženi pred pacijentima i ne smete dopustiti da bilo koji privatni problem remeti vaš rad. Kardiohirurški pacijenti su, nažalost, najteži pacijenti, kod kojih postoji ogroman strah da li će preživeti. I osim hirurgije, njima je i te kako potrebna i pažnja i podrška i razumevanje, koju ste dužni da im pružite. Operacije traju u proseku po nekoliko sati, tako da hirurg samo u sali dnevno provede 8h-10h. Zato morate biti spremni i fizički i psihički. To je jedna vrsta treninga koju morate svakodnevno da obavljate da biste svakim danom bili sve bolji i bolji. I neko će, s pravom, pitati koja je satisfakcija tog posla? Da biste se bavili kardiohirurgijom morate da volite taj posao. To je preduslov da postignete rezultate. Jer kost-benefit odnos u kardiohirurgiji je vrlo loš. Morate izaći iz svoje komforne zone, morate raditi više od drugih, postavljati sebi stalno veće i više ciljeve. Satisfakcija koju dobijete je ta da ste nekom spasili život. Kada vas pacijent posle završenog lečenja pogleda u oči, stegne ruku i kaže hvala što ste mi spasili život.Poverenje pacijenta je nešto što je najbitnije u odnosu lekar-pacijent. Svaki put kada uđem u operacionu salu setim se rečenice «Hirurgija je poverenje». Držeći u rukama nečije otkucaje srca, vi držite nečiji život u rukama. Život nekoga kome jeste bitno kako vi rašivate i sašivate. I kada izgovorite: «Skalpel, molim», vi za pacijenta koji leži na operacionom stolu postajete ili Bog ili čarobnjak, zavisi od toga u šta verujete.

www.opstamedicina.org

Z D R AV S T V O - S R B I J A

jeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina posetila je Opštu bolnicu u Čačku i zvanično uručila medicinsku opremu u vrednosti od 40.300 evra za Pedijatrijsko, Ginekološko-akušersko i ORL - Maksilofacijalno hirurško odeljenje. Donacija novog ultrazvučnog aparata marke “Samsung”, u vrednosti od 31.200 evra, rezultat je svečane dobrotvorne večere povodom 25. godišnjice Humanitarne organizacije “Lajflajn” London, koja je je održana u Hotelu „Kleridžiz“ u Londonu, u prisustvu NjKV prestolonaslednika Aleksandra i princeze Katarine, kao i ministra zdravlja Republike Srbije dr Zlatibora Lončara. Njeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina isporučila je donaciju vrednosti od 57.500 dolara Centru za radiologiju Kliničkog centra Niš. Fondacija princeze Katarine ostvarila je ovu važnu donaciju u saradnji sa “Stavros Niarhos” fondacijom iz Njujorka. Princeza Katarina svečano je isporučila donaciju u vrednosti od 15.000 dolara Institutu za onkologiju Vojvodine. Fondacija princeze Katarine ostvarila je ovu važnu donaciju u saradnji sa “Stavros Niarhos” fondacijom iz Njujorka. Donacija se sastoji od osam infuzionih pumpi koje se koriste za precizno doziranje lekova i tečnosti kod najteže obolelih pacijenata. „Stavros Niarhos” fondacija je naš dugogodišnji prijatelj i partner, uz čiju pomoć smo proteklih godina u nekoliko zdravstvenih centara u Srbiji isporučili medicinsku opremu vrednosti veće od milion dolara. Fondacija princeze Katarine je i ove godine uputila donaciju vrednosti veće od 10.000 dolara Narodnoj kuhinji „Majka devet Jugovića”, kao pomoć srpskom narodu na Kosovu i Metohiji i Eparhiji raško-prizrenskoj. Institutu za majku i dete u Beogradu Njeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina i dr Bojana Janković Vederli iz Njujorka zvanično su uručile tri infuzione pumpe i jedan hirurški aspirator vrednosti 8.000 dolara Institutu za majku i dete u Beogradu. Dr Bojana Janković Vederli je sa 13 godina otišla u Kanadu gde je završila svoje medicinsko obrazovanje. Nakon toga se preselila u Sjedinjene Američke Države gde je završila stažiranje i ostvarila uspešnu karijeru. Dr Janković Vederli je član odbora Humanitarne organizacije “Lajflajn” Njujork, koja je pod pokro70

Njeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina

Donacije Fondacije princeze Katarine Pripremio: Rade-Radenko Karalić

viteljstvom princeze Katarine i zajedno sa svojim mužem, gospodinom Majklom Vederlijem, holivudskim glumcem koji se proslavio ulogama u raznim TV serijama , pomaže Srbiju doniranjem medicinske opreme. Prošle godine dr Janković Vederli je donirala opremu vrednu više od 16.000 evra Porodilištu “Narodni front” u Beogradu. „Zahvaljujem se doktorki Bojani Janković Vederli, koja, iako živi daleko, nikad ne zaboravlja svoju zemlju. Nadam se da

će ova oprema unaprediti rad Instituta i poboljšati negu vaših malih pacijenata – istakla je princeza Katarina. Doc. dr Radoje Simić, direktor Instituta za majku i dete, kao i celokupno medicinsko osoblje Instituta, zahvalili su princezi Katarini i dr Janković Vederli na donaciji i pruženoj pomoći. U pratnji NJKV princeze Katarine bila je i Rouz Glamočlija, članica organizacije “Boca nursing services” iz SAD, koja se bavi personalizovanom kućnom negom.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Klinika za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije Njeno kraljevsko visočanstvo princeza Katarina i gospodin Borjan Popović, direktor sektora Korporativnih komunikacija u kompaniji „Mozzart”, zva-

nog božićnog prijema, organizovanog za 1000 dece bez roditeljskog staranja na Belom dvoru. „Zahvaljujem se kompaniji ‘Mozzart’ i gospodinu Borjanu Popoviću što su nam pomogli u isporuci ove vredne do-

nično su uručili dve infuzione pumpe i 90 kompleta potrošnog materijala za pumpe Klinici za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije u Beogradu u vrednosti od 5.000 evra. Infuzione pumpe obezbeđuju pravovremeno i ispravno doziranje lekova i hranljivih materijala pacijentima. Kompanija “Mozzart” je već u januaru ove godine sarađivala sa Fondacijom princeze Katarine kada je bila donator u organizaciji tradicional-

nacije. Sigurna sam da će ova oprema unaprediti oporavak pacijenata i rad lekara i medicinskog osoblja klinike” – rekla je njeno visočanstvo princeza Katarina u svom govoru. „U okviru društveno odgovornog poslovanja, koje je u kompaniji MOZZART odavno postalo praksa, mi novčana sredstva i donacije u robi usmeravamo onima kojima je pomoć najpotrebnija. Svesni smo situacije u kojoj se nalazi naše zdravstvo i imamo tu čast da kroz

Ginekološko-akušersku kliniku (GAK) NjKV prestolonaslednik Aleksandar i princeza Katarina posetili su Ginekološko-akušersku kliniku (GAK) “Narodni front” - Beograd i u prisustvu ministra zdravlja dr Zlatibora Lončara zvanično su isporučili novi aparat za kardiotografiju (CTG) vrednosti 4.100 evra, donaciju Humanitarne organizacije “Lajflajn” iz Njujorka i 10 “Strajker” električnih kreveta vrednosti 27.000 evra za Odeljenje intenzivne nege, donaciju Humanitarne organizacije “Project” C.U.R.E. iz Denvera u Koloradu. Ukupna vrednost donacije je 31.600 evra. „Moja prva isporuka ovoj bolnici bio je neonatalni inkubator koji je doniran 2005. godine. Od tada, tokom godina, donirali smo nekoliko ultrazvučnih aparata i najsavremenijih stolova za porođaj, kao i neonatalne aparate za skrining sluha novorođenčadi u vrednosti većoj od 75.000 dolara. Takođe, u ovom trenutku moja fondacija i ja tražimo način da pomognemo GAK ‘Narodni front’ sa 200.000 € vrednim projektom adaptacije hirurškog bloka sa novim operativnim salama za carski rez. Veoma sam optimistična da ćemo uspeti u tom kapitalnom projektu“ – rekla je NjKV princeza Katarina u svom govoru. Ukupna vrednost donacija Kliničko-bolničkom centru “Zemun”, Ginekološko-akušerskoj klinici (GAK) “Narodni front” - Beograd i Kliničko-bolničkom centru “Zvezdara”, koju je isporučio kraljevski par, iznosi 81.050 €. U današnjim isporukama medicinske opreme beogradskim bolnicama kraljevskom paru su se pridružili gospodin Jugoslav i gospođa Daniela Čeliković, koji godinama podržavaju humanitarni rad Fondacije princeze Katarine. saradnju sa Fondacijom princeze Katarine doniramo medicinsku opremu ovoj instituciji od nacionalnog značaja. Kli-

Jelena Marković i R. Karalić

Sleva: doc. dr sc. med Vladimir Baščarević, Borjan Popović sa princezom Katarinom

nika za neurohirurgiju Kliničkog centra Srbije je jedna od najvažnijih zdravstvenih ustanova u našoj zemlji, poznata po izvrsnim stručnjacima i svetski priznatim rezultatima te se iskreno nadamo da će ova donacija olakšati pacijentima boravak u njoj“ – rekao je Popović. Dr Miloš Joković, direktor Klinike za neurohirurgiju KCS, kao i celokupno medicinsko osoblje, zahvalili su princezi Katarini i kompaniji “Mozzart” na donaciji i pruženoj pomoći. 71

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ržavni sekretar mr Bojan Jocić otvorio je 18. 6. 2019. Treću regionalnu vojnomedicinsku konferenciju u Domu Garde na Topčideru i istakao da o njenom značaju najbolje govori broj učesnika ne samo iz zemalja regiona, već i gostiju iz Alžira, Turske, Grčke, Moldavije i Azerbejdžana, kao i Norveške i Sjedinjenih Američkih Država koje su pomogle organizaciju konferencije. - Unapređenje regionalne saradnje u oblasti vojne medicine jedan je od prioriteta, jer se na taj način omogućuje najkvalitetnija pomoć svima kojima je potrebna. Bilo je prilike da se i sami uverimo koliko znači podrška prijatelja kada su vanredne situacije u pitanju istakao je državni sekretar Jocić. Prema rečima načelnika Uprave za vojno zdravstvo brigadnog generala dr sc. med. Uglješe Jovičića za unapređenje struke i nauke neizmerno je važna razmena znanja na svim nivoima zdravstvene zaštite. Zbog toga je kontinuirana regionalna saradnja u oblasti vojnog zdravstva jedan od važnijih zadataka, kako bi se održao visok nivo stručnosti i osposobljenosti. - U godinama iza nas imali smo priliku da sarađujemo na brojnim zajedničkim medicinskim angažovanjima, a posebno ističem međunarodne vojne vežbe, poput nedavno održane „Virgorous Warrior 2019“. Upravo o definisanju daljeg unapređenja rada ove za sve nas važne multinacionalne medicinske jedinice razgovaraće-

irurški tim Vojnomedicinske akademije, na čelu sa načelnikom Odeljenja za hepatobilijarnu i pankreasnu hirurgiju prof. dr Darkom Mirkovićem, izveo je prvu minimalnoinvazivnu laparoskopsku resekciju jetre kod pacijentkinje M.D. (1975) koja se uspešno oporavlja. Ova vrsta operacije prvi put je izvedena u VMA, a među prvim je operacijama ovakvog tipa u zemlji i regionu. U operaciji su učestvovali hirurzi asist. dr sc. med. Mihailo Bezmarević, ppuk. doc. dr Milan Jovanović i ppuk. dr Miroslav Mitrović, anesteziolog dr Aleksandra Ristanović, instrumentarke Marijana Bugarčić i Jasmina Mitrović i bolničar Dragan Marković. Pacijentkinja je imala hemangiom, promera oko 10 cm, koji se nalazio u drugom i trećem segmentu jetre, a koji je poslednjih meseci značajno porastao, uz progresivne bolove i nelagodnost u stomaku. Operacija je 72

Regionalna vojnomedicinska konferencija mo tokom naredna dva dana – rekao je general Jovičić. Učesnicima konferencije obratili su se i general-major Džon Gerhard Rajhelt (Norveška), pukovnik Metju Peterson (SAD) i potpukovnik dr Žarko Mićović. Poseban gost na ovogodišnjoj konferenciji bio je specijalni izaslanik Ujedinjenog Kraljevstva lord Tarik Ahmet. U okviru konferencije, koja je trajala do 20. juna, održane su prezentacije i panel diskusije o vojnomedicinskoj saradnji, razvoju vojne medicine i „pametnoj odbrani“ (smart defence).

VMA, Beograd, 26. jun 2019. godine

Prva laparoskopska resekcija jetre obuhvatila uklanjanje drugog i trećeg segmenta jetre zajedno sa hemangiomom, prošla je sa minimalnim intraoperativnim gubitkom krvi i bez komplikacija. Dok su se ranije operacije na jetri izvodile otvorenim pristupom (veći rezovi, sporiji oporavak nakon operativnog lečenja i duži postoperativni tok) laparoskopski pristup, iako tehnički zahtevniji, omogućava minimalan gubitak krvi tokom operacije, značajno brži oporavak pacijenta, kao i manje ukupne troškove lečenja.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

akonom o pravima pacijenata (“Službeni glasnik RS”, br. 45/2013, 25/2019 (drugi zakon)) propisano je Pravo pacijenta na naknadu štete. Prema članu 31. pacijent koji zbog stručne greške zdravstvenog radnika, odnosno zdravstvenog saradnika, u ostvarivanju zdravstvene zaštite pretrpi štetu na svom telu, ili se stručnom greškom prouzrokuje pogoršanje njegovog zdravstvenog stanja, ima pravo na naknadu štete prema opštim pravilima o odgovornosti za štetu (za štetu koju zaposleni u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu odgovara preduzeće u kome je zaposleni radio u trenutku prouzrokovanja štete, osim ako dokaže da je zaposleni u datim okolnostima postupao onako kako je trebalo).

Medicina i pravo

Odgovornost zdravstvene ustanove

Љубиша Живадиновић, адвокат, Београд

Pravo na naknadu štete ne može se unapred isključiti ili ograničiti. Sudska praksa Odgovornost zdravstvene ustanove - Naknada nematerijalne štete zbog umanjenja životne aktivnosti Apelacioni sud u Novom Sadu, u veću sastavljenom od sudija Jelice Bojanić Kerkez, predsednika veća, Radoslave Mađarov i Nade Bačkalić, članova veća, u parnici tužilje A. A. T. iz K., koju zastupa punomoćnik M.g V., advokat iz K., protiv tužene O. B. K. iz K., koju zastupa punomoćnik M. K., advokat iz K., radi naknade štete, vrednost predmeta spora 900.000,00 dinara, odlučujući o žalbi tužilje pro- www.eberza.rs tiv presude Osnovnog suda u Kikindi 1P.385/14 od 9.2.2016. godine, u sednici veća održanoj dana 20.4.2016. godine, doneo je PRESUDU Žalbu ODBIJA, presudu Osnovnog suda u Kikindi 1P.385/14 od 9.2.2016. godine POTVRĐUJE. O b r a z l o ž e nj e Prvostepenom presudom odbijen je tužbeni zahtev da se tužena obaveže da tužilji na ime naknade nematerijalne štete isplati za pretrpljene duševne bolove zbog umanjenja životne aktivnosti iznos od 500.000,00 dinara za pretrpljene fizičke bolove i za pretrpljeni strah iznos od po 200.000,00 dinara, sve sa zakonskom zateznom kamatom počev od dana presuđenja do isplate. Tužilja je obavezana da 74

tuženoj naknadi troškove postupka u iznosu od 88.325,00 dinara, sa zakonskom zateznom kamatom počev od 9.2.2016. godine do isplate, u roku od 15 dana, pod pretnjom izvršenja. Protiv navedene presude tužilja je izjavila blagovremenu žalbu iz svih razloga propisanih odredbom čl. 373 st. 1 Zakona o parničnom postupku, sa predlogom da je ovaj sud ukine i predmet vrati prvostepenom sudu na ponovno suđenje ili donese odluku prema stanju u spisima i u skladu sa žalbenim navodima. Žalba nije osnovana. Ispitavši pobijanu presudu u granicama žalbenih, kao i razloga na koje pazi po službenoj dužnosti u skladu sa odredbom čl. 386 st. 3 Zakona o parničnom postupku, ovaj sud nalazi da je ona doneta bez bitnih povreda odredaba parničnog postupka, na podlozi pravilno i potpuno utvrđenog činjeničnog stanja i uz pravilnu primenu materijalnog prava.

Prvostepeni sud utvrđuje da je tužilja 5.4.2013. godine primljena na porođajno odeljenje tužene, da je spontani porođaj počeo 8.4.2013. godine oko 4:00 sata, da joj je tog dana oko 17:00-18:00 časova u porođajnoj sali prokinut vodenjak, da je plodova voda bila zelena, da je tužiljin grlić materice bio uloživ sa sedam poprečnog prsta i da je glava deteta bila u porođajnom kanalu, da su lekar i babica primenili Kristelerov način istiskivanja ploda, da je zbog preteće asfiksije ploda porođaj okončan carskim rezom u 19:10 časova i da je rođeno živo i vitalno muško dete. Tokom carskog reza uočena je ruptura-rascep materice u predelu desno, bočno pored uobičajenog reza na materici načinjenog od strane operatora prilikom carskog reza. Ovaj rascep je ušiven i na taj način saniran. Oko 70 minuta nakon završenog carskog reza od strane anesteziologa su uočeni znaci hemoragičnog šoka kod tužilje (pad krvnog pritiska, krvne

Z D R AV S T V O - S R B I J A

slike i krvarenje na mestu drenova), te je pristupljeno ponovnoj operaciji u 23:10 časova. Usled obilnog krvarenja u trbušnu duplju i nemogućnosti da se ono zaustavi, izvršena je histerektomija, odnosno odstranjivanje materice. Postoperativni tok je prošao uredno i tužilja je otpuštena na kućno lečenje 17.4.2013. godine. Tužilja je u vreme porođaja imala 25 godina, ranije nije imala zdravstvenih problema, ovo joj je bila prva trudnoća i očekivani termin porođaja je bio 9.4.2013. godine. Na osnovu raspoloživih medicinskih podataka nastali rascep i odstranjivanje materice se ne mogu dovesti u nesumnjivu vezu sa izvedenim Kristelerovim zahvatom. Svi preduzeti postupci u toku porođaja i kasnije su izvršeni u skladu sa pravilima medicinske struke i akušerske prakse, pri čemu ne postoje objektivni medicinski pokazatelji i činjenice da se utvrdi da li je metod istiskivanja ploda izvršen nestručno, grubo. U medicinskoj dokumentaciji nema podataka da je primenjen Kristelerov zahvat, s obzirom na to da je praksa porodilišta da se u listu o toku porođaja ne upisuje primena ove metode. Prvostepeni sud utvrđuje dužinu i jačinu trajanja fizičkih bolova i straha, te jačinu duševnih bolova zbog umanjenja životne aktivnosti od 30%, koji su posledica operacije tužilje. Na osnovu ovako utvrđenog činjeničnog stanja, prvostepeni sud je, pozivom na odredbe čl. 154, 155, 170 i 200 Zakona o obligacionim odnosima, odbio tužbeni zahtev, nalazeći da ne postoji uzročno-posledična veza između nastale štete i radnji zaposlenog kod tužene. Imajući u vidu utvrđeno činjenično stanje i relevantnu materijalnopravnu regulativu, ovaj sud nalazi da je odluka prvostepenog suda pravilna. Za postojanje odgovornosti za naknadu štete, u smislu odredaba Zakona o obligacionim odnosima, neophodno je postojanje uzročno-posledične veze između ponašanja štetnika i nastale štete za oštećeno lice. U konkretnom slučaju nesumnjivo je utvrđeno da je tužilja pravovremeno primljena u bolnicu, da je tokom spontanog porođaja tužilje primenjen Kristelerov zahvat, kao metod koji se uobičajeno primenjuje u slučaju zastoja ploda u istiskivanju, ali da je zbog preteće asfiksije ploda porođaj okončan carskim rezom prilikom kog je uočen

rascep na materici koji je ušiven i na taj način saniran. U ovakvoj situaciji, sve i da je rascep na materici nastao kao posledica neadekvatnog, odnosno pregrubog Kristelerovog zahvata, na čemu tužilja istrajava, on je saniran na vreme i samim tim je prekinut uzročno-posledični tok. Kasnije krvarenje koje je dovelo do reoperacije i odstranjivanja materice je uzrokovano zdravstvenim stanjem tužilje, odnosno njenih reproduktivnih organa i ne može se dovesti u vezu sa radnjama zaposlenih kod tužene koji su odmah po uočavanju znakova hemoragičnog šoka kod tužilje preduzeli odgovarajuće medicinske mere. Izneto sledi i iz nalaza i mišljenja veštaka medicinske struke, koje prvostepeni sud pravilno prihvata i za to daje jasne i ubedljive razloge. Ovaj sud nalazi da nema razloga za sumnju u pravilnost medicinskog veštačenja, s obzirom na to da je isto rađeno od strane sudsko-medicinskog odbora sastavljenog od šest lekara specijalista sa područja drugog suda čime je minimalizovana pristrasnost istih. Rezultat svih preduzetih medicinskih mera su dva spasena života, život tužilje i njenog deteta, te u nedostatku adekvatne uzročnosti, prvostepeni sud pravilno odbija tužbeni zahtev. Ovaj sud nalazi i da je priložena medicinska dokumentacija uredno vođena. Iako u istoj nema podataka da je preduzet Kristelerov zahvat, evidentno je da je on primenjen u toku

spontanog porođaja tužilje. Svakako da u situacijama ukazivanja medicinske pomoći primat nad ažurnim vođenjem medicinske dokumentacije ima pravovremeno preduzimanje adekvatnih medicinskih mera. Tim pre što je praksa porodilišta da se primena ovog zahvata ne beleži u listu o toku porođaja, što potvrđuju veštaci - lekar specijalista ginekologije i akušerstva i lekar specijalista sudske medicine u iskazu od 5.11.2015. godine. Saglasno iznetom, žalbeni navodi kojima se ukazuje na manjkavosti medicinske dokumentacije nemaju uticaja. Pravilno je prvostepeni sud odlučio o troškovima postupka, primenom odredbe čl. 153 st. 1 Zakona o parničnom postupku. Žalbom se ne konkretizuju razlozi pobijanja odluke u ovom delu. Kako tužilja nije postavila opredeljen zahtev za naknadu troškova žalbenog postupka, procesnih uslova za odlučivanje o njima, po odredbi čl. 163 st. 1 Zakona o parničnom postupku, nema. Iz iznetog, odlučeno je kao u izreci, primenom odredbe čl. 390 Zakona o parničnom postupku. (preuzeto Intermex, Sudska praksa. Presuda Apelacionog suda u Novom Sadu posl. br. Gž. 1372/16 od 20.04.2016. godine kojom je potvrđena presuda Osnovnog suda u Kikindi 1 P. 385/14 od 05.12.2013. godine, doneta u veću kojim je predsedavala sudija Jelica Bojanić Kerkez)

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Aktivna treća mladost

Poruka Desanke Maksimović Pripremio: Marko Radoš

ajpoznatija srpska pesnikinja Desanka Maskisimović nikad nije priznavala starost, ali je uživo dokazivala da postoji prva, druga, treća i večita mladost. Čak posle devedesete godine, šetala je po čuvenoj beogradskoj Adi, a da ne pominjemo njenu Brankovinu i Valjevo. Mnoge uvrežene teorije o ljudima u poodmaklom dobu su pale u vodu, što je znatan doprinos velike Desanke Maksimović, poput onih da ćelije mozga ne rastu kod odraslih, da u trećem dobu ne treba fizički da se trošimo ili da starim ljudima najviše priliči ozbiljnost. Reč ozbiljnost treba zameniti sa veselošću, zato što smeh pokreće čak pet regija u mozgu, pa je veselost jedna od ključnih vitalnosti. Za očuvanje zdravlja i vitalnosti u trećoj mladosti izuzetno je važna fizička aktivnost. Redovno vežbanje bitan je faktor u prevenciji kardiovaskularnih i srčanih oboljenja, dijabetesa, mentalnih bolesti, oboljenja nerava, poput Alchajmerove bolesti, i drugih hroničnih stanja. Treba uvek imati na umu da vežbanje treba da bude prilagođeno zdravstvenom stanju u trećem dobu, njenim sklonostima i mogućnostima, pa je značajno da se „omladina treće mladosti“ edukuje i sarađuje sa lekarom i trenerima. Edukacija pripadnika „treće mladosti“ gradske opštine Savski venac , od svih 17 beogradskih opština svoje članove, kroz izletničke pohode, upoznaju sa prirodnim lepotama i bogatstvom kulturnog nasleđa Srbije. Penzioneri Savskog venca su svoje izletničke pohode započeli sa obilaskom lekovitih banja, planina i manastira širom Srbije. Na nedavnom trodnevnom izletu u grad Kučevo u severoistočnoj Srbiji, 76

oblast Zvižd, boravilo je više od 100 članova „treće mladosti“. Grad Kučevo se nalazi 130 kilometara od Beograda, a od većih gradova najbliži je Požarevac, udaljen 54 kilometra. Članovi „treće mladosti“ uživali su u prirodnim lepotama kučevskih pej-

saža, tajanstvenih Homoljskih planina i zlatonosne reke Pek. Prijatan boravak i smeštaj u luksuznom Hotelu „Rudnik“ ostaće u sećanju pripadnicima „treće mladosti“ opštine Savski venac. Mnogi su uspeli da koriste hotelske sadržaje vezane za sportsko-rekreativne

Z D R AV S T V O - S R B I J A

objekte, koji obuhvataju poluolimpijski zatvoreni bazen, teretanu, saunu i hidromasažnu kadu. U toku trodnevnog boravka u Kučevu polovina izletnika (pun autobus), posetili su pećinu Ceremošnja, ispred koje se istog dana održavao Festival vlaškog folklora. Druga polovina posetila je Regionalni sajam svega i svačega koji se održava u Kučevu. Na njemu učestvuju izlagači svega i

svačega iz Požarevca, Majdanpeka, Negotina... Treba naglasiti da vodičko-lekarski tim, na čelu sa dr Tamarom Petković i Tanjom Ljubić, medicinskom sestrom /Zavod zdravstvene zaštite ŽTP-a/ zatim Marija Mirozčijev, Slavica Trninić, popularni organizatori, odnosno vodići domaćini. U celokupnoj organizaciji ovaj brižni tim dobijao je česte aplauze i komplimente... Pogotovo što je

bio inicijator rada u sekcijama, pa je tako ekološka sekcija donela odluku da odredi dan kada će na Opštini Savski venac saditi određeno drveće. Ovoga puta bilo je planirano da se igra mini-turnir više ekipa u fudbalu (desetominutno poluvreme), ali visoke temperature su odložile turnir za sledeću priliku. Doktorka Tamara Petković, iz Zavoda zdravstvene zaštite radnika ŽTP Beograd, ocenila je da je zdravstveni bilten svih, više od 100 izletnika, bio besprekoran. Primetili ste, kaže dr Tamara, da su na završnoj svečanoj večeri, gotovo svi igrali kolo do kasno u noć. I koliko znam, sklopljeno je dosta prijateljskih poznanstava u toku trodnevnog vrlo sadržajnog druženja. Ogromna većina se sa nezaboravnim utiscima vratila u Beograd. Predsednica Opštine Savski venac Irena Vujović uvek svoje miljenike isprati i dočeka, što je već postalo tradicija. Sledeći izleti su planirani za kraj avgusta ili početak septembra na planini Tara u nekoj od banja Srbije.

Dobrodošli u SINERGY

Međunarodna konerencija - O interventnoj kardiologiji, - kardiovaskularnom snimanju - i terapiji lijekovima (SINERGY) Od 12. do 14. septembra 2019. Hotel Crowne Plaza, Beograd http://sinergy-belgrade.com/ 77

Preuzeto iz:

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

Broj 124, godina XI, avgust 2019.

Kliničkom centru Crne Gore (KCCG) prvi put je uspješno primijenjena stereotaksična radioterapijska tehnika zračenja tumora na mozgu, koja omogućava da se oboljelima od karcinoma vrlo precizno i efikasno zrače i liječe tumorske promjene, dok je zdravo tkivo maksimalno pošteđeno. Ovaj vid terapije pomoću većeg broja snopova ciljano i vrlo precizno na tumor usmjerava zračenje, uz maksimalnu poštedu ostalog zdravog tkiva. Procedura se sprovodi u Klinici za onkologiju i radioterapiju KCCG, na linearnom akceleratoru, novom savremenom aparatu za zračenje, koji je nabavljen prošle godine, a čijom primjenom se obezbjeđuje jednako efikasno liječenje i rezultati kao na aparatima gama nož, sajber nož ili X nož, zbog čega su se do sada pacijenti upućivali u zdravstvene centre van Crne Gore. Načelnica Centra za radioterapiju u KCCG-u, dr Gordana Ristić Bašović, pojašnjava da su se kupovinom najsavremenijeg linearnog akceleratora stvorile velike tehničke mogućnosti kada je riječ o radioterapijskoj onkologiji. - U pitanju je primjena kompleksnih, savremenih tehnika zračne terapije, a tu prije svega mislimo na zračenje IMRT-RapidArc tehnikom. To su tehnike koje podrazumijevaju da se doza zračenja, koja se prepisuje za određenu vrstu tumora, skoncentriše na sam tumor, a da se maksimalno po-

štede okolni zdravi organi. Mi smo sa ovim tehnikama počeli u junu, nakon edukacije kadra i uz prisustvo stručnih konsultanata sa velikim iskustvom u ovim oblastima - objasnila je dr Ristić Bašović. Ona je rekla da je u Kliničkom centru prvi put primijenjena i stereotaksična terapija zračenjem. - Stereotaksična radiohirurgija je primjenjena kod pacijentkinje sa so78

Stereotaksična radioterapijska tehnika zračenja tumora na mozgu

U KCCG počela primjena nove metode zračenja tumora

Dr Gordana Ristić Bašović, načelnica Centra za radioterapiju

litarnom metastatskom promjenom u mozgu. Mi smo u srijedu sproveli ovu zračnu terapiju sa velikim uspjehom. Pacijentkinja je dobro podnijela zračnu terapiju, tako da je već sljedećeg dana dana otpuštena sa klinike - rekla je dr Bašović. Ona je pojasnila da se stereotaksičnom radioterapijskom tehnikom zračenja tumora mozga, doza sa visokom preciznošču fokusira na sam volumen tumora, a vrlo se malom dozom ozrače okolne zdrave strukture. - Cilj je da poslije ovog zračenja ostane ožiljak na mjestu tumora, u ovom slučaju metastatske promjene, a da okolne tkivne strukture budu neoštećene - kazala je dr Ristić Bašović. Doc. dr Dušan Mileusnić, renomirani stručnjak u ovoj oblasti, koji se kao stručni konsultant, nakon poznatih regionalnih onkoloških cnetrara odlučio za angažman u KCCG, pojasnio je da nijedna tehnika nije univerzalna za sve situacije u radioterapiji, već da linearni akcelerator nudi lepezu tehnika zračenja i omogućava da se za sva-

koga pacijenta odredi optimalna tehnika, koja će na najbolji način dovesti do željenih rezultata liječenja. - Za pacijente to znači, da u najvećem broju prestaje potreba za slanjem u inostrane centre i da će ubuduće pod istim uslovima, na istoj vrsti aparata koji su instalirani u najsavremenijim svjetskim radioterapijskim centrima, moći dobijati isti kvalitet liječenja, u skladu sa medicinskim standardima - objasnio je doc. dr Mileusnić. Stereotaksična radioterapija se, kako je pojasnio, uglavnom primjenjuje u visokoprezicnom, fokusiranom ozračivanju manjih tumora, bilo da se nalaze u mozgu, ili u plućima, kostima, jetri ili limfnim čvorovima. - Fokusirano zračenje tumora, koji su u blizini drugih zdravih tkiva i organa omogućava poštedu tih organa i vrlo efikasno liječenje tumorskih promjena - kazao je doc. dr Mileusnić. On je rekao da će se sada u KCCGu stereotaksične tehnike zračenja primjenjivati samo na tumorima na mozgu.

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

- Naravno, svako liječenje teoretski može da ima određeni nivo komplikacija, ali u svakom slučaju i kada se pojave, one su nakon zračenja stereotaksičnom tehnikom minimalne i prolaznog karaktera - rekao je doc. dr Mileusnić. On je kazao da linearni akcelerator može da ponudi apsolutno isti kvalitet i uspjeh liječenja kao gama nož, sajber nož ili X-nož aparat. - Ovaj aparat sa istim uspjehom, kao i primjenom drugih aparata za stereotaksično zračenje, može da liječi

oligometastatsku bolest, tj. pacijente, koji imaju ograničen broj metastatskih promjena ili tumore određene veličine i vrste, gdje je mogućnost za dugotrajno preživljavanje pacijenata vrlo vjerovatna, a sa odgovarajućom primjenom ovakvih tehnika zračenja postižemo željeni efekat u njihovom liječenju rekao je doc. dr Mileusnić. Klinički centar Crne Gore

Doc. dr Dušan Milousnić

- A sa nabavkom nove opreme vjerovatno će se steći tehnički uslovi za stereotaksično zračenje drugih tumorskih lokalizacija. U svakom slučaju, na ovaj način Klinički centar postaje jedan od rjeđih centara, gdje se, na postojećoj opremi, može sprovoditi čitava lepeza najsavremenijih tehnika zračenja - rekao je doc. dr Mileusnić. Prema njegovim riječima, pacijenti stereotaksičnu zračnu terapiju podnose bez većih komplikacija.

Priprema pacijenta za zračenje

edicine

VIII sajam

3, 4, 5. oktobar 2019. - Hotel Hilton, Podgorica Pokrovitelj: MINISTARSTVO ZDRAVLJA CRNE GORE

Organizator: Medical CG Informacije na tel.: 00382 20 238 841, 067 395 032 redakcija@medicalcg.me

www.medicalcg.me 79

VI – ta Konferencija lekara opste/porodicne medicine Jugoistocne Evrope

14 – 17 Novembar 2019. Edirne, Turska

“Zdraviji Balkan za bolji svet”

Glavne teme: zdravstva za postizanje ciljeva primarne brige • Preventivne pristupe • Prikljucivanje snaga-zajednicki rad,za zajednicke ciljeve • Jacanje pacijenata izmedju porodicne medicine I zdravstvenih vlasti • Akutne bolesti • Kvalitet povezana sa zdravljem hronicnih pacijenata • Palijativna briga • Mentalno zdravlje • Briga pri umiranju pacijenata I sveobuhvatna briga clanovima porodice • Zajednicka resenja za zajednicke problem medju Balkanzkih zemalja • E- zdravstvo u radu porodicnog doktora • Ntegrirana/komplementarna medicina • Individualna briga preko zivotnog ciklusa kod posebnih grupa(adolescenata,ranjive kategorije,hendikepirane) • Saradnja izmedju porodicne medicine I Javnog

http://www.agpfmsee.com

GODINA VIII BROJ 88. AVGUST 2019.

N M K

ledom prikaza slučajeva u prethodnim brojevima u kojima je sud, oslanjajući se na pravila Zakona o obligacionim odnosima o odgovornosti za drugog (član 170. i član 171. ZOO), utvrđivao vrstu i obim odgovornosti zdravstvene ustanove, za štetu pričinjenu lekarskom greškom i u ovom broju ćemo nastojati da prikažemo ovu vrstu odgovornosti zdravstvene ustanove, ilustrovanu primerima pravosnažnih sudskih odluka. Propust zdravstvene ustanove da utvrdi uzrok smrti bolesnika dovoljan je za zasnivanje njene odštetne odgovornosti prema bliskim srodnicima i supruzi pacijenta, bez obzira da li je njegova smrt uzrokovana lekarskom greškom ili ne.1 Iz obrazloženja: “Prema utvrđenom činjeničnom stanju, sada pokojni PP lečen je na hirurškom odeljenju ZK BB u periodu od 27.6.2001. godine do 3.7.2001. godine zbog stomačnih tegoba, a u lečenju su preduzete sve neophodne medicinske mere. U postupanju lekara nije bilo grubih ili nedopuštenih grešaka, a po pravilima medicinske struke i nauke, primenjena je adekvatna medicinska terapija i preduzete medicinske metode. Kako u ovom slučaju nije dokazna krivica lekara i gruba lekarska greška, koja podrazumeva zanemarivanje dijagnostičkih i terapijskih pravila, nižestepeni sudovi su zaključili da zahtevi tužilja za naknadu ove štete zbog smrti supruga i oca nisu osnovani, bez obzira na propust tuženog koji nije izvršio obdukciju nakon smrti srodnika tužilaca. Prema članu 170. stav 1. i 171. stav 1. Zakona o obligacionim odnosima za štetu koju zaposleni u radu ili u vezi sa radom prouzrokuje trećem licu odgovara preduzeće u kome zaposleni radi u trenutku prouzrokovanja štete, osim ako dokaže da je zaposleni u datim okolnostima postupao onako kako je trebalo da postupi. Ove odredbe primenjuju se i na druge poslodavce u pogledu odgovornosti za štetu koju zaposleni koji kod njih rade prouzrokuju u radu ili u vezi sa radom. Imajući u vidu da se o odgovornosti za ovu štetu odlučuje prema okolnostima u vreme njenog prouzrokovanja, a odgovornost isključuje ako se dokaže da je u datim okolnostima zaposleni postupao onako kako je trebalo da postupi, postupanje lekara neophodno je proceniti prema standardnim pravilima medicinske struke koje je, uz odgovarajuću pažnju, valjalo primeniti u konkretnom slučaju i utvrditi da li je lekarska greška adekvatna nastaloj posledici s obzirom na to da je lekar odgovoran samo zbog štete koju bi propisanim postupkom mogao sprečiti ili izbeći, jer se za neizbežne štete – ne odgovara. Za ovu vrstu odgovornosti po osnovu krivice dovoljna je obična nepažnja, s tim

Medicina i pravo

Naknada štete zbog lekarske greške sudska praksa VII deo

Pripremila: Advokat dr Jovana Pušac

što na pouzdan način, procenom van svake razumne sumnje, treba utvrditi da li je smrt pacijenta i fatalni ishod lečenja uzrokovan greškom lekara, a ne prirodnim ishodom bolesti i samim lečenjem, pri čemu zdravstvena ustanova odgovara i za štetne posledice operativnog lečenja, ako pacijentu nije predočila sve moguće posledice operativnog zahvata na koji je inače pristao. Zdravstvena zaštita u smislu člana 2. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti je organizovana i sveukupna delatnost društva na očuvanju i unapređenju zdravlja građana, sprečavanju, suzbijanju i ranom otkrivanju bolesti, povreda i drugih poremećaja zdravlja i blagovremenom i efikasnom lečenju i rehabilitaciji, a utvrđivanje smrti saglasno članu 83. stav 1. ovoga zakona, vrši se u zdravstvenim ustanovama koje ispunjavaju uslove u pogledu kadrova, opreme i prostora koje propisuje ministarstvo nadležno za poslove zdravlja. Za svako umrlo lice utvrđuje se u smislu člana 85. stav 1. i 2. navedenog zakona vreme i uzrok smrti, a utvrđivanje vremena i uzroka smrti može vršiti samo doktor medicine. Za lica umrla u zdravstvenoj ustanovi uzrok smrti utvrđuje se u zdravstvenoj ustanovi i o tome obaveštava nadležni opštinski organ. Kao posebna mera utvrđivanja uzroka smrti umrlih lica vrši se i obdukcija. Obdukcija se obavezno vrši na lešu lica umrlog u zdravstvenoj ustanovi ako nije utvrđen tačan uzrok smrti ili na zahtev člana uže porodice umrlog lica (član 86. stav 1. i 2. tačka 1. ovog zakona). Sada pokojni PP. 22.6.2001. godine primljen je na hirurško odeljenje tuženog zbog stomačnih tegoba i potom 27.6.2001. godine operisan, ali 1 Presuda Vrhovnog suda Srbije, Rev. – 1000/06 je 3.7.2001. godine tokom lečenja (reoperaciod 14.9.2006. godine, https://www.vk.sud.rs/sr-lat/ je), preminuo. Sahranjen je bez potvrde o smrti, rev-100006, pristup 6.8.2019. godine. 82

a izveštaj o smrti tuženi je sastavio naknadno, 11.9.2001. godine, s tim što je u međuvremenu 24.7.2001. godine tuženi dodelio porodici pokojnog PP 10.000,00 dinara. Osim toga, iz izveštaja Zavoda za sudsku medicinu Niš od 28.9.2004. godine proizlazi da se sa sudsko-medicinskog stanovišta neposredni uzrok njegove smrti sa sigurnošću ne može utvrditi jer obdukcija nije izvršena. Imajući u vidu sve navedene okolnosti, Vrhovni sud nalazi da se zbog propusta tuženog u postupku utvrđivanja uzroka smrti sada pokojnog PP s obzirom na to da obdukcija, iako obavezna – nije izvršena, i da je izveštaj o njegovoj smrti koja se dogodila 3.7.2001. godine sastavljen tek 11.9.2001. godine, za sada se ne može pouzdano - van svake razumne sumnje, zaključiti ni da li je tokom njegovog lečenja postupano prema standardnim pravilima medicinske struke, jer od ovih okolnosti zavisi odluka o isključenju odgovornosti tuženog za naknadu ove štete tužiocima. Iako su tužilje kao bliski srodnici sada pokojnog PP mogle zahtevati obdukciju radi utvrđivanja uzroka njegove smrti, to ne isključuje obavezu tuženog da uzrok smrti pacijenta, preminulog u ovoj zdravstvenoj ustavi, utvrđuje obaveznom obdukcijom, budući da je postupak utvrđivanja smrti pacijenta propisan zakonom izostao i da je izveštaj o smrti sada pokojnog PP sačinjen naknadno. Zato i ovakav protivpravni postupak tuženog, ako je učinjen, može biti dovoljan za zasnivanje odgovornosti tuženog za naknadu štete u smislu člana 170. i 171. ZOO bez obzira na to da li je smrt pacijenta uzrokovana lekarskom greškom ili ne, budući da tužilje kao bliski srodnici umrlog lica imaju pravo da saznaju uzrok njegove smrti, a neizvesnost u pogledu ovih okolnosti ne sme trajati neuobičajeno dugo.”

N M K

Medicinsko veštačenje je jedino podobno dokazno sredstvo za utvrđivanje postojanja lekarske greške, nematerijalne štete kod pacijenta i uzročno-posledične veze između njih. 2 Iz obrazloženja: “Iz izvedenih dokaza utvrđeno je da je tužilac lečen kod drugotuženog, da ga je ambulantno vodila prvotužena od 2006. godine, da mu je dijagnostifikovana cataracta senilis inscipiens, da je tužilac primljen kod drugotuženog zbog pada vida desnog oka, a radi operativnog lečenja, a da je dana 9.4.2008. godine izvršena operacija u lokalnoj anesteziji od strane prvotužene, da je dana 10.4.2008. godine otpušten kući, kao i da je tužilac pre operativnog zahvata upoznat sa vrstom oboljenja i predočena mu je neophodnost operacije, da je pre operacije potpisao pismeno u kojem je konstatovano da je upoznat sa posledicama ukoliko se operacija ne izvrši i sa mogućim komplikacijama koje nosi operativni zahvat, a da je navedeno obaveštenje napisala prvotužena kao ordinirajući lekar i tužilac kao pacijent, da se kod tužioca nakon operacije pojavilo peckanje i grebanje, a što je predočio prvotuženoj na kontrolnim pregledima, a da mu je ona predočila da se pomerila nožica sočiva, ali da je optički deo ostao u centralno postavljenom mestu i da nije ometao oštrinu vida i da nije preporučila novu operaciju, već je predložila da se ovakvo pomeranje koriguje nošenjem naočara, a da se ovakva komplikacija nije mogla izbeći i da na nju lekar koji preduzima zahvat mora da računa. Takođe je utvrđeno da je tužilac nakon operacije kod drugotuženog dolazio na zakazane preglede kod prvotužene, ali i na preglede na VMA, Specijalnu bolnicu za oftalmologiju “X” i “Y”, da je u izveštajima VMA i Specijalne bolnice za oftalmologiju “X” konstatovano da je nad tužiocem izvršena operacija katarakte desnog oka, ali da implant nije potrebno eksplantirati niti reinplantirati, te da postoji rizik od ponovne hirurške intervencije, a da je u Specijalnu bolnicu “Y” tužilac primljen dana 30.10.2008. godine radi eksplantacije dislociranog zadnjekomornog sočiva i ugradnje novog sočiva na desnom oku i da je tokom operacije postavljeno novo zadnjekomorno sočivo. Dalje je utvrđeno da je pravnosnažnom odlukom sudskog veća Prvostepenog suda časti Regionalne lekarske komore Beograda od 28.10.2010. godine prvotužena oglašena krivom jer je u svojstvu lekara specijaliste oftalmologa koja je izvršila operaciju katarakte na desnom oku tužioca..., učinila laku povredu profesionalne časti i ugleda člana Komore i izrečena joj je disciplinska mera opomene, a da se ova povreda ogleda u vođenju medicinske dokumentacije, budući da se u medicinskoj dokuPresuda Prvog osnovnog suda u Beogradu, P14701/2010 od 20.9.2012. godine, Paragraf Lex SRB, pristup 6.8.2019. godine. 2

mentaciji i otpusnoj list vodi “bez komplikacija”, iako se iz kasnije dokumentacije vidi da je došlo do komplikacija, da je operacija izvedena drugom metodom, a ne metodom iz spisa, pa zato ni rezultati operacije nisu bili očekivani, o čemu nije obavestila pacijenta, niti sa njim sarađivala posle operacije, radi otklanjanja neželjenog postoperativnog stanja. Takođe je utvrđeno da nije postojao drugi način za izvođenje zahvata koji je nad tužiocem izveden od onoga koji je korišćen i koji je prvotužena uradila u skladu sa pravilima struke, a takođe je isti indikovan problemima koje je tužilac imao. Ceneći istaknuti prigovor nedostatka pasivne legitimacije na strani prvotužene, sud je našao da je isti neosnovan s obzirom na to da za štetu nastalu medicinskom intervencijom odgovara kako medicinska ustanova u okviru koje je obavljena intervencija, tako i lekar koji je intervenciju preduzeo po principu odgovornosti na osnovu krivice..., a sve u smislu čl. 170. i 171. Zakona o obligacionim odnosima... Podvodeći utvrđeno činjenično stanje pod materijalne propise sud je našao da je tužbeni zahtev neosnovan. Naime, u toku postupka nije utvrđeno da je do štete kod tužioca došlo takozvanom “lekarskom greškom”, odnosno postupanjem tuženog protivno pravilima struke prilikom izvođenja medicinske operacije. Takođe, u toku postupka nije utvrđeno ni da je šteta za pacijenta nastala time što je u toku intervencije izvedene na klinici drugotuženog došlo do komplikacije koja predstavlja uobičajeni rizik prilikom ovakve vrste zahvata, a takođe nije utvrđeno postojanje štete kod tužioca u pogledu umanjenja OŽA, pretrpljenog bola i pretrpljenog straha, kao ni uzročno-posledične veze između postupanja, odnosno nepostupanja tuženih i štete koju je tužilac eventualno pretrpeo. Sud je našao da je teret dokazivanja svih napred navedenih činjenica na tužiocu, osim činjenice da je dao informisani pristanak, a on, u smislu člana 223. ZPP-a, sudu nije pružio niti predložio dokaze na sve ove okolnosti. Tužilac takođe nije pružio dokaz na okolnost koliko je platio drugu operaciju izvedenu u Specijalnoj bolnici “Y”, niti dokaz na okolnost koliko bi zaradio na gradilištu u Rusiji u periodu na koji se odnosi ova tužba. Osim toga, tužilac koji ima punomoćnika iz redova advokata, nije u toku postupka nikada odredio vremenski period za koji traži naknadu štete u vidu izgubljene zarade.... Prilikom donošenja ovakve odluke sud je cenio činjenicu da je protiv prvotužene pred Sudom časti Regionalne lekarske komore Beograda, a zbog intervencije koju je obavila nad tužiocem, vođen disciplinski postupak u kome je ista proglašena odgovornom za laku povredu profesionalne dužnosti, s obzirom na to da ova odluka ne može predstavljati dokaz da je ovakvom povredom tužilac pretrpeo neku štetu, već je tužilac morao predložiti dokaze na ovu okolnost. Sud je cenio i navode tuženih da je tužilac informisan o svim rizicima intervencije koja je

nad njim bila izvedena, ali je našao da su isti neosnovani, s obzirom na to da u toku postupka tuženi nisu predložili niti pružili dokaze da su tužioca pismeno ili usmeno obavestili o ovim rizicima, iako je na njima bio teret dokazivanja ove činjenice. Pismeno koje se nalazi u istoriji bolesti tužioca, a koja je vođena na klinici drugotuženog, i koje je potpisano od strane tužioca i prvotužene, ne može se smatrati dokazom da je tužilac dao informisani pristanak. S obzirom na to da ovo pismeno ne sadrži bliže pobrojane rizike konkretnog zahvata na oku koji je kod tužioca izveden, a druge dokaze u ovom smislu tuženi nisu predložili”. Ova prvostepena presuda, potvrđena je presudom suda više instance koja u obrazloženju glasi: “Neosnovani su navodi žalbe tužioca da iz izvedenih dokaza i medicinske dokumentacije proizlazi da su tuženi odgovorni za štetu koju je tužilac pretrpeo nakon operacije koju je obavila tužena. Ovo iz razloga što bi eventualno učinjena stručna lekarska greška mogla biti utvrđena samo na osnovu sudsko-medicinskog veštačenja, a posebno imajući u vidu da iz izvedenih dokaza nije utvrđeno da je drugotužena učinila stručnu grešku u smislu odredbe člana 197. stav 4. Zakona o zdravstvenom osiguranju. Ono što proizlazi iz izvedenih dokaza je da je tužena kao doktor prvotuženog..... pri operaciji katarakte tužioca učinila laku povredu profesionalne dužnosti i ugleda člana komore zbog čega joj je izrečena disciplinska mera opomene odlukom suda časti od 28.10.2010. godine, iz koje odlike proizlazi da se povreda profesionalne dužnosti ogleda u tome što je ovde tužena..., specijalista oftalmologije, nakon operacije katarakte na oku tužioca popunila medicinsku dokumentaciju u otpusnoj listi “bez komplikacija” iako je po kasnijim nalazima utvrđeno da je u toku operacije došlo do komplikacije, da je operacija izvedena drugom metodom, a ne metodom opisanom u spisima, pa zato ni rezultati operacije nisu bili očekivani, o čemu nije obavestila pacijenta niti sa njim sarađivala posle operacije radi otklanjanja neželjenog postoperativnog stanja. Dakle, osim činjenice da tužena nije u lekarskim spisima unela činjenicu da je došlo do komplikacije prilikom operacije, te da o tome nije ni obavestila pacijenta zbog čega je učinila laku povredu profesionalne dužnosti i ugleda člana Lekarske komore Srbije, nije utvrđena uzročno-posledična veza između navedene operacije koju je izvršila tužena i štete nastale u vezi s tim na strani tužioca, jer tužilac nije predložio sudsko-medicinsko veštačenje na ovu okolnost.” 3

Presuda Apelacionog Suda u Beogradu, Gž 8848/2010 od 22.05.2013. godine, Paragraf Lex SRB, pristup 06.08.2019. godine. 3

od starijih osoba često se sreće niz stomatoloških problema. U pitanju su poremećaji tvrdih i mekih tkiva usne šupljine što dovodi do funkcionalnih oštećenja (žvakanje hrane, govor, zaštita od infekcije). Zato lekar treba da prepozna abnormalne promene prilikom pregleda usne duplje jer ti poremećaji, mada nisu po život opasni, smanjuju kvalitet života ostarelih osoba. Ne nastaju svi stomatološki poremećaji zbog starosti već mogu biti posledica opštih poremećaja (npr. zbog lekova, zračenja ili hemoterapije), a loša oralna higijena i neadekvatna stomatološka nega takođe su važni činioci. U slučaju da se abnormalnost otkrije, pacijenta eventualno treba uputiti stomatologu ili ih rešava lekar primarne zaštite. Promene u usnoj duplji kod starih pacijenata uključuju gubitak zubi, infekcije (karijes, gingivitis, periodontitis), kandidijazu iIi oralni karcinom. Međutim neki oralni simptomi ukazuju na opšte poremećaje. Na primer, pečenje u ustima, ukazuje na pernicioznu anemiju; bol usled nošenja proteze nije uvek problem njihove postavke već i oralnog karcinoma; suha usta mogu nastati usled neželjenog efekta lekova (npr. diuretici, antihipertenzivi, triciklični antidepresivi, antihistaminici, phihoaktivni lekovi) ili usled oštečenja pljuvačnih žlezda, npr. infekcija, radijaciona terapija glave ili vrata i autoimunih poremećaja (npr. reumatoidni artritis, sistemni lupus eritematozus ili zbog dehidratacije); ograničeno kretanje jezika obično nastaje zbog oralnog karcinoma, a gubitak ukusa nastaje usled infekcija usne duplje ili nosa, nazofaringealnog tumora, uzimanja antihistaminika, antidepresiva ili usled radijacione terapije i pušenja. Periodontalna bolest je inflamatorni proces gingive koja razara strukture koje učvršćuju zub (gingiva, alveola kosti, peridontalni ligament). Ta bolest je glavni razlog gubljenja zubi kod starih osoba; nju izazivaju bakterije koje se nagomilavaju u “plaku” koji se stvara okolo zuba i bakterijski antigeni prodiru u periodontalno tkivo što dovodi do inflamatornog odgovora i lokalne imunopatološke destrukcije vezivnog tkiva koje učvršćuje zub. Pored loše oralne higijene i dijabetes dovodi do povećanog inflamatornog odgovora, a neki lekovi (npr. ciklosporin, blokatori kalcijumskih kanala, fenitoin) dovode do hiperplazije gingive, njenog otoka i krvarenja. Antihipertenzivi, antiholinergici i psihoaktivni lekovi smanjuju stvaranje pljuvačke koja sadrži antimikrobne proteine, a istovremeno vlaži i ispira usnu duplju. Najvažnija preventivna mera je dobra oralna higijena, a u slučaju agresivnog perodontitisa, nužna je lokalna ili sistemna primena antibiotika. Zbog mešane anaerobne i fakultativne bakterijske flore nedovoljna je terapije jednim antibiotikom. Dobri rezultati postižu se oralnim davanjem antibiotika (tetraciklin, doksiciklin, metronidazol, klindamicin, amoksicilin/klavulanska kiselina) u toku 14 do 21 dan. 84

Preuzeto iz knjige “Osnovi gerijatrije”, autor Rajko Igić

N M K

Stomatološki problemi osoba u gerijatrijskom dobu Autor: akademik Rajko Igić

Resorpcija alveolarne kosti mahom nastaje usled lokalnih poremećaja (npr. periodontitis, trauma, erozija sluznice), a manje zbog starosti. Čim ispadnu zubi, alveolarna kost brzo atrofira, kako u maksili tako i u mandibuli. Gubitak kosti u mandibuli je u korelaciji s osteoporozom i kada se udruži s periodontitsisom, gubitak zubi se ubrzava. Dentalne proteze se teže izrađuju kada je došlo do velike apsorpcije kosti. Lakše se prilagođavaju maksilarne (gornja vilica) proteze od mandibularnih (donja vilica), tim pre jer mandibularne se više pomeraju pri govoru i žvakanju od maksilarnih. Metalni implanti (uglavnom načinjeni od titanijuma) često se hirurški implantiraju u maksilu ili mandibulu da pridržavaju protezu. Primarne i sekundarne lezije oralne sluznice mogu se pojaviti u vidu erozija, ulceracija, bula, vezikula ili tumora. Nije tačno da je sluznica kod gerijatrijskih pacijenata bleda, tanka, atrofična, suva i redovno traumatizirana. Nezavisno od starosti, oralna sluznica je, ako se higijena redovno održava, prilično očuvana. Umesto plombiranja karioznih zuba, može se na kvarni zub aplicirati srebrni diamin fluorid. To je mikstura sačinjena od srebro dimina i fluorida koja se nanese na kvarne delove zuba – umesto da se koristi uobičajen stomatološki postupak. (Metod je veoma star, Kinezi su ga počeli upotrebljavati pre hiljadu godina, a u SAD ga je agencija Food and Drug Administration odobrila 2016. godine.) Slika 1. Zubi premazani miksturom srebro diamina i fluorida. Premazivanje karioznog mesta vrši se samo jednom i proces razaranja zuba trajno se zaustavi. Izgled kvarnih zuba malo je

Credit Health Letter, Mayo Clinic

izmenjen, ali za većinu osoba u gerijatrijskom dobu najvažnije je da se bezbolno reše problema. Nekima je odlazak kod stomatologa veliki napor, a o cenama usluga da se ne govori. Kada se tom miksturom premaže oštećeni deo zuba, proces propadanja izazvan karijesom se zaustavlja. Sloj nanete miksture se stvrdne i tako se formira zaštitna barijera. Fluorid pojačava deo zuba koji je oštećen gubljenjem zubnih minerala. Nedostatak primene ove miksture je što ona tamno oboji površinu na koju je naneta (Slika 1). Prednost je što je postupak apliciranja krajnje jednostavan i jeftin, a može se primeniti i na mesta na zubima koja su zubarima teško dostupna, npr. lako se premazuju kariozni delovi zuba u nivou gingive, gde je plombiranje teže. Ovaj metod je na tim mestima veoma pogodan jer tu je obojenje manje vidljivo. Ova metoda olakšava primenu kod dementnih bolesnika, a pošto je veoma jeftina može se primenuti kod

N M K

osoba koje ne mogu platiti skupu stomatološku intervenciju ili u uslovima kada pacijent nema lak pristup stomatologu. Aplikaciju može izvesti svaki lekar ili medicinska sestra. Na kraju knjige dati su prikazi slučajeva i vežbe iz farmakologije. Ovde prikazujemo slučaj koji se odnosi na stomatološki problem osobe u gerijatrijskom dobu.

k n j i g e

Prikaz knjige, septembar, 2019. Banja Luka

Slučaj VII: Loš zadah Unuk je doveo svoju baku (75 godina) kod porodičnog lekara. Pored ostalih zdravstvenih problema, naveo je da ima veoma loš zadah. Doktor je predložio razne mere koje vode svežem dahu. U nastavku su te mere, ali jedna među njima (namerno dodata) je netačna. a. Zube treba prati najmanje dva puta dnevno, piti dovoljno vode i žvakati gumu bez šećera. b. Zubnom četkicom treba, prilikom pranja zuba, “četkati” jezik c. Konac za odstranjivanje ostatka hrane (“flosiranje”) treba koristiti svakodnevno, a naročito uveče d. Treba što više jesti belog luka da se očiste zubi jer luk sadrži antioksidirajuće materije e. Duvan, alkohol i kafu treba izbegavati, a zubnu protezu treba četkicom oprati, preko noći ostaviti u pogodan rastvor, ujutru je ponovo četkati. f. Ukoliko te mere ne pomognu, treba otići kod stomatologa da otkrije dentalni problem (desni, zubni apscesi), a potom, eventualno, kod mene da ustanovim jesu li sinusi, želudac ili pluća uzrok lošeg zadaha. Vaš odgovor: _____ Dobra oralna higijena koja se postiže, propisnim pranjem zuba dva puta dnevno i čišćenjem čestica zaostale hrane pomoću konca (flosiranje), pomaže da se smanji rizik od kardiovaskulatne bolesti. Kada je 28 meseci praćen efekat kod 682 starijie osobe, među kojima su bili oni koji su zube prali manje od dva puta i oni koji su zube prali dva puta dnevno, tri puta je bio veći rizik za kardiovaskularne poremećaje kod onih koji su ređe prali zube. Registrovani su sledeći kardiovaskularni poremećaji: infarkt srca, šlog, dekompenzacija srca i smrt usled kardiovaskularnog poremećaja. U drugom istraživanju (publikovano u časopisu Hypertension, decembar 2018) pokazani su rezultati sličnog istraživanja; nađeno je, između ostalog, da je zapaljenje gingiva (periodontalno oboljenje) povezano s visokim krvnim pritiskom i da to zapaljenje otežava kontrolu visokog krvnog pritiska antihipertenzivima. Zato mnogi stomatolozi predlažu pacijentima, da prilikom pranju zuba, uključe hronometar na 3 minuta. (Tačan odgovor je “d”.)

Iako je starost relativan pojam, koji podrazumeva nešto slabije psihofizičke funkcije u odnosu na mlađe doba, potrebno je uvažiti tu tzv. hronološku starost i posvetiti joj pažnju od porodičnog do zdravstvenog nivoa. Definicija starosti se pomera ka sve kasnijim godinama životnog doba. Cilj ove knjige je da pomogne u održavanju prihofizičkih funkcija kod starih osoba koje bi bile, zahvaljući novim istraživanjima i dostignućima, po mogućstvu, i iznad nivoa koji hronološka starost predviđa. Akdemik Miodrag Ostojić, Beograd Gerijatrija je multidisciplinarna medicinska oblast iz domena prevencije, dijagnostike, terapije i rehabilitacije osoba u starijem životnom dobu. Pošto ta populacija predstavlja najbrže rastući dio čovječanstva u industrijskom svijetu, sasvim je očekivano da postoje potrebe i zahtjevi u rješavanju problema koje proces starenja nosi sa sobom, a koji su posljedica izmjenjenog fiziološkog stanja sa često prisutnim komorbiditetima. Zato stariji pacijenti zahtjevaju složeniji način liječenja uz čestu manifestaciju neželjenih reakcija na lijekove što u mnogome otežava kliničko stanje, ali i sam proces liječenja. Knjiga „Osnovi gerijatrije“ predstavlja značajano i toliko nedostajuće štivo širokom krugu čitalaca, od studenata raznih medicinskih i zdravstvenih studija, doktora porodične medicine i drugih medicinskih specijalnosti, do seniora i njihovih njegovatelja. Prof. dr Ranko Škrbić, Banja Luka Osobama u gerijatrijskom dobu trebaju gerijatri. Prof. dr Milan Stanulović, Novi Sad Ono što je knjiga doktora Spoka za pedijatriju, to je ova knjiga akademika Igića za gerijatriju. Dr Momir Pušac, urednik časopisa Medici.com 85

N M K

XI međunarodna letnja kardiološka škola

Prevencija, dijagnostika i tretman kardiovaskularnih bolesti Evropskog centra za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija (European Center for Peace and Development University for Peace of United Nation) Uz komentare, odnosno karakteristične reproducibilne slajdove održanih predavanja

V. Kanjuh, D. Vulić, M. Pušac, S. Kanjuh

Slika 1. Otvaranje XI škole: Predavači i slušaoci. Sede, sleva-nadesno: R. Škrbić, B. Beleslin, I. Graham, N.D. Wong, V. Kanjuh, N. Ostojić i M. Nedeljković (snimak: S. Kanjuh).

Budvi, Hotel „Mediteran“, održana je XI ECPD Škola od 24 – 28. juna 2019. u saradnji sa Regionalnim mediteranskim institutom za međunarodne postdiplomske studije i razvojna istraživanja (Podgorica); ministarstvima zdravlja Crne Gore, Srbije, Republike Srpske i Federacije BiH; Univerzitetom u Berlinu; VAMK Univerzitetom iz Finske; Long Island Univerzitetom iz SAD; Nacionalnim institutom za javno zdravlje Italije; Nacionalnom školom javnog zdravlje Grčke; Zdravstvenom mrežom Jugoistočne Evrope; Svetskom federacijom za srce i Evropskom asocijacijom za kardiovaskularnu prevenciju i rehabilitaciju. Glavni organizator Škole, kao i svih drugih aktivnosti ECPD, bio je njegov izvršni direktor prof. dr Negoslav Ostojić, akademik Evropske akademije nauka u Salcburgu (Austrija). U radu Škole učestvovao je 21 lekar – slušalac i to: dr Jovica Banović, Prijedor; dr Milan Blagojević, Doboj; dr Boris Dujaković, Banjaluka; dr Momir Golub, Banjaluka; dr Jelena Jovanić, Banjaluka; dr Ljiljana Kos, Banjaluka; dr Snežana Kovačević, Šabac; dr Ivana Nikolić Pavlović, Niška Banja; dr Maraš Nikpreljaj, Podgorica; dr Snežana Perić Simić, Bijeljina, pobednica Kviza XI škole; dr Zoran Perić, Gnjilane; dr Gordana Radaković, Šabac; dr Dževdet Radončić, Sarajevo; dr Snežana Simić, Niška Banja; dr Mile Trifković, Bijeljina; dr Stevan Trifković, Bijeljina; dr Anamaria Roxana Onut, Bukurešt; dr Mirela Patricia Doroltan, Cluj – Napoca; dr Loredana Spinu, Fetesti; dr Cristina Diana Patrascanu, Arad i dr Iulia Theodora Ionita, Bukurešt. Slušaoci su iz Republike Srpske – 9; Federacije BiH – 1; Srbije – 5; Rumunije – 5 i Crne Gore – 1. Bilo je 13 predavača, koji su održali 31 predavanje i Kviz u trajanju od 60 minuta. 86

Slušaoci su dobili: CD sa predavanjima koja će biti održana i povezana u štampanom obliku; 2. izd. prve knjige Škole „Novi trendovi u prevenciji, dijagnostici i lečenju kardiovaskularnih bolesti“ (uredili: D. Vulić, V. Kanjuh, N.D. Wong, M. Ostojić), Beograd, 2017. sa 20 predavanja; Članak V. Kanjuha, M. Pušca i S. Kanjuh „X jubilarna međunarodna letnja kardiološka škola – Prevencija, dijagnostika i tretman KVB Evropskog centra za mir i razvoj Univerziteta za mir Ujedinjenih nacija (European Center for Peace and Development University of Peace of United Nation)“, uz komentare održanih predavanja. „Medici.com“ (Banjaluka, Republika Srpska), 2018; XVI (88): 98 – 102; Program XI škole za 2019. na srpskom i engleskom jeziku; Listu slušalaca i tehnička uputstva za odvijanje nastave u Školi. Na otvaranju Škole (Sl.1) govorili su prof. dr Negoslav Ostojić, akademik (SANU, ANU RS, MAN) Vladimir Kanjuh, direktor biomedicinskih studija ECPD, predsednik Programskog saveta Škole, predsednik Odbora za KVP SANU i Udruženja za aterosklerozu Srbije; prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci; inostrani član ANU RS prof. dr Nathan D.Wong, kodirektor Škole, Univerzitet Kalifornije, Irvine, SAD; prof. dr Ian Graham, kodirektor Škole, Trinity College, Dablin, Irska; prof. dr Dušan Keber, raniji ministar zdravlja Slovenije; prof. dr Luca Rosi, Nacionalni institut za javno zdravlje Italije, i prof. dr Milan Nedeljković, Medicinski fakultet i KCS u Beogradu. Otvaranju su prisustvovali i: prof. dr Milica Lazović, predavač; prof. dr Budimir Lazović, ECPD i dr Snežana Kanjuh, saradnik ECPD.

N M K

se čini kod hirurškog odstranjenja pendularnog (na peteljci) miksoma?; (11,12) Koji je najveći (po masi, težini tumorskog tkiva) a koja su dva najmanja tumora u onkologiji?; (13) Koji benigni mezenhimni tumor postoji jedino u srcu? (14) U bolesnika sa odstranjenim jednim okom, konstatovana je hepatomegalija. Na koje oboljenje treba odmah pomisliti i kako to dokazati?; (15, 16) Zašto je maligni melanom najnepredvidljiviji tumor u onkologiji? U biološkoj terapiji kancera, koja je najefikasnija kod malignog melanoma? (17) Može li maligni melanom da metastazira u srce? i (18) Kako makroskopski Dg. maligni melanom kože služeći se slovima A, B, C, D, E, tj. početnim slovima engleskog naziva njegovih bitnih karakteristika?;

Slika 2. Žiri, ispitivač i pobednica Kviza. Sleva-nadesno: B. Beleslin (predsednik), M. Nedeljković, pobednica Kviza dr Snežana Perić Simić, pedijatrijski kardiolog iz Bijeljine (drži nagradu: poslediplomski udžbenik “Kardiologija 2011.”, V. Kanjuh i N.D. Wong. (snimak: S. Kanjuh).

Održana su sledeća predavanja: V. Kanjuh: A. Edukativni kviz (u trajanju od 60 minuta) o morfološko-kliničkim korelacijama u kardiologiji, u obliku interaktivnog nagradnog takmičenja slušalaca Škole (Sl. 2 – 4). Organizator, ispitivač i tumač Kviza V.K. postavio je kroz slajdove 18 pitanja. Na kraju je izabrani tročlani žiri u sastavu: prof. dr Branko Beleslin (predsednik žirija), interventni kardiolog Medicinskog fakulteta i KCS Beograd, i članovi žirija N.D.Wong i M. Nedeljković jednoglasno odlučio da je najbolje odgovore dala dr Snežana Perić Simić, pedijatrijski kardiolog iz Bijeljine (Sl. 2,3). Nagrađena je odgovarajućom poveljom (sa potpisima: Izvršnog direktora ECPD, ispitivača i članova žirija Kviza) i poslediplomskim udžbenikom Katedre kardiologije Medicinskog fakulteta u Beogradu „Kardiologija 2011“, urednika M. Ostojića, V. Kanjuha i B. Beleslina. Kako bi se budući slušaoci Škole upoznali sa vrstom i težinom pitanja u Kvizu i testirali svoje znanje, citiramo ih: (1) Koji je naš čovek („naše gore list“), rođeni Beograđanin, Srbin Mojsijeve vere, srpsko-američki naučnik (kako ga sami Amerikanci nazivaju, iako je bio stekao američko državljanstvo) bio svetski pionir u medicinskom imidžingu i tvorac interventne radiologije? Umro je 2018. godine. Zna ga ceo svet – znamo li ga mi?; (2 - 4) U čemu su morfološke razlike (dijagnostikovane obdukcijom i histopatologijom) između: StaSlika 3. Pobednica Kviza dr Snežana Perić bilne i nestabilne angine pektoris? Simić i ispitivač Kviza V. Kanjuh (snimak: Nestabilne angine pektoris i NSTES. Kanjuh). MI infarkta miokarda? NSTEMI i STEMI infarkta miokarda?; (5) Šta u normalnom srcu jedino povezuje srčane pretkomore i komore, a šta može da ih povezuje u patološkim uslovima?; (6) Koje su strukturne karakteristike (lezije) kod trilogije Fallot a koje kod pentalogije Fallot?; (7) Šta je Syndroma Corvisart?; (8-10) Kakva je histogeneza (poreklo i priroda) tumorskih ćelija koje grade miksom? Kod izvesnih miksoma postoje embolije u sistemskoj cirkulaciji. Kakva je njihova priroda, tj. šta je embolus? Šta

Slika 4. Kreatori i organizatori Kviza: dr S. Kanjuh i akademik V. Kanjuh

B. Tetralogija i Pentalogija Fallot: Morfologija, formalna geneza, hemodinamika, komplikacije, Blalock – Thomas – Taussig-ova palijativna anastomoza, radikalna korekcija i njene posledice u starijem uzrastu (USMO); i C. Primarni (benigni i maligni) i sekundarni tumori srca (60 minuta). Osnovna dijagnostika tumora srca vrši se na histopatološkim preparatima bojenih HE u svetlosnoj mikroskopiji. Međutim, u izvesnim slučajevima jako dediferenciranih malignih ćelija, elektronska mikroskopija može da pomogne i otkrije ostatke specifične diferenciranosti i da na taj način omogući tačnu dijagnozu. Na primer: Kod ahromatičnog malignog melanoma nalaz preostalih melanozoma u citoplazmi ćelije; kod rabdomiosarkoma – ostatak poprečne ispruganosti, koja govori za poreklo ćelije od embrionalnih kardijalnih rabdomioblasta; nalaz Weibel-Palade tela u obliku „teniskog reketa“ (skladište Von Willebrand-ovog faktora i P-selektina), koja su patognomonična za endotelnu ćeliju i time dijagnostična za endoteliosarkom. Čitaoci mogu koristiti i sledeće dve relevantne reference: Kanjuh V., Lalić N.M., Burazor I., Kanjuh S. Benigni tumori srca. Biološki: benigni, semimaligni i po lokalizaciji većinom maligni (Morfološko-kliničke korelacije i kliničke dijagnostičke greške). Balneoclimatologia, 2019; 43 (1): 3 – 18. i Kanjuh V., Lalić N.M., Pušac M., Burazor I., Kanjuh S. Pregled patološke morfologije benignih tumora srca i korelacija sa njihovim kliničkim ispoljavanjima. „Medici.com“ (Banjaluka, Republika Srpska), 2019; XVI (93): 68 – 77. N.D. Wong: A. New US Guidelines for Cardiovascular Disease Prevention (Nove američke smernice za prevenciju kardiovaskularnih bolesti); B. Strategies for Optimal CVD Risk Reduction in Diabetes (Strategije za optimalno smanjenje rizika od KVB kod dijabetesa); C. US Cholesterol Guidelines and Newer Therapies (Američke preporuke za holesterol i nove terapije); i D. Psyhosocial Factors and Cardiovascular Disease (Psihosocijalni faktori i kardiovaskularne bolesti). 87

N M K

Slika 5. Uzroci mortaliteta bolesnika sa dijabetesom. Najviše umiru od bolesti srca.

Slika 8. Psihosocijalni faktori i kardiovaskularne bolesti

Slika 6. Argument za prevenciju bolesti.

Slika 9. Prevencija štetnog delovanja psihosocijalnih faktora na kardiovaskularne bolesti.

I Graham: A. European Guidelines for Cardiovascular Disease Prevention (Evropske preporuke za prevenciju kardiovaskularnih bolesti); B. CVD Risk Estimation: European vs US Approaches (Procena kardiovaskularnog rizika – evropski naspram američkog pristupa); C. ESC Guidelines for Dyslipidemia Management (Smernice Evropskog društva kardiologa za menađment dislipidemije); i D. Auditing of CVD Risk Factors in Secondary Prevention (Revizija kardiovaskularnih rizičnih faktora u sekundarnoj prevenciji).

Slika 7. Anksioznost i koronarna srčana bolest. Šta je u osnovi štetnog delovanja anksioznosti.

Slika 10. Ocena rizika u kardiovaskularnim bolestima

N M K

Slika 11. Predviđanje je teško!

Slika 15. Štete od kardiovaskularnih bolesti

Slika 12. Ne vole svi određivanje rizika!

R. Škrbić: A. Farmakoepidemiološka analiza upotrebe kardiovaskularnih lekova i njihova usklađenost sa smernicama u lečenju kardiovaskularnih oboljenja. B. Beleslin: A. Invazivna funkcionalna evaluacija koronarne stenoze; i B. Inﬂamacija i koronarna bolest. Prof.dr Dan Gaita, Univ. za med. i farmaciju, Temišvar, Rumunija: A. The Obesity Epidemic: Strategies for Prevention and Control (Epidemija gojaznosti: strategije za prevenciju i kontrolu); i B. Cardiodiabetology: Time for New Discipline (Kardiodijabetologija: vreme za novu disciplinu). Prof. dr Ivan Tasić, Med.fak Univ. u Nišu: A. Kliničke odluke u pogledu kontrole srčane frekvence naspram kontrole ritma; B. Prevencija i tretman srčane insuﬁcijencije; i C. Menadžment hipertenzije – evropske naspram američkih preporuka.

Slika 16. Faktori za smrtne ishode

Slika 13. Šta čovek može?

Slika 17. Štetno delovanje hipertenzije

Slika 14. Definicija arterijske hipertenzije

Prof. dr Duško Vulić, dop. čl. ANU RS, Med. fak. Banjaluka, R.S.: A. Šta je novo u tretmanu rezistentne hipertenzije; B. Epidemiologija atrijalne ﬁbrilacija: tradicionalni i netradicionalni faktori; i C. Primarna i sekundarna prevencija koronarne bolesti.

Slika 18. Definicija atrijalne fibrilacije

N M K

Slika 22. Šta je aterosklerotična vaskularna bolest?

Slika 19. Intracerebralno krvarenje

Prof. dr Senka Mesihović Dinarević, akademik ANU BiH i predsednica njenog Odbora za KVP, Med.fak. Univ. u Sarajevu: A. Najbolja međunarodna praksa u prevenciji, lečenju i kontroli kardiovaskularnih bolesti; i B. Hipertenzija kod dece i prevencija i kontrola KVB.

Slika 20. Praćenje faktora rizika za KVB

Prof. dr Mirza Dilić, Med. fak. Univ. u Sarajevu: A. Novi pravci u antikoagulantnoj terapiji kod pacijenata sa atrijalnom ﬁbrilacijom; i B. Klinička vrednost sonograﬁje karotidnog dupleksa u predikciji KVB.

Slika 23. Definicija hipertenzije u dece

Slika 24. Hipertenzija u dece

Slika 21. Morfologija leve aurikule srca i šlog

M. Nedeljković: A. Transkateterska implantacija aortne valvule: nove granice i nova ispitivanja (TAVI); i B. Revaskularizacija miokarda vođena stratiﬁkacijom rizika.

Slika 21. Šta je subklinička ateroskleroza?

Slika 25. Prva uspešna koronarna angioplastika u svetu

N M K

Slika 30. Pravi izbor za stres ehokardiografski test (SET) Slika 26. Prva u svetu transkateterska implantacija aortne valvule

Slika 27. Transkateterska implantacija aortne valvule (TAVI) u Srbiji: gde? koliko?

Prof. dr Milica Lazović, Med. fak. Univ. i Institut za rehabilitaciju, Beograd: A. Rehabilitacija kardiovaskularnih bolesnika.

Slika 31. Srčana insuficijencija sa očuvanom ejekcionom frakcijom (Heart failure with persistent ejection fraction - HFpEF) – šta savetovati?

EUROPEAN CENTER FOR PEACE AND DEVELOPMENT (ECPD) UNIVERSITY FOR PEACE EST BY THE UNITED NATIONS IN COOPERATION WITH

Slika 28. Koji su ciljevi kardiološke rehabilitacije?

Prof. dr Marina Deljanin Ilić, Med. fak. Univ. u Nišu, direktor Instituta Niška Banja – Radon: A. Srčana insuﬁcijencija i arterijska hipertenzija; i B. Uloga stres eho kardiograﬁje u otkrivanju ishemije miokarda u kliničkoj praksi.

MINISTRY OF HEALTH MINISTRY OF HEALTH REPUBLIC OF SRPSKA OF MONTENEGRO

MINISTRY OF HEALTH OF THE FEDERATION B&H

XII INTERNATIONAL SUMMER SCHOOL ON CARDIOVASCULAR DISEASES WITH MAIN TOPIC

PREVENTION, DETECTION AND MANAGEMENT OF CARDIOVASCULAR DISEASES (Hotel Splendid, Bečići 22 ‒ 26 June 2019)

Slika 29. Pravi izbor za stres ehokardiografski test (SET). TFO – test fizčkim opterećenjem

http://ecpd.org.rs/ 91

N M K

Slika 32. Zatvaranje XI kardiološke škole ECPD. Analiza postignutih rezultata. Sleva-nadesno: D. Vulić, V. Kanjuh, N. Ostojić i M. Deljanin Ilić (snimak: S. Kanjuh).

Održana teorijska predavanja su bila praćena studijama relevantna 24 slučaja, koje su predavači pripremili i prodiskutovali sa slušaocima. Uspešno je funkcionisalo simultano prevođenje predavanja sa engleskog jezika na srpski i predavanja sa srpskog jezika na engleski (za pet slušalaca iz Rumunije). Na zatvaranju uspešno završene XI škole (Sl. 32, 33), akademik V. Kanjuh je pozitivno ocenio XI školu, slušaoce i predavače, najavio da će druga kardiološka knjiga ECPD sadržavati predavanja X i XI škole i izvesna predavanja po pozivu i biti uručena slušaocima XII škole 2020. N. Ostojić, V. Kanjuh, D. Vulić i M. Deljanin Ilić podelili su međunarodno validne sertifikate ECPD univerziteta, koje dono-

se svakom slušaocu 23 boda kontinuirane medicinske edukacije (jer je Škola akreditovana kod European Board for Accreditation in Cardiology). Zdravstveni savet Srbije akreditovao je Program XI škole kao Međunarodni kurs 1. kategorije sa 14 bodova za predavače i sedam bodova za slušaoce. Slušaoci su u tajnoj anonimnoj anketi pozitivno ocenili XI školu i dali relevantne pozitivne ocene predavačima. Sledeća – XII škola biće održana u Bečićima, Hotel „Splendid“, 22 – 26. juna 2020. Za dalja obaveštenja treba se obratiti na e-mail: ecpd@eunet.rs

Slika 33. Zatvaranje XI škole: Slušaoci i predavači. Sede, sleva-nadesno: S. Kanjuh, D. Vulić, V. Kanjuh, N. Ostojić, M. Deljanin Ilić, M. Trifković (dugogodišnji slušalac Škole, jednom i pobednik Kviza) i slušalac G. Radaković.

ateralni epikondilitis, obično poznat kao teniski lakat, predstavlja bolno stanje, koji nastaje prilikom slabosti spoljnih rotatora ramena, obično zbog ponavljajućih pokreta u laktu i šaci i zbog kontrakcija mišića. Javlja se često i u plivanju, vaterpolu i u drugim sportovima iz istih uzroka kao i u reketnim sportovima. Naziv epikondilitis je pogrešan, ali je ustaljen. Riječ je o angioblastičnoj tendinozi koja se sastoji u degeneraciji tetivnih vlakana i proliferaciji fibroblastičnog i vaskularnog tikva u ekstenzorima šake i prstiju koji se pripajaju za spoljašnji epikondilus. Najčešće je zahvaćena tetiva ekstenzora digitoruma i ekstenzora karpi ulnarisa. Bol koju uzrokuje lateralni epikondilitis javlja se prvenstveno na mjestima gdje se tetive u podlaktici mišića spajaju sa koštanim neravninama na lateralnoj strani lakta. Na palpaciju postoji bolna osjetljivost u predjelu spoljašnjeg epikondilusa. Provokacioni stres test je pozitivan ako se javi bol u predjelu lateralnog epikondilusa na otpor pri aktivnoj ekstenziji šake i prstiju (lakat je ekstendiran, a u poodmaklom stanju, i kada je flektiran). U izraženim slučajevima bol se javlja i pri pasivnoj fleksiji šake i prstiju. Bolest se 7-10 puta češće pojavljuje na spoljašnjem nego na unutrašnjem dijelu lakta, a to se objašnjava time što je grupa miši-

N M K

Rehabilitacija pacijenata sa lateralnim epikondilitisom

Lateralni epikondilitis

Doc. dr Gordan Bajić

Slika 1. Mjesto bola na pripoju ekstesenzora na lateralnom epikondilusu

Slika 2. Prikaz zgloba lakta prilikom oboljenja zvanog lateralni epikondilitis

Slika 3. Teniski lakat

ća koja polazi sa unutrašnjeg epikonDijagnostika i liječenje dila znatno jača i većeg je volumena u Bol prouzrokovana teniskim laktom odnosu na grupu mišića koja polazi sa često prolazi s vremenom, no ako otok, spoljašnjeg epikondila i zbog toga je lijekovi protiv bolova i druge mjere samoona znatno osjetljivija na opterećenje. pomoći ne pomažu, potrebno se obratiti ljekaru koji će pacijenta dalje uputiti na fizikalnu terapiju. Najčešće za kliničko Uzroci nastanka lateralnog ispitivanje dajemo pacijentu manuelni epikondilitisa Lateralni epikondilus najčešće na- otpor na aktivnu dorzalnu fleksiju šake staje kod sportista starijih od 35 godina i ukoliko se bol javi u predjelu lateralnog zbog sportske aktivnosti koja ima za- epikondila znak je pozitivan. Takođe, dihtjevnu tehniku korišćenja ruke, a koju jagnostičkim ultrazvukom možemo popraktikuju bar tri puta sedmično po 30 tvrditi inflamaciju. Za početak je dovoljno ili više minuta. Prilikom pokreta speci- ukloniti uzrok koji izaziva bol u laktu. U fičnog za sport prisutna je kontrakcija inicijalnoj fazi preporučuje se imobilizamišića koja stabilizuje šaku. Ukoliko cija plastičnom udlagom za ručni zglob istovremeno sa stabilizacijom postoji u ekstendiranom položaju od 20 stepeni i koncentrična kontrakcija istih mišića, ili bandaža, kriomasaža tri puta dnevno i nesteroidni antiinflamatorni lijekovi. Kordolazi do preopterećenja. tikosteroidne injekcije u predjelu zahvaćenih tetiva koriste se u rezistentnim slučajevima samo izuzetno. U daljem toku rehabilitacije primjenjuje se laser, TENS, interferentna struja, jonoforeza analgetika i antiinflamatornih ljekova kao i ultrazvuk i duboka frikciona masaža. U program se najprije uvode i strečing vježbe Slika 4. Loš bekend ili servis u kombinaciji sa kriomasažom, a potom i izometričke i izotoničke vježbe uz otpor. Kada se postigne potrebna fleksibilnost i jačina zahvaćenih struktura, uvode se proprioceptivne i pliometričke vježbe kako bi se sportista, pacijent pripremio za funkcionalne vježbe prije povratka na punu aktivnost. Slika 5. Nepravilno rukovanje reketom

Simptomi Osnovni simptom lateralnog epikondilitisa jeste bol u području lateralnog epikondila lakta koja može biti od intenziteta blage boli nakon aktivnosti, pa sve do stalne boli koja ne pruža mogućnost za bilo kakvu aktivnost. Karakterističan simptom kod pacijenata jeste i smanjenje snage šake. Bol povezana sa teniskim laktom može se širiti iz vanjske strane lakta prema podlaktici i ručnom zglobu. Bol i slabost mogu otežati neke osnovne radnje kao što su rukovanja, otvaranje vrata ili držanje šoljice za čaj.

Slika 6. Ortoza za epikondilitis

Slika 7. Kinezi tejping

N M K

UNIVERZITET U BANJOJ LUCI / UNIVERSITY OF BANJA LUKA MEDICINSKI FAKULTET / FACULTY OF MEDICINE

GORDANA GUZIJAN

Molekularna dijagnostika varijanti slabijeg oblika antigena D u populaciji davalaca krvi Republike Srpske Molecular Diagnostic of Weak D Variants Among the Blood Donors Population of Republic of Srpska DOKTORSKA DISERTACIJA / DOCTORAL DISSERTATION Banja Luka, 27.5.2019. god. Mentor: Prof. dr Dragomir Marisavljević, redovni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu Predsjednik komisije: Prof. dr Milan Skrobić, vanredni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci Članovi komisije: Prof. dr Predrag Grubor, redovni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci Prof. dr Lana Nežić, vanredni profesor Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci Dr Slavko Manojlović, docent Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci

Sažetak: Cilj ove doktorske disertacije bio je da se molekularnim metodom utvrde učestalost i najčešći tipovi slabog i parcijalnog D antigena u ispitivanoj populaciji davalaca; da se dokaže učestalost i prisustvo slabih D varijanti u ispitivanoj grupi serološki D-negativnih, C+/E+ davalaca krvi. Uzorci krvi od 85 davalaca krvi sa serološki slabim RhD antigenom, kao i od 92 RhD-negativna davaoca krvi, C+/E+ pozitivna, ispitivana su PCR-SSP metodom, uz fluo-

rescentnu detekciju (inno-train Diagnostik GmbH). Monoklonski anti-D IgG-ćelijske linije

ESD1 korišćen je za potvrdu slabog D u indirektnom antiglobulinskom testu, kao i set za kiselu eluciju antitijela (BioRad). Statistička analiza rađena je statističkim paketom SPSS 22 za Windows, deskriptivnim statističkim metodima. Svi 94

serološki dokazani slabi oblici D antigena kod 85 ispitanih davalaca krvi potvrđeni su molekularnim testiranjem: tip 1 je dokazan kod 30/85 (35,3%), tip 3 kod 50/85 (58,8%) davalaca krvi, parcijalni oblik DNB kod 1/85 (1,2%) i kod 4/85 (4,7%) tip slabog oblika D ostao je nepotvrđen; u grupi od 92 serološki dokazana D-negativna, C+/E+ davaoca krvi, molekularno testiranje pokazalo je slabi D tip 11 kod 4 (44,4%), slabi D tip 1 kod 4 (44,4%), slabi D tip 3 kod 1 (11,1%) i kod 2 (22,2%) davaoca krvi tip varijante D antigena ostao je neutvrđen. Najčešći oblik slabog D antigena u ispitivanoj populaciji je slabi D tip 3, koga slijedi slabi D tip 1. Klinički značaj ovog ispitivanja je u tome što se kao primaoci krvi, osobe sa slabim oblicima RhD antigena tipa 3 i 1, koje su najprisutnije u ispitanoj populaciji,

smatraju RhD-pozitivnima i mogu da dobiju RhDpozitivnu krv, čime se čuvaju rezerve RhD-negativne krvi, a trudnice sa ovim RhD varijantama ne treba da dobijaju RhD imunoprofilaksu. Neki od slabih oblika D varijanti mogu se dokazati samo molekularnim metodima. Ključne riječi: slabi D antigen, varijante antigena D, serološko testiranje, molekularni metod Naučna oblast: Medicina / Hirurgija Naučno polje: Ortopedija sa traumatologijom Klasifikaciona oznaka za naučnu oblast prema CERIF šifrarniku: B 600 Tip odabrane licence Kreativne zajednice (Creative Commons): 4. (CC BY-NC-SA) Mentor: Prof. dr Dragomir Marisavljević, profesor at of University of Belgrade, University Medical School

N M K

Abstract: The aim of this doctoral dissertation was to determine the incidence and the most frequent types of weak D and partial D variants in the investigated population of weak RhD-positive blood donors; to detect the existence and the incidence od weak D variants in the investigated population of serologically Dnegative, C+/E+ blood donors. Blood samples of 85 previously serologically determined weak D-positive and 92 of previously serologically determined D-negative, C+/E+ blood donors were moleculary tested for the confirmation of RhD status and determination of the type of weak D and Rh phenotype, by SSP–PCR, with the endpoint fluorescence detection (inno-train Diagnostik GmbH). Monoclonal anti-D IgG, cell line ESD1, was used for the verification of weak D in indirect antiglobulin test, as well as the set for acid elution (BioRad). Statistic analysis was performed in statistic package SPSS 22 for Windows, by descriptive statistic methods. All serologically detected weak D antigens in 85 investigated blood donors are confirmed by molecular typing: type 1 was found in 30/85 (35.3%), type 3 in 50/85 (58.8%), variant DNB in1/85 (1.2%) and in 4/85 (4.7%) the weak D type remained undetermined; in the group of 92 serologically determined D-negative, C+/E+ blood donors, molecular typing showed weak D type 11 in 4 (44.4%), weak D type 1 in 4 (44.4%), weak D type 3 in 1 (11.1%) and in 2 (22.2%) blood donors type of D variant remain undetermined. The most frequent weak D type in the investigated population is weak D type 3, followed by weak D type 1. The clinical importance of this investigation is that weak D types 3 and 1 are regarded as D-positive and the blood transfusion service could save the unnecessary waste of RhD-negative blood and RhD immunoglobulin for the patients and pregnant women with these phenotypes; there are some of D variants which can be determined only by some of the molecular methods. Key words: weak D antigen, D variants, serological testing, molecular method Scientific area: Medicine/Surgery Scientific field: Orthopedics and Traumatology Classification code for the scientific field according to the CERIF code book: B 600 Type of selected license of the Creative Commons: 4. (CC BY-NC-SA)

Uvod Krvne grupe eritrocita su nasljedni polimorfizmi koji su smješteni na proteinima, glikoproteinima i glikolipidima eritrocita. Radna grupa za imunogenetiku eritrocita i terminologiju krvnih grupa Međunarodnog udruženja za transfuziju krvi (ISBT) za sada je registrovala preko 340 antigena.1-2 Molekularna osnova definisana je za većinu do sada poznatih antigena, na osnovu koje su oni svrstani u jedan od 36 krvnogrupnih sistema. Sistem Rh je jedan

od najsloženijih krvnogrupnih sistema i pored sistema ABO, najznačajniji za kliničku praksu. Pored prisustva i odsustva antigena D, drugi uobičajeni Rh fenotipovi podrazumijevaju alelne C i c, i E i e antigene. Lokus RH podrazumijeva dva gena, RHD i RHCE, koji su svojim završnim dijelovima (orijentacija rep ka repu) okrenuti prema kraju kratkog kraka hromozoma 1 (p34–36). Drugi gen, SMP1, je utkan između oba gena RH i u neposrednoj je blizini 3’ kraja gena RHCE.3 Dva gena (RHD i RHCE), koji se nalaze u neposrednoj blizini jedan drugom na hromozomu 1, kodiraju Rh proteine na membrani eritrocita; jedan protein nosi antigen D, a drugi ostale CE antigene u različitim kombinacijama (ce, Ce, cE, ili CE) 4,5,6. Proteini RhD i RhCE međusobno se razlikuju za 32-35 od ukupno 416 aminokiselinskih rezidua, dvanaest puta prolaze membranu eritrocita, i prave šest ekstracelularnih petlji. Oba završetka Rh polipeptida (i NH2 i COOH) nalaze se u intracelularnom dijelu. Geni RHD i RHCE imaju skoro identičnu organizaciju genoma, a svaki se sastoji od 10 eksona. Eksoni 1 do 7 kodiraju po 50 do 60 aminokiselina, dok eksoni 8 do 10 kodiraju preostalih 58 aminokiselina. 5,6,7. Antigen D predstavljen je kao mozaik epitopa, a one osobe čiji eritrociti nemaju neki od tih dijelova (poslije izlaganja kompletnom antigenu D), stvaraju anti–D antitijelo protiv epitopa koji im nedostaje. Ovo antitijelo se u kontaktu sa normalnim antigenom D ponaša kao svako drugo anti-D antitijelo.Većina ljudi je ili RhD pozitivna ili RhD negativna, ali postoji i određen broj osoba sa varijantama antigena D, takozvanim slabim D (Dweak), parcijalnim D i fenotipom DEL. Učestalost RhD-pozitivnih osoba je oko 85% kod ljudi bijele rase, oko 95% kod stanovnika Afrike južno od Sahare i oko 99,5% kod osoba koje naseljavaju istočni dio Azije. Utvrđeno je da između 1–2% osoba evropskog porijekla ima neku od varijanti antigena D, dok je njihova učestalost kod stanovnika Afrike veća. Slabi (weak) antigen D je varijanta RhD proteina koja podrazumijeva zamjenu aminokiseline u njegovom transmembranskom ili intracelularnom dijelu, a predstavlja smanjeni broj D antigena (generalno uzevši, manje od 5000 D antigena po eritrocitu) 8. Prvobitno je opisano 16 različitih slabih tipova antigena D, ali je ukupan broj ovih oblika, zajedno sa njihovim podtipovima, do danas premašio 80. Slabi oblici D tipova 1, 2, 3 i 4.0/4.1, koji imaju najveću učestalost u svim populacijama bijele rase, predstavljaju više od 95% svih weak D tipova. Parcijalni antigen D - mnogi oblici parcijalnog antigena D nastaju od hibridnih gena, kod kojih su dijelovi gena RHD zamijenjeni odgovarajućim regionima RHCE. Međutim, za razliku od slabog antigena D, ove promjene se nalaze na ekstracelularnom dijelu proteina, što dovo-

di do nastanka izmijenjenog ili novog epitopa. Klasifikacija na parcijalne oblike antigena D ima klinički značaj, jer osobe sa ovim oblicima antigena D često stvaraju anti-D antitijelo poslije izlaganja normalnom antigenu D 9. DEL- veoma slabo izražen oblik antigena D nazvan je DEL (prethodni naziv bio je Del). Eritrociti fenotipa DEL na membrani obično imaju 200 i manje epitopa antigena D10. Cilj rada: 1. Utvrditi molekularnim metodama da li davaoci krvi u populaciji Republike Srpske, kod kojih je serološki određen slabi oblik antigena D, zaista imaju slabo izražen antigen D, parcijalni antigen D, kombinaciju ova dva tipa; 2. Kod dokazanih slabih i parcijalnih oblika antigena D, utvrditi njihovu učestalost i uporediti je sa učestalošću slabih i parcijalnih antigena D u drugim populacijama bijele rase; 3. Testovima molekularne dijagnostike dokazati da li davaoci krvi, serološki utvrđeni kao RhD negativni, RhD fenotipa Ccddee i ccddEe, imaju gen RHD i antigen D na eritrocitnoj membrani, toliko slab da se ne može dokazati serološkim tehnikama, niti dostupnim anti-D test serumima. Ispitanici i metode Za izradu ove doktorske disertacije korišteni su uzorci krvi redovnih dobrovoljnih davalaca, koji su serološkim tehnikama, metodom u epruveti, metodom u mikroploči i metodom u gelu određeni kao osobe sa slabije izraženim antigenom D, na osnovu jačine aglutinacije, a prema uputstvu proizvođača test seruma, kao i uzorci krvi davalaca koji su RhD negativni, sa C i /ili E antigenom u Rh fenotipu. Korišten je automatizovani sistem (Techno Twin Station, Diamed Švajcarska). Od svakog ispitanika uzimana su dva uzorka krvi na antikoagulansu EDTA: jedan za serološka ispitivanja RhD statusa, određivanje Rh fenotipa, skrining antitijela, a drugi, za molekularnu tipizaciju RhD i određivanje Rh fenotipa. Za molekularnu tipizaciju u ovom istraživanju korišteni su komercijalni kitovi bazirani na Fluogene metodi, odnosno tehnici lančane reakcije polimeraze uz sekvenciono specifične prajmere, PCR-SSP (engl. PCR: polymerase chain reaction, SSP: sequence specific primers) s detekcijom fluorescencije (RBC-Fluogene D Screen, RBC-Fluogene CDE i RBC-Fluogene D weak/variant kitovi proizvođača Inno-train Diagnostik, Kronberg, Njemačka). Rezultati Uzorci dobrovoljnih davalaca su prikupljeni u periodu od aprila 2016.god. do marta 2017. god. u Zavodu za transfuzijsku medicinu Republike Srpske. U tom periodu je prikupljena krv od 8592 davaoca, od toga RhD pozitivnih je bilo 7065(82,22%), RhD negativnih je bilo 95

N M K

1442 (16,78%), a kod 85 (0,99%) davalaca je serološki dokazanslabi D antigen. U istraživanju je učestvovalo 85 davalaca krvi, kojima je serološki dokazan slabi D antigen, prema algoritmu opisanom u poglavlju Ispitanici, materijal i metode. Od toga je bilo 32 (37,6%) ženskog i 53 (62,4%) muškog pola. Krvna grupa A je zastupljena kod njih 39 (45,9%), O kod 27 (31,8%), B kod 14 (16,5%) i AB kod 5 (5,9%) davalaca . Serološki dokazan Rh fenotip je distribuiran na sljedeći način: CcDwee je dokazan kod 79 (92,9%) ; CCDwee kod 2 (2,4%); ccDwEe kod 3 (3,5%); CCDNB ee kod 1 (1,2%) davaoca krvi (davalac čiji je tip parcijalni oblik D antigena nazvan DNB). Nakon molekularnog testiranja, slabi D tip 1 je određen kod 30 (35,3%) davalaca, slabi D tip 3 kod 50 (58,8%), tip DNB kod jednog davaoca (1,2%) i kod 4 (4,7%) davaoca su ostali oblici, koji se nisu mogli precizno definisati postojećim metodom. U drugoj grupi ispitanika je učestvovalo 92 RhD-negativna davaoca krvi, koji su u fenotipu imali C i/ili E antigen. Od toga je bilo 15 (16,3%) ženskog i 77 (83,7%) muškog pola. Krvna grupa A je zastupljena kod njih 34 (37,0%), O kod 32 (34,8%), B kod 19 (20,7%, i AB kod 7 (7,6%) . Rh fenotip je distribuiran na sljedeći način: CcDwee je dokazan kod njih 7 (7,6%); ccddEe kod 22 (23,9%); Ccddee kod 56 (60,9%); CcddEe kod 3 (3,3%); CC dd ee kod 2 (2,2%); kod 2 (2,2%) davaoca je ostao neutvrđen. Pozitivan nalaz molekularnog skrininga utvrđen je kod 9 (9,8%), a negativan kod 83 (90,2%) davaoca krvi. Od devetoro ispitanika, čiji je molekularni skrining bio pozitivan, slabi D tip 1 određen je kod 2 (22,2%) davaoca, D tip 11 kod 4 (44,4%), slabi D tip 3 kod 1 (11,1%) i kod 2 (22,2%) davaoca je ostao neodređen. Diskusija Prevalencija serološki dokazanog slabog D fenotipa razlikuje se među rasama i nacijama 11. Ovi oblici slabog D antigena su najčešće dokazane varijante D u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama. Procjena je da 0,2% do 1,0% ljudi bijele rase nasljeđuje RHD gene koji kodiraju nastanak serološki slabog D fenotipa. U najvećem broju slučajeva to su slabi D tipovi 1, 2 i 3 11. Izvještaji o rezultatima prevalence serološkog D fenotipa razlikuju se i u zavisnosti od primijenjene metode testiranja (ručna metoda u epruveti u odnosu na automatski analajzer), upotrebljenog anti-D reagensa (polispecifični serum u odnosu na monoklonski blend) i od upotrebe pojačivača reakcije (bromelin)11. Većina podataka o RHD alelama i riziku od aloimunizacije kod serološki slabih D fenotipova proističu iz opservacija studija sprovedenih u centralnoj Evropi. Ove studije ukazuju da primaoci krvi koji imaju slabi D tip 1, 2, ili 3, u homozigotnoj ili hemizigotnoj formi, nisu u riziku 96

da stvore anti-D antitijelo poslije primjene RhDpozitivnih eritrocita koji imaju normalno izražen D 11. Oko 95% osoba bijele rase u centralnoj Evropi kojima je serološki utvrđen slabi D antigen ima slabi D tip 1, 2 ili 3. Oni se tretiraju kao RhD pozitivni i mogu da dobiju transfuziju RhD pozitivne krvi. Odsustvo anti-D antitijela kod osoba pomenutih fenotipova izgleda da je posljedica činjenice da različita alela RHD kodira stvaranje svih epitopa RhD antigena kod ovih osoba u odnosu na osobe sa normalno izraženim antigenom D, iako je gustina antigena na površini eritrocita sa slabim D tip 1, 2 ili 3. manja nego kod onih sa normalnim D. Aloimunizacija D antigenom i anti-D antitijelo dokazani su kod nekih drugih tipova slabog antigena D, kao što su slabi D tip DAR, tip 11, tip 15, tip 21 i tip 57. Rezultati dobijeni testiranjem naše populacije u skladu su sa rezultatima ispitivanja o učestalostima slabog antigena D u populacijama drugih naroda Evrope 11 , mada malu prednost ima slabi D tip 3 u odnosu na slabi D tip 1. Ovo početno ispitivanje pokazalo je da je algoritam serološkog testiranja antigena D u Zavodu za transfuziju krvi Republike Srpske u korelaciji sa aktuelnom imunohematološkom praksom u svijetu. U drugoj grupi ispitanika, koji su serološki određeni kao RhD negativni sa C i/ili E antigenom u fenotipu, dobijeni rezultati ukazuju na neophodnost uvođenja rutinskog molekularnog ispitivanja prisustva gena RHD kod davalaca kojima serološkim metodama nije utvrđen RhD antigen, čime bi se spriječila primjena D pozitivne krvi RhD negativnim primaocima, kao i njihova imunizacija RhD antigenom. Zaključak Prva molekularna ispitivanja o učestalosti slabih D antigena u populaciji davalaca krvi Republike Srpske ukazala su na dobre rezultate u primjeni savremenih imunohematoloških preporuka u testiranju antigena D kod davalaca krvi u ZZTM Banja Luka, prvi rezultati pokazali su da davaoci kojima je molekularno potvrđen slabi oblik D antigena pripadaju onim kategorijama koje se tretiraju kao RhD-pozitivne te u slučaju potrebe za krvlju mogu da prime RhDpozitivnu krv. Time se čuvaju rezerve RhD-negativne krvi. Ovo ispitivanje treba proširiti na sve trudnice sa serološki slabo izraženim D antigenom, kako bi se utvrdile one koje imaju slabe oblike 1, 2 i 3 i ne moraju da prime RhD imunoprofilaksu, čime se čuvaju rezerve ovog dragocjenog imunoglobulina. U grupi RhD negativnih davalaca, koji u fenotipu imaju C i/ili E antigen, molekularnim testiranjem je utvrđeno postojanje gena RHD kod 9 davalaca i dokazani su neki od tipova slabih varijanti antigena D, što govori o neophodnosti uvođenja rutinskog molekularnog ispitivanja prisustva gena RHD kod davalaca kojima serološkim metodama nije utvrđen RhD antigen,

čime bi se spriječila primjena D-pozitivne krvi RhD negativnim primaocima, kao i njihova imunizacija RhD antigenom. Literatura: 1. Storry JR, Castilho G, Daniels G, Flegel WA, Garratty G, de Haas M, et al. International Society of Blood Transfusion Working Party on red cell immunogenetics and blood group terminology: Cancun report (2012). Vox Sang 2014;107(1):90-6. 2. International Society of Blood Transfusion. Table of blood group systems. v5. [Internet]. Amsterdam: International Society of Blood Transfusion; 2017 May. [cited 2019 May 20]. Available from: http://www.isbtweb.org/fileadmin/user_upload/Working_parties/WP_on_ Red_Cell_Immunogenetics_and/Updates/ Table_of_blood_group_antigens_ within_ systems_v5_151222.pdf. 3. Wagner FF, Flegel WA. RHCE represents the ancestral RH position, while RHD is the duplicated gene. Blood 2002;99(6):2272–3. 4. Daniels G. Human blood groups. 2nd ed. Oxford: Wiley-Blackwell; 2008. 5. Reid ME, Lomas-Francis C. The Blood Group Antigen Facts Book. 2 ed. San Diego: Academic Press; 2003. 6. Daniels G. Variants of RhD-current testing and clinical consequences. Br J Haematol 2013; 161:461-7. 7. Lubenko A, Burslem SJ, Tandy J, Contreras M, Garner SF, Wiener E. ISBT monoclonal antibody workshop: report on group 3 (anti-Rh) antibodies. Rev Fr Transfus Immunohematol 1988;31(2):145–52. 8. Gane P, Le Van Kim C, Bony V, El Nemer W, Mouro I, Nicolas V, Colin Y, Cartron JP. Flow cytometric analysis of the association between blood group-related proteins and the detergent-insoluble material of K562 cells and erythroid precursors. Br.J.Haematol. 2001 Jun;113(3):680–688. 9. Wagner FF, Gassner C, Muller TH, Schonitzer D, Schunter F, Flegel WA. Molecular basis of weak D phenotypes. Blood. 1999 Jan 1;93(1):385–393. 10. Legler TJ, Maas JH, Kohler M, Wagner T, Daniels GL, Perco P, Panzer S. RHD sequencing: a new tool for decision making on transfusion therapy and provision of Rh prophylaxis. Transfus.Med. 2001 Oct;11(5):383–388. 11. Flegel WA. How I manage donors and patients with a weak D phenotype. Curr Opin Hematol 2006; 13:476-83.

N M K

oždani udar se pominje veoma rano još 2700 godina prije nove ere. Prvi detaljniji opis moždanog udara je pominjan kao apopleksija po grčkoj riječi όποπληξία. Opisan je od strane Hipokrata (460 – 370 god p.n.e.) kao iznenadni kolaps, gubitak svijesti i paraliza. U to vrijeme se vrlo malo znalo o uzrocima koji dovode do moždanog udara. Liječenje se sastojalo od njege i vođenja

računa o ishrani bolesnika. www.enciklopedija.hr

Moždani udar karakteriše naglo razvijanje kliničkih znakova fokalnog ili globalnog poremećaja moždanih funkcija sa simptomima koji traju 24 sata ili duže, ili završe letalno. Posljedice moždanog udara su najčešće: govorno-jezički poremećaji, poremećaji vida, pamćenja, koncentracije, paralize, slabosti i ukočenosti, poremećaji gutanja, promjene raspoloženja, interpersonalnih odnosa i dr. Najintenzivniji oporavak od nastanka moždanog udara je tokom prvih nekoliko mjeseci. Nakon tog perioda zaostaju oštećenja koja su najčešće i trajna. Kognitivna oštećenja se mogu javiti kao specifični defekti koje je moguće procijeniti tokom neurološkog pregleda (govorna oštećenja, homonimna hemianopsija) ali su češći kompleksni deficiti za čiju procjenu je potrebna neuropsihološka evaluacija. Liječenjem moždanih oštećenja obezbjeđuju se optimalni uslovi za oporavak nervnog tkiva. Nastoje se ukloniti ili ublažiti faktori koji su doveli do razvoja oboljenja. Djeluje se na poboljšanje cirkulacije, smanjenje otoka, eliminišu se faktori koji vrše pritisak na mozak, održava se optimalni sastav krvi, sprečavaju se i liječe brojne komplikacije do kojih dolazi nakon oštećenja moždanog tkiva. Zajednički riziko faktori za nastanak moždanog udara, na koje ne možemo uticati kroz prevenciju cerebrovaskularnih bolesti, su:

Govorno-jezički poremećaji nastali kao posljedica moždanog udara starost, pol, rasa, etnička pripadnost, genotip, prethodni infarkt miokarda, TIA ili već prethodno preživljeni moždani udar. Riziko faktori na koje možemo uticati kroz preventivne mjere i liječenje su: dijabetes, hiperlipidemija, arterijska hipertenzija, atrijalna fibrilacija, koronarna i/ili periferna arterijska bolest, gojaznost,fizička neaktivnost, stres, konzumacija alkohola i duvana i dr. Poučeni dosadašnjim iskustvom došli smo do saznanja da trećina bolesnika pogođenih moždanim udarom i upućenih na rehabilitaciju ima prisutne govorno-jezičke poremećaje što potvrđuju i mnogi naučnoistraživački radovi. U posljednjih nekoliko godina u ZZMR „Dr Miroslav Zotović” u Banjaluci se na godišnjem nivou uputi na rehabilitaciju između 800 i 850 pacijenata nakon moždanog udara, od čega 250 do 300 pacijenata ima prisutne govorno-jezičke poremećaje. Najveći dio bolesnika sa prisutnim govorno-jezičkim poremećajima ima posljedične neurološke deficite desne strane tijela bilo u obliku pareze ili plegije. Najčešći govorno-jezički poremećaji, uzrokovani moždanim oštećenjem, poznati su pod imenom afazija. Afazija je poremećaj procesiranja jezika koji je uzrokovan disfunkcijom govorno-jezičkih centara najčešće lijeve moždane hemisfere zbog čega dolazi do prekida procesa dvosmjerne komunikacije, komunikacije između misli i jezika. Bolesnici nisu u stanju procesuirati misli u jezičke simbole i gramatičke relacije, koje čine jezik. Zavisno od lokalizacije moždanih oštećenja možemo razlikovati nekoliko najčešćih tipova afazija. Oštećenjem temporalnog dijela kore velikog mozga koja je odgovorna za razumijevanje govora i jezika javlja se senzorna afazija. Za senzornu afaziju je karakteristično da pacijent može tečno ali nepovezano

Anja Drljić, dipl. logoped, ZZFMR „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka

da produkuje govor, ali isti slabo ili nikako ne razumije, u zavisnosti od stepena moždanog oštećenja. Oštećenjem donjeg frontalnog režnja koji je odgovoran za inicijaciju i produkciju govora dolazi do motorne afazije. Za motornu afaziju je karakteristično da pacijent ima oštećenje govorne inicijacije i produkcije različitog stepena. Govor razumije, ali isti ne može da verbalizuje. Konduktivna afazija se tumači kao sindrom diskonekcije, izoliranja područja temporalnog i frontalnog režnja. Smatra se da je ona rezultat oštećenja fasciculus arcuatus-a koji povezuje frontalnu i temporalnu zonu. Kod konduktivne afazije, pacijent čuje i razumije, ali ne može da ponovi govorni sadržaj koji je čuo. Globalna afazija je težak poremećaj jezika gdje su pogođeni svi jezički modaliteti. Komunikacija je najčešće nemoguća. Moždana oštećenja ovog oblika afazije su najčešće posljedica okluzije glavnog stabla arterije cerebri medije (ACM) dominantne hemisfere i oštećenja područja koje ona napaja, odnosno oštećenja frontalnog, temporalnog i parijetalnog dijela najčešće lijeve moždane hemisfere. U vezi sa afazijama su stečeni poremećaji čitanja (aleksija) ili pisanja (agrafija) i

www.krenizdravo.rtl.hr

N M K

poremećaji kao što je apraksija (poremećaj naučenih pokreta), agnozija (poremećaj prepoznavanja), akalkulija (poremećaj sposobnosti računanja) i svi globalni neurobihejvioralni deficiti, kao što su demencija i delirijum. U rječniku, afazija i disfazija imaju različita značenja. Afazija znači potpun gubitak komunikacije, a disfazija znači oštećenu sposobnost verbalnog komuniciranja u manjem ili većem stepenu. Veoma čest govorni poremećaj koji nastaje nakon moždanog udara je dizartrija. Dizartrije spadaju u grupu motoričkih poremećaja govora, a nastaju oštećenjem centralnog, odnosno perifernog nervnog sistema, odnosno dijelova nervnog tkiva koji povezuju govorno-jezičke centre kore velikog mozga sa artikulacionim mišićima odgovornim za artikulacione pokrete, odnosno sintezu artiukulacionih pokreta u nizove koji predstvaljaju riječi i rečenice. Oštećenja se ogledaju u prisutnoj slabosti, slaboj koordinaciji, paralizi ili parezi govornih mišića, narušenim fiziološkim karakteristikama snage, brzine, redoslijeda, postojanosti i tačnosti mišićnih pokreta. Mogu da postoje i odstupanja u visini, intenzitetu, kvalitetu glasa, rezonantnosti, respiratornoj podršci govora, prozodiji i artikulaciji. Dizartrijom se nazivaju i manji izolovani poremećaji, nastali usljed pareze samo jednog perifernog organa, samo jezika, samo jedne strane mekog nepca ili glasnica. Čak i u slučaju ekstremno izražene dizartrije, jezičke funkcije mogu ostati potpuno pošteđene. Dizartrija nije jezički, već govorni poremećaj. Poremećaj nastaje zbog narušene mišićne kontrole govora različitog stepena i oblika počev od blagih motornih odstupanja do potpunog odsustva mišićne kontrole do anartrije. Anartrija je potpuna nemogućnost govorne produkcije. Tretman: Na početku rehabilitacije veoma je važno dijagnostički utvrditi nivo oštećenja govorno-jezičkih funkcija (razumijevanje govora, sposobnost imenovanja, sposobnost ponavljanja, sposobnost produkcije govornih automatizama, sposobnost spontanog izražavanja, sposobnost voljne produkcije artikulaciono mimičke motorike te sposobnost čitanja i pisanja). Na osnovu nivoa oštećenja pojedinih funkcija izrađuje se plan rehabilitacije u kojem prvo vraćamo manje ošteće98

ne modalitete govora, a nakon toga se baziramo na složenije govornojezičke funkcije. Logopedski tretman afazija se mora zasnivati na motivaciji i ohrabrivanju pacijenta. Logoped se treba u početku bazirati na očuvane govorno-jezičke sposobnosti da bi pacijent doživio uspjeh i dodatno se motivisao za nastavak tretmana. Većina bolesnika sa afazijom ima potencijal da se oporavi ako ne pate od demencije. Studije o terapijskoj efikasnosti ukazuju da različiti tipovi terapije imaju svoju ulogu i zaslugu, uključujući grupnu terapiju, ili tretman u okviru porodice. U zavisnosti od opšteg stanja pacijenta, odnosno od nivoa očuvanosti svijesti, pažnje, koncentracije, lokalizacije moždanog oštećenja te stepena socijalne podrške i drugih faktora, zavisi sam početak te dužina trajanja rehabilitacije kao i uspjeh samog rehabilitacionog toka.

www.afazija.ba

www.vasezdravlje.com

Dužina rehabilitacije može da traje od nekoliko sedmica pa čak i do nekoliko godina, ali se najbolji rezultati postižu u početnoj fazi, tj. u prvih nekoliko mjeseci. Veoma je važno da ne kritikujete pacijenta u toku rehabilitacije jer samim tim u njemu gasite motiv i želju za oporavkom. Pohvalite pacijenta i za minimalan uspjeh, budite mu podrška i vjetar u leđa, bilo da ste stručnjak ili član porodice.

periodu od 26-29.6.2019. u Bratislavi, Slovačka, održana je 24. WONCA Evrope - evropski kongres ljekara porodične medicine. Kotizacije je imalo 1887 učesnika iz 27 zemalja Evrope. Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske organizovalo je put za 40 ljekara, članova našeg udruženja. Kao i svake godine, brojne oralne prezentacije, posteri u elektronskoj formi i mnoge radionice činile su sadržaj ovog kongresa. Tema ovogodišnje Wonce bila je „Humana strana medicine“, a misli se na ogromnu ulogu porodičnog ljekara kao stuba oslonca svakog pacijenta kako u zdravstvenom, tako i u društvenom, kulturološkom i empatijskom aspektu. Opet je apel stavljen na racionalizaciju u skupim dijagnostičkim metodama i potrebi za prevencijom. Poruka sa borda je za ovu godinu bila i naglasak na sve veći broj oboljenja digestivnog trakta te samim tim raste uloga porodičnog ljekara u savjetima o ishrani i fizičkoj aktivnosti , ali i potreba edukacije iz ultrazvuka koja treba da postane obavezan sastavni dio rada porodičnog ljekara. Na sjednici borda Udruženje je predstavljao je prim. dr Danijel Atijas. „Za novog predsjednika WONCE izabran je dr Mehmed Ungar iz Turske. U razgovoru sa predsjednikom Ungarom tražio sam za naredni period, a to isto je tražio i predsjednik Asocijacije JIE prim. dr Ljubin Šukrijev iz Makedonije, da se pronađe način smanjivanja neopravdano visokih kotizacija i da se one svedu na nivo kotizacija na kongresima JIE, jer imamo isti kvalitet edukacije i posjećenosti. Moram naglasiti, u ranijem periodu broj učesnika je bio blizu

N M K

4000, a sada je pao dobro ispod 2000 te se osjeti da je i velika kotizacija sigurno jedan od problema za to“, istakao je dr Atijas. Pozivam sve naše kolege da se aktiviraju u istraživačkom radu i edukaciji, sa pozivom na sljedeću WONCU u Berlin od 24-27.6.2020. te na Kongres JIE u gradu Edirne u Turskoj od 14. do 16. novembra 2019. godine, za koji već teku prijave u agenciji „Istra Tours“ iz Doboja, koja je i ove godine odlično organizovala put u Bratislavu, kao i Beč, koji smo posjetili u povratku. U realizaciji odlaska u Bratislavu, mogućnosti da prisustvujemo ovom kongresu, a potom odlazak i boravak dva dana u Beču, zahvalni smo Farmaceutskoj kompaniji „Nobel“.

s t r u č n i

s k u p o v i

WONCA 2019, Bratislava

Humana strana medicine

Prim. dr Danijel Atijas

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

periodu od 25. do 30. maja 2019. godine u Andrićgradu, u Višegradu, održana je početna radionica prve Škole za molekularnu medicinu u organizaciji Medicinskog fakulteta u Istočnom Sarajevu. „Osnivanjem Centra za biomedicinske nauke Medicinskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu u kome postoje uslovi za izvođenje eksperimentalnih istraživanja iz različitih oblasti biomedicine, u proteklom periodu stvarali su se uslovi za uključivanje što većeg broja istraživača u istraživački rad“, kaže dekan Medicinskog fakulteta u Foči prof. dr Milan Kulić i nastavlja: „Prvi rezultati su vrlo brzo potekli iz ovog centra pod strogim vođstvom našeg velikog naučnika i ambasadora Univerziteta, akademika Miodraga Čolića. Četiri eksperimentalna rada iz oblasti bazične imunologije su izložena i odbranjena na Evropskom kongresu imunologa u Amsterdamu“. „Podržali smo ideju da u rad centra uključimo studente dodiplomskih studija što je upravo i dovelo do organizovanja prve Škole molekularne medicine u Republici Srpskoj, namijenjene upravo njima – najmlađim kolegama koji još sanjaju velike snove“, dodaje profesor Kulić. Ideja o školi potekla je, gotovo istovremeno, od Petra Vidovića i profesora Siniše Ristića. „Ponekad istraživački duh ne dovede samo do novih naučnih otkrića nego i ‘slaganja kockica’ koje omogućavaju institucionalnu integraciju aktivnosti usmjerenih ka studentima-volonterima i to u cjelosti izvan onoga što je definisano njihovim obavezama po kurikulumu. Petar se pojavio kao briljantan đak i dobar prijatelj. Kreativan um i brza misao su ono što ga definitivno čini izuzetnim, ali postoji nešto, meni lično nedokučivo, što ga izdvaja od ostatka generacije. Ništa manje značajno, Petar je mene probudio iz neke vrste ‘zimskog sna’ i pri tome me prisilio da se sjetim svojih pomalo zaboravljenih snova. Tako je i krenula naša zajednička priča i realizacija onoga što je jedna od mojih životnih misli vodilja – puštanje broda u moru naučne slobode sa posadom iskrenih i hrabrih prijatelja. Osjećam da Petar slično utiče i na svoje kolege“, rekao je za ovu reportažu profesor Ristić. Petar je dodao: „Nauka je stub i temelj Zapadne civilizacije. Bez nje gubimo identitet, čovječnost i, najtragičnije, budućnost. Ako je pećinski čovjek mogao da gleda u zvijezde, šta sada 100

Veličanstven ambijent Andrićgrada

Andrićgrad

Prva škola molekularne medicine u Republici Srpskoj Prof. Siniša Ristić

sprečava nas u tome? Moj narod se ponosi istorijom slavnih Andrića i Tesle, kao i Pupina, Milankovića. Sada, stvorene uslove treba iskoristiti na najbolji mogući način; to je šansa koju vidim za moju generaciju, pa i sebe lično“. Petar je na prvoj godini medicine pred komisijom Kraljičinog kolegijuma ljekara iz Londona izložio i odbranio svoj naučni rad o suvišnosti citokina TGFβ pri teoriji o polarizaciji TH17 linije pomagačkih limfocita (rađen na specifičnom setu eksperimentalnih modela), čime je nagrađen najvišim pohvalama, blagom nevjericom šefa komisije pri spomenu svoje godine studija te mjestom među užim skupom najboljih od ukupno oko 3000 prezentovanih radova na, u tom trenutku, zasigurno najvećem imunološkom kongresu na svijetu. Fakultet u Foči je, izuzetno ponosan na svoga đaka, nagradio ovaj njegov napor i rezultat

plaketom studenta-istraživača godine i mjestom demonstratora na Katedri za humanu genetiku kod profesora Milana Kulića, dekana fakulteta, a od naredne školske godine i rektora Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Petar se trenutno priprema za početak treće godine studija i sa svojim mentorom, generalom akademikom Čolićem, razmišlja da gradi čistu i ambicioznu budućnost koju on vidi na polju molekularne imunologije. Iz ljubavi prema svojoj naciji, a naučen lekcijama svojih roditelja, kao i svoga mentora, Petar je odbio svaku priliku za odlazak iz svoje zemlje. Glavni dio organizacije škole stoji upravo na Medicinskom fakultetu u Foči, koji je imenovao prof. dr Sinišu Ristića, šefa Katedre za pretkliničke predmete, i prof. dr Biljanu Mijović, prodekana za nauku, kao odgovorne osobe za planiranje i realizaciju ove škole.

N M K

Bez značajne podrške načelnika opštine Višegrad gospodina Mladena Đurevića ovaj teoretski seminar se ne bi mogao izvesti. Plan izvođenja škole je da to bude dvogodišnja aktivnost polaznika pri kom je predviđeno da se svaka godina sastoji iz po tri višednevna seminara. Prvi teoretski seminar se, unatoč vremenskom okviru od samo šest dana, pokazao kao savršena platforma revizije dosadašnjih znanja iz bazičnih oblasti biomedicine, koja uključuju hemiju, biohemiju, biologiju ćelije, molekularnu biologiju, fiziologiju i imunologiju. Radilo se i preko 12 sati dnevno. „U rad naše prve škole uključeni su mladi i ambiciozni studenti medicine, specijalne edukacije i rehabilitacije i psihologije Univerziteta u Istočnom Sarajevu te studenti medicine Univerziteta u Banjaluci. Očekivali smo i dolazak studenata sa Medicinskog fakulteta smještenog u Kosovskoj Mitrovici ali, nažalost, oni nisu mogli doći – pa taj poziv ostaje za drugu priliku“, kaže profesorka Mijović i nastavlja: „Polaznici, isprva šokirani tempom, vrlo brzo su uhvatili korak. Ispraćeno je svako predavanje, ali i individualni rad. Svaki polaznik je morao proći ‘dril’ odbrane seminarskog rada iz odabranih oblasti molekularne medicine. Svaka odbrana je nadmašila kriterijume organizatora.

Isti entuzijazam se mogao osjetiti i kod predavača. Svi su, bez dileme, prihvatili poziv i izrazili želju da dalje učestvuju u ‘odgoju’ nove generacije potencijalnih naučnika“, kaže profesorka Mijović. Drugi, praktični dio škole zakazan je da počne 25. jula 2019. godine i traje 10 dana, u Centru za biomedicinske nauke u Foči, a krajem oktobra predviđen je i treći seminar o pisanju istraživačkih projekata, takođe u Foči. Po završetku trećeg seminara prve godine, studente čeka zadatak pisanja prijedloga projekta za eksperimentalni naučni rad. Oni se na drugu godinu prijavljuju upravo sa pisanom verzijom svoga projekta i na osnovu odluke škole biva im za taj projekat dodijeljen mentor, a njihova metodologija dodatno razrađena i prilagođena mogućnostima izvedbe u uslovima Centra za biomedicinske nauke u Foči. Druga godina škole se takođe sastoji iz tri višednevna seminara. Prvi seminar je teoretski, zamišljen kao kao još jedna prilika za razradu i pripremu naučnih projekata. Drugi seminar je predviđen kao individualni rad u laboratoriji sa ciljem realizovanja postavljenih hipoteza kroz eksperimentalno istraživanje. Treći seminar je predviđen kao statistička obrada i analiza dobijenih rezultata istraživanja te njihova integracija u formi pisanja originalnog naučnog rada.

s t r u č n i

s k u p o v i

„Osim nastave, važna karika rada funkcionisanja Univerziteta je i njegova naučna djelatnost. Opet, naučna djelatnost podrazumijeva ne samo istraživanje, već i objavljivanje tih rezultata u obliku naučnih radova. Mišljenja smo da pružanjem prilike da se osim u univerzitetsku edukaciju, studenti aktivno uključe i u svijet nauke čime izgrađujemo značajnu branu ‘odlivu mozgova’, kao i integraciji naše i svjetske nauke“, dodaje profesorka Mijović. Profesor Ristić naglašava i sljedeće: „Neka neobična energija je razorila uobičajena rivalstva između ambicioznih studenata i zbližila ih je do mjere da se osjećaju kao jedno savršeno usklađeno tijelo. Uz međusobne kritike, stimulacije i ohrabrivanja – trijumf naše radionice je bio timskog karaktera. Drago mi je kad čujem da studenti-polaznici prve generacije naše škole redovno komuniciraju“. Na kraju ove kratke priče, profesor Kulić navodi i sljedeće: „Nauka je skupa, ali dostižna. Treba realno procijeniti svoje mogućnosti i postepeno ih povećavati stalnim ulaganjima. Formiranje centra za biomedicinske nauke je jedan veliki primjer takvih naših nastojanja“. Želja organizatora, uz očekivanu institucionalnu podršku, je da škola postane tradicionalna i međunarodna.

101

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

vanaesti simpozijum hirurga Srbije i Republike Srpske sa međunarodnim učešćem koji je održan u Foči u periodu od 27.06. – 29.06.2019. godine, okupio je u Foči brojne hirurge koji su razmijenili iskustva i znanja iz oblasti hirurgije i drugih medicinskih nauka. Na simpozijumu je predstavljeno deset stručnih radova. O razvoju i perspektivi grudne hirurgije u Univerzitetskoj bolnici Foča govorio je hirurg iz naše ustanove Velibor Simetić. Predsjednik Asocijacije hirurga Republike Srpske Radmil Marić istakao je kako je jedan od ciljeva stručnog sastanka hirurga u Foči upravo približavanje hirurgije na prostorima Republike Srpske i BiH evropskim standardima. -Trenutno imamo jednog onkološkog maksilofacijalnog hirurga iz Foče na edukaciji u Japanu. Pokušavamo da uđemo u velike svjetske klinike, da pokupimo njihova iskustva da bismo ih ovdje primijenili, ali to nije samo pitanje ustanova, već čitavog sistema, ministarstva zdravlja i Fonda i svih institucija koje se bave opremanjem, infrastrukturom zdravstva i ovog kadra-rekao je Marić.

Iskustva i znanja rumunskih hirurga predstavio je Valeriu Surlin, hirurg u Kliničkoj bolnici za hitne slučajeve u Krajovi. Profesor Surlin je održao predavanje vezano za ogromne hijatus hernije. Operacija se radi laparoskopski, postižu se odlični rezultati koje je profesor Surlin prikazao kolegama. -Ove ogromne hijatus hernije su specifičnost kod osoba starije životne dobi, zbog čega pacijenti imaju velike poteškoće, ali pomoću laparoskopske operacije jako brzo dobijaju potpuno izliječenje i oporavak-rekao je profesor Surlin. Profesor Goran Stanojević iz Kliničkog centra u Nišu i sa Medicinskog fakulteta Univerziteta u Nišu rekao je da će zajedno sa kolegama razgovarati o temi takozvanih dobroćudnih bolesti debelog crijeva koja su vrlo česta. -Danas pričamo o hemoroidalnoj bolesti. Imamo veliko iskustvo u liječe102

12. simpozijum hirurga Srbije i Republike Srpske sa međunarodnim učešćem

Modularni sistem edukacije ljekara Pripremila: Nataša Pavlović, saradnik za informisanje i odnose sa javnošću, Univerzitetska bolnica Foča

nju. To je jedno od najčešćih proktoloških stanja u ljudskoj populaciji. Pričaćemo i o jednoj metodi koja se zadnjih godina primjenjuje. Uporedićemo naše rezultate sa ostalima i pokušati da nađemo konsenzus oko toga koja je metoda najbolja u liječenju. Ono što je zaključak svih zaključaka je da definitivno najbolja metoda ne postoji. Ono što je isto tako vrlo bitno je kombinacija svih postojećih saznanja, ali i razgovor sa pacijentom o tome šta on očekuje od operacije, koju vrstu hirurške intervencije, sa kakvim potencijalnim komplikacijama i to je presudno u odlučivanju kojom metodom ćete operisati-istakao je profesor Stanojević.

Na simpozijumu je predstavljen i novi sistem edukacije ljekara koji bi uskoro trebalo da počne da se primjenjuje širom BiH. Predsjednik Asocijacije endoskopskih hirurga u BiH i hirurg Univerzitetskog kliničkog centra u Tuzli Samir Delibegović objasnio je o kakvom je sitemu riječ. -Riječ je o modularnom sistemu učenja, gdje se pomalo ugledamo na model koji je radila Srbija, pri čemu je ključnu ulogu igralo Ministarstvo zdravlja, a mi u BiH mislimo da to bude Asocijacija endoskopskih hirurga. U bolnicama koje nas prihvate, a prvo planiramo u Foči i državnoj bolnici u Sarajevu, da razvijamo vorkšopove, gdje bi nam dolazili predavači iz Srbije i Hrvatske, da bismo razvili napredne laparoskopske metode na prostoru cijele BiH-pojasnio je Delibegović. Predsjednik Hirurške sekcije Srpskog lekarskog društva Srbislav Knežević rekao je da susreti hirurga koji se više od decenije održavaju u Foči doprinose usavršavanju kadrova kao i liječenju pacijenata na prostoru cijele bivše Jugoslavije.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

27. kongres EAES, Sevilla, Španija,

edavno održan kongres Evropskog udruženja endoskopskih hirurga sa velikim brojem učesnika za Udruženje endoskopskih hirurga u Bosni i Hercegovini i razvoj endoskopske hirurgije uopšte, u cijeloj BiH, donio je značajna priznanja. Tuzlanski hirurg pozvani predavač na kongresu u Španiji Na 27. kongresu EAES-a (Evropskog udruženja endoskopskih hirurga) održanom od 12. do 15. juna 2019. godine u Sevilli, Španija, dva pozvana predavanja imao je prof. dr. Samir Delibegović iz Tuzle. Njegova predavanja na teme: “Nekomplikovani apendicitis može se najbolje tretirati antibioticima ili laparoskopskom apendektomijom” i “Toaleta tokom kopmplikovanog apendicitisa mora se učiniti sa više od 1 litre fiziološke otopine” rezultat su proučavanja ovog najčešćeg hirurškog entiteta. Profesor Delibegović se svojim entuzijazmom i spremnošću za stalni razvoj oblasti endoskopske hirurgije, uklopio u potpunosti i u kongres u Sevilji čija je tema “Put ka budućnosti” obezbijedila uzbudljivo, zadivljujuće, poduzetno i stimulativno obrađivanje prezentiranih predavanja. Predsjednik kongresa EAES Sevilla 2019, Salvador Morales-Conde u svom pozdravnom govoru rekao je da su u njegovoj profesionalnoj karijeri dvije riječi vodile njegov život: inovativnost i entuzijazam. Takođe je istakao da je Evropsko udruženje endoskopskih hirurga uvijek donosilo najnovije inovacije u hirurgiji i organizovalo veoma uspješna okupljanja eminentnih predavača i različitih stručnjaka u ovoj oblasti. Da je u cijelom svijetu inovativnost i entuzijazam jako bitan potvrđuje i prof. dr. Samir Delibegović, predsjednik Udruženja endoskopskih hirurga u Bosni i Hercegovini, razvojem udruženja i organizovanjem Prvog kongresa endoskopskih hirurga BiH, koji će se održati od 6-8. septembra 2019. godine u Sarajevu. Dva priznanja Udruženju endoskopskih hirurga u BiH Udruženje endoskopskih hirurga u Bosni i Hercegovini doživjelo je dva priznanja na 27. kongresu EAES, Sevilla 2019, održanom u Sevilli, Španija. Po-

Priznanja endoskopskoj hirurgiji u BiH iz Tuzle, koji je dobijanjem tromjesečne edukacije u laparoskopskom centru u Holandiji potvrdio razvoj endoskopske hirurgije u Bosni i Hercegovini i njenog udruženja. Ovo je bila i prilika da predsjednik EAES-a prof. Andrea Pietrabissa izrazi podršku predstojećem kongresu AESBH u Sarajevu, te potvrdio svoj dolazak i spremnost da pomogne AESBH-u u razvoju endoskopske hirurgije u Bosni i Hercegovini. A.O.

red izvanrednog programa kongresa sa stručnim predavanjima, radionicama, poster prezentacijom i nizom drugih sadržaja, održana je redovna skupština EAES-a (Evropskog udruženja endoskopskih hirurga). Na skupštini je izvršena primopredaja predsjedanja EAES-om, prof. Jaap Bonjeru je prestao mandat, a ulogu predsjednika EAES-a preuzeo je prof. Andrea Pijetrabissa. Osim toga,

Mjesto održavanja/Congress Venue:

Hotel Holiday

na redovnim skupštinama obavlja se i izbor članova drugih tijela ovog prestižnog udruženja. Zahvaljujući svojim rezultatima, postignutim do sada, i prisustva u značajnim aktivnostima u Edukacioni komitet EAES-a je izabran prof. dr. Samir Delibegović, subspecijalista abdominalne hirurgije Klinike za hirurgiju JZU UKC Tuzla i predsjednik Udruženja endoskopskih hirurga u Bosni i Hercegovini (UEHBH/AESBH). Drugo priznanje bosanskohercegovačkom udruženju odnosi se na dr. med. Zlatana Mehmedovića, takođe, hirurga

Zmaja od Bosne 4, 71 000 Sarajevo, BiH e-mail: reception@hotelholiday.ba +387(0) 33 28 82 00 www.hoteleuropegroup.ba

Prof. dr. Samir Delibegović, predsjednik organizacionog odbora

103

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

XVII SIMPOZIJUM UMSTIB RS sa međunarodnim učešćem

“Usus est optimus magister - Iskustvo je najbolji učitelj”

organizaciji Udruženja medicinskih sestara-tehničara i babica Republike Srpske, a pod institucionalnim pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u periodu od 6 - 9.6.2019. u Hotelu “Lavina” na Jahorini održan je XVII simpozijum Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske sa međunarodnim učešćem. Svečanom otvaranju Simpozijuma je prisustvovalo 168 medicinskih sestara, tehničara i babica iz zdravstvenih ustanova Republike Srpske, kao i medicinskih sestara iz Srbije, Slovenije, Hrvatske, Federacije Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Švedske i Njemačke. Na simpozijumu učešće su uzeli: predsjednik Strukovnog sindikata medicinskih sestara RS Mirko Šerbedžija, predsjednica SMSIT RS Gospova Pejić i sekretar Goran Motika, Federacija BiH Mevludin Babajić, predsjednica Društva medicinskih sester, babic in zdravstveni tehnikov Đurđa Sima, SZRRS Loznica Radenka Ćiraković i Marina Stanković, predstavnici Udruženja Sestrinstvo UMSTIB Republike Srbije, ESKULAP Mirjana Blanuša, Goran Mošić i Ružica Nikolić, HUMS predsjednica Tanja Lupieri i Miroslava Vučković, Udruženje Crne Gore, Udruženje regije Birač Zoran Milutinović kao i predstavnici zdravstvenih ustanova Republike Srpske. UMSTIB Republike Srpske je po 17. put organizovao veliko okupljanje impresivnog broja priznatih stručnjaka iz svijeta sestrinske njege. Na ovom simpozijumu stvorena je prilika za izmjenu strukovnog i naučnog iskustva. Takođe je ovo bila prilika da se Jahorina i Republika Srpska predstave u svojim ljepotama i vrijednostima. Simpozijum je bio namijenjen svima koji se direktno ili indirektno bave sestrinskom njegom: od samih učesnika, strukovnih udruženja, naučnih i stručnih institucija. Rad Simpozijuma odvijao se kroz plenarna predavanja, usmena izlaganja, poster prezentacije i usklađene diskusije, pružena je prilika svim zainteresovanim učesnicima za razmjenu informacija vezanih za stručni rad, naučna istraživanja, nove ideje i tehnologije te 104

Pripremila: Mr sc. Živana Vuković-Kostić, predsjednica UO UMSTIB

njihovu primjenu u svakodnevnoj praksi, a ovo sve sa ciljem poboljšanja brige za ljudsko zdravlje, jer medicina i zdravstvena njega kao nauke napreduju iz dana u dan. Teme koje su obrađene kroz plenarnu tematiku su: “Sestrinske intervencije juče, danas, sutra“ - Spomenka Hotilovac i Stojanka Mirković, “Dekubitalni ulceri i njihovo sprečavanje” – Slađana Stojnić i Radislava Jokić, “Individualna edukacija korisnika usluga u porodičnoj medicini” Milica Latinović- Miljević. Kroz usmenu i poster prezentaciju izloženo je 97 radova, čiji su autori medicinske sestre, tehničari. U toku XVII simpozijuma održana su dva okrugla stola na teme: “Internet medicina pomoć ili …” i “Asocijacije i njihova uloga danas”. Često se dvoumim šta želim da vidim u našoj profesiji pamet ili mudrost, ali znam da jedno bez drugog ne ide. Pametan zna sve, nema toga što mu možete reći a da Vam ne kaže: “Ma znam ja to”. Kant je govorio, a slično je govorio i Sokrat: “Mudar zna šta ne zna, zato stalno uči. On je radoznao, voli da uči da se usavršava, ispituje kroz lično iskustvo i ide dalje. Pametan ima znanje, a mudar ga primjenjuje. Pametan i ono što zna, ljubomorno čuva za sebe, ne dijeli svoja znanja jer ih je teško stekao /možda je čuo da informacija najviše vrijedi/, a mudar stalno dijeli svoja znanja, protočan je za nove informacije i zna da će sutra biti još bolji i znati više.

“Jedinu pravu sigurnost u današnjem svijetu čovjeku mogu pružiti znanje, iskustvo i sposobnost.” Ford Ovim putem se zahvaljujem našim prijateljima koji su nas podržali i ove godine, a sve zahvaljujući tome što su prepoznali ulogu i značaj medicinske sestre i tehničara u zdravstvenom sistemu a su kompanije: NovoNordisk, Oktal Pharma, Abbvie, Medikom Bijeljina, Lohmann Rauscher, Si-Medis, Đaković d.o.o. Banjaluka, UKC Republike Srpske, Sindikat M-tel, JZU DZ Mrkonjić Grad, Grad Prijedor, Sky travel, Art print. ZAKLJUČCI XVII SIMPOZIJUMA UMSTIB RS SA MEĐUNARODNIM UČEŠĆEM 1. Zakon o sestrinskoj djelatnosti je neophodan kako bi uredio djelatnost, obrazovanje, trajno usavršavanje, uslove za obavljanje djelatnosti, dužnosti, odgovornosti, stručni nadzor, privatnu praksu, regulative i legislative. Zakonom propisati nadležnosti i postupak licenciranja medicinskih sestara u Komori. Zakoni o ostalim djelatnostima u zdravstvu će urediti te djelatnosti. 2. Veoma je značajno pratiti savremene trendove liječenja oboljelih i zdravstvenu njegu kroz permanentnu edukaciju cjelukupnog medicinskog osoblja. 3. Integracija asertivne komunikacije u društvu dokazano djeluje na način da se odnosi mijenjaju u smjeru uzajamnog razumijevanja, pošto-

N M K

8. 9.

vanja, tolerancije i traženja kompromisa. Bez obzira na neslućeni tehnološki razvoj, naučni napredak, razvoj novih lijekova i medicinskih sredstava, ono što uvijek ostaje i uvijek će ostati je međuljudski odnos. Taj odnos započinje i završava sa komunikacijom. Za komuniciranje u medicinskom timu potrebno je određeno znanje, kompetencija, ali i tehničke vještine. Upotrebom sestrinske dokumentacije prikupljaju se podaci o određenom pacijentu i sestrinske intervencije se prilagođavaju njegovim potrebama. Kategorizacijom bolesnika dobiva se uvid u njegove potrebe za zdravstvenom njegom i na taj način se osigurava optimalna zdravstvena njega i broj medicinskih sestara, u skladu sa potrebama pacijenata. Uloga sestrinske dokumentacije treba da je prepoznata i u sestrinskom menadžmentu, gdje služi kao pokazatelj kvaliteta zdravstvene njege. Pokazatelji kvaliteta zdravstvene njege, standardi i kriterijumi vezani uz pokazatelje, pomažu sestrama uočavati važna područja vlastitog djelovanja. Uvođenje procesa zdravstvene njege i sestrinske dokumentacije u svakodnevni rad medicinskih sestara i zdravstvene njege za pacijenta – predstavlja temelj procesa kontinuirane evaluacije provedene njege i unapređenja kvaliteta pružene njege. E-njega predstavlja budućnost visoko edukovanog kadra kao oblika unapređenja sestrinske prakse i poticaja razvoja zdravstvenih nauka. Higijena ruku prepoznata je kao najvažnija mjera sprečavanja bolničkih infekcija, a procjenjuje se da bi pravilno provođenje moglo smanjiti njihovu pojavu za čak 15 do 30%. U visokom strukovnom obrazovanju, studenti stiču kompetencije na osnovu vještina za koje su osposobljeni te je neophodno akcenat staviti na savladavanje praktičnih vještina. Potrebno je uraditi usklađivanje obrazovnog sistema u Republici Srpskoj sa zakonodavstvom i direktivama EU. Bolja komunikacija i organizacija posla, uz adekvatan broj zaposlenih, rezultirala bi smanjenje stresa. IV kongres UMSTIB-a Republike Srpske i XVIII simpozijum sa međunarodnim učešćem “I učiti treba naučiti” će biti održan u Banjaluci od 4. do 7. juna 2020. godine.

s t r u č n i

s k u p o v i

Centar za edukaciju medicinskih sestara

Interpersonalna komunikacija Pripremila: Mr sc. Živana Vuković-Kostić

Republici Srpskoj je formiran Centar za edukaciju i profesionalni razvoj medicinskih sestara, koji će da bude mjesto okupljanja, sticanja i razmjene novih znanja, vještina kako teoretskih, tako i praktičnih, mjesto na kome će sestre istraživati i dokazivati koliko je značajna profesija medicinske sestre i tehničara. Partner udruženja u edukacijama koje će se sprovoditi za članove udruženja, ali i druge zdravstvene profesionalce, je najveća, najbolja i najznačajnija zdravstvena ustanova u Republici Srpskoj - Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. UKC RS i UMSTIB RS su prepoznali važnost edukacije i zajedničkog djelovanja i zahvaljujući prof. dr Đajiću formiran je Centar za edukaciju medicinskih sestara na lokaciji UKC RS, Ul. 12 beba bb Banjaluka. UKC RS je ustupio prostor Udruženju medicinskih sestara, tehničara i babica Republike

Srpske koje je opremilo prostor koji će koristiti za edukaciju. Dana 1.7.2019. godine u 14 časova održana je edukacija za glavne sestre UKC RS, organizator edukacije je bilo Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske. Prva edukacija je organizovana za grupu glavnih medicinskih sestara UKC RS. Tema koja je obrađena je značajna, nepresušna i veoma kompleksna, a prva edukacija je bila o komunikaciji u timu. Komunikacija je prenošenje poruka od pošiljaoca do primaoca. Komunikacija predstavlja prenošenje ili razmjenu informacija, ideja ili osjećanja. Komunikacija je proces razmjene informacija preko dogovorenog sistema znakova. Komunikacija: interna, eksterna, horizontalna, vertikalna licem u lice, telefonska, elektronska, verbalna, neverbalna, neformalna, formalna, pisana, usmena sa pacijentima, sa koleginicama i kolegama, sa nadređenima, redovna, vanredna itd. Forme organizacione komunikacije interna, eksterna, formalna. Neformalna Planirana komunikacija između osoblja ustanove (izvještaji, obrasci, emailovi, uputnice, nalazi), koja prati formalni lanac upravljanja i formalne zahtjeve za saradnjom između dijelova ustanove. Planirana komunikacija sa organizacijama, grupama i pojedincima van ustanove (dopisi, izvještaji, izlaganja na različitim događajima, web stranice, nastupi u medijima, emailovi. Najveći dio radnog vremena svakog menadžera se troši na komuniciranje. Najveći dio komuniciranja se dešava u

105

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

formi sastanaka. Komunikacija u svakoj zdravstvenoj ustanovi je kompleksna, a menadžeri treba da odrede optimalne komunikacione kanale. Menadžeri moraju procjenjivati potrebe svojih saradnika za informacijama i komunikacijom. Komunikacija iz perspektive menadžera u ustanovama koji treba da je poznaju i shvataju: struktura organizacije, ko komunicira s kim u ustanovi, da li i gdje postoje konflikti koji će biti prepreka u komunikaciji, koji komunikacioni kanali se najviše koriste, usklađenost zvanične komunikacije sa formalnim linijama autoriteta, značaj neformalnih komunikacionih kanala, zaštitu povjerljivosti podataka o pacijentima, osoblju i poslovanju ustanove …. Učesnici edukacije su zadovoljni temom i organizacijom edukacije. Na kraju se došlo da zajedničkog zaključka da je edukacija neophodna za sve u zdravstvenom sistemu. Svjetska zdravstvena organizacija definisala je kvalitetnu komunikaciju kao jednu od pet vještina neophodnih za zdrav i srećan život. Znanje i umijeće kvalitetne komunikacije preduslov je kvalitetnog djelovanja za mno-

106

ge profesije, posebno u medicini. U zdravstvu je kvalitetna komunikacija s bolesnikom temelj uspješnog liječenja. Jedino u direktnom kontaktu zdravstvenog radnika i zdravstvenog radnika moguće je postići zadovoljavajući nivo saradljivosti, moramo imati povjerenje i posjedovati vještine koje su nam poznate. U medicini je uspjeh liječenja nesumnjivo vezan uz komunikaciju unutar zdravstvenog tima Prije svega zdravstveni radnici treba da su u međusobnom odnosu i ophođenju pomirljivi, da svoju dužnost vrše odano i marljivo, da među sobom žive u slozi i uzajamnom povjerenju, da nikad ne zavide jedan drugom na sreći, a još manje da traže da nedopuštenim sredstvima udaraju jedan na drugog i ubijaju jedan drugom ugled. Etička obaveza svakog zdravstvenog radnika je da se uzdrži od bilo kakvog komentara o kolegi i njegovom radu pred bolesnikom. Ukoliko uopšte kaže nešto o svom kolegi, to mogu biti samo riječi pohvale i uvažavanja. Ovo je sve veoma bitno jer čuva vrijednosti zdravstvene profesije uopšte, ali i ugled i vrijednost zdravstvenog radnika kao pojedinca.

osebno dizajniran ekspertski skup iz oblasti kliničkih naučnih istraživanja koji je organizovao Američki koledž kardiologa (American College of Cardiology) je “Clinical Trials Research Program: Upping Your Game” . Skup je održan u maju ove godine u sjedištu Američkog koledža kardiologa, American Heart House, u Vašingtonu. Među eminentnim profesorima koji su prisustvovali skupu bili su i prof. dr Pamela Douglas i prof. dr Minnow Walsh, kao prethodne predsjednice Američkog koledža kardiologa, i prof. dr Roxana Mehran, vodeći stručnjak interventne kardiologije i jedna od učesnica ovogodišnje sesije koju je imao ACC ogranak za Srbiju i Republiku Srpsku, na najznačajnijem Američkom kardiološkom kongresu, održanom u martu 2019. u Nju Orleansu. Od ukupno 45 učesnika skupa, samo dvije učesnice su bile iz Evrope, a jedna od njih i prof. dr Tamara Kovačević-Preradović, načelnica Klinike za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Učesnici su izabrani nakon javnog konkursa, a prema naučnim referencama i preporuka-

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

American College of Cardiology

Skup eksperata svjetskih kardiologa

ma vodećih ljudi iz samog Američkog koledža kardiologa i njegovih ogranaka. Prof. dr Tamara Kovačević-Preradović je u tom smislu dobila podršku ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku, čiji je guverner prof. dr Duško Vulić, zbog njenih nespornih naučnih rezultata i brojnih radova citiranih na Medlinu, objavljenih u vodećim međunarodnim časopisima. Troškove odlaska i boravka u Vašingtonu snosio je Američki koledž kardiologa s obzirom na to da se radi o jedinstvenoj vrsti elitnog skupa, posvećenog kliničkim naučnim istraživanjima iz oblasti kardiologije. Skup eksperata je obuhvatio sve teme neophodne za uspješnu organizaciju i provođenje naučnih projekata u sklo- uključeni u ovakvu vrstu saradnje na pu kliničkih istraživanja. Veoma je važ- međunarodnom nivou, jer savremena no što su stručnjaci iz Republike Srpske medicina se bazira na preporukama

Julia Grapsa prof. dr, glavni urednik časopisa JACC Case Reports & Tamara Kovačević Preradović, MD, Ph.D, FESC, FACC Associate Professor of Internal Medicine, School of Medicine, University of Banja Luka Head of the Clinic of Cardiovascular Diseases, University Clinical Centre of the Republic of Srpska, President of Cardiology Society of the Republic of Srpska

zasnovanim na dokazima koji proizlaze upravo iz kliničkih studija. U samom Univerziteskom kliničkom centru Republike Srpske u toku je više međunarodnih muliticentričnih kliničkih studija iz oblasti kardiologije što našoj vodećoj zdravstvenoj ustanovi daje međunarodnu vidljivost.

107

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Radionica - Mentalno zdravlje u BiH, Teslić

Etičko izvještavanje o mentalnom zdravlju Izrađena brošura „Etičko izvještavanje o mentalnom zdravlju“ u izdanju Medicinskog fakulteta, Univerziteta Banjaluka. http://www.vladars.net/…/ETICKO%20 IZVJESTAVANJE%20CIRILICA

očetkom 2018. godine otpočela je nova četvorogodišnja faza unapređenja mentalnog zdravlja u Republici Srpskoj i cijeloj Bosni i Hercegovini, koja je potpomognuta i podržana kroz nastavak podrške Vlade Švajcarske, odobrenjem donatorskih sredstava za realizaciju Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini – faza 3 (od februara 2018. do februara 2022. godine). Švajcarska vlada je prepoznala značaj unapređenja mentalog zdravlja našeg stanovništva koje je posljednjih decenija preživjelo mnoge traume i teškoće i stavila ga u prioritet svoje podrške u Bosni i Hercegovini. U proteklih osam godina realizovane su dvije faze Projekta mentalno zdravlje u BiH (faza 1, od 2010. do 2014. godine i faza 2, od 2014. do 2018. godine). Aktivnosi realizovane kroz prve dvije faze značajno su doprinijele unapređenju reformskog procesa u mentalnom zdravlju u Republici Srpskoj i cijeloj Bosni i Hercegovini. Uspjeh se ogleda i u rezultatima koji su postignuti u segmentu izrade, usvajanja i primjenjivanja savremene legislative u mentalnom zdravlju (u skladu sa preporukama i dokumentima Svjetske zdravstvene organizacije). Usvojene su politike, strategije, zakoni i podzakonski

108

Prim. dr Goran Čerkez, pomoćnik ministra zdravstva FBiH i Milan Latinović, dr med. rukovodilac Odsjeka za bolničku zdravstvenu zaštitu Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS

Radionica na temu „Etičko izvještavanje o mentalnom zdravlju“, Teslić, 4-5. jul 2019.

dokumenti, uspostavljena mreža centara za zaštitu mentalnog zdravlja u kojima rade dobro edukovani i osposobljeni multidisciplinarni timovi koje čine: psihijatri, psiholozi, medicinske sestre, radni terapeuti, logopedi, defektolozi, socijalni radnici i drugi, koji pružaju standardizovane usluge za unapređenje mentalnog zdravlja, usmjerene ka kvalitetnom i sveobuhvatnom oporavku lica sa mentalnim bolestima i poremećajima. Mentalne bolesti i poremećaji sigurno nose više stigme (i posljedično diskriminacije) nego bilo koja druga bolest. Stigma se ne zaustavlja samo na osobama koje boluju već je često stigmatizovana njihova bliža, pa čak i dalja porodica i često doživljavaju značajne socijalne smetnje. Stigma-

tizovane su i ustanove i profesionalci koji osiguravaju zaštitu mentalnog zdravlja. Stigma umanjuje vrijednost osoba s mentalnim poremećajem u očima društva i države. Činjenica je da smanjenje stigme i diskriminacije zahtijeva sveobuhvatne i multisektorske intervencije, ali je, isto tako, činjenica i da promjena paradigme i pristupa medija u izvještavanju o mentalnim poremećajima i mentalnom zdravlju, uopšte, može umnogome doprinijeti razbijanju kruga u kojem egzistira stigma i diskriminacija osoba sa mentalnim poremećajima. Na osnovu rezultata istraživanja Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske i Zavoda za javno zdravstvo Federacije BiH, a uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Federalnog ministarstva zdravstva i Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, provedenog 2012. godine, zaključuje se da se u štampanim medijima i informativnim portalima koncept mentalnog zdravlja svodi na dominantne izvještaje o mentalnom zdravlju negativnog karaktera, locirane u „crnoj hronici” ili u marginalnim hronikama, poput „život i stil”, „magazin” „zanimljivosti”, u kojima se objavljuju naučnopopularni sadržaji o stresu, seksualnom zdravlju i kognitivnim sposobnostima sa dodatkom brzih savjeta o mentalnom zdravlju, ozdravljenju i njegovom očuvanju. Prilikom savremenih rasprava o odnosu medija prema temama koje se tiču mentalnih poteškoća, akcenat se stavlja na medijsku pismenost koja javnosti omogućava da kritički razmišlja o me-

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske organizuje: XII međunarodnu naučnu konferenciju

dijskim sadržajima i oblicima. To znači da javnost treba osposobiti da zna selektivno odabrati sadržaje, dokučiti značenje prezentovanog te imati svijest o pozitivnim i negativnim uticajima medija. Sve navedeno ukazalo je na potrebu izrade smjernica za etičko izvještavanje o mentalnom zdravlju u svrhu provođenja jednostavnih mjera sprečavanja, uklanjanja i kontrole prikaza poruka i priča koje na negativan način predstavljaju osobe s mentalnim pore-

ti i predstavnici drugih sektora, kreatori politika, donosioci odluka te šira javnost. Priručnik je, pak, prvenstveno namijenjen predstavnicima medija i zdravstvenim profesionalcima iz oblasti zaštite mentalnog zdravlja, ali i zdravstvenim profesionalcima generalno, s obzirom na to da je adekvatno i prihvatljivo izvještavanje o mentalnom zdravlju primarno njihova obaveza. Takođe, upotreba neprihvatljive, stigmatizujuće terminologije i pristupa mentalnom zdravlju, zabilježena je kako od novi-

„Savremeni materijali“ 1. i 2. septembra 2019. godine u zgradi ANURS u Banjaluci

Rad na konferenciji odvijaće se u okviru tri simpozijuma, sa uvodnim predavanjima i poster prezentacijama. mećajima, odnosno elemenata s potencijalnim štetnim uticajem na te osobe. Krajnji cilj svakako je socijalna inkluzija osoba s mentalnim poremećajima. Priručnik je izrađen u okviru Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, koji podržava Vlada Švajcarske, a sprovodi Asocijacija XY u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Federalnim ministarstvom zdravstva i Odjeljenjem za zdravstvo Distrikta Brčko. Grupa autora, koju sačinjavaju predstavnici zdravstvenog i obrazovnog sektora, medija, kao i korisnika usluga mentalnog zdravlja, napisala je ovaj priručnik razumljivim jezikom, kako bi ih, pored novinara i zdravstvenih profesionalaca, mogli čitati i razumje-

nara, tako i zdravstvenih profesionalaca, nerijetko upravo iz oblasti zaštite mentalnog zdravlja. Ove smjernice treba da budu podrška novinarima u sigurnom, tačnom i odgovornom izvještavanju o pitanjima i problemima mentalnog zdravlja. Novinari imaju veliku moć i mogu uticati na javno mišljenje o ljudima sa mentalnim poremećajima, bilo na pozitivan ili negativan način. Stavljanjem mentalnog zdravlja u fokus pažnje javnosti i odgovornim izvještavanjem, mediji mogu uticati na promjenu ovih stavova! Želimo Republiku Srpsku u kojoj svi građani razumiju značaj mentalnog zdravlja za opšte zdravlje, znaju da čuvaju i unaprijede vlastito mentalno zdravlje i mentalno zdravlje drugih.

SIMPOZIJUM B: Biomaterijali i nanomedicina • biopolimeri • sintetički polimeri • metalni biomaterijali • keramički i staklasti biomaterijali • kompozitni biomaterijali • nanomaterijali i nanotehnologija u stomatologiji i farmaciji • bionanočestice, kvantne tačke u dijagnostici i terapiji • bionanosenzori i nanomedicina

www.anurs.org 109

Novosti iz UKC Tuzla

INFO VIJESTI

Donacija „Coca – Cole“

večanom primopredajom u prostorijama Univerzitetskog kliničkog centra u Tuzli, predstavnici „CocaCole“ u BiH 9. avgusta su Klinici za dječije bolesti uručili medicinsku opremu i aparate potrebne za njegu prijevremeno rođenih beba. „Coca-Cola“ u Bosni i Hercegovini sa svojom prirodnom izvorskom vodom „Olimpija“ pokrenula je Projekat „Podržimo život beba rođenih prije 37. sedmice“ tokom kojeg se od svake prodane boce „Olimpije“ dio sredstava usmjerava na opremanje bolničkih odjela na kojima se stručni kadrovi brinu o prijevremeno rođenim bebama. „Naš je kanton najmnogoljudniji pa se vjerovatno zato kod nas i rađa najviše djece što nas raduje, ali neki od njih dođu prerano, iz poznatih ili nepoznatih razloga, i mi uvijek moramo biti spremni da svako dijete dobije sve najbolje i da svima pružimo iste šanse za preživljavanje. U tome pomaže oprema koju je danas donirala „Coca-Cola“ posebno jer je naša ustanova terciralnog nivoa i prima novorođenčad iz regije. Ovom donacijom nam ujedno pomažu na našem putu proširenja neonatalne intenzivne njege čiji kapaciteti od prije deset godina pred nas stalno postavljaju nove izazove, a gdje je naš cilj da u životu ostane svako živorođeno novorođenče. Podsjećam, u našim uslovima realne mogućnosti preživljavanja su kada je dijete rođeno od 26. do 28. sedmice trudnoće ili težine 800–1000 grama, a naša nastojanja i velika želja je da pronađemo mogućnosti kako da tu granicu spuštamo, jer je to i parametar zdravstvene zaštite jedne zemlje. U tome nam pomaže ovakva društveno odgovorna i osviještena kompanija kao što je „Coca-Cola“, jer život prijevremeno rođenih beba je važan svima i treba se na sve načine boriti za njihovu što bolju skrb i njegu. Stoga još jednom hvala našim donatorima čija će oprema zaista pomoći u preživljavanju nedonoščadi“, izjavila je prof. dr. med. sc. Fahrija Skokić, pomoćnik direktora za medicinske poslove JZU UKC Tuzla. U posljednjih devet godina, prema statistici Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla na Klinici za ginekologiju i akušerstvo JZU UKC Tuzla prijevremeno je rođeno više od 2.787 beba koje su najugroženija populacija u Tuzlanskom kantonu. Donacijom u vrijednosti višoj od 110

31.500 KM, stručni medicinski kadar će na raspolaganju imati dva kardiorespiratorna monitora za praćenje vitalnih parametara prijevremeno rođenih beba te pet pulsnih oksimetara za mjerenje nivoa protoka kisika. „Izuzetno smo ponosni na napore „Coca-Cole“ u BiH, usmjerene na pružanje kontinuirane podrške lokalnoj zajednici, s posebnim fokusom na osjetljive kategorije stanovništva. Prvom u nizu donacija opreme regionalnim kliničkim centrima, naši cijenjeni doktori, koji svoj život svakodnevno posvećuju brizi za prijevremeno rođene bebe, moći će još efikasnije i lakše prevazići svoje svakodnevne izazove“, izjavio je Mirza Selimhodžić, direktor prodaje „Coca-Cole“ HBC BiH Sarajevo.

„Za život – pričaj, podrži, podijeli“

Završena kampanja

UKC Tuzla održana je svečana dodjela nagrada za najbolje kratke filmove na temu promocije doniranja organa i tkiva u svrhu liječenja transplantacijom čime je završena kampanja „Za život – pričaj, podrži, podijeli“. Kampanja koju je organizovalo Federalno ministarstvo zdravstva u saradnji sa Udruženjem dijaliziranih i transplantiranih bolesnika Federacije BiH i Donorskom mrežom u BiH imala je za cilj ukazati na značaj promocije doniranja organa i tkiva u svrhu liječenja transplantacijom. Kampanja je počela u maju, a na javni poziv Federalnog ministarstva zdravstva pristiglo je ukupno 36 radova iz Sarajeva, Zenice, Tuzle, Lukavca, Kalesije, Mostara, Viteza, Livna, Posušja, Istočnog Sarajeva, Banjaluke. Stručna komisija koju su činili Šuhreta-Duda Sokolović, Nedžad Begović i Srećko Stipović, pregledala je i ocijenila 16 filmova za koje je utvrđeno da ispunjavaju kriterije Javnog poziva u okviru Kampanje „Za život – pričaj, podrži, podijeli“ te su izabrali tri najbolja filma: Prvo mjesto osvojio je film Nemanje Jovičića, drugo mjesto pripalo je filmu čiji je autor Aleksa Trkulja, a treće mjesto filmu Ivane Bešlić Penava. Na osnovu glasova putem oznake - like na Facebook stranici Udruženja dijaliziranih i transplantiranih bolesnika FBiH prvu nagradu osvojila je Une Selman Žilić. Drugo mjesto pripalo je filmu Ane Dragozet, a treće mjesto Ivani Bešlić Penava. „Reach“ kampanje na Facebooku je iznad 300.000, kratki filmovi su pregledani više od 90.000 puta, a više od 60.000 ljudi na ovoj društvenoj mreži je pričalo, podržalo i podijelilo informacije o važnosti doniranja organa i tkiva u svrhu liječenja transplantacijom, što je i bio osnovni cilj kampanje.

Vijesti iz Ministarstva zdravlja RS

INFO VIJESTI

Istočno Sarajevo

Dom za starija lica

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić razgovarao je sa direktorom Doma za starija lica u Istočnom Sarajevu Miljanom Sladojem i korisnicima ove ustanove socijalne zaštite sa kojima se družio, mjerio im pritisak i davao savjete kako da se brinu o svom zdravlju i kvalitetno provedu vrijeme. Ministar Šeranić je rekao da već postoje određene ideje oko proširenja i razvoja ove ustanove, koje će njeno rukovodstvo da razvije i onda predloži resornom ministarstvu, a Vlada Republike Srpske će potom da utvrdi mogućnosti i opravdanosti njihove realizacije. “Ovo je ustanova koja dobro posluje i koja ima svijetlu budućnost. Zadovoljni korisnici najbolji su pokazatelj kvaliteta rada, što je dovoljan dokaz da u Republici Srpskoj možemo kvalitetno da se brinemo o starim licima”, izjavio je ministar Šeranić. On je dodao da Vlada Republike Srpske, kroz ovu i niz drugih ustanova, subvencioniše boravak starih lica, napomenuvši da je zdravlje korisnika najvažnije, ali je važno i da kvaliteno provedu vrijeme koje je ispunjeno različitim aktivnostima. “Na ovome ćemo zajedno sa domovima za stara lica i dalje da radimo, da vidimo kakve vrste programa možemo da uvedemo s ciljem poboljšanja kvaliteta života i slobodnog vremena”, istakao je ministar Šeranić. Miljan Sladoje, direktor Doma za starija lica u Istočnom Sarajevu, čija je djelatnost pružanje usluge stalnog smještaja starijim i nemoćnim osobama, zahvalio je ministru Šeraniću na današnjoj posjeti koja je ujedno bila i prilika

da korisnici kažu čime su zadovoljni, a čime nisu kako bi se određene stvari promijenile i unaprijedile. On kaže da je cilj rada rukovodstva ove ustanove konstantno poboljšanje kvaliteta usluga i uslova za život korisnika, koji su im, kao i njihove porodice, ukazali povjerenje da dio života provedu baš ovdje.

“S obzirom nato da su nam kapaciteti popunjeni, želimo zajedno sa Vladom Republike Srpske i Ministarstvom zdravlja da iznađemo rješenje da to promijenimo, da rekonstruišemo jedan objekat kako bismo uvećali kapacitet za novih 80 korisnika. To je i potreba ove regije i smatram da smo dužni da im to i omogućimo”, rekao je Sladoje. Sladoje je napomenuo da se u Domu za starija lica u posljednje dvije godine radi na poboljšanju radno-okupacione terapije, u šta se ulaže dosta sredstava, ali i vremena kako bi korisnicima svaki dan ispunili što kvalitetnije. Slavko Milijević, koji je u Dom za starija lica u Istočnom Sarajevu stigao prije nešto više od godinu dana, ima samo riječi hvale za uslove i osoblje u ovoj ustanovi. “Ovo je jedino utočište za nas starije ljude da možemo biti opskrbljeni onim što nam treba, jer nama treba mnogo više nego mlađim osobama, a to ovdje možemo da dobijemo. Usluga je takva da u bilo koje doba dana ili noći, ako nam nešto zatreba, možemo telefonom koji imamo u sobama da pozovemo sestru da dođe”, istakao je Milijević, pohvalivši rukovodstvo Doma.

111

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić izrazio je zadovoljstvo tempom radova u Univerzitetskoj bolnici Foča, u čiju modernizaciju Vlada Republike Srpske ulaže 16,3 miliona KM. Nakon obilaska radova, koji su počeli u maju, ministar Šeranić je rekao da sve ide dobrim tokom. “Suština je da pokušamo da bolnice u Srpskoj usmjerimo da imaju, prije svega, jak poliklinički dio, obavezno urgentni blok i da kroz kadrove osposobimo jednodnevnu, dvodnevnu, trodnevnu laparoskopsku i endoskopsku hirurgiju”, rekao je ministar Šeranić. On kaže da će u Univerzitetskoj bolnici Foča, pored ovih kapaciteta, u funkciji biti i angiosala, a poručena je i nova savremena oprema za radiološku dijagnostiku, tako da će, uz kadar koji obrazuje, omogućiti kvalitetnu zdravstvenu zaštitu. Ministar Šeranić je podsjetio da je Vlada Srpske donijela odluku o modernizaciji bolnice u Zvorniku, da se počelo s modernizacijom bolnice u Gradišci te da se nastavlja s radovima na kardiohirurgiji u Univezitetskom centru u Banjaluci. Direktor Univerzitetske bolnice Foča Radmil Marić istakao je da je ovo najveće ulaganje u ovu ustanovu od njenog osnivanja. “Startovali smo sa polikliničkim dijelom, koji će građevinski biti završen do kraja avgusta, u septembru se počinje s opremanjem i očekujemo da će u tom mjesecu poliklinika krenuti sa radom”, rekao je Marić. On je istakao da će nova poliklinika imati više od 30 ambulanti - od hirurških, preko internističkih, do svih odjeljenja, koja će biti raspoređena u tri nivoa. Marić kaže da potom slijede radovi na centralnom objektu “B” i drugi, a

112

Vijesti iz Ministarstva zdravlja RS

INFO VIJESTI

U posjeti gradilištu

Modernizacija bolnice Foča nastojaće se da projekat bude završen u predviđenom roku od 12 mjeseci. “Poliklinika će dobiti kompletnu opremu i pružaće usluge ne samo našim osiguranicima, već i pacijentima iz Federacije BiH koji dosta koriste naše usluge. Sve će biti na jednom mjestu”, naveo je Marić. S radovima se otpočelo u maju, a predviđena je rekonstrukcija i dogradnja centralnog objekta “B” i njegovo

opremanje, kao i da se zgrada nekadašnjeg Studentskog doma pretvori u modernu polikliniku. Bolnica će dobiti nove operacione sale, koronarnu jedinicu, kompletnu radiološku opremu sa angiosalom i opremu za sva bolnička odjeljenja.

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić sa saradnicima održao je u svom kabinetu radni sastanak sa novoimenovanom predstavnicom Razvojnog programa Ujedinjenih nacija (UNDP) u BiH Stelianom Nederom (Steliana Nedera) na kojem je bilo riječi o dosadašnjoj saradnji na projektima i planovima za naredni period. Ministar Šeranić se zahvalio UNDPu na saradnji i uspješnim projektima i izrazio očekivanje da će i naredni projekti biti u službi unapređivanja sistema zdravstvene zaštite. Posebno je bilo riječi o budućoj saradnji i tehničkoj podršci u projektima rekonstrukcije, izgradnje i opremanja

a pet poginulih boraca iz Odbrambeno-otadžbinskog rata, koji su bili zaposleni u UKC RS, 2. avgusta služen je parastos. Služenjem parastosa, polaganjem cvijeća i paljenjem svijeća predstavnici boračkih organizacija, porodica poginulih i nestalih, predstavnici poslovodstva UKC RS i radnici odali su počast svojim stradalim kolegama – borcima koji su učestvovali u stvaranju Republike Srpske. Generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof.

Poginulim radnicima UKC RS

Parastos čuvamo i unapređujemo Republiku Srpsku, svako u svom domenu, a naročito u svom kolektivu. Naveo je da UKC RS sa rukovodstvom Srpske razvija najbolji u regionu klinički centar i najbolji državni klinički centar u Evropi. Parastosu je prisustvovao veliki broj zaposlenih Univerzitetskog kliničkog centra RS koji su zastali sa svojim svakodnevnim obavezama i odali počast svojim stradalim kolegama. Prije početka parastosa, tradicionalno je održan sastanak sa porodicama stradalih boraca, gdje se razgovaralo o njihovim problemima, te im je uručena simbolična novčana pomoć. “Nastojali smo da riješimo njihove osnovne egzistencijalne probleme i pratimo njihova zdravstvena stanja i omogućimo banjska liječenja”, istakao je generalni direktor prof. dr Vlado Đajić, dodajući da su porodicama poginulih radnika uručene simbolične novčane pomoći u zakonskim okvirima. Nakon parastosa i prisluživanja svijeća kod spomen-ploče poginulim radnicima UKC RS članovi porodica poginulih, rukovodstvo UKC RS, predstavnici grada Banjaluka, Boračke organizacije grada Banjaluka i sindikata položili su vijence i cvijeće.

dr Vlado Đajić rekao je da je obaveza rukovodstva ustanove prema poginulim borcima i stanovništvu da Republika Srpska ima dobar klinički centar. Istakao je da je UKC RS jedna od rijetkih ustanova u Republici Srpskoj koja svake godine organizuje parastos za svoje radnike koji su poginuli u Odbrambeno-otadžbinskom ratu. Rekao je da je njihovo stradanje nama opomena da zbog njih i drugih boraca koji su poginuli u ratu i budućih generacija

četiri psihijatrijske ustanove Republike Srpske: JZU Specijalna bolnica za psihijatriju Sokolac, JZU Specijalna bolnica za hroničnu psihijatriju Modriča, JU Dom za lica sa invalidite-

INFO VIJESTI

Služba za informisanje UKC RS

Steliana Nedera

UNDP za BiH

tom Višegrad i Klinika za psihijatriju UKC RS, a sve u cilju rekonstrukcije i sanacije postojećih objekata u građevinskom smislu ili izgradnje novih objekata za potrebe ustanova, kao i unutrašnje opremanje tih objekata i nabavku neophodne medicinske opreme. Ministar Šeranić je izrazio nadu da će uspješno biti završene sve procedure obezbjeđivanja finansijskih sredstava i da će se do sredine iduće godine početi s radovima u ovim ustanovama. On je predstavnicu UNDP-a u BiH Stelianu Nederu informisao da Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske priprema i novi zakon i strategiju iz oblasti mentalnog zdravlja. 113

IN MEMORIAM

Prof. dr Zaim Bilalbegović 15.6.1934 - 16.6.2019.

Prof. dr Zaim Bilalbegović rođen je 15.6.1934. godine u selu Čaplju kod Sanskog Mosta. Gimnaziju je završio u Prijedoru 1955. godine, a Medicinski fakultet 1961.god. u Sarajevu. Nakon završenog fakulteta radio je kao ljekar opšte prakse u Foči i Sokocu. Specijalizaciju iz neuropsihijatrije započeo je u Psihijatrijskoj bolnici Sokolac 1964. god. te nastavio na Neuropsihijatrijskom odjelu u Banjaluci. Specijalistički ispit iz neuropsihijatrije je položio 1968. god. u Zagrebu na Neuropsihijatrijskoj klinici. Radio je kao specijalista na psihijatrijskom odjelu neuropsihijatrijske službe do početka 1970. godine, nakon čega je postavljen za šefa Psihijatrijskog odjela. Nakon razdvajanja neuropsihijatrijske službe na neurološku i psihijatrijsku, ostaje na mjestu šefa jednog od psihijatrijskih odjela. Po formiranju OOUR Psihijatrija izabran je za direktora. Postdiplomske studije iz socijalne psihijatrije je završio na Medicinskom fakultetu u Beogradu gdje je i magistrirao 1977. god. Doktorsku disertaciju odbranio je na Univerzitetu u Sarajevu 1979. god. Godine 1979. je promovisan u zvanje primarijus. Nakon rasformiranja OOUR Psihijatrija i formiranja Psihijatrijske klinike u sklopu Kliničko-bolničkog centra 1984.godine ponovo je postavljen za šefa jednog od psihijatrijskih odjela. U zvanje docenta je promovisan 1983. god. Šef Katedre za neuropsihijatriju na Medicinskom fakultetu u Banjaluci postaje1984. U zvanje vanrednog profesora za neuropsihijatriju biran je 1988. 1989.god. biran je Za prodekana za nastavu na Medicinskom fakultetu u Banjaluci biran je1989. a 1991.god. za voditelja postdiplomskih studija. Navedene funkcije obavljao je na Psihijatrijskoj klinici i Medicinskom fakultetu do 16.4.1992. god. kad je napustio Banjaluku. Novi radni odnos zasnovao je na Psihijatrijskoj klinici Koševo u Sarajevu 6.4.1994. Radio je kao specijalista u Dnevnoj bolnici do 1.1.1997.god. kad je postavljen za šefa Dnevne bolnice. Godine 1999. je otišao u penziju i otvorio prvatnu ordinaciju. Objavio je veliki broj stručnih radova u stranim i domaćim časopisima. Među Banjalučanima je ostavio trag kao vrstan stručnjak, dobar saradnik sa ljekarima svih struka, dobar učitelj i dobar čovjek. Prof. dr Milan Arbutina, neuropsihijatar

114

IN MEMORIAM

Dr Predrag Nikolić (1949- 2019) Dana 4.6.2019. godine preminuo je u Banjaluci naš uvaženi kolega dr Predrag Nikolić, spec. interne medicine - onkolog. Dr Predrag Nikolić rođen je 1949. godine u Nišu. Ma Medicinskom fakultetu u Banjaluci diplomirao je 1983. godine. Pripravnički staž obavlja tokom 1984. godine u RO KMC Banjaluka u OOUR–u Dom zdravlja Banjaluka, gdje je 1985. Raspoređen na radno mjesto ljekara u Službi opšte medicine. Iz OOUR-a Dom zdravlja Banjaluka, RO KMC Banjaluka, prelazi 1987. godine u OOUR KBC Banjaluka - Služba za onkologiju i slična oboljenja, takođe u sastavu RO KMC Banjaluka, gdje je raspoređen na poslove i radne zadatke doktora medicine – sekundarca. Tokom 1989. godine počinje specijalizaciju iz interne medicine, a 1994. godine raspoređen je na mjesto ljekara specijaliste u Službi za onkologiju OOURa Kliničko-bolnički centar Banjaluka. Na mjesto načelnika Službe za onkologiju Kliničkog centra Banjaluka imenovan je 1997. godine. Na radno mjesto šefa Odjeljenja za opštu onkologiju sa prijemno-polikliničkim traktom u Klinici za onkologiju Kliničkog centra Banjaluka raspoređen je 2000. godine. Tokom 2006. godine počinje supspecijalizaciju iz onkologije u Sremskoj Kamenici koju završava 2008. U zasluženu penziju odlazi 2014. godine. Vedar lik, marljivost i dobrota bile su karakteristike dr Nikolića koja će ostati u divnom sjećanju kod svih koji su ga poznavali.

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 23. 8. - 22. 10. 2019.

Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE je u znaku DJEVICE od 23.8-22.9., a u znaku VAGE od 23.9-22.10. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počevši od znaka bik do znaka lav. MERKUR se kreće od znaka lava do znaka škorpije. U znaku lava je do 29.8., a u znaku djevice, u znaku svog sjedišta, boravi od 30.8-14.9 i u znaku vage je od 15.9-3.10. Od 4.10. prelazi u znak škorpije gdje će na 23. stepenu dočekati ulazak Sunca u znak škorpije.VENERA je u znaku djevice od 22.8-14.9., a u znaku vage, svom sjedištu, od 15.9-8.10. U znaku škorpije boravi od 9.10. do kraja mjeseca. MARS u znaku djevice ostaje do 4.10. nakon čega prelazi u znak vage na period od mjesec i po dana. JUPITER je u direktnom kretanju znakom strijelac od 14-22. stepena znaka. SATURN se kreće retrogradno znakom jarac, od 14-13. stepena, do 18.9. Direktan je od 19.9. i tokom ovog perioda najveći dio vremena nalazi se na 14. stepenu jarca. URAN je u retrogradnom kretanju cijeli period, od 6-5. stepena bika. I NEPTUN je retrogradan cijeli period, od 17-16. stepena riba. PLUTON u jarcu je retro-gradan do 2.10. i sa 20. stepena krenuće ponovo direktno. Želim SREĆAN ROĐENDAN svima vama koji ste rođeni u znacima djevica i vaga. Mnogo toga zavisi od rasporeda planeta na rođenju. U vremenu se aktiviraju harmonične i izazovne konstelacije planeta u znacima i aspektima i dobijamo lekcije i stičemo iskustva. Okolnosti su rijetko kad savršene. Ali svako od nas ima slobodnu volju i treba da gradi karakter koji će moći da se nosi i sa teškim izazovima života. Nekada okolnosti pomognu ili odmognu da se uticaji ispolje u punoj snazi. Želim vam dovoljno snage da slijedite svoju viziju i pod nepovoljnim okolnostima. OVAN 20. 3 - 20. 4. Boravak Marsa u djevici i polju posla, tražiće od vas, tokom septembra da kanališete energiju na postizanje praktičnih i realnih ciljeva, da vrijedno obavljate radne zadatke i prilagodite svoju impulsivnost i žustrinu u korist vidljivih rezultata. Nervoza i napetost lako se mogu odraziti na stomačne tegobe, odnosno probleme sa crijevima. Vodite računa o ishrani. Tokom oktobra Mars u znaku vage, u padu, može biti zdravstveno problematičan, naročito ako vam se nalazi u 6. ili 8. kući horoskopa, u pogledu bubrega i kože (ekcemi). U problematičnijim horoskopima moguća je operacija bubrega. Napet aspekt Marsa prema vašem Suncu može uticati na doživljavanje nezgoda. Kako se aspekt prelama kroz javne i partnerske odnose, nastojte izbjeći sukobe i kontrolisati pretjeranu impulsivnost i sklonost svađama. BIK 21. 4 - 20. 5. Vaš vladar znaka, planeta Venera, u periodu od treće dekade avgusta do prve polovine septembra, je u harmoničnom aspektu sa Suncem i utiče na pojačane društvene kontakte i popularnost. Uz dodatan povoljan aspekt sa Uranom moguće su povoljne i neočekivane promjene na emotivnom planu (npr. zajednička putovanja ili upoznavanje partnera na putovanju). Povoljan uticaj nastavlja se od 15.9-8.10. dok se Venera kreće znakom vage. Utiče na poslovne aktivnosti donoseći lijepa dešavanja i manje dobitke. Poslovi u kojima se ispoljava kreativan i estetski potencijal, naročito će imati povoljne uticaje za uspjeh i profit. Od 9. oktobra pojačava se intenzitet strastvenosti, ali i tvrdoglavost da „istjerate po svome“. Žene tokom oktobra mogu imati osjetljivost urogenitalne regije. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Planeta Merkur, vladar znaka, cijeli period je u direktnom kretanju i aktivira više polja interesovanja. Posljednja sedmica u avgustu povoljna je za putovanja i sve vrste dogovora. U prvoj polovini septembra fokus interesovanja prebacuje se na pitanja doma i porodice, analize potreba i troškova, dok će druga polovina septembra zahtijevati posvećivanje djeci. U ovom periodu moguće je upoznati osobu koja vam može postati emocionalno bliska, sa kojom možete ostvariti uspješnu komunikaciju. Tokom oktobra poslovne i radne aktivnosti dolaze na prvo mjesto. Oprez pri fizičkoj aktivnosti - moguće su povrede kostiju. RAK - 21. 6 - 22. 7. Povoljan aspekt Urana prema vašem Suncu utiče na sklonost ka iznenadnim promjenama i poboljšanju životnog položaja i zdravlja, naročito rođenim

116

krajem juna mjeseca. Javlja se sklonost primjeni novih metoda rada uz bolji osjećaj za organizaciju. U rješavanja zdravstvenih tegoba postajete otvoreniji za primjenu novih metoda liječenja ili prihvatanju alternativih metoda. Ženama moguća neočekivana veza sa muškarcem. Rođeni u prvoj dekadi jula mogu osjetiti pritisak obaveze da neke stare neprijatne ili teške životne teme riješe u oblasti porodičnih odnosa ili na profesionalnom planu. Generalno imate zaštitu Jupitera u polju zdravlja, ali ako imate teške aspekte na rođenju moguće su tegobe sa kostima, slabiji imunitet i pretjerano iscrpljivanje brojnim obavezama, što utiče na ispoljavanje nezadovoljstva. LAV - 23. 7 - 23. 8. Tokom septembra moguće je poboljšanje finansijske situacije zahvaljujući vašoj sposobnosti zarađivanja ili dobici dolaze preko muža ili oca, ali to ne znači da novac ostaje kod vas, jer se mogu pojaviti neplanirani troškovi. Ne dozvolite da novac bude uzrok svađe i problema. Od polovine septembra do prve sedmice oktobra možete diplomatskim pristupom i taktičnošću riješiti sve neprijatne situacije u komunikaciji. Tokom oktobra imaćete povoljan period za intelektualne poslove (pisanje, učenje, javne nastupe). Pronicljivost i intuicija će biti snažni u ovom periodu. Moguće su tegobe sa leđima ili srcem kao i sa radom štitne žlijezde. Otiđite na pregled. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Zadnji dani avgusta i prva polovina septembra je povoljan period kada uz Sunce u vašem znaku borave i Merkur i Venera i svi zajedno omogućavaju period sreće, uspjeha, snažnog samopouzdanja i optimizma. Prisutnost velike energije i vitalnosti daje sposobnost za velike poduhvate. Tokom oktobra biće prilika za poboljšanje finansijske situacije. Povoljan aspekt Saturna prema vašem Suncu obećava stabilno zdravstveno stanje na duži period uz organizovan i disciplinovan odnos prema sebi, a povoljan uticaj Urana ponudiće nova nadahnućai ideje koje vode u pozitivne promjene. Izbjegavajte nerviranja i brige zbog sitnica. Rođeni 9. i 10.septembra biće pretjerano osjetljivi, uslovljeno nepovoljnim uticajem Neptuna. VAGA - 23. 9 - 22. 10. Boravak Sunca u vašem znaku doprinosi samopouzdanju i optimizmu. Druga polovina septembra je period koji vam je izuzetno povoljan, kada brze planete unose dinamiku, radost, sreću i dobro raspoloženje. Period je povoljan za zdravlje, za komunikaciju i ljubav. Iskoristite ga. Ukoliko imate problematično zdravlje moguć je u septembru boravak u bolnici.Tokom oktobra boravak Marsa u vašem znaku donosi veliku energiju i snagu volje, ali i netaktičnost i gubitak strpljenja. Ako vam je natalni Mars loše postavljen moguće je u komunikaciji ispoljavanje previše strasti, naglosti i sklonost sukobima, a na zdravstvenom planu moguće su upale i groznice. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Povoljani uticaji oba vladara znaka škorpije, Marsa i Plutona, daju vam snagu i energiju, kao i sposobnost za postizanje velikih ciljeva. Odlični aspekti za zdravlje, jer daju izdržljivost i sposobnost obnavljanja (regeneracije). Polje finansija i dalje je pod zaštitom moćnog

Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036

Jupitera u svom sjedištu (do decembra) i vaša sposobnost uvećanja prihoda je prisutna tokom cijele godine i ne propustite priliku koja se pruža svakih 12 godina. Obratite pažnju u saobraćaju, moguće su nezgode, kvarovi automobila kao i prilikom prelaska ulice, naročito kod velikih prevoznih sredstava (kamion, autobus i sl). STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Jupiter, vaš vladar, planeta optimizma, rasta i širenja boravkom u znaku strijelca utiče i dalje na ekspanziju svake vrste i nastojte njegov blagotvoran uticaj, koji traje do početka decembra, maksimalno iskoristiti. Zdravstveno stanje je dobro (ukoliko natalno ne postoji ugroženost zbog teških aspekata). Prilike za putovanja u inostranstvo, bilo zbog zabave ili posla, neki su već iskoristili, a neki imaju još vremena da iskoriste. I tranziti brzih planeta, Merkura i Venere, utiču na povoljan poslovni period, kao i na sposobnost ostvarenja planova. Period aktivnog društvenog života, poslovnih putovanja i uspjeha u intelektualnim poslovima i trgovini. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Možete uživati u putovanjima sa partnerom/icom ili baš na putovanju upoznati svoju srodnu dušu, naročito u septembru. Harmoničan uticaj Marsa obezbjediće vam ogromnu snagu i priliku za uspjeh. Ako vam je Sunce na rođenju u povoljnim apektima, tokom ovog perioda, imaćete ogromnu moć koncentracije, jaku disciplinu i sposobnost ostvarenja ciljeva. U lošim aspektima Sunca uz prisustvo Saturna u vašem znaku, ovo može biti period testiranja vaše snage i izdržljivosti. Mogući su problemi sa kostima, kičmom i slabosti srca. Rođeni krajem decembra biće skloni iznenadnim promjenama i ekscentričnom ponašanju i jako zdravlje. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. U periodu od 15.9-8.10. prati vas sreća i donosi dobre odnose sa partnerom, a slobodnima mogućnost ljubavnih susreta. Tokom septembra i oktobra vaša očekivanja u pogledu priliva novca i drugih privilegija od karijere mogu se realizovati. Uticaj Urana može se manifestovati kroz pojačanu samovolju i sklonost ulaženja u sukobe sa autoritetima te nastojte držati pod kontrolom te iznenadne potrebe da sve mijenjate po svome. Iskoristite njegov uticaj na polju kreativnih rješenja i stižu nagrade. Ukoliko ste dugo pod stresom i imate slab san provjerite rad štitne žlijezde. Provjerite i mjesto na kojem spavate da nije pod lošim kosmičkim zračenjem. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Ovaj znak tokom cijele godine prati sreća i stvaraju se prilike za profesionalni napredak, dobijanje posla ako ste nezaposleni kao i poboljšanje finansijske situacije. Tokom ovog perioda sreća vam je naklonjena u partnerskim odnosima kao i na putovanjima i poslovima sa strancima. Povoljni uticaji sporih planeta Saturna i Urana na vaš znak omogućavaju napredak i postizanje trajnih rezultata i povoljnih promjena. Potrebno je da s radošću prihvatite svoje obaveze, marljivo radite i skocentišete se na cilj, da su vam planovi i želje na realnim osnovama kako bi nove ideje i inspiraciju proveli u djelo. Zdravlje stabilno ukoliko ste odgovorni prema svom tijelu.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Aforizmi Diskutovao je na jednom sastanku pa mu se dalo na zlo. *** Onomad čujem da seksualna revolucija još traje. Što me je to iznenadilo! *** Ne znam koliko bolnice imaju oreme i lijekova, ali za dugove – skidam im kapu! *** U njegovoj porodici svi su pomalo otkačeni osim ludog Pere. *** Njemu je more do koljena.Uvijek ide u plićak, jer misli da se onaj duboki dio skuplje plaća. *** Ko se udeblja na bolničkoj hrani, taj kod kuće stvarno nema ništa da jede. *** Njemu su dali sve što je tražio, ali tek onda kada su se uvjerili da ništa ne traži. *** Meni je kao bubregu u loju, ali kad se uporedim s partijskim rukovodiocima i nekma iz vasti i to je puka sirotinja. *** Primili su ga zdravog u bolnicu da na njega ne bi trošili lijekove. *** Postao sam zaboravan. Od kada sam se rodio ne sjećam se da se ijedna beba rodila tako lijepa. *** Nisu ga htjeli primiti u bolnicu sve dok ja nisam svjedočio da je stvarno rodio mečku. *** Mnoge pametne bebe ne bi dolazile na ovaj svijet da ih ljekari na silu ne izvade na carski rez. *** Ko mjesecima ne prima platu i ne zna da džabe radi. *** On se živ pojeo pa su mu ljekari ispirali želudac. *** Dobro je što žele da skrate diskusiju u Narodnoj skupštini. Manje će poslanika da bježi sa sastanka u restoran.

Šale

Ljekar pravi vizitu i stalno preskače jedan krevet. Bolesnicima bi začudo sve dok medicinska sestra ne objasni: - To mu je žena pa kad su se zadnji put posvađali rekla mu da joj više nikada ne prilazi. *** Hoće djeda da doručkuje pa pita ženu: Šta bi ti, baba, rekla kada bih ja poželio za doručak pržena jaja sa slaninicom?

Baba se kiselo nasmiješi pa će: - Rekla bih da u kući trenutno nemamo ni jaja ni slaninice. *** Izveo momak djevoku svečeri u voćnjak pa joj se udvara. - Vidiš li mjesec kako lijepo sija? - Vidim – reče ona. - Vidiš li ljepotice zvijezde kako ukrašavaju nebo? -Vidim – još jednom će ona. - Ima li išta da ti ne vidiš? - Ima. Ne vidim zašto ovdje večeras džabe gubimo vrijeme *** Prati muž suprugu u bolnicu i govori joj: - Nemoj da od tebe stigne išta loše... Ona se nasmiješi i reče: Neće ako ti slučajno ne pošalju moje nalaze. *** Vratila se žena iz bolnice sa porođaja i donijela dvojke. Muž je začuđeno gleda, a ona će: Zar nisi čit›o novi zakon? Koja žena rodi jedno dijete, drugo joj daje država kao gratis. *** Posumnjala svekrva u snahino poštenje kad je rodila dijete prije vremena. Snaha otkri sumnju i reče: - Htjela sam da dobijem jednu platu više za prvo rođeno dijete što daje država. Dolazi snaha s porođaja i svekrva je pita da li se mnogo namučila s prvim djtetom. Ona odgovara: - S prvim jesam, ali s ovim je išlo lakše.

*** Pita djed babu imaju li ovce hrane i ona odgovara da imaju. Onda pita imaju li krave i opet dobi pozitivan odgovor. Zatim imaju li konji, kokoši, psi. Na kraju pita ima li njemu šta za večeru. - E, ne može da ima za sve – povisi baba glas. *** Sprema se majka da ide na porođaj i pita sina da li bi više volio da mu rodi bracu ili seku, a on odgovori: - Nije važno, mama samo neka bude tatino. Ona se ljutnu i reče: - Uvijek si tražio nešto nemoguće. *** Polaže student farmakologiju i pogrešno napiše recept .Onda pita prfesora da li je položio, a profesor otvorio prozor i viče: - Policija! Hitno dolazite ubio je čovjeka! *** Učiteljica pita đaka zašto nije naučio lekciju. - Naučio sam je, gospojice učiteljice, ali sinoć ostavim otvoren bukvar i sve mi se izbrisalo. *** U školi za prvačiće nastavnica pita koliko dana ima u mjesecu. Javi se jedan učenik pa će: - Bogami, nastavnice, to se nikada ne zna. Svakog mjeseca mama govori: Ovome mjesecu nigdje kraja. *** - Miroslave, šta tvoji roditelji rade dok ti spavaš? - Svađaju se nastavice. Otac govori ne spava, majka spava. *** Uhvatio čobanin čobanicu i hoće da vode ljubav. Ona se pravda da ne može: - Ne dolazi u obzir ja sam nevina. - Ma, nema veze. Meni to nimalo ne smeta reče on. *** Pita trudnica babicu u porodilištu šta bi joj mogli pomoći ukoliko rodi dijete koje liči na kuma Jovu. - Mogu da ga upišem na kuma Jovu, a ti kaži da sam ja pogrijšila. *** Susrela mlada komšinica takođe mladu komšincu i pita kako je, da li se izliječila. Ova će začuđeno: - Bože budale, ne idu danas svi u bolnicu samo zbog liječenja.

117

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH

Noni originalno pakovanje Tel. +387 51 216 824, 211 904, 306 969

Srijemuš la vita Biljne kapi od svježeg lista srijemuša

SRIJEMUŠ la vita kapi kao dodatak ishrani: snižava krvni pritisak; smanjuje trigliceride i holesterol; poboljšava cirkulaciju; djeluje kao antioksidans; pomaže kod: prehlada, stomačnih tegoba, bronhitisa i astme.

O Ć I L O V I Ć B R

P orodično gazdinstvo

Porodično gazdinstvo BROĆILOVIĆ Brod, Klakar Donji bb

Kontakt: +387 65 591 337, 66 305 874 E-mail: srijemuslavita@gmail.com

PREGLEDI I LIJEČENJE

Sretni predstojeÄ&#x2021;i praznici

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL – fonijatar, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

Apartman DOLOVAC Vrnjačka Banja Mobilni: +381 (0) 65 371 3554