Medici.com 98

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

S

A

D

R

@

A

J

Pandemija korona virusa

COVID-19

A

Uvodna reč

pril u punom kalendarskom bljesku. Orkestarski cvrkut ptica, harmonija cvetnih boja, savršena kompleksnost mirisa i jutarnje rose, buđenje ljubavi… U nama i oko nas, oživljava proleće. Predivan je osećaj strahopoštovanja pred celom armijom lepote, sazdane od boja, mirisa i svežine. Teško je odoleti njegovom zovu i ne predati se čarima uživanja u gracioznosti prirode i razuzdanosti njene slobode. No, mračne sile pošasti brzinom svetlosti zamračiše svu lepotu i genijalnost prirodne volje. Epidemija…pandemija…priče o njoj raširile su se planetom skoro istom brzinom kojom i stvarni virus SARS-CoV-02, uzročnik bolesti Covid 19 – korona virus – nevidljivi neprijatelj. Sve je počelo u gradu Vuhanu, u Kini, krajem prošle godine. Odjednom, u naše živote ušla je katastrofa biblijskih razmera: „I tako pusti Gospod pomor. I svet bi zaražen“! Čovečanstvo se našlo pred neprijateljem koji nije od ovoga sveta, pa za nas ostaje neshvatljiv i utoliko opasniji. Jači je od svakog neprijatelja od krvi i mesa koga smo susreli. Snažniji od svakog superheroja koga smo dočaravali u svojim maštanjima i u filmovima. On preti da će usisati čitavo naše biće, koje odjednom izgleda tako krhko i bespomoćno. „Globalna tragedija“, u kojoj smo se danas obreli, može da se uporedi sa katastrofama opisanim u pričama o propasti ljudi u Atlantidi i Sodomi i Gomori. I oni iz Atlantide i oni iz Sodome i Gomore stradali su zbog pohlepe, zbog proklete radoznalosti da vide zabranjeno i prekoračili su granice dozvoljenog. Bog ili priroda uzvratili su im potpunim uništenjem! I danas, ništa drugačije! Kopali smo i kopamo previše pohlepno i previše duboko u potrazi za kristalima samouništenja. Čovečanstvo je dobilo bolest koju je zaslužilo. Prestali smo da cenimo prirodu. Omalovažili smo je a sada nam je boravak u njoj postao tako dragocen.

Porodicu smo bacili na marginu, a sada smo „zaključani“ u naše kuće da bismo naučili da je porodica najjači i najsnažniji damar. Zaboravili smo na naše stare i bolesne i na njihovu ranjivost i bespomoćnost. Zdravstvene radnike smo omalovažili i ponizili, a sada smo shvatili da su i Bogovi i Anđeli i mučenici i koliko se bore za nas grešnike. Mislili smo da smo gospodari na ovoj planeti, a onda nas je nešto „nevidljivo a pakleno“ ukrotilo i bacilo u poniznost. Ljudska bahatost i pohlepa biva gorko kažnjena. Ali sve prođe... i ovo će proći... mnogo toga će biti drugačije... budimo i mi ljudi drugačiji. Otvorimo svoje oči kako bismo videli i druge a ne samo sebe same, otvorimo i uši kako bismo čuli i druge, a ne samo svoje glasove. Otvorimo i svoja srca kako bi u njih ušlo više ljubavi i osećanja i za druge. Neka naše duše više osećaju tugu i muku drugih i neka se istinski raduju i tuđoj radosti! „Da bismo dobili nešto što nikada nismo imali, moramo učiniti nešto što nikada nismo učinili!

Kada nam Bog uzima nešto što ne možemo shvatiti on nas ne kažnjava, već nam otvara ruke da primimo nešto još bolje.

Božja volja nikada nas neće odvesti negde gde nas božja milost neće zaštititi“!

8

Univerzitetski klinički centar RS

Spremni za prijem oboljelih

10

Prof. dr Ranko Škrbić

Socijalna distanca

14

Udruženje endokrinologa RS

„Uvijek smo tu za vas“

17

ZFMR „Dr Miroslav Zotović“ Robotika u rehabilitaciji

20

Ishrana po krvnim grupama

32

Vojnomedicinska akademija Medicinski eksperti iz Kine

52

In memoriam Dr Miodrag Lazić

95

UKC RS Info bilten

96

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph.

Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović.

Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

99. broj izlazi u junu 2020. godine

Molitva sa Ostroga

„Medici.com“ Vera Pušac, direktor

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

7

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

M

inistar zdravlja i socijalne zašitite Republike Srpske Alen Šeranić, na konferenciji za novinare koja je povodom korona virusa održana 5. marta 2020. u Institutu za javno zdravstvo RS, rekao je da prvi pacijent u Srpskoj koji je zaražen virusom korona je iz Banjaluke te da je i njegovo dijete pozitivno na ovaj virus. Riječ je o osobi sredovječne dobi koja se vratila iz Italije gdje je radila. On je izolovan u UKC i njegovo stanje je dobro. Dijete je učenik banjalučke Osnovne škole „Branko Ćopić“, istakao je ministar Šeranić.

V.d. direktora Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske Branislav Zeljković poručio je povodom prvih slučajeva zaraženih korona virusom u Srpskoj da nema razloga za paniku, jer nadležni u kontinuitetu vrše nadzor. Oba pacijenta trenutno nemaju simptome i važno je da je klinička slika blaga, rekao je Zeljković.

Važno je da zdravstveni sistem funkcioniše, kao i do sada, jedinstveno i složno, da nema problema u komunikaciji i da će Koordinaciono tijelo, koje je imenovano na nivou Republike Srpske u vezi sa virusom korona, dnevno informisati nadležne institucije i javnost.

Direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske Vlado Đajić izjavio je da sve institucije u Srpskoj imaju sačinjen plan kako da se bore sa virusom korona i istakao da stanovništvo ne treba da brine. Sama činjenica da je kod nas otkriven prvi pozitivni pacijent na virus korona govori u prilog tome da smo spremni, znamo koga i kako testirati te da smo to uspješno i uradili, rekao je Đajić.

Gradonačelnik Banjaluke Igor Radojičić, predsjedavjući Štabom za vanredne situacije u Gradu Banjaluka od pojave prvog virusa, u koordinaciji sa državnim i zdravstvenim institucijama vrši sve raspoložive mjere preventive s ciljem sprečavanja nastanka i širenja COVID-19.

Epidemiološka situacija u svijetu 5.3.2020. - COVID-19 Od 31. decembra 2019. godine, kada je prijavljen laboratorijski potvrđen prvi slučaj oboljelih od COVID-19 (oboljenja uzrokovanog virusom SARS-CoV-2 , zaključno sa 5. martom 2020. godine, u svijetu je ukupno prijavljeno 95 315, uključujući 3 282 smrtnih slučajeva.

Edukacija zdravstvenih radnika u RS u vezi sa virusom korona Institut za javno zdravstvo Republike Srpske, u saradnji sa Ministarstvom 8

U Republici Srpskoj

Corona virus COVID-19 U Republici Srpskoj prvi slučajevi virusa korona potvrđeni su 5. marta 2020. godine.

Pripremila: Jelena Vujić

zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske, uz podršku Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) organizovao je 26. i 27. februara 2020. u Banjaluci dvodnevnu edukaciju zdravstvenih radnika pod nazivom ,,Edukacija zdravstvenih radnika o pojavi i širenju virusa korona, nove bolesti (COVID-19)“ namijenjenu specijalistima epidemiologije, ali i specijalistima porodične medicine iz svih domova zdravlja Republike Srpske.

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić i v.d. direktora Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske Branislav Zeljković sa saradnicima održali su 27.2.2020. u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske sastanak sa svim direktorima bolnica u RS. Tema sastanka bila je trenutna epidemiološka situacija u Republici Srpskoj kada je u pitanju pojava novog virusa korona u svijetu i regionu. U Republici Srpskoj do tada nije bilo prijavljenih oboljelih od COVID-19.

Razgovarano je o mjerama koje su preduzete s ciljem ranog otkrivanja eventualnih sumnjivih slučajeva s ciljem sprečavanja nastanka i širenja bolesti izazvane novim virusom korona.

Podsjećamo, svim zdravstvenim ustanovama u Republici Srpskoj ranije su upućene preporuke za postupanje s ciljem sprovođenja adekvatnih mjera nadzora nad zaraznim bolestima, a ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske je donio Naredbu o obaveznom sprovođenju mjera za reagovanje na pojavu bolesti izazvane novim virusom korona (COVID-19) u Republici Srpskoj. Riječ je bila o trijaži pacijenata, kapacitetima za njihovo zbrinjavanje u slučaju potrebe za izolacijom, pripremi prostora u slučaju potrebe za prihvatom većeg broja oboljelih u JZU Univerzitetski klinički centar Republike Srpske, JZU Bolnica „Sveti Vračevi“ u Bijeljini i JZU Bolnica „Srbija“ u Istočnom Sarajevu, kao i protokolima o dostavljanju uzoraka za laboratorijsko testiranje.

Sastanak Koordinacionog tijela za praćenje novog virusa korona Članovi Koordinacionog tijela za planiranje, sprovođenje i praćenje aktivnosti vezanih za pojavu novog korona virusa (COVID-2019), održali su 24.2.2020. sastanak na kojem je sagledano stanje o trenutnoj epidemiloškoj situaciji u svi-

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

jetu i sprovedenim mjerama iz Akcionog plana za postupanje u slučaju pojave rizika/sumnje za širenje novog korona virusa u Republici Srpskoj.

Koordinaciono tijelo za planiranje, sprovođenje i praćenje aktivnosti vezanih za pojavu novog korona virusa sastavljeno od 11 članova, eksperata iz Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, Republičke uprave za inspekcijske poslove Republike Srpske, Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, Veterinarskog instituta „Dr Vaso Butozan“, Udruženja doktora porodične medicine Republike Srpske i Doma zdravlja Banjaluka, je zaključilo da nema potvrđenih ili sumnjivih slučajeva oboljelih od ovog virusa, međutim, nastavljaju da se sprovode sve mjere fokusirane na rano otkrivanje eventualnih sumnjivih slučajeva s ciljem sprečavanja nastanka i širenja bolesti izazvane

novim korona virusom sa porukom da će nastaviti da redovno informišu javnost o epidemiološkoj situaciji u Republici Srpskoj.

Svjetska zdravstvena organizacija proglasila je vanrednu situaciju na globalnom nivou, 30. januar 2020. godine, a 11.3. 2020. proglasila je globalnu pandemiju zbog virusa korona.

Prvi čovjek Svjetske zdravstvene organizacije Tedros Adanom Gebrejesus saopštio je da se riječ pandemija, kojom je okarakterisao Kovid-19.

Naredbe ministra zdravlja i socijalne zaštite RS od 13.3.2020. godine Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić izdao je naredbe koje se odnose na obavezno sprovođenje mjera za reagovanje na pojavu bolesti izazvane novim virusom korona (COVID-19) u Republici Srpskoj.

Vlada Republike Srpske 16. marta proglasila je vanrednu situaciju u Srp-

Do 9. aprila 2020.

Ukupan broj oporavljenih osoba od novog virusa korona u RS je 81 osoba, a ukupno 13 osoba je preminulo od posljedica Covida-19.

U Bosni i Hercegovini ukupno zaraženih 878, umrlih 36 i 95 izliječenih U Srbiji: 2.666 ukupno zaraženih, umrlih 65, ukupno testirano 10.761 osoba.

U svijetu: ukupno zaraženo 1.529 360, umrlih 89 415, izliječenih 337 161

skoj kako bi se spriječilo širenje virusa korona.

Prvi smrtni slučaj uzrokovan virusom korona u Republici Srpskoj desio se 28.3.2020. u 19 časova. Radilo se o ženi starije životne dobi koja je imala više hroničnih bolesti. Na Kliniku za infektivne bolesti UKC-a primljena je 27. marta, urađen joj je test i bila je pozitivna na virus korona. Žena je primljena sa teškom kliničkom slikom, s obzirom na to da je već bila razvijena upala pluća, a bila je u kontaktu sa licem koje je imalo virus korona.

Narodna skupština RS proglašava 28. marta vanredno stanje u RS. Republički štab za vanredne situacije i Glavni koordinacioni tim u sastavu: Predsjednik Vlade Republike Srpske Radovan Višković, predsjednica Republike Srpske Željka Cvijanović, srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik, predsjedavajući Savjeta ministara Zoran Tegeltija i ministar zdravlja i socijalne zaštite Alen Šeranić donose Zaključak o obaveznom sprovođenju mjera za reagovanje na pojavu bolesti izazvane novim virusom korona (COVID-19) u Republici Srpskoj.

Ovim zaključkom propisane su vanredne mjere u cilju prevencije širenja virusa korona „SARS-CoV-2“ i „COVID-19“ bolesti na teritoriji Republike Srpske. ​Republički štab za vanredne situacije 31. marta daje nalog svim lokalnim zajednicama da putem svojih inspektora izvrše kontrolu lokalnih karantina na osnovu „ček-liste“ koja im je poslana, a koju je sačinio Institut za javno zdravstvo Republike Srpske.

Svakodnevno u Banjaluci se održava pres konferencija o trenutnoj epidemiološkoj situaciji u RS na kojoj ministar Alen Šeranić podnosi izvještaj o broju zaraženih, testiranih, umrlih kao i izliječenih. „Stav struke kod nas i upozorenje u cijelom svijetu, prevencija je najjače ‘oružje’ u borbi protiv ovog novog i nama nepoznatog virusa u kojoj dominantno mjesto pripada socijalnoj distanci i pranju ruku“, istakao je ministar Šeranić.

Stanje dana 9. aprila U Republici Srpskoj novi virus korona potvrđen je kod 365 osoba. Trenutno su u Republici Srpskoj pod zdravstvenim nadzorom 6.623 osobe.

Iz zdravstvenog nadzora izašlo je ukupno 15.326 osoba. Do sada je izvršeno ukupno 3.734 laboratorijskih testiranja.

9

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Univrzitetski klinički centar Republike Srpske

Spremni smo za prijem pacijenata pozitivnih na novi korona virus Pripremili: saradnici za informisanje UKC RS

R

epublika Srpska i zdravstveni sistem se uspješno bore protiv pandemije izazvane novim korona virusom koja je uzdrmala cijeli svijet. Poslovodstvo Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, na vrijeme je preduzelo niz mjera kako bi na adekvatan način zbrinulo pacijente u novonastaloj situaciji.

Tokom pandemije na snazi je novi sistem rada. Osoblje Klinike za infektivne bolesti pojačalo je svoja dežurstva

Dodik u posjeti UKC RS

Srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik posjetio je lokaciju Stare hirurgije i uvjerio se u to kako je za kratko vrijeme sve dovedeno u funkciju.

Prilikom posjete, rekao je da su sve mjere usmjerene kako bi se spriječilo širenje pandemije virusa korona te da imamo i oboljele i umrle, ali da nije u pitanju ekspanzija kao u drugim sredinama. Naveo je da su uporedo sa mjerama Vlade Republike Srpske i lokalnim mjerama angažovani i Studentski dom, kao i objekat Stare hirurgije kako bi se smjestili oboljeli ako bude potrebno. Pohvalio je rad rukovodstva UKC RS i istakao da je bitno da se spriječi ulazak virusa u Centralni medicinski blok, Kliniku za ginekologiju i akušerstvo te Kliniku za pedijatriju.

10

i angažovanost kako bi adekvatno odgovorilo na eventualni pojačani priliv pacijenata. Sve druge klinike stavile su na raspolaganje 30% svog radnog osoblja Infektivnoj klinici. Klinički zavod za mikrobiologiju UKC RS jedna je od najvažnijihh karika u sistemu i raspolaže sa dovoljnim brojem testova za novi korona virus.

Kompletna zgrada u kojoj su, inače, smještene Klinika za infektivne i Klinika za kožne i polne bolesti dodijeljena je Infektivnoj klinici za liječenje pacijenata oboljelih od bolesti Covid-19 koju izaziva novi korona virus. Od početka pandemije je izgrađena i u funkciju puštena operaciona sala za akutno hirurško zbrinjavanje pacijenata sa virusom korona, a u njoj će se obavljati i porodi carskim rezom trudnica, pozitivnih na ovaj virus, kojih do ovog momenta srećom nije bilo. Do sada je već obavljena operacija slijepog crijeva jednog od pacijenata pozitivnih na novi korona virus. Takođe, na drugom spratu Klinike za infektivne bolesti je po prvi put uveden sistem gasifikacije koji je omogućio priključak još 50 respiratora.

Podvig i ulivanje sigurnosti Predsjednik Tima za praćenje sprovođenja mjera Republičkog štaba za vanredne situacije u Srpskoj i zamjenik generalnog direktora UKC RS dr Nenad Stevandić rekao je da stavljanje u funkciju i opremanje objekata u krugu Stare hirurgije u Banjaluci, gdje će se zbrinjavati isključivo lica oboljela od novog korona virusa, predstavlja podvig i uliva sigurnost stanovništvu.

On je poručio da građani odgovore svojom disciplinom u narednom periodu te izrazio nadu da ćemo slaviti dobre rezultate.

Adaptacija Stare hirurgije Još na samom početku epidemije UKC RS je započeo sa aktivnostima adaptacije prostora na staroj lokaciji u centru grada te postavio u prvom talasu 115 kreveta u nekadašnjoj Klinici za plućne bolesti za priliv pacijenata pozitivnih na novi virus. U proteklom periodu u tom prostoru je bilo smje- šteno nekoliko desetina pacijenata. Na lokaciji Stare hirurgije pripremljene su i dvije hirurške sale za operacije pacijenata, potvrđenih i suspektnih na korona virus, kao i Jedinica intenzivnog liječenja, a ukupan broj kreveta za pacijente u međuvremenu je dostigao broj 400.

Sanirani su krovovi koji su prokišnjavali, kao i srušeni stropovi, zamijenjen je oronuo i trošan namještaj te ponovo uvedene instalacije struje, vode, grijanja, kao i medicinskih gasova.

Najvećim dijelom, koristeći sopstvena sredstva kao i radnu snagu, prostor je

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Trijaža pacijenata U krugu Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske na lokaciji Paprikovac postavljeni su objekti koji će služiti za trijažu pacijenata zbog opasnosti od širenja novog virusa korona kako među samim pacijentima, tako i medicinskim radnicima. U postavljenim objektima obavlja se trijaža, razgovori i pregled pacijenata te ih nakon toga medicinsko osoblje upućuje u Urgentni centar UKC RS ili u Kliniku za infektivne bolesti. Važno je naglasiti kako postoje tri grupe pacijenata. Prva grupa su pacijenti koji su pozitivni, ali nemaju simptoma i moraju biti u izolaciji. Druga grupa ima simtpome i liječi se u Klinici za infektivne bolesti, tu su uglavnom teže kliničke forme, dok se na lokaciji Stare pulmologije liječe pacijenti sa lakom do srednje teškom kliničkom formom. Treća grupa pacijenata je ona kojoj su potrebni respiratori i koji su životno ugroženi, kao i oni kojima su potrebne kiseoničke maske i oni su hospitalizovani u Intenzivnoj njezi COVID-19. Univerzitetski klinički centar Republike Srpske raspolaže sa više od 60 respiratora. očišćen, okrečen i doveden u potpuno funkcionalno stanje. Postavljeni su novi kompresor i agregat, uz mogućnost priključivanja novih respiratora. Takođe, ovaj objekat je i informatički umrežen što će omogućiti komunikaciju svakog odjela sa dijagnostičkim centrom i drugim ljekarima koji nisu sa pacijentima

u izolaciji, kao i realizaciju projekta tele-medicine i video-vizita.

Kako je rekao generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić, Stara hirurgija je opremljena kako bi se zaraženi od novog virusa korona isključili iz srca zdravstvenog sistema UKC RS. Prof. dr Đajić je istakao značaj podrške rukovodstva Srpske u borbi protiv novog virusa korona, zahvaljujući kojoj ima dovoljno zaštitnih maski, odijela te testova na virus. Naglasio je da naša ustanova normalno funkcioniše, da je snabdjevena te da nijedan pacijent u Srpskoj nije ugrožen bez respiratora.

Takođe je rekao da je prioritet da se od infekcije zaštite zdravstveni radnici, kako bi mogli da pruže najkvalitetniju uslugu pacijentima, ali i to da su medicinski radnici u ovom trenutku najugroženija profesija i da daju sve od sebe da se zaštite, o čemu govori i podatak da nijedan zdravstveni radnik nije zaražen u ustanovi.

Prema njegovim riječima, nijedan zdravstveni sistem ne može da izađe na kraj sa problemom koji je uzrokovao novi virus korona i potrebni su odgovornost i angažman svakog pojedinca, kao i državnog rukovodstva, kako bi neophodne mjere na suzbijanju epidemije bile donesene i primijenjene na vrijeme. Naglasio je da su najvažnije mjere koje su donesene zabrana rada osnovnih i srednjih škola, bolja kontrola granica i vanredno stanje te da te mjere nisu donesene na vrijeme sigurno da bi zdravstvene ustanove sada bile pune bolesnika. Zahvalio je rukovodstvu Srbije za pomoć u vidu medicinske opreme koja je stigla u UKC RS, te naveo da će biti ravnomjerno raspoređena na sve bolnice u Srpskoj.

OSTANITE KOD KUĆE i pomozite zdravstvenim radnicima da pobijede nevidljivu silu, zvanu korona virus.

Ruski stručnjaci izvršili dezinfekciju UKC

Ruski stručnjaci su 11.12. i 13. aprila vršili dezinfekciju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Obavljena je dezinfekcija Centralnog medicinskog bloka, gdje su hospitalizovani pacijenti, kao i dezinfekcija Klinike za infektivne bolesti i Urgentnog bloka i objekata na staroj lokaciji Hirurške klinike i Klinike za plućne bolesti.

Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, istakao je da su Rusi donijeli visokoprofesionalnu opremu te da su ujedno edukovali radnike UKC RS kako se vrši dezinfekcija.

Naglasio je da su Rusi odali priznanja i čestitke zaposlenima naše ustanove za organizaciju i dosadašnji rad, za trijažu pacijenata, za puteve zdravih i bolesnih lica i puteve kretanja zdravstvenih radnika na mjesta gdje se vrši oblačenje i svlačenje zaštitne opreme, koji su prije njihovog dolaska već bili uspostavljeni. Prof. dr Đajić je izrazio zahvalnost što su u ovo vrijeme, kada je virus korona prisutan i u Rusiji, otišli iz svoje zemlje i došli u Republiku Srpsku da pomognu.

Takođe je pozvao građane da doprinesu smanjivanju epidemije te istakao da nijedan zdravstveni sistem ne može izdržati preveliki priliv pacijenata ako dođe do masovnog obolijevanja, kao što se desilo u Italiji i Španiji. Dodao je da UKC RS taj scenario neće dozvoliti, zbog čega je već napravljena dobra strategija i organizacija, a u funkciju je stavljeno novih 400 kreveta za pacijente, s ciljem da nijedan pacijent ne ostane bez adekvatne zdravstvene zaštite.

Na kraju, još jednom je izrazio svoju zahvalnost predstavnicima medija što su pravovremenim izvještavanjem „učinili sve da pandemija novog korona virusa dođe do svakog u kuću“ i na taj način doprinijeli da svaki pojedinac zna kako da se čuva i prevenira infekciju te kako da se ponaša u novonastaloj situaciji u slučaju da neko njegov bude inficiran.

11

Z D R A V S T V O

Izvor podataka: Svetska zdravstvena organizacija www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses

Corona virus – COVID 19

K

orona virusi (CoV) su velika porodica virusa koji izazivaju mnoga oboljenja, od obične prehlade do ozbiljnijih bolesti, poput Bliskoistočnog respiratornog sindroma (Middle East Respiratory Syndrome – MERS-CoV) i Teškog akutnog respiratornog sindroma (SARS-CoV). Aktuelni korona virus (COVID-19) je novi oblik koji prethodno nije pronađen kod ljudi.

COVID-19 je zarazna bolest čiji je prvi slučaj prijavljen 31. decembra 2019. godine u kineskom gradu Vuhan. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, stopa smrtnosti je 3,4 odsto.

Najčešći simptomi COVID-19 su visoka temperatura, umor i suvi kašalj, dok se kod nekih pacijenata mogu javiti i bolovi, zapušenost ili curenje nosa, bolovi u grlu i dijareja. Ovi simptomi su obično blagi i javljaju se postepeno. Većina ljudi (oko 80 odsto) se oporavi od virusa bez posebnih terapija. Međutim, prema aktuelnoj statistici, svaki šesti zaraženi razvije teške simptome i ozbiljne respiratorne probleme. Stariji ljudi, kao i oni sa postojećim zdravstvenim problemima poput visokog krvnog pritiska, srčanih oboljenja ili dijabetesa, češće razvijaju teži oblik oboljenja.

Svaka osoba koja dobije visoku temperaturu, kašalj i probleme sa disanjem treba da potraži lekarsku pomoć.

Kako se COVID-19 širi?

Osoba zaražena virusom COVID-19 prenosi bolest na druge ljude putem kapljica iz usta ili nosa prilikom kijanja, kašljanja ili disanja. Te kapi padaju na predmete i površine oko zaražene osobe, pa se virus širi tako što zdrava osoba dodirne zaraženi predmet ili površinu, a zatim dodirne oči, usta ili nos. Osim toga, virus se širi i kada zdrava osoba udahne sitne kapi koje osoba zaražena COVID-19 virusom izbacuje prilikom kašljanja ili disanja.

Zato je važno držati odstojanje od jednog – dva metra od osobe koja je bolesna.

Period inkubacije COVID-19 je od 1 do 14 dana, najčešće oko 5. Kada je u pitanju preživljavanje virusa na površinama, procenjuje se da može da preživi nekoliko sati, ali i nekoliko dana, zbog čega je neophodno detaljno dezinfikovati prostor u kojem je boravila zaražena osoba i redovno održavati higijenu ruku, kako bi se suzbilo širenje virusa.

Oboljenje koje uzrokuje infekcija virusom COVID-19 je generalno blago, po12

sebno za decu i omladinu. Međutim, virus može da izazove i ozbiljne bolesti.

Zato je važno da zaštitimo sebe, ali i naše bližnje i zajednicu u kojoj živimo.

Prvo što možemo da uradimo jeste da redovno i detaljno peremo ruke i vodimo dobru respiratornu higijenu. Drugo, treba da budemo informisani i pratimo savete lokalnih zdravstvenih zvaničnika, uključujući restrikcije u vezi sa putovanjima, kretanjima i okupljanjima.

Ko ima najveći rizik od razvijanja ozbiljnog oboljenja?

Iako još učimo o uticaju COVID-19 na ljude, starije i osobe sa postojećim medicinskim stanjima (kao što su visok pritisak, srčana oboljenja, oboljenja pluća, rak i dijabetes) obično razvijaju ozbiljnije oblike oboljenja nego ostatak stanovništva.

Da li su antibiotici efikasni u prevenciji ili lečenju COVID-19?

Ne. Antibiotici ne deluju protiv virusa, već deluju samo protiv bakterijskih infekcija. COVID-19 je uzrokovan virusom tako da antibiotici ne deluju na njega. Štaviše, oni ne smeju da se koriste za prevenciju COVID-19. Antibiotici smeju da se koriste samo po preporuci lekara za tretiranje bakterijske infekcije.

Da li postoje lekovi ili terapije koji mogu da spreče ili izleče COVID-19?

Dok neki lekovi mogu da pruže olakšanje i ublaže simptome COVID-19, ne postoje dokazi da ijedan postojeći lek može da spreči ili izleči ovu bolest. Svetska zdravstvena organizacija ne preporučuje lečenje “na svoju ruku” bilo kakvim lekovima, uključujući i antibiotike, radi prevencije ili lečenja COVID-19. Međutim, trenutno je u toku nekoliko medicinskih studija o čijim rezultatima će SZO blagovremeno obavestiti javnost.

Takođe, još nije pronađena vakcina niti određeni antivirusni lek koji bi mogli da spreče ili izleče COVID-19. Međutim, osobe koje se zaraze COVID-19 virusom treba da prime terapiju za ublažavanje simptoma. Oni koji razviju neko ozbiljno oboljenje moraju da budu hospitalizovani. Većina pacijenata ozdravi zahvaljujući medicinskoj pomoći.

Trenutno se kliničkim istraživanjima ispituju moguće vakcine i određene terapije lekovima. SZO koordinira sa svim

relevantnim ustanovama kako bi se pronašla vakcina ili lek koji će sprečiti, ali i lečiti COVID-19.

Da li treba da nosimo zaštitne maske?

Maske treba da nose samo osobe koje ispoljavaju simptome zaraze COVID-19 virusom (pogotovu ako kašlju) ili one koje brinu o osobi zaraženoj COVID-19 virusom, kao i lica koja su u neposrednoj blizini oboljelih od COVID 19. Maske za jednokratnu upotrebu moraju da se bacaju posle jednog korišćenja. Trenutno je u celom svetu nestašica zaštitnih maski, pa SZO moli sve ljude da ih koriste racionalno.

Mere zaštite od virusa Možete značajno smanjiti šanse od zaraze i širenja COVID-19 pridržavajući se sledećih preporuka: • Redovno i detaljno perite ruke sredstvom za dezinfekciju na bazi alkohola ili pomoću sapuna i vode.

Zašto? Pranjem ruku sapunom ili sredstvom za dezinfekciju ubijate viruse koji se možda nalaze na rukama.

• Držite odstojanje od najmanje jednog metra od osobe koja kija ili kašlje.

Zašto? Kada neko kija ili kašlje razbacuje male kapljice iz nosa ili usta koji mogu da sadrže virus. Ako stojite preblizu te osobe može da dođe do udisanja tih kapljica, kao i COVID-19 virusa ako ga osoba koja kašlje/kija ima.

• Izbegavajte dodirivanje očiju, nosa i usta.

Zašto? Ruke dodiruju mnogo površina i mogu da pokupe razne viruse. Ako dođe do zaraze ruku, virus se onda prenosi na oči, nos ili usta, a odatle ulazi u telo i dolazi do oboljenja.

• Osigurajte da vi, ali i ljudi iz vašeg okruženja, vodite računa o respiratornoj higijeni. To znači da prekrivate usta i nos maramicom ili savijenim laktom prilikom kijanja i kašljanja. Ako koristite maramicu, obavezno je bacite odmah nakon korišćenja.

Zašto? Kapljice šire virus. Pomoću dobre respiratorne higijene štitite sebe ali i ljude oko sebe od virusa kao što su prehlada, grip i COVID-19.

• Ako se ne osećate dobro, ostanite kod kuće. Ako imate tempera-

Z D R A V S T V O

turu, kašalj ili poteškoće sa disanjem, potražite medicinsku pomoć.

Obavezno pre odlaska kod lekara, pozovite telefonom i obavestite zdravstvene radnike o simptomima. Poštujte uputstva zdravstvenih predstavnika u vašoj zemlji.

Zašto? Državni i lokalni zvaničnici imaju poslednje informacije o situaciji u vašem području. Ako telefonskim putem potražite pomoć, lekar će moći direktno da vas uputi u nadležnu zdravstvenu ustanovu. Tako ćete dodatno zaštititi sebe ali i umanjiti mogućnost dodatnog širenja virusa i drugih infekcija.

• Redovno se informišite o poslednjim podacima o područjima gde se pojavio COVID-19 virus (gradovi i područja gde se virus rapidno širi). Ako je moguće, izbegavajte putovanja u ta mesta, pogotovu ako ste starija osoba i imate dijabetes ili oboljenje srca ili pluća.

Zašto? Zato što su šanse od oboljevanja od COVID-19 u takvim gradovima veće.

Zaštitne mere za osobe koje žive ili su skorije (u poslednjih 14 dana) posetile područja gde postoji infekcija COVID-19 virusom.

• Pratite gore navedena uputstva.

• Samoizolujte se kod kuće ako počnete da se osećate loše, pa čak i ako imate blage simptome poput glavobolje, niske temperature (37,3 ili više) i blago curenje nosa, sve dok se ne oporavite. Ako izlazite iz kuće, stana, obavezno nosite masku za lice kako ne biste zarazili ljude oko vas.

Zašto? Izbegavanjem kontakta sa drugim ljudima kao i medicinskih ustanova omogućićete tim ustanovama da efikasnije rade i zaštite vas i druge od COVID-19 i drugih virusa.

• Ako vam se pojave simptomi poput visoke temperature, kašlja ili otežanog disanja, odmah potražite medicinsku pomoć jer mogu da ukazuju na respiratornu infekciju ili neko drugo ozbiljno oboljenje. Pre nego što posetite lekara, telefonom ga obavestite o svom dolasku i o eventualnim putovanjima koje ste skoro imali ili kontaktima sa ljudima koji su putovali.

Zašto? Prilikom poziva lekar će vas tačno uputiti u medicinsku ustanovu kojoj treba da se obratite. Takođe, smanjiće se mogućnost potencijalnog širenja COVID-19 i drugih virusa.

Psihološka podrška - KORONA VIRUS

Kako se nositi sa strahom?

Oprez i odgovorno ponašanje DA! Panika NE!

K

orona virus izaziva pažnju svih.

Neko će biti više, neko manje uznemiren, ali veliki broj ljudi se osjeća uplašeno i zabrinuto.

Strah je normalna reakcija i priroda je strahu dala značajnu ulogu koja pomaže u preživljavanju. Strah i briga za svoj život i svoje zdravlje pomaže da racionalnije reagujemo i preduzmemo sve mjere zaštite.

Međutim, ako ste u panici to nije dobro. Strah i panika nisu isto. Ne razlikuju se u kvantitetu, nego u kvalitetu emocije.

Strah je normalna reakcija, pridržavati se propisanih mjera prevencije i zaštite je obavezno. To je racionalni način reagovanja. Panika i briga nije najbolji način za prevazilaženje problema. Mnogo je korisnije konstruktivno razmišljati. Sagledati činjenice, potražiti alternative, djelovati.

Panika je povezana sa doživljajem vremena. Tipično je da uspaničena osoba vjeruje da nema vremena i odmah mora pronaći izlaz iz situacije.

Panične reakcije su rezultat pripisivanja neadekvatnog značenja „katastrofiranje“ i samozastrašivanje „šta ako“, a svjesni ste činjenice koliko je bilo stvari za koje ste brinuli, a nikada se nisu ostvarile. S vremenske dis-

Vida Lazarević, dipl. psiholog

tance sve izgleda drugačije. S druge strane, otpisujete i svoje sposobnosti adaptacije.

Nismo uvijek u mogućnosti da spriječimo uzrok, ali možemo promijeniti svoju reakciju. Ista situacija kod različitih osoba, u zavisnosti od mišljenja, izazvaće različita osjećanja, a samim tim i različito ponašanje. Haotično i usplahireno ponašanje nije dobro!

Preporuka: • Normalno je da brinete, ali ograničite izvore informacija. Pratite provjerene izvore informacija, ne nasjedajte na glasine.

• Preventivno djelujte: Ponašajte se propisano mjerama za smanjivanje rizika.

• Fokusirajte se na ono što možete da kontrolišete, npr. pojačana lična higijena i odgovorno ponašanje.

• Usresredite se na trenutnu situaciju, ne katastrofirajte!

• Upravljajte svojim emocijama.

• Postavite nekoliko jednostavnih pitanja: Postoji li razlog zbog kojeg mislim da sam u riziku i jesam li bio u kontaku sa mogućim slučajevima zaraze? Život je poklon koji treba da primimo sa radošću! Život je više od korona virusa i svaka kriza je „Ili situacija“ „pobjeda ili poraz“. Iz svake situacije možemo izaći kao odgovornije osobe koje su obogaćene novim vještinama i znanjima.

13

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Ranko Škrbić, Foto: SRNA

M

jere koje su preduzeli organi vlasti u Republici Srpskoj dali su željeni efekat, tako da se širenje virusa korona kod nas uspjelo zadržati na linearnom trendu, bez naglog eksponencijalnog rasta broja oboljelih i sa povećanom samosviješću kod ljudi - poručio je ovo dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci i bivši ministar zdravlja i socijalne zaštite Ranko Škrbić u razgovoru za Srpski radio Čikago.

On je istakao da velike zasluge za poprilično zadovoljavajuće stanje u Republici Srpskoj, u poređenju sa drugim zemljama regiona, pripisujemo striktnim mjerama prevencije.

- Mislim da se dosta vremena gubi na spekulisanje o tome ko je kriv za pojavu virusa korona i da iza svega stoji neka globalna zavjera. Ono što je činjenica jeste da su sa ovom pošasti suočene sve zemlje, uključujući i najrazvijenije zemlje zapadne hemisfere, počev od razvijenih evropskih zemalja, dalekog istoka, pa sve do SAD. Uzroke tako brzom širenju virusa i nespremnosti zdravstvenih sistema da odgovore na epidemiju možemo tražiti u logičnim razlozima kao što su tipovi zdravstvenog sistema, postojanje primarne zdravstvene zaštite i javnog zdravstva - rekao je Škrbić.

Ističe da su zapadna medicina i zdravstveni stratezi tih zemalja, uključujući prije svih SAD i Evropu, kao lideri u razvoju novih tehnologija i novih principa liječenja, smatrali da više neće biti suočeni sa epidemijama i zaraznim bolestima te da je Španska gripa od prije jednog vijeka bio poslednji takav oblik pandemije.

- Zapad je svu koncepciju medicine bazirao na bolničkom sektoru, s naglaskom na privatni sektor i privatna osiguranja, na rješavanju složenih operacija, složeneih oboljenja zasnovaih na savremenim trendovima i tehnologijama kao što su mikrohirurgija, transplantacija, genska terapija, liječenje karcinoma, dijabetesa i slično. Svi ovi tehno14

Iz intervjua s prof. dr Rankom Škrbićem

Neće nas spasiti respiratori, već socijalna distanca loški napreci su važni i bitni, međutim, upravo te zemlje su sada u problemu i na udaru jer nisu očekivale da jedan mali virus može da sruši zdravstvene sisteme i da zaustavi život.

- Pandemija virusa korona je proglašena 11. marta, a mi u Republici Srpskoj smo već 10. marta bili upalili crveni alarm. Početkom marta, tačnije 5. marta, smo imali prvooboljelog, dan

Škrbić navodi da sada postaje jasno da su mjere prevencije, lične zaštite, socijalnog distanciranja i preporuke epidemiologa važnije od tehnologije i bogatstva.

- Na zapadu se čak postavljalo pitanje da li je epidemiologija kao nauka, posebno epidemiologija zaraznih bolesti, uopšte potrebna. Za razliku od tih zemalja, naše zemlje sa prostora bivše Јugoslavije, kao i druge zemlje tzv.

Istočnog ili socijalističkog bloka su dosta pažnje posvećivale primarnoj zdravstvenoj zaštiti i javnom zdravstvu. Danas se pokazalo da su se te zemlje, koje su imale dobro organizovanu primarnu zdravstvenu zaštitu, daleko bolje suočavale sa epidemijom i daleko bolje danas savladavaju teškoće i izazove sa corona virusom - rekao je Škrbić.

On dodaje da su različiti zdravstveni sistemi u svijetu, shodno nivou tehnološkog razvoja, na različite načine odreagovali na pojavu novog virusa, a da se brza reakcija institucija iz Republike Srpske pokazala, bar za sada, kao izuzetno dobar mehanizam odbrane.

nakon toga smo imali dva nova slučaja i već kada je bilo jasno da Italija ulazi u sumorne i crne prognoze mi smo brzo odreagovali. Dijelom se smatram i odgovornim jer sam zajedno sa nekoliko kolega epidemiologa i infektologa alarmirao zdravstvene vlasti i odgovorne ljude u Vladi, da bi već 10. marta Vlada izdala upozorenje i donijela odluku da se zatvaraju škole i sva javna okupljanja, otkazuju sve konferencije, susreti, takmičenja - rekao je Škrbić.

Podsjeća da su od tada krenule drastične mjere u cijeloj Republici Srpskoj, pogotovo u Banjaluci u kojoj je od početka bio najveći broj zaraženih.

- U ovom trenutku smo, zahvaljujući tim mjerama, na prilično dobrim brojkama, a ono što je posebno važno da držimo linearni trend, a to znači da nema geometrijske progresije, već idemo postepeno. To znači, da su ove mjere uspjele da zadrže da se broj zaraženih na dnevnoj osnovi kreće od 10 do 20 od ukupnog broja testiranih, a što je sa stanovišta kontrole procesa izuzetno dobro - dodaje Škrbić.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

Komentarišući spremnost zdravstvenog sistema Republike Srpske za jedan ovakav izazov, Škrbić ističe da je slično iskustvo narod na ovom području preživio tokom ratnih godina, a da su značajne količine zaštitne opreme i respiratora nabavljane tokom prethodne epidemije H1N1 gripa iz 2009. godine koja je takođe prijetila da zahvati cijeli svijet.

- Nijedan zdravstveni sistem nije, niti može biti spreman na jedan ovakav izazov. I pored činjenice da su sve zapadne zemlje, uključujući i sve nas u Evropi, gledajući šta se dešava sa epidemijom i mjerama koje preduzima Kina, imale dva mjeseca vremena da se adekvatno pripreme za epidemiju, niko to nije shvatao ozbiljno i niko se nije pripremio. No, ipak se desilo i to za neke zemlje kao što su Italija, Španija, Velika Britanija, a sad i SAD, u najgorem obliku gdje gledamo da epidemija svakodnevno odnosi na stotine života. Bogatstvo i savremeno opremljene bolnice im nisu pomogle - naglasio je Škrbić.

- Ono što je za nas u ovom trenutku donekle olakšavajuća okolnost je činjenica da smo mi 90-ih prošli kroz rat i da smo kroz ratnu medicinu shvatili šta znači nemati u ratnim uslovima. Ovo što nam se sada dešava je slično ratnim uslovima i za nas predstavlja nešto što smo već vidjeli i doživjeli i nije toliko veliki šok kao za neke druge zemlje koje nisu imale takve vrste iskustva. I pored toga, niko nije bio u prilici da se adekvatno pripremi za dolazak jednog ovakvog potpuno novog izazova, kao što je epidemija svjetskih razmjera.

Ljudi se nekako osjećaju sigurnije kada imamo respiratore, međutim, neće nas respiratori spasiti, jer kad dođemo u situaciju da nam treba respirator, znači da je bolest u odmakloj i veoma kritičnoj fazi i da nam još jedino preostaje nada u respiratore kao vještačka pluća koja dišu za nas, a tad je već kasno jer samo mali procenat ljudi ozdravi na respiratorima. Naprotiv, spasiće nas nešto jednostavno i daleko jeftinije; spasiće nas socijalna distanca, odgovornost, nošenje maski, pranje ruku, izbjegavanje druženja i kontakata, jer samo tako možemo spriječiti brzi prenos virusa s jedne na drugu osobu - istakao je prof. Škrbić.

Kao stručnjak iz oblasti farmakologije, Škrbić je kazao da vakcinu za bolest COVID-19 možemo očekivati krajem ove i početkom naredne godine.

Naučnici cijelog svijeta, svih država, su se udružili u razmjeni informacija i iskustava kako bi iznašli najoptimalnije lijekove i principe.

Svjetski dan zdravlja – 7. april

Recimo hvala medicinskim sestrama/ tehničarima i babicama!

Svjetski dan zdravlja obilježava se unazad više od 70 godina i svake je posvećen nekoj drugoj temi važnoj za unapređenje zdravlja ljudi širom svijeta. Ove godine Svjetski dan zdravlja je posvećen medicinskim sestrama/tehničarima i babicama.

M

edicinske sestre/tehničari i babice su daleko najveći dio radne sange u zdravstvu i imaju veoma važnu ulogu u obezbjeđenju zdravstvene zaštite.

One zajedno sa ostalim zdravstvenim profesionalcima učestvuju u promociji zdravlja, brinu i njeguju bolesne pojedince različite životne dobi, invalide, ljude na samrti. Medicinske sestre/tehničari i babice takođe imaju ulogu u istraživanjima u zdravstvu, kreiranju zdravstvenih politika i upravljanju zdravstvenim sistemom.

Udruženja medicinskih sestara-tehničara iz Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Distrikta Brčko zajedno sa Projektom jačanja sestrinstva u Bosni i Hercegovini iskazuju zahvalnost i ističu značaj medicinskih sestara-tehničara u borbi protiv korona virusa.

U trenutku kada smo suočeni sa pandemijom, iskreno smo zahvalni svima koji neumorno rade na suzbijanju korona virusa. Na prvoj borbenoj liniji su zdravstveni radnici, a posebno medicinske sestretehničari koji oboljelima pružaju potrebnu njegu i edukuju stanovništvo o načinima sprečavanja širenja virusa, pri tome rizikujući vlastito zdravlje. Važno je da svi oni rade u što sigurnijim uslovima i dobiju svu potrebnu podršku.

Ako već do sada nije bilo potpuno jasno da je potrebno odati priznanje i dodatno osnažiti ovu profesiju, COVID-19 pandemija je to nesumnjivo potvrdila.

Medicinske sestre-tehničari su najbrojniji zdravstveni radnici u svakom zdravstve-

nom sistemu – u svijetu ih ima skoro 30 miliona, a u BiH oko 20 hiljada. Ali, ne čini ih samo brojnost posebnim. Oni su najbliži pacijentu i najbolje poznaju svoju zajednicu, a uvijek su bili u središtu prevencije i kontrole zaraznih oboljenja. Bez uvažavanja i dodatnog jačanja ove profesije neće biti moguće odgovoriti na mnogobrojne globalne zdravstvene izazove 21. vijeka. Među njima su i sve starije stanovništvo sa višestrukim hroničnim oboljenjima i epidemije novim zaraznim oboljenjima.

Zahvaljujući svom bogatom iskustvu i znanju, udruženja medicinskih sestara-tehničara su važan partner u planiranju odgovora u hitnim situacijama kao što je ova, kao i u kreiranju zdravstvenih politika i planiranju zdravstvenih usluga. Ovo potvrđuje iskustvo na Projektu jačanja sestrinstva (ProSes) u BiH koji od 2012. godine intenzivno pruža podršku medicinskim sestrama-tehničarima i zdravstvenim institucijama u BiH na različitim nivoima. Kroz projekat se radi na regulisanju sestrinske profesije, standardizaciji usluga, jačanju strukovnih udruženja i poboljšanju obrazovanja medicinskih sestara. ProSes spaja domaće i švajcarsko znanje i iskustvo: sprovode ga Fondacija Fami iz BiH i Univerzitetske bolnice Ženeve, a finansira Vlada Švajcarske.

Pozivamo građane da se pridržavaju svih zvaničnih preporuka i preventivnih mjera, što će vjerovatno biti presudno u borbi protiv korona virusa. Olakšajmo zdravstvenim radnicima njihov odgovorni i zahtjevni posao i pomozimo da se sačuvaju mnogi životi. Takođe, pozivamo vas da se pridružite globalnoj kampanji sa svojih balkona i prozora, svako veče u 20.00 sati, i aplauzom iskažete svoju zahvalnost i podršku.

Recimo medicisnkim sestrama/tehničarima i babicama HVALA! U vrijeme korona pandemije one zajedno sa ostalim zdravstvenim radnicima brinu za nas, pokažimo da brinemo i mi za njih i OSTANIMO KOD KUĆE. Pripremila: dr sc. med. Stela Stojisavljević, specijalista socijalne medicine u IJZ RS

15

O

sobe koje žive sa šećernom bolešću izložene su povećanom riziku od nastanka infekcija, jer je bolest sama po sebi predisponirajući faktor za njihov razvoj. Upravo zbog toga suočavaju se sa 2-3 puta većim rizikom da obole od korona virusa, a posebno oni kod kojih su prisutni komorbiditeti, kao što su kardiovaskularne bolesti, hipertenzija, bronhalna astma.

Podaci iz Kine govore da su 30% oboljelih od COVID-19 bile osobe koje su imale šećernu bolest. Kod njih je u slučaju infekcije sa korona virusom tok infekcije često komplikovan i nosi rizik od pogoršanja regulacije šećerne bolesti, što u daljem toku može uzrokovati po život opasne komplikacije, kao što je dijabetesna ketoacidoza ili stanje hiperosmolarne hiperglikemije.

Imajući u vidu da veliki broj oboljelih od šećerne bolesti u Republici Srpskoj nije u mogućnosti da zbog aktuelne situacije, izazvane korona virusom, dolazi na redovne preglede kod ljekara endokrinologa/dijabetologa, a pripadaju rizičnoj populaciji, Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske je odlučilo da pokrene humanitarnu akciju, namijenjenu ovim osobama pod sloganom „Uvijek smo tu samo za vas“.

Preduzeli smo niz aktivnosti kako bismo olašali život našim pacijentima, a što je predviđeno i programskim ciljevima našeg udruženja.

Kao prvo, uveden je telefonski broj 066318964, na koji pacijenti pozivom mogu dobiti savjet endokrinologa/dijabetologa svaki radni dan od 10-14h.

Takođe, pacijenti mogu postavljati pitanja i dobiti savjet i putem Web sajta Udruženja endokrinologa i dijabetologa RS a to je www.uedrs.org E-mail je: info@uedrs.org Naime, na našem sajtu je postavljen poseban boks gdje pacijenti u prethodno kreirane rubrike postavljaju pitanja u vezi sa svojom bolesti, koja dolaze na e-mail koji šalje stranica. Spec. endokrinolozi preuzimaju e-mail adresu korisnika, tj. pacijenta koji je postavio pitanje, te putem novog emaila odgovaraju korisniku.

Na telefonske pozive pacijenata se javljaju i daju savjete ljekari endokrinolozi/dijabetolozi, članovi Udruženja iz Banjaluke, a savjete putem sajta daju ljekari endokrinolozi, članovi Udruženja iz ostalih krajeva Republike Srpske, po prethodno utvrđenom rasoporedu.

Z D R A V S T V O

Udruženje endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

Humanitarna akcija „Uvijek smo tu za vas“ Za osobe koje žive sa šećernom bolesti u Republici Srpskoj

Prof. dr Snježana Popović Pejičić, redovni profesor, spec. internista – subspecijalista endokrinologije, primarijus, predsjednik Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske

3. Preporuke za djecu i mlade oboljele od dijabetesa melitusa: Sažetak preporuka za COVID-19 kod djece oboljele od dijabetesa: ISPAD 25. marta 2020. (pripremila prof. dr Gordana Bukara Radujković ) 4. Preporuke za trudnice sa dijabetesom i COVID-19 (pripremila doc. dr Milena Brkić) 5. Preporuke za kontrolu i liječenje hipotireoze i hiperetireoze u vrijeme COVID-19 (pripremio dr Dušan Biuković)

Inače, Udruženje broji ukupno 37 članova iz svih krajeva Republike Srpske.

Obratili smo se i medijima, prvenstveno generalnom direktoru RTRS gospodinu Milanu Trbojeviću, sa molbom za podrži našu humanitarnu akciju.

RTRS je informaciju „Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske (UED RS)" odmah i rado prihvatila, tako da se pojavljuje dva puta dnevno, ujutro u jutarnjem programu RTRS i uveče, nakon dnevnika, već od petka 10. aprila. 2020. god.

Na Web sajtu Udruženja su postavljene i aktuelne preporuke koje su pripremili članovi Udruženja endokrinologa i dijabetologa Republike Srpske, a kako slijedi: 1. Preporuke za kontrolu i liječenje poremećaja regulacije glukoze kod osoba sa dijabetesom tokom bolesti (Pripremila: Prof. dr Snježana Popović Pejičić) 2. Preporuke za zaštitu osoba koje boluju od šećerne bolesti od korona virusa (COVID-19 ) (pripremile: Prof. dr Aleksandra Grbić, mr sc. dr Gabrijela Malešević i ass. mr sc. dr Valentina Soldat Stanković)

Takođe smo postavili na sajt i prevedene preporuke „Internacionalne dijabetesne federacije (IDF) „Kako se nositi sa dijabetesom tokom bolesti“ Updatovan je i izgled facebooka UED RS i formatiran prema standardima, kako bismo i na ovaj način omogućili komunikaciju sa našim pacijentima.

Izradili smo i pamflete sa sažetim „Preporukama za zaštitu osoba koje žive sa šećernom bolešću od korona virusa“, koje smo distribuirali u sve apotekarske ustanove u Republici Srpskoj, kako bi svim pacijentima bile dostupne potrebne informacije i u pisanoj formi.

Pripemili: dr Jelena Malinović Pančić, a tehnički uredio doc. dr Miroslav Malinović, šef Katedre za istoriju i teoriju arhitekture i zaštitu graditeljskog naslijeđa, Arhitektonsko građevinskogeodetski fakultet Univerzitet u Banjaluci, kao svoj lični doprinos akciji našeg udruženja.

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske podržalo je ovu humanitarnu akciju te je na Portalu MZSZ RS ona promovisana, kao i u drugim pisanim i elektronskim medijima u Republici Srpskoj.

NE ZABORAVITE, UVIJEK SMO TU ZA VAS! 17

PREPORUKE ZA ZAŠTITU

od korona virusa (Covid-19) osoba koje boluju od dijabetes melitusa

Potvrđeni slučajevi od korona virusa u Republici Srpskoj, do 21. 4. 2020.

Z D R A V S T V O

Z

avod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“, Banjaluka, je od sredine 2019. godine prvi u Bosni i Hercegovini započeo eru primjene robotike u rehabilitaciji djece, a nešto kasnije i u rehabilitaciji odraslih, prvenstveno neuroloških pacijenata.

U kombinaciji sa uobičajenim postupcima u neurorehabilitaciji, uređaji za robotski asistirani trening pružaju najbolje moguće preduslove za postizanje funkcionalnog oporavka i smanjenje stepena invaliditeta. Uključivanje pacijenta u robotski potpomognuti trening tokom rehabilitacije vrši se prema procjeni multidisciplinarnog tima, a samo izvođenje terapijskog programa preuzimaju fizioterapeuti i radni terapeuti, koji su sertifikovani za primjenu robotike u rehabilitaciji.

Robotski asistirani trening za odrasle pacijente

Uređaj koji se najčešće poistovjećuje sa robotikom u rehabilitaciji je Lokomat® čije karakteristike i način primjene u rehabilitaciji pacijenta kao i dosadašnja iskustva u primjeni biće navodeni u daljem tekstu.

Na svjetskom tržištu, u ovom trenutku, Lokomat® je vodeći i najpouzdaniji uređaj koji omogućuje kompjuterski usmjerene pokrete hodanja uz preuzimanje tjelesne težine pacijenta, odnosno različite stepene rasterećenja.

Kombinacija dinamičkog sistema za suspenziju i prilagodljivih ortoza te senzorno-motorna stimulacija osiguravaju trening hoda koji je najsličniji fiziološkom hodu. Lokomat u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ omogućava trodimenzionalni hod, odnosno i prirodno njihanje karlice pri hodu.

Lokomat® se najčešće koristi u rehabilitacji: • pacijenata nakon traumatske povrede mozga, • pacijenata sa nekompletnom ili kompletnom lezijom kičmene moždine (paraplegije), • pacijenata nakon moždanog udara i drugih vaskularnih oboljenja mozga, • pacijenata sa drugim akutnim i hroničnim oboljenjima mozga i kičmene moždine.

20

Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“

Robotika u rehabilitaciji Pripremili: članovi rehabitacionih timova Zavoda "Dr Miroslav Zotović"

Vježbanje na Lokomat®-u omogućuje raniju vertikalizaciju i mobilizaciju nepokretnih ili slabo pokretnih pacijenata iz kreveta i invalidskih kolica, ranije započinjanje treninga hoda, brže postizanje nezavisnih pokreta i obezbjeđenje dodatnih aferentnih informacija.

Vježbanje na Lokomat®-u je bezbjedno i za osobe sa ozbiljnim povredama, npr. nakon povreda kičmene moždine i posljedične paraplegije.

Kod većine osoba koje prežive moždani udar jedan od najvažnijih ciljeva jeste sposobnost samostalnog hoda, što dovoljno ilustruje značaj primjene Lokomat®-a u rehabilitaciji nakon moždanog udara.

U proteklih dvadesetak godina provedene su studije koje potvrđuju da su pacijenti sa oštećenjima mozga i kičmene moždine, kod kojih je u rehabilitaciji kombinovana primjena robotike i konvencionalne rehabilitacije, imali bolje rezultate, odnosno postigli bolji motorički oporavak.

Uspjeh robotike u rehabilitaciji se zasniva na činjenici da robotski potpomognuti trening omogućava intenzivno, repetitivno, specifično i interaktivno vježbanje, što znači veliki broj ponavljanja određenih pokreta i specifičnih zadataka tokom dužeg vremenskog perioda. Usljed velikog broja ponavljanja pokreta, zahvaljujući neuroplasticitetu, u nervnom sistemu se stvara odgovarajući obrazac koji je podloga za uspostavljanje funkcije hoda.

S druge strane, onim pacijentima koji imaju nekorektan, asimetričan, nespretan i ograničen hod, Lokomat® omogućava korektan i efikasan trening hoda, kao i ujednačavanje obrasca hoda. Već pokretni pacijenti na robotu mogu ispunjavati druge, izazovnije zadatke, npr. savladavati otpor i tako povećavati mišićnu snagu i izdržljivost.

Trening na Lokomat®-u ima i sekundarne koristi jer se ranijim podizanjem i aktiviranjem pacijenta poboljšava kardiorespiratorna funkcija te funkcije mokraćne bešike i crijeva. Izuzetno je bitno da se smanjuje i opasnost od komplikacija dugotrajnog ležanja (nastanak

dekubitalnih rana, tromboze dubokih vena, pneumonija i uroinfekta).

Trening na Lokomat®-u sprečava i posljednice dugotrajnog mirovanja na mišićno-skeletni sistem: smanjenje mišićne mase i snage mišića, gubitak normalne koštane gustine, skraćenje mišića i ligamenata i posljedično uzrokuje ograničenje pokreta u zglobovima.

Terapiju na Lokomat®-u obično provode dva terapeuta. Aktivnost pacijenta se jednostavno prati i procjenjuje putem specijalnog kompjuterskog softvera koji dolazi uz Lokomat®.

Korištenje fidbeka preko interaktivnog ekrana omogućava terapeutu da maksimizuje učešće pacijenta. Motivacija pacijenta za trening se može povećati putem video-igara ili drugim programima simulacije hoda na videoekranu.

U početku treninga je rasterećenje pacijenta od vlastite tjelesne težine visoko (od 60 do 80%), a kako se mobilnost pacijenta vremenom poboljšava, rasterećenje se smanjuje. Uz suspenziju i napredni egzoskelet, Lokomat® omogućava simulaciju hoda uz pomoć pokreta karlice, fleksije i ekstenzije u zglobovima nogu uz stalni kontakt sa pokretnom trakom. Manje ili veće učešće pacijenta pri treningu hoda se takođe može mijenjati i programirati. Hod je bezbjedan, a terapeut može kontinuirano prilagođavati parametre treninga prema sposobnostima pacijenta i prema fazi oporavka – cilj je pacijenta podržati koliko god je potrebno, a što je manje moguće.

Postoje različiti protokoli liječenja – trening traje od 30 minuta do jednog sata dnevno u trajanju od nekoliko sedmica. Tokom svake sesije pacijent vježba ekvivalentno hodanju u trajanju od 1km. „Roboti“ ne mijenjaju terapeute nego im olakšavaju rad i kao takvi predstavljaju značajan dodatni mehanizam cjelokupne kompleksne rehabilitacije moždanog udara. Objektivni parametri u medicinskoj dokumentaciji omogućavaju međusobnu komunikaciju unutar tima, pacijenta i zdravstvenog osiguranja.

Z D R A V S T V O

Primjena Lokomata® u rehabilitaciji nakon moždanog udara Moždani udar je vodeći uzrok trajne i značajne onesposobljenosti u ljudskoj populaciji. Različit stepen oštećenja hoda se dešava kod 80% pacijenta nakon preživljenog moždanog udara. Oštećenje složenih neuralnih krugova centralne kontrole narušava balans, umanjuje fazu oslonca te produžava faze zamaha oštećene noge, hod je sporiji, koraci se skraćuju.

Nastanak fenomena lateropulzije, tzv. guranja trupa u oštećenu stranu, dodatno onemogućava ili oštećuje hod. Sve navedeno povećava učestalost potencijalno fatalnih padova. Poboljšanje sigurnosti i brzine hoda naU posljednja četiri mjeseca smo uz pomoć Lokomata rehabilitovali 24 odrasla pacijenta sa različitim stepenom oštećenja hoda nakon moždanog udara, naravno, uz poštovanje svih uslova za bezbjednu primjenu. Svi pacijenti su prethodno upoznati sa ovom metodom, prije i poslije robotskog treninga su testirani adekvatnim mjernim instrumentima rehabilitacije. Pojedini pacijenti su prethodno tretirani robotom Erigo Pro kojeg takođe posjeduje naša ustanova, a koji olakšava ranu vertikalizaciju pacijenta uz robotski kontrolisane pokrete nogu radi aktiviranja mišićne pumpe u prevenciji kolapsa.

Pacijenti su prema individualnim karakteristikama provodili različito vrijeme na Lokomatu, od 30 do 45 minuta, jednom dnevno, najčešće u periodu od dvije do četri sedmice. Efekti treninga Lokomatom su višestruko pozitivni, najprije u poboljšanju motivacije i zainteresovanosti za rehabilitaciju, poboljšanje motorne kontrole i snage u nogama, sigurnosti i automatizma hoda, ostvarivanje samostalnog hoda ili hoda uz adekvatno pomagalo. Sekundarne koristi su ostvarene u vidu umanjenja pojave komplikacija poput duboke venske tromboze, poboljšanja kardiorespiratornog i mišićnog kondicioniranja, poboljšanje motivacije pacijenata i umanjenje depresivnih epizoda. Roboti ne zamjenjuju rehabilitacioni tim, nego olakšavaju i podupiru njegov rad, poboljšavaju efektnost i efikasnost rehabilitacije i sigurno predstavljaju jedan od značajnih segmenta budućnosti u rehabilitaciji - ističe mr sc. dr Draško Prtina, neurolog i fizijatar, načelnik Odjeljenja Neuro B u Zavodu „Dr M. Zotović“.

kon moždanog udara je najznačajniji zadatak u poboljšanju kvaliteta života pacijenata. Upornim ponavljanjem pokreta u ranim fazama nakon moždanog udara uz prateću senzorimotornu stimulaciju mogu se dobiti novi centralni neuralni obrasci u procesu tzv. neuroplasticiteta mozga. Upravo iz tog razloga primjena robotski asistirane rehabilitacije nakon moždanog udara ima poseban značaj.

Lokomat u rehabilitaciji pacijenata sa lezijama kičmene moždine Nakon ciklusa edukacije (Sovenija, Mađarska) i sticanja sertifikata prilikom stavljanja Lokomata u funkciju u Zavodu „Dr M. Zotović“, stručni tim Odjeljenja Neuro A je u oktobru 2019. god. započeo primjenu robotski asistiranog treninga kod pacijenata sa spinalnim lezijama.

Timska procjena koju vodi spec. fizikalne medicine i rehabilitacije, a u kojoj učestvuju fizioterapeut, psiholog te drugi specijalisti po potrebi (internista, neuorhirurg, psihijatar) je neophodna za postavljanje indikacije za robotski asistirani trening hoda na Lokomatu. Uži tim Odjeljenja Neuro A, za primjenu lokomata kod pacijenata sa lezijama kičmene moždine čine: Dr Željka Račetović, spec. fizijatar, te dipl. fizioterapeuti Marija Đukić i Goran Ignjatić.

U okviru timske procjene se koriste funkcionalni testovi, odnosno inicijalne motoričke sposobnosti pacijenata se objektivizuju i prate tokom terapije.

Određeni parametri na aparatu se bilježe svakodnevno tako da imamo informacije o dnevnom treningu.

Uži tim za primjenu Lokomata za pacijente nakon moždanog udara čine: mr sc. dr Draško Prtina, neurolog i fizijatar, i diplomirani fizioterapeuti Faruk Đumišić i Nemanja Grahovac.

21

Z D R A V S T V O

Do marta 2020. god., robotski asistirani trening na Lokomatu je proveden kod 20 pacijenata sa funkcionalnim nalazom paraplegije i parapareze različite etiologije, a od toga najveći broj je uzrokovan traumatskom povredom kičmene moždine. S obzirom na to da još nisu svi pacijenti proveli preporučeni broj terapija prema protokolima za datu dijagnozu, rano je govoriti o konačnim rezultatima, ali je sigurno da su inicijalni i klinički i subjektivni rezultati pozitivni.

Pacijenti su postigli bolju kontrolu trupa što predstavlja osnovu za uspješno i pravilno savladavanje predviđenih aktivnosti, za razvoj svrsishodne funkcije i učešće u aktivnostima svakodnevnog života. Robotski asistirani trening u slučajevima naših pacijenata je poboljšao ishode povezane sa mobilnošću pacijenata, posebno u prvim mjesecima od lezije, što je obećavajući putokaz i mogućnost za dalji napredak u poboljšanju obima pokreta i sveukupne lokomotorne sposobnosti, uključujući nivo kardiopulmonalne izdržljivosti. Naši pacijenti su imali i određeni napredak u balansu i koordinaciji prilikom izvođenja aktivnosti u okviru svojih mogućnosti. Potvrđeni su i sekundardni benefiti vertikalizacije na druge organske sisteme.

Početni rezultati našeg tima u primjeni Lokomata, uključujući i pozitivne reakcije pacijenata na ovaj vid trenninga, u kombinaciji sa konvencionalnom neurorehabilitacijom, posebno kod pacijenata sa svježim i nekompletnim lezijama kičmene moždine, se podudaraju sa rezultatima objavljenim u naučnim studijama (istih je manje u ovoj oblasti rehabilitacije, koja je u razvoju posljednjih 20-tak godina) - riječi su dr Željke Račetović, spec. fiz. medicine i rehabilitacije, sa Odjeljenja Neuro A Zavoda „Dr M. Zotović“.

Lična motivacija pacijenata je velika, što je razumljivo, jer tu je osjećaj zadovoljstva da su vertikalizovani, da aktivno učestvuju te da u interakciji sa programom vidljivo i mjerljivo postižu bolje rezultate svaki dan.

Robotika u rehabilitaciji djece Zahvaljujući donaciji prikupljenoj u humanitarnoj akciji „S ljubavlju hrabrim srcima“ pod pokroviteljstvom predsjednice Republike gospođe Željke Cvijanović omogućeno je da Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka od sredine 2019. god. započne eru primjene robotike u habilitaciji i rehabilitaciji djece u Bosni i

22

Hercegovini. Na ovaj načijn je pedijatrijskim pacijentima, prvenstveno osiguranicima Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, dostupna posljednja riječ tehnologije u neurorehabilitacijskoj medicini.

U liječenju djece se koriste termini habilitacija - koja podrazumijeva visokospecijalizovane postupke buđenja i aktiviranja sposobnosti, odnosno funkcija koje nikada nisu postojale ili su postojale u rudimentarnom stepenu ra-

zvoja, kao i rehabilitacija – što podrazumijeva ponovno vraćanje izgubljenih funkcija kod djece koja imaju nasljedno, urođeno ili, u najranijem periodu života, stečeno oštećenje.

Neophodno je napomenuti da dječja (re)habilitacija, posebno dječja neurorehabilitacija spada u visokospecijalizovane programe (re)habilitacije koje se provode u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ i gdje decenijama funkcioniše multidisciplinarni tim.

U kombinaciji sa navedenim postupcima u neurorehabilitaciji, uređaji za robotski asistirani trening omogućuju najbolje moguće preduslove za postizanje funkcionalnog oporavka i smanjenje funkcionalnog ograničenja.

Robotska tehnologija se primjenjuje u re/habilitaciji djece sa poremećajima kretanja, a najčešća oboljenja i indikacije za primjenu robotike u neurorehabilitaciji dječje dobi su: • cerebralna paraliza, • povrede glave i • povrede kičmene moždine.

Primjena robotike u rehabilitaciji se zasniva na neuroplastičnosti, odnosno sposobnosti mozga da se nakon povrede ili oštećenja moduliše, reorganizuje i uspostavi nove veze (sinapse) između nervnih ćelija koje preuzimaju ulogu i funkciju oštećenih dijelova. Mozak djeteta je mnogo „plastičniji“ od mozga odrasle osobe tako da je vrlo bitno pravovremeno započinjanje treninga čime se dobijaju bolji rezultati.

U Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ je dostupan Lokomat® koji je u ovom trenutku vodeći i najpouzdaniji uređaj za mehanički podržan (rasterećenje) i kompjuterski usmjeren pokret (hodanje). Uz dvije veličine ortoza (pedijatrijske ortoze i ortoze za odrasle/veću djecu). Lokomat® je namijenjen za trening hoda za djecu koja imaju poremećaj hoda, bez obzira na porijeklo njihovog onesposobljenja. Kombinacija prilagodljivih pedijatrijskih ortoza i dinamičkog sistema za suspenziju (rasterećenje, preuzimanje tjelesne težine pacijenta) i senzorno-motorna stimulacija osiguravaju trening hoda koji je najsličniji fiziološkom hodu. Pružanjem pravovremenog feedback-a u realnom vremenu uređaj Lokomat® motiviše djecu i osigurava aktivno učešće te povećava samoaktivaciju.

Robotski asistirani trening omogućuje intenzivno, repetitivno, specifično i interaktivno vježbanje, predstavlja po-

Z D R A V S T V O

moć pri pokretu, obezbjeđuje dodatne aferentne informacije i time pacijentu daje novu motornu aktivnost, odnosno vrši uticaj na neuroplastičnost mozga.

Ovaj način hoda omogućava djeci da brže napreduju u učenju i ponovnom pokretu jer nudi duži, intenzivniji i ponavljani trening u poređenju sa manuelno vođenim treningom na tredmilu.

Robotski uređaj Lokomat® omogućuje veliki broj konsekutivnih, korektnih, simetričnih i jednakih ponavljanja elemenata hoda, što znači visok intenzitet učenja korektnog kretanja. Ovakav trening utiče na organizaciju funkcionalnog hoda u CNS-u i dugoročno poboljšava hod, kao i balans, mišićnu snagu i kardiorespiratornu izdržljivost. U provođenju (re)habilitacije, stručni tim može izabrati unaprijed definisane parametre ili prilagoditi iste pojedinačnim potrebama djeteta i zajednički postavljenom terapijskom cilju.

Pacijenti se u ovu vrstu rehabilitacijskih procedura uključuju na preporuku nadležnog fizijatra koji upućuje svog pacijenta na timsku procjenu podobnosti za robotski asistirani trening.

Iskustva pacijenata Provođenje robotski asistiranog treninga dodatno motiviše djecu, pruža im zadovoljstvo prateći rezultate na interaktivnom ekranu. O dobrobiti ovog treninga svjedoče i iskustva naših pacijenata koji su izjavili sljedeće: “Sada mogu da idem uz stepenice naizmjenično“, “ ne zapinje mi noga”, “lakše hodam po igralištu, šumi i parku”, “ više se ne bojim visine”.

U Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ procjenu vrši multidiscplinarni tim kroz klinički pregled i putem stan-

dardizovanih testova navedenih u dokumentu kliničkog puta. Navedena timska procjena zahtijeva prijem na Dječje odjeljenje, kroz stacionar ili Dnevnu bolnicu u trajanju od tri do pet dana. Nakon završenih pregleda i testiranja organizuje se timski sastanak kome pored doktora specijalista/ supspecijalista fizikalne medicine i rehabilitacije, fizioterapeuta i radnog terapeuta, prisustvuju dijete i roditelj.

Razmatraju se mogućnosti uključivanja djeteta u trening, donose se zaključci i postavljaju ciljevi robotski asistiranog treninga.

Izvođenje terapijskog programa preuzimaju fizioterapeuti i radni terapeuti, koji su sertifikovani za primjenu robotike u re/habilitaciji. Aktivnost pacijenta/djeteta se jednostavno prati i procjenjuje putem specijalnog kompjuterskog softvera koji dolazi uz uređaj Lokomat®. Motivacija djeteta za trening se može povećati putem video-igara ili drugim programima preko simulacije hoda na video-ekranu.

Prema protokolu Zavoda „Dr Miroslav Zotović“, priprema djeteta za trening traje 60 minuta, a sam trening na Lokomat®-u prosječno 30 minuta.

Dužina trajanja treninga se prilagođava sposobnostima djeteta. Trening se provodi u kontinuitetu 20 terapijskih dana. Terapeut može kontinuirano prilagođavati parametre treninga prema sposobnostima pacijenta i prema fazi oporavka.

Objektivni parametri u medicinskoj dokumentaciji omogućavaju međusobnu komunikaciju unutar tima, pacijenta/porodice i zdravstvenog osiguranja.

Sigurno terapijsko okruženje nudi djetetu nove mogućnosti, čime se može povećati intenzitet treninga u različitim okruženjima. „U toku provođenja tretmana svakodnevno se bilježe parametri koji nam daju informacije o dnevnom treningu u cilju evaluacije i mijenjanja programiranih parametara za postizanje postavljenih ciljeva. Za većinu kliničkih testova je preporučen retest za šest mjeseci do godinu dana, tako da smo sada u fazi prikupljanja podataka za naše prve rezultate i iskustva“, ističu članovi užeg stručnog tima sa Dječjeg odjeljenja Zavoda „Dr Miroslav Zotović“ koji čine: Prim. mr sc. dr Đurđica Stevanović Papić, specijalista fizijatar, dr Gabriela Mirković, specijalista fizijatar, Dragan Gajić, master fizioterapije, i Dijana Laštro, master radne terapije.

23

K

Z D R A V S T V O

oliko se samo često uhvatimo da nepravilno stojimo/sjedimo? Koliko često roditelji upozoravaju djecu da se isprave, a oni sami ne poštuju dato „pravilo“.

A šta je to što zapravo znači pravilno držanje? Da li je ono zaista toliko bitno da bi mu se toliko pažnje poklanjalo?

Pravilno držanje ne samo da utiče na naše fizičko zdravlje, već uveliko doprinosi i našem mentalnom zdravlju.

Najčešće nepravilno držanje podsjeća na stav tužne vrbe - stojeći stav gdje su ramena povijena ka naprijed i trbuh izbačen. U narodu najpoznatiji pod nadimkom „pogureno držanje“. Imajući na umu da je ljudsko tijelo jedan jedinstven sistem, baš kao zupčanici na satu, svaki zupčanik utiče na rad ostalih te ukoliko jedan ne radi kako treba, promjene će se osjetiti i na ostalim. Na nama je da odlučimo da li želimo da „podmazujemo“ naš mehanizam ili da ga prepustimo neumoljivom zubu vremena.

Pravilno držanje i deformitet kičme

Pripremila: Aleksandra Vlaški, dipl. fizioterapeut ZZFMR „Dr Miroslav Zotović“

Loše držanje Izvor: https://www. massagetherapyreference. com/wp-content/ uploads/2012/01/ posturalassessment.png

Ovakav stav ne doprinosi samo lošem položaju ramena, već utiče na cjelokupno tijelo. Prvo što je primijetno jeste loš položaj glave (gdje je ona isturena ka naprijed) što svakako ima uticaj na položaj gornje i donje vilice.

Stomatolozi često upozoravaju da se obrati pažnja na pravilno držanje upravo zbog daljih komplikacija koje mogu da se dogode sa vilicom. Usljed nepravilnog držanja glave i vrata javljaju se bolovi u vratnom dijelu kičme te ukoliko se s ovakvim držanjem dugoročno nastavi ono dovodi do nepovratnih promjena na kičmenom stubu. Istovremeno, dolazi do slabljenja mišića vrata, skraćivanja jedne grupe, a istezanja druge grupe mišića. Posljedično se javljaju problemi u ramenom pojasu te može da dođe do ograničene amplitude pokreta u ramenima. Ukoliko se ne reaguje na vrijeme, problem se može proširiti i na distalne dijelove ruke te se može javiti osjećaj trnjenja u prstima, mravinjanja i slabljenja snage u šakama. Glavobolja 24

Najčešći posturalni problemi Izvor: https://www. massagetherapyreference. com/wp-content/ uploads/2012/01/ posturalassessment.png

je još jedan od simptoma koji mogu da budu posljedica pogrbljenog držanja.

Osim problema na gornjim ekstremitetima, jasno je da nepravilan stav utiče i na kičmeni stub u cjelini, ali i donje ekstremitete. U pravilnom položaju, kičmeni stub ima oblik latiničnog slova S. Time se formiraju njegove prirodne krivine. Nepravilnim stavom dolazi ili do ravnanja jedne od fizioloških krivina, a naglašavanja drugih, ili do stvaranja patoloških krivina kičmenog stuba. Posljedica lošeg držanja ogleda se i na položaju karlice, što svakako dovodi i do poremećenih odnosa oslonca na donje ekstremitete. Često dolazi do neravnomjernog prenosa težine na jednu stranu (jednu nogu u odnosu na drugu) što dalje može da dovede do „trošenja“ struktura i do trajnih promjena.

Kako je već navedeno, svaki zupčanik veže sljedeći, tako da nerijetko dolazi i do promjena na stopalima usljed većeg (i dužeg) oslonca na jednu nogu. Stvari funkcionišu jednako i kada promjene (problemi) kreću od stopala pa naviše.

Zbog svega navedenog ljudsko tijelo se mora posmatrati kao jedna cjelina, gledajući na njega šire od mjesta trenutne slabosti ili nestabilnosti.

Jasno je da promjene na mentalnom nivou utiču na promjene na fizičkom nivou, ali je manje poznato da i

naš fizički stav utiče na naše mentalno stanje. Nerijetko se sreću osobe sa manjkom samopouzdanja, tihe, povučene, sa povijenim ramenima, često i podignutim ka gore, glave savijene ka naprijed, pogled ka dolje. Takve osobe pokušavaju da „zauzmu što manje prostora“ – ruke su uz tijelo ili prekrštene jedna preko druge. Za razliku od njih, srećemo osobe pune samopouzdanja, ispunjene, srećne, koje šire ramena, visoko drže glavu, ruke drže slobodno pored tijela ili ih čak često šire prilikom govora, naglašavajući svoje tvrdnje. Kod njih se jasno vidi sloboda. Takvo držanje kod nekih dolazi prirodno, a neki mogu i da ga uvježbaju, a to i jeste tajna uspješnih ličnosti – da uvijek izgledaju kao da su sigurni u sebe, puni samopouzdanja i otvoreni za uspjeh. Isto kao što mentalno stanje djeluje na fizičko pozicioniranje tijela, mehanizam može da djeluje u suprotnom smjeru. Osoba može da se nauči da popravi ili pokvari svoje raspoloženje zauzimajući određeni stav. Primjer za to je da osoba koja je vesela zauzme pogureni stav, stisne usne, namršti obrve i gleda u daleku tačku zamišljenog pogleda te zadrži ovaj stav nekoliko minuta. Primjetna je promjena raspoloženja iako se suštinski ništa nije promijenilo. Istovremeno,

Z D R A V S T V O

ukoliko je neko tužan, treba da ispravi i raširi ramena, omogući plućima normalno funkcionisanje, ispravi kičmu i podjednako se osloni objema nogama na pod, bez da se klati naprijed-nazad ili u stranu. Time se, ne samo odaje izgled samouvjerenije i stabilnije ličnosti, nego se, ukoliko se zaista poradi na svom fzičkom (ali i mentalnom) stanju, taj osjećaj može i dosegnuti.

Kako bi nam naše tijelo, ali i um bili zahvalni potrebno je vježbati da bi se dosegao i/ili održao pravilan stav. Kada imamo pravilno držanje izgledamo (ali se i osjećamo) kao da uvijek nosimo najljepše odijelo.

Više nego ikada moramo da shvatimo značaj narodne izreke: „Bolje spriječiti, nego liječiti“.

Kifoza Kifoza predstavlja deformitet kičmenog stuba. Poznato je da kičmeni stub nosi težinu trupa, ali pored snage i čvrstine, kičma se istovremeno odlikuje elastičnošću. Kičmeni stub čine 33-34 pršljena koji su međusobno povezani ligamentima, zglobovima i mišićima. Kod odrasle osobe kičmeni stub podsjeća na izduženo slovo S, pri tom formirajući fiziološke krivine – cervikalna i lumbalna lordoza, torakalna i sakralna kifoza.

Pravilno i nepravilno držanje Izvor: https:// weybridgechiro.co.uk/wpcontent/uploads/2014/07/ happy-posture.jpg

Krivine se tokom života mogu mijenjati usljed različitih uticaja (rast, dobijanje na težini ili smanjenje težine, trudnoća, slabost mišića, razna oboljenja ili usljed povrede). Ukoliko dođe do povećanja ili smanjenja jedne ili više krivina, smatra se da je došlo do deformiteta kičmenog stuba. Nerijetko promjene na jednom dijelu utiču na pojavu promjena i na drugim dijelovima kičmenog stuba.

Kao posljedica kifoze dolazi do izražene lordoze u lumbalnom i vratnom dijelu kičme. Najčešće se deformiteti javljaju u djetinjstvu i ukoliko se pravovremeno uoče može se djelovati da se ili smanji ili zaustavi njihova progresija, ili čak u potpunosti ispravi nastali problem. Potrebno je razlikovati kifozu i kifotično držanje. Kod kifotičnog držanja deformitet se može ispraviti promjenom položaja i kontrakcijom mišića.

ju usljed lošeg držanja. Podjednako se javljaju kod oba pola. Ukoliko se problem primijeti na vrijeme, on je korektibilan. Međutim, ukoliko se progresija nastavi, promjene mogu, osim mišićnog tkiva, da zahvate i koštani sistem, što dalje može da dovede do problema sa radom srca i pluća.

Glavne karakteristike kifoze su povijenost ramena ka naprijed, protruzija glave, lopatice su široko postavljene i odvojene od kičmenog stuba, grudni koš je uvučen, a trbuh ispupčen. Leđa izgledaju zaobljeno.

Liječenje može da uključuje samo vježbe, ili ukoliko je stanje ozbiljnije, onda se primjenjuje korektivni mider, medikamentozna terapija i/ili hirurško liječenje. Cilj vježbi je sprečavanje progresije kifoze ili smanjenje kifotične krivine, jačanje abdominalne i disajne

Kifoza Izvor: https://i.ytimg.com/vi/ mWPbyOh6-cM/hqdefault.jpg

Tipovi deformiteta kičme, uporedni prikaz Izvor: https://static.zdici. info/big/2019/08/oboljenjai-povrede-kostiju-3-638.jpg

Deformiteti koji se najčešće jav- muskulature. Pri tome se koriste vježljaju su: be oblikovanja, vježbe snage, vježbe 1. skolioza, elastičnosti, vježbe koordinacije i ba2. kifoza i lansa te vježbe za pravilno držanje i 3. lordoza. relaksaciju.

Iako postoji veliki broj vježbi koje Kifoza se javlja u vratnom, grud- se mogu pronaći na internetu ili u ranom i krsnom dijelu kičmenog stuba. znim časopisima, neophodno je da se Tri osnovna uzroka nastanka kifoze su: odredi individualni program vježbi za • nedovoljna snaga mišića i/ili svakog pacijenta i da se vježbe pravilskraćena muskulatura rame- no doziraju. Prije započinjanja vježbanja na i grudi, neophodno je zauzeti pravilan početni • promjene na strukturama kič- položaj i paziti da se ispravno izvode menog stuba i pokreti, kao i pravilno vremensko tra• analgetski položaj (položaj koji janje i intenzitet vježbi. umanjuje bol).

Od nemjerljivog je značaja podi• Etiološka podjela kifoza: zanje svijesti o važnosti i neophodno• posturalne – funkcionalne, sti pravilnog držanja i vježbanja. Sa • urođene, prevencijom treba da se započne još • kifoza kod sistemskih obolje- kod djece školskog uzrasta, a kasninja i je i kod studenata, zaposlenih i pen• stečene.1 zionera. Deformiteti kičmenog stuba U praksi se izuzetno često javljaju mogu da se jave u svakom životnom kifoze kod adolescenata koje nasta- dobu i zbog toga ne treba zanemariti značaj aktivnog načina života i kod starijih osoba.

1 Milorad R. Jevtić, Klinička kineziterapija, Kragujevac, 2001, str. 368.

25

Z D R A V S T V O

Praćenje gubitka vidne funkcije kod glaukoma nu ili ubrzanu progresiju bolesti. Takođe, u samom početku bolesti SD OCT detektovao je mnogo više očiju koje će u budućnosti imati veću progresiju glaukoma nego što se to moglo uočiti pregledom vidnog polja. Kod pacijenata koji su već imali uznapredovao glaukom oba testa su bila podjednako uspješna u predviđanju budućeg gubitka i napretka bolesti premda ne uvijek na istim očima.

Ilustracija 1. Nalaz vidnog polja

K

od većine pacijenata glaukom dovodi do polaganog gubitka vidne funkcije tokom dužeg vremenskog perioda. Evolucija glaukoma se može pratiti uz pomoć analize vidnog polja i praćenjem promjena u strukturi očnog živca i retine, koristeći OCT tehnologiju.

Kada se ova dva nalaza uporede često se može naći neslaganje u promjenama, tj. da promjene u OCT-u ne prate promjene u vidnom polju i suprotno.

U standardnom praćenju promjena u vidnoj funkciji pacijenata koji imaju glaukom se zbog toga rade oba ova pregleda. Do ovog zaključka se došlo nakon što je urađena studija koja je trajala devet godina tokom koje je urađeno više od 100 000 testova sa SD OCT na ukupno 27 000 očiju na više od 14 000 pacijenata koji su imali glaukom ili je postojala sumnja da ga imaju (Duke Glaucoma Registry).

Testiranje vidnog polja je i dalje standard u praćenju evolucije glaukoma gdje se nakon više godina praćenja, na osnovu statističkih trendova, može doći do zaključka da li i kako bolest napreduje. Svakako, pojava stanjenja sloja nervnih vlakana (RNLF) većih od >1 μm godišnje vjerovatno dokazuje da postoji progresija glaukoma.

Ovo može da bude od koristi pošto je ova studija pokazala da tokom vremena oko 30% očiju pokazuje značaj26

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Ilustracija 2. Određivanje debljine sloja nervnih vlakana uz pomoć OCT-a

OCT pregled je dobio na popularnosti zbog brzine i lakoće kojom se dobija nalaz pošto nije vremenski zahtjevan i ne traži značajnu saradnju pacijenta. Ipak, barem za sada, ovaj test ne može u potpunosti dati sve neophodne informacije koje se dobiju nakon što se urade oba testa (i vidno polje i OCT) i kako bi se eventualno mogla korigovati terapija i spriječiti značajan gubitak vidne funkcije.

L

ihen planus je inflamatorno dermatološko oboljenje koje je se manifestuje lividno-crvenim papulama uz prisutan pruritus i promjenama na bukalnoj i genitalnoj sluznici.

Ovo je često oboljenje, ne pokazuje značajne geografske, rasne ili polne razlike u učestalosti. Javlja se u svim uzrastima, najčešće između 3060 godina.

Obično podrazumijeva oštećenje epidermisa celularnim imunim mehanizmima, koji obuhvataju prezentaciju nepoznatog antigena u epitelu i aktivaciju CD8+ citotoksičnih limfocita. Oslobađaju se medijatori inflamacije (kombinacija Th1 i Th2 profila, proinflamatorni i antiinflamatorni), javlja se apoptoza keratinocita bazalnog sloja i poremećaj sazrijevanja (keratinizacije) u ostalim slojevima epidermisa.

Zapažena je udruženost sa hepatitis C virusnom infekcijom; pretpostavljeno je da izmjene citokinih profila u sklopu hepatitisa C čine ove bolesnike prijemčivim za nastanak mukokutanih manifestacija lihena.

Amalgamske plombe su značajan etiološki faktor oralnog lihen planusa, što se tumači ili kontaktnom preosjetljivošću (pozitivan epikutani test na živina jedinjenja) ili iritativnim efektom galvanskih struja, koje se stvaraju između dentalnih punjenja različitih vrsta (bimetalizam). Procijenjeno je da uklanjanje amalgamskih plombi ima povoljan efekat u oko 90% bolesnika sa oralnim lihenom.

Erupcije slične lihen planusu (lihenoidne) mogu biti izazvane brojnim lijekovima (soli zlata, analgetici, antibiotici, antiepileptici, hlorohin, ACE inhibitori, antituberkulotici, oralni antidijabetični lijekovi) ili hemikalijama (razvijači kolor filmova).

Tipične kožne promjene lihen ruber planusa su lividne, sjajne, zaravnjene papule, prečnika od 2 do 10 mm, sa finom mrežastom bjeličastom strukturom na površini (lihenska mrežica ili Wickham-ove strije).

Predilekciona mjesta su unutrašnje strane zglobova ručja, gležnjevi, prednje strane potkoljenica, lumbalna regija, potom u narednim mjesecima obično dolazi do diseminacije promjena.

Lihenske promjene mogu se rasporediti u kratkim linearnim oblicima, duž linija ogrebotina ili češanja kože (Koebner-ov fenomen, izomorfni odgovor da traumatizovanje kože uzrokuje ispoljavanje novih lezija). U egzantematičnim

Z D R A V S T V O

Lichen planus Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

oblicima erupcija novih lezija je generalizovana i brzo progresivna. Svrab je obično intenzivan.

Po sanaciji papula ostaje svijetla hiperpigmentacija koja postepeno izblijedi.

Postoje brojne kliničke varijante kutanog lihen planusa, koje se međusobno razlikuju po morfologiji lezija ili njihovoj distribuciji.

Hipertrofični lichen ispoljava se verukoznim plakovima, obično na ekstenzornim stranama potkoljenicama, perzistentnog toka. Erozivnim oblikom lihena, uz promjene na oralnoj mukozi i genitalijama, mogu biti zahvaćeni dlanovi i tabani sa hroničnim eritematoznim erodiranim površinama.

Bulozni lichen planus nastaje intenzivnijim oštećenjem zone bazalne membrane, bule se javljaju obično na postojećim lihenskim promjenama.

Pemfigoidni lichen je rijedak oblik, predstavlja kliničku i patohistološku kombinaciju lihen planusa i buloznog pemfigoida, bule se osim na lihenskim lezijama javljaju i na klinički nepromijenjenoj koži. Atrofični lihen planus ispoljava se atrofičnim, često hipopigmentovanim lezijama. Lichen planus pigmentosus ima prominentnu hiperpigmentovanu komponentu.

Lichen planus (papule)

-- mogu biti distribuirane i duž dermatoma (područje kože inervisano istim spinalnim nervom).

Lihenske promjene javljaju se na sluznicama usne duplje, genitalija, analnoj, jednjaka, nosa, larinksa, konjunktive.

Procijenjena prevalenca je da oko 1% odrasle populacije ima lihenske Linearni lichen planus predstavlja lezije na mukozama. Oralne lihenske promjene javljaju se kod oko 60-70% grupisanje papuloznih promjena: -- najčešće se linearne lihenske lezije bolesnika sa lihen ruber planusom, a kao izolovana manifestacija kod 20pružaju duž ekstremiteta, 30% oboljelih.

Na oralnoj sluznici najčešće se javlja retikularni oblik lihena; splet bjeličastih linija formira mrežicu čipkastog izgleda na bukalnoj mukozi u visini premolara, rjeđe na jeziku, vermilionu ili labijalnoj mukozi.

Ostali oblici lihena oralne sluznice su: -- plak, -- papulozni, -- atrofični, -- erozivni-ulcerozni, -- bulozni.

27

Z D R A V S T V O

Lichen planus potkoljenica (hipertrofični)

Erozivni lihen je najteža forma zahvatanja sluznice, češće se javlja kod starijih osoba, bolne erozije nalaze se često na tvrdom nepcu, na mukozi gingive, jezika, čak i usnama, podu usne duplje. Erozivne oralne promjene imaju povećanu sklonost ka malignoj alteraciji, pogotovo kada postoji udruženost sa drugim karcinogenima (duvan). Procijenjena učestalost alteracije je 0,5 - 5%, najčešće se javlja na jeziku, bukalnoj mukozi, gingivi, rijetko na usnama.

Nokti u lihen planusu mogu biti karakteristično izmijenjeni, sa naglašenim uzdužnim brazdama i stanjenjem nokatne ploče. Rjeđe se javljaju teži oblici distrofije nokatnih ploča, moguća je i njena parcijalna destrukcija (pterygium unguis).

Zahvatanje kapilicijuma manifestuje se keratotičnim folikularnim papulama koje dovode do trajne destrukcije zahvaćenog folikula i ireverzibilne ožiljačne alopecije (planopilarni lihen).

Prognoza Lihen planus ima samoograničavajući tok, lezije iščezavaju u roku od devet mjeseci kod oko polovine bolesnika, dok poslije dvije godine oko 85% bolesnika više nema kožne promjene.

Oralne lezije povlače se sporije i mogu perzistirati godinama po iščezavanju kožnih simptoma. Alopecija u planopilarnom lihenu je trajna.

Klinička slika je obično dovoljna za postavljanje dijagnoze u tipičnim slučajevima. U slučajevima sa atipičnim izgledom, distribucijom ili kliničkim tokom biopsija kože sa patohistološkom analizom, podaci o uzimanju lijekova i laboratorijske analize (hepatitisi) mogu biti neophodne.

Diferencijalna dijagnoza može upućivati na mnoga oboljenja. Ona je ve28

oma bogata i zavisi od forme bolesti.

Lihenoidne erupcije, sekundarni sifilis, psorijaza, slični su idiopatskom lihen planusu. Linearni lihen planus treba razlikovati od linearnih epidermalnih nevusa i lichen striatusa.

Diferencijalna dijagnoza planopilarnog lihena u odnosu na ostale cikatricijalne alopecije nije jednostavna. Erozivni lihen liči na oralni eritemski lupus ili autoimune bulozne dermatoze. Lihenoidni oblik hroničnog GVHD (graft versus host disease, reakcija kalema protiv domaćina) ima jasnu povezanost sa alogenom transplantacijom matičnih ćelija hematopoeze.

U terapiji kutanih manifestacija lihen planusa lokalni kortikosteroidni preparati su prvi izbor. Antihistaminici olakšavaju subjektivni osjećaj svraba; najčešće se koriste novi nesedirajući antihistaminici (loratadin, desloratadin, cetirizin).

Opšta kortikosteroidna terapija u srednjim dozama (40-60 mg metilpred-

nisolona dnevno uz postepeno smanjivanje) postiže efikasniju kontrolu simptoma i bržu regresiju i indikovana je u raširenim oblicima sa brzom progresijom (egzantematični lihen). Lezije na oralnoj mukozi reaguju na kortikosteroide u obliku oralnog gela ili intraleziono iniciranje kortikosteroida za erozivne lihenske promjene.

Ostali terapijski modaliteti su opšta terapija retinoidima (etretinat), PUVA terapija, ciklosporin, ili klasa novih imunosupresivnih lijekova, inhibitora kalcineurina (takrolimus, pimekrolimus) za lokalnu primjenu. Terapija planopilarnog lihena usmjerena je na sprečavanje dalje progresije alopecije; lokalni kortikosteroidni preparati mogu se kombinovati sa opštom kortikosteroidnom terapijom ili retinoidima.

Liječenje svjetlošću – pomoću psoralena i ultraljubičastih A zraka (PUVA) je alternativa peroralnom liječenju, osobito ako je ono neuspješno ili kontraindicirano.

(Članak sponzorisan od strane Alcon BA-DEOH-1900001)

S

indrom suhog oka je stanje karakterizirano smanjenom produkcijom suza.

Sindrom nastaje ili zbog nedovoljnog lučenja suza ili zbog poremećaja u kvaliteti suznog filma.

Suze nam služe za podmazivanje, prehranu, zdravlje i optičke funkcije prednje površine oka te jasan vid, a ujedno smanjuju mogućnost infekcije, ispiru strana tijela iz oka i zadržavaju površinu očiju glatkom i čistom.

Milijuni ljudi širom svijeta pate od suhog oka,1 što je jedan od najčešćih poremećaja prijavljenih optometristima i oftalmolozima.2 Procijenjeno je da je stanje suhog oka razlog za barem jednu od svake četiri posjete stručnjaku za njegu oka.3 Suho oko može nastati kao rezultat normalnog procesa starenja, izlaganja zagađenom vazduhu ili kao rezultat drugih faktora okoline ili u vezi sa lokalnom ili nekom sistemskom bolešću.

Simptomi suhog oka mogu ozbiljno utjecati na kvalitetu života (QOL) pacijenata.4 Brojna su istraživanja istraživala utjecaj simptoma suhog oka na QOL i zaključak je da suho oko može ozbiljno utjecati na svakodnevne zadatke kao što su čitanje, vožnja automobila noću, rad na kompjuteru i gledanje TV-a.5 Struktura i funkcija suznog filma Što je suzni film?

Da bi ostale zdrave, stanice epitela rožnice moraju biti vlažne. Ova potreba

Z D R A V S T V O

Sindrom suhog oka Prof. dr. Sanja Sefić Kasumović

za hidratacijom je omogućena pomo- • To je prva linija odbrane od mikrobću tankog sloja vlažnih tvari poznatijih ne infekcije jer sadrži supstance sa kao suzni film. antibakterijskim djelovanjem i anSuzni film pokriva rožnicu i sastavtitijela koja štite površinu rožnice. ljen je od tri komponente: lipidna komponenta, vodena komponenta i mucinKoji su simptomi? ska komponenta.6 Tipični simptomi vezani uz suho oko su osjećaj stranog tijela u oku, “pijesak” Funkcije suznog filma7 u očima, pečenje, žarenje, umor očiju, Suzni film obavlja niz važnih funkcija:7 bol u očima te zamagljen vid. Bitno je • Održava zdravlje očne površine osi- naglasiti da se pacijenti ponekad žale guravajući vlažnu okolinu esenci- na povećani intenzitet suzenja te prijalnu za epitelne stanice rožnice i mjećuju suze uz rub kapaka, koja dokonjunktive. lazi zbog povećane proizvodnje suznog • Čuva jasan vid popunjavanjem ne- sloja pri nedovoljnoj proizvodnji ostala pravilnosti na površini rožnice, osi- dva sloja suznog filma, te kao odgovor guravajući tako glatku površinu za na oštećenja površine oka nastalih zbog lom svjetlosti. suhoće istog. Nažalost, te suze su lošije • To je primarni izvor prehrane, pored kvalitete pa uprkos njima i dalje postoji toga uklanja otpad i ima antibakte- osjećaj suhoće. rijsko djelovanje.

Ovakve simptome puno češće su• Suzni film dovodi kisik i hranjive srećemo kod osoba starije životne dobi, tvari u avaskularnu rožnicu i pru- a mogu biti vezani uz hormonalne poreža put za uklanjanje metaboličkih mećaje (menopauza), klimatske prilike produkata stanica rožnice i kon- (vjetar, hladan zrak), okoliš (rad u klimajunktive. tiziranim prostorijama ili s pojačanom • On održava vlažnost staničnih ventilacijom), alergije, prisutni prilikom membrana podmazivanjem kapaka čitanja, vožnje, gledanja televizije ili tiza vrijeme treptanja, čime se sprje- jekom rada za kompjuterom (pojačačava propadanje epitelnih stanica. na koncentracija, zaboravimo treptati),

Slika 1: struktura suznog filma

29

Z D R A V S T V O

primjena određenih sistemskih terapija (antihistaminici, oralni kontraceptivi, određeni antihipertenzivi, antikolinergici, psihofarmaci, estrogeni, analgetici) te laserska korekcija vida.

Klasifikacija suhoga oka 1. Keratoconjunctivitis sicca (KSC) 2. Sjögrenov sindrom 3. Xerophtalmia (manjak vitamina A) 4. Xerosis Keratoconjunctivitis ili keratitis sicca (KCS) ili poznatije sindrom suhog oka je multifaktorijalna bolest suza i površine oka uzrokovana smanjenim volumenom suza ili pojedinih komponenti suznog filma, ali i neadekvatnim rasporedom suza (smanjeno treptanje, patološki položaj zjenica, oštećena površina rožnice).

Najjednostavnija je podjela na hiposekrecijsko i hiperevaporativno suho oko.

• Hiposekrecijsko suho oko – nastaje zbog smanjene sekrecije vodenog sloja suznog filma.

Uzroci su: ageneza, senilna involucija, upala ili tumori suzne ili akcesornih suznih žlijezda, poremećaj inervacije kod pareze n.facijalisa, neke sistemske bolesti (Sjogrenova bolest, Mikulitzeva bolest, sarkoidoza, amiloidoza), kao posljedica korištenja nekih lijekova (anestetici, atropin, B blokatori, antihistaminici, diuretici, oralni kontraceptivi, antidepresivi).

• Kod hiperevaporativnog suhog oka količina suza je normalna ili čak prekomjerna, ali je poremećena funkcija lipidnog i/ili mukoznog sloja suznog filma. Nastaje kao posljedica bolesti Meibomovih žlijezda (blepharoconjunctivitis posterior Meibomiana), pretjeranog nošenja kontaktnih leća, dugotrajni rad za računalom, izloženost dimu, vjetru i suhim klimatsklim uvjetima također uzrokuju isparavanje suza i nastanak hiperevaporativnog suhog oka.

Sjögrenov sindrom Riječ je o kroničnoj, vjerojatno autoimunoj sistemskoj upalnoj bolesti nepoznatog uzroka, obilježenoj suhoćom ustiju, očiju i drugih sluznica. Stanje može biti primarno ili sekundarno u sklopu nekog drugog autoimunog zbivanja.

Sjögrenov sindrom uzrokuje i artritis sličan reumatoidnom artritisu, zahvaća razne egzokrine žlijezde i druge organe. Dijagnosticira se na osnovi specifičnih promjena očiju, ustiju i žlijezda slinovnica, uz nalaz antitije30

la i histološke promjene. Liječenje je simptomatsko.

Dijagnoza se temelji na 6 kriterija: očni simptomi, oralni simptomi, očni testovi, promjene slinovnica, antitijela i patohistologija. Sjögrenov sindrom je vjerojatan uz ≥3 pozitivna kriterija, a siguran uz ≥4.

Liječenje suhoće očiju i usta provodi se simptomatskom lokalnom terapijom.

Primjenjuju se preparati umjetnih suza i umjetne sline koji smanjuju osjećaj suhoće, a time i iritaciju.

Kod suhoće očiju, preporučuje se nošenje zaštitnih naočala, koje smanjuju isušivanje očiju ili prozirnih zaštitnih naočala kada nema jakog sunca.

Uzroci, dijagnoza i tretman suhog oka Abnormalnosti suznog filma: faktori koji doprinose Suho oko može biti povezano s brojnim fiziološkim i psihološkim stanjima te sa vanjskim uslovima, uključujući dob, spol, rasu, uvjete okoline, postojeća medicinska stanja i određene lijekove.

Dijagnostički testovi Iako trenutno ne postoji niti jedan test koji se može koristiti za dijagnosticiranje suhog oka, postoje mnogi testovi koji se mogu koristiti kao podrška takvoj dijagnozi.8 1. Uzimanje istorije pacijenta 2. Uobičajene kliničke dijagnostičke metode: • Schirmerov test • Bojenje rožnice • Procjena vremena pucanja filma (TFBUT) (invazivne i neinvazivne metode) 3. Fizički pregled pacijenta 4. Napredne dijagnostičke metode: • Analiza stabilnosti filma • Funkcionalna oštrina vida • Biomarkeri • Osmolirimetrija Terapija suhog oka Sindrom suhog oka je hronična bolest – kada se jednom dijagnosticira, postaje stanje koje će osobu pratiti do kraja života. Bitna je prevencija kao što je redovito treptanje kod čitanja i dužeg gledanja u ekran kompjutera, povremeni odmori od rada te gledanje u daljinu, povećanje vlažnosti zraka na poslu i kod kuće, nošenje sunčanih naočala radi zaštite od vjetra i sunca te povećana hidracija organizma.

Liječenje oboljenja suhih očiju je

često izazovno zbog svoje multifaktorijalne i često teško shvatljive etiologije.9 Liječenje može biti u rasponu od obrazovanja, ekoloških ili prehrambenih izmjena ili nadomjestaka umjetnih suza do specifičnih farmakoloških intervencija.10 Trenutne dostupne terapijske mogućnosti za liječenje suhog oka su: 1. Umjetne suze 2. Prehrambene navike 3. Antiupalna sredstva 4. Operativni zahvat 5. Sekretolitici Bitno je još jednom naglasiti, dijagnosticirano suho oko je stanje koje će osobu pratiti do kraja života te uvođenjem terapije imamo dva cilja – ublažavanja simptoma i sprječavanje mogućih komplikacija.

Vrste umjetnih suza Umjetne suze su lubrikantne kapi za oči koje su obično dostupne kao proizvodi bez recepta. Podmazivanje umjetnim suzama je glavno uporište u liječenju sindroma suhog oka.9 Umjetne suze djeluju na simptome, ali ne rješavaju sindrom suhog oka. Sastoje se od hipotoničnih ili izotoničnih puferiranih otopina koje sadrže elektrolite, površinski aktivne tvari i druge polimere/agense za viskoznost, 3 na primjer SYSTANE® kapi za oči.

Reference:

1. 2015 Report on the Global Market for Dry Eye Products. Alcon. 2015.

2. Gayton JL. Etiology, prevalence, and treatment of dry eye disease. Clin Ophthalmol. 2009 June;3:405-12.

3. The Definition and Classification of Dry Eye Disease: report of the Definition and Classification Subcommittee of the International Dry Eye Work Shop (2007). Ocul Surf. 2007;5(2):93–107.

4. Schiffman RM, Walt JG, Jacobsen G, Doyle JJ, Lebovics G, Sumner W. Utility assessment among patients with dry eye disease. Ophthalmology.

2003; 110:1412-1419.

5. Sheppard JD. Dry Eye Syndrome. Suppl P & T 2003; 28(12);1-45.

6. Lemp MA, Crews LA, Bron AJ, Foulks GN, Sullivan BD. Distribution of aqueous-deficient and evaporative dry eye in a clinic-based patient cohort: a retrospective study. Cornea. 2012 May;31(5):472-478.

7. Rolando M, Zierhut M. The ocular surface and tear film and their dysfunction in dry eye disease.

Surv Ophthalmol. 2001 Mar;45(2):S203-210.

8. Phadatare SP, Momin M, Nighojkar P, Askarkar S, Singh KK. A Comprehensive Review on Dry Eye Disease: Diagnosis, Medical Management, Recent Developments, and Future Challenges.

Advances in Pharmaceutics. Volume 2015; Article ID 704946.

9. Messmer EM. The pathophysiology, diagnosis, and treatment of dry eye disease. Dtsch Arztebl Int. 2015;112:71–82.

10. Sutu C, Fukuoka H, Afshari NA. Mechanisms and management of dry eye in cataract surgery patients. Curr Opin Ophthalmol. 2016;27:24–30.

C

ink je esencijalni mineral što znači da ga naš organizam ne može sam sintetisati već ga moramo unijeti putem hrane ili dodatka ishrani.

Nakon željeza, drugi je mineral po zastupljenosti u našem organizmu.

Ulazi u sastav preko 300 enzima.

Neophodan je u procesu rasta i razvoja, imunom odgovoru, neurološkoj funkciji i reprodukciji. Bez cinka nema sinteze proteina i DNK, diobe ćelija, adekvatnog osjećaja mirisa i okusa, stvaranja kostiju, zdrave kože, kose i noktiju.

Svakako najpoznatija uloga cinka jeste da doprinosi normalnoj funkciji imunog sistema. Cink utiče na stvaranje i aktivaciju T-limfocita, bijelih krvnih ćelija, važnih u borbi protiv infekcija, pa nedovoljan unos ovog minerala negativno utiče na imunitet. Takođe, cink ulazi u sastav antioksidativnog enzimskog sistema superoksid dismutaze (SOD) i štiti ćelije od oksidativnog stresa.

Cink je prisutan u ribi i morskim plodovima, mesu, iznutricama, jajima, mahunarkama, sjemenkama, orašastim plodovima i integralnim žitaricama. Važno je napomenuti da se cink iz namirnica životinjskog porijekla bolje apsorbuje jer fitinska kiselina i vlakna prisutna u biljnoj hrani smanjuju njegovu apsorpciju. Iako je ovaj mineral široko rasprostranjen u namirnicama deficiti su česti jer neuravnotežena i jednolična ishrana koja prati današnji ubrzani životni tempo često ima za posljedicu neunošenje preporučenih 10 mg (RDA) cinka. Pored neadekvatnog unosa hranom, uzroci deficita cinka mogu biti bolesti poput sindroma iritabilnog crijeva i upalnih crijevnih bolesti kao i smanjena proizvodnja digestivnih enzima pankreasa. Takođe, kod vegana postoji povećan rizik od deficita cinka zbog nekonzumacije životinjskih namirnica koje su

Z D R A V S T V O

Uloga cinka u jačanju otpornosti organizma

Mr ph. Dragana Lošić, specijalista nutricionizma

najbolji izvori ovog minerala. Procjenjuje se da čak 85% populacije unosi manje cinka nego što je potrebno. Manjak cinka u organizmu čest je kod adolescenata, djece, trudnica, starijih osoba te kod žena. Osjetljivim grupama, naročito starijim osobama i djeci, preporučuje se nadoknada cinka u obliku dodataka ishrani. U simptome deficita cinka ubrajaju se: česte prehlade i infekcije, suva koža, sporo zarastanje rana, opadanje kose (obrva i trepavica), gubljenje apetita i naglo mršavljenje, apatično ponašanje, zaboravnost, depresija, impotencija i neplodnost kod oba pola.

Redovno uzimanje cinka, naročito kod odraslih osoba, skraćuje trajanje i težinu simptoma prehlade. Dokazano je da starije osobe sa normalnim nivoom cinka u krvi imaju 50% manju vjerovatnoću da obole od upale pluća u poređenju sa osobama koje pate od deficita ovog minerala. Dodaci prehrani na bazi cinka naročito se preporučuju osobama sa oslabljenim imunitetom kao i onima koji se bore sa gripom ili prehladom. Kako cink štiti naš imuni sistem poželjna je njegova primjena u prevenciji različitih sezonskih infekcija naročito kod osjetljivih grupa poput starijih osoba i djece predškolskog ili školskog uzrasta. Obezbjeđivanje optimalnog unosa cinka jedan je od faktora

koji doprinose jačanju imuniteta prema virusnim infekcijama.

Kako je dokazano da su cink i vitamin C najbolji saveznici u borbi protiv prehlade i gripe u optimalnoj kombinaciji stižu iz kompanije „Hemofarm“ u obliku Imunocink tableta za žvakanje za djecu i odrasle. Cink je važan za pravilno funkcionisanje nervnog i imunog sistema dok je vitamin C snažan antioksidans.

Imunocink za odrasle preporučuje se kao svakodnevni dodatak ishrani kod jačanja odbrambenih sposobnosti organizma kao i kod povećanih potreba za cinkom i vitaminom C koje imaju sportisti, adolescenti, starije osobe, vegetarijanci, dijabetičari, osobe izložene fizičkom i psihičkom stresu. Imunocink za djecu preporučuje se djeci starijoj od tri godine sa oslabljenim imunitetom, sklonoj čestim infekcijama. Preporuka je da se uzima jedna tableta na dan, poslije obroka. Tabletu treba sažvakati ili otopiti u ustima. Dodatke ishrani sa cinkom najbolje je uzimati nekoliko sati prije ili nakon glavnog obroka kako se ne bi ometala apsorpcija i to najbolje sa vodom, nikako sa mlijekom, kafom ili drugim napicima sa kofeinom. Takođe, ovi dodaci ishrani treba da se uzimaju odvojeno i od proizvoda koji sadrže kalcijum i željezo jer smanjuju njegovu apsorpciju. Apsorpciju cinka mogu smanjiti i neki lijekovi (ACE inhibitori, diuretici te antacidi).

31

Z D R A V S T V O

Ishrana i krvne grupe

A - KRVNA GRUPA A je agrarno

K

rvna grupa je ključ koji otključava vrata tajni zdravlja, bolesti, dugovečnosti, fizičke vitalnosti i emocionalne snage… Ja sam veoma rano shvatio da analiza krvnih grupa predstavlja moćnu osnovu za interpretaciju induvidualnih varijacija u zdravlju i bolesti.

Na osnovu činjenice o količini raspoloživih istraživačkih podataka iznenađujuće je da uticaji krvne grupe na zdravlje nisu privukli pažnju u onoj meri u kojoj oni to zaslužuju… (Dr Piter D´Adamo) Naši preci su ostavili svakome od nas posebno zaveštanje, otisnuto u našu krvnu grupu. Svaka krvna grupa ima svoju ličnu kartu u kojoj su upisane sklonosti ka određenim bolestima, slabosti i prednosti njihovih nosilaca. Jedna kap krvi, suviše mala da bi se videla golim okom, sadrži kompletan genetski kod čoveka.

U ovom nastavku, naša sagovornica, prim. mr sc. med. Mirjana Babić Simić, veliki zagovornik ishrane po krvnim grupama, govoriće o A krvnoj grupi. “Krvna grupa A, kao druga krvna grupa, pojavila se negde u Aziji ili na Srednjem istoku između 25.000 i 15.000 godina pre Hrista, kao reakcija na nove uslove životne sredine. To je period smene paleolita (starog kamenog doba ili doba kromanjonskih lovaca), neolitom (novo kameno doba). Veštine neophodne za lov, zamenjene su veštinama karakterističnim za kooperativne poljoprivredne zajednice. Ljudi su imali stalno boravište, naučili da gaje žitarice i pripitomljavaju stoku. Potrošnja mesa znatno se smanjila zbog pojave hrane 32

Piše: Vera Pušac

biljnog porekla. Ovaj radikalno drugačiji način života, kao i velika promena u ishrani i okruženju, doveli su do novih mutacija u organima za varenje i imunom sistemu koje su im omogućile da bolje podnose i apsorbuju žitarice i druge poljoprivredne proizvode. Jednostavan probavni sistem lovca i sakupljača morao je da se prilagodi novoj vegetarijanskoj hrani ljudi mlađeg kamenog doba. Genetska mutacija koja je stvorila krvnu grupu A iz grupe O, desila se veoma brzo kao odgovor na mnoge infekcije, izazvane povećanjem populacije i usled velikih promena u ishrani.

Preživljavanje od kuge, kolere ili malih boginja čak je i danas izraženije kod krvne grupe A u odnosu na grupu O. Krvna grupa A je rođena.

Osobama A krvne grupe izrazito pogoduje vegetarijanska ishrana. Da bi mogle da održe svoje zdravlje i da efikasno funkcionišu, trebalo bi da eliminišu sve vrste mesa iz ishrane. Priznajem da je danas, kada nam je ishrana uglavnom zasnovana na velikoj upotrebi masti, mesa i krompira te prerađene, konzervisane i rafinisane hrane, teško da se preorijentišemo na ishranu baziranu na sojinim proteinima, zrnevlju i povrću. No, osobama A krvne grupe koje imaju izrazito osetljiv probavni i imuni sistem, od ogromnog je značaja da jedu hranu u što je moguće prirodnijem obliku, svežu, čistu i neprerađenu. Zbog niskog nivoa želudačne kiseline, kod njih se meso sporo i teško vari. Znam da treba vremena da se preorijentišu na uglavnom vegetarijansku ishranu, ali valja započeti postepeno, menjajući meso ribom, a kada se i jede meso, neka bude krto. Treba preferirati živinsko meso (ćuretinu i piletinu), pripremljeno kuvano ili pečeno sa minimalno masnoće. Mesnih prerađevina treba se kloniti jer sadrže nitrite, koji kod osoba sa niskim sadržajem želudačne kiseline izazivaju rak želuca. Svinjetina, teletina, govedina, jagnjetina, slanina, džigerica te pačje i guščje meso, takođe nisu pri-

kladni za osetljiv želudac ovih osoba te ih se treba kloniti.

Mleko i mlečni proizvodi nisu najsrećninji izbor za ovu krvnu grupu jer ih organizam teško metaboliše. Preporuka su male količine bezmasnog jogurta, kefira, kisele pavlake, kozjeg mleka i sira i feta sira. Sojino mleko i sojin sir su odlična zamena, veoma bogata proteinima (pod uslovom da nisu GMO).

Izbegavati treba masne, žute, krem i prevrele sireve, puter i sladoled. Jaja takođe štedljivo koristiti. Ukoliko pate od alergija ili imaju respiratornih problema, konzumiranje mlečnih proizvoda može da pojača stvaranje mukusa (secret – šlajm, sluz, pljuvačka), što je još jedan razlog opreznom unosu mlečnih proizvoda.

Maslinovo i laneno ulje imaju pozitivan efekat na srce i arterije, pa kod ove krvne grupe čak mogu da pomognu u snižavanju povišenog holesterola u krvi.

Lektini iz kukuruznog, susamovog i ulja od kikirikija izazivaju problem u digestivnom traktu, pa ih se treba kloniti.

Mnogi koštunjavi plodovi i semenke (bundevino i suncokretovo seme, kikiriki, bademi i orasi), odličan su izvor biljnih proteina. S obzirom na to da osobe A krvne grupe jedu veoma malo animalnih proteina, koštunjavi plodovi i semenke će ih kvalitetno snabdeti ovim nutritijentom. Susam, badem, orah, lešnik, mak, suncokretovo seme i kesten jesti umereno, a pistaće i brazilski orah treba izbegavati.

Osobama A krvne grupe izuzetno gode biljni proteini. Pored blagodeti vezanih za soju i sve njene proizvode, veoma korisni su sočivo, crni i zeleni

Z D R A V S T V O

pasulj, grašak, boranija i bob. No, leblebije i pasulj tačkaš nisu dobar izbor jer sadrže lektin koji može da snizi produkciju insulina, što može uzrokovati gojenje i dijabetes. Žitarice i zrnevlje su odličan izbor biljnih proteina i A krvnoj grupi veoma prijaju, ali samo ako su od celovitog zrna, a ne instant. Proso, sojino, pirinčano i kukuruzno brašno, ovas, heljda i štir (amaranth), obavezno uvesti u ishranu.

Ako imaju prekomerno lučenje mukusa, upotrebu pšenice valja ograničiti. Ona kod njih, zbog smanjene želudačne kiseline, stvara kiselost mišićnog tkiva.

Valjalo bi potpuno izbaciti industrijske i prerađene proizvode i smrznuta jela i preorijentisati se na domaće proizvode iz kućne radinosti.

Na raspolaganju im je i veliki broj raznovrsnog povrća, za njih riznice minerala, enzima i antioksidanasa. Treba ga koristiti u što prirodnijem obliku (sirovo ili pripremano na pari) kako bi im se sačuvala sva nutritivna svojstva.

Brokoli su veoma preporučljivi za ovu grupu. Beli luk treba da koriste u izobilju jer je prirodni antibiotik, odličan je za krv i izvrsna potpora imunom sistemu. Veliku blagodet im donosi upotreba šargarepe, zelene salate, zelenog kupusa, bundeve, kelja, spanaća, maslačka, svih vrsta luka, peršuna, bele repe, rena, kelerabe, bamije, rotkve, krastavaca…

No, i pored bogatog repertoara korisnog povrća, paprika kao i fermentisane masline smetaju osetljivom želucu osoba A krvne grupe. Osetljivi su i na lektine iz slatkog i domaćeg krompira, crvenog kupusa te patlidžana. Paradajz, kao najdraže i najviše korišćeno povrće, nažalost, izrazito ne prija osobama A krvne grupe.

I čudesni svet različitog voća im godi. Prednost treba dati bobičastom i jagodičastom voću i šljivama. Skoro da im prija svo voće, ali ananas posebno, jer je odlična pomoć u digestiji (probavi) kod osoba A krvne grupe. No, postoje voćke koje su možda i omiljene, ali kojih se treba kloniti. To su narandže, mandarine, banane, mango, kokosov orah i neke vrste dinja (medljika i kantalupa).

Zbog vrste kiseline koju imaju, narandže iritiraju osetljivi želudac ovih osoba te ometaju i sprečavaju apsorpciju važnih minerala. Grejpfrut i limun pozitivno deluju na njihov želudac, pomažu varenje i uklanjaju mukus.

Izbor začina za ovu krvnu grupu je veliki i mogu da pomognu digestivnom i imunom sistemu. Začini na bazi soje (tamari, miso i soja sos) izuzetno su

korisni za njih. Melasa je veoma dobar izvor gvožđa, minerala koji im najčešće nedostaje. Morske alge su za njih odličan izvor joda. Čokolada i šećer im je dozvoljen u malim količinama. No, treba da se klone svih vrsta bibera, crvene začinske paprike, želatina i svake vrste sirćeta jer deluju iritirajuće na želudac.

Majonez, kečap i sva marinirana hrana je nesvarljiva za osobe ove krvne grupe. Paradajz i sirće nikako ne vare.

Senf je jedini koristan dodatak jelima za ove osobe.

Zdravlju osobama A krvne grupe mogu da doprinesu i mnoge lekovite biljke. Glog je odličan kardiovaskularni tonik! Aloja, lucerka, čičak i ehinacea su izvrsna podrška imunom sistemu.

Zeleni čaj ima antioksidativna dejstva. Đumbir pospešuje sekreciju želudačne kiseline. Kamilica i koren valerijane (odoljena), kao biljni relaksanti, odlični su u suzbijanju stresa. Treba izbegavati kukuruznu svilu, crvenu detelinu i crvene papričice.

Crno vino je dobro za ove osobe.

Pozitivno deluje na kardiovaskularni sistem jer smanjuje rizik od srčanih oboljenja, naravno, u razumnoj dozi.

I kafa je dobra za njih jer povećava nivo želudačne kiseline. Naizmenično uzimanje kafe i zelenog čaja, odlična je kombinacija za njihovo zdravlje.

Običnu svežu vodu piti do mile volje.

Sve ostale napitke (pivo, soda voda, alkoholna pića, crni čaj…) izbegavati, jer ne gode ni digestivnom traktu ni imunom sistemu”, kazuje nam doktorka Mirjana koja svojom energijom i temperamentom iskazuje neprikosnovenu veru u teoriju o ISHRANI PO KRVNIM GRUPAMA!

Vrlo je važno istaći da osobe A krvne grupe mogu da daju krv svojoj (A) i AB krvnoj grupi, a mogu da primaju krv od svoje i O krvne grupe.

Ono što ih “ruši” jeste stres. Stres, sam po sebi, nije problem! Problem je kako se na njega reaguje. Osobe A krvne grupe reaguju na prvi, alarmantni stepen stresa – razumom. U drugoj fazi predaju se uznemirenosti, razdražljivosti i hiperaktivnosti. Stres ruši imuni sitem te tako oni postaju meta raznim infekcijama, dijabetesu, kardiovaskularnim i malignim bolestima (karcinom dojke i želuca najčešće). Za njih je opuštanje, duboka koncentracija (joga i meditacija) i dobar san, preki lek u borbi sa stresom. Šetnja, brzo hodanje, aerobik, plivanje i vožnja biciklom su ključ u postizanju povezanosti i uravnoteženosti mentalnih i fizičkih aktivnosti. Vežbe sa izrazito takmičarskim karakterom iscrpiće njihov nervni sistem, učiniti ih napetim i oslabiti im imuni sistem.

Od svojih predaka osobe sa A krvnom grupom nasledile su izrazit smisao za zajednicu, kooperativnost, odmerenost, spremnost da poštuju red i zakon i izraženu sposobnost samokontrole.

Ova krvna grupa daje inteligentne osobe koje možda deluju nezainteresovano i hladno, ali time se samo štite, jer su veoma osećajne. Pored emotivnosti, odlikuje ih i samodisciplina, pa ih najbolje opisuje izraz – nežni vojnik.

Profesionalne su i vrlo posvećene životnim i porodičnim obavezama. Spremne da preuzmu odgovornost, da razumeju druge, ali to očekuju i od drugih. Dobri su rukovodioci. Insistiraju na preciznoj organizaciji, predanom radu i ustanovljenom redu. Zahtevne su, ali pravedne.

Ne znaju, niti ih interesuje, da dominiraju ili da se eksponiraju. Žene i muškarci krvne grupe A su demokratični u vezama, poštuju partnera i njegove kvalitete. Zbog emotivne i osetljive prirode, otkriće svoja osećanja tek kada su potpuno sigurni da neće biti izigrani i povređeni. Žena krvne grupe A je majka koja svoju decu kontroliše i podržava, ali i zahteva mnogo od njih.

Muškarci krvne grupe A često nisu u startu interesantni ženama. Njihove vrednosti one otkrivaju tek kada se nađu u dužim vezama. Njihov najveći kvalitet je što su odani i potpuno posvećeni porodici. Kada je jednom zasnuju, na nju prenose težište svoga života. Oni vole da podržavaju i ističu kvalitete i sposobnosti svojih supruga.

33

Z

a razliku od primarne prevencije, koja je prvenstveno usmjerena na smanjenje incidencije mentalnih poremećaja, sekundarna prevencija je usmjerena na smanjivanje pojavnosti mentalnih poremećaja skraćivanjem njihovog trajanja kroz rano otkrivanje i adekvatno liječenje, dok je tercijarna prevencija usmjerena na smanjivanje težine bolesti i onesposobljenosti povezanih s određenim poremećajem, a uključuje rehabilitaciju, brigu za kvalitetu života i mentalnog zdravlja te prevenciju samoubistva.

Pristup umjetnosti i rukotvorinama zasnovan je na pristupu da rad na njima unapređuje fizičko i mentalno zdravlje kroz vježbu, pružajući zadovoljstvo krajnjim produktom proizvedenim sopstvenim rukama i umom. Okupaciona terapija je zdravstvena disciplina koja se bavi ljudima koji su fizički ili mentalno onesposobljeni ili hendikepirani, bilo trenutno ili trajno. Okupaciona terapija je zdravstvena praksa orijentisana na korisnika koja se bavi promocijom zdravlja i dobrostanja kroz okupaciju. Primarni cilj okupacione terapije je omogućiti ljudima da obavljaju svakodnevne aktivnosti, a okupacioni terapeuti ovaj cilj postižu kroz rad sa ljudima i zajednicama na poboljšanju njihove sposobnosti da učestvuju u okupacijama koje žele ili moraju obavljati ili se to od njih očekuje. Drugi način postizanja ovog cilja je prilagođavanjem okupacije ili okruženja kako bi im se pružila bolja podrška za učešće u okupacijama.

Okupaciona terapija ima veliki značaj u dugotrajnom programu tretmana osoba sa mentalnim poremećajima, podstičući motivaciju i razvoj vještina učenja i odnosa sa drugima, čime se stiču specifične kompetencije i pojačava samopouzdanje. Takođe, ona promoviše razvoj vještina i podsticanje nezavisnosti u aktivnostima svakodnevnog života i poboljšava kvalitetu usluga institucija 34

Edukativna saradnja

Okupaciona terapija u sekundarnoj prevenciji Pripremila: Maida Ibrahimagić Sarajlić, mr. zdravstvene njege, Dom zdravlja - Centar za mentalnu rehabilitaciju Zenica

koje se bave zaštitom i unapređenjem mentalnog zdravlja stanovništva. U tom smislu potrebno je razviti mnoge vještine da bi osobe sa mentalnim poteškoćama bile u stanju bolje funkcionisati u porodici i širem društvu te da, generalno, lakše izgrađuju pozitivne odnose sa drugima, lakše se zapošljavaju ili sačuvaju svoje radno mjesto.

U periodu od jula 2019. do marta 2020. godine realizirane su tri trodnevne radionice, a potom i tri supervizijske posjete u tri bolničke ustanove zaštite mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini: Bolnica za hroničnu psihijatriju Modriča, Psihijatrijska bolnica Kantona Sarajevo i Zavod za forenzičku psihijatriju Sokolac. Izrada pri-

Z D R A V S T V O

rodne kozmetike kao jedan od oblika okupacione terapije pokazala se kao veoma efikasan način rada sa korisnicima. Ono što je bitno za napomenuti je da se radi o veoma jednostavnim tehnikama prilagođenim mogućnostima svakog od uključenih korisnika, a sam proces ne zahtijeva velika ulaganja i može biti ekonomski održiv. Ovaj oblik okupacione terapije pretpostavlja potpuno novi vid uključivanja korisnika u aktivnosti pod nadzorom obučenog okupacionog terapeuta u svrhu postizanja tačno određenih i dokumentovanih ciljeva liječenja. Radi se, u stvari, o aktivnom procesu koji se odvija u kontekstu određenog plana liječenja, pri čemu se na sâm proces više gleda kao na terapeutsku aktivnost, nego kao na konačni „proizvod“. Terapeutska izrada prirodnih kozmetičkih proizvoda je proces u kojem se gotovi proizvodi i sve aktivnosti vezane uz njih koriste kako bi korisnici popravili svoj mentalno-zdravstveni status aktivnim ili pasivnim uključivanjem u okupacioni proces.

U ovom terapeutskom programu ciljevi su klinički definisani i analizirani. Voditeljica je obučena za primjenu aktivnosti izrade prirodnih kozmetičkih proizvoda kao medija za poboljšanje mentalnozdravstvenog stanja korisnika. Radi se o jednoj potpuno novoj aktivnosti u kojoj stručno obučena osoba (okupacioni terapeut) koji uključuje pacijente terapije u bilo koju fazu izrade prirodnih kozmetičkih proizvoda – od samog upoznavanja sa procesom izrade do prodaje konačnih proizvoda – kao načina unaprjeđenja njihovih života. Kao članovi tima koji provode liječenje ili sprovode koordiniranu brigu, okupacioni terapeuti određuju individualne ciljeve i sastavljaju plan rada, kako bi pomogli pacijentima. Pored osiguranja neophodnog materijala, dodatnih alata i sirovina za realizaciju postojećih oblika okupacio-

ne terapije, uvođenjem aktivnosti poput izrade prirodnih kozmetičkih proizvoda otvara se mogućnost za razvijajanje kapaciteta i mehanizama za planiranje i organizaciju usluga mentalnog zdravlja i okupacionih terapeuta i korisnika.

Edukativno-okupaciono-radne aktivnosti provodila je Maida Ibrahimagić Sarajlić, magistrica zdravstvene njege iz Centra za mentalnu rehabilitaciju Doma zdravlja Zenica, koja je za zdravstvene radnike i korisnike u uključenim bolničkim ustanovama održala edukaciju nazvanu „Mala škola aromaterapije” gdje je prenijela svoje bogato znanje o eteričnim uljima i njihovoj terapijskoj primjeni za najčešće upotrebljavana ulja, te kombinaciji i miješanju sa baznim uljima i pripravljanju macerata, navodeći različite vrste tehnika okupacione terapije i primjere kod kojih korisnika se preporučuju sedativne, stimulativne, inventivne, dirigovane

te mehaničke tehnike. Ovim inventivnim aktivnostima korisnici su mogli birati oblik, boju i miris proizvoda kojeg prave, a zatim ga ponijeti u svoju sobu i koristiti u održavanju lične higijene, a bili su posebno obradovani prirodnim pastama za zube i sapunima, radujući se njihovoj primjeni. Također, edukatorica je navela da ove tehnike u kombinaciji sa osobnim dugogodišnjim iskustvom u radu sa osobama sa mentalnim poteškoćama u svojoj matičnoj ustanovi i onim što je možda najbitnije - iskrenim, otvorenim, empatičnim i fleksibilnim odnosom prema korisnicima daje najbolje terapijske rezultate. Ona je naglasila i potrebu za poštovanjem ličnosti korisnika, značaj individualiziranog pristupa u radu, kao i prepoznavanja te bilježenja ograničenja u vještinama za određene aktivnosti.

Menadžmentu ustanova predložena je sadnja ljekovitog bilja (obzirom na pogodno podneblje) koje bi se moglo upotrebljavati za izradu prirodnih preparata, pri čemu je naglašeno da okupaciona terapija u ovim psihijatrijskim ustanovama može postati „ljepša strana života”, koja će pomoći pacijentu na podizanju samopouzdanja, samopoštovanja, osjećaja zadovoljstva u životu, osjećaja za druge u grupi te osobne funkcionalnosti i vrijednosti, a ne da dopuste da u njima propadnu i zamru lijepa osjećanja ili da postanu ravnodušni prema životu.

Tokom radionica i supervizijskih posjeta konsultantica se uvjerila da su okupaciono-radni terapeuti uspješno savladali obuku i da su sa velikim entuzijazmom i timskim radom stečeno znanje podijelili i sa korisnicima, te napravili svoju prvu kolekciju proizvoda prirodne kozmetike sa prepoznatljivim pakovanjem i nazivom kozmetičke linije.

Ciljevi realizacije radionica bili su: unaprijediti kvalitet i proširiti spektar usluga u svim ustanovama u kojima je obavljena edukacija, uvođenjem novih 35

Z D R A V S T V O

ljevima Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, kao i strategijama za implementaciju mentalnog zdravlja, te su u cjelosti ispunjeni. U tom kontekstu, može se reći da su kapaciteti okupaciono-radnih terapeuta podignuti na jedan viši nivo kroz unapređenje spektra usluga okupaciono-radne terapije te osvještavanja značaja i suštine ovakvog terapijskog procesa.

Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

tehnika u oblast okupacione terapije; ojačati kompetencije okupacionih terapeuta i drugog osoblja kroz okupacionu terapiju izrade prirodnih kozmetičkih proizvoda (organskih sapuna, prirodnih pasti za zube, masažnih pločica, glicerinskih sapuna i šumećih kugli) i unaprijediti kvalitet života korisnika kroz uvođenje novih oblika okupaciono-radne terapije.

Svi ciljevi predviđeni projektnim zadatkom korespondiraju sa širim ci-

Korisnička udruženja

Osmomartovski make over Pripremila: Željka Stevanović, dipl. psiholog, Udruženje “Duša” Čelinac

K

ad osoba oboli od nekog mentalnog poremećaja gotovo uvijek je prate pojave koje nisu pratilac oboljelih od brojnih somatskih bolesti, a najveći negativan efekat ima stigma, odnosno negativno etiketiranje, ali i diskriminacija, na primjer, pri zapošljavanju ili kod pronalaženja partnera. Ovo značajno utiče na smanjenje dostojanstva korisnika usluga u mentalnom zdravlju.

Zato je važno da ih zajednica podrži da ostvare neke svoje želje, koje se nimalo ne razlikuju od naših i na koje svi mi imamo podjednako pravo. Jedna od želja članica Udruženja za podršku licima, porodicama i zajednici u mentalnom zdravlju “Duša” iz Čelinca bilo je i obilježavanja Međunarodnog dana žena, 8. marta.

Poštujući tu želju, organizovan je svojevrsni make over za pripadnice ljepšeg pola Udruženja, uz nesebičnu podršku gospođe Darije Lekanjić, vlasnice Frizerskog studija “Darija” iz Čelinca, 36

koja je sa svojim timom uljepšala naše korisnice na čemu su joj sve članice a i Udruženje neizmjerno zahvalni.

Nakon frizerskog tretmana svi zajedno su otišli na organizovani ručak, koji je podržan od Projekta Mentalno zdravlje u BiH i Asocijacije XY. Napomena: Sve osobe na fotografijama saglasne su sa njihovim objavljivanjem.

P

ušenje cigareta ubija veći broj ljudi nego požari, saobraćajne nesreće, ubistva, samoubistva, narkomanija i AIDS zajedno. Prema procjenama SZO, svake godine umire više od šest miliona ljudi zbog neposrednog a 890 000 zbog pasivnog pušenja. Žalosno je da od ukupnog broja umrlih zbog pušenja pola umire u radno produktivnoj dobi, između 35. i 69. godine starosti što znači da gube u prosjeku oko 20 godina života. Štetnost pušenja cigareta ne odražava se samo na zdravlje osobe, uzrokujući razne bolesti koje smanjuju kvalitet života i dovodi do prerane smrti, nego i smanjenu radnu sposobnost, odsustvo sa posla, povećane troškove zdravstvene zaštite (liječenje i rehabilitacija) predstavlja veliki ekonomski teret svakoj društvenoj zajednici.

Pušenje cigareta je bolest zavisnosti. Supstanca u cigaretama koja izaziva zavisnost je nikotin.

Kako nastaje zavisnost?

Prvi korak: Osoba uzima cigaretu.

Povlačenjem jednog dima nikotin stiže u mozak u roku od 30 sekundi izazivajući osjećaj užitka i energije, pojačavajući i koncentraciju.U trenucima stresa, tjeskobe i zbunjenosti, pušenje cigareta čovjeka spasava i dovodi ga u stanje zadovoljstva i smirenosti.

Drugi korak: Cigareta uzima cigaretu. Poslije pola sata taj osjećaj nestaje, osoba se osjeća depresivno i umorno te je potrebna nova cigareta da se osoba vrati u stanje zadovoljstva.

Treći korak: Cigareta uzima osobu. Kako vrijeme odmiče, tijelo postaje tolerantno na nikotin i potrebno je uzimati sve veće količine cigareta da bi se doživio isti osjećaj kao na početku.

Hemijski sastav cigareta Dim iz cigareta sadrži stotine raznih hemikalija od kojih čak šezdeset može prouzrokovati razne vrste malignih oboljenja... Supstanca zbog koje se cigarete i puše je nikotin koji, izazivajući osjećaj zadovoljstva, i ubija. Dim cigareta sadrži oko stotinu drugih hemijskih

Z D R A V S T V O

supstanci od kojih čak 60 može izazvati razne vrste raka. U dimu cigareta je i ugljen-monoksid koji povećava rizik od srčanih bolesti. Katran, koji se nalazi u cigaretama, povezan je sa pojavom nekolliko vrsta raka i izaziva velike štetne promjene na plućima.

Ne postoji organ u tijelu koji nije pogođen štetnim uticajem pušenja cigareta.

Uticaj na pluća Membrane kod zdravih pluća su glatke dok su membrane pluća pušača veoma krute i pune ožiljaka što otežava razmjenu kiseonika i ugljen-dioksida između krvi i vazduha. Disajna cijev i dio pluća prekriven je sitnim dlačicama, vidljivim mikroskopom, čija je uloga zaustavljanje prašine, mikroorganizama i drugih štetnih elemenata. Kod pušača te dlačice su većinom uništene i njihova pluća su izložena bilo kakvim štetnim elementima koji se mogu naći u vazduhu. Na disajnim organima pušenje izaziva pojačano stvaranje sluzi, koje je izvanredna sredina za razvoj bakterija, a time i pojavu različitih infekcija pluća. Zbog toga pušači često obolijevaju od bronhitisa i drugih plućnih bolesti, kao što su opstruktivne bolesti pluća, hronični bronhitis, emfizem (propadanje plućnih mjehurića što ima za posljedicu smanjenu površinu disanja).Važno je znati da, u odnosu na nepušače, pušenje cigareta povećava rizik od nastanka raka pluća 23 puta za muškarce i 13 puta za žene, odnosno odgovorno je za čak 87% slučajeva raka pluća. Takođe, povećava rizik umiranja od hronične opstruktivne bolesti pluća u odnosu na nepušače, za 12-13 puta (npr. hronični bronhitis ili emfizem).

Pušenje cigareta lično plaćeni ubica

Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

Uticaj na krvotok i srce Pušenje cigareta pospješuje nakupljanje holesterola na zidovima krvnih sudova što uslovljava sužavanje krvnih sudova. Uzrokuje takođe zgrušavanje krvi što krvne sudove čini još užim. Ovo, naravno, povećava rizik od srčanog i moždanog udara. Nakupljanje holesterola utiče i na krvne sudove u koži što može dovesti do toga da pušač ima naboranu kožu i izgleda mnogo starije nego što jeste (koža liči na osušeno lišće). Važno je znati da, u odnosu na nepušače, pušenje povećava rizik od koronarne bolesti i moždanog udara za 2-4 puta. Pušači u životnoj dobi od 30-40. godine imaju pet puta veću mogućnost da dožive srčani udar u odnosu na nepušače iste životne dobi.

Uticaj na probavni sistem Pušenje izaziva promjene na sluznici usne (leukoplakiju), smanjeno izlučivanje sline u ustima, pomanjkanje apetita, žgaravicu, podrigivanje, hroničnu upalu želučane sluznice, želučani i duodenalni čir. Pušenje povećava takođe rizik za dobijanje Kronove bolesti.

može imati simptome trovanja.

Uticaj na koštano-mišićni sistem Pušenje cigareta izaziva smanjenje nivoa fosfora i kalcijuma u organizmu što dovodi do pojave osteoporoze. Takođe, pušenje cigareta utiče na smanjenje ili povišenje mišićnog tonusa ili kontrakcije.

Uticaj na nepušače Nepušači su takođe izloženi štetnom uticaju duvanskog dima. Duvanski dim sadrži 70-tak različitih hemijskih supstanci kancerogenog djelovanja. Kod pasivnih pušača rizik od umiranja zbog koronarne bolesti je 25% a rizik od obolijevanja od raka bronhija i pluća 20-30% veći nego kod nepušača koji nisu izloženi duvanskom dimu. Velika opasnost je što su djeca pasivni pušači zbog udisanja duvanskog dima kada se nađu u sredini gdje se puši. Djeca pušača koja udišu dim imaju povećan rizik za bolesti disajnih organa.

Rizik od raka Pušenje ne izaziva samo rak pluća nego i mnoge druge vrste raka. PoveUticaj na nervni sistem zano je sa trećinom smrti od svih vrsta Pušenje izaziva tremor, nemir, nesa- raka. Pored raka pluća može izazvati nicu, razdražljivost, usporene reakcije, rak usta, grkljana, jednjaka, gušterače pad koncentracije i radne sposobnosti i bubrega. Kod žena povećava rizik od te smanjenje pamćenja. pojave raka grlića materice.

Uticaj na reproduktivno zdravlje Zbog velike količine holesterola i krvnih ugrušaka prouzrokovanih pušenjem, može doći do otežane erekcije te dovesti do impotencije. Takođe, može dovesti i do problema sa sterilitetom zbog smanjenog broja spermatozoida.

Kod žena može dovesti do poremećaja u menstrualnom ciklusu, nastanku pobačaja. Dokazano je da žene koje popuše više od 20 cigareta na dan imaju tri puta veći rizik od neplodnosti ili vanmaterične trudnoće. Pušenje cigareta kod žene povećava rizik od pojave raka grlića materice. Pušenje cigareta trudnicu može dovesti do preranog rođenja bebe koja

Zaključak Ne može se zanemariti da pušenje ne pruža i neku satisfakciju koja se ogleda u pružanju osjećaja zadovoljstva i povišene koncentracije uzrokovane nikotinom. To je ujedno i glavni razlog zašto ljudi puše. Međutim, redovnim pušenjem osjećaj zadovoljstva i povišene koncentracije postaje sve slabiji.

Zašto onda, zbog tog osjećaja, lično plaćamo svog ubicu i nježno ga nosimo sa sobom odričući se svog zdravlja i nekoliko godina svoga života?

37

Z D R A V S T V O

Koji su zakupci pogođeni posledicama epidemije Ugovor o zakupu poslovnog prostora zaključuju zakupac radi obavljanja svoje poslovne delatnosti i zakupodavac radi sticanja prihoda, zakupnine.

Pri tome se pod poslovnim prostorom podrazumevaju poslovne prostorije, kao i poslovne zgrade, a pod poslovnim subjektima privredna društva i preduzetnici, premda su i pojedine neprofitne organizacije poput ustanova, udruženja, fondova i fondacija pogođene efektima epidemije i nemogućnošću da izmire svoje obaveze na ime zakupnine, pa se članak odnosi i na ove.

Medicina i pravo

Status zakupca poslovnog prostora u vreme epidemije virusa Covid-19

Olakšice za zakupce poslovnih prostora koji su u vlasništvu Grada Banja Luka Vlada Republike Srpske čini značajne napore u cilju ublažavanja posledica koje je u privrednom sektoru prouzrokovala epidemija korona virusa kao što su prolongiranje obaveza na ime poreza i doprinosa, subvencije, olakšice ili otpis pojedinih obaveza prema državi i lokalnim zajednicama. Takođe, predloženim merama za zakupce poslovnih prostora u vlasništvu Grada Banja Luka koji imaju ugovore pod posebnim uslovima, kao i za privrednike koji koriste poslovne prostore u vlasništvu Grada kroz komercijalni zakup, a kojima je rad u potpunosti onemogućen, predviđeno je oslobađanje obaveze plaćanja se dogoditi na tržištu zakupa poslovnih zakupa za tri meseca 2020. godine, a prostora koji nisu u vlasništvu Grada. za privrednike kojima je rad ograničen, Epidemija ima obeležje više sile predviđeno je oslobađanje plaćanja ove Kada govorimo o poslovnim subjekobaveze za dva meseca. tima koji su pogođeni merama zaštite Šta će se dogoditi na tržištu za- od epidemije korona virusa COVID-19 kupa poslovnih prostora koji nisu u i o njihovoj odgovornosti za izvršavavlasništvu Grada nje obaveza iz ugovora uopšte, važSasvim je logična, opravdana, ali no je imati u vidu da okolnosti nastai jedino zakonita odluka gradskih vla- le usled epidemije imaju karakter više sti da u naznačenom periodu, koji će sile (vis maior). verovatno biti usklađen sa daljim odU nastavku ćemo sažeto objasniti vijanjem situacije, ne naplaćuju zakup pojam više sile iz ugla pravne struke, poslovnih prostora koji su u vlasništvu ali i argumentovati stav o tome da poGrada budući da je zaustavljena pri- stojeća epidemija upravo ima obeležvredna aktivnost u pojedinim sektorima je više sile. usluga, trgovine, proizvodnje, pa takvi Šta se sve, sa aspekta propisa, zakupci i ne ostvaruju prihode. Međutim, iako su gradske vlasti preporučile smatra višom silom Iako naš Zakon o obligacionim odsvim zakupodavcima da se u potpunosti ili većim delom odreknu prihoda od zakupa nosima (ZOO) ne definiše višu silu, ipak u slučajevima kada je zakupcu zabranje- je u jednoj odredbi opisno određuje kao no ili ograničeno obavljanje delatnosti ili okolnost koja je nastala posle zaključeje kod tih zakupaca došlo do značajnog nja ugovora, a koju dužnik nije mogao pada prihoda i delatnosti, evidentno je sprečiti, otkloniti ili izbeći. Dakle, reč je da je reč o aktu koja nema obavezujući o događaju koji lice, bez svoje krivice, karakter, pa se postavlja pitanje šta će ne može predvideti, izbeći ili savladati.

38

Pravna doktrina višu silu definiše kao posebnu vrstu slučaja, tj. kao „kvalifikovani“ slučaj kojeg karakterišu sledeći elementi: viša sila je spoljnji događaj u odnosu na fizičko ili pravno lice, nepredvidiv (vanredan, neočekivan, neredovan) i neotklonjiv događaj, pri čemu svi ovi elementi moraju postojati u isti mah.

Otuda se može zaključiti da je pojam više sile veoma uzak i ograničen na mali broj događaja. Sa stanovišta prava, kao viša sila mogu se pojaviti razne spoljne okolnosti, ali se sve one mogu podeliti na dve osnovne vrste: na prirodne događaje (udar groma, zemljotres, oluja, poplava, erupcija vulkana, klizanje terena, odron kamena, suša, snežna lavina, epidemije, i sl.) i na ljudske radnje (podmetnut požar, napad naoružanog lica ili razbojničke bande, razbojnička krađa, rat, revolucija, štrajk, pravni akti organa vlasti, i sl.). Šta se podrazumeva pod epidemijom Epidemija je iznenadno povećanje slučajeva neke zarazne bolesti u ljudskoj populaciji na određenom prosto-

Z D R A V S T V O

ru koje bitno prerasta očekivani broj slučajeva u toj populaciji, a ukoliko se proširi na čitave zemlje ili kontinente i masovno zahvati veliki broj ljudi, nazivamo je pandemijom. Prema definiciji Zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti Republike Srpske, epidemija od većeg epidemiološkog značaja predstavlja pojavu teških kliničkih oblika zarazne bolesti i/ili smrti od zarazne bolesti, pri čemu postoji opasnost od nastanka težih ekonomskih i društvenih posledica, prekograničnog prenošenja bolesti, kao i ponovne pojave slučajeva odstranjene (eliminisane) ili iskorenjene (eradicirane) zarazne bolesti. Prema tome, epidemija se svrstava u prirodne događaje koji se pojavljuju kao viša sila.

Epidemija korona virusa COVID-19 u BiH Svetska zdravstvena organizacija je 11. marta proglasila pandemiju koronavirusa (COVID-19), što znači da se radi o globalnom širenju bolesti koje je teško kontrolisati. S druge strane, u Bosni i Hercegovini je odlukom Saveta Ministara 17. marta proglašeno stanje prirodne ili druge nesreće na teritoriji Bosne i Hercegovine, u Republici Srpskoj je 3. aprila zbog epidemiološke situacije usled korona virusa COVID-19 proglašeno vanredno stanje (do tada je na snazi bila vanredna situacija proglašena 16. marta), dok je u Federaciji Bosne i Hercegovine 16. marta proglašeno stanje nesreće zbog opasnosti od širenja koronavirusa.

Prema tome, nema sumnje da je, sa aspekta pravne struke, u slučaju postojeće pandemije, ili uobičajeno govoreći, epidemije korona virusa COVID-19, reč o događaju, i to prirodnom događaju, koji dužnik iz ugovorne obaveze, bez svoje krivice, nije mogao predvideti, izbeći ili savladati, dakle o okolnostima koje imaju karakter više sile.

Vanredne mere Vlade Republike Srpske u cilju prevencije širenja korona virusa Nakon proglašenja vanredne situacije u Republici Srpskoj 16. marta, Republički štab za vanredne situacije Vlade Republike Srpske je već narednog dana, po preporukama medicinske nauke i struke, doneo niz vanrednih mera u cilju prevencije širenja korona virusa na teritoriji Republike Srpske. Ovim merama je pojedinim privrednim subjektima potpuno zabranjen, a pojedinima ograničen rad. Bez obzira što se situacija u pogledu propisanih mera menja

u zavisnosti od razvoja epidemiološke situacije u Republici, činjenica je da je prethodni period doneo značajne poteškoće u poslovanju privrednih subjekata, a one će zasigurno biti osetne i u narednom periodu. Sa aspekta ovog priloga, posebno je značajan status zakupca.

Epidemija korona virusa, kao prirodni događaj, uzrok je nastanka okolnosti koje predstavljaju višu silu, a pravni akti države u cilju zaštite od epidemije samo su posledice, pa ne postoji odgovornost države za štetu Odgovornost za nemogućnost ispunjenja zakupčeve obaveze ne treba tražiti u državi koja je propisala i primenila ove restriktivne mere budući da su one preduzete po preporuci medicinske nauke i struke radi zaštite mnogo viših interesa, a to su životi i zdravlje ljudi, pa svaka odgovornost države u takvim okolnostima izostaje. Dakle, epidemija korona virusa COVIS-19, kao prirodni događaj, predstavlja uzrok nastanka više sile, a restriktivne mere u vidu pravnih akata države uvedenih u cilju zaštite od epidemije predstavljaju posledicu, nužnu reakciju na okolnosti više sile.

Položaj zakupca poslovnog prostora za vreme vanrednih mera Da li zakupac poslovnog prostora u kojem, usled vanrednih mera države uzrokovanih epidemijom, dakle, iz objektivnih razloga, nije bio u mogućnosti da obavlja svoju privrednu delatnost podleže opštim pravilma ugovorne odgovornosti i ima obavezu da plaća zakupninu ili je njegov status sada drugačiji?

Okolnosti epidemije, kao više sile, pogađaju jedino zakupca, pa nisu ispunjeni uslovi za odustanak zakupodavca od ugovora Bitno je napomenuti da u ovakvim okolnostima koje imaju dejstvo više sile, odgovornost za ispunjenje obaveza iz ugovora o zakupu poslovnog prostora nije ravnomerno podeljena među ugovornim stranama, iako je reč o dvostrano obaveznom tipu ugovora. To otuda što zakupodavac ima tri osnovne obaveze koje su, po svom karakteru, pretežno pasivne - on je dužan da preda poslovne prostorije zakupcu, da ih održava u upotrebljivom stanju i da zaštiti zakupca u slučaju fizičkih ili pravnih nedostataka. S druge strane, zakupac je dužan da zakupodavcu plaća ugovorenu naknadu – zakupninu, da čuva poslovne prostorije i upotrebljava ih sa-

obrazno ugovoru, te da ih, po prestanku ugovora, vrati zakupodavcu. Dakle, tokom trajanja zakupa najviše dolaze do izražaja obaveze zakupca, i to prvenstveno obaveza na plaćanje zakupnine.

Očito je da postojeća okolnost epidemije i niz restriktivnih mera koje je javna vlast bila primorana da uvede, budući da je reč o epidemiji svetskih razmera sa posledicama po globalnu ekonomiju, a ne samo Republiku Srpsku, pogađa jedino obaveze zakupca, i to obavezu na plaćanje zakupnine, jer je ona u neposrednoj vezi sa ostvarivanjem prihoda od delatnosti čije je obavljanje zakupcu zabranjeno, odnosno ograničeno. U tom smislu, nisu ispunjeni uslovi za odustanak zakupodavca od ugovora propisani odredbom člana 34. stav 2. Zakona o zakupu poslovnih zgrada i prostorija.

Zakupac ima pravo da se, u slučaju zahteva zakupodavca za isplatu zakupnine, pozove na višu silu kao oslobađajuću okolnost U skladu sa odredbom člana 263.

ZOO, dužnik se oslobađa odgovornosti za štetu ako dokaže da nije mogao da ispuni svoju obavezu, odnosno da je zakasnio sa ispunjenjem obaveze zbog okolnosti nastalih posle zaključenja ugovora koje nije mogao sprečiti, otkloniti ili izbeći. Prema tome, zakupac koji iz objektivnih razloga, kakvi su u konkretnom slučaju u Republici Srpskoj, nije u mogućnosti da ispuni svoju obavezu plaćanja zakupnine dospele nakon ili neposredno pre stupanja na snagu vanrednih mera u Republici Srpskoj, ne može biti obavezan na plaćanje zakupnine dok traju ove oslobađajuće okolnosti. Razume se, ukoliko je reč o zakupcu kojem je poslovanje bilo samo ograničeno, a ne i zabranjeno, tada se njegova obaveza plaćanja zakupnine smanjuje srazmerno propisanom ograničenju rada.

Zakupac ima pravo da raskine ugovor o zakupu pozivanjem na promenjene okolnosti, dok zakupodavac to pravo nema S druge strane, zakupac pogođen postojećim okolnostima ima mogućnost da raskine ugovor o zakupu poslovnog prostora, u smislu odredbe člana 133.

ZOO, pod uslovom da su okolnosti koje otežavaju ispunjenje njegove obaveze plaćanja zakupnine nastupile nakon zaključenja ugovora, ili ako se zbog njih ne može ostvariti svrha ugovora, a u jednom i drugom slučaju u toj meri da 39

Z D R A V S T V O

je očigledno da ugovor više ne odgovara očekivanjima ugovornih strana i da bi po opštem mišljenju bilo nepravično održati ga na snazi takav kakav je. Pravo na raskid ugovora, tužbom pred nadležnim sudom, ima ona strana kojoj je otežano ispunjenje obaveze, što je, nesumnjivo, zakupac, odnosno strana koja zbog promenjenih okolnosti ne može ostvariti svrhu ugovora, što u konkretnom slučaju, ne bi mogao biti zakupodavac, budući da, s obzirom na mere u celoj Republici, ne bi mogao da ostvari svrhu ugovora (zakupninu) ni sa nekim drugim zakupcem, te bi sud takvo ponašanje zakupodavca smatrao nesavesnim. Ipak, ugovor se neće raskinuti ako druga strana ponudi ili pristane da se odgovarajući uslovi ugovora pravično izmene, što je faktičko pitanje i zavisi od okolnosti svakog pojedinog slučaja. To zbog toga što u pravnom poretku važi princip očuvanja ugovornih odnosa namesto njihovog raskida. Ako izrekne raskid ugovora, sud će na zahtev druge strane, u konkretnom slučaju zakupodavca, obavezati stranu koja ga je zahtevala, zakupca, da naknadi dru-

40

goj strani pravičan deo štete koju trpi zbog toga (pravična raspodela tereta).

Nije moguć prestanak ugovora o zakupu usled nemogućnosti ispunjenja za koju ne odgovara nijedna strana Imajući u vidu da su postojeće okolnosti više sile uzrokovane epidemijom ipak privremenog karaktera, odnosno vanredne mere će biti ukinute u narednom periodu, te će biti moguće nastaviti obavljanje privrednih delatnosti, nije moguće primeniti institut prestanka (gašenja) ugovora o zakupu poslovnog prostora usled nemogućnosti ispunjenja za koju ne odgovara nijedna strana (član 137. ZOO), jer je za primenu ovog pravila potrebno da se radi o trajnoj, a ne privremenoj nemogućnosti ispunjenja obaveza.

ZAKLJUČAK: Zakupodavac nema pravo da zahteva isplatu zakupnine, niti da iz ovog razloga raskine, odnosno odustane od ugovora sa zakupcem koji je pogođen posledicama epidemije korona virusa COVID-19

Iz navedenog pregleda zakonskih normi, proizilazi zaključak da zakupodavcu, ma koliko on uistinu bio pogođen okolnostima izazvanih epidemijom COVID-19 usled kojih trpi umanjenje prihoda po osnovu zakupnine, zakon ipak ne ostavlja prostor da iz razloga konkretnih okolnosti raskine, odnosno odustane od ugovora o zakupu poslovnog prostora. Po našem mišljenju, to je i sasvim logično, opravdano i pravično rešenje, budući da uzroci koji su doveli do otežanog ispunjenja ili, pak, do nemogućnosti ispunjenja obaveze plaćanja zakupnine, jesu uzroci koji se zakupcu, čija je delatnost pogođena vanrednim merama Vlade Republike Srpske, ne mogu upisati u krivicu. Kako je pored toga, ipak, reč o privremenoj nemogućnosti ispunjenja obaveze zakupca, koju takav zakupac zasigurno nije ni želeo, niti planirao, u ovako teškim situacijama potrebno je pokazati razumevanje, savesnost i solidarnost za njegov status.

Banja Luka, 8. april 2020. godine Advokat dr Jovana Pušac, doktorirala na temu Ugovora o zakupu poslovnih zgrada i prostorija

S

asvim neočekivano, svijet je stao preko noći. Već danima ustajemo i liježemo usmjereni na zadovoljavanje osnovnih potreba i iščekivanje kada će se život vratiti u normalne tokove. Prvi put u istoriji svjedočimo neviđenoj globalnoj reakciji na bolest, izazvanu korona virusom, bez mogućnosti da tačno predvidimo kraj pandemiji.

Loše strane situacije koja je zahvatila cijelu zemaljsku kuglu nije teško nabrojati. Iz dana u dan raste broj oboljelih, kao i onih koji su izgubili bitku s bolešću. Urušavaju se zdravstveni sistemi, ekonomije, radnici masovno ostaju bez posla, gradovi koji su samo nekoliko mjeseci ranije ključali od života su pusti, a stanovništvo se prilagođava novom načinu života, prostornom karantinu i smanjenim socijalnim kontaktima.

Pandemija je postala veliki izazov za svakog čovjeka, a posebno one iz svijeta nauke.

Kako trajna promjena ponašanja društva nije dugoročno rješenje ovog globalnog problema u centru pažnje su se našli stručnjaci koji rade na pronalasku adekvatne vakcine koja će ljudima pružiti imunitet na izloženost virusu.

I upravo tu može započeti priča o dobrim stranama nastale situacije. Sve ono što se činilo kao važno, a što nas u ovom vremenu brzog života troši i umara, stavljeno je u drugi plan. Posvetili smo se njegovanju međusobnih odnosa, jačanju i očuvanju porodice, davanju podrške prijateljima, komšijama i razmišljanjima o istinskim vrijednostima.

Oči cijelog svijeta uprte su u naučnike, ljekare i sve druge čije znanje i vještine odmotavaju zapetljano klupko na čijem kraju se nalazi rješenje problema. Konačno znanje, trud, rad i požrtvovanost imaju svoju istinsku vrijednost. U borbi protiv nevidljivog neprijatelja, glavna oružja nisu niti politika, niti demagogija niti bilo šta što izlazi iz granica zdravog razuma, nego znanje proisteklo iz uređenih sistema obrazovanja,

Z D R A V S T V O

Corona - opomena ili kontrola ovozemaljskog života

Ljepota življenja se ogleda u sitnicama

Piše: dr Gordana Simić, spec. stom. protetike

socijalne i zdravstvene zaštite.

Osim toga, još jednom se pokazalo da svijet može funkcionisati samo ukoliko su na cijeni zahvalnost, kultura, empatija, altruizam i mnoge sitnice čiju vrijednost zbog brzine često zaboravljamo.

Za pojedinca, osim instrukcija nadležnih, pravila nema.

Važno je ostati zdrav, očuvan i fizički i mentalno. Neki će vrijeme pred sobom iskoristiti za završavanje obaveza koje su dugo bile na čekanju, neki će učiti, sticati nova znanja i vještine, neki će odmarati, a neki sve od navedenog. Koju

Iako se utisci još ne mogu sumirati niti možemo procijeniti kakve će biti posljedice, kristalno je jasno da je pojedinac u ovakvoj krizi nemoćan, a zadatak koji je pred kompletnim društvom je smanjenje nejednakosti i socijalnih razlika.

Na kraju, ostaje nada da kada se mali zemljani konačno izbore s virusom, neće biti poraženi zaboravom onoga što ih je snašlo, nego će, poučeni iskustvom, svoju energiju više nego ikada ulagati u izgradnju još boljeg školstva, zdravstvenog sistema, nauke u cjelini te će nastaviti biti solidarni,

god opciju odaberu, nijedni neće pogriješiti.

Ipak, skrovište, ohrabrenje i sigurno utočište, kao i u većini životnih situacija, sigurno će svako od nas pronaći na najljepšem mjestu na svijetu – u toplini porodice, koja štiti sve naše ranjivosti, čini nas boljim ljudima, a sve to će dobro doći da dalje nastavimo s više susretljivosti, bliskosti i osjećaja za pravdu, kako bismo budućim generacijama ostavili svijet bolji od onog u kojem živimo.

pomagati drugima i više cijeniti najvredniju stvar koja im je data na dar – život. A ljepota življenja se svakako ogleda u sitnicama: sunčanom danu, odlasku na posao, u vrtić, školu, spontanom osmijehu, lijepoj riječi, zagrljaju…

Do tada, poštujte preporuke nadležnih, smanjite socijalne kontakte, čuvajte svoje i zdravlje svojih bližnjih, jer i ovoga puta situacija nas uči da zdravlje vrijedi cijelo bogatstvo, a platiti se ne može nikakvim novcima.

Porodica Simić

41

O

F A R M A C I J A

dgovor je da. Ali moramo znati kako. Često nismo svjesni da možemo kreirati budućnost. Ne u svim aspektima, ali u mnogim. Naš lični doprinos znači mnogo. Korištenje znanja na pravi način može promijeniti naše živote. Znanje u kombinaciji sa globalnom akcijom može promijeniti svijet.

Kako promijeniti ishode kardiovaskularne bolesti koja je prethodnih decenija bila vodeći globalni uzrok smrti, bilo je glavno pitanje „Krkinog“ simpozija „Živjeti duže, bolje ili oboje“, organizovanog u Banjaluci, 5.3.2020. godine.

Simpozij je okupio više od 180 gostiju koji su poslušali predavanje uglednog stručnjaka, interventnog kardiologa iz Slovenije dr. Marka Gričara.

Eminentni stručnjak je naglasio da kardiovaskularne bolesti i dalje predstavljaju 1/3 svih smrtnih slučajeva širom svijeta, a hipertenzija je jedan od vodećih faktora rizika za nastanak kardiovaskularne bolesti, ali i globalni, rastući problem čija se prevalenca brzo povećava.

Dr. Gričar je istakao da je potrebno mijenjati način liječenja hipertenzije te da to zahtijeva velike promjene jer je za pacijente važno i sniženje krvnog pritiska do ciljnih vrijednosti, ali i zaštita ciljnih organa.

Predstavio je ESC/ESH 2018. smjernice za liječenje hipertenzije i strategiju upotrebe SPC od početka liječenja za bolju kontrolu KP, nove ciljne vrijednosti KP za većinu pacijenata, te naglasio važnost detekcije loše adherence koja je u liječenju od velike važnosti. Poseban akcenat je bio na što široj upotrebi SPC (single-pill kombinacija) kad god je to moguće, jer je SPC u jednoj tableti pet

Živjeti duže. Živjeti bolje. Možemo li?

puta efikasnija od povećanja doze monoterapije, a ima i mnogo prednosti u odnosu na slobodne kombinacije lijekova u smislu jednostavnijeg režima doziranja, bolje efikasnosti, poboljšane sigurnosti i poboljšane suradljivosti pacijenata.

U tom svjetlu je istakao da nisu svi ACEI i ARB-ovi isti jer imaju efekt klase, već da među njima postoje i značajne razlike. Među ACEI-ma prednost treba dati visoko lipofilnim ACEI kao što je pe-

rindopril i njegove SPC (single-pill kombinacije, zbog značajnih i mnogobrojnih benefita koje on pruža pacijentima). U grupi ARB-ova doktor Gričar je istakao valsartan koji zbog svoje efikasnosti i sigurnosti, uz telmisartan ima prednost nad drugim sartanima.

Danas se doktorima pružaju velike i mnogobrojne mogućnosti koje im olakšavaju borbu protiv hipertenzije, koje treba bolje iskoristit što će im pomoći u postizanju zajedničkog cilja.

Među njima su i „Krkine“ single-pill kombinacije perindoprila: perindopril/indapamid, perindopril/amlodipin kao i trojna single-pill kombinacija perindopril/indapamid/amlodipin, kao i „Krkin“ valsartan i njegove SPC: valsartan /hidrohlorotiazid i valsartan/amlodipin koji omogućavaju liječenje hipertenzije sa samo jednom tabletom dnevno. „Krka“ na tržištu Bosne i Hercegovine ima i SPC ramiprila: ramipril/ hidrohlortiazid i ramipril/amlodipin.

Uz efikasno i sigurno sniženje krvnog pritiska, SPC će poboljšati adherencu pacijenata i na taj način pomoći postizanju osnovnog cilja liječenja hipertenzije: smanjenje ukupnog dugoročnog kardiovaskularnog morbiditeta i mortaliteta, tj.poboljšanu prognozu pacijenata - da oni žive i duže i bolje.

Krkina perindopril porodica-

perindoprili kojima se vjeruje • 15 godina kliničkog iskustva.

2 • preko 3 miliona svakodnevno liječenih pacijenata 3-6 • Efikasnost i sigurnost dokazana na preko 80.000 pacijenata.

1

1.

IMS 2006-2015

2.

CEGEDIM, ePharma Market, HmR, INTELLIX, Insight Health, IQVIA, MEDICUBE, PHARMAZOOM, PHARMSTANDART 2018.

3.

Data on file, Krka, d. d., 2018.

4.

Prijatelj T, Grošelj M, Barbič-Žagar B. Blood pressure control for health benefits in all grades of hypertension. Cardiol Croat. 2018;13(7-8):251-5.

5.

Kislyak OA., Chukaeva II., Vygodin VA. Modern recommendations and real clinical practice: the results of the SILA study. Rational Pharmacotherapy in Cardiology 2019;15(2):166-173.

6.

Drapkina OM. Combination therapy of high-risk patients in real clinical practice. Results of SYNERGY study (Part 1 Antihypertensive branch). Rational Pharmacotherapy in Cardiology 2017;13(2).

7.

Final report. Non-intervention monitoring of efficacy and safety of perindopril (Prenessa) or perindopril and indapamide (Prenewel) in the treatment of arterial hypertension. – KPASES 08/2010 – PRENESSA/PRENEWEL/SI. Data on file, Krka, d. d., Novo mesto, Slovenia, 2013.

42

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

A

ko volite da spojite lijepo i korisno, oprobajte se u gajenju ljekovitog i začinskog bilja u saksijama na terasi ili na prozoru. Čak i ako vam baštovanstvo nije jača strana, ovo bi moglo da uspije, jer biljke koje koristite u kulinarstvu ili pripremate od njih čaj ne traže mnogo njege i truda.

Biljke ne treba iznositi na balkon prije prvog maja, jer je tek tada spoljašnja temperatura povoljna za rast i razvoj bilja. Začinsko i ljekovito bilje voli sunce, ali ga, ipak, ne treba ostavljati nezaštićeno na najjačim ljetnjim žegama. Najbolje bi bilo da biljke zalijevate ujutru, jer im to najviše prija. Ako ih zalijevate uveče, zbog pretjerane vlage, mogu da se pojave neke štetočine i bolesti. Kišnica je naravno najbolja, jer u vodi iz vodovoda ima hlora, ali i odstajala če-

smovača je dobra za zalijevanje. Jednom nedjeljno začinsko i ljekovito bilje trebalo bi da bude prehranjeno azotom, jer je on važan sastojak za rast lista.

Biljke ne bi trebalo da stoje na promaji jer se dodatno isušuje zemlja. A da su

Oplemenite svoju terasu mirisom začinskog bilja na pravom mjestu, biljke će same da vam kažu svojim izgledom, veličinom i na kraju – ukusom.

Osvježavajuća nana Osvježavajuća nana je ukusni začin mnogim jelima od povrća i mesa, a koristi se i za pravljenje sokova, koktela, sladoleda, voćnih salata. Mlado lišće je najaromatičnije i bere se neposredno pred upotrebu, a najbolje je pred cvjetanje u julu i avgustu. Nana (Mentha piperita) se smatra najstarijim svjetskim medikamentom, a koristi se

za regulisanje disajnih i probavnih tegoba, održavanje higijene usta, osvježavanje vazduha u prostoriji, a pošto prirodno hladi liječi inflamacije i glavobolje. Listovi nane se mogu koristiti svježi, ali i osušeni pri pravljenju čaja.

Priprema: Jelena Pušac Broćilović

Način njege nane u kućnim uslovima je jednostavan - sadi se pelcerom, a najbolje vrijeme za njeno rasađivanje je mart. Pelcer treba pustiti nekoliko dana da u vodi razvije korijen, a zatim ga posaditi u zemlju bogatu humusom.

Nanu ne treba držati izloženu direktnoj svjetlosti, a izuzetno joj prija obilno zalijevanje. Ne zaboravite da je jednom godišnje presadite, koristeći novu zemlju ili bar da staru osvježite đubrivom.

Mirisni ruzmarin U svim mediteranskim zemljama ruzmarin (Rosmarinus officinalis) se često koristi kao zanimljiv dodatak jelima, a u kućnim uslovima lako se uzgaja i svojom notom osvježava vazduh u prostoriji. Zbog intenzivnog ukusa koristi se kod pripremanja mesa sa roštilja, ali i ribe i jela sa povrćem, a gurmani obožavaju kombinovanje ruzmarina sa jakim i pikantnim jelima. Ruzmarin ima blagotvorno dejstvo, pa tako čaj smiruje glavobolju, liječi infekcije disajnih puteva, a ulje od ruzmarina u kupki poboljšava cirkulaciju i pospješuje lučenje vode iz organizma.

Ruzmarin uspješno raste na svim vrstama zemlje, a ne traži mnogo vode, tako da ga treba zalijevati jednom, a ljeti dva puta nedjeljno. Sije se u martu, ali najbrže se proizvodi iz pelcera koji se sade u septembru i oktobru. Voli toplotu i sunce pa ga treba sačuvati od mrazeva, kao i od prevelike vlažnosti vazduha.

Ljekovita majčina dušica Majčina dušica (Thymus serpyllum) idealno ide uz jaka jela poput jagnjetine, divljači, zečetine, ali i uz pikantni krompir i povrće. Upotrebljavaju se list i cvijet i imaju jako antibakterijsko dejstvo, a deluju umirujuće kod infekcija disajnih puteva i želudačnih tegoba. Ljekoviti sastojci se nalaze samo u listu i cvijetu, a majčina dušica nije zahtjevna za održavanje.

44

PRIRODA I

Z D R AV L J E

no se slaže sa paradajzom, plavim patlidžanom, karfiolom, krompirom. Čest je sastojak preliva za mesa i tjestenine.

Bosiljak (Ocimum basilicum) je odličan antioksidant koji poboljšava varenje i čuva hranu od kvarenja. Kod ove jednogodišnje biljke mogu se koristiti svi nadzemni dijelovi, iako se najčešće koriste samo svježi listovi. Ova biljka obožava sunčana i topla mjesta, a treba je držati podalje od promaje. Sadi se u aprilu i martu, a moguće je konzumirati čim da prve cvjetove, od maja do avgusta.

Uspijeva i na suvoj i siromašnoj zemlji, a prijaju joj sunčana mjesta, mada uspijeva i na sjenovitim. Sije se u proljeće, cvjeta tokom juna i avgusta, a treba joj podsijecati vrhove tokom cvjetanja, kako bi se omogućilo bujanje bočnih izdanaka. Ne treba je pretjerano zalijevati.

mljišta, kao i izuzetno osunčana mjesta.

Origano (Origanum vulgare) traži periodično zalijevanje, a sjemenu je potrebna posebna njega. Sjeme treba umotati u vatu ili gazu i povremeno kvasiti tako da ne truli i da ima dovoljno vazduha, a kada naklija treba ga postaviti na površinu zemljišta i politi vodom. Biljka je zrela za korišćenje kada naraste Ukusni origano Origano je jedna od najčešće kori- oko deset centimetaba ili obrazuje dešćenih i najomiljenijih začinskih biljaka. setak listova, a koriste se samo listovi.

Obavezan je sastojak pasta, pica i salaPikantni bosiljak ta i gotovo svi ga vole. Lako se gaji, ne zahtijeva posebne uslove i brzo uspijeva Ova začinska i ljekovita biljka jeliza korišćenje. Voli suvlja rastresita ze- ma daje mirisnu i pikatnu notu, a odlič-

45

PRI R O D A I

G

Z D R AV L J E

rejpfrut (Citrus x paradisi, Rutaceae) je hibridna, zimzelena, drvenasta biljka suptropskih predela. Dostiže visinu od oko 5-6 metara. Listovi su tanki, dugi oko 15cm, tamnozelene boje, a cvetovi su beli sa četiri latice. Ekspanzija upotrebe počinje u 19. veku i od tada se najviše uzgaja u SAD, Španiji, Kini, Južnoj Africi, Izraelu i Turskoj, dok je još u spisima iz 1750. godine spominjan kao jedno od „sedam čuda Barbadosa“. Postoji više varijeteta poznatih kao žuti, roze i crveni grejpfrut.

Plod sadrži mnogo blagotvornih sastojaka: vitamine C, E, A, pektine, antioksidans likopen i bioflavonoide, međutim, zbog prisustva flavanona naringina može uticati na metabolizam pojedinih lekova inhibicijom enzima CYP3A4. Poželjna je upotreba grejpa u dijetetskim režimima ishrane zbog povoljnog delovanja na metabolizam masti i ugljenih hidrata i regulaciju telesne mase, ali se mora voditi računa o mogućim interakcijama.

Seme grejpfruta takođe sadrži mnoge aktivne supstance sa antivirusnim, fungicidnim, antibakterijskim, antiparazitnim delovanjem i pozitivnim efektom na jačanje imuniteta kod prehlade i gripa.

Tokom 1989. i 1990. su vršena ispitivanja u SAD (objavljena u “Journal of Orthomolecular Medicine“,vol 5,USA,1990) kojima je potvrđena antimikrobna efikasnost ekstrakta semena grejpa upoređivanjem sa efikasnošću 30 poznatih antibiotika i 18 fungicida.

Utvrđeno je, takođe, da herpes simplex virus postaje inaktivan za 10 minuta nakon tretiranja ovim ekstraktom.

Ekstrakt se dobija iz semenki, pulpe i belih membrana grejpfruta. Prirodni ekstrakt se dobija mehaničkim usitnjavanjem i mešanjem sa glicerinom, dok se za komercijalnu proizvodnju, 46

Primena ekstrakta semenki grejpfruta

Mr ph. Anica Crkvenčić

osim glicerina, dodaju i sintetski konzervansi, tako da se pri odabiru preparata mora obratiti pažnja na tačan hemijski sastav.

Ekstrakt semena se upotrebljava per os u vidu kapi i kapsula, a moguća je i eksterna primena kod određenih kožnih oboljenja. Upotrebljava se za tretman: • gastrointestinalnih i digestivnih poremećaja • prehlade i gripa • oboljenja izazvanih parazitima • gljivičnih infekcija • kožnih oboljenja • dijareje i dizenterije • oboljenja desni Aktivne supstance u ekstraktu semena su: bioflavonoidi (kvercetin, hesperidin, rutin, naringin) kumarini, limonoidi, vitamini C,E, kalijum, folati, gvožđe, biljna ulja, magnezijum, beta karoten, vitamini B grupe, biljna vlakna.

Mehanizam dejstva se ispoljava blokiranjem preuzimanja aminokiselina i oštećenjem citoplazmatske membrane patogena, što izaziva njenu propustljivost za sadržaj ćelije i deaktivaciju. Vrlo bitno je da se retko javlja tolerancija i rezistentnost mikroorganizama. Ekstrakt je efikasan u tretiranju intestinalnih poremećaja izazvanih mikroorganizmom Entamoeba hystolitica i kod lamblijaze. Dobri rezultati su postignuti kod tretiranja hroničnih kandidijaza, jer preparati semena grejpa ne ispoljavaju neželjene efekte, koji su česti kod duže upotrebe sintetskih antimikotika.

Ekstrakt pomaže alkalizaciju krvi što je

bitno jer mikroorganizmi teško opstaju u blago alkalnoj sredini bogatoj kiseonikom. Ekstrakt ima visoku kiselost, međutim, metabolizmom u organizmu prouzrokuje alkalizirajući efekat. Primena je poželjna i kod tzv. „putničkih dijareja“ uzrokovanih bakterijama: E. Coli, Staphylococcus aureus i dr. Prisustvo mnogih antioksidanasa: vitamina C i E, beta karotena, bioflavonoida utiče povoljno na metabolizam ugljenih hidrata i masti, prevenciju oboljenja izazvanih oksidativnim stresom i aktivnost imunog sistema.

Upotrebom ekstrakta se mogu javiti alergijske reakcije kod pacijenata sa alergijom na citruse. Ukoliko je pacijent pod terapijom lekovima koji se metabolišu preko CYP3A4 (ciklosporini, beta blokatori, neki antihistaminici i antihipertenzivi, lekovi za tretman erektilne disfunkcije) neophodna je prethodna konsultacija sa lekarom kako bi se sprečile moguće interakcije.

ZDRAVSTVO - SRBIJA

U

Srbiji još nema nijednog smrtnog slučaja od korona virusa, rekao je Vučić i dodao da trenutno ukupno imamo 48 zaraženih.

Kako je rekao, ovog sekunda imamo vanredno stanje na teritoriji cele Srbije, a odmah posle večerašnjeg obraćanja i objave u „Službenom glasniku“ uslediće sednica Vlade, na kojoj će biti doneta uredba o merama za vreme vanrednog stanja.

“Doneli smo tu odluku, ne lako, pošto se takva odluka donosi u izuzetnim i posebno kriznim situacijama”, kazao je Vučić.

Dodaje da je danas i najgori dan za Evropu, verovatno od Drugog svetskog rata, i da je u Italiji umrlo 368 ljudi, u Španiji gotovo 200, a u drugim se dramatično povećava broj umrlih.

“Ali nema nikakve sumnje da u danima koji dolaze da ćemo se sa tim suočiti”, rekao je Vučić, dodajući da će se nada da rast takvih slučajeva neće biti kao u evropskim zemljama zbog čega će biti preduzete najteže mere.

Vučić podseća da je Srbija prošla kroz teške krize, kroz užasnu ekonomsku krizu pošto smo bili na korak do bankrotstva i da to danas ljudima izgleda kao pesma, ali da nije bilo lako i da smo sada bili jedna od dve zemlje u Evropi sa najvećim rastom.

Predsednik dodaje da smo prošli i kroz tešku sitauciju po pitanju KiM, migranata, Srebrenice...

“Ovo će za nas biti najteža bitka za naš narod, bitka za naše stare i bolesne, oni su meta ovog žestokog napada. Moramo da čuvamo sve, ali su oni, pre svega, meta ovog žestokog napada.

Naši roditelji, naši stariji su izgradili naša sela, naše puteve i pruge... Izgradili sve što imamo u našoj zemlji. I moramo da učinimo sve što možemo da tim divnim ljudima pomognemo”, rekao je Vučić.

Prvi slučaj korona virusa Ministar zdravlja Zlatibor Lončar na vanrednoj koferenciji za medije 6. marta 2020. potvrdio je prvi slučaj korona virusa u Srbiji.

- Čekali smo ovo iz sata u sat, sada zvanično objavljujem da je potvrđen prvi slučaj korona virusa u Srbiji - rekao je ministar, i otkrio više detalja.

48

Predsednik Vučić proglasio vanredno stanje, Bograd, 15. marta (Tanjug)

Moramo da pobedimo Covid-19 sio da su na testiranju svi koji su bili u kontaktu sa zaraženim i njegovom porodicom.

- U pitanju je čovek od 43 godine iz Subotice, koji je boravio u Mađarskoj. Kada se vratio u Srbiju osetio je tegobe, ali je bio odgovoran i samoizolovao se, poslao decu na selo i ostao samo sa suprugom koja mu je donosila hranu.

Zaraženi čovek se sada nalazi u bolnici u Subotici, a ministar je nagla-

Doktori iz Kriznog štaba za suzbijanje zarazne bolesti COVID-19 Svako vreme ima svoje heroje, a kada je o zdravstvu reč, možemo da kažemo da svako vreme ima svoje “Hipkrate”.

Ima ih i Srbija, pogotovo kada je reč o virusima i zaraznim bolestima, a “upoznali” smo ih opet sada u doba korone.

Mnogih od njih smo se, doduše, prisetili, a neke prvi put videli...

Predrag Kon, Branislav Tiodorović, Branimir Nestorović, Goran Stevanović, Mijomir Pelemiš, Darija Kisić Tepavčević, Vladimir Petrović i Zoran Gojković, lekari su, infektolozi i epidemiolozi, koji nas u doba ove najnovije pošasti stručnim savetima i validnim informacijama vode kroz nju.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Oni nas upoznaju sa COVID-om, oni nam govore šta on radi u Srbiji a šta u svetu, oni nam predočavaju najbolje i najgore scenarije koje bi ovaj virus mogao da napiše.

Hipokrat je smatrao da u razvoju svake bolesti postoje kritični dani, upravo na te dane oni su nam skretali pažnju u vezi sa korona virusom od kojeg je u Srbiji obolelo 528 osoba, a osam umrlo.

Prof. dr Predrag Kon, epidemiolog i načelnik Jedinice za zarazne bolesti Gradskog zavoda za javno zdravlje Beograd Diplomirao je na Medicinskom fakultetu u Beogradu 1981. godine. Deset godina kasnije je specijalizirao epidemiologiju na Vojnomedicinskoj akademiji u kojoj je radio 15 godina. Dr Kon, član Kriznog štaba za suzbijanje zarazne bolesti COVID-19, bio je i ratni epidemiolog.

Doktor Kon je u dva mandata, od 2002. do 2010. godine, bio je član Komisije za zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti. Bio je šef tima epidemiologa u sklopu iste radne grupe u vreme epidemija SARS-a 2003. godine.

Učestvovao je u izradi Zakona o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti 2004. godine i izradi Pravilnika o imunizaciji i zaštiti lekovima 2006. i 2017. godine. Bio je predsednik Posebne radne grupe za primenu Plana aktivnosti pre i u toku pandemije gripa od 2005. do 2010. godine i rukovodio preventivnim aktivnostima u toku pandemije gripa 2009. godine.

Nosilac je Medalje za vojne zasluge i Povelje Srpskog lekarskog društva.

Nikad se nije i nikad se neće umoriti da nam priča o prevenciji, o tome koliko je važna vakcinacija, da nas upoznaje sa prirodom i karakteristikama svih virusa i svih drugih zaraznih bolesti. S obzirom na to da je, uz besprekornu biografiju, život posvetio iskorenjivanju pošasti poput korona virusa, njegov izbor da nas vodi u borbi protv COVID-19 je apsulutno pravi pogodak.

Prof. dr Branislav Tiodorović, epidemiolog Trenutno je profesor Tiodorović savetnik direktora Instituta za javno zdravlje u Nišu, a i sam je bio na čelu ove ustanove.

Kao profesor Medicinskog fakulteta obrazovao je na hiljade studenata.

U decembru 2017. godine je dobio nagradu za životno delo koju mu je dodelila Gradska podružnica srpskog lekarskog društva.

Ova nagrada mu i te kako pripada.

Pouzdano znam da je pre nekoliko godina spasao građane Srbije respiratora, kada se u našoj zemlji pojavila nova bolest.

Uvek je u etar iznosio istinu o bolestima ma koliko ona izazivala strah, bila bolna...

I sada se prvi usudio da kaže ono čega smo se pribojavali - da nam je korona ušla u bolnice, da imamo obolele zdravstvene radnike, kao i da Covid-19 ne štedi ni mlade.

Doc. dr Goran Stevanović, direktor Klinike za infektivne i tropske bolesti Zovu ga srpski doktor Haus. S obzirom na životni izbor i na mesto na kojem radi, “osuđen” je da se susreće sa pacijentima i postavlja im dijagnoze sa kojima se svet prvi put suočava.

Trenutno je najopterećniji direktor jedne Klinike u zemlji. U Klinici za infektivne i tropske bolesti, naime, leči se više od 30 pacijenata.

Da bi se ova ustanova rasteretila, neki pacijenti su prebačeni u Bolnicu “Dr Dragiša Mišović”.

Stevanović gaji uvažavanje svih kolega. Njegovo znanje, stručnost, rad i požrtvovanost nisu ostali neprimećeni ni kod onih starijih.

Poslednja njegova poruka koju je

uputio narodu jasno govori koliko je COVID-19 opasan.

- Moramo da držimo distancu jedni od drugih. Mi volimo da se pozdravljamo, ljubimo, ali poljubac je u ovim situacijama potencijalno smrtonosan. Sa decom oprezno, držite ih kod kuće, oni su rasadnik ovog virusa - upozorio je direktor Infektivne klinike.

Prof. dr Mijomir Pelemiš, infektolog Profesor Mijomir Pelemiš u dva navrata je bio direktor Klinike za infektivne i tropske bolesti Kliničkog centra Srbije, od 2001-2010. godine i od 2014. do 2015.

U toku svog dugogodišnjeg rada, radio je u svim kliničkim odeljenjima.

Ipak, najveći deo svog radnog veka u Klinici je posvetio ispitivanju bolesnika sa nejasnim febrilnim stanjem i modernoj antimikrobnoj terapiji.

Imao je, kaže, sreću ili nesreću da vidi kako izgledaju epidemije variole vere, SARS-a, ebole...

Prof. dr Branimir Nestorović, specijalista pedijatar, pulmolog i alergolog Doktor Nestorović radi na Univerzitetskoj dečjoj klinici od 1979. godine, načelnik je Odeljenja za alergologiju i pulmologiju, a na Medicinskom fakultetu u Beogradu je redovni profesor na Katedri za pedijatriju od 2002. godine.

Uvek je zamišljao da će mu životni poziv biti muzika ili psihologija, međutim, brat, koji je njegova dokumenta predao na Medicinski fakultet, nacrtao mu je dalju sudbinu.

Važi za doktora koji ne obraća pažnju šta se o njemu priča, a to je naučio pogotovo pre više od 15 godina, kada se razboleo, i kada ga je to isku49

Z D R AV S T V O - S R B I J A

stvo, kako je govorio u medijima, potpuno resetovalo.

Jedan je od ljutih protivnika vakcina, ali i kada o tome govori, govori sa osmehom. To i jeste ono što ga zrači i čini posebnim.

U radu sa roditeljima čija su deca bolesna dosta pažnje pridaje prirodnoj medicini. Ne juri da prepiše deci antibiotike, više je za prirodno stvaranje imuniteta.

Jednoj majci koja je uspaničeno dolazila kod njega u Tiršovu jer joj je dete svako malo bilo bolesno pošto je do 3. godine stvaralo imunitet, uporno je objašnjavao da je dete zdravo, odnosno da je to normalno.

Prof. dr Darija Kisić Tepavčević, epidemiolog i zamenica direktora Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut” Jedna je od retkih žena epidemiologa, koja se, u nekoj od epidemija u našoj zemlji, danonoćno angažovala. Poruke su nam ranije, uglavnom, stizale od muškaraca.

Darija Kisić je još sa 17 godina izbegla iz ratom zahvaćenog Sarajeva, a gimnaziju je nastavila u Bileći, rodnom gradu svog oca. Isticala se kao najbolja učenica, đak generacije, a nakon srednje škole sa porodicom se preselila u Beograd, gde je završila Medicinski fakultet. Magistrirala je iz oblasti epidemiologije.

kog centra Vojvodine i profesor na predInformacija o novom korona metu hirurgija na Medicinskom fakultetu virusu na dan 7. april 2020. u Novom Sadu. U ortopediji se prvenstveU Republici Srbiji je do 15 časova 7. no bavi artroplastičnim procedurama. aprila 2020. godine registrovano ukupno U toku epidemije korona virusom u 2.447 potvrđenih slučajeva COVID 19.

Srbiji, novinarima na konferenciji odgoOd poslednjeg izveštaja do 15 čavara koncizno i bez oklevanja. sova testirani su uzorci 1.074 osobe od kojih je 247 pozitivno. Hospitalizovano je 1.394 pacijenata.

Na respiratoru je ukupno 109 pacijenata.

Do 15 časova u Republici Srbiji testirane su ukupno 9626 osobe koje su ispunjavale kriterijume definicije slučaja.

Nažalost, od prethodnog izveštaja imamo i nova tri (3) smrtna slučaja, odProf. dr Vladimir Petrović, nosno ukupno 61. epidemiolog Preminule su dve osobe muškog pola i jedna osoba ženskog pola.

Profesor Vladimir Petrović je epideProsek njihovih godina je 62,66 i oni miolog i direktor Instituta za javno zdrav- su imali komorbiditete, odnosno više drulje Vojvodine od 2011. godine. gih pridruženih bolesti koje su doprinele Široj javnosti je postao poznat u pan- neželjenom ishodu. demiji gripa A (H1N1) 2008. i 2009. godi(Izvor: Telegraf - 28. 03. 2020.) ne kada se kao mlad epidemiolog borio protiv tog virusa.

Informacija o novom korona virusu COVID-19 Do 16. aprila 2020. u Republici Srbiji Testirane su 29.472 osobe Registrovano pozitivnih 5.318 osoba Hospitalizovano je 3.511 pacijenata Na respiratoru je 120 pacijenata Izlečenih 443 pacijenta Preminulih 103 Do 21. aprila 2020. u Republici Srbiji Testirane su 45,355 osobe Registrovano pozitivnih 6,890 osoba Hospitalizovano je 3,660 pacijenata Na respiratoru je 101 pacijenata Izlečenih 977 pacijenta Preminulih 130 U svetu, ukupno registrovano (21. april 2020.)

Pozitvnih: < 2,5 miliona Umrlih: < 180,000 Izlečenih: < 700,000

Prof. dr Zoran Gojković, pokrajinski sekretar za zdravstvo Glavna osoba za Vojvodinu u ovom kriznom štabu Vlade koji se bavi korona virusom je profesor Zoran Gojković.

On je pokrajinski sekretar za zdravstvo i načelnik je odeljenja Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju Klinič50

Najviše zaraženih ima u SAD, Španiji, Italiji, Francuskoj i Nemačkoj, a Sjedinjene Države su prve i po broju preminulih - više od 40.000 ljudi. Zanimljivo je da su zemlje istočne i jugoistočne Azije koje su bile hvaljene za odlične mere sada su na udaru drugog talasa zaraze, pa je tako broj zaraženih ponovo porastao u Južnoj Koreji, Singapuru, Indoneziji...

Dr. Jaroslava-Beba Jovanović, Infektivna klinika u Beogradu

Ostani kod kuće Stop corona!

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Srpsko lekarsko društvo

Poruka podrške u borbi protiv COVID-19 Drage koleginice i kolege, Upravni odbor Srpskog lekarskog društva izražava svoje najveće poštovanje i divljenje svim zdravstvenim radnicima za trud i rad koji ulažu u odgovoru na epidemiju COVID 19. Naše društvo zna za mnogobrojne divne primere požrtvovanog rada naših zdravstvenih radnika u teškim vremenima u prošlosti.

Danas su pred svima vama nedelje teške i rizične borbe koje će nesumnjivo zahtevati mnogo napornog rada, požrtvovanja i odricanja. Potpuno smo uvereni da će naši članovi i svi ostali lekari naše zemlje sa nepokolebljivom posvećenošću uspešno odgovoriti i na ovaj teški izazov. Želimo da ažurno pratite obaveštenja o toku epidemije, da dosledno sprovodite preporučene mere, da bolje nego ikada pre međusobno sarađujete, da nastojite da svojim pacijentima pružite najbolje moguće lečenje i negu, ali i da se sami sačuvate od infekcije tako da se što pre ponovo okupimo u našem Srpskom lekarskom društvu.

Akademik Radoje Čolović

Dnevno 2.000 testova

Laboratorija „Vatreno oko“

P

remijerka Srbije Ana Brnabić kazala je da će broj testiranih na korona virus biti duplo povećan nakon otvaranja nove laboratorije na Poliklinici Kliničkog centra Srbije i jedne u Nišu koja se trenutno pravi. U novoj laboratoriji će se dnevno raditi 2.000 testova.

Brnabićeva je na otvaranju laboratorije „Vatreno oko“ u Kliničkom centru Srbije navela da je Srbija trenutno vodeća u ovom delu Evrope po broju urađenih testova i da će, uz dve nove In Serbia

laboratorije, biti među prve dve zemlje. „Ovo će nam pomoći da brzo krenemo s testiranjem na antitela, da pokažemo otpornost naše populacije i da uradimo jednu ozbiljnu epidemiološku studiju, koja će nam reći šta možemo dalje da očekujemo“, kazala je ona.

Radovi na izgradnji ove specijalne COVID-19 laboratorije otpočeli su 25. marta i završeni su u rekordnom roku.

Objekat je projektovan kao posebna celina i ima 750 kvadratnih metara.

Laboratorija je potpuno automatizovana sa SCADA i BMS sistemom.

U laboratoriji će raditi 40 zdravstvenih radnika u tri smene sedam dana u nedelji, kojima će specijalnu obuku dati kineski eksperti. „Naziv laboratorije ‘Vatreno oko’ potiče iz kineskog mita i znači da to oko može da vidi svakog duha i svakog đavola, što znači da se i mi nadamo da ćemo tim vatrenim okom uspeti da pobedimo neprijatelja“, naveli su kineski stručnjaci.

Izvor: „Tanjug“, 20.4.2020.

51

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

M

inistar odbrane Aleksandar Vulin sastao se 24. 3. 2020. na Vojnomedicinskoj akademiji sa šestočlanim timom medicinskih eksperata iz Narodne Republike Kine, koji u Republici Srbiji borave sa ciljem da svojim znanjem i iskustvom pomognu u borbi protiv epidemije korona virusa.

Nakon sastanka ministar Vulin je rekao da prijateljstvo koje su sklopili predsednik Republike Srbije i vrhovni komandant Vojske Srbije Aleksandar Vučić i predsednik Narodne Republike Kine Si Đinping obavezuje dva naroda i omogućuje im da sarađuju i budu otvoreni i pouzdani jedni prema drugima.

- Naše čelično prijateljstvo sada se pokazuje u ovim teškim trenucima. Uz Čelično prijateljstvo Srbije pomoć Narodne Republike Kine, znanjem njihovih lekara, medicinsku i tehničku pomoć, mi ponovo imamo nadu.

Možemo da verujemo da ćemo se izboriti sa ovim strašnim virusom i da ćemo to uraditi bolje, brže, efikasnije nego što bismo to mogli da uradimo sami – rekao je ministar Vulin, naglasivši da iako Srbija nije najveći, najbrojniji i najvažniji partner Kine, Kina se prema ona zavisi od nas, a ne kao da mi od Srbiji ponaša kao da to jeste, „kao da nje tražimo podršku i pomoć.“

i Kine

Kineski eksperti na VMA

52

Ministar Vulin je u ime Ministarstva odbrane, Vojske Srbije i svih građana Srbije zahvalio timu kineskih medicinskih eksperata što su napustili svoje porodice, prijatelje i zemlju samo da bi pomogli našem narodu i došli da budu jedni od nas.

- Istorija je tako htela, oni se nalaze ovde na dan kada je pre 21 godinu počela agresija NATO pakta na našu zemlju. Tada smo bili sasvim sami i evo danas kada se ponovo suočavamo sa nevidljivim i strašnim neprijateljem od koga možemo da nestanemo, vidimo da ovaj put nismo sami – poručio je ministar Vulin. Šef kriznog štaba VMA i zamenik načelnika VMA brigadni general prof. dr Dragan Dinčić istakao je da su pripadnici VMA zadovoljni zbog prilike da tokom posete kineskih kolega njihovoj ustanovi o korona virusu uče od najboljih.

- Među lekarima koji su došli iz Kine je i nekoliko epidemiologa, pulmologa, specijalista urgentne medicine, kao i jedan klinički psiholog. Juče i danas imali smo brojne sastanke. Čuli smo i njihova tri predavanja na temu dijagnostike, terapije i epidemiologije Covida -19. Postavili smo im brojna pitanja, postavili su i oni nama. Trudili smo se da im odgovorimo i prikažemo sve za šta smo do sada imali mogućnosti, znanja i snage da uradimo i da im kažemo šta su naši planovi u budućnosti – rekao je general Dinčić, napominjući da su kineski lekari dali svoje mišljenje o

Vesti iz VMA

svemu što su videli i upoznali ministra odbrane, članove Vlade i Predsedništvo sa svojim stavom, kao i da će se pripadnici vojnog zdravstva truditi da urade sve ono što se od njih bude očekivalo.

U

Centru za dnevnu hirurgiju Poliklinike Vojnomedicinske akademije posle 15 godina od osnivanja, otvorena je nova operaciona sala i renovirane su postojeće prostorije.

- Vojno zdravstvo brine o svima kojima je pomoć potrebna. U vojnom zdravstvu nikada nisu pitali da li ste civil, vojnik, da li ste Srbin, ili bilo ko drugi. U vojnom zdravstvu vodi se računa da se ublaže ljudska patnja i bol, da se izleči i da se zaleči - rekao je ministar odbrane Aleksandar Vulin nakon današnjeg obilaska nove operacione sale i renoviranog prostora Centra za dnevnu hirurgiju VMA. Samo tokom ratova devedesetih godina, podseća ministar Vulin, VMA je pregledala, lečila i sanirala posledice ratova za više od 29.000 ljudi.

- Na nama je da visoke standarde koje je vojno zdravstvo dostiglo i koje je VMA postigla sačuvamo i unapredimo.

Zbog toga smo izvršili rekonstrukciju hirurške sale prvi put nakon 15 godina od njenog osnivanja. Cilj nam je da sve naše sale budu moderne, rekonstruisane i da svi kapaciteti VMA omoguće da se naši pacijenti leče u skladu sa najvišim svetskim standardima. Mi imamo sposobne lekare i sestre koji po svom znanju i angažovanju ne zaostaju za bilo kim drugim, zato ni naša oprema ni naši uslovi ne smeju da zaostaju za bilo kim - naglasio je ministar Vulin. Čestitajući današnji praznik - Dan VMA, ministar Vulin je poručio da je ovo veliki praznik ne samo za one koji su tu instituciju gradili, već i za sve one koji

Z D R AV S T V O - S R B I J A

U ime šestočlanog medicinskog tima koji je Vlada NR Kine uputila kako bi Srbiji bila pružena pomoć u borbi sa epidemiološkom situacijom, na današnjem sastanku obratio se šef

delegacije Peng Ziđang. On je rekao da je njegov tim, osim VMA, do sada posetio i Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“ i da je nakon dosadašnjeg sagledavanja epidemiološke situacije u Srbiji, predsedniku Republike i premijerki predloženo na koji način da prošire mere koje bi pomogle u suzbijanju zaraze virusom korona.

Prema proceni kineskih lekara, VMA nije adekvatna za korona pacijente, problem je ventilacija jer ne može da prima pacijente oboljele od korona virusa, zbog sistema centralne ventilacije.

Današnjem sastanku sa kineskim lekarima prisustvovali su i načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general dr sc. med. Uglješa Jovičić i načelnik VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević.

Posle 15 godina

Nova operaciona sala na VMA

su u njoj našli i lek i pomoć.

Načelnik Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević rekao je da će renoviranje Centra za dnevnu hirurgiju i nova operaciona sala znatno ubrzati rad i povećati obim operacija.

- Danas je aksiom raditi u dnevnoj hirurgiji, raditi ambulantne operacije.

Otvaranjem treće operacione sale Vojnomedicinska akademija staje u red svih evropskih i svetskih ustanova – istakao je pukovnik Vukosavljević.

Načelnik Centra za dnevnu hirurgiju VMA vaskularni hirurg pukovnik doc. dr Ivan Marjanović ističe da se dobijanjem treće operacione sale kapacitet Centra uvećao za trećinu.

53

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

- Tokom 2019. godine izmešten je Kabinet za maksilofacijalnu hirurgiju i ta prostorija je adaptirana i napravljena je treća operaciona sala u kojoj sada aktivno radi svakodnevni program specijalista maksilofacijalne hirurgije, specijalista otorinolaringologije i svi drugi kojima je ta sala namenjena. U drugoj sali, koja je renovirana, sada se izvode operacije iz domena očne hirurgije i plastične hirurgije, što do sada nije bilo slučaj – objašnjava pukovnik Marjanović.

Centar za dnevnu hirurgiju VMA namenjen je kraćim operacijama iz različitih specijalnosti koje ne traju duže od nekoliko sati, a posle kojih pacijenti ne zahtevaju postoperativnu negu, već se nakon dijagnostike i operativnog lečenja istog dana otpuštaju na kućno lečenje.

N

akon konsultacija sa ekspertskim timom Narodne Republike Kine, a po nalogu Republičkog i Kriznog štaba za suzbijanje bolesti COVID-19, 24. marta 2020. doneta je odluka da Vojnomedicinska akademija zbog sistema centralne ventilacije nije adekvatna bolnica za prijem pacijenata obolelih od korona virusa.

S tim u vezi, od 25. marta u VMA su upućivani svi pacijenti kojima je hitna medicinska pomoć neophodna, nezavisno od vrste zdravstvenog osiguranja.

Tokom dva dana, 25. i 26. marta 2020. iz Kliničko-bolničkog centra Zvezdara, zdravstvene ustanove naknadno određene za lečenje Covid pozitivnih pacijenata, na nastavak hospitalnog lečenja u VMA upućeno je 55 pacijenata, dok je iz Kliničkog centra Srbije premešteno šest pacijenata. Osim prijema hitnih stanja, iz KBC Zvezdara na nastavak dijaliznog lečenja u VMA upućena su 72 pacijenta.

Na prijemno-trijažnom punktu ispred Centra hitne pomoći VMA od 25. marta do 6. aprila pregledano je 2.350 građana.

U istom periodu, posle trijaže, u 54

Od 25. marta do 6. aprila

U Vojnomedicinskoj akademiji pregledano više od 2.300 pacijenata

Centru hitne pomoći VMA pregledana su 1.383 pacijenta čije je zdravstveno stanje zahtevalo dalje dijagnostičke i terapijske procedure. Od toga, na sta-

cionarno lečenje u VMA primljena su 274 pacijenta, 239 civilnih i 35 vojnih osiguranika i urađeno je 47 hitnih operativnih procedura.

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Specijalne bolnice Privremene Covid bolnice Rade – Radenko Karalić urednik rubrike “Banje Srbije”

C

Banje Srbije

orona virus podmuklo se širi, ne samo iz države u državu, nego i sa kontinenta na kontinent, zahvatajući celu planetu, šireći strah, zarazu, bez milosti sejući žrtve, ne birajući ni godine, od beba do najstarijih, ni pol, ni zanimanje...

Nažalost, taj zloglasni virus, napada i lekare i druge brojne zdravstvene radnike, koji se hrabro i nesebično bore, ne samo da ga zaustave, već i da ga zauvek i unište.

Naša zemlja, sa nepunih sedam miliona stanovnika, procentualno ima višestruko manji broj zaraženih i preminulih od mnogih razvijenih država Zapadne Evrope zahvaljujući timskom radu naših stručnjaka i državnog rukovodstva koje je, počev od šefa države A.Vučića, preko Vlade i nadležnih ministartava donosilo, donosi i preduzima blagovreemeno sve mere upravo po savetima i preporukama struke, odnosno Kriznog štaba koga čine najemiemtniji stručnjaci iz oblasti medicine, a čime je, pored ostalog, sprečen i kolaps zdrastvenog sistema.

U ovim teškim vremenima, pojavom pandemije corona virusa Covid-19, došla je do izražaja prednost i veliko bogatstvo zdravstvenog sistema Srbije sa postojanjem dvadeset naših specijalnih bolnica za rehabilitaciju koje su kadrovski i tehničke osposobljene da uspešno koriste, ne samo prirodno lekovite faktore, već i sve druge najsavremenije medicinske metode, sredstva i opremu za prevenciju, oporavak i lečenje.

Upravo u ovom periodu, već šestonedeljne uspešne borbe protiv širenja epidemije COVID-19, pokazalo se koliki je značaj ovih bolnica koje su blagovremeno pripremljene, sa organizovanim stručnim timovima, zaštitnom opremom, sredstvima i lekovima i tako postale velika podrška i pomoć celokupnom zdravstvenom sistemu, transformišući se u privremene bolnice da zbrinu, izleče i oporave najhrabrije koji su oboleli časno vršeći svoju profesionalnu dužnost na prvoj liniji borbe protiv korona virusa, žrtvujući svoje zdravlje i živote, naše heroje, pre svih lekare, sestre i druge brojne zdravstvene radnike, a uz njih pripadnike vosjke i policije.

Specijalne bolnice – RH centri već su primili i primaju prve pacijente, prve i prave junake borbe protiv virusa u : Institutu za rehabilitaciju u Banji „Selters“, Institutu u Nišu, Specijalnoj bolnici u Banji Koviljači, „Merkuru“ u Vrnjačkoj banji, “Junakoviću” u Apatinu, Specijalnoj bolnici u Sokobanji i u Specijalnoj bolnici „Bujanovačka banja“, a dok su sve ostale bolnice organizovane i spremne za prijem pacijenata u zavisnosti od daljeg razvoja situacije.

Vraćanje specijalnih bolnica na svoju redovnu delatnost prevencije, rehabilitacije i lečenja, koristeći najvećim delom jedinstvena, prirodna lekovita bogatstva, hemijskog sastava i temperature vode, peloida i druge prirodne resurse, uslediće uskoro nakon pobede protiv najopasnijeg, a okom nevidljivog neprijatelja, virusa COVID-19.

Zahvaljujući vrhuskim i požrtvovanim stručnjacima, kao i savremenim lekovima, opremom i odličnim uslovima u bolnicima, nadamo se da će se sadašnji pacijenti brzo oporaviti i da će specijalne bolnice potom i dalje funkcionisati na dobrobit svih građana Srbije, ostajući kao neprocenjivo nacionalno bogatstvo Republike Srbije. Časopis „Medici.com“ će kao i do sada, kroz posebnu rubriku „Banje Srbije“, afirmisati ulogu i značaj specijalnih bolnica, banja i klimatskih lečilišta Srbije i promovisati značajan ovogodišnji jubilej - 50 godina od osnivanja Udruženja banja Srbije.

Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

56

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Zdravstveni i SPA centar “Merkur”

Lek za dušu i telo, uz dobru zabavu

L

eto je doba godine kome se svi raduju.

Duži dani, više sunca i naravno letnji odmori. Banja je savršeno mesto da se ukloni sav stres nagomilan tokom godine i napune baterije za predstojeći period. Uz zanimljiv kulturno-zabavni program koji nudi Vrnjačka Banja njeni posetioci osetiće sve čari banjskog boravka a pritom se dobro zabaviti i družiti. Letnja sezona u Vrnjačkoj Banji po broju i raznovrsnosti događaja može parirati svim drugim turističkim destinacijama u zemlji ali i regionu. Karneval, muzički festivali, koncerti klasične i savremene muzike, izložbe i književne večeri, animacije za najmlađe – samo su deo bogatog sadržaja vrnjačkih manifestacija.

Uz sve turističke atraktivnosti i dešavanja, Zdravstveni i spa centar „Merkur“ omogućava da se doživi ono što Vrnjačka Banja u svojoj osnovi i jeste – mesto bogate i lekovite prirode. Doći u Vrnjačku Banju a ne osetiti pravi banjski boravak koji postoji u „Merkuru“ – potpuno je nezamislivo. Blagodeti tople banjske mineralne vode se koriste već decenijima u cilju poboljšanja zdravlja, kroz jedinstvene „Merkurove“ tretmane i procedure. Ba-

Dobrodošli u Banju Koviljaču

 +381 64 873 6715  https://www.kursalon.rs

I

zgrađen za kralja Aleksandra I Karađorđevića davne 1932. godine, Kur-salon u Banji Koviljači je objekat sa dugom i turbulentnom istorijom. Čuven po tome što je sagrađen po ugledu na bečki, koviljački Kur-salon je delo poznatog ruskog arhitekte Nikolaja Krasnova. Od svog slavnog doba je preživeo ratove i vremena izobilja, više puta je restauriran, a poslednji put i kompletno u 2018. godini. Da mogu, zidovi ovog zdanja bi zasigurno ispredali zanimljive priče o vremenima koja su iza nas

nja je pravo mesto da se uz odmor pozabavite zdravstvenim problemima ukoliko ih imate.

Vrhunski tim sastavljen od 40 lekara različitih specijalnosti, kroz dugogodišnje iskustvo i rad u oblasti lečenja dijabetesa, gastroloških problema i fizikalne rehabilitacije, pozicionirao je „Merkur“ kao lidera zdravstvenog turizma.

Moderna dijagnostika i terapije toplom mi-

 Tel. +381 36 51 55 150

 https://www.vrnjackabanjamerkur.com IMPERIAL PROGRAM - Vrhunski komfor banjskog boravka uz kontrolu zdravlja i relaksaciju od 5.990,00 din/dan.

Program koji na najbolji i najbogatiji mogući način daje pune efekte kompletnog banjskog boravka uz „Merkurovu“ vrhunsku medicinu, savremene spa tretmane i mineralne vode.

neralnom vodom, svim gostima omogućavaju da na komforan način obave preglede za koje bi im u njihovom mestu bili potrebni meseci.

i ljudima koji su ga rado posećivali. Bio je pre svega salon za zabavu, mesto prestiža i glamura, a u svojoj novoj istoriji dodaje i umetničke, duhovne i zabavne sadržaje, koje ovaj simbol Banje Koviljače pretvaraju u kulturno stecište Podrinjskog kraja.

Sala “Kralj Aleksandar” Velika dvorana Kur-salona nosi ime zadužbinara ovog dvorca, kralja Aleksandra I Karađorđevića, u narodu poznatog kao Ujedinitelj.

Sa kapacitetom do 350 mesta i veličanstvenim ambijentom, pogodna je za organizaciju brojnih svečanosti.

Terasa sale “Kralj Aleksandar” Veličanstven pogled na preko 40 hektara parka Banje Koviljače nudi Vam gornja terasa Kur-salona koja može biti savršena za Vaše venčanje, poslovni koktel, svečani ručak ili photo session.

Lounge bar Predvorje sale “Kralj Aleksandar” će Vas navesti da se opustite i pripremite za dešavanja u velikoj dvorani, u prijatnom ambijentu u spoju modernog enterijera i rustičnih detalja.

Restoran “Kralj Petar” A la carte restoran u donjoj sali “Kralj Petar” nudi uživanje u specijalitetima ovoga kraja u suncem okupanoj bašti, ili u autentičnom ambijentu dvorca 30-ih godina prošlog veka, uz lagane zvuke starogradske i klasične muzike, okruženi prirodom banjskog parka.

Sala “Karađorđe” Glamurozan prostor kapaciteta do 60 mesta pogodan za intimnija okupljanja i svečanosti sa prelepom baštom sa autentičnom pergolom nosi ime začetnika loze Karađorđevića.

Salon “Kraljica Marija” Nazvan po supruzi kralja Aleksandra, ovaj salon sa direktnim izlazom u baštu restorana “Kralj Petar” može da ugosti do 24 osobe i idealan je za intimne, glamurozne proslave, a ujedno nudi komociju za održavanje poslovnih sastanaka, ručkova i manjih okupljanja.

Salon “Njegoš” Salon kapaciteta do osam osoba nudi mogućnost organizacije poslovnih ručkova ili sastanaka u privatnosti njegovog enterijera, ali i vezu sa restoranom “Kralj Petar” i direktnim izlazom u njegovu prostranu baštu.

TVPink Željko Mitrović donirao zaštitne vizire

57

Z D R AV S T V O - S R B I J A

SB Bukovička Banja

B

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“.

Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal-

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema.

O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru.

Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet.

Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom.

U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

 +381 34 725 250  https://www.bukovickabanja.co.rs

Mataruška Banja

S

pecijalna bolnica za rehabilitaciju “Agens” je akreditovana medicinska ustanova koja ostvaruje savršenu sinergiju između prirodnih - balneoloških faktora i savremenih protokola fizikalne medicine i rehabilitacije u reumatologiji (zapaljenjski i degenerativni reumatizam), nakon povreda koštano-zglobnog sistema i kod oštećenja centralnog nervnog sistema.

Prirodni factor, sumporovita termomineralna voda, ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta.

Pored stručnog medicinskog kadra, raspolaže i savremenom opremom za sprovođenje terapijskih procedura u oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije. Od prošle godine u funkciji je i novi aparat za merenje koštane gustine (DEXA),

 Tel. +381 36 541 10 22  https://www.agensmb.rs 58

značajan za ranu dijagnostiku i adekvatno lečenje osteoporoze.

Početkom ove godine su završeni radovi na rekonstrukciji terapijskog bazena i na poboljšanju energetske efikasnosti zgrade terapijskog bloka što će doprineti podizanju nivoa zdravstvenih usluga.

Kvalitetna medicinska usluga i briga o zdravlju na jednom mestu – „Agens“.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica– Program “Čigota“ ČIGOTA Zlatiborživota škola zdravog

 Tel. +381 31 597 597

P O

Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Ivanjica“

 https://www.cigota.rs

rogram “Čigota” je medicinski program, koji se realizuje u ČIsnovana kao lečilište u staroj bivšeg restorana GOTI® na 1964.

Zlatiboru i namenjen je za zgradi redukciju telesne mase „Srbija“, malog kapaciteta, bez opreme, sa skromnim kari promenu životnog stila. drovskim mogućnostima.

U tokui55 naOsnovan je 18. novembra 1989. godine do godina danas jepostojanja u njemu učeša ustanova je prešla od lečilišta, Zavoda za prevenciju, lečenje i stvavalo preko 50.000put korisnika. rehabilitaciju oboljenja je štitaste žlezde, instituta, da bismoravnoteže danas radili Suština programa u uspostavljanju poremećene izkao Specijalna bolnica.i potrošnje, Danas je Specijalna među unosa energije smanjenjebolnica telesne„Čigota“ težine i savremena redukovaustanova zakoji lečenje bolesti štitaste žlezde i bolesti metabolizma.

Pored nje faktora narušavaju zdravlje, trajno oslobađanje viška masnog toga i nosilac zdravstvenog turizma ui ovom deluizgleda Balkana. tkivajei poboljšanje fizičkih sposobnosti estetskog bez obzira Fenomen ovogi lečilišta na godine, starost pol. je u tome što po lek za štitastu žlezdu dolazeKoncepcija pacijenti iz“Čigota” celog sveta.

Kompletnu dijagnostiku programa je zasnovana na: oboljenja štitaste žlezde i propisanu terapijudijeti moguće je obaviti u najkraćem periodu, • dobro izbalansiranoj na čemu nam mogu pozavideti i medicinske svetskog glasa.

• strogo određenoj i doziranoj fizičkojustanove aktivnosti (rekreativne Pozitivnom efektu na lečenje bolesti štitaste žlezde ima i vazduh šetnje, vežbe u bazenu i vežbe u sali) na samoj planini, zbog susreta kontinentalne i mediteranske klime, • edukativnim predavanjima (lekara, profesora sporta, nutricikoje stvaraju vetrova“. onista„ružu i psihologa) Medicinski poseduje odsekatmosfere. za specijalističko-konsultativne • stvaranjudeo pozitivne, grupne preglede dijagnostičku obradu, Internohranljivom odeljenje, Odeljenje fiziDijetei su hipokalorijske sa očuvanom vrednošću za namirkalnu medicinu i rehabilitaciju, Odeljenjematerija. nuklearne medicine, Bionica i uravnoteženim odnosom hranljivih Dnevni energetski hemijsku laboratoriju, Kabinet za 1000 kardiološku i Kabinet unos se uobičajeno kreće između i 1500 dijagnostiku kcal, a u zavisnosti od za osteodenzitometriju. metaboličkih potreba i zdravstvenog stanja korisnika se i individualU okviru kalorijski naše ustanove prvi velnes sa program na Balkanu, pono propisuje unos jeu ikonsultaciji dijetetičarom - nutriciznat kao i„ lekarom. Čigota“. Traje 30 godina i kroz ovaj program je prošlo preonistom ko 45 hiljada gojaznihsuosoba. za korekciju telesne te-i Fizičke aktivnosti strogoProgram dozirane,služi sprovode se 3-4 sata dnevno žine, a sastoji se od kombinacije dijetalne i fizičke aktivnosti. obuhvataju duge, rekreativne šetnje, vežbe uishrane sali i vežbe u bazenu.

SvaU julu 2008. je saminuta radom i„ sprovodi Čigotica“seprogram za regulaciju ka aktivnost traje počeo od 45-60 pod kontrolom protelesne težine Ritam dece i fizičkih omladine uzrasta je odusklađen 12 do 18sagodina, pofesora sporta. aktivnosti ritmompod obroka. kroviteljstvom Ministrastva Republike Srbije. raspoloženje, Boravak u grupi pomaže zdravlja da se ostvari sklad, poboljša U našojvolja ustanovi svake godine se održavaju kongresi podstakne i motivacija, kao i vera da se može uspetisaumeđunanovom i rodnim iz raznih oblasti medicine. Naučni i stručni rad ne zdravomučešćem načinu života. bi bio bez nije čvrste saradnje sa Medicinskim fakultetom BeCiljmoguć programa samo smanjenje telesne težine, već je to iizškola ograda, konsultanata drugih stručnih saradnika koji dolazeprood zdravog bez i pravilnog života!i Naš zadatak je i da svakog polaznika samog osnivanja.kako Radovi sa kongresa, i stručnih skupova grama naučimo da prepozna greškeseminara koje pravi u svakodnevnom objavljuju se uda„Medicinskom glasniku“,kući stručnom kojidasenaizživotu, kako ih ispravi po povratku i, što ječasopisu najvažnije, daje u okviru rada biblioteke uči da živi drugačije - aktivnoSpecijalne i zdravo! bolnice. Časopis je dostupan u štampanoj i elektronskoj Uspeh našeg programa formi. nisu samo izgubljeni kilogrami i unapređenje zdravlja, već i sticanje novih saznanja i novih prijatelja!!  Tel. +381 31 597 SE 597I POSTANITE https://www.cigota.rs PRIDRUŽITE NAM PRIJATELJ ČIGOTA TIMA!

Tel. +381 32 661-690 https://www.sbivanjica.rs

U

Specijalnoj bolnici za rehabilitaciju “Ivanjica“ sprovodi se opšta i, prema indikacijama, specijalizovana fizikalna rehabilitacija. Pored primene standardnih procedura i aparata koje podrazumeva ova grana medicine, predstavljamo vam najnoviju generaciju aparata fizikalne medicine sa kojom se postiže efektivnost – brži i kvalitetniji oporavak.

Shock wave terapija udarnim talasom indikacije za aplikaciju shockwave talasa su: Upala Ahilove tetive „petni trn“ (calcan calcanei), plantarni fascitis, kalcifikati, karpalni tunel, artroza.

-T-care terapija visokofrekventnom strujom, idealna za ubrzanje oporavka u ortopediji, neurologiji, reumatologiji, neurohirurgiji i traumatologiji. Ubrzava lečenje, jer se njome postiže termalni i energetski efekat.

-Artromot, najsavremeniji aparat za pasivnu mobilizaciju, odnosno razgibavanje zglobova.

Aparat je poznat i pod nazivom robot u fizikalnoj medicini, koji daje savremeni pristup fizikalnoj terapiji u cilju vraćanja normalne pokretljivosti, kao i dobijanje maksimalne amplitude pokreta u zglobu za vrlo kratko vreme.

Ekstezomat, terapijski sto za lumbalnu i cervikalnu trakciju (ekstenziju)

49 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska banja

 Tel. +381 37 865 270

S

 https://www.ribarskabanja.rs

pecijalna bolnica „Ribarska banja“ iz godine u godinu sve svoje goste i posetioce obraduje novim sadržajima, kako u medicinskom, tako i u turističkom delu. Na samom početku ovogodišnje turističke sezone svečano je otvoren i pušten u rad sportsko-rekreativni centar „Samar“, čiji centralni i najveći deo čini mini-akva park, sa tri toboganska bazena sa termalnom vodom, od čega jedan za decu. Pored bazena, tu je i teren za tenis, teren za odbojku na pesku, rent a bike, sto za

60

stoni tenis, kafe-pizerija, park za decu. Pored ovih sadržaja, tokom leta organizuju se razna sportska i kulturna dešavanja - noćno kupanje, zanimljiva takmičenja na vodi, koncerti, muzičke večeri i još mnogo toga. Kompleks je svečano otvorio ministar turizma i trgovine Rasim Ljajić, naglasivši da je ovo izuzetna investicija koja proširuje turističku ponudu ne samo ovog kraja, već i čitave zemlje.

Pored centra ‘’Samar’’ i mini-akva parka posetioci mogu uživati i u wellness i spa cen-

tru sa brojnim sadržajima, etno-restoranu u Srndalju, brojnim sportskim i kulturnim dešavanjima tokom kulturnog leta, verskom i etno-turizmu.

Termalni sumporoviti izvori pogoduju ne samo ljudima koji čuvaju i održavaju zdravlje, već i pacijentima koji traže lek za svoje zdravstvene probleme. Specijalna bolnica veoma uspešno leči i rehabilituje pacijente sa koštanozglobnim, degenerativnim, ortopedskim, nekim neurološkim oboljenjima. Hiperbarična komora, kompletne dijagnostičke metode i terapijske procedure čine ovu ustanovu veoma uspešnom i popularnom.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Gamzigradska banja

G

 Tel. +381 19 450-443  https://www.gamzigradskabanja.org.rs

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od ma-

gistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima.

INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotirnog sistema U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabilitacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapiju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magneto-terapija i terapija laserom.

HBO-hiperbrična oksigenacija – 100% kiseonik pod pritiskom 61

Z D R AV S T V O - S R B I J A

62

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vranjska Banja

V

ranjska Banja je bogata sa najtoplijom mineralnom vodom u Evropi. Voda temperature od 94° do čak 110°C, kapaciteta 140 litara u sekundi, izbija na površinu zemlje iz desetak izvora.

Značaj ove vode nije samo u visokoj temperaturi, nego i u izuzetnom lekovitom svojstvu (mineralna, bogata sumporom, blago alkalna).

Najveću lekovitu vrednost vode predstavlja rastvoren lekovit gas sumpor-vodonika u količini od 1,9 mg/l, što je skoro dvostruko više od dovoljne količine 1 mg/l da bi voda imala lekovito dejstvo.

Uspešno pomaže u lečenju svih oblika reumatizma, neuroloških oboljenja, posttraumat-

 Tel. +381 17 546 428  https://www.vranjskabanja.co.rs skih stanja, bolesti organa za varenje, ginekoloških i kožnih oboljenja.

Vranjska Banja je jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji. U njoj se od 1914. godine lečio i kralj Petar I Karađorđević. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi.

Nalazi se na jugu Srbije, dvanaest kilometara jugoistočno od Vranja, na nadmorskoj visini od 400 metara. Pominje se još u povelji kralja Stefana Dušana iz XIV veka.

Iznad crkve Svetog Ilije, na desnoj strani reke Banjštice, nalaze se tragovi srednjovekovnog grada Izoma. Za vreme turske vladavine dolazi do stagnacije u kulturnom i privrednom razvoju i iseljavanja stanovništva. Turci su Banju nazivali ilidžom i koristili njene termalne izvore.

Nakon oslobođenja od Turaka, dolazi do razvoja banje koja u tom periodu i dobija naziv Vranjska Banja, po varošici u čijoj se blizini nalazi.

SPECIJALNA BOLNICA “SOKOBANJA” SOKOBANJA Specijalna bolnica „Sokobanja“ je počela sa radom 1978. godine, a njeno uspešno funkcionisanje predstavlja rezultat sadejstva više faktora, među kojima su ključni: geografski položaj, umereno kontinentalna klima (bogatstvo kiseonika, negatvna jonizacija vazduha, ruža vetrova iznad mesta i malo maglovitih i vetrovitih dana) i termalni izvori.

Zdravstvene usluge Specijalne bolnice: 1. Prevencija, dijagnostika i lečenje (kod odraslih i dece): - respiratornih, - kardiovaskularnih, - lokomotornih, - reumatskih i - neuroloških oboljenja.

Dr Vesna Milanović V.D. direktor SB „SOKOBANJA“

2. Rehabilitacija: - respiratornog sistema (postupci dezopstrukcije disajnih puteva – inhalacije, drenaža bronha, vežbe disanja, kondicionirane i korektivne vežbe), - reumatskih oboljenja - povreda i oboljenja lokomotornog sistema i neurološka oboljenja (uz primenu elektro i kinezi terapije, masaže... i primenu termomineralnih voda – hidroterapija koja se obavlja zavisno od indikacija u kupatilu „Banjica” sa hipotermalnom vodom temp. 28 – 30° C i kupatilima „Park” i „Sokograd” u izotermalnoj vodi 36 -38° C), - medicinska rehabilitacija dece (respiratorna, lokomotorna, neuromišićna) - referentna zdravstvena ustanova za respiratornu rehabilitaciju - jedna od četiri specijalne bolnice u Srbiji u kojima se sprovodi medicinska rehabilitacija dece.

www.soko-banja.rs sokobolnica@mts.rs 63

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Institut za rehabilitaciju Beograd

I

nstitut za rehabilitaciju u Beogradu postao je prestižna institucija u ovom delu Evrope, koju čine dva organizaciona dela - Sokobanjska 17 i Selters Banja u Mladenovcu. Institut je sertifikovani trening centar evropskog bordoa za fizikalnu medicinu, akreditovani rehabilitacioni centar, nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, referentni centar za Balneoklimatologiju Republike Srbije, sa uvedenim ISSO i HASSAP standardom. Usko specijalizovani stručni kadar, dijagnostički kabineti, savremena medicinska oprema i adekvatno renoviran prostor su preduslovi koji omogućavaju izuzetne rezultate u lečenju i rehabilitaciji naših korisnika.

Banja Selters u Mladenovcu, udaljena svega 40km od Beograda, prava je oaza čistog vazduha, mira i zelenila sa prirodno lekovitim faktorima (lekovita voda, blato, klimat). U Seltersu se odvija stacionarna i ambulantno-poliklinička rehabilitacija neuroloških, ortopedsko-traumatoloških i

Banja “Rusanda”

S

pecijalna bolnica za rehabilitaciju„Rusanda” iz Melenaca je ustanova koja je posvećena očuvanju zdravlja građana više od 150 godina. Ono što „Rusandu“ čini posebnom je jedinstveni Park prirode koji se nalazi na obali slanog jezera Rusanda čije je dno prekriveno lekovitim blatom koje se koristi u rehabilitaciji.

Pored rehabilitacije stacionarnih pacijenata koji borave u banji, svakodnevno pomažemo velikom broju ambulantnih pacijenata koji dolaze na terapije. Banja Rusanda je posvećena turizmu, pa gosti mogu doći na relaksaciju i rekreaciju u našu ustanovu. Sve je u službi profesionalnog lečenja, opuštanja, povratka svežine, lepote i osmeha. Za to postoji kvalitetan radni kadar, kao i prostorni i smeštajni kapaciteti i sve se svakodnevno usavršava i podiže svoje usluge na viši nivo.

Mnogi projekti u cilju unapređivanja infrastrukture i uslova rada u našoj banji su već po64

Tel. +381 11 8241-425 https://www.rehabilitacija.com reumatoloških pacijenata, kao i dečja rehabilitacija. Selters raspolaže sa tri bazena, od kojih je jedan sa mineralnom vodom, savremenim wellness centrom i kompletno renoviranim smeštajnim kapacitetima.

Wellness&Spa je pravi rajski vrt gde o Vašem blagostanju brine stručan tim ljudi, edukovanih po visokim standardima. U prijatnom ambijentu Selters Wellness centra na raspolaganju su Vam unutrašnji bazen sa vodom temperature 32 stepena, bazen na otvorenom, jakuzzi kada, kade za podvodnu masažu, blatna terapija, finska sauna, tepidarijumi, slana soba i sve vrste ručnih masaža.

krenuti, a mnogi su planirani za budući period. U toku prethodne godine u potpunosti je renoviran bazen, kao i hidro-blok, dok je ove velika pažnja posvećena renoviranju wellness centra, tako da je sada stvorena jedna potpuno nova dimenzija kad je pitanju kvalitet usluga spa centra. Shodno tome, svi naši gosti moći će da uživaju u novom spa centru, uz prelepu saunu, kvalitetne i raznovrsne masaže, bazen, džakuzi, tepidarijum i druge usluge. Renovirana je terasa ispred restorana, pa je postojeća podloga zamenjena novim behatonom, a biće renovirane i tende na teresi. Najveći adut Banje i u ovoj sezoni je blato-peloid, sa renoviranim peloidnim blokom, koje je jedinstveno u Evropi. Kupljena su tri nova aparata za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, koji su po svetskim standardima, dok će postojeća medicinska oprema i dalje biti obnavljana. Obogaćen je književni fond u našoj biblioteci za oko 500 knjiga. Planirano je i izvođenje jednodnevnih turističkih ek-

skurzija za naše goste, koji bi obilazili zanimljive lokacije u Banatu, uz turističkog vodiča, i na taj način bili u prilici da upoznaju lepotu podneblja u kom se nalazimo. U nekom budućem periodu predviđena je izgradnja inhalacionog parka na samoj obali jezera i geronto-bloka, kao i obnova stare zgrade zdravstva, četvrtog paviljona (vila) koji mora da bude autentičan. Takođe je predviđena i gradnja sportske hale, nekoliko hotela i drugih pratećih turističkih sadržaja. Na mestu današnjeg parkinga planiran je banjski trg i novi prilazi kompleksu.

I ove godine građani mogu da koriste vaučere za odmor u Banji „Rusanda“, koje poklanja Republika Srbija. Gosti koji planiraju dolazak u Banju „Rusandu” mogu pozvati telefonom brojeve 023/315-04-04 i 023/315-04-14 i informisati se o mogućnosti dolaska kod nas. Želimo Vam dobro zdravlje.

Dođite i posetite nas!

Vaša Banja „Rusanda”

Tel. +381 23 315 04 02 https://www.banjarusanda.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za progresivne mišićne i neuromišićne bolesti

Novopazarska banja

Preporučuje se za Neuromišićne bolesti, reumatska oboljenja, išijas, sportske i druge povrede, stanja posle moždanog udara, kožne i ginekološke bolesti.

Prirodni lekoviti faktori “Novopazarska Banja“ je bogata izvorima termomineralnih voda čija je temperatura na izvorištu 52°C. Načini lečenja Lečenje se obavlja u Specijalnoj bolnici za lečenje progresivnih mišićnih i neuromišićnih bolesti “Novopazarska Banja”, koja je dobila status specijalne bolnice 1993. godine.

U lečenju se primenjuju najsavremeniji aparati za fizikalnu terapiju, kojim rukovodi visokostručno osposobljeni kadar.

Prirodne vrednosti u okolini Ova banja je okružena planinama Golija i Rogozna, pogodne za izlete i rekreaciju.

Kulturno-istorijski spomenici u okolini U neposrednoj blizini „Novopazarske Banje“ nalaze se manastiri Sopoćani, Ðurdevi stupovi i stari grad Ras. Interesantne su i ambijentalne vrednosti grada Novog Pazara.

 Tel. +381 20 313-655  https://www.novopazarskabanja.com

65

Z D R AV S T V O - S R B I J A

P

er Sveningson je profesor neurologije čuvenog Karolinska instituta u Švedskoj, na odeljenju za Kliničku neuronauku. Dr Per Sveningson je neurolog, specijalizovan za neurofarmakologiju poremećaja pokreta kao što je Parkinsonova bolest. Takođe je lider istraživačkog tima koji proučava ovu bolest. Objavio je 25 knjiga iz oblasti neuronauke, istaknuti je evropski naučnik u toj oblasti, član Nobelovog komiteta i dobitnik mnogih priznanja.

Povodom 100 godina postojanja Medicinskog fakulteta u Beogradu, profesor Per Sveningson je bio gost ove ugledne ustanove. Domaćin susreta bio je profesor dr Branislav Filipović, upravnik Instituta za anatomiju, beogradskog Medicinskog fakulteta. Profesoru Sveningsonu je tom prilikom uručena povelja - Visiting profesora - Medicinskog fakulteta, nakon čega je održao predavanje “Depresivne tačke i Parkinsonova bolest”.

“U našoj laboratoriji na Karolinska instititu ima nekoliko istraživača poreklom iz Srbije. Mi smo vrlo srećni što dolaze student, ali i postdiplomci. Mi smo otkrili da su naša eksperimentalna istraživanja vrlo komplementarna. Eksperimentalni, biološki i histološki rad u laboratoriji je vrlo sličan. Mislim da je to vrlo dobro za saradnju beogradskog Medicinskog fakulteta i Karolinska univerziteta”- naglašava profesor Sveningson.

Podsetili smo ga i da beogradski Medicinski fakultet obeleževa sto godina postojanja. „To je vrlo impresivno, ja sam srećan što sam deo te duge istorije i ovim predavanjem se priključujem toj proslavi“, ističe dr Per Sveningson.

“Parkinsonova bolest je nervni poremećaj. Mi smo razvili tretmane da ublažimo simptome bolesti. Još nemamo tretmane za potpuno izlečenje. Bez obzira na to mi smo, ipak, napredovali u otklanjaju nekih simptoma ove bolesti. Ono što ja pokušavam u svom radu je terapija koja usporava napredak bolesti. Nadam se da ću uspeti u svom radu da pronađem terapiju da usporim i zaustavim napredak bolesti”, kaže dr Sveningson.

Govoreći o zdravom načinu života profesor kaže: “Mislim da je dijeta vrlo važna, vi ovde imate blizu Mediteran i mediteransku ishranu koja je vrlo zdrava, zatim vežbanje i slično, ali u isto vreme, moram da priznam, neki ljudi koji imaju Parkinsonovu bolest vodili su prilično zdrav život. Tako da nisam sasvim 66

Sto godina Medicinskog fakulteta u Beogradu

Dr Per Sveningson Pripremio: Dario Mirović

Dr Per Sveningson, vodeći stručnjak Instituta Karolinska priključio se obeleževanju 100 godina Medicinskog fakulteta u Beogradu, održavši stručno predavanje „Depresivne tačke i Parkinsonova bolest”.

siguran da zdrav život potpuno sprečava nastanak Parkinsonove bolesti ali, ipak, dijeta i vežbanje smanjuju rizik.”

“Današnje predavanje je bilo vrlo interesantno jer je profesor Per Sveningson govorio o proteinu P 11, koji se nalazi i kod osoba sa Alchajmerovom i Parkinsonovom bolesti i depresijama.

Pretpostavljam da će jednog dana ovaj Domaćin susreta prof. dr Branislav Filipović, upravnik Insituta za anatomiju

protein, zahvaljujući i drugim angažovanjima, biti moguća prevencija i Parkinsonove bolesti i depresije. Ja sam ovde expert, više kao kombinacija neuroanatoma i psihijatra. Naša istraživanja o depresiji su značajna i veoma bitna i publikovali smo ih u svetu, a vezano za profesora Per Sveningsona mislim da će biti jos dublja i daleko izraženija u naučnom smislu”, ističe profesor Branislav Filipović.

Na zapažanje profesora Sveningsona da može da se poredi nivo beogradskog Medicinskog fakulteta i Karolinska instituta profesor Filipović kaže: “Što se tiče ljudskih resursa sigurno. Ljudski resursi nam nikad nisu nedostajali, a tako je i sada. Mi imamo mlade ambiciozne ljude. Mislim da će jednog dana ti mladi ljudi vrlo uspešno da vode ovaj fakultet”.

Predavanju profesora Per Sveningsona prisustvovali su nastavnici, asistenti i studenti Medicinskog fakulteta.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Koncerti SANU

U

okviru ciklusa - Muzika i zdravlje - u Galeriji Srpske akademije nauka i umetnosti održan je izvanredan koncert Natalije Stošić - violina uz pratnju Jovane Nikolić - klavir i Đorđa Stošića - violina.

U okviru programa, Natalija Stošić maestralno je izvela dela Johana Sebastijana Baha, Sergeja Prokofjeva, Nikola Paganinija, Kamija Sen Sansa, Feliksa Mendelsona i Alekseja Igudsmana. Energično ali i lepršavo, izuzetnom tehnikom, nijansirano i reljefno, virtuozno je izvela istaknuta, ali i malo znana, dela evropskih kompozitora. U delima koja su bila za violinu i klavir ili dve violine, virtuoznim izvođenjem sudelovali su Jovana Nikolić na klaviru i Đorđe Stošić - violina. Koncert je bio izuzetan muzički doživljaj. Interpretirajući sveže i neposredno, ostavili su snažan utisak na publiku i napravili izuzetnu muzičku atmosferu.

Natalija Stošić završila je Školu za muzičke talente u Ćupriji 2013. godine, u klasi profesora Božidara Radosavljevića, kao učenik generacije. Osnovne i master akademske studije završila je na Fakultetu muzičke umetnosti u Beogradu u klasi profesorke Marije Špengler.

Kao dobitnica stipendije Erazmus, jedan semestar master studija je provela na Konzervatorijumu „Đuzepe Tartini“ u Trstu, u klasi profesora Masima Belija.

Od oktobra 2019. Natalija Stošić je na usavršavanju kod renomiranog violiniste i pedagoga Gordana Nikolića u Sarbrikenu u Nemačkoj.

Nastupala je na koncertima širom Evrope u Rusiji, Nemačkoj, Austriji, Belgiji, Italiji, Švedskoj, Rumuniji, Crnoj Gori, Makedoniji, Hrvatskoj, Crnoj Gori. Na međunarodnim i nacionalnim takmičenjima dobila je mnoge nagrade. „Nakon ovakvog koncerta kod kuće ja se osećam prelepo. Puno ljudi se odazvalo, drago mi je da se svima dopao program, koji sam marljivo birala svih ovih meseci, kako bi za svakog bilo po nešto u okviru klasične muzike. Ispunjena sam i zadovoljna naročito što sam sa svojim bratom Đorđem delila ovaj koncert, tako da je bila neka posebna emocija u Galeriji SANU“, istakla je Natalija Stošić.

Natalija Stošić u galeriji SANU

Lekoviti tonovi klasike Pripremio: Dario Mirović

Kakva su iskustva iz Sarbrikena? „Mogu da kažem, fenomenalna. Gordan Nikolić je jedan umetnik koji je pedeset godina ispred vremena po nekim svojim idejama. Izdvojila bih da je i izuzetan čovek, svoj na svome i na tlu. Zaista se trudi da svoje znanje koje je godinama skupljao, nesebično deli sa svim studentima, a to nama svima znači mnogo“.

Može li se uporediti edukacija u Srbiji i Nemačkoj? „Što se tiče kvaliteta, nisu to nekakve drastične razlike. Ono što jeste različito jesu uslovi.Tamo imamo dovoljno vremena da se bavimo onim što smo izabrali. Imamo gde da vežbamo, imamo dovoljno vremena i više mogućnosti da čujemo različita izvođenja. To je jako bitno za obogaćenje našeg ličnog doživljaja. Jer ako slušamo samo sebe, nikada nećemo moći da napredujemo.

Imamo mogućnosti da čujemo različite orkestre , različite načine sviranja i da se sve to onda sjedini.

Ono što jeste cilj profesora Gordana Nikolića i moj trenutno u našem radu jeste što raznovrsnija paleta različitih boja. Tako želimo da se razlikujemo od drugih, ne po jačini ili nečem drugom, nego, jednostavno, da ta boja nađe put do slušalaca koji će to da prepoznaju“.

Na koncertu se osetilo bogatstvo zvuka koje neguje profesor Božidar Radosavljević iz škole za muzičke talente u Ćupriji. „ Natalija Stošić se muzički razvija iz meseca u mesec. Ona je vrhunski violinista i vrhunski je izvela kompozicije. Završila je školu u Ćupriji kao najbolji đak. Kada smo pratili Nataliju u Sarbriken, ja sam rekao: Natalija svi hodili, ti letela“. Natalija to i radi“, rekao je profesor Božidar Radosavljević.

Mnogobrojna publika u Galeriji SANU nekoliko puta vraćala je na bis Nataliju Stošić, ali i izuzetne učesnike koncerta Jovanu Nikolić - klavir i Đorđa Stošića – violina.

67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Н

есавесно пружање лекарске помоћи из Кривичног законика Републике Србије прописано је чланом 251. “Лекар који при пружању лекарске помоћи примени очигледно неподобно средство или очигледно неподобан начин лечења или не примени одговарајуће хигијенске мере или уопште очигледно несавесно поступа и тиме проузрокује погоршање здравственог стања неког лица…”, међутим, “ако је услед дела из чл. …, 251. ст. 1. и 2, … овог законика наступила смрт једног или више лица, учинилац ће се казнити затвором од две до дванаест година.” Кодексом медицинске етике Лекарске коморе Србије (“Службени гласник РС”, бр. 104/2016) утврђују се етичка начела у обављању професионалних дужности чланова Лекарске коморе Србије, права и дужности чланова Коморе, однос према пацијентима, колегама, друштву и Лекарској комори Србије. Према Кодексу, дужност лекара је да своју професионалну активност обавља савесно, по правилима медицинске струке и са потребном пажњом, у складу са начелима медицинске етике и начелима човечности. У лечењу пацијента лекар поступа економично и рационално, избегавајући непотребне прегледе и поступке, без обзира на то ко сноси трошкове лечења болесника. Међусобни односи лекар - пацијент морају да се заснивају на узајамном поверењу и одговорности, тако да пацијент активно учествује у свом лечењу. Пацијент има право на пуну лојалност лекара и све могућности његовог знања и вештине. Пример из судске праксе: Кривично дело тешко дело против здравља људи из члана 135. став 4. у вези са чланом 126. став 3. КЗ – Несавесно поступање при пружању лекарске помоћи (и тиме проузроковање погоршања здравственог стања, услед чега је наступила смрт код оштећене) – Стандард пажње – Потврда првостепене пресуде. Стандард пажње значи да лекар треба да одвоји потребно време да се посвети пацијенту, да разговара са њим, прегледа га, анализира лабораторијске и остале анализе и на основу тога донесе одређени закључак те 68

Медицина и право

Стандард пажње и етика здравственог радника

Љубиша Живадиновић, адвокат, Београд

уколико нешто од овога изостане - онда томе није посвећена довољна пажња и тада кажемо да је стандард пажње низак те да етика здравственог особља мора да буде на највишем нивоу и да је то неписано правило. ПРВОСТЕПЕНА ОДЛУКА Пресудом Првог основног суда у Београду К. бр. 661/14 од 23. јанаура 2017. године због извршења кривичног дела тешко дело против здравља људи из члана 135. став 4. у вези са чланом 126. став 3. КЗ, окр. Г.М. и В.М. су осуђене на казне затвора у трајању од по две године те им је изречена мера безбедности забране вршења позива, делатности или дужности у трајању од по две године. Оштећени су ради остваривања својих имовинско-правних захтева упућени на парнични поступак. Окривљене Г.М. и В.М. су оглашене кривим што су у периоду од 18. до 20. фебруара, у Институту за гинекологију и акушерство у Београду, као лекари специјалисти гинекологије и акушерства, уопште несавесно поступале при пружању лекарске помоћи сада пок. Љ.А. и тиме проузроковале погоршање њеног здравственог стања, услед чега је 21. фебруара 2002. године код ње наступила смрт. Такође, првостепеном пресудом окр. А.Ј., С.М. и М.Р. су ослобођени од оптужбе да су извршили кривично дело тешко дело против здравља људи из члана 135, став 4. у вези са чланом 126, став 3. КЗ. ПОДНОСИОЦИ ЖАЛБЕ Браниоци окр. Г.М. и В.М. те пуномоћник оштећених као тужилаца. ДРУГОСТЕПЕНА ОДЛУКА Апелациони суд у Београду, након одржане седнице већа, донео је 19. децембра 2017. године пресуду Кж1 460/17 којом је одбио као неосноване све жалбе и потврдио првостепену пресуду.

У образложењу пресуде Апелационог суда се, између осталог, наводи да је правилно првостепени суд, прихватајући исказ судског вештака, утврдио да стандард пажње значи да лекар треба да одвоји потребно време да се посвети пацијенту, да разговара са њим, прегледа га, анализира лабораторијске и остале анализе и на основу тога донесе одређени закључак, те уколико нешто од овога изостане - онда томе није посвећена довољна пажња и тада кажемо да је стандард пажње низак те да етика здравственог особља мора да буде на највишем нивоу и да је то неписано правило. Дакле, правилан је закључак првостепеног суда да је окр. Г.М. критичном приликом уопште несавесно поступала при пружању лекарске помоћи Љ.А. Такође, у односу на окр. В.М., Апелациони суд налази, а како је то правилно утврдио и првостепени суд, да, имајући у виду целокупно лечење Љ.А. на клиници Института за гинекологију и акушерство није поступљено са потребним стандардом пажње те да је окр. В.М. уопште несавесно поступала при пружању лекарске помоћи Љ.А. У односу на окр. А.Ј., С.М. и М.Р. - Апелациони суд је нашао да је правилно првостепени суд утврдио да није доказано да су ови окривљени поступали на начин како им се то оптужним актом пуномоћника оштећених, као тужилаца, ставља на терет и самим тим извршили кривично дело тешко дело против здравља људи, због чега их је правилно ослободио од оптужбе. (Пресуда Апелационог суда у Београду Кж1 460/17 од 19. децембра 2017. којом је потврђена пресуда Првог основног суда у Београду К. бр. 661/14 од 23. јануара 2017. године) – са сајта Апелационог суда у Београду, 19. јануара 2018. године.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

7. АПРИЛ

69

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Објављено крајем 19. века, актуелно у 21. веку

од зараза”. Рекли бисмо, потпуно актуелно и данас.

„Бранич од зараза“ др Батута

В

реди се, у часу кад и у савремено доба навале заразе на народ, сетити неког корисног савета и мудре мисли лекара из наше прошлости. Непосредно после специјализације превентивне медицине у Минхену, Берлину, Паризу и Лондону државни питомац др Милан Јовановић Батут објављује „Бранич од зараза” – књигу за народ у Новом Саду као издање Матице српске из Задужбине Петра Коњевића. Није бадава др Батут у радној соби на зиду држао портрете својих некадашњих учитеља, спасиоце човечанства Роберта Коха и Луја Пастера. Склопио је он у мозаик знања статистике, патологије, бактериологије, хигијене.... и упо-

Припремила: Др Славица Жижић Борјановић, микробиолог

требио за просвећивање народа. Као добар психолог, педагог, полиглота, оратор, човек од великог угледа и интегритета писао је Доситејеву мудрост Вуковим језиком. У Бечу, на студијама медицине, проф. Карл Рокитански говорио им је најпре ово: „Ми се не бринемо само за поједине болеснике, ми не улажемо свој труд само око једне особе; ми изучавамо цело друштво човечанско и то у намери да га сачувамо, да предупредимо кад хоће да навали болест на њега, да га поткрепимо, да га у згодном часу опоменемо, а у часу несреће и кужних болести да га храбримо и на одбрану водимо”. Баш ове речи изабрао је за увод у „Бранич

КОРОНА Завладала светом ОНА злослутница та Корона. Главе, душе невидљивим мачем сече жезлом огња плућа пече. Невидљива ала мала континенте прогутала. Не зна она за границе. Морем броди, небом лети човек јој је на памети да га ватром гори тело, душу да измори. Ко крушке зреле падају главе. На мукама сазнања зри. Близу је дан правом леку. ПОБЕДА припада човеку. Барјак страха Земним шаром се вијори. Сузне падају кише. Забринутост радост брише. Певају птице, већ процвале машу гране. Из младе траве шарени се цвет. Ласта се у ниски упутила лет.

70

У одељку „Шта могу поглавари и општине” каже: „Наредбе, које се тичу нашег здравља и живота, то су нека врста светиње, и треба да се слушају и извршавају. Живот по себи, истина, није највеће благо овога света, али је опет у њему сва земаљска срећа. Шта човек неће за њу учинити?” Пише др Батут и наставља: „И што човек не би за себе, учиниће за другога. Та зар није боље послушати и учинити, што ће те од заразе одбранити, него се после кајати и вајкати? Зар није саветније, зарана се постарати, да ти зараза ни близу не може – ма те то и труда и трошка стајало – него после јединца сахранити, хранитеља изгубити, најмилије оплакивати, па баш гдекада и кућу и племе затрти“. Поглавље завршава речима: „Боље је пазити да се не запали, него после гасити”. Објављено крајем 19. века, актуелно у 21. веку. Само се мењају врсте заразе. Узрочници, зар не?

У парку сећање љуљашку њише Ветар ми сећање брише. Срце ми газе широке улице празне. У ново сутра стрепња, нада и молба ме води. Ако су грешни људи Опрости помилуј Господе. Др Љиљана Митровић Завод за плућне болести и ТБЦ Ниш 7. април 2020. године

Одговор на песму „Корона“ Док пишем знам да дишем, са лепотом сваког даха одагнам свако зрнце страха, сваком строфом живље пишем, сваким стихом лакше дишем, и дамари срца прате риме моје чудновате, песме ствара, мисли у звук претварам, ритмом бију и сонете, исукале бајонете, у бој, у бој! Не дам ником свет мој! Док год имамо снаге да будемо креативни имамо снаге да преживимо и победимо сваку недаћу! Моје искрено дивљење и захвалност свим колегама које су на првим линијама одбране. Нека Вас Бог чува! Др Снежана Кецојевић Миљевић, неуропсихијатар и психотерапеут

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Струка с правом саветује

„Из уста у уста” и друге зле навике

У

тексту „Из уста у уста” др Батута сазнајемо и ово: „Kо је мотрио како наше мајке хране своју малу децу, морао је видети ону злу навику да мати, дадиља или било које чељаде детету из својих уста пружа”. У своје време др Милан Јовановић Батут је саветовао: „Колико си видео, мораш рећи да нема ниједне кужне болести од које се не би могао уклонити, сачувати или одбранити. Знаш им ето свима редом нарав, знаш им путеве и време. Па ти је сада ласно. Чим их где осетиш или видиш причувај се, а причувај и другог по oноме што си већ видео научио и што ћеш још научити”. И данас, када нам прети оком невидљиви вирус коме смо име наденули и тек се упознајемо, вреди користити савете др Батута. Треба исправљати штетне навике и обичаје макар они били дубоко уврежени у биће народа, макар и после дугог времена а за наше добро. Усна дупља па тако и пљувачка врве од сопствених микроорганизама најразличитијих врста међу којима наука открива стално нове врсте. Међу овим мноштвом често се нађу и патогени микроорганизми који се лако пренесу другој особи, а пљувачком на најдиректнији начин. „Ко све то узме у рачун”, како је говорио др Батут, јамачно ће правилно и данас просудити опасност која вреба коришћењем заједничке кашичице за причешће. Њоме се преноси и пљувачка претходног и оног пре њега и тако све уназад да више не набрајамо. Вековни црквени обичај, у садашњим приликама, када се зна

да и опасни вирус од којег се бранимо може пренети, можемо лако изменити користећи за сваког верника посебну кашичицу. Већина их себи може понети, а ко је нема за толико ће се снаћи. И др Батут је чувао своје здравље и целог живота био у свему умерен. Његову бројну породицу походила је „жута госпа” од које је и сам страдао те су га налазили као студента на плочнику Беча како искашљава крв али се због тога– није дао. „И у трошном чамцу може се далеко допловити”, знао је рећи. А о рођендану себи је пожелео и више година, шеретски се шалећи: „Бог је милостивији, даће он и више!” –поживео је више од 92. Сопственим животом показао је колико је важна брига о здрављу па га вреди и око његових савета послушати. Неко мора први са предлогом почети. Можда је најприродније да предлог напишу његови следбеници из Института „Батут” како данас кажемо. Сигурна сам да би му било драго а и он сам би, да има нашу подршку, лако цркву убедио.

Rajačka škola zdravlja

Izreke o zdravlju -- I poljubac naivan za prenos zaraznih bolesti je dovoljan.

-- Zdravlje i života spas, zavise od nas.

-- Čim se ozdravi na zdravlje se zaboravi.

-- Porodica bez poroda, kao drvo bez roda.

-- Zdrav porod stvara veliki narod.

-- Budućnost naroda leži u nezi poroda.

-- Rđava učionica i preteran rad, ubija telo i duh mlad.

-- Zdravlju se služi, kad se sve dobro usluži.

-- Lepota kože čuva se negom, a ne lekom.

-- Zdravi su razmetljivi, a bolesni plašljivi i i povodljivi.

-- Gde se ne ceni nauka i lekari, tu se množe zla i vidari.

-- Zdravo selo, zdravo narodno telo.

-- Na selu je leti raj, zimi belaj.

„Господа ме консултује”, говорио је за своје колеге и пријатеље, а међу њима била су и два патријарха! Др Батута чешки лекари назваше „патријархом здравствене културе” о његовом 90. рођендану и уручише почасни докторат у Београду изневши инсигнија, ректорска знамења која се чувају у Прагу и никада ван земље не износе! Био је то преседан. Нека ово време буде зато време преседана и да струка са правом саветује. И сам др Батут је многочему био оснивач, претходник. Др Славица Жижић Борјановић, микробиолог, пензионер Института „Батут”

Пре десет година добих на свој мејл благослов од патријарха Иринеја за одржавање скупа у Студеници где је започела средњевековна српска медицина. Своју „Повељу за организацију” првог таквог скупа заједно са Студеничким типиком поклоних на даљу бригу и чување Врњачкој бањи јер има још слободних зидова у музеју, а и Студеница је близу. Нека се памти довека да је српска медицина започела у манастиру.

-- Bogat strada od obesti i nerada, siromah pati od bede i rada.

-- Školskom higijenom se čuva i podiže narodno zdravlje.

-- Čovek bez škole, telo bez mozga.

-- Rad je zdravlju začin.

-- Lenjost je zločin životu.

-- Raspored rada najteži posao savlada.

-- Dete je cvetak nežni. Negom se razvija, nehatom ubija.

-- Higijena bez sredstava je kao kuća bez krova u koju se čovek uzalud skriva od nepogoda.

-- Higijenska škola je izvor zdravog uma i tela.

-- Po higijeni škole poznaje se kako se narod prosvećuje.

-- Dužina veka zavisi od higijenskih navika.

-- Higijensko vaspitanje je osnov dobrog zdravlja.

-- Navike su gospodari života.

Odabrao i pripremio: Dr Petar Paunović, učitelj zdravlja Rajac, mart 2019.

71

GODINA IX BROJ 92.

APRIL 2020.

73

Z

N M K

idovi leve i desne komore srca (uključujući i ventrikulni septum) nisu kompaktne uniformne strukture sagrađene kao kardiomiocitni sincicijum već od snopova kardiomiocita koji su isprepletani i pružaju se u raznim pravcima.

Stari anatomi su pokušavali, ali nisu uspeli, da raspletu ove različite snopove kardiomiocita i otkriju stvarnu građu i ustrojstvo komorske muskulature srca. Pettigrew1 je 1864. označio ovaj problem kao Gordijev čvor anatomije srca.

Sl. 1. / Fig. 1. Francisco (’’Paco’’) TorrentGuasp (1931. – 2005.)

Google 2019.

Španski kardiolog, anatom i fiziolog prof. dr Francisco („Paco“) TorrentGuasp2-10 (FTG) (Sl. 1,2 /Fig. 1,2) je disekujući prstima više od hiljadu ljudskih i životinjskih srca od 1972. objavio o tome svoj prvi rad 1980.2 u kome je pokazao da se miokard komora može razmotati u otvorenu helikoidnu komornu mio-

Sl. 2. / Fig. 2. Portret FTG (M. Kočice prema fotografiji), u Kabinetu akademika V. Kanjuha u SANU. Portrait of FTG (by M.Kočica according to photography), in Cabinet of academician V.Kanjuh In Serbian Academy of Sciences and Arts.

Google 2020.

74

Odbor za kardiovaskularnu patologiju SANU

KONCEPCIJA FRANCISCO („PACO“) TORRENTGUASP-a O MIOKARDU SRČANIH KOMORA KAO OTVORENOJ HELIKOIDNOJ KOMORNOJ MIOKARDNOJ TRACI IZMEĐU KORENA PLUĆNE ARTERIJE I AORTE – 2020. GODINE Vladimir Kanjuh, Mladen Kočica, Vesna Lačković, Gordana Teofilovski Parapid, Nebojša Antonijević, Snežana Kanjuh

kardnu traku (OHKMT) između korena plućne arterije i aorte.

Zbog rezultata ovih istraživanja predlagan je za Nobelovu nagradu. Njegovo otkriće je upoređivano sa otkrićem krvotoka W. Harvey-a 1638., delom L. Da Vinci-a.

Backberg11,12 (Sl. 3 /Fig. 3), američki kardiohirurg iz LA, USA, i inostrani član Odbora za KVP SANU, uporedio je sa otkrićima fizičara Njutna i Ajnštajna, tj. sa delima koja su fundamentalna u nauci.

Nažalost, FTG je prerano umro (1931 – 2005). Nestala je glavna udarna snaga promocije njegove koncepcije o građi i ustrojstvu komornog miokarda srca u borbi sa oponentima koji, naravno, postoje pri svakom velikom medicinskom naučnom otkriću.

FTG je bio tri puta u Beogradu. Glavni nastavljač njegovog dela na internacionalnom planu i Srbiji je njegov učenik dr Mladen Kočica, kardiohirurg Instituta za kardiohirurgiju KCS u Beogradu (Sl. 4,5 /Fig. 4,5). Pored brojnih radova u Srbiji i inostranstvu, uspešno je odbranio i relevantnu doktorsku disertaciju „Helikoidna ventrikularna miokardna traka Torrent - Guasp-a kao osnova za hirurški tretman postinfarktne remodelovane leve komore“13

Sl. 3. / Fig. 3. Prof. dr Gerald D. Buckberg, američki kardiohirurg, LA, USA, inostrani član Odbora za KVP SANU (1935. - 2018.)

Prof. Gerald D. Buckberg, MD, American Cardiac Surgeon, LA, USA. Foreign Member of SASA’s Board on CVP (1935. -2018.)

Google 2020.

na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2015. Komisiju za ovu odbranu činili su prof. dr Goran Stanković, predsednik, i članovi: prof. dr Vesna Lačković, doc. dr Aleksandar Mikić, akademik Vladimir Kanjuh (komentor) i prof. dr Miljko

Sl. 4. / Fig. 4. V. Kanjuh, F. Torrent-Guasp i M. Kočica u kući V.K. (at the home of VK).

Beograd, 2004.

N M K

ljom (omotačem koji okružuje obe komore), i istiskivanje krvi iz komora u aortu i plućnu pruža se horizontalno, ima desni i levi se- arteriju) i dijastola (pasivno širenje komora gment. Posle toga skreće nadole apikalnom u koje se uliva krv iz pretkomora). Uporepetljom, koja ima unutrašnji descendentni đivalo se to sa stiskanjem šake u pesnicu i segment (prvi heliks), koji posle izgrad- otvaranjem šake i prstiju, uz zvuke „Tum Ta“. nje srčanog vrha (apex–a) okreće se nagoMeđutim, pokreti srca – kontrakcije re prelazeći u spoljni ascendentni segment OHKMT su mnogo složeniji. Sekvencijal(drugi heliks), koji ide do korena aorte. nom kontrakcijom delova OHKMT ostvaOHKMT u prostoru čine, dakle, bazalna ruje se šest pokreta: Suženje – proširepetlja (omotač) i ispod nje apikalna petlja nje; skraćivanje – izduživanje; i uvrtanje sa dva heliksa (Sl. 6-8/Fig. 6-8). i odvrtanje. Kontrakcija cirkumferencijalDesni segment bazalne petlje odgovara ne bazalne petlje dovodi do kompresije i slobodnom zidu desne komore a njen levi suženja komora a njeno opuštanje - do desegment – delu slobodnog zida leve komo- kompresije i proširenja komora. re. Isti mišić čini ostatak prednjeg zida leve Dva heliksa apikalne petlje dovode do komore i glavni deo ventrikulnog septuma. skraćenja i izduživanja srca.

Ventrikulni septum (VS), kao i zidovi Uvrtanje komora se ostvaruje kada se srčanih komora, nije homogena anatomska baza rotira u pravcu kretanja kazaljke na častruktura već je troslojna struktura zbog sovniku, a odvrtanje - suprotnim pokretom Sl. 5. / Fig. 5. M. Kočica disekuje srce. V. Kanjuh trostrukog porekla mišićnih snopova u nje- vrha srca. Torzijom uvrtanja ubacuje se krv posmatra. Beograd, SANU, 2005. (iz ’’Politike’’). mu. Naime, građen je od: (1) Desnog se- u aortu i plućnu arteriju i detorzijom odvrtaM. Kočica making heart dissection. V. Kanjuh gmenta bazalne petlje poreklom od desne nja usisava se krv u komore iz pretkomora. is watching. Belgrade, SASA 2005 (from News- komore – desni deo VS; (2) ascendentnog paper ‘’Politika’’). segmenta apikalne petlje – srednji sloj VS Pokreti uvrtanja i odvrtanja su naroi (3) descendentnog segmenta apikalne pet- čito značajni jer doprinose efikasnosti srčaRistić (mentor). Disertacija je dobila Go- lje – leva polovina VS. ne kontrakcije, tj. količine izbačene krvi u dišnju nagradu Privredne komore Beograda Još od W. Harvey-a su se kontrakcije sr- aortu i plućnu arteriju. To se može uporediti kao najbolja školske 2014/2015. ca shvatale kao sistola (aktivno stezanje srca sa ceđenjem vode iz mokrog peškira. PritiČlanovi Odbora za KVP SANU (akademik, kardiovaskularni patolog V. Kanjuh, dr M. Kočica, prof. histologije i embriologije dr V. Lačković, prof. anatomije dr G. Teofilovski Parapid, internista kardiolog doc. dr N. Antonijević i dr S. Kanjuh) su prvo i glavno jezgro ovih istraživanja u Srbiji.

Autori ovog rada su o daljem razvoju koncepcije FTG od 2011. i 2015. do danas, uz citiranje celokupne relevantne domaće i inostrane literature srpskih autora o ovom problemu. Srpski autori su objavili 11 radova u Srbiji i 14 u inostranstvu.

Sl. 6. / Fig. 6. Od korena plućne arterije (PA) polazi OHKMT transferzalnom petljom (koja ima Značajna su dva održana relevantna sa- desni i levi segment) i nastavlja se nishodnom apikalnom petljom (koja ima descendentni i stanka: (1) u Liverpulu 2005. Internatio- ascendentni segment). nal Symposium: The New Concepts of Car- Buckberg11,12 (modifikovano) diac Anatomy and Physiology: The Torch of Francisco Torrent – Guasp, Royal Liverpool Children’s NHS Trust, Adler Hey Hospital.

Sastanku su prisustvovali i čuveni britanski hirurzi Sir Maghdi Yacoub i Sir Donald N. Ross (1922 – 2014) a iz Srbije M. Kočica, V. Kanjuh, M. Vraneš i S. Kanjuh i (2) u Beogradu, SANU 2005. XVIII Intern. Symp. on Morphol. Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro. Serbian Academy of Sciences and Arts June 5-8, 2005. uz Abstr. Book (glavni organizatori: G. Teofilovski Parapid i V. Kanjuh).

Anatomsko-histološka građa i funkcija OHKMT14-30 Disekcijom prstima u pravcu pružanja predominantnih miokardnih snopova FTG je dobio OHKMT. Ona polazi ispod korena plućne arterije bazalnom pet-

Sl. 7. / Fig. 7. OHKMT u prostoru. Pulmonary artery (PA) – Basal loop – Apex loop – Aorta (A).

Buckberg11,12 (modifikovano)

75

N M K

Objekti u biologiji imaju tendenciju da se vrate u pređašnju formu. Tako čine i mišićni snopovi srca koji se posle kontrakcija vraćaju na startnu poziciju.

Srčane kontrakcije su translacija aktivnog uniaksijalnog izduživanja i skraćivanja kontraktilnih proteina (aktina i miozina) u sarkomeri kardiomiocita - u efikasne pokrete trodimenzionalnog srca.

Sl. 8. / Fig. 8. OHKMT: Cirkumferencijalna bazalna petlja dovodi do kompresije i suženja a heliksi ispod nje, sa kosim snopovima pod uglom od 600, dovode do skraćenja i izduženja.

OHVMB: Circumferential basal loop causes compression and narrowing, and the underlying helices with oblique fibers at 600 angles, causes shortening and lengthening.

(Buckberg11,12).

Građa i funkcija desne srčane komore Debljina zida desne komore je 3 – 5mm, nasuprot 10 – 12mm leve komore. Zbog toga je doprinos sistolnom volumenu desne komore od strane njenog slobodnog zida svega 30% a 70% od ventrikulnog septuma (on je „Lav desne komore“11).

ljudi i životinja je velika, nasuprot jasnim i stabilnim strukturama mitralne valvule.

U desnoj komori postoje izvesne karakteristične urođene srčane mane (Sl. 9 /Fig. 9): Uhl-ova anomalija (Sl. 10/Fig 10).

Opisao je Henry Uhl 1922. Radi se o parcijalnom ili totalnom kongenitalnom odsustvu miokarda desne komore usled apoptoze. U slučaju totalnog nedostatka miokarda dolazi do apozicije endokarda i epikarda.

Zid desne komore izgleda kao prozirni tanak papir („pergamentno srce“). Klinički se prezentuje cijanozom, dispnejom i insuficijencijom desnog srca. Radi se o teškoj urođenoj srčanoj mani jer 50% ovakve dece umire do 15.godine života.

Uhl–ovu anomaliju treba razlikovati od Aritmogene masno-fibrozne displazije desne komore, (Sl. 11/Fig. 11) kada postoji atrofija miokarda desne komore i njegovo zamenjivanje masnim i vezivnim tkivom.

Pri tome, zid desne komore se ne istanjuje (obično je debljine 4 – 5 mm). Uzrok bolesti je nasledni genetski defekti desmozomalnih (i aritmogenih) gena, koji pogađaju desmo-

Sl. 9. / Fig. 9. Kongenitalne anomalije desne komore : Uhl-ova anomalija, Trikuspidna atrezija i/ ili Plućna atrezija, Trikuspidna displazija, Ebštajn-ova anomalija i Kanjuhova anomalija.

Congenital anomalies of the right ventricle.

skanjem, stezanjem mokrog peškira uklanja se malo vode ali značajno više uvrtanjem i odvrtanjem krajeva peškira.

Pri pokretima srca, bazalna petlja i unutrašnji heliks se spuštaju od baze prema vrhu srca dok ih spoljni heliks podiže od vrha do baze srca. Kreće se „cilindar“ a „klip“ stoji! Glavna snaga srca je apikalna petlja OHKMT. Funkcije dva heliksa apikalne petlje (Sl. 7-8./Fig. 7-8.). Heliksi predstavljaju glavnu mehaničku snagu srca i odgovorni su za pokrete: skraćenja i izduživanja srca.

Njihova spiralna vlakna su vertikalne odn. kose orijentacije.

Prvi heliks, unutrašnji (zadnji), nishodni (descendentni segment apikalne petlje) pruža se od bazalne petlje nadole, gradi vrh srca (apex) i onda prelazi u drugi heliks.

Gradi levu polovinu ventrikulnog septuma.

Pri pokretima srca, sa bazalnom petljom spušta se od baze srca do njegovog vrha.

Drugi heliks, spoljni (prednji), ushodni (ascendentni segment apikalne petlje) pruža se od kraja prvog heliksa, tj. posle vrha srca (apeksa) do kraja bazalne petlje ispod korena aorte. Gradi srednji sloj ventrikularnog septuma. Pri pokretima srca, sa bazalnom petljom, podiže se od vrha srca do njegove baze. Odgovoran je za aktivnu dijastolu.

76

Desna komora deluje kao pasivna struktura za protok krvi jer u slučajevima kada je isključena iz normalne cirkulacije zbog atrezije trikuspidnog ušća, pa se primenjuju operacije derivacije toka krvi: Glenn-ova (povezivanje gornje šuplje vene sa plućnom arterijom) i Fontan-ova31 (povezivanje plućne arterije sa desnom pretkomorom) dolazi do brzog funkcionalnog oporavljanja cirkulacije krvi i bez desne komore.

Varijabilnost struktura trikuspidne valvule (zalisci, tendinozne horde, papilarni mišići) u

Sl. 10. / Fig. 10. Uhl-ova anomalija. RAdesna pretkomora. RV-desna komora. Dve bele strelice pokazuju tanak zid desne komore u kontrastu sa snažnom levom komorom.

Uhl’s anomaly. RA-right atrium. RV- right ventricle. Arrows – thin wall of RV in contrast to thick left ventricle.

Medical etymology, Google 2020.

Sl. 11. / Fig. 11. Histopatološka slika zida desne komore kod aritmogene masno-fibrozne displazije.

Histopathology of the right ventricular wall in arrhythmogenic fatty-fibrous dysplasia.

G. Fontaine et al. Annu. Rev. Med. 1999. 50:17-35.

N M K

zome. Desmozomi su proteini na ćelijskoj membrani (kardiomiocita i drugih ćelija) koji međusobno drže i povezuju ćelije. Bolest se obično ispoljava u odraslo doba. Nekad može pogoditi i levu komoru.

Atrezija trikuspidne valvule (Sl. 12/ Fig. 12). Trikuspidna valvula ne postoji, nije stvorena (agenezija), tj. nema ušća, zalistaka, tendinoznih hordi i papilarnih mišića. Desna pretkomora je od desne komore razdvojena miokardom u kome, nekad, postoji na očekivanom mestu trikuspidne valvule – malo slepo udubljenje ili mala neperforisana vezivna membrana. Venska krv iz desne pretkomore ne ulazi, dakle, u desnu komoru već preko prolaznog ovalnog otvora (ili atrijalnog septalnog defekta) odlazi u levu pretkomoru. Iz

Sl. 12. / Fig. 12. Atrezija trikuspidne valvule – TVA. ASD – atrijalni septalni defekt sa desno-levim šantom. RV- hipoplazična desna komora. VSDventrikulni septalni defekt sa levo desnim šantom.

Tricuspid valve atresia – TVA. ASD – atrial septal defect with right – to - left shunt. RV – hypoplastic right ventricle. VSD – ventricular septal defect with left – to – right shunt.

Dr Mani 2003. (modifikovano stavljanjem slova)

nje u snažnu veliku levu komoru i ova venska krv pomešana sa arterijskom krvlju iz leve pretkomore odlazi u aortu a kroz ventrikulni septalni defekt u hipoplazičnu malu desnu komoru i plućnu arteriju. Protok krvi kroz pluća je reduciran te postoji arterijska hipoksija.

Terapija se svodi na hiruršku derivaciju toka krvi putem već pomenutih operacija: Gleen-ove ili Fontan-ove.31 Displazija trikuspidne valvule. Lokalizacija trikuspidne valvule je normalna ali su njeni zalisci kongenitalno abnormalne strukture te se normalno ne sklapaju, tako da postoji regurgitacija krvi iz desne komore u desnu pretkomoru. Zbog toga je desna pretkomora proširena. Prognoza je ipak dobra jer se abnormalni zalisci mogu hirurški korigovati.

Ebstein-ova anomalija (Sl. 13,14/Fig. 13,14). Opisao je poljsko-nemački lekar Wilhelm Ebstein 1866. Septalni i zadnji zalistak trikuspidne valvule su pozicionirani dublje u šupljinu desne komore, nekad uz

Sl. 13. / Fig. 13. Ebštajnova anomalija. Ebstein Anomaly.

srastanje za njen endokard. Zbog toga dolazi do proširenja desne pretkomore i „atrijalizacije“ desne komore, a usled nesklapanja zalistaka - do triksupidne insuficijencije. Od svih urođenih srčanih mana, kod Ebsteinove anomalije je najveća kardiomegalija.

Kanjuhova anomalija – nebranjeno trikuspidno ušće. Opisao je Vladimir Kanjuh sa sar. u časopisu Circulation 1964.

Postoji trikuspidno ušće ali nema ni traga od trikuspidne valvule, tj. njenih zalistaka, tendinoznih hordi i papilarnih mišića – tako da je ušće „nebranjeno“ (Sl. 15/Fig. 15).

Sl. 15. / Fig. 15. Kanjuhova anomalija Nebranjeno trikuspidno ušće.

Kanjuh’s anomaly - Unguarded Tricuspid Orifice.

Circulation 1964.

Implikacije OHKMT u kardiologiji i kardiohirurgiji Aktivna dijastola. Dijastola srca se shvata kao pasivna radnja, komore se šire i odmaraju i, pri tome, pune se venskom krvlju iz pretkomora. Međutim, OHKMT ukazuje da se radi o aktivnoj dijastoli – kontrakcijom ascendentnog segmenta (heliksa apikalne petlje) OHKMT koji

Sl. 14. / Fig. 14. Građa i lokalizacija trikuspidne valvule: normalno srce i kod Ebštajnove anomalije.

Structure and location of tricuspid valve: normal heart and at Ebstein’s anomaly.

Google 2020.

dovodi do sukcije krvi iz pretkomora u komore. Ako je ovaj segment oštećen ili insuficijentan, doći će do sad neobjašnjene, dijastolne insuficijencije.

Slabe tačke leve komore otkrili su Roldan et al.32 i Vargas-Barron et al.33 analizom OHKMT gde leva komora rupturira u izvesnim slučajevima akutnog infarkta miokarda.

Restorativna hirurgija. JE Edwards (1911 – 2008), najveći kardiovaskularni patolog sveta, govorio je „Veliko srce je bolesno srce“.

Zaista, srce koje popušta postaje veliko i menja svoj elipsoidni oblik sa izraženim vrhom u sferičan sa zaobljenim donjim delom srca, tj. praktično bez vrha. Dobro je poređenje: „Elipsoidna lopta za američki fudbal se menja u okruglu košarkašku loptu“. Naime, apikalna petlja OHKMT dobija više transverzalnu orijentaciju. Papilarni mišići leve komore se postavljaju u više horizontalnu poziciju uzrokujući mitralnu regurgitaciju.

Većina mišićnih snopova dolazi u horizontalni položaj koji je manje efikasan od kosog položaja. Srce se tada nedovoljno prazni uvrtanjem i nedovoljno puni odvrtanjem.

Razne vrste restorativne hirurgije srca (postinfarktna aneurizmektomija, parcijalna leva ventrikulotomija, hirurško smanjenje leve komore po Batisti, Dor-ova procedura – endoventrikularna patch plastika, Reductive Annuloplasty of Double (mitral and tricuspid) Orifices – RADO operacija našeg kardiohirurga akademika Ninoslava Radovanovića, vraćaju remodelovano bolesno srce iz sferičnog u elipsoidni oblik i ono zbog toga postaje jače i bolje. Pri ovim operacijama treba čuvati vrh srca.

Regenerativna medicina već eksperimentalno pokušava da se enzimima uklone svi kardiomiociti iz srca i da se u preostali vezivni „skelet“ implantiraju matične ćelije kardiomiocitne diferencijacije, shodno anatomskoj strukturi i organizaciji OHKMT, i tako izgradi novo živo srce!

77

N M K

Oponenti (prigovori) anatomskom i funkcionalnom postojanju OHKMT Darvin je imao običaj da radove i primedbe protiv njegove koncepcije evolucije odmah brižljivo zapiše „jer je u prirodi čoveka da ovakve primedbe lako zaboravlja“.

Na tragu ovog Darvinovog korektnog stava i mi smo posebno odvojili 11 referenci koje imaju primedbe na koncepciju FTG34-44.

Tehnika disekcije srca prstima FTG se drži pravila da se odvija duž pravca pružanja predominantnih mišićnih snopova.

To neminovno dovodi do žrtvovanja izvesnih manjih snopova koji povezuju glavne mišićne snopove sa okolnim snopovima.

U ovom postupku su glavne zamerke FTG-u od strane Andersona i sar.: Narušava se jedinstveni kardiomiocitni sincicijum komora, disekcija je destruktivna, subjektivna i nereproducibilna. Ovo poslednje, međutim, nije tačno, jer je mnogi istraživači izvode i čak i kod malog srca novorođenčeta.

Takođe, postavljaju pitanje: Da li je validan disekcioni plan na lešu? Međutim, sofisticirane kliničke vizuelizacione tehnike (NMR i druge) sve više pokazuju da OHMKT postoji i da je morfološki supstrat za funkciju srca.

Lukenheimer primećuje da se trodimenzionalna kocka može razložiti u šest karakteristično raspoređenih i spojenih kvadrata, ali da ono što funkcioniše je kocka kao takva a ne njeni kvadrati. Per analogiam, smatra da se miokard komora može rasplesti u OHKMT ali da srce ne funkcioniše kao OHMKT već kao posebna celina.

Druga vrsta primedbi je da savremena embriologija srca ne konstatuje postojanje OHKMT. FTG, u odgovoru na ovu vrstu kritike, pruža vrlo elegantnu hipotezu o nastanku cirkulacionog sistema. U prvobitnoj zatvorenoj mišićnoj cirkulacionoj cevi, u jednom momentu dolazi do lokalnog rascepa i formiranja OHKMT, tj. do stvaranja srčanih komora. Naravno, ovo treba tek dokazati, tj. naći tu sekvencu događaja u filogenezi srca ljudi i životinja, odn. u ontogenezi shodno biogenetskom zakonu Ernest-a Haeckel-a da „ontogeneza je rekapitulacija filogeneze“. V.K. je u jednom razgovoru FTG-u rekao da bi bilo „vrlo neočekivano da jedan zatvoreni sistem u kome cirkuliše krv odjednom lokalno prsne jer bi to dovelo do smrtonosnog izliva krvi“.

ZAKLJUČCI Srce je neverovatan organ45, koji celog života neprekidno radi. Svojim kontrakcijama ubacuje u miru 5 litara krvi u minutu, a 25 litara u naporu. Jedinstven je organ sa dvostrukim izlazom, učinkom (engl.output) preko desne i leve komore. Uzgred, i endokrini organ. Najbolja zamena za posustalo srca je novo srce za transplantaciju, koje je bolje od 78

svake naprave za mehaničku potporu cirkulacije ili veštačkog srca.

Posle vekova uzaludnih pokušaja starih anatoma da razreše Gordijev čvor anatomije srca, tj. kako i zašto, umesto uniformne strukture, srčani snopovi su isprepletani i pružaju se u raznim pravcima u zidovima leve i desne komore (uključujući ventrikulni septum). Francisco („Paco“) TorrentGuasp je svojim otkrićem otvorene helikoidne komorne miokardne trake (OHKMT), dobijene disekcijom srca prstima, izgleda, blizu razrešenja „Gordijevog čvora“. On sagledava srce kao OHKMT, tj. miokardnu transverzalnu bazu sa dva heliksa ispod nje, koja osigurava mehaničke, električne i energetske pojave u srcu.

Savremene sofisticirane kliničke dijagnostičke metode (MRI, hibridne tehnike i dr.) će svakako dalje doprineti rešavanju funkcije srca kao OHKMT. Grupa srpskih istraživača ovog problema iz Odbora za KVP SANU je učesnik u ovim svetskim istraživanjima i publikovala je do sada 11 relevantnih radova u Srbiji i 14 u inostranstvu.

LITERATURA / REFERENCES

1. Pettigrew JB. On the arrangement of the muscular fibres in the ventricles of the vertebrate heart, with physiological remarks. Phylos Trans.

1864;154:445-500.

2. Torrent-Guasp F. La estructuració macroscópica del miocardio ventricular. Rev Esp Cardiol 1980;33 (3):265 – 87.

3. Torrent-Guasp F, Buckberg GD, Clemente C, Cox JL, Coghlan HC, Gharib M. The structure and function of the helical heart and its buttress wraping. I. The normal macroscopic structure of the heart. Semin Thorac Cardiovasc Surg 2001; 13(4):301 – 19.

4. Torrent-Guasp F, Ballester M, Buckberg GD, Carreras F, Flotats A, Carrió I, Ferreira A, Samuels LE, Narula J. Spatial orientation of the ventricular muscle band: physiologic contribution and surgical implications. J Thorac Cardiovasc Surg 2001; 122 (2): 389-92.

5. Torrent-Guasp F, Kočica MJ, Corno AF, Komeda M, Careras-Costa F, Flotats A, Cosin-Aguillar J, Wen H. Towards new understanding of the heart structure and function. Europ J CardioThoracic Surg 2005; 27: 191-201.

6. Kočica MJ, Vraneš MR, Đukić PL, Kanjuh VI, Jovanović T, Corno AF, Torrent-Guasp F. Ventricular myocardial band – toward more physiological heart failure surgery. 8th Annual Meeting of the Danubian Forum for Cardiac Surgery. Palić (Serbia) 11-12 June 2004. Book of Absr: p.31, Abstr.17.

7. Torrent-Guasp F, Kocica MJ, Corno A, Komeda M, Cox J, Flotats A, Ballester-Rodes M, Carreras-Costa F. Systolic ventricular filling.Eur J Cardio-thorac Surg. 2004; 25(3):376-86.

8. Kočica MJ, Kanjuh V, Lačković V, Teofilovski Parapid G, Corno AF, Carreras-Costa F, TorrentGuasp F. „Torrent-Guasp’s heart“ (helical ventricular myocardial band) – form and function.

XVIII Intern Symp on Morphol Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro.Serbian Academy of Sciences and Arts. June 5-8, 2005. Abstr Book, p102.

9. Corno AF, Kocica MJ, Torrent-Guasp F. The helical ventricular myocardial band of TorrentGuasp: potential implications in congenital heart defects.Eur J Cardiothorac Surg 2006;29 (Suppl 1):S61-8. Epub 2006.

10. Kocica MJ, Corno AF, Carreras-Costa F, Ballester-Rodes M, Moghbel MC, Cueva CN, Lackovic V, Kanjuh VI, Torrent-Guasp F. The helical ventricular myocardial band: global, three-dimensional, functional architecture of the ventricular myocardium. Eur J Cardiothorac Surg.

2006;29 (Suppl 1):S21-40. Epub 2006.

11. Buckberg GD, Group R. The ventricular septum: the lion of right ventricular function, and its impact on right ventricular restoration. Europ J Chardio-thoracic Surg 2006; 29 (Suppl 1): S2728.

12. Buckberg GD, Nanda NC, Nguyen C, Kočica MJ. What is the Heart? Anatomy, Form, Function and Misconceptions. J Cardiovasc Develop and Disease 2018; 5(2) pii: E33.

13. Kočica M. Helikoidna ventrikularna miokardna traka Torrent-Guasp-a kao osnova za hirurški tretman postinfarktne remodelovane leve komore (The Helical Ventricular Myocardial Band of Torrent-Guasp as the Basis for the Surgical Treatment of Post-infarction Remodeled Left Ventricle).In Serbian. Dr Sc (PhD) na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2015.(Pripremljeno za štampu).

14. Kanjuh V, Kočica MJ. In memoriam. Professor Francisco (Paco) Torrent-Guasp (1931-2005) discoverer of the helical ventricular myocardial band (’’Torrent-Guasp’s heart’’). XVIII Intern Symp on Morphol Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro.Serbian Academy of Sciences and Arts. June 5-8, 2005. Abstr Book, pp 90-3.

15. Corno AF, Kočica MJ, Chappory LA, Moore SA, Sutherland H, Alphonso N, Jarvis JC. Interventricular septum: New observations on the structure and function coupling. Basic Applied Myology 2009; 19(1):41-8.

16. Kanjuh V, Kočica MJ, Lačković V, TeofilovskiParapid G, Corno AF, Carreras-Costa F. ’’TorrentGuasp’s heart’’ (helical ventricular myocardial band) – phylogeny and ontogeny of form and function. XVIII Intern Symp on Morphol Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro.Serbian Academy of Sciences and Arts. June 5-8, 2005. Abstr Book, pp 94-5.

17. Kanjuh V, Kočica M, Šećerov D, Lazarević AM, Šuščević D, Tatić V, Gojković Bukarica Lj, Radak V. ’’Torrent-Guasp’s heart’’ in the light of the evolution and phylogeny of cardiovascular system, ontogeny of human heart and its clinical implications.Scr Med, (R.S. Banja Luka) 2005; (1 Suppl): 3 -7.

18. Kanjuh V, Kočica M, Lačković V, GojkovićBukarica Lj, Jelić V. Open helical ventricular myocardial band (’’Torrent-Guasp’s heart’’): Anatomy, embryology and functional-clinical implications. Conference Syllabus of the Europ. conf. on myocardial, pericardial disease, and left ventricular dysfunction. Belgrade, SASA, Serbia, Oct 6-8, 2006; 122-5.

19. Kočica M, KanjuhV. Ventricular myocardium as the opened muscular band between the pulmonary artery and the aorta – Torrent –Guasp’s heart: structure and function. Scr Med (R.S. Banja Luka) 2005; (1 Suppl): 1-3.

20. Kanjuh V. ’’Torrent-Guasp’s heart’’ (helical ventricular myocardial band): morphology and clinical implications (Key-note cardiopathology lecture)(Abstract). Conference Syllabus of the Europ.conf. on myocardial, pericardial disease, and left ventricular dysfunction. Belgrade, SASA, Serbia, Oct 6-8, 2006; 93.

21. Vraneš MR, Kočica MJ, Kanjuh V, Lačković V, Teofilovski Parapid G, Corno AF, Carreras Costa F, Komeda M.’’Torrent-Guasp’s heart’’ (helical ventricular myocardial band) – clinical implications. XVIII Intern Symp on Morphol Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro.Serbian Academy of Sciences and Arts. June 5-8, 2005.

Abstr Book, p256.

22. Kočica MJ, Kanjuh V, Antonijević N, Cvetković D, Šoškić Lj, Kanjuh S, Lačković V. Helikoidna ventrikularna miokardna traka TorrentGuasp-a: Integrativni pristup u proučavanju

N M K

23.

24.

25.

26.

27.

28.

forme i funkcije komornog miokarda sa posebnim osvrtom na međukomornu pregradu. U posledipl. udžb. Novi trendovi u prevenciji, dijagnostici i lečenju kardiovaskularnih bolesti. Uredili: D.Vulić, V.Kanjuh, M.Ostojić, N.D.Wong. Evropski Centar za mir i razvoj (ECPD) Univerziteta za mir Ujedinjenih Nacija. Beograd, 2015., str.

7 – 48. Drugo preštampano izd. 2017., str.9 – 33.

Kanjuh V, Kočica M, Lačković V, Teofilovski Parapid G, Kanjuh S. Miokard komora kao otvorena miokardna traka između plućne arterije i aorte (’’Torrent-Guasp-ovo srce’’). Kardiologija 2011. Ured. M.Ostojić, V.Kanjuh, B.Beleslin. Izd. Zavod za udžbenike. Beograd, 2011., str. 228 – 33.

Corno AF, Kocica MJ. Potential implications of the helical heart in congenital heart defects.

Semin Thorac Cardiovasc Surg. Pediatr Cardiol Surg Annual 2007:61-7.

Kocica MJ, Corno AF, Lackovic V, Kanjuh VI. The helical ventricular myocardial band of Torrent-Guasp.Semin Thorac Cardiovasc Surg.

Pediatr Cardiol Surg Annual. 2007:52-60.

Kočica MJ, Montes O.Y.A, Corno AF, Olavarría AS, Rudež I, Karadžić Kočica MM, Dimić N, Mijović V, Grujić M, Cvetković D, Šoškić Lj, Antonijević N, Puškaš L, Jakovljević VLj,Davidović G, Kanjuh VI. Ventricular Myocardial Fiber Architecture: Having The Masterplan, What Else Do We Need? U posledipl. udžb. Novi trendovi u prevenciji, dijagnostici i lečenju kardiovaskularnih bolesti. Gl. i odg. ured. V.Kanjuh, koured.

D.Vulić, N.D.Wong. Druga knjiga Internacionalne kardiološke škole Evropskog Centra za mir i razvoj (ECPD) Univerziteta za mir Ujedinjenih Nacija. Beograd, 2020.

Kocica MJ, Ristic M, Cvetkovic D, Soskic L, Nestorovic E, Corno AF, Kanjuh VI, Lackovic V. Threelayered ventricular septum of the helical heart: functional anatomy and clinical relevance. J Cardio-thorac Surg.2013;8(Suppl 1):O106-O. Kočica M, Kanjuh V. Ventricular myocardium as the opened muscular band between the pulmonary artery and the aorta - Torrent-

T

he walls of the left and right heart ventricles (including the ventricular septum) are not compact uniform structures - cardiomyocytic syncytium but structure built from bundles of cardiomyocytes that are intertwined and extend in different directions.

The old anatomists tried, but failed, to untangle these different bundles of cardiomyocytes and discover the real structure of the ventricular musculature of the heart. Pettigrew1 in 1864 referred to this problem as Gordian Node of Heart Anatomy.

Spanish cardiologist, anatomist and physiologist Prof. Francisco ("Paco") TorrentGuasp2-10 (FTG) (Fig.1,2) has dissected by his fingers more than a thousand human and animal hearts since 1972. He has published his first work in 19802, in which he showed that the ventricular myocardium can be revealed into an open helicoid ventricular myocardial band (OHVB) between the roots of pulmonary artery and aorta.

Because of the results of his research, he was nominated for the Nobel Prize. His discovery was compared to the discovery of blood circulation by W. Harvey in 1638, achievement of L. Da Vinci.

Backberg11,12 (Fig. 3), an American cardiac surgeon from LA, USA, and a foreign member of the SASA’s Board on CVP compared with the

29.

30.

31.

32.

33.

Guasp’s heart - structure and function. Scr Med (R.S.Banja Luka) 2005;36(1 Suppl 1):1-3.

Kanjuh V, Kočica M, Lačković V. Helikoidna ventrikularna miokardna traka (TorrentGuasp-ovo srce) – rešenje Gordijevog čvora srčane anatomije. Medici.com (R.S.Banja Luka) 2005; 68-70.

Kanjuh V, Kočica M, Lačković V. Unraveled ventricular myocardial band: ’’Torrent-Guasp’s heart’’. Book of Abstracts 4th Intern Congr Cardiol and Angiol of Bosnia&Hercegovina. Mostar, 2007, pp.90-1.

Fontan F, Kirklin JW, Fernandez G, Costa F, Naftel DC, Tritto F, Blackstone EH.Outcome after a ’’perfect’’ Fontan operation. Circulation 1990; 81: 1520 -36.

Roldan FJ, Vargas-Barron J, Montes OYA, Aranda AF, Cossio-Aranda J. Cardiac rupture and myocardial band:’’The weak points of the heart’’. J Am Coll Cardiol. 2019;73(9 Suppl. 1):256.

Vargas-Barron J, Antunez-Montes OY, Roldan FJ, Aranda-Frausto A, Gonzalez-Pacheco H, Romero-Cardenas A, Zabalgoitia M. Myocardial Rupture in Acute Myocardial Infarction: Mechanistic Explanation Based on the Ventricular Myocardial Band Hypothesis. Rev Invest Clin.

2015;67(5):318-22.

Reference 34 - 44 koje osporavaju koncepciju F.Torrent-Guasp-a References 34– 44 which denied the conception of F.Torrent-Guasp 34. von Segesser LK. The myocardial band: fiction or fact? Eur J Cardio-thorac Surg.

2005;27(2):181-2.

35. Criscione JC, Rodriguez F, Miller DC. The myocardial band: simplicity can be a weakness.

Europ J Chardio-thoracic Surg 2005; 28(2):363 -4.

36. Austin Iii EH. The Ventricular Myocardial Band of Torrent-Guasp - The Controversy: An Editorial.Semin Thorac Cardiovasc Surg. Pediatr Cardiol Surg Annual. 2007;10(1):87-8.

37. Lukenheimer PP, Redmann K, Scheld H, Di-

38.

39.

40.

41.

42.

43.

44.

etl KH, Cryer C, Richter KD, et. al. The heart muscle’s putative ’’secondary structure’’.

Functional implications of a band-like anisotropy. Technology and health care 1997;5(1): 53 -64.

Anderson RH, Siew YH, Sanchez-Quintana D, Redmann K, Lukenheimer PP. Heuristic problems in defining the three-dimensional arrangement of the ventricular myocytes. Anatomical Record 2006; 288A: 579-86.

Anderson RH, Sanchez-Quintana D, Redmann K, Lukenheimer PP. How are the myocites aggregated so as to make up the ventricular mass?

Seminars in thoracic and cardiovascular surgery.

Pediatric cardiac surg annual 2007: 76 -86.

Anderson RH, Smerup M, Sanchez-Quintana D, Loukas M, Lukenheimer PP. The three – dimensional arrangement of the myocytes in the ventricular walls. Clinical anatomy 2009; 22 (1):64-76.

Anderson RH, Stephenson RS, Agger P, Omann C, Sanchez-Quintana D, Jarvis JC. Resolving the True Ventricular Mural Architecture. J Cardiovasc Develop Dis. 2018;5(2):E34.

MacIver DH, Stephenson RS, Jensen B, Agger P, Sanchez-Quintana D, Jarvis JC, Partridge JB, Anderson RH. The end of the unique myocardial band: Part I. Anatomical considerations. Eur J Cardio-thorac Surg. 2018;53(1):112-9.

MacIver DH, Partridge JB, Agger P, Stephenson RS, Boukens BJD, Omann C, Jarvis JC, Zhang H. The end of the unique myocardial band: Part II. Clinical and functional considerations. Eur J Cardio-thorac Surg. 2018;53(1):120-8.

Anderson RH, Niederer PF, Sanchez-Quintana D, Stephenson RS, Agger P. How are the cardiomyocytes aggregated together within the walls of the left ventricular cone? J Anat. 2019; 235(4):697-705.

45. Marinković S, Lazić D, Kanjuh V, Milošević S, Tomić I, Aksić M, Starčević A. Heart in anatomy, history, radiology, anthropology and art.

Folia morphol (Warsz.) 2014; 73 (2): 103 - 12.

Board on Cardiovascular Pathology of Serbian Academy of Sciences and Arts

CONCEPTION OF FRANCISCO (’’PACO’’) TORRENT-GUASP ABOUT THE VENTRICULAR MYOCARDIUM AS AN OPEN HELICOID VENTRICULAR MYOCARDIAL BAND BETWEEN THE ROOTS OF PULMONARY ARTERY AND AORTA – 2020 YEAR. Vladimir Kanjuh, Mladen Kočica, Vesna Lačković, Gordana Teofilovski Parapid, Nebojša Antonijević, Snežana Kanjuh

discoveries of physicists Newton and Einstein, i.e. with works that are fundamental in science.

Unfortunately, FTG died prematurely (1931 - 2005). Disappeared the man who was the principal promoter of his conception in the fight against opponents, which of course exist with every major medical scientific discovery.

FTG has been in Belgrade three times. The main follower of his work on the international level and in Serbia is his student Dr. Mladen Kočica, cardiac surgeon at the Institute for Cardiac Surgery, CCS in Belgrade (Fig.4,5). In addition to papers in Serbia and abroad, he suc-

cessfully defended his relevant doctoral dissertation "Torrent-Guasp Helicoidal Ventricular Myocardial Band as a Basis for Surgical Treatment of Postinfarction Remodeled Left ventricle"13 at the Faculty of Medicine, University of Belgrade in 2015.

The Committee for this defense was composed of Prof. Dr. Goran Stanković, President and Members: Prof. Dr. Vesna Lačković, Assist. Prof. Dr Aleksandar Mikić, Academician Vladimir Kanjuh (comentor) and Prof.

Dr. Miljko Ristić (mentor). The dissertation received the Annual Award of the Belgrade

79

N M K

Chamber of Commerce as the best in school year 2014/2015.

The members of the SASA ‘s Board on CVP (Academician, cardiovascular pathologist V. Kanjuh, Dr. M. Kočica, Prof. of histology and embryology Dr. V. Lačković, Prof. of anatomy Dr. G. Teofilovski Parapid, Assist.Prof. cardiologist Dr. N. Antonijević and Dr. S. Kanjuh) are first and main core of this research in Serbia and authors of this paper on the further development of the FTG conception from 2011 and 2015 to the present, citing all relevant domestic and foreign literature by Serbian authors (11 and 14 papers) about this problem.

Notable are two relevant meetings held: (1) in Liverpool 2005, International Symposium: The New Concepts of Cardiac Anatomy and Physiology: The Torch of Francisco Torrent - Guasp, Royal Liverpool Children’s NHS Trust, Adler Hey Hospital. The meeting was also attended by the renowned British surgeons Sir Maghdi Yacoub and Sir Donald N. Ross (1922-2014) and from Serbia M. Kočica, V. Kanjuh, M. Vraneš, S. Kanjuh, and (2) in Belgrade, SASA 2005 XVIII Intern Symp on Morphol Sc. Belgrade, Serbia and Montenegro.

Serbian Academy of Sciences and Arts. June 5-8, 2005 with Abstr Book (main organizers: G. Teofilovski Parapid and V. Kanjuh).

Anatomic-histological structure and function of OHVMB14-30 By fingers dissection along the direction of predominant myocardial bundles, FTG obtained OHVMB. It starts below the root of the pulmonary artery as basal loop (the wrap that surrounds both ventricles), extends horizontally, has a right and left segment. Afterwards, it turns down as the apical loop, which has an internal descending segment (first helix), which, after the formation of the heart apex, turns upward, moving as the outer ascending segment (second helix), which goes to the aortic root. The OHVMB in space is thus a basal loop (wrap) and below it an apical loop with two helices (Fig.6-8).

The right segment of the basal loop corresponds to the free wall of the right ventricle and its left segment to the part of the free wall of the left ventricle. The same muscle forms the rest of the anterior wall of the left ventricle and the major portion of the ventricular septum.

The ventricular septum (VS), like the walls of the heart ventricles, is not a homogeneous anatomical structure but is a three-layered structure due to the triple origin of the muscle bundles in it. Namely, it is made of: (1) The right segment of the basal loop originating from the right ventricle - the right part of VS; (2) the ascendent segment of the apical loop the middle layer of VS, and (3) the descending segment of the apical loop - the left half of VS. Since W.Harvey, contractions of the heart

80

have been understood as systole (active contraction of the heart and expulsion of blood from the ventricles into the aorta and pulmonary artery) and diastole (passive expansion of ventricles into which the blood from the atria flows). It was compared to clenching your hand into fist and opening your fist and fingers, with the sounds of "Tum Ta".

However, cardiac movements - contractions of OHVMB are much more complex. OHVMB achieves 6 movements by sequential contraction: Narrowing - widening; shortening lengthening; and twisting and untwisting.

Contraction of the circumferential basal loop leads to compression and narrowing of the ventricles; their relaxation - to decompression and expansion.

Two helices of the apical loop lead to shortening and lengthening of the heart.

The twisting of ventricles occur when the base rotates clockwise and untwisting by counterclockwise movement of the heart apex. By torsion twisting, blood is going into the aorta and pulmonary artery and, by detorsion untwisting the ventricles suck the blood from atria.

Twisting and untwisting movements are particularly important because they contribute to the effectiveness of ventricular contraction, ie. to amounts of expelled blood into the aorta and pulmonary artery. This can be compared to squeezing water from a wet towel. Pressing, clamping a wet towel removes some water, but significantly more by twisting and untwisting the ends of the towel.

In cardiac movements, the basal loop and the inner helix descend from the base toward the apex of the heart while the outer helix raises them from the apex to the base of the heart.

The "cylinder" is moving and the "piston" is standing! The major strength of the heart is the OHVMB apical loop.

The functions of the two apical loop helices (Figs. 7-8.). The helices represent the main mechanical strength of the heart and are responsible for movements: shortening and lengthening of the heart. Their spiral fibers are of vertical or oblique orientation.

The first helix, the inner (posterior), descending (descendent segment of the apical loop) extends from the basal loop downwards, builds the apex of the heart, and then passes into the second helix. It builds the left half of the ventricular septum. In heart movements, it descends, together with the base of the heart, from the top to the apex of the heart.

The second helix, the outer (anterior), ascending (ascending segment of the apical loop) extends from the end of the first helix, i.e. after the apex of the heart, to the end of the basal loop below the aortic root. It builds the middle layer of the ventricular septum. In heart movements, with the basal loop, it rises

from the apex of the heart to its top. It is responsible for active diastole.

Objects in biology tend to return to their former form. So do muscle bundles of the heart that after contractions return to their starting position.

Cardiac contractions are the translation of active uniaxial elongation and shortening of contractile protein (actin and myosin) in cardiomyocyte sarcomeres - into effective movements of the three-dimensional heart.

Structure and function of the right heart ventricle The thickness of the right ventricular wall is 3 - 5mm, as opposed to 10 - 12mm of the left ventricle. Therefore, the contribution to the systolic volume of the right ventricle by its free wall is only 30% and 70% of the ventricular septum (which is "Right ventricle lion"11).

The right ventricle acts as a passive structure for blood flow because in cases when it is expelled from normal circulation due to tricuspid atresia, derivation of blood flow surgery: Glenn’s (connecting the superior vena cava to the pulmonary artery) and Fontan’s31 (connecting pulmonary artery with right atrium), rapid functional recovery of blood circulation occurs without right ventricle.

The variability of tricuspid valvular structures (leaflets, tendinous hordes, papillary muscles) in humans and animals is large in contrast to clear and stable mitral valve structures.

There are certain characteristic congenital heart defects in the right ventricle (Fig. 9): Uhl’s anomaly (Fig. 10). Described by Henry Uhl in 1922. It is a partial or total congenital absence of the right ventricular myocardium due to apoptosis. In the case of total myocardium absence, there is an endocardial and epicardial apposition. The wall of the right ventricle looks like translucent thin paper ("parchment heart").

Anomaly is clinically presented with cyanosis, dyspnea and right heart failure.Uhl’s anomaly is a severe congenital disease because 50% of patients died before 15.year of life.

The Uhl anomaly should be distinguished from Arrhythmogenic fatty –fibrous right ventricle dysplasia, (Fig.11) when there is an atrophy of the myocardium of the right ventricle and its replacement by adipose and connective tissue. The right ventricular wall does not thin out (usually is 4 - 5 mm thick). The cause of the disease is a hereditary genetic defects of desmosomal (and arrhythmogenic) genes, which affects desmosomes. Desmosomes are proteins on the cell membrane (of the cardiomyocytes and other cells) that link the cells together. The disease usually manifests itself in adulthood and can sometimes affect, the left ventricle as well.

Tricuspid atresia (Fig.12). Tricuspid valve does not exist. It is not created (agenesis), i.e. no tricuspid orifice, leaflets, tendinous hor-

N M K

des and papillary muscles. Right atrium and right ventricle are separated by myocardium in whom sometimes exists, at the normal location of tricuspid valve, only a small blind dimple or nonperforated connective tissue membrane.

Venous blood from right atrium can not enters into the right ventricle, but into the left atrium (thanks to the open foramen ovale or atrial septal defect) and than to the powerfull strong left ventricle. From it, mixed blood is entering into the aorta and through the ventricular septal defect into the hipoplastic right ventricle and pulmonary artery. The blood flow across the lung is diminished causing arterial hypoxia. The therapy is derivation of blood flow by already mentioned Gleen and Fontan31 operations.

Dysplasia of tricuspid valve. Location of tricuspid valve is normal but its leaflets have congenital abnormal structure causing regurgitation of blood from right ventricle into the right atrium. The latter is enlarged. The prognostics is however good because surgery can correct the leaflets.

Ebstein’s anomaly (Fig.13,14). Described by the Polish-German physician Wilhelm Ebstein in 1866. The septal and posterior leaflets of the tricuspid valve are positioned deeper into the cavity of the right ventricle, sometimes adherent to its endocardium. As a result, the right atrium is enlarged and the "atrialisation" of the right ventricle occurs. Due to the leaflets insufficiency tricuspid insufficiency occurs.

Among all congenital heart defects, the greatest cardiomegaly exists in Ebstein’s anomaly.

Kanjuh’s anomaly - unguarded tricuspid orifice. Described by Vladimir Kanjuh et al. in the Journal Circulation 1964. There is a tricuspid orifice but no trace of a tricuspid valve ( its leaflets, tendinous hordes and papillary muscles) - so the orifice is "unguarded" (Fig.15).

Implications of OHVMB in cardiology and cardiac surgery Active diastole. The diastole of the heart is understood as a passive movement, the ventricles expand and are filled with venous blood from the atria. However, OHVMB indicates that there is an active diastole - contraction of the ascending segment (apical loop helix) of OHVMB that leads to the suction of blood from the atria into the ventricles. If this segment is damaged, diastolic insufficiency (unexplained until now) will occurs.

Weak points of the left ventricle were found by Roldan et al.32 and Vargas-Barron et al.33 by analizing the OHVMB, where the left ventricle ruptures in certain cases of acute myocardial infarction.

Restorative surgery. JE Edwards (1911 2008), the world’s greatest cardiovascular pathologist, spoke "The big heart is the sick heart".

Indeed, the failing heart becomes large and changes its ellipsoidal shape (with a pronounced

apex) into a spherical one (with a rounded lower part of the heart, i.e. practically without an apex). It’s a good comparison: "The ellipsoid ball for American football is turning into a round basket ball".

The apical loop of OHVMB takes a more transverse orientation. The papillary muscles of the left ventricle are placed in a more horizontal position causing mitral regurgitation. Most muscle bundles come in a horizontal position that is less effective than an oblique one. The heart then become not enough empty by twisting and not well fulfilled by untwisting.

Various types of restorative heart surgery (postinfarction aneurysmectomy, partial left ventriculotomy, surgical reduction of the left ventricle according to Batista, Dor’s procedure - endoventricular patch plastic, Reductive Annuloplasty of Double (mitral and tricuspid) Orifices – RADO operation by Serbian cardiac surgeon academician N.Radovanović, render the failing remodeled heart in an ellipsoidal shape - becoming stronger and better.

During this cited operations it is necessary to protect and save the cardiac apex.

Regenerative medicine is already experimentally trying to enzymatic removal of all cardiomyocytes from the heart and to implant cardiomyocyte stem cells in the remaining connective "skeleton", according to the anatomical structure and organization of OHVMB, thus building a new living heart!

Opponents (objections) to the anatomical and functional existence of OHVMB Darwin used to immediately and carefully save the papers and remarks against his conception of evolution because it is "in the nature of man to easily forget such remarks". On the trail of this Darwin’s correct attitude, we have separately identified 11 references that have objections to the FTG concept of OHVMB.34-44 FTG finger dissection technique runs along the direction of predominant muscle bundles. This inevitably leads to the sacrifice of certain smaller bundles that connect the main muscle bundles to the surrounding bundles.

This procedure is the main objection to FTG

by Anderson et al: destruction of the unique ventricular cardiomyocyte syncytium, dissection is destructive, subjective, and nonreproducible. The latter, however, is not true, as many researchers perform it even successfully in the small heart of the newborn. They also ask the question: is a dissection plan valid on the cadaver? However, sophisticated clinical visualization techniques (NMR and others) are increasingly showing that OHVMB exists and is a morphological substrate for cardiac function.

Lukenheimer notes that a three-dimensional cube can be decomposed into 6 characteristically arranged and joined squares, but what works -

is a cube per se, not its squares. By analogy, he believes that the ventricular myocardium can be unfold in OHVMB but the heart does not work as OHVMB, rather as a separate entity.

Another type of objection is that modern embryology of the heart does not establish the existence of OHVMB. FTG, in response to this criticism, provides a very elegant hypothesis for the evolutionary origin of the circulatory system. In the first original closed muscle circulatory tube, a local cleavage and formation of OHVMB occurs at one point, i.e. the formation of cardiac ventricles. Of course, this has yet to be proven, i.e. to find that sequence of events in the phylogeny of the hearts of humans and animals respectively in ontogeny according to Ernest Haeckel’s biogenetic law that "ontogeny is a recapitulation of phylogeny".V.К. told to FTG in a discussion that it would be "very unexpected for a closed muscle circulatory tube in which blood circulates, the local cleavage because it would lead to a deadly blood exsanguination".

CONCLUSIONS The heart is an amazing organ45, which has been working continuously throughout the life.

It contractions eject 5 liters of blood per minute normally and 25 liters in effort. It is a unique organ with a double output through the right and left ventricles. The endocrine organ, by the way. New heart is the best replacement for a weakened heart in transplantation. It is better than any mechanical circulation support device or artificial heart.

After centuries of vain attempts by ancient anatomists to resolve Gordian node of heart anatomy, i.e. how and why, instead of a uniform structure, the myocardial ventricular bundles are intertwined and extend in different directions in the walls of the left and right ventricles (including the ventricular septum). Francisco ("Paco") Torrent-Guasp, with his discovery of an open helicoid ventricular myocardial band (OHVMB), obtained by finger dissection of the heart, looks close to the resolution of the "Gordian node".

He is seeing the heart as OHVMB, i.e. a myocardial transverse base (wrap) with two helices below it, which provides mechanical, electrical and energy phenomena of the heart.

Modern sophisticated clinical visualisation diagnostics methods (MRI, hybrid techniques, etc.) will certainly further contribute to explanation of cardiac function as OHVMB. A group of Serbian researchers on this issue from the SASA’s Board on CVP is a participant in these world studies and has published 11 relevant papers so far in Serbia and 14 abroad.

Napomene: Zahvaljujemo prim. dr M. Pušcu, gl. i odg. ured.

Medici.com, na uspešnom rešavanju tehničkih pitanja ovog rada.

Rad je napisan u početku molbe/naredbe da stariji od 65. godina ne izlaze iz kuće zbog pandemije virusa Corona a nazivi kongenitalnih anomalija desne komore su upisani u olimpijske krugove u nadi da će se sve dobro završiti i Olimpijada 2020. ipak održati.

81

K

N M K

ardiovaskularni komorbiditeti su česti kod pacijenata sa COVID-19 infekcijom. Rane studije pokazuju da je prevalenca hipertenzije u populaciji COVID-19 pacijenata od 15% do 31%, 7% do 10% ima dijabetes i 2,5% do 15% ima koronarnu bolest srca ili neku drugu kardiovaskularnu bolest (KVB). Sve ove stope komorbiditeta znatno su veće od ukupne stope smrtnosti za slučaj (2,3%).

Mehanizmi nastanka KVB-a preklapaju se sa putevima koji regulišu funkciju imunološkog sistema organizma, tako da prevalenca KVB može biti marker ubrzanog imunološkog starenja, odnosno disregulacije i indirektno se odnosi na prognozu pacijenata sa COVID-19 infekcijom. Povećana učestalost neželjenih kardiovaskularnih događaja nakon infekcije COVID-19 takođe može igrati ulogu u prognozi, slično kao i kod drugih virusnih infekcija, poput gripe sa patofiziološkim mehanizmima koji su složeni, multifaktorijalni i dvosmjerni.

Iako još nije poznat precizan mehanizam nastanka bolesti srca kao posljedice infekcije COVID-19, jedan od potencijalnih mehanizama jeste direktna zahvaćenost miokarda posredovana putem ACE-2 (Angiotenzinkonvertujući enzim 2). Drugi pretpostavljeni mehanizmi zahvaćenosti srca sa infekcijom COVID-19 uključuju citokinsku oluju, posredovanu neuravnoteženim odgovorom među podvrstama T pomoćnih ćelija i hipoksijom uzrokovane intracelularne akumulacije jona kalcijuma što dovodi do apoptoze miocita srca.

Zbog mogućih povezanosti puta djelovanja ACE-2 enzima, postojala je zabrinutost da li antagonisti sistema reninangiotenzin-aldosteron, kao što su ACE inhibitori i blokatori receptora angiotenzina, mogu predstavljati rizik od infekcije COVID-19 – za to ne postoje jasni dokazi. Nedavno su Američko udruženje za srce /Udruženje za srčanu insuficijenciju/ Američki koledž kardiologa kao i Evropsko udruženje kardiologa izdali saopštenja kako bi razjasnili nedoumice koje su se pojavile o toj povezanosti između antagonista RAAS-a i rizika od COVID-19 i preporučili pacijentima da ne prestaju da uzimaju te lijekove za liječenje stanja kao što su hipertenzija i insuficijencija srca, osim ako ih ljekar ne savjetuje.

Ozljeda miokarda (“myocardial injury”), miokarditis i akutni koronarni sindrom (AKS) su najveći rizici u 82

Trenutni dokazi i preostale nepoznanice

Kardiovaskularne bolesti i COVID-19

stvenih usluga, omogućiće prelazak iz ovog kritičnog perioda dok se ne obuzda epidemija bolesti.

Upotreba ACE inhibitora i blokatora receptora angiotenzina (ARB) kod oboljelih od infekcije COVID-19

Prof. dr Tamara Kovačević Preradović, MD, Ph.D, FESC, FACC Vanredni profesor interne medicine i kardiologije, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjojluci, Načelnik Klinike za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske Predsjednik Udruženja kardiologa Republike Srpske

smislu akutnih kardiovaskularnih događaja, odnosno komplikacija kod pacijenata sa infekcijom COVID-19, ali prava prevalenca ovih događaja još nije poznata. Ozljeda miokarda prisutna je u više od četvrtine kritično oboljelih i javlja se u dva klinička oblika: akutna ozljeda i disfunkcija miokarda pri prezentaciji i ozljeda miokarda koja se razvija kako se težina bolesti povećava. Rane studije su prijavile sljedeće stope prevalencije kod pacijenata sa COVID-19: 16,7% za aritmije i 23% za insuficijenciju srca ali još ima dosta nepoznanica o povezanosti stanja.

Efikasna upotreba resursa, uključujući iskorištavanje telekomunikacionih mogućnosti za pravilno informisanje građanstva i optimalno pridržavanje preventivnih mjera na nivou stanovništva i na nivou pružaoca zdrav-

Pacijenti sa već postojećim kardiovaskularnim bolestima imaju povećan rizik od nastanka komplikacija i smrtnog ishoda kod infekcije COVID-19. Iako u kliničkim manifestacijama COVID-19 dominiraju respiratorni simptomi, neki pacijenti takođe mogu imati ozbiljne kardiovaskularne poremećaje. Pokazano je da receptori angiotenzin konvertujućeg enzima 2 (ACE2) predstavljaju ulazno mjesto za SARS-CoV-2, virus koji izaziva COVID-19 infekciju, u humane ćelije. U nekoliko eksperimentalnih studija sa životinjskim modelima, pokazalo se da ACE inhibitori i ARB povećavaju ekspresiju ACE2 u srcu. Iako to nije dokazano u studijama na ljudima ili u kontekstu COVID-19 infekcije, takav potencijalni efekat koji ACE inhibitori ili ARB imaju na ACE2 doveo je do bojazni o mogućem povećanom riziku za infekciju i komplikacije infekcije COVID-19 kod pacijenata koji ove lijekove redovno uzimaju u terapiji.

ACE2 je homolog enzima za konverziju angiotenzina (ACE). ACE2 negativno reguliše renin angiotenzin sistem pretvaranjem angiotenzina II u vazodilatativni angiotenzin 1-7, umanjujući i suprotstavljajući se vazokonstriktivnom efektu angiotenzina II. Interakcije

N M K

ACE2, ACE i angiotenzina II renin angiotenzin aldosteronskog sistema (RAAS) su prilično složene a ponekad i paradoksalne. Štaviše, ekspresija ACE2 u tkivu se razlikuje u srcu, bubrezima i plućima zdravih pacijenata, pacijenata sa kardiovaskularnim oboljenjima i pacijenata koji su oboljeli od korona virusa, a njegova uloga u kontekstu COVID-19 infekcije kod pacijenata sa kardiovaskularnom bolešću je nejasna.

Pored toga, u eksperimentalnim studijama pokazalo se da i ACE inhibitori i ARB smanjuju tešku povredu pluća kod određenih virusnih pneumonija, a nagađa se da bi ta sredstva mogla da budu korisna u COVID-19.

Trenutno ne postoje eksperimentalni niti klinički podaci koji pokazuju korisne ili štetne ishode sa primjenom ACE inhibitora, ARB ​​ili drugih RAAS antagonista kod infekcije COVID-19 ili među pacijentima sa COVID-19 infekcijom koji imaju istoriju kardiovaskularne bolesti. Američka i evropska strukovna udruženja (Američko udruženje za srčanu insuficijenciju HFSA; Američki koledž kardiologa ACC; Američko udruženje za srce AHA kao i Evropsko udruženje kardiologa ESC) preporučuju nastavak uzimanja lijekova iz grupe RAAS antagonista onim pacijentima kojima su trenutno propisani takvi lijekovi za indikacije za koje je poznato da ovi lijekovi deluju korisno, a to su: insuficijencija srca, arterijska hipertenzija ili ishemijska bolest srca.

U slučaju da se pacijentima sa kardiovaskularnom bolešću dijagnostikuje COVID-19, treba donijeti individualizovane odluke o liječenju u skladu sa hemodinamskim statusom i kliničkom prezentacijom svakog pacijenta pojedinačno. Zbog toga se, sa informacijama kojima struka raspolaže u ovom trenutku, savjetuje da se ne dodaju ili uklanjaju lijekovi iz grupe RAAS antagonista kod pacijenata koji već uzimaju ove lijekove u skladu sa standardnom kliničkom praksom.

Uticaj hlorokina, hidroksihlorokina i azitromicina na produženje QT intervala in vitro i preliminarna klinička istraživanja sugerišu da bi hidroksihlorokin sam i u kombinaciji sa azitromicinom mogao biti efikasno liječenje za infekciju COVID-19. Međutim, hlorokin,

hidroksihlorokin i azitromicin dovode do produženja QT intervala, zahtijevajući veliki oprez zbog rizika od malignih poremećaja srčanog ritma i smrti usljed pojedinačne ili istovremene upotrebe ovih lijekova.

Potrebno je imati na umu nekoliko činjenica: 1. Trajanje upotrebe ovih lijekova za infekciju COVID-19 je kratko (pet do 10 dana za akutnu bolest).

2. Iako je upotreba lijekova koji produžavaju QT interval povezana sa povećanim rizikom od smrti, apsolutni obim je vjerovatno manji od potencijalne koristi od liječenja infekcije COVID-19 među specifičnim podgrupama pacijenata sa COVID-19 infekcijom (npr. pacijenti koji su bili hospitalizovani u intenzivnim jedinicama i ambulanti pacijenti starosne dobi> 70 godina).

3. Postoji velika potencijalna korist za zdravlje ukupnog stanovništva uticajem na ubrzavanja virusnog klirensa COVID-19.

Produženje QT intervala, uzrokovano lijekom, se koristi kao surogat indikator za povećani rizik od “torsades de pointes” (TdP), potencijalno smrtonosne polimorfne ventrikularne tahikardije. Međutim, rizik od TdP-a nije linearna funkcija trajanja QT intervala jer određeni lijekovi koji produžavaju QT interval nisu povezani sa povećanom aritmičkom smrću. Iako samo mali dio pacijenata sa produženim QT intervalom razvije TdP, produženje QT intervala povezano sa lijekom jeste poTabela 1. Faktori rizika za prolongaciju QT intervala

Faktor rizika

Broj bodova

Starosna dob ≥ 68 godina

1

Ženski pol

1

Upotreba diuretika Henleove petlje Vrijednosti serumskog kalijuma ≤ 3.5mmol/L Na prijemu QTc interval ≥ 450ms Akutni infarkt miokarda 1 lijek koji produžava QTc interval ≥2 lijeka koji produžavaju QTc interval

1 2 2 2

vezano sa povećanom aritmičkom i nearitmičkom smrtnošću i zato zahtijeva oprez pri primjeni lijeka.

Strukovna udruženja su, na osnovu do sada provedenih ispitivanja, dala preporuke na koji način da se procijeni rizik od mogućih malignih poremećaja srčanog ritma kod pacijenata sa indikacijom za upotrebu hlorokina i hidroksihlorokina, sami ili u kombinaciji sa azitromicinom. (Tabela 1,2).

Tabela 2. Procjena nivoa rizika za maligne poremećaje ritma, prema skoru Nizak rizik

≤ 6 bodova

Umjeren rizik

7-10 bodova

Visok rizik

≥ 11 bodova

Svim pacijentima kojima su u terapiju uvedeni ovi lijekovi, neophodno je redovno praćenje EKG-a!

Reference: 1. Kuster G, Pfister O, Burkard T, et al. SARS-CoV2: should inhibitors of the renin–angiotensin system be withdrawn in patients with COVID-19?

European Heart Journal (2020) 0, 1–3.

2. Clerkin KJ, Fried JA, Raikhelkar J, et al. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) and Cardiovascular Disease.

Circulation. 2020 Apr 3.

3. Driggin E, Madhavan MV, Bikdeli B, et al. Cardiovascular Considerations for Patients, Health Care Workers, and Health Systems During the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Pandemic.

J Am Coll Cardiol. 2020 Mar 18.

4. Simpson T, Salazar J, Vittinghoff E, et al. Association of QT prolonging medications with risk of autopsy causes of sudden death. JAMA Int Med. 2020;180(5):1-9.

5. Chugh SS, Reinier K, Singh T, et al.

Determinants of prolonged QT interval and their contribution to sudden death risk in coronary artery disease: The Oregon Sudden Unexpected Death Study. Circulation. 2009;119:663670.

6. Tisdale JE, Jayes HA, Kingery JR, et al. Development and validation of a risk score to predict QT interval prolongation in hospitalized patients. Circ Cardiovasc Qual Outcomes.

2013;6:479-487.

3 3

Sepsa

3

Insuficijencija srca

3

Maksimalni skor rizika

21

83

84

U bolesnika sa teškim oblikom infekcije koja zahtjeva liječenje u JIM-u primjeniti sve dostupne mjere intenzivnog liječenja (kombinovano liječenje, imunomodulatore, mehaničku ventilaciju i sl.).

Svi bolesnici sa komorbiditetima i/lli su stariji od 60 godina i/ili su sa teškim oblikom infekcije koja podrazumijeva obimniju pneumoniju (ili se prema kliničkoj slici procjenjuje teška forma bolesti) uz prethodnu terapiju treba da dobijaju i terapiju sa antiviroticima (ukolio su na raspolaganju).

Kod svih bolesnika koji imaju i najmanje znake zapaljenja pluća ODMAH započeti liječenje kako je naznačeno.

Bolesnici bez komorbiditeta i sa blagim oblikom infekcije sa pO2 > 94% i bez radioloških znakova pneumonije.

ARDS: razmotriti uvođenje kortikosteroida kod pacijenata koji imaju ARDS srednje i teške kategorije (PaO2/FiO2 manji od 200) i kod pacijenata koji imaju ARDS i šok.

Metilpredinzolon 60 mg jedanput dnevno sa kasnijim teperingom (smanjivanjem doze) za 20 mg na drugi dan. Ukupno davanje kortikosteroida ne treba biti duže od 7 dana. (uz saglasnost intenziviste). A​ko dominiraju znaci septicnog ​šo ​ ka dati hidrokortizon ​3x 100 mg i.v., do hemodinamske stabilizacije. *Citokinska oluja (pogoršanje opšteg stanja, visok nivo IL-6, skok vrijednost fibrinogena, D-dimera i CRPa: razmotriti terapiju Tocilizumab-om 8 mg/kg i.v. podjeljeno u dvije doze (maks. do 800 mg po dozi).

Favipiravir tbl. 1600 mg p.o. prvi dan, zatim 2x600mg p.o. još 5 dana.

ILI

Remdesivir 200 mg i.v. prvi dan, zatim 100 mg i.v./dan još 9 dana.

Hlorokin tbl. 2x500mg p.o. 10 dana, u zavisnosti od kliničke slike. *Kod TM<50kg, doza 2x500mg p.o. prva dva dana lečenja, zatim 1x500mg p.o. Do 7 dana.

Azitromicin tbl. ili i.v. Infuzija, 500 mg dnevno tokom naredna tri dana.

Vitamin D3 tbl. 1000 i.j. dvaput dnevno. Vitamin C, 2 gr i.v. (ako nema bubrežnih smetnji).

ILI

Hidroksihlorokin tbl. 2x400 mg p.o. prvi dan (2x600mg ukoliko pacijent ima nazogastričnu sondu), zatim 2x200 mg p.o. još 7 dana, u zavisnosti od kliničke slike.*Pedijatrijske doze: start 2x 6.5 mg/kg (max 400 mg) prvi dan, zatim 2x3.5 mg/kg na dan (max. 200 mg) 4 dana.

Azitromicin tbl. 500 mg dnevno, tokom naredna tri dana.

Vitamin D3 tbl. 1000 i.j. dvaput dnevno. Vitamin C, 2 gr i.v. (ako nema bubrežnih smetnji).

HOSPITALIZACIJA

Simptomatska terapija Vitamin C tbl. 500 mg dvaput dnevno; Vitamin D3 tbl. 1000 ij dvaput dnevno Cink (Zn++) tbl. 100 mg dnevno

IZOLACIJA

SMJERNICE ZA LIJEČENJE PACIJENATA SA COVID-19 INFEKCIJOM

N M K

Protokol sačinila „Ekspertska grupa za izradu terapijskih protokola i smjernica za liječenje bolničkih pacijenata sa Covid-19 infekcijom“ Ministarstva zdravlja i scoijalne zaštite Republike Srpske: Ranko Škrbić, Antonija Verhaz, Peđa Kovačević, Maja Travar, Tijana Kovačević, Mijomir Pelemiš, Ognjen Gajić

__________________

Koronavirus (Covid-19) je novi virus i postoji veoma malo naučnih dokaza za primjenu farmakoterapije u liječenju oboljelih, tako da ne postoji trenutno nijedan lijek čija primjena je odobrena za liječenje oboljelih od Covid-19 infekcije. Preporuke u ovom dokumentu bazirane su na dokazima iz literature koji su dostupni do danas (i podložne su promjeni sa generisanjem novih dokaza).

• Pri izboru terapije neophodno je uzeti u obzir moguće kontraindikacije, neželjena dejstva i interakcije, kao i eventualnu potrebu za korekcijom doze lijeka zavisno od stadijuma oštećenja bubrega i jetre.

• Iskustvo drugih centara je pokazalo da je neophodno terapiju započeti u ranoj fazi bolesti; započinjanje terapije u kasnim fazama bolesti nije imalo pozitivan ishod.

• Osnovni kriterijum za početak teapije je prisutnost znakova zapaljenja pluća uz potvrđeno prisustvo virusa Covid-19 PCR testom. Odsustvo pozitivnog testa kod jasne kliničke slike upale pluća ne odlaže primjenu terapije.

• Pacijenti sa povišenim rizikom su svi koji su stariji od 60 godina, kao i pacijenti sa komorbiditetima: dijabetes, gojaznost, kardiovaskularna oboljenja, arterijska hipertenzija, hronična bolest plućna, maligniteti i imunodeficijencija.

• Prije započinjanja terapije potrebno je provjeriti potencijalne interakcije između lijekova za liječenje Covid-19; za sve detalje pogledati na (http://covid19-druginteractions.org/).

Hidroksihlorokin je bezbjednija opcija od hlorokina, sa manje neželjenih dejstava.  Kontraindikacije za primjenu hidroksihlorokina: dekompenzovana srčana bolest, miokarditis, aritmija, produženi QT interval (> 500 msec).  Kontraindikacije za primjenu remdesivira: multi-organska disfunkcija, povišen nivo ALT-a više od 5x od gornje granice referentne vrijednosti,  klirens kreatinina <30 mL/min, dijaliza, korišćenje druge antivirusne terapije.  Kod pacijenata na terapiji hidroksihlorokinom/hlorokinom potrebno je kontrolisati EKG i pratiti serumski nivo Ca2+.  Zbog rizika od produženja QTc intervala, potrebno je davanje azitromicina u kombinaciji sa hidroksihlorokinom ili hlorokinom pratiti sa potrebnim oprezom i uz kontrolu EKG-a.  U slučaju kliničke sumnje ili dokazane bakterijske superinfekcije u terapiju se dodaju i antibakterijski lijekovi, po principu racionalne primjene.

U toku je više kliničkih studija koje ispituju efikasnost favipiravira kao potentne antivirusne terapije za Covid-19.   Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) je zvanično odobrila korišćenje nesteroidnih antiinflamatornih lijekove u toku infekcije sa Covid-19 (ibuprofen, diklofenak).

• Pacijent se smatra izliječenim ukoliko su dobijena 2 uzastopno negativna PCR nalaza u roku od 24h.

Napomene

N M K

85

N M K

Kada se nedavno pojavila rasprava u svetu o ulozi ACE-2 u infekciji korona virusom, mnogi su se pitali koji je to enzim. Svima su, međutim, poznati ACE i lekovi koji inhibiraju taj enzim (ACE inhibitori), jer ih u svetu koriste milioni bolesnika. Onda su se neki naši stručnjaci setili da u knjizi “Farmakologija renin-angiotenzin sistema” (Banjaluka, Medicinski fakultet, 2014), autora Rajka Igića, postoji detaljan prikaz tog ACE-2 enzima (str.

20. i 21). Nekoliko kardiologa je zatim zamolilo profesora da im o toj vezi enzim-virus pruži detaljnije objašnjenje. Redakcija časopisa Medici.com zahvalna je profesoru Igiću što je priredio ovaj tekst koji obuhvata odlike virusa i pandemije koju izaziva taj novi korona virus. Pored toga, zahvalni smo mu za dozvolu da objavimo njegovu shemu u kojoj je prikazao nastanak raznih produkata dekapeptida, angiotenzina I.

Pogled farmakologa na nov korona virus Akademik Rajko Igić, farmakolog i toksikolog, Čikago/Banjaluka/Sombor

Prim. dr Momir Pušac, glavni urednik

O

vih dana se širi pandemija koju izaziva korona virus (SARS-CoV-2).

Nova bolest (COVID-19) pojavila se jedan vek nakon pandemije španske groznice od koje je bolovala trećina svetske populacije, a usled nje je umrlo preko 50 miliona ljudi. Danas su biološke nauke i medicinska praksa daleko razvijenije od početka 20-og veka i očekuje se da će sadašnja pandemija biti lakše obuzdana. Pred naukom, lekarima i svim drugima stoji važan zadatak koji treba hitno rešavati – kako prekinuti širenje zaraze i kako lečiti bolesne. Treba tačno ustanoviti puteve širenja virusa, saznati koliko traje inkubacija (prema prvim procenama 4-8 dana) i do kada je bolesnik izvor zaraze (verovatno do 20, ponekad i do 38 dana), proceniti kliničke odlike bolesti, kako se bolest pouzdano dijagnostikuje i leči, saznati koja je populacija najosetljivija za tu bolest, pronaći najbolju vakcinu i ustanoviti kakve su posledice kod osoba koje su preležale teži oblik bolesti.

Pošto ne postoji lek za lečenje ove virusne bolesti, a na pronalazak vakcine treba dugo čekati, najpre je sprovedena stroga epidemiološka mera. Izvršen je najbrojniji karantin u istoriji, između 50 i 60 miliona ljudi u više kineskih gradova bilo je u strogom karantinu, koji je uključio i nužne higijenske mere, otkazivano je grupno sastajanje, zatvarane su škole, a zabranjena su putovanja. Neki smatraju da će kasnija evaluacija preduzimanih epidemioloških mera pokazati da li su primenjivane na vreme ili sa zakašnjenjem, ali i kada su zaustavljane. Eksperti ukazuju na postupke kojima je obuzdan SARS (težak akutni respiratorni sindrom) i MERS (Middle East respiratory syndrome) takođe izazvani korona virusima (SARS-CoV, odnosno MERS CoV). Epidemija SARS je 2003. godine zahvatila 8000 osoba od kojih je 800 izgubilo život. Kada je ta infekcija otpočela brzo su otkrivani oboleli i trenutno izolovani, svako ko je bio u kontaktu s bolesnikom bio je u karantinu, a u nekoliko slučajeva su za ma-

86

nja područja uvedene izolacije. Tako je SARS epidemija lokalizovana i okončana, a sličan je postupak doveo i do suzbijanja širenja MERSa. O nedostatku lekova za suzbijanje infekcije korona virusima, pisano je 8. marta, 2019. godine, dakle, pre pojave pandemije virusom SARS-CoV-2): The current challenge is to produce medical countermeasures that can protect vulnerable populations against known coronaviruses like SARS-CoV and MERS-CoV, but that are also effective against novel highly pathogenic coronaviruses that may emerge from animal reservoir hosts.

[Totura AL, Sina Bavari S. Broad-spectrum coronavirus antiviral drug discovery. Expert Op Drug Disc 2019;14 (4): 397–412. https://doi.or g/10.1080/17460441.2019.1581171] [Izazov je da se pronađe način kako medicinskim merama možemo zaštiti osetljivu populaciju od poznatih korona virusa, poput SARS-CoV i MERS-CoV, ali da su te mere takođe efektivne protiv novih veoma patogenih korona virusa koji se mogu pojaviti iz životinjskog rezervoara.]

Od 2002-2004. godine, kada je vladao SARS, i 2012. godine, kada se pojavio MERS, ništa nije urađeno na pronalaženju leka protiv korona virusa. O virusolozima i farmakolozima koji rade u farmaceutskim firmama, doktor Jovan Jovanović - Zmaj bi verovatno kazao: -Nešto su radili, “al se nisu odmakli / dalje od početka”.

Evolucioni aspekt korona virusnih populacija Španska groznica (ili španska gripa), koju je izazvao H1N1 virus, vladala je duže od godinu dana; verovatno se stekao imunitet kod velikog broja preživelih što, je dovelo do prekida pandemije.

Danas se detaljno prati širenje novog korona virusa, a to kretanje vredi pogledati na https://nextstrain.org/ncov/2020-03-27). Ne

postoji “jedan genom” virusa, jer trenutno ih je više od 2000, tvrde evolucioni biolozi, jer svaka virusna loza pretrpi više mutacija godišnje. Naravno, nove mutacije mogu da ubrzaju akumulaciju mutacija. Virusne mutacije se dešavaju i zaraženim osobama, tako da postoji izuzetno mnogo varijanti korona virusa. Znači, virus će mutacijama “ispitati” sve varijante koje trenutno ne štete njegovoj reprodukciji i širenju zaraze. Otuda postoji mogućnost da virus ne izbegne imune sisteme i bude poražen kao H1N1-1918. Ako, pak, novi korona virus izbegne naše imune sisteme, kazuju biolozi, onda možemo svi da (po drugi put) obolevamo od KOVIDA-19, pod uslovom da se ne pronađe specifičan antivirusni lek ili vakcina širokog spektra. Dakle, problem je što su u pitanju tako veliki brojevi mutacija u evoluciji virusa i što pomoću njih virus ‘ispituje’ sve moguće načine da mu neke mutacije prežive i delovanje leka. Kombinacije su s virusima obično daleko veće nego kada je u pitanju odnos bakterija : antibiotik.

Lekovi i nov korona virus Preliminarnim patološkim аnalizama umrlih usled infekcije novim virusom (KOVID-19) ustanovljeno je da se manja smrtnost sreće kod plućnih bolesnika, u poređenju sa srčanim bolesnicima ili obolelim od dijabetesa, a smrtnost hipertenzivnih osoba slična je onoj kod plućnih bolesnika. Lekari su hitro potražili da li neki od postojećih lekova dovodi do poboljšanja stanja obolelih.

Upotreba antivirusnih lekova. Stariji antivirusni lekovi su neefikasni za lečenje KOVID-19 infekcije. Međutim, pomoću ćelijskih kultura (in vitro eksperimenti) pokazano je da je najefikasniji remdesivir, a slede lopinavir i ritonavir. Remdesivir je nukleotidni analog koji inhibira virusnu RNK polimerazu i tako deluje na SARS-CoV-2 virus in vitro, a verovatno je delotvoran i u kliničkim uslovima.

Međutim, za sada nema kontrolisanog kliničkog dokaza da su pomenuti antivirusni lekovi delotvorni u kliničkoj praksi.

Kineski lekari su pokazali da je antimalarijski lek (hlorokin) efikasan kod obolelih, a francuski istraživači, na veoma maloj grupi obolelih, smatraju da istovremena primena hidroksihlorokina i azitromicina ima još bolje dejstvo kod teških KOVID-19 bolesnika. Bez obzira na to što su oba navedena istraživanja insuficijentna (zbog malog uzorka i/ili nedostatka kontrolisanog kliničkog dokaza) ona ukazuju da se može, bez obzira na neželjene efekte azitromicina (teški prolivi usled bakterije Clostridium difficile i produžen QT interval na EKG-u), značajno smanjiti smrtnost

N M K

usled infekcije novim virusom. Treba napomenuti da su istraživači tvornice lekova “Pliva”, 1980. godine pronašli makrolidni antibiotik, azitromicin, ali su sva distribuciona prava za Evropsku zajednicu i SAD 1986. godine prodali firmi “Pfizer”. Moram navesti da sam svojevremeno pisao farmakološko mišljenje za lek Sumamed pod kojim imenom je “Pliva” stavila u promet azitromicin u Jugoslaviji i istočnoevropskim zemljama, a posle te registracije (“kod kuće”) mogla je prodati licencu.

Sekundarna bakterijska pneumonija. Ukoliko se u toku KOVID-19 infekcije razvije bakterijska pneumonija, dolazi u obzir primena antibiotika. Međutim, zbog aditivnog efekta azitromicina i hlorokina na QT interval, često je bolje u slučaju pneumonije umesto azitromicina upotrebiti doksiciklin.

Pre davanja antimalarika ili kombinacije antimalarik-azitromicin, bolesniku treba obavezno snimiti (kontrolni) EKG da se kasnije prati QT interval.

Kako pojačati odbrambenu snagu organizma? Da bi se smanjilo naglo oslobađanje citokina (cytokine storm) kod obolelih od KOVIDA-19, mogu se obolelom dati monoklonalna anitela na receptore interleukina-6, tocilizumab i tako izvršiti inhibiciju glavnog proinflamatornog citokina. Kod KOVID-19 bolesnika dolazi do porasta interleukina-6, a najveći je porast registrovan kod onih koji su imali letalan kraj. Međutim, pre davanja tocilizumaba, u cilju sprečavanja citokinskog oslobađanja, u laboratoriji se proverava nivo raznih testova, uključujući interleukin-6, ferritin, sedimentaciju eritrocita, C-reaktivni protein, D-dimer. Citokini su signalni proteini koji se vežu za receptore na površini raznih ćelija. U citokine spadaju interleukini, interferoni, faktori tumorske nekroze i druge molekule.

Interleukin-6 se stvara kada se ošteti ili inflamira tkivo kako bi se stimulisala početna

odbrana organizma hematopoezom i imunim reakcijama. Ukoliko, pak, dođe do nepredviđene produžene sinteze intrleukina-6, razvija se patološki proces, nastaje hronično zapaljenje i autoimuni odgovor. Tocilizumab, antitela na interleukin-6, uspešan su lek koji se primenjuje u lečenju reumatoidnog artritisa i idiopatskog juvenilnog artritisa, ali i kod drugih teških bolesti s poremećenim imunitetom.

(Tanaka T, Narazaki M, Kishimoto T. IL-6 in Inflammation, Immunity, and Disease. Cold Spring Harb Perspect Biol 2014;6:a016295. doi: 10.1101/cshperspect.a016295.)

[Kliničarima je dobro poznat ciklosporin, ciklični peptid koji se sastoji od 11 aminokiselina. Taj lek se ekstrahuje od gljivica u tlu, a koristi se da ometa stvaranje ili aktivnost interleukina-2 kako bi se sprečilo odbacivanje alogenih transplantata bubrega, jetre, srca i drugih organa ili tkiva. Ciklosporin je delotvoran kada se primenjuje sam, ali je efektivniji kada se daje zajedno s glukokortikoidima. Mehanizam dejstva ciklosporina uključuje suzbijanje celularnih imunih reakcija, a mnogo manje humoralnog imuniteta.]

Kortikosteroidi nisu virocidni lekovi, ali oni, posebno intravenski metilprednizon, imaju imuno-antisupresivno i antiinflamatorno dejstvo. Ukoliko je bolesnik astmatičar, ipak mu je davanje kortikosteroida korisnije od štete. Međutim, kortikosteroide ne treba davati osobama kod kojih je u pitanju influenca, a ne KOVID-19. Za delotvornost pasivne imunizacije (davanje pripravaka iz krvi bolesnika koji su preležali COVID-19), bese-že vakcinisanja i drugih postupaka nema pouzdanih dokaza.

Da li nastaviti neke prethodne terapije?

Nema dokaza da bi terapija ACE inhibitorima (ACEI: enalapril, lizinopril, ramipril i drugi) ili lekovima koji blokiraju angiotenzinske receptore (ARB: losartan, eprosartan, valsartan i drugi) kod pacijenata koji

su ih uzimali pre infekcije korona virusom sada trebalo da bude obustavljena. Izuzetak je samo ako postoji neki drugi klinički razlog za prekid terapije tih blokatora reninangiotenzin sistema (npr. hiperkalijemija, hipotenzija, akutno bubrežno oštećenje).

Ukoliko se pojave simptomi KOVIDA-19, takođe ne treba prekidati terapiju s ibuprofenom ili drugim nesteroidnim antiinflamatornim lekovima. Međutim, protiv bolova kod inficiranih bolje je uzimati acetaminophen, mada je i ibuprofen siguran i efektivan lek.

C-vitamin se primenjuje kod KOVID-19 bolesnika koji su smešteni u bolnicu, jer bolesnici koji su u kritičkom stanju naglo gube taj vitamin i njegovo nadomeštanje pomaže da se očuva plućni endotel – posebno ako bolesnik dobija kiseonik. Od količine kiseonika zavisi da li će pacijent intravenski primati 0,5; 1,0 ili 3,0 grama C-vitamina.

ACE-2 i korona virus ACE inhibitore i ARB svakodnevno uzimaju hiljade pacijenata. Ti lekovi značajno pomažu obolelim od visokog krvnog pritiska, srčane slabosti (hronična insuficijencija srca), dijabetesnog oštećenja bubrega i drugih vaskularnih poremećaja. Zato bi prestanak uzimanja pomenutih lekova imao teške posledice. Mišljenja su podeljena o uticaju inhibitora renin angiotensin sistema – RAS (ACEI i ARB), na KOVID-19; jedni smatraju da pomenuti inhibitori štete, a drugi da koriste. Neke od ranih opeservacija su vršene na malom broju obolelih i zato se planiraju detaljne kontrolisane kliničke studije koje će pokazati da li navedene lekove treba privremeno (i kojim bolesnicima) obustavljati ili te lekove treba čak davati zaraženim ili ih koristiti u preventivnu svrhu (npr. davati ih medicinskom osoblju). Za sada, niko ne treba da izostavlja uzimanje bilo kog pomenutog (RAS inhibitornog) leka.

Za razliku od ACE (ili ACE-1) koji otkida dve aminokiseline od angiotenzina I (Ang I) i tako nastaje veoma snažna hipertenzivan oktapeptid Ang II, ACE-2 dovodi do stvaranja angiotenzina (1-7) koji je hipotenzivan peptid. Na slici su prikazani putevi stvaranja glavnih produkata dekapeptida, Ang I, koji se u organizmu (mahom u krvi) stvara pod uticajem renina, enzima koji otkida taj dekapeptid od velikog polipeptida, angiotenzinogena. U fiziološkim uslovima ACE-2, posredstvom hipotenzivnog peptida (Ang 17) donekle pruža ravnotežu hipertenzivnom peptidu, Ang II. Kada se pacijentu daje ACE inhibitor ili blokator angiotenzinskih receptora - ARB, u organizmu se povećava nivo Ang I, a usled toga dolazi do većeg stvaranja ACE-2. To je dokazano na eksperimentalnim životinjama. Nije jasno da li kod bolesnika koji primaju ACE inhibitore ili ARB postoji šansa da lakše nastane zaraza novim korona virusom (SARS-CoV-2) te da bi eventualno trebalo da prestanu s uzimanjem tog leka. S druge strane, šteta koja bi nastala prekidom uzimanja leka je rizik za bolesnika, a moguće je da se prodor virusa u ćeliju ne menja, mada nivo ACE-2 u ćelijama alveola oscili-

87

N M K

ra. Zato se otpočelo s kontrolisanim kliničkim istraživanjima da bi se sagledala uloga blokatora renin-angiotenzin sistema u infekciji novim virusom.

ACE-2 se stvara na membranama mnogih ćelija u telu, uključujući alveolarne epitelijalne ćelije. Kada se korona virus približi epitelijalnoj ćeliji u plućnoj alveoli, on se pomoću ACE-2, koji je na membrani ćelije, prilepi za nju. Zatim se membrana virusa spoji sa ćelijskom membranom i virus uđe u ćeliju. Korona virusi se sastoje od jednog lanca ribonukleinske kiseline (RNK), a dijametar im je veličine oko 120 nanometara. (Po izgledu virus liči na krunu sunca u vreme pomračenja. Na površini su mu šiljci sastavljeni od glikoproteina pomoću kojih lakše ulazi u ćeliju.)

Epilog Ne zna se odakle je na čoveka prešao novi korona virus. Samo je poznato da je sličan virusu koji je nađen kod slepih miševa (ali

P

andemija izazvana korona virusom (SARS-CoV-2) u mnogim zemljama još progredira, uključujući i neke bivše jugoslovenske republike. Međutim, ne zna se dovoljno o činiocima koji utiču na ishod Kovid-19 bolesti koju taj virus izaziva. Na primer, nije poznato kako se ovaj virus širi među pušačima ili nepušačima.

Dobro je poznato da pušenje oštećuje imuni sistem i plućna tkiva, usled čega su pušači osetljiviji na infektivne agense; oni dva puta češće obolevaju od influence (grip) i simptomi gripa su obično teži kod pušača.

Uz to, tuberkulozni bacili lakše napadaju pušače nego nepušače, kako ističe ekspert za tuberkulozu prof. dr Dušan Popovac. Kada tuberkuloza dovede do inflamatornog oštećenja plućnog tkiva, olakšava se kapljičast prenos bakterija od bolesnika na zdrave osobe i jedan bolesnik s aktivnim oblikom tuberkuloze godišnje zarazi u proseku 10 osoba (nekada i 200). Širenje zaraze korona virusom je još veće. Pored češćeg obolevanja od gripe, pušenje je povezano s karcinomom pluća i hroničnom opstruktivnom bolesti. Bez obzira na pomenuto, u Srbiji se incidenca pušenja sporo smanjuje, mada se o toj štetnoj navici već odavno sprovode dve korisne zdravstvene akcije. Dan nepušenja, 31. januar, su uveli studenti medicine iz Tuzle i Banjaluke nekoliko godina pre nego što je Svetska zdravstvena organizacija odredila da je 31. maj Dan bez dima cigarete.

U epidemiji koju je 2012. godine izazvao korona virus (MERS-CoV) smrtnost pušača bila je dva puta češća. Zato je važno da se ustanovi ima li pušenje duvana uticaj na ishod KOVIDA-19. Već od početka sadašnje pandemije, kineski lekari su nastojali da ispitaju odnos pušenja i sadašnjeg korona virusnog oboljenja. U nekim 88

ga ima kod i drugih životinja). Vredi navesti da je od 1940. godine do danas ustanovljena pojava oko 400 novih infektivnih patogena (Stein RA. The 2019 coronavirus: learning curves, lessons, and the weakest link. Int J Clin Pract 2020, April 74(4):e13488. doi: 10.1111/ ijcp.13488.). To je davalo redovnu šansu naučnim istraživačima i lekarima da pronalaze i usavršavaju njihovo lečenje i obuzdavanje.

Proizvodnja vakcina i vakcinisanje određenog dela populacije je veoma uspešan, ali često dugotrajan postupak da se dođe do efektivne vakcine; zato je nužno pronalaziti lekove koji mogu smanjiti smrtnost i sprečavati širenje infekcije. Međutim, danas je globalno širenje infekcija ubrzano avionskim saobraćajem koji je samo u 2013. godini prevezao tri milijarde putnika. Zato je nužno što brže primenjivati dokazane epidemiološke postupke za ograničavanje širenja infekcija, uključujući i lečenje obolelih.

Izgleda da ovaj virus, pomoću tri glavna

mehanizma, može dovesti do letalnog ishoda (moje mišljenje). Prvi je najopasniji za stare osobe s komorbiditetom, a nastaje usled respiratornog poremećaja (ARDS adult respiratory distress syndrome). U drugom virus napada miokard; u tom slučaju smrt može da nastupi brzo, čak pre nego pacijent stigne do intenzivne nege. Treći mehanizam uključuje autoimunu krizu. Zapravo, koronavirusu se nekada pripoji proteinski fragment (možda deo ćelijske membrane ili neki drugi protein) i oni zajedno (virus + fragment) postaju antigen; verovatno od početka inkubacije, plus 7-8 dana, dolazi do krize, tj. organizam može da “izvrši samoubistvo”. Svaki pomenuti mehanizam sigurno zahteva drugačiji modalitet u lečenju bolesnika.

Uputstvo za zaštitu zdravstvenih radnika koji brinu o KOVID-19 pacijentima i kako treba da se tretiraju najteži bolesnici, nalazi se na ovom sajtu (https://doi.org/10.1007/ s00134-020-06022-5); ulaz je besplatan.

Pušenje i Kovid-19 njihovim studijama praćen je broj obolelih pušača i nepušača, odnos broja tih bolesnika, smeštenih na intenzivnu negu, koliko ih je priključeno na mehaničko disanje i kolika je smrtnost. U jednoj od pet studija, izvedenih u Vuhanu, praćen je 191 bolesnik, preživelo ih je 137, a umrlo 54. Među umrlima bilo je 9% pušača i 4% nepušača. U drugoj, obimnijoj, studiji pokazano je da pušači 1,4 puta češće imaju teške simptome zbog kojih su smeštani u odeljenja intenzivne nege i stavljeni na mehaničko disanje. Mada ti, i većina drugih publikovanih početnih rezultata, ukazuju na negativan uticaj pušenja na ovu virusnu bolest, nužna su dodatna istraživanja da bi se sigurnije znalo da li je uticaj značajan u bolje dizajniranim studijama. Pošto je u nekim krajevima Srbije veliki broj ovog virusnog oboljenja, a u populaciji je mnogo pušača, vredelo bi proučiti kakav je odnos težine te bolesti kod pušača, pasivnih pušača (osobe koje u domaćinstvu žive s pušačem ili rade u prostorijama gde se puši), bivših pušača (oni koji su ostavili duvan pre duže od godinu dana) i nepušača. Tako ćemo saznati kako naše stanovništvo, u ovom pogledu, reaguje na izloženost duvanskom dimu.

Pored uticaja dima duvana na širenje korona virusa i težinu njime izazvanog oboljenja, vredi istaći da kod svakog pušača dolazi do podsticaja jetrenih enzima koji metabolišu (razaraju) razne lekove, uključujući antimalarike (hlorokin i hidrohlorokin). Ali kada se bolesnik smesti u bolničke uslove, on postaje nepušač. Pored apstinencijalnih tegoba, kod njega se svakodnevno smanjuje

aktivnost pomenutih jetrenih enzima i kroz nedelju dana ona je ravna onoj kod nepušača. Tako će se dogoditi ako bolesnik-pušač uzima neki lek koji se metaboliše u jetri pre dolaska u bolnicu i nastavi ga uzimati u istoj dozi kada je “postao nepušač” (to je nužno povećana doza leka na početku da bi se postigao koristan efekat), posle nedelju dana je previsoka. Dakle, početna doza leka, uključujući i neki od pomenutih antimalarika, nakon izvesnog vremena provedenog u bolnici, gde pušač prisilno biva pretvoren u nepušača, postaje previsoka i dovodi do povećanja toksičnih efekata. [Još nije lege artis dokazano da su navedeni antimalarici efikasni lekovi kod KORONA-19 bolesti.]

U vreme kućne izolacije i zabrane direktnh kontakata, posebno kod starijih stanovnika, to stanje predstavlja podsticaj za povećanu potrošnju cigareta, ali se i bivši pušači navode da propuše. Tom problemu treba da se posvete državni i lokalni timovi koji rukovode pandemijom, ali i svi lekari, kako bi se to izbeglo. Pored informacije koja se daje građanstvu o štetnosti povećane potrošnje cigareta i preobraćanja bivših pušača za ishod KOVID-19 infekcije, medicinsko osoblje treba da ukazuje pušačima da smanje ili ostave cigarete, a bivšim pušačima da u kriznim momentima radije pređu na neke nefarmakološke postupke ili kada baš moraju da se privremeno posluže e-cigaretama, nikotinom u žvakaćim gumama ili bupropionom (Zyban), nego da se vrate cigaretama.

Akademik Rajko Igić, Čikago/Sombor

N M K

-

s tn rj ui gÄ? n k e i

s k u p o v i

Essential Biomechanics for Orthopedic Trauma pp 45-59| Cite as

Biomechanics of External Fixators for Fracture Fixation: Uniplanar, Multiplanar, and Circular Frames Authors: Predrag Grubor, Joseph BorrelliJr

Abstract An external fixator serves to stabilize bone fragments using pins that pass through the parts of skeleton.

It stabilizes and maintains broken bone fragments in the desired position. With the use of the fixator, the following can be achieved in bone fragments: neutralization, compression, dynamization, distraction, angulation, rotation, osteotaxis, ligamentotaxis, elastic fixation, and biocompression. In order to achieve the abovementioned, biomechanical characteristics of the external fixator must be respected. The biomechanical characteristics are reflected in the rigidity and stiffness of the apparatus. The rigidity of the external fixation depends on the type of fracture (the rigidity is higher in transverse, well-reduced fractures than in comminuted fractures that are not reduced), configuration, number and thickness of pins, contact between the bone and the pin, distance between the bone and the frame, material the pins are made of, grouping of the pins and the place of placement, etc. According to biomechanical, technical possibilities and geometric configuration of the external fixator, in order to achieve the stability of the fracture, the frame of the apparatus can be placed in unilateral, bilateral level, V-frame, quadrilateral, triangular, semicircular, circular, and unilateral with pins in a convergent setting.

//link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-030-36990-3_4 Preface Thank you for your interest in Essential Biomechanics for Orthopedic Trauma: A Case-Based Guide. The goal of this book is to make the topic of biomechanics, which is so critical to understand in managing fractures, clinically relevant for learners, including medical students, biomedical engineering students, advanced practice providers, orthopedic residents and fellows, and practicing orthopedic surgeons.

We organized this book to work through the progression of fracture care from a biomechanical standpoint. We discuss the principles of bone healing and the different techniques used in managing fractures.

By using actual cases, including examples of successes and failures, we hope to solidify the biomechanical principles that affect our ability to succeed as orthopedic surgeons managing fractures and deformity.

We are very fortunate to have so many thought leaders contribute to this book. The contributors were chosen because they are considered experts in the field of fracture and deformity care, and are great educators. We would like to thank our families for their support and tolerance/ patience with us during the time it has taken to complete the project. We would also like to acknowledge Springer, particularly Kristopher Spring and Katherine Kreilkamp, for bringing this book to reality and being patient with the process. Finally, I would like to acknowledge my coeditorsâ&#x20AC;&#x201D;Ed Harvey and Joe Borrelli. They have been critical to the bookâ&#x20AC;&#x2122;s success from developing the book concept, choosing contributors, editing and contributing to the chapters, and going the extra mile in getting it across the finish line.

Enjoy, Columbia, MO, USA Brett D. Crist, MD 89

N M K

-

s t r u č n i

s k u p o v i

Peti kongres 34. ogranka američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku Praktični aspekti i komparativna analiza ACC/AHA i ESC preporuka u Srbiji i Republici Srpskoj 2020 (PRACSIS 2020 28-29. februar 2020. godine, Hotel M, Beograd, Srbija

Obraćanje guvernera prof. dr Duška Vulića, dopisnog člana ANURS 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku

Poštovane koleginice i kolege, Veliko mi je zadovoljstvo da Vas pozdravim na početku Petog kongresa 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku, koji će se održati 28-29. februara 2019. godine, u Hotelu M, Beograd, Srbija. 34. ogranak Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku (ACC Consortium Chapter for Serbia and Republic of Srpska) je osnovan početkom 2015. godine, a promovisan 15. marta 2015. godine u San Dijegu na 64. kongresu Američkog koledža kardiologa.

Ovaj ogranak je formiran sa ciljem unapređenja saradnje i povezivanja Američkog koledža kardiologa sa Udruženjem kardiologa Srbije i Udruženjem kardiologa Republike Srpske. Prvi vidovi ove saradnje su bili realizovani kroz organizaciju zajedničkih sesija na XX, XXI i XXII kongresu Udruženja kardiologa Srbije, održanom na Zlatiboru 2015. godine, 2017. i 2019. godine i IV kongresu kardiologa Republike Srpske održanim 2016. godine u Tesliću. Organizovane su aktivnosti i na 65. kongresu Američkog koledža kardiologa, održanom u Čikagu u martu 2016. godine, 66. kongresu Američkog koledža kardiologa, održanom u Vašingtonu u martu 2017. i 67. kongresu, održanom u Orlandu u martu 2018. godine, i 68. kongresu, održanom u martu 2019. u New Orleansu. Organizovani su kongresi 34. ogranka Američkog kooledža kardiologa sa temom: Praktični aspekti i komparativna analiza ACC/AHA i ESC preporuka (PRACSIS) održani u februaru 2016., 2017. i 2018. godine u Beogradu i 2019. na Jahorini, Republika Srpska. Teme Petog kongresa biće prikaz i analiza pet novih ESC vodiča (dijabetes, predijabetes i kardiovaskularne bolesti, hronični koronarni sindrom, dislipidemije, supraventrikularne tahikardije i plućna embolija) i dva nova ACC/AHA vodiča (primarna prevencija KVB-a, atrijalna fibrilacija). Predavači i moderatori će biti najistaknutiji kardiolozi Udruženja kardiologa Srbije i Udruženja kardiologa Republike Srpske. Želim da se posebno zahvalim prvom guverneru profesoru Milanu Nedeljkoviću za izvanredno vođenje 34. ogranka Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku od 2015-2019. godine i podršci u organizaciji ovog kongresa.

O

rganizatori Kongresa su bili: Ogranak Američkog koledža kardiologa za Srbiju i Republiku Srpsku u saradnji sa Udruženjem kardiologa Srbije, Udruženjem kardiologa Republike Srpske, Američkim koledžom kardiologa, Odborom za kardiovaskularnu patologiju Srpske 90

akademije nauka i umetnosti, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Beogradu, Akademijom medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva, Odborom za kardiovaskularne bolesti Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske i Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci.

Otvaranju Kongresa prisustvovali su uvaženi počasni gosti: Akademik Vaskrsije Janjić, podpredsjednik ANURS, akademik prof. dr Drenka Šećerov Zečević, predsjednik Odbora za kardiovaskularnu patologiju ANURS akademik prof. dr Miodrag Ostojić, sekretar Odobora za kardiovaskularnu patologiju SANU akademik prof. dr Nebojša Lalić, Dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu prof. dr Ljubica Đukanović, predsjednik Akademije medicinskih nauka SLD-a.

Kongres su pozdravili: Prof. dr Duško Vulić, guverner 34. ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku, prof. dr Milan A. Nedeljković, osnivač i prethodni guverner 34.

ACC ogranka za Srbiju i Republiku Srpsku, prof. dr Siniša Stojković, predsjednik Udruženja kardiologa Srbije, prof. dr Tamara Kovačević Preradović, predsjednik

N M K

Tomašević, I. Tasić, I. Burazor, D. Vulić.

• ATRIJALNA FIBRILACIJA Moderatori: D. Kojić, V. Mitov, N. Mujović, M. Tomović, A. Jolić, F. Fouladvand (Bugarska).

Prof. dr Duško Vulić

Udruženja kardiologa Republike Srpske i prof. dr Ljubica Đukanović, predsjednik Akademije medicinskih nauka SLD-a.

Kongresu je prisustvovao 201 registrovani učesnik i 50 predavača i moderatora.

Uvodno predavanje održao je akademik prof. dr Miodrag Ostojić sa temom: «Vrednost preporuka u svakodnevnoj kliničkoj praksi: dobar, loš, zao«.

• PRIMARNA PREVENCIJA KARDIOVASKULARNIH BOLESTI Moderatori: D. Vulić, I. Nedeljković, I. Tasić, D. Lović, M. Banović, M. Krneta.

• PLUĆNA EMBOLIJA Moderatori: M. Deljanin Ilić, B. Stefanović, I. Nedeljković, S. Obradović, N. Antonijević, T. Kovačević Preradović, S. Ilić.

U okviru Kongresa održani su sledeći Simpozijumi farmaceutskih kuća: • SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE NOVARTIS: Pacijent u krugu srčane slabosti i dijabetesa, kako smanjiti rizik?

Moderatori: N. Lalić, A. Ristić.

• SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE SANOFI Moderator: D. Vulić Optimizacija terapije nakon akutnog koronarnog sindroma izazovi i dileme u svakodnevnoj praksi

Prof. dr Milan A. Nedeljković

U okviru Kongresa organizovane su sledeće Sesije o najnovijim evropskim i američkim preporukama koje su pripremili i vodili uvaženi eksperti iz Srbije, Republike Srpske i Bugarske.

• DIJABETES, PREDIJABETES I KARDIOVASKULARNE BOLESTI Moderatori: N. M. Lalić, K. Lalić, D. Trifunovic Zamaklar, A. Stojšić Milosavljević, M. Pavlović, T. Kovačević Preradović, M. A. Nedeljković, B. Beleslin,V. Vukčević, A. Jotić.

• HRONIČNI KORONARNI SINDROMI Moderatori: A. Đorđević Dikić, M. Petrović, B. Beleslin, Z. Vasiljević, S. Stojković, Z. Perišić, D. Debeljački, S. Aleksandrić, M. Dobrić, A. Lazarević, S. Lončar, N. Bošković.

• DISLIPIDEMIJE Moderatori: V. Giga, D. Simić, M.

• SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE HEMOFARM Terapija akutnog koronarnog sindroma danas – imamo li pobednika?!

Moderatori/Moderators: M. A. Nedeljković, B. Beleslin • SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE ECO TRADE REVASKULARIZACIJA I CTO Moderator: M. A. Nedeljković • SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE BAYER SYMPOSIUM Izazovi u prevenciji moždanog udara kod pacijenata sa atrijalnom fibrilacijom Moderators: S. Šalinger Martinović, M. Tomović.

• SIMPOZIJUM FARMACEUTSKE INDUSTRIJE ALKALOID Periferna vaskularna bolest Moderatori: Đ. Radak, M. A. Nedeljković

-

s t r u č n i

s k u p o v i

3RD INTERNATIONAL CHALLENGES IN PAEDIATRIC ANAESTHESIA COPENHAGEN 2020.

Vrijeme održavanja: jun 16-18, 2020 Mjesto održavanja: Kopenhagen, Danska website: https://cipac.dk SARAJEVO DERMA DAYS Vrijeme održavanja: septembar 25-27, 2020 Mjesto održavanja: Sarajevo, BiH website: https://www. sarajevodermadays2020. org/eng-index.php EURO DIABETIC AND ENDOCRINOLOGY CONGRESS Vrijeme održavanja: septembar 2122, 2020 Mjesto održavanja: Pariz, Francuska website: https://diabetic. plenareno.com/ 56TH ANNUAL MEETING OF THE EUROPEAN ASSOCIATION FOR THE STUDY OF DIABETES- EASD 2010 Vrijeme održavanja: septembar 21-25, 2020 Mjesto održavanja: Beč, Austrija website: https://www.easd.org/annualmeeting/ easd-2020.html 13TH EUROPEAN COLLEGE FOR THE STUDY OF VULVAL DISEASES CONGRESS 2020 Vrijeme održavanja: septembar 10-12, 2020 Mjesto održavanja: Beč, Austrija website: http://ecsvd.eu/ 14. INTERNATIONAL CONFERENCE ON REPRODUCTIVE MEDICINE AND HEALTHCARE Vrijeme održavanja: septembar 1718, 2020 Mjesto održavanja: Pariz, Francuska website: https://waset.org/ POLISH CARDIAC SOCIETY 24TH INTERNATIONAL CONGRESS 2020 (PTK 2020) Vrijeme održavanja: septembar 17-19, 2020 Mjesto održavanja: Krakov, Poljska website: https://kongres 2020. ptkardio.pl/ 18TH BIENNIAL MIGRAINE TRUST INTERNATIONAL SYMPOSIUM 2020 (MTIS 2020) Vrijeme održavanja: septembar 10-13, 2020 Mjesto održavanja: London, UK website: https://mtis2020.org/ 6TH WORLD CONGRESS ON PARKINSONS & HUNTINGTON DISEASE Vrijeme održavanja: septembar 2122, 2020 Mjesto održavanja: Rim, Italija website: https://parkinsons. neurologyconference. com/ 91

N M K

U

-

s t r u č n i

s k u p o v i

druženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske 26.2.2020. godine u “Plavoj sali” Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske organizovalo je radionicu za svoje članove na temu: “Kako komunicirati sa pacijentom, djelotvorne komunikacijske vještine” i “Zdravstveno promotivne aktivnosti u zajednici – prikaz preventivnih aktivnosti Grada Banjaluka i JZU DZ Banjaluka” U “Plavoj sali“ FZO RS medicinske sestre-tehničari, članovi udruženja, su pored predavanja koje su im održale koleginice razmijenile svoja iskustva vezana za komunikaciju sa pacijentom, kao i za informacije o ovoj značajnoj aktivnosti koje radi JZU DZ Banjaluka za stanovnike Grada Banjaluka.

Predavač Ivanka Radulj je prezentovala o velikoj akciji preventivnih zdravstvenih pregleda za stanovništvo Banjaluke pod nazivom „Za tvoje dobro”. Aktivnost je počela u porodičnoj ambulanti u Motikama. Ovi besplatni preventivni pregledi obuhvatiće stanovništvo od 18 do 70 godina i cilj im je bolje zdravstveno stanje stanovništva. Inicijator akcije je Grad Banjaluka, koji snosi i troškove pregleda, a provodi je Dom zdravlja Banjaluka. Ovim preventivnim pregledima se želi da na vrijeme budu otkriveni rizici nekih tipičnih oboljenja koja su trenutno najraširenija, a to su kardiovaskularna i pojedina maligna oboljenja.

Prisutne medicinske sestre su dobile odgovore na svoja pitanja i nedoumice o ovoj akciji koja je veoma značajna za sve nas. Veliku i odgovornu ulogu u ovoj akciji imaju medicinske sestre i tehničari.

Mirjana Ćurković je prisutnima prezentovala temu: “Kako komunicirati sa pacijentom, djelotvorne komunikacijske vještine”. Komunikacija je jedan od najvažnijih dijelova svakodnevnog života. Igra značajnu ulogu u svim odnosima, uključujući porodične, prijateljske i one na radu. Kada se s nekim komunicira šalju se poruke koje sadrže informacije, ideje i osjećanja. Komunikacija može biti sa drugom osobom, grupom ljudi ili javnošću. Uključuje pisanu, verbalnu i neverbalnu komunikaciju. Komunikacija povezuje i svaki dio i proces zdravstva i zdravstvene zaštite. Efektivna komunikacija sa pacijentima, članovima njihovih porodica i njegovateljima je posebna vještina.

Pogreška u komunikaciji može imati značajan uticaj na pojedinačni tre92

Sekcija porodične medicine UMSTIB Republike Srpske

Kako komunicirati sa pacijentom, djelotvorne komunikacijske vještine

tman i opšte stanje pacijenta. Poseban značaj ima komunikacija sa ostalim zdravstvenim radnicima. Komunikacijske vještine uključuju elemente kao što su pozitivan stav, dobar odnos prema ljudima, mogućnost postavljanja ciljeva, planiranje i dostizanje postavljenih ciljeva, medijaciju, rješavanje problema i donošenje dobrih i brzih odluka. Komunikacijske vještine utiču na zadovoljstvo korisnika usluga i obavljanje radnih zadataka.

Medicinske sestre i tehničari, članovi UMSTIB RS, su i ovaj put zaklju-

čili da su im veoma važne edukacije koje provodi udruženje. Dobra komunikacija i odnos zdravstvenog osoblja i pacijenata utiču na bolju prilagođenost na bolest kod pacijenata, veće zadovoljstvo liječenjem i saradljivost, veći kvalitet života i sigurnost bolesnika, bolji kvalitet timskog rada te manji broj pritužbi na rad medicinskih sestara i tehničara.

Mr Živana Vuković Kostić, predsjednica UMSTIB RS

N M K

Iz knjige

Dnevnik ratnog hirurga Miodrag Lazić Miodrag Lazić: “Dnevnik ratnog hirurga”, Knin 1991 - Srpsko Sarajevo 1995.

Dnevnik užasa - jer ga donosi ratni hirurg sa prve linije fronta jednog rata u kome u najstrašnijim mukama umire, ili ostaje obogaljeno, fizički ili duhovno, najčešće i fizički i psihički istovremeno, bezbroj mladih ljudi, žena, djece, staraca. S druge strane, svjedočanstvo M. Lazića o nadljudskoj borbi zdravstvenih radnika u ratnoj bolnici “Žica” u Blažuju za život ranjenika spomeničkog je karaktera - što je i svojeručan omaž zdravstvenim radnicima uopšte, onima koji u svakom ratu ostaju u sjeni; malo ili nimalo se zna o paklu kroz koji ovi junaci prolaze.

Dnevnik ratnog hirurga dr Miodraga Lazića jeste snažan protest protiv bezumlja rata uopšte.

Dnevnik sam počeo da pišem 12. aprila 1992. godine. Na prvo ratište, na prostor Republike Srpske Krajine, stigao sam 4. avgusta 1991. Preživeo mnogo teških trenutaka, tuge, radosti, umora, bola, svega onoga što prati jednog hirurga koji radi pod šatorima, po raznim objektima, školama. Radilo se dan i noć, u lošim uslovima, s lošim materijalom, bez asistenata, bez stručnog osoblja, sa mnogo ranjenih.

Prvi put sam se sretao sa tako teškim povredama. Mnogo sam radio i, verovatno, u tim prvim mesecima teškog posla napunio se energijom, snagom i željom da ono što se dešava oko mene i zapišem. Od avgusta 1991. do aprila 1992. vodio sam ratnu bolnicu u Dvoru na Uni, u koju su se slivali ranjenici sa celog područja Banije i Korduna. U to vreme vodile su se žestoke borbe za Glinu, Petrinju, Kostajnicu... Ta mala ratna bolnica bila je tada 94

jedini spas za srpske borce i srpski narod Banije i Korduna.

20. juni 1992. godine Već drugu noć operišem uz tri petrolejske lampe i tanke žute sveće dobijene od crkve. Večeras sam počeo operaciju u sedam sati i nadao sam se da ću završiti do pola devet, dok ne padne mrak. Koristim svetlo koje ulazi kroz prozor. Žurim. Ipak, ne ide. Mrak pada. Operaciju završavam uz petrolejsku lampu, a i one su loše, jer umesto petroleja koristimo naftu koja brzo gori i dimi. Ipak, pronašli smo recept, litar nafte - tri kašike soli. Ne dimi i sporije gori.

Operaciona sala je u mraku. Cela bolnica je u mraku. Grad u mraku. Već devet noći neprekidno ni minuta struje. Fizički umor ne osećam, ali sam psihički iscrpljen, u srcu Srpstva, a tako daleko od Otadžbine - majke Srbije. Srpska vojska gradi veličanstvenu pobedu, prodor prema Srbiji. Saznajemo da je ostalo još deset kilometara do proboja “puta života” - koridora. Beogradska televizija ni reči. U veličanstvenoj bici srpske vojske, ravne Ceru, Kolubari i Kajmakčalanu, srpska vojska gradi put svome narodu ka Otadžbini, ka Beogradu, ka Srbiji. Dvadeset i dva časa. Pored bolnice pesma, devojačka i dečačka. “Saša”- naziv pesme. Maturanti, neuništivi. Život, ipak, teče dalje.

20. septembar 1992. godine Odlazim na Ilidžu, na drugu stranu Sarajeva. Slepo crevo. Sa svih strana su “oni”, samo jedan put slobodan - severnim obodom Sarajeva. Njive, potoci, puteljci, četiri sata putovanja. Ovim jezivim putem, nazvanim “srpska magistrala” (humor svojstven našem čoveku i u najtežim situacijama) putuju ranjenici sa “najžešćeg” dela sarajevskog fronta do prvog hirurga i spasa. Četiri

do pet sati užasa. Putuju kamionom, sanitetskim, koji prima pet do šest ranjenika.

Ko se jednom vozio tom “stodesetkom”, zna kako je teško i najzdravijem, na asfaltu, a kamoli ranjeniku po rupama, njivama i klizištima. A kad padne sneg, prolaza nema. Od pet ranjenih, dva umiru, tri prežive. Preživeli su u teškom šoku, na granici života. Ranjenici dolaze iz pet sarajevskih opština: Ilidže, Nedžarića, Hadžića, Vogošće, Rajlovca i Ilijaša. Drugi put za život nisu imali. Na Ilidži imaju bolnicu, ali nemaju opšteg hirurga. Sa instrumentarkom i jednim kolegom odlazim na Ilidžu, u neizvesnost, i sigurno najopasniji deo bosanskog ratišta. Bolnica pored Ilidže, jedan kilometar od Vrela Bosne, na samoj padini Igmana, ratna bolnica “Žica”. Lep objekat, ali na čistini, osamsto-devetsto metara vazdušne linije od njihovih položaja. S jedne strane Igman, s druge - Otes. Igman, svuda oko i iza nas.

26. novembar 1992. godine Juče sam bio na Ilidži i greškom pošao prema Butmiru, koji “oni” drže. Malo je falilo da odem na neprijateljsku teritoriju.

Inače, ovde operišem gotovo sve, izuzev glave. Jedini “radim” trbuh i grudni koš.

Do sada, oko trideset teških operacija i više od sto ranjenih. Vodim i postoperativnu intenzivnu negu. Pre dva dana ovde je bila doktorka Braun iz Međunarodnog komesarijata za pomoć i kada je videla Intenzivnu negu, broj ranjenika, teško operisane, pitala me je da li je moguće da sam sve to sam operisao. Kada sam odgovorio pozitivno, rekla je da mora da sam ili fantastičan hirurg, ili lud čovek. www.krajinaforce.com

In memoriam

Dr Miodrag Lazić heroj u ratu, heroj u miru (1955-2020)

„Otišao sam časno i pošteno. Kao direktor Urgentnog centra, dva meseca pred penziju, stajao sam ispred svojih ljudi, dragih doktora i sestara. Stajao sam na prvoj liniji, nisam se krio, naprotiv, bio sam ispred svih znajući da sa svim svojim bolestima i godinama imam veliki rizik ali čast i ponos mi nije dozvoljavao da se sklonim. Takav sam bio na Krajiškom ratištu godinu dana, na Sarajevskom ratištu 4 godine, za vreme NATO bombardovanja. Neću da odem tiho, hoću da odem onako kakav sam bio čitav život, a to znaju moji prijatelji, kolege, porodica. Svi su mi govorili da se sklonim, ali ja to sebi nikad ne bih oprostio.

Moji voljeni Krajišnici, prijatelji iz Republike Srpske, za koje sam živa legenda, zauvek iskreno će plakati svi jer su uvek verovali da sam neuništiv. Koliko sam ovih dana dobio poruka podrške. Volim vas zauvek. Moji unuci i unuka Mila ostaju bez dede, kćerke i sin da ne tuguju nego samo napred. Budite ponosni na mene. Drage moje kolege, Marija, Boki, Brale, Kando, Sunčica i Macan, drage moje sestre koje ste mi uvek verovale, zbogom. Voljenoj Ani, ratnom drugu i ženi, poruka: Budi hrabra i čvrsta zbog dece i unuka a gore na onoj strani, jednoga dana, bićemo ponovo zajedno.

U Nišu mojim prijateljima poseban pozdrav.

Poslednja mi je želja da me ispratite pesmom „Marš na Drinu”.

Doktor Laza, hirurg napaćenog srpskog naroda”

Ovo je oproštajno pismo koje je ostavio dr Miodrag Lazić, ratni hirurg, heroj srpskog roda, koji je 14. aprila, u zoru, u 65. godini, preminuo u Nišu od virusa korona. Ožalostio je sve one čije živote je spasavao kao mirnodopski i ratni hirurg, ali i mnoge koji su za njega i njegovo delo čuli. Čovek koji je časno, hrabro i ponosno, na prvim linijama fronta, stajao uz srpske vojnike, u svim ratovima koji su zadesili našu zemlju i naš narod. Čovek, lekar, vojničina... spasio je više od hiljadu života na bojištu, operišući i po tri vojnika istovremeno i radeći u ratnoj bolnici i po 36 sati bez prestanka. Čovek koji je golim rukama oživeo srce ratnika u Istočnom Sarajevu, koje i danas kuca.

O njemu je RTV Republike Srpske snimila polučasovni dokumentarni film „Dnevnik ratnog hirurga”, a pod istim naslovom Srpska novinska agencija SRNA izdala je 1996. godine Lazićevu knjigu „Dnevnik ratnog hirurga”.

Patrijarh Pavle je 1994. godine dr Lazi dodelio orden svetoga Save. Vojska Republike Srpske uručila mu je medalju Milan Tepić za hrabrost, a 20 godina nakon rata, predsednik Republike Srpske daruje legendarnom doktoru, orden krst milosrđa.

Pesmom “Marš na Drinu” i aplauzima sa balkona, terasa i prozora, zahvalni srpski narod odao je poslednju počast, pozdrav i zahvalnost svom velikom heroju, doktoru Miodragu Laziću.

95

Info Bilten pripremili: saradnici za informisanje UKC RS

INFO BILTEN

Srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik u obilasku Stare hirurgije sa rukovodstvom UKC RS

Objekti spremni za prve pacijente oboljele od novog korona virusa

S

rpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik zajedno sa rukovodstvom UKC RS obišao objekte na lokaciji Stare hirurgije, adaptirane za prijem pacijenata oboljelih od novog virusa korona.

Ovom prilikom, generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić rekao je da je Stara hirurgija spremna za prve pacijente oboljele od virusa korona te da je ova lokacija opremljena kako bi se zaraženi od novog virusa korona isključili iz

srca zdravstvenog sistema UKC RS. Naveo je da su opremljene i dvije operacione sale kao i da je postavljeno 400 kreveta. Prof. dr Đajić je istakao značaj podrške rukovodstva Srpske u borbi protiv novog virusa korona, zahvaljujući kojoj ima dovoljno zaštitnih maski, odijela te testova na virus.

Naglasio je da naša ustanova normalno funkcioniše, da je snabdjevena te da nijedan pacijent u Srpskoj nije ugrožen bez respiratora.

Takođe je rekao da je prioritet da se od infekcije zaštite zdravstveni radnici, kako bi mogli da pruže najkvalitetniju uslugu pacijentima, ali i to da su medicinski radnici u ovom trenutku najugroženija profesija i da daju sve od sebe da se zaštite, ali da, nažalost, imamo našeg ljekara koji je na respiratoru i nekoliko radnika koji su pozitivni.

Dodao je da su svi njihovi pacijenti, kao i radne kolege, testirani i da su svi koji su bili pozitivni u karantinu, dok ostali rade. Prof. dr Đajić je istakao da su svi radnici UKC RS maksimalno zaštićeni, o čemu govori i podatak da nijedan zdravstveni radnik nije zaražen u ustanovi.

Prema njegovim riječima nijedan zdravstveni sistem ne može da izađe na kraj sa problemom koji je uzrokovao novi virus korona i potrebni su odgovornost i angažman svakog pojedinca, kao i državnog rukovodstva, kako bi neophodne mjere na suzbijanju epidemije bile donesene i primjenjene na vrijeme. Naglasio je da su najvažnije mjere koje su donesene zabrana rada osnovnih i srednjih

škola, bolja kontrola granica i vanredno stanje te da te mjere nisu donesene na vrijeme sigurno da bi zdravstvene ustanove sada bile pune bolesnika.

Zahvalio je rukovodstvu Srbije za pomoć u vidu medicinske opreme koja je stigla u UKC RS te naveo da će biti ravnomjerno raspoređena na sve bolnice u Srpskoj.

Srpski član Predsjedništva BiH Milorad Dodik je rekao da su sve mjere usmjerene kako bi se spriječilo širenje pandemije virusa korona te da imamo i oboljele i umrle, ali da nije u pitanju ekspanzija kao u drugim sredinama. Naveo je da su uporedo sa mjerama Vlade Republike Srpske i lokalnim mjerama angažovani i Studentski dom, kao i objekat Hirurgije kako bi se smjestili oboljeli ako bude potrebno.

Predsjednik Tima za praćenje sprovođenja mjera Republičkog štaba za vanredne situacije u Srpskoj i zamjenik generalnog direktora UKC RS dr Nenad Stevandić rekao je da stavljanje u funkciju i opremanje objekata u krugu Stare hirurgije u Banjaluci, gdje će se zbrinjavati isključivo lica oboljela od novog korona virusa, predstavlja podvig i uliva sigurnost stanovništvu. On je poručio da građani odgovore svojom disciplinom u narednih 15 dana te izrazio nadu da ćemo slaviti dobre rezultate.

96

INFO BILTEN

Dr Alen Šeranić, ministar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske posjetio UKC RS

Obišao pacijente oboljele od Covid 19

M

inistar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske dr Alen Šeranić, posjetio je 4.4.2020. godine Univerzitetski klinički centar Republike Srpske i zajedno sa generalnim direktorom UKC Republike Srpske prof. dr Vladom Đajićem i zamjenikom gene-

ralnog direktora dr Nenadom Stevandićem, posjetio pacijente oboljele od novog korona virusa koji su smješteni u Klinici za infektivne bolesti i Odjeljenju COVID 19. Tom prilikom ministar je rekao da je vrlo važno što je razgovarao sa pacijentima jer je želio da čuje utiske od njih.

Tokom posjete, ministar je rekao da zdravstveni radnici zaslužuju svaku pohvalu te naveo da i pacijenti sarađuju, što je veoma značajno.

Ministar se uvjerio da se u Klinici poštuju svi pincipi i mjere lične zaštite i konstatovao da su disciplina i odgovornost zdravstvenih radnika, ali i stanovništva, najbolji odgovor na pojavu i širenje epidemije.

Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić izjavio je da je danas resornom ministru Alenu Šeraniću pokazao da se u Klinici za infektivne bolesti poštuju sve procedure liječenja oboljelih od virusa korona. On je rekao da im je istovremeno bio cilj da ministru, koji je i član Republičkog štaba za vanredne situacije, pokažu da se poštuju i svi principi zaštite pacijenata i zaposlenog osoblja. Takođe, prof. dr Vlado Đajić je pozvao građane Srpske da ostanu kod kuće kako zbog sebe, tako i zbog onih koje vole i koji ih vole, ali i zbog zdravstvenih radnika.

Prof. dr Vlado Đajić se zahvalio novinarima što javnosti tačno prenose sve informacije u vezi sa mjerama nadležnih institucija Republike Srpske čiji je cilj sprečavanje širenja epidemije.

Predsjednik Tima za praćenje sprovođenja mjera Republičkog štaba za vanredne situacije dr Nenad Stevandić izjavio je da UKC RS ima dovoljan broj respiratora, što govori da Srpska za sada ne može da doživi scenario nekih zemalja u kojima se čeka priključivanje na te uređaje.

On je rekao da Republika Srpska očekuje nove respiratore i da je zdravstveni sistem potpuno spreman za suočavanje i sa težim oblicima krize. Dr Stevandić je rekao da su mnogi životi spaseni u Klinici za infektivne bolesti UKC RS, čime je pokazano da je Srpska odgovorila na izazov pojave virusa korona te da je to svrha i smisao postojanja i danonoćnog rada zdravstvenih radnika. Pohvalio je sve institucije, kao i infektologe i drugo osoblje koje disciplinovano radi na suzbijanju virusa. Disciplina, odgovornost i dobra strategija donose rezultate i što je najvažnije spasavaju živote, rekao je na kraju svog obraćanja medijima dr Nenad Stevandić.

97

INFO BILTEN

Načelnica Klinike za infektivne bolesti UKC RS prof. dr Antonija Verhaz

Teško je predvidjeti kraj pandemije virusa korona

P

rof. dr Antonija Verhaz, načelnica je Klinike za infektivne bolesti Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, a koja je jedina infektivna klinika u Republici Srpskoj.

U klinici se liječe pacijenti oboljeli od infekcije novim virusom korona, ali i oni pacijenti koji po svojoj simptomatologiji liče na one sa infekcijom novim korona virusom, što znači da imaju visoku temperaturu, kašalj, kihanje bol u mišićima, dakle, sve što nalikuje na gripu.

Naša sagovornica kaže kako se u Klinici za infektivne bolesti radi i dijagnostika i terapija, a pacijenti koji boluju od drugih infektoloških bolesti se u ovom trenutku ne liječe tu nego su premješteni na drugu lokaciju.

“Ova bolnica je apsolutno u funkciji liječenja samo COVID 19 infekcije. Međutim, naravno da smo prateći situaciju u Kini gdje je epidemija na završetku ali i događanja u Evropi, prije svega Italiji i Španiji, sa velikim brojem oboljelih, spremili i rezervne kapacitete,” kaže dr Verhaz.

Doktorice Verhaz, kakva je trenutno situacija na Klinici?

- Mi u ovom trenutku imamo 41 pacijenta koji imaju potvrđenu Covid infekciju i srednje teške do teške kliničke forme bolesti, a to znači da većina njih imaju komplikacije u smislu jednostrane a najčešće obostrane virusne upale pluća. Pacijenti se moraju često obilaziti, monitoring njihovih vitalnih funkcija mora biti na visokom nivou, jer je ova bolest nova i prvi put se susre98

ćemo sa liječenjem ovakvih pacijenata. Monitoring se redovno vrši, nadziru se vitalni parametri pacijenata. Na drugom spratu je smješteno šest naših najtežih pacijenta koji su na respiratoru. To su pacijenti najteže kliničke slike koji zahtijevaju respiratornu podršku. Naravno da, koristeći podatke naših kolega iz Kine koji su to prvi prošli, znamo da nekada pogoršanje bolesti zna da nastane osmog ili devetog dana u smislu zatajivanja disanja. Na prvom spratu su pacijenti koji sada čekaju testiranja, imaju kliničku sliku koja jako liči na ovu infekciju, ali dok ih ne testiramo ne znamo njihov status. To su pacijenti tzv. izolacija, ali vjerovatno da će se to u narednim danima pretvoriti u odjel COVID-a. Međutim, mi sada govorimo o klinici gdje se nalaze zahtjevni - teži pacijenti, ali imamo većinu pacijenata sa kliničkom slikom blagih simptoma - temperatura, bol u mišićima, kihanje, kašalj. Takvi pacijenti se kod nas nalaze na lokaciji Stare pulmologije, stare Klinike za plućne bolesti, i doktori koji su nama stavljeni na raspolaganje o njima vode računa. Ovi pacijenti imaju blagi klinički oblik.

Doktorice, prateći ovaj prethodni period, šta ste naučili iz ponašanja ovog korona virusa?

- Korona virusi su virusi za koje se zna od pedesetih, šezdesetih godina prošlog vijeka. Oni izazivaju običnu prehladu, to su sezonske bolesti koje se javljaju negdje od jeseni, preko zime pa do ranog proljeća. Međutim, 2003. godine smo imali jedan mutirani korona virus - SARS, koji je napravio velike probleme u smislu da je jedan virus koji je dotad izazivao prehladu počeo da izaziva upale pluća a epidemija SARS-a, koja je isto buknula u Kini i Aziji, je bila epidemija sa većom stopom smrtnosti. Međutim, ta se epidemija nije proširila u većem obimu. Mi nismo imali kontakta niti oboljelih od SARS-a. Onda se 2012. godine na Bliskom istoku pojavio novi mutirani virus korona koji se zvao MERS (Middle East korona virus). On je izazivao bolest koja je uz respiratornu simptomatologiju imala i još jednu komponentu - pacijente kojima su zatajivali bubrezi. Bila je veća smrtnost, međutim, i taj virus

se zadržao na tom području Saudijske Arabije i on nije dalje napravio neke probleme u Evropi, kao što je to sad situacija. Znači, ne susrećemo se sa ovim prvi put, ali kad imate jedan novi virus koji je pretrpio mutaciju i koji je biološki različitiji u odnosu na viruse koji poznajemo e, onda vi ne znate njegovu ćud ni njegovu biologiju i ne znate kako će se on u narednom periodu ponašati, pa je onda i epidemiologija malo različita, zbog toga kada se svi pitaju oko predviđanja svi su obazrivi u pogledu budućnosti.

Koji su to simptomi ovog virusa, ljudi često govore “malo šmrcam, malo sam začepljen”. Je li u pitanju korona virus?

- Ne mora značiti da se radi o infekciji novim korona virusom. Morate biti posebno oprezni kada uz ovu simptomatologiju koju smo opisali imate i epidemiološki podatak da ste bili u kontaktu sa nekom osobom koja je oboljela od ovog virusa, da ste možda putovali negdje ili ste dolazili u kontakt sa mnogo ljudi, ali najvažniji epidemiološki podatak je da ste bili u bliskom kontaktu sa osobom za koju znate da je oboljela od novog korona virusa.

To znači da ljudi koji su bili u nekoj svojevrsnoj izolaciji prethodni period ne moraju strahovati...

- Da, neko ko je u izolaciji i ko nije dolazio u kontakt sa mnogo osoba, najvjerovatnije to i nema. Jer, da biste dobili bolest, dobijate je respiratornim putem ili direktnim bliskim kontaktom. Ako nemate kontakte, onda ste sigurni da nemate bolest. Ali, ako ste bili u kontaktu ili ste

INFO BILTEN

posjećivali neke veće skupove onda se može desiti da dobijete tu infekciju.

Koliko ove mjere koje smo uveli izolacija, restrikcije pomažu?

- Bitna činjenica je ta da je ministar zdravlja epidemiolog doktor Alen Šeranić, tako da su ove protivepidemijske mjere, koje su preduzete i koje preduzimaju sve zemlje, jako dobre. U konačnici, sigurno će rezultirati kako će se epidemija ponašati. Dobre su i nužne.

SZO je prošle sedmice izdala preporuku u smislu da sama izolacija nije dovoljna već da se krene u agresivno testiranje i da se krene proaktivno...

Doc. dr Maja Travar, načelnica Zavoda za kliničku mikrobiologiju UKC RS, pozvala građane na odgovornost

Mjerama prevencije do manjeg broja pozitivnih na korona virus

- Da, ide se na to da se pronađe što veći broj osoba, jer ja sam rekla ne moraju sve osobe imati neku jasnu kliničku sliku, imamo asimptomatsku sliku, naročito kod djece. Mi imamo osobe koje su nosioci virusa i nemaju simptome, te osobe su u epidemiološkom smislu najopasnije, jer imate naoko zdravog pacijenta koji širi virus. On se smatra da nije ni za koga opasan, a on je izvor infekcije za mnoge ljude, tako da te mjere idu u pravcu da se detektuje što veći broj ljudi i da se stave u izo- NN: Možete li nam reći koji posao radi Zavod kad je u pitanju korona virus? laciju da se ne širi virus na opštu, pogotovo ne na TRAVAR: Zavod za kliničku mikrobiologiju stariju populaciju. radi mikrobiološku dijagnostiku virusa korona, konAli evo, dosta roditelja se pita - ako djeca kretno RT-PCR metodom za detekciju RNK virusa, koji se taksonomski naziva SARS-COV-2. Metoda konemaju kontakte sa najugroženijom populacijom, ako nema tog dodira, zbog jom obavljamo testiranje je dosta složena i sastoji se iz nekoliko faza. Za uzimanje uzorka kod pacijenata čega je i njima ograničeno ponašanje koristi se specijalna transportna podloga za viruse uz vani. Drugim riječima, da li može doći pomoć specijalne četkice. Ta podloga se transportuje do toga da ćemo reći pa dobro sad do Zavoda i onda se iz tog uzorka ekstrakuje RNK. najmanje ugrožene kategorije mogu ići Zatim se vrši detekcija genoma virusa. van? Uz poštovanje principa da nemaju dodira sa najugroženijima...

NN: Puno se ovih dana piše o različitim vrstama testiranja, recimo iz krvi pacijenta - Ovo je pitanje interesantno i korisno, ali je i slično. Da li te metode mogu pomoći? više upućeno epidemiolozima. Vi u stvari pitate TRAVAR: Detekcija antitijela iz krvi nije da li je dobro prokružiti cijelu jednu populaciju i to je dobro. U konačnici će doći do prokruži- preporučena od Svjetske zdravstvene organizacivanja, to znači da većina populacije oboli kao od je kao referentna metoda za dijagnostiku akutnih sezonskog gripa. Ali u jednom momentu, kada vi slučajeva, ali može koristiti kao pomoćna dijagnoimate populaciju koja nije imuna na ovu infekciju stika za praćenje kontakata. Recimo, ako je neko od ne smijete dozvoliti da vam se razboli veliki broj članova porodice bio u kontaktu s oboljelim, nakon ljudi. Onda imate problem da zdravstveni sistem sedam dana može se izvaditi krv da se vidi da li odgovori na tako nešto. Ovo je, svakako, dobro je ta osoba uopšte došla u kontakt s tim virusom i da li je razvila imunološki odgovor. Neki ljudi pitanje za epidemiologe. mogu razviti imunološki odgovor, a da i ne znaju da su oboljeli. E, to je zanimljivo kod ove bolesti.

Doktorice, kakva su Vaša predviđanja, do kad bi sve ovo moglo trajati?

NN: I te metode možete i Vi raditi na Zavodu?

- Teško je reći do kad će sve ovo da traje, ali TRAVAR: Te metode mi trenutno ne možemo već vidim da je stanovništvo disciplinovano što je ohrabrujuće i mislim da praćenjem ovih mjera raditi, jer je metoda PCR referentna metoda. To epidemiju držimo pod kontrolom, međutim, zai- je preporučeno za ranu detekciju. PCR postane sta je teško predvidjeti bilo šta u ovom momentu. pozitivan kad se pojave simptomi, a ponekad i u roku od 48 sati prije razvoja simptoma bolesti. To Intervju je dat za portal Buka. je jako dobro, jer ga otkrijete odmah.

NN: Laičkim jezikom, koliko traje taj postupak testiranja?

TRAVAR: Ovako, od uzimanja brisa pa do pojave rezultata prođe između 24 i 48 sati, u zavisnosti od termina kad je nama uzorak dostavljen u labaratoriju. Tako je i u drugim državama. U SAD i nekim drugim zemljama pacijenti čekaju do tri dana.

NN: Kad uradite test, koji je procenat tačnosti nalaza?

TRAVAR: To je odlično pitanje. Upravo sam bila na jednom vebinaru SZO-a na kom je između ostalog, bilo govora o senzitivnosti PCR metode, što znači osjetljivosti testa. Ona se kreće oko 80 procenata, što znači da detektuje 80 odsto inficiranih, ali specifičnost je skoro sto odsto. To znači da ako je test pozitivan, onda nema dijagnostičke dileme. Ali ako je neko negativan, ne isključuje se mogućnost da je inficiran, a da to nije detektovano testom.

Zbog toga se preporučuje da pacijenti koji su bili u kontaktu sa potvrđenim slučajem, bez obzira na negativan test, ostanu u izolaciji najmanje 14 dana.

NN: Zbog inkubacije, odnosno jer se virus još nije razvio?

TRAVAR: Da, ukoliko se na početku bolesti infekcija nije razvila u dovoljnoj mjeri da možemo da detektujemo virus. Zato se, ako se kod osobe pojave klinički simptomi, preporučuje ponovno uzimanje uzorka.

NN: Imate li dovoljno opreme, kapaciteta, možete li stići obraditi sve nalaze?

TRAVAR: Da, u ovom trenutku imamo dovoljno opreme i kapaciteta da adekvatno odgovorimo na zahtjeve. Na tržištu postoji nedostatak ek99

INFO BILTEN

strakcijskih kitova, ali trenutno imamo sasvim dovoljno da normalno pružamo usluge. Ono što je problem je zaštitna oprema, jer je nema na tržištu.

Mi koristimo zaštitne maske, takozvane FFP-3, i zato veliki broj uzoraka testiramo odjednom, zbog racionalne potrošnje zaštitne opreme. Zbog svega navedenog, trudimo da zbog manjka opreme na tržištu racionalno koristimo resurse koje imamo. Zato nam je od koristi da se pacijenti testiraju prema stvarnoj potrebi i da to testiranje bude racionalno.

NN: Zašto je potrebno ponavljati nalaze?

Da li je to iz ovog što ste rekli, da može biti da je virus još u inkubaciji?

TRAVAR: Recimo, ako sam ja bila u kontaktu sa zaraženim pacijentom i uradim bris a nalaz se pokaže negativan, a poslije dva dana dobijem temperaturu, i kad bih tada uradila nalaz on može da bude pozitivan. Zato se radi ponavljanje, time se povećava senzitivnost testa.

je i mi u UKC RS imamo nekoliko aparata. To je jedan mali aparat veličine tostera. Poslali smo upit da ga dobijemo ali, nažalost, zbog situacije u Americi i ogromnog broja zaraženih, nema ga trenutno na raspolaganju na tržištu. Voljeli bismo da ga možemo dobiti, jer nalaz zaista dobijete bukvalno za pet minuta. Postoji još jedna vrsta testa, a to su testovi za GeneXpert. Zbog porasta potražnje u SAD i u drugim zemljama, trenutno još ne možemo da ih dobijemo, ali smo pokrenuli proceduru nabavke. Ovi testovi rješavaju dijagnostičku dilemu za sat vremena. Ovaj intervju je odlična prilika da kažemo da dobijamo donaciju od Državne regulatorne agencije za radijacijsku i nuklearnu sigurnost (IAEA). Treba da dobijemo PCR aparat i kompletan nivo biosigurnosti 3 sa opremom i reagensima za 2.500 testiranja. On iz Austrije kreće ove sedmice i očekujemo ga uskoro. Mnogo se radujemo zbog toga.

TRAVAR: Virusi mogu da inficiraju ćelije bakterija, biljaka, životinja ili ljudi. Oni mogu da se razmnožavaju samo u ćelijama. Visokopatogeni virusi, kao što je ovaj novi korona virus, su opasni, jer se skoro pojavio i zato kod ljudi postoji relativno visok procenat obolijevanja. Jednostavno, ljudi nisu imali antitijela na njega, nije se pojavljivao u prošlosti. Neki drugi virusi, poput herpesa, prilagođavaju svoj metabolizam i razmnožavanje našim ćelijama i preživljavaju s nama od ranog djetinjstva do smrti.

NN: To znači da će i ovaj novi korona virus biti rutina za nas kad razvijemo prirodnu otpornost i kad se razviju vakcine?

TRAVAR: Tako je. Praktično, za naredne generacije ovaj virus će možda biti potpuno uobičajen, patogen. Ali mi smo imali tu nesreću da smo prva generacija koja se susrela s njim i zato smo prvi na udaru. U trenutku kad se prvi NN: Hoće li taj uređaj olakšati Vaš rad? put pojavi u populaciji, niko nema zaštitna anTRAVAR: Kako da ne. Moći ćemo efikasnije titijela i zato je veliki broj oboljelih. U razvoju NN: Ne znam koliko je tačno, ali mediji raditi i imaćemo viši nivo biosigurnosti. To je za su strategije za razvoj vakcine, ali do tada ostapišu da u Americi postoji neki novi nas fantastična stvar. uređaj koji testiranje obavlja za pet ju nam mjere prevencije koje su do sada dale minuta. Da li je to tačno? dobre rezultate.

TRAVAR: Da, zaista u Americi postoji taj NN: Šta su to virusi? Zašto su oni toliko Intervju je dat za Nezavisne novine opasni za nas? uređaj. Proizvodi ga kompanija „Abbott“, od ko-

Maja Popović, medicinska sestra, na prvoj liniji fronta u borbi sa korona virusom

mnu odgovornost u liječenju i njegovanju oboljelih od opakog virusa koji je izazvao pandemiju u cijelom svijetu.

“Za razliku od ranije, sada zbog velikog stresa i napora osjećam veći i psihički i fizički umor kako ja, tako i ostali zdravstveni radnici, ali ne predajemo se u borbi protiv nevidljivog neprijatelja. Iako smo iscrpljeni hrabro se držimo svi zajedno”, kaže Popovićeva.

Ono što joj dodatno daje snagu je to što svakodnevno ima priliku da viđa svoju porodicu.

“Strogo se pridržavamo svih higijensko-epidemioloških propisa koje dobijamo od Ministarstva zdravlja”, ističe Popovićeva.

Zbog epidemije radno vrijeme UKC RS se promijenilo u zavisnosti od pozicija na kojima se zdravstveni radnici nalaze. Kod nekih je isto, dok se kod drugih produžilo ili se radi u različitim smjenama.

Naša sagovornica kaže da je svim zdravstvenim radnicima zajedničko to što su dostupni u bilo koje doba dana, baš zbog situacije i mogućih promjena stanja i razvoja ovog virusa.

“Osjećaj kada čujete da je neko izliječen od korona virusa je olakšavajući, a ujedno nam daje motivaciju da se i dalje borimo za ostale pacijente. Svaki novi slučaj izlječenja uliva nadu da će se ova kompletna situacija preokrenuti u našu korist i da ćemo se izboriti u ovoj bici”, kaže Maja Popović i poručuje svim građanima da ostanu u svojim kućama i pridržavaju se izrečenih mjera klinike, tako i za cijeli zdravstveni system u Re- jer smo svi zajedno u ovome i samo se zajedno publici Srpskoj zdravstveni radnici imaju ogro- možemo izboriti.

Svako izliječenje uliva nadu da ćemo dobiti bitku

Z

aštitna maska sa filterima, viziri, naočare, kombinezon sa kapuljačom… samo su dio opreme koju svakodnevno oblači Maja Popović, medicinar zdravstvene njege u Klinici za infektivne bolesti UKC RS. Iako se, zajedno sa ostalim ljekarima, medicinskim sestrama, tehničarima i drugi pomoćnim osobljem, svaki dan nalazi na prvoj liniji odbrane od novog virusa korona, Maja ne posustaje i u dobrim stvarima pronalazi motivaciju za nove borbe.

“Oprema uključuje zaštitne maske sa filterima, kaljače preko obuće, vizire, naočare, kombinezone sa kapuljačom, kape, jednokratne rukavice. Opremu oblačimo po strogo propisanom postupku i redu, koji traje oko 15 minuta. U opremi je jako teško raditi zbog otežanog kretanja i vrućine, koja dovodi do dehidracije, ali je ona neophodna kako bismo uzeli briseve ili došli do pacijenta kojeg liječimo ili njegujemo. Bez obzira na sve te okolnosti, posao mora biti besprijekorno odrađen”, priča Popovićeva.

Kako kaže, korona virus predstavlja veliki izazov kako za medicinsko osoblje Infektivne 100

INFO BILTEN

Jedinstven podvig ljekara UKC RS svjetskog ranga

U jednom aktu spasili majku i bebu

Otvorena Covid 19 operaciona sala u Klinici za infektivne bolesti UKC RS

T

im ljekara Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, predvođen prof. dr Milojem Joksimovićem, jednim od najpoznatijih neurohirurga regiona, izveo je uspješno ovu operaciju. Kako je rekao, ovaj operativni zahvat podrazumijevao je multidisciplinarni pristup više grana medicine.

Operisan prvi pacijent pozitivan na novi korona virus

Lj

ekarski tim Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je u novootvorenoj hirurškoj sali, rezervisanoj za pacijente pozitivne na novi korona virus, izveo prvi operativni zahvat. Riječ je o pacijentu kojem je operisano slijepo crijevo i koji je trenutno stabilnog zdravstvenog stanja. Po pravilu, radi se o rutinskoj operaciji, ali u ovim okolnostima ona je bila poseban izazov za naš medicinski tim.

Operaciona sala za zbrinjavanje pacijenata sa novim virusom korona u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske je spremna kako bi se u njoj mogli izvoditi operativni zahvati, od onih najjednostavnijih do najkomplikovanijih, kao i porodi carskim rezom.

Hirurška sala raspolaže sa četiri bolesničke sobe i nalazi se u sklopu Klinike za infektivne bolesti. Ovakav način organizacije doprinosi lakšem, bržem i sigurnijem zbrinjavanju visokosuspektnih i pozitivnih pacijenata na korona virus. Na ovaj način štitimo osoblje, ali i druge pacijente. U skladu s tim pripravne ekipe, hirurzi, instrumentarke, anesteziolozi i anestetičari imaju svoj raspored prema kojem će raditi u ovoj operacionoj sali u ovom odjeljenju. Poslovodstvo Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem čini maksimalne napore da spremno odgovori na krizu prouzrokovanu novim virusom korona te su za sedam dana stvoreni dodatni kapaciteti uključujući i puštanje u rad ove operacione sale.

U ovom aktu učestvovali su neurohirurški, ginekološki i anesteziološki timovi, što govori u prilog činjenici o kakvom stručnom podvigu našeg medicinskog osoblja se radi, kazao je Joksimović. Prema njegovim riječima, odlučio je da se uradi ovako komplikovana operacija, jer UKC RS ima sve uslove da je izvrši. „Verovao sam u tim lekara. Ovakve operacije su veliki izazov za svaku zdravstvenu ustanovu te su mogući svakakvi ishodi. Mi smo presrećni što smo je obavili uspešno i što smo uspeli spasiti dva života“, rekao je dr Joksimović.

Rodoljub Popović, specijalista anestezije i reanimacije intenzivnog liječenja u UKC RS, kazao je da je ovo bila veoma teška i zahtjevna operacija, posebno zato što je rađena na pacijentkinji koja je bila u devetom mjesecu trudnoće. „Naglasio bih veliku ulogu anesteziologa u Jedinici intenzivnog liječenja. Postoperativno liječenje je nastavljeno u ovoj jedinici, a pacijentkinja je nekoliko dana bila u indukovanoj komi i nakon toga je uslijedilo postepeno buđenje i oporavak“, kazao je Popović.

Dodao je da je operacija trajala između tri i četiri sata te da su se uspjeli izboriti sa svim problemima koje je ona donijela.

Saša Savić, ginekolog u Klinici za ginekologiju i akušerstvo u najvećoj zdravstvenoj ustanovi u RS, naglasio je da su ovakve operacije veoma rijetke te da su istovremeno radili dva visokorizična operativna zahvata na osnovu fenomenalne dijagnostike. „Postavljena je indikacija da se uradi carski rez ponovo, jer ga je majka već imala, a nakon uspješno izvedene operacije nastavljena je i neurohirurška operacija, koja je sasvim dobro prošla i intraoperativno i postoperativno“, pojasnio je Savić.

Saša Vujnović, načelnik Zavoda za radiologiju UKC RS, kazao je da je ovo još jedan primjer kako timski rad može dovesti do velikog uspjeha.

Bitno je da se razumije da se ne radi o trivijalnom slučaju, nego o vrlo kompleksnom problemu koji bi zadao brige svim klinikama na svijetu, dodao je Vujnović.

Presretan je bio i otac bebe. Kako je rekao vjerovao je da će tim ljekara uspjeti da uraditi ovu komplikovanu operaciju i da spasi njegovu ženu Sanju i bebu Bogdana. „Simptomi su bili normalni prije poroda, čak je imala i dobre nalaze kad smo bili kod doktora.

Međutim, to stanje se odjednom pogoršalo. Hvala svima koji su doprinijeli da bude spasen život mojih žene i djeteta“, istakao je Šuman, koji je sa suprugom dobio treće dijete, a imaju još i dvije kćerke. Jedanaestogodišnja Mia Šuman rekla je da je bila veoma srećna kada je vidjela da su njeni majka i brat dobro.

Naime, Sanji Dardić-Šuman dijagnostikovana je aneurizma arterije na krvnom sudu u mozgu, koja je izazvala teško krvarenje, pa je morala na operaciju glave i carski rez, jer je bila u devetom mjesecu trudnoće.

Prilikom otpusta majke i bebe iz UKC RS, predstavnici Fondacije “Djeca nam se rađala” uručili su donaciju majci i bebi, ček u iznosu od 2.000 KM. 101

INFO BILTEN

Rijetke bolesti Obilježavanje Međunarodnog dana rijetkih bolesti u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske Povodom obilježavanja Međunarodnog dana rijetkih bolesti održano je predavanje u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske, posvećeno rijetkim bolestima i izazovima življenja sa rijetkom bolesti, a u organizaciji Centra za rijetke bolesti Republike Srpske i Saveza za rijetke bolesti Republike Srpske.

Prisutnima su održali predavanje republički koordinator za rijetke bolesti mr sc. med. Nina Marić na temu „Tranzicija pacijenata sa rijetkim bolestima iz pedijatrijskih u adultne zdravstvene ustanove“, a o rijetkim bolestima iz ugla pacijenata govorila je mr ph. Anđelka Stupar na temu „Rijetke bolesti – izazovi“. Takođe, predsjednik Saveza za rijetke bolesti Republike Srpske Biljana Kotur predstavila je aktivnosti Saveza u 2019. godini kroz temu “Savez za rijetke bolesti, naših pet godina” kao i ovogodišnji broj časopisa “Svijet rijetkih”.

S

vake godine se 28. februara u svijetu obilježava Međunarodni dan rijetkih bolesti, sa ciljem da se podigne svijest šire javnosti i svijest donosioca odluka i kreatora zdravstvene politike o rijetkim bolestima i uticaju koje one imaju na život oboljelih i članova njihovih porodica. Po prvi put na ovaj način Međunarodni dan rijetkih bolesti je obilježen u našoj ustanovi.

Takav program je za proteklih pet godina imala i Republika Srpska, a jedan od njegovih važnih ciljeva je i povezivanje stručnjaka različitih specijalnosti koji su uključeni u dijagnostiku, praćenje i liječenje ovih pacijenata. Budući da su rijetke bolesti različite etiologije, da se javljaju u različitoj životnoj dobi i da zahvataju različite organe i sisteme, problematiku rijetkih bolesti nalazimo u svim segmentima medicine.

Kao najveća zdravstvena ustanova u Republici Srpskoj, UKC RS pruža mogućnost multidisciplinarnog pristupa ovim pacijentima u pogledu dijagnostike, prevencije i liječenja. U Klinici za

102

dječje bolesti UKC RS, odlukom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske, 2015. godine je formiran Centar za rijetke bolesti Republike Srpske koji, između ostalog, vodi i evidenciju o osobama oboljelim od rijetkih bolesti u našoj zemlji. Prema toj evidenciji, trenutno u Republici Srpskoj 542 osobe boluju od neke od 202 različite rijetke bolesti. Centar izdaje ovim licima i legitimacije koje im omogućavaju da ostvare svoja prava iz zdravstvene i socijalne zaštite. Centar za rijetke bolesti Republike Srpske koordiniše i radom Komisije za rijetke bolesti Republike Srpske i Programom za rijetke bolesti predviđenim aktivnostima.

Prilikom obraćanja medijima mr sc. med. Nina Marić je rekla da neki od naših pacijenata imaju dijagnozu od koje u svijetu boluje tek oko 20 osoba te da su takvi pacijenti na ivici društva. Dodala je da je cilj obilježavanja ovog međunarodnog dana da se skrene pažnja javnosti na ove pacijente i na njihove probleme.

Biljana Kotur, predsjednik Saveza za rijetke bolesti RS, rekla je da je globalna kampanja za rijetke bolesti ove godine „Ima nas 300 miliona“ te je dodala da iako su ova oboljenja rijetka na svjetskom nivou, broj oboljelih i nije tako mali. Dodala je da što je veća rijetkost oboljenja, to su i veći problemi sa kojima se oboljeli i njihove porodice suočavaju. Dodala je da je cilj Saveza da edukuju oboljele te da od prošle godine drže pravne radionice. Rekla je da su angažovali advokatsku kancelariju koja pruža besplatne pravne savjete oboljelima, jer su često prava ovih osoba prekršena.

Alen Šeranić, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS, rekao je da će ove godine biti izrađen novi program za rijetke bolesti u RS te da će se definisati dalja kretanja kada je razvoj ovog sistema u pitanju. Naglasio je da je imenovana komisija koja će se baviti ovim problemom. Dodao je da su prošle godine uveli kategoriju u smislu priznavanja stanja oboljelih, kao i izdvajanja određenih sredstava u skladu sa Zakonom o socijalnoj zaštiti.

INFO BILTEN

Međunarodni dan žena 2020.

Više od 1000 radnica Univerzitetskog kliničkog centra RS proslavilo Međunarodni dan žena Nikola Damjanović, vokal (Služba obezbjeđenja), Željko Derajić, vokal (Uprava UKC RS), Milan Majstorović, vokal (Odjeljenje za upravljanje med.tehnologijama), Igor Dugonjić, gitara (Odjeljenje za upravljanje med. tehnologijama.), Vladimir Mijatović, harmonika (Pravna služba), Miroslav Dubravac, bas kontra (Služba uslužnih djelatnosti), Ilija Baroš, vokal (Zavod za patologiju), Uroš Ritan, harmonika (Klinika za ortopediju i traumatologiju), Pavle Arambašić, gitara (Klinika za unutrašnje bolesti) Danijel Kostić, gostujući član, bubnjar.

Ž

ene u velikom procentu čine radni kolektiv naše zdravstvene ustanove i pokretačka su snaga naše institucije koja unazad nekoliko godina postiže sve bolje rezultate, rekao je ovo prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske povodom proslave Međunarodnog dana žena, na kojoj se okupilo više od 1000 radnica naše ustanove.

On je istakao da UKC RS ima veliku podršku struktura vlasti RS i predsjednice Republike Srpske gospođe Željke Cvijanović, koja je takođe prisustvovala osmomartovskoj proslavi sa radnicama našeg kolektiva.

U bogatom muzičkom programu učestvovao je popularni pjevač Saša Matić, a kao predgrupa nastupio je bend „Sunrise“ iz Banjaluke.

Veliko oduševljenje prisutnih je izazvao i nastup Orkestra UKC RS koji broji 12 članova iz svih organizacionih jedinica. Orkestar čine: Dijana Kostić, vokal (Klinika za plućne bolesti), Željko Palačković, klavijaturista (Tehnička služba),

Tokom večeri organizovana je tombola te je podijeljen veliki broj nagrada. Sponzori tombole su bili SC „Arar“ Banjaluka sa novčanom nagradom u iznosu od 1000,00 KM, ZTC „Banja Vrućica“, ZZFMR “Dr Miroslav Zotović” (Banja Slatina), „Tržnica a.d.“ Banjaluka, „Juventa“, banjalučki restorani „Gatsby“, „Provence“ i „Marko Polo“, „Integra“ i „Bizare“.

U svom obraćanju predsjednica Željka Cvijanović istakla je da su žene važne za svaki kolektiv i zahvalila se rukovodstvu UKC RS na pažnji prema svojim radnicama. Dodala je da je ovo prilika da se pripadnice ljepšeg pola druže i bar nakratko zaborave sve teške poslovne obaveze sa kojima se susreću svakodnevno. Damama je takođe poručila da čuvaju rukovodstvo ustanove koje im priređuje ovakve manifestacije.

103

F

INFO VIJESTI

ond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske počinje da finansira kohlearne implantate za djecu sa oštećenim sluhom, a ovu zdravstvenu uslugu će pružati Univerzitetsko-klinički centar Republike Srpske.

Ovo je omogućeno izmjenom Pravilnika o sadržaju, obimu i načinu ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu koji je usvojio Upravni odbor ove institucije te je i nastavak poslovnog opredjeljenja Fonda da se osiguranicima u kontinuitetu obezbjeđuje dostupnija i kvalitetnija zdravstvena zaštita.

Budući da trošak ugradnje kohlearnog implantata za jednog osiguranika iznosi oko 32.000 KM, ovo će biti velika finansijska olakšica za roditelje djece sa oštećenim sluhom, jer će ubuduće Fond u potpunosti snositi troškove finansiranja i ugradnje ovog aparata.

Kohlearni implantati se uglavnom ugrađuju djeci sa urođenom obostranom gluvoćom, kao i djeci sa preogresivnim postlingvalnim gubitkom sluha ili stanja nakon meningitisa. Sve dosadašnje studije kao i djeca kojoj su ugrađeni kohlearni implantati su pokazali da, zahvaljujući ovom aparatu, imaju uredno razvijen govor, redovno pohađaju školu i aktivni su članovi društvene zajednice.

Takođe, sve svjetske studije su dokazale da je uspješnost kao i efektnost ugradnje kohlearnog implantata mnogo

F

ond zdravstvenog osiguranja RS od 1. Marta je počeo da finansira osam novih zdravstvenih usluga koje do sada nisu bile dio zdravstvenog sistema Srpske. Mnoge nove usluge predstavljaju pravi iskorak u liječenju naših osiguranika, poput hipertermičke intraoperativne aplikacije citostatika koju će Fond u potpunosti finansirati za oboljele od malignih bolesti. Ovom uslugom koja će se raditi u Univerzitetskom kliničkom centru RS kompletira se onkološko liječenje, ali i smanjuju troškovi hemioterapije, jer je riječ o intraoperativnoj aplikaciji zahavljujući kojoj se uništavaju mikrometastaze koje nisu vidljive golim okom. Budući da su osiguranici koji boluju od malignih bolesti oslobođeni plaćanja participacije i ovu novu zdravstvenu uslugu Fond će u potpunosti finansirati za one osiguranike kojima je neophodna.

Pored toga, iz oblasti ortopedije uvedene su dvije potpuno nove usluge koje će takođe biti dostupne u UKC RS. Riječ je o terapiji plazmom trombocita, kao i terapiji plazmom trombocita pod 104

Nova prava iz zdravstvenog osiguranja

Fond počinje da finansira kohlearne implantate

veća ako se djeci ugradi u što ranijoj životnoj dobi.

Dakle, sa finansiranjem kohlearnog implantata Fond nastavlja u pravcu proširenja prava osiguranih lica koji su isključivo rezultat odgovorne poslovne politike gdje se svaka ušteda usmjerava na poboljšanje kvaliteta zdravstvene zaštite. Podsjećamo da smo i prošle godine pojednostavili proceduru

i proširili prava iz oblasti medicinskih sredstava, a sa ovim potezom Fond samo potvrđuje svoje nastojanje da zdravstvenu zaštitu u kontinuitetu čini mnogo boljom.

Napominjemo da ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana nakon objavljivanja u „Službenom glasniku“ te se njegova primjena očekuje u drugoj polovini marta ove godine.

Fond finansira nove zdravstvene usluge

Iskorak u liječenju u bolnicama Srpske Takođe, u UKC RS uvode se i nove usluge iz oblasti radiologije, poput magnetne rezonance srca, MR artrografije, MR angiografije koronarnih krvnih sudova i slično.

Nove zdravstvene usluge su na neki način samo nastavak finansijske podrške Fonda kada je riječ o ulaganjima zdravstvenih ustanova, posebno u smislu opreme i kadra. Podsjećamo da je Fond i početkom ove godine počeo da finansira 33 nove zdravstvene usluge kontrolom ultrazvuka zahavljujući koji- zbog kojih su naši osiguranici slani na ma se smanjuje potreba za operativnim liječenje izvan RS. liječenjem kao i dugotrajnim fizikalnim Dakle, FZO RS kroz kontinuiratretmanom. nu finansijsku podršku zdravstvenim

I

INFO VIJESTI

zmijenjeni Zakon o zdravstvenom Predstavnici Fonda učesnici panel diskusije osiguranju RS dao je širok spektar prijava na zdravstveno osiguranje s posebnim naglaskom zaštite one kategorije društva koje su od socijalnomedicinskog značaja, što ranije nije bio slučaj. Najkonkretnije, svi oni koji su se ranije osiguravali kao nezaposleni, a ne mogu da se osiguraju na drugi način, sada će moći da se osiguraju po osnovu godina, posebnog društvenog statusa. Dakle, sada se jasnije i čvršće štite Popović: Čvršće štitimo prava socijalno-medicinski ugroženih prava određenih, prije svega, socijalnomedicinski ugroženih kategorija stanov- kategorija građana ništva u odnosu na ranija rješenja, ali i proširuju se određena prava, poručio je Dragan Popović, savjetnik direktora za ekonomske poslove Fonda zdravstvenog osiguranja RS, u panel diskusiji na temu „A gdje su moja socijalna prava“ u organizaciji „Oštre nule“ iz Banjaluke.

S druge strane, kako je istakao Popović, dobija se jasnija slika o strukturi osiguranih lica i određenim statusima u kojima se oni nalaze, što stvara mogućnosti da društvo eventualno dodatno interveniše kako bi se popravio njihov status ili unaprijedila njihova prava. „To ranije nije bilo moguće, jer je ova informacija bila ‘zamagljena’ činjenicom da su svi koristili jedan osnov (nezaposlenost) koji suštinski nije bio U ovoj diskusiji u kojoj su učestvoprimarni u odnosu na njihove potrebe“, odnosno oni kojima je u kontinuitetu vali predstavnik Centra za socijalni rad smatra Popović. potrebna zdravstvena zaštita i koji se po Banjaluka, savjetnik za socijalno-ekoosnovu bolesti ili posebnog društvenog nomsku politiku Olivera Mastikosa, statusa (djeca, trudnice, porodilje, stariji ustanovama nastoji da ojača zdrav- pravnik Darko Marijanović, kao i predod 65 godina, oboljeli of teških oboljenja stveni sistem, ali i da ga dodatno stavnici Fonda zdravstvenog osiguranja i slično) prijavljuju na zdravstveno osiunaprijedi i u tom smislu će uvijek RS najviše dilema izazvao je rok od 29. guranje. Dakle, ova kategorija građana podržati uvođenje novih zdravstvenih februara i da li će građani koji su po zdravstvenu zaštitu ostvaruje u kontiusluga. Sa svakom novom zdravstve- osnovu nezaposlenosti bili prijavljeni nuitetu, jer da bi se po osnovu bolesti nom uslugom smanjuje se potreba na zdravstveno osiguranje moći i naprijavili na zdravstveno osiguranje bitupućivanja naših osiguranika na li- kon tog perioda da se prijave na zdravno je samo da donesu nalaz i mišljenje ječenje izvan RS. Na taj način Fond stveno osiguranje. doktora odgovarajuće grane medicine.

Predstavnici Fonda su na ovoj pasmanjuje i troškove zdravstvene za„Posebno smo vodili računa da graštite izvan Republike Srpske, a taj nel diskusiji poručili da je pomenuti đani ni na koji način ne budu oštećeni novac usmjerava na bolnice i domo- zakon omogućio da su svi građani koji ili da im se oteža ostvarivanje prava. ve zdravlja u Srpskoj. Naime, nekada su po osnovu nezaposlenosti ranije biImajući u vidu da mi nemamo načise na liječenje izvan RS upućivalo i li prijavljeni na zdravstveno osiguranje na da utvrdimo ko je od onih koji su po 20.000 pacijenta godišnje, a sada da su do 29. februara po automatizmu do 31.12.2019. godine bolesni, kojima se u Srbiji i FBiH godišnje liječi oko prijavljeni na zdravstveno osiguranje. traje proces liječenja ili kojima proces Međutim, kako su istakli, to ne znači 5.000 do 6.000 pacijenata. liječenja treba da započne u tom roku Podsjećamo da je Fond i u 2020. da nakon tog roka građani neće moći uveli smo ovaj prelazni period kako negodini planirao veći iznos sredstava za da ostvare mogućnost prijave na zdravzaposleni ne bi imali prekid u osiguranju bolničku zdravstvenu zaštitu i to za 10,5 stveno osiguranje. Čak naprotiv, riječ je i kako bi mogli da svoj status po novoj miliona KM u odnosu na 2019. što ja- o procesu koji u kontinuitetu traje što proceduri regulišu na vrijeme. Dakle, rok sno ukazuje da je opredjeljenje Fonda znači da će Fond građane koji donesu 29. februar nije rok u kojem se moraju očuvanje zdravstvenog sistema, izme- potrebnu dokumentaciju i nakon tog svi prijaviti u Fond nakon čega to više đu ostalog, uvođenjem novih procedu- perioda uredno prijavljivati na zdravneće moći, već je to period do kojeg su ra, odnosno zdravstvenih usluga, lije- stveno osiguranje. svi sa biroa osigurani kako bolesni ne kova i slično.

Najvažnije je da su ovim zakonom, bi trpjeli. Svi oni koji svoj status ne rekao i podzakonskim aktima Fonda, zagulišu do 1. marta ove godine, prestaštićene najugroženije kategorije ljudi, će biti osigurani, ali će svoje pravo na

„A gdje su moja socijalna prava?“

105

INFO VIJESTI

Lica bez prihoda na osiguranje se mogu prijaviti i nakon 29. februara Kada su u pitanju lica bez prihoda za koje je potrebna potvrda Poreske uprave o visini oporezivih prihoda za sve članove domaćinstva, napominjemo da će građani i nakon 29. februara moći da se na zdravstveno osiguranje prijave po ovom osnovu, ukoliko spadaju u ovu kategoriju ljudi. Inače, Poreska uprava RS i Fond zdravstvenog osiguranja RS potpisali su nedavno Protokol o saradnji kojim je omogućena elektronska razmjena podataka kako bi se pojednostavile procedure i građanima olakšalo sticanje svojstva osiguranog lica. Prema Protokolu, dogovoreno je da će Fond zdravstva na osnovu direktnog pristupa podacima Uprave moći utvrditi da li postoji osnov za sticanje svojstva osiguranog lica, a građani će svoje pravo na zdravstveno osiguranje potvrditi donošenjem uvjerenja o visini oporezivih prihoda iz Poreske uprave RS. Licem bez prihoda, inače, smatra se osoba čiji dohodak po članu zajedničkog domaćinstva ne prelazi iznos najniže plate u Republici Srpskoj (trenutno je to 520 KM).

V

lada Republike Srpske obezbijedila je dodatnih 52 miliona KM, a sve u cilju da zdravstvene ustanove od ove godine zdravstvenim radnicima isključivo uplaćuju bruto platu, poručio je ovo premijer Republike Srpske na sastanku sa rukovodiocima zdravstvenih ustanova na kojem je prisustvovao i resorni ministar Alen Šeranić kao i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja RS Dejan Kusturić.

“Građani Srpske moraju biti zadovoljni uslugama u zdravstvenom sektoru Srpske”, poručio je Višković. On je istakao da nema više gomilanja dugova u zdravstvenom sistemu te da se radi na tome da ovaj sistem bude održiv.

“U ovoj godini trebalo bi da budu uvedene nove 32 procedure u zdravstvenom sektoru RS. Sa Republičkim fondom zdravstvenog osiguranja Srbije smo krajem prošle godine potpisali Ugovor i isplatili naša dugovanja, a potpisan je i sporazum kako bi naši pacijenti, koji se ovdje ne mogu liječiti, bili na isti način tretirani kao pacijenti iz Srbije, čime ćemo uštedjeti znatan novac”, rekao je Višković.

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić istakao je da je cilj zaustavljanje rasta dugovanja zdravstvenog sistema. On je naglasio da od 1. januara svi moraju uplaćivati poreze i doprinose, jer će se na taj način, kako je istakao, riješiti pitanje likvidnosti zdravstvenih ustanova.

Vršilac dužnosti direktora Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić naveo je da su za106

zdravstveno osiguranje moći ostvariti u bilo kom trenutku podnošenjem zahtjeva u Fonda u skladu sa pravilima koja važe kako do 29. februara, tako i nakon toga“, istakao je Popović.

Učesnici panel diskusije osvrnuli su se i na procedure ostvarivanja prava koje su po njima komplikovane i suviše birokratske.

Predstavnici Fonda su sve učesnike podsjetili da je Fond preuzeo na sebe obavezu prijave 200.000 građana koji su po osnovu nezaposlenosti bili prijavljeni na osiguranje. Takođe, kako je navedeno, za razliku odranije kada su građani morali da odlaze prvo u Zavod za zapošljavanje sa određenom dokumentacijom, pa u Fond da ovjere zdravstvenu knjižicu, sada je proces prijave na zdravstveno osiguranje na jednom mjestu.

Sve učesnike predstavnici Fonda su podsjetili da je početkom ove godine pripremljena detaljna informaci-

ja za građane o mogućnostima prijave na osiguranje. Pored toga, građanima su takođe na raspolaganju i zaštitnici prava, koje mogu potražiti u svim poslovnicama Fonda ili na neki od brojeva telefona koji su jasno naznačeni na internet stanici Fonda.

Osim izmjena pomenutog zakona na ovoj panel diskusiji bilo je govora i o načinu finansiranja i funkcionisanja zdravstvenog sistema, ali i o stalim segmentima zdravstvenog sistema.

Nevladina organizacija „Oštra nula“ zahvalila se predstavnicima Fonda što su se odazvali pozivu što je dobar primjer, kako su naveli, spremnosti institucije da sasluša i „drugu stranu“. Kako su istakli, do sada institucije sistema nisu se baš često odazivale na ovakve skupove te su zbog toga, posebno zahvalni Fondu što je na ovaj način pokazao otvorenost i spremnost da sasluša i neka druga mišljenja, jer je to jedini put društvenog unapređenja uopšte.

Finansijska injekcija za dodatnu stabilizaciju zdravstva

Vlada RS obezbijedila dodatnih 52 miliona KM za zdravstvo

hvaljujući Vladi Srpske urađene detaljne projekcije koliko je novca potrebno za zdravstvene ustanove kako niko više ne bi imao izgovor za gomilanje dugovanja.

“Svi u zdravstvenom sistemu su danas dobili jasne instrukcije i moraju imati odgovornost. Posao Fonda zdravstvenog osiguranja jeste da prioritet u finansiranju budu javne zdravstvene ustanove kako bi bio obezbijeđen kvalitet u radu”, rekao je Kusturić.

Direktor Doma zdravlja Čelinac Draško Kuprešak ocijenio je da je za

sve domove zdravlja dobro što je Vlada Srpske našla način da bude ispoštovan dogovor o povećanju najniže cijene rada.

“Ovo će biti dodatni impuls za zdravstvene ustanove u Srpskoj kako bi uravnotežile poslovanje. Dom zdravlja Čelinac nema dugovanja, a trezorski model poslovanja se pokazao kao dobar”, rekao je Kuprešak.

Pripremila: Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

INFO VIJESTI

ZTC “Banja Vrućica”, 15.4.2020.

O

ko 150 lica prošlo je kroz teslićki karantin koji se nalazi u Hotelu “Posavina” u Banji Vrućici, od kojih je 131 sa područja opštine Teslić.

“Na inicijativu Republičkog štaba civilne zaštite prihvatili smo studenate i đake koji su doputovali iz inostranstva…

Svi su testirani i negativni na COVID-19, pod kompletnim su medicinskim nadzorom, i mislim da su zadovoljni smještajem i hranom”, istakao je direktor Zdravstveno-turističkog centra “Banja Vrućica” dr Dragan Bogdanić.

“Saradnja Republičkog štaba za vanredne situacije i komadanta, odnosno predsjednice Republike Srpske i gospodina Bogdanića pružili su priliku da studenati budu smješteni u ovom

Hotel “Posavina” karantin za COVID-19 objektu. Mislim da iskustva koja već imaju studenti koji su prije nekoliko dana smješteni ovdje su pozitivina”, istakao je Milan Novitović, načelnik Štaba za vanredne situacije Republike Srpske.

“Prekjuče smo krenuli iz Pariza i danas smo stigli ovdje. Zdravstveno se osjećam dobro, nadam se da će sve biti dobro. Trenutno sam jako srećan što sam u svojoj zemlji. Nadam se da će ovo što prije da se završi i da će imati pozitivan ishod”, rekao je Nikola Milićević, student.

Predsjednik Tima za praćenje sprovođenja mjera Republičkog štaba za vanredne situacije Nenad Stevandić re-

kao je, nakon današnjeg boravka u Tesliću, da je zadovoljan realizacijom mjera s ciljem sprečavanja širenja virusa korona, kao i karantinskim smještajem u Hotelu “Posavina”.

Klinika za plućne bolesti UKC Tuzla

Online konzilij Predstavnici Klinike za psihijatriju UKC RS u posjeti

Sarajevski otvoreni centar

P

redstavnici Klinike za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, načelnica Klinike prof. dr. sc. med. Nera Zivlak Radulović, specijalista medicinske psihologije Anita Mitrović i diplomirana socijalna radnica Maja Tomanić razgovarale su 18.2.2020. godine sa predstavnicima Sarajevskog otvorenog centra o mogućnostima unapređenja kvaliteta usluga za lica u procesu medicinskog prilagođavanja pola.

Delila Hasanbegović i Bojana Kukilo iz Sarajevskog otvorenog centra upoznale su predstavnike UKC Republike Srpske sa funkcionisanjem i radom

ovog centra. Ukazale su na potrebu da se o ovoj temi treba otvoreno razgovarati kako bi lica koja se odluče da otpočnu proces prilagođavanja pola mogla imati što bolji medicinski tretman, a jednako važno je i kako će se ti procesi predstaviti u javnosti.

Načelnica Klinike za psihijatriju UKC RS prof. dr. sc. med. Nera Zivlak Radulović izrazila je spremnost Klinike u Banjaluci za nastavak saradnje na edukaciji medicinskog osoblja Kliničkog centra sa fokusom na senzibilizaciju ljekara porodične medicine koji su glavna i prva karika iniciranja procesa tranzicije i prilagođavanja.

U

cilju sprovođenja preporuka Svjetske zdravstvene organizacije o socijalnoj distanciranosti u svrhu suzbijanja i sprečavanja širenja epidemije COVID-19, održana je 3.caprila video konferencija članova Onkološkog konzilija Klinike za plućne bolesti UKC Tuzla.

Konzilij su sačinjavali: koordinator prof. dr. med. sc. Šefika Umihanić, klinički farmakolog dr. Aida Nurikić, radijacijski onkolog dr. Indira Omeragić, mr. med. sc. internista onkolog dr.

Amela Altumbabić i ljekar Klinike za plućne bolesti koji je prezentovao slučaj dr. med. sc. Amra Šakušić. Prema postojećim procedurama UKC Tuzla, obavljena je on line konsultacija, te su članovi konzilija zajednički odredili preporuke za daljnji tretman onkoloških pacijenata. On line konzilijum je obavljen uz stručnotehničku pomoć Sektora za informacione tehnologije UKC Tuzla.

Prema riječima koordinatora Onkološkog konzilija Klinike za plućne bolesti, prof. dr. med. sc. Šefike Umihanić, u cilju kontinuiranog rada onkološkog konzilija Klinike za plućne bolesti, pristupilo se online sastanku kako bi pacijenti blagovremeno dobili upute o daljnjem tretmanu bolesti. “Ovaj, na prvi pogled jednostavan način rada, ali u našim uslovima povezan sa raznim teškoćama, uspješno je obavljen i ja sam optimista za nastavak rada u narednom periodu”, rekla je prof. dr. Umihanić.

107

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P Uređuje i piše: Snežana DespotVuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036 SREĆAN ROĐENDAN želim rođenima u znacima Bika i Blizanaca, ostanite kod kuće i budite odgovorni. Život nezaustavljivo teče dalje, a spoljne okolnosti, kao ova sad sa pandemijom, utiču na kvalitet i sadržaje našeg života. Mi smo kreatori sadržaja na ličnom planu. Želim vam da budete živi i zdravi i da ne zaboravite lekcije da budemo ljudi, odgovorni i humani, da poštujemo život jer je tako dragocjen.

OVAN 20. 3 - 20. 4.

Do polovine maja Mars podržava vaše Sunce i obezbjeđuje vitalnost i dobro zdravlje. Akcije koje preduzimate idu bez problema. Saradnja sa prijateljima ili interesnim grupama daje rezulate. Od druge polovine maja i tokom juna Mars se nalazi u Ribama, gdje je prilično oslabljen, nedostaje inicijative, odlučnosti, borbenosti. Lakše će vas moći povrijediti. Prisutna napetost i nervoza. Mogućnost i psihičke nestabilnosti koja može odvesti ka alkoholu kao dopingu. Osim nervnog sistema, pojačana je osjetljivot i respiratornih organa.

BIK 21. 4 - 20. 5.

Vaš vladar Venera, u blizancima uglavnom ne donosi zdravstvene probleme, izuzev ako nije u nepovoljnim kućama ili je napadnuta malefičnim planetama na rođenju. Za zdravlje je najkritičniji aktuelni aspekt kvadrata Venere u Blizancima sa Neptunom iz Riba koji može donijeti infektivne probleme sa disajnim organima.

To se može dogoditi ako se ovaj aspekt aktivira nekom vašom ličnom planetom. Inače, u stanju zdravlja, vaš fokus je usmjeren na finansije i hranu. Pripazite da ne dobijete nepotrebne kilograme.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

Vaš vladar Merkur se jako brzo kreće u ovom periodu i donosi brze promjene interesovanja. Već poslije 10. maja ćete biti zadovoljniji, srećniji i veseliji, jer ćete imati prilike za više kretanja i komunikacije što vas ispunjava zadovoljstvom. Od kraja maja i tokom juna fokus će vam biti na zarađivanju novca. Mogući su problemi finansijske prirode tokom juna u smislu savladavanja blokada i donošenju ispravnih poslovnih odluka.

Blizanci imaju osjetljive respiratorne organe i pluća te izbjegavajte rizične situacije po zdravlje.

RAK - 21. 6 - 22. 7.

Briga za svoje bližnje Rakove čini veoma opreznim i disciplinovanim u provođenju mjera zaštite od virusa, što većini vas daje dobre predispozicije da ne dođete u kontakt sa virusom korona. Najosjetljivi su rođeni između 16-19. jula. Dobro je da radite na jačanju imuniteta i u ovom periodu. Izbjegavajte slatkiše i tešku hranu jer su vam organi za varenje osjetljivi. Ako vam je Mjesec na rođenju ugrožen od Neptuna (virusi, psiha) bićete podložniji zdravstvenim problema.

108

Horoskop od 20. 4. - 20. 6. 2020.

Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE boravi u znaku Bika od 20.4 -20.5, a u znaku Blizanaca od 21.5-20.6. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak od 26 st. Riba do 0 st. Raka. MERKUR u direk-tnom kretanju kroz četiri znaka, od znaka Ovan do znaka Rak. U znaku Rak ima duže zadržavanje počev od 29.5-20.8. Retrogradno se kreće od 18.6-12.7. između 14. i 5. stepena Raka. VENERA je cijeli period u Blizancima, počev od 4.4-8.8. Od 13.5-25.6. ima retrogradno kretanje od 21-5. stepena Blizanaca. Venera ove godine dugo boravi u Blizancima, oko četiri mjeseca, a kako Blizanci vladaju respiratornim organima i plućima svima će biti prisutan strah od infekcija ovih organa (na nebu iritantan aspekt Venere i Neptuna). Naravno da neće svi imati tegobe,već samo oni kojima se bude aktivirala ova konfiguracija. Mislim da će se situacija sa pandemijom potpuno stabilizovati izlaskom Venere iz Blizanaca, tj.do početka avgusta. MARS putuje znakom Vodolija do 14.5. kada prelazi u znak Ribe do 28.6. JUPITER je u Jarcu, a od 15.5. sa 27. stepena prelazi u retrogradan hod. SATURN je od 23.3. u znaku Vodolija. Od 11.5.sa 1,57. stepena Vodolije prelazi u retrogradnost. URAN u direktnom hodu od 6-9 stepena bika. NEPTUN je u direktnom kretanju znakom ribe od 19-20 stepena znaka. PLUTON se kreće retrogradno od 26.4. boraveći gotovo cijeli period na 24. stepenu znaka Jarac.

LAV - 23. 7 - 23. 8.

Iritantan uticaj Urana prema vašem Suncu, naročito za rođene krajem jula, ogleda se u velikoj napetosti i osjetljivosti vašeg srca i kičme. Vaša urođena hrabrost i osjećajnost dolazi do izražaja u kriznim situacijama. Velikodušno pomažete drugima da savladaju emotivne blokade nastale zbog straha. Samopouzdanim stavom u drugima budite pozitivne emocije i odluke. Od polovine maja možda ćete osjetiti povećani umor i iscpljenost kao i pad energije i bilo bi dobro da malo više povedete računa o zdravlju i izbjegavanju stresnih situacija.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9.

Vaš vladar Merkur, planete uma i komunikacije, kreće se od 8. do 11. polja horoskopa, u sferi javnosti, što vas stavlja u situaciju da budete angažovani i kada mnogi nemaju posla. Svjesni ste opasnosti, ali mudro i disciplinovano vodite računa o zdravlju. Neki su se već tokom marta potpuno izolovali u strahu za svoje narušeno zdravlje, dok drugi sa velikom odgovornošću sprovode mjere zaštite od moguće infekcije i rade. Kako vam se poljem statusa i karijere kreće Venera cijeli ovaj period vas prati sreća. Neki će dobiti posao, neki povećanje plate. Prisutna je osjetljivost nervnog sistema zbog briga i previše rada. Imajte pozitivan stav i sve će biti u redu.

VAGA - 23. 9 - 22. 10.

Vage važe za izuzetno osjetljive osobe i potrebna im je emocionalna sigurnost.

U kriznim situacijama previše odmjeravaju za i protiv, tražeći ravnotežu u svemu. Mogu pasti u depresivna stanja ako su razočarane.

Sa Venerom u Blizancima, emocije će biti pod kontrolom intelekta cijeli ovaj period te će sposobnosti uma i načina promišljanja dati pečat vašim djelima. Bićete na duhovnom putu, vaše nad ja će uz pomoć duhovnosti i vjere u dobro savladati krizne situacije. Izbjegavajte stresne situacije, ruše imunitet. ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11.

Vama se stresniji period okončava polovinom maja. Ukoliko ste dugo vremena provodili u izolaciji, vaša potreba za akcijom je dostigla vrhunac. Već od polovine maja biće više aktivnosti i skladnijeg toka energije. Možete kroz djecu i aktivnostima u vezi s njima revitalizovati energiju. Tokom juna moguća je ljubav. Škorpije šesto muče infektivne bolesti, pa moraju voditi računa o higijeni i izbjegavati rizične kontakte. Ako vam je u Sunce na rođenju u prvoj dekadi znaka, osjtljivi su vam bubrezi i urinarni trakt, u drugoj dekadi jajnici kod žena i prostata kod muškaraca i u trećoj dekadi reproduktivni organi.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Položaj Jupitera, vladara Strijelca, u Jarcu je u nepovoljnom dostojanstvu i može uticati na zdravlje, naročito ako je na rođenju u kritičnim kućama. Može uzrokovati probleme sa krvlju (malokrvnost, loša krvna slika), probleme sa kostima i kožom. Posljedice pandemije ćete osjetiti i na finansijskom planu kroz ograničenja i smanjenjenja priliva novca. Od 15.5. Jupiter postaje retrogradan i nije dobar za započinjanje novih poslova i ulaganja, već završavajte poslove koji su bili privremeno blokirani.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Vaš znak u narednih nekoliko mjeseci ponajviše će osjetiti finansijske teškoće kao posljedice pandemije. Novca će biti manje nego što vam je potrebno.

Zbog toga možete biti mrzovoljni i depresivni. Ukoliko vam je natalni horoskop povoljan onda možete očekivati finansijski oporavak tokom maja i juna. Previše briga i straha nepovoljno utiče na nervni sistem. Nastojte održati, vama svojstvenu, trezvenost i racionalnost, pokažite osjećanja prema voljenoj osobi i razvijajte optimističan stav i povjerenje.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

Zavisno da li spadate u viši tip, koji je human i voli ljude radoznalog i prodornog uma, ili u niži tip, koji je egoističan, nabusit i razdražljiv, zavisiće vaše ponašanje u situaciji kada ćete se još suočavati sa pandemijom i njenim posljedicama. Prvi će se pobrinuti da humanošću i originalnim postupcima doprinesu što bržoj revitalizaciji i sanaciji problema, a drugi će prevarama i egocentričnošću komplikovati situaciju sebi i drugima.

Boravkom Saturna preko Sunca u Vodoliji na prvom i drugom stepenu rođenima 22. i 23. januara može usloviti pad imuniteta, probleme sa cirkulacijom, sužavanje krvnih sudova, malokrvnost ili povrede.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

Boravak Jupitera u 11. polju usmjerava vas na saradnju sa grupama ljudi sa kojima ste vezani zajedničkim ciljevima i interesima. Ovo može biti period kada se vide nagrade i rezultati rada iz prethodnog perioda, iako možda nagrade neće biti finansijski velike, već više u smislu povećanja ugleda i statusnog potvrđivanja.

Zbog Jupitera u Jarcu donosi materijalno kroz stausne pozicije. Neptun je u sjedištu u Ribama i može uticati na osjetljivost na viruse i infekcije kao i povećanu emocionalnu osjetljivost.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Nikad nije živio onaj koji ne živi i nakon svoje smrti.

Italijanske poslovice

Smrt je ništa, brate, život je ono što je teško.

Čarls Bukovski

Aforizmi Spolja gledam: lijepa, nova bolnica, ali iznutrica joj bolesna. *** On jest lopov, ali ga nisu uhvatili. Nisu imali zašto. *** Spravom su mu ponovo operisali krajnike, jer cjenovnik nije bio usvojen prilkom prve operacije. *** Unijeli su ga u bplnicu u besvjesnom stanju. Cijeloga života govorio je: Ja pri ovoj svijesti neću u bolnicu!` *** Toga dana su sva djeca u porodilištu plakala. Jedan visoki političar im pričao viceve. *** Bolesnici su stvarno čudni. Molili su da ih prime na ležanje, a htjeli bi još i lijekove i hranu. *** Radiolog mi je greškom dao snimak mozga jednog političara. Umalo se nisam ubio. *** Uzalud su je budili odmah poslije narkoze. Nisu znali da se kod njih u zimsko doba spava duže. *** Taj je cijeloga života petljao i još bi petljao da mu se i crijeva nisu zapetljala. *** Prije operacije se uvijek raspitajte kojoj političkoj stranci pripada hirurg. Ako ste iz njihove stranke odmah će vas dva puta operisati. *** Jedna mlada zgodna žena pita mladog doktora kakvo joj je srce. Ne znam, gospođo, još nismo dotle došli. *** Čudan je čovjekov organizam. Ako zglobom ne mičete mjesec dana, ukočiće se. Ako onom stvari ne mičete i šest mjeseci neće se ukočiti. *** Siromaštvo ulazi u krv pa djeca u majčinom stomaku saznaju šta ih čeka i odmah po rođenju počinju da plaču. *** Nijemci su našeg čovjeka držali na bolovanju pola godine, jer je stalno govorio:“Boli me ona stvar“, a oni nisu znali gdje se ta stvar nalazi. *** Zet ostavlja taštu u bolnici i obraća se ljekaru: Doktore, vi slobodno meni recite onu najgoru istinu, ja sam stabilna ličnost. *** Ni ljekarima nije jasno da zet može biti toliko emotivno vezan za punicu. Čim ona dođe svijesti, on se onesvijesti.***Demokratsko pravo svakog čovjeka je da živi ili da umre, ali ga narušavaju ljekari i političari.

Mala anatomija

Lice

Lično nemam ništa protiv lica. Naprotiv, volim žene s lijepim licem, iako ne znam zašto. Ako takvu ženu i oženite neće vam svojim lijepim licem pomoći da se brže skućite. Ako želite da izrodite djecu, neće vam svojim lijepim licem pomoći, osim, ako komšija ne zagleda njeno lijepo lice i priskoči vam u pomoć. Jest lijepo poljubiti lijepo žensko lice, ali, ako to činite svakog dana onda je isto kao da svakog dana jedete lijepu hranu koja vam se smuči. Lice je istureno na glavi i uvijek se nalazi ispred. Kako je onima koji nisu lijepi u licu? Oni bi najradije išli natraške da im se ne vidi. Sve stvari na svijetu imaju lice i naličje. Dok je lice lijepo i simpatično, naličje bude ružno i nesimpatično. Lice je nerazdvojno vezano za mjesto samo zato da bi izvještači mogli da kažu kako se nalaze na licu mjesta. Lice se može gledati, ljubiti i mjeriti da bismo mogli reći kako je neko lijep, neko sladak a, bogami, neko i licemjeran.

Razbojnici se stide svojih lica, pa kad obijaju banku ili benzinsku pumpu na njih stavljaju maske. Tako unapređuju čarape pa ih s prljavih nogu navlače na čisto lice. Na licu se, kod simpatičnih osoba, nalazi osmijeh. Ne zna se gdje se krije, ali najednom se nacrta nigdje drugdje nego na licu. Namrgođeni nemaju osmijeha. I kad bi htjeli da ga kupe, nema ga u prodaji. A žensko bez osmijeha je kao cvijet bez mirisa. Nušićevo „Sumnjivo lice“ je bilo popularno i rado su ga gledali u pozorištima, jer je tada bila rijetkost vidjeti sumnjivo lice. Danas je među nama toliko sumnjivih lica da kad neko kaže: „Pogledaj sumnjivo lice!“ niko se i ne okrene. Tako su sumnjiva lica devalvirala, kao neki loši političari. Mnogi briju lice kako bi ono bilo ljepše i gledalo se radije.

Da li bi tako bilo i s drugim stvarima kada bismo s njih skinuli dlake? Kada se naljutim na svoga šefa, ja skrešem sve u lice – sebi!

Šale Došla baka na lijčenje i doktor joj uzima anamnezu.

Pita šta je boli, kako, od kada i na kraju da li je ranije bolovala i je li je isto tako boljelo.

- Ne može isto, moj doktore, jer je mene boljelo kad sam bila mlada, a sada sam stara. Pravo da ti kažem, onda me je svrbilo, a sada zapravo boli.

--Pita trudnica stariju babicu od kada je ona u bolnici. Kad ova odgovori da je četrdeset godina, ona će: - Je li uvijek bila ovako slaba hrana?

--Medicinska sestra govori ljekaru: Doktore, traži vas jedna bolesnica – reče mu. On pogleda kroz prozor i ugleda svoju ženu pa će sestri: - Kako znate da je bolesnica?

--Dvojica bolesnika razgovaraju u bolnici i jedan pita drugoga: - Šta su tebi našli na pregledima?

- Našli da mi je jedno crijevo slijepo i moraću okulisti – odgovori drugi ozbiljno.

--Pregleda babica trudnicu i pita je kada je ostala trudna. Ona odgovori – uz kosidbu. Babica će opet: Jesili kupila ili kosila sijeno?

- Ne, babice. Zaspala sam na plastu sijena.

--Videći da doktor mnoge bolesnike vraća, a jednu koja mu se učini zdravom, primi pa je pita kako to.

- Taman kad se doktor premišljao da li da me primi ili da me vrati, ja sam mu se požalila i da hrčem u snu. E, ostaješ u bolnici! Rekao je, jer imamo sestara koje spavaju u dežurstvu.

--Naveče sestra govori bolesnici da ne večera, jer sutra ide na operaciju.

- Ako vi meni, sestro, ne garantujete da ću se vratiti živa s operacije dajte bar da se najedem i da ne idem na onaj svijet gladna.

--Pošto zna koliko mali stan ima njena prijateljica, pita je kako spava s mužem pored djeteta. Ona će: - To smo mi riješili davno. Kupili mu tablet i sada možemo pored njega da radimo šta nas je volja, niti gleda, niti zna.

--Djed govori babi: Kad ja zviznem, ti odmah dolazi, biće nešto.

Prošlo dosta vremena, djed nikako da zvizne a baba upita djeda da li joj se učinilo ili je on zviznuo.

- Učinilo ti se, baba, znaš da ja nemam zuba da bih zviždao.

--Pita jedna bolesnica drugu: - Što si ti došla u bolnicu kada te ništa ne boli?

- Došla sam da se nađem u bolnici ako me slučajno zaboli.

--Ljekar specijalizant se čudi pa šita: - Zašto profesor danas pravi vizitu kad nije dan za njegovu vizitu?

- Uvijek on tako čini kad mu žena ili punica leže na odjeljenju da vide da je neko i nešto.

--Otpušta doktor staricu iz bolnice i daje joj savjet: Neka te svakog jutra stari podsjeti da uzmeš lijekove.

Ona će na to: - E, moj doktore, da on mene i do sada nije podsjećao, ne bih ja ni došla vama u bolnicu.

--Pita bolničarka staricu zašto žuri kući kad tamo ima mladu snahu.

Jesi li je se toliko poželjela?

- Ne, sinko, nego se bojim da se ne prokurva.

Kontrola mokraće za muškarce - Izađi u baštu i piški.

- Ako se okupljaju mrvi: dijabetes; - Ako si popiškio noge: problem sa prostatom; - Ako miriše na meso: povišen holesterol; - Dok ga otresaš boli te zglob ruke: artritis; - Ako si ušao u kuću, a nisi ga vratio u gaće: demencija.

109

98

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja.

• vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH

Noni originalno pakovanje Tel. +387 51 216 824, 211 904, 306 969

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!!

U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL, alergologa, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

Apartman DOLOVAC Vrnjačka Banja Mobilni: +381 (0) 65 371 3554