Simon Compagnie - Wees zorgvuldig met (andermans) rouw

Simon Compagnie

Eigen ervaringen met rouw en verlies maakten Simon Compagnie bewust van de verwerking van zijn eigen rouwproces. Hoe ga jij als coach zelf om met het thema rouw?

Het was 8 november 1997. Mijn vrouw was 33 weken zwanger, maar het ging niet goed. Ze had een buik die niet paste bij die week en ze voelde zichzelf ook allerminst prettig. Het leek of de baby al op komst was.

Via de huisarts werden we doorverwezen naar de gynaecoloog in het ziekenhuis. Hij maakte een echo en controleerde het hartje. Er was iets niet goed. Er werd nog een foto gemaakt en toen bleek dat de baby een aansluiting miste tussen de maag en de darmen. Om die reden kon ze niet plassen. Het vruchtwater hoopte zich op in de baarmoeder en de baarmoedermond vond het – heel natuurlijk – tijd worden voor de geboorte.

Er moest snel gehandeld worden, zowel voor mijn vrouw als voor de baby. Eigenlijk zat er niets anders op dan het kindje meteen met een keizersnede te halen. Mijn vrouw werd opgenomen en naar de operatiekamer van de afdeling neonatologie gebracht.

De bevalling was niet levensbedreigend, de geplande operatie aan de darmwand ook niet. Een operatie bij een premature baby brengt uiteraard risico’s met zich mee, maar niemand was voorbereid op wat er gebeurde.

Al snel bleek dat de baby niet ademde. Meteen werd begonnen met reanimeren.

In de hectiek van dat moment werd pas laat ontdekt dat er vruchtwater in de longen was terechtgekomen. Reanimatie mocht niet meer baten. Een halfuur later kregen wij onze overleden dochter Willemijn in de armen. En daarmee begon voor ons een periode van rouw …

Rouw heeft veel verschijningsvormen. En ook de reactie op rouw is bij iedere persoon weer anders. Voor mijn vrouw en mij was deze ingrijpende gebeurtenis nieuw. We konden er eigenlijk ook niet zoveel mee. De waarom-vraag overheerste alles. En aan de buitenkant drong zich dat een weg naar buiten in een palet van emoties: verdriet, boosheid, onbegrip en machteloosheid.

Erop terugkijkend heeft deze ervaring ons veel geleerd. Het leven behelst mooie momenten die je moet koesteren en er is kwetsbaarheid waarmee je ook hebt te leven. We hebben door veel te praten en te bidden (met elkaar, met onze andere kinderen, en met anderen), na jaren een vorm van rust gevonden. Niet dat we het begrijpen, maar het heeft een plek in ons hart gekregen.

Meer gezichten

Verlies van een dierbare is een vaak herkenbare vorm van rouw. Maar rouw en verlies hebben veel meer gezichten. Een verandering van baan, door ontslag of als na re-integratie blijkt dat de huidige functie niet meer past, de verhuizing van fijne en attente buren naar de andere kant van het land, het vertrek van goede vrienden naar het buitenland, maar ook het besluit om voor jezelf te beginnen in een heel andere branche. Het brengt allemaal rouw en verlies met zich mee. Wij zijn als sociale wezens gewend om ons te hechten en ons met elkaar te verbinden.

Niet dat we het begrijpen, maar het heeft een plek in ons hart gekregen

In mijn coachpraktijk komt rouw en verlies vaker voor. Zowel in de loopbaanbegeleiding als bij vraagstukken rond persoonlijk leiderschap. En omdat rouw op ieder persoon een andere impact heeft, is de reactie op het gevoelde verlies ook heel divers. Het is belangrijk om daar als coach bij stil te staan. Mijn rouwen was anders dan dat van mijn vrouw. Waar ik de ander zocht om stoom af te blazen, trok zij zich terug in een eigen wereld van verdriet.

Rouwcirkel

Wat mij in mijn coachpraktijk vaak helpt, is de toepassing van de cirkel van rouw en verlies (ook wel contact- of hechtingscirkel genoemd). En het mooie is dat deze ‘rouwcirkel’ bij elk verlies inzetbaar is. (De contactcirkel is ontwikkeld door Wibe Veenbaas en Piet Weisfelt en voor het eerst gepubliceerd in De Leidraad (Phoenix Opleidingen Utrecht, 1997).) De cirkel doorloopt de volgende fasen:

1 Contact

2 Verbinden/hechten

3 Afscheid/punt zetten

4 Rouw/verdriet/verlies nemen/erkennen van iets waar je last van hebt

5 Betekenis geven

Door stil te staan bij het verlies, en letterlijk afscheid te nemen, ontstaat ruimte voor betekenisgeving. Door betekenis te geven aan het overlijden van onze dochter, merkten mijn vrouw en ik dat we dichter naar elkaar toe groeiden. Had ik dat niet liever op een andere manier ontdekt? Natuurlijk wel! Maar als de rouw er is, geef dan ook betekenis aan die rouw! Het voorkomt onthechting, vastklampen, miskenning, en soms zelfs wrok en cynisme.

Twee vragen

Ik geef bij een coachee die zijn baan verliest de volgende twee vragen mee die betekenis kunnen geven aan het verlies bij het te nemen afscheid. Vaak zijn de antwoorden meteen input voor de speech tijdens het afscheid!

1 Wat heeft deze baan mij eigenlijk opgeleverd?

2 Wat heb ik zelf meegebracht in deze baan ?

Vertaald naar elk ander verlies, kun je aan deze ervaring betekenis toekennen. Het fragiele van het leven bijvoorbeeld doet mij genieten van elke dag. Door het kunnen genieten ga je vanzelf met je aandacht naar de dingen die werkelijk belangrijk zijn!

Veilige basis

In haar boek Natriltijd. Terugbuigen na de storm (2020) schrijft Riet Fiddelaers-Jaspers over het vermogen om veerkracht te ontwikkelen als het leven ineens wordt stilgezet. En dat gaat vaak gepaard met het kennen of ontdekken van de dingen in het leven waar je altijd op kunt terugvallen. Jakob van Wielink (e.a.) heeft het in diverse publicaties over het begrip ‘secure base’, het omhulsel dat veiligheid en vertrouwen biedt, de bron waaruit iemand kan putten als van alles onder het leven wordt weggeslagen (onder andere Van Wielink e.a., Het ambacht van de secure base coach, 2022). Een mooi beginsel, waarmee ook zorgpersoneel de rouwende kan steunen in situaties waar geen veilige basis voorhanden is. En soms waait de storm niet over en moet iemand leren leven in een onstuimig en kwetsbaar klimaat.

Meebewegen

Rouw kan in een coachtraject ook een grote impact hebben. Als het gepaard gaat met emoties, zoals woede, verdriet, angst voor een nieuwe onheilstijding, of onzekerheid. Het is dan ook belangrijk dat je als coach leert meebewegen en de rouw ook een plek geeft in de sessie. Als een coachee boos is omdat hij wordt ontslagen, heeft het nog niet zoveel zin om op te merken dat het ook weer nieuwe kansen en mogelijkheden biedt. Focus op de emotie van dat moment en laat het er zijn. Beweeg mee, zonder dat je meteen gaat redden. Vaak helpt het om er alleen maar te zijn, erkennend en begripvol.

Als de rouw er is, geef er dan ook betekenis aan

Belangrijk hierbij is om de aandacht naar het hier-en-nu te leiden. De gedachten van de coachee gaan vaak alle kanten op. Had ik dit kunnen voorkomen? Waarom overkomt mij dit? Kan dit ooit nog goed komen? Wat zal mijn omgeving er wel niet van denken?

Het ‘rampdenken’ maakt elke gedachte hierover groter dan nodig is. Dat ze er – binnen proporties – mogen zijn, is duidelijk. Maar om ze altijd in het moment alle aandacht te geven, is niet verstandig! Zoek dan samen naar betekenisvolle ‘afleidingen’ en focus op positieve energie. Door bijvoorbeeld een creatieve opdracht aan te bieden, of juist even samen te gaan wandelen. Want de natuur heeft talloze metaforen beschikbaar, voor elke situatie.

Hoe je er als coach mee omgaat

Rouw en verlies heeft ook een keerzijde in de professionele setting. Als begeleider ben je altijd onderdeel van hetzelfde proces. Hoe ga jij als coach zelf om met het thema rouw? Daarom is het belangrijk om te weten hoe jij zelf reageert op de rouw van een coachee. Hoe kun je voorkomen dat jij door je eigen herinnering aan rouw, gevoelens en emoties, vanuit ‘overdracht’ dingen projecteert op je coachee?

Hoe dieper we willen gaan, hoe meer ervaring onze begeleider moet hebben

Het overlijden van een klein kind raakt mij altijd nog persoonlijk. Niet meer zo ‘hard’ en rauw als destijds, maar ik kan soms zó goed aanvoelen hoe het is om als ouder bij het graf van je kind te staan, dat het een pijnlijke herinnering wordt. Dan is het soms beter om door te verwijzen dan om mee te huilen. Zowel voor jezelf als voor de ander.

Tenzij je je goed bewust bent van de verwerking van je eigen rouwproces. Want dan kan het juist heel waardevol zijn om je coachee wél te begeleiden in de te nemen stappen van heling en betekenisgeving. Als rouw dan vaker voorkomt en zelfs zo dichtbij kan komen, is het dus ook belangrijk om je bewust te zijn wat rouw en verlies met je doet. Mijn vrouw en ik waren niet voorbereid op dit ingrijpende verlies en wij kenden ook niet de bittere smaak van rouw en verdriet.

Tot de bodem gaan

Toch kan het ons allemaal overkomen. Zowel in ons privéleven als in onze professionele praktijk. En om te voorkomen dat we alleen ‘in het moment’ de noodzakelijke interventies bij rouw en verlies kunnen doen, is het ook belangrijk om na te denken over hoe wij als coaches dit thema duurzamer kunnen toepassen in onze eigen begeleiding.

‘Hoe diep willen we duiken in onszelf en in onze psyche? Kunnen we de moed opbrengen helemaal tot de bodem te gaan?’

Dit vraagt prof. dr. Franz Rupert zich af in zijn voorwoord bij het boek Coachen waar het pijn doet (2019) van Ien van der Pol. Zijn ervaring is: hoe dieper we willen gaan, hoe meer ervaring onze begeleider moet hebben. Hij moet ons het pad wijzen, ons moed inspreken en het vertrouwen hebben dat we weer heelhuids boven komen. Verderop in het boek schrijft de auteur zelf: ‘Coaches, counselors, psychotherapeuten en andere begeleiders van mensen krijgen steevast te maken met angsten, onrust, (onderdrukte) emoties en gedragspatronen van cliënten die voortkomen uit hoe zij zich in hun vroegste jeugd al hebben aangepast.’

Daar zit ongetwijfeld ook de verwerking van rouw tussen. En soms kan dat zelfs leiden tot een trauma. Niet elke rouwervaring leidt per definitie tot een trauma. Gelukkig maar. Maar het is een illusie om te denken dat alleen een luisterend oor voldoende is om de rouw van de coachee te bevatten en daarin te begeleiden. Het vergt professionele begeleiding op een dieper niveau. Ook al is een luisterend oor wat mij betreft een eerste vereiste.

Je eigen proces

Het is dus belangrijk dat je als coach je eigen proces rond rouw, trauma en verlies hebt doorlopen. En dat je weet waar nog eventuele triggers zitten, die jou kwetsbaar kunnen maken in de begeleiding van de ander. Je eigen reflecties kennen en gevoelens daarover met collega’s delen, of het onderwerp inbrengen als casuïstiek in een intervisiegroep is vaak al helpend.

En ik denk dat we bewust moeten blijven dat sommige onderwerpen een diepere laag hebben dan wij wellicht op voorhand vermoeden. Een coach is begripvol, hulpvaardig en vaak op zoek naar de vraag achter de vraag. Vanuit een zorgvuldig rapport sluit de coach zich graag aan bij de ander. En een coachee voelt zich ook vaak sterk verbonden met de coach, weet zich erkend en serieus genomen. Maar ondanks een oprecht enthousiasme kan de coachvraag soms toch nét even te groot of te diep zijn. Of te veel herkend en pijnlijk geassocieerd worden met jou zelf als persoon. De coach in jou kan er dan systemisch graag mee aan de slag willen. Maar hoe verstandig is dat? Wees je bewust dat niet elke coachvraag is te beantwoorden vanuit ervaring, kennis en kunde en met een groot inlevingsvermogen.

Kwetsbaarheid erkennen in het weten dat dit onderwerp nét iets te dichtbij komt, is ook een daad van professionaliteit. En dan is doorverwijzen eigenlijk de beste optie. Hoe graag je iemand ook zou willen helpen!

Het hart als graadmeter

Tegenwoordig komen wij niet meer zo vaak op de begraafplaats. De behoefte is afgenomen omdat de rouw een plek heeft gevonden in ons hart.

Het hart is een goede graadmeter. Daarin vind je de innerlijke rust. Als een goed geijkte thermometer geeft het aan of de emotie nog onderhuids aanwezig is, of dat het ritme past bij de gemoedstoestand van dat moment. Als bijvoorbeeld het verdriet van de coachee doorsijpelt in zijn verhaal en je merkt dat het je kan raken, zelfs met tranen, maar dat het je niet langer verwart en je gedachten erover een eigen leven gaan leiden.

Kwetsbaarheid erkennen is ook een daad van professionaliteit

Met deze ervaring van pijn, verdriet, rouw en verlies kun je als coach een belangrijke steunpilaar zijn in het zorgvuldige proces van heling bij de coachee. Het is belangrijk dat iemand er niet mee blijft doorlopen, maar met deze rouw naar een coach/ begeleider gaat. Net zoals het belangrijk is dat er professionals zijn die met hart en ziel deze mensen kunnen helpen om de rouw in hun leven uiteindelijk een plekje te kunnen geven!

Simon Compagnie is loopbaancoach en trainer op het gebied van persoonlijk leiderschap. Hij vindt het belangrijk dat iedereen in staat is om de eigen regie te pakken. Hij werkt daarbij aan het vergroten van veerkracht en zelfvertrouwen, zodat er een meer ontspannen en zelfbewust (werk)leven ontstaat.