Tineke Mulder - Pelgrims en pleisterplekken

‘De mensen van voorbij / Zij blijven met ons leven

De mensen van voorbij / Ze zijn met ons verweven’

– Hanna Lam

Twee boekjes op de piano, rood en groen, met kinderliederen. Geschreven door de dichteres Hanna Lam, geïnspireerd door verhalen uit de bijbel, op vlotte melodieën gezet door Wim ter Burg. Mijn moeder speelt het lied op de piano, mijn vader, zusje en ikzelf zingen vrolijk mee. Ik sta niet echt stil bij de woorden, laat staan dat ik weet hoe dit thema, de verbinding met de mensen van voorbij, een rode draad in mijn leven wordt.

Relaties van voorbij

Het is vroeg in de avond. Ik heb zo een gesprek met Mary, een Amerikaanse dame van in de 70. Waar in Nederland coaching vaak nog betekent dat iemand in een managementpositie of ontwikkelingstraject zit, of ergens vast dreigt te lopen in de loopbaan, is het in de Verenigde Staten even geaccepteerd om een coach te hebben als een therapeut. Het is zelfs niet ongebruikelijk om allebei te hebben. Zo ook Mary. Het videoplatform vindt ze te omslachtig, dus we hebben afgesproken dat we altijd telefonisch contact hebben. Haar tweede echtgenoot is na een lang huwelijk een jaar geleden overleden. Ze wil zich weer relevant voelen, nuttig. Iemand die ergens een bijdrage aan levert in plaats van, in haar woorden, ‘alleen maar ruimte inneemt’. Ze is actief genoeg. Ze zwemt regelmatig, wandelt met haar hondje, denkt na over vrijwilligerswerk.

Als een vlinder gaat ze van bloem naar bloem

Maar dat is niet genoeg. Er is een enorme rusteloosheid. Ze verblijft soms bij haar kinderen, dan weer bij vrienden. Figuurlijke en letterlijke pleisterplekken, die haar een tijdje afleiding geven en de wond helpen helen. Maar ze blijft toch ook zoeken, als een vlinder gaat ze van bloem naar bloem. Vertelt openlijk over haar gemis nu aan lichamelijk contact. Ze vergelijkt zichzelf met Jane Fonda uit de film Our souls at night, die in haar rol van een oudere dame de intimiteit mist van een ander lichaam naast zich ’s nachts. Met haar overbuurman, gespeeld door Robert Redford, vult ze de platonische relatie aan met nachtelijke bezoeken over en weer. Zo heeft ook Mary weer contact gelegd met een vroegere geliefde met wie ze tussen haar eerste en tweede huwelijk in een hartstochtelijke relatie verwikkeld was. Hij was getrouwd. Mary trouwde uiteindelijk met een ander. Maar nu ontwikkelen de wekelijkse telefoontjes en e-mails zich tot bezoekjes van een aantal dagen over en weer.

De geschiedenis herhaalt zich

Zodra ze de telefoon opneemt hoor ik dat haar stem anders klinkt. Ze vertelt dat haar geliefde het contact niet wil voortzetten. Zijn volwassen kinderen zijn boos op hem, en hij wil die strijd met hen niet aangaan. Hij geeft het op. Geeft haar op. Bij Mary is er ongeloof, en verdriet. Maar vooral heel veel boosheid. ‘Snap je dat nou?’, zegt ze verontwaardigd. ‘Wat een lafaard. Ze zijn zeker bang dat ze de erfenis mislopen. Maar echt, mijn bedoeling is alleen maar om samen af en toe een mooie week te hebben, en om hem misschien te kunnen verzorgen als hij zwakker wordt. Hij is vijftien jaar ouder dan ik. Ik heb altijd relaties met oudere mannen gehad. Wat een slappeling zeg, om zich zo door zijn kinderen te laten beïnvloeden!’

Mijn eerste reactie is een inwendige zucht. Niet om Mary’s kinderen, maar om haar opmerking. Houdt dat nou nooit op, denk ik. Dat gedoe om de aandacht van een man, zelfs als je tegen de tachtig loopt? Ik ben even stil. Mijn irritatie zal Mary niet helpen. En vanuit de stilte komt een besef op: Mary’s woede is onderdeel van haar rouw. Om een liefde die er niet is geweest, en niet mag zijn. Te vroeg, te laat, de timing is nooit goed geweest, wat toen niet kon, krijgt opnieuw geen kans. Ondanks de verbondenheid die ze samen voelen. Misschien komt de afwijzing daarom ook harder aan. De geschiedenis herhaalt zich.

Troost en opnieuw je plek vinden

We praten over hoe ze eerder met het verlies van geliefden is omgegaan. Wat doe je, als het nog te vroeg is om betekenis te kunnen zien? We praten over troost, consolation in het Engels: letterlijk samen met een andere ziel zijn. Gezelschap opzoeken. Met al haar activiteiten en familie is dat voor Mary niet al te moeilijk.

En we hebben het over haar oorspronkelijke vraag: meer willen betekenen dan iemand die alleen maar ruimte inneemt. Haar plek weer willen vinden. Haar anker en rustpunt in zichzelf, in de wereld, in de geschiedenis. Of en hoe een concrete plek daarbij kan helpen. Ik vertel haar over mijn ervaring in ZuidAfrika. Waar een heel dorp ontzet reageert, als het ontdekt dat een kolenmaatschappij de grond koopt waar hun voorouders begraven liggen. Heilige grond in oude culturen. Zowel in ZuidAfrika als in de Verenigde Staten. Mary is uiteraard bekend met de verhalen van de native Americans, bij wie hetzelfde geldt. De plek van je voorouders, dat is gewijd gebied.

Reizen in de geschiedenis

Tijdens het gesprek een week later klinkt ze vrolijk, daadkrachtig. ‘Ik heb een besluit genomen’, vertelt ze. ‘Of eigenlijk, twee. Ik wil nog één grote reis maken. Naar Europa. Schotland. Een kleinzoon gaat met me mee komende zomer. Daar komt mijn familie oorspronkelijk vandaan. Ik heb wel ooit mijn DNA ooit laten uitzoeken, om te weten voor welke erfelijke ziektes ik aanleg heb, maar ben nog nooit in Schotland geweest. Het wordt een soort van bedevaartstocht naar mijn familiegeschiedenis. Het lijkt me fantastisch!’ Ze lacht opgetogen.

‘En ik ga verhuizen! De belastingen in deze staat worden me te hoog. Ik ga terug naar de staat waar John, mijn eerste echtgenoot, vijftig jaar geleden een kliniek heeft gesticht. Mijn dochter zit in het bestuur en ik weet dat ze het financieel moeilijk hebben. Ik wil mijn huis verkopen en kijken hoe ik me daar als vrijwilliger nuttig kan maken. Dat heb ik eerder gedaan. Bovendien heb ik er nog een aantal oude vrienden. Bijvoorbeeld mijn allereerste vriendje. Hij is ooit gescheiden en sindsdien altijd alleen gebleven.’ Ik glimlach. Mary blijft onverbeterlijk, en ik gun haar een nieuwe liefde.

Vanuit de stilte komt een besef op: Mary’s woede is onderdeel van haar rouw

Vanwege de voorbereidingen van haar reis en de verkoop van het huis besluiten we voorlopig te pauzeren met de gesprekken. Ik weet niet of ze ooit echt gaat. En of dat nog veel uitmaakt. De intentie om haar plek in de geschiedenis in te nemen, en zich weer verbonden te voelen met plekken van vroeger. Nieuwe pleisterplekken. Dat geeft haar al weer nieuwe energie en het gevoel relevant te zijn. Dat is wat telt. Nog mijmerend over het gesprek rommel ik wat op mijn werkkamer. Hier heeft nog steeds niet alles zijn plek gevonden. Ik open de grote leren Toearegkist, een souvenir uit Mali, nu een ongeorganiseerde bewaarplaats van foto’s, tekeningen, diploma’s, herinneringen. En daar, verscholen tussen een stapel mappen, zie ik opeens iets liggen. Wat A4’tjes, met de stamboom van mijn familie. Door mijn vader met potlood uitgewerkt in zijn karakteristieke, hoekige handschrift. Veertig jaar geleden tijdens weekends en schoolvakanties in Gelderse archieven bij elkaar gesprokkeld, door mijn ouders en mijzelf. En misschien komt het door het gesprek met Mary dat ik nu pas besef dat deze speurtocht plaatsvond tegen een achtergrond van groot verdriet. Mijn zusje was verongelukt. Probeerden mijn ouders onbewust met deze zoektocht niet alleen zichzelf en mij wat afleiding te bezorgen, maar ook weer houvast te vinden door hun eigen plek in de geschiedenis te vinden? Verloren in hun verdriet, laat staan betekenis kunnen gevend aan het verlies?

Een pelgrimstocht?

Samen met de hond loop ik daarna het laatste rondje van de dag, om de kerk naast ons huis. Op het plein liggen koperkleurige sint-jakobsschelpen. Alsof iemand ze als strooigoed over het plein heeft verspreid. De kerk ligt op een van de informele aanlooproutes naar Santiago de Compostela. Elke dag herinneren die schelpen me eraan dat ook ik een pelgrim, een vreemdeling ben als ik hier loop. En vanavond vraag ik me af: moet ik misschien het hele pad eens gaan lopen? Een heilige reis maken? Beginnend in Gelderland, waar mijn verre voorvader Kobus, de mulder, in de zeventiende eeuw zijn papiermolen had? Van daar doorlopen naar mijn geboortehuis en dan via de plaatsen in alle landen waar ik heb gewoond eindigen bij het graf van Jacobus in Spanje? Of zou dat niet meer dan een reis op memory lane zijn?

Hoe meer ik erover nadenk, hoe meer het idee van een bedevaartstocht me trekt. Ik zou hem kunnen opdragen aan de doden: mijn zusje, mijn vader, mijn moeder én aan de mensen die ik mis of binnenkort ga missen, met wie ik meer tijd samen had willen doorbrengen. Om ze te eren en na te denken over hun betekenis voor mij, nu en in de toekomst. Daar ga ik de komende tijd eens verder over nadenken. Wat voor Mary geldt, gaat ook voor mij op. Practice what you preach. Zo blijf je als coach groeien dankzij je klanten, je spiegel. Neem je eigen plek in de familiegeschiedenis in. Want hoe je het ook wendt of keert, het leven gaat altijd verder. Mét de mensen van voorbij.

Tineke Mulder is online coach en gespecialiseerd in de begeleiding op het gebied van burn-out preventie en loopbaancoaching. Met name werkzaam in de Verenigde Staten en Nederland. www.brightnowreikicoaching.com