Marja Postema - Hoe los je de obstakels op in het verwerken van een pijnlijk verlies?

Marja Postema

Na een pijnlijk verlies van bijvoorbeeld een dierbaar persoon, dierbaar werk of verlies van je dierbare, gezonde lichaam laten emoties je weten dat je dit mag verwerken. Maar er zijn obstakels als verdoving, boosheid, schuldgevoel en schaamte. Hoe je daarmee omgaat, laat Marja Postema zien in haar bijdrage.

Emoties vragen om aandacht. Dat klinkt duidelijk en eenvoudig. Dat is het ook als emoties en gevoelens bij jou een vanzelfsprekend onderdeel zijn van jouw manier van leven. Maar bij veel mensen is dat niet het geval. Zij vermijden, negeren of onderdrukken emoties. Bij een verwerkingsproces word je geconfronteerd met jouw manier van omgaan met emoties. Wanneer je gewend bent om ze te vermijden of te onderdrukken ontstaat er een blokkade in het verwerkingsproces. Zo kun je slecht nieuws, zoals een overlijden van een dierbare persoon, te horen krijgen dat je ongeneeslijk ziek bent, dat je ontslag krijgt of dat je partner onverwachts wil scheiden, horen, maar niet voelen. Misschien probeer je het met je verstand te begrijpen in de hoop dat je gevoelens daarmee verdwijnen. Helaas … Het niet kunnen begrijpen, wat vaak een uitstel van voelen is, kan overgaan in een verbijsterend verzet dat dit niet had mogen gebeuren.

Verdoven

Toegeven dat iets echt is gebeurd, betekent dat je al die pijnlijke gevoelens gaat voelen. Om dat te voorkomen kun je deze gevoelens verdoven door bijvoorbeeld alcohol, pijnstillers, kalmeringsmiddelen of slaapmiddelen. De gevoelens lijken dan weg te zijn, maar dat is een illusie. Je hebt ze alleen maar verdoofd. En als je niet uitkijkt, krijg je er een verslavingsprobleem bij. Door je emoties te verdoven of te onderdrukken voorkom je dat je een verlies verwerkt. Met andere woorden, je hebt jezelf niet toegestaan te huilen en te treuren om dit verlies. Je staat jezelf niet toe te voelen wat dit verlies met jou emotioneel heeft gedaan. Deze gevoelens wachten erop om verwerkt te worden.

Zolang je je ertegen verzet dat het waar is, hoef je het nog niet te voelen

Wanneer het verlies in de kindertijd is gebeurd, bijvoorbeeld het verlies van een ouder, dan is het begrijpelijk dat dit verlies voor jou als kind te overweldigend was. Maar het is nooit te laat om hier aandacht aan te besteden:

Sluit je ogen en ga terug in de tijd. Haal de herinneringsbeelden terug en sta stil bij wat deze beelden en herinnering met je doen.

Boosheid in plaats van verdriet

Er zijn verschillende effectieve strategieën die ervoor zorgen dat je een verlies niet hoeft te verwerken. Met andere woorden, dat je de pijn en het verdriet niet hoeft te voelen. Sommige mensen gaan hard aan het werk of zorgen er op een of andere manier voor dat ze bezig blijven. Zo voorkomen ze dat ze stilstaan, waardoor emoties de kop op kunnen steken. Anderen worden boos op alles wat voorbijkomt, alsof iets of iemand de schuld is aan dit verlies. Het is niet verkeerd om je boos te voelen. Hoe raar het ook klinkt, je kunt je boos voelen dat een dierbare persoon er niet meer is. Je kunt je zelfs in de steek gelaten voelen. Boosheid is onderdeel van een verwerkingsproces, maar wordt vaak ontkend.

Maar wanneer je woede gebruikt om te voorkomen dat je de pijn en het verdriet ervaart, kan het tegen je werken. In zekere zin word je bedreigd door pijn en met woede houd je dit op afstand. Omdat je woede op iets wilt richten, ga je op zoek naar een doelwit, naar iets of iemand die waarschijnlijk niets te maken heeft met het verlies. Dat kan van alles zijn: de politieke situatie in het land, een ziekte waar geen medicijn voor is, de laakbaarheid van dokters of andere medici, mensen in je omgeving die je proberen te vermijden, de postbode die niet op tijd de post bezorgt, apparaten die niet doen wat ze zouden moeten doen.

Woede is nu eenmaal gemakkelijker om te voelen dan pijn en verdriet. Het geeft je een gevoel van kracht en macht. Maar het effect van woede, wanneer je deze op mensen in je omgeving richt, is destructief. Mensen voelen zich bekritiseerd, afgewezen, veroordeeld of ze voelen zich onheus behandeld of gekwetst. Je hebt niet in de gaten dat je woede genadeloos kan zijn. Het is genadeloos omdat de energie voortkomt uit een bron van pijn en wanhoop. Je staat onder druk omdat er pijn is die je wilt onderdrukken. Wanneer je jouw gevecht tegen jouw emoties richt op onschuldige anderen, zorg je ervoor dat mensen van je weggaan in plaats van naar je toekomen. Ze kunnen niet zien en ervaren dat je pijn hebt. Dat kan heel verwarrend zijn voor jezelf (zien ze niet dat ik lijd?) en voor je omgeving.

Boosheid kan ook de vorm aannemen van verongelijktheid

Je bent verongelijkt dat dit jou is overkomen. Het gevaar ligt op de loer dat je je daardoor slachtoffer gaat voelen en dat je boos en jaloers bent op mensen die dit niet hebben meegemaakt. Verongelijktheid gaat dan samen met het idee dat het niet eerlijk is wat er is gebeurd. Dat is het vaak ook niet, maar dat is een kinderlijke houding tegenover het leven. Het leven is nu eenmaal lang niet eerlijk, maar je hebt ermee te dealen. Verongelijktheid staat het verwerkingsproces in de weg omdat je blijft hangen in een gevoel van zielig zijn. Het huilen is het huilen van een slachtoffer, waaronder vaak boosheid ligt verstopt. Dit huilen kan erg lang doorgaan, het lucht niet op, want hiermee verwerk je niet de onderliggende pijn van het gemis.

Woede is nu eenmaal gemakkelijker om te voelen dan pijn en verdriet

Slachtoffergevoel is een ingewikkeld gevoel dat deels bestaat uit een gevoel van hulpeloosheid en deels uit een onduidelijke, niet uitgesproken boosheid, die eisend kan overkomen. Het kan verwarrend zijn voor jezelf en voor diegenen die jou wel willen helpen, omdat ze het idee krijgen dat je niet echt geholpen wilt worden. Je blijft hangen tussen duidelijke boosheid en zuiver verdriet door halfslachtig te jammeren.

Je boosheid kwijtraken

Boosheid kwijtraken is eenvoudig én moeilijk. Eenvoudig omdat wanneer je weet dat je de pijn wilt vermijden van het afscheid, je kunt besluiten om er contact mee te maken en kunt gaan voelen. Naar buiten gerichte boosheid veranderen in een naar binnen gerichte focus, waar andere emoties liggen te wachten om gevoeld te worden. Het zal moeilijk zijn om het verzet tegen de pijn op te geven, omdat je misschien het gevoel hebt dat je dan nooit meer ophoudt met huilen of omdat je bang bent dat je instort en niet meer kunt functioneren. Maar realiseer je: zolang je vasthoudt aan woede raak je mensen die om je geven en er voor je kunnen zijn, kwijt.

Boosheid kwijtraken is eenvoudig én moeilijk

Als je zo vastzit aan woede kan het zinvol zijn om hulp te zoeken om de woede er helemaal uit te laten, zodat je eindelijk bij de onderliggende pijn kunt komen. Uitrazen is een manier om bij het verdriet te komen. Doe dit met een therapeut die hierin geschoold is. Het uiteindelijk voelen van de pijn en het verdriet helpt je met de verwerking van een afscheid, een verlies en voorkomt dat je verbittert. Toont iemand in je omgeving veel woede na een verlies, besef dan dat diegene moeite heeft om de pijn van dit verlies toe te staan en dat de woede niet persoonlijk is, maar een vermijdingsstrategie.

Gevangen in schuldgevoel

Schuldgevoel ontstaat door de gedachte dat je iets hebt nagelaten of dat je niet genoeg je best hebt gedaan. Door dit negatieve oordeel over jezelf kan schuldgevoel ervoor zorgen dat je blijft ronddraaien in de gedachte. Doordat je je hierdoor slecht voelt over jezelf, schaam je je om het hierover te hebben. Je neemt afstand omdat je bang bent dat de ander hetzelfde oordeel heeft. Je denkt dat de ander je waardeloos, slecht en egoïstisch vindt. Vervolgens verberg je jezelf voor de ander terwijl je niet beseft dat het je eigen gedachten zijn. Je sluit je af voor de liefde van de ander voor jou.

Een hardnekkig schuldgevoel is als zelfkastijding. Dat is destructief en helpt je niet bij de verwerking. Je loopt het risico om in een depressie terecht te komen omdat je verzandt in het ontoereikende gevoel dat het te laat is om het goed te maken. Je gaat je de rest van je leven slecht voelen over jezelf en besluit dat je niet de moeite waard bent om van te houden.

Het enige antwoord hierop is jezelf vergeven. Daarnaast is het goed om je te realiseren dat je jezelf te veel macht toekent door te denken dat het door jouw handelen anders was gelopen. Het is belangrijk om te besluiten dat je je best hebt gedaan en dat je destijds niet meer kon doen dan je deed, omdat je gewoonweg niet beter wist of kon. Het lag toen niet in je vermogen om het anders te doen. Daarnaast is het goed om te beseffen dat je niet de enige bent die verantwoordelijk is voor een goede relatie. It takes two to tango. Als de ander niet duidelijk heeft aangegeven wat hij nodig had, verlangde of vervelend vond, dan kon je dat niet ruiken. Jezelf hierover achteraf schuldig voelen, is voorbijgaan aan de verantwoordelijkheid van de ander. Met deze gedachtegang kun je jezelf vergeven en ontlasten. Ook door te benoemen waar je spijt van hebt, kun je jezelf ontlasten. Spijt hebben van iets wat je had willen doen en niet hebt gedaan is heel verdrietig. Door hier verdrietig over te zijn kun je dit gevoel van spijt loslaten.

Je verdriet niet kunnen of willen delen

De meeste mensen huilen liever alleen dan in aanwezigheid van een ander. Deels is dit een gewoonte die je uit je opvoeding hebt overgenomen: je schaamt je als iemand je ziet huilen. In mijn praktijk bieden de meeste mensen automatisch hun excuses aan als ze gaan huilen. Dat zit blijkbaar diep in hen verankerd: je moet je schamen als je jezelf zo laat gaan.

Een hardnekkig schuldgevoel is als zelfkastijding

In aanwezigheid van een ander huilen kan ook heel kwetsbaar voelen. Je weet niet hoe de ander hierop gaat reageren. Ook dit heeft vaak te maken met imprints uit de kindertijd, vooral de herinneringen aan hoe je ouders op verdriet reageerden. Daarnaast leven we in een cultuur waarin emoties veelal worden verborgen. Dat heeft tot gevolg dat veel mensen niet geleerd hebben hoe ze moeten omgaan met iemand die huilt. Deze onhandige houding zorgt er vervolgens weer voor dat je je huilen inhoudt, want je wilt de ander niet belasten en in een opgelaten situatie brengen.

Het is erg jammer dat we niet gemakkelijker kunnen omgaan met huilen. Want wanneer je door een ander wordt gezien en erkend in je verdriet en je dit meeleven kunt aannemen, komt je verwerking in een stroomversnelling. Niemand kan je verdriet wegnemen of de pijn voor je verwerken. Liefde lijdt door verlies en liefde heelt door het ontvangen van liefdevolle steun. Door je verdriet te delen krijg je de erkenning dat het er helemaal mag zijn. Je gezien en gesteund voelen maakt je zacht. Je hoeft je niet meer sterk te houden. Je mag er zijn met al je verdriet. De ander zegt zonder woorden: ‘Ik leef met je mee.’ Je bent niet meer alleen met jouw diepe verdriet.

Overgave

Wanneer je je verzet eindelijk opgeeft en je aanvaardt dat je een intens verlies hebt geleden, kan het verdriet naar buiten komen. Je geeft je over en je huilt. Het verdriet komt in golven, als weeën bij een bevalling. Je hoeft niets te doen, het lichaam weet wat het moet doen. Je geeft je over aan de kracht van deze emotie. Het huilen bevrijdt je van de last van het verzet. Je wordt weer zacht. Het diepgaand ervaren en aanvaarden van het verlies geeft rust en ruimte. Verwacht alleen niet dat alle pijn na een keer goed huilen voorbij is. Dat is niet aan jou om te beslissen. Afhankelijk van de zwaarte van een verlies zijn verwerkingsprocessen voor ieder mens anders.

Marja Postema is de oprichter van de Emotionele Intelligentie Academie. Zij heeft meer dan vijfentwintig jaar ervaring in het coachen en trainen van particulieren en professionals. Zij is auteur van twee boeken: Emoties wat moet ikermee? en ABCvan15emoties. Ze geeft een geaccrediteerde opleiding Emotioneel Meesterschap aan professionals: www.omgaanmetemoties.nl