Annette Koevermans - Wat kan rouw je opleveren?

Annette Koevermans

Rouw is een terugkerend onderwerp bij de coachees van Annette Koevermans. In haar werk als coach en hr-adviseur voor bedrijven komt het vooral langs in de vorm van langdurig verzuim, stroeve samenwerkingen binnen teams en conflicten. Soms dreigt er zelfs ontslag. Toch kunnen veel mensen prima omgaan met rouw, maar soms komt de hulp van een coach als geroepen.

Overvallen door de fatale aardschokken in Turkije en Syrië begin februari 2023, werden de inwoners geconfronteerd met diep verlies. Familieleden zijn vermist, dierbaren zijn omgekomen en velen zijn hun thuis kwijt. Mensen in diepe rouw. Rouw is onlosmakelijk verbonden met het verlies van iets of iemand waarvan we houden. De gevolgen van een natuurramp, het overlijden van een dierbare, verlies van een huwelijk door scheiding, het verlies van een baan, een team dat door reorganisatie uiteenvalt, een thuis waar je niet meer terechtkunt of het uit elkaar spatten van een droom door faillissement. Je voelt je beroofd van wat van jou was, waarmee je je soms tot in het diepst van je ziel had verbonden. Rouw is een weerspiegeling van die verloren verbinding en uit zich in gevoelens van ontreddering, spijt, angst, verdriet of boosheid.

Het ergste verlies

‘Als ik had geweten dat dat de laatste keer was dat ik mijn vader zou zien, dan had ik …’, zijn woorden die ik in mijn coachpraktijk hoor. ‘We konden als team met elkaar lezen en schrijven, waarom moet het ineens anders?’, van een teamlid dat zich ontredderd voelt na een reorganisatie. ‘Zijn vader, dát was pas een directeur, die kwam elke dag persoonlijk goedemorgen zeggen’, van een oudgediende die zich vastklampt aan tradities.

Geen verlies en geen verdriet is hetzelfde

Vaak wordt gedacht dat ander verlies dan de dood minder zwaar weegt, dat dat niet telt. Maar nee, elk verliest telt, jouw verlies telt. En jouw rouw is altijd uniek. Zo uniek als je vingerafdruk. Niemand anders zal jouw verdriet ervaren. Iedereen rouwt op zijn eigen manier. Geen verlies en geen verdriet is hetzelfde. Je kunt ook niet denken in termen als ‘mijn verlies is erger dan het jouwe’. Als mensen mij zouden vragen wat het ergste verlies is, dan zou ik antwoorden: ‘Jouw verlies is altijd het ergste verlies.’

Masker afzetten

Als rouw in de privésituatie speelt, dan lukt het ons vaak om onze situatie slim te verstoppen achter ons professionele masker. Herkenbaar. Je kunt je verschuilen achter een uniform, cultuur, humor of de titel op je visitekaartje. Desondanks neem je je verhaal onherroepelijk mee naar je werk. Je kunt rouw niet thuislaten. Je bent kwetsbaar, vermoeid en hebt soms een kort lontje. Je kunt je voorstellen dat verhoudingen dan op scherp komen te staan.

Teams met een coachvraag laat ik nadenken over wat de ongeschreven gedragsregels zijn binnen hun team. Wat is de cultuur? Ik vraag ze vervolgens hoe die regels hen helpen in een constructieve samenwerking. Hoe zij in de toekomst graag met elkaar zouden willen omgaan. Wat weten ze van elkaar? Soms hebben teamleden het gevoel dat ze met elkaar een veilige omgeving scheppen. Ze denken dat ze lief en leed met elkaar delen, terwijl getoonde kwetsbaarheid toch bestempeld wordt als een zwaktebod.

Hoe mooi is het om jezelf als mens achter de collega te laten zien. Om onze kwetsbaarheid te durven tonen en onze eigenheid de ruimte durven geven, waarbij we ons masker afzetten. Zo ontstaat er ruimte voor emoties en voor echt contact met elkaar. Ik laat een team door werkvormen ervaren dat jezelf zijn op je werkplek ervoor zorgt dat je brein ontspant en de kramp in je lijf doorbreekt. Daar ontstaat ruimte voor echt menselijk contact en het ontwikkelen van nieuwe ideeën of samenwerkingen.

Gemeende aandacht

Zelf ben ik op 35-jarige leeftijd mijn man verloren, de vader van mijn toen nog jonge kinderen. Ik werkte als HR-manager op een accountantskantoor. Het was fijn dat er begrip was van leidinggevenden en collega’s op het werk. Niemand is erbij gebaat om een probleem aangepraat te krijgen van anderen, maar even vragen hoe het met je is, is een kleine moeite. Gemeende aandacht helpt echt. Samen comfortabel zijn met onze kwetsbare kanten.

‘Laat hem maar met rust, hij heeft net zijn vrouw verloren’ of ‘Hij mag thuisblijven, zolang hij daar behoefte aan heeft’ zijn uitspraken van werkgevers die zich geen raad weten met rouw en verlies op de werkvloer. Maar je wilt helemaal niet met rust gelaten worden. Je wilt heel graag dat er iemand, zonder oordeel en zonder veel vragen te stellen, naar je luistert. Dolgraag wil je in contact blijven met je leidinggevende en collega’s.

Zelfhelend vermogen

Inmiddels heb ik mijn eigen coachpraktijk met de naam ‘Met Verlies Niet Verloren’ en help ik mensen op hun weg van rouw. Voor werkgevers begeleid ik onder andere mensen die een groot verlies hebben geleden terug naar werk. Terug in contact met hun collega’s. Natuurlijk komt het voor dat, door gebrek aan aandacht of verlies van respect of vertrouwen, terugkeer voor beiden niks meer brengt. In die gevallen ga ik, in mijn rol als hr -adviseur, samen met de werkgever en de werknemer op zoek naar andere mogelijkheden. De weg naar het afscheid, het afscheid zelf en het ‘resetten’ van je leven erna zijn tenslotte voor niemand hetzelfde. Dat heeft met veel factoren te maken, niet in de laatste plaats met karakter en de situatie waarin je verkeert.

Hoe mooi is het om jezelf als mens achter de collega te laten zien

Maar één ding is voor iedereen gelijk: rouwen hoort na een groot verlies voortaan bij jouw leven. Een groot verlies doorleven is geen kwestie van het een plek geven. Het is geen reis met een eindbestemming. Het ebt weg met de loop der jaren, maar kan je soms als een vloedgolf in alle heftigheid weer overvallen. En dat is niet erg. Waarom zouden we niet mogen treu- ren om iets wat verloren is gegaan? Als coach hecht ik grote waarde aan de eigen kracht van mensen om met rouw om te gaan. Noem het zelfhelend vermogen. Het grootste gedeelte van de mensen kan prima omgaan met rouw.

Grenzen voor de coach

Pas als iemand vast dreigt te lopen ben je er als coach voor iemand die daar behoefte aan heeft. Je geeft vertrouwen, luistert actief en stelt vragen. Vragen die ertoe bijdragen dat mensen hun emoties niet wegdrukken, zich uiten en de signalen herkennen als het lijf verder wil. Je bent als coach nooit onderweg om iemand te ‘fixen’, want er valt niks te fixen. Het is bewonderenswaardig wat veel mensen in staat zijn te overwinnen met hun eigen tactiek, ervaringen en hulp. Waar de een zoekt naar praktische oplossingen, zoekt de ander het in het geloof of in spiritualiteit. Waar de een zijn cirkeltje kleiner maakt, stapt de ander juist uit zijn comfortzone. Er is geen tijd, methode of volgorde te geven voor rouw. Het is een transformatie die je doormaakt.

Toch loop ik soms tegen lastige zaken aan en twijfel ik of iemand psychologische hulp nodig heeft. Een gesprek tussen de coachee en de huisarts kan dan al heel veel doen. Als erkend coach moet je weten waar je grenzen liggen. Hoe goed mijn bedoelingen ook zijn, ik ben geen psycholoog. Als problemen dieper liggen dan mijn expertise, dan handel ik in het belang van de coachee en raad ik een doorverwijzing aan.

Held in je eigen verhaal

Gelukkig ben ik vaker getuige van de kleine stappen die mensen zelf weten te maken. Soms twee naar voren en één achteruit. Zolang er maar beweging is en er vooral voorwaarts geleefd wordt. Belangrijk is dat het verhaal dat verteld wordt, verandert. De feiten kun je niet veranderen, wel hebben we regie over hoe we het verhaal vertellen. ‘Wees de held in je eigen verhaal.’ Zo nodig ik mijn coachees uit om ook de lichtpuntjes te zien. Ik moedig mensen aan om de stappen die ze maken echt te benoemen. Dat is belangrijk omdat je niet jaar in jaar uit hetzelfde verhaal kunt vertellen. Jouw rouw verandert met de tijd en je behaalt kleine successen. Zo leren ze om rouw te integreren in hun leven.

Kortgeleden vertelde een coachee dat ze zo trots is op het feit dat ze heel concreet hulp heeft durven vragen voor iets praktisch. Iets wat niet in haar aard zit, want het liefst lost ze haar problemen zelf op. Zo’n belangrijke levensles vergeet iemand meestal weer snel. Maar juist door het te vertellen of door op te schrijven wat er goed ging, zie ik een glimp van trots.

Naar een andere toekomst

Iedereen vindt in het leven zijn eigen antwoorden en daar krijgt rouw soms ineens een functie. Je kunt jezelf naar een andere energie helpen. Een energie waarin je accepteert wat je overkomen is en je de regie op je leven herpakt. De mogelijkheden op een rijtje zet en scherpe keuzes maakt. Rouw gaat over moed en over kennismaken met je nieuwe ‘ik’. Een veelal lang, eenzaam en soms uitputtend proces van jezelf ontrafelen. Daarbij het verdriet recht in de ogen kijken en doorléven om jezelf te helen en jezelf weer in een nieuw spoor te helpen.

Dit is een proces dat je naar een andere toekomst brengt. Durf te kiezen voor het leven mét het verlies. Hoe hard het ook klinkt, rouw trekt bij je in en is niet van plan om weer te vertrekken. Rouw maakt deel uit van je nieuwe identiteit, je nieuwe ‘ik’. Gek genoeg kan rouw je ook iets opleveren. Emoties nodigen ons uit om ons leven opnieuw vorm te geven. Het brengt ons naar een gevoel van urgentie, dat ons doet besluiten de feiten op een rijtje te zetten. Om mogelijkheden te zien, om prioriteiten te stellen en om uit te vogelen wat en wie er nou eigenlijk écht belangrijk is in ons leven.

Een groot verlies doorleven is geen kwestie van het een plek geven

Rouw leert ons ook om te accepteren dat het leven loopt zoals het loopt en dat we een keuze hebben hoe we daarmee omgaan. En dat maakt dat we weliswaar veerkracht tonen, en tegelijkertijd de realiteit onderkennen, dat we nooit meer kunnen terugkeren naar de positie waar we vandaan komen. Dat zorgt voor een mentale groeispurt.

Vertragen is het toverwoord

Rouw vormt je, maar verloren ben je zeker niet. Maak kennis met je nieuwe ‘ik’ en onderzoek hoe je toch met een goed gevoel kunt terugkijken op dat deel van je leven. Je partner, ouder of een andere dierbare, je vertrouwde team of een traditie. Hoe kun je er zelf betekenis aan geven? Het helpt ook om de tijdlijn wat op te rekken, om niet alleen te focussen op de verdrietige gebeurtenis, maar ook te kijken naar de tijd daarvoor en daarna. Was er, voordat de dood, de scheiding, de reorganisatie of het faillissement zich aandiende, een periode waarin je heel gelukkig was, waarin je met heel veel plezier mooie dingen bereikte of in de flow zat? En heeft de tegenslag die in je leven kwam je misschien een besluit doen nemen, dat je anders nooit had durven nemen? Nadenken over dit soort vragen versterkt het zelfvertrouwen en het gevoel van eigen regie.

Vertrouw op jezelf en vertraag

Vertrouw op jezelf en vertraag. Vertragen is het toverwoord. Neem je tijd om je verdriet, je woede, je angst aan te kijken. Denk niet aan wat je allemaal moet doen, denk vooral na over wat je allemaal mag laten. Rouw leert ons dieper in de emotie te gaan en milder te zijn. Niet in de laatste plaats voor onszelf. Neem je rust als je lichaam daar om vraagt. Heb je het gevoel vooral in de overlevingsstand gestaan te hebben, probeer dat dan te parkeren. Het is nuttig voor je geweest, maar je hebt het niet meer nodig. Laat dat oude gedrag los. Gedrag dat je niet meer dient. Voel dat je lijf en brein sterk zijn en in staat om nieuwe paden te ontdekken. Ga op zoek naar nieuwe patronen in je leven.

En dan, met de rust en ruimte die na zo’n soms lastig, maar vrijwel altijd ook bevredigend proces ontstaat in het hoofd van coachees, krijgen ze weer plaats voor nieuwe mensen en nieuwe ervaringen. Ze hebben weer het lef om het leven te leven.

Annette Koevermans begeleidde als hr-adviseur en coach de afgelopen decennia de nodige mensen op hun pad van verlies en rouw. Naast haar expertise op het gebied van management, personeel & organisatie is zij opgeleid als ‘certified grief educator’ door rouwexpert David Kessler. Haar eigen rouwervaring deelt ze in haar boek: www.metverliesnietverloren.nl/boek