Verandering is een nietsontziende reis

‘Verandering is een nietsontziende reis’

Tekst: Hedda Treffers

Waar kun je als coaches en auteurs beter resideren dan in een prachtig gerestaureerde herberg naast een eeuwenoud Dominicanenklooster? Schrijvers Jakob van Wielink en Klaartje van Gasteren weten precies wat een warm welkom inhoudt. Op de lekkere sofa van De School voor Transitie spreken we over hun gloednieuwe boek: Het ambacht van de secure base coach: Transitie mogelijk maken. Dit lijvige meesterwerk, geschreven door in totaal zes auteurs, geeft een zeer gedegen inkijk in de reis die verandering bij een mens teweegbrengt – en de hulp die daar als coach bij nodig is.

Jullie omvangrijke boek staat boordevol handige oefeningen, afgewisseld met leerzame theorie en sprekende voorbeelden uit de praktijk van de trainer/coach. Wat me opviel is dat jullie beiden ooit studies hebben gedaan in een heel andere richting. Hoe is coaching op jullie pad gekomen?

Klaartje: ‘Ik begrijp wat je bedoelt en ik kan het toelichten. Ik heb Internationale bedrijfskunde gestudeerd in Maastricht en na mijn studie heb ik heel lang in de consulting gewerkt. Daar zit natuurlijk ook wel overlap in met wat ik hier bij De School voor Transitie doe: verandering helpen teweegbrengen. Tijdens mijn werk in de consultancy zat hem die verandering meer op het gebied (HR-)processen, systemen en structuren, maar het liefste wilde ik nóg dichter bij de mens zelf komen. Toen ben ik verschillende coachingsopleidingen gaan doen en via dat pad ben ik hier bij De School voor Transitie gekomen en partner geworden. Nu doe ik wat ik het liefste doe: bezig zijn met de ontwikkeling van mensen, zowel individueel als in groepen.’

En nu dus auteur?

‘Klopt! In de vijf jaar dat ik actief ben binnen de school, ben ik steeds meer gaan schrijven. We realiseerden ons: het werk dat we hier doen, dat verdient een boek. We moeten dit ambacht, die gedachtegoed, nog breder in de wereld zetten!

Daar is de basis gelegd voor het werk dat ik nu doe: bijdragen aan een wereld waarin mensen zich veilig weten

En hoe zit dat met jou, Jakob?

'Ik stam uit 1974 (lacht), overigens een goed bordeauxjaar heb ik me laten vertellen, en ik ben een Brabander in hart en nieren - met alle stereotyperingen die daarbij horen. Ik kom uit een warm, gemoedelijk, katholiek nest waar tijd werd genomen om te genieten van het leven. De weg die ik nu bewandel - zo richting de vijftig - vind ik een mooie route. Ik zie ernaar uit. Maar dan nu naar je vraag: ik ben inderdaad jurist, heb rechten gestudeerd in Tilburg en dat was een machtig mooie studie. Ik heb er elke letter van opgezogen! Daarnaast heeft het vak zelf de wereld voor mij geopend: mijn behoefte om mensen te leren kennen, mijn reislust en mijn liefde voor kunst en cultuur is met deze studie aangewakkerd.’

Maar waarom ben je dan coach geworden en geen jurist op een kantoor bijvoorbeeld?

‘Wat ik je net vertelde was de ene kant. Er was ook een meer getroebleerde kant in mijn jeugd: als jonge jongen ben ik erg gepest op school. Dat heeft een heel grote impact gehad op mijn leven en dat heeft nog heel lang doorgewoekerd. Ook de puber teit was, zoals bij velen, een periode van heel veel emoties. De nare gevoelens rondom de pestperiode ebden echter niet weg. Ik denk dat daar mede de basis is gelegd voor het werk dat ik nu doe: bijdragen aan een wereld waarin mensen zich veilig weten. Niet om de veiligheid zelf, maar om de ongekende groei die van daaruit mogelijk wordt. Een wereld – thuis, op het werk, in de kerk, enzovoorts – waarin je je gekend en gezien voelt en aangemoedigd wordt. Ik heb kort als jurist gewerkt, maar voelde algauw dat ik in de richting van coach en trainer moest gaan werken. Al vroeg ben ik gaan pionieren met de mens in verandering – zowel individueel als in organisaties.’

We hebben als mensen erg geleerd om aan ons lichaam voorbij te gaan

Dat teweegbrengen van verandering, transitie, is waar het in jullie boek om gaat. Hoe doe je dat, mensen helpen veranderen?

‘Als je iemand of een organisatie een transitie – dat is een ver andering op identiteitsniveau – wilt helpen doormaken, nodig je hem of haar eigenlijk uit tot een vaak nietsontziende reis naar de binnenkant van het hart: wie ben ik? Dat lijkt een eenvoudige vraag, maar is het allesbehalve. En de reis is ook zeker niet glad geplaveid. Die hebben Klaartje en ik allebei ook doorgemaakt, anders zouden we anderen er ook niet mee heb ben kunnen helpen.’

Is dat nodig om anderen te kunnen helpen, dat je zelf ook nare dingen hebt meegemaakt?

‘Nou, laten we het zo zeggen: je kunt iemand anders niet de mooie route door een stad laten zien als je zelf nooit in die stad geweest bent, toch? Ervaring is een rijke grond om met anderen te kunnen werken. Je kunt de ander alleen daar bren gen waar je zelf bent geweest. En de uitwassen die gepaard gaan met je slecht voelen: slaapproblemen, buikpijn of andere lichamelijke klachten, daar kun je iemand dan ook op wijzen. Het is goed om daarnaar te luisteren; we hebben als mensen erg geleerd om aan ons lichaam voorbij te gaan.’

Vinden jullie dat je daarbij je eigen ervaringen als coach kunt delen of niet?

‘Sommige scholen geloven hier niet in, maar wij geloven dat het zelfs essentieel is dat je je eigen ervaringen als coach inbrengt als ze dienend zijn. Zeker als secure base coach moet je wel geloven in diepe menselijke nabijheid waardoor er con tact tot stand komt. Dat zorgt deels voor de heling. Als de coa chee zich niet met jou verbonden voelt, kan die heling ook niet tot stand komen. En die verbinding ontstaat niet zelden in die ontmoeting van hart tot hart. Eerst de mens, dan de profes sional, niet andersom.’

Goed, tot zover de transitie, maar hoe zit het nu met de secure bases– hoe zorg je voor die veilige basis zodat mensen de stap naar transitie überhaupt durven te zetten?

Jakob: ‘Secure bases zijn eigenlijk de meest wezenlijke bronnen van inspiratie in ons leven. Dit kan van alles zijn: een liefhebbende partner, het geloof, een object, zelfs een plek, maar ook Jezus (zoals in mijn geval, want ik ben – om mijn lieve stiefdochter te citeren “superchristelijk”). Maar het was bij mij óók de pesterva ring, want daarmee leerde ik wel mijn eigen veerkracht kennen. Klaartje: ‘Het kan ook een knuffelkonijn zijn, zoals je bij kinde ren vaak ziet. Als ik mijn konijn mee heb, durf ik het wel, want konijn durft het. Heel basaal kan het alles zijn als het voor jou maar die beweging geeft waarin je stappen kunt zetten, want secure bases zorgen voor twee dingen: caring & daring. De secure base biedt veiligheid, verbinding en vertrouwen (caring), en moe digt daarmee aan tot het nemen van risico (daring). Deze op het eerste oog misschien tegenstrijdigheden zijn beide nodig om het onbenutte potentieel aan te wakkeren en groei bij iemand mogelijk te maken.’

Maar dat gaat niet zonder slag of stoot, neem ik aan?

‘Zeker niet, dat doet meestal pijn. En het brein haat pijn, dus dat zetten van stappen vraagt een zekere herprogrammering. De secure bases zorgen ervoor dat de fundamentele program mering niet steeds de overhand heeft, zodat je niet bang wordt van de pijn, maar ervan kunt leren.’

‘Als coach ben je op dat moment de mens die in staat is om veiligheid te creëren en verbinding te maken, zodat er voor de ander een platform is dat aanmoedigt om risico’s aan te gaan. Dat kan bijvoorbeeld een reis zijn, een avontuur aangaan, het schrijven van een boek, het zetten van een nieuwe carrière stap en ga zo maar door. Zie het als iemand die een kind helpt met leren fietsen. Het kind valt een keertje, je helpt het weer overeind, het is niet het einde van de wereld en dan hop, weer op die fiets en doorzetten, vast met nog een paar keer vallen en weer opstaan.’

Kan iedere coach een secure base coach worden?

‘Zeker. Zolang je bereid bent om heel veel kilometers te maken en feedback te ontvangen. En dit boek helpt daarbij, maar we willen benadrukken dat het geen zelfhulpboek is! Zie het liever als een reisgids.’

Jakob: ‘Ik denk dat er in de afgelopen tien jaar in het Westen bewegingen gaande zijn die mensen structureel zieker maken dan nodig. We zijn heel erg gaan “compartimentaliseren”. Daarmee bedoel ik dat mensen met een probleem rondom rouw naar een rouwtherapeut worden gestuurd, mensen met een probleem op het gebied van werk, sturen we naar een coach, mensen met een onverwerkt trauma moeten naar een traumatherapeut en ga zo maar door. We zijn in een cultuur gekomen van doorverwijzen, waardoor we zijn gaan denken dat we op bepaalde plekken niet welkom zouden zijn met heel de ervaring van ons mens-zijn. We zien dit onder meer in de overbelasting van de geestelijke (jeugd)zorg, de al jarenlange toename van burn-outs en gebruik van antidepressiva.’

We zijn in een cultuur gekomen van doorverwijzen

Willen jullie zeggen dat we eigenlijk allemaal massaal naar de secure base coach moeten gaan?

‘Nee, integendeel. Waar wij een bijdrage aan leveren, is aller eerst de bereidheid om van mens tot mens nabij te zijn, zodat we op de basale plekken van het leven – het gezin, de familie, de werkplek, de kerk, de sportclub – de thema’s die nu ver wezen worden naar de zorg weer een plek krijgen. Hier, waar de oorsprong van de verbinding ligt. Wat we dan zien, is dat goede geestelijke gezondheidszorg noodzakelijk is, maar wel een uitzondering blijft. Zo ook het uitreiken naar de secure base coach. De stap naar de secure base coach komt in zicht als je op deze primaire plekken niet datgene ontmoet wat nodig is om je toekomst vorm te geven.

We mogen als coaches voorgaan in en het vertrouwen geven dat we dieper kunnen gaan, verder kunnen reiken. Stoutmoe diger. Nooit voorzichtig, maar altijd zorgvuldig. Dit vraagt van ons coaches ons huiswerk te doen, onszelf te scholen, van zelfsprekend. En we mogen erop vertrouwen dat het dan ons mens-zijn is, met al zijn gebrokenheid, waarin we de ander hoopvol voor mogen gaan. In de grote droom onszelf als secure base coach overbodig te maken.’

Het ambacht van de secure base coach: Transitie mogelijk maken

Het ambachtvan de secure base coach is hét handboek dat je theoretische kaders, casuïstiek, concrete handvatten en oefeningen aanreikt voor de begeleiding van mensen en teams in verandering. Je staat stil bij de belangrijkste bouwstenen van het ambacht en gaat op zoek naar de wortels van je begeleiderschap. Je volgt de thema’s van de Transitiecirkel over de steeds terugkerende existentiële thema’s van begeleiderschap. Je leert zelf een secure base te zijn voor je cliënten én leert cliënten zich te verbinden met hun secure bases.

Jakob van Wielink, Klaartje van Gasteren, Marnix Reijmerink, Anne Verbokkem - Oerlemans, Leo Wilhelm, m.m.v. Riet Fiddelaers-Jaspers (ISBN 9789024444533), ¤ 38,50. Ook verkrijgbaar als e-book (ISBN 9789024444540), ¤ 30,95.