De schaamte niet voorbij

Hoe schaamte je scherp houdt bij het coachen

Patrick Heller

Ook als coach zou je soms willen dat er een undo-button op het toetsenbord van het leven zat. Maar toch kun je – misschien wel juist – uit zulke schaamtevolle momenten groeien naar een hoger niveau, zo laat Patrick Heller zien.

Waarvoor ‘ je je schaamt verandert met de jaren. Als kind schaam je je misschien omdat je iets nog niet kunt wat andere kinderen al lang onder de knie hebben. Als snelgroeiende tiener kun je je schamen voor je klungelige lichaam. Als nieuweling op het werk schaam je je wellicht voor die ene politiek niet zo handige opmerking tijdens de vergadering waar de ceo bij zat. In iedere fase van je leven kom je wel iets tegen waardoor je – of je het nu wilt of niet – ineens knalrood wordt, het zweet je uitbreekt, en je eigenlijk heel snel in het niets zou willen verdwijnen.

Hè? Nou?

Net als dat je in het leven door fasen gaat, doe je dat ook als coach. Tien jaar geleden coachte ik mijn teams op een heel andere manier dan dat ik dat nu doe. Niet alleen is mijn kennis uitgebreid en mijn ervaring vergroot, mede daardoor zijn ook mijn verwachtingen bijgesteld. Ik verwacht nu van mezelf dat ik het coach-zijn op een hoger niveau invul dan in een eerdere fase. Dit brengt met zich mee dat ik me toen voor andere dingen schaamde dan nu.

Er spookten tig vragen door mijn hoofd en ik probeerde in allerijl tig antwoorden te formuleren

In het begin van mijn coachcarrière schaamde ik me dikwijls omdat ik zo snel geen antwoord had op een praktisch vraagstuk dat zich plots voordeed. Dan werd ik al zenuwachtig als ik de discussie in het team een bepaalde kant voelde opgaan. Er spookten tig vragen door mijn hoofd en ik probeerde in allerijl daar tig antwoorden op te formuleren – voordat een van die vragen daadwerkelijk in de discussie naar voren kwam. En natuurlijk kwam er dan precies een vraag naar voren die ik nog niet had bedacht. Ja, coach, wat gaan we daarmee doen? Hè? Nou? De priemende blikken, de afwachtende houdingen, de ijzige stilte die veel langer in je hoofd duurt dan in de werkelijkheid. Je voelt je mond droog worden. Je krijgt het warm, veel te warm – het zweet breekt je uit en je zou eigenlijk de kamer uit willen rennen. Je schaamt je tegenover de teamleden. Zij vertrouwen op jou – op jouw kennis en ervaring – maar jij kunt op dat moment niet leveren. Je schaamt je zichtbaar kapot.

Schaamtevolle leermomenten

Toch ben ik die beginperiode als coach levend doorgekomen. Ieder schaamtevol moment is ook een leermoment gebleken. Ik weet niet meer hoe ik me uit ieder moment heb kunnen redden en hoe dat is overgekomen op de teamleden, maar ik weet wel dat ik achteraf heb nagedacht over wat er precies was gebeurd en hoe ik beter met de situatie had kunnen omgaan. Als je eenmaal de rust hebt, is de oplossing vaak een stuk eenvoudiger gevonden. Omdat er in het begin van je carrière meer situaties voorkomen die je nog niet eerder hebt meegemaakt, stuit je regelmatig op schaamtevolle leermomenten. Naarmate de tijd vordert, heb je steeds vlotter de oplossing voorhanden. Waar ik eerder dacht dat de oplossing lag in het aandragen van gedegen praktisch advies – in de zin van, ‘doe dit, dan gaat dat beter’ – zo heb ik geleerd dat de oplossing vaker ligt in het stellen van de juiste vragen (net als iedere andere coach dit ongetwijfeld op enig moment leert en ervaart). De momenten dat je je schaamt tegenover je team worden minder en minder. Wanneer je je dit realiseert, voelt het als een opluchting. Maar dan. De schaamte die je voelt voor onwetendheid of onkunde tegenover de mensen om je heen maakt plaats voor een ander soort schaamte.

Schipperen

Coachen is schipperen tussen luisteren en vertellen, tussen laten gaan en sturen, tussen vragen stellen en antwoorden geven. Naarmate je meer ervaren wordt, is het eenvoudiger om meer te luisteren, te laten gaan, en vragen te stellen – dit worden je belangrijkste tools als coach. Maar soms vraagt de situatie wel degelijk om vertellen, sturen, of antwoorden geven. Het is zo makkelijk om dat dan toch maar niet te doen. Daaruit ontstaan de nieuwe schaamtemomenten – je schaamt je omdat je niet hebt ingegrepen.

De schaamte houdt je scherp

Een concreet voorbeeld. Je zit in een meeting met een hoger managementteam van een grote organisatie. Een manager met veel gewicht in de groep – denk aan type ‘7 vinkjes’ en ook nog eens senior qua leeftijd – beweert vol overtuiging iets wat totaal haaks staat op waar jij en je coaching voor staan. Hij doet het ook nog eens op zo’n manier dat hij de lachers op zijn hand krijgt, waarbij een deel van de lach wordt verkregen door een inside joke. Tja, daar zit je dan. Je weet uit ervaring, kennis, en kunde precies wat je zou moeten zeggen. Maar je weet ook dat het een enorme aanvaring zal opleveren. En niet alleen met de 7 vinkjes, maar ook met zijn lachers – het is een kleffe kliek, dat zie je zo. Puur professioneel gezien moet je natuurlijk je mond opendoen – je wordt immers ook betaald voor je professionele mening, gebaseerd op ervaring, kennis, en kunde. Maar de discussie gaat alweer verder, het momentum is weg. Als je nu nog iets zegt, komt het vooral heel raar over, denk je. Dus je besluit te zwijgen. Niemand die iets merkt, maar zodra je de vergaderruimte uit loopt, breekt het zweet je alsnog uit, het schaamrood staat op je kaken. Je schaamt je niet tegenover anderen, maar je durft jezelf niet in de spiegel aan te kijken. Je schaamt je kapot.

Je hebt de keuze

Bij de vroegere schaamtemomenten verander je ofwel vanzelf omdat je meer ervaring krijgt, ofwel omdat je bewust kennis en kunde vergaart om dit soort momenten in de toekomst te voorkomen. Er ligt immers niet een heel rooskleurige professionele toekomst voor je in het verschiet als je schaamtemomenten aan elkaar blijft rijgen zonder ervan te leren. Bij de latere schaamtemomenten echter, heb je de keuze. De schaamte voel je vooral in je eentje, onopvallend, en achteraf nog het meest. Aan jou de keuze om ervan te leren en er iets mee te doen. Doe je dit niet, dan ben je nog steeds een coach. Maar wat voor een coach? Eentje die niet in de spiegel durft te kijken. Beter is het om duidelijk te maken waar je voor staat. Als coachen ook maar iets betekent, dan betekent het dat je mensen kunt vertellen wat ze niet willen horen. Zonder wrijving geen glans, of hoe je het ook wilt benoemen. Uiteindelijk wil je voor elkaar krijgen dat er progressie wordt gemaakt. De schaamte houdt je scherp. Aan de coachees dan de uiteindelijke keuze wat ze met jouw scherpe input doen.

Patrick Heller helpt als agile coach organisaties vlotter te worden door op een geheel eigen, rustgevende wijze teams, managers en coaches boven zichzelf uit te laten stijgen. www.linkedin.com/in/patrickheller/