Beeldende expressie Kleuren en arceren
Deze informatie is samengesteld aan de hand van stencils, gebruikt op de Klos in Tilburg in de periode 1970-1975, waarin helaas geen bronnenboek(en) vermeld werden.
Mijn grote dank gaat uit naar mijn didactiek- en methodiekdocenten: Ank van den Berg, Petri Bloemkolk en Jos Bartels die ons op inspirerende wijze al deze kennis hebben bijgebracht.
mei 2017, Erica Ritzema.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
2
05-2017lb
Kleuren Het inkleuren van tekeningen kreeg vroeger meer aandacht dan er tegenwoordig aan besteed wordt. Dat is niet helemaal terecht, want kleuren is een uitstekende oefening.
Kinderen kunnen echt genieten van het kleuren, maar dan moeten ze er wĂŠl aan toe zijn. Een kind dat nog bewegingen vanuit zijn schouder maakt, is namelijk niet in staat om in vakken te kleuren.
Pengreep Ook bij deze activiteit dient gewezen te worden op de juiste pengreep. -
-
Potlood vasthouden tussen duim en wijsvinger, en ondersteunen met de middelvinger. Voor linkshandige kinderen is het handig om die pengreep iets hoger op het potlood aan te leren, omdat dit vegen over het werk kan voorkomen. Het kind moet het potlood ontspannen leren vasthouden.
Dit kun je controleren door het onverwacht uit zijn hand te pakken, als dat niet lukt houdt het kind zijn potlood te stevig vast en kan het last van een verkrampte hand krijgen. We zeggen dan dat het potlood in zijn hand moet kunnen “wiebelen�.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
3
05-2017lb
Schrijfhouding Probeer ook steeds te attenderen op de goede schrijfhouding: -
-
voeten plat op de grond zetten; stoel voldoende onder de tafel schuiven zodat de rug recht is; ontspannen schouders; blad iets schuin leggen zodat hoek linksonder wat meer naar beneden ligt (bij linkshandigen zodat hoek rechtsonder wat meer naar beneden ligt); (je kunt hierbij helpen door het vel papier met plakband vast te maken op het werkblad.)
Wanneer kinderen op en neer kleuren (snelle zigzagbeweging) zijn de resultaten niet optimaal, omdat het kind vaak 2 maal over dezelfde lijn kleurt. Daardoor ontstaan er nuanceverschillen in het gekleurde vlak in plaats van een egaal resultaat.
Stiften zijn minder geschikt om te kleuren omdat het papier gaat schilferen wanneer het kind de druk op het papier niet kan doseren. De kans bestaat dat het kind door het papier heen kleurt. Het is wel mogelijk met stiften te laten tekenen en dat product later met potlood in te laten kleuren. Inkleuren met wasco/panda is ook mogelijk, maar dan moet er wel op groter formaat getekend worden dan op A4, aangezien wasco niet echt geschikt is voor het kleuren van kleine vormen. KLOSkennis: Kleuren en arceren
4
05-2017lb
Arceren
Arceren: het trekken van dicht naast elkaar geplaatste, onderling evenwijdige lijnen
Arceren voorkomt dat nuanceverschil en is een uitstekende motorische oefening ĂŠn voorbereiding op het schrijven. Letters moeten immers ook op bepaalde afstand van elkaar op papier worden geproduceerd en dat is bij arceren eveneens het geval. Het kind moet zich concentreren om gericht waar te kunnen nemen en de getekende lijnen met zijn kleurpotlood te volgen, dat bevordert de oog-hand-coĂśrdinatie, de waarneming en de fijne motoriek. Het op deze wijze invullen van ronde vormen draagt bij aan het leren volgen en oefenen van (gebogen) lijnen.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
5
05-2017lb
Pa a se i va n Re n s
Daarnaast geeft het een voldaan gevoel als de tekening “mooi� is ingekleurd. En met deze werkwijze is de kans daarop veel groter, aangezien arceren automatisch het tempo verlaagt, zodat het kind zijn potloodbeweging beter leert beheersen.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
6
05-2017lb
Materialen Begin met dikke potloden en laat in eerste instantie slechts delen van een voorstelling of een kleine vorm (bijvoorbeeld een appel) arceren. Dat vraagt nog niet zoveel van de concentratie en dikke potloden geven sneller resultaat. Kies een actuele vorm zoals bijvoorbeeld een paasei, een kerstbal, een ballon (carnaval), een zonnebloem, die lenen zich uitstekend voor deze opdracht. Je kunt ook gebruik maken van de omtrekmodellen van Montessori of van mandala's om deze techniek aan te leren. Met de omtrekmodellen kun je ook zelf een mooie mandala maken. Uiteraard kun je ook met wasco laten arceren maar dat materiaal vraagt om een groter formaat afbeelding. Dat grote formaat verlangt weer meer motorische vaardigheid van het kind omdat de lijnen die moeten worden gearceerd daardoor ook langer zijn. Stiften zijn niet bijzonder geschikt om te kleuren, maar lenen zich wel om mee te arceren.
Combinaties van materialen Deze vorm van werken vraagt uiteraard meer van de concentratie. Potlood/stift Het is mogelijk om gecombineerd te laten werken: potloodlijn en stiftlijn om en om aangebracht.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
7
05-2017lb
Wasco/stift Hierbij worden wascolijn en stiftlijn om en om aangebracht.
Potlood/wasco Hierbij worden potloodlijn en wascostreep om en om aangebracht. Potlood/wasco/stift Hierbij worden drie lijnen in een vaste volgorde aangebracht.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
8
05-2017lb
Combinatie van lijntechnieken Het is ook mogelijk te variatie aan te brengen in de lijnen. Bijvoorbeeld: - rechte lijn/stippellijn
- rechte lijn/stiklijn
- rechte lijn/zigzaglijn
Een combinatie van 3 soorten lijnen is ook mogelijk.
De aandacht gaat op deze wijze meteen naar het kleuren, omdat het kind nog niet moe is van het tekenen. Een kind dat al zeer geconcentreerd heeft getekend, kan zich waarschijnlijk minder toeleggen op het inkleuren. Je kunt er daarom ook voor kiezen het tekenproduct weg te leggen en het (als het zich daarvoor leent) in een volgend dagdeel in laten vullen.
Variatiemogelijkheden - enkele vlakken laten kleuren en de rest in laten vullen met bijvoorbeeld kleine rondjes, of streepjes of stipjes;
KLOSkennis: Kleuren en arceren
9
05-2017lb
Pa a se i va n Th e o
-
enkele vakken laten arceren en de rest in laten vullen met bijvoorbeeld kleine rondjes, kruisjes, stippels of streepjes; vakken kleuren en vakken laten arceren;
KLOSkennis: Kleuren en arceren
10
05-2017lb
-
vakken arceren, vakken kleuren en vakken vullen met stippels etc.
Ma m a vi s va n Ro o s
Extra variatie door materiaalcombinaties Ook wanneer vlakjes worden ingevuld met stippels en kruisjes en streepjes kunnen verschillende materialen worden gebruikt. De stippeltjes worden bijvoorbeeld met potlood aangebracht en de kruisjes met stift. Andersom is een minder geschikte keuze aangezien bij het stippelen de punten van stiften naar binnen kunnen worden getikt. Ook wasco is geschikt om te stippelen.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
11
05-2017lb
Als je de hele tekening laat opvullen met stippels ontstaat een soort van pointillisme. Variatie in ondergrond Er kan ook gevarieerd worden in ondergrond - papier: wit of gekleurd o bijvoorbeeld met herfstkleuren op donkerbruin laten werken o of lichtblauwe golven laten arceren op donkerblauw; - karton: wit of gekleurd o bijvoorbeeld met witte en gele wasco op zwart laat werken; - stof: wit of gekleurd, dit moet je wel fixeren op het tafelblad om schuiven te voorkomen; - je kunt ook een stuk karton omspannen met stof, zodat de ondergrond stevig is o stof met een geometrisch patroon, zoals een deel van een dekbed, is geschikt; - behang met geometrische vormen leent zich ook uitstekend om te arceren.
Uitbreiding met donker en licht Hoe beter kinderen hun potloodbeweging beheersen, hoe zorgvuldiger ze kunnen leren inkleuren zonder buiten de lijntjes te gaan. Ze krijgen daardoor steeds meer plezier in het kleuren omdat ze zeer voldaan zijn over het resultaat. Het is een gerichte maar ook een heel ontspannende bezigheid, kinderen kunnen zich helemaal verliezen in het creĂŤren van een mooi product. Je KLOSkennis: Kleuren en arceren
12
05-2017lb
kunt hen dan ook nog laten oefenen met het aanbrengen van variatie in de druk op het potlood zodat het kind leert om donkere en lichte vlakken te kleuren. Dit verschil in druk kun je ook weer vertalen naar een opdracht waarbij vlakjes worden gevuld met bijvoorbeeld dikke streepjes en dunne lijntjes. Al deze oefeningen hebben uiteraard een positief effect op het resultaat van het werken met “kleurplaten�.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
13
05-2017lb
Houding van het kind Kinderen die eenzijdig werken, kunnen nog maar bezig zijn met één ding: de motorische activiteit. Ze verliezen zich daar helemaal in en zijn niet geïnteresseerd in het resultaat van die bezigheid. Daar zijn ze nog helemaal niet mee bezig. Je kunt dat verschil onderscheiden wanneer er tijdens het overblijven een bak kleurplaten tot hun beschikking staat, waaruit ze vrij mogen kiezen. Het ene kind kleurt een deel en legt daarna de kleurplaat weer gewoon terug in de bak. Het is “uitgekleurd” en daarmee is de activiteit ten einde. Een ander kind, van hetzelfde ontwikkelingsniveau, heeft daar helemaal geen problemen mee en kan gewoon aan diezelfde plaat verder kleuren aangezien ook voor hem het resultaat niet van belang is. Deze kinderen kleuren het gras nog rood en de zon groen. Dat aspect is van invloed op het resultaat en aangezien ze daar niet mee bezig zijn, is dat dus niet van belang. Ze hebben daarnaast ook nog niet voldoende beelden uit de werkelijkheid opgeslagen in hun geheugen, die ze via hun voorstellingsvermogen terug kunnen halen om op grond daarvan realistische kleuren te gebruiken. Een kind dat tweezijdig werkt, kan zich al wel loskoppelen van de motorische activiteit, omdat die niet meer al zijn aandacht opeist. Deze kinderen kunnen heen en weer schakelen van opdracht naar voorbeeld (bijvoorbeeld in een kleurboek) en zo met KLOSkennis: Kleuren en arceren
14
05-2017lb
behulp van dat voorbeeld een kleurplaat inkleuren. Dit kind werkt al meer gericht naar een resultaat en zal minder gauw een kleurplaat van een ander af gaan maken, maar nood breekt nog wetten. Je ziet dat deze kinderen over het werk van de ander heen gaan kleuren om er toch nog hun eigen vorm aan te kunnen geven. In een later stadium kun je zien dat het kind zich verder ontwikkeld heeft, omdat het opgeslagen beelden (waarover het inmiddels beschikt) gaat benutten. Daardoor heeft het geen zichtbaar voorbeeld meer nodig om realistische kleuren te kunnen gebruiken, maar is het in staat die vanuit zijn geheugen terug te halen. Dit kind levert ook commentaar als een ander kind een koe rood kleurt, omdat dat niet overeenkomt met zijn beeld. Het zal geen kleurplaat meer kiezen waar een ander kind al aan gewerkt heeft omdat het nu resultaatgericht werkt en een beeld heeft van hoe dat resultaat eruit zou moeten zien. Een kleurplaat, waar een ander aan gewerkt heeft, voldoet daarom niet meer. Het resultaat van een ander zou afbreuk kunnen doen aan zijn mogelijkheden. Nog later in de ontwikkeling zie je dat het kind weet wĂŠlke kleurplaat het wil, waarom het die kleurplaat wil en hoe die ongeveer moet worden. Er wordt nu bewuster gekozen, het kind kent zijn mogelijkheden en die zijn medebepalend voor zijn keuze. Er is nu sprake van een planning. Het kind kleurt niet meer een willekeurige kleurplaat, maar die specifieke kleurplaat. Je ziet in deze fase ook vriendjes en vriendinnetjes die naast elkaar in overleg een kleurplaat identiek inkleuren. Ook zie je dat KLOSkennis: Kleuren en arceren
15
05-2017lb
kinderen in staat zijn op basis van geheugen een kleurplaat van bijvoorbeeld een bekend stripfiguur exact hetzelfde in te kleuren als in de strip. Wanneer twee kinderen samen aan ĂŠĂŠn kleur- of arceeropdracht kunnen werken, is er naast overleg ook sprake van een andere sociale vaardigheid, namelijk je kunnen aanpassen aan de ander om zo in harmonie met elkaar een activiteit tot een goed eind te brengen. Dit vraagt ook veel van de motorische vaardigheden en het ruimtelijk denken, want kinderen zullen rekening moeten houden met de letterlijke ruimte die de ander nodig heeft om samen te kunnen kleuren. Als kinderen in de kleutergroep dit kunnen, zijn het inmiddels jonge schoolkinderen geworden. Meestal ontwikkelen motorische en sociale vaardigheden zich naast elkaar en groeien kinderen op natuurlijk wijze naar dit soort opdrachten toe.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
16
05-2017lb
Extra voordeel Vaak zie je dat drukke kinderen tijdens deze opdrachten (kleuren en arceren) rustiger worden door de concentratie die deze activiteit van hen vraagt, terwijl het ook zeer ontspannend is om zó gericht bezig te zijn met het maken van een mooi eindproduct. Een kind kleurt zijn hoofd leeg door een zwart-wit beeld van kleuren te voorzien. Het is dan ook niet zo vreemd dat er tegenwoordig kleurboeken voor volwassenen op de markt zijn (kleuren geeft meer rust dan voortdurend naar flitsende beelden op de buis kijken, in Europa worden over het algemeen 25 beelden per seconde voor televisiebeelden gebruikt). Ook met dementerende bejaarden wordt vaker gekleurd. Het is een actieve en aangename vorm van geheugentraining omdat men vanuit zijn herinnering kleur geeft aan een product. Zo’n activiteit geeft meer voldoening dan het kijken naar foto's van mensen die men ooit gekend heeft, maar waarvan men zich de namen niet meer kan herinneren.
Succes, Erica Ritzema.
KLOSkennis: Kleuren en arceren
17
05-2017lb