cover.indd by Control Media

Tweede jaargang, nr 2, juni 2005

Tweede jaargang, nr 2 juni 2005

Golfbeweging

GEVELBOUW verschijnt vier maal per jaar en is een uitgave van Control Media. GEVELBOUW is een onafhankelijk vakblad voor de bouw en is bestemd voor architecten, ingenieursbureaus, aannemers, opdrachtgevers, brancheorganisaties, gevelbouwers en toeleveranciers, (bouw)functionarissen in overheidsen semi-overheidsinstellingen en verwante organisaties.

Aan dit nummer werkten mee dr ir Harold Brocken, Jan de Jong, ir Jeroen van Nieuwenhuizen, ir Paul de Ruiter, ir Michèle Sanders, Arjan Stadhouders AvB, ir Erik Stekelenburg Vormgeving en lay-out Peter van der Horst, Marc van Dongen Advertentieverkoop Cock Penning (hoofd), Hans Vonk Uitgever Ton van der Veer Adjunct uitgever Cock Penning Marketing Michel van Kleeff Order administratie Sylvia Voorham Control Media Postbus 7001 4800 GA Breda Tel. 076-5211003 Fax. 076-5156589 E-mail adressen info@gevelbouw.info (algemeen) redactie@gevelbouw.info (redactie) opmaak@gevelbouw.info (advertentiemateriaal)

Abonnementen Een jaarabonnement op GEVELBOUW kost 25 euro. (excl. b.t.w.) Contactpersoon S. Voorham; (dinsdagen donderdag van 10.00 – 12.00 u) Opzeggingen: schriftelijk, twee maanden voor einde abonnement. Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit handelingen en beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit de in dit magazine geplaatste artikelen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Omslag: Gevelpaneel Booster Oost Foto: Jeroen Musch

juni 2005

nr2 - juni 2005

Redactie Tjerk van Duinen (hoofdredacteur), Willem Ruyters

Water, wat een wonderlijk goedje is het toch. We bestaan er voor ruim 70% uit, drinken het, zwemmen erin, varen erop, we trekken er de toiletten mee door en het is goed voor de boer. We kunnen geen dag zonder. Ook de Amsterdammers niet. Binnenkort zorgen vier pompinstallaties dat het hoofdstedelijk rioolwater de goede kant op stroomt. Die boosters zijn verpakt door vier verschillende architecten. U vindt ze in het noorden, zuiden, oosten en westen van dit blad. Een mooi voorbeeld van geïnspireerd opdrachtgeverschap: ze hadden ook neergezet kunnen worden als alle andere rioolpompen. Water kan ook lastig zijn. Dan heet het slagregen, condens, roest, zweet, tsunami, noem het maar op. Tegen een tsunami is weinig uit te richten, maar voor de gevelgerelateerde problemen zijn meestal wel oplossingen voorhanden. We hebben een aantal specialisten hierover geraadpleegd. En voor zweet kunnen we naar de drogist. Bepaalde deodorant voorkomt zelfs de wittige transpiratievlekken in de kleren. Misschien moeten de baksteenmensen eens bij Rexona op bezoek. Het grote verhaal gaat dit keer over het Paleis van Justitie in Antwerpen van Richard Rogers. Dit bijzondere bouwwerk ligt als een vloot schepen nabij de Schelde, zo heeft de architect het ook voor ogen gehad. Ik zag er zelf eerder een onstuimige zee in met dansende golven. Een beetje als in een prent van de Japanse tekenaar Hokusai. Wereldberoemde plaatjes die meneer Rogers vast wel een keer heeft gezien. Hokusai is op zijn beurt wellicht weer geïnspireerd door het natuurverschijnsel tsunami (een Japans woord). Ongelofelijk: een golf uit de 18de eeuw die via Amerika de aardbol oversteekt en in de 21ste aankomt in de haven van Antwerpen. Tjerk van Duinen

Inhoud

Vier boosters: 30.000 kuub per uur Zuid Oost Noord West

4 5 24 34 46

Scheepsrecht Het Paleis van Justitie in Antwerpen

Wisselend bewolkt met hier en daar een bui: veranderende gevelbeelden

23, 37, 49

In één klap 12 watergolfplaten

De geveladviseur spreekt

Waterschade: niet-noodzakelijk kwaad

Een botenhuis in Zwolle

Reflecties van De Ruiter

Roest: last en lust

Xpo: presentatiepagina’s voor bedrijven en producten

56-63

juni 2005

Inleiding Boosters voor ondergronds Amsterdam

Over het hele land maken de rioolwaterzuiveringsinstallaties een grondige vernieuwingsslag door. De meeste rioolwaterzuiveringsinrichtingen zijn nu grofweg dertig jaar in bedrijf. Tijd voor een generatiewisse-

Amsterdam is door de eeuwen heen beetje bij beetje uitgebreid tot een systeem van leidingen en gemalen. Het verhang van de riolering verloopt naar het oosten van de stad, naar Rioolwaterzuivering

ling. Dankzij de vernieuwing bestaat er ook de mogelijkheid tot het implementeren van nieuwe rioolwaterzuiveringstechnieken. Ook Amsterdam blijft niet achter. Het rioolwaterstelsel van

Inrichting Zuid aan de Amstel en Rioolwaterzuivering Inrichting Oost op het Zeeburgereiland. Echter, de tot nu toe onafhankelijk van elkaar functionerende rioolwaterzuiveringsinrichtingen in Oost,

juni 2005

Zuid en West worden opgeheven en vervangen door één grote installatie in Westpoort, het Westelijk Havengebied. De nieuwe installatie ligt naast de vuilverbranding, wat synergievoordelen bij de verwerking van het afvalslib biedt. De installatie voldoet zo aan nieuwe Europese richtlijnen. Door het concentreren van de rioolwaterzuivering op locatie Westpoort komen de andere locaties vrij voor projectontwikkeling. Zo maakt de rioolwaterzuivering inrichting op het Zeeburgereiland plaats voor woningbouw. Voor de samenballing van de rioolwaterzuivering op één plaats in de stad is wel een extra ondergrondse voorziening nodig: via tezamen 49 km lange persleidingen wordt het afvalwater uit de hele stad naar Westpoort gepompt. Het nieuwe persrioolleidingensysteem is opgebouwd uit twee persrioolleiding-strengen. De twee nieuwe strengen van ieder ongeveer 20 km zijn elk opgeknipt in twee lengtes van 10 kilometer. De persleidingen worden gevoed en op druk gehouden door vier boostergemalen op vier strategisch gekozen locaties. Een boostergemaal is niets meer dan een aantal pompen, een bypass, een traforuimte, een loopkraan en natuurlijk de in- en uitgaande

leidingen. Naast de entreedeur, moet er een vluchtdeur zijn en ventilatie openingen in de gevel. Boostergemalen Zuid en West pompen het rioolwater door de Zuid-Weststreng en boostergemalen Oost en Noord door de Oost-Noordstreng. De boosters zullen bij droog weer op lage toeren draaien of stand-by geschakeld staan. Maar bij zwaar regenweer, zullen ze tot 30.000 kuub huishoudelijk afvalwater per uur (de maximaal mogelijke stuwdruk) naar het Westelijk Havengebied verpompen. Die pomptechniek is afkomstig uit de petrochemische industrie, maar is een echte innovatie in de wereld van de rioolwaterzuivering: nog nergens elders toegepast. Tegenwoordig mag infrastructuur en techniek zichtbaar zijn. Technische installaties hoeven niet meer angstvallig voor de buitenwacht verborgen worden gehouden. De opvallende vormgeving van de vier boosters vestigt de aandacht juist op deze vier bypasses in de Amsterdamse ondergrond. Elk van de vier pompgemaalgebouwen bezit een eigen signatuur, en interpreteert op eigen wijze thema’s als (stromend) water, pomptechniek en ruimtelijke context.

Watermotorblok

I booster zuid Booster Zuid aan de Spaklerweg, aan de andere kant van het spoor bij de Bijlmerbajes, is ontworpen door het Rotterdamse architectenbureau GROUPA AUKETT. De productie van de glimmende gevel van onbehandeld roestvast staal is door gevelbouwer Sorba Projects ter hand genomen. Tekst: Jeroen van de Nieuwenhuizen

‘Booster Zuid is vormgegeven alsof het een motorblok is. Een monoliet vrij gevormd volume, waar zichtbaar leidingen in en uit gaan’, verduidelijkt Maarten van Bremen van GROUPA AUKETT, het Rotterdamse architectenbureau. Hij omschrijft hoe het ontwerp zich heeft ontwikkeld tot de met roestvast staal beklede sculptuur, die er nu staat. ‘De naden benadrukken de vorm van het motorblok, ze lopen door en volgen de vorm, zoals naden in autocarrosserieën. We wilden een glimmend uiterlijk en hebben een strakke huid om het gewenste programma van eisen getrokken. Een boostergemaal is niets meer dan 3 pompen, een bypass, een traforuimte, een loopkraan en natuurlijk de in- en uitgaande leidingen. Naast de entreedeur, moet er een vluchtdeur zijn en ventilatieopeningen in de gevel. De uitstulping aan de achterzijde bevat de hoogspanningsruimte, die bulb aan de zijkant de entree.’

Gewelfde vormen

juni 2005

De lucht Open hoek toont simpele geveldraagconstructie

Verlichting in de naden

Rubbergeperst Booster zuid kreeg een prefab cassettebeplating van onbehandeld RVS 316 finish 2B. Van Bremen: ‘Bij toepassing van dit gevelmateriaal kan je als architect ervoor kiezen om de vorm te omkleden met een soort slangenhuid uit allemaal kleine elementen. Wij kozen juist voor grote cassettes om de lijnen over het volume te laten doorlopen. De exacte verdeling van de naden is tijdens het ontwerpproces enkele keren aangepast, zowel om esthetische als om technische redenen. In de hoofdvorm van het boostergemaal komen platte, enkelgekromde en dubbelgekromde panelen voor.’ De dubbelgekromde panelen kennen zowel een holle, als een bolle variant. De bolle dubbelgekromde platen zijn gerubberperst, de holle zadelvormige panelen zijn het resultaat van een gerichte explosie bij Exploform in Rijswijk. ‘Hierbij heeft Sorba zijn 6

juni 2005

nek uitgestoken, door het project in onbehandeld RVS te maken’, zegt Van Bremen. ‘Aluminium is beter te vervormen, maar niet voldoende vandalismebestendig. Het blijkt echter heel moeilijk om de in het materiaal optredende spanningen bij de holle zadelvormige panelen onder controle te krijgen’. Nadat het een aantal keren tijdens het fabricageproces misliep, liet Sorba speciale mallen frezen. De holle zadelpanelen worden met een stuiknaad in tweeën gedeeld. Ook werd een dikkere plaatdikte voor het RVS gebruikt. Deze aanpassingen leiden tot beter controleerbare spanningsverschillen en dus minder uitval bij de fabricage door middel van explosies.

Verlichting Er is zowel in de horizontale, als in de verticale naden van het gebouw boven een hoogte van 3 meter fiberver-

I Opdracht: Dienst Waterbeheer en Riolering Amsterdam Ontwerp: GROUPA AUKETT, Rotterdam Advies: Ingenieursbureau DWR (Constructies) Uitvoering: J.P. van Eesteren bv, Amsterdam (Hoofdaannemer); Sorba Projects, Winterswijk (Producent gevelpanelen) Bruto vloeroppervlakte: 650 m2 Bouwperiode: 2004 - 2005

weerspiegelt in de booster Panorama-impressie

Doorsnede

lichting opgenomen. In de ventilatieroosters is led verlichting opgenomen die uit het zicht is gemonteerd. Oorspronkelijk had de architect het idee om de hoeveelheid licht afhankelijk te laten zijn van het toerental van de pompen. Maar dat bleek weinig extra spektakel op te leveren. De pieken in de afvoer van afvalwater zijn dagelijks zo rond 9 uur in de ochtend en om een uur of 5 in de middag.

Reflectie Door het volume van booster Zuid te omkleden met een reflecterend materiaal neemt het de kleur van de omgeving aan. De lucht weerspiegelt zich in het boostergemaal. De voortdurende oppervlakkige veranderingen in het uiterlijk ten gevolge van de voortdurende weersveranderingen maken het bouwwerk aantrekkelijk. juni 2005

juni 2005

Paleis van Justitie te Antwerpen Lichthappers van kleine gehoorzalen

Alsof de Schelde een zijarm heeft gekregen glijdt landinwaarts een aantal op vinnen lijkende zeilen door het landschap. Maar hoe hard de wind ook waait, de vloot blijft waar ze is. De zijarm van de Schelde blijkt van justitie. De zeilen zijn daken, niet gespannen om de wind maar om indirect noorderlicht te vangen en de zon te weren. De schepen zijn rechtszalen, herkenbaar en tegelijk besloten. Eind 2005 opent het nieuwe gerechtsgebouw van Antwerpen.

Tekst: Erik Stekelenburg Beeld: TV RRP/VK/OAP (Tenzij anders vermeld) Opdrachtgever: Regie der Gebouwen Ontwerp: Tijdelijke Vereniging Richard Rogers Partnership/VK Studio/ Ove Arup and Partners (TV RRP/VK/OAP)

Antwerp.indd 10

Schee p Antwerpen zocht een centrale plek en extra ruimte voor haar justitiële diensten. De justitiële diensten zijn over 14 plekken in de stad verspreid en dat moesten er twee worden. Het oog viel op de Bolivarplaats, de zuidwestelijke toegang tot de stad. Hier kruist de Leien, de belangrijkste stedelijke verkeersader, de singel rond de stad en gaat over in diverse uitvalswegen en de Ring Antwerpen. De Leien, een voorname stedelijke verkeersboulevard, zou weer de architecturale einder moeten krijgen die ze in vroeger tijden had. Op de plaats van de huidige Leien liep de omwalling van de stad. En op het laatste stuk naar de Schelde toe lag van 1571 tot 1894 de indrukwekkende Spaanse Citadel: een vijfhoekige dwangburcht met zijden van 300 meter en op iedere hoek een bastion. Hierna stond er nog tot 1966 een groot spoorwegstation: de ‘Kathedraal van het Zuid’. Voor deze locatie die de ontwerper veel vrijheid en exposure geeft, schreef de Belgische Rijksgebouwendienst, de Regie der Gebouwen, in 1998 een prijsvraag uit. De Tijdelijke Vereniging Richard Rogers Partnership/VK Studio/Ove Arup & Partners won.

juni 2005

26-05-2005 20:19:28

e psrecht Bekroning Het beeld van de admiraalzeilende vaartuigen doemt niet alleen op vanuit de Amerikalei maar vanuit wel bijna 10 verschillende wegen. De vele zichtlijnen maken het gerechtsgebouw overvloedig aanwezig zonder dat de hoogte moest worden opgezocht. Boven een kelderlaag bevindt zich een bescheiden basis van drie bouwlagen. De schepen zitten op de vijfde bouwlaag, van de basis gescheiden door een technische laag. Het beeld van schepen die door het landschap glijden is door de architect bedoeld als een niet-monumentale markering en bekroning van de toegang tot de stad. De schepen moesten wel een functie krijgen. Bij veel openbare gebouwen worden de publieksfuncties aan straat geprogrammeerd: op de begane grond en hooguit op de eerste verdieping. In dat scenario zitten de kantoren boven, wat nauwelijks aanknopingspunten biedt voor een expressieve top, en zeker niet voor zeilen.

Schepen in plaats van vaten Voor de functie van de schepentooi hoefde de architect niet lang te denken. Bij het net opgeleverde gerechtsge-

De schepen van Antwerpen Foto: Erik Stekelenburg

bouw van de wijnstad Bordeaux had Richard Rogers het wijnbrouwen in wijnvaten uitgedrukt. Op het dak stonden in de open lucht zeven opgetilde losse volumes, vormgegeven als wijnvaten. In elk van die volumes bevond zich een rechtszaal. De ruimte rond en onder de wijnvaten was publiek toegankelijk. ‘Vessels of justice’ noemde Rogers de volumes en ‘vessel’ betekent zowel vat als schip. De afzonderlijke volumes in de open ruimte zijn niet alleen sterke symbolen maar ook functioneel, ze maken het mogelijk om zowel transparantie en toegankelijkheid als privacy en veiligheid te bereiken. Rogers paste dit principe ook toe in Antwerpen. Alleen nu staan er 32 volumes op het dak, vormgegeven als schepen. In elk van die volumes bevindt zich een rechtszaal. Stond in Bordeaux het brouwen symbool voor het proces dat leidt tot een gebalanceerde uitspraak. In deze havenstad dringt zich de vergelijking met een soort scheepsrecht op: je zit in hetzelfde schuitje ‘met elkaar opgescheept’ en moet er dus wel samen uitkomen. De schepen ‘degene die het recht schept’ is de voorloper van de rechter die wij kennen en wordt in België nog steeds gebruikt, maar dan voor wethouder. juni 2005

Antwerp.indd 11

26-05-2005 20:19:29

Paleis van Justitie aan de Bolivarplaats Foto: Regie der Gebouwen/Coolens & Deteuil

De circulatieruimten van het publiek en de rechterlijke macht zijn door het hele gebouw strikt en helder

gescheiden

Zie detail pagina 7

Antwerp.indd 12

juni 2005

26-05-2005 20:20:10

Oostelijke kop in de avondzon

Doorsnede vleugels

juni 2005

Antwerp.indd 13

26-05-2005 20:20:41

Prefabricage van kapconstructies: een combinatie van 3D tekentechniek en oud ambacht. Foto: Regie der Gebouwen

Montage kap Foto: Regie der Gebouwen

Doorsnede kantoorvleugel

Antwerp.indd 14

juni 2005

26-05-2005 20:21:07

6 1 2 3 4

Detail dakraam Binnen

Buiten

1 2 3 4 5

Minerale wolisolatie gemonteerd op multiplex Rechthoekige gelamineerde houten draagstructuur Stalen draagstructuur Stalen frame rond dakopening voor noorderlicht Roestvrij stalen dakbedekking (0.04 cm en 0.05cm) met opstaande gelaste naad bevestigd op een beplating in multiplex Gevelreinigingssysteem met rail

Transparantie

De kappen doemen op vanuit veel wegen Foto: Erik Stekelenburg

Het uitdrukken van transparantie was ook hier belangrijk voor de architect. Het ontwerp moest een transparante behandeling en besluitvorming symboliseren. Dat was belangrijk voor Justitie: de twijfel of de waarheid over Dutroux ooit boven tafel zal komen heeft haar imago geen goed gedaan. Rond de schepen is de ruimte open, transparant gehouden. Hierdoor wordt een visuele relatie met de stad gelegd. De rechtszalen, waar rechterlijke macht en publiek elkaar treffen staan als het ware op een balkon, oog in oog met de stad. Bij die transparantie past natuurlijk niet dat het publiek via trappenhuizen ietwat verholen naar het juridische podium van de stad wordt geleid. De entree en toegang tot het podium is daarom opvallend vormgegeven als een brede, lange, luie en plechtige trappartij. Gelegen in het verlengde van de Leien brengen de trappen de Leien als het ware in het gebouw. De trappen kunnen zo lui zijn omdat het podium naar de entree toe trapsgewijs al twee verdiepingen is gedaald: een handreiking naar de bezoeker en de stad in de vorm van een imposant plein. En terwijl het snelverkeer onder het gebouw duikt krijgen de Leien via de trappen hun bekroning in dit centrale plein van het gebouw: de Salle des Pas Perdus (spreek uit: sal dĂ¨ pa perdu), wat staat

voor de zaal van de verloren voetstappen. Door de verdieping komen de zes aangrenzende grote rechtszalen vrij in de transparante ruimte te staan en kragen ze vervaarlijk uit. De ramen onder in de gevaarten zien eruit als ogen, het oog in oog staan van de rechterlijke macht met de stad wordt hierdoor extra benadrukt.

Circulatie De zes rechtszalen geven ook het begin en de richting aan van de gebouwvleugels dwars op de as van binnenkomst. Alsof je vanuit een ruggengraat naar de kop van licht uitwaaierende ribben kijkt. Brede trappen brengen de bezoeker onder de zes rechtszalen door, twee verdiepingen hoger naar het niveau van waaruit alle 32 zalen worden ontsloten: zowel de zes genoemde grote zalen als de overige 26. De circulatieruimten van het publiek en de rechterlijke macht zijn door het hele gebouw strikt en helder gescheiden. De stadszijde van de vleugels is publiek, de andere zijde voor de magistratuur. Deze twee niveaus komen letterlijk als verschillende niveaus samen in de rechtszalen. Het lagere publieke niveau heeft een houten vloer, het hogere niveau van de magistratuur is bedekt met tapijt.

juni 2005

Antwerp.indd 15

26-05-2005 20:21:20

Binnenzijde grote gehoorzaal Foto: Erik Stekelenburg

Om stil van te worden De ronde wanden van de rechtszalen verlevendigen de lange gangen. De vormgeving doet nadrukkelijk denken aan bootwanden. Laten we een kleine rechtszaal binnengaan. Wat meteen opvalt is dat de symbolische vormgeving binnen uiterst functioneel is. Om stil van te worden, en dat is niet alleen vanwege de uiterst aangename akoestiek waardoor luidsprekers achterwege kunnen blijven. Het hele binnenklimaat klopt. De ruimte is intiem, er is niet direct een raam te zien, toch is het totaal niet bedrukkend: de ruimte opent zich juist naar boven. Daar komt licht vandaan en daar zit een adembenemend vurenhouten plafond: het trekt de blik omhoog en geeft het hoofd ruimte. De opbollende zeilen doen zich van binnen voor als met een punt omhoog krullende vurenhouten vlakken van dakbeschot op een ruitenpatroon aan sporen. Een combinatie van 3D tekentechniek en oud ambacht. In de hyperbolische paraboloïde dakvlakken lopen de sporen hoewel licht torderend toch rechtuit. Ze zijn opgebouwd uit zeven kruislings over elkaar aangebrachte lagen en bieden zo een vormvaste ondergrond voor het dakbeschot dat uit drie kruislings over elkaar 16

Antwerp.indd 16

Maquette van de ‘vloot’

aangebrachte lagen bestaat en de eigenlijke schaal vormt. De krul is dubbelgewelfd: haaks op de holle diagonaal die omhoog krult loopt een bolle diagonaal.

Licht, lucht en ruimte Doordat de vlakken twee aan twee tot verschillende hoogtes opkrullen ontstaat een opening waardoor het licht zo prettig indirect naar binnen valt. De oriëntatie van de zeilen is noordwest. Echter niet met het oog op de wind, maar met het oog op de zon: nu kan licht onbelemmerd toetreden terwijl de zonnewarmte wordt geweerd door de zeilen. Eerst was er vanuit gegaan dat de oriëntatie van de zeilen ook de ventilatie kon aansturen. Maar de warmtelast bleek te groot voor natuurlijk aangedreven ventilatie.

juni 2005

26-05-2005 20:21:22

De oriĂŤntatie van de zeilen is noordwest.

op de wind, maar met het oog op de zon

Echter niet met het oog

Golvend landschap van roestvast staal

juni 2005

Antwerp.indd 17

26-05-2005 20:21:23

Getallen Staalconstructie Salle de Pas Perdus: 240.000 kilo Dak kleine gehoorzaal: 18.000 kilo, hoogste punt 24 meter, 26 stuks Dak grote gehoorzaal: 24.000 kilo, hoogste punt 41 meter, 6 stuks Bruto vloeroppervlakte: 75.000 m2 Bouwkosten: 168 miljoen euro

Roestvast stalen dakgoot met regenpijp

Kantoorgevel met glazen lamellen Foto: Regie der Gebouwen

Rails gevelreinigingsinstallatie van Tractel

Voor het hele gebouw geldt dat het is gevormd om maximaal gebruik te maken van natuurlijke ventilatie en natuurlijk licht. Een uitgangspunt dat goed samengaat met transparantie en aanleiding geeft tot natuurlijke vormen. Want om zoveel mogelijk ruimten aan licht en lucht te laten grenzen is een plattegrond, waarin bouwdelen als ribben in de ruimte steken, de aangewezen manier. De hele locatie is benut om de lage bouwhoogte te combineren met een luchtige plattegrond. De ribben steken als vingers in een groene omgeving waardoor groene longen ontstaan die de lucht afkoelen en zuiveren voordat ze het gebouw binnen komt. De gespreide vingers grijpen in de omgeving, bedden het gebouw stevig in en koppelen aangrenzende locaties. Groene bermen rond het complex weren het verkeersgeluid. 80 Procent van het geveloppervlak is glas. Beprinte glazen lamellen weren de zon. Het betonnen casco zorgt voor warmteaccumulatie. De Salle de Pas Perdus wordt volledig natuurlijk geventileerd op basis van gecontroleerde tocht. Dit gebeurt met mechanische middelen: de motortjes van de luiken in het dak en de deuren in de gevel worden aangestuurd door een Building Management System. 18

Antwerp.indd 18

juni 2005

26-05-2005 20:21:27

Dak centrale hal Foto: Regie der Gebouwen

Alles is gericht op het maximaal gebruik

natuurlijke ventilatie en natuurlijk licht maken van

Driehoekige golven met knikkende goten Het dak van de Salle de Pas Perdus rust voornamelijk op de hoeken van met name de middelste twee gerechtszalen. Het betreft glijdende steunpunten, hierdoor wordt voorkomen dat het dak belastingen van de zalen krijgt te verduren. Naast de zes glijdende punten zijn de acht steunpunten tussen de kantoorvingers ruimtelijk vast. Deze 14 steunpunten houden samen het dak bijeen. De staalconstructie is een spaceframe, het dak golft in driehoeken. De bewegingsvrijheid van het dak van de Salle vroeg om bijzondere wind- en waterdichte aansluitingen: de overgang tussen dak en gevel moest zowel horizontaal als verticaal ďŹ&#x201A;exibel zijn en de geprefabriceerde driehoekige dakvlakken treffen elkaar in zestig centimeter brede goten met geknikte bodems. De ribben, zowel de nokken als de killen, werden eerst voorzien van halve gootondersteuningen. In het werk werd vervolgens de goot aangebracht, bitumen dakbedekking op isolatie, en de driehoekige aangrenzende dakvlak-

ken. Bijna al het water van dit dak wordt op theatrale wijze afgevoerd via vier rvs afvoeren in de oksels van de zes kantoorvingers. De diameter is bescheiden omdat het water met onderdruk wordt afgevoerd. Ook het water van de zeildaken wordt met onderdruk afgevoerd maar belandt via de technische laag in twee putten achter het gebouw vanwaar het wordt hergebruikt. De wind- en waterdichte afsluiting van de zeildaken is bereikt door roestvrij bandstaal te lassen alvorens het te felsen. Het gebouw is ontworpen op transparantie.Dat geldt ook de staalconstructie. Het krachtenspel is het duidelijkst leesbaar in de gevels voor de kleine rechtszalen. Een rechthoekig uiterlijk toont dat het gaat om een element dat alleen gewicht draagt, een ronde verschijning wijst op een element dat dient om de windbelasting op te vangen. In stijl met de metafoor van de zeilboten is hierdoor bijna overal rondstaal toegepast. juni 2005

Antwerp.indd 19

26-05-2005 20:21:28

Gevels zijn veranderlijk als het weer, althans de meeste. Zon, wolken en regen spelen met de oppervlakken en brengen ze tot leven. Spiegelende velden worden transparant, metalen veranderen van licht naar donker, gewone gemetselde vlakken verliezen hun reliĂŤf als een wolk voor de zon schuift... In elke straat is wel wat te zien en ook hieronder en op de paginaâ&#x20AC;&#x2122;s 37 en 49.

Wisselend bewolkt met hier en daar

een bui

Een sculptuur als een booster oost

Hoewel Boostergemaal Oost zich formeel nu nog bevindt op de RioolwaterzuiveringOost, zal dit boostergemaal in de toekomst aan de rustieke Jachthavenlaan staan. De RWZI-Oost zal opgeheven worden en uit het beeld verdwijnen en plaatsmaken voor een woonwijk. Boostergemaal Oost is ontworpen door Juliette Bekkering van Bekkering-Adams Architecten uit Rotterdam. Oosthoek Kemper nam de uitvoering van de betongevel van dit boostergemaal ter hand, een sculptuur in prefab betonpanelen.

Blau wgro en b eton met anor ganis ch p igme nt

juni 2005

bewerkt stuk natuursteen

Westelijke kopgevel Foto: Juliette Bekkering

Opdracht: DWR, Dienst Waterbeheer en Riolering Amsterdam Ontwerp: Bekkering Adams architecten (voorheen Juliette Bekkering Architecten), Rotterdam Advies: Ingenieursbureau DWR (Constructies + installaties); ABT BV, Delft (Constructie betonpanelen) Flevo Staalbouw bv (Staalconstructie) Uitvoering: Van Laere Infrabouw bv Oosthoek Kemper bv, Tilburg (Producent gevelelementen) Bruto vloeroppervlakte: 650 m2 Bouwperiode: 2004 - 2005

Tekst: Jeroen van de Nieuwenhuizen

Booster Oost is vormgegeven als een monoliete sculptuur. Architect Juliette Bekkering:‘Enerzijds is dat gedaan omdat het een gesloten doos is die het geluid van de machinerieën moet tegenhouden. Er mochten sowieso geen ramen in het bouwwerk voorkomen. Anderzijds wordt de vorm gedicteerd door de functies in het gebouw, en neemt het boostergebouw de lijnen van de toekomstige Jachthavenlaan en het kavel in zich op’. Het boostergebouw vertoont aan alle zijden hetzelfde materiaal, ook het dak is als vijfde gevel op dezelfde manier opgevat. Bekkering voelde zich even beeld-

houwer en hoopt met deze sculptuur een landmark aan de toekomstige woonwijk te hebben gegeven. Bekkering: ‘Het volume kraagt uit ter plekke van het rondlopend bordes om de pompen te bedienen, deukt in ter plekke van de toegangsdeuren en heeft insnoeringen en overstekken om de ventilatieroosters geheel onzichtbaar in het volume op te nemen. Het gebouw plooit zich om de aan- en afvoerleidingen heen. De markante hoeken van het gebouw zorgen ervoor dat het gebouw vanaf alle kanten een wisselende aanblik biedt.’

juni 2005

Boostergemaal Oost Foto: Jeroen Musch

Het kraagt uit, deukt in en heeft insnoeringen en overstekken.

Dak op dezelfde manier opgevat als de gevel Foto: Juliette Bekkering

Montage prefab gevelelement Foto: Jeroen Musch

Patroon van cannelures loopt als een web over het gebouw Foto: Juliette Bekkering

juni 2005

II Eisen ‘Een boostergemaal is niets anders dan een pomp in een architectonisch omhulsel’, meent Ger Verwoert van de Dienst Waterbeheer en Riolering (DWR). ‘Bij drinkwaterbedrijven, baggeraars en in de petrochemische industrie is het boosteren een veel gebruikte techniek. Hierdoor is geen ontvangst kelder nodig en kan het gemaal ook bovengronds worden gebouwd. Daardoor besparen we veel geld en dat kon DWR dat in de hoogwaardige gevels steken.’ Omdat een booster een gesloten systeem is, bestaat er geen stankoverlast. Wel formuleerde DWR eisen ten aanzien van geluid (35 dBA op 60 meter of ter plaatse van de eerste bebouwing), vandalismebestendigheid en onderhoudgevoeligheid van het gemaal, dus ook van de gevels. Deze eisen gelden overigens voor alle vier de boostergemalen.

Verticale doorsnede dakrand

Monoliet De betonnen gevel van Boostergemaal Oost onderging verschillende behandelingen. Bekkering: ‘Het boostergemaal wordt uitgevoerd in prefab betondelen van kobaltblauwgroen gepigmenteerd beton, waar marmerslijpsel aan toe is gevoegd. Een patroon van cannelures loopt als een web over het gebouw. Dit wiebertjespatroon van de cannelures camoufleert ook de onvermijdelijke naden tussen de prefabdelen. Kitvoegen in de naden verzorgen de water- en geluidsdichting. Met een groot aantal herhalingen van het woord BOOSTER over het hele betonoppervlak, kreeg het bouwvolume een extra filigrein uiterlijk. Door de letters BOOSTER op de hogere gedeeltes van het bouwwerk op verschillende diepte in de prefab betondelen te gritstralen, vallen bij wijzigende weersomstandigheden andere woordcombinaties op (BOOS, OOST, STER). De letters op de voet zijn in haut-reliëf, dat maakt ze aantrekkelijk om aan te raken. Bij nat weer zie je alles, bij droog weer merk je vooral de diepgestraalde letters op.’

Kleur Het vinden van een kleur voor het beton als van natuursteen was een zoektocht. De gekozen kleur blauwgroen is echter gevoelig voor verkleuring en kalkuitslag. Dat probleem is opgelost door anorganisch pigment toe te passen, dat minder uitloogt. Voor de prefab betonpanelen aan de voet met de opliggende lettercombinaties zijn voor het fabriceren van de betonmal 29 verschillende letterplanken gemaakt. Afhankelijk van de vorm van het element wordt de mal samengesteld uit een deel van deze 29 planken. Het beton van Boostergemaal Oost krijgt een anti-graffiti laag, zodat de BOOSTER-letters geen concurrentie van andere tags aangedaan kan worden. Tot slot zal de voet van het gebouw door middel van smalle armaturen die ter plaatse van de overstekken, in de cannelures van de gevel worden opgenomen, met een diffuus blauw licht aangestraald worden, zodat het boostergemaal ‘s avonds zacht oplicht.

Doorsnede

juni 2005

eĂŠn klap

twaalf w

juni 2005

Dat de kracht van een vernietigende explosie ook heel productief kan zijn, bewijst Exploform. Dit bedrijf, een spin-off van TNO, gebruikt een innovatieve methode voor het bewerken van metaal: explosive forming. De diagonaal lopende golven op de aluminium gevelplaten van theater Castellum in Alphen aan den Rijn zijn op deze manier vervaardigd.

Tekst: Arjan Stadhouders en Marjel Mettau

De techniek waarmee de reliëfplaten van het Castellum vervaardigd zijn, is niet echt nieuw. Al in 1888 werd de methode beschreven, als een mogelijke manier om metalen platen van een gravure te voorzien. In de jaren vijftig werd de techniek toegepast voor het produceren van gebogen componenten in de lucht- en ruimtevaart. Dankzij de methode werd het mogelijk grote gebogen vlakken uit één stuk te maken, tot dan toe werden die uit verschillende delen aan elkaar gelast. Weg kwetsbare lasnaden. Het procédé van explosive forming raakte later in de vergetelheid, totdat de methodiek rond het millennium werd herontdekt. De methode is geperfectioneerd door TNO en op de markt gebracht door Exploform uit Rijswijk.

Water Hoe werkt explosive forming? Een matrijs van gefreesd aluminium is bevestigd op een zware, stalen grondplaat. Hierop komt een stapeltje van zes 0,7 mm dunne aluminium platen van 150 bij 75 cm te liggen. De platen liggen vast op de matrijs, doordat de ruimte eronder vacuüm wordt gezogen. Het geheel staat in een bak met water. Theater Castellum: diagonaal golfpatroon

watergolfplaten 3D-koppen (Booster Zuid)

juni 2005

De klap

Vlak boven de platen komt explosief poeder tot ontplofﬁng, wat voldoende kracht oplevert om de metaalplaten in een fractie van een seconde in de mal te drukken. Bij het werk voor Castellum benutte Exploform twee matrijzen tegelijk, die als een dichtgeklapt boek met het explosieve poeder daartussen zich onder water bevonden. Per explosie vormden zich in één klap twaalf reliëfplaten.

Fossiele regenbui

Water speelt rol bij vervormen 3D vormen De techniek heeft verschillende voordelen vergeleken met andere manieren om metalen platen te vervormen. Een van de grootste voordelen is de snelheid van het vormproces. Ook is minder materiaal nodig: per explosie maar één matrijs voor zes platen, terwijl bij traditionele perstechnieken elke plaat tussen twee matrijzen in z’n vorm wordt gedrukt. Voor de gevel van het Alphense theater werden hele dunne platen gebruikt, maar ook dikkere platen kunnen met explosive forming een reliëf krijgen. En het proces is niet alleen voorbehouden aan het bewerken van aluminium. Ook zwaardere metalen platen zoals legeringen met nikkel, titanium of ijzer komen ervoor in aanmerking. Behalve de imprint van een reliëf kunnen met hetzelfde gemak platen in hun geheel 3D worden gevormd. Architectonische voorbeelden zijn de afgeronde hoeken van het bekende hoofdkantoor van de ING-bank langs de A10 in Amsterdam van Meyer en van Schooten, en het gewelfde dak met waterval van het Haarlemse paviljoen op de Floriade 2002, ontworpen door Hani Rashid van het New Yorkse architectenbureau Asymptote.

gelegenheid van het tienjarig bestaan van het Verdrag van Maastricht. Niet alleen deze sterren zijn explosief gevormd, maar ook de waterdruppels van de Nederlandse kunstenaar Paul de Kort. Hij legde een groot aantal zilverkleurige druppels met reliëf als de ritmische sporen van een fossiele regenbui in beekjes en stroompjes in het Veluwse landschap. Ook deze kunstwerken vonden hun vorm bij Exploform. Twee matrijzen worden geperforeerd

Regenbui Explosive forming is bovendien heel geschikt voor het maken van unica, zoals bij kunsttoepassingen. Een bekend voorbeeld is Stars-of-Europe, een kunstproject van de Italiaan Maura Biava ter juni 2005

Solitair Langs de Klaprozenweg in Amsterdam pronkt een glimmende zilveren buis: het boostergemaal Noord met daarin de zoemende pompen voor het noordelijk deel van de Amsterdamse rioolwaterzuiveringpersleidingen.

Tekst en Beeld: Florian Eckhardt

Opdracht: Dienst Waterbeheer en Riolering, Amsterdam Ontwerp: Jan Bonnemayer, Hans van den Tillaart, Bonnemayer architecten, Uden Uitvoering: Van Laere Infrabouw bv Bouwmij. Buitenhuis BV, Landsmeer (hoofdaannemer); PIB Holland, Nijkerk (gevelbouwer) Bruto vloeroppervlakte: 485 m2 (inh. 3400 m3) Bouwkosten: € 860.000,(incl. gebouwgebonden installatie) Bouwperiode: Voorjaar 2004 - voorjaar 2005

juni 2005

‘De Amsterdamse Dienst Waterbeheer en Riolen (DWR) kwam bij ons architectenbureau terecht, omdat wij in de wijk eerder een drukkerij, de buurman van het gemaal, ontworpen hadden’, vertelt Hans van den Tillaart, projectarchitect bij het Udense architectenbureau Bonnemayer architecten. ‘Oorspronkelijk was het ook de bedoeling, dat het gemaal met zijn architectuur zou aansluiten bij de omliggende bebouwing. Maar later werd mede onder invloed van stadsdeelraad Noord voor een andere benadering gekozen: het gemaal ontpopte zich tot een opvallende solitair. De locatie ligt in een overgangszone van een verzameling bedrijven en kantoren naar een woninggebied, dus in feite van een grovere naar een fijnere schaal. Ook komt dit gebied in aanmerking als aanlandingspunt voor de toekomstige IJ-oevertangent. Een passende context dus voor een eyecatcher met koele uitstraling.’

III

booster noord

Regenachtig DWR gaf ook als doelstelling aan de architecten mee: Laat iets zien van de techniek, geef de mensen inzicht in wat er binnen gebeurt. Aan het gemaalgebouw is het pompproces duidelijk af te lezen: aan de noordzijde ontspringen uit de grond aan beide kanten van het gebouw grote rode buizen. Deze gaan de brede voet van de sokkel in en komen aan de andere zijde er weer uit als een soort gigantische uitlaatpijpen met vijf invoerpunten. ‘Vergelijk het met een spruitstuk bij een automotor waarbij de pompen de plaats van de cilinders hebben ingenomen’ zo verduidelijkt van den Tillaart. Aanvankelijk was het de bedoeling om aan de uiteinden van de ellipsvormige zwevende cilinder grote glasvlakken te maken, maar uiteindelijk kwamen er kleine patrijspoortachtige raampjes met hardglas aan de kopse kant. Ze wekken de nieuwsgierigheid van de voorbijgangers. Wie de moeite neemt om naar binnen te gluren wordt beloond met de aanblik van een batterij pompen. Vooral bij regenachtig draaien ze op volle toeren en gaan flink tekeer.

Het toilet heeft nota bene een eigen afvoer

Lamellen en patrijspoort met hardglas Gecoate staalplaat tegen de elliptische cilindervorm

Scannings De plattegrond van het bouwwerk is bijna kinderlijk eenvoudig. DWR leverde tekeningen aan met de definitieve pompposities. Voor de debietmeter was een verbreding in de sokkelbasis nodig. Boven door de cilinderhuls voert een looppad. Aan de noordkant is boven een werkruimte, en beneden drie van buiten toegankelijke traforuimtes. Er is een toilet, nota bene met een eigen afvoer, die niet op het systeem is aangesloten. De benodigde tussenruimte tussen de pompen bepaalde de stramienmaat van de staalconstructie. Het draagstaal werd bekleed met geperforeerde trapezoïde platen en isolatie, niet alleen tegen condensvorming maar ook als akoestische maatregel. Daarop liggen gezette staalplaat stroken onderbroken door zogenoemde scannings: zwarte terugliggende rubberstroken die de dunheid van de metaalhuid tot uit-

juni 2005

III drukking brengen. De beplating op de koppen van de cilinderhuls en op de drijfriemachtige stroken ter plaatse van de verbreding van de sokkel zijn van zink. Zink laat zich makkelijker rondzetten. Zink plaatmateriaal resulteert in een matter oppervlak dan gecoate staalplaat, wat het geheel een subtieler maakt dan wanneer alles uit één plaatmateriaal zou bestaan. De gevelvlakken van de cilindereinden zijn ingevuld met aluminium louvres voor een zwart geschilderd wandvlak: het materiaal geeft optische diepte en verhult de ventilatiekleppen waarvan positie en dimensies van tevoren niet bekend waren.

met perforaties aan de onderzijde. Dit is een ventilatiemaatregel tegen condensvorming met als esthetisch effect dat de buitenkant van de cilinder beweging suggereert. Ten opzichte van elkaar verschuiven de banen steeds van positie. Ook de Eindhovense onderaannemer van de stalen draagconstructie moest de computer benutten voor het uittekenen van de elliptisch gekromde hoofdconstructie die naadloos aansluitend boven op de betonbak werd gezet. Twee gevelbouwers waren betrokken bij het project: één voor het aanbrengen van de zinkbekleding op koppen en sokkelverbreding, en één voor het aanbrengen van de cladding.

Beweging Wat op het eerste gezicht niet opvalt is de ruitvorm van de gebouwplattegrond. Bovendien heeft de cilinderhuls geen cirkelvormige doorsnede maar een ellipsvorm. Daarom zijn alle bekledingsplaten verschillend. De computer tekende de platen allemaal uit. De eerste plaatuitslagen gaven dan ook een sinusvorm als rand te zien. De metallic gecoate staalplaten zijn in een zaagtandvorm in banen gezet, per twee gepotdekseld, waarbij sommige wat verder uitsteken dan de anderen, In het motorblok

Gepotdekselde huid

Drie uur De locatie is openbaar gebied. Iedereen kan het boostergemaal benaderen via paden van grijze en zwarte betonsteen tussen de grasvelden. De sokkel van het gebouw staat in grijze keien, waardoor het gemaal de indruk maakt de grond in te zakken. Vervolgens kan de nieuwsgierige door de cirkelramen naar binnen turen en een goed verzorgd interieur ontdekken. In principe werkt niemand ooit langer dan drie uur binnen in het gemaal. Ter ondersteuning van de architectuur kreeg de ellipsvormige staalconstructie in het pomphuis een donkergrijze kleur, de rechte hulpconstructie een lichtgrijze. Handleuningen en pompen volgen de kleurvoorschriften van opdrachtgever DWR. Daarin is Booster Noord identiek aan de andere drie gemalen, terwijl het aantal pompen steeds per boostergemaal verschilt. Door de gekozen hoofdvorm heeft Booster Noord een interessant interieur om in te verblijven en de pompen gade te slaan.

juni 2005

Wisselend bewolkt met hier en daar

een bui juni 2005

â&#x20AC;&#x2DC;Water hoeft geen

Regelmatig doet zowel het uitvoerende als het ontwerpende deel van de bouwsector een beroep op Just Renckens, directeur van geveltechnisch bureau Renckens Advies. En dan niet alleen als het bij bouwprojecten misloopt, maar meestal van tevoren om specialistisch advies te geven. Omdat Just Renckens vooral expertise bezit aangaande uit aluminium en glas samengestelde gevels handelt dit interview vooral over die gevelmaterialen. Met speciale aandacht voor water in de gevel.

probleem te zijnâ&#x20AC;&#x2122;

Interview met Just Renckens Waaruit bestaat de opdrachtenportefeuille van Renckens Advies? Renckens Advies adviseert over gevels en bouwproducten die met gevels te maken hebben. Meestal moet ik mijn oordeel geven over concepten, te ontwikkelen producten en ontwerpen van geveldetails, maar ook wordt mijn hulp ingeroepen bij conflicten achteraf en het verhelpen van gevelproblemen. Het betreft dan vooral glazen en aluminium gevels, en dan natuurlijk niet de standaard gevels, maar meestal onconventionele ontwerpen. Waar de ontwerper verder gaat dan de dagelijkse praktijk, is mijn advies vaak nodig. Hoe nieuw het gevelconcept ook, het moet binnen wel droog blijven. Verder houd ik me bezig met productontwikkeling, en ben regelmatig betrokken bij symposia of discussies. Tot slot werk ik als docent een dag per week aan de TU-Delft.

U staat erom bekend dat u vindt dat het gebruik voorop moet staan tijdens het ontwerpproces. Kunt u dat toelichten? Facility managers zouden al tijdens de bouw moeten kunnen meekijken. Zo kunnen ze wellicht ook nog invloed uitoefenen

juni 2005

op afwerkingdetails. Als de bouw afgerond, en de champagne eenmaal op is, geven de partijen vaak niet meer thuis. Dan zitten de facilitymanagers met hun handen in het haar. Onderdelen die niet goed bereikbaar zijn, problemen met het goed onderhouden van gevelmaterialen. Als dat soort vragen niet tijdens ontwerp en uitvoering al afdoende beantwoord wordt, roept dit problemen op tijdens de gebruiksfase. Voor de beheerders moet duidelijk zijn, hoe gebouw en gevels op elkaar afgestemd zijn.

En de mannen of vrouwen die in het gebouw werken? Welke rol spelen hun wensen in ontwerp en uitvoering van gevels? De ontwerpers hebben vaak een oprechte intentie om een geschikte werkomgeving te maken. Liefst ook nog duurzaam. Meestal zien de gevels er prachtig uit. Maar of het ook voldoet aan de gebruikerswensen? Energiezuinigheid en ecologie zijn belangrijke ontwerpaspecten, maar daarbij moet een ontwerper het gebruik niet uit het oog verliezen. Iedereen moet altijd de werkomgeving kunnen inrichten naar eigen behoefte. Dan schiet de productiviteit omhoog en daalt het ziekteverzuim. Dat levert geld op voor de baas. Als die langer het gebouw blijft huren, is

Kantoorgebouw met donkere zonreflecterende beglazing: overdag van buitenaf spiegelend, van binnenuit kijkt men altijd als door een zonnebril naar buiten. Ook bij somber weer.

Cement vervuiling op glas en profielen

Het schoonmaken van de gevel kan niet zonder water. Om gevels goed schoon te houden, heb je een goede gevelinstallatie nodig die aan alle eisen voldoet. De uitwerking daarvan belandt vaak op de tafel van de installateurs. Zij ontwerpen dan een prima werkend apparaat, maar ze houden vaak onvoldoende rekening met de praktijk van alledag. Zo ontstaan er bijvoorbeeld deuken in de gevelbeplating omdat de rollen aan de gondels niet groot genoeg zijn. En dan het reinigen. Als een kantoor wordt opgeleverd is de gevel meestal al een half jaar oud. Goed onderhoud houdt in dat je een gevel minstens twee keer per jaar schoonmaakt. De eerste grote schoonmaakbeurt moet dus samenvallen met de oplevering, het einde van de bouw. Dat wordt vaak over het hoofd gezien. Opdrachtgevers beseffen niet dat ze geen garantie krijgen op hun dure gevelpanelen als ze de gevel niet regelmatig schoonmaken.

Schade door de gondel: glasbreuk, deuken in panelen, lakbeschadiging

dat weer goed voor de eigenaar. Bovendien is op macroniveau gezien het beperken van verhuisbewegingen duurzaam. Bij kantoren, een gebouwtype waar ik vaak bij betrokken ben, praten we bij gebruikscomfort over zaken als: vrij naar buiten kunnen kijken, de zonwering individueel aan kunnen passen of per vertrek de ramen kunnen openen. De nadruk op energiezuinigheid van de gevels moet de gebruiksvriendelijkheid dus niet belemmeren.

Hebt u nog suggesties voor de ontwerpers? Regelmatig maken architecten de fout het gebouw te veel van buitenaf te bekijken. Laatst nog wilde een architect een gevel met donker spiegelend glas toepassen. Dat zag er mooi uit. Beter is om te bekijken welke invloed het gevelontwerp op het binnenklimaat uitoefent: voor je het weet loopt de binnentemperatuur te hoog op. Als je een gevelpartij uit verschillende componenten opbouwt, moet je als ontwerper de bouwlogistiek en de verschillende toleranties goed in de gaten houden. Veel beschadigingen aan geprefabriceerde gevelelementen, voorzien van gecoat glas en gecoate metalen delen ontstaan door bouwactiviteiten die op bovenliggende verdiepingen plaatsvinden. Cementwater loopt naar beneden, en de beschadiging is daar.

Kunt u aangeven in welke richting de gevelbouw zich moet ontwikkelen? De klimaatinstallatie en de gevel samen maken vaak meer dan 50 procent van de bouwsom uit. Een deel van de klimaatinstallatie en de regeling van het binnenklimaat zal daarom in de gevel geïntegreerd worden. Tegelijkertijd vragen de gebruikers van kantoorgebouwen om een meer lokale regeling van het binnenklimaat. Dat kan een enorme kostenbesparing opleveren. Als voorbeeld van een potentiële vernieuwing ga ik een beetje paradoxaal terug in de tijd. In de zestiger jaren introduceerde en patenteerde Gartner de verwarmde gevel. Daarbij werden de binnenprofielen in de gevelpanelen watervoerend uitgevoerd en aangesloten op een verwarmingsunit. Een mooi Nederlands voorbeeld is het Estelgebouw in Nijmegen. In het begin ondervond Gartner moeite met het aan de man brengen van dit gevelsysteem. Vooral de installatieadviseurs werkten niet mee. Zo’n juni 2005

gevelsysteem betekent immers dat een deel van de klimaatinstallatie naar de gevel verdwijnt en over dat deel van de bouwkosten kregen de adviseurs voortaan geen honorarium meer. Toen Gartner regelde dat over gevelgerelateerde installatiekosten de installatieadviseurs toch een vergoeding kregen, begon de techniek te lopen. Later werd binnen een dergelijk systeem ook ruimtekoeling mogelijk. Vooral in Duitsland was het populair. Doordat begin jaren negentig de low-E-beglazing en high-performance zonwerende beglazing beschikbaar kwamen alsmede doordat eind jaren tachtig de tweedehuidfacade steeds vaker werd toegepast is de vraag naar die watervoerende gevels sterk verminderd. Inmiddels is het patent verlopen, dus voor Gartner (tegenwoordig Permasteelisa Central-Europe) is het systeem nu minder interessant. Misschien dat dit gevelsysteem voor ontwerpers bij het integreren van de klimaatinstallatie in de gevel kan werken als een eye-opener. Kijken we naar de beglazing, dan zie ik interessante mogelijkheden voor geavanceerde coatings. Een recente ontwikkeling is een zelfreinigende coating op basis van titaniumoxide, die aan de buitenzijde van de beglazing is aangebracht. Onder invloed van de UV-straling uit daglicht weekt deze coating al het vuil van organische afkomst los. Tot nu toe waren dergelijke oppervlakte-

Hal van het voormalig Estel kantoor, nu kantoor Royal Haskoning Groep. De stalen binnenstijlen en regels zijn watervoerend aangesloten op de cv-installatie.

Aan de bovenzijde, boven het plafond, zijn de cv-toe- en afvoerleidingen aangesloten aan de stijlen van de gevel.

Openstaand buitenverstek van draai-kiep raam

behandelingen erop gericht water af te stoten. Normaal treedt door het vuil in het over de ruit druipende water streepvorming op, en het kantoorpersoneel roept dan: ‘Hé, mijn ruiten zijn vuil.’ Deze nieuwe coating trekt juist water aan. Tijdens regen verdeelt de coating het water gelijkmatig over de ruit. Zo wordt het glas langzaam vuil, maar door de egale verdeling van het vuil zie je dat niet. Resultaat is dat de frequentie van het glazenwassen omlaag kan.

Water in de gevel, dan denk je toch allereerst aan condens? Condens hoeft geen groot probleem te zijn, als de ontwerper het risico op condensvorming goed inschat. Zodra het nodig is om tussen de kozijnen en de gevelelementen te schuimen of met tape te werken, neemt de kans op condensproblemen toe. Soms komt warme geconditioneerde lucht via openstaande naden in de spouw terecht en bij een onvoldoende geïsoleerde dakrand bovenin ontstaat vervolgens condens. Dan loopt het condenswater naar beneden, en naar binnen. Bij aluminium kozijnen praten we vaak over gemoffelde kozijnen. Het belangrijkste detail daarvan zijn in mijn ogen de verstekken. Die moeten dicht zijn.

Als dat niet zo is krijg je capillaire verschijnselen. Aluminium kozijnen zijn opgebouwd uit holle profielen, en water zoekt een weg naar beneden. Het water moet naar buiten afgevoerd worden en geen kans krijgen zich in de verstekken te verzamelen. Anders kan zeker in de kustzone filiforme corrosie ontstaan. Water mag dan geem probleem zijn. De laatste jaren komt metallic coating voor metalen gevelpanelen enorm op. Ik denk dat een coating die ook geschikt is voor gevelprofielen belangrijk wordt. Ook de ontwikkeling van vacuüm isolatiepanelen zal goed ontvangen worden. Deze panelen hebben een zeer hoge thermische isolatiewaarde. Daardoor voldoen panelen met dezelfde dikte als dubbelglas ruimschoots aan de huidige norm- en regelgeving.

En de gebruikers, mogen die binnenkort nog verbetering verwachten? In de gevelbouw wordt gestreefd naar een gwaarde onder de 0,15. Dat is prima te doen

Filiforme corrosie vanuit de onderverstekverbinding

met de huidige glassoorten en buitenzonweringen. Maar vaak is een buitenzonwering niet wenselijk of niet mogelijk, bijvoorbeeld bij hoogbouw. Dan komen klimaatgevels of tweedehuidfaçades in aanmerking. In deze geveltypes wordt met lucht geklimatiseerd. Technisch gesproken zijn het niets anders dan doorzichtige enorme luchtkanalen. Maar lucht is een veel slechter medium om het binnenklimaat te reguleren dan water. Het zou interessant zijn als de glaswereld erin slaagt met folies, met coatings of met een combinatie daarvan de gwaarde op commando naar beneden te kunnen brengen. Dat zou grote voordelen bieden voor het per werkplek regelen van het klimaat. Volgens mij zal het nog zo’n 5 jaar duren voordat het zover is. Dan kunnen we zonder die lastige zonwering, door sturing van de intrinsieke glaseigenschappen, het binnenklimaat bepalen. Met dergelijke gevelsystemen zullen de ontwerpers wel weg weten.

juni 2005

Voorkomen is beter dan genezen

Waterschade Water is onlosmakelijk verbonden met de gebouwde omgeving. Zo wordt vrijwel altijd water gebruikt bij het eigenlijke bouwen, zoals bij het metselen. Vervolgens functioneert de gebouwschil altijd als regenwaterkering. Bij oplevering ziet het gebouw er schoon uit. Na verloop van tijd mag uiterlijke schade ontstaan, tenminste zolang dit in overeenstemming is met het onderhoudsplan. Helaas blijkt in de praktijk soms al schade op te treden tijdens de bouw of kort na de oplevering. Het gaat hierbij om esthetische en technische degradatie, zoals vervuiling van de gevel of houtrot aan kozijnen. De bouwpraktijk wil meestal niet onderzoeken waarom de schade ontstaat, maar richt zich op het snel en efficiënt herstellen van de schade. Wel wil de bouwpraktijk weten hoe dergelijke schades in de toekomst voorkomen kunnen worden. De vraag ‘waarom’ is dan wel weer relevant. Artsen kunnen immers ook geen juiste behandeling voorschrijven als ze de ziektesymptomen niet kunnen thuisbrengen. Samen met betrokken partijen doet TNO onderzoek aan bouwmaterialen en producten om schades te voorkomen en om risico´s op voorhand in te schatten. Ook voor de bouw geldt immers dat voorkomen beter is dan genezen. Een adequaat samenspel van ontwerp, materiaalkeuze en uitvoering zijn hiervoor essentiële ingrediënten.

Volledige verkleuring van een gevelvlak

Detail groen aangezet

Wanneer de hele gevel vervuilt, is er sprake van een voor vervuiling gevoelig materiaal.

Tekst: ir Michèle Sanders, dr ir Harold Brocken en Jan de Jong (TNO Bouw)

juni 2005

Bij het metselen van gevels uit baksteen of betonsteen komt veel water te pas. De mortel wordt aangemaakt met water, vaak worden de stenen vooraf bevochtigd. Daarna zuigen de stenen speciewater uit de mortel op. Zowel de steen als de specie bevatten oplosbare minerale bestanddelen. Als een gevel snel droogt, kan witte uitslag ontstaan. Deze oplosbare bestanddelen blijven achter op het geveloppervlak en tekenen wit af. Dergelijke witte uitslag kan bestaan uit verbindingen van sulfaat of kalk. Als het om sulfaatverbindingen gaat, is de witte uitslag eenvoudig met (warm) water af te spoelen, of zal na verloop van tijd vanzelf door beregening van de gevel verdwijnen. Gaat het om verbindingen van kalk, dan is de witte uitslag hardnekkiger. Kalksteen, dat na enige tijd op het geveloppervlak gevormd wordt, is niet meer oplosbaar in water. Door beregening zal deze kalkuitbloei dan ook niet wegspoelen. Rigoureuzere reinigingsmaatregelen, zoals het behandelen van de gevel met zure reinigingsmiddelen of stralen, zijn dan noodzakelijk om de gevel van de witte uitslag te ontdoen. De ervaring leert dat een aanmerkelijk deel van de problemen met witte uitslag voorkomen kunnen worden door het metselen voegwerk tijdens uitvoering en uitharding tegen regen te beschermen. Daarentegen zijn ook voorbeelden bekend waar het metselwerk ondanks een goede bescherming uiteindelijk toch witte uitslag vertoonde. Om dit beter op voorhand te kunnen inschatten, ontwikkelt TNO beproevingsmethoden waarmee de gevoeligheid van verschillende metselwerkvarianten onderling vergeleken kan worden.

nent vochtige muur, een prachtige voedingsbodem voor algengroei. Ook hierbij geldt dat zorgvuldiger ontwerpen en uitvoeren de problemen in veel gevallen kan voorkomen. Soms kleurt de gevel al groen binnen een jaar na oplevering. Verondersteld wordt dat situering, het bouwproces, de producten en het milieu debet zijn aan de algengroei. Onderzoek aan een breed assortiment bouwmaterialen toonde aan dat in ieder geval het soort bouwproducten een rol speelt. Het ene product blijkt namelijk eerder groen te worden dan het andere. Ook blijkt het toepassen van zure reinigingsmiddelen om smet of witte uitslag te verwijderen de algengroei soms sterk stimuleert. In hoeverre een goede afstemming tussen producten en maatregelen tijdens de uitvoering op den duur groenverkleuring tegengaat, wordt nog onderzocht. Wel is al met een bealgingsproef vooraf in te schatten of een materiaal gevoelig is voor groenverkleuring.

Als een gevel snel droogt, kan witte uitslag ontstaan

Houten kozijnen In Nederland wordt veel gebouwd met houten kozijnen. Met wisselend succes. Schade door houtrot als gevolg van vochtindringing in het hout komt nog steeds voor. Vaak wordt houtrot veroorzaakt door verkeerde of niet goed afgestemde keuzes in de ontwerpfase. De schade is niet alleen toe te wijzen aan de houtsoort, er zijn meerder factoren die hierbij een rol spelen. Door TNO is een onderzoek afgerond naar het toepassen van houten kozijnen. Doelstelling van het onderzoek was om de risicoâ&#x20AC;&#x2122;s van tevoren goed in te kunnen schatten en om het kozijn in zijn specifieke situatie te beoordelen. Het onderzoek heeft geresulteerd in een programma voor risicoanalyse van houten kozijnen. Op projectniveau kunnen de risicofactoren in kaart gebracht worden. Deze factoren betreffen het gevelontwerp, het kozijnontwerp en de detailleringen. Enkele belangrijke factoren blijken te zijn: inbouwdetail van het kozijn (ingemetseld of later geplaatst); waterdichtheid en luchtdichtheid; bereikbaarheid voor onderhoud en reinigen; capillaire naden en aansluitingen; kozijnverbindingen en beglazingsdetails; keuze houtsoort en kwaliteit. Dit programma beoordeelt al in de ontwerpfase de detaillering van het kozijn. Met de verbeterpunten die uit een dergelijke analyse volgen kan het definitieve ontwerp aangepast worden. Zo komt uiteindelijk het juiste kozijn met de juiste houtsoort op de juiste plek.

Algengroei Groen verkleuren van gevels is vaak een kwestie van kleine oorzaken. Het ontwerp, de detaillering en de uitvoering veroorzaken soms plaatselijk een perma-

Witte uitslag

Vuilwerend Vervuiling van gevels kan het gevolg zijn van ongelijkmatige vochtafvoer. Lelijke leksporen nabij raamdorpels tekenen zich af op het gevelvlak. Zorgvuldige detaillering en uitvoering kunnen veel problemen wegnemen. Wanneer de hele gevel gelijkmatig vervuilt, is er sprake van een voor vervuiling gevoelig materiaal. Ook hiervoor geldt dat producten en preventieve maatregelen op voorhand beoordeeld kunnen worden met een vervuilingstest. Dankzij de ontwikkeling van nieuwe materialen en technieken wordt toepassing van algwerende, vuilafstotende of zelfreinigende materialen in de nabije toekomst mogelijk. De gebouwde omgeving bestaat echter voor een groot deel uit bestaande bouw. Goed onderhoud is voorlopig onvermijdelijk. Het is zaak om het onderhoud zo goed mogelijk te plannen, om de gebouwde omgeving op een efficiĂŤnte manier in zo goed mogelijke staat te houden.

juni 2005

IV Onder de grond De vier Amsterdamse boostergemalen die al het Amsterdamse rioolwater via een ringleiding naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie Westpoort persen, reageren met hun gevelarchitectuur alle vier op eigen wijze op de stedenbouwkundige context. Boostergemaal West aan de Postjesweg staat in een groene enigszins landschappelijke omgeving.

Bovenaanzicht maquette

Booster in het water

Boven- en ondergronds gebouw

juni 2005

waterstand Opdracht: Dienst Waterbeheer en Riolering, Amsterdam Bonnemayer architecten, Uden Ontwerp: BUROBEB, Amsterdam Bruto vloeroppervlakte: 1070 m2 Bouwperiode: Mei 2004 – mei 2005

Opdrachtgever Dienst Waterbeheer en Riolen (DWR) hanteerde als overkoepelend ontwerpuitgangspunt voor de architectuur van de vier boostergemalen dat ze niet onverschillig en inert in hun context zouden staan. Al bij de architectenkeuze anticipeerde DWR op de affectie die het uitverkoren architectenbureau met de stedenbouwkundige context van het gemaal zou hebben. Zo ook bij locatie Amsterdam-West. BUROBEB, het architectenbureau van de Amsterdammers Ben Ewals, Casper Aussems en Chris Boot, is bekend vanwege hun zorgvuldig in een natuurlijke omgeving ingepaste projecten waarbij het vormgeven van technische installaties een rol speelt. Eerder namen ze deel aan ontwerpprijsvragen voor rioolwaterzuiveringen. Het door hen ontworpen Amfibisch Logistiek Centrum op Texel, uitgevoerd in hout en glas, is een voorbeeld van hun voorkeuren. De locatie van boostergemaal West vormt een overbruggingsruimte naar het Rembrandtpark. Het terrein neemt een positie in de openbare ruimte in, die vraagt om zorgvuldige inpassing. De precieze positie van de booster werd grotendeels bepaald door het hydrodynamische gegeven van de ringleiding. Een terrein aan de andere zijde van de brug viel af omdat dit kavel zich achter een damwand bevond, dus ook in een andere polder dan waarin de ringleiding ligt.

booster west

vroeger de straatbedekking van de Postjesweg was bekleedde voordat die in de jaren zestig werd geasfalteerd. Nu keert het porfier als bestrating terug in de tramzone in het midden van de brug. Bovendien benut BUROBEB porfier voor de bedekking van het uitzichtterras dat direct achter het toegangsblok ligt en aan passanten de gelegenheid geeft de parkomgeving even in zich op te nemen, voordat ze verder lopen.

Hondenhokken De vanaf de brug zichtbare bouwdelen zijn dus bekleed met gestanst ruitvormig strekmetaal, gemaakt van glad RVS zodat het niet roest of te scherp is om aan te raken. De grotere van de twee volumina heeft een staalconstructie, de kleinere een inwendige betonconstructie. In dit betonblokje, de nooduit-

gang, zijn ronde gaten opgenomen. Het zijn ingestorte stalen cilinders waar later glas op gelijmd is. Deze aandachttrekkers attenderen haastige voorbijgangers op de pomptechniek in het inwendige maar indirect ook op het park daarachter. Nu rijdt menigeen nog Amsterdam uit zonder zich ooit bewust te zijn van het Rembrandtpark: dit park valt niet zo op in de schaalvergroting die de stedenbouwkundige opmgeving doormaakt naar de ringweg toe. Kunstenares Marjolijn Mandersloot bereikte op dezelfde brug een vergelijkbaar effect door het plaatsen van twee reusachtige bruine beelden van twee honden die ieder aan één kant het park in turen. Veel mensen zal de associatie van de strekmetalen volumen met hondenhokken daarom niet meer loslaten,

Schanskorven in opbouw

Ondergronds Chris Boot legt het ontwerpconcept uit: ‘Dit boostergemaal is de grootste van alle vier de boosters. Wij wilden het pompgebouw grotendeels in het talud langs het water leggen, maar wel zo dat het zich manifesteert aan de voorbijgangers’. Daarvoor zorgen het toegangsblok en de nooduitgang, twee met strekmetaal omkleedde volumen. Het strekmetaal bewerkstelligt tevens de ventilatie voor de zes pompen, die tezamen veel warmte produceren. De pompenkamer, een rechthoekige ruimte, is zo diep geplaatst als de grondwaterstand ter plekke toeliet. Het daaromheen golvende talud is opgebouwd uit met porfierbrokken gevulde verzinkte schanskorven. Interessant is dat porfier

juni 2005

IV maar deze situatie is een gevolg van puur toeval: de architecten en de kunstenares hebben elkaar nooit ontmoet.

Blauwig Het park, dat onder de brug doorloopt, dus op een lager niveau dan de brug en de Postjesweg, biedt een andere aanblik op het boostergemaal. Van hieruit gezien zullen het talud en de hoekige, robuuste schanskorven die net boven het water zweven, het beeld bepalen. Dit is het domein van de joggers en wandelaars, maar ook van eenden en ander gevogelte. Voor de watervogels ligt er een ecologische ladder in het talud, een hellingbaan om comfortabel naar boven te kunnen waggelen. Op verschillende manieren wordt de onder de grond weggestopte techniek zichtbaar gemaakt: ten eerste door de hoofdvorm, daarin is een zich vernauwend bovenaanzicht van schanskorven te herken-

nen, waarvoor de zich vernauwende buisdiameters in het pomphuis de inspiratie vormden. Verder door het terug laten komen van de typische koppelringen tussen buissegmenten in de zitgelegenheden die op de uitzichtterras komen. Ook zal een zwak blauwig licht onder het net iets opgetilde talud het water beschijnen. Ook uit andere openingen zoals de flesbodemachtige gaten in de betonwand zal blauw licht schijnen. Glowing-in-the-dark, uitgevoerd in de symboolkleur voor water, subtiel maar duidelijk genoeg om niet onopgemerkt te blijven. Ondergrondse installatie

Kleuren Zal de Amsterdammer de vier boosterbouwwerken ooit met elkaar in verband brengen? Zullen de Amsterdammers beseffen dat de vier bouwwerken ondergronds met elkaar verbonden zijn? Dat daarin juist hun functionaliteit schuilt? Een poging om de verschillende architecten op

Strekmetaal van glad RVS zodat het niet roest of scherp is

ĂŠĂŠn vormgevingslijn te krijgen heeft DWR niet gewaagd. De contextuele inpassing prevaleerde steeds. Aan de binnenkant is dat anders. Bezoekers die langs de boosters rondgeleid worden om dit technische hoogstandje te bewonderen, zullen in de wat buitenkant betreft zo verschillende gemaalgebouwen telkens de door DWR aangegeven kleurstelling van pompen, koppelbuizen en handrails herkennen. De kleuren maken de aanwezige techniek inzichtelijker, en voegen iets vrolijks toe aan de door technische-hydraulische uitgangspunten overheerste domeinen.

juni 2005

Wisselend bewolkt met hier en daar

een bui

juni 2005

Het botenhuis annex clubgebouw van de Zwolsche roei- en zeilvereniging ZRZV ligt buitendijks op de natuurlijke oever van de Westerveldse Kolk. Geroeid wordt vooral richting het Zwarte Water, een oude zandafgraving.

vis buiten Architectonisch

Tekst: Willem Ruyters

Als een

object dat contrasteert met het landschap,…

Ontwerp: ZONDAG architecten, Groningen Uitvoering: Aannemingsbedrijf W. Groothuis bv, Genemuiden Bouwkosten: € 764.500,Bouwperiode: Augustus 2004 – maart 2005

Bij de uitwerking van de opdracht is gezocht naar een eenvoudig constructieve opzet gekoppeld aan een duidelijke hoofdvorm. De situering, het vigerende bestemmingsplan en het beperkte bouwbudget stuurden het ontwerp. Factoren als bootlengte, stapelbaar programma, verwarmd programma en een beperkt te bebouwen oppervlak speelden een rol. Dat resulteerde in een sterk architectonisch object in uitgesproken materialen, contrasterend met het landschap maar daarom zich er juist heel goed in thuisvoelend. Zoals een roeiboot zich niet vormt naar het water waarover hij vaart. In de gebogen hoofdvorm zijn telkens insneden gemaakt ter plekke van de toegangen. Een uitkraging aan de waterzijde dient als terras voor de kantine. Als zonwering kragen de dakspanten met daartussen lamellen van Western Red Cedar schuin boven het terras van Azobé uit. De hoofddraagconstructie bestaat uit houten gelamineerde spanten en kolommen. Hout omdat dit goed past bij de roeisport maar ook vanuit het oogpunt van onderhoud. De laatste jaren zijn de roeiboten van ZRZV overigens vooral van kevlar. Constructief zijn de dakbogen uitgewerkt als tweescharnierspanten die halfweg door een houten kolom ondersteund worden. Een acht van achttien meter lengte past binnen de loodsdoorsnede. Trekstangen beschermen het dakvlak tegen opwaaien. De dakbogen bestaan uit gelamineerd vurenhout waaraan buiten uitkragingen van Larikshout met een vingerlas bevestigd zijn. Daarentegen zijn de spantbenen in de voorgevel geheel van gelamineerd Lariks, omdat ze door het gevelvlak heensteken en blootstaan aan weersinvloeden. Door de aluminium proﬁelen van het dakvlak op het werk te produceren, was het mogelijk aluminium platen van 22 m lengte te ge50

juni 2005

…vooral ’s avonds.

bruiken. Het gebogen dak lijkt één gekromd vlak waarin de horizontale lijnen van de proﬁelen zich oplossen. Om de eenvoud van de hoofdvorm zo duidelijk mogelijk te laten spreken, is een beperkt aantal gevelmaterialen toegepast. Zo zijn de gevelpanelen terzijde van de Alstagaragedeuren van hetzelfde plaatmateriaal als de deuren gemaakt. De gevels van de botenloods zijn bekleed met Rodeca-panelen van 500 mm breedte. Rodeca is een halfdoorzichtig materiaal dat de nadelige invloeden van direct zonlicht beperkt waaronder de opbouw van warmte door UV-instraling. De botenloods is de schatkamer van de roeivereniging. De 450 leden bezitten samen 65 boten. Net niet genoeg zitplaatsen om allemaal samen tegelijk uit te varen. Die gemeenschappelijke rijkdom mag gezien worden. Overdag in een met daglicht overladen loods. In de avond zwermen de leden van de roeivereniging rond de loods als muggen rond een lamp.

1 1 Aluminium geproďŹ leerde banen Kalzip type 65/400; Thermisch isolatie minerale wol (R= 2,5 m2 K/W) 160 mm gecomprimeerd tot 140 mm; Dampremmende PE-folie overlap geplakt met dubbelzijdig klevend tape; Warmdakplaat sab-proďŹ el 106r/750 2

Geveldoorsnede

2 Radeco-gevelsysteem b=500 mm; Paneeltype: PC 2540-3 kleur: Atlantic Green; U-waarde = 1,65 W/m2K 3 Radeco-gevelsysteem b=500 mm; Paneeltype: PC 2540-3 kleur: Atlantic Green; U-waarde = 1,65 W/m2K 4 Samengesteld uit twee houten balken tegen doorhangen 5 Gevelbekleding als deuren; SLS stijlen regelwerk; 15 mm OSB-plaat 6 Tegels 500X500X50 mm

n het water

ZRZV-Clubgebouw en botenloods

Waterkant van het botenhuis

Ondersteuning kantineterras

juni 2005

Colum

Column De Ruiter over water

Rietveld zei: ‘Goede architectuur lekt’. Maar zo gemakkelijk komt een architect er vandaag de dag niet mee weg. Een gevel moet een aantal pascal druk kunnen weerstaan voordat het water aan de binnenkant zichtbaar wordt. Zoniet dan wordt er aanspraak gedaan op zijn beroepsaansprakelijkheidsverzekering. De positieve kwaliteiten van water zou je zomaar kunnen vergeten. Wat mij erg fascineert van water is het vermogen licht te reflecteren. Deze eigenschap is voor mij een belangrijk onderdeel van de architectonische grammatica en hij is zo basaal dat je vaak vergeet hem bewust waar te nemen, laat staan actief in te zetten als ontwerp-middel. De grachtengordel van Amsterdam is een mooi voorbeeld. Als je goed kijkt levert het water meer daglicht op maar bovenal krijgt je er een tweede gevel gratis bij. En wat voor een gevel. Het is een soort alter ego die zonder voorgenomen bijbedoelingen commentaar geeft op de gebouwde variant.

Ik heb eens een villa (Deys) ontworpen en daarbij water actief ingebracht als ontwerpinstrument. Sterker: het was het centrale uitgangspunt voor het bouwwerk. De bewoners wilde een zwembad in hun huis om fit te blijven. Normaliter wordt deze weggestopt in een annex van de woning maar in in dit geval heb ik het zwembad midden in het huis geplaatst en daaromheen alle woonfunkties geprogrameerd. Het zwembad zelf is niet direct waarneembaar maar verpakt in een matglazen doos waarboven daklichten zijn aangebracht. Overdag ontstaat er een poetisch effect van de watermassa die het daglicht op mysterieuze wijze reflecteert, wat wordt versterkt door de zwarte tegels onder de waterlijn. ’s Nachts wordt het water een even mysterieuze zwarte spiegel die het aanwezige licht terugkaatst naar alle ruimten. Water reflecteert niet alleen licht, het reflecteert leven, de ziel en ook de architectuur.

Ir Paul de Ruiter

www.paulderuiter.nl www.rumi.net www.billviola.com

juni 2005

roest In de architectuur, en daarmee in de architectuurbladen, is roest bezig aan een indrukwekkende opmars. In de jaren zeventig had je in Nederland even een piekje na de bouw van Theater De Roestbak in Almere, maar de revival van nu is van een grotere orde. MVRDV en OMA gebruiken het, de techniek van het werken met CorTen staal en het detailleren is sterk verbeterd en men vind het tegenwoordig mooi. Er is al beton met ijzertoeslag, zodat het bij blootstelling aan de elementen gaat roesten, en het is tegenwoordig ook al beschikbaar via een spuitapplicatie zodat de toepassingen onbegrensd worden (z.o.z.). Roest is in. Nu maar afwachten hoeveel roest de stad en het landschap kunnen verdragen.

Ik wil... geen roest Roest is ook nog steeds onverminderd een last daar waar je het niet hebben wilt. Staal en ijzer kunnen uiteindelijk de verleiding van het oxideren niet weerstaan, hoe goed de afwerking ook is. Die verleiding wordt groter als coating of andere afwerklaag zich niet goed kan hechten of als er verkeerd (of geen) onderhoud wordt gepleegd. Gaat alles volgens het boekje, komt de roest gegarandeerd later.

juni 2005

Het nieuwe plassen Ook in Nederland kan voortaan urine apart van feces worden ingezameld. Woningbouwcorporatie Woonconcept, Vanboeijen, Waterschap Reest & Wieden, Gemeente Meppel, Grontmij, STOWA en de VEWIN starten in samenwerking met de Universiteit van Wageningen een proefproject naar dit andersoortig toiletgebruik. Achtergrond is dat het steeds kostbaarder wordt om ons afvalwater te zuiveren. Juist urine bevat veel stoffen die in een rioolwaterzuiveringsinstallatie alleen met hoge kosten

verwijderd kunnen worden: fosfaat, ammoniak, hormonen en medicijnresten. In Zweden is er al de nodige ervaring opgedaan. Hoe zal het nieuwe plassen bevallen? Een symposium over decentrale sanitatie op 2 juni, georganiseerd door STOWA, NVA en Stichting Rioned begeleidt de introductie. informatie Grontmij Nederland bv telefoon 030 - 220 79 11 www.grontmij.nl

Dakpanelementen met profiel MetroBond is een lichtgewicht stalen dakpanelement met een klassiek 8-pans design. De elementen worden vervaardigd uit geprofileerde stalen kernplaat en dubbelzijdig voorzien van een 55% aluminium/zink (Zinkalume®) beschermlaag. De toplaag van de MetroBond elementen bestaat uit echt natuursteengranulaat voor een nog betere bescherming tegen ons barre klimaat. Tevens vermindert het aangebrachte granulaat in sterke mate eventuele geluidshinder als gevolg van regen of hagel. Er bestaan 6 kleuropties: Baksteenrood, Herfstbruin, Olijfgroen, Steenkoolgrijs, Terracotta en Zwart. Ten slotte voorkomt een tweede buitenste acryllaag mos- en schimmelvorming. Een volledig programma hulpstukken is vanuit voorraad bij leverancier Bouwimpex verkrijgbaar. Naast standaardtypen voor nokafsluitingen, randafwerkingen en ventilatie worden

juni 2005

eveneens speciaal getordeerde nagels en speciale onderdakfolie geleverd. Voor een correcte montage dient gebruik te worden gemaakt van een productgebonden schaar, plooibank en nagelpistool.

menten zijn geschikt voor nieuwbouw en renovatie zowel in de utiliteitsbouw als in de woningbouw. Bij flauw hellende daken (vanaf een helling van 12º) komt het MetroBond lichtgewicht systeem uitstekend tot zijn recht.

Een dak met MetroBond dakpanelementen weegt slechts 7,1 kg/m2 (slechts één zesde van een traditioneel dak met pannen) en is daarom uitermate geschikt voor toepassingen waar een lichte onderconstructie vereist of reeds aanwezig is. Zo is het mogelijk om op een snelle en efficiënte wijze over een bestaande dakconstructie heen te monteren. De MetroBond stalen dakpanele-

De MetroBond dakelementen worden al meer dan 50 jaar in fabrieken in Nieuw-Zeeland, Maleisië, de Verenigde Staten en België geproduceerd. Meer dan 50 jaar wereldwijde ervaring onder alle denkbare klimatologische omstandigheden. Hierdoor worden de MetroBond dakpanelementen op duurzaamheid en waterdichtheid voor een periode van 30 jaar gegarandeerd.

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen

Xpo

Grontmij MetroBond Luminor

Tekst: Robert Herkenrath en Anthonie de Klerk

Echt metaal op elke ondergrond koud en naadloos aanbrengen. Welke ontwerper of fabrikant droomt daar niet van? Het gepatenteerde LuminOresysteem maakt dit mogelijk. Eenmaal afgewerkt, krijgt elk materiaal een oppervlak met de eigenschappen van gegoten metaal, inclusief de textuur en glans ervan. Het voelt zelfs koud aan, als echt metaal.

Koud metaalspuiten,

ongekende mogelijkheden LuminOre is een koud metaliseringsprocédé geschikt voor elk materiaaloppervlak. Negen metaalsoorten: messing, brons, koper, aluminium, ijzer, nikkelzilver, Z’, X-Metal en roestvast staal hechten op uiteenlopende materialen als hout, plastic, gips, fiberglas, keramiek, beton, foam, porselein, glas, metaal en zelfs papier.

Trainingscentrum Het procédé is elf jaar geleden ontwikkeld door LuminOre Inc. te Vista in Californië (USA). Robert Herckenrath introduceerde de techniek vervolgens in Nederland. Sinds april vorig jaar fungeert Herck Metal Europe (HME)

te Wijchen als distributie- en trainingscentrum voor Europa en Rusland. De sign- en decoratiebranche gebruikt het procédé al enthousiast. Maar ook de industrie benut LuminOre en het wordt zelfs beproefd als antifouling bij schepen als alternatief voor verf met kopersulfaat. Herckenrath: ‘LuminOre werkt corrosiewerend. Recentelijk doorliepen we een oppervlaktehechtingtest. Bij een kracht van ruim 16 megaPascal liet het meetapparaat los van het LuminOre, terwijl het LuminOre zelf nog aan de ondergrond vastzat. Iedere dag ontdekken we nieuwe mogelijkheden.’ Ook al wordt een spuitapplicatie gebruikt, toch is LuminOre geen verf. Het procédé benut een reactie tussen metaaldeeltjes en een polymeerbinder. De polymeerdeeltjes kapselen de metaaldeeltjes in. LuminOre geleidt daarom geen stroom en zal dus ook geen galvanische cel vormen, wanneer een andere metaalsoort als ondergrond fungeert.

Metaalcomposiet LuminOre kan op elk droog schoon en stofvrij oppervlak worden gespoten. Zeer poreuze ondergronden verlangen eerst een behandeling met een primer. Het met polymeerbinder gemengde metaalpoeder is twee dagen houdbaar, zodra de activator is toegevoegd, moet het materiaal binnen dertig minuten worden verwerkt bij minimaal kamertemperatuur.

Materiaalhoeken van 90 graden of scherper worden afgerond. Anders komt bij de afwerking de ondergrond boven. Bij een temperatuur van 18 graden Celsius bedraagt de droogtijd een nacht, maar een infrarode lamp (35 graden Celsius) brengt dit terug tot 60 minuten.

Gegoten metaal Het resultaat is een duurzaam gemetalliseerd oppervlak, waarbij het originele ontwerp en de details behouden blijven. LuminOre bestaat voor meer dan 95 procent uit metaal. Het laat niet los, bladert niet af en is zowel binnen als buiten toe te passen. Een ideale techniek om bijvoorbeeld reclameletters te veredelen. Volgens Herckenrath tonen gedocumenteerde duurzaamheidtesten een levensduur van dertig jaar aan. Onbehandeld treedt natuurlijke oxidatie op. Zo wordt koper in Nederland groen en in Zwitserland zwart. Twee lagen blanke lak kunnen dit tegengaan, maar daar is Herckenrath geen voorstander van. ‘Dan haal je het karakter uit het metaal.’ Het spuiten is slechts een onderdeel van de totale bewerking. Het resulterende uiterlijk is sterk afhankelijk van de gekozen afwerking. Eerst wordt de reactielaag verwijderd, zodat de metaaldeeltjes openliggen. Daarna kan worden gekozen voor zandstralen (dof), polijsten (glans) of patineren (versneld chemisch verouderen) of een combinatie van deze technieken. www.luminor.nl

juni 2005

DIKKE VOLDOENDE VOOR DUNNE KOOLTHERM De Ierse onderneming Kingspan Group PLC heeft dankzij zijn brede assortiment aan kwalitatief hoogwaardige bouwmaterialen een vooraanstaande positie op de Europese markt veroverd. Gelet op de voortdurende investeringen van het concern in nieuwe bouwsystemen en oplossingen zal die status alleen maar groeien. Van de vijf divisies van de Kingspan Group zijn er twee actief in Nederland. De bekendste hiervan is ongetwijfeld de divisie Geïsoleerde Dak- en Gevelsystemen: Nederlands grootste leverancier van geïsoleerde sandwichpanelen en paneelsystemen voor daken en gevels. Ook met de divisie Insulation wil Kingspan in Nederland een substantieel marktaandeel halen. Innovatieve materialen die een efficiënte thermische isolatie combineren met andere geavanceerde technische eigenschappen, zoals brandveiligheid helpen daarbij.

Tekst: Bart Kin

Een product uit de Kooltherm®-reeks: Kooltherm® K1 platdakplaat, isolatie voor onder mechanisch bevestigde non-bitumineuze dakbedekking. Warmtegeleidingscoëfficiënt 0,022 – 0,023 W/m.K.

scherpt. Het resultaat van de inspanningen is in september 2004 op de markt gekomen onder de productnaam Kooltherm®. Technical Service Manager Marco de Kok met een korte uitleg: ‘Kooltherm® koppelt een ongekend hoge thermische isolatiewaarde (warmtegeleidingscoëfficiënt 0,021W/mK) aan een minimale dikte van de plaat.’ Productmanager Edith Wolswinkel brengt de commerciële aspecten voor het voetlicht. ‘Het materiaal is licht van gewicht en eenvoudig en snel te verwerken. Voordelig is dat de dunne uitvoering van de platen slankere constructies mogelijk maakt. Dit betekent dat opdrachtgevers een maximale EnergiePrestatieNorm kunnen realiseren zonder een meerprijs te betalen voor kostbare bouwkundige aanpassingen.’

Onder controle

Kooltherm K3 vloerplaat: isolatie voor massieve betonvloeren en hangende vloerconstructies. Warmtegeleidingscoëfficiënt 0,022 – 0,024 W/m.K.

juni 2005

Sinds enige tijd begeeft Kingspan Insulation zich met het product Kooltherm® op de Nederlandse markt. Voor de goede orde, Kingspan Insulation heeft twee productlijnen. Tot de eerste behoort PIR. De tweede lijn bestaat uit Resol hardschuim isolatieplaten. Kingspan heeft de vooruitstrevende eigenschappen van hardschuim isolatieplaten nòg verder aange-

Kooltherm® is voorbereid op het strenger worden van wettelijke milieu-voorschriften en -richtlijnen in de komende jaren. Wolswinkel: ‘De inzet van Kooltherm® draagt tweeledig bij aan een besparing op de bouwkosten. Wanneer per 1 januari 2006 de EPC eis van 1,0 wordt aangescherpt tot 0,8, voldoet ons product nu al ruimschoots aan die norm. En dat zal voorlopig nog wel zo blijven.’ De Kok wijst op het onderscheidend vermogen van Kingspan. ‘Onder druk van Kyoto verhoogt de overheid de isolatieeisen van woningen en kanto-

ren . De concurrentie zoekt de oplossing traditiegetrouw in dikkere materialen. Maar dat zorgt alleen maar voor hogere bouwkosten. Een bredere spouw en het aanbrengen van extra voorzieningen in fundering en detaillering, is bij gebruik van Kooltherm® overbodig.’ Minimale rookontwikkeling Naast de thermische isolatiekwaliteiten beschikt het materiaal ook over uitstekende brandveilige eigenschappen. In vergelijking met andere hardschuim isolatieplaten weet Kingspan met Kooltherm® als enige hardschuim in alle onderzoeken een unieke brandwerendheid en een minimale rookontwikkeling te noteren. De Kok: ‘Op dit vlak scoort Kooltherm® opnieuw veel beter dan de Bouwbesluitnorm voorschrijft. De classificatie B productgetest is zelfs ongeëvenaard voor hardschuim isolatiematerialen. Op deze prestatie dienen architecten en aannemers goed te letten. Bij brand vallen per slot van rekening meer slachtoffers door rook, dan door de brand zelf.’

Support Kingspan Insulation heeft op het hoofdkantoor in Dodewaard een professionele technische afdeling paraat staan om bouwers te adviseren en ondersteunen bij het gebruik van Kooltherm®. Het Technical Service Department voorziet in de behoefte aan berekeningen voor de isolerende voorzieningen. Kingspan organiseert ook workshops om aannemers terzijde te staan bij de omslag van zachte isolatiematerialen naar moderne harde kunststoffen als Kooltherm®.

Xpo

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen

Kingspan Trespa

Perspectives - een nieuw

initiatief van Trespa Trespa International introduceerde Trespa Perspectives: het verschaffen van inspiratie en informatie aan architecten die op zoek zijn naar creatieve(re) oplossingen.

Trespa Meteon gevelpanelen worden veelal gebruikt als functionele onderdelen van de constructie - maar duizenden architecten wereldwijd hebben reeds ervaren dat Trespa Meteon oneindig veel meer creatieve en innovatieve ontwerpmogelijkheden biedt, dankzij haar brede keus in kleuren, structuren en afwerkingen.

Perspectives 1 Orinoco 2 Matrix 3 Old Born 4 Lava

Trespa Meteon buitentoepassing

Trespa Meteon in binnenruimte

Architecten zijn bijzonder creatief en op zoek naar een manier om hun gebouwen een "eigen gezicht" te geven. Helaas zijn sommige architecten niet voldoende op de hoogte van de ongelimiteerde mogelijkheden die het materiaal biedt. Trespa Perspectives is een bron van informatie en ondersteuning met als uitgangs-

Trespa Perspectives dient als inspiratiebron die u de diversiteit van het Trespa Meteon assortiment toont. Combinaties van Trespa Perspectives bieden de mogelijkheid om de nuance en identiteit aan te brengen die u wilt bereiken met uw ontwerpen - zodat gevels nog persoonlijker en op maak gemaakt kunnen worden.

punt drie thema's: Diepte, Karakter en Ritme. Diepte is het creĂŤren van een derde dimensie in een gevelontwerp, Karakter maakt gebruik van verschillende vormen, kleuren of effecten in zowel gevel- als voegelementen en Ritme legt de nadruk op de herhaling en beweging.

Meer informatie: Customer Service Desk, tel.nr. 0495 458850, E-mail infonederland@trespa.com of bezoek onze website www.trespa.com.

juni 2005

Tremband NT Dampdichte aansluitingen rondom kozijnen en bij gevelelementen Tremband NT: dampdicht membraan met lijmlaag uitgevoerd in butyl

De voorwaarde voor een duurzaam functionerende gevel is het implementeren van correcte afdichtingen en het vertalen van het detail naar een werkbare situatie. De moeilijkheid hierbij is de grote variĂŤteit aan ontwerpen die de Nederlandse architecten toepassen. Als er aan de bouwfysische regels moet worden voldaan, dan is het toepassen van dampdichting, drukvereffening en compartimentering de enige juiste wijze van afdichten. De typisch Nederlandse bouwmethodiek, het aanbrengen van een regenscherm aan de buitenzijde van de gevel, is dus verkeerd. Het voordeel van een goed ontworpen gevel is dat (condensatie)vocht ongehinderd naar buiten kan ontsnappen. De duurzaamheid van de toegepaste materialen zal hierdoor aanzienlijk verhoogd worden. Zelfs het isolatiemateriaal zal droog blijven en kan hierdoor ook de energieprestatie leveren die wordt aangeboden door de fabrikant Bij een goed ontworpen spouwconstructie zijn 95% van alle vochtproblemen op voorhand voorkomen.

Primaire dichting: Dampdicht membraan (Tremband NT)

Secundaire dichting: Elastische of plastoelastische kitvoeg (Dymonic NT, Tremflex HY, MK Flex of JS800)

juni 2005

Praktijk

Het principe

In de praktijk treffen we afdichtingen aan die enkel aan de bovenzijde van een kozijn zijn aangebracht. De beweegreden voor deze toepassing is duidelijk; het afvoeren van water. Indien een gevel volgens de geldende bouwfysische regels is ontworpen, dan kan hier onmogelijk water komen. Dergelijke afdichtingen zijn dus een verspilling van geld en kunnen ook nog eens zorgen voor enorme gevolgschades. Leveranciers van gevelsystemen pretenderen dat hun elementen waterdicht zijn. De eerste fout is al gemaakt, er wordt gedacht in waterdichting, een helaas veel voorkomende denkwijze. Ongetwijfeld zullen de elementen waterdicht zijn, maar hoe zit het met de naden nadat de gevel is samengesteld? Het kan desastreuze gevolgen hebben indien openingen in de elementen niet op een passende wijze worden afgedicht.

Indien een gevel op de juiste wijze dampdicht is, is deze per definitie ook lucht en waterdicht! De basisgedachte van drukvereffening is het beheersen van de luchtdruk in de spouwruimte. Uitgangspunt hierbij is dat de luchtdruk in de spouw gelijk moet zijn dan de druk die buiten de gevel heerst. Luchtlekken van de spouwruimte naar de vertrekken binnen, beĂŻnvloeden niet alleen de isolatiewaarde negatief. Deze lekken zullen tevens zorgen dat de luchtdruk in de spouw wordt verlaagd, waardoor de aanzuigende werking op afstroomwater het gevolg zal zijn. Door dit fenomeen ontstaat er een niet beheersbare wateroverlast in de spouwruimte. Bij een omgekeerde werking is een sterk verhoogd damptransport van binnen naar buiten mogelijk. Bij ongunstige omstandigheden kan deze ophoping van damp, condenseren tot water. In beide geschetste situaties is de waterhuishouding in de gevel dus niet controleerbaar.

Xpo

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen

TREMCO biedt dé oplossing Als we in staat zijn om het transport van damp en lucht in de gevelconstructie te beheersen, dan zijn 95% van alle vochtproblemen al op voorhand verholpen. Voor het tot stand komen van een duurzaam functionerende gevel, is de juiste materiaalkeuze van zeer groot belang. Eenmaal in de uitvoeringsfase wordt er veelal gebruik gemaakt van materialen die onvoldoende dampdicht zijn, zoals bijvoorbeeld purschuim en dpc-folie. Door te vragen waarom men deze producten toepast, krijgen we steevast het antwoord: ‘zo doen we het al jaren’.

Tremco Kolf & Molijn

Kolf & Molijn ziet mooie toekomst in gevelbouw EMMELOORD - Kolf & Molijn behoort tot de top 10 gevelbouwbedrijven van Nederland. Er werken 90 mensen en de orderportefeuille is goed gevuld. ,,De stagnatie in de utiliteitsbouw wordt voor een groot deel goed gemaakt door een toename van de woningbouw, met name de appartementenbouw. Ook in die sector is men inmiddels overtuigd van de voordelen van onderhoudsvrije aluminium kozijnen’’, vertelt Adrie Dekker die samen met Fred Moes de directie van Kolf & Molijn vormt.

Tremband NT Een veilige manier voor het afdichten van de naden tussen de gevelelementen onderling, is het toepassen van een zelfklevende folie. Dit product wordt door Tremco op de markt gebracht onder de naam Tremband NT. De Tremband NT is een dampdicht membraan, waarbij de lijmlaag is uitgevoerd in butyl. Door het toepassen van de Tremband NT, kunnen we voorbij gaan aan de voeg-dimensies. De keuze voor de lijmlaag van butyl is eenvoudig. De Tremband NT reeds veelvuldig bewezen voor een doeltreffende en duurzame oplossing te zorgen.

de beide volautomatische 4-kops hoekenpersen en plaatst vervolgens het raam of kozijn - na het persen van de verstekhoeken - op de transportwagens.’ Bovengenoemde investering is mede tot stand gekomen met subsidie in het kader van de TMI-regeling van de provincie Flevoland. ‘Kortom, Kolf & Molijn heeft haar toekomst, als aannemer van complete gevelwerken, op goede wijze ingericht.We behoren tot de top van gevelbouwbedrijven in Nederland. Naast de betrouwbare profielsystemen, die in de markt als ‘A-merk’ bekend staan, hebben we ook eigen toepassingen voor de markt ontwikkeld.’

En nu…. Om te beginnen zullen we de oude gewoontes moeten loslaten. Daarnaast dienen we onszelf bewust te maken van de afdichtingsprincipes en de hierbij geldende bouwfysische regels. Ook de Tremband NT is geen wondermiddel, indien het verkeerd wordt toegepast. Tremco is in staat om voor ieder geveltype een oplossing aan te reiken, waarmee 95% van alle vochtproblemen op voorhand al zijn voorkomen. In meer dan 75 jaar heeft Tremco de knowhow opgebouwd die het vandaag de dag uitdraagt. Tremco is een multinational met ruim 30 productiefaciliteiten voor kitten, lijmen en coatings. Naast de verkoop van de producten, richt Tremco zich op het adviseren en begeleiden van haar relaties op de marktsegmenten Bouw, Isolatieglas, Structurele Verlijming, Parkeerdekcoatings, Lijmsystemen en Automotive. Voor informatie: Telefoon: 055 - 5336062 www.tremco.nl

Robot van de ultramoderne lijmen persstraat

Kolf & Molijn beschikt in Emmeloord over een moderne en goed geautomatiseerde fabriek. Dat stelt de onderneming in staat om zeer concurrerend te werken. Fred Moes: ‘Kolf & Molijn gaat voortdurend met de tijd mee. Zo zijn we sinds kort ook de trotse bezitters van een ultramoderne lijmen persstraat. Eén robot brengt geheel automatisch de benodigde lijm en kit ten behoeve van de verstekhoeken op de profieluiteinden aan. De andere robot positioneert de voorgelijmde kozijnen in één van

Zoals gezegd, heeft Kolf & Molijn over opdrachten niet te klagen. Het afgelopen jaar heeft het bedrijf de grootste opdracht sinds haar bestaan gekregen.Adrie Dekker: ,,Het betreft hier de levering en montage van aluminium kozijnen voor drie appartementengebouwen bestaande uit 317 appartementen/bedrijfsruimten. Deze woontorens, ‘De Loodsen’ aan het IJ te Amsterdam, moeten allemaal van aluminium kozijnen voorzien worden. Een hele klus, maar Kolf & Molijn op het lijf geschreven.’’ Aan vakkennis en ervaring ontbreekt het Kolf & Molijn niet. Dekker: ‘Dat is de reden waarom wij ook als geveltechnisch adviseur bij projecten worden betrokken. Zowel door architecten als door aannemers.’ www.kolf-molijn.nl

juni 2005

Lieftink Ramenfabriek: ervaren partner voor de bouw Een bekende naam. Dat is Lieftink Ramenfabriek BV uit Alphen aan den Rijn. Uit eigen fabriek levert het bedrijf een breed scala aan kwalitatieve aluminium ramen, deuren, kozijnen, schuifpuien en gevelelementen. 'Vanaf de eerste schets tot servicegesprekken, na levering zijn wij dĂŠ partner voor bouwondernemers, woningbouwcorporaties, architecten en projectontwikkelaars.'

Met vijfendertig jaar ervaring is Lieftink Ramenfabriek nog steeds scherp en houden ze marktontwikkelingen continu in de gaten. 'Dankzij de combinatie van onze eigen expertise, in zowel fabricage en montage, en het gebruik van uitsluitend SchĂźco-profielen en onderdelen, kunnen we topkwaliteit

garanderen', aldus directeur Aad Lieftink. 'Hiermee kunnen we elk gewenst eindproduct voor woning-, utiliteits- en renovatieprojecten produceren. Dankzij onze fabriek met grote productiecapaciteit kunnen we onze klanten snel en op tijd beleveren.'

Totaalaanpak

www.lieftink.nl

Lieftink Ramenfabriek verzorgt het gehele bouwtraject. Naast ontwerp, calculaties, ontwikkeling en

montage, kan de klant er ook terecht voor deskundig advies. 'Onze vakkundige medewerkers houden continu rekening met de wensen en planning van de klant. Die kan daardoor rekenen op betrouwbare levertijden. Een vaste contactpersoon houdt het overzicht op eigen accounts. Zo zijn klanten altijd voorzien van actuele en uitgebreide informatie. Onze klanten weten precies waar ze aan toe zijn, het gehele traject door.'

Wanneer duurzaamheid, esthetiek en onderhoudsgemak hand in hand gaan wordt gekozen voor Eternit Carat. De opdracht was voor Van Gerrevink Recycling een nieuw kantoor te bouwen aansluitend op bestaande bedrijfsgebouwen. Gevraagd werd om een sobere maar gedistingeerde uitstraling. Belangrijk was de voorwaarde voor een onderhoudsarme gevel. De kleur en het materiaal zijn daarop afgestemd.

Als gevelbekleding is de antracietkleurige Eternit Carat plaat met een gladde oppervlaktestructuur toegepast. Carat is een hoogwaardige in de massa gekleurde vezelcementplaat. De plaat is uitermate duurzaam, brandveilig, bestendig tegen uiteenlopende temperaturen en milieuvriendelijk en rot niet. Architectonisch heeft deze gevelplaat een tijdloze uitstraling, zonder zich op te dringen of uit de toon te vallen.

www.eternit.nl Van Gerrevink Recycling Sabastraat - Hoek St. Maartenstraat, Apeldoorn Architect: ARTEC Architecten, Apeldoorn Aannemer: Wolfswinkel, Hoenderloo

juni 2005

GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen

Xpo

Lieftink Eternit Polybouw De Leeuw

Constructiewerkplaats De Leeuw Restaureert en vervaardigd authentieke stalen ramen

Polybouw Aluminium BV is gespecialiseerd in de ontwikkeling, levering en montage van aluminium gevelconstructies. Deze worden met name toegepast in de utiliteitsbouw, maar ook worden woningen van aluminium gevels en kozijnen voorzien. De aluminium gevel is de laatste 15 jaar enorm in trek. De moderne en strakke uitstraling spreekt opdrachtgevers, architecten en projectontwikkelaars aan, terwijl er ook de nodige voordelen voor de gebruiker en / of

graag in direct contact met de opdrachtgever, projectontwikkelaar, architect en aannemer, om zo een zo goed mogelijk advies te kunnen geven over de mogelijkheden. Ook wordt de organisatie het liefst in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken bij het project, zodat oplossingen voor eventuele technische problemen geboden kunnen worden. Het succes van Polybouw Aluminium BV is dan ook met name toe te schrijven aan de flexibele opstelling en de snelle werkwijze.

Polybouw Aluminium gebouweigenaar zijn. Aluminium gevels zijn immers onderhoudsarm en kunnen inbraak en brandwerend geleverd worden. Bovendien is het materiaal in elke gewenste kleur te spuiten. Het productieproces is vanaf de werkvoorbereiding volledig geautomatiseerd. Daarmee worden kosten en tijd bespaard en kan er concurrerend geopereerd worden in de markt. De gevels worden op maat geleverd, waarna de technische montage geheel door de eigen specialisten van Polybouw Aluminium BV wordt verzorgd. Kenmerkend voor Polybouw Aluminium BV is de klantgerichte benadering. Het bedrijf staat

De producten die Polybouw Aluminium BV levert worden periodiek gekeurd volgens vooraanstaande kwalificatiesystemen. Het bedrijf beschikt over het VMRG – keurmerk, evenals het Komo attest keurmerk met productiecertificaat BRL 2701. Ook zijn de medewerkers van Polybouw Aluminium BV VCA – gecertificeerd. Polybouw Aluminium BV onderscheidt zich door haar grote mate van flexibiliteit en service en vooral de totale begeleiding bij een project. Vanaf het initiële ontwerp tot aan montage en uiteindelijke oplevering is Polybouw Aluminium BV een deskundige adviseur. www.polybouw.nl

Onder invloed van diverse architecten zijn er tussen 1930 en 1960 veelvuldig stalen ramen toegepast, vervaardigd van het warmgewalste raamprofiel (stoeltjesprofiel). Veel bedrijven in die tijd specialiseerden zich in het vervaardigen van deze ramen. Zo ook Constructiewerk-plaats de Leeuw te Baarn. Op dit moment is deze stalen ramen industrie vrijwel geheel verdwenen en dat terwijl er veel vraag blijkt te zijn naar het renoveren van deze authentieke stalen ramen. Panden die voorzien zijn van deze ramen worden veelal op de monumentenlijst geplaatst en daarmee is men verplicht om een met een renovatie alles in de oorspronkelijke staat te houden of te brengen. Naast dat er een gebrek aan kennis en ervaring is, is het ook niet altijd mogelijk om aan de authentieke profielen te komen. Alleen gespecialiseerde bedrijven hebben de specifieke kennis om garant te staan voor een deskundige renovatie. Bij Constructiewerkplaats De Leeuw B.V. is die kennis en ervaring nog steeds aanwezig en zijn er vele renovaties naar tevredenheid uitgevoerd. www.deleeuwbaarn.nl

juni 2005

Als u nieuwe diepte zoekt, denk Trespa

Trespa introduceert Perspectives, een inspiratiebron voor architecten en ontwerpers. Hiermee laten we zien dat u met Trespa Meteon panelen méér kunt dan recht-toe-recht-aan gevels bekleden. Door gebruik te maken van verschillende materialen en kleuren, licht- en schaduwwerking, ritmes en diepte geeft u met Trespa Meteon een gevel op verschillende manieren meer expressie. Probeert u altijd het beste uit uw gevelontwerp te halen? Denk Trespa. Meer informatie? www.trespa.com

Design à la carte

Trespa International BV Postbus 110, 6000 AC Weert, Telefoon (0495) 458 850, Telefax (0495) 540 535 infonederland@trespa.com