Jaargang 4, nr 1, maart 2007
Jaargang 4, nr 1, maart 2007
Architect ’07
A ’
28 en 29 maart 2007
C
P
Cruise Terminal Rotterdam
www.architect07.nl
• Beurs met congres over herbestemming en innovatie • Dagvoorzitter Gert van ’t Hof, onder andere bekend van TV Rijnmond • Hier komen architecten, producenten en opdrachtgevers bij elkaar tijdens het Architectuurjaar van Rotterdam • Uitreiking VMRG Innovatieprijs • Deelnemende partijen zijn onder meer: • Hoofdsponsor • Sponsor • Exposant • Kennispartners • Mediapartners
Schüco Nederland bv Bouwen met Staal; Dow Corning; Solarlux; Uponor GmbH ACI BV; APP All Remove; Bruynzeel Interfinish BV; Colt International; EPDM Systems; Fonofloor BV; Holland Composites; Interdec; KEIM Nederland BV; SKG; SVK; Tremco Illbruck BV Rotterdam Architectuurjaar 2007; ÆNEAS; NAi; BNI; BNA; VMRG; Slimbouwen; Chief Marketing Office Rotterdam Bouw IQ; Energie +; Inside Information; Renovatie; Gevelbouw; Liftbouw; Stedenbouw
• Schrijf u direct in via onze website. Hier kunt u ook terecht voor meer informatie. Heeft u vragen of wilt u aanvullende informatie? Neem dan contact op met Control Media: Bezoekers en pers Verkoop Verkoop Verkoop
Simone Veldhuizen, Algemeen Beursmanager Cock Penning, Commercieel Beursmanager Hans Vonk, Commercieel Beursmanager Paul Janssen, Commercieel Medewerker
T: 076-5211003 T: 076-5431485 T: 076-5431486 T: 076-5431490
vakblad over product- en procesinnovatie in de bouw
VAKBLAD OVER besparing, efficiency en duurzaamheid
VAKBLAD VOOR BESTAANDE BOUW
A07_advertentie_A4_210207.indd 1
21-02-2007 08:58:13
Architect ’07 28 en 29 maart 2007
Cruise Terminal Rotterdam
Programma
Programma dag 2, 29 maart 2007 Herbestemming van gebouwen: ook een zaak voor architecten Voorprogramma 11.00 – 11.45 uur
Korte architectuurwandeling over Kop van Zuid door Archiguides
Programma dag 1, 28 maart 2007
11.45 – 12.30 uur Bezoek aan getransformeerd Las Palmas o.l.v. Benthem Crouwel Architecten
Slimbouwen®
12.00 – 13.00
12.00 – 13.00 uur Lunch en ontvangst bezoekers
BLOK 1: Herbestemming: de (leeg)stand van zaken
13.00 – 13.05 uur Welkom door dagvoorzitter Gert van ’t Hof, presentator/programmamaker RTV Rijnmond, Hof van Holland mediaproducties.
Congresprogramma 13.00 – 13.25 uur Inleiding herbestemming: de markt, de obstakels en de kansen Theo van der Voordt, universitaur hoofddocent TU Delft, samensteller boek ‘Transformatie van kantoorgebouwen’
13.05 - 13.15 uur Inleiding BouwIQ 2007 Jos Lichtenberg, hoogleraar bouwproductontwikkeling TU/e, partner A+bouwinnovatie, hoofdredacteur BouwIQ en voorzitter Stichting Slimbouwen® BLOK 1: Slim exploiteren 13.15 – 13.20 uur Introductie door Jos Lichtenberg 13.20 – 13.40 uur Slim bouwen: Aandacht voor de instandhoudingsfase Jack Seuren, directeur, S&G and Partners 13.40 – 14.00 uur Ontwerpen voor beleggers in Slimbouwen® Eric Offermans, projectmanager, Trimoteur Holding B.V. 14.00 – 14.20 uur Slimbouwen® in de praktijk; brandweerkazerne De Rode Haan Remco Zuidema, projectleider De Rode Haan namens de gemeente Delft BLOK 2: Energie & comfort 15.00 – 15.05 uur Introductie door Peter Centen, technisch directeur Nathan 15.05 – 15.25 uur Dubo ontwerpinstrumenten Pieter Hameetman, projectontwikkelaar, BAM Vastgoed Ontwikkeling BV 15.25 – 15.45 uur Verwarmen en koelen via binnenafbouw Jan van Strijp, directeur MAT afbouw 15.45 – 16.05 uur Bouwdeelactivering en GIW garantie Peter Centen, technisch directeur, Nathan 16.05 – 16.35 uur Presentatie Schüco Nederland, hoofdsponsor Architect ’07 BLOK 3: Nieuwe bouwstrategieen voor opdrachtgevers, ontwerpers en aanbieders 17.00 – 17.45 uur Forumdiscussie o.l.v. dagvoorzitter Gert van ’t Hof, Inleiders: Jos Lichtenberg, Pieter Huijbregts (directeur, Coficient b.v.) en Hennes de Ridder (hoogleraar Bouwprocessen TU Delft) 17.45 uur
Uitreiking VMRG Innovatieprijs
17.45 – 18.15 uur Borrel op de expovloer 18.15 – 19.30 uur Lopend buffet – netwerken met smaak 19.30 – 20.30 uur Keynote lezing o.m. over Sustainable Design Rijk Rietveld (Rietveld Architects, New York) 20.30 - 21.00 uur Afsluiting dag 1 Architect ’07/BouwIQ 2007 op de expovloer
Beursvloer open, mogelijkheid lunch
13.25 – 13.45 uur Gebouwtypen en mogelijkheden voor herbestemming Hilde Remoy, MSc en promovendus TU Delft op onderwerp leegstand en herbestemming 13.45 – 14.05 uur Van kansarm kantoor naar woongebouw: denkproces achter een transformatie Ir. Karina Benraad, architect BNA 14.05 – 14.25 uur Structurele beglazing in de renovatie Hilde de Ruyck, Dow Corning Europe 14.05 – 15.00 uur Pauze BLOK 2: Ontwerpinstrumenten voor herbestemming 15.00 – 15.15 uur De gebouwscan: filter en informatiebron Frans van Herwijnen, Maarten Klerks en/of Jos Wolters (ABT Consult) 15.15 – 15.40 uur Het Programma van Mogelijkheden: ruimtelijke kwaliteiten als leidraad voor herbestemming. Ir. Michel Melenhorst, DAAD Architecten 15.40 – 16.00 uur
Bouwtechnologisch onderzoek: analyse van verleden, heden en toekomst Hielkje Zijlstra, universitair hoofddocent TU Delft
16.00 – 16.20 uur Transformatie van binnenuit H. Marechal, M+R interieurarchitecten BNI 16.20 – 16.40 uur Innovatieve gevelsystemen Alex Bijvank, Schüco Nederland 16.40 – 17.00 uur Pauze BLOK 3: Forumdiscussie dagvoorzitter Gert van ‘t Hof 17.00 – 18.00 uur Herbestemming: kansarme kantoren, kansrijke transformatie We hebben een groot probleem, we krijgen zicht op dat probleem en op de oplossingen. Hoe krijgen we schot in de zaak en welke actieve rol kunnen architecten hierbij spelen. Deelnemers: Hamid Karakus, Wethouder Rotterdam met portefeuille bouwen en wonen, Wessel de Jonge, architect, Jo Goossens (voorzitter NVB). 17.45 – 18.30 uur Netwerkborrel op de beursvloer Dagvoorzitter beide dagen: Gert van ’t Hof (presentator/programmamaker RTV Rijnmond, Hof van Holland mediaproducties. Wijzigingen voorbehouden. Zie voor het meest recente programmaoverzicht www.architect07.nl.
Openingstijden: Beurs - woensdag 28 maart 2007 van 12.00 tot 21.00 uur; donderdag 29 maart 2007 van 12.00 tot 18.30 uur Congres - woensdag 28 maart 2007 van 13.00 tot 20.30 uur; donderdag 29 maart 2007 van 13.00 tot 18.30 uur
GEVELBOUW verschijnt vier maal per jaar en is een uitgave van Control Media. GEVELBOUW is een onafhankelijk vakblad voor de bouw en is bestemd voor architecten, ingenieursbureaus, aannemers, opdrachtgevers, brancheorganisaties, gevelbouwers en toeleveranciers, (bouw)functionarissen in overheidsen semi-overheidsinstellingen en verwante organisaties. De VMRG is inhoudelijk verantwoordelijk voor haar eigen pagina’s.
Vernieuwing en samenwerking
Redactie Tjerk van Duinen (hoofdredacteur), Willem Ruyters Jorien Battering (VMRG) Aan dit nummer werkten mee Xander Arets, Harm van Dartel Berard Faber, Bettina Hertstein Bert Lieverse, Bert van de Linde Olaf van Panhuys Arjan Stadhouders Erik Stekelenburg , Joop Wilschut Vormgeving en lay-out Peter van der Horst, Marc van Dongen Advertentieverkoop Paul Janssen, Cock Penning (hoofd), Hans Vonk Uitgever Ton van der Veer Marketing Michel van Kleeff Order administratie Marjolein van Beek
E-mail adressen info@gevelbouw.info (algemeen) redactie@gevelbouw.info (redactie) info@vmrg.nl (VMRG) opmaak@gevelbouw.info (advertentiemateriaal) Abonnementen Een jaarabonnement op GEVELBOUW kost 25 euro (excl. Btw) Abonnementenservice: abonnementen@controlmedia.nl Opzeggingen: schriftelijk, twee maanden voor einde abonnement. Uitgever en auteurs aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, die voortvloeit uit handelingen en beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit de in dit magazine geplaatste artikelen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze dan ook, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Omslag: Kantoor Freshfields Bruckhauser Deringer te Amsterdam Foto: Arjan Stadhouders Gevelbouw komt tot stand in samenwerking met de VMRG (Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche)
4
maart 2007
nr1 - maart 2007
Control Media Postbus 8836 4820 BC Breda Tel. 076-5211003 Fax. 076-5156589
De gevelbouw staat voor een belangrijk omslagpunt, als we Bert van de Linde mogen geloven. De directeur Europa van Scheldebouw/Permasteelisa Europa voorziet in zijn column dat in de toekomst de (thermische) eisen die aan gevels worden gesteld zodanig verscherpen dat het gedaan is met de transparante gevel. Niet de eerste de beste die dat zegt. Ook Ullrich Knaack, de nieuwe hoogleraar op de leerstoel Ontwerp Bouwconstructies aan de TU Delft, stelt in deze editie dat de komende jaren de grootste uitdaging ligt in energiebesparing. We weten allemaal waarom dit is: de fossiele brandstoffen raken uitgeput en worden ver daarvoor al onbetaalbaar. Op die andere toekomst moeten we ons nu al voorbereiden. Het interessante is dat Van de Linde niet alleen wijst op de noodzaak tot energiebesparing, maar ook op de notie dat ‘de architectuur’ een beetje uitgekeken is op transparantie. Iets dergelijks gebeurde ook na de moderne beweging uit de eerste helft vorige eeuw. Het nog verder opkrikken van de thermische eigenschappen van glas zou het energetische probleem nog kunnen ondervangen, aan trends doe je niet veel. Die gebeuren. Van der Linde noemt zelf de behoefte aan meer reliëf, kleur (het thema van onze komende herfsteditie), afwisseling en het gebruik van verschillende materialen in de gevel. Het Agora theater en het Atlas gebouw zijn daar sprekende voorbeelden van. Als ‘we’ hier mee verder gaan, ziet het stedelijke landschap er over pakweg twintig jaar er heel anders uit. Overigens zijn de heren Knaack en Van der linde het over één ding roerend eens: de bouw is te verdeeld, terwijl het Gesamtsysteme betreft. Integreren van bouwcomponenten is nodig en de gevelindustrie moet in het bijzonder beter samenwerken, beter coördineren en vooruitstrevender zijn. En last but not least, over samenwerken gesproken: Gevelbouw werkt vanaf deze editie samen met de Vereniging Metalen Ramen en Gevels, de VMRG. Deze organisatie maakt zich al jaren sterk voor innovatie en voor samenwerking tussen de verschillende disciplines in de bouwkolom. Alle wederwaardigheden van de VMRG en ook die van de bij deze branchevereniging aangesloten bedrijven, kunt u dus vinden in Gevelbouw. Dan betekent zeker niet dat we de niet-metalen buiten spel hebben gezet. We blijven namelijk gewoon mooie, informatieve bladen maken over dat prachtige onderwerp gevelbouw. Zie de volgende pagina’s. Tjerk van Duinen tvanduinen@controlmedia.nl
Agora: theater bij zonsondergang
8
Interview Hoogleraar Ullrich Knaack besteedt 70% van zijn tijd aan innovatie van bouwprocessen 18
24
Column Gevelvisie Innovatie dankzij stagnatie
33
Dragend sierbeton rondom Viñoly’s Atlasgebouw in Wageningen
36
Wisselcolumn Bert van de Linde: de toekomst en de gevel
45
Branchenieuws VMRG
46
De gevel als visitekaartje
48
Kenniscentrum gevelbouw Eisen aan doorvalbeveiliging
50
Juridische column Een garantie met voldoende dekking
55
Boston ligt boven Australie in Amsterdam
58
Gevelbouw zonder grenzen
64
Le Chateau te Breda Strak en slank met aluminium
66
Xpo: presentatiepagina’s voor bedrijven en producten
75
Inhoud
Chipperfield in Amsterdam Modernism revisited
maart 2007
5
:_iYkii_[[h c[[ ef 7hY^_j[Yj É&(. [d (/ cWWhj # 9hk_i[ J[hc_dWb Hejj[hZWc
;d[h]o 3 ;d[h]_[ X[ifWh[d ! ;d[h]_[ m_dd[d >ee\Zifedieh lWd 7hY^_j[Yj É&mmm$iY^k[Ye$db
>[j WZh[i leeh aep_`d[d [d pedd[#[d[h]_[
erbij
t Thea
zonsond Op ieder moment van de dag ervaar je het theater en congrescentrum Agora in Lelystad anders. Ge誰nspireerd door het Hollandse polderlicht ontwierp UN Studio een warm gloeiende sculptuur. Gevel en dak lopen vloeiend in elkaar over.
maart 2007
ndergang
Tekst: Xander Arets Beeld: Faber Foto, UN Studio, Hafkon
maart 2007
Typische Hollandse licht
Verticale doorsnede principedetail overgang horizontaal dakvlak
D s a w z d i H d w d v l a e t b g t t w h s
Horizontale doorsnede principedetail hoekaansluiting
M
I t g v b s s h d w s e d d H
UNStudio gebruikte vele mock-ups
10
maart 2007
De documentaire ‘Hollands licht’, geregisseerd door Pieter-Rim de Kroon, inspireerde architect Ben van Berkel van UN Studio bij het werken aan de Agora. De documentaire is een zoektocht naar het typische Hollandse licht, dat in de zeventiende eeuw zoveel schilders inspireerde. Het specifieke licht dat vooral de Hollandse polders kenmerkt, heeft Van Berkel diep geraakt. UN Studio herhaalde op eigen wijze de zoektocht uit de documentaire en deed uitgebreid studie naar deze luchten. De vele foto’s van Hollandse luchten werden tot leidraad voor het kleurenschema van gevel annex dak. De verschillende kleuren oranje en geel die toegepast zijn, proberen het effect te vangen van de weidse zonsondergangen boven Lelystad. Maar niet alleen met kleur is geprobeerd het karakter van het polderlicht op te roepen. De gevel is opgebouwd uit facetten die het zonlicht steeds op verschillende wijze reflecteren. Zoals een lucht nooit exact hetzelfde is, zo zal de Agora ook steeds wisselend ogen.
Mock-up In het interieur worden de verschillende functies zoals de congreszaal en de theaterzalen gekoppeld door de foyer. De bezoeker wordt via deze meanderende foyer door het hele gebouw heen geleid. Buiten maakt de aluminium schil om de verschillende bouwvolumes, inclusief de toneeltoren, het gebouw tot een eenheid, tot één sculptuur. De oranje schil omhult de verschillende functies. Het beeld van een wilde en onregelmatig geslepen diamant ontstaat. Er is door de ontwerpers van UN Studio en Hafkon, de leverancier en uitvoerder van de aluminium gevel, veel studie gedaan naar de verschillende opties bij een dubbele gevel. Han Stadt van Hafkon: ‘De eerste contacten
Hoofdentree
en samenwerking met de architect zijn al in de schetsfase gelegd. Samen met ontwerper Gerard Loozekoot zijn we gaan zoeken naar de mogelijkheden die een tweede geperforeerde huid esthetisch bood.’ Naast kleurenstudies bestond er veel aandacht voor de effecten die het plaatsen van een geperforeerde huid voor de waterdichte schil opleverde. Verschillende patronen spelen over de gevel, afhankelijk van de positie van de toeschouwer. Bij dit moiréeffect spelen lichtkleur en plaatkleur, de afmetingen van de perforaties en de afstand tot het achterliggende vlak elk een rol. Hoewel er met computers goede animaties hiervan gemaakt kunnen worden, is dit moiré-effect het beste waar te nemen wanneer een deel van de gevel op ware grootte wordt nagemaakt. Vele mockups zijn er dan ook geproduceerd door UN Studio voordat de beslissing over de uiteindelijke gevel viel. Het bleek een ware kunst om een zonsondergang in aluminium te vertalen. De illusie van één grote continue sculptuur mocht niet verstoord worden door installaties op het dak of door ramen. De geperforeerde aluminium platen zijn daarom deels voor enkele ramen geplaatst. Ook de installatieruimte is in het volume opgenomen en achter de geperforeerde gevel verstopt. Dat bezuinigingen ook tot een rijker ontwerp kunnen leiden bevestigt dit ontwerp van UN Studio wel. Een dubbele gevel van geperforeerd aluminium voor de hele gevel bleek financieel niet haalbaar. UN Studio heeft daarom gekozen om een deel van deze platen weg te laten, zodat de onderliggende gevel van Kalzip elementen direct in het zicht komt. Daarnaast zijn er ook niet geperforeerde aluminium platen bevestigd. Hiermee is zo gespeeld dat er een gevarieerd beeld ontstond. Dit versterkte de afwisseling in lichtende vlakken alleen maar.
MENSEN & FEITEN LELYSTAD OPDRACHT Gemeente Lelystad ONTWERP UNStudio, Amsterdam UITVOERING Jorritsma Bouw, Almere UITVOERING GEVEL EN DAKBEDEKKING Hafkon, Zaltbommel
Felsen De gevel annex dak is gemonteerd op een stalen draagconstructie. Hierop zijn eerst geprofileerde staalplaten gemonteerd. Op deze platen worden de geïsoleerde en waterdichte aluminium Kalzip elementen bevestigd. Kalzip
maart 2007
11
Barokke facettenarchitectuur van het interieur is intiem
maakt en gezet. Daarna werden ze nog in de gevraagde kleur gepoedercoat en uiteindelijk op de felsnaden van de Kalzip-platen gemonteerd.
Ton-sur-ton
Noodweer
Strijd tussen daglichttoetreding (Arbo-wetgeving) en architectuur
12
maart 2007
bestaat uit geprofileerde aluminium banen die met een felsmachine waterdicht aan elkaar worden gefelst. Een voordeel van felsen is dat het materiaal op deze manier grote zettingen kan opvangen. Bij deze gevel, die uit grote aaneengesloten vlakken is samengesteld, is het opvangen van spanningen essentieel. Terwijl de staalconstructie geheel geprefabriceerd is, worden de aluminium felsplaten ter plekke op maat geproduceerd. Waar nodig wordt op het werk een aluminium hoek aan de plaatrand gelast voor een waterdichte aansluiting. De tweede gevel, de deels geperforeerde aluminiumplaten van 60 bij 180 centimeter worden met speciaal ontwikkelde klemmen op de Kalzip gemonteerd. De felsnaden zijn een voor de hand liggende plaats om die klemmen vast te zetten. Hierdoor is de tweede gevel te plaatsen zonder dat er geboord of gelast hoeft te worden. De geperforeerde platen zijn om ze meer stijfheid te geven aan alle vier hun zijden eenmaal gezet. Na op het werk te zijn ingemeten, werden deze platen in een speciale metaalwerkplaats op de bouw op maat ge-
Nergens aan de Agora is een hemelwaterafvoer te zien. Dat komt deels omdat het water over de schuin aflopende geveldelen eenvoudig zonder goot naar beneden loopt. Anderzijds bestaat er wel degelijk een hemelwaterafvoer; er komen namelijk ook zuiver horizontale dakvlakken voor. Deze met bitumen dakbedekking waterdicht gemaakte vlakken zijn echter vanaf straatniveau niet te zien. Hagel en regen tegen een aluminium dak en gevel, tikt dat niet hinderlijk tijdens een theatervoorstelling? Dit wordt stellig ontkend door Stadt van Hafkon: ‘Een zachte isolatiedeken is met een overmaat van 20 mm klemmend aangebracht tussen de stalen binnenbeplating en de Kalzip buitenhuid en drukt dus tegen de aluminium felsplaten aan. Dat dempt het geluid. Het werkt volgens het anti-dreun principe. Op deze manier fungeert het aluminium niet als een klankkast. Bovendien zijn de theater~ en congreszalen als een doos-in-doos constructie uitgevoerd. Ze liggen dus niet direct aan de buitenlucht. Ongestoord van theater genieten kan hier zelfs tijdens het hevigste noodweer.’
Rokersbalkon aan de foyer maakt grote schaal van de architectuurgebaren duidelijk, de grote metalen vlakken hebben ook iets onverbiddelijks, iets subliems
e
maart 2007
13
VOOR DE DEUR
h$EZE DEUR HEEFT WAARSCHIJNLIJK MIJN LEVEN GEREDv h:E PROBEERDEN TOT VIJF KEER TOE MET ZO N GROTE BUS OM DE DEUR UIT DE GEVEL TE RAMMEN )K STOND IN DE ZAAK EN KEEK ER NAAR 6OLGENS DE POLITIE MAG IK DANKBAAR ZIJN DAT ZE NIET ZIJN BINNENGEKOMEN (ET WAREN KEIHARDE CRIMINELEN DIE MIJ ZONDER AARZELEN ZOUDEN HEBBEN NEERGESCHOTEN v -ARCEL VAN $AM IS EIGENAAR VAN 6AN $AM 3LAAPADVISEURS EEN VAN DE GROOTSTE SLAAPSPECIALISTEN IN %UROPA $E JOVIALE 2OTTERDAMMER KOOS VOOR DE NIEUWE INBRAAKWERENDE DEUR VAN )MTECH 4OEGANGSTECHNIEK VOOR ZIJN l LIAAL IN $ELFT :IJN DEUR WAS NOG GEEN DAG GEÕNSTALLEERD TOEN DE GANGSTERS TOESLOEGEN h)K BEN HEEL BLIJ MET DIE DEUR (IJ IS GEWELDIG :E REDEN KEIHARD OP DE DEUREN IN $IE KLAPPEN GINGEN DOOR MERG EN BEEN /NGELOFELIJK MAAR WAAR DE ENIGE ZICHTBARE SCHADE IS DAT HET GLAS VAN EEN VAN DE PANELEN GEBARSTEN IS 'ROTE KLASSE VAN )MTECH )K HEB BEWUST VOOR )MTECH GEKOZEN OMDAT ZE DEZELFDE l LOSOl E HEBBEN ALS WIJ $E KLANT IS NOG OUDERWETS KONING :E WETEN WAT ECHTE SERVICE IS :O WERKEN WE ZELF OOK .IET ZEUREN MAAR AANPAKKEN )K BEN HEEL BLIJ DAT IK DIE DEUR HEB GEKOCHT $AT SLAAPT TOCH EEN STUK RUSTIGER v
)MTECH 4OEGANGSTECHNIEK (OOFDWEG ,# #APELLE AAN DEN )*SSEL 0OSTBUS %! #APELLE AAN DEN )*SSEL 4EL &AX WWW IMTECH TOEGANGSTECHNIEK NL % MAIL WELCOME IMTECH TOEGANGSTECHNIEK NL
5NIEKE INBRAAKWERENDE DEUR VAN )MTECH
!LS ENIGE IN .EDERLAND LEVERT )MTECH 4OEGANGSTECHNIEK NU EEN AUTOMATISCHE SCHUIFDEUR DIE VOLDOET AAN DE EISEN VOOR 3+' 7EERSTANDSKLASSE /VERDAG FUNCTIONEERT DE DEUR ALS EEN NORMALE AUTOMATISCHE SCHUIFDEUR .A SLUITINGS TIJD HEEFT HIJ HET VERMOGEN OM ONGEWENSTE BEZOEKERS BUITEN TE HOUDEN /P HET GEBIED VAN INBRAAKWERENDHEID VOLDOET DE AUTOMATISCHE SCHUIFDEUR AAN WEERSTANDS KLASSE EN OF WEERSTANDSKLASSE CONFORM DE NORMEN %.6 EN .%. $OOR TOEPASSING VAN SPECIALE PROl ELEN EN MECHANISCHE NACHTAFSLUITING IS DIT DE IDEALE DEUR VOOR JUWELIERS WINKELS TANKSTATIONS EN ANDERE INBRAAKGEVOELIGE RUIMTES
$E KEUZE VOOR ZEKERHEID
GLAP
Glaverbel fa nascere idee innovative nel design di mobili, scaffalature, porte interne, box doccia e tavoli. 40 modelli con motivi geometrici, classici, stilizzati ed esclusivi in vetro trasparente o traslucido.
GLAPRD0351_Coatings_HOL.indd 1
C O AT I N G S M E T AMBITIE Glaverbel lanceert een compleet nieuw gamma hoogrendementsglas met ongekende verwerkingsmogelijkheden. De Glaverbelcoatings zullen de ambities van architecten en glasprofessionals ongetwijfeld waar maken. www.coatingevolution.com
Glaverbel - Tiel - verkoop.nl@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.nl
GI Le c v eota r to G L ILBa es r a mLee tI Daem e BItIe stampati Imagin di
eeN NIe UtW e s Dta I mmepat N so Ie ve ro
Glaverbel Italy - Milano - Tel +39 02 626 90 110 - Fax +39 02 657 0101 - gvb.italy@glaverbel.com - www.MyGlaverbel.com
La gamma di vetri
25-10-2006 10:06:50
06-02-2007
13:52
Pagina 1
A RCHITECTS - A LDINGER & A LDINGER - S TUTGART
adv natura_GEVELBOUW_NL:210x297 advertentie natura NL
In samenwerking met gerenommeerde
het resultaat onder de naam NATURA
Europese architecten heeft Eternit een
Premium Collection. Een nieuwe
prestigieuze collectie gevelbekleding
collectie door en door in de massa
ontwikkeld. U kunt kennismaken met
gekleurde platen.
In
www.hollandcomposites.nl
Specialist in composiet bouwconstructies, voor:
BLOB Architectuur; Schaaldaken Rabin Center
Gevelconstructies; Concept Stedelijk Museum
Koepels; Cultureel centrum Irak
Kappen; perronoverkappingen Zoetermeerlijn
Modulaire unitbouw: Spacebox速
(design: devijf.com)
Modulaire unitbouw: Smartcube
Industrieterrein Oostervaart, Zilverstraat 7, 8211AN Lelystad, tel: 0320-281877, fax: 0320-280819, info@hollandcomposites.nl
& RAFICLAD: decoratieve panelen
next?
Tekst: Erik Stekelenburg Beeld: Ries van Wendel de Joode, RKW architektur + städtebau
18
maart 2007
What’s Prof. Dr. Dipl.-Ing. Ulrich Knaack
Samenwerken met het bedrijfsleven, daar maakt de TU Delft tegenwoordig werk van. Zeker op de afdeling Bouwtechnologie van de Bouwkundefaculteit. Een gesprek met de nieuwe hoogleraar op de leerstoel Ontwerp van Bouwconstructies, Prof. Dr. Dipl.-Ing. Ulrich Knaack.
Op de gang van de afdeling Bouwkunde van de TU Delft staan alle deuren open. Ook die van de werkkamer van Ulrich Knaack, de nieuwe hoogleraar op de leerstoel Ontwerp van Bouwconstructies. Open deuren die naar knooppunten leiden die weer in directe verbinding staan met internationale netwerken. Verknopingen niet alleen met theoretische maar vooral met praktische kennis. Afgelopen zomer hield Knaack zijn oratie waarin hij zich afvroeg of een architect een slecht constructeur kan zijn. Debitel, Stuttgart 2003. Bij de bouw fungeerde Prof. Dr. Dipl.-Ing. Ulrich Knaack als general planner bij RKW architektur + städtebau.
Aan de TU Delft besteed ik 70% van de tijd aan innovatie van bouwprocessen
Glas Het betreden van nieuwe paden is Ulrich Knaack op het lijf geschreven. ‘Als er iets interessants op je weg komt, dat je kunt proberen, dan moet je dat doen’, reageert Ulrich Knaack op de vraag waarom hij voor de TU Delft koos. ‘De mogelijkheid om met een andere samenleving kennis te maken, om te zien en te begrijpen hoe daar gedacht en gewerkt wordt, hoe het Nederlandse poldermodel beslissingen neemt, dat leek me echt interessant. Maar dat zijn persoonlijke redenen. Zakelijk gezien is er geen plek, waar je zo goed onderwijs en onderzoek kunt combineren als in Delft. De TU is een goede universiteit met perfecte faciliteiten, een uitgelezen kans om iets groots te ontwikkelen.’Als afgestudeerd architect sloeg hij al een weg in die geheel nieuw was voor Duitsers: hij promoveerde op constructieve glasbouw. ‘Voor mij een mooie kans om de diepte in te gaan. Daarna heb ik gewerkt bij RKW, een van de grootste architectenbureaus in Duitsland. Daar was ik general planner, gespecialiseerd in gevels. Maar na een paar projecten dacht ik: What’s next? Ik was slechts 10% van de tijd bezig met idee-ontwikkeling en innovatie en 90% van de tijd werd ingenomen door routineklussen. Aan de TU Delft besteed ik nog steeds maar 10% van de tijd aan idee-ont-
wikkeling en innovaties,maar het organiseren is teruggelopen tot 20% en de overige 70% houd ik me bezig met innovatie van bouwprocessen. Op deze plek aan de TU Delft waar onderwijs en onderzoeksprojecten hand in hand gaan, kwam mijn ervaring met projecten bij RKW, onderzoek en onderwijs van pas.’ Knaack had kort voor Delft al de stap naar het onderwijs gemaakt. Hij is ook verbonden aan de grootste HTS van Noordrijn-Westfalen, in Detmold. Daar is hij onder meer betrokken bij de opzet van een Master gevels. Gevraagd naar de verschillen in innovatiegraad tussen de bouw in Duitsland en Nederland antwoordt Knaack; ‘Dat is geen eenduidig beeld. Duitsland introduceerde eerder de tweede huidgevel, de geschiedenis daarvan gaat tot 20 jaar terug. Ook op het gebied van constructief glas liep Duitsland voorop. Binnen Nederland werd dat niveau alleen door Mick Eekhout enigszins benaderd. Echter, de Duitsers lopen bijvoorbeeld achter op het gebied van uitbreidbare gebouwen en bouwsystemen. Een prefabhuis dat in de loop van de tijd kan groeien, dat is daar iets nieuws. Duitsers wensen zichzelf geen prefab. Min of meer een emotionele kwestie, Nederlanders zijn daar veel praktischer in.’
Enveloppe Knaack is de opvolger van Alan Brookes, hoogleraar Afscheidingsconstructies. De naam Afscheidingsconstructies heeft plaats gemaakt voor Design of Construction, Ontwerp van Bouwconstructies. Die naam beslaat een breed gebied en verwijst ook naar ontwerp- en bouwsystemen. Maar gezien Knaacks benadering van de gevel was die verbreding in naamgeving niet nodig. Knaack spreekt in plaats van over gevels liever over de enveloppe: ‘Het handelt behalve om de huid ook om de draagstructuur die de ruimten omspant, niet alleen verticaal maar ook maart 2007
19
What’s
next? air-b-wall
horizontaal, niet alleen de gevels, maar ook de daken en vloeren dus. Innovatie gaat over inzicht waar je iets kunt veranderen of waar iets moet gebeuren. Zo lag de focus lange tijd op glas. Het product gevel als een geheel bleef daardoor een blinde vlek. En daar komt het begrip ‘de enveloppe’ om de hoek. de emotie, structuur en functie van het gebouw heeft daar alles mee te maken. Bij bouwsystemen werken we aan gecombineerde systemen, op zijn Duits Gesamtsysteme. Tot nu toe bleef het teveel beperkt tot aparte systemen voor draagstructuren, voor interieurs, voor gevels en voor installaties. De partners waarmee we een dergelijke integratie willen bewerkstelligen, betreffen drie industriepartners en één adviesbureau. CD20 voor de draagstructuren, Interfinish voor de interieurs, Wicona voor de gevels en Techniplan voor de installaties.’ Op de opmerking dat Jos Lichtenberg in Eindhoven hier ook mee bezig is, reageert Knaack niet alsof het over een concurrent gaat, maar spreekt hij enthousiast over de contacten en de afstemming van onderzoeksprogramma’s.
Constructeur De samenwerking met bedrijven heeft vooral betrekking op het oplossen van actuele problemen. Knaack heeft contacten gelegd met bedrijven als Colt, Prince Cladding, Alcoa en de branchevereniging VMRG. ‘We hebben nog geen concrete projecten in gang gezet, maar de discussie erover loopt.’ 20
maart 2007
liquid façade
many material sandwiches
bubblewall
Knaack kijkt met interesse naar die vormen van industrialisatie, waarin het maken van gebouwen wordt benaderd als het maken van auto’s of containers, zoals De Meeuw Bouwsystemen en ABC Arkenbouw nu al werken. Binnen de TU Delft houdt de onderzoeksgroep Concept House zich hiermee bezig. Onderzoek en onderwijs lopen door elkaar, bewijst het project Flexbox. In het project Flexbox maken studenten een prototype van 6 bij 2,5 meter. Onder het motto ‘Nieuwe materialen maken nieuwe huizen mogelijk’ wordt gezocht naar een
licht industrieel alternatief voor massieve gebouwen, met behoud van warmteaccumulerende en statische eigenschappen. Zo krijgt een sandwichconstructie een 3 cm dikke binnenwand van glasvezelversterkt beton met een ingestort leidingsysteem, waarmee de wand kan worden verwarmd en gekoeld. Deze laag wordt na vorming van de buitenschil aangebracht. De studenten werken multi-disciplinair samen, zodat zoals Knaack in zijn inaugurele rede betoogde, een architect zich mag veroorloven een slecht constructeur te zijn omdat hij met een goede constructeur samenwerkt.
Trends versus hypes Vernieuwing is noodzakelijk om problemen op te lossen, om iets beter te maken. Wat zijn de belangrijkste trends? De grootste uitdaging is volgens Knaack zonder meer het realiseren van energiebesparing. Daarnaast noemt hij de verdere
d s c ‘ n h s m b s i ‘ g m c s t n w l i e e r v n b
super exclusive sandwiches
furniture elements for façades
flex box
leaf façades
Prof. Dr.-Ing. Ulrich Knaack FH Lippe und Höxter Fachbereich Architektur und Innenarchitektur Lehrgebiet Entwerfen und Konstruieren TU Delft Faculty of Architecture Chair Design of Construction
FLEX BOX
Meer informatie? www.buildingtechnology.tudelft.nl/ klik organisatie/leerstoelen/ontwerp van bouwconstructies http://www.concepthouse.bk.tudelft.nl/ www.fh-luh.de
Debitel, Stuttgart 2003. Bijzonder aan het gebouw is het gebruik van een tweede huidgevel, de roodachtige glasdelen werken als een solar chimney, waardoor dankzij de opstijgende warme lucht het gebouw extra ventileert
doorontwikkeling van bestaande systemen en de integratie van de computer binnen het bouwproces: ‘Dat heeft alles te maken met de noodzakelijke systematisering van het gebouw.’ Het energieprobleem speelt bij de strategische problemen die Knaack naast actuele problemen en toekomstvisies onderscheidt. Een strategisch probleem is volgens Knaack gevelrenovatie. ‘Die vervangingsmarkt zal in 2020 groter zijn dan de gevelnieuwbouwmarkt. Behalve energie, techniek en commercie spelen hier ook esthetische, emotionele en sociale aspecten. Problemen daarover hoeven niet per se vandaag, maar moeten wel binnen 10 jaar worden opgelost.’ Ook bij deze markt speelt de integratie van installatie, interieur, draagconstructie en gevels een rol. Onder de toekomstvisies rekent Knaack alternatieven voor vliesgevels. Daarvoor kun je kijken naar technologieën van buiten de bouw en naar ‘vrije ideeën’. Met de
Gevelrenovatie zal in 2020 groter zijn dan de gevelnieuwbouwmarkt
‘vrije ideeën’ doelt Knaack in het bijzonder op een collectie van 100 inspirerende ideeën voor architecten die hij tijdens zijn entreerede de revue liet passeren. Ze kunnen bij interesse verder worden uitgewerkt en zijn samen met de intreerede uitgegeven onder de naam ‘Imagine!’. Een dergelijk idee is bijvoorbeeld een flexibele kunststof gevel die op het moment dat de vorm bevalt kan worden ‘bevroren’. Van modetermen of -voorvoegsels als ‘nano’ en ‘bio’ moet Knaack niets
hebben. ‘Dat zijn alleen pogingen om iets sexy te maken door branding. Als je het nodig hebt om iets een ‘green building’ te noemen ben je een windvaan die zich steeds voegt naar de waan van de dag. Op het moment nano, morgen weer bio. Dat soort termen gaan over de verpakking, het gaat om de inhoud. Het middel moet geen doel zijn, maar de bedoelde technieken moet je als geavanceerd bouwer gebruiken als het een oplossing is voor een probleem.’ maart 2007
21
Nieuwbouw Forensisch Instituut Opdrachtgever: JP van Eesteren Architect: Klaus en Kaan
Nieuwbouw kantoor de Colonel te Maastricht nabij station Opdrachtgever: 3W Vastgoed en BAM Maastricht Architect: Professor Kollhoff Berlijn
Nieuwbouw Vopak Rotterdam Opdrachtgever : Heijmans Rotterdam Architect: Hoogstad Rotterdam
Metaalbouw Vogt bv Kerkrade Klarenanstelerweg 11 6468 EP Kerkrade Industrieterrein ‘Dentgenbach’ Correspondentie: Postbus 3080 6460 HB Kerkrade tel. (045) 535 47 47 fax (045) 535 40 69 www.vogt.nl info@vogt.nl
aluminium stalen en brandwerende deuren ramen puien gevels
Nieuwbouw ABC-Onderwijsgebouw Universiteit Utrecht Europese aanbesteding Architect: Erick van Egeraat
Nieuwbouw Pathé Bioscoop Rotterdam Opdrachtgever: BAM Rotterdam
Nieuwbouw kantoor Erasmus Universiteit te Rotterdam Opdrachtgever: JP van Eesteren Architect: OD 205 Delft
Nieuwbouw kantoor Fascinatio te Rotterdam-Capelle a/d IJssel Opdrachtgever : JP van Eesteren Architect : BIAS Rotterdam
*(# ,
."( *(& %1+,
* !", , ((* *%" !, * !", , ' (%-&
& "' +) ' + ' /" !) ' % '
*( - , ' (*-+ (%(* ( ,5 *( - , ' 5 . %
#1 ."( *(& %- !,. *, ,! & ) *$ 1# #*601 " '0 ', 0*#!&10 ,#%#, + ,"#, %#/# *'0##/" #1 )2,01 #, 3*'#%4#/)
3 * ' . "%" ! " "+ (&)% 0 ()%(++"' "+ +"&) %4
## +#"# " ,)7'( "# ',%0. , )* $ ' . %+1+, & ' "'# ##,
"' +) ' +(%-,"('+
'.(- " . "%" #, +#1 , +# 2 * +' %% (-/,"# % / ,"#/#, # 0!&2'+1#!&,-*-%'# '#"1 (' * '+ * ," . .*"#! " 7-,"#/ !-,!#00'#0 1# "-#, , &#1 / ,"3#'*'%&#'",'3# 2 &#1%##, ', !-+ ', 1'# +#1 &#1 2 * -", * " )*( - , ' && #, , !'"+ ! % " "' &##$1 %#*#'" 1-1 "'1 4 /# )2,014#/)
(-/ ' "+ ' $-'+, ',%0. , --/#,04#' 8 -01 20
-"#4 /"
# $ !
# $ !
# $ !
!& % ! # "
$ !
#*
5
+ '* ',$- )',%0. , ,* 444 )',%0. , ,*
De extreme make-over door de Britse architect David Chipperfield van de voormalige Amsterdamse assurantiebeurs aan de Zuidas maakt het gebouw authentieker modern dan het ooit was. De ideale werkomgeving voor een internationaal georiĂŤnteerd advocatenkantoor als de nieuwe gebruiker Freshfields Bruckhaus Deringer. Sterarchitect Chipperfield wilde zo min mogelijk naden in de gevel. Uiteindelijk werd gekozen voor een gevelafwerking van spuitbeton. Maar dat is simpeler verteld dan gemaakt.
Modernism revisited
Tekst: Arjan Stadhouders Beeld: Control Media, ZZDP Architecten b.v.
24
maart 2007
maart 2007
25
Het gebouw van de assurantiebeurs is nog geen twintig jaar oud en ondergaat dan al een forse metamorfose. Ooit was het een waardig representant van de architectuur uit de jaren tachtig: Ontworpen door een van de meest succesvolle architectenbureaus uit de Nederlandse geschiedenis ZZDP. Met een gevelbekleding van gepolijst sierbeton en veel glas en feestelijke gevelkolommen met kapitelen die aan de architect Stirling doen denken. Een van de eerste atriumgebouwen overigens, met boven het een atrium een royaal boogdak van glas. Niets mis mee, zou je zeggen, ware het niet dat het gebouw al sinds januari 2004 leeg stond. Bovendien verouderde de gevelarchitectuur sneller dan je zou verwachten. Het gebouw kwam wat gedateerd over. Misschien de invloed van het structuralisme? Met het oog op de verhuurbaarheid moest er dus wel wat gebeuren.
Chipperfield Het gebouw ligt aan de noordzijde van de Zuidas aan de voet van het World Trade Center in Amsterdam. Hier hebben verschillende grote advocatenkantoren hun domicilie gekozen. Ook de nieuwe gebruiker van het pand is een advocaten- en notarissenkantoor: Freshfields Bruckhaus Deringer. Zij zijn de tweede gebruiker van het pand, nadat het verzekeringsbedrijf de
ruimte niet meer nodig had omdat het sinds de komst van e-ABS – het elektronische Assurantie Beurs Systeem - hun zaken verder helemaal online afkunnen. Eigenaar ING real estate en huurder Freshfields Bruckhaus Deringer riepen de hulp in van het Britse architectenbureau David Chipperfield Architects om het gebouw nieuw leven in te blazen. Chipperfield heeft ervaring met het herwaarderen 26
maart 2007
van gebouwen. Hij maakte eerder al het Masterplan voor het negentiendeeeuwse Museumeiland in Berlijn en renoveert daar zelf het Neues Museum uit 1859. Ook in Amsterdam kreeg Chipperfield met een bestaand gebouw te maken, alleen vergeleken met het Neues Museum een jong broekie uit 1989. Hier moest een moderne architect een modernistisch gebouw opnieuw vorm geven. En Chipperfield heeft flink uitgepakt, of misschien kun je in dit geval beter zeggen, ingepakt.
U en T In grote lijnen werd tijdens de renovatie het gebouw compleet gestript waarna het interieur geheel opnieuw werd opgebouwd een het representatieve deel van de gevel in een nieuwe stijl werd aangekleed. Freshfields Bruckhaus Deringer wenste een hoogwaardige uitstraling en een open, inspirerende ruimte voor de medewerkers en cliënten, het visitekaartje voor hun praktijk. Daarbij moest er genoeg privacy en bescherming zijn voor de vertrouwelijke gegevens van de partijen waarvoor het bedrijf werkt. De architect heeft deze scheiding tussen meer publiek en meer privaat benut bij de uitwerking van zijn concept. In de architectonische vertaling komt dit tot uiting in een opdeling van het gebouw in twee verschillende gebouwdelen die in elkaar geschoven zijn. Een T-vormig
MENSEN & FEITEN AMSTERDAM Ombouw Assurantiebeurs tot kantoor Freshfields Bruckhauser Deringer OPDRACHT ING Real Estate, Den Haag ONTWERP David Chipperfield Architects Ltd, Londen Co-architect ZZDP Architecten b.v., Amsterdam UITVOERING J.P. Van Eesteren, Amsterdam
Noodtrappen geven overgang aan naar grotendeels gehandhaafde, alleen schoongemaakte bestaande gevels, de begane grondgevel is wel naar voren gehaald tot in de gevellijn
gedeelte met alle publieke ruimten schuift in een U-vormig deel, waarin plaats is gemaakt voor de private ruimten van het advocatenkantoor. De korte streep van de T-vorm maakt de voorgevel van het gebouw uit.
Basalt In de uitwerking keert die tweedeling het meest opvallend terug in de kleurgeving: de U is hoofdzakelijk wit en
Parkeergarage tot in kantoor, licht valt uit atrium
1 RVS staal 3mm gemoffeld in antracietkkeurige lak van AKZONOBEL 2 Betongevel dikte 30 cm 22 cm dik prefabelement aan elkaar bevestigd en plaatselijk afgesteund tegen de vloeren, op dit prefabelement kwam eerst 4 cm grijs spuitbeton, vervolgens 4 cm antracietkleurig spuitbeton met een basalttoeslag, vervolgens werd 4 mm toplaag KCG aangebracht die na verharding met mineralen is gestraald
1
Antraciete T schuift in witte U
2
Modernism revisited
3 5 4
3 Dagkantbekleding van 3 mm RVS-staal antraciet gemoffeld, vanwege het aanzicht bij de randen verdikt door opgelaste 3mm RVS-strip 4 Aluminium sandwichpaneel 5 Metal-stud met 2*12 mm gipsplaat
maart 2007
27
Eerste laag gewoon spuitbeton van 4 cm dikte
Wapening zorgt voor relatief stevige verbinding tussen de prefab geveldelen, zodat later in het geveloppervlak geen ongewenste naden zullen ontstaan
Modernism revisited
Niet-constructief noodzakelijke balken boven het atrium
De kolommen binnen werden esthetisch geherdimensioneerd
Het atrium op de piano nobile
28
maart 2007
de T toont merendeels antraciettinten. Als je naar de voorgevel kijkt, dringt de laatste gedistingeerde kleur zich onvermijdelijk op: een egaal antracietkleurig vlak waarin een strak patroon grote, rechthoekige en diepliggende glasvlakken van vier bij zes meter. In de zijgevel wordt dit met iets kleinere vier bij twee glasvlakken in een antraciet vlak doorgezet tot aan de noodtrappen, die de korte stok van de T beëindigen. Om een mooi monoliet beeld te verkrijgen is de oorspronkelijke bekleding van sierbeton aan de gevel verwijderd waarna de onderliggende betonconstructie bloot kwam. Hiervoor zijn prefab betonelementen met een nieuwe wapening neergezet, met daarop een laag spuitbeton. Op het spuitbeton is een zogenoemde basaltbespuiting aangebracht. Dit wordt ook wel KCG genoemd, waarbij de letters staan voor Kristal Cement Graniet, alleen is hier dus basalt gebruikt in plaats van graniet. Een soort epoxylijm waar naderhand basaltsplinters op geblazen zijn. Vervolgens is daar weer epoxylijm over aangebracht
vroeger de spil van het gebouw. Een hoge ruimte, met veel licht dat via het glasdak overvloedig naar binnen valt. Bij de afwerking van kolommen en balken rondom de atriumhal is gekozen voor dezelfde antracietkleur en strakke vormgeving als bij de voorgevel. De balken die door de ruimte lopen zijn geheel nieuw en hebben alleen een esthetische functie. De hal hoort zo ook visueel tot de T-vorm die tussen de uitlopers van de U naar binnen steekt. Aan de oorspronkelijke vuilwitte gevels aan de zij- en achtergevels van het gebouw is daarentegen minder veranderd. De aluminium puien zijn vervangen, de onderste puien zijn naar voren gehaald en voorbij de gevelkolommen tot in de gevellijn gezet en de bestaande gevelelementen zijn schoongespoten.
Bibliotheek in de zone direct naast het atrium
Licht De representatieve gevelafwerking met basaltpoeder is speciaal, maar Chipperfield bewaarde een van zijn beste ingrepen tot de parkeergarage. De architect heeft de parkeerkel-
De subtiele beschaduwing door de net iets uitstekende RVS-stalen dagkantbekleding geeft de gevel zijn zo hard bevochten strakheid
en het geheel is afgestraald. Het effect is onmiskenbaar: een monolithische, basaltzwarte gevel. Dit proces kan natuurlijk niet in één dag voltooid worden. Per dag valt ongeveer 30 á 40 m2 gevel te bewerken. In het geveloppervlak zijn daarom dagproductienaden te herkennen, maar dan moet je wel héél goed kijken. Die productienaden ontstonden overigens niet op willekeurige plaatsen, maar werden zorgvuldig door Chipperfield Architects zelf geregisseerd.
Beursvloer De voormalige beursvloer op de eerste verdieping vormt nog meer dan
der handig bij het gebouw weten te betrekken door een bijna naadloze overgang tussen de parkeerruimte en de publieke ruimte te realiseren. Vanuit de auto loop je direct de ontvangstruimte van het pand op de begane grond binnen. Glazen puien bieden vanuit deze ruimte rechtstreeks zicht op de geparkeerde auto’s. Bovendien is er een vloerveld verwijderd, waardoor het licht vanuit het atrium diep in het gebouw doordringt. De parkeergarage profiteert daarvan, omdat je vanuit de auto snel naar binnenloopt simpelweg door de richting van het licht te volgen.
Je zou kunnen opmerken dat de productie van de gevel een erg arbeidsintensief proces vergde, en dat het gebruik van alleen prefab elementen een stuk goedkoper en eenvoudiger zou zijn geweest. Dat is ongetwijfeld waar, maar dan was het een heel andere gevel geworden, met een grootschalig patroon van grove en storende dilatatievoegen, terwijl de architect juist streefde naar een zo egaal en minimalistisch mogelijk gevelbeeld, met verfijnde precieze overgangen en fijnzinnige schaduwen.
maart 2007
29
Drukkerij
STUNTPRIJZEN ! ! K R E W K U R D R VOO Enkelzijdig Papierformaat
Dubbelzijdig
50 ex
100 ex
250 ex
500 ex 1000 ex
100 grams
% 16
% 21
% 38
% 65
% 120
160 grams
% 17
% 24
% 44
% 77
% 145
210 grams
% 18
% 26
% 49
% 88
% 165
300 grams
% 20
% 30
% 59
% 107
% 203
A5
Papierformaat 50 ex
100 ex
250 ex
500 ex 1000 ex
100 grams
% 19
% 28
% 54
% 99
% 187
160 grams
% 20
% 31
% 61
% 111
% 212
210 grams
% 22
% 33
% 66
% 122
% 233
A4
300 grams
% 23
% 36
% 75
% 140
% 270
100 grams
% 20
% 30
% 58
% 106
% 201
160 grams
% 22
% 33
% 66
% 122
% 234
210 grams
% 23
% 36
% 73
% 136
% 262
300 grams
% 25
% 41
% 86
% 161
% 312
A5
A4 100 grams
% 27
% 43
% 92
% 173
% 336
160 grams
% 28
% 46
% 99
% 189
% 369
210 grams
% 30
% 49
% 107
% 204
% 397
A3
300 grams
% 32
% 54
% 119
% 229
% 447
100 grams
% 29
% 47
% 103
% 195
% 380
160 grams
% 32
% 53
% 118
% 225
% 440
210 grams
% 34
% 58
% 130
% 250
% 490
% 39
% 67
% 153
% 295
% 580
A3 100 grams
% 42
% 74
% 170
% 330
% 650
300 grams
160 grams
% 45
% 80
% 185
% 360
% 710
210 grams
% 48
% 85
% 198
% 385
% 760
Alle prijzen zijn voor enkelzijdig full colour en inclusief verzending per post. Aanleveren materiaal dmv certified pdf. Eventuele opmaakkosten 50 euro per leaflet, ongeacht formaat.
300 grams
% 52
% 94
% 220
% 430
% 850
Alle prijzen zijn voor tweezijdig full colour en inclusief verzending per post. Aanleveren materiaal dmv certified pdf. Eventuele opmaakkosten 50 euro per leaflet, ongeacht formaat.
Vandaag best eld en binnen 3 d agen bij u op het burea u!
Franse Akker 21 4824 AL Breda | Postbus 8836 4820 BC Breda Tel. +31 (0) 76 521 10 03 | Fax +31 (0) 76 515 65 89 info@controlmedia.nl | www.controlmedia.nl
advertentie_drukwerk.indd 1
05-02-2007 14:09:36
STBW6
rij
$UURZAAMHEID ,EVENSDUUR 6EILIGHEID Dow Corning® silicone Sinds méér dan 30 jaar
$OW #ORNING IS DÀ SILICONENSPECIALIST VOOR DE BOUW MET UNIEKE WERELDWIJDE PROJECTONDERSTEUNING
DANKZIJ 1UALITY "ONDr -EER INFO WWW QUALITYBOND COM CONSTRUCTION MARKETING DOWCORNING COM
$OW #ORNING IS EEN GEREGISTREERD HANDELSMERK VAN DE $OW #ORNING #ORPORATION 7E HELP YOU INVENT THE FUTURE4- IS EEN GEREGISTREERD HANDELSMERK VAN DE $OW #ORNING #ORPORATION $OW #ORNING #ORPORATION Alle rechten voorbehouden.
14:09:36
STBW648_DowCorning_A4.indd 1
We help you invent the future™ www.dowcorning.com
14-03-2007 14:23:08
Hig^`di]Zgb <ZkZa^hdaVi^ZhnhiZbZc
<ZeaZ^hiZgYZ VgX]^iZXijjg bZi ]d\Z ZcZg\^ZWZheVg^c\#
M_` hWa[d [dj^eki_Wij Zeeh [[d X_`ZhW][ j[ b[l[h[d WWd _d][d_[kp[ [d ifhWWacWa[dZ[ WhY^_j[Yjkkh" cWWh ZWWhdWWij p_`d ^[j eea Z[ ab[_d[ Z_d][d Z_[ [[d fhe`[Yj _[ji X_`pedZ[hi ][l[d P_` X[fWb[d ^[j l[hiY^_b jkii[d ][c_ZZ[bZ[ amWb_j[_j [d ^[j Zeeh _[Z[h ][m[dij[ ^ee]ij[ d_l[Wk Hig^`di]Zgb g^X]i o^X] heZX^ÒZ` de YZ egd[Zhh^dcZaZ bVg`i Zc YdZi VaaZh db YZ kV`bVc iZ dcYZghiZjcZc# L^_ W^ZYZc ]Zb YZ oZ`Zg]Z^Y YVi ]Zi lZg` haVV\i! c^Zi
VaaZZc Yddg ZZc eZg[ZXi egdYjXi bVVg dd` Yddg VYk^ZoZc! WZ\ZaZ^Y^c\ de YZ Wdjl" eaVVih! \VgVci^Zh Zc dcoZ IZX]c^hX] 6hhdgi^bZci EgdYjXi HZgk^XZ I6EH #
L^_ o^_c cVVhi aZkZgVcX^Zg dd` ZZc eVgicZg kddg YZ deYgVX]i\ZkZg! VgX]^iZXi! egd[Zhh^dcZaZ kZglZg`Zg Zc Y^hig^WjiZjg# 6ah dcYZghiZjc^c\ kddg ]Zi kddgWZgZ^YZc! YZiV^aaZgZc Zc j^ikdZgZc kVc \ZkZa"^hdaVi^Z" hnhiZbZc `jci j YZh`jcY^\Z ^c[dgbVi^Z ^cl^ccZc W^_ ]Zi Hig^`di]Zgb 6Yk^Zh 8ZciZg# =Zi 6Yk^Zh 8ZciZg W^ZYi kg^_Wa^_kZcY VYk^Zh Zc VcilddgY de kgV\Zc# =Zi ^h ') jjg eZg YV\ WZgZ^`WVVg k^V lll#hig^`di]Zgb#ca! Zc i^_YZch `VciddgjgZc dd` k^V ]Zi \gVi^h iZaZ[ddccjbbZg/
%-%% " ,-,)*+*# VaaZZc ^c CZYZgaVcY
e] (& % &+' *& ), *% > [m (& % &+' *' ') -( > ^c[d5hig^`di]Zgb#ca > lll#hig^`di]Zgb#ca A^hhZckZaY . " &( > EdhiWjh *' > ).)% 67 GVVbhYdc`hkZZg
51011/1STR2-advert.indd 1
08-03-2007 11:44:06
Column
De visie van g evel vi si e
Colu m
De visie van gevelvisie
Innovatie dankzij stagnatie Senior-Engineer Pieter Scheurs van Absoluut Bouwtechniek zei over het innovatieve hang- en sluitwerk dat zijn bedrijf ontwikkelde voor de volglazen zelfdragende gevelramen en geveldeuren van het bekroonde Utrechtse appartementengebouw Het Bolwerk: ‘De noodzakelijke vernieuwingen kostten ons verschillende kostbare time-outs, waaronder één niet-gepland oponthoud van liefst één week.’ Maar het resultaat is dan ook oogstrelend: kaderloos enkel en dubbel glas dat de gevelopeningen het opwindende karakter geeft van schietgaten in een oude betonnen bunker. Vernieuwen en stilstaan. Waar hebben we dat toch meer gehoord? De nieuwe regering gebruikt in het regeerakkoord maar liefst 37 keer het woord innovatie, terwijl het kabinet onverdroten voor het uitzetten van het beleid teruggrijpt naar vroeger: allereerst naar het poldermodel, vervolgens nog wat verder terug in de tijd naar de jaren vijftig om ten slotte bij de bijbel uit te komen. Die bijbel volgt pas echt de innovatieparadox. Vernieuwing wordt daarin bekering, opstanding of wedergeboorte. De paradox is dat daar de dood voor nodig is. Jezus zegt in zijn laatste openbare optreden: ‘Waarachtig, Ik verzeker jullie: als een graankorrel niet in de akkergrond sterft, blijft hij onvruchtbaar. Maar hij moet sterven, alleen dan brengt hij rijke vruchten voort.’ Sterven in de akker als voorwaarde voor succes. Een Innovatieplatform zal pas schitteren als er finaal de klad in is gekomen. Dat schijnt ook het geval te zijn, want het regeerakkoord spreekt over ‘innovatieplatform nieuwe stijl’. Opzienbarende vernieuwingen in de bouw betreffen vaak technologietransfers, zeg maar cross-overs. Beproefde technologie van buiten-debouw wordt binnen de bouw geïntroduceerd: een gevelbouwer gaat voor het detailleren van hoogbouw-gevelelementen te rade bij het hang- en sluitwerk van snelle treinen, een adviseur adviseert een vliegtuigdeur te nemen als een deur alleen naar boven mag draaien en een architect leent voor zijn gevels complete zelfdragende sandwichpanelen uit de koelwagenindustrie. Wat is dat anders dan dat de gangbare wegen blijkbaar doodliepen? Stilstand als voorwaarde voor vernieuwing. Of, om vernieuwing nodig te hebben, moet het raderwerk eerst vastlopen. De bouw heeft de naam niet innovatief te zijn. Voor zover dat waar is, zou dat wel eens kunnen komen, omdat de bouw echte stagnatie uit de weg gaat, maar liever wat door probeert te modderen. Erik Stekelenburg www.gevelvisie.nl
maart 2007
33
0506
KEIM kleuren voor een sterk ontwerp ZEER DAmpopEN
LiChtECht
miLiEuVRiENDELijk
siNDs 1878 ERVARiNg op hEt gEBiED VAN miNERALE VERfsystEmEN. KEIM Nederland BV is onderdeel van KEIM Farben GmbH en de producent en leverancier van KEIM producten voor de Benelux. Sinds 1878 is er vanuit ons moederbedrijf expertise op het gebied van minerale ondergronden. KEIM is ondertussen meer dan 60 jaar toegepast in Nederland op diverse bekende projecten. KEIM verven zijn minerale verven op silicaatbasis, welke bestaan uit 100% natuurlijke grondstoffen. KEIM verven zijn damp open, onovertroffen lichtecht en waarborgen een lange levensduur. KEIM heeft een uitgebreid palet producten voor de nieuwbouw als ook voor de restauratie.
KEIM NEDERLAND BV mineraalverven Dukdalfweg 26 Almere postbus 1062 1300 BB Almere telefoon:0031(0)36-5320620 telefax: 0031(0)36-5320030 email: info@keim.nl www.keim.nl
advertentie keim lA4.indd 1
IN mINeraaLverveN
kijk voor onze produkten op www.keim.nl
12-03-2007 08:48:20
0506008ZWA_Advertentie.qxd
30-08-2006
16:52
Pagina 1
Zwart Bouwelementen verovert de markt met Cassettepanelen.
p
N.
Door cassettepanelen op maat aan te bieden verovert Zwart Bouwelementen een steeds groter aandeel op de markt van metalen gevel- en dakbekledingen. De maatproductie van deze gevelpanelen voor de utiliteitssector is niet het enige wapen dat het bedrijf in de strijd werpt. Ook plankprofielen in vele vormen, gezette profielen en speciale kapafwerkingen worden geproduceerd naar de afmeting en kleur die de afnemer wenst. Natuurlijk behoren ook standaardproducten zoals profielplaten en sandwichpanelen tot het brede assortiment. Daarbij biedt het bedrijf een uiterst complete dienstverlening en kan het bogen op meer dan dertig jaar ervaring. Het is onze specialiteit om economische, interessante en technisch slimme oplossingen te bieden voor architecten en bouwers. Daarom heeft Zwart een aparte teken- en engineeringafdeling die projecten uitwerkt, maar ook producten ontwikkelt. Door tevens levering en montage van gevel- en dakproducten te bieden onderstreept het bedrijf haar volledigheid. Zwart levert van damwandprofielplaten tot luxe gevelpanelen. De markt strekt zich uit van de industriebouw, utiliteitsbouw tot aan chique kantoorgevels. Met de cassettepanelen weet het bedrijf zich duidelijk te onderscheiden in de markt. Gebouwen als het nieuwe hoofdkantoor IBM in Amsterdam, Dockworks te Rotterdam en AFAS te Leusden, werden inmiddels met deze metalen panelen bekleed. De cassettepanelen zijn het belangrijkste eigen product van Zwart geworden. De panelen bestaan uit coil gecoate staalplaten die vierzijdig worden omgezet, voorzien van isolatiemateriaal en een staalplaat aan de rugzijde zodat een stijf, homogeen paneel ontstaat. Uiterst vlak. De panelen kunnen in verschillende afmetingen worden geproduceerd. Een groot voordeel, want het lijnenspel kan worden aangepast naar de wens van de architect of opdrachtgever. Daarbij is het product een goede economische keuze, want het is duidelijk voordeliger dan vergelijkbare metalen bekleding. Innovatiepark 24 4906 AA Oosterhout Telefoon : 0162-498 999 Telefax : 0162-423 360 info@zwartbouwelementen.nl www.zwartbouwelementen.nl
08:48:20
36
maart 2007
Dragend
sierbeton
Tekst: Erik Stekelenburg Beeld: Arjan Stadhouders Fotografie: Rafael Viñoly Architects
Ingepakt in een streng patroon van helderwit harmonicagaas lijkt het Atlasgebouw in het groene buitengebied van Wageningen, ‘just outside Amsterdam’ volgens architect Rafael Viñoly, bij de eerste kennismaking even op een aantrekkelijk verpakt snoepje, een echt ‘bijou’. Maar het wiebertjespatroon is niet alleen een geslaagde decoratie, het geraamte met zijn monumentale diagonalen draagt het gebouw ook.
Als een bijou in een wasteland
WUR Wageningen Universiteit en Researchcentrum is bezig een groot deel van zijn accommodatie te concentreren op terrein De Born, een gebied in de luwte van de Veluwe. Indachtig het grote voorbeeld van de recente upgrading van de Utrechtse Uithof wordt daarbij ingezet op architectuur met een hoofdletter. Met het gebouw van Rafael Viñoly heeft de WUR 10.500 m2 ruimte ingeruimd voor omgevingswetenschappen. Door de voortgaande ontwikkelingen in het onderwijs ligt de programmering allerminst vast. Een flexibel indeelbare plattegrond was daarom van het grootste belang. Snel redeneren en concluderen leidt dan algauw tot het werken met een dragende gevel. Mariana Kolova van RVAPC: ‘Een kolomvrije gevelomtrek heeft als voordeel dat de tussenwanden zonder enige beperkingen op een module van 1,8m geplaatst kunnen worden. De meeste kantoorkamers zijn 3,6 m breed en een kolom in het midden is toch niet echt wenselijk.’ Door de draagribben buiten de eigenlijke huid te plaatsen, is ook eventuele vervanging van de vliesgevel eenvoudiger en duurzamer
maart 2007
37
Het oorspronkelijk idee was een evenwichtig begroeide draagstructuur
Genoeg ruimte om te bewegen
te realiseren. De aangename schaduwwerking van de ribben is betrokken bij de glaskeuze.
Omhoog De reden die Kolova geeft voor de diagonale richting van de draagconstructie is onverwacht, geen verhalen over 20% materiaalbesparing dankzij een constructief voordelige diagridconstructie, maar: ‘Het oorspronkelijk idee was een evenwichtig begroeide draagstructuur. Planten beklimmen een traditioneel grid van horizontale en verticale elementen echter niet evenwichtig. Het ideale groene eindbeeld wordt nooit gehaald. Een diagonale richting van de gevelbalken ligt dichterbij de groei-aard van planten. Het verband tussen Wageningen Universiteit en Research-
38
maart 2007
centrum en levend groen is overigens bijna een open deur. De stedenbouwkundige voorwaarden vroegen naast een 7 verdiepingen hoog rechtlijnig gebouw, om een sculpturaal object, dus toen de begroeiing om praktische redenen uiteindelijk verviel, bleef toch het diagridraster overeind.’ De visie van WUR weidt uit over het integreren, koppelen, combineren en samenbrengen van ruimtelijke schalen met een waaier aan disciplines, aspecten en kennis, kortom over uitwisselen en ontmoeten. In die zin is het netwerkpatroon van kruisverbanden een passende icoon voor de WUR. Het gevelpatroon van vierkanten met een diagonale trekstang preludeert ook nog eens op de hoofdopzet van de plattegrond. Want direct achter de vliesgevel bevindt zich een 7,2 meter diepe zone met flexwerkplekken om een vierkant atrium dat met vier loopbruggen eveneens diagonaal wordt doorsneden. Kolova: ‘Ik weet niet of we naar zoveel symboliek in het grid moeten zoeken. Maar de loopbruggen in het atrium zijn wel een direct antwoord op de wens van het WUR om de informele communicatie over en weer tussen de wetenschappers te bemoedigen.’
Taps De begane grond is gereserveerd voor laboratoria. Deze bouwlaag is gesloten, daarboven loopt het atrium tot het dak dat alleen noorderlicht toelaat. Het gebouw wordt op de eerste verdieping ontsloten via een lange loopbrug. De verticale belastingen worden opgevangen door
5.
4. 3. 2. 1.
5.
4. 3. 2.
1.
maart 2007
39
de vier los van elkaar staande gevelgrids en twee doosvormige stabiele kernen aan de rand van het atrium. In de dozen zijn de liften, trappenhuizen en toiletten opgenomen. De gevels en kernen zijn onderling verbonden door vloeren met hoedliggers. De vloeren zijn stijve schijven volgens Melchert Leguijt van Pieters Bouwtechniek: ‘De holle kanaalplaten liggen op de onderflens van de hoedligger, en zijn onderling en met de hoedligger verbonden door een druklaag van 6-7 cm gewapend beton.’ De gevelgridbalken kregen monumentale afmetingen. Met een hoge betonkwaliteit konden de afmetingen wat beperkt worden. De architect had een voorkeur voor nog iets lichtere maten, maar vertelt constructeur Leguijt: ‘Je moet je voorstellen dat het Atlasgebouw drie jaar geleden werd ontworpen. Het gebruik van hogesterktebeton, zeg B85, was toen nog niet zo doorgedrongen bij betonfabrikanten als nu het geval is. B65, net geen hoge sterktebeton, bleek het meest haalbaar en betaalbaar. Om een
ranker aanzien te verkrijgen zijn de balken naar buiten toe taps vormgegeven. Dit komt ook ten goede aan de afwatering.’ Het beton is helderwit dankzij de toevoeging van witmaker titaandioxide. Om vervuiling tegen te gaan is het oppervlak gehydrofobeerd.
Knopen Hoewel het identieke aanzicht van de knooppunten anders doet vermoeden, zijn de betonvormen niet per stuk vervaardigd. Een prefab element bestaat in principe uit twee horizontaal aangrenzende ruitvormen samen dus een liggende acht van 3,6m hoog en 7,2m lang. Een liggende acht of oneidigheidsteken. Bij de onder- en bovenrand van de gevel zijn de achten in de lengterichting gehalveerd tot B’s. De knoop in de liggende acht zelf is de enige knoop die niet ontstaat en wordt belast door de koppeling met aangrenzende elementen. Die knoop wordt verticaal belast door het gebouw. De knoop is voorzien van een console. Op de glijverbinding van rubber, staal en teflon rust de geïsoleerde hoedligger met zijn bovenflens zodat de ligger wegvalt achter de knoop. Het krachtenverloop bij
Neergelaten zonneschermen accentueren grafisch karakter gevel
40
maart 2007
Buitengevel vermindert glare ©
Jeroen Musch
‘Ik weet niet of we naar zoveel symboliek in het grid moeten zoeken.’ de overige zes knopen van een liggende acht loopt goeddeels onder 45º. Dit is bereikt door de knopen aanslagvlakken van 45º te geven. Horizontale afschuifkrachten worden hiermee tot een minimum gereduceerd. De krachten vinden onder 45º hun weg naar de fundering, met 600mm breed en 750mm hoog de grootste trekstang en opgesloten tussen enorme poeren. Dit krachtenverloop zorgt er volgens de constructeur ook voor dat de balken aan de rand van de grote gevelgridopeningen in het midden niet zoveel extra belasting voor hun kiezen krijgen. De afmetingen van het betongrid konden ook daar hetzelfde blijven, er is alleen extra wapening aangebracht. Constructief bestaat de gevel uit driehoeken. Het beeld van de horizontale trekstangen in het midden van de achten valt bijna weg tegen de aftekening van het glazenwasserbordes. De trekstangen met een doorsnede van 50mm gaan vervorming tegen. Ze
mochten uit oogpunt van brandveiligheid niet noodzakelijk zijn voor de opvang van de vloeren. Grafische lijnen overheersen ook atrium
MENSEN & FEITEN - Atlasgebouw OPDRACHT WUR Wageningen Universiteit en Researchcentrum
ADVIES Pieters Bouwtechniek Haarlem BV (Constructies)
ONTWERP Rafael Vignoly architects, New York, London; OZ-P architecten, Amsterdam (Uitwerkend architect)
UITVOERING Visser + Smit Bouw BV, Papendrecht
INSTALLATIES Wolter + Dros, (W-installaties); Croon Elektrotechniek, Rotterdam (E-installaties)
laboratoria (BVO 10.500 m2) BOUWPERIODE 2005 – november 2006 (formele opening 19 april 2007)
BOUWPROGRAMMA Faculteitsgebouw voor Environmental Sciences Group Kantoren, vergaderruimten en maart 2007
41
VRIJHEID IN VORM EN KLEUR SVK GIGANT®
BETON MET EEN TECHNISCHE FUNCTIE EN EEN ARTISTIEKE AFWERKING • esthetische meerwaarde voor uw bouwwerk • een ongekende waaier van onvergankelijke kleuren • verscheidene verrassende afwerkingen waaronder uitgewassen, gestraald, geëtst, glad of gepolijst beton en elementen met ingewerkte gevelsteen • een uitgebreid gamma van oppervlaktereliëfs Bez • onbeperkte creatieve vormgeving oe o
ARCHITECTONISCH BETON
k pA rchi ons tect ‘07
bouwen begint bij SVK
BETON PRODUCTEN
VEZELCEMENT BEZELCEMENT PRODUCTEN
GEBAKKEN PRODUCTEN
DIVERSEN
nv SVK – Aerschotstraat 114 – 9100 Sint-Niklaas Tel.: +32 3 760 49 00 – Fax: +32 3 778 05 00 E-mail: abet@svk.be – www.svk.be
kieskleurig SVK ornimat ® de plaat op maat • • • • •
gevelplaten in 20 standaardkleuren en meer dan 60 RAL-kleuren Ornimat® Design in 6 kleuren met subtiele metaalglinstering levering op maat met meegekleurde randen ook schuine en gebogen zaagsnedes mogelijk keuze uit gelijmde of geschroefde montage
G E V E L B E K L E D I N G S P L AT E N
op A Kom rc onz hitect’ nieu e laats 07 te w ont ighede dek ken n !
bouwen begint bij SVK
VEZELCEMENT PRODUCTEN
GEBAKKEN PRODUCTEN
BETON PRODUCTEN
DIVERSEN
nv SVK – Aerschotstraat 114 – 9100 Sint-Niklaas Tel.: +32 3 760 49 00 – Fax: +32 3 777 47 84 E-mail: infoNL@svk.be – www.svk.be
D\\i c`Z_k \e il`dk\
CXe^\i mXe _\k YXcbfe ^\e`\k\e
?\k lck`\d\ ^\mf\c mXe mi`a_\`[ FeY\^i\ej[\ df^\c`ab_\[\e d\k YXcbfeY\^cXq`e^
<okiX nffeil`dk\
JfcXiclo `j Xc d\\i [Xe kn`ek`^ aXXi ^\jg\Z`Xc`j\\i[ `e [\ fekn`bb\c`e^ \e gif[lZk`\ mXe mflnnXe[\e \e YXcbfeY\^cXq`e^% 9XcbfeY\^cXq`e^ `e mfc^cXj f] d\k Xcld`e`ld gifÔ\c# ^\ jfc\\i[ f] fe^\ jfc\\i[# mffi `\[\i gifa\Zk _\\]k JfcXiclo \\e gXjj\e[\ fgcfjj`e^% 9XcbfeY\^cXq`e^ `j kf\ k\ gXjj\e `e qfn\c e`\lnYfln Xcj `e i\efmXk`\gifa\Zk\e% 8cc\ JfcXiclo gif[lZk\e mfc[f\e XXe [\ _ff^jk\ \`j\e fg _\k ^\Y`\[ mXe n`e[$ \e nXk\i[`Z_k_\`[# ZfejkilZk`\# `jfcXk`\ \e m\`c`^_\`[%
JFC8ICLO E\[\icXe[ GfjkYlj ,* .++' 89 E`am\i[Xc K ',+/ -*(*)* `e]f7jfcXiclo%ec nnn%jfcXiclo%ec
^cXjj `e dfk`fe
V is iOn A i
VisiOnAir VisiOnAir
VisiOnAir is een plek waar gastcolumnisten hun visie geven op bouwpolitiek zaken en commentaar geven op nieuwe perspectieven in de gevelbranche. Deze aflevering is geschreven door Bert van de Linde, directeur Scheldebouw en Permasteelisa Noord-Europa.
De toekomst en de gevel Veel speculaties gaan er rond over de ontwikkeling en de toekomst van de gevel. Vanwege toekomstige eisen rond energie schijnt de transparante glasgevel op z’n laatste benen te lopen, doch dit komt misschien ook wel omdat de architectuur hier wat op uitgekeken is en liever meer reliëf, kleur, afwisseling en verschillende materialen in het gevelbeeld ziet. Of geheel andere gebouwbeelden met veel driedimensionale vormen, zoals blobs, twists of andere sexy uitingen. Wellicht wil men meer functies in de gevel, zoals veiligheid in verband met bomb blasts-bestendigheid of het genereren van energie uit de verticale gevelvlakken van het gebouw die toch veelal het grootste gebouwoppervlak vormen. Het is ook denkbaar dat de focus meer komt te liggen op de gevel als een component van het totale gebouw, en daarom de gevelfuncties meer afgestemd en meer geïntegreerd worden met andere gebouwcomponenten. Ook zal de Europese regelgeving zeker zorgen voor veranderingen in de gevelbouw. Overigens zien we Europa nog steeds als voorloper in de wereld, alhoewel Noord-Amerika met rasse schreden naderbij komt. Dit alles brengt nogal wat met zich mee, maar één ding is zeker: de gevelindustrie is te verdeeld, te conservatief en te ongecoördineerd om dit alles op een geleide, beheerste en efficiënte manier te laten plaatsvinden. De prikkeling van de markt die tot concurrentie zal leiden en de wens van individuele bedrijven om zich te onderscheiden, zal dit niet verbeteren. De gevelbranche zal zich dan ook moeten inzetten om bij de voornoemde veranderingen actief betrokken te zijn, zoals bij de regelgeving op het hoogste niveau en bij de integratie
van gebouwcomponenten en bij innovatie. Uiteraard kan dit het beste als brancheorganisaties een en ander coördineren, omdat de betrokkenheid van individuele bedrijven niet altijd wordt gestuurd vanuit objectiviteit en openheid en tevens de draagkracht daarvan wellicht beperkt is. Branchecoördinatie is dus van belang, zowel nationaal als Europees-internationaal. Ook wordt het waarschijnlijk steeds belangrijker om de gevel niet zo zeer te bezien vanuit een materiaalkeuze, maar meer vanuit een functioneel perspectief voor het gebouw, waarbij het niet uitmaakt of de gevel van hout, metaal, kunststof, beton, keramiek of baksteen is samengesteld. Als we naar toekomstige regelgeving kijken, moeten we dit goed voor ogen houden en moet de keuze voor type of materiaal secundair zijn. Het wordt (of is) dus de uitdaging dat brancheorganisaties zich boven de traditionele materiaalgerichte benadering weten te tillen en dat men zich unaniem opstelt om te focussen op de gevel als gebouwcomponent. Sowieso zal een hybride samenstelling van de gevel de meeste kans bieden op het voldoen aan alle eisen, ook in de toekomst, omdat daarbij de specifieke eigenschappen en voordelen van diverse types en materialen kunnen worden ingebracht. Kortom, de toekomst zal voor de gevel zeker een hoop veranderingen brengen en een gecoördineerde benadering van die veranderingen kan een hoop leed voorkomen en de beste antwoorden genereren. Veel succes met de toekomst van de gevel.
maart 2007
45
Branchenieuws Beeld: VMRG
In de woningbouw is de keuze van bouwmateriaal voor gevelelementen en raamkozijnen belangrijk. Welk materiaal is makkelijk in onderhoud? Wat is de duurzaamste oplossing? En wat is voor bewoners het voordeligst?
Aluminium is een veilig, betrouwbaar en gebruiksvriendelijk materiaal dat het daglicht in de woning bevorderd en tevens inbraakwerend is. Aluminium is daarmee uitermate geschikt voor toepassingen in de woningbouw. Geen wonder dus, dat het materiaal steeds vaker wordt gebruikt voor raam- en gevelelementen. Het is wellicht iets duurder in aanschaf dan veel alternatieven, maar de onderhoudskosten zijn beduidend lager. Zo is aluminium energiebesparend door de uitstekende isolatie die het in combinatie met goed isolerend glas biedt. De stookkosten per woning nemen daardoor af. Aluminium heeft ook onderhoudsvoordelen, dankzij de speciale beschermingslaag. Bij jaarlijks twee keer reinigen blijft deze zeker 25 jaar in goede conditie. Bewoners kunnen er dus zeker van zijn dat hun woning langdurig in goede staat blijft. Meer informatie is te vinden op www.aluminiumindewoningbouw.nl.
VMRG-Keurmerk® Bedrijven die het VMRG-Keurmerk voeren, zijn gegarandeerd deskundig op het gebied van de metalen gevelbouw. De producten die de VMRG-leden leveren, voldoen aan de wettelijk geldende eisen, zoals het Bouwbesluit en de CE-markering. Ook beantwoorden de leden aan de wettelijk geldende normen en voorschriften die beschreven staan in het kwaliteitsdocument voor de gevelbouw, de VMRG-Kwaliteitseisen en Adviezen®. De VMRG-leden zijn verplicht te leveren volgens en te handelen naar deze specifieke kwaliteitseisen en adviezen. Een onafhankelijke keuringsinstituut én een certificatie-instelling zien hierop streng toe. Jaarlijks wordt het keurmerk geëvalueerd en worden de actuele eisen toegevoegd. Aan het keurmerk is bovendien garantie gekoppeld. De leden bieden u, naast kwaliteit en professionaliteit, tevens veelzijdige, onder-
46
maart 2007
houdsarme en duurzame producten. Waar nodig, kan de VMRG bovendien bemiddelen bij klachten.
Klaar voor innovatie Onlangs heeft de VMRG het startsein gegeven voor diverse innovatieprojecten. Zo is de vereniging met dertig ondernemingen uit het bedrijfsleven het eerste Innovatie Prestatie Contract (IPC) in de gevelbouw gestart. Dit is een pilotproject van SenterNovem (een agentschap van het ministerie van Economische Zaken), dat hiervoor ruim 1,5 miljoen euro uittrekt. Deelnemende bedrijven investeren in innovatieontwikkeling.
ABCD-project VMRG is onlangs ook gestart met het ABCD-project (‘Awake the Building instinct for Creative Development’). De aftrap werd gedaan tijdens een speciale bijeenkomst met een informatief en een interactief gedeelte. Deelnemers konden onder meer
A
lleen VMRG-leden mogen het keurmerk voeren. Zij zijn herkenbaar aan het logo van het VMRGKeurmerk en aan de stickers die op de producten geplakt kunnen worden. Meer informatie is te vinden op www.vmrg.nl. Per bedrijf (keurmerkhouder) staan tevens de contactgegevens en specialiteiten vermeld. Ook is het mogelijk het kwaliteitsdocument via de website te bestellen.
meedoen met de workshops Methodiek, Comforttechnologie en Groepschildering. Het doel was om creatief om te gaan met diverse vraagstukken die men tegenkomt in het dagelijks werk. Zo behandelde de workshop Comforttechnologie de integratie van diverse ontwerpmethoden. Wat draagt bij aan het comfort van de medewerkers die in een gebouw werken? Wat kan er allemaal bedacht worden om hun welbevinden te optimaliseren? Hiervoor werden de meest extreme oplossingen aangedragen: van uitschuifbare tot ronddraaiende gevels en van uitgebreide domotica tot het gebruik van geriefelijke materialen. Deelnemers aan de workshops Methodiek en Groepschildering gingen op een bijzondere manier brainstormen. Door dit anders te doen dan normaal, borrelden frisse ideeĂŤn op en vond men nieuwe oplossingen voor bekende problemen of vraagstukken. Meer informatie: www.creatiekracht.com.
maart 2007
47
De gevel is het visitekaartje van het gebouw. Het is het eerste wat men ziet als men naar het gebouw kijkt en mag dus zeker representatief zijn. Op deze pagina’s laten architecten, opdrachtgevers en gevelleveranciers hun visitekaartjes zien.
Visitekaartjes Beeld: VMRG
Woonwinkelcomplex Velperplein, Arnhem
People and Facts Architect: Van Ede Architecten, Arnhem Opdrachtgever: Bouwbedrijf Wessels, Zeist Productleverancier: Metaglas B.V., Tiel Oplevering: 2006 Het Velperplein is niet bepaald het rustigste punt in Arnhem. Het is een knooppunt van wegen en een verzamelpunt van winkels en kantoren. De oorspronkelijke plannen van Van Ede Architecten voor het nieuwe complex op de hoek met de Velperbuitensingel, omvatten ook een combinatie van winkels en kantoorruimte. In de planfase bleek echter dat
Renovatie Meidoornflat, Weesp Begin vorig jaar is door Hans van Heeswijk Architecten te Amsterdam een ontwerp gerealiseerd voor de renovatie van de Meidoornflat te Weesp. De flat grenst aan het stadshart van Weesp. Als co-maker is De Groot & Visser B.V. hierbij betrokken. De aanpak van het project is een verwijzing naar een thema uit de sociale woningbouw: ‘Leven achter een gevel’. Het oorspronkelijke robuuste en gesloten karakter moest getransformeerd worden
48
maart 2007
het onwaarschijnlijk was dat de kantoren werden verhuurd en daarom werd besloten ze te vervangen door wooneenheden. Deze wijziging in de bestemming had vooral gevolgen voor het ontwerp van de bovengelegen verdiepingen met woningen. In de optiek van Van Ede architecten moesten de bewoners namelijk genieten van voldoende leefruimte
en lichtinval, terwijl ze geen last dienden te hebben van het lawaai en de vervuiling van het passerende verkeer. Daarom ontwierp de architect serres voor iedere woning. Om maximale transparantie te bereiken koos Van Ede voor de nieuwe balustrades en BSH balkonafscheidingen van Metaglas. Er is als het ware een glazen huid rondom het gebouw opgetrokken. Met panelen van bijna drie meter
hoogte en zeer slanke profielen, bieden BSH balkonafscheidingen de bewoners maximale lichtinval. Door het hangende systeem zijn ze toch licht en eenvoudig te bedienen. Daarnaast leveren de BSH balkonafscheidingen een belangrijke bijdrage aan de geluidswering. Resultaat: tevreden gebruikers, enthousiaste passanten en een contente architect.
People and Facts Architect: Hans van Heeswijk Architecten, Amsterdam Opdrachtgever: Woningbouwcorporatie De Woningbouw Gevelbouwer: De Groot & Visser B.V., Gorinchem Oplevering: januari 2006 naar een transparant en eigentijds uiterlijk. De opgave voor de architect was tevens een gevel te maken die rekening houdt met geluidbelasting en die de thermische isolatie verbetert. Het toegepaste systeem is een verdere ontwikkeling van een eerder beproefd systeem. Hierbij is vooral gelet op de optimalisering van materiaal en constructie. Door de gevel in compartimenten schuin te plaatsen, wordt de spiegeling minder en krijgt het gebouw een
transparanter uiterlijk. Door het integreren van elektrische screens in de gevel en een verticale ventilatiedoorvoer is een klimaatgevel ontstaan die de bewoners van een extra ruimte voorziet. Een van de bijzonderheden van het proces zit in de inspraak die de bewoners hebben gehad bij het ontwerp van de gevel. Dit kwam vooral tot uitdrukking in de kleur van de privacy schermen: de bewoners konden zelf kiezen uit een kleurenpalet.
Met name bij sociale woningbouw dient het proces door de krappe budgettering veel meer in het teken van kwalitatieve optimalisering te staan. De architect wijst op de kracht van maatwerk. De oplossing die hierdoor ontstaat, heeft de beste balans tussen budget, kwaliteit, uitstraling en natuurlijk wooncomfort. Doordat de gevelleverancier als co-maker betrokken is bij het proces kunnen al deze aspecten in een vroegtijdig stadium afgewogen worden.
People and Facts Opdrachtgever: Gemeente Oude Tonge, Dienst Facilitair Onderhoud Renovatiebedrijf: NeroQom BV, Oosterhout NB Oplevering: juli 2006
Gevelrenovatie Gemeentehuis Oude Tonge De gemeente Oude Tonge hecht veel waarde aan maatschappelijke orde en netheid en daarbij hoort een voorbeeldig aanzicht van het gemeentehuis. Om het kantoor de gewenste uitstraling terug te geven, was een totaal renovatiesysteem voor glas en aluminium noodzakelijk. Gevelelementen degraderen na verloop van jaren in kleur, glansgraad en hardheid. Het blootstaan aan diverse weersomstandigheden is een van de belangrijkste oorzaken. Ook de ligging van het pand
en de vormgeving van de gevel hebben invloed, net als gevolgschade. De vraag naar specialisten die een constante gevelkwaliteit kunnen garanderen, neemt dan ook toe. Op het gemeentehuis van Oude Tonge hadden achterstallig onderhoud en gevolgschade door agressieve reiniging een spoor van esthetische schade achtergelaten. De gemeente vroeg Neroqom in samenwerking met andere specialisten, de gevel te herstellen. Het noodzakelijke renovatiesysteem omvat de
Woonzorgcomplex Mandala, Apeldoorn
behandeling van moderne gevelmaterialen als glas, aluminium, rvs, kunststof en beplating. Alle vaste gevelelementen, ramen en deuren zijn uitgevoerd in wisselend rood of wit gepoedercoat aluminium. Voor de renovatie is RenoFacade 140 Alu Colour Protector 2 c toegepast: een hoogwaardig renovatiesysteem dat kleur, glansgraad en hardheid herstelt. Spectaculair was het herstel van een heel kozijnelement door een transparant kleurbindmiddel, dat met een spuittechniek is aangebracht.
Steeds vaker zullen gespecialiseerde bedrijven als Neroqom de vraag krijgen om gevolgschades in de bouwfase te herstellen of te voorkomen. Hierop kunnen deze bedrijven inspelen door controlesystemen en onderhoudscontracten aan te bieden. Door in een vroeg stadium de verantwoording te nemen voor de realisatie van de gevel kan men hier van het begin af aan rekening mee houden. Daarbij is een goed advies over het onderhoud een garantie voor jarenlang plezier van de gevel.
People and Facts Architect: J. Borkent/Het Architectenhuis, borkent & plug bv, Apeldoorn Opdrachtgever: Woningstichting De Goede Woning, Apeldoorn Leverancier: Solarlux Oplevering 1e fase: november 2006
Een woon-/zorgcomplex huisvest bewoners die praktisch altijd thuis zijn. Voor hen is contact met de buitenwereld van groot belang. Daarom is naar een gevel gezocht die maximale openheid en flexibiliteit biedt. Volgens het bouwbesluit moet ieder appartement een buitenruimte hebben. Een balkon is vanwege temperatuurverschillen en tocht niet de juiste oplossing voor ouderen. Gekozen is daarom voor een serre
met een te openen gevel. Op die manier kan de buitenruimte, die bij de leefruimte is getrokken, het hele jaar door worden benut. Als gevelleverancier werd Solarlux geselecteerd, die over goede referentieprojecten beschikt en actief meedenkt over oplossingen. De architect hecht waarde aan details, waarop de gevelleverancier kan inspelen. Voorbeeld is de in de gevel ge誰ntegreerde zonwering.
Voor de nabije toekomst verwacht de architect vooral ontwikkelingen in glastechniek. Denk aan opvallend grote glasvlakken, die voldoen aan de EPC-waarde. Maar ook aan zelfreinigend glas en later wellicht ook glas dat meekleurt met de mate van zoninstraling. Voorwaarde is dat producenten van ramen en gevels blijven investeren in innovatieve ontwikkelingen.
maart 2007
49
Eisen aan
Tekst en Beeld: Kenniscentrum Gevelbouw
doorvalbeveiliging
Kennis Centum Gevelbouw
Doorvalbeveiliging is verplicht volgens het Bouwbesluit. Maar wat is doorvalbeveiliging eigenlijk precies? En aan welke eisen moet deze voldoen?
Hoogte van balustrades bij verschillende hoogteverschillen
Volgens het Bouwbesluit moeten vloerafscheidingen (zoals balustrades en gevels) op de plaats van een hoogteverschil voorkomen dat men van een vloer kan vallen. Dit heet: het toepassen van een doorvalbeveiliging. Een doorvalbeveiliging wordt nog wel eens verward met een letselbeveiliging. Ten onrechte. Een doorvalbeveiliging moet voorkomen dat iemand naar beneden valt bij een hoogteverschil. Een letselbeveiliging daarentegen, zorgt voor het beperken van verwondingen bij een val. De eisen met betrekking tot letselbeveiliging staan beschreven in NEN 3569. In dit artikel beperken we ons tot de eisen die gesteld worden aan doorvalbeveiliging bij nieuwbouw, zoals deze beschreven staan in het Bouwbesluit. Een artikel in het Bouwbesluit wordt altijd aangestuurd vanuit een tabel. In deze tabel staan alle onderdelen van het artikel weergegeven. Bovendien maakt de tabel in een oogopslag duidelijk op welke gebruiksfunctie deze van toepassing zijn. Het kan namelijk voorkomen dat een eis uit een artikel wél van toepassing is op een gebouw met een sportfunctie, maar niet op een gebouw met een woonfunctie. Hierna bespreken we de verschillende voorwaarden waaraan een doorvalbeveiliging moet voldoen.
Aanwezigheid Al bij het ontwerpen van een gebouw moet er nagedacht worden over de aanwezigheid van voorzieningen die
50
maart 2007
voorkomen dat van een vloer gevallen kan worden. Als het hoogteverschil - tussen de rand van een vloer en een andere vloer, het aansluitende terrein of het aansluitende water niet zo groot is hoeven er overigens geen voorzieningen getroffen te worden. Maar zodra dit hoogteverschil méér is dan een meter, moet er altijd een niet-beweegbare doorvalbeveiliging zijn. Er zijn natuurlijk ook situaties denkbaar waar een doorvalbeveiliging
niet erg handig is. Daarom zijn er een aantal uitzonderingen op deze regel, bijvoorbeeld de rand van een podium, een laadvloer of een perron.
Hoogte Uiteraard moet een doorvalbeveiliging een bepaalde hoogte hebben. Deze is afhankelijk van het type doorvalbeveiliging (een balustrade of een gevel) en van het hoogteverschil tussen de rand van de vloer en het aansluitende terrein. Uitgaande van
een hoogteverschil tussen 1 meter en 13 meter moet een balustrade, (bijvoorbeeld een balkon) vrijwel altijd minimaal 1 meter hoog zijn. Als het hoogteverschil groter is dan 13 meter, moet een balustrade minimaal 1,2 meter hoog zijn. Het is niet zo dat je vanaf 12 meter minder hard kunt vallen dan vanaf 15 meter, maar deze extra 20 centimeter zijn toegevoegd om mensen een veiliger gevoel te geven bij grotere hoogtes. Voor balustrades in gebouwen met
een bijeenkomst- of een sportfunctie (bijvoorbeeld theaters, bioscopen en sporthallen) geldt echter een uitzondering. In deze gebouwen kan een balustrade met een hoogte van 1 meter het zicht behoorlijk belemmeren. Daarom mag in deze gebouwen de hoogte minimaal 0,7 meter zijn, op voorwaarde dat er op die hoogte een horizontaal vlak is met een breedte van minimaal 0,4 meter. Opgeteld moeten de hoogte en de breedte overigens altijd minimaal
maart 2007
51
1,1 meter zijn. Deze regel is dus niet van toepassing op gebouwen met een woon- of kantoorfunctie, maar alleen in gebouwen waar het zicht op het podium of de sportvloer anders belemmerd wordt.
Vloer tot vloer
Horizontale afstand niet groter dan 0,05 m
In de gevelbouw hebben we meestal te maken met gevels die doorlopen van vloer tot vloer. Vaak zit er in de gevel een doorzichtgedeelte dat wel of niet geopend kan worden. Voor deze situatie heeft het Bouwbesluit andere regels. Een gevel met een raam, dat al dan niet te openen is, moet ter plaatse van een hoogteverschil minimaal tot een hoogte van 0,85 meter voldoende bescherming bieden tegen doorvallen. Bij het bepalen van deze hoogte dient uitgegaan te worden van de afgewerkte vloer. We zien dus dat de eisen die gesteld worden aan de hoogte van een doorvalbeveiliging in een gevel (minimaal 0,85 meter) soepeler zijn dan de eisen die gelden voor de
hoogte van een balustrade (minimaal 1 of 1,2 meter). Dit heeft te maken met een aantal aspecten. In de praktijk zien we namelijk dat een bovenliggend raam niet altijd geopend is. Ook zijn er vaak meubels geplaatst tegen de gevel die bescherming bieden tegen het naar buiten vallen. Bovendien weten we, dat als een raam geopend is, er een minder veilige situatie ontstaat. Daarop passen we ons gedrag aan.
Openingen Bij het ontwerpen van een gevel wordt vaak alleen een horizontale stang op 0,85 meter hoogte getekend, meestal vanwege esthetische redenen. Maar dat is volgens het Bouwbesluit niet voldoende. Als iemand valt, kan deze ook onder de stang doorschieten. Een doorvalbeveiliging dient vanaf de afgewerkte vloer tot aan de vereiste hoogte aanwezig te zijn. Uiteraard zijn openingen in een doorvalbeveiliging, met beperkte afmetingen, wel toegestaan. Hierbij kunnen we onderscheid maken tussen gaten in horizontale en in verticale richting. Met openingen in horizontale richting wordt de afstand tussen de doorvalbeveiliging en de vloer bedoeld. Deze mag niet groter zijn dan 0,05 m om te voorkomen dat mensen door zoâ&#x20AC;&#x2122;n opening vallen of erin bekneld raken.
Voor een theater gelden andere eisen dan voor een kantoorpand Gebruiksfuncties met toegestane openingen in doorvalbeveiliging
Tot 0,7 meter boven de vloer geen openingen in de doorvalbeveiliging met een breedte groter Gebruiksfunctie dan:
52
Over de gehele doorvalbeveiliging geen openingen met een breedte groter dan:
Woonfunctie
0,1 m
0,5 m
Bijeenkomstfunctie voor kinderopvang voor kinderen jonger dan vier jaar
0,1 m
0,5 m
Kantoorfunctie
0,5 m
0,5 m
Kantoorfunctie (mede bestemd voor bezoekers)
0,1 m
0,5 m
maart 2007
Kantoorsituatie met geopend raam, hoogte â&#x2030;Ľ 0,85 m
en er dat er dus sneller ongelukken kunnen gebeuren. Soms is het moeilijk om te beoordelen Ăłf er bezoekers in het pand zullen komen. Bij twijfel is het aan te raden om er vanuit te gaan dat dit wel het geval zal zijn. Op die manier wordt altijd voldaan aan het vereiste veiligheidsniveau. Deze situatie komen we vaak tegen in trappenhuizen en bij bordessen.
Opstapmogelijkheid
Daarnaast hebben we te maken met open plekken in het vlak van de doorvalbeveiliging zelf. De toegestane grootte van de openingen is afhankelijk van de gebruiksfunctie van het gebouw. Voor woongebouwen, gebouwen voor kinderopvang (voor kinderen jonger dan vier jaar) en gebouwen die mede bestemd zijn voor bezoekers, gelden strengere eisen dan voor panden met een andere gebruiksfunctie. In de tabel wordt een aantal voorbeelden gegeven. Bij gebouwen die mede bestemd zijn voor bezoekers ligt het veiligheidsniveau dus iets hoger dan bij panden waar dat niet het geval is. De reden daarvoor is dat bezoekers vaak niet bekend zijn met de gebouwsituatie
Ondanks de voldoende hoogte, bestaat er de kans dat men over een doorvalbeveiliging heen klimt. Dat kan door het Bouwbesluit niet voorkomen of geregeld worden. Het risico hierop is echter wel verminderd door eisen te stellen aan opstapmogelijkheden. Naarmate je hoger kunt klimmen op een doorvalbeveiliging, neemt de kans op eroverheen klauteren aanzienlijk toe. In het Bouwbesluit is dat vertaald in een eis die bepaalt dat een doorvalbeveiliging geen opstapmogelijkheden mag hebben tussen 0,2 meter en 0,7 meter boven de afgewerkte vloer. Deze eis geldt in eerste instantie alleen voor gebouwen met een woonfunctie, met een bijeenkomstfunctie voor kinderopvang en voor onderwijs-
instellingen. Voor panden met een andere gebruiksfunctie is deze voorwaarde alleen van toepassing als ze mede toegankelijk zijn voor bezoekers. Daaruit is af te leiden dat deze eis is gemaakt om ervoor te zorgen dat kinderen en personen die niet bekend zijn met de situatie niet eenvoudig over de doorvalbeveiliging kunnen klimmen door gebruik te maken van de opstapmogelijkheid. Bij twijfel is het aan te raden er ook in dit geval vanuit te gaan dat er, nu of in de toekomst, bezoekers in het gebouw komen. De omvang en vorm van de opstapmogelijkheid zijn in het Bouwbesluit niet helder gedefinieerd. Per situatie dient beoordeeld te worden of een bepaalde opstapmogelijkheid de veiligheid aantast.
Sterkte en stijfheid Een doorvalbeveiliging dient uiteraard ook sterk genoeg te zijn om voldoende weerstand te bieden aan diverse soorten belastingen. Dat wil zeggen dat deze bestand moet zijn tegen een lijnbelasting, een geconcentreerde belasting en een stootbelasting, zoals beschreven staat in NEN 6702. Met de toetsing op bovengenoemde belastingen wordt achtereenvolgens gesimuleerd dat een persoon tegen een bovenrailing hangt, op een bepaald punt tegen de doorvalbeveiliging drukt of tegen de doorvalbeveiliging aanvalt.
Tips en advies In dit artikel is geprobeerd zoveel mogelijk duidelijkheid te geven over de regelgeving met betrekking tot doorvalbeveiliging, zoals die in het Bouwbesluit omschreven staat. Bij specifieke projecten waarvoor meer advies nodig is bij het ontwerpen of beoordelen van een doorbeveiliging, verdient het echter aanbeveling een externe partij om assistentie te vragen.
Ruimte mede bestemd voor bezoekers met opstapmogelijkheid
maart 2007
53
INDIVIDUEEL MAATWERK ALS STANDAARD Sneeuwvloot, Schiphol
Appartementen Alhambra, Vlissingen
Sloterparkbad, Amsterdam
Lieftink Ramenfabriek is een gerenommeerd specialist in gevelelementen voor alle marktsegmenten. Vijfendertig jaar ervaring en expertise waarborgen een optimale fabricage en levering van aluminium en stalen bouwproducten. In binnen- én buitenland.
Regionaal Historisch Centrum, Hoorn
De Continenten, Alphen aan den Rijn
Lieftink Ramenfabriek fabriceert en levert een hoogwaardig scala aan ramen, deuren, kozijnen en schuifpuien. Uit aluminium en stalen profielen van Schüco International vervaardigt Lieftink elk gewenst eindproduct. Lieftink is daarnaast een bekend expert in het produceren van vliesgevels en lichtdak constructies. Maar ook brandwerende stalen puien worden op grote schaal geproduceerd. De producten, kennis en toepassingen van Lieftink zijn daarom veelgevraagd bij talloze nieuwbouwprojecten, verbouwingen en gevelrenovaties van woningen, hoogbouw, kantoor- en utiliteitsgebouwen. De producten van Lieftink zijn van de hoogst denkbare kwaliteit. Maar een goed product vraagt meer dan alleen een uitmuntende fabricage. Daarom verzorgt Lieftink het hele bouwtraject tot in de puntjes: van advisering, begeleiding, aanvraag van vergunningen, technische afwerking tot aan de aflevering en eindmontage op locatie. Maatwerk is standaard. Lieftink Ramenfabriek staat dan ook synoniem voor een gedegen en individuele totaalaanpak.
Renovatie Stedelijk museum De Lakenhal, Leiden
U vindt Lieftink Ramenfabriek B.V. aan de Produktieweg 15-17 Postbus 135, 2400 AC Alphen aan den Rijn
Kantoren-verzamelgebouw, Alphen aan den Rijn
tel: 0172 - 46 96 70 – fax: 0172 - 44 01 39 e-mail: info@lieftink.nl – internet: www.lieftink.nl
Renovatie 3 torenflats Kuiperwijk, Delft
ALUMINIUM EN STALEN RAMEN - DEUREN - KOZIJNEN - DRAAIVALRAMEN - HARDGLAZEN PUIEN - WINKELPUIEN - SCHUIFPUIEN - SERRES - VERANDA’S - ISOLATIES
M e e s te r s tu
Meesterstuk Een garantie met voldoende dekking Partijen die samen iets moois willen gaan realiseren, hebben meestal hoge verwachtingen van elkaar. Dat speelt natuurlijk ook in de bouwwereld. Behalve dat de bouw probleemloos moet verlopen, moet het ontwerp vernieuwend en het materiaalgebruik gedurfd zijn. Bovendien mag het budget niet overschreden worden. Als men erop vertrouwt ‘dat succes gegarandeerd is’, wordt het glas geheven en de samenwerking beklonken. De bouw kan starten. Alles lijkt voorspoedig te verlopen en er wordt probleemloos opgeleverd. De kreten van bewondering bij de oplevering zijn inmiddels verstomd als de eerste problemen zich aandienen. Een half jaar na de oplevering beklaagt de opdrachtgever zich bij de aannemer dat hij bij nader (in)zien toch niet zo tevreden is met de coating op de aluminium gevelelementen. Vooral op de kanten en op de hoeken is er onvoldoende dekking aanwezig en de opdrachtgever toont zich bezorgd over dit gebrek, dat op den duur voor corrosie kan zorgen. De aannemer stelt dat hij na de oplevering alleen nog aansprakelijk is voor verborgen gebreken. Een minder goede coating is geen verborgen gebrek, omdat het bij de oplevering door de opdrachtgever of diens architect opgemerkt had kunnen worden. Kortom, een zéér lastige discussie.
Voorbeeld van een goede coating
Hoe kan een opdrachtgever dit soort risico’s vermijden? Kwaliteitswaarborg met daaraan gekoppeld een garantie is het antwoord. Met het afgeven van een garantie staat de (onder)aannemer in voor de goede hoedanigheid van het werk. Bij een beroep op een garantie maakt het niet uit of het een zichtbaar gebrek bij de oplevering of een verborgen gebrek na oplevering betreft. De opdrachtgever hoeft slechts summier aannemelijk te maken dat het (onder)deel van het werk een gebrek vertoont. Dit is een heel andere situatie dan wanneer de opdrachtgever moet aantonen dat de aannemer iets te verwijten valt - het zogenoemde schuldvereiste - én dat hij het gebrek bij oplevering niet kon opmerken. Wanneer u bouwt met aluminium en stalen gevelelementen is het belangrijk te weten dat er dan u kunt bouwen op kwaliteit. Leden van de Vereniging Metalen Ramen en Gevelbranche (VMRG) hanteren het VMRG-Keurmerk waarvoor de VMRG-Kwaliteitseisen en Adviezen de basis vormen. Daarnaast hanteren de VMRG-leden de Algemene Voorwaarden VMRG 2003 waarmee zij garant staan voor de goede uitvoering van de overeengekomen prestatie. Mr. Bettina Hertstein, juridisch secretaris GIW
maart 2007
55
Architect Marco de Vries, Rotterdam
SCREENVENT速 Mistral
3 IN 1 : discrete ventilatie, zonwering en muggenraam!
RENSON Ventilation IZ 2 Vijverdam Maalbeekstraat 10 B-8790 Waregem Tel. +32 (0)56 62 71 11
I n h e t l i c h t v a n d e E P C - v e r l a g i n g s t e l t R E N S O N d e S C R E E N V E N T速 v o o r : v e n t i l a t i e p l u s z o n w e r i n g ! S C R E E N V E N T 速 M i s t r a l g a a t n o g e e n s t a p v e r d e r. E e n s p e c i a a l ont wikkeld geleidingssysteem zorgt in elke positie voor een stormvaste screen di e b ove n di e n in g e s l o t e n t o e s t a n d 10 0 % in s e c t e nwe r e n d i s . G e e n a f zo n d e r lijke h o r r e n n o di g d o o r e e n e x t r a r i t s s lui t in g! S C R E E N V E N T速 i s e e nvo u di g in m o nt a g e en gemakkelijk in onderhoud.
Geveltech NL 11_2006.indd 1
Fax +32 (0)56 60 28 51 info@renson.be www.renson.eu
Nieuwe brochures te downloaden op
www.renson.eu
27-02-2007 08:44:22
Natuu
Natuurlijke ventilatie
Klimaattechniek
Buitenzonwering
Lamellenroosters
Rookbeheersing/RWA
DMS 072038
Beheers licht en lucht
Glasconstructies
Ontdek hoe Colt uw werk- en leefomgeving nog meer in balans brengt De juiste atmosfeer in een ruimte of gebouw creĂŤren, is niet alleen een kwestie van voldoende daglicht of frisse lucht. Er spelen meer factoren een rol. Het is een voortdurend zoeken naar een duurzame balans tussen lucht, licht, temperatuur, veiligheid en esthetiek. Als wereldwijde specialist integreert Colt daarom klimaattechniek met rookbeheersing, RWA, glasconstructies en zonwering. We beheersen ĂĄlle disciplines om uw werk- en leefomgeving perfect in evenwicht te brengen. Een duurzaam evenwicht. Informeer uzelf op www.coltgroup.com of bel 0485 - 39 99 99.
08:44:22
www.coltgroup.com
Project Tekst: VMRG Beeld: Solarlux, DKV Architecten, Luuk Kramer
58
Boston grijpt over AustraliĂŤ heen
maart 2007
Bo s
o ston
ligt
boven
Australië IN
Amsterdam
Industrieel aluminium aan de Oostelijke Handelskade
Australië-Boston is een van de vele bouwprojecten aan de Oostelijke Handelskade in Amsterdam. Dit gebied heeft de laatste jaren een ware gedaanteverandering ondergaan van troosteloos havengebied tot Amsterdams meest gewilde woon- en werklocatie. DKV Architecten verweefde op ingenieuze wijze het oude pakhuis Australië met het moderne woonpand Boston. Roel Bosch van DKV: ‘We hebben de industriële stijl van het oude pakhuis doorgezet, maar wel met een moderne vormentaal. Een betonnen gevelraster met veel glas en aluminium.’ maart 2007
59
Australië-Boston is de transformatie van een oud pakhuis naar een moderne combinatie van wonen, werken en parkeren. In het ontwerp is het bestaande pakhuis gehandhaafd als beeldbepalend element. De nieuwbouw is zo vormgegeven dat de aanwezigheid van de oudbouw overal ervaren wordt. Daarvoor is de nieuwbouw die over het pakhuis heengrijpt, alleen met glas aan de oudbouw gekoppeld zodat doorzichten behouden blijven. Tegelijkertijd zijn oud en nieuw opgevat als één complex, met één ontsluitingssysteem.
Radicaal Architect Roel Bosch, die samen met Paul de Vroom verantwoordelijk was voor het ontwerp, formuleert zijn woorden zorgvuldig: ‘Het is een
Roel Bosch
Australië-Boston People and Facts
A
ustralië-Boston is een van de drie projecten binnen het stedenbouwkundig plan Nieuw-Amerika waarvoor het bureau Rapp & Rapp het ontwerp heeft gemaakt.
De deelnemende partijen aan Nieuw-Australië zijn: Opdracht: Ontwikkelingscombinatie Nieuw-Amerika, Johan Matser Projectontwikkeling, Ymere Ontwikkeling, Het Oosten Kristal Ontwerp: DKV Architecten Advies constructies: Cumae Uitvoering: Midreth Leverancier vouwwanden: Solarlux Bouwprogramma: 130 appartementen (40 in pakhuis, 90 in nieuwbouw), 2.400 m2 bedrijfs
60
maart 2007
Het kan een windwaterdruk van 1200 Pascal verdragen heel krachtig gebouw dat in alle opzichten radicaal is, ook in de uitwerking. Om te beginnen staan er twee zeer robuuste volumes die met elkaar contrasteren maar samen ook duidelijk één geheel vormen. Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar toch hebben die twee volumes los van elkaar weten te houden met een volledig glazen tussenzone. In eerste instantie wilden we deze verbindingszone helemaal leeg houden, maar gaandeweg besloten we hier de ontsluiting onder te brengen en op het dak van het pakhuis twee extra woningen toe te voegen, uiteraard helemaal in glas. In de uitwerking is de glazen zone helemaal geslaagd: De liften zijn van glas en omdat er ook een grote glazen vide is, ervaar je bij binnenkomst de grote schaal van die twee separate
Aluminium vouwwanden van Solarlux; deze wanden zijn ruim 8 meter breed en vanuit vier punten volledig te openen
gebouwen.’ De nieuwbouw omarmt het bestaande pakhuis, waarbij een nieuwbouwdeel bovenop het pakhuis is gebouwd. Bosch: ‘Het is een redelijk unieke constructie waarbij de nieuwbouw lijkt te zweven boven het oude pakhuis, maar feitelijk op vier lange zware kolommen staat waarop met een dikke voorgespannen vloer een tafelconstructie is gemaakt. Daarboven liggen nog vier lagen woningen. Deze constructie is gebruikelijk bij infrastructurele werken, maar bijzonder in de woningbouw.’
Industrieel Belangrijke karakteristieken van het oude pakhuis waren de metselwerk gevels en de gietijzeren staalconstructie aan de binnenzijde, vertelt Bosch: ‘Omdat het pakhuis dienst heeft gedaan als vrieshuis, waren dit ook de enige bruikbare elementen. Hoe dan ook, het is een echt industrieel gebouw en dat wilden we doorzetten. Maar we wilden niet teruggrijpen naar de vormentaal van eind 19e eeuw. Daarom hebben we voor een moderne invulling gekozen. Dat komt tot uiting in het gekozen gevelraster van de nieuwbouw en in de gekozen materialen. Er is een contrast gezocht; dus in de nieuwbouw geen metselwerk maar beton. Een betonnen raster refereert wel aan industriële bouw, maar dan van een latere periode. In het ontwerp zijn we uitgegaan van gevelvullende puien. Omdat we flexibiliteit hoog in het vaandel hebben, wilden we de invulling zo neutraal mogelijk maken en ook het dubbelgebruik van de woonkamer tot buitenruimte mogelijk maken. Daarvoor hebben we een afweging gemaakt tussen verschillende systemen, waaronder ook schuifpuien. Uiteindelijk hebben
maart 2007
61
Naar de weg en het spoor gericht zijde van het project
62
maart 2007
we gekozen voor aluminium vouwwanden van Solarlux; deze wanden zijn ruim 8 meter breed en vanuit vier punten volledig te openen. Dat biedt dus veel flexibiliteit. Bovendien past het aluminium van de vouwwanden goed bij het industriële karakter van het gebouw, vinden we. Zo is de maat van het aluminiumprofiel van 5 cm kleiner dan een houten kozijnprofiel en geeft het een transparant, glazen beeld met een bepaalde fijnheid en abstractie van detaillering. Een belangrijke overweging was ook de mogelijkheid van toepassing in het pakhuis. Daar wilden we dubbele openslaande deuren van 2,5 meter breed en dat kon niet in hout, wel in aluminium. Nu vormt het aluminium in oud- en nieuwbouw een eenheid.’
houten stelwanden.’ Voor Australië-Boston is bewust gebruikgemaakt van het vouwwandsysteem type SL 60. Jansen: ‘Dit systeem heeft geïntegreerd beslag, het hang- en sluitwerk wordt dus niet vuil. Een groot voordeel. Ook is het systeem bovenhangend en onderlopend en dankzij de toepassing van uitneembare scharnierpennen kunnen alle ramen vanuit de binnenzijde gewassen worden.’ Solarlux zorgde bovendien voor een snelle levering en montage, wat een aanzienlijke kostenbesparing opleverde. Vermeldenswaard is dat het project Australië-Boston de runner-up van de prestigieuze Bex Award 2006 won: de prijs voor innovatieve oplossingen om de woon- en leefomgeving te verbeteren.
Vouwwanden
Brand
André Jansen, accountmanager van Solarlux Nederland BV, het bedrijf dat al meer dan twintig jaar specialist is op het gebied van vouwwanden: ‘We hebben voor Australië-Boston 832 geïsoleerde vouwwanden geleverd en hoewel we vaker grote projecten doen, was dit project bijzonder vanwege de redelijk hoge eisen die gesteld werden. Het systeem voldoet aan de hoogste eisen van stabiliteit en dichtheid: het kan een windwaterdruk van 1200 Pascal verdragen en houdt stand bij windsterktes van 3000 Pascal. Door middel van de geluidsisolerende beglazing is de geluidsoverlast van de naastgelegen weg en het spoor in de woning teruggebracht van 70 naar 35 dB. Ook hebben we een ander type bevestigingsprofielen laten maken omdat de vouwwanden niet zoals normaal direct aan de betonskeletbouw vastzitten, maar aan
Het ontwerp- en bouwproces liep voorspoedig, hoewel er diverse tegenslagen waren. Saillant ‘detail’ is vooral de brand. Nadat de nieuwbouw voor een groot deel gevorderd was, brandde het pakhuis tijdens het strippen volledig af. Het kurk dat in dit voormalig vrieshuis gebruikt werd als isolatie, vatte vlam. Bosch: ‘Daarmee verdween een essentieel onderdeel van ons ontwerp. We hebben toen alle opties overwogen en uiteindelijk besloten tot een reconstructie van het pakhuis. Er waren geen bouwtekeningen meer te vinden, wel veel foto’s. Ook hebben we brokstukken van het metselwerk gebruikt om de detailleringen te achterhalen en zijn de resten van de gietijzeren constructie gebruikt om een mal te maken voor het nieuwe gietwerk.’
Paul de Vroom
Maximaal flexibel De opdrachtgever had meegegeven dat de woningen in het pakhuis een loftachtig karakter moesten krijgen met maximale woonflexibiliteit. DKV heeft dit ook in hun ontwerp doorgevoerd. Dat past ook bij hun gedachtegoed want al sinds de oprichting van het architectenbureau is het streven naar flexibiliteit en veranderbaarheid van gebouwen een belangrijk thema. Bosch: ‘Een gebouw moet veranderingen in de tijd kunnen doorstaan, daarom wilden we de woningen casco maken. Het is echter een lang proces geweest om tot maximale flexibiliteit te komen. De eerste stap daarbij was een draagconstructie die flexibele woonplattegronden mogelijk maakt. Het pakhuis met zijn kolommenstructuur leende zich hier goed voor en in de nieuwbouw kozen we voor brede beukmaten waardoor binnen de woningen geen constructie in de weg staat. Bij
80 £ Ó Î {
x È
220
60
250
230
woningen bepalen de technische installaties en de verticale leidingen meestal de indeling van de plattegrond, daarom hebben we ervoor gekozen om alle installaties en leidingen uit de woningen te halen. Dat is de enige manier om een mooie lege plattegrond te krijgen. In het pakhuis hebben we dit opgelost door centraal twee plekken te creëren en daar alle installaties, meterkasten en leidingen te concentreren. In de nieuwbouw hebben we de meterkasten, ventilatie-units en verticale leidingen in een 70 cm dikke gevel ondergebracht. De cv-installaties zitten hier centraal in de kelder. Maar ook in de woningen moet je de leidingen kunnen verslepen. Daarom hebben we de leidingen in alle woningen (zowel pakhuis als nieuwbouw) in een verhoogde vloer van schuimbeton opgenomen. Alleen elektra en data hebben we vanwege hun gewenste grotere flexibiliteit opgenomen in verdekte vloergoten. Uiteindelijk zijn de woningen in drie vormen opgeleverd: helemaal casco, casco met een basisinrichting van keuken en badkamer en totaal ingerichte woningen waarbij er voor de koper wel keuze was in de indeling.’ Het project heeft vanwege de flexibiliteit van het ontwerp in 2002 van SEV binnen het Industrieel-Flexibelen-Demontabel-programma een IFD-status en IFD-subsidie gekregen om de ontwikkeling te ondersteunen.
Ê £Ê Ê ÓÊ Ê ÎÊ Ê {Ê Ê xÊ Ê ÈÊ
Ê Õ Õ Êv ` }ÊÜ ` Ü]ÊÃÞÃÌi ÊÜ Ì Ê ÃÕ >Ìi`Ê} >Ãà > ÃÌ> iÃÃÊÃÌii ÊÌi à ÊV>L i ` ÃÌii ÊÃÌÀ « ÃÌ> iÃÃÊÃÌii ÊÌÕLiÊÊÊÊ{ä ÃÌ> iÃÃÊÃÌii Ê}>ÕâiÊÜ Ì ÊÌi à ÊV>L ià > Õ Õ ÊÜi>Ì iÀ }
Ê ÇÊ Ê nÊ Ê Ê Ê£äÊ Ê££Ê Ê£ÓÊ
> Þ`À ÌiÊw à } v > ÊV VÀiÌi ÃÌii Ê>À >ÌÕÀi V «ÀiÃÃÃi`ÊÌ>«i V VÀiÌiÊy À } >ÃÃÊÜ ÊÌ iÀ > Ê ÃÕ >Ì
Ê ÎÊ ÃÌii Ê>À >ÌÕÀi £ Ê£{Ê >ÌÌ ViÜ À ÊÜ Ì Ê}Þ«ÃÕ ÊL >À`Êw à } Ê£xÊ `ÕÃÌL >ÃÌi`Ê«Àiv>LÀ V>Ìi`ÊV VÀiÌi
Ç n
£ä ££ £Ó
£Î £{ £x
Detail façade
maart 2007
63
Bert Lieverse Gevels zijn internationaal. Gevels geven expressie aan het conceptuele en technische vermogen van architecten, ontwerpers en gevelbouwers. De grenzen die deze beroepsgroepen bij hun werk ontmoeten zijn veelal onterecht en vaak alleen het gevolg van een bouwproces dat onvoldoende creatieve en organisatorische ruimte biedt. Grenzen worden gesteld, maar gelukkig, zij zijn kunstmatig en dus te passeren en te verleggen.
gevelbouwen zonder Op de jongste Bouwbeurs waren weer fantastische vondsten en signalen voor nieuwe ontwikkelingen binnen de gevelbouw te zien. Als grensverleggend op het gebied van gebruiksgemak en technologie kan alleen al verwezen worden naar de vele getoonde elektronische besturingsoplossingen van gevelfuncties.
Elektronisch comfort De firma Schüco toonde deze elektronische bestuurbaarheid met een handgreep die vernuftig reageert op de wensen van de bediener terwijl alle besturingselektronica zelf in het kozijn verborgen zit. Op een centraal paneel, dat als voorbeeld bij de hoofd-
64
maart 2007
ingang van de Schücostand was geplaatst, waren meerdere functies te regelen. Hoogwaardige technologie als antwoord op de wensen van de gebruikers. Het eenvoudig inlezen van de vingerafdruk om de toegangsfunctie te activeren, toont aan dat mechanische sleutels hun langste tijd hebben gehad.
Organisatie- en procesvernieuwing Een andere opvallende presentatie was het stelkozijnsysteem van Recystel. Dit mag - los van de slimme techniek - best gezien worden vanuit zijn optimale organisatorische waarde. Dit stel- en voormontagesysteem verzekert een perfecte maatvoering, industriële vervaardiging en klimatologische bescherming tijdens het bouwproces en maakt het mogelijk om de kostbare indu-
strieel vervaardigde en compleet afgewerkte gevelelementen pas te plaatsen als alle ruwbouwwerkzaamheden achter de rug zijn. De kwaliteit van bouw en bouwproces zal erg gebaat zijn bij dit innovatieve systeem.
Veiligheid Door de gevelbouwmarkt wordt steeds meer ontwikkeld op het gebied van veiligheid. Bij de toegangstechnieken van de firma Boon Edam werden ware topprestaties getoond. Tourniquets en toegangssystemen ook weer uiterst functioneel en vol met elektronica. Aansluitbaarheid op gebouwbeheersystemen en beveiligingssystemen is daarbij vanzelfsprekend. Sensoren en geintegreerde camerabewaking maken veiligheid
niet tot een issue maar tot een vanzelfsprekendheid.
Grenzeloos De gevelbouw moet en zal zijn grenzen verleggen. Net zoals tegenwoordig bij het verlaten van Nederland bij het binnengaan van de buurlanden slechts wat overblijfselen van de vroegere grensbewaking te zien zijn zo zal dit ook gaan in de bouw en de gevelbouw. Het is commercieel en organisatorisch niet langer verkoopbaar dat institutionele beletsels barrières opwerpen voor nieuwe ontwikkelingen. Weg met dat gewoontegedrag en echt alles bieden voor de behoeften van de moderne gebouwgebruiker in een snel ontwikkelende samenleving. Dit zou het uitgangspunt moeten
zijn voor de bouwindustrie.
Baanbrekend Langs een viertal richtingen ontwikkelt zich dit verdwijnen van beperkingen en van grenzen. Het zijn alle vier richtingen die aangeduid worden met een I-woord, namelijk: Integratie; Internationalisatie; Innovatie en Industrialisatie. Integratie beslaat vele facetten zoals vakgebieden, functies, bedrijfsfuncties, competentiegebieden maar ook de behoeftes en wensen van de gebruikers. Meerdere
delijk tot geïntegreerde antwoorden op de behoeften van de klant. Internationalisatie betreft het verleggen van de grenzen van werkgebied, technologie, markt en invloedssfeer minimaal naar Europa en het liefst mondiaal. Het is een vanzelfsprekend gebruikmaken van de mogelijkheden die de moderne wereld biedt. CE-markering geeft kansen en nieuwe mogelijkheden en vasthouden aan de schijnbescherming van louter nationale keurmerken is economisch zeer schadelijk. De focus van de topindustrie moet
alle ruimte te geven voor het inbrengen van nieuwe ideeën en creativiteit opdat continue innovatie een eigenschap van de gevelbouwindustrie blijft. Industrialisatie is een grensverleggende productiewijze die bij gevelbouw vanzelfsprekend behoort te zijn. De meer ambachtelijke technieken dienen alleen bij uitzondering te worden toegepast bij speciale gelegenheden en de daarvoor geëigende plaatsen. Grenzen worden immer steeds verlegd en de wijze waarin de bouw nog steeds eindproducten
met fouten aanbiedt aan de afnemers kan ronduit beschamend genoemd worden. Toepassing van perfect industrieel vervaardigde gebouwelementen behoort de standaard te zijn. Ook hier zullen aansprekende concepten - zoals bijvoorbeeld uit de keuken van Slimbouwen� - grensverleggend kunnen werken.
Slot Vier keer het I-woord, vier keer een strategische ontwikkelrichting voor de moderne gevelbouw. In de komende uitgaven van Gevelbouw meer hierover.
grenzen functies, gevat in het begrip comfort, komen samen in slimme oplossingen waarin afstemming en optimalisatie heeft plaatsgevonden. Dankzij het I-woord Integratie worden dus grenzen verwijderd tussen beroepsgroepen, bedrijven, technologieën en dit leidt onvermij-
gericht zijn op grenzeloze kansen en niet op de nationale illusies van bedreigingen.
Innovatie betreft het gebruikmaken van het menselijk vermogen om te kunnen toveren met de creatieve vermogens(zie ook www.creatiekracht. com). In de geest is alles mogelijk en het introduceren van de beperkende grenzen van de realiteit dient bij het ontwerpen en bedenken van nieuwe technologieën pas in een laat stadium op te treden. We dienen onszelf en iedere geïnteresseerde
maart 2007
65
Project Tekst: Joop Wilschut Beeld: Hoefnagels Aluminium Gevels, Tilburg
Van vliesgevel t 66
maart 2007
Aan de Groot IJpelaardreef in Breda is eind 2006 Residence Le Chateau opgeleverd. In dit complex met 38 appartementen en 4 penthouses op een plintbebouwing met wijkvoorzieningen koos architect Paul van der Weijden voor aluminium kozijnen. Wat waren hierbij zijn overwegingen?
van de woningen bevinden zich op de begane grond van dit middendeel.
Speels Op de plaats waar vroeger de Sint Johannes de Doperkerk de wijk De IJpelaar domineerde, staat nu het appartementencomplex Residence Le Chateau. Op een Frans kasteel lijkt het gebouw, naar een ontwerp van Architectenbureau Pieter Weeda Paul van der Weijden uit Rotterdam, evenwel totaal niet. Opdrachtgever Bouwcombinatie Proteam uit Zundert heeft dit gebouw waarschijnlijk deze naam gegeven als tegenhanger van winkelcentrum De Burcht aan de overkant van de straat.
Indeling Le Chateau is een complex van zes bouwlagen met een dakopbouw van vier penthouses. Dit geheel rust op een ondergrondse parkeergarage. In de onderste bouwlaag, de plint op maaiveldniveau, zijn allerlei wijkvoorzieningen gehuisvest. Men vindt er onder andere een apotheek, een medisch centrum met huisartsen, tandartsen en fysiotherapeuten en een kinderdagverblijf. De plintbebouwing loopt deels onder de hoogbouw vandaan en vormt daarmee een bijna afgesloten en veilig binnenterrein. In de vijf resterende bouwlagen zijn 38 luxe driekamerappartementen gerealiseerd. De woningen zijn te bereiken via een atrium met galerijen en loopbruggen, gelegen in het middendeel van het complex. Dit middenstuk deelt het gebouw in de lengterichting min of meer in tweeĂŤn. De bergingen
Architect Paul van der Weijden heeft de gevels van de rechthoekige hoogbouw een open karakter meegegeven. Hij bereikte dat door veel glas toe te passen. Zo hebben de appartementen beukbrede en verdiepinghoge glazen puien, heeft het centrale middendeel aan de beide kopzijden een vliesgevelconstructie van maaiveld tot dakrand en is ook de plintgevel op de zuidzijde als vliesgevel uitgevoerd. Bovendien zijn de balustrades van de balkons van glas. De vlakheid van de gevels is op een aantal manieren speels doorbroken met de balkons. Op de twee langsgevels, oost en west, komen de balkonbalustrades enigszins naar voren en liggen de glaspuien gedeeltelijk terug het gebouw in, waardoor dieptewerking ontstaat. Aan de noordgevel zijn de vooruitstekende balkons van de westelijke langsgevel over een korte afstand doorgezet, waardoor ook deze gevel enig reliĂŤf heeft gekregen. En op de zuidgevel hebben de appartementen een inpandig balkon met een gemetselde balustrade. Met deze speelsheid sluit het complex uitstekend aan bij de omringende bebouwing van eengezinswoningen en een appartementencomplex met een getrapte horizontale structuur. De materiaalkeuze van de gevels van Le Chateau speelt daarin ook een rol. Robuuste natuurlijke materialen als baksteen, donker voor de plint en bruinoker voor de bovenbouw, glas en metaal; aluminium voor de
People & Facts Opdracht Bouwcombinatie Proteam, Zundert Ontwerp Architectenbureau Pieter Weeda Paul van der Weijden, Rotterdam Advies constructies Grontmij I van Ruitenburg, Rotterdam Uitvoering hoofdaannemer Bouwbedrijf De Delta, Middelburg Uitvoering aluminium kozijnen Hoefnagels Aluminium Gevels, Tilburg
l tot draai-kiepraam maart 2007
67
kozijnen en vliesgevels en staal voor de decoratieve afronding aan de dakrand.
Aluminium Op de vraag aan Van der Weijden waarom hij heeft gekozen voor aluminium kozijnen, is hij heel pertinent: ‘Vanwege de eigenschappen en mogelijkheden van dit materiaal. Bovendien eiste de opdrachtgever kwaliteit voor deze luxe appartementen. Aluminium is onderhoudsarm’, legt hij uit. ‘Het levert een strak aanzien op, je kunt er slank mee construeren en het heeft goede isolatiewaarden. Daarnaast biedt het materiaal bij grote bewegende delen zoals
68
maart 2007
schuifpuien een hoog bedieningsgemak door het relatief lichte gewicht. En de exploitatiekosten van aluminium kozijnen zijn op termijn beduidend lager dan vergelijkbare houten kozijnen. Het grootste bezwaar van hout is dat het erg onderhoudsintensief is’, gaat Van der Weijden verder. ‘Bovendien heb je al snel zware afmetingen nodig, vooral bij verdiepingshoge puien, en krijg je door de vele glas- en afwerkingslatten een rommelig aanzien. Bij grote bewegende delen boet je ook aanzienlijk in op het bedieningscomfort. Bij een forse schuifpui heb je heel wat kracht nodig om die open te krijgen. Nog afgezien van de
verzwarende factoren die kunnen ontstaan door de werking van hout.’ Kunststof kozijnen zijn bij dit project volgens de architect sowieso niet in overweging genomen. ‘Kunststof heeft niets natuurlijks. Het kan ook niet veel zelf als het op statica en stabiliteit aankomt. Het moet altijd geholpen worden door andere materialen erin op te nemen. Het aanzien wordt daardoor veelal plomp en grof. Met name bij hoekpuien, waarvan er in dit project flink wat voorkomen.’
Afwerking Naast deze eigenschappen is mogelijkheid om strak te kunnen ontwerpen een sterk bepalende factor geweest bij de keuze voor aluminium kozijnen. Maar ook de afwerkingsmogelijkheden en de combinaties met andere geveldelen en gevelmaterialen. Van der Weijden: ‘De detaillering van de gevel is in wezen niet anders
dan bij hout en kunststof, maar met aluminium kan het net allemaal iets strakker en slanker. En de combinaties met andere geveldelen biedt esthetische voordelen. De borstweringspanelen zijn bij voorbeeld ook in aluminium uitgevoerd. Deze panelen zijn weliswaar gemoffeld en niet geanodiseerd, maar de samenhang met de puien is beter dan die bij andere kozijnmaterialen zou zijn geweest. Hetzelfde geldt voor de balkonafscherming; ook daar voert strak en slank de boventoon door de aluminium profielen. ‘De aluminium profielen van de kozijnen zijn aan de buitenzijde zwart geanodiseerd en dat geeft een wat matte maar toch levendige uitstraling.’ Peter van de Elshout, directeur van gevelbouwer Hoefnagels Aluminium Gevels uit Tilburg, vult hierop aan: ‘De binnenzijde van de profielen is overigens wit, licht glanzend gemoffeld om de bewoners het psychologische
idee van een houtuitstraling te geven. Dat is ook een voordeel van aluminium profielen; je kunt aan weerszijden van de thermische onderbreking verschillende kleuren en afwerkingtechnieken toepassen.’
Schüco Er zijn voor de verschillende onderdelen in de gevels Schüco profielsystemen gebruikt. De vliesgevels aan weerskanten van het middendeel en in het plintgedeelte in de zuidgevel zijn opgebouwd uit profielen van de FW 50 Plus serie. Voor alle kozijnen in de beukbrede en verdiepingshoge puien van de appartementen en penthouses, voor de kleine kozijnen in het hoogbouw en voor de puien in de plintbebouwing is het Royal S65 systeem genomen. En voor de schuifpuien de S120 serie. Van den Elshout: ‘We zijn vanuit deze systemen tegemoet gekomen aan de wensen van de architect wat
strakheid en slankheid betreft. En uiteraard ook aan alle eisen ten aanzien van wind- en waterkering. Hoefnagels heeft in totaal ruim 2200 m2 ramen en deuren en 1200 m2 vliesgevel geproduceerd, geleverd en gemonteerd. De balkonbalustrades, die niet door ons zijn geleverd, zijn samengesteld uit aluminium Horizal profielen en passen daardoor naadloos in het totaalbeeld van de gevels.’
Mooi Architect en opdrachtgever zijn zeer tevreden met het resultaat van Le Chateau. Alle producten en materialen combineren prachtig met elkaar binnen harmonieuze aanzichten. Het vele glas domineert de gevels en wordt nog eens extra benadrukt door de slanke lijnen van de kozijnkaders. Waarmee is aangetoond, dat aluminium kozijnen binnen een woningbouwproject een meerwaarde kunnen hebben.
maart 2007
69
Trac
Stichting Kwaliteit Gevelbouw skg is lid van eota voor het opstellen van de eta voor de ce-markering.
Tegen inbraak een klasse voor ramen en deuren volgens nen 5096:
Voor de kwaliteit van beglazing en hang-en sluitwerk een ster-aanduiding volgens nen 5089:
skg is testinstituut voor: � water en winddichtheid van metalen- en kunststof gevelelementen � inbraakwerendheid van metalen en kunststof gevelelementen � inbraakwerende eigenschappen van hang- en sluitwerk � bepaling van duurzaamheid en sterkte-eigenschappen � e.a.
SKG �
standaard
zwaar
skg is notified body voor: � de ce-markering � de afgifte van het eg-conformiteitscertificaat voor alle hierboven genoemde producten in de gevelbouw (nb-nr.: 0960)
SKG
Wageningen, 2007
SKG �
�
skg is erkende attestering- en certificatieinstelling voor de afgifte van het komo (attest-met-) Productcertificaat voor: � metalen en kunststof ramen, deuren en puien � inbraakwerende metalen en kunststof ramen deuren en puien, � hang- en sluitwerk � branddeuren � ventilatieroosters � veiligheidsbeglazing en structureel gelijmde beglazing � metalen gevelbekleding systemen en panelen � lijmen voor panelen � e.a.
bezoekadres Nieuwe Kanaal 9-f 6709 PA Wageningen postadres postbus 362 6700 AJ Wageningen t 0317 - 421 720 f 0317 - 421 677 e info@skg.nl i www.skg.nl
skg is partner van skh en shr in cb&v.
skg is voor productcertificatie en managementsysteemcertificatie erkend door de Raad voor Accreditatie.
Kwaliteitsramen Fabrikant ramenstad Certificaatnr SKG’07.aaa.bb.cc
Voor gecontroleerde kwaliteit hanteert skg het komo keurmerk. De kwaliteit van inbraakwerende ramen en deuren herkent u aan de klasseaanduiding volgens nen 5096. komo is maatgevend voor de bouw.
extra zwaar
HOEVEEL FLEXIBILITEIT SCHUILT ER ACHTER DE GEVEL VAN VAN DOOL?
P.K. Drossaartstraat, Vlaardingen Bouwer: Van den Tempel
La Fenêtre, Den Haag Architect: Rudy Uytenhaak Architectenbureau Bouwer: Heijmans IBC Bouw
Zuidtoren, Hoofddorp Architect: Kohn Pedersen Fox Associates Bouwer: Strukton Bouwprojecten
Een gebouw wordt nooit gebouwd op tekentafels of in computers. Dat wordt in de praktijk gerealiseerd, met soms onvoorziene aspecten. Dan is het plezierig als u met een bedrijf werkt dat snel kan inspelen op veranderende omstandigheden: een bedrijf als Van Dool Geveltechniek. Bij Van Dool hebben we alle disciplines - van advies tot en met productie en montage - in eigen huis om 1001 gevels op 1002 manieren vorm te geven. We zijn een partner die meedenkt en verantwoordelijkheid neemt. We dragen oplossingen aan, houden de hand aan planningen en leveren stipt op tijd. Wat Van Dool betreft mag u hoog inzetten wat flexibiliteit betreft. Achter onze gevel vindt u een antwoord op al uw vragen.
Van Dool Geveltechniek De makers van gevelmaatwerk De Hondert Margen 24 - De Lier - Telefoon (0174) 52 20 00 - www.vandool.nl
70
maart 2007
2 SKG
Tractel_advertentie fc
07-09-2005
12:22
Pagina 1
Valbeveiliging en Gevelonderhoudsinstallaties
Benelux BV
Paardeweide 38 - 40, 4824 EH Breda, Nederland Tel.: +31 (0)76 543 52 35 - Fax: +31 (0)76 543 52 36 Internet: www.tractel.com - E-mail: bmu.benelux@tractel.com
NEDERLANDS ARCHITECTUURINSTITUUT
TENTOONSTELLING
6 Ê " 1 / Ê 6 , / Ê 6 Ê/"/Ê
, / /11, 6 Ê Ê / T/M 06 MEI 2007
MUSEUMPARK 25 ROTTERDAM WWW.NAi.NL
FOTO: VAN OIJEN - GEMEENTEARCHIEF DEN HAAG
Meedenken is maatgevend
www.hendriks-groep.nl Wageningselaan 6 3903 LA Veenendaal Tel 0318-566 400 Fax 0318-566 429
Hendriks geveltechniek bv maakt deel uit van de Hendriks groep bv
5/0"*/ %,1!0 %"0 !.,,$ 5/0"*/ &/ &+*&!!")/ 1&0$"$.,"&! 0,0 77+ 2 + !" ") +$.&'(/0" /-")"./ ,- !" "!".) +!/" * .(0 /0 !" 0" %+&/ %" &++,2 0&"/ 6, )/ %"0 6")# ,+03&((")"+ 2 + * %&+"/ "+ &+ / *"+/-. ( *"0
Daken
n
Goten
n
Gevels
s
Vijvers
s
() +0"+ ,+03&((")"+ 2 + +&"13" 0,"- //&+$"+ /0 + !" / )"/ #!")&+$ "+ ( ,##& " $ . +0 2,,. ""+ %,$" /".2& "$. ! &/ ""+ /5+0%"0&/ % %&$% 0" % .1 ". ,,. ) !" $.,0" ") /0& &0"&0 !11.6 *%"&! "+ !" %,$" "/0"+!&$%"&! 0"$"+ 6,+ "+ /0. )&+$ * ("+ !&0 * 0".& ) 6"". $"/ %&(0 2,,. 0,"- //&+$"+ )/ 3 0". #!& %0&+$ * . ,,( )/ 3 0".,-2 +$ ,.0,* EPDM Systems houdt het droog!
ksystemen
a Brandveilige d "4 )1/&"# &*-,.0"1. 2 +
5/0"*/ +!")/3"$ "*")".2")! ") 4 &+#, "-!*/5/0"*/ +) 333 "-!*/5/0"*/ +)
/MIW ZSSV O[EPMXIMX ZERHEEK IR MR HI XSIOSQWX
+IZIP#FIFFS 2IHIVPERH &: 'MVGE QIHI[IVOIVW WXEER QIX 'MVGE QIHI[IVOIVW WXEER QIX LYR NEVIR 4SWXFYW PERKI IVZEVMRK TEVEEX SQ Y[ KIZIPHIPIR MR LYR NEVIRPERKI IVZEVMRK TEVEEX SQ %. 1)44)0 STXMQEPI WXEEX XI LSYHIR 8 Y[ KIZIPHIPIR MR STXMQEPI WXEEX XI * 2IIQ HEEVSQ ZERHEEK RSK GSRXEGX QIX SRW ST LSYHIR 2IIQ HEEVSQ ZERHEEK RSK ; [[[ KIZIPFILIIV RIHIVPERH RP
GSRXEGX QIX SRW ST
74
maart 2007
) WIVZMGI$KIZIPFILIIV RIHIVPERH RP
Xpo
GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen
Eland-Brandt
Eland-Brandt introduceert innovatieve aluminium ramen en deuren
Eland-Brandt is een van de oudste aluminium ramen en deuren producenten van Nederland en grondlegger van veel schuifraam en schuifdeursystemen. Het bedrijf staat voor hoge kwaliteit tegen een betaalbare prijs. Alle systemen die Eland-Brandt voert zijn eigen ontwikkelingen en voldoen aan alle vigerende kwaliteitseisen en nor-
aan de ontwikkeling van nieuwe producten, zodat in de loop van de tijd de naam Eland-Brandt tot een begrip in bouwend Nederland is uitgegroeid. Voor de renovatie van woningen is een speciaal administratief systeem opgesteld zodat de begeleiding van de bewoners gedurende het vervangen van de geveldelen gestroomlijnd verloopt. De nieuwste generatie schuiframen en schuifdeuren van Eland-Brandt kenmerkt zich door dezelfde inbouwdiepte en hoge isolatiewaarde van zowel de schuiframen als de schuifdeuren. Binnen dezelfde gevelestethiek zijn dus meerdere functies te realiseren.
Innovaties Binnenkort wordt het Eland-Brandt schuifraam en schuifdeurprogramma uitgebreid met de volgende series:
MAESTROBRILJANT SERIE 6.31
enkel schuivende deur
MAESTROBRILJANT SERIE 6.32
dubbel schuivende deur
MAESTRIBRILJANT SERIE 6.33
3 rail schuifdeur
MAESTROBRILJANT SERIE 6.71
enkel schuivend raam met inbraakwerendheidsklasse 2
MAESTROBRILJANT SERIE 6.72
dubbel schuivend raam
MAESTRIBRILJANT SERIE 6.73
3 rail schuifraam
men, waaronder die van de VMRG en de SKG-eisen inzake inbraakwerendheid klasse II. De series voldoen vanzelfsprekend aan een hoge thermische en geluidsisolatie. De eigen ontwikkelingsafdeling maakt het mogelijk de producten wat vormgeving en uitvoering betreft snel aan de wensen van een opdrachtgever aan te passen. Eland-Brandt werkt voortdurend
Dankzij de isolatie met een hoogwaardig kunststofprofiel wordt een isolatiewaarde van U=1,6 W/m2 K bereikt. De vleugelprofielen worden ge誰soleerd met een polyamide-profiel. Toepassing van deze isolator maakt het mogelijk om de binnenzijde in een andere kleur dan de buitenzijde uit te voeren. De ElandBrandt MAESTROBRILJANT en de MAESTRIBRILJANT series voldoen
verder volledig aan de hoogste VMRG kwaliteitseisen en adviezen, alsook aan het Bouwbesluit.
Meer informatie? Eland Brandt Ramen en Deuren BV, Wormer Telefoon 020 4350303 Website www.elandbrandt.nl
maart 2007
75
seerd in meerdere tinten. De lamellen laten nog voldoende vrije lucht door en het is mogelijk om er deuren in op te nemen. Nog een voordeel is dat de aluminium systemen ook voor isolatiepanelen kunnen worden gemonteerd. Zo vormen ze een akoestische muur. Perfect dus als gevelbekleding van gebouwen of voor de afwerking van het interieur.
Renson: innovation in ventilation Gebouwen en installaties zijn onderhevig aan de invloed van regen, wind en zon. Maar niet alle gebouwinstallaties mogen zomaar aan de elementen blootgesteld worden. Een lamellenwand is ideaal om de installaties te laten ademen en tegelijk ook tegen de natuurelementen te beschermen. RENSON heeft een breed gamma aluminium systemen voor gevelbekleding onder de naam Linius. De aluminium lamellen hebben een uniek design, staan voor kwaliteit en zijn eenvoudig te monteren. Dankzij bloklamellen zijn ook speciale vormen en een holle of bolle buiging mogelijk. Ze zijn verkrijgbaar in alle RAL-kleuren of geanodi-
Met de aluminium lamellen kunnen ook geassembleerde roosters op maat gemaakt worden. Zo kun je de roosters en lamellenwand op elkaar afstemmen. Roosters zijn verkrijgbaar in alle vormen, afmetingen, RAL-kleuren en in permanente of afsluitbare versie. Daarnaast bestaan er veel mogelijkheden zoals roosters met beweegbare lamellen, schuifpanelen, speciale nachtkoelingsroosters, inbraakwerende roosters en vandalismebestendige roosters in staal. RENSON ontwikkelt comfortoplossingen voor gebouwen en toepassingen zonder de esthetische aspecten uit het oog te verliezen. Linius lamellenwanden combineren functionaliteit met een esthetisch uitzicht voor buiten- en binnentoepassingen.
Met het EG-conformiteitcertificaat voldoet Rutolux b.v. aan alle voorwaarden voor het aanbrengen van de CE-markering op ramen en (vlucht-)deuren. Voor 76
maart 2007
Hendriks geveltechniek is specialist in aluminium ramen, deuren en vliesgevels. De productiefaciliteiten van Hendriks geveltechniek maken het mogelijk gelijktijdig grote en kleine projecten te realiseren en dat alles binnen een strakke planning. Ook denkt Hendriks geveltechniek altijd mee om prijs en kwaliteit in de juiste balans te houden door kostenbesparende alternatieven te bedenken. Hendriks geveltechniek is in heel Nederland actief op het gebied van woningbouw, utiliteitsbouw, renovatie, kantoren, winkels en
Meer informatie? Renson, Waregem Telefoon +32 (0)56 627111 Website www.renson.eu
SKG reikt eerste EG-conformiteitcertificaat uit voor metalen ramen en deuren Met ingang van 1 februari 2007 is de annex ZA in de Europese norm EN 14351-1 aangewezen als basis voor de CE-markering van ramen en deuren. Op 5 februari kon SKG op basis van deze norm op de Bouwbeurs te Utrecht het eerste EGconformiteitcertificaat voor metalen ramen en deuren uitreiken aan Rutolux b.v. te Groesbeek, onder nummer 0960-CPD-83.
Hendriks geveltechniek ideale partner voor groot en klein
gewone ramen en deuren is dit certificaat niet een verplichting, maar het geeft de fabrikant wel een steuntje in de rug. Belangrijk voordeel is ook, dat de fabrikant met een EG-conformiteitcertificaat een certificaat in handen heeft wanneer hij zijn ramen en deuren wil leveren aan het buitenland. Voor vluchtdeuren wordt een EG-conformiteitcertificaat in de loop van 2009 wel verplicht. Bij vluchtdeuren geldt, dat het toegepaste beslag voor de bediening ervan aan eisen volgens de EN 179 en/of de EN 1125 moet voldoen. Voor de CEmarkering van bouwpro-
ducten en de afgifte van het EG-conformiteitcertificaat, is SKG genotificeerd onder nummer 0960.
Meer informatie? SKG Stichting Kwaliteit Gevelbouw, Wageningen Telefoon 0317 421720 Website www.skg.nl
scholen. Ook bij speciale, spraakmakende projecten levert Hendriks geveltechniek een belangrijk aandeel, bijvoorbeeld in de vorm van puien en vliesgevels voor het DSB Stadion van AZ Alkmaar of voor het voetbalstadion Galgenwaard van FC Utrecht. Grote projecten in woning- en utiliteitsbouw vragen om een gerenommeerde partner met ervaring en kennis van zaken, die alle afspraken nakomt. Hendriks geveltechniek in Veenendaal is de meest geschikte partner voor alle denkbare grote, middelgrote en kleine projecten.
Meer informatie? Hendriks geveltechniek, Veenendaal Telefoon 0318 566400 Website www.hendriks-groep.nl
GevelBouw informeert u over de laatste ontwikkelingen
Xpo
Renson SKG Hendriks Hurks
Bloomframe® is het eerste driedimensionele raamkozijn. Een cross-over tussen raam en balkon. Dankzij dit innovatieve gevelelement krijgt de appartementbewoner een flexibele leefomgeving. Met één druk op de knop kan er volop licht, lucht en ruimte toegevoegd worden aan de woning. Dit revolutionaire raambalkon Bloomframe® is ontworpen en gepatenteerd door HofmanDujardin Architecten uit Amsterdam. De Research & Development afdeling van Hurks geveltechniek uit Veldhoven heeft het ontwerp doorontwikkeld tot een technisch productontwerp. Op basis van dit ontwerp heeft Hurks geveltechniek een werkend prototype gerealiseerd. Onlangs presenteerde Alcoa Architectuursystemen uit Harderwijk het balkonraam Bloomframe® met veel succes op de BouwBeurs 2007 te Utrecht. De toepassingsmogelijkheden zijn dan ook zeer divers. Denk bijvoor-
BLOOMFRAME maakt elke woning groter beeld aan hotels die zonder ingrijpende bouwkundige werkzaamheden iedere kamer kunnen voorzien van een terras. Bij de omvorming van grootstedelijke kantoren tot woningen kan het Bloomframe® op eenvoudige wijze in buitenruimten voorzien. Het vanwege welstandseisen noodgedwongen bouwen van donkere loggia’s wordt voortaan voorkomen.
is mechanisch begrensd waardoor de veiligheid van het balkon gewaarborgd is. Door de toepassing van een elektrisch/ mechanische beweging is het geheel gebruiksvriendelijk en makkelijkt te bedienen. Het innovatieve balkon Bloomframe® wordt de komende maanden verder uitontwikkeld en productierijp gemaakt bij Hurks geveltechniek.
Technische aspecten
Hurks geveltechniek bv
Het dynamische balkon Bloomframe® is in één beweging met één aandrijving automatisch te bedienen. Tijdens het openen en sluiten zijn er voorzieningen getroffen om de doorvalveiligheid te garanderen. Het dynamische gevelelement is opgebouwd uit een ingenieus stelsel van scharnieren en profielen die wind- en waterdichtheid, en sterkte en veiligheid combineren met een esthetisch verantwoord ontwerp. Ondanks de robuustheid van de constructie oogt het balkon transparant en elegant. De aandrijving bestaat uit een in toerental geregelde elektromotor die via een zelfremmende reductie op twee punten het balkon aandrijft. Vanuit de lineaire geleidingen wordt met trekstangen de beweging overgebracht. De volledig geopende positie
Hurks geveltechniek - onderdeel van Hurks Bouwgroep - is gespecialiseerd in de realisatie van metalen ramen, deuren en vliesgevels. Er wordt gebruik gemaakt van profielsystemen van diverse leveranciers. Deze worden waar nodig aangevuld met profielen en onderdelen voor specifieke projecten. In overleg met architecten en aannemers komt Hurks geveltechniek steeds tot optimale detaillering, vaak door eigen ontwerp van nieuwe profielen en aansluitingen. Alleen de synergie tussen de architecten van Hofman Dujardin en de Research & Development afdeling van Hurks geveltechniek heeft geleid tot het realiseren van het raambalkon Bloomframe®.
Meer informatie? Website www.hurks.nl maart 2007
77
kZgWgZZYi jl ]dg^odc
=Zi dd\ l^a dd` lVi# FjV ZmiZg^Zjg ZZc \ZkZa lVVg^c YZ `do^_cZc c^Zi kZghidgZc bVVg kZgg^_`Zc# FjV ^ciZg^Zjg ZZc bVm^bVVa \aVhdeeZgkaV` Zc ]Zi jai^ZbZ W^ccZc"Wj^iZc\ZkdZa kddg YZ WZldcZg# @dgidb/ Ha^b Ha^YZ hX]j^[gVbZc# LVVgdb iZgj\kVaaZc de edbeZjoZ `ZjoZh Vah Ò_co^cc^\Z
Ha^b Ha^YZ hX]j^[gVVb kVai de Yddg ]Zi oZZg haVc`Z `VgV`iZg#
deadhh^c\Zc dd` idi YZ bd\Za^_`]ZYZc WZ]dgZc4 IZgl^_a
9Z haVc`Z `do^_cZc bV`Zc YZ \ZkZa ZmigV hegZ`ZcY
haVc`]Z^Y odkZZa bZZg idZkdZ\i VVc ]Zi \ZkZaWZZaY Zc
Zc W^ZYZc YVVgbZZ ZZc VVchegZ`ZcYZ deadhh^c\ kddg
YZ kdgb\Zk^c\ ZZc g^_` hjgeajh kZghX]V[i# =Zi c^ZjlZ
VgX]^iZXiZc Zc deYgVX]i\ZkZgh#
HA>B HA>9: =DG>ODC I6A: H8=J>;G6B:C/ Oâ BDD> @6C ;JC8I>DC::A O>?C
7005997 KVG Adv. Gevelbouw.indd 1
KVc =ZZbhigVlZ\ ('V
iZa#
%)-,"*.(*))
EdhiWjh .
Z"bV^a
^c[d5`k\`do^_c#ca
++*- O< 7ZcZYZc"AZZjlZc
^ciZgcZi lll#`dX`kVc\ZaYZg#ca
3/13/07 11:21:09 AM
21:09 AM
Energydak is een duurzaam systeem om schone energie op te vangen en te gebruiken. Onzichtbaar, onhoorbaar en onuitputtelijk. Onderhoudsarm en ongevoelig voor vandalisme. Milieuvriendelijk en kostenbesparend. Maatschappelijk en esthetisch verantwoord. Energydak is namelijk dakbedekking en energiebron inĂŠĂŠn. Deze thermische energiebron (zowel koude als warmte) is zeer Energydak B.V.
flexibel in te passen in duurzame energiesystemen.
T. 0492 392021 E. info@energydak.nl I. www.energydak.nl
Bel of mail ons voor meer informatie!
Bouw je eigen huis )' cWWhj [d ' Wfh_b (&&- 9hk_i[ J[hc_dWb Hejj[hZWc FbWj\ehc leeh _[Z[h[[d Z_[ [[d [_][d ^k_i m_b Xekm[d
mmm$aWl[b&-$db
_$i$c$
Quality logS QS
>ee\Zifedieh0 B_l_d]ijed[ 8k_bZ_d] ?dZkijho 8$L$ Ifedieh0 :[ AWl[bWWh ;nfeiWdj[d0 7hY^_j[Yj[d 7j[b_[h >Wdi AWh[b FWhjd[hi 8Wj[cWd 7hY^_j[Yjkh[ ;i_e E8H Hej[hZWc :Wd_b_j^ :[bckbb[ 8ekm 8$L :[ :[khahka B_Y^jd[Z >[_`cWdi LWij]e[Z GkWb_jo Be]i 8hkcc[b^k_i 8ekmYeehZ_dWj_[ 8$L$ ?dXecW L_bbW <ehj[ 7hY^_j[Yj[d#Xkh[Wk lWd 8[h][d 8! L_bbWi IebWhbkn D7_ C_hW][ C[Z_WfWhjd[hi0 Hejj[hZWc 7hY^_j[Yjkkh`WWh (&&- AWl[b]_Zi$db FWhj_Ykb_[hefZhWY^j][l[hiY^Wf$db
Kavel_adv_A4.indd 1
=hWj_i [djh[[" c_ji leehW\ _d][iY^h[l[d l_W mmm$aWl[b&-$db$
14-03-2007 17:25:55
OM OM
7 15:13:03
%F XFSFME WBO EF TQFDJBMJTU 4DIFVUFO XFSLU HSBBH NFU FO WPPS NFOTFO 8F HFMPWFO JO TBNFOXFSLJOH NFU HFESFWFO WBLNFOTFO 8BOU EF LXBMJUFJU WBO PO[F QSPEVDUFO PG IFU OV HBBU PN HMBT PG [POOFQBOFMFO XPSEU QBT HMBTIFMEFS CJK EF KVJTUF BGXFSLJOH 8F [JKO USPUT PQ EF TQFDJBMJTUFO EJF PO[F QSPKFDUFO UPU AFZFDBUDIFST NBLFO &O XF [JKO CMJK NFU BMMF NFOTFO EJF EBBSWBO HFOJFUFO 4DIFVUFO HMBT NBBLU EF XFSFME NPPJFS
SEE IT FEEL IT
U ] JOGP!TDIFVUFO DPN ] XXX TDIFVUFO DPN
%
4 N I B AF 4
'PUP 4UJFCFS 'PUPHSBรถF
5SJNP3BTUFS
3FWPMVUJPOBJS CJ NPEVMBJSF HFWFM TZTUFFN
)PPHXBBSEJHF FTUJUJDB 4BOEXJDIDPOTUSVDUJF ,MBTTF " POCSBOECBBS .POUBHFWSJFOEFMJKL *TPMFSFOE FO LPTUFOCFTQBSFOE
U
&YDMVTJFG HFWPMNBDIUJHE "HFOU 4 4 ( #FOFMVY WPG 1PTUCVT "# #BLFM 5 ' 8 XXX USJNP OM 3BZPO /PPSE / 6MBOE . & VMBOE!USJNP OM 3BZPO ;VJE % 7FSIPFWFO . & WFSIPFWFO!USJNP OM 27_2_2007.indd 1
27.2.2007 15:13:03
AlucolGevelbouw
05-02-2007
10:25
Pagina 1
De beste deal voor úw aluminium ! anodiseren kleuren van aluminium profielen, plaat- en zetwerk, kleine
Sinds 1971 is en onderdelen en constructies onze specialiteit. • Badafmeting: 7600 x 300 x 1500mm • Laagdikte: 5 tot 25 micron • Voorraadbeheer • Online Track & Trace via www.alucol.nl • EURAS (Qualanod) licentie nr. 866 • ISO 9001: 2000
• Elektrolytisch kleuren: bronstinten - zwart titanium-look (ALNECOLAN® / C1 - C5) • Interferentie kleuren: blauw - blauwgrijs • Organisch kleuren: champagne - goud • Naturel (VOM 1)
®
Vraag nu ons stalenboek aan! Alucol B.V. Soerendonck 3 NL-6086 BW NEER
T +31-(0)475-591155 F +31-(0)475-594508 info@alucol.nl
w w w . a l u c o l . n l
Aluco
D KEURMERK
HĂŠt keurmerk voor aluminium en staal Over smaak kunt u als architect of opdrachtgever misschien nog met elkaar twisten. Maar niet langer over kwaliteit. Want die is gegarandeerd met het VMRG-Keurmerk, dat tegelijkertijd het meest complete keurmerk voor de gevelbouw is en rekening houdt met de allerlaatste wettelijke bouweisen, zoals CE-markering. Als brancheorganisatie staan we er vierkant achter. En omdat we zo zeker zijn van de zekerheden die het keurmerk u biedt, geven de VMRG-bedrijven daar graag garantie op. En laten we eerlijk zijn: dat is de enige zekerheid die ĂŠcht telt.
Meer informatie? Wilt u meer weten over het VMRG-Keurmerk? Neem contact op met VMRG via www.vmrg.nl of bel (030) 60 53 644.