Nieuwe dynamiek
Een waterrijk perspectief voor Gouda
Vincent Janssen Academie van Bouwkunst Amsterdam Juli 2020
‘Landschap publiek maken - publiek landschap maken’
Nieuwe dynamiek Een waterrijk perspectief voor Gouda Vincent Janssen Academie van Bouwkunst Amsterdam master landschapsarchitectuur Commissie leden: Huub Juurlink (mentor) Gerwin de Vries Lot Locher/Irene Poortinga Toegevoegde leden bij het tentamen: Lodewijk van Nieuwenhuize Berdie Olthof 07 Juli 2020
Inhoud
Samenvatting - Het project in 400 woorden
7
Aanleiding en maatschappelijke noodzaak - Wat maakt het project relevant en actueel?
10
Locatiekeuze - Gouda
22
Aanleiding en maatschappelijke noodzaak voor Gouda - Welke kansen biedt Gouda?
32
Stedelijke visie - Een ruimtelijk concept voor de stad
34
Planuitwerking - Nieuwe dynamiek, een locatiespecifieke uitwerking
42
Colofon
108
Op 5 februari 1995 surfte Max van Noorden over de A2 bij Den Bosch, dit leverde een fascinerende foto op. De extreme regenval zorgde er op dat moment voor dat het watersysteem overbelast raakte. Riolering, sloten en rivieren konden het regenwater niet snel genoeg afvoeren. Resultaat hiervan was dat de A2 meerdere dagen onder water stond en hierdoor, onbedoeld, als tijdelijke waterbuffer diende. Deze foto laat de kwetsbaarheid van ons systeem bij klimaatextremen zien. Sinds deze foto zijn we meermaals, en steeds vaker, geconfronteerd met toenemende extreme weersomstandigheden. Door de klimaatverandering zullen deze extremen in de toekomst enkel nog toenemen.
6
Samenvatting
Een klimaatrobuuste kijk op stedelijke ontwikkeling De inrichting van de openbare ruimte in de stad speelt een grote rol in het opvangen van de klimaatextremen. De afgelopen jaren zijn tal van technische hulpmiddelen ontwikkeld om water in de stad te bergen ten tijden van overschot en dit water vervolgens te kunnen gebruiken ten tijden van tekort.
Het stadspark biedt Gouda een waterrijk perspectief voor de toekomst. Door een dynamische inrichting, met verschillende soorten natuur. Met een afwisseling tussen droge en natte gebieden, is het park in staat de klimaatverandering te accepteren. Naast een waterrijke omgeving, met recreatieve functies, bestaat het park uit een nieuwe fysieke verbinding tussen de stad en het landschap, benadrukt door een nieuwe stedelijke boulevard. Een boulevard die op een logische manier de verbinding tussen de stad en het landschap vorm geeft, maar daarnaast ook de bestaande stadswijken met elkaar verbindt. De stedelijke boulevard wordt daarnaast versterkt door nieuw woningbouwprogramma; de stedelijke rand.
Ook Gouda heeft problemen tijdens extreme regenval of -droogte. Het watersysteem is niet bestand tegen grote, kortstondige, piekafvoeren en daarnaast is de huidige buffercapaciteit in grote delen van de stad onvoldoende voor een plaatselijke oplossing van het probleem. Daarnaast is de spons-werking onvoldoende, waardoor in droge perioden te weinig water beschikbaar is.
Dit project toont de kwetsbaarheid van onze huidige stedelijke inrichting, maar laat daarnaast de potentie zien. Door toekomstgericht te denken en een integrale visie te ontwikkelen kunnen meerdere stedelijke opgaven tegelijk worden aangepakt. Dit project laat zien dat Gouda middels dit nieuwe stadspark, met water en klimaat als basis, klaar is voor de toekomst
Als je aan Gouda denkt denk je al snel aan de uitgestrekte veenweidegebieden met de vele sloten, de Reeuwijkse plassen en de kronkelende rivieren. Gouda is ontstaan vanwege het water, en kan dit gebruiken voor een sterk toekomstperspectief. Mijn voorstel bestaat uit een integrale toekomstvisie voor Gouda, waarin water de hoofdrol speelt. Verschillende oplossingen voor het waterprobleem zijn uiteengezet en hebben geleid tot een stedelijke visie. De deeluitwerking van deze visie heeft geresulteerd in een stadspark: een dynamische waterbuffer die Gouda beschermd tegen klimaatextremen. Voor de invulling van het park en de maatschappelijke noodzaak heb ik me niet enkel gericht op het waterprobleem, maar ook op de stedenbouwkundige en landschappelijke kansen die Gouda biedt. Hedendaagse opgaven die een rol hebben gespeeld in de vorming van het plan zijn o.a. mobiliteit, woningbouw, stad-land relatie, stedelijke routing, recreatie en gezondheid.
7
Vincent Janssen - Juli 2020
Noodweer boven Brabant, 26 juni 2020, Jan van Hoof
8
9
Vincent Janssen - Juli 2020
Aanleiding en maatschappelijke noodzaak De relevantie van het project
In de inrichting van de openbare ruimte is complex door er veel functionaliteiten samen komen. De functie van onze openbare ruimte evolueert constant, door veranderende behoeften, gewoonten en de verandering van het klimaat.
Middels een viertal actuele thema’s zijn de belangrijkste hedendaagse maatschappelijke ontwerpthema’s beschreven. Deze thema’s brengen maatschappelijke opgaven aan het licht die de ontwerpkaders vormen voor het nieuwe klimaatadaptieve stadspark van Gouda. De vier thema’s zijn: klimaatverandering (als basis van de ontwerpopgave), groen en gezondheid, mobiliteit en de woningbouwopgave.
Als mensen mij vragen wat het vak van landschapsarchitect inhoudt, zeg ik altijd dat wij alles ontwerpen buiten je eigen voordeur. Het gaat hierbij onder andere over mobiliteit, woningbouw, ruimtelijke kwaliteit, wateroverlast, groen, gezondheid, recreatie, oriëntatie en (verkeers)veiligheid. Daarnaast wordt de verbinding met het landschap, de landschappelijke verankering van onze wijken, steeds belangrijker.
Klimaatverandering Temperatuurstijging, hittestress, neerslagtoename, verdroging, zeespiegelstijging, Bodem(daling), sponswerking openbare ruimte, flora & fauna
Groen en gezondheid Een groene leefomgeving heeft een positieve invloed op onze gezonheid. De hoeveelheid groen bepaald de ecologische kwaliteit van onze leefomgeving. Een groene leefomgeving stimuleert ontmoeting, beweging en recreatief gebruik van de ruimte om ons heen.
Mobiliteit De manier waarop wij ons verplaatsen veranderd. We kijken anders naar het bezitten van de auto, het aantal deelauto’s neemt toe. Daarnaast speelt OV een grotere rol is hoe we ons verplaatsen dan voorheen
Woningbouwopgave We komen op dit moment in Nederland 350.000 woningen tekort. Dit zal in de toekomst enkel toenemen, door kleiner wordende huishoudens, vergrijzing en toenemende bevolkingsgroei. Daarnaast neemt de gemiddelde woningoppervlakte af, wat vraagt om andere, moderne vernieuwende woningen.
10
klimaatverandering De laatste jaren is onze kijk op de openbare ruimte snel veranderd. Dit wordt vooral veroorzaakt door de klimaatverandering. Door de uitstoot van broeikasgassen warmt onze aarde op, de warmte heeft invloed op onze leefomgeving, en hoe wij ons hier in bewegen.
Niemand weet precies hoeveel neerslag we kunnen verwachten in de toekomst. De voorspellingen, zijn gebaseerd op een aantal factoren, bevatten veel onzekerheden en aannames. Voornamelijk de uitstoot van broeikasgassen en de luchtstromen zijn bepalend.
Het klimaat in een notendop: De aarde warmt op. Dit heeft een aantal effecten op onze leefomeving. Enerzijds smelten de ijskappen op de noordpool sneller dan we ooit verwacht hadden. Dit brengt zeespiegelstijging met zich mee. Door de zeespiegelstijging zijn we genoodzaakt dijken op te hogen om ons land te beschermen. Door de hogere waterstand komen onze zoete rivieren, die uitstromen in zee, vroegtijdig in aanraking met zout water, wat verzilting als resultaat. Deze verzilting heeft effect op de onttrekking van ons drinkwater, landbouw en ecologie.
Omdat de toekomst moeilijk te voorspellen is, heeft de KNMI een viertal klimaatscenario’s opgesteld. Deze scenario’s geven een bandbreedte aan in wat we kunnen verwachten in de toekomst, bij specifieke uitganspunten en aannames. Omdat de wereld zich snel ontwikkeld, neem nu bijvoorbeeld de Coronacrisis, is het lastig te voorspellen waar we over 100 jaar staan, de prognoses worden daarom met enige regelmaat aangepast, tot op heden meestal minder positieve resultaten. De KNMI-klimaatscenario’s bevat een viertal scenario’s, voornamelijk gebasseerd op de verandering van de luchtstroompatroon en de wereldwijde temperatuurstijging.
Toenemende neerslag Naast de zeespiegelstijging krijgen we te maken met toenemende periodes met extreme droogte en extreem natte periodes. Door de opwarming van de aarde verdampt ons oppervlaktewater sneller dan voorheen. Dit verdampte oppervlaktewater, dat zich als waterdamp ophoopt, vormt wolken. Deze waterdruppels botsen in de lucht, waardoor ze samengevoegd worden. Wanneer de waterdamp te zwaar is, valt deze als ‘regen’ uit de lucht. Het is logisch dat hoe meer water er verdampt, des te meer waterdamp er wordt omgezet in regen. De toenemende hoeveelheid neerslag is dus direct gevolg van de opwarming van de aarde.
11
Vincent Janssen - Juli 2020
Hittestress Een gevolg van de oplopende temperatuur is hittestress. Hittestress komt vooral voor in het stedelijk gebied, in sterk versteende of bebouwde gebieden. Door een tekort aan groen, wat zorgt voor natuurlijke koeling, een verslechterde natuurlijke ventilatie en spiegeling door het vele glas blijft warmte hangen. Het temperatuurverschil tussen de stad en het landschap, waar wel natuurlijk ventilatie en groen is, kan oplopen tot wel 10 graden.
50
100
Neerslag hoeveelheid (mm)
150
Onderdeel van de KNMI klimaatscenario’s zijn de neerslagverwachtingen. Onderstaande grafiek geeft de te verwachten neerslag weer, met herhalingstijd en intensiteiten. Deze grafiek laat zien welke buien we kunnen verwachten en met welke regelmaat. Op basis van deze grafiek is in te schatten met welke hoeveelheid regenwater we te maken krijgen.
10m
30m
60m 90m 2u 3u 4u Neerslagduur (min/uur)
8u
Hittestress in de stad: landelijke gebieden hebben een lagere omgevingstemperatuur dan hoog stedelijke gebieden.
12u
Temperatuur De KNMI doet ook onderzoek naar de temperatuur in Nederland. Uit onderzoek is gebleken dat de gemiddelde temperatuur in Nederland sterk toeneemt, de grootste temperatuurstijging is ingezet na 1960, ten tijden van de economische bloei, toenemend gebruik van fossiele brandstoffen en de wereldwijd toenemende industrie. 12
Aantal graden
11 10 9 8 7 1900 Jaar
1920
1940
1960
1980
2000
2020
Jaargemiddelde Trend Onzekerheid trend
12
De invloed van het klimaat
13
Vincent Janssen - Juli 2020
Woningbouwopgave In Nederland hebben we sinds een aantal jaren te maken met een sterk tekort aan woningen. Dit heeft een aantal oorzaken: Vergrijzing We worden steeds ouder en blijven langer gezond. Doordat de gemiddelde leeftijd stijgt, maar er evenveel nieuwe inwoners bij komen, moeten er meer woningen beschikbaar zijn, aangepast aan ouderen. Ouderen wonen vaak, van vroeger uit, in ruimte eengezinswoningen, vaak met een tuin. Doordat er een tekort aan goede appartementen, geschikt voor ouderen, is kunnen ouderen niet doorschuiven naar, voor hun, geschikte woningen. Dit heeft ook zijn neerslag op jonge gezinnen die vanwege gezinsuitbreiding juist op zoek zijn naar dit soort woningen. Hierdoor staat de woningmarkt stil
Kleinere huishoudens De laatste jaren zien we een trend dat de gemiddelde gezinsgrootte afneemt, dit komt vooral doordat er procentueel steeds meer eenpersoonsgezinnen zijn in Nederland. Deze alleenwonenden vragen om een ander soort, kleinere, woningen. Hierbij zijn collectieve ruimte en mogelijkheid tot ontmoeten erg belangrijk. De woningnood heeft er ook voor gezorgd dat woningen steeds duurder geworden zijn, hierdoor wordt het voor eenpersoonsgezinnen steeds lastiger om een koophuis te verkrijgen, de huursector speelt dus ook een belangrijke rol in deze ontwikkeling.
Verwachte trend in aantal ouderen tot 2040
Huishoudens naar type
65-75 2010
75+
1,6 miljoen
85+
Alleenwonend
1,2 miljoen
Paar zonder kinderen
2020 2030 2040
2,1 miljoen
Paar met kinderen
2,6 miljoen
Eenouder 0
Leeftijdstoename Leeftijd
Mannen
81
Vrouwen
1
2
2019
3
4
x miljoen
2030 (prognose)
82 80 78 76 74 72
1985
1990
1995
2000
2005
2010
De vraag naar appartementen neemt toe, maar het aandeel op de woningmarkt is relatief klein. Onderstaande tabel geeft de woningvoorrad in Nederland per provincie weer: Nederland Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg
Vrijstaande woning Tussenwoning / hoekwoning 2-onder-1-kapwoning Appartement 0
10
20
30
40
50
60
14
70
80
90
100%
15
Vincent Janssen - Juli 2020
Groen en gezondheid Groen en gezondheid is een zeer breed thema. Hieronder valt zowel onze fysieke leefomgeving, onze gewoontes en onze physische gesteldheid.
Luchtkwaliteit De luchtkwaliteit heeft directe invloed op de kwaliteit van onze leefomgeving. Veel roet en fijnstof, geproduceerd door o.a. industrie en verkeer, veroorzaakt ziekten en verslechterd onze gezondheid en conditie. Groen in de stad speelt een belangrijke rol bij het opvangen van fijnstof en bij de omzetting hiervan in zuurstof.
Om te beginnen is het goed te melden dat het wetenschappelijk is bewezen dat wonen en leven in een groene leefomgeving je gezonder maakt. Dit geldt ook voor herstel bij ziekte, wanneer je vanuit het ziekenhuis uitzicht hebt op een groene omgeving, herstel je sneller dan waar je uitzicht hebt op een gebouw of bijvoorbeeld parkeerterrein.
Tijdens de corona-crisis was de luchtkwaliteit een hot item. Door sommigen is beweerd dat virus risicovoller was in gebieden waar de stikstofwaarde in de lucht zeer hoog was. Daarnaast zag je ook, dat door verschillende lockdows het afgenomen vliegverkeer de luchtkwaliteit zeer snel verbeterde.
Er spelen bij gezondheid een aantal trends die hun weerslag hebben op de openbare ruimte. Het toegenomen aantal mensen dat buiten sport bijvoorbeeld. Niet alleen tennis, voetbal en hockey zijn veel beoefende sporten, maar ook sporten waarbij de openbare ruimte als toneel dient nemen toe. Bijvoorbeeld work-out sessies in het park, bootcampen, wielrennen, hardlopen en wandelen. Dankzij stappentellers en calorietellers zijn we ons bewuster van onze beweging, wat ons vaak aanzet tot meer beweging.
Onderstaande afbeelding geeft de uistoof van fijnstof weer in 2014. Hierin valt op dat vooral gebieden in de randstad, Brabant en Limburg een hoge concentratie strikstof bevatten.
Natuur stimuleert om te bewegen, natuur kalmeert;
Meer natuur is minder stress, burn-outs en depressies. De hoeveelheid groen in je leefomgevig is dus heel belangrijk en heeft directe gevolgen voor je gezondheid. Op onderstaande kaart is het beschikbaar groen, op minder dan 500 meter van de woning weergegeven. De rechtse afbeelding geeft de afname of toename van het openbaar groen in de omgeving weer. Het komt, ondanks de enorme vraag naar groen toch voor dat gebieden vergrijzen in plaats van vergroenen.
< 50 m2 50 - 75 m2 75 - 100 m2 100 - 150 m2 >150 m2
Onderstaande kaart geeft het verschil in luchtkwaliteit aan van voor- en tijdens de Coronacrisis/lockdown.
Afname < 3% Afname 3-1% Afname van 1 - toename van 1 Toename 1-3% Toename >3%
Nederlanders roken minder, bewegen meer en eten
bewuster gezond; We vinden onze gezondheid steeds belangrijker!
16
Diabetes Helaas blijkt dat, ondanks dat een groot deel van de bevolking gezonder en bewuste is gaan eten, dat er nog steeds een grote toename van het aantal diabetes patiĂŤnten plaatsvindt. Vooral in steden is het aantal mensen met diabetes vele malen hoger dan in het landelijk gebied. Diabetes wordt onder andere veroorzaakt door gebrek aan lichaamsbeweging, slecht voedsel, te weinig bewegen en roken. Diabetes in het stedelijk gebied
Diabetes in het landelijk gebied
2015 - 269,7 miljoen 2040 - 477,9 miljoen
2015 - 145,1 miljoen 2040 - 163,9 miljoen
Een openbare ruimte die beweging en recreatie stimuleert kan bijdragen aan de afname van het aantal diabetes patiĂŤnten. Hier speelt ook sociale cohesie en sociale controle een rol in. De functionele openbare ruimte is hierbij belangrijk.
Volwassenen (18+) met overgewicht en obesitas Percentage 70 60 50 40 30 10 0 1990
1995
Overgewicht mannen Overgewicht vrouwen
2000
2005
2010
2015
Obesitas mannen Obesitas vrouwen
17
Vincent Janssen - Juli 2020
Mobiliteit De auto Steeds minder mensen bezitten een eigen auto. Doordat auto’s duur zijn in aanschaf, duur in gebruik en duur in onderhoud besluiten er steeds meer mensen afstand van te doen. Ook speelt mee dat steeds meer mensen in de stad wonen, waar een auto minder functioneel is dan in het landelijk gebieden en dorpen.
Openbaar vervoer Het gebruik van het openbaar vervoer neemt toe. Niet alleen neemt het aantal gemiddelde reiskilometers per Nederlander toe, ook het aantal gebruikers van het OV wordt groter. Dit komt onder andere doordat steeds meer werkgevers het gebruik van het openbaar vervoer stimuleren middels financiele compensatie. Ook de aansluiting op de treinverbindigen, door de OV-fiets zorgt voor een toename. De reis, van- deur-tot-deur, wordt hierdoor plezieriger en efficienter.
Om toch gebruik te kunnen maken van een auto zijn er veel deelauto-platforms ontstaan de afgelopen jaren. Dit zijn platforms waar je een auto kan huren op het moment je er een nodig hebt. Hiermee wordt voorkomen dat veel particulieren auto’s veelvuldig stil staan, enkel voor sporadisch gebruik.
x miljard Reizigerskilometers
Deze deelsystemen zorgen er voor dat de openbare ruimte, die eerst veelal gebruikt werd om te parkeren, anders ingericht kan worden. Daarnaast worden gemeentes ook steeds strenger op parkeren in de openbare ruimte. Nieuwbouwprojecten hebben interne parkeergarages en dubbelgebruik van grote parkeergarages bij bedrijven, culturele instellingen of steden krijgt steeds meer aandacht.
Reizigersaantallen openbaar vervoer in Nederland
Het delen van een auto is natuurlijk ook beter voor het milieu doordat er minder auto’s geproduceerd hoeven te worden, er minder afval is en de totale hoeveelheid brandstof afneemt, omdat mensen meer reisbewegingen maken zonder auto.
25 20 15 10
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
NS Alle vervoerders
Gebruik OV-fiets 6
x miljoen
5 Aantal
Ontwikkeling aantal deelauto-platforms in Nederland Aantal auto’s
4 3 2
300.000
1
250.000
2015
2016
2017
2018
2019
Aantal ritten
200.000
Ten tijde van de Coronacrisis is het aantal verkochte e-bikes sterk toegenomen. Daarnaast is een stijging te zien in het aantal verkochte speed-pedelec’s, die worden gebruikt voor woon-werkverkeer, als vervangen van het openbaar vervoer.
150.000 100.000 50.000 0
‘08 ‘09
‘10 ‘11
‘12 ‘13 ‘14 ‘15 ‘16 ‘17
18
Steden met een autovrijcentrum, of de ambitie hiertoe
Brussel
Madrid
Kopenhagen
Oslo
19
Hamburg
Vincent Janssen - Juli 2020
20
21
Vincent Janssen - Juli 2020
Locatiekeuze; Gouda
Een stad met kwaliteiten, knelpunten en kansen Een havenstad omringd door moeras Gouda, ontstaat in de elfde eeuw en sinds 1272 een stad, is ontstaan als havenstad op de monding van de Gouwe in de Hollandse IJssel. Door overstromingen van de Hollandse IJssel werd sediment afgezet op het land. Gouda is gesticht op deze natuurlijk ontstane hoogte in het landschap. Gouda lag midden op de vaarroute tussen Nederland en Vlaanderen en kreeg een belangrijke handelspositie.
Toen de technische kennis en de noodzaak om voedsel te produceren toenam werd het veenmoeras rondom Gouda ontgonnen. Deze ontginningen maakt het land vooral geschikt voor veeteelt. Door de ontginningen ontstond een landschap met smalle, langwerpige kavels en een grote hoeveel slootjes, die het water afvoerden richting de Gouwe, waarna het via de Hollandsche IJssel werd afgevoerd naar de Noordzee.
Gouda wordt omsloten door veenweidegebieden. Vroeger, tijdens het ontstaan van Gouda, was dit een groot veenmoeras. Afwisselend natte moerasssen en moerasbossen werden doorkruist door meanderende natuurlijke gevormde waterlopen. Deze moerassen waren toen nog te nat voor landbouw of veeteelt.
Het landschap rondom Gouda is altijd zeer bewerkelijk geweest. Door de veenmoerassen was het mogelijk om turf te winnen. De Reeuwijkse plassen, ten oosten van Gouda, zijn grotendeels ontstaan door turfwinning. De karakteristieke dijkjes, als scheiding tussen de recreatieplassen, diende als transportroutes van de gewonnen turf.
Luchtfoto Gouda 22
Daarnaast geeft deze kaart ook de kwetsbaarheid van het landschap aan. Deze rivieren en waterlopen stroomden van nature door het laagste landschappelijke zones. Doordat het gebied rondom Gouda zo laag gelegen is hadden deze rivieren hier vrij spel. Als we toen hadden geweten waar we nu zouden staan, was Gouda hier wellicht nooit gebouwd.
Onderstaande kaart geeft de verschilllende waterstructuren weer die het landschap rondom Gouda hebben gevormd. De ligging van het historisch centrum van Gouda (rode lijn) ligt exact op de locatie van de monding van de Gouwe in de Hollandse IJssel, een ideale plek om een nederzetting te stichten.
Gouderak 7000-6000 v.Chr
Stolwijk-Beijersche 3700-3400 v.Chr
Zuidplas 6000-5400 v.Chr
Haastrecht 3400-2800 v.Chr
Zuidplas
Hollandse IJssel AD 100 - dam in 1285
Waddinxveen 5400-4700 v.Chr
Kromme Gouwe + Ouwe Gouwe
Ouderkerk 5300-4300 v.Chr
Crevassegeul
23
Vincent Janssen - Juli 2020
Gouwe (kan aal) (hoger gelge n)
Op de huidige hoogtekaart van Gouda is de hogere ligging van het historisch centrum, ten opzichte van de omgeving, duidelijk zichtbaar. De historische haven is het hoogste punt van de stad en loopt op richting het dijklichaam van de Hollandse IJssel.
Reewijkse plassen
er L ld n N o p va
as nt pl e pu AP d i st N
Zu aag m L 6
H (h olla og n er dse ge IJ lg sse en l )
Stadshart
7
6,
24
we de Gou
Veenweide
Veenweide
Gouda
Ho
lla
nd
se
IJs
se
l
Veenweide
De oude haven van Gouda
Oude ansichtkaart van de haven van Gouda 25
Vincent Janssen - Juli 2020
Veenweide
Stedelijke groei De stedelijke groei van Gouda is generiek voor een meerdere steden in Nederland. Vanuit het historische centrum is de stad in schillen uitgebreid richting het landschap. Deze schillen, allen hun eigen kenmerken en ruimtelijke indeling, vormden telkens opnieuw de rand van de stad en werden ontworpen alsof het de laatste stedelijke uitbreiding van Gouda was. Door deze natuurlijke groei, in verschillende tijdsperioden, ontbreekt de samenhang tussen de wijken en is er onvoldoende interactie tussen de verschillende buurten, wijken en tijdsperioden. De kenmerkende ligging van Gouda, als handelsstad te midden van veenweiden gebieden, kleipolders, rivieren en de Reeuwijkse plassen is hierdoor in de stad niet beleefbaar.
Veenweide
Open water Gouda
Kleipolder
Veenweide
De oriĂŤntatie, waar ben ik nu in de stad, is verloren gegaan. De hoofdstructuur, voornamelijk oost-west gericht loopt kronkelend door de stad en verbindt de stedelijke zones met elkaar zonder expliciet ruimtelijk bewustzijn. Hierdoor rijdt je eigenlijk nooit de stad in of uit, maar rijdt je altijd door de stad. Gouda is gegroeid richting het landschap, maar heeft de relatie hiermee verloren.
26
Reeuwijkse plassen Ontstaan in 18e/19e eeuw
Spoorlijn (1870)
Gouda < 1950
Sn
elw eg
(1
95
4)
Gouda < 1900
trie us nd ouw i e b am g en nin To wo
Gouda < 1970
Gouda < 1990
Gouda < 2000
Gouda < 2015 27
+
Vincent Janssen - Juli 2020
28
29
Vincent Janssen - Juli 2020
Het karakter van Gouda Als je aan Gouda denkt, denk je aan water. Deze karakteristiek kan als basis dienen voor de stedelijke en ruimtelijke uitbreiding. De directe relatie met het water is Gouda verloren, maar het water is nog niet verdwenen. De aanwezig van het water in Gouda en de opgave om juist het waterprobleem in het stedelijk weefsel op te lossen vullen elkaar aan. De stedelijk gebied van Gouda kan dezelfde kwaliteit krijgen als het landschap er omheen.
Het water kan opnieuw met elkaar in verbinding komen, waardoor het landschap en de stad ook opnieuw met elkaar worden verbonden. Hoe kan water de hoofdrol spelen bij stedelijke vernieuwing, gericht op onder ander klimaatadaptie, woningbouw, mobiliteit en gezondheid?
Grachten en kanalen 30
Turf- en zandwinningsplassen (Reeuwijkse plassen)
Veenontginningslandschap 31
Vincent Janssen - Juli 2020
Aanleiding en maatschappelijke noodzaak voor Gouda De relevantie van het project voor Gouda
Klimaatverandering • Het stedelijk gebied van Gouda kan, bij piekbuien, de grote hoeveelheid regenwater niet aan. het systeem van rioolpijpen, duikers en kleine waterlopen heeft onvoldoende capaciteit. • Verdichte woonwijken, met veel verharding, zijn zeer gevoelig voor Hittestress. • De bodem in en rondom Gouda zakt; met het vast houden van water in het stedelijk gebied kan de bodemdaling gedeeltelijk geremd worden. • Het stedelijk gebied van Gouda houdt onvoldoende water vast als buffer voor droge perioden; de sponswerking van de huidige stad is onvoldoende.
Mobiliteit • De routing en oriëntatie in de stad is, door de stedelijke groei van de afgelopen 100 jaar, onduidelijk. Door de aaneengroeiing van wijken en stadsranden is een rommelig beeld ontstaan. • De rol van de auto in de openbare ruimte wordt ondergeschikt, dit biedt kansen voor ander ruimtegebruik; functioneler en meer in dienst van groen, recreatie, verblijf en ontmoeting.
32
Groen en gezondheid • De relatie tussen de stad en het landschap is verloren. Het karakteristieke landschap is hierdoor niet in beeld als uitloopgebied van Gouda. • De relatie met het karakteristieke veenweidegebied, de kleipolders, meanderende rivieren en de Reeuwijkse plassen is verloren gegaan. • De hoeveelheid groen in Gouda kan sterk vergroot worden. • Het veranderende recreatieve gedrag vraagt om een andere invulling van de openbare ruimte met meer plekken voor beweging, verblijf en ontmoeting
Woningbouwopgave • Gouda heeft te maken met een tekort aan woningen. uit onderzoek van ABN Amro blijkt dat Gouda ruim 500 woningen tekort komt • De woningvoorraad van Gouda is niet geschikt voor de aanwezige vergrijzing bijbehorende vraag naar kleinere woning/appartementen. Dit geldt ook voor de eengezinshuishoudens. • Gouda bevat veel woningen die verouderd, kostbaar en minder in trek zijn.
33
Vincent Janssen - Juli 2020
Stedelijke visie
Vier ontwerpmodellen Hoe kan water het leidende element worden bij landschappelijke en stedelijke uitbreiding van Gouda? Middels ontwerpmodellen is onderzocht welke ruimtelijke mogelijkheden er zijn voor de oplossing van het regenwaterprobleem in Gouda. Deze ontwerpmodellen zijn conceptueel en beoordeeld op de toegevoegde waarde voor Gouda. Wat betekenen deze modellen en op welke manier vormen ze een oplossing voor het waterprobleem? De ontwerpmodellen worden daarna vergelijken waarna bekeken wordt welke model het meeste potentie heeft voor Gouda.
Het gaat hierbij niet enkel om de waterbergingscapactitiet maar ook om de meerwaarde voor de stad. Door op verschillende schalen te opereren voegen de modellen elk op hun eigen manier iets toe aan de beleving van de stad, de routing, de relatie met het landschap, de veranderende mobiliteitsopgave en ruimtelijke kwaliteit van Gouda.
34
Vier ontwerpmodellen met water als uitgangspunt
35
Vincent Janssen - Juli 2020
Stedenbouwkundige andervorm Wijkgerichte oplossingen
Dit model benadert iedere wijk op een andere manier. Door de stedelijke uitbreiding, in verschillende tijdsperioden ontstaan, zijn de stadswijken verschillend opgebouwd met ieder hun eigen karakteristieken. De verhouding privé-openbaar en de invulling van de openbare ruimte vormen de basis van dit model, waarbij binnen het bestaande stedelijk ruimtegebruik gezocht wordt naar oplossingen voor het waterprobleem. Het waterprobleem wordt in iedere wijk separaat opgelost.
• Iedere wijk moet alle problemen oplossen • Openbare ruimte aanpassen naar hedendaags inzicht en gebruik • Verschillende landschappelijke eigenschappen en dus verschillende invullingen • Iedere wijk met een eigen identiteit en herkenbaarheid • Overal in de stad zijn ingrepen nodig • Locatie specifieke oplossing met weinig meerwaarde voor de stad en het stedelijk netwerk • Interne stedelijk netwerk blijft ongewijzigd • Stedelijke identiteit zichtbaar vanuit voordeur • Veel dezelfde functies op verschillende plekken, individualistisch • Nieuw woningbouwprogramma moet opgelost worden binnen bestaande stedelijke structuur • Stedenbouwkundige ingrepen als acupunctuur
36
Stad van parken en pleinen
Verschillende parken en pleinen als nieuwe centra - verspreid over de stad
Dit model gaat op zoek naar geschikte locaties voor nieuwe waterparken en -pleinen. De waterproblematiek wordt wijkgericht opgelost waarbij nieuwe stadscentra kunnen ontstaan. De exacte invulling van de waterparken en -pleinen wordt bepaald door de locatie specifieke eigenschappen van de plekken. Deze nieuwe hotspots kunnen een meerwaarde vormen voor het recreatief en functioneel stedelijk netwerk. Het waterprobleem van de wijken wordt gecentraliseerd opgelost. • Plaatselijk oplossen van problemen • Plek specifieke aanpak • Beperkt door bestaande stedelijke configuratie • Overal in de stad zijn ingrepen nodig • Goed aan te sluiten op bestaand verkeersnetwerk, zowel voor auto’s als fietsers en voetgangers • Per wijk eigen karakteristieke invullingen met eigen gebruiksvraagstuk • Interne stedelijk netwerk blijft ongewijzigd • Veel verschillende type openbare ruimte / diversiteit • Stedelijke identiteit zichtbaar vanuit voordeur • Centraal gelegen in wijk - centrumfunctie - nieuwe hotspot • Nieuw woningbouwprogramma moet opgelost worden binnen bestaande stedelijke structuur • Stedenbouw als acupunctuur
37
Vincent Janssen - Juli 2020
Groen-blauwe stedelijke structuren Een groot aaneengesloten stadspark
In dit model worden bestaande en nieuwe structuren in de stad gebruikt om lineaire verbindingen tussen de stad en het landschap te vormen. Deze stedelijke structuren rijgen de verschillende wijktypes aaneen en zorgen voor nieuwe verbindingen binnen de stad, maar ook met het landschap. Het stedelijk waterprobleem wordt opgelost binnen de groen-blauwe structuren.
• Oplossing probleem ‘gecentraliseerd’ • Een grote ingreep geeft ruimte voor grote verandering • Nieuwe (ecologische) verbinding tussen stad en land • Nieuwe verbinding tussen snelweg en centrum • Nieuwe en verbeterde (recreatieve) verbindingen, ingepast in het bestaande netwerk, tussen het stedelijke gebied en het landschap • Toegevoegde waarde op stadsniveau, geen acupunctuur • Toevoegen en verbinden landschappelijke stedelijke kwaliteiten • Aanvulling op recreatief netwerk • Aanvulling op recreatief netwerk stad en land • Toevoegen van groen verbeterd de leefbaarheid en luchtkwaliteit. • Ruimte voor toevoegen nieuw stedelijk programma • Stedelijke ontwikkeling als mogelijke ruimtelijke drager
38
Omsloten door water
Water als mantel om Gouda
In dit model wordt vooral het landschap aangesteld als oplosser van het probeem. Het water dat in het stedelijk gebied valt wordt efficiënt de stad uit geleidt en (tijdelijk) gebufferd in het landschap. De stedelijke impact blijft hiermee beperkt. Een uitgangspunt is wel dat het stedelijk watersysteem goed verbonden wordt met het landschap, dit vraagt om ruimtelijke ingrepen in de stad. Deze verbindingen versterken de relatie tussen stad en land.
• Grote capaciteit waterbufferende zone buiten de stad, maar weinig invoed op stedelijke opgave; locale impact blijft beperkt. • Gouda gelegen in een waterrijke omgeving - identiteit • Nieuwe en verbeterde (recreatieve) verbindingen, ingepast in het bestaande netwerk, tussen het stedelijke gebied en het landschap • Nieuwe identiteit voor Gouda op regionale schaal • Aanvulling op recreatief netwerk stad - land • Nieuwe identiteit op stedelijke/landschappelijke schaal • Nieuw woningbouwprogramma moet voornamelijk opgelost worden binnen bestaande stedelijke structuur • Ontwikkelingskansen vooral buiten de stad • Stedelijke ontwikkeling als ruimtelijke drager
39
Vincent Janssen - Juli 2020
Voorkeursmodel - van binnen naar buiten Stedelijke aders met een groen-blauwe mantel rondom Gouda
Veenweide Veenweide
Open water
Gouda
Kleipolder Veenweide
40
• Grote water bufferende capaciteit binnen en buiten de stad. Het stedelijk gebied en het landschap werken samen om het waterprobleem op te lossen. • Veel ruimte voor groen en recreatie. Door groentoename ontstaat een verbeterde sponswerking van de bodem • Grote impact op de stedelijke opgave, meerdere opgaven oplosbaar met een aantal grootschalige ingrepen. • Verbetering van de ecologische waarden in de stad door de toevoeging van nieuwe natuurwaarden en waterstructuren. • Een dynamisch watersysteem van binnen naar buiten.
• Verbeteren van het bestaande (interne) stedelijke en recreatieve netwerk en daarmee voornamelijk de verbinding tussen stad en land • Het toegevoegde water speelt een rol in de nieuwe stedelijke mobiliteit • De groen-blauwe aders dienen als nieuwe hoofdstructuren en vergroten hiermee de verloren logica en oriëntatie in de stad.
• Water en natuur weer als regionale identiteit voor Gouda. • Aanvulling op recreatief netwerk, zowel programmatisch als functioneel. • De herkenbaarheid van de historische ligging van Gouda in een waterrijk landschap wordt vergroot. • Toevoeging van nieuwe natuur vergroot de ecologische waarde.
• Ruimte voor nieuw, modern, stedenbouwkundig programma • Stedelijke ontwikkeling als ruimtelijke drager voor een nieuwe parkstructuur
41
Vincent Janssen - Juli 2020
Nieuwe dynamiek
Een waterrijk perspectief voor Gouda Een nieuw stadspark voor Gouda. Een stadspark dat in staat is een extreme regenbui op te vangen, te bergen en daarmee ruimtelijke kwaliteit te creĂŤren. Het stadspark, wat de verbinding vormt tussen het centrum van Gouda en het landschap, dient als oplosser voor een aantal stedelijke opgaven. Zoals beschreven in de landelijke maatschappelijke opgaven spelen deze opgaven ook in Gouda. Onder andere een woningtekort van 500 woningen; verdwenen oriĂŤntatie door de stedelijke groei die de stad de afgelopen 100 heeft doorgemaakt; slechte verandering van belangrijke functionele clusters in het stedelijk weefsel en onvoldoende sponswerking om regenwater op te vangen als buffer voor droge perioden en plekken waar het in ze zomer, dankzij hittestress, onprettig verblijven is. Al deze opgaven vormen de aanleiding voor de hiernaast getoonde integrale ontwerpoplossing; Een waterbergingspark wat de nieuwe dynamiek van de stad, de mens, het landschap en het klimaat onder controle heeft en Gouda hierdoor een nieuw toekomstperspectief biedt. Het klimaat adaptieve stadspark, waarin water en waterberging de hoofdrol speelt bestaat uit een dynamisch landschap, geschikt om de klimaatextremen nu en in de toekomst op te vangen. Een stadspark waarin nieuwe recreatieve functies een plek krijgen en bestaande, maatschappelijke, functieclusters logisch in de stad verankerd worden. Het winkelcentrum, de onderwijsclusters, het ziekenhuis en de OV-hub zijn allemaal met elkaar verbonden. Midden in het park staat een nieuw museum, met uitzicht over het water. Een museum als creatief ankerpunt in een afwisselend pars als nieuwe ruimtelijke identiteit van Gouda. Deze verbindingen zijn niet alleen ruimtelijk, middels het nieuwe stedelijk water zitten deze plekken ook fysiek aan elkaar vast. Stedelijk water als leidend in de stad, benadrukt door een nieuwe stadsboulevard, stedelijke en recreatieve wandelboulevard langs het water.
42
43
Vincent Janssen - Juli 2020
Contrasterende landschappen als ontwerpconcept Twee kenmerkende landschappen die elkaar tegen komen in het park. Met elk hun eigen sfeer en karakter: De veenontginningen van Gouda, die orthogonaal en technisch vanuit het landschap de stad in lopen.
Aan de andere kant de oude veenrivier die, meanderend, begeleidt door broekbossen en natte natuur, een nieuwe hoofdstructuur vormt.
Veenontginningen rondom Portengen (NL)
Kromme Mijdrecht
Een landschap, ontstaan door menselijk ingrijpen. Landschappelijke processen zijn gestopt om plaats te maken voor menselijke eďŹ&#x192;ciente en functionaliteit. Het landschap straalt vakmanschap uit. Maar ook angst, om de strijd van het water alsnog te verliezen.
Een landschap, ontstaan door natuurlijke processen en evolutie. De speelse en vrije vormen zijn gevormd door de tijd en karakteriseren het landschap dat constant aan verandering onderhevig is. Niets is zoals het gister was, het zal ook nooit meer zoals gister worden.
44
Verblijven en stilstaan
Flow en doorgaan
Lange duur
Korte duur
Statisch en orthogonaal
Dynamisch en speels
ArtiďŹ cieel en regisseerd
Natuurlijk en vloeiend
45
Vincent Janssen - Juli 2020
Een waterpark als nieuwe stedelijke verbinder Het waterpark zorgt voor een nieuwe verbinding tussen het historisch centrum van Gouda en het landschap. De nieuwe verbinding herbergt een groot aantal nieuwe functies, die verschillende verschillende wijzen een meerwaarde zijn voor Gouda, binnen een nieuwe parkstructuur die de stad met het landschap verbind. Het park, met een nieuwe noord-zuid verbinding, heeft ook de functie als nieuwe stedelijke verbinding tussen de bestaande oost-west verbindingen van Gouda.
NAP
NAP
NAP
Hollandse IJssel Variabel peil NAP -0,85 / 1,90
Polder Bloemendaal (stedelijk) NAP -2,2o
Stadsboezem NAP -0,70
NAP -0,85 / 1,90
NAP -2,2o
NAP -0,70
Standaard basispeil = -2,20 NAP Droge periode peil = -2,40 NAP Natte periode peil = -1,80 NAP NAP -0,85 / 1,90
NAP -2,2o
NAP -0,70
25m
25m 25m
46
Het snelwegtalud wordt â&#x20AC;&#x2DC;geopendâ&#x20AC;&#x2122; voor een fysieke verbinding tussen de stad en het landschap
120m 120m
120m 120m
47
Vincent Janssen - Juli 2020
Programmatische clusters en bestemmingen Het park bevat een groot recreatief netwerk. Door verschillende soorten wandel- en fietspaden wordt hiervoor de basis gelegd. Het recreatief netwerk heeft een goede aansluiting om het bestaand stedelijk netwerk. De twee parkdelen, gescheiden door de nieuwe hoofdwaterstructuur, worden met elkaar verbonden door diverse, dynamisch vorm gegeven, bruggen. De ligging van de paden maakt onderscheidt in de functie en het gebruik en creĂŤert hierdoor intieme en open zones. De accenten in het netwerk liggen bij de oost-west verbindingen tussen het park en de omgeving.
Winkelcentrum Bloemendaal [Supermarkt en detailhandel]
Groene hart ziekenhuis [Gezondheidszorg]
Huis van de stad [Stadhuis]
Station Gouda [OV-hub]
Historisch stadhuis [evenementenlocatie]
0
400m
48
Bestaande landschappelijke in stad en land Gouda is ontstaan te midden van veenmoeras. Toen dit moeras ontgonnen werd, werd ook nieuwe infrastructuur aangelegd. Deze infrastructuur diende als verbinding toegangsweg tot de nieuwe boerderijen en bedrijven, maar ook om het vee en veen over te vervoeren. Langs deze wegen werden, in een lang lint, woningen en boerderijen gebouwd. Een van deze linten, de Bloemendaalseweg, die vanuit het noorden Gouda in loopt, is nog steeds gedeeltelijk intact binnen het stedelijk weefsel van Gouda. De kenmerkende orthogonale verkaveling en smalle watergangen tussen de kavels zijn nog steeds zichtbaar. De oude ontginnings-as dient nu als toegangsweg tot de functies aan de weg, maar ook al doorgaand fietspad tussen Gouda en het veenweidegebied.
49
Vincent Janssen - Juli 2020
Typische veenverkaveling in het landschap van Gouda 50
Typische veenverkaveling in het stedelijk weefsel van Gouda
51
Vincent Janssen - Juli 2020
Een toekomstgericht watersysteem
NAP
Hollandse IJssel Variabel peil NAP -0,85 / 1,90
Gouwekanaal NAP -0,60
NAP -2,3o
NAP -2,2o
NAP -0,70
NAP
Polder Bloemendaal (landelijk) NAP -2,3o
Polder Bloemendaal (stedelijk) NAP -2,2o
Stadsboezem NAP -0,70
NAP -0,85 / 1,90
NAP
NAP
NAP
Bestaand watersysteem
Veenweidegebied
Hollandse IJssel -0,85 / +1,90 NAP
Stadsboezem -0,70 NAP NAP
Bloemendaal (stedelijk) -2,20 NAP
Hollandse IJssel Variabel peil NAP -0,85 / 1,90
Standaard basispeil = -2,20 NAP periode(stedelijk) peil = -2,40 NAP PolderDroge Bloemendaal Natte periode NAP -2,2o peil = -1,80 NAP
Stadsboezem NAP -0,70
NAP -0,85 / 1,90
NAP
NAP
NAP
NAP -0,85 / 1,90
NAP -2,3o
Gouwekanaal NAP -0,60 NAP -2,3o
NAP -2,3o
NAP -2,2o
NAP -0,70
NAP
Standaard basispeil (landelijk) = -2,30 NAP Polder Bloemendaal NAP peil -2,3o= -1,80 NAP Natte periode
NAP -2,2o
NAP -0,70
Gouwe(kanaal) -0,60 NAP
Bloemendaal (landelijk) -2,30 NAP
Toekomstig watersysteem - nieuwe dynamiek binnen bestaande polders 25m
Veenweidegebied + waterbergingsgebied
NAP -0,85 / 1,90
Hollandse IJssel -0,85 / +1,90 NAP
Stadsboezem -0,70 NAP
NAP -0,70
Standaard basispeil = -2,20 NAP Droge periode peil = -2,40 NAP Natte periode peil = -1,80 NAP
Standaard basispeil = -2,30 NAP Natte periode peil = -1,80 NAP NAP -2,3o
NAP -2,2o
Uitgangspunt; Het stedelijke gebied kan maximaal 40cm water bergen, zonder overlast te veroorzaken
120m
25m
Bloemendaal (landelijk) -2,30 NAP Standaard basispeil = -2,30 NAP Peil extreme natte = -1,80 NAP
Bloemendaal (stedelijk) -2,20 NAP Standaard basispeil = -2,20 NAP Peil extreme droogte = -2,40 NAP Peil extreme natte = -1,80 NAP
120m
25m
Hollandsche ijssel
NAP 2
Gouwe
Stadsboezem
Bloemendaal stedelijk
Bloemendaal landelijk
+1,9
NAP 1,5
NAP 1
120m
25m
NAP 0,5
120m
NAP 0
NAP -0,5
-0,60
-0,70
-0,85 NAP -1
NAP -1,5
NAP -2,0 -2,22
-2,32 Hollandsche ijssel
NAP -2,5
NAP 2
Stadsboezem
Bloemendaal stedelijk
Bloemendaal landelijk
Gouwe
+1,9
NAP 1,5
NAP 1
NAP 0,5
NAP 0
NAP -0,5
-0,60
-0,70 -0,85 NAP -1
NAP -1,5
NAP -2,0 -2,22 NAP -2,5
52
-2,32
NAP -2,3o
Gouwe(kanaal) -0,60 NAP
Een nieuw waterysteem - van binnen naar buiten Het oude poldersysteem was Gouda was erop ingericht dat alle polders direct in contact stonden met de Stadsboezem (het watersysteem van het historische centrum) en afwaterden op dit systeem. Doordat het watersysteem, en de peil ďŹ&#x201A;uctuaties in de stadsboezem, steeds kwetsbaarder werd wateren nu alle polders individueel af op de Gouwe(kanaal) of de Hollandse IJssel. Dit resulteert in een systeem met 9 polders.
53
Vincent Janssen - Juli 2020
Het nieuwe ruimtelijke concept is gebaseerd op een vernieuwd watersysteem. Het nieuwe watersysteem wordt, ten op zichte van de historische situatie, omgedraaid. Het water wordt van binnen naar buiten geleid en geborgen in zowel het stedelijk gebied als het landschap. Door poldersystemen, die qua grondwaterpeil op elkaar aansluiten, fysiek met elkaar te verbinden ontstaan nieuwe waterstructuren en verbindingen in de stad. Deze structuren vormen de basis voor de nieuwe stedelijke groen-blauwe aders in de stad. Binnen het systeem zijn verschillende koppelingen mogelijk, het blijft echter maatwerk om binnen de bestaande structuren goede ruimtelijke kansen te vinden.
1] (Stadsboezem ->) Bloemendaal stedelijk -> Bloemendaal landelijk
3] Stadsboezem -> Kort Haarlem -> Willens -> Stein
2] Stadsboezem -> Korte akkeren
4] Spruit (i.c.m. Gouwe + stadsboezem)
54
Verschillende waterscenarioâ&#x20AC;&#x2122;s Door de lage ligging, de hoge grondwaterstand en bouwkundige uitgangspunten kunnen we niet eindeloos water opslaan en bufferen. Door slim in te spelen op de toekomstige weersomstandigheden kan het park inspelen op de te verwachten droge of juist natte periode.
Het waterpark, de landschapsbuffer en het veenweidegebied kunnen zowel met, als los van elkaar functioneren. Door het koppelen van de verschillende waterpeilen ontstaat samenwerking om klimaatextremen op te kunnen vangen. De systeem bestaat uit een drietal scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s.
Scenario 1; een poldersysteem met een waterbergingspark in de stad, middels een verstelbare stuw aangesloten op het omliggende landschap. Het waterbergingsgebied is in een normale situatie onderdeel van het landschappelijke (agrarische) watersysteem. Waterbuffering in de stad
Gemaal
Stuw
Stuw in dijk (open)
Stadspark
Veenweidegebied
Gouwe(kanaal)
Scenario 2; Het regenwater uit de stad wordt verzameld en gebufferd in het stadspark. De stuw staat dicht waardoor het water opgevangen wordt in de stad. Afhankelijk van de weersvoorspellingen kan, middels slim waterbeheer, de stuw meer of minder water doorlaten. Waterbuffering in de stad
Gemaal
Stuw
Stuw in dijk (open)
Stadspark
Veenweidegebied
Gouwe(kanaal)
Scenario 3; De maximale buffercapactiteit van het stadspark is bereikt; het overtollige water wordt afgevoerd naar het waterbergingsgebied. De bergingszone wordt gevuld met stedelijk water. Dit water kan later, vertraagd, worden afgevoerd via het reguliere landschappelijke systeem. De waterbuffer in het landschap dient nu als onderdeel van het stedelijke waterysteem en als belangrijke schakel tussen de verschillende fases. Waterbuffering in de stad + veenweidegebied
Stuw in dijk (dicht)
Stadspark
Veenweidegebied
55
Gemaal
Gouwe(kanaal)
Vincent Janssen - Juli 2020
Standaard basispeil = -2,30 NAP Standaard basispeil -2,30NAP NAP Natte periode peil ==-1,80 Natte periode peil ==-1,80 Standaard basispeil -2,30NAP NAP Natte periode peil = -1,80 NAP NAP -2,3o
Watervertragende groenstrook
Bomenrij + groenberm
De wandelpaden worden soms volledig omgeven door water. De zachte oevers, met oeverplanten en moeraszones, zijn in staat de wisselende waterhoogte op te vangen. Door de verschillende soorten natte natuur ontstaat een dynamische samenwerking tussen de natuur en het water.
Broekbos
Natuurlijke oever Rietoever Waterplanten
NAP -2,3o
Rietoever
Veenontginningen
Natuurlijke oever
Veenontginningen
Een permanent dynamisch stadspark NAP -2,3o NAP -2,3o NAP -2,3o De hoofdfunctie van het park NAP is-2,3owater opvangen. Het waterpeil zal hierdoor gedurende het jaar wisselen. De beplanting en natuur verandert hierdoor mee. Er is gekozen voor natuurtypen die hier tegen bestand zijn. Het broekbos, met hoge en lage zones afwisselen boven en onder het grondwater verandert continue. De invloed van het regen- en grondwater op het broekbos is continue beleefbaar.
Basispeil = -2,20 NAP
Hoger gelegen infrastructuur
Peil extreme natte = -1,80 NAP (= +40 cm)
Peil extreme droogte = -2,40 NAP (= -20 cm)
56
57
Vincent Janssen - Juli 2020
Het waterbergend vermogen als uitgangspunt Er wordt op dit moment veel onderzoek gedaan naar de klimaatrobuustheid van steden. Omdat niemand precies weet met welke weersextemen we in de toekomst te maken krijgen is het lastig om de benodigde waterbergende capaciteit te bepalen. Daarnaast zijn er nog andere afhankelijkheden voor een klimaatadaptieve stad, zoals het riool. Sommige delen van Gouda hebben nog geen gescheiden rioolstelsel. Daarnaast wateren veel gebouwen en tuinen in Gouda nog af op het riool, het doel is dat in de toekomst het regenwater opgevangen wordt in de openbare ruimte. De opgave: Gouda is in staat, in de openbare ruimte, een piekbui van 120 mm/uur te verwerken, zonder dat hierbij technische hulpmiddelen voor waterberging worden toegepast. Polder Bloemendaal (stedelijk gebied): Totale oppervlakte = 6.874.862 m2 (=687,5Ha) Huidig wateroppervlak = 660.077 m2 (=9,6%) Aantal m3 te bergen: 6.874.862 m2 x 0,12 m = 824.983 m3 water ten tijde van piekbui 120mm Uitgangspunt: (Het Gouds watergilde, watermodel Gouda V8.1) Gemiddelde waterberging in het stedelijk gebied, zonder hierbij wateroverlast te veroorzaken van Gouda is 40cm Maximale piekberging van het nieuwe systeem: Bergingstype Bergingscapaciteit Oppervlak Berging Berging in oppervlaktewater: Open oppervlaktewater 40 cm 844.351 m2 337.740 m3 2 Oppevlaktewater in Elzenbroekbos 40 cm 11.233 m 4.493 m3 Berging in groenstructuur Elzenbroekbos 20 cm 23.067 m2 Rietmoeras 10 cm 3.511 m2 Openbaar groen (overig) 25 cm 694.630 m2
4.613 m3 351 m3 173.658 m3
Berging stedelijk water Watervertragende groenstrook 50 cm 13.283 m2 Bergingscapactieit in stedelijk gebied totaal:
6641 m3 527.496 m3
Het stedelijk gebied kan, met het voorgesteld waterpark, 527.496 m3 bergen. Dit betekent dat er nog 297.487 m3 elders in de stad geborgen dient te worden. Dit zet het ontwerpconcept, met meerdere verschillende groen-blauwe structuren kracht bij. Binnen dit project is het uitgangspunt dat dit de enige groen-blauwe structuur is in Gouda. Wat betekent dat er nog 297.487m3 water geborgen moet worden buiten het stedelijk gebied. Berging landelijk gebied bij een drooglegging van gemiddeld 35 cm 297.487 m3 / 0,35 m = 850.000 m2 De totale waterberging in het landelijk gebied is +-50 cm. Voor de berging van het water uit het stedelijk gebied is slechts 35cm benodigd. De overige 15cm waterberging is berging van regenwater dat direct in de landschappelijke buffer valt. Er blijft uiteindelijk een marge van +-3 cm over tussen het stedelijke en landelijk watersysteem.
58
Het veenweidegebied als waterbuffer Extreme piekbuien opvangen buiten het stedelijk gebied. Door toevoegen van een dijkstructuur ontstaat een nieuw waterbergingszone te midden van het veenweidegebied. De locatie is bepaald op de huidige lagere gelegen, en dus nattere, zones in het landschap. De dijkstructuur wordt middels stuwen aangesloten op het omliggende watersysteem.
De nieuwe situatie van het waterbuffer zal voor 95% van tijd ongewijzigd blijven t.o.v. het huidige gebruik. Enkel na klimaatextremen, zoâ&#x20AC;&#x2122;n 5% van de tijd, zal het buffer worden gebruik voor de berging van regenwater. Dit resultaat in een tweetal scenarioâ&#x20AC;&#x2122;s, met als uitgangspunt het huidige veenweidegebied.
1] Huidige situatie Veenweide gebied met een hoge grondwaterstand (-2,30 NAP), dat vooral wordt gebruikt als hooiland of voor veeteelt.
Scenario 1] Toekomstige situatie (normaal) (95%) Er is een dijk opgeworpen, die de begrenzing van de waterbuffer vormt. Hiervoor is de grond gebruikt die is vrijgekomen uit het verwijderde snelwegtalud en waterpark. In een normale situatie zal het landschap er aan beide zijden van de dijk hetzelfde uitzien.
Scenario 2] Toekomstige situatie (extreem) (5%) De waterbuffer, die rechtstreeks is aangesloten op de stedelijke waterstructuur, wordt onder water gezet wanneer het stedelijk gebied het water niet meer kan bergen. De waterbuffer wordt vanaf het dijkje beleeft en laat het contrast tussen de twee systemen zien.
59
Vincent Janssen - Juli 2020
Normale situatie (95%)
60
s
n re g er
d
l Po
Extreme situatie (5%)
61
Vincent Janssen - Juli 2020
De peilsprong De peilsprong is de overgang tussen twee polder, dus twee waterpeilen en markeert de verschillende polders in de stad. Laat zien wanneer het systeem vol zit en wanneer leeg. Dit roept vragen op: was het zoâ&#x20AC;&#x2122;n slecht weer, heeft het zo veel geregend? -> deze vragen maken ons bewust van de waarde van het poldersysteem en de verschillende waterpeilen waar we mee te maken hebben. De nieuwe peilplateauâ&#x20AC;&#x2122;s markeren de overgang middels een uitkijktoren, met zicht op de markante gebouwen en plekken in Gouda.
Peilplateau 62
Normale waterstand; de polder heeft alle onder controle het uitkijkschot staat omhoog
Hoog water; De stedelijke polder zit vol het uitkijkschot zit dwars
63
Vincent Janssen - Juli 2020
Hoog water in het veengebied
Dijkje in het veenweidelandschap rondom Gouda
Vinkeveense plassen, waterberging en cultuurlandschap
64
Bebouwing - stedelijke vernieuwing Om een nieuwe stadspark te kunnen creeren dienen er bestaande woningen gesloopt te worden. In totaal worden en 1300 woningen / adressen verwijderd Deze verwijderde 1300 woningen worden gecompenseerd door nieuwe woningen. In het stadspark, met de stedelijke rand, is ruimte voor 2000 nieuwe woningen. Daarnaast bevat het park 26.000 m2 beschikbaar oppervlakte voor maatschappelijke functies en inpandige parkeeroplossingen voor auto en fiets.
De tot standkoming: Totaal aantal m2 beschikbaar: 196.000 m2 Hiervan is 170.000 m2 beschikbaar voor woningbouw. Met een gemiddeld BVO van 85m2 betekent dit: 170.000 / 85 = 2000 woningen Dit betekent dat de nieuwe stedelijk overgang tussen het stadspark en de bestaande wijken 700 meer woningen oplevert tov de bestaande situatie. Ruimte voor maatschappelijke functies en parkeren: 196.000m2 - 170.000m2 = 26.000 m2
De nieuwe woningen in de stedelijke rand hebben uitzicht op het stadspark
65
Vincent Janssen - Juli 2020
Te verwijderen bebouwing De nieuwe bebouwing, de stedelijke rand, vormt de stedelijke overgang tussen het stadspark en de bestaande wijken. De stedelijke rand voegt daarnaast een ruim woningbouwprogramma toe, namelijk 700 extra woningen. Naast deze nieuwe woningen is er nog 26.000 m2 beschikbaar voor maatschappelijke functies als winkels en horeca, en inpandige parkeergarages om de impact van autoâ&#x20AC;&#x2122;s te beperken. Om ruimte te maken voor het nieuwe stadspark en de stedelijke rand worden 1300 woningen verwijderd.
Te verwijderen bebouwing - 1300 woningen
Te behouden bebouwing In de nieuwe parkstructuur ligt de historische ontginnings-as. Deze as bevat een groot aantal, cultuurhistorisch waardevolle, historische woningen en boerderijen. Dit erfgoed krijgt een prominente plek in het nieuwe park, net zoals het vernieuwde winkelcentrum aan de oostkant van het park. Aan de zuidkant, bij de aansluiting op het OV-station, wordt een nieuw baken, als start van het park, toegevoegd.
Te behouden bebouwing 66
Nieuwe bebouwing Als nieuwe stedelijke rand worden nieuwe woningen teruggebouwd, in totaal 2000. Deze woningen vormen de stedelijke overgang tussen het stadspark en de bestaande wijken en voegen daarnaast een nieuw woningbouwprogramma toe aan de stad.
Nieuwe bebouwing - 2000 woningen
Bebouwing totaal De uiteindelijke bebouwingscompositie bepaald de randen van het stadspark. De stedelijke rand als overgang tussen het park en de woonwijken. De oostelijke rand, met historische boerderijen en huizen, wordt onderdeel van het park. Aan de zuidkant wordt het park begrenst door het ziekenhuis met als uiteindelijke grens het bestaande OV-station en nieuwe stadhuis.
Nieuwe situatie bebouwing in park 67
Vincent Janssen - Juli 2020
Stedelijke rand Overgang tussen bestaande en nieuwe stedelijke gebieden wordt benadruk door een stedelijke rand. Door een overgang tussen de bestaande wijk, met woningen van meestal 3 lagen hoog, en de nieuwe stadsrand wordt de nieuwe bebouwing op een natuurlijke manier onderdeel van de bestaande stedelijke structuur. Door de ligging aan de landschap hebben deze woningen waterrijk Gouda als tuin. De nieuwe rand bestaat uit een fijne korrel met afwisselend materiaalgebruik, bouwstijlen, set-backs en hoogteverschillen voor een informele uitstraling. Op onderstaand aanzicht wordt aangegeven dat de nieuwe bebouwing bestaat uit een fijne korrel. Ondanks dat de nieuwe stedelijke rand qua maat redelijk robuust kan zijn, wordt deze vervriendelijkt door de fijne korrel, afwisselend materiaalgebruik, verschillende bouwstijlen, set-backs en hoogteverschillen. Op de volgende pagina zijn hiervan een aantal referenties opgenomen.
Bebouwingshoogte - aantal verdiepingen 1
5
9
3
7
11
2 4
6 8
10 12 13
De nieuwe maat en schaal van de bouwblokken wordt mede bepaald door de bestaande wijken.
68
Boezemlaan, Crooswijk, Rotterdam
Krij Taconiskade, IJburg, Amsterdam
69
Vincent Janssen - Juli 2020
70
71
Vincent Janssen - Juli 2020
Bebouwingsorientatie De nieuwe bebouwingsrand, bestaande parkgebouwen en omgevingsgebouwen hebben de ruimtelijke vorm van het park bepaald. De verschillende soorten bebouwing hebben invloed op de beleving van het park en de ruimtelijke omlijsting. De bebouwing is prominent gericht op het waterpark of de ontginnings-as. Daarnaast openen de maatschappelijke clusters: het ziekenhuis, winkelcentrum en OV-hub zich richting het park. De bestaande historische bebouwing in het centrum van Gouda vormt de verdere begeleiding van de verbinding, versterkt door een nieuwe voetgangersbrug, richting het stadscentrum.
0
400m
72
0
250m
Toegangen in de nieuwe stedelijke rand
0
250m
Nieuwe bebouwing, gebasseerd op het bestaande stedelijke weefsel 73
Vincent Janssen - Juli 2020
74
75
Vincent Janssen - Juli 2020
Stedelijke rand met watervertragende omlijsting
76
Stapstenen als weg naar het plateau
Na een regenbui zijn er een aantal stapstenen onder water verdwenen
Hoog water, nog maar een paar stapstenen over...
77
Vincent Janssen - Juli 2020
De weg van stedelijk water Het woongebied wordt omlijst door watervertragende groenstroken. Deze groenstroken hebben een belangrijke functie bij het bergen en tijdelijk opslaan van het opgevangen dak- en omgevingswater. Nadat het dakwater is opgevangen wordt het afgevoerd via deze verdiepte plantvakken, die aangesloten zijn op het waterpark via het broekbos. De groenstroken vormen op een aantal locaties ook de aansluiting op het stedelijk oppervlaktewater. Op deze punten is de watervertragende groenstrook ook een watervoerende verbinding.
Droge situatie, groene omkadering van de nieuwe bouwblokken 78
Multifunctionele daken met wateropvang, groen en recreatieve functies
Opvang en tijdelijke opslag regenwater op groen-blauw dak Uitwisseling tussen de daken Afvoer van dakwater naar watervertragende groenstrook middels groene gevels
Beplanting, groene daken en groene gevels zorgen voor verkoeling op warme dagen + Verdamping door aanwezige beplanting
Opvang en tijdelijke opslag van regenwater op groen-blauw dak. Groen-blauwe daken hebben een postief effect op hittestress in de stad
Verdamping van het oppervlaktewater
Uitwisseling van water tussen de verschillende dynamische groentypeâ&#x20AC;&#x2122;s middels natuurlijk verval Afvoer via hoofdwaterloop naar het omliggende landschap -> Gouwe(kanaal) -> Hollandse IJssel -> De Noordzee
Infiltratie in de bodem, De bodem houdt een natuurlijke watervoorraad vast voor droge perioden
79
De groendaken vangen het regenwater op, voeren het (zichtbaar) af naar de watervertragende groenstrook. Deze infiltreert het water en houdt dit tijdelijk vast, waarna het vertraagd afgevoerd wordt richting het broekbos.
Vincent Janssen - Juli 2020
Situatie met extreme regen, de watervertragende groenstroken dienen als waterbuffer. Het, op het dak opgevangen regenwater, wordt (zichtbaar) afgevoerd naar de groenstroken. 80
Een uitgebreid beplantingssortiment De toegepaste beplanting is specifiek uitgezocht op de kwaliteit om te overleven in wisselende weersomstandigheden. De bodembedekkers, vaste planten, heesters en bomen, zijn bestand tegen korte periodes met veel of juist weinig water. Het rijke sortiment geeft het gevoel van een grote binnentuin, waar middels verschillende plantcombinaties accenten en sferen in de openbare ruimte gecreëerd worden.
Nothofagus antarctica Quercus coccinea Nyssa sylvatica Quercus phellos Amelanchier lamarckii Alnus incana Alnus incana ‘Laciniata’ Cornus mas 81
Vincent Janssen - Juli 2020
Luzula nivea Iris foetidissima Brunnera macrophylla ‘Sea Heart’ Arum italicum Filipendula rubra venusta Ligularia stenocephala ‘The Rocket’ Polystichum setiferum ‘Dahlem’ Carex oshimensis ‘Greenwell’ Carex plantaginea Liriope muscari ‘Moneymaker’ Liriope muscari ‘Monroe White’ Hydrangea quercifolia ‘Sikes Dwarf’ Aruncus dioicus Geranium cantabrigiense ‘St. Ola’ Tiarella wherryi Actea cheju-do 82
De stadsboulevard De stadsboulevard vormt de ruimtelijke drager van het plan en wordt beplant met twee soorten Elzen. De elzen refereren naar de vroeger veel voorkomende broekbossen en moeraszones in het gebied. De bomen worden zowel als enkel- en meerstammigen toegepast, ook dit is een verwijzing naar de natuurlijke bossen en de Elzen-hakhout bossen/-singels. In de bermen groeit een bloemrijk bloemenmengsel
0
Alnus glutinosa ‘Laciniata’
Alnus glutinosa ‘Imperialis’
83
800m
Elzensingel
Vincent Janssen - Juli 2020
Stadsboulevard - Fiets en auto gecombineerd 84
Stadsboulevard - auto en fiets gescheiden 85
Vincent Janssen - Juli 2020
Interactie tussen stadspark en stasdboulevard Om sommige plekken haakt de parkbeplanting aan op de hoofdstructuur. Het vervangt hierbij één bomenrij, aan de parkzijde. Hierdoor ontstaat een interessante interactie tussen de stadsboulevard en het park. Het gevoel dat je ‘door het park heen rijdt’ wordt hiermee versterkt.
0
86
800m
eu
us
M
Verbinding tussen stedelijke rand en parkzone De stadsboulevard vormt ook een schakel tussen het woongebied en het park. Op plekken waar de recreatieve specials de hoofdstructuur doorsnijden wordt de boomstructuur onderbroken. Aan iedere dwarsverbinding zit een recreatieve hotspot gekoppeld zoals het museumplein, het marktplein, het voedselplein, de Cypressentuin, het stationsplein en de zorgtuin. Deze overgangen worden geaccentueerd met bomen, bij iedere special wordt een andere soort toegepast: Sophora japonica, Taxodium distichum, Prunus serrulata, Cornus mas en diverse soorten fruitbomen in het plukpark.
in
le mp
e
pr
Cy
in
tu
n sse
ark
p luk
P
Z
n
lei
p ns
io
t Sta
in
tu
g or
0
400m
Cypressentuin 87
Vincent Janssen - Juli 2020
Sophora japonica Taxodium distichum Prunus serrulata Cornus mas Fruitbomen div. soorten
Zorgplein 88
Bomenvariatie Het park bestaat uit verschillende soorten bomen met verschillende eigenschappen: De specials, vooral stedelijke bomen met klimaat adaptieve en recreatieve waarden. De stadsboulevard; De doorgaande hoofdstructuur beplant met twee soorten Elzen. Aansluitingen op de bestaande oost-west structuren: Deze zijn beplant met platanen. Om aan te sluiten op deze structuren, en geen nieuw thema te introduceren, worden de nieuwe oost-west structuren aangevuld met platanen. De watervertragende groenstroken: Aangeplant met verschillende klimaatapdatieve bomen, heesters en vaste planten, die zorgen voor een stedelijke stadstuin. De wandelboulevard: De doorgaande wandelverbinding door het park wordt begeleidt met sporadisch geplaatste knotwilgen.
0
400m
De wandelboulevard gaat aan de noordkant van het park over in het landschap, de ontginnings-as. De natte natuurzone: bestaande uit moeras, broekbos en rietvelden word beplant met verschillende soorten bomen, heesters en vaste planten die bestand zijn tegen de dynamische waterstanden. De broekbossen bestaan uit soorten die vroeger kenmerkend waren voor deze omgeving.
Boomtypen Stadsboulevard Bestaande oost-west verbindingen Specials, verblijfsplekken Veenweide Broekbos Knotwilgen Watervertragende groenstrook Omgevingsbomen (bestaand) 89
Vincent Janssen - Juli 2020
Knotwilgen, als begeleider van de wandelboulevard, vanuit het landschap naar de stad en andersom 90
Purperreiger Tureluur Kievit Grutto Scholekster Wulp
Blauwborst Wielewaal Nachtegaal Watertor Kortschildkever Grote Weerschijnvlinder
Vuurjuffer Pendelzweefvlieg Rietkever Waterleliekever Rietgors Baars
Koolwitje Woudaap Sprinkhaanzanger Waterral Vroege Glazenmaker Waterspitsmuis
Glassnijder Roerdomp Grote Karekiet Bosrietzanger Snoek Ruisvoorn 91
Vincent Janssen - Juli 2020
Groentypologiën Verschillende soorten vegetatie zorgen voor een afwisselend stadspark. Natte natuur, met hoogteverschillen om de dynamiek te vergroten, versus de pragmatische functionele beplanting op de kavels aan de historische ontginnings-as zorgen voor verschillende sferen in het park. De rietzone, met vlonders aan het water, zorgt voor intieme plekken voor een picknick of een goed gesprek. De waterplanten, die in de zomer prachtig in bloei staan zijn rijk aan vlinders en libellen en zijn de ‘Instagram hotspot’ van Gouda.
0
De moeraszone, die naast schuil- en paringsplekken voor vissen, ook regelmatig ooievaars, reigers en andere watervolgels aantrekt, is een hotspot voor flora en fauna. De water- en oeverplanten die langs de wandelboulevard het water ingroeien zorgen voor een bloemrijke waterkant en mooie dichtgegroeide overgang tussen functionaliteit en natuur.
Groentypologiën Veenweide (landschappelijk) Veenweide (stedelijk) Natuurlijke oever Broekbos Watervertragende groenstrook Groene berm Waterplanten Rietmoeras
400m
92
Veenontginningen en rietoevers De bestaande ontginningskavels in het stadspark bestaan vooral uit grasweides, als achtertuin. De oevers zijn beplant met bomen, als accentuering van de rechthoekige verkaveling. Op het erf wordt kermerkende, historische, beplanting toegepast zoals bijvoorbeeld de notenboom (tegen insecten) en fruitbomen (voor voedselproductie). De oevers, die afwisselend ruig en gemaaid zijn, zijn rijk aan biodiversiteit.
Castanea sativa Salix alba ‘Liempde’ Tilia europeae ‘Pallida’ Platanus x hispanica Juglans regia Populus nigra Quercus robur Boomgaard (div. soorten fruitbomen)
Veenweide gebied Drooglegging stedelijk 50cm / landelijk 35cm
Rietzone Groeit op land met water 20 cm onder maaiveld tot een diepte van 100cm. Beste groeiplaats is op de overgang tussen land en water. 93
Vincent Janssen - Juli 2020
Oever-, moeras- en waterplanten De overgangen tussen het park en oppervlaktewater worden ingericht als natuurlijke oevers en moeraszone’s. Deze zones hebben positieve invloed op de biodiversiteit en zorgen voor een verbeterde waterkwaliteit. De oevers, die ingericht worden met verschillende gradiënten, waardoor afwisseling ontstaat. In het oppervlaktewater groeien waterplanten, functioneel voor waterkwaliteit, ecologie en de uitstraling van het park
Baldellia ranunculoides repens Eleocharis palustris Iris pseudacorus Carex pseudocyperus Veronica beccabunga Mentha aquatica Potentilla palustris Alisma plantago-aquatica
Waterplanten Waterdiepte var. 50-120cm
Thalictrum flavum Lysimachia nummularia Filipendula ulmaria Lythrum salicaria Ranunculus flammula Iris sibirica Rorippa sylvestris Lycopus europaeus
Moeraszone Waterdiepte 20cm Groeiomstandigheden van -20 tot 20cm waterdiepte 94
Broekbos Het broekbos is een een natte dynamisch biotoop die het grootste deel van het jaar onder water staat. (â&#x20AC;&#x2DC;Broekâ&#x20AC;&#x2122; betekent laag gelegen moerassig land) De historische omgeving van Gouda bevatte broekbossen door de ontwatering voor landbouw. Door veranderend landgebruik zijn deze bossen veelal verdwenen. De vochtige broekbossen hebben van nature een waterzuiverende functie. Het stedelijk water, dat via het broekbos in het oppervlaktewater terecht komt zal dus allereerst, door de dynamische overgangen, gezuiverd worden.
Alnus glutinosa Betula pubescens Fraxinus excelsior Salix cinerea
Salix alba Solanum dulcamara Scutellaria galericulata Carex elata
Broekbos Waterpeil 20cm onder maaiveld 95
Vincent Janssen - Juli 2020
0
400m
Het bestaande netwerk Snelweg
Stedelijke hoofdstructuren Buurtstraten
Ontginnings-as Spoorweg
Recreatief wandel/fiets netwerk 96
Het nieuwe stedelijke netwerk bestaat uit een aantal lagen, functioneel en recreatief. Er wordt onderscheidt gemaakt in de auto (functioneel), fietser en voetganger (functioneel) en fietser en voetganger (recreatief).
Auto; het autonetwerk is uitgebreid met een nieuwe stadsboulevard. Deze hoofdas sluit aan de noordzijde van Gouda aan op de bestaande snelweg (A12) en vormt hierdoor de nieuwe, belangrijke noord-zuid verbinding voor gemotoriseerd verkeer in de stad. De stadsboulevard, die slingerend langs het park loopt, haakt aan op de bestaande oost-west structuren in de stad. Zowel de doorgaande verbindingen als enkele wijkontsluitingen. De nieuwe as vormt hierdoor geen belemmering voor de bestaande, belangrijke oost-west verbindingen, maar maakt deze wel onderschikt aan de nieuwe hoofdstructuur, omdat de verbinding tussen noord en zuid prominenter en logischer in de stad aanwezig is dan de bestaande oost-west verbindingen.
Er is onderscheidt gemaakt in de recreatieve en functionele gebruikers, omdat zij andere behoeftes hebben en hierdoor het stedelijk netwerk anders gebruiken.
1
2
3
4 97
Vincent Janssen - Juli 2020
Fietser en voetganger functioneel; De functionele fiets- en voetpaden bestaan uit de, reeds aanwezige, historische ontginnings-as. Daarnaast ligt er langs de gehele stadsboulevard een fietspad. Dit fietspad vormt de verbinding en aaneenreiging van de bestaande wijken en fietspaden. Langs de oost-west verbindingen liggen al fietspaden, die aan het nieuwe netwerk gekoppeld worden. Het netwerk wordt hierdoor uitgebreid in zowel noord-zuid als oost-west richting. De wandelboulevard, die van zuid naar noord door het gehele plan loopt, is de nieuwe hoofdverbinding voor voetgangers. Deze verbinding is de nieuwe schakel, langs het water, tussen de bestaande voetpaden en recreatieve- en functionele bestemmingen. De voetganger krijgt in het nieuwe netwerk veel meer ruimte dan voorheen, nieuwe voetpaden en wandelverbindingen over het water maken het nieuwe netwerk sterker en doeltreffender.
0
Fietser en voetganger recreatief; De recreatieve doelgroep maakt vooral gebruik van het park om te ontspannen. De nieuwe parkstructuur, met veel wandelpaden en bruggen, vormt een interessant kleinschalig netwerk, verweven met de nieuwe functies van het park. De landschappelijke zone van het park, met recreatieve hotspots in de natte natuur, aangesloten op de nieuwe stadswijk, bestaat uit voetpaden en de nieuwe wandelboulevard, waar ook ruimte is voor fietsers. De wandelboulevard, die over gaat in het landschap is daarnaast de nieuwe fysieke verbinding tussen stad en land. Ten noorden van de snelweg wordt de wandelboulevard geĂŻntroduceerd als nieuwe verbinding die de stad in loopt.
400m
Het nieuwe netwerk Snelweg
Stedelijke hoofdstructuren Buurtstraten
Ontginnings-as - fietspad Spoorweg
Recreatief wandel/fiets netwerk 98
Auto - functioneel
Fiets + voetganger - functioneel en recreatief
99
Vincent Janssen - Juli 2020
Een ďŹ jnmazig parknetwerk Het park bevat een groot recreatief netwerk. Door verschillende soorten wandel- en fietspaden wordt hiervoor de basis gelegd. Het recreatief netwerk heeft een goede aansluiting om het bestaand stedelijk netwerk. De twee parkdelen, gescheiden door de nieuwe hoofdwaterstructuur, worden met elkaar verbonden door diverse, dynamisch vorm gegeven, bruggen. De ligging van de paden maakt onderscheidt in de functie en het gebruik en creĂŤert hierdoor intieme en open zones. De accenten in het netwerk liggen bij de oost-west verbindingen tussen het park en de omgeving.
0
250m
100
Recreatieve hotstpots Verspreidt in het parklandschap liggende verschillende recreatieve hotspots. Naast de ruimtelijke clusters, die door het stadspark aaneengeregen worden, wordt er recreatie toegevoegd. Het ruimtelijk concept van het park bestaat uit een statische en dynamische vormgeving. Deze vormgeving vindt ook zijn neerslag in de functionaliteit van het park.
De statische kant, de oude ontginningskavels, worden programmatisch gevuld met lange termijn recreatie en functionaliteit. Zoals bijvoorbeeld een restaurant, pannenkoekenboerderij, kinderboerderij, manage, dagbesteding voor gehandicapten en kinderopvang. De dynamische zijde van het park bestaat uit beweging en snelle recreatie; zoals bijvoorbeeld Outdoor-fitnesslocaties, speelpleinen, uitkijktorens, steigers aan het water en sportfaciliteiten.
Functionaliteit stadspark Horeca
Winkelen / detailhandel Zorgfunctie
Maatschappelijke functie Cultuurfunctie Peilsprong
Recreatieve hotspot
Ecologische hotspot OV-cluster 101
Vincent Janssen - Juli 2020
0
250m
102
103
Vincent Janssen - Juli 2020
Reizen over water Het water, dat een nieuwe verbinding vormt in Gouda kan ook dienen als transportmiddel. Zoals Rotterdam de watertaxi kent, zou deze in Gouda ook een plek kunnen krijgen. Als verbinder tussen de stedelijke woonomgeving en het station, ziekenhuis, winkelcentrum of museum. De watertaxi krijgt aanmeerpunten op een aantal prominente plekken in het stadspark.
De haven, centraal in het park gelegen, verhuurt kleine bootjes om Gouda vanuit het water te beleven. Door de aanlegsteigers aan de randen van het park wordt de overgang tussen het park en het water bereikbaar gemaakt.
Watertaxi aanmeerplek Haven 0
Aanlegsteiger
250m
104
Watertaxi Rotterdam
Huurboten in Amsterdam
De Goudse watertaxi en openbare aanlegsteigers
105
Vincent Janssen - Juli 2020
Beweegbare objecten als indicator van een dynamische waterstand.
Normaal
Extreem
Vaste vlonder - staat onder water bij hoog water
Normaal
Extreem
Dynamische vlonder - beweegt mee met water 106
107
Vincent Janssen - Juli 2020
Colofon
Nieuwe dynamiek Een waterrijk perspectief voor Gouda Dit document is tot stand gekomen dankzij de ondersteuning van mijn afstudeercommissie: Gerwin de Vries (Flux landscape architecture) Lot Locher (Amsterdam rainproof) Irene Poortinga (Amsterdam rainproof) Met speciale dank voor mijn mentor gedurende mijn afstudeerperiode Huub Juurlink (Juurlink en Geluk landscape and urbanism) Met daarnaast dank voor de imput van experts: Martin Goosens (Hoogheemraadschap Rijnland) Janette Bessembinder (KNMI) Joris Vos (BRO) Ruben van de Giessen (Gemeente Amsterdam)
Vincent Janssen www.omgevingsbeleving.nl info@omgevingsbeleving 06-17.359.392 108