Rick Groeneveld - De Overstap

De Overstap,

Naar toekomstbestendige stadsbuurten

RICK GROENEVELD MASTER STEDENBOUW

De Overstap,

Naar toekomstbestendige stadsbuurten

EEN ONTWERP VOOR GEZONDE, TOEKOMSTBESTENDIGE EN AUTOVRIJE STADSBUURTEN DOOR MIDDEL VAN EEN NIEUW SYSTEEM VOOR CENTRAAL PARKEREN

RICK GROENEVELD Master Stedenbouw Academie van Bouwkunst oktober 2020 Mentor: Huub Juurlink Commissie: Pierre-Alexandre Marchevet Rick ten Doeschate

GRADUATION PROJECT

Samenvatting

GROEI

CASESTUDY

De stad breidt uit en wordt drukker en daarmee neemt de druk op de openbare ruimte steeds meer toe.

Maar waar laat je de auto? En wat levert het precies op? Dit test ik door een vooroorlogse stadsbuurt van Amsterdam als case-study te nemen.

Hierin ga ik op zoek naar de juiste locatie, inbedding en ontwerp voor het parkeerconcept.

OPGAVEN

Hierdoor zijn een aantal essentiële opgaven zoal hittestress, wateropvang, biodiversiteit - maar ook veilig lopen, fietsen en recreëren slecht op te vangen in het ruimtelijk domein. Vooral in de dichtbebouwde bestaande stadsdelen.

In een zoektocht naar ruimte ben ik uitgekomen bij de geparkeerde auto.

DE LUWE BUURT

Daaropvolgend schets ik een perspectief voor een nieuw netwerk van routes, verbindingen en een herinrichting van de openbare ruimte die voldoen aan alle ambities om de stadsbuurt veilig, attractief en klimaatbestendig te krijgen.

PARKEERCONCEPT

Door middel van een nieuw parkeerconcept, waarbij alle auto’s op een slimme manier, centraal in de wijk een parkeerplek krijgen, kan de benodigde ruimte op straat worden vrijgespeeld, zonder dat de mobiliteit van de auto wordt ondermijnd.

5

RICK GROENEVELD

6

GRADUATION PROJECT

Inhoudsopgave

01

STADSE OPGAVEN

09

02 DE AUTO

19

03 AMBITIE

39

04 PARKEERCONCEPT

49

05 LOCATIE

57

06 INTERVENTIE

69

07

WINST (DE LUWE BUURT)

99

BIJLAGEN

113

7

RICK GROENEVELD

01

8

GRADUATION PROJECT

STADSE OPGAVEN

9

RICK GROENEVELD

10

GRADUATION PROJECT

Kunnen we op straat spelen En is er Na alle beweging En iedereen Nog wel plek voor de regen?

11

RICK GROENEVELD

Steeds meer mensen trekken naar de stad. Op zoek naar een woning, werkplek of voor recreatie. De stad doet haar best om de drukte op te vangen, maar de toestroom heeft een onweerlegbaar effect op de openbare ruimte.

12

GRADUATION PROJECT

De stad breidt uit

+ 200.000 INWONERS (2040) + 70.000 WONINGEN (2040)

woningbouwplannen + strategische ruimtereservering Amsterdam 2040

13

RICK GROENEVELD

Dagelijkse beweging

Evenementen

Ruimte voor parkeren

Momentum vraagt om ruimte 14

GRADUATION PROJECT

Te weinig ruimte Er ontstaat een ruimtegebrek omdat er in de relatief krappe straatprofielen van alles samen moet komen. Veilig lopen en fietsen, maar ook sporten en spelen, evenementen en recreatie en het kunnen parkeren van de fiets en de auto.

STRATEN STAAN VOL

15

RICK GROENEVELD

KOPENHAGEN 2011 150MM REGENVAL IN 2 UUR SCHADE: 1 MILJARD EURO Bron: Parool, 9 oktober 2014

Regenwater

Hittestress

Amsterdam voorjaar 2020

Schone lucht & Biodiversiteit 16

GRADUATION PROJECT

Klimaatopgaven Amsterdam heeft, net als veel andere steden, te kampen met klimaatgerelateerde problematiek.

De veelal verharde straten vol met auto’s zijn zowel onder andere verantwoordelijk voor het probleem. Door de verharding loopt het regenwater niet goed weg en kunnen de afwatersystemen overbalast raken. De hoeveelheid blik opstraat zorgt, tesamen met de verharding voor een extra opwarming tijdens hete dagen.

Schade door extreme regenval, hittestress en achteruitgang van natuur en biodiversiteit zijn serieuze opgaven voor de stad.

VEEL STRATEN ZIJN VOLLEDIG VERHARD

17

RICK GROENEVELD

02

18

GRADUATION PROJECT

DE AUTO

19

RICK GROENEVELD

Het autogebruik in Amsterdam is gemiddeld slechts 27% en wordt langzaam minder. De openbare ruimte die de auto in beslag neemt is veruit het hoogst ten opzichte van alle andere modaliteiten. Met name voor parkeren is dit absurd, aangezien de auto gemiddeld 23 van de 24 uur per dag ongebruikt stilstaat.

Alhoewel fietsers in Amsterdam goed vertegenwoordigd zijn, is het autogebruik nog steeds hoog. Zo’n 830.000 autobewegingen per dag vinden plaats in Amsterdam.

En terwijl het aantal verplaatsingen afneemt, neem thet autobezit juist toe! Met nog meer stilstaande auto’s als resultaat.

20

GRADUATION PROJECT

Dominantie van de auto

21

RICK GROENEVELD

12M2

Foto: eigendom Daan Wubben, De Correspondent

22

GRADUATION PROJECT

12M2

Foto: eigendom Daan Wubben, De Correspondent

23

RICK GROENEVELD

12 MINUTEN ZOEKEN - 50.000 ONNODIGE KILOMETERS PER DAG

In de meeste buurten van Amsterdam kan je ogenschijnlijk ‘voor de deur’ parkeren middels een vergunning.

Toch kost het vinden van een parkeerplek in de drukke stadsbuurten gemiddeld 12 minuten. Dit zoekgedrag resulteert in zo’n 50.000 onnodige extra kilometers.

(Bron: Uitvoeringsagenda Mobiliteit Amsterdam, 2015)

Het alternatief is de parkeergarage. De meeste garages in diezelfde buurten staan overigens leeg. Ze zijn namelijk duur, onhandig en liggen bovendien op locaties waar je niet dagelijks wilt zijn.

LEEG, DUUR EN NIET UITNODIGEND

24

GRADUATION PROJECT

Parkeren is een opgave

Transferia aan de randen van de stad bieden een oplossing. Echter zijn ook deze plekken noodzakelijk kwaad. De puur technische benadering van deze toepassing zorgt dat het non-plekken zijn zonder enige kwaliteit en voorzieningen.

Ten opzichte van het aantal geparkeerde auto’s in de stad stelt het aantal dat deze transferia gebruikt vrij weinig voor.

NON-PLEK

Tot slot staat de stad voor een opgave om voor genoeg oplaadpunten te zorgen. Deze infrastructurele kwestie staad onder tijdsdruk aangezien auto’s op fossiele brandstof na 2030 niet meer welkom zijn.

DE ELECTRISCHE OPGAVE

25

RICK GROENEVELD

Stilstaande auto’s in de fietsstad

totaal aantal parkeerplaatsen Amsterdam

26

GRADUATION PROJECT

260.000 PARKEERPLAATSEN 3.2 MILJOEN M2

27

RICK GROENEVELD

Grootste uitdaging in de stadsbuurten

bij grote stations en industrieterreinen net buiten de centrumring. In rap tempo kwamen de woonwijken tot stand voor de snel groeiende stad. Water was niet meer in elke straat nodig en de auto bestond nog niet met als resultaat dichtbebouwde woonbuurten met een menselijke maat.

3 ZONES

Als we kijken naar de tijd waarin de verschillende buurten van de stad ontwikkeld zijn en welke mobiliteit op dat moment leidend was voor de ontwikkeling kunnen we Amsterdam grofweg in 3 zones verdelen.

CENTRUM

Het oudste deel van de stad, ontwikkeld vanaf 1600 toen de scheepvaart hoogtij vierde. Het centrumgebied is dooraderd met waterwegen om de buurten, via het IJ met de zee te kunnen verbinden. De hoeveelheid water beperkt de overige openbare ruimte dat resulteert in krappe profielen waar auto, fietser en wandelaar het onderling moeten uitvechten. De parkeerplaatsdichtheid in relatie tot de openbare ruimte, maar vooral in relatie tot de gebruiker is hier dan ook redelijk laak.

PEREFERIE

De volgende golf van groei zet vaart vanaf de jaren ‘50 en gaat gepaard met de intrede van de auto. Licht, lucht en ruimte voor de mens en de wagens is het gospel voor het AUP. Brede lanen, ruime straten en genoeg parkeerplek.

UITDAGING

Inmiddels is de auto ook de oude stadsbuurten en het centrum ingeslopen en rijdt en staat hij overal. Dit geeft in de oude stadsbuurten de grootste problematiek. Daar is zowel het autobezit, gebruik en het aantal parkeerplaatsen in relatie tot de openbare ruimte hoog. Vandaar dat ik dit project inzoom op een casestudy van een oude vooroorlogse stadsbuurt.

STASDBUURTEN

De ontwikkeling van de vooroorlogse stadsbuurten, ging vanaf 1850 samen met de opkomst van de industriele revolutie. Regionaal treinverkeer stopte

28

GRADUATION PROJECT

Amsterdamse jaarringen naar leeftijd bebouwing (Bron: Waag Society)

29

RICK GROENEVELD

Historisch perspectief REGIO

CENTRUM 1600 - 1800

schepen zijn de modus

het IJ, de trekvaarten en de havens bepalen de ligging in de regio

STADSBUURTEN 1850 - 1930

treinen op stoom

snelle verbindingen voor industriële doeleinden

PERIFERIE 1930 - 1970 Slotervaart

de komst van de auto

verbindt groeikernen met amsterdam 30

GRADUATION PROJECT

STAD

BUURT

de stad is verbonden met grachten en vaarten

gracht geeft ruimte aan mobiliteit straten zijn compact voor trage mens & paard + wagen

grachten maken plaats voor compacte wegen (paarden)trams, fietsen en karren bepalen de profielen

dankzij trein en industriële revolutie is groeit de stad met functionele arbeiderswijken (bereikbaar door fiets)

en staat functionele scheiding toe, met het AUP als gevolg

31

licht, lucht en ruimte, ook voor de auto. parkeerplaatsen en brede wegen concurreren met het domein van de trage mens

RICK GROENEVELD

Typering 3 zones

HET HISTORISCH CENTRUM

• • • •

STADSBUURTEN

DRUKBEZOCHT (TOERISME) WERKEN, WONEN EN RECREEREN VEEL BEZOEKERS STATIONS EN METRO

• • • •

32

DICHTE BEBOUWING (VOORAL WONEN) REGIONAAL NETWERK MET HET LOKALE VERKN VEEL TRAAG VERKEER VEEL STRAATPARKEREN

NOPEN

GRADUATION PROJECT

PERIFERIE

• • • • •

VEEL VERKEER RUIMTE OM TE BOUWEN VERKNOPEN VAN REGIONAAL EN STADSNETWERK OV STERK AANWEZIG VOORZIENINGEN AFWEZIG (TOEVOEGEN!)

33

RICK GROENEVELD

1 CENTRUM

2 STADSBUURTEN

3 PEREFERIE

15.000 PP

85.000 PP

80.000 PP

34

GRADUATION PROJECT

Steekproef auto x ruimte

1 CENTRUM

2 STADSBUURTEN

NIEUWMARKT

STAATSLIEDENBUURT

TOTAAL AANTAL AUTO’S: AUTOBEZIT PER WONING:

610 0,3

OPPERVLAKTE PARKEREN: AANTAL PARKEERPLEKKEN: PARKEERPLAATSDICHTHEID:

0.4 HA 320 20 P/HA

6.6% PARKEERVLAKKEN (0,4 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (5,9 HA)

1.300 0,5 2.6 HA 2.000 30/ HA

19 % 5%

12.6 %

6.6 %

66% AUTOGEBIED (3,9 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (5,9 HA)

SLOTERVAART

1.415 0,3 1.4 HA 1.400 43 / HA

46 %

66 %

3 RINGZONE

46% AUTOGEBIED (5,1 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (11,1 HA)

12.6% PARKEERVLAKKEN (1,4 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (11,1 HA)

= lokale weg + hoofdweg + parkeervak

35

19% AUTOGEBIED (10 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (53 HA)

5 % PARKEERVLAKKEN (2,6 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (53 HA)

RICK GROENEVELD

Casestudy: Staatsliedenbuurt

STAATSLIEDENBUURT

HAVENSTAD

CENTRUM

A10

36

GRADUATION PROJECT

GEBOUWD VÓÓR DE AUTO (1900) MAAR NIET VOOR DE AUTO

Straat als openbare ruimte, - Staatsliedenbuurt 1900

2020

1900

37

RICK GROENEVELD

46%

51.000 m 2

17.000 m 2 parkeren

38

GRADUATION PROJECT

Integratie in openbare ruime

Gebruiksruimte voor de mens

Landschap, klimaat en biodiversiteit in de stad

39

Ruimte voor mobiliteit

RICK GROENEVELD

03

40

GRADUATION PROJECT

AMBITIE

41

RICK GROENEVELD

De auto komt overal

In de Staatsliedenbuurt kan vandaag de dag de auto bijna overal komen op een aantal kleine autovrij (school) pleinjtes na. In de meeste straten is tevens langsparkeren op straat middels een parkeervergunning. Dit zijn 1400 parkeerplaatsen in totaal en dit staat elke avond vol.

Hierdoor is het overgrote deel van de buurt verhard heeft het te maken met afwaterproblemen tijdens hevige stormbuien en hittestress op warme dagen.

42

GRADUATION PROJECT

1.400 PARKEERPLEKKEN 17.000 M2

43

RICK GROENEVELD

Ambitie voor de buurt

Heel de buurt kan een omslag maken! Er ontstaat netwerk van plekken, met veilige, interactieve straten tussen en verneterde groene verbindingen tussen park, buurt en watergangen gericht op kwaliteit voor de dagelijkse gebruiker: de mens en de natuur!

44

GRADUATION PROJECT

45

RICK GROENEVELD

veilige wandelroutes

auto te gast

Gestroomlijnd Het drukke dagelijkse bestaan gaat door, dus de routing moet goed zijn door de buurt. Voor de wandelende opa, de racefietser en ook de auto-liefhebber.

(tijdelijke) parkeer-zone

fietsparkeren

Geactiveerd stoepzone

En laten we ons richten op het activeren van het straatleven! Dit gaat om beleving en interactie, maar ook ruimte voor sport, beweging en spelen. Voor jong en oud.

sport/wandelroutes

ruimte voor terras

geveltuin

speelplekken 46

ontmoetingsplekken

GRADUATION PROJECT

stormwaterretentie

Adaptief We moeten niet bang zijn voor water! Laat de stad maar vernatten, maar maak er wel ruimte voor! Een afwaterssysteem op buurtschaal heeft ruimte nodig, maar scheelt wel weer het bouwen en onderhouden van een riool en kan prachtige plekken opleveren.

verkoeling

kades/water toegankkelijk

watersysteem op buurtschaal

infiltererend bodem

Verwilderd groene verbindingen

Er wordt ons een kans geboden om fundamenteel ruimte te geven aan natuur in de stad. Alleen dan ontstaan biotopen die op buurt en stadschaal met elkaar verbonden kunnen worden en weer zorgen voor een gezond ecosysteem, maar ook schone lucht en verkoeling.

diverse biotopen

wandelroutes 47

kruiden en bloemen

RICK GROENEVELD

Maar waar die 1400

48

GRADUATION PROJECT

r parkeren 0 auto’s?

49

RICK GROENEVELD

04

50

GRADUATION PROJECT

PARKEER CONCEPT

51

RICK GROENEVELD

Het ‘parkeermoment’ Ik heb de auto nodig voor mijn werk

5

in

m

n

pe

lo

k ts fie 30 wer 7. aar n

KIDS

Ma & Pa, Gezin • • • •

l

8.05

ve n- g Ki rda de

oo Ba ssch i s

s

i Hu

PAPA WERKT IN ZAANDAM MAMA GAAT VROEG OP DE FIETS RIJDT ELKE DAG OP EN NEER ZOEKT S’AVONDS 12 MINUTEN NAAR EEN PLEK

8.10

8.20

Huurauto’s vind ik ook prima.

WER

Jen, Starter

r’

• WERKT IN ROTTERDAM • KAN TIJDEN FLEXIBEL INDELEN • SPORT OM DE DAG

e - ek rn ex l co Fl erkp eew off ‘C

is

Hu

8.20

8.30

in

ijk

e w rtj nt Uu itso sp

Buiten parkeren?

Vogelschijt!

ee

th

o Ap

Opa Hans, liefhebber • HEEFT OLD-TIMER • WIL HEM GRAAG VEILIG EN DROOG LATEN STAAN • GAAT PAAR KEER PER WEEK NAAR BEP EN ZUS

is

Hu

10.20

52

n n( ale ijne h Op edic m

10.30

GRADUATION PROJECT

Maar eerst is de grote vraag. Hoe zorg je ervoor dat 1400 auto’s in een goed werkend systeem op één plek komen te staan? Daarvoor is het belangrijk juist op zoek te gaan naar een manier centraal parkeren aantrekkelijk te maken.

Waarom werkt het tot nu toe niet? Hoe zou het wel kunnen werken? Hoe kan het makkelijker? En wat doet men eigenlijk vlak voor en vlak na het parkeren?

KIDS ijf

l rb

e

ijf

l rb

werk

P 8.30

9.00

ve n- g Ki rda de

P 17.00

17.30

17.40

ho sc

ol

sis

Ba

rm

pe

Su

17.50

17.50

kt

ar

is

Hu

18.30

SHOP

RK

SPORT o

P

ng

t et au M ur hu

P

werk

9.30

10.30

Sp

16.00

17.10

o ch rts

ol is

en en Et hal af

o

17.20

18.30

Hu

18.50

19.00

FOOD

)

ek

ZORG n

e f- nk Ko dri fie

11.00

m

et

r aa

n tje n Ri us i k e Z oe Br

p

Be

P

nd

la

er at W n

ritje

12.15

t - ark Su rm auto pe et m

15.00

53

P

15.45

SHOP

2

n pe . lo uis n i H m

16.00

RICK GROENEVELD

GEEN TOEVOEGING AAN JE DAG (VOORZIENINGEN)

RUIMTES WAAR JE NIET WILT ZIJN

PARKEREN IS GEDOE! (VER WEG, KOST TIJD)

DUUR EN ÉÉNZIJDIG 54

GRADUATION PROJECT

Centraal parkeren

Centrale parkeervoorzieningen worden vaak vanuit een technisch oogpunt, met focus op de auto benaderd. Een combinatie van ontsluitingswegen, parkeernormen, bouwkosten en gebruiksprogrognoses ligt ten grondslag aan de bouw vaan een parkeervoorziening.

Echter wordt er bij deze benadering het menselijke aspect, de gebruiker, vergeten.

SPOORBOOM, OPGANG, PLEK ZOEKEN, KAARTJE HALEN, EN TRAP AF - EEN OMSLACHTIGE ROUTING

Veel garages en transferia liggen daardoor op de verkeerde plek, vanuit het oogpunt van de gebruiker en beleving; aan de rand van de stad of wijk, op goedkope grond waar verder niks te beleven is. Het parkeren zelf is omslachtig genoeg en vervolgens ben je op een non-plek zonder voorzieningen, nog steeds verwijderd van je bestemming.

EEN PLEK ZOEKEN KOST GEMIDDELD 12 MINUTEN IN DE DRUKKE STADSBUURTEN VAN AMSTERDAM EN LEVERT 50.000 EXTRA ZOEK-KILOMETERS OP AAN AUTOVERKEER

55

RICK GROENEVELD

Basisprincipes voor De Overstap

Om centraal parkeren voor elkaar te krijgen is het belangrijk in de huid van de automobilist te kruipen. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden om centraal parkeren aantrekkelijk te maken? Uiteindelijk komt het neer op 3 basiprincipes:

56

GRADUATION PROJECT

CENTRALE LIGGING

01

Parkeren vind niet aan de rand van de stad of wijk plaats, maar in het hart van de wijk. Bereikbaar voor iedereen binnen 5 minuten lopen en verbonden met goede wandel en fietsroutes.

02

MULTIPURPOSE Door het parkeermoment te koppelen aan dagelijkse voorzieningen van de gebruiker wordt het een efficient onderdeel van de dag.

GEEN GEDOE!

03

Omslachtig zoeken naar een plekje is verleden tijd. Er zijn verschillende systemen op de markt die ervoor zorgen dat het parkeren makkelijk en snel gebeurt. Je rijdt een liftje in en de rest gaat vanzelf. Deze systemen zijn tevens enorm ruimtebesparend.

57

RICK GROENEVELD

05

58

GRADUATION PROJECT

LOCATIE

59

RICK GROENEVELD

Plan Kalff 1900

“De stad als kunstwerk”

Voorzieningen in de plint (vooral op hoeken) Rijke architectuur (materiaal, ornamenten)

Beukmaat zichtbaar in ritme van de gevel

Individuele en portiekentrees aan de straat Gebouw en straat in verhouding 14m

Profiel gedefinieerd Stoepenzone verwelkomd interactie Openbare ruimte is voor iedereen en veilig 60

GRADUATION PROJECT

VARIATIE AAN EENHEDEN BINNEN HET BLOK

HERKENBARE PLINT EN TOP

GEVELS HEBBEN EEN VERFIJND GRID

Witte kozijnen

Versiering ‘dode hoek’

Contrasten

Witte accenten

Houten entree

Bogen

Natuurstenen entree

61

Versierde entrees

RICK GROENEVELD

De 100 jarige stadsbuurt

De Staatsliedenbuurt gebouwd rond 1900, is een van de dichtsbewoonde gebieden.

Heldere verkaveling met gesloten bouwblokken

De buurt is omsloten door de Haarlemmerweg (drukke stadsader) en het Westerpark aan het Noorden. De Kostverlorenvaart en de Frederik Hendriknuurt & Jordaan aan het zuiden.

Van origine (Plan Kalff) bestaat de verkaveling uit klassiek gesloten bouwblokken met heldere binnen/buiten structuur.

IN ERRE T L GW

In de periode tussen 1930 en 1970 heeft de focus voornamelijk gelegen op de uitbreidingswijken en de wederopbouw. De buurten van voor deze periode, waaronder de Staatsliedenbuurt, raakten in verval met veel overlast tot gevolg. De doopnaam Kraakliedenbuurt ontstaat in deze periode.

In de jaren ‘80 besluit de gemeente hier aan te werken en een groot deel (mete name aan de westkant) wordt gesloopt. Er komen nieuwe bouwblokken in de plaats.

62

GRADUATION PROJECT

K WESTERPAR

Plekken en pleinen

Jaren ‘80 stadsvernieuwing

AAN JORD

T AAR V EN LOR R E TV KOS Legenda

Hoge dichtheid bebouwing

NIK HE R E D FRE BUURT DRIK

63

Bebouwing

Jaren ‘80 inbouw

RICK GROENEVELD

De nieuwe blokken schikken zich (met enkele uitzonderingen) in het stedenbouwkundige maatwerk van de oude wijk. De blokkenstructuur word, op enkele afwijkingen na, aangehouden. Ook de hoogte (4-6 lagen) en regels voor geleding, parcellering en ritmiek worden in mate opgevolgd.

Toch zijn er sterke verschillen. De estethische kwaliteit is veel minder rijk, ook worden er typische jaren tachtig materialen als betonplaten en kunstof toegepast in een door bakstenen gedomineerde wijk. Ornamenten blijven uit en over het algemeen worden de blokken grootschalig neergezet waarmee de uitstraling kaler en lomper wordt. Tevens zorgen de centrale opgangen en afwijkende ontsluitingstypologieën (gallerij) voor minder voordeuren aan de straat.

64

GRADUATION PROJECT

Jaren ‘80 Kraakliedenbuurt

Gevels flets en lage kwaliteit materialen

Jaren ‘ 80 operaties sterk voelbaar in de wijk

Door centrale entree is begane grond vooral blinde gevel

Te weinig ruimte voor fietsen - rommelig beeld Geparkeerde auto domineert het profiel Alles is verhard Voor water, hitte, biodiversiteit is geen plek

65

RICK GROENEVELD

Voorzieningen en dynamiek

De buurt heeft een duidelijk centrum - het VanLimburgStirum Plein en de daaraan gekoppelde tweede nassau straat. Hier bevinden zich de meeste voorzieningen zoals horeca, supermarkten, postkantoor etc. Door de buurt heen zijn scholen en kinderopvanglocaties verspreid evenals buurtwinkeltjes en speciaalzaken die op de hoeken zijn gesitueerd.

Scholen verspreid, met kleine speelplekjes

Het nabijgelegen Westegasterrein met horeca, evenementen en bijeenkomstfuncties trekt dynamiek op stadse schaal.

Kleine voorzieningen op de hoeken

Legenda Onderwijs Shops/Cafe Sport Kantoor Speelplek School/kdv 66

GRADUATION PROJECT

Westergasterreim horeca, ontmoeting (stad)

Van Limburgstirumplein horeca, ontmoeting, (buurt)

Centrale voorzieningenstraat supermarkt, apotheek, winkels, horeca

67

RICK GROENEVELD

Verkeers systeem

De auto is een dominant speler in het verkeerssysteem. Op enkele plekken (vaak bij scholen) na heeft de auto overal toegang. De buurt ligt omsloten door drie grote aders die op de schaal van het stadsdeel van belang zijn.

Waaronder de Haarlemmerweg, die als a-typische stadsstraat (wel een radiaal, geen voorzieningen eraan) een drukke ontsluiting is voor Amsterdam West.

Hierdoor ontstaat er een barriere tussen het Westerpark en de buurt.

Haarlemmerweg: 11.000 p/etm.

Verder is de buurt goed ontsloten, de bus gaat er omheen en de tram dwars door het centrum met een halte midden op het plein.

De fietsroutes zijn niet helder gedefinieerd en de auto- en fietsvrije plekken maakt het doorgaande fietsverkeer niet altijd even vloeiend.

Van Hallstraat: 7.000 p/etm.

Legenda

‘Traag’ netwerk

Woonstraten

Auto stadsnetwerk

Auto toegang

Tram Bus

Fietsroute door de buurt

Speelplek 68 School/kdv

GRADUATION PROJECT

Haarlemmerweg als barriere naar het park

Tram bereikt het plein Auto komt overal

Nassaukade: 9.000 p/etm.

Plekjes voor kinderen

69

RICK GROENEVELD

06

70

GRADUATION PROJECT

INTERVENTIE

71

RICK GROENEVELD

Uitgangspunten locatie

LANGS STADS-ONTSLUITINGSWEGEN (ZO MIN MOGELIJK DE WIJK IN)

GEKOPPELD AAN VOORZIENINGEN

72

GRADUATION PROJECT

CENTRAAL GELEGEN VOOR IEDEREEN BEREIKBAAR

HISTORISCHE BLOKKEN NIET AANTASTEN ‘JAREN 80 BLOKKEN TRANSFORMEREN

73

RICK GROENEVELD

WE

Inzoom VOORZIENINGEN Het plot grenst aan grofweg 3 zones.

De voorzieningenstraat, de luwe buurt met het schoolplein en de drukke ontsluitingsweg / route naar het park.

Dit zijn tevens de ankerpunten voor de stedenbouwkundige randvoorwaarden van de transformatie.

74

ESTERPARK

GRADUATION PROJECT

LUWE BUURT

75

RICK GROENEVELD

Transformatie blok

De projectlocatie bevat momenteel een bouwblok dat stamt uit de jaren 80 en wel een opknapbeurt kan gebruiken.

Bovendien valt het door de schaal van het blok en de ambigue voor- achterkant situatie uit de toon met de rest van de buurt.

Op deze locatie komt de overstapmachine + een vergelijkbaar programma aan wonen en voorzieningen,

76

GRADUATION PROJECT

172 woningen 15.500m2 bvo wonen 550 m2 bvo voorziening

167 woningen 18.600m2 bvo wonen 1.700 m2 bvo voorziening

77

RICK GROENEVELD

VOORZIENINGENSTRAAT 78

GRADUATION PROJECT

79

RICK GROENEVELD

HAARLEMMERSTRAAT 80

GRADUATION PROJECT

81

RICK GROENEVELD

SCHOOLPLEIN 82

GRADUATION PROJECT

83

RICK GROENEVELD

Overstap voor de buurt

Het oplossen van de parkeersituatie gaat plaatsvinden in de transformatie van een nieuw bouwblok. Dit blok zal ruimte bieden aan de opslag van de 1400 autos in de buurt en is via een ondergrondse toegang ontsloten.

Deze parkeermachine ligt centraal in de buurt en is gekoppeld aan de bestaande en nieuwe voorzieningen. De straten worden ontlast van het meeste autoverkeer en kunnen vergroenen.

BESTAANDE SITUATIE:

De auto rijdt overal ruimtebeslag, onveilig voor spelen, uitstoot

Parkeren kan overal ruimtebeslag, veel extra kilometers

84

Jaren ‘80 inbouw mist de historische kwaliteit

Veel verharding te weinig groen, niet klimaatadaptief

GRADUATION PROJECT

BEOOGDE SITUATIE:

Flink vergroenen! herinrichten openbare ruimte ten behoeven van klimaatopgaven

Centraal parkeren! in het hart van de wijk, gekoppeld aan voorzieningen Jaren ‘80 inbouw transformatie blok

De auto eromheen, eronderdoor & te gast! meer ruimte voor fietsers en voetgangers 85

RICK GROENEVELD

Drie vliegen in een klap. De drukke Haarlemmerweg wordt gedeeltelijk ondertunneld en maakt een naadloze aanhechting van park en buurt mogelijk.

Tussen 8.00 en 9.00 vinden de meeste bewegingen van de dag plaats (35%). Ook blijkt uit onderzoek dat minstens een derde van de autobezitters in de buurt de auto minder vaak dan 1 keer per week gebruikt. Dit houdt in dat er op de meeste dagen, tijdens het drukste uur 480 auto’s in een keer moeten kunnen passeren. De techniek die gebruikt wordt in het parkeergebouw van Dokk1 in Kopenhagen kan elke 2 minuten een auto ophalen of wegzetten.

Het doorgaande verkeer van de stadsradiaal kan ongehinderd van oost naar west.

En tot slot, de parkeervoorziening wordt via een ondergrondse ontsluiting bereikt.

Alle drie de ingrepen staan in het teken van een betere flow voor iedereen te voet, fiets of auto.

Bij een totaal van 16 liften hoef je dus nooit langer dan 2 minuten te wachten op je auto.

-5M > 70M (7% HELLINGBAAN)

Voorbeeld: Spaarndammertunnel

Voorbeeld: Schouwburgplein, Rotterdam

86

GRADUATION PROJECT

-1

-10M -5M

> 70M (7% HELLINGBAAN)

16 LIFTEN

87

RICK GROENEVELD

Begane grond BINNENTUIN

FIETS

Op de begane grond komen de belangrijkste stromen samen. De overstap vindt plaats in het hart van binnentuin. De publieke tuin is omsloten binnen het blok en toegankelijk via de 4 zijdes van het blok.

Elke zijde heeft een eigen karakter gekoppeld aan de voorzieningen en flow van de gebruiker.

Grote fietsparkeergarages (in totaal 1.000 plekken) flankeren de de twee overige zijden die tevens grenzen aan de nieuwe fietsstraten, welke zich als heldere routes door de buurt geleiden.

In de plint is extra ruimte voor nieuwe voorzieningen zoals een pakket-ophaalservice, een plek waar je een deel auto kunt huren.

VOORZIENINGEN

Aan de zuidwestzijde ligt het VanLimburgStirumplein met alle dynamische voorzieningen zoals horeca, supermarkt, postkantoor etcetra.

KIDS

Ertegenover ligt het schoolplein, waar in de plint van het nieuwe blok aangrenzend een kinderdagverblijf bij komt.

88

GRADUATION PROJECT

89

RICK GROENEVELD

90

GRADUATION PROJECT

De nieuwe buurttuin is de plek waar de overstap plaatsvindt. Voor en na je reis met de auto kom je via de binnentuin bij een van de uitgangen van het blok.

91

RICK GROENEVELD

Ensemble Het ensemble bestaat uit drie bouwblokken. De twee flankerende blokken zijn recht-toe-recht-aan nieuwe Amsterdamse bouwblokken en herstellen de originele morfologie van straten en plekken.

SCHIL

Het middelste blok vormt een schik om de overstap-machine. De blokken volgen de beeldkwaliteitrichtlijnen van de oorspronkelijke blokken van Kalff - met entrees (portiek) aan de straatkanten, een plint van minimaal 4 meter voor voorzieningen en een opbouw van 4 lagen met klassieke ritmiek in de facade (verticaal - plint, midden, kop, als horizontaal - waar de individuele korrel zichtbaar is)..

TOREN

De toren vormt het exclusieve icoon van het ensemble. Met zijn 58 meter in hoogte is het een aanwezige figurant in het spel dat zich (op de watertoren bij het GWL terrein na) niet boven de 15 meter afspeelt.

Evenals de watertorens van weleer is dit een infrastructureel icoon dat symbool staat voor een fundamentele kwaliteitsverbetering voor de buurt.

Watertoren GWL Terrein

92

GRADUATION PROJECT

16 liften

zonnenergie / batterij 1.400 pp 31 m

58m

m

33

93

demontabel

RICK GROENEVELD

DOORSNEDE 1:500

De insluiting van de parkeermachine in het blok zorgt voor een spanning tussen rust en dynamiek.

Het plein is druk, de binnentuin rustig. Na en voor en in- of uitstappen van de auto bevindt je je in een oase van rust.

Hier zien we de totale overgang, van ondergronds aanrijden - parkeren in de lift - uitstappen in de foyer - gekoppeld aan de binnentuin.

Met aan weerszijden de stedelijke ruimtes, enerszijds het luwe schoolplein, anderszijds het horecaplein met alle voorzieningen.

VANLIMBURGSTIRUM PLEIN

IN-/UITSTAPZONE

94

GRADUATION PROJECT

0

10m

SCHOOLPLEIN

95

RICK GROENEVELD

PLANKAART 1:2000

N 0

50m

96

GRADUATION PROJECT

97

RICK GROENEVELD

HAVENSTAD ZAANEMPLACEMENT

HOUTHAVENS

MARKTKWARTIER

SLOTERDIJK

98

GRADUATION PROJECT

Ontwikkelingen op grote schaal

De ondertunneling ondersteund niet alleen de ontsluiting en aanhechting van buurt en park, maar speelt ook op stedelijke schaal een grote rol in de uitbreiding van Amsterdam.

De stad dijt uit en begint vanaf nu bij het westergasterrein. Hier stopt een groot deel van het autoverkeer en gaat men ‘Amsterdams’, te voet of te fiets verder.

CENTRUM

De verbeterde aanhechting en routing in noord-zuid richting versterkt de fietsverbindingen voor de wijken die nog in ontwikkeling zijn.

Zo wordt de groeiende druk op het Westerpark ontlast.

N

99

RICK GROENEVELD

07

100

GRADUATION PROJECT

WINST

101

RICK GROENEVELD

Netwerk van plekken en routes Er ontstaat een nieuw netwerk van straten, ingericht voor de mens, natuur en klimaat. De auto is noodzakelijkerwijs welkom, maar voornamelijk te gast.

PARKBOULEVARD

De autoluwe boulevard met fietsstraat aan de parkzijde versterkt de verbinding tussen buurt en park

VOORZIENINGENSTRAAT

De centrale straat krijgt meer ruimte voor de voetganger om de dynamiek te stimuleren.

WOONSTRATEN

De meeste overige straten zijn autoluwe woonstraten waar interactie, veilig spelen en ruimte voor groen is.

102

FIETSSTRATEN

Zo zijn er Fietsstraten, gekoppeld aan de hub en het stedelijke fietsnetwerk.

PARKSTRATEN

De parkstraten lopen in noord-zuidrichting als groene aders van de buurt door tot in het Westerpark.

GRADUATION PROJECT

Watersysteem op buurtschaal

De transformatie van de straten biedt de kans om een regenwatersysteem op buurtsschaal te organiseren.

De Parkstraten kunnen gebruikt worden als bufferzone en begeleiden afvoer van overtollig water naar de grachten als bescherming voor heftige stormbuien.

103

RICK GROENEVELD

104

GRADUATION PROJECT

Wonend aan een parkstraat waan je je in een oase van groen. De volgroeide oude bomen zijn aangevuld met nieuwe jongelingen en de grote groene binnenstrip is een speeltuin voor mens en dier.

Tijdens hevige stormbuien hoeft niemand zich meer druk te maken voor overstromingen.

Zelfs de vos denkt dat de Brettenzone tot en met hier doorloopt.

105

RICK GROENEVELD

PARKBOULEVARD UITGANGSPUNTEN: - DOORGAAND VERKEER ONDERGRONDS - BREDERE STOEPEN MET FIETSPARKEREN - LOOPROUTE WATERZIJDE EN NIEUWE BRUGGEN - GROENE STRIPS MET NIEUWE BOMEN - AUTO TE GAST

VOORZIENINGENSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - BREDE STOEPEN - RUIMTE VOOR TERRAS EN FIETSPARKEREN - VEILIG FIETSEN AAN TWEE KANTEN - TRAM + DIENSTVOERTUIGEN - AUTO TE GAST OP TRAMBAAN (6.20M) - RUIMTE VOOR SOLITAIRE BOMEN EN GROENBAKKEN

FIETS/WOONSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - GROENE STRIPS - FIETSPARKEREN - GRASTEGELS RIJBAAN - GEVELTUIN TOT 1M - RUIMTE VOOR SPELEN

PARKSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - GROENE MIDDENSTROOK (8M) - KLEINE STOEPZONE, IETS VERHOOGD - STOEPEN (EEN KANT BREED GENOEG VOOR NOODDIENSTEN) - VERDER AUTOVRIJE STRIP - OPEN WATERAFVOER IN MIDDENBERM

106

GRADUATION PROJECT

107

PRINCIPEDOORSNEDES 1:400

RICK GROENEVELD

In de nieuwe woonstraten is een overdaad aan groen en speelruimte.

Onderweg naar je auto pluk je een appeltje of een vijg van de boom en haal je een kopje koffie op het plein terwijl je auto word opgehaald.

108

GRADUATION PROJECT

109

RICK GROENEVELD

110

GRADUATION PROJECT

111

RICK GROENEVELD

Bronnen Bont, de, A, Distelbrink, A & van Kessel, W. (2017) De Beweegvriendelijke Stad, URHAHN Amsterdam Boomen, van den, T & Venhoeven, T. (2012). De Mobiele Stad: Over de wisselwerking vana stad, spoor en snelweg. NAI010 Uitgervers, Rotterdam Boomen, T. van den ‘Ruimte voor de Amsterdamse binnenstad’ (2017) [website]: http://www.tijsvandenboomen.nl/ruimte-voor-deamsterdamse-binnenstad/ Brambilla, R. & Longo, G. (1977). For Pedestrians Only: Planning, Design and Management of Traffic-free zones. Whitney Library of Design, Watson-Guptill Productions, New York Breines, S. & Dean, W. J. (1974). The Pedestrian Revolution, Streets without cars. Random House Inc, New York Buursink, E. Wat makt de Negentiende eeuwse stadswijken zo succesvol? 2(210) Archined.[website]: https://www.archined. nl/2010/05/wat-maakt-de-negentiende-eeuwse-gordel-van-amsterdam-zo-succesvol/ Cammen, H. van der & L. de Klerk (2010) Ruimtelijke ordening: van grachtengordel tot vinexwijk. Spectrum City of Copenhagen (2012) Cloudburst Managemant Plan. Copenhagen Gemeente Amsterdam (2019) Amsterdamse Thermometer voor Bereikbaarheid. Amsterdam Gemeente Amsterdam (2016) Smart Mobility Actieprogramma 2016-2018, Amsterdam ‘How Robotic Parking Systems Enable Urban Architecture’, (2019). ArchDaily. [website]: https://www.archdaily.com/909192/howrobotic-parking-systems-enable-urban-architectur Kpvv CROW, ‘30% % tot 75% woont op loopafstand van dagelijkse voorzieningen’, juli 2016, [website]: https://kpvvdashboard-13. blogspot.com/2016/06/dummy-41-van-de-loopverplaatsingen.html National Parking Association (2018) Smart Solutions for Smart Mobility, Washington DC Mahlkow, N. and J. Donner (2016): From Planning to Implementation? The Role of Climate Change Adaptation Plans to Tackle Heat Stress. A Case Study of Berlin, Germany. Journal of Planning Education and Research 1-12.

Milakis, D, van Arem, B & van Wee, B (2017). Policy and society related implications of automated driving: a review of literature and directions for future research, in Journal of Intelligent Transportation Systems, accepted manuscript, available from http://dx.doi.org/10.1080/15472450.2017.1291351 Stowa, (2016) KAS, De KlimaatActieve Stad. [website]: http://www.stowa.nl/Upload/publicatie2014/KAS-Whitepaper-LR.pdf SUF, Sustainable Urban Futures (2017) [website]: http://urban.ias.unu.edu/index.php/cities-and-climate-change/ Schmidt Hammer Lassen architects (2015) Dokk1, Aarhus [website]: https://www.shl.dk/dokk1/

112

GRADUATION PROJECT

RICK GROENEVELD

Master Stedenbouw Academie van Bouwkunst 10 - 2020 Mentor: Huub Juurlink Commissie: Pierre-Alexandre Marchevet Rick ten Doeschate

113

RICK GROENEVELD

114

GRADUATION PROJECT

BIJLAGEN

115

1.400 plekken

Auto toegang in alle straten

LEVERT HET GOEDE OPENBARE RUIMTE OP?

VOOR IEDEREEN BINNEN 5 MINUTEN BEREIKBAAR?

Nee, de auto’s staan overal in de weg. Onveilig, ongezond, lelijk, hittestress.

In theorie wel, in de praktijk is het 12 minuten zoeken naar een plek en dan nog teruglopen.

KOPPELING MET DAGELIJKSE VOORZIENINGEN?

In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen

KOSTEN EN HAALBAARHEID? (TWEEDE LEVEN)

Goedkoop, weinig onderhoud en goed her - in te richten

STEDENBOUWKUNDIGE INPASBAARHEID?

Geen enorme impact qua bebouwing, wel in het straatbeeld

Studie: Parkeren in de Staatsliedenbuurt

Op dit moment staan er 1400 auto’s op straat in de Staatsliedenbuurt. In mijn zoektocht naar hoe dit anders kan volgt hier een quickscan om de conventionele opties langs te gaan. Naast de drie basisprincipes wordt er in deze quickscan gekeken naar stedenbouwkundige inpasbaarheid en het feit of een dergelijk systeem in de loop der jaren een tweede leven kan fungeren.

01 STRAATPARKEREN

QUICKSCAN PARKEEROPTIES

Binnentuinen + Ruimte genoeg (55.000m2 - 2000p.p. (27m2) + Zorgt voor minder rij-bewegingen + Kan bovengronds + Verspreid door buurt - Ingewikkelde egendomkwestie - Nieuwe tuinen op niveau geen volle grond

Onder gracht

925 p.p. (27m2) & 2.085 p.p. (12m2) 7.750 m2

6.300 m2

+ Genoeg + Mooie oplossing, aan de randen

25.000 m2

- Zeer duur - Moeilijk te combineren met ruimtes voor voorzieningen - Moeilijk een tweede leven te geven (misschien water opvang?)

10.800 m2

Albert Cuypgarage

Ondergrond (openbare ruimte)

+ Aantallen haalbaar bij meerdere verdiepingen + Grote en kleine opties mogelijk + Esthetisch inpasbaar + Centraliteit combineren met functies (sport, horeca, winkels, werk) 1.000 m2 1.000 m2

Silodam

- Dure onderneming - Diep graven problematisch in Amsterdam

1.000 m2

Van Beuningenplein Q Park Groningen

In nieuw gebouw los in openbare ruimte

+ Goedkope oplossing + Mogelijk bij transformatie + Goed te koppelen aan voorzieningen - Absoluut geen ruimte in de buurt - Buiten plangebied (in het park?)

- Of heel hoog in binnentuin Houthavens

Ingepast in blokken

350 m2 p/s - 48x = 19.200 m2 = 1400 p.p. (12m2)

800 m2 p/s - 48x = 38.400 m2 = 1400 p.p. (27m2)

Kosten Esthetische inpasbaarheid Connectie met voorzieningen (HUB2.0)

ONDERZOEK: WAAR PARKEREN? RUIMTE IS BEPERKT

Op straat: Niet genoeg ruimte (opgaven)

In de binnentuinen: Probleem met eigendom, tuinen

Onder water: Duur en monofunctioneel

Geintegreerd in blok: Versnipperde opgave

Centraal onder de grond: Duur en monofunctioneel

Centraal in openbare ruimte: Niet genoeg ruimte

QUICKSCAN BEOORDELING

LEVERT HET GOEDE OPENBARE RUIMTE OP?

MOGELIJKHEID OM 1400 PLEKKEN OP TE VANGEN?

VOOR IEDEREEN BINNEN 5 MINUTEN BEREIKBAAR?

KOPPELING MET DAGELIJKSE VOORZIENINGEN?

KOSTEN EN HAALBAARHEID? (TWEEDE LEVEN)

STEDENBOUWKUNDIGE INPASBAARHEID?

Binnentuinen

Nee, de auto’s staan overal in de weg. Onveilig, ongezond, lelijk, hittestress.

In theorie wel, in de praktijk is het 12 minuten zoeken naar een plek en dan nog teruglopen.

In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen

Goedkoop, weinig onderhoud en goed her - in te richten

Geen enorme impact qua bebouwing, wel in het straatbeeld

Water is onderdeel van stedenbouw

Onder gracht

Mooi weggewerkt

In principe wel

Genoeg opties om het bereikbaar te houden

Bestaande voorzieningen wel, maar toevoegen is lastig

Zeer duur en geen tweede leven voor de stad. (Misschien waterretentie?)

Prima, alleen kan er geen bomen meer planten.

Nee, weinig ruimte tenzij je flink de diepte in gaat

Weinig opties voor verspreiding door de buurt

In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen

Vrij duur en geen tweede leven voor de stad. (Misschien waterretentie?)

Er is geen ruimte voor nieuwe gebouwen

Beperkte mogelijkheden

Nieuwbouw leent zich uitstekend voor inpassing van HUB2.0 concept

Duur project, maar kan in tweede leven terugverdiend worden

Dat ligt aan de schaal en het ontwerp

Door verspreiding en automatische systemen zou het kunnen

Bij verspreiding is het voor iedereen dichtbij

In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen

Duur project, maar kan in tweede leven terugverdiend worden

Kan met goede architectuur prima ingepast worden

Ondergrond (openbare ruimte)

Vrij onzichtbaar

In nieuw gebouw los in openbare ruimte

Druk op openbare ruimte wordt groter bij nieuwe gebouwen

Ingepast en verdeeld in blokken

Kansen voor autoluwe en autovrije structuren

SYSTEEM - Liften brengen auto naar verdieping - ‘Plaatser’ plaatst/haalt auto - Verdiepingshoogte gemiddeld 2m per auto - Afmeting: 5.5x2.6

RICK GROENEVELD

122