De Overstap,
Naar toekomstbestendige stadsbuurten
RICK GROENEVELD MASTER STEDENBOUW
De Overstap,
Naar toekomstbestendige stadsbuurten
EEN ONTWERP VOOR GEZONDE, TOEKOMSTBESTENDIGE EN AUTOVRIJE STADSBUURTEN DOOR MIDDEL VAN EEN NIEUW SYSTEEM VOOR CENTRAAL PARKEREN
RICK GROENEVELD Master Stedenbouw Academie van Bouwkunst oktober 2020 Mentor: Huub Juurlink Commissie: Pierre-Alexandre Marchevet Rick ten Doeschate
GRADUATION PROJECT
Samenvatting
GROEI
CASESTUDY
De stad breidt uit en wordt drukker en daarmee neemt de druk op de openbare ruimte steeds meer toe.
Maar waar laat je de auto? En wat levert het precies op? Dit test ik door een vooroorlogse stadsbuurt van Amsterdam als case-study te nemen. Hierin ga ik op zoek naar de juiste locatie, inbedding en ontwerp voor het parkeerconcept.
OPGAVEN
Hierdoor zijn een aantal essentiële opgaven zoal hittestress, wateropvang, biodiversiteit - maar ook veilig lopen, fietsen en recreëren slecht op te vangen in het ruimtelijk domein. Vooral in de dichtbebouwde bestaande stadsdelen. In een zoektocht naar ruimte ben ik uitgekomen bij de geparkeerde auto.
DE LUWE BUURT
Daaropvolgend schets ik een perspectief voor een nieuw netwerk van routes, verbindingen en een herinrichting van de openbare ruimte die voldoen aan alle ambities om de stadsbuurt veilig, attractief en klimaatbestendig te krijgen.
PARKEERCONCEPT
Door middel van een nieuw parkeerconcept, waarbij alle auto’s op een slimme manier, centraal in de wijk een parkeerplek krijgen, kan de benodigde ruimte op straat worden vrijgespeeld, zonder dat de mobiliteit van de auto wordt ondermijnd.
5
RICK GROENEVELD
6
GRADUATION PROJECT
Inhoudsopgave
01
STADSE OPGAVEN
09
02 DE AUTO
19
03 AMBITIE
39
04 PARKEERCONCEPT
49
05 LOCATIE
57
06 INTERVENTIE
69
07
WINST (DE LUWE BUURT)
99
BIJLAGEN
113
7
RICK GROENEVELD
01
8
GRADUATION PROJECT
STADSE OPGAVEN
9
RICK GROENEVELD
10
GRADUATION PROJECT
Kunnen we op straat spelen En is er Na alle beweging En iedereen Nog wel plek voor de regen?
11
RICK GROENEVELD
Steeds meer mensen trekken naar de stad. Op zoek naar een woning, werkplek of voor recreatie. De stad doet haar best om de drukte op te vangen, maar de toestroom heeft een onweerlegbaar effect op de openbare ruimte.
12
GRADUATION PROJECT
De stad breidt uit
+ 200.000 INWONERS (2040) + 70.000 WONINGEN (2040)
woningbouwplannen + strategische ruimtereservering Amsterdam 2040
13
RICK GROENEVELD
Dagelijkse beweging
Evenementen
Ruimte voor parkeren
Momentum vraagt om ruimte 14
GRADUATION PROJECT
Te weinig ruimte Er ontstaat een ruimtegebrek omdat er in de relatief krappe straatprofielen van alles samen moet komen. Veilig lopen en fietsen, maar ook sporten en spelen, evenementen en recreatie en het kunnen parkeren van de fiets en de auto.
STRATEN STAAN VOL
15
RICK GROENEVELD
KOPENHAGEN 2011 150MM REGENVAL IN 2 UUR SCHADE: 1 MILJARD EURO Bron: Parool, 9 oktober 2014
Regenwater
Hittestress
Amsterdam voorjaar 2020
Schone lucht & Biodiversiteit 16
GRADUATION PROJECT
Klimaatopgaven Amsterdam heeft, net als veel andere steden, te kampen met klimaatgerelateerde problematiek.
De veelal verharde straten vol met auto’s zijn zowel onder andere verantwoordelijk voor het probleem. Door de verharding loopt het regenwater niet goed weg en kunnen de afwatersystemen overbalast raken. De hoeveelheid blik opstraat zorgt, tesamen met de verharding voor een extra opwarming tijdens hete dagen.
Schade door extreme regenval, hittestress en achteruitgang van natuur en biodiversiteit zijn serieuze opgaven voor de stad.
VEEL STRATEN ZIJN VOLLEDIG VERHARD
17
RICK GROENEVELD
02
18
GRADUATION PROJECT
DE AUTO
19
RICK GROENEVELD
Het autogebruik in Amsterdam is gemiddeld slechts 27% en wordt langzaam minder. De openbare ruimte die de auto in beslag neemt is veruit het hoogst ten opzichte van alle andere modaliteiten. Met name voor parkeren is dit absurd, aangezien de auto gemiddeld 23 van de 24 uur per dag ongebruikt stilstaat. Alhoewel fietsers in Amsterdam goed vertegenwoordigd zijn, is het autogebruik nog steeds hoog. Zo’n 830.000 autobewegingen per dag vinden plaats in Amsterdam. En terwijl het aantal verplaatsingen afneemt, neem thet autobezit juist toe! Met nog meer stilstaande auto’s als resultaat.
20
GRADUATION PROJECT
Dominantie van de auto
21
RICK GROENEVELD
12M2
Foto: eigendom Daan Wubben, De Correspondent
22
GRADUATION PROJECT
12M2
Foto: eigendom Daan Wubben, De Correspondent
23
RICK GROENEVELD
12 MINUTEN ZOEKEN - 50.000 ONNODIGE KILOMETERS PER DAG
In de meeste buurten van Amsterdam kan je ogenschijnlijk ‘voor de deur’ parkeren middels een vergunning. Toch kost het vinden van een parkeerplek in de drukke stadsbuurten gemiddeld 12 minuten. Dit zoekgedrag resulteert in zo’n 50.000 onnodige extra kilometers. (Bron: Uitvoeringsagenda Mobiliteit Amsterdam, 2015)
Het alternatief is de parkeergarage. De meeste garages in diezelfde buurten staan overigens leeg. Ze zijn namelijk duur, onhandig en liggen bovendien op locaties waar je niet dagelijks wilt zijn.
LEEG, DUUR EN NIET UITNODIGEND
24
GRADUATION PROJECT
Parkeren is een opgave
Transferia aan de randen van de stad bieden een oplossing. Echter zijn ook deze plekken noodzakelijk kwaad. De puur technische benadering van deze toepassing zorgt dat het non-plekken zijn zonder enige kwaliteit en voorzieningen. Ten opzichte van het aantal geparkeerde auto’s in de stad stelt het aantal dat deze transferia gebruikt vrij weinig voor. NON-PLEK
Tot slot staat de stad voor een opgave om voor genoeg oplaadpunten te zorgen. Deze infrastructurele kwestie staad onder tijdsdruk aangezien auto’s op fossiele brandstof na 2030 niet meer welkom zijn.
DE ELECTRISCHE OPGAVE
25
RICK GROENEVELD
Stilstaande auto’s in de fietsstad
totaal aantal parkeerplaatsen Amsterdam
26
GRADUATION PROJECT
260.000 PARKEERPLAATSEN 3.2 MILJOEN M2
27
RICK GROENEVELD
Grootste uitdaging in de stadsbuurten
bij grote stations en industrieterreinen net buiten de centrumring. In rap tempo kwamen de woonwijken tot stand voor de snel groeiende stad. Water was niet meer in elke straat nodig en de auto bestond nog niet met als resultaat dichtbebouwde woonbuurten met een menselijke maat.
3 ZONES
Als we kijken naar de tijd waarin de verschillende buurten van de stad ontwikkeld zijn en welke mobiliteit op dat moment leidend was voor de ontwikkeling kunnen we Amsterdam grofweg in 3 zones verdelen. CENTRUM
Het oudste deel van de stad, ontwikkeld vanaf 1600 toen de scheepvaart hoogtij vierde. Het centrumgebied is dooraderd met waterwegen om de buurten, via het IJ met de zee te kunnen verbinden. De hoeveelheid water beperkt de overige openbare ruimte dat resulteert in krappe profielen waar auto, fietser en wandelaar het onderling moeten uitvechten. De parkeerplaatsdichtheid in relatie tot de openbare ruimte, maar vooral in relatie tot de gebruiker is hier dan ook redelijk laak.
PEREFERIE
De volgende golf van groei zet vaart vanaf de jaren ‘50 en gaat gepaard met de intrede van de auto. Licht, lucht en ruimte voor de mens en de wagens is het gospel voor het AUP. Brede lanen, ruime straten en genoeg parkeerplek. UITDAGING
Inmiddels is de auto ook de oude stadsbuurten en het centrum ingeslopen en rijdt en staat hij overal. Dit geeft in de oude stadsbuurten de grootste problematiek. Daar is zowel het autobezit, gebruik en het aantal parkeerplaatsen in relatie tot de openbare ruimte hoog. Vandaar dat ik dit project inzoom op een casestudy van een oude vooroorlogse stadsbuurt.
STASDBUURTEN
De ontwikkeling van de vooroorlogse stadsbuurten, ging vanaf 1850 samen met de opkomst van de industriele revolutie. Regionaal treinverkeer stopte
28
GRADUATION PROJECT
Amsterdamse jaarringen naar leeftijd bebouwing (Bron: Waag Society)
29
RICK GROENEVELD
Historisch perspectief REGIO
CENTRUM 1600 - 1800
schepen zijn de modus
het IJ, de trekvaarten en de havens bepalen de ligging in de regio
STADSBUURTEN 1850 - 1930
treinen op stoom
snelle verbindingen voor industriële doeleinden
PERIFERIE 1930 - 1970 Slotervaart
de komst van de auto
verbindt groeikernen met amsterdam 30
GRADUATION PROJECT
STAD
BUURT
de stad is verbonden met grachten en vaarten
gracht geeft ruimte aan mobiliteit straten zijn compact voor trage mens & paard + wagen
grachten maken plaats voor compacte wegen (paarden)trams, fietsen en karren bepalen de profielen
dankzij trein en industriële revolutie is groeit de stad met functionele arbeiderswijken (bereikbaar door fiets)
en staat functionele scheiding toe, met het AUP als gevolg
31
licht, lucht en ruimte, ook voor de auto. parkeerplaatsen en brede wegen concurreren met het domein van de trage mens
RICK GROENEVELD
Typering 3 zones
HET HISTORISCH CENTRUM
• • • •
STADSBUURTEN
DRUKBEZOCHT (TOERISME) WERKEN, WONEN EN RECREEREN VEEL BEZOEKERS STATIONS EN METRO
• • • •
32
DICHTE BEBOUWING (VOORAL WONEN) REGIONAAL NETWERK MET HET LOKALE VERKN VEEL TRAAG VERKEER VEEL STRAATPARKEREN
NOPEN
GRADUATION PROJECT
PERIFERIE
• • • • •
VEEL VERKEER RUIMTE OM TE BOUWEN VERKNOPEN VAN REGIONAAL EN STADSNETWERK OV STERK AANWEZIG VOORZIENINGEN AFWEZIG (TOEVOEGEN!)
33
RICK GROENEVELD
1 CENTRUM
2 STADSBUURTEN
3 PEREFERIE
15.000 PP
85.000 PP
80.000 PP
34
GRADUATION PROJECT
Steekproef auto x ruimte
1 CENTRUM
2 STADSBUURTEN
NIEUWMARKT
STAATSLIEDENBUURT
TOTAAL AANTAL AUTO’S: AUTOBEZIT PER WONING:
610 0,3
OPPERVLAKTE PARKEREN: AANTAL PARKEERPLEKKEN: PARKEERPLAATSDICHTHEID:
0.4 HA 320 20 P/HA
6.6% PARKEERVLAKKEN (0,4 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (5,9 HA)
1.300 0,5 2.6 HA 2.000 30/ HA
19 % 5%
12.6 %
6.6 %
66% AUTOGEBIED (3,9 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (5,9 HA)
SLOTERVAART
1.415 0,3 1.4 HA 1.400 43 / HA
46 %
66 %
3 RINGZONE
46% AUTOGEBIED (5,1 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (11,1 HA)
12.6% PARKEERVLAKKEN (1,4 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (11,1 HA)
= lokale weg + hoofdweg + parkeervak
35
19% AUTOGEBIED (10 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (53 HA)
5 % PARKEERVLAKKEN (2,6 HA) VAN PUBLIEKE RUIMTE (53 HA)
RICK GROENEVELD
Casestudy: Staatsliedenbuurt
STAATSLIEDENBUURT
HAVENSTAD
CENTRUM
A10
36
GRADUATION PROJECT
GEBOUWD VÓÓR DE AUTO (1900) MAAR NIET VOOR DE AUTO
Straat als openbare ruimte, - Staatsliedenbuurt 1900
2020
1900
37
RICK GROENEVELD
46%
51.000 m 2
17.000 m 2 parkeren
38
GRADUATION PROJECT
Integratie in openbare ruime
Gebruiksruimte voor de mens
Landschap, klimaat en biodiversiteit in de stad
39
Ruimte voor mobiliteit
RICK GROENEVELD
03
40
GRADUATION PROJECT
AMBITIE
41
RICK GROENEVELD
De auto komt overal
In de Staatsliedenbuurt kan vandaag de dag de auto bijna overal komen op een aantal kleine autovrij (school) pleinjtes na. In de meeste straten is tevens langsparkeren op straat middels een parkeervergunning. Dit zijn 1400 parkeerplaatsen in totaal en dit staat elke avond vol. Hierdoor is het overgrote deel van de buurt verhard heeft het te maken met afwaterproblemen tijdens hevige stormbuien en hittestress op warme dagen.
42
GRADUATION PROJECT
1.400 PARKEERPLEKKEN 17.000 M2
43
RICK GROENEVELD
Ambitie voor de buurt
Heel de buurt kan een omslag maken! Er ontstaat netwerk van plekken, met veilige, interactieve straten tussen en verneterde groene verbindingen tussen park, buurt en watergangen gericht op kwaliteit voor de dagelijkse gebruiker: de mens en de natuur!
44
GRADUATION PROJECT
45
RICK GROENEVELD
veilige wandelroutes
auto te gast
Gestroomlijnd Het drukke dagelijkse bestaan gaat door, dus de routing moet goed zijn door de buurt. Voor de wandelende opa, de racefietser en ook de auto-liefhebber.
(tijdelijke) parkeer-zone
fietsparkeren
Geactiveerd stoepzone
En laten we ons richten op het activeren van het straatleven! Dit gaat om beleving en interactie, maar ook ruimte voor sport, beweging en spelen. Voor jong en oud.
sport/wandelroutes
ruimte voor terras
geveltuin
speelplekken 46
ontmoetingsplekken
GRADUATION PROJECT
stormwaterretentie
Adaptief We moeten niet bang zijn voor water! Laat de stad maar vernatten, maar maak er wel ruimte voor! Een afwaterssysteem op buurtschaal heeft ruimte nodig, maar scheelt wel weer het bouwen en onderhouden van een riool en kan prachtige plekken opleveren.
verkoeling
kades/water toegankkelijk
watersysteem op buurtschaal
infiltererend bodem
Verwilderd groene verbindingen
Er wordt ons een kans geboden om fundamenteel ruimte te geven aan natuur in de stad. Alleen dan ontstaan biotopen die op buurt en stadschaal met elkaar verbonden kunnen worden en weer zorgen voor een gezond ecosysteem, maar ook schone lucht en verkoeling.
diverse biotopen
wandelroutes 47
kruiden en bloemen
RICK GROENEVELD
Maar waar die 1400
48
GRADUATION PROJECT
r parkeren 0 auto’s?
49
RICK GROENEVELD
04
50
GRADUATION PROJECT
PARKEER CONCEPT
51
RICK GROENEVELD
Het ‘parkeermoment’ Ik heb de auto nodig voor mijn werk
5
in
m
n
pe
lo
k ts fie 30 wer 7. aar n
KIDS
Ma & Pa, Gezin • • • •
l
8.05
ve n- g Ki rda de
oo Ba ssch i s
s
i Hu
PAPA WERKT IN ZAANDAM MAMA GAAT VROEG OP DE FIETS RIJDT ELKE DAG OP EN NEER ZOEKT S’AVONDS 12 MINUTEN NAAR EEN PLEK
8.10
8.20
Huurauto’s vind ik ook prima.
WER
Jen, Starter
r’
• WERKT IN ROTTERDAM • KAN TIJDEN FLEXIBEL INDELEN • SPORT OM DE DAG
e - ek rn ex l co Fl erkp eew off ‘C
is
Hu
8.20
8.30
in
ijk
e w rtj nt Uu itso sp
Buiten parkeren? Vogelschijt!
ee
th
o Ap
Opa Hans, liefhebber • HEEFT OLD-TIMER • WIL HEM GRAAG VEILIG EN DROOG LATEN STAAN • GAAT PAAR KEER PER WEEK NAAR BEP EN ZUS
is
Hu
10.20
52
n n( ale ijne h Op edic m
10.30
GRADUATION PROJECT
Maar eerst is de grote vraag. Hoe zorg je ervoor dat 1400 auto’s in een goed werkend systeem op één plek komen te staan? Daarvoor is het belangrijk juist op zoek te gaan naar een manier centraal parkeren aantrekkelijk te maken.
Waarom werkt het tot nu toe niet? Hoe zou het wel kunnen werken? Hoe kan het makkelijker? En wat doet men eigenlijk vlak voor en vlak na het parkeren?
KIDS ijf
l rb
e
ijf
l rb
werk
P 8.30
9.00
ve n- g Ki rda de
P 17.00
17.30
17.40
ho sc
ol
sis
Ba
rm
pe
Su
17.50
17.50
kt
ar
is
Hu
18.30
SHOP
RK
SPORT o
P
ng
t et au M ur hu
P
werk
9.30
10.30
Sp
16.00
17.10
o ch rts
ol is
en en Et hal af
o
17.20
18.30
Hu
18.50
19.00
FOOD
)
ek
ZORG n
e f- nk Ko dri fie
11.00
m
et
r aa
n tje n Ri us i k e Z oe Br
p
Be
P
nd
la
er at W n
ritje
12.15
t - ark Su rm auto pe et m
15.00
53
P
15.45
SHOP
2
n pe . lo uis n i H m
16.00
RICK GROENEVELD
GEEN TOEVOEGING AAN JE DAG (VOORZIENINGEN)
RUIMTES WAAR JE NIET WILT ZIJN
PARKEREN IS GEDOE! (VER WEG, KOST TIJD)
DUUR EN ÉÉNZIJDIG 54
GRADUATION PROJECT
Centraal parkeren
Centrale parkeervoorzieningen worden vaak vanuit een technisch oogpunt, met focus op de auto benaderd. Een combinatie van ontsluitingswegen, parkeernormen, bouwkosten en gebruiksprogrognoses ligt ten grondslag aan de bouw vaan een parkeervoorziening. Echter wordt er bij deze benadering het menselijke aspect, de gebruiker, vergeten. SPOORBOOM, OPGANG, PLEK ZOEKEN, KAARTJE HALEN, EN TRAP AF - EEN OMSLACHTIGE ROUTING
Veel garages en transferia liggen daardoor op de verkeerde plek, vanuit het oogpunt van de gebruiker en beleving; aan de rand van de stad of wijk, op goedkope grond waar verder niks te beleven is. Het parkeren zelf is omslachtig genoeg en vervolgens ben je op een non-plek zonder voorzieningen, nog steeds verwijderd van je bestemming.
EEN PLEK ZOEKEN KOST GEMIDDELD 12 MINUTEN IN DE DRUKKE STADSBUURTEN VAN AMSTERDAM EN LEVERT 50.000 EXTRA ZOEK-KILOMETERS OP AAN AUTOVERKEER
55
RICK GROENEVELD
Basisprincipes voor De Overstap
Om centraal parkeren voor elkaar te krijgen is het belangrijk in de huid van de automobilist te kruipen. Wat zijn de belangrijkste voorwaarden om centraal parkeren aantrekkelijk te maken? Uiteindelijk komt het neer op 3 basiprincipes:
56
GRADUATION PROJECT
CENTRALE LIGGING
01
Parkeren vind niet aan de rand van de stad of wijk plaats, maar in het hart van de wijk. Bereikbaar voor iedereen binnen 5 minuten lopen en verbonden met goede wandel en fietsroutes.
02
MULTIPURPOSE Door het parkeermoment te koppelen aan dagelijkse voorzieningen van de gebruiker wordt het een efficient onderdeel van de dag.
GEEN GEDOE!
03
Omslachtig zoeken naar een plekje is verleden tijd. Er zijn verschillende systemen op de markt die ervoor zorgen dat het parkeren makkelijk en snel gebeurt. Je rijdt een liftje in en de rest gaat vanzelf. Deze systemen zijn tevens enorm ruimtebesparend. 57
RICK GROENEVELD
05
58
GRADUATION PROJECT
LOCATIE
59
RICK GROENEVELD
Plan Kalff 1900
“De stad als kunstwerk”
Voorzieningen in de plint (vooral op hoeken) Rijke architectuur (materiaal, ornamenten)
Beukmaat zichtbaar in ritme van de gevel
Individuele en portiekentrees aan de straat Gebouw en straat in verhouding 14m
Profiel gedefinieerd Stoepenzone verwelkomd interactie Openbare ruimte is voor iedereen en veilig 60
GRADUATION PROJECT
VARIATIE AAN EENHEDEN BINNEN HET BLOK
HERKENBARE PLINT EN TOP
GEVELS HEBBEN EEN VERFIJND GRID
Witte kozijnen
Versiering ‘dode hoek’
Contrasten
Witte accenten
Houten entree
Bogen
Natuurstenen entree
61
Versierde entrees
RICK GROENEVELD
De 100 jarige stadsbuurt
De Staatsliedenbuurt gebouwd rond 1900, is een van de dichtsbewoonde gebieden.
Heldere verkaveling met gesloten bouwblokken
De buurt is omsloten door de Haarlemmerweg (drukke stadsader) en het Westerpark aan het Noorden. De Kostverlorenvaart en de Frederik Hendriknuurt & Jordaan aan het zuiden. Van origine (Plan Kalff) bestaat de verkaveling uit klassiek gesloten bouwblokken met heldere binnen/buiten structuur.
IN ERRE T L GW
In de periode tussen 1930 en 1970 heeft de focus voornamelijk gelegen op de uitbreidingswijken en de wederopbouw. De buurten van voor deze periode, waaronder de Staatsliedenbuurt, raakten in verval met veel overlast tot gevolg. De doopnaam Kraakliedenbuurt ontstaat in deze periode. In de jaren ‘80 besluit de gemeente hier aan te werken en een groot deel (mete name aan de westkant) wordt gesloopt. Er komen nieuwe bouwblokken in de plaats.
62
GRADUATION PROJECT
K WESTERPAR
Plekken en pleinen
Jaren ‘80 stadsvernieuwing
AAN JORD
T AAR V EN LOR R E TV KOS Legenda
Hoge dichtheid bebouwing
NIK HE R E D FRE BUURT DRIK
63
Bebouwing
Jaren ‘80 inbouw
RICK GROENEVELD
De nieuwe blokken schikken zich (met enkele uitzonderingen) in het stedenbouwkundige maatwerk van de oude wijk. De blokkenstructuur word, op enkele afwijkingen na, aangehouden. Ook de hoogte (4-6 lagen) en regels voor geleding, parcellering en ritmiek worden in mate opgevolgd. Toch zijn er sterke verschillen. De estethische kwaliteit is veel minder rijk, ook worden er typische jaren tachtig materialen als betonplaten en kunstof toegepast in een door bakstenen gedomineerde wijk. Ornamenten blijven uit en over het algemeen worden de blokken grootschalig neergezet waarmee de uitstraling kaler en lomper wordt. Tevens zorgen de centrale opgangen en afwijkende ontsluitingstypologieën (gallerij) voor minder voordeuren aan de straat.
64
GRADUATION PROJECT
Jaren ‘80 Kraakliedenbuurt
Gevels flets en lage kwaliteit materialen
Jaren ‘ 80 operaties sterk voelbaar in de wijk
Door centrale entree is begane grond vooral blinde gevel
Te weinig ruimte voor fietsen - rommelig beeld Geparkeerde auto domineert het profiel Alles is verhard Voor water, hitte, biodiversiteit is geen plek
65
RICK GROENEVELD
Voorzieningen en dynamiek
De buurt heeft een duidelijk centrum - het VanLimburgStirum Plein en de daaraan gekoppelde tweede nassau straat. Hier bevinden zich de meeste voorzieningen zoals horeca, supermarkten, postkantoor etc. Door de buurt heen zijn scholen en kinderopvanglocaties verspreid evenals buurtwinkeltjes en speciaalzaken die op de hoeken zijn gesitueerd.
Scholen verspreid, met kleine speelplekjes
Het nabijgelegen Westegasterrein met horeca, evenementen en bijeenkomstfuncties trekt dynamiek op stadse schaal.
Kleine voorzieningen op de hoeken
Legenda Onderwijs Shops/Cafe Sport Kantoor Speelplek School/kdv 66
GRADUATION PROJECT
Westergasterreim horeca, ontmoeting (stad)
Van Limburgstirumplein horeca, ontmoeting, (buurt)
Centrale voorzieningenstraat supermarkt, apotheek, winkels, horeca
67
RICK GROENEVELD
Verkeers systeem
De auto is een dominant speler in het verkeerssysteem. Op enkele plekken (vaak bij scholen) na heeft de auto overal toegang. De buurt ligt omsloten door drie grote aders die op de schaal van het stadsdeel van belang zijn. Waaronder de Haarlemmerweg, die als a-typische stadsstraat (wel een radiaal, geen voorzieningen eraan) een drukke ontsluiting is voor Amsterdam West. Hierdoor ontstaat er een barriere tussen het Westerpark en de buurt.
Haarlemmerweg: 11.000 p/etm.
Verder is de buurt goed ontsloten, de bus gaat er omheen en de tram dwars door het centrum met een halte midden op het plein. De fietsroutes zijn niet helder gedefinieerd en de auto- en fietsvrije plekken maakt het doorgaande fietsverkeer niet altijd even vloeiend.
Van Hallstraat: 7.000 p/etm.
Legenda
‘Traag’ netwerk
Woonstraten
Auto stadsnetwerk
Auto toegang
Tram Bus
Fietsroute door de buurt
Speelplek 68 School/kdv
GRADUATION PROJECT
Haarlemmerweg als barriere naar het park
Tram bereikt het plein Auto komt overal
Nassaukade: 9.000 p/etm.
Plekjes voor kinderen
69
RICK GROENEVELD
06
70
GRADUATION PROJECT
INTERVENTIE
71
RICK GROENEVELD
Uitgangspunten locatie
LANGS STADS-ONTSLUITINGSWEGEN (ZO MIN MOGELIJK DE WIJK IN)
GEKOPPELD AAN VOORZIENINGEN
72
GRADUATION PROJECT
CENTRAAL GELEGEN VOOR IEDEREEN BEREIKBAAR
HISTORISCHE BLOKKEN NIET AANTASTEN ‘JAREN 80 BLOKKEN TRANSFORMEREN
73
RICK GROENEVELD
WE
Inzoom VOORZIENINGEN Het plot grenst aan grofweg 3 zones. De voorzieningenstraat, de luwe buurt met het schoolplein en de drukke ontsluitingsweg / route naar het park. Dit zijn tevens de ankerpunten voor de stedenbouwkundige randvoorwaarden van de transformatie.
74
ESTERPARK
GRADUATION PROJECT
LUWE BUURT
75
RICK GROENEVELD
Transformatie blok
De projectlocatie bevat momenteel een bouwblok dat stamt uit de jaren 80 en wel een opknapbeurt kan gebruiken. Bovendien valt het door de schaal van het blok en de ambigue voor- achterkant situatie uit de toon met de rest van de buurt. Op deze locatie komt de overstapmachine + een vergelijkbaar programma aan wonen en voorzieningen,
76
GRADUATION PROJECT
172 woningen 15.500m2 bvo wonen 550 m2 bvo voorziening
167 woningen 18.600m2 bvo wonen 1.700 m2 bvo voorziening
77
RICK GROENEVELD
VOORZIENINGENSTRAAT 78
GRADUATION PROJECT
79
RICK GROENEVELD
HAARLEMMERSTRAAT 80
GRADUATION PROJECT
81
RICK GROENEVELD
SCHOOLPLEIN 82
GRADUATION PROJECT
83
RICK GROENEVELD
Overstap voor de buurt
Het oplossen van de parkeersituatie gaat plaatsvinden in de transformatie van een nieuw bouwblok. Dit blok zal ruimte bieden aan de opslag van de 1400 autos in de buurt en is via een ondergrondse toegang ontsloten.
Deze parkeermachine ligt centraal in de buurt en is gekoppeld aan de bestaande en nieuwe voorzieningen. De straten worden ontlast van het meeste autoverkeer en kunnen vergroenen.
BESTAANDE SITUATIE:
De auto rijdt overal ruimtebeslag, onveilig voor spelen, uitstoot
Parkeren kan overal ruimtebeslag, veel extra kilometers
84
Jaren ‘80 inbouw mist de historische kwaliteit
Veel verharding te weinig groen, niet klimaatadaptief
GRADUATION PROJECT
BEOOGDE SITUATIE:
Flink vergroenen! herinrichten openbare ruimte ten behoeven van klimaatopgaven
Centraal parkeren! in het hart van de wijk, gekoppeld aan voorzieningen Jaren ‘80 inbouw transformatie blok
De auto eromheen, eronderdoor & te gast! meer ruimte voor fietsers en voetgangers 85
RICK GROENEVELD
Drie vliegen in een klap. De drukke Haarlemmerweg wordt gedeeltelijk ondertunneld en maakt een naadloze aanhechting van park en buurt mogelijk.
Tussen 8.00 en 9.00 vinden de meeste bewegingen van de dag plaats (35%). Ook blijkt uit onderzoek dat minstens een derde van de autobezitters in de buurt de auto minder vaak dan 1 keer per week gebruikt. Dit houdt in dat er op de meeste dagen, tijdens het drukste uur 480 auto’s in een keer moeten kunnen passeren. De techniek die gebruikt wordt in het parkeergebouw van Dokk1 in Kopenhagen kan elke 2 minuten een auto ophalen of wegzetten.
Het doorgaande verkeer van de stadsradiaal kan ongehinderd van oost naar west. En tot slot, de parkeervoorziening wordt via een ondergrondse ontsluiting bereikt. Alle drie de ingrepen staan in het teken van een betere flow voor iedereen te voet, fiets of auto.
Bij een totaal van 16 liften hoef je dus nooit langer dan 2 minuten te wachten op je auto.
-5M > 70M (7% HELLINGBAAN)
Voorbeeld: Spaarndammertunnel
Voorbeeld: Schouwburgplein, Rotterdam
86
GRADUATION PROJECT
-1
-10M -5M
> 70M (7% HELLINGBAAN)
16 LIFTEN
87
RICK GROENEVELD
Begane grond BINNENTUIN
FIETS
Op de begane grond komen de belangrijkste stromen samen. De overstap vindt plaats in het hart van binnentuin. De publieke tuin is omsloten binnen het blok en toegankelijk via de 4 zijdes van het blok. Elke zijde heeft een eigen karakter gekoppeld aan de voorzieningen en flow van de gebruiker.
Grote fietsparkeergarages (in totaal 1.000 plekken) flankeren de de twee overige zijden die tevens grenzen aan de nieuwe fietsstraten, welke zich als heldere routes door de buurt geleiden. In de plint is extra ruimte voor nieuwe voorzieningen zoals een pakket-ophaalservice, een plek waar je een deel auto kunt huren.
VOORZIENINGEN
Aan de zuidwestzijde ligt het VanLimburgStirumplein met alle dynamische voorzieningen zoals horeca, supermarkt, postkantoor etcetra. KIDS
Ertegenover ligt het schoolplein, waar in de plint van het nieuwe blok aangrenzend een kinderdagverblijf bij komt.
88
GRADUATION PROJECT
89
RICK GROENEVELD
90
GRADUATION PROJECT
De nieuwe buurttuin is de plek waar de overstap plaatsvindt. Voor en na je reis met de auto kom je via de binnentuin bij een van de uitgangen van het blok.
91
RICK GROENEVELD
Ensemble Het ensemble bestaat uit drie bouwblokken. De twee flankerende blokken zijn recht-toe-recht-aan nieuwe Amsterdamse bouwblokken en herstellen de originele morfologie van straten en plekken. SCHIL
Het middelste blok vormt een schik om de overstap-machine. De blokken volgen de beeldkwaliteitrichtlijnen van de oorspronkelijke blokken van Kalff - met entrees (portiek) aan de straatkanten, een plint van minimaal 4 meter voor voorzieningen en een opbouw van 4 lagen met klassieke ritmiek in de facade (verticaal - plint, midden, kop, als horizontaal - waar de individuele korrel zichtbaar is)..
TOREN
De toren vormt het exclusieve icoon van het ensemble. Met zijn 58 meter in hoogte is het een aanwezige figurant in het spel dat zich (op de watertoren bij het GWL terrein na) niet boven de 15 meter afspeelt. Evenals de watertorens van weleer is dit een infrastructureel icoon dat symbool staat voor een fundamentele kwaliteitsverbetering voor de buurt.
Watertoren GWL Terrein
92
GRADUATION PROJECT
16 liften
zonnenergie / batterij 1.400 pp 31 m
58m
m
33
93
demontabel
RICK GROENEVELD
DOORSNEDE 1:500
De insluiting van de parkeermachine in het blok zorgt voor een spanning tussen rust en dynamiek. Het plein is druk, de binnentuin rustig. Na en voor en in- of uitstappen van de auto bevindt je je in een oase van rust. Hier zien we de totale overgang, van ondergronds aanrijden - parkeren in de lift - uitstappen in de foyer - gekoppeld aan de binnentuin. Met aan weerszijden de stedelijke ruimtes, enerszijds het luwe schoolplein, anderszijds het horecaplein met alle voorzieningen.
VANLIMBURGSTIRUM PLEIN
IN-/UITSTAPZONE
94
GRADUATION PROJECT
0
10m
SCHOOLPLEIN
95
RICK GROENEVELD
PLANKAART 1:2000
N 0
50m
96
GRADUATION PROJECT
97
RICK GROENEVELD
HAVENSTAD ZAANEMPLACEMENT
HOUTHAVENS
MARKTKWARTIER
SLOTERDIJK
98
GRADUATION PROJECT
Ontwikkelingen op grote schaal
De ondertunneling ondersteund niet alleen de ontsluiting en aanhechting van buurt en park, maar speelt ook op stedelijke schaal een grote rol in de uitbreiding van Amsterdam. De stad dijt uit en begint vanaf nu bij het westergasterrein. Hier stopt een groot deel van het autoverkeer en gaat men ‘Amsterdams’, te voet of te fiets verder.
CENTRUM
De verbeterde aanhechting en routing in noord-zuid richting versterkt de fietsverbindingen voor de wijken die nog in ontwikkeling zijn. Zo wordt de groeiende druk op het Westerpark ontlast.
N
99
RICK GROENEVELD
07
100
GRADUATION PROJECT
WINST
101
RICK GROENEVELD
Netwerk van plekken en routes Er ontstaat een nieuw netwerk van straten, ingericht voor de mens, natuur en klimaat. De auto is noodzakelijkerwijs welkom, maar voornamelijk te gast. PARKBOULEVARD
De autoluwe boulevard met fietsstraat aan de parkzijde versterkt de verbinding tussen buurt en park
VOORZIENINGENSTRAAT
De centrale straat krijgt meer ruimte voor de voetganger om de dynamiek te stimuleren. WOONSTRATEN
De meeste overige straten zijn autoluwe woonstraten waar interactie, veilig spelen en ruimte voor groen is.
102
FIETSSTRATEN
Zo zijn er Fietsstraten, gekoppeld aan de hub en het stedelijke fietsnetwerk. PARKSTRATEN
De parkstraten lopen in noord-zuidrichting als groene aders van de buurt door tot in het Westerpark.
GRADUATION PROJECT
Watersysteem op buurtschaal
De transformatie van de straten biedt de kans om een regenwatersysteem op buurtsschaal te organiseren. De Parkstraten kunnen gebruikt worden als bufferzone en begeleiden afvoer van overtollig water naar de grachten als bescherming voor heftige stormbuien.
103
RICK GROENEVELD
104
GRADUATION PROJECT
Wonend aan een parkstraat waan je je in een oase van groen. De volgroeide oude bomen zijn aangevuld met nieuwe jongelingen en de grote groene binnenstrip is een speeltuin voor mens en dier. Tijdens hevige stormbuien hoeft niemand zich meer druk te maken voor overstromingen. Zelfs de vos denkt dat de Brettenzone tot en met hier doorloopt.
105
RICK GROENEVELD
PARKBOULEVARD UITGANGSPUNTEN: - DOORGAAND VERKEER ONDERGRONDS - BREDERE STOEPEN MET FIETSPARKEREN - LOOPROUTE WATERZIJDE EN NIEUWE BRUGGEN - GROENE STRIPS MET NIEUWE BOMEN - AUTO TE GAST
VOORZIENINGENSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - BREDE STOEPEN - RUIMTE VOOR TERRAS EN FIETSPARKEREN - VEILIG FIETSEN AAN TWEE KANTEN - TRAM + DIENSTVOERTUIGEN - AUTO TE GAST OP TRAMBAAN (6.20M) - RUIMTE VOOR SOLITAIRE BOMEN EN GROENBAKKEN
FIETS/WOONSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - GROENE STRIPS - FIETSPARKEREN - GRASTEGELS RIJBAAN - GEVELTUIN TOT 1M - RUIMTE VOOR SPELEN
PARKSTRAAT UITGANGSPUNTEN: - GROENE MIDDENSTROOK (8M) - KLEINE STOEPZONE, IETS VERHOOGD - STOEPEN (EEN KANT BREED GENOEG VOOR NOODDIENSTEN) - VERDER AUTOVRIJE STRIP - OPEN WATERAFVOER IN MIDDENBERM
106
GRADUATION PROJECT
107
PRINCIPEDOORSNEDES 1:400
RICK GROENEVELD
In de nieuwe woonstraten is een overdaad aan groen en speelruimte. Onderweg naar je auto pluk je een appeltje of een vijg van de boom en haal je een kopje koffie op het plein terwijl je auto word opgehaald.
108
GRADUATION PROJECT
109
RICK GROENEVELD
110
GRADUATION PROJECT
111
RICK GROENEVELD
Bronnen Bont, de, A, Distelbrink, A & van Kessel, W. (2017) De Beweegvriendelijke Stad, URHAHN Amsterdam Boomen, van den, T & Venhoeven, T. (2012). De Mobiele Stad: Over de wisselwerking vana stad, spoor en snelweg. NAI010 Uitgervers, Rotterdam Boomen, T. van den ‘Ruimte voor de Amsterdamse binnenstad’ (2017) [website]: http://www.tijsvandenboomen.nl/ruimte-voor-deamsterdamse-binnenstad/ Brambilla, R. & Longo, G. (1977). For Pedestrians Only: Planning, Design and Management of Traffic-free zones. Whitney Library of Design, Watson-Guptill Productions, New York Breines, S. & Dean, W. J. (1974). The Pedestrian Revolution, Streets without cars. Random House Inc, New York Buursink, E. Wat makt de Negentiende eeuwse stadswijken zo succesvol? 2(210) Archined.[website]: https://www.archined. nl/2010/05/wat-maakt-de-negentiende-eeuwse-gordel-van-amsterdam-zo-succesvol/ Cammen, H. van der & L. de Klerk (2010) Ruimtelijke ordening: van grachtengordel tot vinexwijk. Spectrum City of Copenhagen (2012) Cloudburst Managemant Plan. Copenhagen Gemeente Amsterdam (2019) Amsterdamse Thermometer voor Bereikbaarheid. Amsterdam Gemeente Amsterdam (2016) Smart Mobility Actieprogramma 2016-2018, Amsterdam ‘How Robotic Parking Systems Enable Urban Architecture’, (2019). ArchDaily. [website]: https://www.archdaily.com/909192/howrobotic-parking-systems-enable-urban-architectur Kpvv CROW, ‘30% % tot 75% woont op loopafstand van dagelijkse voorzieningen’, juli 2016, [website]: https://kpvvdashboard-13. blogspot.com/2016/06/dummy-41-van-de-loopverplaatsingen.html National Parking Association (2018) Smart Solutions for Smart Mobility, Washington DC Mahlkow, N. and J. Donner (2016): From Planning to Implementation? The Role of Climate Change Adaptation Plans to Tackle Heat Stress. A Case Study of Berlin, Germany. Journal of Planning Education and Research 1-12. Milakis, D, van Arem, B & van Wee, B (2017). Policy and society related implications of automated driving: a review of literature and directions for future research, in Journal of Intelligent Transportation Systems, accepted manuscript, available from http://dx.doi.org/10.1080/15472450.2017.1291351 Stowa, (2016) KAS, De KlimaatActieve Stad. [website]: http://www.stowa.nl/Upload/publicatie2014/KAS-Whitepaper-LR.pdf SUF, Sustainable Urban Futures (2017) [website]: http://urban.ias.unu.edu/index.php/cities-and-climate-change/ Schmidt Hammer Lassen architects (2015) Dokk1, Aarhus [website]: https://www.shl.dk/dokk1/
112
GRADUATION PROJECT
RICK GROENEVELD
Master Stedenbouw Academie van Bouwkunst 10 - 2020 Mentor: Huub Juurlink Commissie: Pierre-Alexandre Marchevet Rick ten Doeschate
113
RICK GROENEVELD
114
GRADUATION PROJECT
BIJLAGEN
115
1.400 plekken
Auto toegang in alle straten
LEVERT HET GOEDE OPENBARE RUIMTE OP?
VOOR IEDEREEN BINNEN 5 MINUTEN BEREIKBAAR?
Nee, de auto’s staan overal in de weg. Onveilig, ongezond, lelijk, hittestress.
In theorie wel, in de praktijk is het 12 minuten zoeken naar een plek en dan nog teruglopen.
KOPPELING MET DAGELIJKSE VOORZIENINGEN?
In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen
KOSTEN EN HAALBAARHEID? (TWEEDE LEVEN)
Goedkoop, weinig onderhoud en goed her - in te richten
STEDENBOUWKUNDIGE INPASBAARHEID?
Geen enorme impact qua bebouwing, wel in het straatbeeld
Studie: Parkeren in de Staatsliedenbuurt
Op dit moment staan er 1400 auto’s op straat in de Staatsliedenbuurt. In mijn zoektocht naar hoe dit anders kan volgt hier een quickscan om de conventionele opties langs te gaan. Naast de drie basisprincipes wordt er in deze quickscan gekeken naar stedenbouwkundige inpasbaarheid en het feit of een dergelijk systeem in de loop der jaren een tweede leven kan fungeren.
01 STRAATPARKEREN
QUICKSCAN PARKEEROPTIES
Binnentuinen + Ruimte genoeg (55.000m2 - 2000p.p. (27m2) + Zorgt voor minder rij-bewegingen + Kan bovengronds + Verspreid door buurt - Ingewikkelde egendomkwestie - Nieuwe tuinen op niveau geen volle grond
Onder gracht
925 p.p. (27m2) & 2.085 p.p. (12m2) 7.750 m2
6.300 m2
+ Genoeg + Mooie oplossing, aan de randen
25.000 m2
- Zeer duur - Moeilijk te combineren met ruimtes voor voorzieningen - Moeilijk een tweede leven te geven (misschien water opvang?)
10.800 m2
Albert Cuypgarage
Ondergrond (openbare ruimte)
+ Aantallen haalbaar bij meerdere verdiepingen + Grote en kleine opties mogelijk + Esthetisch inpasbaar + Centraliteit combineren met functies (sport, horeca, winkels, werk) 1.000 m2 1.000 m2
Silodam
- Dure onderneming - Diep graven problematisch in Amsterdam
1.000 m2
Van Beuningenplein Q Park Groningen
In nieuw gebouw los in openbare ruimte
+ Goedkope oplossing + Mogelijk bij transformatie + Goed te koppelen aan voorzieningen - Absoluut geen ruimte in de buurt - Buiten plangebied (in het park?) - Of heel hoog in binnentuin Houthavens
Ingepast in blokken
350 m2 p/s - 48x = 19.200 m2 = 1400 p.p. (12m2)
800 m2 p/s - 48x = 38.400 m2 = 1400 p.p. (27m2)
Kosten Esthetische inpasbaarheid Connectie met voorzieningen (HUB2.0)
ONDERZOEK: WAAR PARKEREN? RUIMTE IS BEPERKT
Op straat: Niet genoeg ruimte (opgaven)
In de binnentuinen: Probleem met eigendom, tuinen
Onder water: Duur en monofunctioneel
Geintegreerd in blok: Versnipperde opgave
Centraal onder de grond: Duur en monofunctioneel
Centraal in openbare ruimte: Niet genoeg ruimte
QUICKSCAN BEOORDELING
LEVERT HET GOEDE OPENBARE RUIMTE OP?
MOGELIJKHEID OM 1400 PLEKKEN OP TE VANGEN?
VOOR IEDEREEN BINNEN 5 MINUTEN BEREIKBAAR?
KOPPELING MET DAGELIJKSE VOORZIENINGEN?
KOSTEN EN HAALBAARHEID? (TWEEDE LEVEN)
STEDENBOUWKUNDIGE INPASBAARHEID?
Binnentuinen
Nee, de auto’s staan overal in de weg. Onveilig, ongezond, lelijk, hittestress.
In theorie wel, in de praktijk is het 12 minuten zoeken naar een plek en dan nog teruglopen.
In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen
Goedkoop, weinig onderhoud en goed her - in te richten
Geen enorme impact qua bebouwing, wel in het straatbeeld
Water is onderdeel van stedenbouw
Onder gracht
Mooi weggewerkt
In principe wel
Genoeg opties om het bereikbaar te houden
Bestaande voorzieningen wel, maar toevoegen is lastig
Zeer duur en geen tweede leven voor de stad. (Misschien waterretentie?)
Prima, alleen kan er geen bomen meer planten.
Nee, weinig ruimte tenzij je flink de diepte in gaat
Weinig opties voor verspreiding door de buurt
In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen
Vrij duur en geen tweede leven voor de stad. (Misschien waterretentie?)
Er is geen ruimte voor nieuwe gebouwen
Beperkte mogelijkheden
Nieuwbouw leent zich uitstekend voor inpassing van HUB2.0 concept
Duur project, maar kan in tweede leven terugverdiend worden
Dat ligt aan de schaal en het ontwerp
Door verspreiding en automatische systemen zou het kunnen
Bij verspreiding is het voor iedereen dichtbij
In deze buurt wel dankzij de verspreiding van voorzieningen
Duur project, maar kan in tweede leven terugverdiend worden
Kan met goede architectuur prima ingepast worden
Ondergrond (openbare ruimte)
Vrij onzichtbaar
In nieuw gebouw los in openbare ruimte
Druk op openbare ruimte wordt groter bij nieuwe gebouwen
Ingepast en verdeeld in blokken
Kansen voor autoluwe en autovrije structuren
SYSTEEM - Liften brengen auto naar verdieping - ‘Plaatser’ plaatst/haalt auto - Verdiepingshoogte gemiddeld 2m per auto - Afmeting: 5.5x2.6
RICK GROENEVELD
122