Theatre of Transformation. The City Decor of Almere
Maro Lange Architecture
Maro Lange lange_199@hotmail.com +31 6 43482166 Master of Architecture Academy of Architecture Amsterdam Comission: Bart Bulter Hannah Schubert Machiel Spaan External commission: Ricky Rijkenberg Stephan Verkuijlen Copyright 2024 2
Theatre of Transformation
3
4
Theatre of Transformation
Inhoud 01. Manifest 02. Almere: de geplande stad Gewonnen uit de Zuiderzee Van experiment naar volwaardige stad Cultuur in een new-town 03. De locatie 04. Het Stadsdecor Het Stadsdecor Theaterprogramma Strategie 05. De waarde van de Ruïne Onderwerp voor kunst Re-use 06. De opgave 07. Locatieanalyse Oorspronkelijk plan Bestaand gebied Focusgebied Het Kasteel Fundering Oost Fundering West Kloostermoppen Hekwerken 08. Ontwerpstrategie Herschikking van de elementen Mass / void Betekenis materialen 09. Het Ruïnetheater Het Ruïnetheater De Toren De Foyer De Kleine zaal De Tribune De Coulisse Overzicht interventies 10. Het Rietheater Het Riettheater Het kader Entreepaviljoen 11. Het Bostheater Het Bostheater Entreepaviljoen Het entreepad De Tribune en het Podium 12. Het Steentheater 13. Route De Muur Wandelementen 14. Dag als een bezoeker 15. Bronvermelding 16. Dankwoord
5
6
Theatre of Transformation
01. Manifest
7
Manifest 1/3
Een onafgebouwde ruïne. De kenmerkende kasteeltoren die boven de bomen uitsteekt. Achtergelaten bouwmaterialen. Verhalen over een kinderlokker die op het terrein zou wonen. Verhalen over illegale feestjes in een leeg zwembad in de kelder. Verhalen over een hond die achter je aan kwam als je over het hek klom. Het Kasteel Almere, en de bijbehorende legendes fascineerde mij 15 jaar geleden al. Sinds 2002 is de bouw van de beoogde trouwlocatie gestaakt en het terrein ontoegankelijk. Maar als tiener moest ik dit merkwaardige bouwwerk van dichterbij bekijken. Een gefabriceerd houten opstapje maakte het opmerkelijk makkelijk om het terrein te betreden. Ik was duidelijk niet de enige die deze plek van dichtbij wilde zien. Eenmaal op het terrein moest ik mij door overwoekerde natuur een weg zien te banen om bij het kasteel te komen. Het gebouw voelde kwetsbaar, aan haar lot overgelaten. Het was een leeg omhulsel, als een bouwwerk in een filmdecor.
8
Theatre of Transformation
9
10
Theatre of Transformation
11
12
Theatre of Transformation
13
14
Theatre of Transformation
15
16
Theatre of Transformation
17
18
Theatre of Transformation
19
20
Theatre of Transformation
21
22
Theatre of Transformation
Manifest 2/3
Doordat er 23 jaar niet naar het gebied is omgekeken is het gebied op natuurlijke wijze getransformeerd: Krakers bewonen het gebied, het gebied wordt gebruikt als grasweide voor schapen van de boer om de hoek, en de natuur heeft in samenspel met de achtergebleven ruïnes en bouwmaterialen spectaculaire vormen aangenomen. Naast het duidelijk zichtbare kasteel, zijn ook andere gebouwen en landschappelijke elementen van het oorspronkelijke plan al deels gebouwd, en veranderd in ruïnes. De contouren van de geschiedenis staan als een tekening in het landschap gekerfd. De verhalen in combinatie met de ruïnes en het verwilderde landschap resulteren in een plek met karakter, een plek die tot de verbeelding spreekt. De half afgebouwde structuren laten tevens interpretatie over voor een vervolg van de plek. De plek is uniek in haar fysieke voorkomen maar ongedefinieerd in het gebruik. Dit maakt dat al het denkbare nog mogelijk is op deze locatie en dat mijn fantasie op hol slaat.
23
24
Theatre of Transformation
25
26
Theatre of Transformation
27
28
Theatre of Transformation
29
30
Theatre of Transformation
31
32
Theatre of Transformation
33
Manifest 3/3
Een spontane plek als deze is een zeldzaamheid in de verder tot in de puntjes geplande stad Almere. Dit maakt dat de plek nu al een bepaalde kwaliteit met zich meebrengt. En, het mystieke voorkomen van de plek zoals zij nu is zit stevig in het collectief geheugen van de Almeerder gekerfd. Dit spontane en mystieke karakter zijn belangrijke kwaliteiten om te bewaken. Maar deze kwaliteit wordt op dit moment slechts door een handjevol mensen ervaren, de mensen en dieren die daadwerkelijk gebruik maken van de plek. En een beetje voor mensen als ik, die een fascinatie voor de plek hebben en met drones over het gebied vliegen. De plek moet een bestemming krijgen zodat meer mensen deze kwaliteit kunnen ervaren, maar deze bestemming moet niet teniet doen aan de bestaande kwaliteit van het gebied. Nog langere (formele) leegstand pakt bovendien waarschijnlijk nadelig uit voor het gebied. Met de vraag naar meer woningen is ook dit gebied een potentiële locatie voor woningbouw. Het gebied is al verkocht aan een projectontwikkelaar die een plan heeft om 850 woningen te bouwen. Het huidige bestemmingsplan laat dit niet toe, maar de politieke druk om woningbouw toch toe te staan groeit. Dit zou de in potentie meest waardevolle plek van de stad veranderen in wederom een nieuwe woonwijk: er is in Almere geen tekort aan bouwgrond, wel aan unieke plekken die tot de verbeelding spreken en inspireren. Ergens tussen loslaten en ingrijpen ligt mijn opgave: te weinig doen maakt dat het gebied hoogstwaarschijnlijk eindigt in een door commercie gedreven herontwikkeling; een ingrijpende interventie zou afbreuk doen aan de mystiek van het gebied. Daarom wil ik een functie die samensmelt met het gebied. Een functie die kan wortelen, maar die niet domineert. En een functie die, passend bij het karakter van het gebied, spontaniteit en verassing teruggeeft aan de groeiende stad Almere.
34
Theatre of Transformation
35
36
Theatre of Transformation
37
38
Theatre of Transformation
39
40
Theatre of Transformation
02. Almere: de geplande stad
41
Gewonnen uit de Zuiderzee In 1932 werd de Afsluitdijk gebouwd, en veranderde de Zuiderzee in het Ijsselmeer. Dit was het begin van de drooglegging van de twaalfde provincie van Nederland: Flevoland. Flevoland is in beginsel vooral bedacht om te voorzien in extra landbouwgrond. Pas later, na de Tweede Wereldoorlog, kwam men tot inzicht dat Flevoland ook voor een ander doel gebruikt kon worden: grootschalige huisvesting. Met name de snel groeiende bevolking van Amsterdam kan uitweiden naar twee nieuwe steden in de polder: Lelystad en Almere.
bron: Canon Noordoostpolder
42
Theatre of Transformation
bron: Hans Peters/Anefo/Nationaal Archief
43
1950
1970
1990
2023
44
Theatre of Transformation
In 1975 worden de eerste woningen gebouwd in Almere, in het stadsdeel Haven. In het oorspronkelijke plan van Flevoland is Almere de tweede stad van de provincie na de hoofdstad Lelystad. Echter zal Almere, door haar gunstige ligging nabij de Randstad, uitgroeien tot de met afstand grootste stad van de provincie. Anno 2023 telt Almere 223.183 inwoners, bijna drie keer zoveel als de circa 80.000 inwoners van Lelystad. Het inwonersaantal van Almere zal zich de komende jaren naar verwachting fors verder gaan uitbreiden, met het plan om in het komende decennia 60.000 woningen te bouwen zal Almere de vijfde stad van Nederland kunnen worden.
45
Van experiment naar volwaardige stad Almere is op het gebied van architectuur altijd een experimentele stad geweest. Van de meerkernige stedenbouwkundige opzet tot experimentele woonvormen, tot grote landschapskunstwerken. Het motto was lang: het kan in Almere. Een waardevolle instelling, die de stad en architectuur in het algemeen veel gebracht heeft. Maar de stad is inmiddels meer dan een experiment. Almere is met haar ruim 220.000 inwoners tot een volwaardige stad gegroeid.
46
Theatre of Transformation
bron: Benthem Crouwel
bron: Almere 2.0
bron: BDG Architecten
47
nt
verhouding
ARBEIDSPLAATSEN ALS PERCENTAGE VAN DE BEVOLKING PER REGIO
oordelijke Cultuur in een new-town
ok weinig
Een stad is meer dan een verzameling, weliswaar goed ontworpen, gebouwen. Mensen maken de stad. en eenduidig Mensen worden betrokken bij een stad, op moment dat zij binding voelen met de plek. Dit gevoel van ver-
bintenis lijkt in Almere nog te moet groeien. Almere is opgezet als een woonstad, met veel forensen die nsrijke sectoren dagelijks naar de grote steden trekken om te werken. Inmiddels begint Almere echter zelf een grote(re)
uwe
g.
het peil
an
stad te worden, en zal het zich de komende tijd moeten gaan ontwikkelen als een meer zelfstandige stad. De verdichting van het Centrumgebied, de forse uitbreiding van Hogeschool Windesheim, en nieuwe stadse wijken in Almere Poort en Pampus zullen hierbij helpen. Almere begint uit de puberteit te stappen, en zich te ontwikkelen tot een volwassen stad. Wat ook bij een volwassen stad hoort, is een levend cultuuraanbod. Cultuur kan helpen om identiteit te geven aan een stad. Dit is iets wat in Almere echter nog flink achterblijft.
oorgroeien tot
nselijk voor het
voorzieningen
Almere heeft weinig arbeidsplaatsen t.o.v. de omvang van de bevolking
epalen in hoge
Bron: CBS / NEO Observatory
het economisch
ors ingezet op
rsterken van
CULTUURAANBOD VAN DE 50 GROOTSTE GEMEENTEN VAN NEDERLAND Index op basis van het culturele aanbod, gemeten per hoofd van de bevolking
mische Agenda
clusters die
onomie,
t eigen
nsluiting
er goede
mengde
en. Omdat
ot deel juist
ordt daar veel Het culturele aanbod in Almere blijft ver achter bij steden met een vergelijkbare omvang. Bron: Atlas NL gemeenten
48
Theatre of Transformation
Bron: Trouw, 30 mei 2018
49
Van de cultuurinstellingen die er wel zijn, zijn opvallend veel theatergroepen: de rood onderstreepte in onderstaande tabel. De theatergroepen die voor mij opvallen zijn instellingen die vaak op wisselende locaties in de stad/in het landschap hun optredens doen. Ik vind dit een mooie vorm van kunst, omdat het een dialoog aangaat met de plek. Het kan in mijn inziens bijdragen aan het vormgeven van de identiteit van in dit geval de stad Almere.
Bron: Actuele ontwikkelingen Cultuur in Almere, 2020
50
Theatre of Transformation
Theatergezelschap Gouden Haas
Theatergezelschap Vis a Vis
Suburbia bij de Stadsboerderij
Strandlab bij het Almere Strand
51
De locatie van twee van de wat bekendere theatergroepen Vis a Vis en Suburbia staan op dit moment onder druk. De locatie van Vis a Vis wordt bedreigd door mogelijke geluidsoverlast voor een nog te bouwen woonwijk, en het gebouw waar Suburbia in is gevestigd wordt mogelijk gesloopt. Van het weinige aanbod aan cultuur dat er is, lijkt er ook nog een deel te verdwijnen.
Bron: Almere deze Week, 12 oktober 2023
52
Theatre of Transformation
Bron: De Architect, 17 april 2023
53
54
Theatre of Transformation
03. De locatie
55
6
Projectlocatie De projectlocatie waar ik mij op gefocust heb is het gebied waar Kasteel Almere deels gebouwd is. Het gebied heeft in het bestemmingsplan een reacratieve functie, en wordt ook in de toekomstvisies van de stad zodanig benoemd. In het Meerjarenperspectief Groen-blauw van de Gemeente Almere wordt het gebied aangeduid als een recreatieve bestemming in het toekomstige ‘stadsbos van de toekomst’
wat willen we bereiken?
bron: Meerjarenperspectief Groen-Blauw, Gemeente Almere
56
Theatre of Transformation
MEERJARENPERSPECTIEF GROENBLAUW ALMERE stadslandschap bos, park, water, strand, e.a. recreatief fietsnetwerk fiets vaarnetwerk Blauwe As recreatieve bestemming
versterken stadslandschap transformatie Almeerderhout naar stadsbos van de toekomst aanleg nieuwe natuur Eemvallei uitbreiden natuurnetwerk verkennen verbetering recreatief fietsnetwerk aanleg recreatieve track uitbreiden recreatief vaarnetwerk verkennen nieuwe recreatieve bestemmingen verkennen landschap(en) Almere Pampus aansluiting wijk op groen versterken
versterken landschap Oosterwold/Eemvallei - agrarisch woonlandschap, natuur + voedsel Nieuw Land - wetlands (delta natuur) water- + natuurontwikkeling De Baai - randmeren waterrecreatie, natuur + identiteit
57 0
1
2
3 km
58
Theatre of Transformation
59
Veel verschillende plannen zijn al langsgekomen in de 23 jaar dat het gebied leegstaat. Van een pretpark, tot casino, tot mogelijke Floriade-locatie. Op het moment van schrijven zijn er grofweg twee plannen die serieus ter discussie staan: Woningbouw, of het plan volgens oorspronkelijk plan afbouwen met hotel/welness en trouwfunctie. Ook zijn er twee mogelijkheden omtrent het eigendom van de plek: of een commerciële partij die de regie heeft om het gebied te herontwikkelen, of de gemeente die de regie in handen neemt en het gebied terug in gemeentelijke handen krijgt.
Bron: Omroep Flevoland, 29 november 2023
60
Theatre of Transformation
Bron: Almere deze Week, 14 februari 2023
Bron: Almere deze Week, 19 december 2023
61
62
Theatre of Transformation
04. Het Stadsdecor
63
Het Stadsdecor Het zien van deze foto triggerde iets bij mij. De ruïne wordt gebruikt als een decor voor een trouwfoto van één van de krakers die op het terrein woont. Ha, leuk dacht ik, dan wordt het toch nog gebruikt zoals het in eerste instantie bedoeld was, als trouwlocatie. Maar de foto deed mij ook denken aan een theaterdecor, waarin een schouwspel zich afspeelt achter de wanden van de ruïne. Het ongedefineerde karakter maakt dat mensen zelf invulling gaan geven aan de plek, het triggert de verbeelding. Dit voortdurende triggeren van verbeelding maakt dat het gebied een enorme artistieke potentie heeft. Dit heeft mij het inzicht gegeven dat de mystiek van het gebied omgezet kan worden in kunst. De achtergebleven structuren en de verwilderde natuur kunnen dienen als decor voor een voorstelling, expositie of een festival.
64
Theatre of Transformation
Bron: Patrick Photography
65
Theaterprogramma In mijn visie wordt het gebied een verzamelplek voor theater. Het overige culturele aanbod van Almere kan hier op aanhaken. Een belangrijke vraag die ik mij gesteld heb: op welke manier is theater en het gebied te verenigen?
66
Theatre of Transformation
67
Strategie Het theaterprogramma dient twee functies: de functie als drager en de functie als catalysator. De functie als drager houdt in dat het theaterprogramma zelf moet wortelen in het gebied. De functie moet een vaste plek krijgen en één worden met het gebied. Theater moet de identiteit worden van de plek. De functie als catalysator houdt in dat de theaterfunctie meer culturele en meer informelere activiteiten zou moeten aantrekken. Op deze manier kan het gebied geleidelijk en spontaan doorgroeien.
68
Theatre of Transformation
Drager
Catalysator
69
Het formele programma van theatervoorstelling kan samengaan met het meer informele programma. Gedurende de zomeravonden zal er een formeel programma geprogrammeerd zijn. De overige tijden van het jaar en de dag kan het gebied op verschillende, meer informele, manieren gebruikt worden. Als publiek parkgebied, kleinschalige horeca, exposities of trouwfeestjes.
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
22:00
O
N
D
Formeel programma: (buiten)theater voorstellingen, kleinschalige horeca Informeel: openbaar parkgebied, exposities, kleinschalige horeca, lezingen, trouwfeestjes, etc.
J
F
M
A
M
J
J
A
S
Formeel programma: (buiten)theater voorstellingen, kleinschalige horeca Informeel: openbaar parkgebied, exposities, kleinschalige horeca, lezingen, trouwfeestjes, etc.
70
Theatre of Transformation
bron: Suburbia
Informele activiteit gedurende de dag (bron: Patrick Photography)
Theaterprogramma en horeca gedurende de avond (bron: Suburbia)
71
72
Theatre of Transformation
05. De waarde van de Ruïne
73
De Ruïne als onderwerp voor kunst Het gebied en gebouw is voor een groot deel in verval geraakt. Dit verval wordt door veel mensen verafschuwd maar het heeft tegelijkertijd ook een bepaalde aantrekkingskracht. Een ruïne wekt melancholische gevoelens op en triggert de verbeelding. Het doet je afvragen wat er in verleden gebeurd is, maar laat je ook fantaseren over toekomstige mogelijkheden. Dit is wat mij betreft een belangrijke ruimtelijke eigenschap van het bestaande gebied die we zouden moeten omarmen, en gebruiken voor het vervolg van de plek.
‘De moderne ruïne is onbedoelde kunst, die uitnodigt tot subversieve acties en gedachten, alternatief ruimtegebruik en onconventionele vormgeving.’ - Mark Minkjan De ruïne is een fenomeen, die in de geschiedenis vaak onderwerp voor kunst geweest is. Van de tekeningen van Piranesi tot het werk van Anselm Kiefer, tot de foto’s van Yves Marchand en Romain Meffre. Dit roept bij mij de vraag op: op welke manier zou het Kasteel Almere onderwerp kunnen worden van kunst?
74
Theatre of Transformation
Piranesi’s tekeningen
Het werk van Anselm Kiefer
75
Het werk van Yves Marchand en Romain Meffre
Het werk van Yves Marchand en Romain Meffre
76
Theatre of Transformation
77
Kasteel Almere (bron: Patrick Photography)
78
Theatre of Transformation
79
Re-use Een andere waarde van deze ruïne is een meer praktische: de achterblijfselen. Er is een schat aan bouwmaterialen achtergebleven, er liggen al funderingen waar op verder gebouwd kan worden, en een enorm casco waar we in en rondom kunnen bouwen. Funderingen, bouwmaterialen, ruïnes. Deze drie vormen de basis voor mijn plan, het is mijn rol als architect om deze elementen met elkaar in balans te krijgen. Op die manier is het gebied op een circulaire manier, met weinige nieuwe middelen, te herontwikkelen.
‘Ruins are the end and simultaneously the start of architecture’ - Sou Fujimoto
80
Theatre of Transformation
Funderingen
Bouwmaterialen
Ruïnes
81
82
Theatre of Transformation
06. Opgave
83
Mijn project, Theatre of Transformation, is een alternatief plan voor Kasteel Almere. Een transformatie waarin de poëzie van de ruïne als ontwerpuitgangspunt wordt genomen. Een transformatie die is ontworpen met de achtergebleven bouwmaterialen, waardoor er amper nieuwe grondstoffen nodig zijn. Een transformatie die niet wordt gedreven door commercie, maar waar een culturele functie wordt ingepast waar de stad Almere zoveel behoefte aan heeft.
Theatre of Transformation. The City Decor of Almere 84
Theatre of Transformation
85
86
Theatre of Transformation
07. Locatieanalyse
87
88
Theatre of Transformation
89
Oorspronkelijk plan. bron: Penta Architecten
90
Theatre of Transformation
91
92
Theatre of Transformation
93
1. Het Kasteel
2. Westfundering
3. Oostfundering
4, Gepland restaurant
5. Geplande muur modeltuinen
9. Entreebrug
10. Geplande aanlegsteiger
12. Slangenmuur
94
Theatre of Transformation
13. Stapel kloostermoppen
14. Tijdelijke bewoners
15. Verwilderd bos
16. Schapenweide
17. Hekwerk
95
Focusgebied Eerder heb ik geschreven over ‘De Drager’ en ‘De Catalysator’. De drager zou een centrale plek op het terrein moeten hebben van waaruit de activiteit zich kan uitbreiden. Mede om deze reden ben ik mij gaan focussen op een centrale plek van het gebied, waar zich Het Kasteel en twee funderingsvelden zich bevinden. Deze drie plekken zijn tevens interresant omdat zij alle drie hun eigen karakter hebben: de Ruïne, het Bos en het Riet. Deze drie verschillende plekken kunnen drie verschillende theatertypologiën faciliteren.
• • •
Het Ruïnetheater waarin de bestaande ruïne als decor voor de voorstelling wordt gebruikt. De wanden van de ruïne vormen de voorgrond van de voorstelling. Het Bostheater waarin het bos als decor voor de voorstelling wordt gebruikt. De voorstelling speelt zich af in bos. Het Riettheater waarin het rietlandschap als decor voor de voorstelling wordt gebruikt. Het rietlandschap is de achtergrond van de voorstelling.
Een derde voordeel van deze drie plekken is de maatovereenkomst tussen elkaar. Hierdoor zijn deze plekken geschikt om op een circulaire manier bouwmaterialen uit te wisselen.
96
Theatre of Transformation
Drager
Catalysator
97
Bos
98
Ruï
ïne
Theatre of Transformation
Riet
99
Bostheater
100
Ruïneth
heater
Theatre of Transformation
Riettheater
101
ca. 60 m
ca. 50 m
d = ca. 7m
ca.
ca. 50 m
ca. 2 102
Theatre of Transformation
ca. 60 m
ca. 50 m
ca 9,5 m
ca. 150 m 50 m
ca 9,5 m
d = ca. 7m
250 m 103
104
Theatre of Transformation
105
Kasteel Almere vanaf de voorzijde, met kunstwerk van Kamp Seedorf
106
Theatre of Transformation
De binnenplaats van het Kasteel
De achterzijde van het kasteel
107
Betonnen wandelementen
Betonnen kanaalplaten
108
Theatre of Transformation
Kloostermoppen en houten rode kozijnen
Houten elementen
Stalen dakconstructie
109
110
Theatre of Transformation
111
Doorsnede oorspronkelijk plan
112
Theatre of Transformation
113
114
Theatre of Transformation
115
116
Theatre of Transformation
117
Funderingstekening oorspronkelijk plan
118
Theatre of Transformation
119
Doorsnede oorspronkelijk plan
120
Theatre of Transformation
121
122
Theatre of Transformation
123
124
Theatre of Transformation
125
Funderingstekening oorspronkelijk plan
126
Theatre of Transformation
127
128
Theatre of Transformation
129
Een stapel kloostermoppen overgroeid door natuur
130
Theatre of Transformation
De kloostermoppen hebben vooral op de onderzijde een fraaie textuur en veel kleurnuances
131
132
Theatre of Transformation
133
134
Theatre of Transformation
Dergelijke hekwerken staan om een groot deel van het terrein
135
136
Theatre of Transformation
08. Ontwerpstrategie
137
Herschikking van de elementen Mijn rol als architect is om de elementen die er zijn te herschikken. De bouwmaterialen, de funderingen, de ruïnes. Ik heb mijzelf als doel gesteld om de herontwikkeling te ontwerpen met (nagenoeg) uitsluitend de bouwmaterialen die op het terrein te vinden zijn.
138
Theatre of Transformation
139
140
Theatre of Transformation
Mass / void Tijdens het proces ben ik geïnspireerd geraakt door het idee van mass/void. Niet goed te vertalen naar het Nederlands, maar massa/leegte komt het meest in de buurt. Een voorbeeld: Doordat vloervelden uit het kasteel worden weggezaagd vormt er zich een open hoge ruimte die zo kan dienen als theaterzaal. Diezelfde vloervelden vormen de basis voor een nieuwe massa op één van de bestaande funderingsvelden. De gecreërde leegte in het kasteel en de nieuwe massa hebben dezelfde vorm en afmeting, het zijn puzzelstukjes die ooit in elkaar paste. Tijdens het ontwerpproces had een verandering op zowel de leegte ofwel de massa consequenties voor de andere, een interessant spanningsveld.
141
Betekenis materialen De verschillende bouwmaterialen zijn toegepast volgens een bepaalde logica, uitgaande van de manier waarop deze in het bestaande plan al functioneren. Op die manier breng ik nieuw en bestaand bij elkaar en wordt het gebied voor de bezoeker herkenbaar.
142
Theatre of Transformation
metselwerk - begeleider
beton - neutraal casco
hout - doorgang
143
staal - verbinder
hekwerk - veiligheid
144
Theatre of Transformation
145
146
Theatre of Transformation
09. Het Ruïnetheater
147
Het Ruïnetheater Het Ruïnetheater is het grootste theater van het gebied, ingepast in het Kasteel. Het beginpunt voor het ontwerp van dit theater is de decorwand. De wanden van de binnenplaats van het Kasteel dienen als decor voor de voorstelling. Hiervoor bevinden zich de plekken voor de bezoekers, hierachter bevinden zich de plekken voor de artiesten. Naast de theaterfunctie is het Kasteel ook een verzamelplek voor het gehele terrein, waaronder een restaurant/bar, werkplekken, kleedruimten en opslag.
148
Theatre of Transformation
Een Romeo & Julia voorstelling. Bron: Todd Rosenberg
149
150
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
151
152
Theatre of Transformation
153
154
Theatre of Transformation
155
156
Theatre of Transformation
157
coulisse
ronde toren/kleine zaal
158
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
entreebrug
gemetselde schoorsteen
tribune
stalen kolommen voor stabiliteit grote toren/bar-restaurant entreedeuren tribune
foyer
brug naar landschap
159
De Toren Het eerste deel van het gebouw waar de bezoekers binnenkomen is de hoge toren. De begane grond van de toren dient als bar/restaurant. Een bestaande schacht die doorloopt tot de top van de toren wordt gemetseld met de kloostermoppen van het terrein. Deze schacht wordt een centrale openhaard waar bezoekers zich op kunnen warmen voordat de eerste voorstelling begint. Er worden kanaalplaten in de bovenliggende vloeren weggezaagd, om elders hergebruikt te worden, en om een interressant lichtspel in de redelijk donkere toren binnen te laten.
160
Theatre of Transformation
Eerste verdieping toren
161
De Foyer De grootste ingreep in het Kasteel is in de oostelijke lage vleugel. Hier zijn de buitenwanden, kanaalplaten en dakspanten gedemonteerd. Dit resulteert in een open buitenruimte die kan dienen als foyer. Vanaf dit balkon van waaruit je over het landschap kijkt kan de bezoeker drie kanten op: naar de grote tribune in de binnenplaats van het Kasteel, het landschap in naar de overige theaters, naar de Kleine Zaal in de ronde toren.
162
Theatre of Transformation
163
De Kleine Zaal De Ronde Toren is het enige element van de oostvleugel die gehandhaafd blijft. Deze staat als een vrij staande toren grenzend aan de buitenfoyer. De kanaalplaten uit drie verdiepingen zijn open gezaagd om een hoge sculpturele ruimte achter te laten. De kanaalplaten zijn zodanig weggezaagd dat de overblijfselen nog net omhoog blijven door de bestaande gains en oplegnokken.
164
Theatre of Transformation
165
De Tribune De Tribune is op de plek van de voormalige binnenplaats van het Kasteel gesitueerd. Een deel van de binnenplaats vloer is gedemonteerd zodat de tribune de ruimte heeft om naar beneden te zakken. In deze ruimte is een tribune gemetseld van de kloostermoppen. De tribune is omringd door de binnenplaats wanden van het kasteel, waarachter het theaterschouwspel zich kan afspelen.
166
Theatre of Transformation
167
168
Theatre of Transformation
169
De Coulisse Achter de wanden van het decor bevindt zich de Coulisse. De acteurs lopen hier achter het decor van opening naar opening. Omdat zij snel van de ene plek naar de andere moeten bewegen zijn in een deel van de kanaalplaten sparingen gemaakt, waar een trap in te bevestigen is. Deze vloerdelen worden elders weer hergebruikt.
170
Theatre of Transformation
171
172
Theatre of Transformation
173
Overzicht interventies Op de pagina hiernaast een overzicht van de interventies die gedaan zijn in Het Kasteel. De materialen die worden gedemonteerd in Het Kasteel worden hergebruikt op de andere locaties in het terrein.
174
Theatre of Transformation Ingrepen overzicht - kasteel
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
175
176
Theatre of Transformation
10. Het Riettheater
177
Het Riettheater Het Riettheater is gesitueerd op het open rietveld aan de oostkant van het terrein. Dit theaterpaviljoen is geïnspireerd op een perspectivisch theater als het Drottningsholms Slottsheater. In het Riettheater omkaderen betonnen elementen een scene waarin het theaterspel zich afspeelt. Door het steeds verkleinen van deze betonnen kaders vormt zich een perspectivisch beeld en kunnen de spelers achter de kaders tevoorschijn komen op het podium. Het landschap achter het podium functioneert als het decor van het theaterspel.
178
Theatre of Transformation
Drottningholms Slottstheater
Drottningholms Slottstheater
179
Als je als bezoeker in het paviljoen staat, en richting het podium kijkt, ervaar je het paviljoen als een gesloten gebouw waarin de focus ligt op het podium en het decor. Op moment dat je echter opzij kijkt, kijkt je gemakkelijk door de betonnen kaders heen het rietlandschap in. Door deze open opzet heeft het paviljoen weinig visuele impact op het landschap. Het paviljoen kan meer gesloten gemaakt worden door doeken tussen de kaders te bevestigen en licht op bepaalde plekken wel of niet binnen te laten.
180
Theatre of Transformation
Vrij gebruik
Tijdens voorstelling
181
182
Theatre of Transformation
183
184
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
185
entreepaviljoen
zitplek bezoekers
spanten
coulisse podium
186
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
187
188
Theatre of Transformation
189
Het Kader Het kader wordt gebouwd van gedemonteerde kanaalplaten, en stalen spanten uit Het Kasteel. • Eén hele kanaalplaat uit de oostvleugel van Het Kasteel wordt platgelegd, de lengte van deze kanaalplaat komt overeen met de afstand tussen twee funderingsbalken. Er worden twee sparingen uit deze kanaalplaat gezaagd om de twee verticale elementen in te bevestigen. • De twee verticale elementen zijn delen van een kanaalplaat die uit het Coulisse deel van Het Kasteel gezaagd zijn. De schuine kant wordt in de grond gefixeerd en wordt onderaan bevestigd met stalen L-profielen die van de HEA balken van de dakopbouw van Het Kasteel te maken zijn. • De bovenkant van het kader wordt gemaakt van weer een hele kanaalplaat uit de oostvleugel van Het Kasteel die op zijn kant wordt bevestigd. Om de trekkrachten op te nemen van de kanaalplaat (die niet gemaakt is om op zijn kant te liggen) wordt de bovenflens van een HEA balk onder de plaat doorgetrokken.
190
Theatre of Transformation
vloerdelen uit de Coulisse
hele vloeren uit de oostvleugel
vormen samen kader voor het Riettheater
191
De achterzijde van het kader is te gebruiken om elektra en licht te bevestigen en uit het zicht van de bezoekers te houden
192
Theatre of Transformation
193
Entreepaviljoen Op een grote bestaande funderingspoer wordt een entreepaviljoen gebouwd. Dit torentje van metselwerk dient als begeleider voor het publiek die het hoogteelement van een afstand zullen zien. In het paviljoentje is ruimte voor een kleine ticketoffice.
194
Theatre of Transformation
metselwerk
betonnen latei
houten deur
195
196
Theatre of Transformation
11. Het Bostheater
197
Het Bostheater Het Bostheater wordt gerealiseerd op de westelijke fundering. Het bos in het midden dient als decor voor de voorstellingen, en een tribune wordt op de funderingsbalken hieromheen gebouwd. Dit theater is een wat kleiner laagdrempeliger theater waarin het landschap een grote rol speelt. De bezoeker komt bij het Bostheater door een smal pad die door het riet snijdt, langs het entreepaviljoen, totdat het pad uitmondt in de tribune.
198
Theatre of Transformation
Thorington Theatre
Children will Listen theatervoorstelling in het bos
199
200
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
201
tribune podium in het bos
entreepaviljoen
entreepad
202
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
zitplek
203
204
Theatre of Transformation
205
Het Entreepaviljoen Het Entreepaviljoen heeft een tweeledige functie: enerzijds dient het als ticketoffice op de begane grond en anderszijds dient het deel op de eerste verdieping als plek voor de techniek. Net boven het riet uitstekend kan licht op de voorstelling in het bos geschenen worden. Het paviljoen is opgebouwd uit de kanaalplaten die uit de ronde toren van Het Kasteel zijn gezaagd. De hoogtes komen letterlijk overeen met de opening die in Het Kasteel is ontstaan.
206
Theatre of Transformation
207
ronde toren in Kasteel
208
Theatre of Transformation
gedemonteerde vloervelden en stalen spanten
nieuw paviljoen bij Bostheater
209
Het Entreepad Het pad om bij het Bostheater te komen snijdt door het riet, waardoor je als bezoeker ondergedompeld wordt in het landschap. De kanaalplaten die uit de hoge toren van Het Kasteel worden gezaagd worden hier voor gebruikt. Op deze kanaalplaten wordt een metselwerk pad gemetseld die wederom als begeleider voor de bezoekers dient.
gemetseld pad
kanaalplaat stalen L-profiel
210
Theatre of Transformation
211
De Tribune en het Podium Het metselwerk pad mondt uiteindelijk uit in een metselwerk tribune. Twee rijen hoog, waardoor deze nog net onder het riet blijft. De tribune kijkt uit op het bos, die op talloze manieren in te richten is als podium voor een voorstelling.
212
Theatre of Transformation
213
214
Theatre of Transformation
12. Het Steentheater
215
Het Steentheater Niet alle kloostermoppen die op het terrein liggen zijn nodig om de nieuwe interventies mee te maken. De stenen die wel nodig zijn worden op zo’n dergelijke manier weggehaald dat de plek van de grote stapel kloostermoppen zelf ook een theater wordt. Dit theater doet denken aan een oude ruïne van een stenen amfittheater.
216
Theatre of Transformation
217
tribune
podium
aankomstpad
218
Theatre of Transformation
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
219
zwarte lijnen = bestaand witte lijnen = nieuw
220
Theatre of Transformation
221
222
Theatre of Transformation
223
224
Theatre of Transformation
13. Route
225
De Muur De bestaande muur die op het terrein staat kan worden gebruikt als begeleider voor bezoekers die het terrein opkomen. Een nieuw publiek pad die het terrein doorkruist loopt net langs deze muur en wordt de route naar de verschillende theaters vanaf de parkeerplaats.
226
Theatre of Transformation
227
Wandelementen De prefab betonnen wanden die worden weggehaald uit de oostvleugel van Het Kasteel worden in het landschap op hun kant gelegd, en dienen als zitplekken in het landschap. Een klein zitmomentje tussen het lopen tussen de verschillende theaters. Ook zorgen dit soort interventies ervoor dat dit terrein moeilijk te onderhouden is en dus zal voorgroeien tot een volwaardig bos.
228
Theatre of Transformation
229
230
Theatre of Transformation
231
232
Theatre of Transformation
14. Dag als een bezoeker
233
234
Theatre of Transformation
235
16:30 - aankomst op het terrein
236
Theatre of Transformation
237
17:00- in het restaurant
238
Theatre of Transformation
239
18:30 kleine zaal
240
Theatre of Transformation
241
18:45 onderweg in het landschap
242
Theatre of Transformation
243
19:00 aankomst Rietheater
244
Theatre of Transformation
245
19:15 voorstelling Riettheater
246
Theatre of Transformation
247
20:15 onderweg naar Bosttheater
248
Theatre of Transformation
249
20:30: voorstelling Bostheater
250
Theatre of Transformation
251
21:30: in de foyer in het Ruïnetheater
252
Theatre of Transformation
253
21:45: voorstelling in het Ruïnetheater
254
Theatre of Transformation
255
256
Theatre of Transformation
15. Bibliografie
257
Bibliografie / inspiratie • • • • • • • • • • • • • • • • • •
258
Abondoned Places, Henk van Rensbergen, juli 2019 Architecten de Vylder Vinck Taillieu, TOTO, september 2019 Architectuur en Landschap, Clemens Steenbergen, 16 juli 2005 Atmospheres, Peter Zumthor, 2006 Cultuur in Almere, Cultuurparticipatie van Almeerders, Gemeente Almere, Cutting Matta-Clark the Anarchitecture Investigation, Mark Wigley, 27 april 2018 De Ambachtsman, Richard Sennett, 2008 Ecokathedraal, Louis le Roy, februari 2002 Het Detail, Marjolien van Eig, 2021 Maquettes, bedenken, maken, overtuigen, Arjan Karssen & Bernard Otte, juni 2013 Meerjarenperspectief GroenBlauw, Gemeente Almere, maart 2020 Openluchttheaters in Nederland, Eric Alexander & Nico van der Krogt, 20 mei 2011 Onmoderne architectuur Hedendaags traditionalisme in Nederland, Hans Ibelings, 2004 The Landscape of Affordances, RAAF, november 2020 Ruïnes in Nederland, Uitgeverij Waanders, 1997 Ruin and Redemption in Architecture, Dan Barasch, 29 maart 2019 The Architectural Review, juli/augustus 2023 Tweede Natuur, Een langzame, natuurlijke transformatie als alternatief voor sloop, Hannah Schubert, 2018
Theatre of Transformation
259
260
Theatre of Transformation
16. Dankwoord
261
Dankwoord Mijn afstuderen was een enorm intensief, maar ook zeer leerzaam en inspiratievol, proces. Ik had nooit tot dit eindresultaat kunnen komen zonder de hulp van anderen. Met speciaal dank aan: Mijn liefdevolle partner Kim, die mij niet alleen tijdens mijn afstuderen, maar mijn hele Academie periode heeft gesteund. Mijn ouders die mij eveneens altijd onvoorwaardelijk hebben gesteund. Verder enorm grote dank aan: Bart Bulter Hannah Schubert Machiel Spaan Jos van Hulst Guillaume van der Maas Jaap Steenkamer Thijs de Zeeuw Tom Struyf Loretta So Agnieszka Panasiuk Tara Tayyebi Fard Menno Ubink Stephan Verkuijlen Ricky Rijkenberg
262
Theatre of Transformation
263