KARKAS VOL LEVEN EEN MULTICULTUREEL COLLECTIEF IN DE BESTAANDE BINNENSTAD VANJESSEEINDHOVENSTORTELDER
door Jesse Stortelder, 13 juli 2022
Master of AcademieArchitecturevanBouwkunst, Amsterdam StephanMentor: RickyJarrikToegevoegdeAlexeyHermanCommissieleden:VerkuijlenKerkdijkBoevcommissieleden:OuburgRijkenbergAfstudeerproject
In 2014 startte ik mijn opleiding Architectuur in Eindhoven. Veel van mijn interesses in het vakgebied zijn in die tijd ontstaan. Een van deze interesses is ontstaan doordat ik bijna dagelijks langs dit betonnen karkas fietste. Wat is het verhaal van deze moderne ruine? Wat is het potentieel van deze plek, en hoe kunnen we bestaande vastgoed hergebruiken? Hier is mijn afstuderen geboren, waar ik het afgelopen anderhalf jaar aan heb gewerkt.
/ FASCINATIE / SAMENVATTING / DE KRACHT VAN KENNIS & DIVERSITEIT / EINDHOVEN BRAINPORT / UITDAGINGEN EN KANSEN-ONGELIJKHEID-INDIVIDUALITEIT-EENZAAMHEID-SEGREGATIE / ONTWERPDOELSTELLING / STRATEGIE / VAN KANTOOR NAAR LEVENDIGE STADSWIJK / VERBINDEN MET DE BESTAANDE STAD - DE PUBLIEKE RUIMTE - DE COLLECTIEVE RUIMTE - DE WOONSTRAAT / EEN TRANSITIE NAAR COLLECTIEF LEVEN / EEN WOONGEMEENSCHAP / MATERIALISERING / CONCLUSIE / SLOTWOORD
INHOUDSOPGAVE
Door het karkas weer toegankelijk te maken wordt de mogelijkheid gecreëerd om hier weer een internationale woongemeenschap te laten ontstaan. Nieuwe woningen rondom het HCZ verhogen het gebruik en het initiatief voor culturele en maatschappelijke activiteiten in en rondom het gebouw. Publieke routes verbinden het gebouw met de nieuwe ontwikkelingen in en rondom het centrum. Collectieve routes zorgen voor een geleidelijke overgang van de drukke stad naar de plek waar je voordeur staat, en waar je je buren kent.
In het HCZ worden publieke faciliteiten doorkruist door collectieve ruimten. De nieuw toegevoegde woongebouwen gaan elk een verschillende interactie met het bestaande gebouw aan. Hierdoor ontstaan er gemeenschappelijke woonkamers in het HCZ, en wordt er op andere plekken samen gewerkt of gesport. Door gezamenlijk te wonen en verantwoordelijk te zijn voor het initiatief van activiteiten en gebruik van het HCZ, ontstaat er opnieuw een gemeenschap. Dit project is een pleidooi om het potentieel van bestaande vastgoed in steden te gebruiken om uitwisselingen tussen verschillende culturele groepen te stimuleren. Het project is een voorbeeld van hoe we de bestaande stad kunnen transformeren om collectiever te leven. Slopen en opnieuw beginnen is niet altijd de snelste weg vooruit. Laten we leren van het verleden en dit gebruiken voor de toekomst.
SAMENVATTING
De kracht van een stad is kennis en diversiteit, en dat geldt zeker voor Eindhoven. Door het succes van Philips en later de Brainport Strategie veranderdt Eindhoven in 100 jaar van een klein dorp naar een stad waar meerdere multinationals gevestigd zijn. Maar aan het eind van de 20e eeuw verlaat Philips de stad. De Brainport strategie, een samenwerking tussen bedrijven, scholen en overheden, vangt deze zware klap met succes op. Brainport zorgt voor economische groei en trekt veel internationale kenniswerkers naar de stad. Eindhoven is, net als honderd jaar geleden, een migrantenstad, maar kent nu haar eigen problemen. De stroom van expats en internationale kenniswerkers naar de stad zorgt voor een tweedeling. Nieuwe ontwikkelingen in en rondom het Centrum, veelal gemeubileerde short-stay studio appartementen, creëren eilanden van hoogopgeleide, internationaal georiënteerde inwoners. Mensen leven individueel, ervaren eenzaamheid en er is sprake van segregatie. Hoe kunnen we de stad transformeren om uitwisseling tussen verschillende mensen en culturen te stimuleren? Het HCZ, een voormalig Philips kantoorpand dat 10 jaar lang als een betonnen karkas in de stad heeft gestaan, geeft antwoorden op de bovenstaande vraag. Na het vertrek van Philips uit de stad kwam het kantoorpand leeg te staan. Krakers hebben in de jaren daarna laten zien hoe op deze plek een internationale woongemeenschap kan ontstaan. In 2010 zijn de krakers verdreven om plaatst te maken voor nieuwe ontwikkelingen op deze plek. De gevel is verwijderd om bewoning onmogelijk te maken, en sinds dien heeft het karkas van het HCZ jarenlang verlaten in het centrum van de stad gestaan.
de stad Eindhovenaren Philips
DE KRACHT VAN KENNIS & DIVERSITEIT
De kracht van de stad is kennis en diversiteit, en dat is makkelijk uit te leggen aan de hand van de geschiedenis van Eindhoven. Philips startte hier eind 19e eeuw haar eerste gloeilampenfabriek. Eindhoven was destijds een dorp van 4.000 inwoners, omringd door de kerkdorpen Woensel, Strijp, Gestel, Stratum en Tongelre. Het grote succes van Philips trok migranten vanuit heel Nederland naar de stad. Eindhoven groeide in drie decennia uit tot een stad met 100.000 inwoners. De invloed van Philips op de stad was enorm. Philips bouwde naast grote fabrieken en kantoorpanden, nu Eindhovens belangrijkste monumenten, ook buurten voor haar arbeiders. Het Philipsdorp en het Drents Dorp zijn daar goede voorbeelden van, waar ze gezinshuizen bouwden om hun werknemers te huisvesten. Philips verzorgde parken, pleinen, en sport faciliteiten. In het Drents Dorp woonden de voormalige boeren uit Drenthe rondom een gemeenschappelijk weiland waar ze hun eigen voedsel konden verbouwen. Het diagram geeft de samenwerking tussen de stad, haar inwoners en Philips weer. Deze nauwe samenwerking resulteerde in succes voor alle drie.
Eindhoven met de fabriekspanden van Philips midden in het centrum, 1930 (bron: Eindhoven In Beeld)
Eerste fabriek van Philips & CO uit 1891 (bron: Eindhoven In Beeld)
Kaart van eindhoven uit 1908 (bron: Eindhoven In Beeld)
Het Philipsdorp (bron: Eindhoven In Beeld)
Het Drents Dorp (bron: Eindhoven In Beeld)
Bevolkingsgroei in Eindhoven (bron: CBS)
Aan het eind van de 20e eeuw “verlaat” Philips de stad Eindhoven, door het hoofdkantoor te verhuizen naar Amsterdam. Om deze zware klap voor de stad op te vangen, sloegen de overgebleven tech- en design bedrijven de handen ineen. De brainport strategie is geboren. Brainport is een samenwerking tussen tech- en designbedrijven, overheden en kennis- en onderwijsinstellingen, en trekt veel internationale kenniswerkers richting de stad. Onderstaande diagram geeft de nieuwe situatie schematisch weer.
Eindhovenareninternationale tech design
Brainport blijkt een succesvolle strategie om het vertrek van Philips op te vangen. Eindhoven is de snelst groeiende economie van Nederland, en ook de stad groeit gestaag in inwonersaantal. De grafiek ‘bevolkingsgroei in Eindhoven’ laat zien dat het aantal buitenlandse immigranten tijdens de afgelopen 15 jaar steeds meer toeneemt, terwijl de natuurlijke aanwas en binnenlandse migratie stagneert of zelfs afneemt.
Brainport
EINDHOVEN BRAINPORT de stad Eindhovenarenlokale
woongebouwen met gemeubileerde short-stay woningen
Het kleine dorp Eindhoven groeit in één eeuw uit tot een wereldstad. Eindhoven slaagt erin om kennis vanuit heel de wereld naar de stad te trekken, en om deze kenniswerkers te huisvesten worden grote appartementen gebouwen met gemeubileerde shortstay studio-appartementen gebouwd. De aanhoudende groei van Eindhoven, door de komst van internationale kenniswerkers, brengt verschillende problemen met zichOngelijkheidmee: Individualiteit Eenzaamheid-Segregatie
Deze sociaal-maatschappelijke problemen zijn direct te relateren aan de verandering van de migrantenstad van 1920 naar de migrantenstad van 2020. Inwonersaantallen, leefstijlen en woonbehoeften veranderen, en daar past de woningmarkt zich op aan. De veranderde woningtypologieën, openbare ruimte en woningdichtheid zijn mede de oorzaak en/of gevolg van bovengenoemde uitdagingen. Onderstaande diagram visualiseert de kansen om de uitdagingen aan te pakken: - Een nieuwe focus voor Brainport om de locale bevolking te betrekken bij de ontwikkelingen in de -stadHet verbinden van de internationale Eindhovenaren met de locale bewoners van de stad. de stad Eindhovenarenlokale BrainportEindhovenareninternationale tech ? design
UITDAGINGEN EN KANSEN
Individuele leef-units in The Student Hotel (bron: Studio de Nooyer)
INWONERS HOOGOPGELEID (%) INWONERS MET MIGRATIEACHTERGROND (%)
Bron: CBS, 2020
INWONERS LAAGOPGELEID (%)INWONERS ECONOMISCH INACTIEF (% 15-64 JAAR)
In het centrum van Eindhoven onstaan eilanden van hoog opgeleide rijke internationals. Een goed voorbeeld is het projectgebied ‘Het emmasingelkwadant’. Hoge huurprijzen voor kleine, luxe woonruimten trekt een eenzijdig publiek aan van rijke, internationaal georienteerde inwoners. De buurten buiten het centrum profiteren niet altijd van het succes van de brainport strategie en kunnen de hoge ontwikkelingssnelheid uit het centrum niet bijhouden. De mensen in deze buurten zijn vaker laag opgeleid en/of economisch inactief. Als gevolg ontstaat er een grotere ongelijkheid tussen de veschillende delen van de stad.
ONGELIJKHEID
Een volgende uitdaging dat zich in Eindhoven, maar ook veel steden, afspeelt is de verandering van huishoudsamenstelling. In 2050 zal bijna 50% van de stad bestaan uit 1-persoons huishoudens, en de huishoudens zelf worden steeds kleiner. Dit is een directe aanleiding voor het verschil van de migrantenstad van 1920 en 2020. Gezinshuizen maken plaats voor short stay woningen voor zelfstandige Nietbewoning.alleen de woningtypologie, maar ook de openbare ruimte er omheen is veranderd. Woonstraten vervulden een belangrijke sociale functie voor de buurt. De huidige straten zijn een stuk drukker met verkeer en parken en pleinen worden door een grote groep mensen gebruikt. Veel mensen leven anoniem in hun stad en kennnen hun buren niet meer.
Migrantenstad 2020Migrantenstad 1920
huishoudenssamenstelling Brabant (bron: bevolkingsprognose Brabant)
INDIVIDUALITEIT
Eenzaamheid (bron: GGD volwassenen- en ouderenmonitor, 2016)
EENZAAMHEID
De individuale manier van leven vergroot de eenzaamheid onder bewoners in de stad. Maarliefst twee op de drie (internationale) studenten geeft aan eenzaam te zijn. Onderzoek in Eindhoven heeft uitgewezen dat 49% van de mensen tot 65 jaar eenzame gevoelens ervaart.
(Bron: TU/e Cursor, 2019)
Goede integratie vergroot de kans op het vasthouden van kennis(werkers). Dit is niet alleen een belangrijke succesfactor voor de brainport strategie, maar is ook essentieel voor een leefbare stad. Door problemen zoals de woningcrisis, die juist ook veel lokale Eindhovenaren raakt, komen ergenissen en onbegrip over de toename van expats naar de stad onder een vergrootglas. Huidige cijfers laten zien dat 70% van de kenniswerkers langer dan 3 jaar in de stad blijft. Er zijn op dit moment echter weinig plekken waar de lokale en internationale inwoners kennis, cultuur en gewoonten uitdelen. Veel expats zijn enkel actief in een expat community, wat de segregatie verder vergroot.
problemen die expats ervaren (bron: HSBC)
Kenniswerkers die langer dan 3 jaar blijven CBS)
SEGREGATIE
(bron:
in Eindhoven
de stad collectiviteit designtechBrainportcoöperatieswoon EindhovenareninternationaleEindhovenarenlokale
ONTWERPDOELSTELLING
De kracht van de stad is kennis en diversiteit, maar hoe kan brainport een bijdrage leveren aan een betere uitdeling van kennis, verschillende ideeen en verschillende culturen? Philips was zich bewust van het belang van een hechte samenleving en verzorgde hierdoor naast huisvesting ook de publieke ruimte, sportvoorzieningen, kerken en theaters. Dit project voorziet voor Brainport een vergelijkbare rol voor de stad en haar inwoners. Door Brainport te laten samenwerken met woningcoöperaties moeten projecten met alleen tijdelijke, gemeubileerde huisvesting voor expats worden voorkomen. Nieuwbouw krijgt een culturele mix aan bewoners, reagerende op de toestroom van expats naar de stad. De focus op collectiviteit moet ontmoeting en interactie tussen de verschillende bewoners activeren. Het Philipsdorp en het Drentsdorp zijn historische voorbeelden uit de stad die ons laten zien hoe collectiviteit in de stad kan worden ontworpen.
bron: Het Philipsdorp, Jan van der Linden, 1920
DROOMBEELD
Urban Strategy
Het projectgebied is gelegen in het Emmasingel Kwadrant, de kraamkamer van Philips. De buurt is gelegen tussen het centrum van Eindhoven, het Philipsdorp en Strijp S. Strijp S is de culturele hotspot van Eindhoven en een belangrijk uithangbord voor Brainport. Het centrum is een totaal andere wereld, een winkelgebied. De gemeente Eindhoven heeft de ambitie het centrum uit te breiden richting strijp S, via het Emmasingelkwadrant. Een centrale as dwars door de buurt moet de twee gebieden met elkaar verbinden. Een park langs deze centrale as, aan alle kanten omsloten door voormalige Philips kantoorpanden, creeert ruimte voor ontmoeting. Het HCZ, een voormalig Philips kantoorpand dat al sinds 2014 als betonnen geraamte in de stad staat, heeft een strategische ligging direct aan de as. Het geraamte kan een grote bijdrage leveren aan de verbinding tussen de twee gebieden door een schakel te vormen in de vorm van programma en identiteit.
STRATEGIE
De Witte Dame (Bron: Eindhoven In Beeld)
GEDEELDE IDENTITEIT
Een gedeelde geschiedenis en identiteit is wat Het Emmasingel-kwadrant met Strijp S verbind. De Lichttoren en De Witte Dame in Het Emmasingelkwadrant zijn nu de bekenste monumenten van de stad. De grote witte modernistische kantoor- en fabriekspanden weerspiegelen het succes van Philips. Deze modernistische panden vormden een indrukwekkende scheiding tussen de stad en het “Eiland” van Philips.
Het karkas van het HCZ
Er leefde daar voor enkele jaren een internationale gemeenschap. Hier werd naast elkaar gewoond en gewerkt, er werden evenementen georganiseerd en er was plek voor maatschappelijke functies. Dit gebeurde allemaal onder de belangrijke conditie dat ze zelf verantwoordelijk waren voor het initiatief, gebruik en onderhoud. Deze leefgemeenschap is een voorbeeld van een cultureel diverse gemeenschap waar dit project naar streeft. De mensen kunnen verschillen in cultuur en gewoonten, maar dezelfde behoefte hebben: de behoefte aan een plek om te wonen, hun werkplek in te richten, samen te sporten of nieuwe mensen te ontmoeten.
Het HCZ vertelt een ander verhaal over de Philipshistorie in Eindhoven. Niet over het succes van Philips, maar over de impact dat het vertrek van Philips uit de stad had. Het HCZ symboleert een moderne ruine, maar het vertelt ook het verhaal van Eindhovenaren die het “eiland” terug veroverden en gebruikten om in haar behoefte te voorzien. Het HCZ werd kort na het vertrek van Philips het grootste krakerspand van Nederland met in 2009 meer dan 160 bewoners.
KRAKERSGEMEENSCHAP
Gebruik van het HCZ
Elke vrijdag leer ik Nederlands van mijn buurmanIkhoud
van tuinieren Ik ben net mijn eigen bedrijf gestart Ik werk voor ASML
Ik ben student aan de Design Academy Na school speel ik graag met mijn vriendjes op de dagopvang Ik woon al 60 in het Philipsdorp
Ik woon samen met twee goede vrienden Ik heb een eigen design studio Ik ben kok in de volkskeukenIkorganiseer theater voorstel lingen in het vertikale park Ik ben hier twee jaar geleden naartoe verhuisd omdat mijn man hier is gaan werken
Philipsdorpjaar DOELGROEP
bestaande situatie met voormalige Philips fabrieks- en kantoorpanden
schematische weergave stedenbouwkundig plan West 8
In het Emmasingelkwadrant zijn veel voormalige Philips fabriek- en kantoorpanden bewaard gebleven. Ontwerpbureau West 8 ontwerpt de centrale as richting strijp S, een park, brengt een oude beek De Gender terug en voegt in totaal meer dan 100.000 m2 BVO woningbouw toe. 55.000 m2 wonen wordt toegevoegd ten zuiden van de centrale as door te bouwen in de rooilijnen langs de Willemstraat en de Vonderweg. Om deze reden wordt het karkas van het HCZ gesloopt. De nieuwbouw ten noorden van de as gaat een duidelijke interactie aan met de Philips historie en daarmee de identiteit van deze plek. Ten zuiden van de centrale as gaat deze interactie verloren.
WEST 8
diagram programma
stedenbouwkundig plan West 8, 2016
Programma
HUIDIG PLAN DOOR
Het bouwveld van het TAC moet inhoudelijk veranderen. Het plan voor de Emmasingelkwa drant geeft het ruimtelijk kader aan waarbinnen de transformatie plaats kan vinden.
Het gebied wordt toegankelijk voor auto’s en de Gender wordt geïntroduceerd. Daardoor ontstaan eerste adressen in het gebied. Alle bouwvelden kunnen hoogwaardige functies opnemen.
Voor blok A zijn twee scenario’s denkbaar Bij een bebouwingshoogte van ruim zeven lagen en een viertal torens kan in totaal een volume van ruim 115.000m² bvo worden gerealiseerd: Mogelijke functies ▪ short stay / hotel ▪ wonen aan het park ▪ ouderenwoningen ▪ studentenwoningen ▪ kantoren ▪ sociale huur ▪ cultuur
Toegevoegd veld deHoogbouwPoortBestaand(westveld)veldinmonumentboven15lagen
---Programma:HoogbouwPoortBestaandeNieuwbouwbouwinmonument>15bouwlagenA:47.500BVOwonenB:33.500BVOwonenC:21.000BVOwonen
behoud van het HCZ herziening stedenbouwkundig plan
West 8 Hernieuwd Collectief Z Gebied A Gebied B/C Gebied A Gebied B/C Totaal BVO 47.500 54.500 47.500 47.300 waarvan publiek/maatschappelijk 1.000 1.000 1.000 8.000 waarvan collectieve ruimte n.v.t. n.v.t. n.v.t. 4.000
Tabel bruto vloer oppervlak
HERZIENING STEDENBOUWKUNDIG PLAN
Door het HCZ te behouden is er meer plek voor ontmoeting in de publieke ruimte. Deze publieke ruimte wordt nu overal omkaderd door voormalige Philips Rondompanden.hetHCZ zijn zes nieuwe blokken ontworpen. De nieuwe volumes zijn ontworpen op de rooilijn langs de Vonderweg om zo een straatwand te creëren. De volumes draaien van de rooilijn weg om aansluiting te zoeken met de vrij geplaatste gebouwen in het Emmasingelkwadrant. Het nieuwe ontwerp beslaat +47.000 m2 BVO waarvan +35.000 BVO wonen.
grootschalige ontwikkelingen rondom het Emmasingelkwadrant
Het evenementenplein en de verschillende ruimten in het HCZ maken het voor de bewoners mogelijk om verschillende activiteiten te initieren, die bijdragen aan de visie van de Gemeente. Brainport wordt zichtbaar in het centrum van de stad door een nieuwe congreslocatie. Ook kan Brainport de woningvoorraad voor kenniswerkers in de binnenstad uitbreiden, terwijl Breevast, de eigenaar van het karkas, de kans krijgt om woningen toe te voegen aan een unieke stadswijk.
Het HCZ zal alleen pubieke en collectieve functies hebben en vervult daarin een belangrijke maatschappelijke functie voor Het Emmasingelkwadrant, maar ook voor de omliggende buurten. In en rondom het Emmasingelkwadrant zijn grote ontwikkelingen gepland. De ontwikkelvisie van de gemeente Eindhoven belooft een uitdagend, verbindend, verrassend, centraal, spectaculair, slim, intiem en experimenteel Emmasingelkwadrant voor iedereen. UNIEKE STADSWIJK diagram stakeholders en belangen Brainport ontwerpBreevastdoelstelling integratie huisvestingexpat zichtbaarheidinbinnenstadcongreslocatieEindhovengemeente integratie publiekekwalitatieveruimte vooractiverencultuurensport economische groei goed leef- en werkklimaat uniqueomgevingwerkbinnenstadverbindingmetStrijpSontwikkelvisieduurzameontwikkeling
stijgendevraagwoningmarktwoningvoorraadvoorexpatskwalitatievepubliekeruimteontwikkelingvanhetkarkas
ontwikkeluniquelocatie publiekekwalitatieveruimte werkvoorraadwoning-vergrotenen bedrijfs-visie experimenteelintiemslimspectaculaircentraalverrassendverbindenduitdagend duurzame leefkwaliteitlevenscyclustransformatievastgoedrealiserenverbeteren
EEN
schematisch masterplan
PROGRAMMA DIAGRAM
Voor vele Eindhovenaren is het HCZ al een icoon en herkenningspunt in de stad. Zichtlijnen vanuit alle hoeken van de omgeving laten zien hoe het karkas in haar nieuwe gedaante een hotspot in Eindhoven is geworden.
HCZ als kantoorgebouw HCZ tijdens de kraak HCZ als karkas HCZ met nieuwe veerkrachtige structuren
VAN KANTOOR NAAR STADSWIJK
De pragmatische opzet van het HCZ in de vorm van een T is een uitermate efficiente typologie voor een kantorencomplex. De diagonale verdraaiing in het knooppunt van de drie armen benadrukt de hoofdentree en creëert een entree in de oksel van het gebouw. Het knooppunt van de drie armen vormt het hart van het gebouw waar vanuit alle ruimtes te bereiken zijn. het HCZ wordt weer toegankelijk bewoners zorgen voor initiatief en gebruik
De krakers hebben laten zien wat de potentie is van het HCZ en waarvoor zij het wilden gebruiken. Na enkele jaren is de gevel van het HCZ verwijderd waardoor het gebruik van de ruimte werd tegengehouden. Door het karkas weer toegankelijk te maken en te voorzien van een gevel, wordt de mogelijkheid gecreëerd om het karkas weer te bezetten. Door nieuwe woningblokken toe te voegen wordt het initiatief en gebruik van publieke en collectieve activiteiten verhoogd.
publieke ruimte collectieve ruimte woonstraat
VERBINDEN MET DE BESTAANDE STAD
Hoe maak je het HCZ weer opnieuw toegangelijk voor het publiek en de bewoners? Publieke routes (in blauw) doorkruisen de routes voor het collectief (oranje). Waar routes elkaar kruisen is er plaats voor ontmoeting en uitwisseling. In het Philipsdorp ontmoetten de mensen elkaar bij de voordeur, op straat of op het pleintje om de hoek. Tegenwoordig vormt in veel gevallen de lift een harde scheiding tussen de stad en onze voordeur. Door overgangen te ontwerpen tussen de stad en onze privé vertrekken, wordt ontmoeting en uitwisseling gestimuleerd.
Richard Sennett noemt deze overgangen membranen, als onderdeel van een “open system”. De drie stappen die ik onderscheid in de overgang van de stad naar de voordeur zijn: de publieke ruimtes, de collectieve ruimtes en de woonstraat.
Eerste verdieping
De arm richting het park heeft enkel publieke faciliteiten zoals een basisschool, dat in de avonden kan worden gebruikt voor cursussen en taallessen. Het schoolplein in het opengewerkte HCZ betonskelet verbind het evenementenplein met de Gender ten zuiden van de school. Langs de gender loopt de horizontale publieke route. De routes kruisen elkaar in een verticaal park, hier is het huidige karkas nog duidelijk zichtbaar. Deze plek biedt ruimte voor sportactiviteiten, buitenvoorstellingen en evenementen en biedt een visuele verbinding met de steenteskerk. Het zuidelijke deel van het HCZ is ontworpen voor sport en leisure activiteiten.
DE PUBLIEKE RUIMTE
De eerste stop vanaf het stedelijk netwerk is de publieke ruimte, ontworpen voor interactie voor een grote groep mensen. Aan deze publieke ruimte grenzen publieke faciliteiten als een school/community center, winkels en cafés. Vanuit de publieke ruimte is er een publieke horizontale en verticale route te betreden die dwars door het HCZ gebouw lopen. De verticale route loopt door de Brainport Innovation Lab. Dit is een congreslocatie voor Brainport in het centrum van Eindhoven waar presentaties en workshops kunnen worden gegeven. De innovationlab loopt door tot het hart van het HCZ, de city foyer. Zowel overdag als ‘s avonds wordt deze ruimte gebruikt voor een pauze, elkaar te ontmoeten of je naar een andere plek in het gebouw te verplaatsen.
Begane grond
De collectieve hoven zijn te bereiken vanuit de publieke ruimtes en zijn primair ontworpen voor het collectief. Aan deze collectieve ruimten zijn de collectieve functies gelegen, zoals een gedeelde werkplaats en sportschool. Het noordelijke hof vormt de overgang tussen wonen en werken. Direct aangrenzend aan het hof biedt de collectieve werkplaats de mogelijkheid het hof te gebruiken als buitenwerkplaats. In het midden van het hof is de ontsluiting van zowel de woningen als de werkplekken ontworpen. Zo heb je altijd een visuele connectie met je buren, wanneer ze naar huis gaan of naar hun werkplek.
DE COLLECTIEVE RUIMTE
Eerste verdieping
DE COLLECTIEVE RUIMTE
In het zuidelijke blok leiden vanuit de publieke ruimte trappen naar een verhoogd hof. Het rigide grid aan de buitenzijde “verzacht” hier en creëert voor elk gebouw een plek voor ontmoeting. Het HCZ is centraal gelegen in het hof, als een kerk op een dorpsplein, en markeert de entree naar de verschillende collectieveen publieke faciliteiten in het HCZ.
trappen vanuit de publieke ruimte richting het verhoogde hof
tweede verdieping
Net zoals in het Philipsdorp wonen de bewoners hier aan een straat. De verhoogde straten verbinden de woningen met gedeelde faciliteiten, pleinen, gedeelde tuinen en sportfaciliteiten. De woonstraat of stoep is de plek waar je je buren kent. Met een plek voor een voortuintje en een bankje vormt dit de laatste buffer tot je individuele ruimte. De overgang tussen collectief en individueel is per blok verschillend ontworpen en wordt bepaald door de interactie tussen het HCZ, de nieuwbouw en de verschillende woning typologieën.
DE WOONSTRAAT
De nieuwe blokken zijn ontworpen om een transitie naar meer collectief leven in gang te zetten. De interactie tussen de oud- en nieuwbouw heeft directe invloed op het collectieve gebruik van het HCZ, de woningtypologieën en verantwoordelijkheden binnen de gemeenschap. Kleine wooneenheden hebben toegang tot gemeenschappelijke woonruimten waar de bewoners een groot deel van de dag (kunnen) verblijven. De grotere, meer conventionele appartement typologieën dragen een grotere verantwoordelijkheid binnen de gemeenschap voor het organiseren van evenementen, geven van taallessen etc.
TRANSITIE NAAR COLLECTIEF LEVEN
De woontoren met kleine individuele woon-units is direct verbonden met het HCZ. Het HCZ is hier primair ontworpen voor het collectief. In de plint is er een publieke volkskeuken gevestigd met laundry facilities voor het collectief. In het HCZ begint hier de publieke route in de Brainport Innovation Lab. Per verdieping zijn er twee gemeenschappelijke woonkamers ontworpen, één per 5 wooneenheden. Een gastenverblijf wordt per verdieping gedeeld. Op deze manier leven de bewoners een groot deel van de dag met elkaar samen. De individuele leefruimten zijn 28m2 en bieden ruimte voor een badkamer, een bed, pantry en plekje voor een bank of tafel. De woonstraat die de woningen met de woonkamers verbindt is ontworpen als een verlengde van je huis. Hierbij vormt een zitelement en een verhoogde borstwering een buffer voor privacy richting je huisgenoten.
SAMEN LEVEN
Het tweede blok is met het HCZ verbonden via de trappen vanuit de binnentuin. In dit deel van het HCZ kunnen de bewoners zelf hun ateliers en werkruimtes inrichten. Collectieve werkplekken worden doorkruist door publieke werkplekken die worden ontsloten met een publieke bibliotheek. De woningen zijn ontworpen met twee gelijkwaardige slaapkamers en badkamer, waardoor deze gebruikt kunnen worden om met één huisgenoot samen te wonen. De spiltrap en extra verdiepingshoogte zorgen voor een verticale verbinding tussen de twee leefruimtes.
WONEN & WERKEN
LUXE
GEDEELDE
Het derde blok heeft directe toegang tot een gym, feestlocatie, volkstuinen en de overige functies dat het HCZ te bieden heeft. De blokken 4,5 en 6 hebben via de andere blokken of de gedeelde binnentuin ook toegang tot deze faciliteiten. Zij delen verder een buitenruimte in de vorm van een patio of dakterras.
appartement toren (+28m2) maisonette blok 2 (+68m2)
maisonette blok 4 (+65m2) appartement blok 3 (+40m2)
Door woonruimte, werkruimtes en plekken voor sport en leisure te delen kan het HCZ bijdragen om aan de behoeften van de bewoners te voldoen. Door deze faciliteiten te delen ontstaat er een internationale woongemeenschap. Het HCZ geeft bewoners een plek om aan activiteiten deel te nemen en deze ook zelf te initieren. Collectieve woon- en werkruimtes worden doorkruist door publieke faciliteiten voor iedere Eindhovenaar die aanzetten tot ontmoeting en het delen van kennis en cultuur.
De bewoners van het collectief hebben prioriteit bij het verhuizen binnen de gemeenschap. Ze kunnen doorschuiven naar andere woningtypologieën met bijbehorende verantwoordelijkheden. De woning dat uiteindelijk vrij komt wordt aangevuld door ofwel een expat of een sociale huurder met een maximum van 50% aan expats in het collectief. Na 5 jaar wonen in het collectief wordt men niet meer als expat gerekend. Zo kan er worden gereageerd op de expat flow richting Eindhoven in de toekomst. Hierdoor is en blijft de nieuwe buurt altijd een plek waar mensen samen wonen, werken en delen. Binnen de gemeenschap is er veel ruimte voor verschil in cultuur en leefgewoonten, maar de nadruk wordt gelegd op de gelijkenissen: de behoefte naar een eigen plek om te wonen, de ruimte om te werken en te ondernemen, dingen te beleven en mensen te ontmoeten.
EEN
WOONGEMEENSCHAP
karkas van het HCZ
De collectieve ruimtes in het HCZ zijn gematerialiseerd in hout. Dit hout komt ook terug in de gevels van de nieuwe woningblokken. Een setback ten opzichte van de betonconstructie creëert een houten buitenruimte als buffer voor de collectieve faciliteiten zoals de atelierruimtes en de gemeenschappelijke woonkamers. Door de setback blijven de betonnen kolommen van het karkas in het zicht. Het Oorspronkelijke ontwerp van het HCZ kent een sterke horizontale geleding met betonnen gevelbanden. Deze gevelbanden maken van het gebouw een uniform geheel. De gevelbanden zijn ook een belangrijk onderdeel van de nieuw ontworpen gevel van het HCZ, en verbindt de verschillende geveluitwerkingen met elkaar.
Het pragmatische raster van houten kolommen en betonnen vloerbanden creëren een herkenbaar en uniform ensemble van woongebouwen rondom het HCZ. De warme materialisering van de woonblokken staat in sterk contrast met de betonnen uitstraling van het HCZ. De terugliggende gevellijn met houten gevellatten varieert in gevelopeningen en geintegreerde wandbanken en bloembakken. De overgang van stad naar de voordeur wordt in materialisering vormgegeven door texturen te verfijnen. De overgangen van publiek naar collectief en privé worden door ook de verschillende bestrating van grof naar fijn begeleid. materialenpallet
Het startpunt voor de materialisatie begint bij hetgeen dat de gemeenschap letterlijk met elkaar verbindt: het betonnen karkas van het HCZ. De betonconstructie van het voormalige Philipskantoor was jarenlang een herkenningspunt in de stad en zal de uitstraling van het gebouw na de transformatie blijven bepalen. De blauwe lijn over de vloer van het karkas op de foto links suggereert een route. Deze blauwe kleur markeert de publieke routes door het HCZ. De kenmerkende kolommenstructuur van het karkas is duidelijk zichtbaar in het nieuwe gevelontwerp, en krijgt drie verschillende uitwerkingen. Publieke buitenruimtes in het HCZ worden gebruikt als expositieruimtes, voor sportactiviteiten of voor evenementen. Het betonnen karkas blijft nagenoeg onaangeraakt. Blauwe trappen of geschilderde kolommen verwijzen naar de nieuwe publieke functies van de plek en een balustrade maakt de verdieping Detoegankelijk.publieke
faciliteiten in het HCZ zijn geisoleerd en voorzien van grote stalen puien met glas. De groen/ grijze terrazzo kolommen continueren het sterke ritme van de constructie.
MATERIALISERING
materialenpallet
city foyer
noord- en oostgevel HCZ, 1980
bewoners toevoegen een gemeenschap door te delen toegankelijk maken verbinden met de stad
Brainport zorgt voor economische groei en trekt veel internationale kenniswerkers naar de stad. Eindhoven is, net als honderd jaar geleden, een migrantenstad, maar kent nu haar eigen problemen. De stroom van expats en internationale kenniswerkers naar de stad zorgt voor een tweedeling. Nieuwe ontwikkelingen in en rondom het Centrum, veelal gemeubileerde shortstay studio appartementen, creëren eilanden van hoogopgeleide, internationaal georiënteerde inwoners. Mensen leven individueel, ervaren eenzaamheid en er is sprake van segregatie. Mijn ontwerpdoelstelling was om interactie tussen de lokale en internationale inwoners van Eindhoven te stimuleren, dit is een kans voor economische vooruitgang voor Brainport, en een noodzaak voor een leefbare stad.
Het HCZ, een voormalig Philips kantoorpand dat 10 jaar lang als een betonnen karkas in de stad heeft gestaan, geeft antwoorden op de bovenstaande vraag.
Na jaren van leegstand hebben krakers laten zien hoe op deze plek een internationale woongemeenschap kon ontstaan. Door het karkas weer toegankelijk te maken wordt de mogelijkheid gecreëerd om hier opnieuw een internationale woongemeenschap te creëren. Nieuwe woningen rondom het HCZ verhogen het gebruik en het initiatief voor culturele en maatschappelijke activiteiten in en rondom het gebouw. Publieke routes verbinden het gebouw met de nieuwe ontwikkelingen in en rondom het centrum. Collectieve routes zorgen voor een geleidelijke overgang van de drukke stad naar de plek waar je voordeur staat, en waar je je buren kent. In het HCZ worden publieke faciliteiten doorkruist door collectieve ruimten. De nieuw toegevoegde woongebouwen gaan elk een verschillende interactie met het bestaande gebouw aan. Hierdoor ontstaan er gemeenschappelijke woonkamers in het HCZ, en wordt er op andere plekken samen gewerkt of gesport. Door gezamenlijk te wonen en verantwoordelijk te zijn voor het initiatief van activiteiten en gebruik van het HCZ, ontstaat er opnieuw een gemeenschap. Dit project is een pleidooi om het potentieel van bestaande vastgoed in steden te gebruiken om uitwisselingen tussen verschillende culturele groepen te stimuleren.
CONCLUSIE
SLOTWOORD
Jammer genoeg is het HCZ na 13 jaar leegstand tijdens mijn afstudeertraject afgebroken. Ik hoop dat mijn project laat zien wat het potentieel van bestaande vastgoed in de stad kan zijn. Soms is slopen en opnieuw beginnen is niet altijd de snelste weg vooruit, en is het beter om eerst naar het verleden te kijken en dit te gebruiken voor de toekomst.
Tijdens mijn afstuderen heb ik veel hulp en steun gehad van vrienden, famillie, collega’s en mijn afstudeercommissie. Ik wil deze personen dan ook enorm bedankten: Stephan Verkuijlen Herman Kerkdijk Alexey Boev Vibeke Gieskes Marcel Lok Tristen Vreugdenhil Stefani Vozila Myrna Eussen Anne Roos Demilt Bart Jonkers
Evie
JeroenHuubInekeJasperFreekAnneSuzanJasmijnVitoBramMaxMauriceArtSanneEstherAlfonsoLentjesGomezBentvelsenToebesKallenVisserTuinmanOudeMonninkTimmermanRothuizenStortelderdeVriesStortelderRikkerinkdeVriesKolkmanStorteldervanEekelen