Narda Beunders-Master of Architecture-Ruimte om te geloven by Amsterdam Academy of Architecture

Amsterdam, 24-06-2014

â&#x20AC;&#x2DC;ruimte om in te gelovenâ&#x20AC;&#x2122;

Zou het niet heerlijk zijn te kunnen geloven in een gebouw? Vertrouwen in iets wat er altijd voor je is, Je de ruimte geeft om te zijn wie je bent, Met welke gedachte, emoties, gevoelens je ook zit, Je kunt er altijd naartoe. Iedereen is welkom, ongeacht culturele achtergrond, gelovig of niet gelovig, Er is ruimte voor iedereen. Een geloofsgebouw dat aansluiting vind bij onze huidige samenleving. Ik geloof erin, en jij?

Narda Beunders

‘ruimte om in te geloven’ een geloofsgebouw voor iedereen

Narda Beunders mentor: Machiel Spaan commissie lid: Martine de Wit commissie lid: Tom Jonkers externe commissie: Rik van Dolderen externe commissie: Mariette Adriaanssen datum tentamen: 24-06-2014

augustus 2014

‘ruimte om in te geloven’

Inhoud

3-10

ONDERWERP KEUZE het begin

11-12

WERK METHODE voortgang

13-14

PROBLEEMSTELLING

15-18

ONTWERPOPGAVE

19-48

PRESENTATIE

49-54

TERUGKOPPELING

55-61

BIJLAGEN publicaties + media

inhoudsopgave

het begin, persoonlijke drijfveer/ ruimte beleving

Stilzwijgend sta ik in de st. pieterskerk in Rome. Adembenemend. Allerlei vragen over religie, materialen, bouwen, constructie, over het wie, wat en waarom van deze inmense kerk, vliegen door mijn hoofd. Toch overheersd de overweldigende kracht van het gebouw mijn beleving. Gefascineerd loop ik rond in een ruimte die mij erg klein laat voelen. â&#x20AC;&#x2DC;Normaleâ&#x20AC;&#x2122; proporties verdwijnen , de menselijke maat lijkt niet het uitgangspunt te zijn geweest. Ontastbare ruimtelijkheid. Schaalloos zou ik het willen noemen.

Ook kleine sacrale ruimtes kunnen een zeer intense beleving veroorzaken. Een bezoek aan de bruderklaus kapel in Wachendorf was prachtig, alsof het zo bedoeld was. Regen onderweg, grote grijze donderwolken, twijfels of we wel op de goede weg waren, maar precies toen we ons voor de ingang bevonden scheen er een zonnestraal precies op de entreedeur. Geweldig hoe de schaduw het tactiele van het exterieur benadrukte. Binnen gaven de glinsteringen in de wanden een betoverend effect en de waterplas op de vloer werd door de enige zonnestraal die door het dak binnenkwam goud geel verlicht. Om stil van te worden... Zo menselijk en dichtbij. Als tactile gevoeligheid zou ik het verwoorden.

onderwerpkeuze

het begin, persoonlijke drijfveer/ ruimte beleving

Religieuze gebouwen veroorzaken vaak een intense ruimtelijke beleving die mij al jaren fascineerd. Ruimtes die een bepaalde emotie oproepen, los van de vraag of dit wel dan niet samenhangt de godsdienstige inslag, de gedachte dat je als architect daar invloed op kan hebben houdt mij al de hele academie tijd bezig. Welke architectonische aspecten zou ik kunnen inzetten om een ruimte te creeren die dezelfde overtuiging heeft als een gotische kathedraal? Of heeft die kathedraal zijn kracht toch wel degelijk te danken aan de religieuze symboliek die achter de architectuur schuil gaat? De vraag of deze intense ruimtelijke beleving los te koppelen is van het religieuze karakter is dan ook een belangrijke vraag en speelt een grote rol in mijn onderwerp keuze. Om te beschrijven om welke emotie het eigenlijk gaat vond ik dat er de nodige ervaring miste en was mijn gedachte gedurende het hele afstudeertraject elke week naar een ‘kerk’dienst te gaan geboren. Er is echter nog iets wat ik erg boeiend vind, want ook het ook het uiterlijke karakter van geloofsgebouwen heeft vaak een sterke aantrekkingskracht op mens en omgeving. Als ongelovige ga ik in elke stad in ieder land even een kerk binnen om.... Ja waarom eigenlijk? Het gekke is namelijk, dat ik me er altijd een beetje stiekem voelde, niet echt thuis. “Ik geloof helemaal niet, dus een kaarsje aansteken heb ik nooit gedaan, dat vond ik hypocriet”. Maar had het best weleens gewild, gewoon om even aan m’n overleden opa en oma te denken bijvoorbeeld. Aangezien elke kerk specifiek gebouwt is voor één bepaalde gemeenschap lijkt dat ook zijn boodschap uit te dragen naar de bezoekers. Past dat nog wel in deze tijd?

onderwerpkeuze

het begin, vooronderzoek paper

Welke architectonische aspecten een rol spelen bij deze sacrale ruimten, heb ik in mijn paper onderzocht, in het derde jaar van de academie. Of deze beleving sterk gekoppeld was/is aan de relieuze achtergrond van deze gebouwen vond ik toen ook een interessant vraagstuk. Door ook velen andere publieke gebouwen te bezoeken en heel bewust te ervaren wat de ruimtes met me deden kwam ik erachter dat het gevoel wat me zo fascineerd ook af en toe in niet reli-gieuze gebouwen naar boven kwam.

Transformator kerk, Den Haag, architect G. Drexhage Exterieur afstandelijk en gesloten, interieur opent zich tot vriendelijk en zacht gordijn met prachtige lichtinval

Gashouder, westergasterrein Amsterdam Exterieur industrieel en zeer gesloten, interieur geeft ruimte en energie, gevoel van schaalloosheid

werkmethode

voortgang ontwerpproces,

ontwerpen vanuit ervaring en ruimte beleving.

Bezoeksdatum: 21-04-2013 Bouwjaar/ingebruikname:

1957-1961 Plaats: Esther de Boer-van Rijklaan 20, Den Haag Kerk: The American Protestant Church of The Hague, APCH Gemeenschap: Protestant Tijd: 10.30u

aantal bezoekers: ±265 15:02 spreker(s): 2 bijbeltekst door oudere vrouw, dienst door invaldominee 15:03 voorganger: Doug Meikle 15:04 koor: nee 15:05 muziek: ja, band, 1trompet, 3gitaren, keyboard, 1zangeres 15:06 hoe kom je binnen: het gebouw aan de zijkant, maar de kerk betreed je door rechts de trap op en dan door glazen deuren kom je achterin de ‘zaal’ binnen 15:07 wat zie je als eerste: de parkeerplaats weer buiten, want de entree‘gang’ is van glas 15:08 banken of stoelen: stoelen 15:09 zicht op buiten: ja, glas in lood van plafond tot vloer, daarachter bomen en struiken en de ﬂats die rondom de kerk staan (gevoel dat de mensen vanaf hun balkon zo de kerk in kunnen kijken) 15:10 zelf plaats bepalen: nee, want het was al druk en weinig plekjes, dus geleid 15:11 buurman of vrouw: ja beide kanten een buurman 15:12 kunstlicht: ja, plafondspots in tegengestelde cirkellijn t.o.v. de ruimte, paar hanglampjes en indirect licht via verdiepte ‘bakken’ aan de bovenkant van de wanden 15:13 spreekstoel/-tafel: beide staan op een 2 treden hoog podium met een tafel in midden 15:14 opstelling: waaier opstelling in 12 rijen van 6 in het midden, 12 van 5 aan de zijkanten 15:15 waar staat de spreker : dame links, man rechts naast de tafel, beide achter lessenaar 15:16 in hoeveel stappen ben je binnen: 4 (voor mijn gevoel, maar door 3 deuren) 15:17 wordt je ergens door afgeleid: bijzondere vorm plafond in relatie tot het glas in lood 15:18 waar komt het licht vandaan : buitenlicht overheerst en is op deze dag eigenlijk genoeg 15:19 waar komt geluid vandaan en hoe klinkt het: van voren en rondom, band erg hard versterkt, sprekers via microfoon, dus beide door de boxen 15:20 interactie met mens, object en ruimte: voorganger beweegt veel op het podium, actief 15:21 geschatte hoogte: van 7 tot 12 meter 15:22 opmerkelijkheid: trap op naar ‘zaal’ en de glazen ramen lopen door hoger dan plafond 15:23 geschetste plattegrond 15:01

Het bezoeken van kerken en bijwonen van diensten brachten mij erg veel inzichten. Dit heb ik doorgezet tijdens mijn afstudeerperiode en heb tot op heden meer dan 60 geloofsgebouwen verzameld. Ervaren, analyseren en vastleggen van feiten over de relatie van mij ten opzichte van het gebouw, de gemeenschap en de voorganger. Invloeden van binnenuit, maar ook van buitenaf beschreven, getekend of als geluidopname gedocumenteerd om zoveel mogelijk vergelijkbaar materiaal te verzamelen. Deze ervaring en kennis leidde tot een duidelijk en gegrond beeld over wat er naar mijn idee nodig is voor een gebouw om in te geloven.

De uitdaging om een juiste balans te vinden tussen de architectonische aspecten, de feitelijke bevindingen, en de ruimtelijke beleving, mijn interpetatie daarvan, heb ik onderzocht door middel van modellen en intuitieve schetsen.

Een mooie wisselwerking tussen dingen die dus zo blijken te zijn, de observaties, en mijn vrije manier van denken over hoe het ook zou kunnen zijn. Dit heb ik tijdens het proces getoetst bij verschillende dominees, de gemeenschap en anders gelovigen. Deze gesprekken leverde vaak verassende ontdekkingen op voor beide partijen. Hoe de soms zeer traditionele diensten overkomen op een ‘buitenstaander’ was voor hen interessant en voor mij goed om te horen waarom bepaalde handelingen nog steeds zo gedaan worden.

exterieur

interieur

plattegrond

doorsnede

exterieur

interieur

plattegrond

doorsnede

Bezoeksdatum: 14-06-2013 Bouwjaar/ingebruikname:

2009 Plaats: Oudezijds Voorburgwal 40, Amsterdam Kerk: Onze Lieve Heer op Solder Gemeenschap: Katholiek Tijd: 17.30u

01:01 aantal bezoekers: 01:03 voorganger: geen

+-50 01:02 spreker(s): 1 ter introductie preek, maar concert 01:04 koor: nee muziek: Japans duo, Fuchigami to Funato 01:06 hoe kom je binnen: voorportiekje, balie en garderobe ruimte, gangetje met klein trapje, dan 2 verdiepingen hoger dmv trappen kom je achterin de zaal 01:07 wat zie je als eerst: het plafond, dikke balken in oud roze kleur geschilderd 01:08 banken of stoelen: stoelen 01:09 zicht op buiten : nee 01:10 zelf plaats bepalen : ja 01:11 buurman of vrouw: beide kanten 01:12 kunstlicht: kroonluchters en kaarsvormige lichtjes 01:13 spreekstoel / - tafel: de muzikanten stonden op hetzelfde niveau als publiek 01:14 opstelling: lineair 10 rijen van +-5 personen, muurbankjes aan de zijkanten 01:15 waar staat de spreker: voor in het midden 01:16 in hoeveel stappen ben je binnen: 6 inclusief 2 trappen 01:17 wordt je ergens door afgeleid: ja, de stank van het nieuwe ‘siesal’ tapijt 01:18 waar komt het licht vandaan: van achter en boven aan de zijkanten (plafond) 01:19 waar komt geluid vandaan en hoe klinkt het: zacht en rond als in een woonkamer 01:20 interactie met mens, object en ruimte: ja de zangeres betrok het publiek erg goed bij de performance en hield het intiem en actief 01:21 geschatte hoogte: 9 meter 01:22 opmerkelijkheid: beetje drukkende ruimte door erg zware zijbalkons (benauwd) 01:23 geschetste plattegrond 01:05

met mijn publieke presentatie zal alle documentatie van de kerkbezoeken gebundeld gepresenteerd worden

werkmethode

probleemstelling, persoonlijke behoefte blijkt groter / religieuze architectuur verdient een toekomst

Bestaande religieuze gebouwen vinden geen aanlsuiting meer bij onze huidige maatschappij. Het ‘archetype’ kerk aan vernieuwing toe. Wat we tot op heden aan kerken kennen is te veel bestemd voor één doelgroep. Geloven is in de afgelopen decennia in onze samenleving veelvormig geworden, maar de architectuur heeft geen gelijke tred gehouden met die ontwikkeling. In een tijd dat veel tradionele kerken leeg lopen, een andere bestemming krijgen of zelfs geheel tegen de vlakte gaan een ontwerp maken voor een nieuw geloofsgbebouw. Lijkt misschien wat tegenstrijdig, maar juist in deze tijd is men op zoek naar plek waar ruimte geboden wordt aan een nieuwe vorm van geloven.

Een geloofsgebouw voor iedereen, zonder dat daar een bepaalde religie aan gekoppeld is. Het karakter van de huidige kerken en andere religieuze gebouwen is veelal overdonderend. Neem bijvoorbeeld de kerken in Amsterdamse binnenstad, fantastische bouwwerken waar ik zeker mijn hart aan ophaal. Maar ze stammen uit een voorbije tijd. Ze zijn te monumentaal en overdonderend, dat de menselijke maat een beetje zoek is. Deze architectuur past niet meer bij het karakter wat geloven in onze maatschappij heeft gekregen. Niks rijkend tot de hemel, gewoon op aarde en vooral weer dichter bij de mens.

met mijn publieke presentatie zullen alle intuitieve one dayschetsen ‘herdachte, gedachten’ gebundeld gepresenteerd worden

probleemstelling

ontwerpopgave, geloofsgebouw dat aanlsuit bij de huidige samenleving

Een gebouw om in te geloven waar iedereen welkom is, ongeacht geloof of ongeloof. Het abstracte begrip geloven omzetten in een ruimtelijke beleving. Zonder associaties elementen die zouden kunnen verwijzen naar bepaalde religies of stromingen. Een lege ‘kerk’ waardoor de ruimte vrij is voor eigen interpretatie. Een gebouw waar iedereen het gevoel krijgt er te mogen zijn, gewoon zoals je bent. Vrij om te gaan en staan waar je wilt en geloof invulling te geven. De ruimte benadrukt het samen zijn, je bent onderdeel van een groter geheel. Hierdoor ‘vraagt’ het gebouw de bezoekers rekening te houden met de ander, je medemens.

doelstellingen: - geloofsgebouw dat aansluit bij huidige maatschappij - toegankelijk en vanuit menselijke maat - nieuwe vorm van geloven omzetten in ruimtelijke beleving ‘Adembenemend humaan’

- gebouw is voor iedereen

‘Ontastbaar maar herkenbaar in elementen’

- vertrouwen en verwondering

‘Hemels, als in wonderbaarlijk natuurverschijnsel’

- elementair in bouwen constructiemethode

ontwerpopgave

ontwerpopgave, gebouw en omgeving

Het gebouw als onderdeel van het dagelijks leven is een van mijn doelstellingen. Afgeleid van tal van prachtige voorbeelden in de binnenstad van Amsterdam. Waarvan de Noorderkerk mij het meest fascineerd. Exterieur en interieur is onderdeel van het publieke domein en is dus voor iedereen. Het gebouw zal zich kenbaar maken door een sterk eigen karakter, maar op een ingetogen manier inpassing vinden binnen het stedleijk weefsel. Vanuit de menselijke maat reageerd het op zijn omgeving. Het gebouw is uniek en mag er zijn, maar met respect voor zijn omgeving. Gewoon duidelijk, zonder dingen te verdoezelen, zoals het is. De locatie is op een levendig gebied van IJburg om het contrast te vergroten van de drukte van het dagelijks leven en de bewustwording (rust) in het gebouw. Het moet een plek zijn waar je over andere dingen kunt nadenken. Over het leven. Doordat het gebouw je uit je ritme haalt, zal dat vanzelf gaan.

positiomering geinspireerd op Noorderkerk, rondom diverse plekken die ieder een eigen karakter genereren

ontwerpopgave

presentatie ontwerp, ‘ruimte om in te geloven’

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, Locatie, Joris Yvensplein IJburg, Amsterdam

IJBURG kansen - groeiende buitenwijk van Amsterdam en op zoek naar identiteit, sluit aan bij de nieuwe vorm van geloven - variatie in de schaal en korrel grote bied

mogelijkheden - natuur en elementen, vergezichten uitdaging - doorbreken van vrij homogene uitbreidings wijk - nu geen religieus gebouw - karaktiristiek gebouw als verbindende factor

JORIS YVENSPLEIN - vrij staand gebouw - makkelijk te bereiken, voor mensen op

Ijburg maar ook daar buiten - parkeer mogelijkheden - natuurlijke elementen intregeren met het gebouw - goede zicht locatie - onder de mensen, naast winkelcentrum, woonblokken en scholen - van verschillende kanten benaderbaar - genoeg plek voor buitenruimte

â&#x20AC;&#x2DC;ruimte om in te gelovenâ&#x20AC;&#x2122;

presentatie ontwerp, positie op het plein

ontwerp tov de omgeving - gezicht aan de straat - deel van het plein als beeindiging en begin - uitzonderlijk in vorm, schaal en karakter - creëert plekken als voor zone entree, actieve tuin, straat

Positie Noorderkerk een mooi voorbeeld om duidelijk verschillende plekken met eigen karakters te creeeren rondom de kerk

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, onderdeel van het publieke domein

Zowel ecterieur als interieur zijn toegankelijk voor iedereen. Het dak is als een gelaagd landschap te gebruiken als zit element. Door de ronde vorm van de schijven en de relatie tot de balustrades ontstaan verschillende plekken, van zeer open tot iets meer beschut en op de ‘achtergrond’. Ieder kan dus zelf een passend plekje op het dak vinden. In de zomer kan het dak ook als tribune fungeren en kunnen de activiteiten van het geloof ook buiten plaatsvinden. De muziekkapel die elke kerk vroeger had heeft in dit geloofsgebouw een modernere uitstraling gekregen. Tevens is het dak op deze manier multi functioneel te gebruiken. De enorme hoeveelheid dakichten zorgen binnen voor prachtig licht, en buiten biedt het de mogelijkheid even een kijkje te nemen. Op afstand kan men zien wat er binnen gebeurt. Ook dit is onderdeel van mijn visie over een geloofsgebouw dat aansluit bij deze tijd. Keuzes voor het individu accentueren het gevoel van vrijheid, iets wat erg belangrijk is tegenwoordig.

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, organisatie structuur / samen zijn

Niet alleen de vorm ook de organisatie van het gebouw stimuleerd het gevoel samen te zijn. De ruimte bestaat uit verschillende plekken met ieder een eigen sfeer, passend bij emoties die vertaald zijn vanuit het geloof. Alle plekken zijn onderdeel van een geheel en vormen te zamen het interieur.

16642

1042 3600

2500

15600

9500

1042

Het gevoel van samen zijn is zeer persoonlijk en heeft een bepaalde ruimte nodig. Behoeftes verschillen. Afhankelijk van de wens van de bezoeker en de activiteit is er ruimte voor een collectief, een gemeenschap, grote- en kleine groepen en het individu. Telkens als onderdeel van het grote geheel.

doorsnede over de ‘zaal’

doorsnede trapsgewijze dakopbouw, interieur 2 hoogte niveaus

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, organisatie structuur /stapeling / routing

Ringen die telkens kleiner worden naarmate het dak hoger wordt en verplaatsen naar een hoekpunt waarin de cirkelvormige ringen gevat worden in een rustmoment. Zo zou het dak’vlak’ beschreven kunnen worden. Een cirkel staat symbool voor vele godsdiensten voor de ultieme vorm van eenheid en kan uitgelegd worden als oneindig. Ook in de architectuur beleef je de cirkel als altijd in beweging. Het is moeilijk positie te bepalen in een cirkel, want er is geen punt waar je houvast aan kunt generen. Vandaar dat ik in het ontwerp de cirkel heb verankerd in een rechte hoek geheel tot aan het hoogste punt van het gebouw. Wat zorgt voor een rust moment in de beweging van de ronde vormen. Daarnaast biedt het stabiliteit in de constructie. De entree is ook ontstaan vanuit de gedachte dat er een moment moest ontstaan in de ronde vorm waarin je als het ware naar binnen geleid wordt. Vanuit de menselijke maat is de minimale hoogte in een rechte hoek uitgevoerd om een duidelijke entree te vormen. Het hele gebouw is onderverdeeld in elementen die vanuit ieders middelpunt diagonaal uitwaaieren in de cirkels. Deze segmenten hebben de vorm van de daadwerkelijke entreezone bepaald.

zicht op castte plafond

begane grond entree niveau op maaiveld

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, organisatie structuur /stapeling / routing

Verschuiven van de ringen leid ertoe dat er geen eenduidig middelpunt kan worden toegekend aan het gebouw. Dit is een heel bewuste keuze, want in een gebouw voor iedereen zou het niet passend zijn een centrale positie precies in het centrum van ‘de’ cirkel te vormen, want de associatie naar god is dan te sterk aanwezig. Door de ringen op deze manier te stapelen verschuift dus het middelpunt telkens en blijft de ruimte dynamisch. Geen statisch punt, maar momenten van rust door bepaalde plekken wel een accent te leggen op een middelpunt van die bepaalde cirkel. Wanneer dit namelijk niet overeenkomt met een symmetrie of een zelfde centrum in de plattegrond, ervaar je dit niet als het midden. Vrije bewegingen binnen een duidelijk gevormt kader/systeem, wordt van alle kanten gestimuleerd

schetsmaquette om helling dakvlak te tesetn

schetsmaquette om icht inval te tesetn

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, balustrades en dakbeveiliging

Alle balustrades binnen in het gebouw zijn aan de kant waar mensen hem vastpakken van hout en aan de andere kant, de buitenkant als het ware, is het beton zichtbaar. Buiten is dit principe hetzelfde wat zowel bij de balustrade alswel in de dakkapel zorgt voor een zachtere sfeer. De plekken waat je als bezoeker zit of staat geven door het hout meer de associatie met binnen, een plek om te zijn. De dakbeveiliging volgt de vormen van de ringen en stoppen in een bedachte willekeur waardoor mooie intieme plekjes ontstaan tussen twee balustrades in. Omdat de ringen telkens met een halve meter hoger danwel lager worden geeft dit een mooi beeld in het ritme van de dakbeveiliging. Van boven en van de voorkant lijken de balustrades het gebouw te omarmen wat een zeer behaaglijke sfeer uitstraalt.

maquette tekening voor hout en ‘beton’ voor de lasercutter

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, materiaal en constructie

Ontstaan vanuit de vorm en gewenste ruimtelijke beleving is het ontwerp uitgewerkt in een exterieur van in het werk gestort beton, met een verloren bekisting die het gehele interieur van hout voorziet. De beloopbare delen zowel binnen als buiten zijn ook van beton, daarentegen zijn de zittingen en leuningen weer van hout. De keuze voor in het werk gestort gewapend beton komt voort uit mijn gedachte over eerlijke architectuur. Voor mij is een gebouw dat laat zien waarvan en hoe het gemaakt is erg belangrijk. Voor mijn afstuderen ben ik telkens op zoek geweest naar een eenheid in vorm, materiaal en constructie om zo tot de gewenste ‘lege’ ruimte te komen. Het gebouw is door de ingetogen materialisering op de achtergrond van de ruimtelijke beleving aanwezig, maar laat ieder daaraan zijn eigen invulling geven.

‘ruimte om in te geloven’

presentatie ontwerp, materiaal en constructie

Geen afleiding. Alleen verschil in structuren en richtingen die vertellen waarom het gebouw zo in elkaar zit. Het materiaal verteld als het ware wat over de constructie en andersom. Deze benadering heb ik zeer consequent doorgevoerd, tot in het kleinste detail. De constrcutie komt voort uit het ontwerp systeem, en zorgt samen voor stabiliteit. De ringen en schijven creeren een balans in de trek- en druk- spanningen die in elke ring optreden. Door de juiste stapeling en richtingen te kiezen kan het gebouw alle krachten in zichzelf opvangen. Geen kolommen of andere ondersteuningen dus, waardoor de ruimtelijke beleving gewaarborgt blijft. Elementair in bouw en constructie methode is eerder genoemd in de doelstellingen. Dit is essentieel voor mij om te kunnen geloven in architectuur. Een gebouw straalt vertrouwen uit als de constructie krachtig is, past in het geheel en niks verdoezeld. Eerlijk en fundamenteel, geen poespas alleen het strikt noodzakelijke.

â&#x20AC;&#x2DC;ruimte om in te gelovenâ&#x20AC;&#x2122;

presentatie ontwerp, materiaal en constructie

In de 1:50 maquette die tot in het kleinste detail in materialisering op schaal gemaakt is waren bekistings tekeningen en beton, glas en kozijn staten nodig. Sommige delen hout, wat gebruikt zal worden voor de bekisting van het in het werk gestorte beton, heb ik voor de haalbaarheid gekoppeld. Tijdens het bouwen zullen alle ringen in losse elementen worden opgeknipt. Voor het beton zijn deze tekeningen niet nodig, want als de bekisting er eenmaal staat, is het een kwestie van storten. Daarnaast zal in realiteit het beton niet enkel per ring gestort worden, maar worden dmv uitstekende draadeinde de voorgaande ring met de volgende verbonden. Deze ‘werk’-tekingen diende voor het uitsnijden van de maquette materialen met de lasercutter machine.

‘ruimte om in te geloven’

terugkoppeling, geloven in architectuur

Het begrip ‘geloven’ omzetten in architectuur. Waar geloof ik dan in? In de wereld om me heen, hier en nu. Een samen spel van mensen, dieren de natuur. Prachtig, maar ook onbegrijpelijk. Vol vertrouwen en verwondering geloof ik in het leven. Mijn leven, met iedereen daaromheen. Eerlijk. oprecht. hier en nu. Levensecht. is wat het is. ben wie je bent. besef komt. de ander kent. Medemens. de ruimte om je heen. niemand is ooit alleen. Altijd. In verhouding tot, met, of zonder. god? Geloven, leven, gegeven. Je mag er zijn. er is ruimte. voor iedereen. Respect. je bent er. niet alleen.

onderbouwing ‘ruimte om in te geloven’

‘ruimte om in te geloven’

publicaties en media

1- Christelijk Weekblad 20, 16 mei 2014

‘een geloofsgebouw voor iedereen’, Koos van Noppen

2- Friesch Dagblad, 24 mei 2014

‘Narda Beunders, een geloofsgebouw voor iedereen’, Koos van Noppen

3- Trouw, de Verdieping, 3 juni 2014 ‘Kerk zonder poespas van een ongelovige’, Marije van Beek 4- NPO-spirit, ncrv, 27 juni 2014

‘geen kerk maar een geloofsgebouw’, Wineke Remmerswaal

bijlagen

2. Friesch Dagblad 24 mei 2014

(

' '! ' ! ' ' ' "! ' ' ' ' % ' ' # -' # ' ' ' ' '" " ' ' !' ' ' .' ' # /'$ # ' ' "" # ' ' ' ! ' ' / % % # / #/

. # 1 # + " (

" # # " # $ % " " # & # # # # " " ' ( # # " $ " # " " ( # # " % # ) ) # ( # % " # +' , # " - " . " " # # / $ "

" ' ) 0 1 " + 1 # + 1 + 2" + 1 + $ #

, #

# - / # # 3 " ( " " 4#

# " " " # # ' / " 5 # 6 # % # # # ' 5 # # ( # " " # 0 " " / 7 " ) # #

# # & " - " # # " 5 # "

# / #

# # "" ( # # "

# # " # " # 0 / '

5 " # ( "# # # # ## # # # " 8 " # "

' '"# "'% )' %' ' '+ ,' ' ' * %-' ' ' " "' ' ' ' ' # ' ' "-' %' ' " '+ ,' ' ' ' -' "# ' ' $ # ' ' %' ' ' ' /

" # 0 8 # ' 1 " & # 33 " . " ' ) # " " " # # " 9 : #

( # " " (

! % % % ! % (% % % % (%! +% % (% % % % (% % % *% %! % % % % * % % ! * +% % % ! % % % (% % % * % % (% % *

% % (% - % % % % % % % % &+% %

" % %

% % % (% % % % ! % %,, % % % % % % %

% % % % % % % % % % * +% (( % % % % % % % % % % * % )% % % % % +$% % % % % ! * % % ! (% ! % % % +% (( % % % % % %

! %! % % % % % % % % % ! (% % % % ! % % % *

% +% % % *

% % % % % % % % % %

% % % +$ & # % % % '% (( (% % % % !% % % +% % % % % % % % % % % (% % % % % % % % ! % * ! ! +% % % % % % % . % % % - % &(% ! % % % % % % * ! +% " % % % % % % % % % # %

(% % % % % % % % % +% % % % % ! %

*% % % ! % % % % % * (% % % % % % ! % ! % % % +% % % % (% % % % % % *% % % % *% ! % % % % % % (% % * % +% % % % % (% % % % % * +$

< $ $ ' ! " # $ % & # ' ( $$ $ )$ * + , - . $ % & % / ( $$1 . $ $ * 2 $ 1 % & 3 ( $$ $

4 $ # & ' ( $$ ) $ ) * 5 6 $ # 7 $ ) 8( $$# $ ) ' * 9 6 7% 8$ # % ( $$% * : $ 7% 8 . ; ( $$& . $ *

% $ # 7% 8 ) ) ( $$< $ * = # $ %> 7% 8 ? . ) ( $$6 $ $ * !@ . $ & # ( $$ ) . . $ *

$ )$

bijlagen

3. Trouw, de Verdieping, 3 juni 2014

ï&#x20AC;£ï&#x20AC;¢ï&#x20AC;¥ï&#x20AC;¤ï&#x20AC;¡

: B :E: : D:EBCD A:B9 D6 F: : ::

6E ?: :E 6 BC A:B9 ?: : . 66 9 : : ?: : 96 : D ? 9::E B F6D: 6 9: A6 9: = B:D: : D:EBCDA:B9& : 6=?:E : C6 : BC ?6E 6 F EBF E68A ==: ?: 9:

6 96 FB : 6 9& ) 68:7 D = , B : 9:9: :

BCF :9B?: B 6D: : 9: B E6F 9B: A: B 9: = B:D: : D: EBCDA:B9 B :: 8:E 9:9: 7:E6 9: & , : B D :?: :: 6 A:@ : ".' C66 8:E. 6 :?: 8A BC= :E 68:7 D& : :: A69 ?: E D : D ::? :: : 9:EB ? 7BC

: :D& : 6 9: B :8A & / B?: ::D D ::? :: E: 66 B 9: 69 $ B A: : 6 ,

DBC: BC= B: F66 9: F96 ABC , B : B8A :E= EE6A A69 ?: :F9& BC :B 96 BC 688 6 ?:A68D F66 96 ?:E =9: BC :8A : B: & $: 9B

B : ?66 , DBC: : B? B 9: B8A B ? B 6 *6DB 6 . 66 :: : :?: ? 9 E6 : B ? :EE: 9: 66 B8A . 6E 9: ? 9 9B: B?: FB 9: A:9: & : D6 7:?B : F: :: 7 : B:& $ EBF 7: : : 96 69: A6 9 96 :: 8A B : $ A6FF:9 A::= 7:E:9B?9& : E6?: : :8A 76 D : 9::E 9: 8A B : : E?: : 9 9. 66 6 ABC B A ?: 7: : BC 66D

D BC? . 66 6 : F 8A ? :: : :8 B: E? B 9: F

6 :: E 8AB ? 6 :: 9: BC ?: D: : 968A : A: ?: :8A ?:7 : E66 & , DBC: D: ?:: 9 9 6= : ?: ? 9 E6 : B ?& ) D 7: 69::E 9: : ?: B ? 9: 8A B : : 6 :EBCD . F96 9B: : B , DBC: 6F : ? BC . 9 9: ?: 8B9: :: :: ?:E:9: :?: F: B : + B 8A A 9 : 8A B : : : 9: B: E6 : : F6 6E:

: 9 BC B ? 6 B:D: & BC :E ::E , D : 6? : & ) D BC F : : A 9: 6 : & : ?:E DDB?: E: 66 B $ B ?:: B 9: B ?& B 9

B? C66 D ::? 9: 8 F B 6 BE +6 B: F66 9: 66 9:EBCD. :?: A66 66B: & BC A69 9: 7: :F9: FB99:E:: : *: B 8A: 9B8A : )F6 A6 66F ?:8B :: 9. 9B: 9: 9 66D 6D F: :EB?B: : A 8 B B: : 8A ::= 0 EEB: :??: 96 : B B: : E BC F: B 9: A:F:E. B 9: A:F:E E?: C EEB: :: 86=1# EEB: :??: 96 :: F66? 9: 68A : :ED: ?:E B?:. B C EEB: A:F:E :: 7 9::E#< 3;;; 6 9: F68A B , DBC: ? B :8 EB: : A6 9: : F : : B E6FB : B DBCD: & 96 C66 : 9 :: 9: A B9B?: B E6FB B 8A: :FB: 9 ?6 B 9: ?:

6 ?: B & ) D ABC A69 :: ?:9B8A

?:9 6?: . 6 2B6 D6E 0) : FB 6 : : BC : 76C : : . : D : :E BC : A:EF: . : F D:: BC : D6 : : &< / E?: 9: :8A : A69 D 9 ?6 B8A 8A E9B? ?: F66D 66 A66 66B: & BC F 8A B F:: 66 EB B:D 9 : & /B: C66 E6 : 6 ABC :FB: &

" %"" '"

" %"" '

: D6 7: 66 96 A: B E6FB B 8A: + BD: =:: :: 6 B 6E: =:: 96? 9 B B 6 B . : 6E A: B 9 : 66 : EB8A C: =:: B 6 EB& : EB : : B B: F 9B :E D66 : D BC?: B 33;& D:: 9: :D: 9& 6 7: :D: 96 A: B : !6?: A B B8A : 9: D : B: F : 7 B?: & / E?: B B B6 B:= :F: 6 9: : B B: ,BFFB B A: A ? BC9 F :: B: 8A B :EBCD: 96? 9: B : =:: D6E: 9: : : : & 0 : B: 9: 66 6EE: F EBF : AB 9 : B E6 9 EBCD A: F: B: F:: 96 :: EBCD 96 D A 7:E6 ? BCD : =:: 96?: 6 B 66E 9: ?: B: 9&< E A: :E A: A66E . 96 9: :: : D:: BC 96 :: B: 8A B :EBCD: =:: 96? A: 6 B 6E: =:: 96? 8A B 6& : 9B 8 B: = A: + BD: =:: :: 6 B 6E: =:: 96? F : BC . ::E D B %: 9: E6 9 F: : B?: :?:EF66 & -B :: B B: :BEB ? 7E::D :: 66 C66 ?: E:9: 96 :: ? : F:: 9: A:B9. BF " 8: . : B: :E F :: 8A B :EBCD: =:: 96? B : B

E: 9: : B E6FB B 8A: 96? 66 F:: A: :B 9: 6 9: 6 : F66 9 9 ?: B: 9& ) D B B 6 B BC B: 6E E: B : 7EBC F: A: B B8A & B : 6 B 6EB : BC : : 7BC

7::E9 96 + & : ?:4 6 : + & 6 B94 6 D ?:: 6 B 6E: =:: 96?: BC & -B AB 9 : 66 : A :D B : : : :: D B B:D& 2 B: 9: B : 6 9: AB 9 : ?6 B 6 B: ,A: B B A B 9 / B8: A: 6E F 6D B 8A: :9: : B: B : 96 A: EB8A C: =:: 66 7BC 9: : B B ?

6 A: EB8A 9: 9 B : B 9 ?: B: 95 :: 96? BC B:9: :: 9 & 0 : ::E =:: 96?: BC : :E B: 7BC 6 9: : :EB?B: & $ : : 96 D 6EE:F66E 6 B 6E: =:: 96?: 9: #< 96 B B: A: : B?: 6D B 8A: 7: 66 96 : E ?: 8 B B8B DE::= 66 A: 7 ?: B B B6 B:= B:9: C66 6E :E A: + B D: =:: 6E A: EB8A C: =:: :: 6 9: : 96 F& 6 *6 : B:9: C66 6 9: 6E . B 6E E6 B? ?: :?& *( & * * * *

: B? D:: B 9: 9: : 9B C66 6E 66 9: D: D ?: :: & ) BC FB & / :: B: ?:E B?: B 96 7: ::E. ?::= %6 96 : 9: ( 5 :& : 6 8AB :8 : B : BE9: B :D: 6 9: ?: 7 : F: A66 9 : & 0%::. ?:E B? 7: BD B: & D B: ?: 9: & $66 : ?:7: :E B: F: F: B 9: D: D&< 6 9: A6 9 6 9: ? 9 A B : 9B: : 7: 8A 6 9: D6 A:9 66E 6 , 9: 6E E: ?: := F:: 9 : D: D B +8A: : ::E 968A : 6 : :: B: ?:7 & : 9: 7 : :: 9: F: : . F66 6 6E :: 6E 6 9: BF : F: A66 :E= 9 : & : : F66 9 9:: : 6= 66 9: 869:FB: 6 D B F : 96F. A66 :

:: A::E B: ?:7 & 2: BE ?:E = F : : B :: BF :EBCD: 7:E: B ?4& /6 966? 7:: : 9: :: D: D 9B8A 7BC A B & : 96? 8A : 9FB B 9: *6 :?66B. 9: :: : 9: D6 A EB:D: D: D FB99: B 9: F : 96F : 6E : 66 & : B : E::? : B? 96 69:F: 6E 7BC 6 6E :: : :9B ?

:E & 0$B : : : 7B <. B ? 9: B: : . :: 66 :FF: 9 : A6 : : 9 F::& /: 9: D B:E B:F6 9& : ?: 6 : 9: 6EE: 9: 9: E 8A: D B:ED : C: & 2: 66 :E : : . F66 8A B= A: 96 9: A66 D B: & 8A : :: E6 : F688AB6 : :E : : : E6 : : A66 : 6 B ?: & : D B:E76 DC: 6 :: 9:DDB ?& 0 D A 9: : B :: F:: 7BC&< 6 ?: :E 6 : 7BC A : 4 B 7:E6 ? BCD& )F6 6F A66 :E :: F:: F :: D66 C: : 7 6 9: B 9: D: D& $::9 : 9 =9: : 96 B: & , 8A :=: 9: 9: D: D :: 7: 66E9: 66 :DDB ? D 68A A66 B & 0 D :E9: F: : B:D:F& 2 6 BD A AB: B: : BC . 6 BD ?:E = :B?: EBCD B: & %::. :B?: EBCD ?:: C ?: :E. F66 A: =6 8B :: 9: F: :E&< !6 : F: D : : C B 96 :: D: D D A: : ?: : ?: :E9: D6 7: :BD: & 0 : :E9: 96 C: : F 8A BC &< 6 B A: :==:8 96 :: :EB ?B: ?:7 F : A:77: 9: 7: :D: .

B 9 : 9: & : D6 : ? :9 B E:??: 6 : :8B: F: A66 ?:7: B :: D: D& 0 : ?::= : : ?B:& ::E D: D: :E BD F: 7BC 7::E9

DE:B & 2 96 7: ?:966 BC 9 9: : : #. 66? BD F: 96 6=& :ED ?: 6E 9 BC

: 6EE: :EB?B: A: 7: := 96 C: 9: 9::E 7: 6 :: ? : ?:A::E&< B?6 B 8A: BF : A:77: ? :: 6 9: :==:8 . :? : 9: & 0 : : C:& 6 B B: A::E F B & D 9 : A: : : &< 2: :B9 A66 6 F: . A:= A66 DB . : 69:F 9B: : B & 0 & 2 4 BF : : A:= C:. 7: 69 D C: BC A:B9&< 6 F6? 68A B? DEB D: . F66 : 6 : D 6E BC9 9B ?: 9B: A66 A: ?: :E ?6 : 96 : : B: A 9: F7 E: . 6=7::E9B ?:

6 : . :D : 9B: : B: 7:? :: & : 9: 0 B: F6D: A: B ?: BDD:E9& : F:: : D: D: A:77: 9: : : B: 96 : :

B:9: :: BC & $66 BD 9: D 96 9: : : : B B8A : 6 D: D: ?:: B9:: A:7 7: A : ?:F6DD:EBCD C: C: 9 4 ?:7 D :E: & D :E F: 96 7 B : ?: E : &<

$: 9 = B: A::= 9: 7:E: B ? :B B? : F6D: & 2 :E B :: FB99:E:: : D: D 6E B :: C6 : : B? D: D D6 : 9: B8A A B

:E: = C B A:E:F66E B: & ) : A: 6E?: F:: B 9: D 6EB :B 6 9: BF :4 : B 9: E 9: C6 : :E 68A : B ?:?66 . B 9 :& 0 : D: 9: 6D:EBCD: & / 6E 7B : ?66 A: FB & + F B A: 6E = C: ?: :: D6 7B : D F . F: E 7 B : 66 A: E6= 9& 2 9:&<

" " "

) " " "

)" " '"" "" ) "

'" " " "

'" " " # " '" "

+ ;22 6<:6 6 ?2 6 56 2 56 < 6 ? 8 ?2< 56 6 2 4;< 64 4; 668$ #6 2? ;<= <? 6 ;6 <:6 2 6?<:<6 6 ; 56 * @22 ;6 6 3 5<:6 4; 2 6 $ -% < < 56 >6 > < 6 @6 ; : 6 :63 5* @52 6 22 56 ;6@6? <?56 6< >6 $ > 56 > 52 6 @66 <= $ ,6 <= ;<6 * 6 ?6 6 ;<6 * @6 56 ;6@6? ; 56 6 <6 @66 36 <:$7 "22 ;6 256@ 36 6@6 56 68864 1 2 56 >6 > <?56 6 36; 56 $ 22 @ ? ;22 :63 5 < 56 : 5 ;66? 22 5 5 $

06 < 6 56 >6 > 56 >6 $ - > ;<6?5 66 < :2 : 6 6 $ 6 @ 6 6 ;6 :6 6? > <= :6 52 =<= 6 @2: <= $ "22 <6 2??66 =<=* <6 56 66 < 6?> @$7 6 4;6 6 5 6 < 56 6 6 56 >6 22 ;6 &2 ;6 < ' @6 2? 52 < :6 <=5 22 2??6 : 56 1* < ;22 :63 36 5 6?5 2??6 @6 6 $ - ? * 24; 6 : 5* : * >?6< * = :* 5* :6? <: 8 <6 :6? <: 52 @22> <6 < $ 22 5 36 68 =6 ;<6 52 =6 <6 2??66 36 $ 2 =6 6? 8 <6 :6 ? 8 * 522 :22 ;6 <6 6 $7 6 :6? <:6 5<6:6 6 ;25 ;22 <= 86? 3<= ;6 =64 ; 6 > =<= 66 >6 > 3 6 2? =6 <6 66 :6? 8 ! 6 56

56 > 52 6 = < 2 66 28 2 5 >2 <6 2 56 : 6 ?<= 6 <= $ - > 2 6 ; 6 <6 @2 5 6 :6 6 56 > $ > ;63 :66 566?$7 < 66 >2 52 ;6 :63 6 64; > @ $ @< 66 ' 3 +< 6 2 56 6 2 6 >6 > 3 : < @ 6 52@ < 6 ; <2 $ "22 56 2 4;< 64 6 <? ;6 6 <6 @22 < ;2 56 :6 6 $ - 6 :63 < <6 // :6 @66 4;2 $ 22 :6? 8 <> <6 < $ 6 @ 6

2 6?>22 <= * 2 56 ;6?6 <=>* 2 56 :2 36 686 22 56 3 >6 * 8 66 3<= :2 :6 @6 66 ?6 6 22:$7 56 &2 6:22<* 25< < 66? 2? =6 66 >2 ; ?<6>6 >6 > @22 > ;6336 * < 5<6 6 6?5

6 6:$ - =6 6 3< 6 * 52 5 =6 > <?* @22 < 66 3<65* @52 =6 66 52 52 ; $ 6 366?56 * 56 4;<?56 <=6 * 56 :6 2? ?6 ;6 < 6 6 22 52 =6 < 66 6?<:<6 :6 3 36 $ > <?56 56 6>6 8 ;6 > 2 56 >2 $ 2 <> ;6 6?856 68864 36 6<>6 56 6 2 !7 -"<= :63 < 3<= 2 ;6 6:6 6 :6 6?56

2 56 6 >6 >$ 6:6 * 52 2?$ <= @< 56 2 4<2 <6 @ :6?<=>$ 6 @ 6 66 ?6> <= 22 =6 6 2 56 6 5< :6 > 256 >6 $ % 6 ;6 ?6 6 $ 52 ;6 :63 =6 < =6 < @6 ;22? * :22 52 2 6?8$ )6 @< 6* 52 < 56 365 6?< :$7

6 <> < ;6 36:< 2 56 =2 6 24; <: 28 566 56* 5 <> 3<= ;6 @< < 6 <6 2 56 <= 6 >6?6 <6 5 < 6 56 : ?56 < ;6 > <= $ 6 2 < : 522 2 6 5 6 66 22 5646 <2 :6 6<5$ 6 ?22:5 5 24 6 :6?5 5* > 5<:56 ;6 @< < 6 <6 > 522 56 @ :6?<=>;6<5 22 ;6 ;6?6 365 2: < // >66 @6 > < : 6 ?5 6 $ ,2 @<= 6 3?668 2 1 $ : ?56 22 > > 24; @:6 6 >6 5 :6 66 $ 6 2 2 522:$ #/ <6 @66 52 ;6 365 2: 52 56 6 ? :6 @< < 6 6@2>6 56 ;6 <6 6 ?66 6? 6? 22 5<6 4; ?5 > 6 6 24; 6 $ > ;63 @6 6 56 4 @@ <6 5<6 52 6 66: ;668 :63 24; :2? 6 56 5$ ( 56 6 66 566? 2 ; ? 56 28:6 2> 1 2? 8 56 6 2 36<5 2 6 56 32 < 36 66 6 6 64; $ ??66 <=>6 56 : 22 56 < 6 < 6< > 6 $ ;6 : 6 :6?6:6 ;6<5 2 : @6 >< 56 6 < @< 6 @ :6 56 @<?<6 56 <6 66 @66 22 56 6 5 6 5/ >6 $ 6 2 2? 8 ;6 <6 6 ?66 6? 6? ?< 62 64 2 6 :3 24; 22 86 52?6 <=56 $ 668 66 5 6<:6 56 5<6 4; ?5 @<= 6 < 2 66 ; 56 6 56 6 ! ? 52 2 * 52 ;25 5< >=6 <6 < 6 ?6 6 $ ) 4; 2 <> 3<= < 6> 1 56 < 66 >?2 6 5<6 :65 :6 2 <656 5 336? =6 @ 6 5 22<6 $ ( 5<636 6 2 6 6 2??66

@6 6 6 > 522 2 @ 6 ?2 6 66 < > 566? 56 6 ::6 $ 2 @<= 52 ?22 6 < // >66 ? > 6* 2 22 4;<= ?<=> 66 > 6 <6 2 6: ?6 6 2 6 $ 2 < 52 56 5<636 66@ 66 @< >6 32 6 64; 22 5<:;6<5$ 2 >2 2 56 32 < 36 5<6 @6 ;2 5 6 2 5 6 56 5<:5 @ 6<?<=> 56 :6 6:5$ 2? 6 6:6 56 =2 6 24; <: > 6:6 ? ??6 56 6 66 6?2:6 @22 ;6 <=> > 56 2 4<6 < : 522 2 2 6?<=> @// :6?5 < $ "6 66 66? 5 6 6 6?< : ?6 6 56 52 66 @22 5365 2: 22 2 @ :6?<=> 6 ?6

6 <6?$ + 36 6 :6 < 66 56 56 6 @22> 6 52 <6 66? < * 56 @< 6 @ :6 56 56 ; 56 ?<=>6 6?2:6 6?$ ? 6 < 56 5<6 2 4<6 < : < 66 2 4<22? @ @6 < :6 66 * 52 2 52 5 3<= 56 < 6 < : 2 56 32 < 36 $ 6 :28 6 2 :6?5 22 <6 ;6 ?2 : <6 2? <=5 5<: ;25 56 * 6 2@ ;6 2 <6 <6 56 > 56 $ 6 > > 5<??6 2 6 5<6 56 6 : 6 6 56 28 4;28 : 522 2 > @6 56 <: =22 6 ?22 * @6 @< ?22 6 2 : @6 6 6 6 22 <6 2 56 6 >66 56 36 ?< < :$ "6 ;6 <6 6 ?66 6? 6?* 52 6 >6 ?<=> @< 6 @ :6 56 <6 66 6 22 =6 6 ;668 * ?<=>6 6 566? 6 : 6 >6 6 22 56 < 2 <6 2 .. ;6 @<556 2 56 =2 6 24; <:$ > ;6 < 6 @<= ;22 <6 2? 66 <=5 6 > 2 2@ 2?<:;6<5$ < < 5<6 =2 6 256 56 ?2:6 6 >?2 6 @2 22? 6 56 < 6 < 6< 6 52 ;668 ; 6 56 2 @6 ?6 < : @< >6 322 6 : 656 6 2 56 5$ + < 5< <5 6?6 56 6 : ?5 ;6 6?8 56$ 6 @ 6 6 2 6 ;6336 * @22 52 ; 5 =6 > 2 $ ( 5<6 4; ?5 8 <6 * <> ;63 @<= 2? <=5 :6? >><: :6 6 6 52 5<6 >2 @<= 2? 66 6 < @<= 82@<?<6 6 5 6 : 5$ 6 < 6 ?6<56?<=> 2??6 ?6< ?6?<=> 6 6>6 24; 6 ;6 ; <5<:6 6 6 6:6 56 28 4;28 :

2 66 22 6 3<??<=> 66@ 2? 56 32 < 36 $ "22 52 < @<= 2??66 @22 56 56 @ 6 > 2>>6 @2>6 6 <=? <> @<= < ;6 3 6> 6 #/6 ?2 52< 1 2 &<6 6 62 2 24 6 @6 66? ?6 <6 @ 4; 6

6 2: 2?

1$ > ; 5 ;6 5 @22 66 24; $ % > 5< @ =6 2? 6? 66 6 22<6 $ ,<6 6 >6?<=> 56 6 < :6 6 6 * ?22 <4; <6 66 ; 56 $

bijlagen

4. NPO-spirit, 27 juni 2014

‘Geen kerk, maar een Geloofsgebouw’ <iframe src=”http://www.spirit24.nl/player/frame/?episode=urn:vpro:medi a:program:43481115&type=urn&width=560&height=320&still=&autostart =off&volume=5&startTime=00:00:00” style=”border: none; overflow: hidden;” frameborder=”0” height=”320” width=”560”></iframe>

bijlagen