TIME OUT... Claustrum silentium (omsloten stilte)*
Intro
* Claustrum silentium, letterlijk vertaald; omsloten stilte,, is een nieuw type gebouw en kan gezien worden als moderne interpretatie van een klooster.
Student Academie van Bouwkunst Amsterdam Master Architectuur 2016-2017 Student Nicky Kroes 0620168612 Kloosterhof 13 1391 JP Abcoude Nickykroes@live.nl Commissie Mentor:
Marlies Boterman
Commissielid:
Martin Hopman
Commissielid:
Tom Bergevoet
Introductie
Nick Kroes, Abcoude 25-10-2017 Claustrum Silentium, ofwel omsloten stilte. Ik heb een moestuin. Grotendeels vanwege de groentes die eraf komen, maar ook zeker omdat het simpele werk op de tuin rust geeft in mijn drukke bestaan. Om bij deze tuin te komen moet ik ongeveer 5 minuten fietsen. De route loopt door een woonwijk en vervolgd zich via een dijk langs het water en de weilanden grenzend aan de Bijlmermeer. Gaandeweg het afstuderen kwam ik erachter dat de korte fietsroute naar mijn tuin onderdeel is van het stiltemoment die ik ervaar als ik daar bezig ben. Het moment dat ik op mijn fiets stap ben ik bezig met de tuin en vergeet ik allerlei onbelangrijke zaken. In mijn afstudeerproject ‘Claustrum Silentium’ is de route naar het stiltemoment een belangrijk thema geworden gedurende het ontwerpproces. Jarenlang leef je in de hoogste versnelling, je komt niet meer toe aan ontspanning. We hebben het veel te druk met van alles en nog wat. Constant bestaat de behoefte aan stilte. Helaas kent onze maatschappij weinig rust. Het gaat maar door. We leven in een tijd van globalisering en 24 uurs economie. Door verstedelijking zal de stad steeds meer terrein winnen, waardoor ‘‘stilteplekken’’ langzaam zullen verdwijnen. Je bent op zoek naar een plek waar je deze rust kunt vinden. Bepaalde type gebouwen bieden van oudsher deze stilte. Je wordt hier stil, omdat het zo hoort. Vindt hier rust, omdat het gebouw je vanzelf dit gevoel geeft. Het zijn gebouwen zoals een kerk, een museum, een bibliotheek en een klooster.
Een kloosterbezoek wordt door veel mensen geassocieerd met religie. Niet vreemd aangezien dit ook zijn oorspronkelijke functie is. Maar steeds minder mensen zijn op zoek naar religie. Ondanks dit gegeven nemen kloosters in populariteit toe. Mensen bezoeken het klooster in de vorm van een retraite. Ze zijn op zoek naar rust, maar vermijden het geloof. Dit gegeven wringt nogal met waar het kloosterleven voor staat. De herdefiniëring zorgt voor een nieuw type gebouw en omvat alle kwaliteiten van een klooster zoals schaal, leefritme, materialisatie en positionering van functies, waardoor het gevoel van het oude klooster behouden blijft, maar biedt ook ruimte voor nieuwe programma onderdelen waar de moderne mens behoefte aan heeft. Voor mij was de opgave heel simpel: een antwoord geven op de vraag waar zoveel mensen naar verlangen. Een plek in de stad creëren waar je kunt ontsnappen aan de hectiek van het dagelijks leven. Het nieuwe ‘‘klooster’’ zoals ik het voor ogen heb is een openbaar toegankelijk, niet religieus gebouw. Het bevindt zich in Amsterdam op een plek waar het contrast tussen hectiek en stilte het grootst is. Het biedt plek aan rust en stilte voor ieder die daarnaar op zoek is. Een bezoek aan deze plek kan een ochtend duren, maar het kan ook inhouden dat je hier langere tijd intern gaat verblijven en misschien wel zal gaan wonen. Het moet een plek zijn waar je gedeeltelijk vrij in en uit kan lopen en echte een rustplek kan vormen in de stad. Zoals ik al aangaf is de route een belangrijk onderdeel van het stiltemoment. Mijn ontwerp heeft drie verschillende entrees met ieder zijn eigen kwaliteit. Om bezoekers uit hun dagelijkse ritme te halen en het stiltemoment al tijdens het betreden van het gebouw te laten starten worden ze vertraagd door de entree geleid. Dit gebeurt middels ondergrondse routes, waarna de bezoeker in de kern van het gebouw weer boven komt.
De route eindigt in de bezinningstoren, waar vanuit de bezoeker zich verder zal verspreiden door het gebouw. Tijdens deze routes wordt er ingespeeld op de zintuigen van bezoekers en is er mogelijkheid korte tijd hier te verblijven. Het tweede ontwerpthema is gelaagdheid. Claustrum Silentium kent 3 type bezoekers. De dagbezoeker, een weekbezoeker (retraite) en de permanente bewoner die het gebouw beheerd. Zoals bij oude kloosters is er een duidelijke hiërarchie in ruimtes die aangeeft waar welke bezoeker mag komen. De dagbezoeker heeft toegang tot de tuin met boomgaard, een deel van de stiltekapel en kan deelnemen aan yoga- of beeldhouwlessen in een van de lesruimtes. De weekbezoeker heeft toegang tot de volgende laag. Zij gaan in retraite en zullen dus deelnemen aan het leefritme van Claustrum Silentium. Ze hebben hun eigen gebouwdeel met slaapcellen, kunnen deelnemen aan alle lessen en komen op bepaalde moment ook samen met de permanente bewoners. Tot slot is er de laag met de permanente bewoners. Zij bevinden zich aan de rand van de stad en zijn het beste in staat zich af te sluiten van al het geluid van buitenaf. Overgangen naar de volgende laag gebeurt altijd op dezelfde manier, zodat duidelijk is dat je een bepaalde laag verlaat. Daarnaast komt de gelaagdheid ook tot uiting middels materialisering. Zo is het altijd duidelijk waar je je bevindt in het gebouw.
Opgave
* Claustrum silentium, letterlijk vertaald; omsloten stilte,, is een nieuw type gebouw en kan gezien worden als moderne interpretatie van een klooster.
Programma, klooster opbouw
Ruimtes, gebruik, rituelen en materialisatie die worden geherinterpreteerd of toegevoegd
De kapel -> voor iedereen
Dormitorium, slaapzalen
Kloostertuin
Beeldhouwen - geluid
‘‘Losse’’ kloostertuinen
Kloostergang - routing
Kapittelzaal, onderwijs
Scriptorium, bibliotheek
Yoga
Geluid van natuur
Parlatorium, groepssessies
Refter, eetzaal
Kloostercel, slaapkamer
Zonsopkomst meditatie
Meditatie
Het gebruik - 3 type gebruikers
Dagbezoeker
• Lessen - yoga, tai chi, beeldhouwen, meditatie • Terugtrekken - stiltetuin, stiltekapel, studie
Weekbezoeker
• Verblijf - cellen, dagritme vaste bewoners, rituelen • Lessen - yoga, tai chi, beeldhouwen, stiltetuin, bibliotheek, meditatie
Vaste bewoner
• Lessen - verzorgen van alle lessen • Verblijf - cellen, dagritme deels met weekbezoeker • Lessen - yoga, tai chi, beeldhouwen, stiltetuin,meditatie • Beheer - complexbeheer, ontvangst, etc.
Locatie - waar moet de plek aan voldoen? Selectie van uitgangspunten
Bereikbaarheid voor Amsterdammers/ studenten (voetgangers- fiets conditie.)
Vrij van aanvliegroutes en openbaar vervoer.
Locatie heeft (deels) een straat-, binnenhof-, groen- en waterconditie.
‘verborgen’ stilteplek midden in de stad. Intimiteit van locatie
Contrast in stedelijke drukte en afzondering. Verscholen locatie maakt overgang tussen hectiek en rust extremer
Spanning tussen hectiek van 24uurs economie en deze stilteplek
Eventueel aanwezigheid van leegstaande gebouwen
Plek waar de druk op stilteplekken het grootst is. Historische centrum Amsterdam, plek voor de Amsterdammer
Locatie - analyse
Selectie van uitgangspunten
Aanvliegroutes Schiphol
Fietsroutes (+1500 fietsers p/u) woon-werkverkeer spits
65db geluidsdruk, contrakaart - donkere vlekken zijn ‘stil’
Analysekaart - Historische kloosters in de stad
Locatie - conclusie
Locatie aan drukke woon-werkverkeerroute
Locatie aan looproutes studenten Claustrum silentium
UVA
Locatie grenzend aan UvA complex - doelgroep
Book Grand shop cafe
Sex- Snack Coffee shop bar shop
Locatie heeft een verborgen karakter
Locatie
Huidige UvA complex aan de Kloverniersburgwal
Locatie - afmetingen
Totaal oppervlakte contour: 5700m2
Ou
de h oog
stra at
50 m eter
Waa ls
e ka pel
me te ers
bu rg
wa
l
70 Klo ven i
Bu shu is
r
60 m eter
50 m eter
Ou
dez
ijd s
Vo orb u
rgw
al
Wa lenp lein tje
Locatie
Locatie rond 1400
Locatie - historie
Locatie in de tijd - verandering van positie
1100 - 1275
1275 - 1380
1380 - 1450
Klooster aan de rand van de stad, moerasachtig gebied
1450 - 1597
1597 - 1625
1625 - 1725
Gouden eeuw, de stad groeit
1725 - 1877
1950 - 1966
1977 - 2000
19e eeuw, de stad breid zich verder uit
Analyse - wijkniveau
Armenhuisjes (Ziel) kapel Oude kloostermuur
Walenpleintje
Ou
Boomgaard
de h oog
wa
Klo ven i
ers
bu rg
wa
l
Ou
Leken, slaapzaal
zijd sA cht erb urg
Geest, bibliotheek
stra at
der
Armenhuisjes
l
Grond verkocht Later Bushuis
Tuin en graven
Locatie - gekozen locatie Geprojecteerd op huidige ondergrond
Locatie - reconstructie oude kloosterterrein Geprojecteerd op huidige ondergrond
Locatie - huidige situatie, eigendommen van de kerk Geprojecteerd op huidige ondergrond
Locatie - waterkaart
Locatie - Analyse van het centrum
Locatie - Analyse van de buurt, waterkaart
Locatie - Analyse van het blok, waterkaart Kenmerkend is de doodlopende gracht
Locatie - verkeersbewegingen
De Waag Paleis op de Dam
Metro
UVA complex Locatie - Analyse van het centrum Verkeersbewegingen
Locatie - Analyse van de buurt Verkeersbewegingen
Waterlooplein Locatie - Analyse van het blok Verkeersbewegingen
Analyse - kwaliteiten directe omgeving
1
3
2
4
1
Kloveniersburgwal
2
Oude Hoogstraat - Damstraat
3
Oudszijds Achterburgwal
4
Spinhuissteeg
Analyse - eigenschappen aangrenzende ruimte Kloverniersburgwal - water als belangrijkste kenmerk
01
Breedte van de gracht Doodlopend Ingreep: • Aanwezige flora en fauna vergroten en gebruiken de entree aan de Kloveniersburgwal
Grote statige panden als buffer naar achterliggende ‘‘stilte’’
Het verbreden van perspectief ter hoogte van de gracht na de smalle en nauwe winkelstraten.
Analyse - eigenschappen aangrenzende ruimte Oudezijdsvoorburgwal - groen als belangrijkste kenmerk
03
Intieme van de gracht
Ingreep: • Groene karakter van de gracht nog meer versterken door het Walenpleintje te vergroenen.
Een woonstraat met veel voordeuren
Het perspectief wat gecreĂŤerd wordt door de bomenrij
Analyse - eigenschappen aangrenzende ruimte Oude Hoogstraat - mens en drukte als belangrijkste kenmerk
02
Drukte van de winkelstraat en heel veel verkeersbewegingen Ingreep: • Geluid en hectiek uitvergroten
Drukte van de winkelstraat en de vele verkeersbewegingen
Grote verscheidenheid aan winkels met opeens de ingang van een kloosters
Analyse - eigenschappen aangrenzende ruimte Oude Hoogstraat - anonimiteit en smalle profiel als belangrijkste kenmerk
04 buffer dominant
Een rustige steeg met voornamelijk achterkanten
Ingreep: Het anonieme karakter versterken
De vele achterkanten zorgen voor dichte gevels met weinig contact richting de straat
De steeg heeft het meeste contact met het binnengebied
Gebouwanalyse
Gebouw in de tijd 1400 - 1980
1400
1890
1747
1865
1950
1880
1980- heden
Waardering
Te slopen deel (in rood)
Thema’s
Bestaande situatie
Sloop
De locatie bestaat uit een aantal historische gebouwen. Het vroegere lekenklooster met zijn kapel en kloostergang. Het bushuis grenzend aan de Kloveniersburgwal. En een aantal bijgebouwen later toegevoegd voor de UvA. Op dit moment fungeert het geheel als Universiteitsgebouw.
Door de jaren heen zijn de gebouwen steeds meer met elkaar versmolten. Dit is gedaan met aanbouwen zonder enige kwaliteit. Dit zijn de gebouwdelen die zullen worden verwijderd, zodat karakterestieke gevels weer zichtbaar worden.
Thema’s
Kwaliteiten
Vertragen - entree onderdeel van stiltemoment
Gelaagdheid
Het complex bevat een aantal elementen die kenmerkend zijn per gebouwdeel. Deze bestaande kwaliteiten worden benut en behouden.
Het ontwerp heeft 3 verschillende entree’s die ieder een startpunt vormen van het stiltemoment voor de bezoeker. Qua architectuur zijn het 3 herkenbare elementen en geven ze de kern van het gebouw een gezicht aan de buitenwereld.
Gelaagdheid is een belangrijk kenmerk bij bestaande kloosters. Er is een duidelijke hiërarchie in ruimtes. Zo is een gedeelte toegankelijk voor dagbezoekers, vaak de kapel en binnentuin. Daarnaast is er een deel beschikbaar voor retraitegangers die meerdere dagen verblijven. Tot slot zijn er de bewoners met hun eigen ruimtes. Dit principe pas ik toe in mijn ontwerp: Als dagbezoeker kom je in de kern van het gebouw binnen, zo ver mogelijk van de hectiek vandaan. Daar zijn er ruimtes voor dagbesteding. Als weekbezoeker krijg je toegang tot de volgende laag, waar groeps- en slaapruimtes onderdeel van zijn. Grenzend aan de stad bevinden zich de permanente bewoners.
De ‘armen’ zorgen voor een uitgestelde entree- overgang tussen hectiek van dagelijks leven en het rustig binnenkomen in de kern van het gebouw. Het stiltemoment begint dus al buiten het gebouw.
Het ontwerp
Thema - gelaagdheid
Entree Damstraat • Entree naar ondergrondse arm - start van vertraagde route • Entree neemt bestaande kwaliteit over en vergroot dit uit. • Entree speelt in op de zintuigen Stad
Perm anen te b ew on Week er b ez oek er
Dagbezoeker
Dagbe
zo e ke r
• Overgangen in gelaagdheid merkbaar
n
Stilte tui
• Vertragende route, uitgestelde entree
Weekbezoeker
Permanente bewoner
Kern
• Entree waar de aanwezige biodiversiteit is vergroot en wordt ervaren
• Anoniem binnenkomen
Entree van de arm hoort bij de kern en de vertraagde route - 1 soort ingreep. Herkenbaarheid van de laag. De ‘armen’ zorgen voor een uitgestelde entree- overgang tussen hectiek van dagelijks leven en het rustig binnenkomen in de kern van het gebouw. Overgang tussen stad en kern bewust beleven/ ervaren. Vanuit de kern van het gebouw zijn er voelbare overgangen van de meeste openbare laag tot de meest gesloten en stille laag grenzend aan de stad.
Thema - vertragen
De toren met bezinningsroute zorgt voor een verdere vertraging. Boven in de toren is de mogelijkheid tot zonsopkomst-meditatie. al
rgw iersbu Kloven
Ou
de
Ho o
gst
raa t
rgwa
bu hter s Ac d j i z e
l
Oud
Gehaaste bezoekers benaderen het gebouw uit alle richtingen van de stad Er zijn drie verschillende entree’s met ieder zijn eigen kermerk. Om de bezoeker uit zijn dagelijkse ritme te halen en het stiltemoment al tijdens het betreden van het gebouw te laten starten worden bezoekers vertraagt door de entree geleid.
In de ondergrondse ruimte verdwijnen langzaam de geluiden van de stad en wordt er op verschillende manier op de zintuigen ingespeeld. Vertragen van de bezoeker door ondergrondse armen. De ondergrondse routes hebben ieder hun eigen kenmerk. Zo spelen ze in op zintuigen en bieden ze mogelijkheid om tijdelijk in deze route te verblijven. Er kan vanaf de 3 entree worden gestart, maar allemaal komen ze uit bij de toren in de kern van het gebouw, vanwaar er een bezinningroute start richting de binnentuin.
Na het bewandelen van de vertraagde entree start vanuit de kern de gelaagdheid. Beginnend met een laag voor dagbezoekers, vervolgd door weekbezoekers en eindigend met de laag voor permanente bewoners.
Concept - vertragen Drie verschillende entrees met vertragende route naar de kern
Entree Oude Hoogstraat
Entree Spinhuissteeg
Entree Kloveniersburgwal
Schema - gelaagdheid
Het gebruik - 3 type bewoners - delen van functies
Dagbezoeker • Yoga • Tai chi • Beeldhouwen • Meditatie • Stiltetuin, stiltekapel • Studie
Weekbezoeker • Cellen • Woonruimte • Badruimte • Stilte ruimte
Vaste bewoner • Lessen - verzorgen van alle lessen • Cellen • Eetruimte • Keuken • Bibliotheek •Yoga, tai chi, • Beeldhouwen • Stiltetuin • Meditatie •Woonruimte • Beheer - complexbeheer, ontvangst, etc.
Dagindeling gebruikers Gong luiden
Poort openen
Gong luiden
Gong luiden
Gong luiden
05:30-06:00 Lichaam
06:00-06:45 Ziel
07:00-10:30 Geest
10:30-11:00 Ziel
11:00-12:30 Geest
12:30-13:30 Lichaam
13:30-14:30 Ziel
14:30-16:00 Geest
16:00-16:30 Ziel
Permanente bewoners (jaren)
Ontbijt, afwas
Zonsopkomstmeditatie
Werk, taken, tuin, handarbeid,
Geeft/ volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Werk, taken, tuin, handarbeid,
Lunch - afwas
Stiltemoment Klankschalen, boomgeluiden, bezinning
Werk, taken, tuin, handarbeid,
Geeft/ volgt les: Meditatievormen
Kort verblijf (weken)
Ontbijt, afwas
Zonsopkomstmeditatie
Ondersteunt: Werk, taken, tuin, handarbeid, etc.
Volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Ondersteunt: Werk, taken, tuin, handarbeid, etc.
Lunch - afwas
Stiltemoment Klankschalen, boomgeluiden, bezinning
Ondersteunt: Werk, taken, tuin, handarbeid,
Volgt les: Meditatievormen
Zelf in te vullen Deelname aan beeldhouwen etc.
Volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Zelf in te vullen Deelname aan beeldhouwen etc.
Zelf in te vullen stiltemoment
Algehele stilte in het gebouw
Zelf in te vullen stiltemoment
Volgt les: Meditatievormen
Dag verblijf (uren)
Gong luiden
Gong luiden
Poort sluiten
16:30-17:00 Ziel
17:00-18:00 Lichaam
18:00-19:30 Vrij indeelbare tijd
19:30-20:30 Ziel
20:30-21:00 Ziel
21:00-22:00 Vrij indeelbare tijd
22:00-variabel Ziel
22:30-23:00 Geest
23:00-06:00 Lichaam
Permanente bewoners (jaren)
Persoonlijke begeleiding Gesprekken
Diner, afwas
Ontspanning, lezen, sporten, welness
Geeft/ volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Geeft/ volgt les: ervaar de stilte
Ontspanning, lezen, sporten, welness
Geeft les: Zonsondergang meditatie
Gebouwbeheer
Slaap
Kort verblijf (weken)
Gesprek met begeleider
Diner, afwas
Ontspanning, lezen, sporten, welness
Geeft/ volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Volgt les: ervaar de stilte
Ontspanning, lezen, sporten, welness
Volgt les: Zonsondergang meditatie
Dag verblijf (uren)
Zelf in te vullen stiltemoment
Zelf in te vullen stiltemoment
Zelf in te vullen stiltemoment
Geeft/ volgt les: Yoga, tai-chi, Pilatus
Algehele stilte in het gebouw
Zelf in te vullen stiltemoment
Zelf in te vullen stiltemoment
Slaap
Zelf in te vullen stiltemoment
Dag bezoeker
Week bezoeker
Permanente bewoner
Vloer: Witte tegelvloer Plafond: Stucwerk wit Wanden : Stucwerk wit, plint grijs Ondergrondse wereld: Beton Ondergrondse wereld: Geperforeerd staal
Vloer: Eiken donker gebeitst (brede delen) Plafond: Eiken donker gebeitst (smalle delen) Wanden: Stucwerk wit, plint grijs
Vloer: Eiken licht gebeitst (brede delen) Plafond: Eiken licht gebeitst (smalle delen) Wanden: Stucwerk wit, plint grijs
Concept - Overgangen
Overgangen
Vertaagde route
Ruimtes dagbezoeker
Ruimtes weekbezoeker
Ruimtes permanente bewoners
Entree - vertraagde route (-1)
Entree - vertraagde route
Entree - Kloveniersburgwal
Entree Kloveniersburgwal Aanwezige flora en fauna vergroten en gebruiken. Entree aan de Kloveniersburgwal
Entree Kloveniersburgwal
Entree Kloveniersburgwal
Entree kloveniersburgwal
Entree onderdeel van het stilte moment
Entree - Oude Hoogstraat
Entree Oude Hoogstraat Geluid en hectiek uitvergroten
Entree Oude Hoogstraat
Entree Oude Hoogstraat
Entree korte spinhuissteeg Het anonieme karakter versterken
Entree korte spinhuissteeg
Entree Korte Spinhuissteeg
Bezinningstoren
Bezinningstoren in de binnentuin
Bezinningstoren in de binnentuin
Bezinningstoren in de binnentuin
BG
Yoga ruimte in de kelder
BG
BG
Kruidentuin met omloop
BG
Laag weekbezoeker grenzend aan de permanente bewoners laag
1e
1e
Fonteintje slaapgedeelte
BG
Ruimte voor het individu Moment om terug te trekken
Verscholen tussen het groen
Leesnis voor het individu
Slaapcel voor het individu
BG - Ruimte voor groepen
Ruimte voor de groep
Gezamenlijk werken aan je stiltemoment
Kloveniersburgwal
Korte Spinhuissteeg
Oude Hoogstraat
Oude Hoogstraat
Oudezijds Achterburgwal Oudezijds Achterburgwal
Tuininrichting
Kloostertuin
Textuur
Stiltetuin
Eerste laag : buitenruimte - ervaar temperatuur - geluid van lopen op grind - lichte kleur in contrast met gebouw
Groen
Pruimenboom - refererend aan oude boomgaard
Principedetails 1:20 11
1: beton afwerkvloer gevlinderd licht grijs 2: i.h.w. gestort beton 3: afstandhouders en verlichting 4: geperforeerde metaalplaat, corten 5: i.h.w. gestort beton lichtgrijs 6: aardelaag 7: i.h.w. gestort beton 8: eiken vloer 9: metselwerk belending 10: eiken delen 11: isolatie met dakplaat en epdm 12: overstek metaal antraciet 13: kozijn 14: eiken bank 15 i.h.w. gestort beton 16: vijverbak beton
12
10 13
14
9 8
15 16
7
6
5
2
3
4
1
Principedetails 1:20
1: beton afwerkvloer gevlinderd licht grijs 2: i.h.w. gestort beton 3: glaskokers t.b.v. lichtval onderliggende ruimtes 4: i.h.w. gestort beton lichtgrijs, houten bekisting 5: i.h.w. gestort beton lichtgrijs 6: aardelaag 7: corten staal 8: diverse grassen 9: grindstrook 10: hardhouten banken 11: hardstenen plint antraciet 12: bestaande steensmuur 13: eiken bank 14: eiken vloer 15 bestaande vloer 16: hardhouten kozijn antraciet
16
12
11
13 14
1
3
15
7
8 6
2
4
5
9
10
Ontwerpend onderzoek (proces)
Ontwerpend onderzoek
Slot
* Claustrum silentium, letterlijk vertaald; omsloten stilte,, is een nieuw type gebouw en kan gezien worden als moderne interpretatie van een klooster. Nick Kroes, Abcoude 25-10-2017