Geïllustreerde verdichtingsatlas Haarlem_ Ricsi van Beek

g e ĂŻ l l u s t r e e r d e

V e r d i c h t i n g sat las van Haar l e m e e n s t e d e n b o u w k u n d i g e v e r k e n n i n g

â—Š r i c s i v a n b e e k

student:

Ricsi van Beek Stedenbouwkunde afstudeerjaar: 2017 studierichting:

leden afstudeercommissie

Pieter Jannink (mentor) Hanneke Kijne John Westrik

leden examencommissie

Pieter Jannink Ad de Bont Martijn de Wit

ontwerp lay-out:

Minka Mertens, Studio Juli Juli!

voorwoord Atlassen spreken al van oudsher tot de verbeelding. Ze wijzen de weg, laten een glimp zien van hoe de wereld in elkaar zit en worden na verloop van tijd interessant als tijdsdocument. Een goede atlas heeft ook een toegankelijke manier van illustreren; de beste kaarten behoeven geen legenda, nodigen uit voor een nadere bestudering en zorgen voor nieuwe inzichten. Vanuit die gedachte is een atlas veel meer dan een losse verzameling kaarten. De kaarten drukken tezamen het verhaal uit dat de samensteller of opdrachtgever uitdraagt en neemt de lezer daar zo goed mogelijk in mee.

Minstens zo interessant als de kaarten die in de atlas zijn opgenomen, zijn de kaarten die juist zijn weggelaten – alleen kaarten die het verhaal dienen, krijgen een plek in de atlas. Dat maakt atlassen interessant: de keuze die de samensteller maakt en de manier waarop de kaarten informatie toegankelijk maken, dagen uit tot overdenken en discussie.

Vanuit die gedachte is deze ‘Geïllustreerde Atlas der Haarlemse Verdichting’ ontstaan.

Het inzichtelijk maken van specifieke ruimtelijke kwaliteiten, de zoektocht hoe Haarlem als stad structureel kan groeien in kwaliteit en concrete uitwerkingen als voorbeeld voor het bouwen aan een betere stad hebben als inzet het voeden van het debat over het verder ontwikkelen van Haarlem in de 21e eeuw. Net als een atlas, vertelt deze studie een verhaal over de stad aan de hand van een veelheid aan kaarten en illustraties. De atlas nodigt uit tot lezen, het verruimen van inzicht en probeert dat op een toegankelijke manier te doen. r i c s i v a n b e e k h a a r l e m, f e b r u a r i

2017

Inhoudsopgave i inleiding

9

Probleemstelling 9 Actualiteit 11 Leeswijzer 11

ii dragers van haarlemse kwaliteit

14

Binnenduinrand 15 Cultuurhistorie 20 Water 24

iii thema’s

28

Inleiding 28 1 Waternetwerk 29 2 Watersferen 33 3 Lange lijnen 37 4 Stadsentrees 41 5 Stadspleinen 45 6 OV-netwerk 49 7 Autonetwerk 53 8 Fietsnetwerk 57

iv strategische opgaven voor de stad

62

Overzichtskaart ruimtelijke opgaven 63 Strategische ontwikkelingszones 64

v sleutelprojecten

68

Stadsentree Spaarnwoude 69 Oostelijke binnenstad 74 Nieuw Overdelft 79 Stadsavenue Europaweg 84 Nassaupark 90

vi conclusies

&

aanbevelingen

96

bronnen

98

BEVERWIJK

VELSEN

ZUID

IJMUIDEN

DRIEHUIS

VELSERBROEK SANTPOORT

S PAAR N DAM

B L O E M E N DAAL

HAAR L E M M E R L I E D E

OVERVEEN

AMSTERDAM

ZANDVOORT

HAAR L E M BENTVELD AERDENHOUT

VIJFHUIZEN HEEMSTEDE

VOGELENZANG

HILLEGOM LEIDEN

BENNEBROEK

HOOFDDORP

I

inleiding

Haarlem maakt, net als de rest van Zuid-Kennemerland, deel uit van de Metropoo­lregio Amsterdam (MRA). Binnen de regio werken 32 gemeenten samen met de provincies Noord-Holland en Flevo­ land vanuit een gedeelde visie over een krachtige economie, snellere verbindingen en aantrekkelijke ruimte om te wonen. Binnen de MRA is het van belang dat iedere gemeente nagaat welke sterke punten worden ingebracht binnen de regio. De metropoolregio blijft hierdoor divers en onderscheidende in het netwerk van wereldsteden. Haarlem speelt hierbinnen een bijzondere rol als enige andere grotere oude stad naast Amsterdam. Hierdoor beschikt de stad over kwaliteiten die op de meeste andere plekken niet worden gevonden.

Er ligt voor de stad een opgave om binnen de regio op basis van eigen kwaliteiten een heldere rol te definiëren die zowel Haarlem als de MRA sterker maken. Haarlem is met name een belangrijke speler als het gaat om het bieden van aantrekkelijke woonmilieus voor hoogopgeleiden. Het verder versterken van de rol van Haarlem op het gebied van het creëren van nieuwe leefomgevingen op basis van de sterke identiteit van de stad, ligt hierbij voor de hand.

Doelgroepen Binnen de MRA is sprake van een aanzuigende kracht van de stad Amsterdam op verschillende doelgroepen in heel Nederland vanwege de clustering van hoogwaardige banen.

Van deze groepen maakt een deel een wooncyclus door die begint in de stad en eindigt in een van de overige gemeenten binnen de regio. Het hoogopgeleide deel hiervan vestigt zich met name in steden als Amstelveen en Haarlem, terwijl het laagopgeleide, relatief groot vertegenwoordigde deel richting Almere en Zaandam trekt. Haarlem is aantrekkelijk voor deze groep vanwege de zeer nabije ligging ten opzichte van werkgebieden en het grote aantal woonattracties.

Omdat metropolen zich internationaal onderscheiden ten opzichte van elkaar op basis van kennis, hoogwaardige arbeid en bijbehorende aantrekkelijke woonmilieus voor hoogopgeleiden, ligt het voor de hand dat Haarlem zich in de toekomst verder ontwikkelt als aantrekkelijke vestigingsplaats voor deze groep mensen en daarmee niet alleen zichzelf binnen de regio verder specialiseert, maar ook de regio versterkt op een essentieel punt.

Woonattracties De aantrekkelijkheid van steden wordt bepaald aan de hand van onder meer het aantal en de kwaliteit van aanwezige woonattracties. Woonattracties zijn zaken zoals culturele en maatschappelijke voorzieningen, horecagelegenheden en de aanwezigheid van een historische binnenstad en een aantrekkelijk landschap. Haarlem beschikt over veel woon­attracties en scoort hierdoor bijzonder goed op de jaarlijkse index voor aantrekkelijkste steden van Nederland (Atlas voor Gemeenten). Dat verklaart mede de aantrekkingskracht op hoogopgeleiden vanuit Amsterdam. De belangrijkste woonattracties van Haarlem worden hierna samengevat.

Historische binnenstad, vooroorlogse uitstraling Na Amsterdam en Leiden beschikt de stad over de grootste binnenstad van Nederland in oppervlakte. Het grote aantal monumenten, de diversiteit aan winkels en het contrast tussen drukke en stille plekken zijn kenmerkend voor de Haarlemse binnenstad. De

9

r­ elatief beperkte omvang van de stad maakt de binnenstad vanuit de meeste Haarlemse buurten goed bereikbaar.

Van alle Nederlandse steden beschikt Haarlem over het hoogste aandeel vooroorlogse gebouwen. Meer dan de helft van alle gebouwen is vóór 1940 gebouwd. Dat betekent dat de stad ook buiten de binnenstad een bepaalde sfeer van nostalgie uitstraalt. In functionele zin heeft Haarlem hierdoor nog op veel plekken pre-modernistische, gemengde functies waardoor in de meeste buurten ruimte bestaat voor zaken als buurtrestaurants, exclusieve detailhandel en creatieve bedrijven. De aanwezigheid van gemengde functies vergroot de identiteit van buurten en brengt buurtbewoners samen.

Aantrekkelijk landschap De stad grenst aan de binnenduinrand met bossen en landgoederen, het duinlandschap en de kustzone. Met name deze landschapstypen worden hoog gewaardeerd en bepalen deels de uitstraling van de stad. Door de langgerekte vorm van de stad zijn deze gebieden met name vanuit het westelijke deel van de stad snel te bereiken. Ook de langzame en recreatieve routes naar deze gebieden, via de Bloemendaalse villawijken, verlopen prettig en soepel met een prettige ruimtelijke beleving als gevolg.

Water in en om de stad Haarlem is vanuit de geschiedenis verweven met het water. Hoewel in de 19e eeuw een aantal grachten is gedempt, speelt het water op veel plekken nog altijd een prominente rol. In de beleving van stad en omgeving is het water onderscheidend. Niet alleen in beleving, maar ook in gebruik vormt het water een aantrekkelijke woonattractie: stadswater om in de varen, duinmeren om in te zwemmen, plassen om op te zeilen en uiteraard de zee met het bruisende strandleven.

10

Waarom in Haarlem bouwen?

Haarlem heeft lange tijd vrijwel stil gestaan in zijn ontwikkeling. Na de voltooiing van stadsdeel Schalkwijk, is er nagenoeg niet meer gebouwd in en aan de stad. Hierdoor nam de bevolking langzaam af in omvang. Op kwalitatief vlak valt aan te merken dat de stad hierdoor niet wordt gekenmerkt door toekomstig kwetsbare wijken zoals Bloemkoolwijken of Vinexwijken. Haarlem is compact en herkenbaar gebleven. Die twee constateringen maken de stad aantrekkelijk als woongebied.

Omdat Haarlem van oudsher goed is aangehaakt op de nationale infrastructuur, hoeft er relatief weinig te worden geïnvesteerd om de stad in bevolking te laten toenemen.

Immers, snelwegen en spoorlijnen liggen reeds op hun plaats en vergeleken met steden als Almere en Zaanstad bestaan er geen infrastructurele bottlenecks als tunnels of grote bruggen. Het tweede punt is het aantal woonattracties, waardoor Haarlem zijn bewoners op voorhand een aantrekkelijkere leefomgeving kan bieden dan veel andere steden.

Met andere woorden: het ligt voor de hand op die plekken te bouwen waar het prettig wonen en leven is, zeker als daar relatief weinig grote aanpassingen voor nodig zijn.

In bestuurlijke zin, rust er op de MRA een bouwopgave van 300.000 woningen tot 2040.

Hiervan wordt een deel in Amsterdam opgevangen. Een ander deel wordt in de regio gerealiseerd. De Provincie Noord-Holland voorziet voor Haarlem een bouwopgave van 20.000 woningen in die periode. Ten opzichte van de huidige 77.000 woningen is dat een vergroting van de woningvoorraad met ruim 25%.

Groeien door verdichting Haarlem is door de jaren compact en herkenbaar gebleven. Trends wijzen uit dat dit ­zaken zijn die hoog worden gewaardeerd door bewoners. Men woont graag in gebieden

met een sterke (positieve) identiteit met een waardevol landschap binnen handbereik.

Vanuit die gedachte ligt het niet voor de hand dat een groeiende bevolking wordt gehuisvest in de open gebieden rond de stad. Juist binnen de huidige stadsgrenzen ligt voor de komende jaren een interessante opgave om de bevolkingsgroei op te vangen. Hierdoor blijft het omringende landschap onderdeel van de stedelijke beleving en vormt de stad een mid-size utopia in de luwte van de Randstad. Bovendien heeft een grotere dichtheid binnen de stad een positieve invloed op woonattracties zoals culturele podia, het culinaire aanbod en het openbaar vervoer.

Uit het verleden valt voor Haarlem een les te leren als het gaat om het sprongsgewijs groeien van de stad. In de bloeitijd van de 17e eeuw was er behoefte aan stadsuitbreiding. Door middel van een klassieke stadsuitleg werd de stad eind 17e eeuw uitgebreid met de Nieuwstad. He nieuwe stadsdeel zou door de crisis van de 18e en begin 19e eeuw nooit volgebouwd worden. Sterker nog: de stad als geheel verloor in die periode de helft van haar bewoners. Tussen 1743 en 1813 werden bijna 1500 gebouwen afgebroken, waardoor Haarlem begin 19e eeuw omschreven werd als een stedelijke ruïne met enorme gaten onbebouwd gebied binnen de stadswallen.

Omdat welvaart en de behoefte aan nieuwe woningen en werkplekken in Haarlem onmogelijk vallen te voorspellen, ligt het voor de hand in te zetten op groei van binnenuit door middel van het verdichten van de stad, in plaats van de stad op een klassieke manier uit te leggen. Een dergelijke groeistrategie houdt het zichtbare verval van de stad in mindere tijden beperkt tot gedeelteijke leegstand van gebouwen en wellicht meer leefruimte voor minder mensen.

Structuur en kwaliteit Hoewel Haarlem over een aantal belangrijke ruimtelijke kwaliteiten beschikt die de stad aantrekkelijk maken, kan de stad op structuurniveau nog verder wordt versterkt.

Op de thema´s watergebruik, -beleving, OV-, fiets-, en autoinfrastructuur, lange lijnen door de stad en stadsruimte en -pleinen is in de toekomst verdere verbetering nodig om aantrekkelijk te blijven. Verdichting kan een belangrijke bijdrage leveren aan de stad door de stad op structuurniveau te verbeteren. Het ligt voor de hand dat de stad op die plekken verdicht, waar sprake is van een belangrijke structuuropgave. Dat kan zijn het vormgeven van een pleinruimte, het beter begeleiden van een lange lijn door de stad tot het creëren van een aantrekkelijke stadsentree.

Door verdichting te koppelen aan het verbeteren van de structuur, verschuift de focus van kwantiteit en aantallen naar ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid. Verdichten is vanuit deze gedachte dan ook geen doel op zich, maar juist een middel om de stad aantrekkelijker te maken. Deze verkenning is daarom opgebouwd aan de hand van te formuleren Haarlemse structuuropgaven, uitgedrukt in dragers van ruimtelijke kwaliteit en daaraan gekoppelde thema’s. De strategische opgaven die de analyse oplevert, vormen het startpunt voor het verder bouwen aan de stad waarbij verdichting wordt ingezet om de opgave vorm te geven. Op deze manier wordt inzichtelijk welke ruimtelijke kwaliteit op het niveau van de stad als geheel een verdichtingsingreep oplevert.

Dichtheid Nederlandse steden kennen ten opzichte van veel buitenlandse steden een lage stedelijke dichtheid. Het grote aantal grondgebonden woningen en de ruime opzet van veel naoorlogse woonwijken zijn hier de oorzaak van. Een lage of hoge stedelijke dichtheid zegt niets over de kwaliteit van de leefomgeving. Er zijn steden met een hoge dichtheid die als bijzonder leefbaar gelden en steden met een lage dichtheid die als bijzonder onaantrekkelijk te boek staan. Wel bestaat er een samenhang tussen dichtheid en de

11

bereikbaarheid van open gebieden en tussen dichtheid en het gebruik van stedelijke voorzieningen. Immers, een compacte stedelijke omgeving zorgt ervoor dat het landschap open en bereikbaar blijft als compensatie voor de krappere ruimte in de stad en een hoge dichtheid biedt in potentie een hoger aandeel gebruikers van woonattracties die het leven in de stad aantrekkelijker maken.

Om stedelijke dichtheid uit te drukken en onderling vergelijkbaar te maken, vormt de Floor Space Index (FSI) een nuttig instrument. De FSI van een gebied bestaat uit de bruto-vloeroppervlakte van de bebouwing van een bepaald gebied gedeeld door de totale oppervlakte van een gebied. Andere instrumenten om stedelijkheid nader uit te drukken, zoals de Gross Space Index (GSI) of de Ruimtelijkheid (OSR) blijven in deze studie buiten beschouwing.

Om de huidige stedelijkheidsgraad van Haarlem aan te geven, kan worden gesteld dat het centrum van de stad de hoogste graad heeft met een FSI van rond de 0,7. De meeste vooroorlogse wijken kennen een FSI tussen de 0,4 en de 0,6. De nieuwe stadswijken kennen een lossere opzet met een FSI rond de 0,3. Ter vergelijking: in aantrekkelijke wijken in steden kleiner dan Haarlem is een hogere FSI te vinden: 0,8 in Nieuw Leyden en 1,2 in het Tübinger Mühlenviertel.

Haarlem kan op grond van bovenstaande vergelijking worden aangemerkt als een stad met een relatief lage mate van stedelijkheid. De Leidse en Tübinger voorbeelden zijn beide voorbeelden van moderne groene wijken met water en een aantrekkelijke openbare ruimte zonder hoogbouw. De stedelijkheid ziet niet per se in de hoogte van gebouwen, maar veel meer in slim dubbelgebruik van ruimte en het gebruik van collectieve buitenruimte. Het verhogen van de stedelijkheidsgraad richting de 1,0 FSI met als opgave het versterken van de structuur van de stad, vormt daarom voor Haarlem een uitgangspunt in het realiseren van nieuwe leefmilieus.

12

Leeswijzer Om dichtheid te koppelen aan ruimtelijke kwaliteit volgt in het eerste hoofdstuk een beschrijven van de drie dragers van Haarlemse kwaliteit, gevolgd door een analyse op thema’s met een gewenste stedelijke structuur. Hieruit volgen per thema’s concrete ruimtelijke verbeterpunten voor de stad. Deze verbeterpunten staan centraal in de strategische opgavenkaart die duidelijk maakt welke structuren dienen te worden versterkt bij een verdichtingsopgave.

Een kaart met een indeling in stategischische ontwikkelingszones maakt het mogelijk om per zone een aantal uitgangspunten te formuleren. Vijf uitgewerkte sleutelprojecten dienen als voorbeeld van projecten waarbij verdichting concreet wordt ingezet om de stedelijke structuur te versterken. Een conclusie maakt inzichtelijk wat de globale verdichtingscapaciteit van de stad als geheel is - uitgaande van verdichting op basis van kwaliteit. Een aantal aanbevelingen voor verder onderzoek besluit deze studie ten slotte.

Nieuw Leyden: 0,8 FSI

13

Mühlenviertel Tübingen: 1,2 FSI

II

14

dragers van haarlemse kwaliteit

dragers van haarlemse kwaliteit

1

binnenduinrand

Haarlem is historisch verweven met de binnenduinrand en neemt hierdoor een unieke plek in binnen de overige steden in Nederland. De binnenduinrand zorgt voor uitstraling van de stad en biedt veel gewaardeerde, kleinschalige recreatieve bestemmingen op korte afstand. De stad loopt harmonieus over via de aangrenzende villadorpen naar de beboste strandwallen, met daarachter het uitgestrekte duingebied en de Noordzee. De villadorpen en strandwallen vormen in feite de groene bontkraag van de stad.

15

BINNENDUINRAND

de groene bontkraag van de stad binnenduinrand met strandwallen en -vlaktes landgoederenzone en villaparken historische binnenstad overige stadsbebouwing recreatieve bestemming

N

De ligging van Haarlem ten opzichte van de binnenduinrand is uniek: de overgang tussen andere grotere steden en de binnenduinrand verloopt anders: Alkmaar ligt verder weg van de binnenduinrand en heeft een overgang met open strandvlakten, terwijl de binnenduinrand van Den Haag sterk is verstedelijkt tot aan de kust zelf, met hier en daar restanten van de binnenduinrand zoals het Haagse Bos en de Scheveningse Bosjes.

De stad Leiden meandert via de verstedelijkte dorpen Rijnsburg en Katwijk richting zee waarbij de beleving van de binnenduinrand grotendeels ontbreekt. Het onderscheidende element van Haarlem ten opzichte van de voornoemde steden is de brede beboste binnenduinrand die de stad met het open duingebied verbindt met daarachter de zee. Het element van de binnenduinrand is hierbij onderscheidender dan de aanwezigheid van de kust zelf.

De weelde van de binnenduinrand vormt een groot contrast met de veel hardere productie­wereld aan de oostkant van de stad, met uitzicht op de Amsterdamse haven, grootschalige bedrijventerreinen, luchthaven Schiphol en de snelwegenstructuur rond Amsterdam. Hier heeft het landschap een sterk infrastructureel karakter. Ook wordt het type landschap aan de oostkant van Haarlem (veenweidegebieden en droogmakerijen) lager gewaardeerd dan het landschapstype binnenduinrand.

De binnenduinrand geeft Haarlem rust en ruimte op korte afstand van het brandpunt van Nederland. Hierdoor ligt de stad in de luwte van de Randstad en tegelijk strategisch ten opzichte van regionale voorzieningen en het internationale professionele netwerk van de Metropoolregio. Het verdichten van de stad maakt recreatieve routes naar de binnenduinrand op termijn nog belangrijker: hier ligt de groene long die de verdichte stad laat ademen.

16

AL K MAAR

HAAR L E M

LEIDEN

DEN

H AAG

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13 km

17

18

19

dragers van haarlemse kwaliteit

2

cultuurhistorie

De rijke historie van de stad geeft Haarlem een herkenbare uitstraling die verder gaat dan het historische centrum. Van alle Nederlandse steden heeft Haarlem het hoogste percentage vooroorlogse bebouwing binnen zijn stadsgebied. Een groot deel daarvan is benoemd tot beschermd stadsgezicht. Op korte afstand liggen daarnaast de beschermde dorpsgezichten van Bloemendaal en Spaarndam. Hierdoor heeft niet alleen de stad zelf een historisch karakter, maar ook een groot deel van de randgemeenten.

1

5

3

2

20 4

7 6

9

8

10

CULTUURHISTORIE

N

kwaliteit van gisteren als aantrekkelijkheid van vandaag binnenduinrand historische binnenstad vooroorlogse stad naoorlogse stad beschermd stads- dorpsgezicht stedelijke voorziening historisch hofje straten met gemengde functies

planetenwijk

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

ripperda

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

kleverpark

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

scenisch stadsontwerp 1920 - 1940 gesloten bouwblokken, solitairen 100 x 45

samengesteld stadsontwerp, inbreiding na 1995 gesloten / open bouwblokken, solitairen, hoven 80 x 35

1

3

5 monumentaal 1880 - 1910 gesloten bouwblokken 150 x 40

Naast Amsterdam is Haarlem binnen de Metropoolregio hiermee de enige ‘oude stad’. Een kenmerk van de rijke historie van de stad uit zich in de veelheid aan culturele voorzieningen. Haarlem heeft wat dat betreft een culturele voorsprong op veel andere Nederlandse steden. Dit vertaalt zich, in combinatie met een uitgebreid winkel- en horeca-aanbod in een hoog aantal woon­attracties. Woonattracties zijn met name aantrekkelijk voor hoogopgeleiden van binnen en buiten de regio. Hoogopgeleiden zijn interessant als doelgroep voor steden ­omdat deze groep actief deelneemt aan het stadsleven en voor nieuwe ­banen zorgt.

Een aantrekkelijke factor van veel vooroorlogse bouwmassa is het achterwege blijven van strikte functiescheiding: veel oude hoekpanden in de stad zijn ontworpen als winkel, waardoor in dit deel van de stad allerlei functies makkelijk zijn te activeren als de behoefte toeneemt. Aan de meeste wijken is de stedenbouwkundige opzet (of in ­ieder geval de bouwperiode) goed af te leiden. Dit zorgt voor een herkenbaar stadsbeeld dat de stad van karakter en identiteit voorziet.

2

transvaalbuurt

4

nieuwstad

6

zuiderpolder

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

verstedelijkt landschap, speculatiebouw 1880 - 1920 gesloten bouwblokken 110 x 35

rationeel stadsontwerp, hollands grid 1680 - 1900 gesloten bouwblokken, hoven 175 x 60

samengesteld stadsontwerp, vinex 1980 - 1995 halfopen bouwblokken, stroken, solitairen 110 x 45

Voor doelgroepen is de herkenbaarheid van de stad interessant omdat dat betekent dat er keuze bestaat in verschillende woonmilieus met een eigen uitstraling. De stad telt uit haast ieder tijdvak een stedenbouwkundige expressie. Dit zorgt voor een divers stadsbeeld en vertelt het verhaal van een stad met een lange historie. binnenstad

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

koninginnebuurt

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

7

8

verstedelijkt landschap, historische binnenstad 800 - 1900 gesloten bouwblokken, hoven, solitairen 180 x 52

picturaal stadsontwerp, villaparken 1870 - 1900 gesloten bouwblokken, solitairen 110 x 60

meerwijk

ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

9

10

molenwijk ontwerptype tijdvak bloktype blokmaat

modern functioneel, stempelwijk 1960 - 1970 bouwstroken, solitairen 110 x 50

structuralistisch, bloemkoolwijk 1970 - 1980 open bouwblokken, stroken 40 x 40 (blok), 120 x 95 (eiland)

21

22

23

dragers van haarlemse kwaliteit

3

water

Het waternetwerk van Haarlem voegt kwaliteit toe aan de leefomgeving doordat het historische karakter van de stad erdoor wordt versterkt, doordat het verbondenheid uitdrukt en gebruiksmogelijkheden biedt. Haarlem heeft altijd een sterke band gehad met water. Vanuit de duinen werden vaarten aangelegd om schoon water aan te voeren voor de bier- en textielindustrie. Ook werden hout en zand aangevoerd om het fundament te leggen voor de stadsuitleggen van Haarlem en Amsterdam.

24

WATER

blauwe structuren in en rond de stad waterloop binnenduinrand historische binnenstad overige stadsbebouwing recreatieve bestemming in en om het water

N

Een bijzondere kwaliteit van het waternetwerk van Haarlem is het feit dat de duinvaarten via het Haarlemse stadscentrum via de Leidsevaart direct zijn gekoppeld met de binnenstad van Leiden tot Gouda aan toe (en dus niet met Amsterdam, vanwege een afwijkend waterpeil). Veel bewoners in de buurt van water beschikken over boten (sloepen) voor recreatief gebruik. Vanwege het gelijke waterpeil in het grootste deel van de stad bestaat een interessant vaarroutenetwerk in de stad.

Langs het water bevinden zich veel recreatieve bestemmingen en cultureel erfgoed, zoals musea, de Stelling van Amsterdam, molens, horeca en jachthavens. Ook verschillende waterplassen in het duingebied en in de boezem dragen bij aan een sterkere beleving van het water.

25

26

27

III

thema’s De drie dragers van Haarlemse kwaliteit vormen de basis voor het verbeteren van de structuur van de stad aan de hand van een tiental thema’s. Per thema wordt eerst de huidige situatie aangeduid, gevolgd door een waardering van de huidige situatie. Op basis van een ontwerpprincipe wordt per thema een gewenste eindsituatie aangegeven, gevolgd door een ingrepenkaart om deze situatie te bereiken.

Een tiental thema’s vlecht de complexe structuur van de stad uiteen in een aantal afgebakende facetten. De thema’s hangen nauw samen met de dragers van kwaliteit. De thema’s waternetwerk en watersferen zijn uitwerkingen van de kwaliteit ‘water’. De thema’s stadspleinen en lange lijnen hebben voornamelijk betrekking op de kwaliteit ‘cultuurhistorie’. De infrastructurele thema’s komen voort uit de regionale ligging en de ligging ten opzichte van de binnenduinrand. Het thema stadsentrees zegt iets over de rand van de stad en de uitstraling van de stad als geheel en valt daarmee binnen het domein van alledrie de kwaliteitsdragers.

28

1

thema’s

waternetwerk

verbinden van doorgaand open water De bereikbaarheid en bruikbaarheid van stedelijk vaarwater is een kwaliteit waar veel bewoners gebruik van maken. Op sommige plekken zijn alle aanlegplekken vergeven en bestaat er een wachtlijst. Het aantal boten hangt samen met de bereikbaarheid van het buitengebied en de binnenstad over het water. Het beter doorvaarbaar maken van het waternetwerk kan de aantrekkelijkheid verhogen van stadsdelen die in de bestaande­situatie wat betreft waternetwerk matig verbonden zijn met de binnenstad en het buiten­gebied.

Afstanden worden kleiner, waardoor ook kortere vaartochten kunnen worden gemaakt en er meer afwisseling ontstaat door het varen van rondjes in plaats van het terugkeren via dezelfde waterloop. Daarnaast kan aan bestaande, maar slecht verbonden waterlopen meer gebruiksmogelijkheden worden gegeven door de verbinding te verbeteren.

Los van de gebruiksmogelijkheden staat een hogere ruimtelijke beleving van water dat visueel door de stad stroomt in plaats van doodlopende waterstromen. Doorlopend water geeft structuur aan de stad en vormt een bijdrage aan de waterkwaliteit en daarmee aan een gezonde woonomgeving.

Ten slotte is het interessant om aan het netwerk weer historische watergangen toe te voegen, om zo meer identiteit te geven aan de stad en tegelijk het vaarnetwerk op aantrekkelijke plekken uit te breiden.

29

WATE R N ETW E R K huidige

situatie

watergang binnen peil Haarlem-Leiden watergang binnen afwijkend peil binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie primaire watergang Rijnland secundaire watergang Rijnland

N

30

WATE R N ETW E R K

netwerkwaarde vaarroutes watergang binnen netwerk doorgaande vaarroutes watergang buiten netwerk doorgaande vaarroutes solitaire waterplas binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie duiker lage vaste brug sluis

N

31

WATE R N ETW E R K

gewenst netwerk vaarroutes watergang binnen netwerk doorgaande vaarroutes watergang buiten netwerk doorgaande vaarroutes solitaire waterplas binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

N

32

WATE R N ETW E R K opgaven

verbeteren

doortrekken doorgaande vaarroute bestaande watergang / -plas binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie wegnemen waterbarrière herstel historische watergang

netwerk

N

2

thema’s

watersferen

verschillende stedelijke milieus langs het water De Haarlemse wateren zijn erg verschillend in uitstraling en aantrekkelijkheid. De binnenstad met grachten, singels en het meanderende Spaarne heeft een uitgesproken ­eigen uitstraling. De vaarten naar de binnenduinrand hebben een intiemer karakter, terwijl de ringvaart en de Mooie Nel als veel opener ‘Hollands’ te typeren zijn. De noordelijke Spaarneoevers ogen rommelig zonder duidelijke uitstraling.

Vanuit de historie valt dit te verklaren: de westzijde van het Spaarne vormde het oude industriegebied van de stad met fabrieken en scheepswerven. Na de oorlog is het ­ industrie­gebied naar de oostoever verplaatst en is aan de westzijde deels plaats gekomen voor verspreide woningbouw. Het resultaat is dat een heldere structuur en oriëntatie op het water ontbreekt in het gebied. Hier liggen kansen om nieuwe watersferen toe te voegen aan het bestaande palet van watersferen in Haarlem en op die manier het water in de stad meer betekenis te geven.

33

WATE R S F E R E N huidig

invloedsgebied

bestaande watergang /-plas globaal invloedsgebied watersferen binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

water

N

34

WATE R S F E R E N t y p e r i ng

huidige

sferen

stedelijk - binnenstedelijk historisch

WATE R S F E R E N t y p e r i ng

huidige

stedelijk - gemengd N/ bedrijventerrein

- achterkantsituaties s f e r estedelijk n stedelijk - divers verrommeld

stedelijk - binnenstedelijk historisch

groen - landgoederen & buitens

stedelijk - gemengd / bedrijventerrein N

groen - singels

stedelijk - achterkantsituaties

groen - parken en vaarten

stedelijk - divers verrommeld

groen - landelijk

stedelijk - binnenstedelijk historisch

groen - landgoederen & buitens

globaal invloedsgebied watersferen

stedelijk - gemengd / bedrijventerrein

groen - singels

binnenduinrand

stedelijk - achterkantsituaties

groen - parken en vaarten

binnenstad

stedelijk - divers verrommeld

groen - landelijk

overige bebouwing stad

groen - landgoederen & buitens

globaal invloedsgebied watersferen

overige bebouwing agglomeratie

groen - singels

binnenduinrand

WATE R S F E R E N t y p e r i ng

huidige

sferen

groen - parken en vaarten

binnenstad

groen - landelijk

overige bebouwing stad

globaal invloedsgebied watersferen

overige bebouwing agglomeratie

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

N

35

WATE R S F E R E N gewenste

toekomstige

stedelijk - binnenstedelijk historisch

WATE R S F E R E N gewenste

stedelijk - gemengd N/ bedrijventerrein

t o e k o m s t i g e stedelijk s f e -rmodern e n waterfront stedelijk - havenkwartier

stedelijk - binnenstedelijk historisch

groen - landgoederen & buitens

stedelijk N - gemengd / bedrijventerrein

groen - singels

stedelijk - havenkwartier

groen - landelijk

stedelijk - binnenstedelijk historisch

groen - landgoederen & buitens

globaal invloedsgebied watersferen

stedelijk - gemengd / bedrijventerrein

WATE R S F E R E N gewenste

toekomstige

sfer

- modern waterfront estedelijk n

groen - parken en vaarten

groen - singels

binnenduinrand

stedelijk - modern waterfront

groen - parken en vaarten

binnenstad

stedelijk - havenkwartier

groen - landelijk

overige bebouwing stad

groen - landgoederen & buitens

globaal invloedsgebied watersferen

overige bebouwing agglomeratie

groen - singels

binnenduinrand

groen - parken en vaarten

binnenstad

groen - landelijk

overige bebouwing stad

globaal invloedsgebied watersferen

overige bebouwing agglomeratie

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

sferen

N

WATE R S F E R E N opgaven

toevoegen

te behouden / versterken watersferen globaal invloedsgebied watersferen

36

stedelijk - binnenstedelijk historisch stedelijk - modern waterfront stedelijk - havenkwartier groen - landgoederen & buitens groen - singels groen - parken en vaarten groen - landelijk globaal invloedsgebied watersferen binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie toekomstige watergang

nieuwe

N

sferen

3

thema’s

lange lijnen

de afleesbaarheid van de stad in lange lijnen Lange lijnen wijzen in Haarlem de weg door de stad. Het zijn langere straten en wegen waaraan de plek in de stad goed afgelezen kan worden en die de oriĂŤntatie in de stad vergroten. Een vergote leesbaarheid van de stad draagt bij aan een sterkere identiteit van de stad.

De oude uitvalswegen van Haarlem vanuit het centrum vormen logische en natuurlijke lange lijnen waarlangs voorzieningen als winkels, horeca en OV-lijnen zijn gelegen. Door het aantal voorzieningen trekken deze straten en wegen bovengemiddeld bezoekers aan.

Dat zorgt voor een hoge belevingswaarde van deze lange lijnen.

Daarom is het zaak de lange lijnen herkenbaar te houden en waar mogelijk te versterken. Ook het toevoegen van nieuwe lange lijnen is belangrijk om het verhaal van de naoorlogse stad te vertellen en Haarlemmers op een aantrekkelijke manier door de stad te voeren. Om lange lijnen+ te benadrukken, kunnen markante plekken worden geaccentueerd door hoogbouw als begeleiding van nieuwe lange lijnen.

37

LANGE

LIJNEN

afleesbaarheid

van

de

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie bestaande lange lijn belangrijke zichtplek historisch belangrijke zichtplek eigentijds belangrijke zichtplek binnenduinrand (groen) zichtlijn met zichtpunt

stad

N

38

LANGE

LIJNEN

ontbrekende

lijnen

in

de

binnenduinrand

LANGE

LIJNEN

ontbrekende

lijnen

in

de

N

stad

binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

binnenduinrand

matige stedenbouwkundige begeleiding lange lijn

binnenstad

bestaande lange lijn

overige bebouwing stad

nieuw te definiĂŤren lange lijn

overige bebouwing agglomeratie

ontbrekende begeleidende zichtplek lange lijn

matige stedenbouwkundige begeleiding lange lijn

zichtlijn met zichtpunt

bestaande lange lijn nieuw te definiĂŤren lange lijn ontbrekende begeleidende zichtplek lange lijn zichtlijn met zichtpunt

st

39

LANGE

N

LIJNEN

complete

stad

begeleiding

binnenduinrand

LANGE

LIJNEN

complete

begeleiding

door

N

de

binnenstad

soverige t a d bebouwing stad

overige bebouwing agglomeratie

binnenduinrand

toekomstig stelsel lange lijnen

binnenstad

nieuw te definiĂŤren lange lijn

overige bebouwing stad

belangrijke zichtplek historisch

overige bebouwing agglomeratie

belangrijke zichtplek eigentijds

toekomstig stelsel lange lijnen

belangrijke zichtplek binnenduinrand (groen)

nieuw te definiĂŤren lange lijn

belangrijke nieuwe zichtplek

belangrijke zichtplek historisch

zichtlijn met zichtpunt

belangrijke zichtplek eigentijds belangrijke zichtplek binnenduinrand (groen) belangrijke nieuwe zichtplek zichtlijn met zichtpunt

door

N

de

st

40

LANGE

opgaven

LIJNEN

vergroten

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie zone verbeteren begeleiding lange lijn zichtbaar maken lange lijn realiseren nieuwe zichtplek (hoogbouw)

N

afleesbaarheid

4

thema’s

stadsentrees

stadsentrees vertellen het verhaal van de stad De beleving van de stad wordt deels bepaald door de manier waarop bezoekers de stad binnenkomen. Stadsentrees vormen de visitekaartjes van de stad en kunnen dienen als etalage voor het verhaal van de stad. Dat kunnen verschillende verhalen zijn naar gelang de ligging van de entree, het type entree en de modaliteiten verbonden aan de entree.

Haarlem kan het creĂŤren van aantrekkelijke stadsentrees inzetten om direct vanaf de stadsrand de kwaliteit en veelzijdigheid van de stad te tonen. Dit verhoogt de ruimtelijke beleving van de stad en versterkt daarmee de Haarlemse identiteit.

Het is interessant om onderscheid te maken tussen verschillende soorten entrees en juist vanuit de ruimtelijke context en ligging de stadsentrees vorm te geven. Sommige stadsentrees kunnen het verhaal vertellen van de nauwe relatie van Haarlem met de dynamische metropoolregio, terwijl andere stadsentrees de kleinschaligheid en de overgang naar de beboste strandwallen weerspiegelen.

41

STADSENTREES huidige

soorten

stadsentrees

voornamelijk vanuit de auto voornamelijk vanaf de fiets vanaf het water vanuit een station HOV

P

vanaf een HOV-halte vanaf een parkeergarage / P+R-terrein binnenstadsentree voornamelijk vanuit de auto binnenstadsentree voornamelijk vanaf de fiets onderliggende verkeersstructuur

N

42

STADSENTREES afstemming

toekomstige

voornamelijk vanuit de auto voornamelijk vanaf de fiets vanaf het water vanuit een station

STADSENTREES afstemming

HOV

P

toekomstige

N

HOV

v e r k e e r s o r d e n i n Pg

vanaf een HOV-halte vanaf een parkeergarage / P+R-terrein binnenstadsentree voornamelijk vanuit de auto

voornamelijk vanuit de auto

binnenstadsentree voornamelijk vanaf de fiets

voornamelijk vanaf de fiets

relevante toekomstige stadsentrees

vanaf het water

toekomstige gewenste binnenstadsring

vanuit een station

toekomstige gewenste ringweg

vanaf een HOV-halte

hoofdverkeersroutes van en naar regio

vanaf een parkeergarage / P+R-terrein

onderliggende verkeersstructuur

binnenstadsentree voornamelijk vanuit de auto

aansluiting toekomstige gewenste fietsroutes

binnenstadsentree voornamelijk vanaf de fiets relevante toekomstige stadsentrees toekomstige gewenste binnenstadsring toekomstige gewenste ringweg hoofdverkeersroutes van en naar regio onderliggende verkeersstructuur

N

verkeersor

43

STADSENTREES

ordening

stedelijke

poorten

met

voornamelijk vanuit de auto voornamelijk vanaf de fiets vanaf het water vanuit een station

STADSENTREES stedelijke

HOV

P

poorten

met

een

N

HOV

vanaf een HOV-halte

v e r h Pa avanaf l een parkeergarage / P+R-terrein

binnenstadsentree voornamelijk vanuit de auto

voornamelijk vanuit de auto

binnenstadsentree voornamelijk vanaf de fiets

voornamelijk vanaf de fiets

hoogstedelijke randstadspoort

vanaf het water

stedelijke huiskamerpoort

vanuit een station

groene binnenduinrandpoort

vanaf een HOV-halte

moderne groene parkpoort

vanaf een parkeergarage / P+R-terrein

onderliggende verkeersstructuur

binnenstadsentree voornamelijk vanuit de auto

aansluiting toekomstige gewenste fietsroutes

binnenstadsentree voornamelijk vanaf de fiets hoogstedelijke randstadspoort stedelijke huiskamerpoort groene binnenduinrandpoort moderne groene parkpoort onderliggende verkeersstructuur

een

N

verhaal

STADSENTREES

44

opgaven

onderscheidende

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie zone hoogstedelijk woon-werkmilieu zone stedelijk woon-werkmilieu zone woonmilieu binnenduinrand zone modern parkwoonmilieu aansluiting spoor / HOV aansluiting toekomstige gewenste auto-ontsluiting aansluiting toekomstige gewenste fietsroutes onderliggende verkeersstructuur

N

stadspoorten

5

thema’s

stadspleinen

van loze ruimte naar betekenisvol plein Pleinen geven de stad ruimte en lucht. Het zijn belangrijke plekken in de stad waar ontmoeting, recreatie en beleving een grote rol spelen. Met het verdichten van de stad, stijgt ook de druk op de openbare ruimte. Een goed verdichte stad beschikt over een excellente openbare ruimte die de behoefte van gebruikers faciliteert en de ruimtelijke identiteit van de stad verhoogt.

Haarlem telt circa 130 pleinen en plantsoenen. Sommige van deze plekken in de stad zijn duidelijk herkenbaar als spil van het stedelijk leven met een uitstraling als stadsplein, marktplein en/of horecaplein. Andere pleinen zijn juist intiem, groen en op de directe buurt gericht.

Het verder thematiseren van de openbare ruimte in de stad aan de hand van pleinen met een heldere uitstraling en functie, maakt de stad aantrekkelijker. Nieuwe pleinen kunnen worden toegevoegd op plekken die daarom vragen. Dat kan door middel van het vormgeven van losse ruimte die nu niet de uitstraling van een plein heeft. In het herstructureren van het stedelijk weefsel ontstaan ook mogelijkheden om nieuwe pleinruimte te scheppen.

45

PLEINEN

stedelijke

IN

DE

STAD

verblijfsplekken

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie bestaande weg of straat bestaande pleinruimte

N

46

PLEINEN typering

IN

en

DE

waardering

binnenduinrand binnenstad

PLEINEN typering

IN

en

DE

STAD

waardering

N

overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie bestaande straten en wegen

binnenduinrand

kleinschalig groen plein

binnenstad

kleinschalig voorzieningenplein

overige bebouwing stad

centrumplein

overige bebouwing agglomeratie

entreeplein

bestaande straten en wegen

structuurplein

kleinschalig groen plein

plein zonder duidelijk profiel

kleinschalig voorzieningenplein centrumplein entreeplein structuurplein plein zonder duidelijk profiel

STAD

N

NR. Titel van het hoofdstuk Tekst

47

PLEINEN

eindbeeld

IN

DE

buurt-en

binnenduinrand binnenstad

PLEINEN

eindbeeld

IN

DE

STAD

buurt-en

N

overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

stadspleinen

bestaande straten en wegen

binnenduinrand

kleinschalig groen plein

binnenstad

kleinschalig voorzieningenplein

overige bebouwing stad

centrumplein

overige bebouwing agglomeratie

entreeplein

bestaande straten en wegen

structuurplein

kleinschalig groen plein

nieuw plein

kleinschalig voorzieningenplein centrumplein entreeplein structuurplein nieuw plein

STAD

N

stadspleinen

PLEINEN

48

opgaven

IN

DE

thematisering

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie bestaande straten en wegen kleinschalig groen plein kleinschalig voorzieningenplein centrumplein entreeplein structuurplein nieuw plein

STAD

N

pleinen

6

thema’s

ov-netwerk

HOV als nieuwe ruggengraat voor ontwikkelingen Het verdichten van de stad houdt een grotere vervoersbehoefte in die grotendeels wordt opgevangen door middel van meer fietsbewegingen en een toename van (H)OV-gebruik.

Haarlem heeft van oudsher een sterke OV-structuur. De aanwezigheid van de traditionele villadorpen leidde tot het openen van stations en het creëren van een uitgebreid stadstramnetwerk. Ooit was Haarlem in grootte de vierde tramstad in Nederland met vijf stadstramlijnen en drie regiolijnen.

De stations zijn gebleven en waar de trams zijn verdwenen, is Haarlem tegenwoordig ingebed in het HOV-netwerk van de Metropoolregio Amsterdam. HOV-lijnen en trein­ verbindingen vormen een belangrijk aandeel in de dagelijkse forensenstromen. Met het groeien van de stad dienen de OV-lijnen te worden bestendigd en waar nodig worden uitgebreid. Het bevorderen van efficiënte overstapplekken in de stad is essentieel voor het functioneren van het OV in de verdichte stad.

OV-knooppunten zijn aantrekkelijke gebieden om stedelijke functies toe te voegen.

Deze knooppunten worden logischerwijs gebruikt om nieuwe stedelijke ontwikkelingen te stimuleren, waarbij verplaatsing van bestaande OV-lijnen een mogelijkheid is. Verder vormt het ‘vertrammen’ van de belangrijkste HOV-lijnen een verdere stimulans voor ontwikkelingen langs deze lijnen. Het vertrammen maakt ook een betere ruimtelijke inpassing van HOV in de binnenstad en daarbuiten mogelijk.

49

OV - NETWERK huidige

stedelijk

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie spoorlijn HOV-lijn buslijn station HOV-halte invloedsgebied station / HOV-halte

netwerk

N

50

OV - NETWERK knelpunten

stedelijk

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

OV - NETWERK knelpunten

stedelijk

netwerk

N

potentiĂŤle ontwikkelingszone spoorlijn HOV-lijn

binnenduinrand

buslijn

binnenstad

station

overige bebouwing stad

HOV-halte

overige bebouwing agglomeratie

invloedsgebied station / HOV-halte

potentiĂŤle ontwikkelingszone

matige gebiedsontsluiting spoor/HOV

spoorlijn

matige ontsluiting bestemming spoor/HOV

HOV-lijn

ontbrekende koppeling regulier OV-HOV

buslijn station HOV-halte invloedsgebied station / HOV-halte matige gebiedsontsluiting spoor/HOV matige ontsluiting bestemming spoor/HOV

netwerk

N

NR. Titel van het hoofdstuk Tekst

51

OV - NETWERK gewenst

HOV-netwerk

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

OV - NETWERK gewenst

HOV-netwerk

N

verbonden potentiĂŤle ontwikkelingszone spoorlijn HOV-lijn

binnenduinrand

nieuwe HOV-lijn

binnenstad

buslijn

overige bebouwing stad

station

overige bebouwing agglomeratie

nieuw station

verbonden potentiĂŤle ontwikkelingszone

HOV-halte

spoorlijn

nieuwe HOV-halte

HOV-lijn

invloedsgebied station / HOV-halte

nieuwe HOV-lijn buslijn station nieuw station HOV-halte nieuwe HOV-halte invloedsgebied station / HOV-halte

N

OV - NETWERK opgaven

bereikbaarheid

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie

52

spoorlijn HOV-lijn HOV-lijn aanleggen / verplaatsen buslijn buslijn verplaatsen toevoegen nieuw station HOV-halte toevoegen / verplaatsen HOV-halte toevoegen / verplaatsen HOV-overstaphalte invloedsgebied station / HOV-halte

HOV

N

7

thema’s

autonetwerk

auto om de stad, niet in de stad Haarlem is een oude stad met een verkeersinfrastructuur die niet is ontworpen om de dagelijkse verkeersintensiteit van de toekomst op te vangen. De meeste verkeersstructuren zijn noord-west georiënteerd, terwijl de grootste verkeersstromen juist oost-west zijn georiënteerd.

Haarlem beschikt over een geïmproviseerde binnenstadsring die deels samenvalt met de buitenring en de drukke N200. Dit levert op piekmomenten files op en dat maakt de stad minder aantrekkelijk als vestigingsplaats. Het moge duidelijk zijn dat het verdichten van de stad een nieuwe wegenhoofdstructuur met zich meebrengt om de stad leefbaar te houden. Een structuur die erop is gericht zo min mogelijk doorgaand wegverkeer te genereren door de stad heen.

Het voltooien van de stadsring (randweg) vormt een kans om doorgaand wegverkeer uit de stad te weren en via de ring door de stad te verplaatsen. Hierbij vormt de rondwegstructuur rond Houten een inspirerend voorbeeld, waarbij een solide ringweg met inprikkers in de wijken de leefbaarheid van de woonwijken bevordert.

In het Haarlemse model ontstaat door de ingreep een doorgaande autovrije en -luwe structuur van Haarlem-Noord naar Schalkwijk die als stadsavenue voor langzaam verkeer en HOV bijdraagt aan een hogere kwaliteit van de leefomgeving in de stad en het gebruik van deze twee modaliteiten bevordert.

53

AUTOVERKEERSNETWERK huidig

netwerk

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie regionale ontsluitingsweg hoofdstadsweg stadsweg overige weg

N

54

AUTOVERKEERSNETWERK typering

en

knelpunten

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad

AUTOVERKEERSNETWERK typering

en

knelpunten

N

overige bebouwing agglomeratie regionale ontsluitingsweg hoofdstadsweg

binnenduinrand

stadsweg

binnenstad

overige weg

overige bebouwing stad

randweg

overige bebouwing agglomeratie

binnenstadsring

regionale ontsluitingsweg

N200 (Zandvoort - Amsterdam)

hoofdstadsweg

stedelijk knelpunt autoverkeer

stadsweg overige weg randweg binnenstadsring N200 (Zandvoort - Amsterdam) stedelijk knelpunt autoverkeer

N

NR. Titel van het hoofdstuk Tekst

55

AUTOVERKEERSNETWERK gewenst

ringnetwerk

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad

AUTOVERKEERSNETWERK gewenst

T

ringnetwerk

N T

overige bebouwing agglomeratie transferium wegverkeer / HOV regionale ontsluitingsweg

binnenduinrand

hoofdstadsweg

binnenstad

stadsweg

overige bebouwing stad

overige weg

overige bebouwing agglomeratie

randweg

transferium wegverkeer / HOV

transfer per spoor

regionale ontsluitingsweg

autoluwe / -vrije stadsavenue

hoofdstadsweg stadsweg overige weg randweg transfer per spoor autoluwe / -vrije stadsavenue

N

AUTOVERKEERSNETWERK opgaven

heldere

verkeersstructuur

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad

56

overige bebouwing agglomeratie T

transferium wegverkeer / HOV aan te passen profiel bestaande wegen bestaande weg ringweg doortrekken ringweg over/onder spoorlijn transfer per spoor autoluwe / -vrije stadsavenue knooppunt ringweg knip in oost-westverbinding

N

8

thema’s

fietsnetwerk

gethematiseerde fietsroutes versterken fietsstructuur Een verdichte stad vraagt om een volwassen fietsstructuur die bijdraagt aan een gezonde leefomgeving. Er is sprake van een theoretische fietshoofdstructuur, maar deze valt nauwelijks te onderscheiden van straten en wegen die buiten deze structuur vallen. Dat heeft deels te maken met de vele reismogelijkheden voor fietsers dankzij de oude structuur van de stad.

Om fietsen in de verdichte stad aantrekkelijker te maken, kunnen gethematiseerde fietsroutes worden gerealiseerd door de stad. Recreatieve groene fietsroutes richting de binnenduinrand brengen de beleving van groene weelde diep de stad in op plekken die in de huidige situatie als versteend gelden. Parken bieden kansen om groene routes een logische richting te geven en groene fietsstraten begeleiden de routes door de woonwijk.

Langs oude uitvalswegen en met name langs te ontwikkelen stadsavenues voor langzaam verkeer ontstaat het thema van de stedelijke fietsroute. Deze routes voeren langs stedelijke voorzieningen en staan voor de beleving van het actieve stadsleven en het ontmoeten in de stad.

Veel zakelijker en efficiĂŤnter zijn de toe te voegen fietssnelwegen die als doel het verbinden van Haarlem met de metropoolregio hebben. Door de opkomst van de elektrische fiets ontstaat een interessant alternatief voor fietsvervoer tot twintig kilometer. Deze ontwikkeling wordt gefaciliteerd door de aanleg van fietssnelwegen door Haarlem-Oost richting Amsterdam en Schiphol.

57

FIETSNETWERK huidige

situatie

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie stedelijke groenzone hoofdfietsnetwerk overig onderdeel fietsnetwerk fietsrouteknooppunt

N

58

FIETSNETWERK belangrijke

routes

en

bestemmingen

binnenduinrand binnenstad overige bebouwing stad overige bebouwing agglomeratie stedelijke groenzone

FIETSNETWERK belangrijke

routes

en

N

hoofdfietsnetwerk

fietsnetwerk b e s t e m m i overig n g eonderdeel n

doorgaande huidige en toekomstige routes

binnenduinrand

fietsroute onderdel LF-routenetwerk

binnenstad

nieuwe binnenstadsring

overige bebouwing stad

stedelijke bestemming (station, winkelcentrum, etc.)

overige bebouwing agglomeratie

groenbestemming (landgoed, uitspanning, etc.)

stedelijke groenzone

waterbestemming (waterplas, zwemwater)

hoofdfietsnetwerk

fort stelling van amsterdam

overig onderdeel fietsnetwerk

ontbrekende schakel netwerk

doorgaande huidige en toekomstige routes

te verbeteren schakel netwerk

fietsroute onderdel LF-routenetwerk nieuwe binnenstadsring stedelijke bestemming (station, winkelcentrum, etc.) groenbestemming (landgoed, uitspanning, etc.) waterbestemming (waterplas, zwemwater) fort stelling van amsterdam ontbrekende schakel netwerk

N

NR. Titel van het hoofdstuk Tekst

59

FIETSNETWERK thematisering

van

belangrijke

binnenduinrand

FIETSNETWERK thematisering

van

N

belangrijke

binnenstad

foverige i e t bebouwing s r o u tstad es

overige bebouwing agglomeratie

binnenduinrand

hoofdfietsnetwerk

binnenstad

overig onderdeel fietsnetwerk

overige bebouwing stad

groene fietsroutes naar de binnenduinrand

overige bebouwing agglomeratie

stedelijke fietsroutes langs historische toegangswegen

hoofdfietsnetwerk

MRA-snelfietsnetwerk als onderdeel regionale bereikbaarheid

overig onderdeel fietsnetwerk groene fietsroutes naar de binnenduinrand stedelijke fietsroutes langs historische toegangswegen MRA-snelfietsnetwerk als onderdeel regionale bereikbaarheid

N

fiets

FIETSNETWERK opgaven

60

aantrekkelijk

N

fietsnetwerk

binnenduinrand binnenstad

FIETSNETWERK opgaven

aantrekkelijk

N

fietsnet

overige bebouwing stad

woverige e r kbebouwing agglomeratie hoofdfietsnetwerk

binnenduinrand

overig onderdeel fietsnetwerk

binnenstad

aanleggen groene fietsstraten en verbeteren profiel

overige bebouwing stad

realiseren aantrekkelijke verblijfsplekken langs route met aandacht voor passende functies

overige bebouwing agglomeratie

ontwikkelen snelfietspadenstructuur met regionale aansluiting

hoofdfietsnetwerk

realiseren fietsverbinding over watergang

overig onderdeel fietsnetwerk

verbeteren onderdoorgangen randweg

aanleggen groene fietsstraten en verbeteren profiel realiseren aantrekkelijke verblijfsplekken langs route met aandacht voor passende functies ontwikkelen snelfietspadenstructuur met regionale aansluiting realiseren fietsverbinding over watergang verbeteren onderdoorgangen randweg

haarlem in de regio

infrastructuur De infrastructurele thema’s laten zien hoe een toekomstig Haarlem beter ingebed raakt in de regionale vervoersnetwerken. Een netwerk van snelle regionale fietswegen ontstaat aan de oostzijde van de stad richting Amsterdam en Schiphol, terwijl het netwerk aan de westkant wordt gekoppeld aan het recreatieve fietsnetwerk naar bos, duin en strand. De OV-bereikbaarheid verbetert door de creatieve hotspots langs de noordelijke spaarneoever via het HOV direct te koppelen met Schiphol en de rest van de wereld. Het voltooien van de buitenring sluit aan op de regionale hoofdwegenstructuur en biedt een verbeterde doorstroming van Zandvoort, Heemstede en Bloemendaal richting Amsterdam v.v.

61

iv

strategische opgaven voor de stad De ruimtelijke opgaven van de stad Haarlem vormen samen een ontwikkelingsagenda waarin verdichting wordt gebruikt als middel om de ruimtelijke kwaliteit te verhogen. Hierdoor wordt verdichting nooit een doel op zich, maar geldt als harde voorwaarde dat het verdichten van de stad bijdraagt aan het verbeteren van de structuur van de stad. Zonder bijdrage aan kwaliteit geen verdichting. Wat dat betreft is de vraag wat verdichting toevoegt aan kwaliteit leidend ten opzichte van de vraag welke kwantiteit wordt toegevoegd aan de stad.

Een verdichte stad wordt daarmee niet alleen maatschappelijk acceptabel, maar er worden ook kostendragers gecreëerd om de structuur van de stad te verbeteren. Tegelijkertijd is een stad met een hoge ruimtelijke kwaliteit een voorwaarde voor een succesvolle verdichting, omdat Haarlem alleen aantrekkelijk blijft als de kwaliteit van de leefomgeving hoog blijft en in de loop van de tijd zelfs verder toeneemt.

Daar waar meerdere ruimtelijke opgaven samenkomen, is sprake van strategische ontwikkelingszones. Logischerwijs worden met prioriteit ruimtelijke opgaven binnen de strategische ontwikkelingszones opgepakt omdat verdichting hierbij meerdere structuren tegelijk versterkt. Op deze plekken is de bijdrage van verdichting direct te relateren aan het verhogen van de stedelijke ruimtelijke kwalititeit.

62 R U I M T ERLUI IJMKTE E LOI PJ G KA EVO EN PGAVE NN

s t r a t e g si st cr a h te e go instcwh iek koenl tz w o in keks e l z o n e s

N

binnenduinrand binnenduinrand

kleinschalig groen kleinschalig plein groen plein

binnenstad

kleinschalig voorzieningenplein kleinschalig voorzieningenplein

binnenstad

overige bebouwing overige stad bebouwing stad

centrumplein

centrumplein

overige bebouwing overige agglomeratie bebouwing agglomeratie

entreeplein

entreeplein

stedelijke groenzone stedelijke groenzone

structuurplein structuurplein

toevoegen watersfeer: toevoegen binnenstedelijk watersfeer: historisch binnenstedelijk historisch

realiseren/verplaatsen realiseren/verplaatsen HOV-lijn/vertramming HOV-lijn/vertramming

toevoegen watersfeer: toevoegen modern watersfeer: waterfront modern waterfront toevoegen watersfeer: toevoegen havenkwartier watersfeer: havenkwartier

verplaatsen reguliere verplaatsen buslijnreguliere buslijn te handhaven spoorweg/HOV-lijn te handhaven spoorweg/HOV-lijn

toevoegen watersfeer: toevoegen landgoederen watersfeer: & landgoederen buitens & buitens

zichtbaar makenzichtbaar nieuwe lange maken lijnnieuwe lange lijn

toevoegen watersfeer: toevoegen groen watersfeer: en singels groen en singels

herstel historische herstel watergang historische watergang

toevoegen watersfeer: toevoegen parken watersfeer: en vaarten parken en vaarten

aanleg groene fietsroute aanleg groene binnenduinrand fietsroute binnenduinrand

buitenring

versterken stedelijke versterken fietsroute stedelijke fietsroute

buitenring

autoluwe stadsavenue autoluwe stadsavenue

nieuw spoorwegstation nieuw spoorwegstation

oplossing spooroversteek oplossing buitenring spooroversteek buitenring

nieuwe HOV-halte nieuwe HOV-halte

doorgaande wegdoorgaande N200 weg N200

te handhaven HOV-halte te handhaven HOV-halte

aanleg regionaalaanleg netwerk snelfietspaden regionaal netwerk snelfietspaden transferiumroutetransferiumroute per HOV per HOV

toekomstig verkeersknooppunt toekomstig verkeersknooppunt realiseren nieuwe realiseren zichtpleknieuwe (hoogbouw) zichtplek (hoogbouw)

thematiseren stadsentree: thematiseren hoogstedelijk stadsentree: woon-werkmilieu hoogstedelijk woon-werkmilieu

wegnemen waterbarrière wegnemendoorvaarbaarheid waterbarrière doorvaarbaarheid

thematiseren stadsentree: thematiseren stedelijk stadsentree: woon-werkmilieu stedelijk woon-werkmilieu

ontbrekende schakel fietsnetwerk ontbrekende schakel fietsnetwerk

thematiseren stadsentree: thematiseren binnenduinrand stadsentree: binnenduinrand

te verbeteren schakel te verbeteren fietsnetwerk schakel fietsnetwerk

thematiseren stadsentree: thematiseren parkwoonmilieu stadsentree: parkwoonmilieu zone begeleidingzone lange begeleiding lijn verbeteren lange lijn verbeteren

overzichtskaart

ruimtelijke opgaven

63

overzichtskaart

strategische ontwikkelingszones

Daar waar meerdere ruimtelijke opgaven samenkomen, is sprake van strategische ­ontwikkelingszones. Logischerwijs worden met prioriteit ruimtelijke opgaven binnen de strategische ontwikkelingszones opgepakt, omdat verdichting hierbij meerdere structuren tegelijk versterkt. Op deze plekken is de bijdrage van verdichting direct te relateren aan het verhogen van de stedelijke ruimtelijke kwaliteit.

64

a noordelijke spaarnezone

Deelprojectgebieden I Industriehaven II Oostelijke Spaarneoever III Paul Krugerzone IV Deli-terrein V Sonnebornterrein Opgaven • aanleg fietsbruggen Figee en Droste • creëren havenkwartier rond oude industriehaven • creëren modern waterfront langs Spaarneoevers • aanleggen doorgaand snelfietspad oostoever Spaarne • toevoegen woongebouwen oostoever Spaarne • nieuwe bebouwing oostoever oriënteren op water • realisatie hoogbouw oostoever Spaarne tbv lange lijn Waarderweg • omleggen HOV Spaarndamseweg ter stimulatie ontwikkelingen Spaarne­oevers • opknappen winkelcentrum Spaarneboog • kwalitatieve impuls Paul Krugerpark als startpunt groene fietsroute • herontwikkelen Deli-terrein • herontwikkelen Sonnebornterrein • vervangen woonboten langs westoever door zicht op het water groene verblijfsplekken • vervangen woonboten Waarderhaven door waterwoningen • geschikt maken Schoteroogbrug voor vierbaans buitenring • herontwikkelen sociale woningen Spaarndamseweg/Jan Gijzenkade b oostradiaal

Deelprojectgebieden I Amsterdamsevaart II Oudeweg III Stadsentree Spaarnwoude IV Oostelijke binnenstad V Hoofdwerkplaats NedTrain Opgaven • opengraven Papentorenvest en Amsterdamsevaart • herinrichten Papentorenvest als binnenstedelijk water • herinrichten Amsterdamsevaart als binnenstedelijk water/groene singel • herontwikkelen Koepel tot multifunctioneel gebied als onderdeel binnenstadsentree • herinrichten verblijfsgebied Amsterdamse Poort • (gefaseerd) herontwikkelen hoofdwerkplaats tot stedelijk woon-werkgebied • vervangen matige begeleidende gebouwen lange lijn Amsterdamsevaart • herinrichten Lange Herenvest/Oostersingelgracht/Oudeweg (deels) tot binnenring • aanleg HOV-halte Prinsenbrug • aanleg snelfietspad Harmen Jansweg/Oostersingelgracht/Amsterdamsevaart • doortrekken Prins Bernhardlaan tot Oudeweg als onderdeel nieuwe buitenring • toevoegen begeleidende hoogbouw terrein NedTrain/Shell/kop Waarderweg • vervangen matige begeleidende gebouwen lange lijn Oudeweg • toevoegen verblijfskwaliteit en allure Oudeweg als hoofdentreeweg van de stad • intensiveren functies en creëren hoogstedelijk gebied rond station Spaarnwoude • zoeken aansluiting Oudeweg — toekomstig havenkwartier Industriehaven • nieuwe pleinen op koepelterrein en langs stadsentree Spaarnwoude

65

c westrand

Deelprojectgebieden I Nieuw Overdelft II Kleverlaanzone III onderwijscluster Randweg/Zijlweg IV Brouwersvaart/Houtmanpad Opgaven • verbinden noordelijke en zuidelijke delen Delft • aantrekkelijker maken oevers zuidelijke Delft • herontwikkelen parkeeterreinen Kennemersporthal • beter inpassen sporthal en schaatsbaan • soepeler en groener maken kruising Randweg/Kleverlaan • herontwikkelen CBR-terrein • toevoegen markant gebouw Zijlweg/Spoorwegstraat • realiseren stedelijke huiskamerentree Randweg/Zijlweg (ontwikkelen onderwijscluster) • betere (kleinschalige) begeleiding nieuwe lange lijn Brouwersvaart • herontwikkelen terrein brandweer/Narcisplantsoen • verruimen krappe onderdoorgang Brouwersvaart/Randweg • thematiseren plein St. Bavo, Plaza West d schalkwijk centrum

Deelprojectgebieden I Stadsavenue Europaweg II Amerikaweg III Middengebied IV Winkelcentrum Schalkwijk V Entreegebied 023 V. Schipholweg/Spaarnezone

66

Opgaven • realiseren nieuwe HOV-lijn Schipholweg-Amsterdam-Zuid • verleggen HOV-halte naar Schipholweg als centraal overstappunt • nieuw profiel Europaweg als groene stadsavenue voor HOV/langzaam verkeer • invullen middengebied met gemengde stedelijke functies • aantrekkelijke verblijfsruimte creëren rond HOV-halte Schalkwijk Centrum • toevoegen markant gebouw Schipholweg/Amerikaweg • aanleg snelfietspaden Europaweg/Amerikaweg/Aziëweg • verbinden waternetwerk via Europaweg en Schipholweg richting Spaarne en binnenstad • betere begeleiding lange lijn en water Amerikaweg • versterken watersfeer ‘vaart en parken’ bestaande waterlopen • duidelijke overgang maken Schalkwijk centrum parkstadsentrees Aziëweg/Europaweg-Zuid • thematiseren pleinen rond winkelcentrum e randen van de binnenstad

Deelprojectgebieden I Raaks/Zijlvest II Krelageterrein III Nassaupark IV Stationsgebied Opgaven • realiseren nieuwe HOV-lijn via Raaks/Wilhelminastraat/Tempelierstraat/Amsterdam-Zuid • alle buslijnen bundelen via Raaks en Nassaulaan • toevoegen nieuwe HOV-overstaphalte Raaks/Zijlweg • nieuw profiel Nassaulaan met groene verblijfsplek • aantrekkelijke begeleiding en verblijfsplekken langs HOV-route • herontwikkelen jarenzeventigbebouwing stationsplein en heroverwegen afmetingen plein • afmaken rode fietsloper door toevoegen brug Staten Bolwerk • zichtbaar maken stedelijke fietsverbinding Zijlstraat/-weg • toevoegen woningen Krelageterrein • beter begeleiden begin nieuwe zichtlijn Leidsevaart/hoek Brouwersvaart • aantrekkelijker maken Baljuwslaan vanaf spoor • herontwikkeling Gonnetstraatzone richting Spaarne • aanleg thematiseren pleinen Nassaulaan en Nwe Groenmarkt

V

68

sleutelprojecten

sleutelproject zone b oostradiaal

stadsentree spaarnwoude

stadstransferium met uitzicht op de regio

V-I

stadsentree spaarnwoude

Het huidige station Spaarnwoude bestaat uit een basishalte met een P+R-terrein in het veld naast het station. Om in de toekomst als oostelijk transferium een rol te vervullen voor de stad, is het belangrijk dat station en parkeervoorziening worden aangepakt.

programma:

• • • •

In het plan krijgt het station een kap waardoor de verblijfs­kwaliteit verbetert en het station een uitstraling krijgt van een echt station. Verder neemt het comfort van het transferium toe door overdekt parkeren met een inpandige bushalte die een soepele overgang van auto naar bus en trein garandeert. Een fietssnelweg langs de Amsterdamsevaart met ruime stallingsmogelijkheid zorgt voor aantakking van fietsers op het transferium.

Een tweelaags dek biedt ruimte aan een overdekt parkeerterrein en logistieke ruimte voor detailhandel en IKEA. Door het dek ontstaat een nieuw, doorgaand maaiveld vanaf Zuiderpolder tot aan IKEA en de Veerplas via het station en P+R-terrein. Het dek wordt onderdeel van de stationskap en sluit aan bij de bovenzijde van de bestaande viaducten over de spoorweg. Aan de noordkant van het plangebied komt een plein met open ­uitzicht over de Veerplas en de Metropoolregio als venster vanuit Haarlem op de Randstad.

zichtlijn richting Grote Kerk

uitbreidingsmogelijkheid IKEA

HOV-corridor 4 sporen toegang 2-laags P+R-dek

nieuw plein verbindt entree met bestaande wijk

langzaamverkeerroute Zuiderpolder - station - IKEA/Veerplas

m2 gemengde functies

2

* 2337

overdekt station Spaarnwoude: transferium auto/trein

overdekt hov-station

van 80 m bvo) 2

mate van stedelijkheid:

1,0

fsi

zichtpunt op de metropoolregio

doorlopende pleinruimte vanuit station

inpakken gebouw IKEA

markant hoog gebouw markeert entree

pleinruimte parkeerplekken

woningen (uitgedrukt in woningen

toegang 2-laags P+R-dek

groene as vanuit buitengebied

187.000* 14.050 m 3.100 1

69

opengraven, verbreden en verbinden Amsterdamsevaart

fietssnelweg Amsterdam

Veerplas verbonden met woonbuurt Zuiderpolder

referenties/doorsnede

stadsentree spaarnwoude

70

uitwerkingenkaart/doorsnede

stadsentree spaarnwoude

71

impressies

stadsentree spaarnwoude

De treinhalte Spaarnwoude verandert in een modern transferiumstation. Het aantal ­sporen wordt verdubbeld naar vier en er ontstaat een soepele overstap tussen fiets, auto, bus en trein. De verblijfskwaliteit van het station wordt verbeterd door het doortrekken van het tweelaagse dek dat als stationskap fungeert en hiermee de belangrijkheid van het transferium benadrukt. De hoogte van de minimale overkluismogelijkheid (zes meter) van het spoor geldt als uitgangspunt voor een doorlopend nieuw maaiveld boven het station.

72

Een plein met hoge verblijfskwaliteit vormt de eerste kennismaking met de stadsentree vanuit het station en de P+R-voorziening. Het plein krijgt terrassen en winkels en is het middelpunt van een aantal belangrijke routes door de stadsentree: het spoor van Amsterdam naar Haarlem, de route van de Zuiderpolder naar de Veerplas en vanuit het station naar IKEA. Vanaf het plein is rekening gehouden met zichtlijnen naar markante gebouwen als de Grote Kerk in westelijke richting en de KPN-toren in noordelijke richting.

impressies

stadsentree spaarnwoude

Vanaf de Veerplas ontstaat een doorgaande autovrije route naar de Zuiderpolder. Via een stadsbalkon over de Oudeweg kijkt men uit over de Veerplas, het achtergelegen veenweidegebied en de Metropoolregio Amsterdam. Hierdoor ontstaat een sterkere relatie tussen de stadsentree en de omliggende dynamische Metropoolregio. Het stadsbalkon gaat over in een plein waarvoor het Piazza del Campidoglio model heeft gestaan als ­gekend plein met uitzicht. De groene link tussen de Veerplas en de Zuiderpolder vormt de zachte kant van de stadsentree naast de dynamische transferiumfunctie.

73

De N200 wordt afgewaardeerd naar stadsstraat waardoor ruimte ontstaat voor het opengraven van de Amsterdamsevaart en het aanleggen van een doorgaande fietssnelweg naar Amsterdam. De fietssnelweg is hier leidend ten opzichte van de weg. Een sierlijke fietsbrug brengt fietsers snel langs het knooppunt met de A200. De Amsterdamsevaart krijgt een diameter van tien meter en wordt geschikt als oostelijke vaarroute vanuit de binnenstad richting Binnenliede en Ringvaart.

sleutelproject zone b oostradiaal

oostelijke binnenstad voltooiing van een stadsuitleg

V-II

oostelijke binnenstad

programma:

• • • • •

54.200* m 14.050 m 575 6.500 m 7.000 m

* 675

2

2

gemengde functies pleinruimte parkeerplekken

2

nieuw water

2

groen en plein

woningen (uitgedrukt in woningen

van 80 m bvo)

mate van stedelijkheid:

2

0,7

fsi

In 1672 kwam de stadsuitleg van Haarlem tot stand. In één keer verdubbelde de oppervlakte van de oude stad. De Nieuwstad zou echter wegens het verval van de stad na de Gouden Eeuw pas eind 19e eeuw volgebouwd worden. De oostelijke Nieuwstad werd het domein van industrie, arbeiderswoningen en een groot gevangenis­ complex. Toen in 1968 de Oostersingelgracht werd gedempt voor een betere ontsluiting vanuit Amsterdam, kreeg het gebied een sterk auto-infrastructureel karakter.

Het plan voorziet in het voltooien van de stadsuitleg zoals ooit bedoeld: het versterken van de binnenstad met woningen en stedelijke functies, het creëren van verblijfsplekken en een herwaardering van het water.

Nieuwe infrastructuur Het afwaarderen van de Amsterdamsevaart wordt mogelijk door het omleiden van het verkeer via de nieuwe stadsring en de Oudeweg. Hierdoor ontstaat ruimte om het pro­ fiel aan te passen van een brede invalsweg naar een fiets- en waterprofiel. Dit profiel verhoogt de kwaliteit van de leefomgeving en geeft dit deel van de stad een schone uitstraling.

74

Koepel als moderne Kashba Het Koepelterrein vormt het nieuwe hart van de wijk. De koepel zelf verandert in het wijkplein van de oostelijke binnenstad volgens de gedachte dat juist de binnenkant van het gebouw de vorm en uitstraling van het complex bepaalt. Het terrein krijgt de uit­ straling van een innig binnenstadsdeel met smalle straten op een grid van 5x5 meter dat organisch groeit waarbij alleen de straten vooraf zijn gedefinieerd.

Schoonheid zit van binnen: de binnenplaats van de koepel als openbaar plein

Maten smalle straten in de Koepelbuurt verwijzen naar de Haarlemse binnenstad

principeschets

oostelijke binnenstad

Oud water is fijn water Het natte karakter van de oude vestingsingels en trekvaart keert terug in het stadsdeel.

De gebruikswaarde van het water neemt hierdoor toe en de herkenbaarheid van Haarlem als stad aan het water wordt versterkt. De aanleg van het water is mogelijk door het afwaarderen van oude ontsluitingswegen en inzetten op een hoger fietsgebruik.

Herwaardering Amsterdamse Poort De Amsterdamstraat wordt vanuit de Amsterdamse buurt zichtbaar aangesloten op de Amsterdamse Poort en daarmee op de binnenstad. Het poortgebouw wordt weer gebruikt als toegang voor langzaam verkeer vanuit de Amsterdamse Buurt. Het terrein rond de poort wordt vernat zodat het gebouw goed in de ruimtelijke context komt te staan. Er wordt nieuwe bebouwing toegevoegd op de plek van voormalige muurwoningen en de gedateerde bebouwing langs de Herensingel wordt vervangen.

De Amsterdamse Poort omringd door waterwegen

herstellen water Papentorenvest groene entree koepelterrein

nieuw stadsplein in koepel compacte stadskashba

afwaarderen Ged. Oostersingelgracht, smaller profiel met nieuwe flankerende bebouwing

bouwblokken begeleiden Oudeweg fietssnelweg Amsterdam

75

vervangen industriële bebouwing door woningen doorlopende route Amsterdamstraat-A’damse Poort-binnenstad

herstellen water Oostersingel

herinrichten pleinruimte en herwaarderenA’damse Poort

parkeervoorziening rand binnenstad

herstellen water Amsterdamsevaart

uitwerkingenkaart

oostelijke binnenstad

76

impressies

oostelijke binnenstad

Het gevangenisterrein verandert in een dichte binnenstedelijke omgeving met verschillende functies zoals detailhandel, horeca, ambachtelijke bedrijven, onderwijs en woningen. Het geheel wordt organisch ontwikkeld op basis van een grid waarbij alleen de straten vooraf zijn gedefinieerd. De binnenkant van de koepel verandert in een groot plein voor de wijk. Het contrast van de grote openheid van het koepelplein met de smalle innige toegangsstraten vergroot het kathedrale effect van het plein. Het plein biedt door de omringende galerijen uitstekende mogelijkheden voor manifestaties en evenementen.

77

De Gedempte Oostersingelgracht verandert van een brede stadstoegangsweg in een ­gewone stadsstraat. Nieuwe bebouwing aan de oostkant van het koepelterrein maakt het profiel van de straat een stuk smaller dan in de huidige situatie. Hierdoor verbetert de begeleiding van de straat. Langs de straat komt op het terrein van Nedtrain naast de monumentale hal een parkeergebouw voor circa vijfhonderd auto’s als voorwaarde voor het ontwikkelen van het koepelterrein.

impressies

oostelijke binnenstad

De Papentorenvest wordt gereconstrueerd en krijgt wederom het karakter van een ­verdedigingswater: het koepelterrein krijgt de robuuste uitstraling van een stadsmuur met muurwoningen die reiken tot aan het water. Een viertal bruggen verbindt het terrein met de Papentorenvest. Het profiel van de straat wordt versmald, krijgt vrijliggende fietspaden en een wandelpad langs de groene open kant van het water.

78

De Amsterdamse Poort wordt weer de centrale stadstoegang vanuit de Amsterdamse Buurt. Het water van de Herensingel en Amsterdamse Vaart wordt heraangelegd, waardoor de poort weer aan doorgaand water komt te liggen. Het brede wegprofiel wordt versmald, waarbij de nadruk op langzaam verkeer, groen en water komt te liggen. Er komen verblijfsplekken langs het water met uitzicht op de lange lijn richting Amsterdam over de nieuwe Amsterdamse Vaart. De jaren-’80-bebouwing langs de Herensingel wordt vervangen door eigentijdse pandjesbebouwing. De Amsterdamstraat sluit beter aan op de nieuwe stratenstructuur die via de Amsterdamse Poort rechtstreeks de binnenstad in leidt.

sleutelproject zone c westrand

nieuw overdelft

verbonden in verdichting

V-III nieuw overdelft Overdelft heeft in Haarlem de bijnaam ‘De Krim’ vanwege zijn geïsoleerde ligging tussen westelijke randweg en spoorweg. De randweg vormt op de grens van Haarlem en Bloemendaal een barrière in het de stad in brengen van de groene binnenduinrand. Daarnaast is station Bloemendaal moeilijk te bereiken vanuit Haarlem-Noord.

In de zone tussen spoorweg en randweg zijn sportfuncties gevestigd als een ijsbaan, sporthal en squashcentrum. De ruimtelijke kwaliteit is, mede door een groot open parkeerterrein, matig.

programma:

• 69.000* • 6.600 m • 1.000

2

* 863

m2 gemengde functies water parkeerplekken

woningen (uitgedrukt in woningen

van 80 m bvo)

mate van stedelijkheid:

2

0,7

fsi

Het plan voorziet in het deels ondergronds brengen van de Randweg, waardoor Bomenbuurt en Overdelft weer worden verenigd. Door het ondergronds brengen van de Randweg ontstaat een doorlopende groene zone vanuit de binnenduinrand door de Kleverlaanzone richting de oude arbeidersbuurten langs het Spaarne. Een doorlopend fietspad vormt de formele verbinding richting de binnenduinrand met een markante fietsbrug over de ­Kleverlaan en het spoor als hoogtepunt.

Stedelijk wonen in het groen De sporthal en het parkeerterrein maken plaats voor een groen woongebied in de vorm van dubbele halfopen bouwblokken als eigentijdse voortzetting van de stedenbouwkundige structuur in de Bomenbuurt. De bouwblokken kennen een collectieve hoven­structuur die overdag openbaar toegankelijk is. Hierdoor voegt de verdichting nieuw groen toe aan de buurt.

Buurten verbinden via het water De Delft wordt als doorgaande waterloop hersteld. Hierdoor krijgen de aangrenzende buurten een natter karakter. Een buurthaven en een aantrekkelijke oever met groene verblijfsplekken verhogen de belevingswaarde en gebruikswaarde van het water voor buurtbewoners. De ingreep zorgt er ook voor dat de verbinding over water richting de binnenstad voor grote delen van de woonwijken langs de Delft aanzienlijk wordt verkort.

Beter benutten station Bloemendaal Het verdichten op deze locatie heeft een gunstig effect op de vervoerswaarde van het nabijgelegen station Bloemendaal. Niet alleen door het toevoegen van woningen en ­andere functies, maar juist ook door het beter bereikbaar maken van het station ten opzichte van de wijken ten oosten van de westelijke Randweg.

stenige ruimte rond de bestaande sporthal

79

principeschets

nieuw overdelft

Referentie fietsbrug: collegebrug in Kortrijk

dubbel bouwblok rond bestaande ijsbaan aanleg nieuwe buurthaven

dubbel bouwblok met collectieve groene ruimten beter benutten NS-station

Randweg deels ondergronds herstellen water Delft moderne fietsbrug verbindt Haarlem met binnenduinrand

doorgaande recreatieve fietsroute Transvaalbuurt-Kweektuin-Schoterveenpolder-Bloemendaal

herstellen doorlopende structuur Bomenbuurt - station Bloemendaal referentie dubbel bouwblok

uitwerkingenkaart

nieuw overdelft

81

impressies

nieuw overdelft

Door het ondergronds brengen van de Randweg ontstaat een soepele groene overgang tussen de Bloemendaalse binnenduinrand en de Haarlemse Schoterveenpolder. Een markante fietsbrug neemt de spoorbarrière weg van een nieuwe groene fietsroute vanuit de binnenduinrand via Schoterveenpolder, Stadskweektuin en begraafplaats naar de versteende Transvaalbuurt.

82

De Delft wordt als doorgaande waterloop in ere hersteld. Op overgang tussen de nieuwe woonbuurt en het groene recreatieveld komt een buurthaven. Hierdoor neemt de ­gebruiks- en belevingswaarde van het water in dit deel van Haarlem toe. Door de ingreep komen Overdelft en de Bomenbuurt nadrukkelijk aan het water te liggen met een goede waterverbinding naar zowel de binnenstad als het Spaarne en de Mooie Nel.

impressies

nieuw overdelft

In de dubbele bouwblokken ontstaan collectieve tuinen die overdag openbaar toegankelijk zijn. Een hogere stedelijkheidsgraad gaat op deze plek samen met een groene ­manier van wonen. De blokken krijgen een autovrij maaiveld met overdekte parkeervoorzieningen. Hiermee krijgen de karakteristieke dubbele woonblokken uit de Bomenbuurt een moderne tegenhanger.

83

Oude verbindingen worden hersteld, waarbij de Bomenbuurt via de Stuyvesantstraat weer aantakt op de Van Riebeecklaan. Hierdoor ontstaat een logische doorgaande route vanuit Haarlem-Noord naar station Bloemendaal. Daarnaast wordt de bestaande zichtlijn vanuit Overdelft richting Stuyvesantplein versterkt.

sleutelproject zone d schalkwijk centrum

stadsavenue europaweg

betekenisvolle verbinding met de oude stad

V-IV stadsavenue europaweg programma:

• • • •

190.500* 27.000 m 650 1

* 2381

2

m2 gemengde functies plein en park parkeerplekken nieuwe hov-halte

woningen (uitgedrukt in woningen

van 80 m bvo)

mate van stedelijkheid:

2

1,1

fsi

De huidige Europaweg is een brede verkeersas zonder heldere begeleiding die het westelijke deel van Schalkwijk van het centrale deel scheidt. De weg stamt uit de tijd dat autoverkeer prioriteit kreeg in de ontwikkeling van de stad. Het plan gaat uit van het centraal stellen van langzaam verkeer en HOV in plaats van autoverkeer met een bijbehorend profiel. Doel van het plan is Schalkwijk door middel van een betekenisvolle en aantrekkelijke route beter met de oude stad te verbinden. Uitgangspunt is dat de kwaliteit van de oude stad in Schalkwijk zelf al begint langs de route.

De Europaweg vormt als langzaamverkeerboulevard de ontbrekende schakel tussen het centrum van stadsdeel Schalkwijk en de Haarlemse binnenstad. Een standaardprofiel van 36 meter vormt de rode draad van Schipholweg tot aan het winkelcentrum. Brede trottoirs en fietspaden op gelijk niveau zorgen voor een rustig straatbeeld. Vier doorgaande bomenrijen en een groene middenberm geven het profiel een lommerrijke groene uit­ straling.

84

Oriëntatie op de avenue Het profiel ontstaat door het deels opvullen van de open ruimten in het huidige zeer brede profiel van de Europaweg. Op sommige plekken wordt de bestaande strookbebouwing vervangen door gesloten bouwblokken met doorlopende hoeken. In alle gevallen maken de nieuwe gebouwen nadrukkelijk contact met de straat. Hierdoor verandert de Europaweg van een dominante autonome verkeersruimte in een kleinschaligere stadsruimte die een aantrekkelijk lint door Schalkwijk vormt.

Langzaam verkeer en HOV zijn koning Een poortgebouw markeert het einde van de Europaboulevard. Het autoverkeer wordt vanaf deze plek via de Amerikaweg naar de Schipholweg geleid. De Europaboulevard is hierdoor het domein van de voetganger, de fietser en de tram. Het ontbreken van autoverkeer draagt ertoe bij dat het profiel smaller wordt en geheel in het teken staat van het ver­sterken van de ruimtelijke beleving voor langzaamverkeergebruikers vanuit Schalkwijk naar de binnenstad en andersom.

Bijzondere plekken Het standaardprofiel wordt op bijzondere plekken doorbroken door groene pleinen. Hierdoor ontstaat afwisseling in de beleving van het straatbeeld. De groene inrichting houdt het besloten standaardprofiel luchtig. De pleinen zorgen er ook voor dat het profiel en de begeleidende nieuwe bebouwing goed aansluit op de oude, bestaande, bebouwing.

De Europaweg in 1982: hoofdverkeersweg met ruim profiel als scheiding tussen wijken en functies

principeschets

stadsavenue europaweg

route naar binnenstad en station

verplaatsen HOV-halte Schipholweg HOV Haarlem - Amsterdam

accenten op zichtlijnen nieuwe avenue

autovrij profiel gehele avenue

HOV lightrail IJmuiden - Schiphol

pleinen en plantsoenen op bijzondere plekken

fietsroute Haarlem-Schalkwijk-Schiphol

85 nieuwe bebouwing versmalt huidige brede profiel

nieuwe HOV-halte BelgiĂŤlaan / Spaarne Gasthuis opnemen oude bebouwing in nieuw profiel

autoverkeer uitsluitend over Amerikaweg leiden

poortgebouw sluit avenue af HOV-halte Haarlem Schalkwijk

winkelcentrum Schalkwijk

uitwerkingenkaart

stadsavenue europaweg

86

doorsnede

stadsavenue europaweg

87

impressies

stadsavenue europaweg

Van een breed, open profiel met de uitstraling van een grote verkeersader, verandert de Europaweg in een stadsavenue met een veel beslotener uitstraling. Niet alleen wordt het profiel fysiek versmald, maar een groene begeleiding in de vorm van doorlopende bomenrijen zorgt voor een lommerrijke beleving. Gesloten wandvorming met een heldere overgang tussen openbaar en privĂŠ langs de avenue completeert de avenue als afgebakende doorlopende ruimte richting de oude stad.

88

Op bijzondere plekken worden pleinen en parken aangelegd ter afwisseling van het standaardprofiel. Dit levert ook nieuwe zichten op de avenue op en accentueert de nieuwe functie van de weg als domein voor langzaam verkeer: een langgerekte verblijfsruimte waar buurten samenkomen.

impressies

stadsavenue europaweg

Een extra HOV-halte ter hoogte van de BelgiĂŤlaan compenseert de afname in mobiliteit voor het autoverkeer en biedt een aantrekkelijke verbinding vanuit de aangrenzende buurten richting binnenstad, het station en Schiphol. Hierdoor komen de buurten aan weerszijden van de Europaweg centraler te liggen in de stad. De bussen verdwijnen uit het straatbeeld ten gunste van een tramlijn. Trams zijn comfortabeler en sneller dan bussen, beter in te passen in het straatbeeld en kunnen een hogere vervoersdruk aan.

89

Het einde van de Europaweg als stadsavenue wordt gemarkeerd door een poortgebouw.

Deze ingreep formaliseert de aparte, eigen ruimte van de toekomstige avenue. Vanaf deze plek wordt autoverkeer omgeleid richting de Amerikaweg naar de Schipholweg.

Hierdoor ontstaat een duidelijke structuur in toegangswegen van Schalkwijk: een stadsweg richting randweg waar autoverkeer wordt gefaciliteerd en een stadsavenue voor langzaam verkeer en HOV met een geheel eigen sfeer.

sleutelproject zone e randen van de binnenstad

nassaupark

transformatie van grijs naar rood en groen

V-V nassaupark programma:

• 400 m • 1.200 m • 2 2

2

werkruimten park hov-haltes

De Nassaulaan is in de huidige situatie een versteende plek die getuigt van een verleden waarin de Gedempte Oude Gracht als autoverkeersas van de binnenstad fungeerde. Een ongekend ­ breed profiel met gescheiden stroken, inclusief bushaltes en een ­parallelweg dragen bij aan een uitstraling die niet bij de Haarlemse binnenstad past. Een kwaliteitsslag op deze plek ligt voor de hand, aangezien de plek op de route naar de winkelgebieden ligt voor zowel fietsers als OV-gebruikers.

Het brede profiel van de Nassaulaan voert terug op het verleden toen de ruimte werd ingenomen door de Kraaienhorstergracht als waterverbinding tussen de Nieuwe Gracht en de Oude Gracht. Het gegeven van de voormalige waterloop vormt de inspiratie voor een klein park dat verdiept wordt uitgevoerd als referentie naar de voormalige gracht.

90

De Kraaienhorstergracht vóór de demping in de jaren zestig van de 19e eeuw

De openbare ruimte beter gebruikt Het plan dient als voorbeeld van hoe kleinschalige verdichting de openbare ruimte positief beïnvloedt. Door meerdere functies te koppelen aan een ruimte ontstaat dubbelgebruik die de openbare ruimte een hogere gebruikswaarde geeft. In het geval van de Nassaulaan wordt naast de verkeersfunctie een groene verblijfsplek gecreëerd met werkfuncties.

Werken in de binnenstad Met de toename van het flexwerken en de herwaardering van oude binnensteden ligt het voor de hand dat in de binnenstad meer werkplekken worden gecreëerd waar bewoners met elkaar kunnen samenwerken en hun netwerk verder kunnen uitbouwen. Het toevoegen van meer werkplekken in de stad leidt tot een kleinere dagelijkse uitgaande pendel met een gunstig effect op de infrastructuur die in de spits zwaar belast wordt.

principeschets

nassaupark

Werkpark Nassaulaan Het plan vooziet in het realiseren van een klein groen buurtpark dat de plek een ­bijzondere uitstraling geeft en gunstig bijdraagt aan het vergroenen van de versteende binnenstad. Door het toevoegen van flexibele werkunits in een nieuw gebouw dat de zuidelijke pleinwand vormt, ontstaat een unieke plek in de stad die aantrekkelijk is om in te werken vanwege de vele horeca­functies in de nabijheid. Vanaf de fiets of vanuit de (toekomstige) tram verbetert de ruimtelijke beleving van dit deel van de binnenstad en verandert de Nassaulaan in een opvallende plek op weg naar het winkelgebied.

HOV om de hoek De huidige bushaltes worden verplaatst naar de Raaks waar een nieuwe HOV-knoop ontstaat, die de binnenstad rechtstreeks ontsluit per OV met Haarlem-West en Overveen.

Reguliere bestaande buslijnen halteren niet meer op de Nassaulaan, maar rijden direct door naar het Verwulft. Lijn 300 wordt opgenomen in een HOV-tramnetwerk en halteert op het smalle deel voor het voormalige postkantoor. Hierdoor ontstaat een directe overstap op de andere HOV-lijnen naar Amsterdam-Zuid, Amstelveen en Schiphol. De ruimte die hierdoor vrijkomt, wordt groen ingevuld. Hiermee wordt een directe link gelegd tussen verdichting en de toename van groen als onderdeel van het belangrijker worden van de openbare rumte in de verdichte stad.

kleinschalig werkgebouw markeert begin Raaksgebied

HOV-halte IJmuiden Schalkwijk - Schiphol

91

toevoegen nieuw groen plein / park

verwijderen bestaande bushalte en versmallen rijbanen

HOV richting Tempeliersstraat en Overveen bundelen via halte Raaks

centrale HOV-lijn door binnenstad

uitwerkingenkaart

nassaupark

92

doorsnede

nassaupark

93

impressies

nassaupark

De realisatie van het park zorgt voor een markant punt op weg naar de binnenstad voor veel fietsers en gebruikers van het OV. De Nassaulaan krijgt een uitgesproken en groene uitstraling die bijdraagt aan een gezond woon- en werkklimaat. De parkeergarage van de bestaande woningen langs de Nassaulaan blijft bereikbaar doordat de parallelweg gehandhaaft wordt. Tevens wordt de hoofdfietsroute verlegd over de parallelweg om vermenging van fiets en toegenomen HOV-verbindingen te voorkomen.

94

Al het HOV en reguliere buslijnen aan de westkant van de binnenstad worden via een nieuwe halte aan de Raaks de binnenstad binnengeleid. Hierdoor ontstaan nieuwe rechtstreekse verbindingen tussen binnenstad en plaatsen als Zandvoort en Overveen.

De nieuwe halte vormt een HOV-overstappunt op de vertramde lijn IJmuiden-Haarlem-Schiphol die om de hoek tegenover het postkantoor halteert. De buslijnen 2, 3 en 73 halteren niet langer op de Nassaulaan, maar rijden direct door naar het Verwulft om opstoppingen te voorkomen.

impressies

nassaupark

Op de plek waar eens het water stroomde van de Kraaienhorstergracht wordt een verdiepte parkbak aangelegd met een dek in het groen. De bak biedt een veilige ­omgeving voor kleine kinderen uit de buurt en geeft een nieuw perspectief op de Nassaulaan en laat zien dat verdichting op kwaliteit ook extra groen met zich meebrengt in de versteende historische binnenstad.

95

De bushaltes verdwijnen uit het straatbeeld doordat deze worden verplaatst richting Raaks. Hierdoor kan het verkeer af met een smaller ­profiel dat ruimte schept voor de aanleg van het park. Een nieuw gebouw met een alzijdige uitstraling vormt een markering van het dynamische deel van de binnenstad richting Raaksgebied. Het gebouw is biedt flexibele werkplekken om de ontmoetings- en netwerkfunctie van het nieuwe groene plein te versterken.

VI

conclusies & aanbevelingen Deze studie wijst uit dat Haarlem kan groeien in kwaliteit zonder de buitengrenzen van de stad verder op te rekken. Door verdichting in te zetten om de structuur van de stad te verbeteren, ontstaat een sterkere stad. Een stad aan het water, met een aantrekkelijke doorlopende openbare ruimte, een herkenbaar profiel en een infrastructuur met een goede regionale inbedding.

Verdichten op basis van kwaliteit zorgt ervoor dat Haarlem zich binnen de Metropoolregio Amsterdam beter kan onderscheiden op aantrekkelijkheid. De regio is gebaat bij aantrekkelijke stedelijke leefmilieus. Een aantrekkelijker Haarlem staat daarmee voor een aantrekkelijker metropoolregio. Een regio die de groei van de toekomst kan opvangen en zich daarmee internationaal beter positioneert op basis van verscheidenheid, relatieve kleinschaligheid en eigenheid.

Concreet geeft deze studie inzicht in de wijze waarop Haarlem succesvol kan verdichten door te ontwikkelen door verdichting onderdeel te laten uitmaken van de strategische opgaven. Op grond van de uitkomsten van de sleutelprojecten kan globaal uitspraak worden gedaan over de toekomstige verdichtingscapaciteit van de stad. Deze bedraagt als onderdeel van de strategische opgaven ca. 1.550.000 m2 BVO bij een stedelijke na aftrek van bestaande bebouwing in te transformeren gebied met een stedelijkheidsgraad variërend tussen de 0,7 en 1,2 FSI. In woningen uitgedrukt, is er in de stad ruimte voor ruim 19.000 woningen van 80 m2 BVO.

96

Deze capaciteit heeft alleen betrekking op gebieden waar sprake is van een strategische opgave van de stad en waarbij verdichting dus aantoonbaar bijdraagt aan het verbeteren van de stedelijke structuur. Het verder verdichten van de stad dan bovenstaand, moet vanuit het oogpunt van ruimtelijke kwaliteit kritisch worden bezien. Als uitgangspunt voor verdere verdichting in de toekomst zou moeten gelden dat vooraf aangetoond wordt welke stedelijke structuur wordt versterkt. Dit voorkomt ad hoc-ontwikkelingen en maakt het mogelijk ruimtelijke initiatieven in een breder kader af te wegen. Een dergelijk kader is van belang als de gemeente het principe van verdichting bij inwoners van de stad acceptabel wil houden.

Draagvlak vanuit de bevolking is essentieel voor het succesvol verdichten van de stad.

Het doel van het verdichten van de stad is namelijk het creëren van een Haarlem dat nog aantrekkelijker, leefbaarder en uitnodigender is dan de stad anno 2017 voor diezelfde bevolking. Het tijdig meenemen van bewoners in het verdichtingsproces levert niet alleen nieuwe inzichten op, maar laat vooral ook zien dat een stad in staat is samen te bouwen aan een nieuw Haarlem op basis van gedeelde inzichten. En juist die soepele samenwerking tussen mensen is het kenmerk van de echte stad: een vrijwillige deelname aan het netwerk dat stad heet.

Aanbevelingen Parkeren in de toekomst Trends wijzen uit dat bezit steeds minder belangrijk wordt ten opzichte van gebruik. Dat geldt ook voor autovervoer: deelauto’s zijn in stedelijk gebied begonnen aan een opmars. Gecombineerd met elektrisch rijden en het concept van zelfrijdende auto’s, wordt de kans steeds groter dat in de toekomst de aanblik van straten en wegen zal veranderen: smallere profielen en alternatieve stallingsplekken voor zelfrijdende deelauto’s zullen minder ruimte in beslag nemen dan in de huidige situatie. Hierdoor ontstaat een

kans voor het aantrekkelijker maken van de openbare ruimte. Een aantrekkelijke openbare ruimte geeft kwaliteit aan de stad en is daarmee een belangrijke voorwaarde voor het leefbaar houden van de verdichte stad. Het is daarom interessant om in een vroeg stadium na te denken over de transitie van parkeer- en verkeersruimte naar potentiële bouwruimte, groene plekken en pleinen.

Waarderpolder De Waarderpolder herbergt een groot aantal bedrijven die een bijdrage leveren aan de stedelijke economie. Toch valt het aantal werkplekken in de Waarderpolder tegen ten opzichte van het aantal werkplekken elders in de stad. Uiteraard heeft dit te maken met het type bedrijf in de Waarderpolder en de behoefte aan bedrijfsoppervlak op maaiveld tegenover werkplekken in de dienstensector die beter inpasbaar zijn in een stedelijke omgeving met gemengde functie. Vanuit ruimtelijke kwaliteit bezien, voegt de Waarderpolder weinig toe aan de stad. Met name de randen vormen een matige overgang naar de klassieke stad en springen in het oog. Om in de toekomst aan de stad te blijven werken, ligt het voor de hand dat in de toekomst verdichting wordt gebruikt om langzaam de belangrijkste structuren in de Waarderpolder sterker te maken en daarmee beter te laten aansluiten bij de kwaliteit van structuren elders in de stad. Met behoud van het aantal werkplekken is in de toekomst een verdichting mogelijk van ca. 50.000 woningen op basis van de oppervlakte van de Waarderpolder met een stedelijkheidsgraad van circa 1,0 FSI. Netwerk buiten Amsterdam Deze studie richt zich op een betere inbedding van Haarlem met de Metropoolregio Amsterdam vanuit de gedachte dat de opgebouwde welvaart (banen, aantrekkelijke doelgroepen, culturele voorzieningen, mobiliteit) maximaal uitstraalt op de stad Haarlem. Hierbij wordt uitgegaan van structurele groei van de metropoolregio. In scenario’s waarbij sprake is van stagnatie of zelfs terugval van de regio ten opzichte van andere metropolen en wereldsteden, wordt een alternatief netwerk interessant. Aansluiting met de regio Leiden/Den Haag is hierbij wellicht voor Haarlem interessant. Initiatieven als Stedenbaan (sprinternetwerk in Zuid-Holland) met een logisch eindpunt in Haarlem maken de stad minder afhankelijk van de regio en kunnen voor de toekomst de stad meer uitwijkruimte geven. Ook het binnenhalen van een internationaal georiënteerde specialistische beroepsgroep kan de stad een plek opleveren binnen nieuwe netwerken.

Verdichten op het niveau van het gebouw Het daklandschap van Haarlem verandert in hoog tempo: op veel grondgebonden woningen worden dakopbouwen geplaatst waardoor er op veel plekken woningen ontstaan in drie lagen. Momenteel levert dit uitsluitend extra vloeroppervlak voor bestaande woningen op, waardoor woningen in de regel van rond de 85 m2 BVO naar ca. 120 m2 BVO worden vergroot. Wanneer in de toekomst behoefte ontstaat aan kleinere woningen, bieden de dakopbouwen mogelijkheden om, al dan niet samengevoegd met meerdere dakopbouwen naast elkaar, woningen te splitsen in een aantal kleinschalige appartementen. Op deze manier kan in de toekomst de stad verder verdichten met instandhouding van het bestaande karakter van straten en gebouwen.

Regionaal bouwen aan de sterkere stad In deze studie wordt duidelijk gemaakt dat Haarlem nauw verbonden is met de omliggende gemeenten: de binnenduinrand, Bloemendaalse villaparken en de doorlopende structuur van de Heemsteedse Dreef maken net zo goed deel uit van de Haarlemse identiteit als de Grote Markt en de Haarlemmerhout. Het ligt dan ook voor de hand dat op het schaalniveau van de agglomeratie in de toekomst nauwer samengewerkt wordt om de kwaliteit van de stad, inclusief randgemeenten, te versterken. Hierdoor ontstaat op termijn een sterk stedelijk landschap waarin lange lijnen doorlopen tot voorbij de gemeentegrens, binnengrenzen beter worden afgehecht en zaken als doorlopende waterstructuur en infrastructuur worden versterkt – zaken waar zowel inwoners van Haarlem als van de randgemeenten van profiteren.

97

bronnen Berghauser Pont, M. en Haupt, P. (2010) Spacematrix. Space, Density and Urban Form.

Rotterdam: NAi Publishers Bosma, K. et al. (2007) Bouwen in Nederland, 600 - 2000. Zwolle: Waanders Uitgevers Crommentuijn, L.E.M., Farjon, J.M.J., Dekker, C. den, Wulp, N. van der (2007) Belevingswaarden monitor Nota Ruimte 2006. Nulmeting landschap en groen in en om de stad. Bilthoven: Milieu- en Natuurplanbureau Gemeente Amsterdam (2016) Koers 2025. Ruimte voor de stad. Versie april 2015. Amsterdam: Gemeente Amsterdam Gemeente Haarlem (2016) Haarlem in cijfers, buurtmonitor. https://haarlem.buurtmonitor.nl/jive?cat_open_code=c258. Haarlem: Gemeente Haarlem Gemeente Haarlem (2005) Structuurplan Haarlem 2020. Haarlem: Gemeente Haarlem Heeling, J., Meyer, H. en Westrik, J. (2002) Het ontwerp van de stadsplattegrond. Amsterdam: Uitgeverij SUN Marlet, G. (2009) De aantrekkelijke stad. Moderne locatietheoriën en de aantrekkingskracht van Nederlandse steden. Nijmegen: VOC Uitgevers Schenk, L. (2013) Stadt Entwerfen. Bazel: Birkhäuser

98

Suurenbroek, F. (2007) (On)begrends land. De transformatie van de stadsrand van Haarlem. Bussum: Thoth Wagenaar, C. (2011) Town Planning in the Netherlands since 1800. Rotterdam: 010 Publishers Zandbelt, D. (2010) ‘Mid-Size Utopia; ontwerpconcept voor stedelijke regio’s’, Lay-Out - platform voor recent ontwerpend onderzoek, nr. 13, pp. 1-15

100