Tien vragen over Alzheimer: ‘iemands leefstijl speelt een grotere rol dan zijn aanleg’

1. Waarom krijgen steeds meer mensen alzheimer?

Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie (70 procent). Het risico op de ziekte neemt toe naarmate je ouder wordt. Omdat de bevolking vergrijst, stijgt het aantal mensen met dementie explosief.

2. Wie lopen het risico op de ziekte van Alzheimer?

De ziekte komt vaker voor bij vrouwen (een op de drie) dan mannen (een op de zeven). Vrouwen worden ouder dan mannen en ontwikkelen de ziekte vaak op een leeftijd waarop mannen al zijn overleden. Daarnaast tonen studies aan dat binnen een bepaalde leeftijdsgroep meer vrouwen dan mannen dementie krijgen.

Waarom dit zo is, is nog niet bekend. Ook jongere mensen kunnen alzheimer krijgen. Volgens professor Marcel Olde Rikkert van het Radboudumc Alzheimer Centrum spelen leefstijl en aanleg een grote rol in de ontwikkeling van de ziekte. ‘Leefstijl nog meer dan aanleg.’

Overgewicht op middelbare leeftijd is een bewezen en belangrijke risicofactor. Ook mensen met een hoog cholesterol- gehalte en een hoge bloeddruk op middelbare leeftijd behoren tot de risicogroep. Olde Rikkert is ervan overtuigd dat als we deze risicofactoren aanpakken, 35 procent van de dementie-gevallen is te voorkomen.

‘Al kennen we niet alle risicofactoren en spelen ook genetische factoren mee.’ Wat volgens Olde Rikkert bijdraagt aan de ziekte zijn overgewicht, suikerziekte, hoge bloeddruk en gehoorverlies. ‘Dat laatste is een miskende factor. Omdat je minder hoort en minder sociaal contact hebt, mis je de prikkels die belangrijk zijn voor de ontwikkeling van de hersenen.’

3. Waarom herkent iemand met alzheimer soms een geliefde of familielid niet meer?

Bij alzheimer klonteren er eiwitten buiten de hersencel (plaques) en ontstaan knopen in de cellen (tangles), waardoor de hersencellen kapot gaan. Daardoor neemt hun aantal na verloop van tijd af. Dat tast de hersenfuncties aan.

Professor Philip Scheltens, directeur van het VUmc Alzheimercentrum › Bij alzheimer wordt de hippocampus in het hersengebied vaak als een van de eerste delen aange- tast. In dit deel van ons brein zit het geheugen. In een later stadium volgen bijvoorbeeld hersendelen waarin herkenning bevinden van gezichten en de associatie van naam en gezicht. Patiënten herkennen dan in hun zoon het gezicht van hun man of vader, of herkennen hun zoon niet meer. Dat gebeurt niet bij iedere patiënt. Sommigen verliezen hun geheugen voor feiten, anderen vergeten wat er net is gebeurd of krijgen juist problemen met taal of praktische vaardigheden.

4. Waarom is het zo moeilijk om alzheimer in een vroeg stadium vast te stellen?

Olde Rikkert › Een huisarts moet veel ervaring hebben om de vroege symptomen te kunnen herkennen, zoals geheugenverlies of andere psychische functies. Symptomen die ook op normale klachten van ouderen lijken. Bij jongeren is het lastiger omdat vaak wordt gedacht aan psychische klachten of burn-outachtige verschijnselen. Bij jonge mensen uit alzheimer zich bijvoorbeeld door een gebrek aan planning of door angst of somberte. Maar dit kan ook bij andere ziektes het geval zijn, waardoor je als arts niet snel denkt aan alzheimer. ‹

5. Is het mogelijk van alzheimer te genezen?

Nog niet. Professor Scheltens › We testen medicijnen bij mensen die de ziekte net hebben om te zien welk effect het op het eiwit heeft. Er zijn twee soorten medicijnen: een waarbij we proberen het ontstaan van giftig eiwit te voorkomen. En medicijnen die het geklonterde eiwit afbreken.

› Over vijf jaar hopen we een medicijn te hebben dat het ziekmakende proces in een vroeg stadium kan stoppen door het eiwit aan te pakken dat problemen geeft. En wellicht kunnen we de ziekte in de toekomst voorkomen met medicijnen. ‹

6. Waaraan sterven de meeste alzheimerpatiënten?

Gemiddeld leeft een patiënt acht jaar met alzheimer voor hij of zij overlijdt. Scheltens: ‘Mensen sterven niet aan de ziekte, die tast namelijk de organen als hart en vaten niet aan, maar zorgt ervoor dat een patiënt op een bepaald moment bedlegerig wordt en niet meer bij machte is zichzelf te voeden of te verzorgen. Daardoor wordt het lichaam vatbaar voor infecties. Een patiënt overlijdt bijvoorbeeld aan een longontsteking.’

In een verzorgingshuis is de kans op sterfte groter dan thuis, vanwege de micro-organismen waar je ziek van kan worden.

7. Helpt avocado’s en walnoten eten tegen alzheimer?

Avocado’s en walnoten eten helpt niet. Tenminste, dat is niet wetenschappelijk bewe- zen. Dat geldt voor geen enkel voedingsmiddel. Wel wordt vermoed dat een voedingspatroon invloed heeft, aangezien Italianen en Japanners minder gevallen van alzheimer kennen.

8. Grieks leren en sudoku’s maken, helpt dat alzheimer te voorkomen?

Scheltens › Complexe (sociale) activiteiten helpen om je hersenen gezond te houden en weerbaar te maken tegen symptomen van dementie. Kruiswoordpuzzels of sudoku’s aanleren is goed, maar zodra je het trucje kent is de uitdaging weg. Het is goed om nieuwe, complexe taken aan te leren. Een taal, pottenbakken of viool spelen, maar ook vrijwilligerswerk of nieuwe vrienden maken helpt.

› Dat komt doordat we daarmee de verbinding tussen onze hersencellen verstevigen en uitbreiden. Hoe groter dit netwerk en hoe meer cellen met elkaar in verbinding staan, hoe meer routes er zijn en weerbaarder het brein. Dit trainen heeft vooral effect in de leeftijd van 40 tot 60 jaar. Dan leg je de basis voor de gezondheid van de hersenen na je zeventigste. ‹

9. Kan ik een gesprek voeren met een alzheimerpatiënt?

Dat kan zeker in het beginstadium. Praat in korte zinnen en verpak één boodschap per zin. Geef iemand de tijd de vraag te verwerken. Wat ook helpt is iets laten ruiken, zien of voelen. Dit stimuleert de zintuigen waardoor iemand sneller snapt wat er wordt gezegd. Ook beelden laten zien, vooral herkenbare van vroeger, kan stimuleren.

10. Hoe kan muziek alzheimerpatiënten helpen?

In de documentaire ‘Alive Inside’ krijgt de 94-jarige dementerende Henry Dreher muziektherapie. Hij brengt zijn dagen zonder te praten door in een rolstoel. Tot een medewerker hem de muziek van zijn idool Cab Calloway laat horen.

Henry’s ogen gaan open, zijn hoofd komt omhoog en hij gaat stralen. Henry begint zelfs te zingen. Wanneer de interviewer hem daarna vragen stelt over zijn liefde voor muziek, geeft hij antwoord. Zodra de muziek ophoudt is het effect weg.

Alzheimerpatiënten in een vergevorderd stadium hebben baat bij muziek, die prikkelt hen en maakt ze levendig.

Wie was Alzheimer?

De Duitse neuropatholoog Aloïs Alzheimer (1864-1915) onderzocht en beschreef de veranderingen in de hersenen bij dementie. Vandaar dat de ziekte naar hem is vernoemd.