Patron ekologów

PATRON EKOLOGÓW

Redakcja o. Stanisław Jaromi Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu, Szkoła liderów ekologii integralnej REFA i Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew z okazji 40-lecia ogłoszenia św. Franciszka patronem ekologów

PATRON EKOLOGÓW Redakcja o. Stanisław Jaromi

PATRON EKOLOGÓW

Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu, Szkoła liderów ekologii integralnej REFA i Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew z okazji 40-lecia ogłoszenia św. Franciszka patronem ekologów

Redakcja o. Stanisław Jaromi

raków opyri t 019 by Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew spółka z o.o.

019 by Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu Redakcja o. Stanisław Jaromi Projekt gra czny Bo mił r el Skład, łamanie St dio oto ra i i reklamy F aster Fotogra e i gra ki arc iw m F Korekta arolina linowska ruk i oprawa r karnia now ow Wydawca Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew spółka z o.o. ul. etmana ółkiewskiego 14, 1- 9 Kraków tel. 1 4 8 40 www.bratnizew.pl

Publikacja powstała w ramach grantu nansowanego ze środków European limate Founda on dla Szkoły liderów ekologii integralnej REFA SB Wszelkie prawa zastrzeżone.

Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

spis treści

1. Wstęp . Od dekretu Jana Pawła II z 9.11.19 9 do Laudato si’ . Współczesne przesłanie naszego patrona 4. Franciszkańska misja w ekologii, ochronie środowiska i klimatu . Rola REFA i Szkoła liderów ekologii integralnej .

odlitwa z naszym patronem

1.

WSTĘP

7

Domem, o którym mówi Jezus, jest każda rodzina, wspólnota, kraj i kontynent w swojej wyjątkowości i historii.

Jest to każda osoba, bez żadnego wyjątku czy jakiejkolwiek dyskryminacji.

Jest to także nasz „wspólny dom”: planeta, na której umieścił nas Bóg, byśmy na niej zamieszkiwali, a naszym powołaniem jest otoczenie jej troskliwą opieką.

Papież Franciszek, Orędzie na wiatowy zień Pokoju 019

Wszechmogący Boże, który jesteś w całym wszechświecie oraz w najmniejszym z Twoich stworzeń, Ty, który otaczasz swą czułością wszystko, co istnieje, ześlij na nas moc swojej miłości, byśmy zatroszczyli się o życie i piękno.

Napełnij nas pokojem, abyśmy żyli jak bracia i siostry i nikomu nie wyrządzali krzywdy. odlitwa papieża Franciszka za naszą ziemię z encykliki Laudato si’

Wielu małych ludzi w wielu małych miejscowościach, którzy czynią wiele małych rzeczy, może zmienić oblicze świata…

Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu zaprasza do wspólnego działania

1.

Wstęp

40 lat temu papież Jan Paweł II na prośbę przyrodników i ekologów ogłosił św. Franciszka patronem ekologów.

Szereg wydarzeń w ostatnim czasie, jak różne ataki terrorystyczne, kolejne działa działania zbrojne, wojny i akty agresji, unaoczniają, jak bardzo kruchy jest nasz świat, jak wiele w nim nienawiści i pogardy dla innych, a jakże mało solidarności, szacunku dla godności każdego człowieka i chęci budowania pokoju i dobra. Zauważyliśmy też, jak bardzo się nie znamy i nie rozumiemy. Szokuje nas, że potra my w imię Boga czynić zło. Zatem, stając wobec trudnych wyzwań współczesności, pytamy co robić w obliczu agresji i niesprawiedliwości Jak czuć się braćmi wszystkich ludzi, zwłaszcza tych najbardziej dyskryminowanych i cierpiących, zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w hinach, Boliwii, Kenii czy Afganistanie Jak dbać o zrów zrównoważony i ekologicznie sprawiedliwy rozwój świata Raporty Klubu Rzymskiego formułują wizję społeczeństwa zdolnego do prze przetrwania , gdzie szczególnie ceniona byłaby efektywność, sprawiedliwość, równość i duch wspólnoty; gdzie przywódcy byliby uczciwi i godni szacunku i zapewniony byłby dostatek materialny i bezpieczeństwo dla wszystkich. W takim społeczeń społeczeństwie dbano by m.in. o bod ce dla efektywniejszej, odpowiednio nagradzanej pracy; o różnorodność i ochronę ekosystemów; o harmonijną koegzystencję kul kultur ludzkich z tymi ekosystemami. Wtedy gospodarka służyłaby społeczeństwu ludzkiemu i środowisku, a mass media, odzwierciedlając różnorodność świata, wiązałyby ze sobą jego różne kultury i motywowały do życia bez gromadzenia dóbr materialnych.

9

10

Zatem, chcąc rozwijać kulturę ekologiczną i programy ekorozwoju, potrzebujemy ludzi, których styl życia będzie oparty na skromności, wstrzemię liwości, samoograniczaniu; których codzienne decyzje będą motywowane kryteriami ekologicznymi i etycznymi. Potrzebujemy zatem człowieka ekologicznego . iestety, świat wydaje się być raczej zaludniony przez ludzi egoistycznych, sfrustrowanych, nastawionych konsumpcyjnie i reagujących agresją na każdą propozycję wyrzeczeń. Stąd dla edukacji i propagandy proekologicznej ważne jest zaproponowanie pewnego ideału czy modelu owego człowieka ekologicznego . la wielu kimś takim jest św. Franciszek z Asyżu, który przez papieża Jana Pawła II został ogłoszony niebieskim patronem ekologów , a wielu z autorów (często o najróżniejszej orientacji światopoglądowej) w poszukiwaniu ideału i wzorca właściwej relacji do przyrody, przywołuje jego osobę.

Brat Franciszek stale zaprasza nas na fascynujący, choć niełatwy, szlak odkrywania autentycznych relacji w wielkiej Bożej rodzinie; na wędrówkę z poznawaniem tajemnic przyrody i świętości wszelkiego życia. On stale dokumentuje jak niewielkie środki mogą przynieść bogate cele, jak ciągle potrzebna jest opcja na rzecz skromnego stylu życia. On nie uczy nas jak ratować skażone środowisko, raczej uczy postawy, jaką można przyjąć wobec przyrody. Ze zrozumienia tego, powstaje współcześnie wiele prób prezentacji strategii rozwoju świata z uwzględnieniem zarówno zdobytych doświadczeń czy analiz ródeł kryzysu ekologicznego, jak i myśli franciszkańskiej.

Jedną z takich strategii dążących do integralnej, chrześcijańskiej i ekologicznej wizji świata przyrody, człowieka i Stworzyciela, próbuje propagować Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu (REFA). I to prezentujemy na kolejnych stronach naszej publikacji

Zapraszamy na naszą stronę internetową www.swietostworzenia.pl

11

12

2.

OD DEKRETU JANA PAWŁA II Z 29.11.1979 DO LAUDATO SI’ 13

2.

Od dekretu Jana Pawła II z 29.11.1979 do Laudato si’

Świętego Franciszka z Asyżu słusznie zalicza się między tych świętych i sławnych mężów, którzy odnosili się do przyrody jak do cudownego daru udzielonego przez Boga rodzajowi ludzkiemu.

Albowiem on głęboko odczuł w szczególny sposób wszystkie dzieła Stwórcy i natchniony Bożym duchem wyśpiewał ową najpiękniejszą „Pieśń Stworzeń”, przez które, szczególnie przez brata słońce, brata księżyc i siostry gwiazdy niebieskie, oddał należne uwielbienie, chwałę, cześć i wszelkie błogosławieństwo najwyższemu, wszechmogącemu i dobremu Panu...

My przeto na podstawie zdania Świętej Kongregacji do spraw Sakramentów i Bożego Kultu, mocą tego listu, na zawsze ogłaszamy św. Franciszka z Asyżu niebieskim patronem ekologów, łącząc z tym tytułem wszystkie oznaki czci i odpowiednie przywileje liturgiczne.

Jan Paweł II, Inter Sanctos, 29.11.1979

15

?

Jak to si stało e redniowieczny wi ty został patronem tak współczesne dziedziny ak ekolo ia To ekolodzy, zwłaszcza ze stowarzyszenia Planning en ironmental and ecologycal Ins tute for uality life poprosili Stolicę Apostolską o mianowanie św.

Franciszka patronem ekologów. W 19 r. prof. arlo Sa ini, koordynator naukowy stowarzyszenia, skierował na ręce prefekta Kongregacji do spraw uchowieństwa list z prośbą o podjęcie starań u Ojca więtego dla uzyskania wspomnianego patronatu św. Franciszka. W swoim liście Sa ini przypomniał, że kard.

Oddi podczas przemówień na międzynarodowych sympozjach ekologicznych w 19 i 19 r. wskazał na aktualność więtego z Asyżu dla dzieła pojednania człowieka ze środowiskiem, w którym żyje. Stwierdził też, że Franciszkowe nauczanie porusza serca i umysły współczesnych ludzi odpowiedzialnych za sprawy publiczne, bo wzywa do miłości dla zwierząt, do braterstwa z lud mi, do podziwiania piękna stworzeń i dziękowania za nie Bożej Opatrzności, do szacunku dla praw przyrody. arlo Sa ini przyznał nawet św. Franciszkowi tytuł pierwszego ekologa , ze względu na jego świadomość ekologiczną , polegającą na dostrzeganiu zarówno autonomii stworzeń, jak i współzależności pomiędzy nimi oraz ich jedności we wspólnym powołaniu doczesnym i wiecznym. w. Franciszek powinien być patronem ekologów według wspomnianego listu także dlatego, ponieważ wskazał na to, że aby człowiek mógł panować nad stworzeniami w duchu Księgi Rodzaju, musi najpierw przyrodę poznać i pokochać oraz uznać swoją zależność od Stwórcy. Jan Paweł II w odpowiedzi na tę prośbę i widząc, że św. Franciszek głęboko odczuł w szczególny sposób wszystkie dzieła Stwórcy ogłosił go, listem apostolskim Inter Sanctos z 9 listopada 19 9 r., niebieskim patronem ekologów co w oryginalnym łacińskim tekście brzmi oecologiae cultorum Patronum caelestem .

?

Jakie zatem motywy towarzyszyły papieskie decyz i oraz co sprawiło e wła nie on został o darzony tym patronatem zym jest owo głębokie i szczególne odczucie dzieł Stwórcy Bo to ono jest głównym powodem ogłoszenia Franciszka patronem ekologów. Wyra nie religijny kontekst wskazuje, że to odczucie oznacza poznanie relacji Stwórca

18

– stworzenie, a nie jakieś naturalistyczne wniknięcie w tajemnicę przyrody.

To zresztą wynika z pism więtego i jego najstarszych biogra i. la Franciszka cały świat i zachodzące w nim zjawiska były symbolami religijnymi, mówiącymi o Bogu. Przez nie docierał do objawienia naturalnego, kosmicznego. Wszystko, co z pokorą poznawał, wywoływało jego zdumienie i widział w tym obecność i przymioty Boga Stwórcy.

Podstawowym ródłem wiedzy o św. Franciszku z Asyżu (118 -1 ) i jego relacji do świata przyrody są tzw. wczesne ródła franciszkańskie, czyli jego pisma oraz dokumenty mówiące o nim i jego braciach, powstałe w środowisku franciszkańskim bezpośrednio po śmierci założyciela. Już jego pierwszy biograf, Tomasz z elano pytał retorycznie Któż mógłby opisać nadzwyczajną jego miłość do wszystkich stworzeń Bożych? Kto byłby w stanie wyrazić z jak wielką radością dostrzegał w stworzeniach mądrość Bożą, potęgę i dobroć Taka postawa była wynikiem długiego rozwoju duchowego. W swych latach młodzieńczych Franciszek zachwycał się pięknem przyrody razem z trubadurami. W czasie choroby i swej duchowej przemiany zdradzał tendencję do gardzenia światem stworzonym, przeciwstawiając go sprawom Bożym. Wreszcie dostrzegł, że świat jest najprzejrzystszym zwierciadłem dobroci Boga , stworzonym z miłości, i doszedł do swego charakterystycznego, pozytywnego, a rmującego stosunku do stworzeń.

Klasycznymi tekstami obrazującymi owo głęboko religijne, pełne miłości i braterstwa spojrzenie Franciszka na przyrodę, są jego Hymn stworzenia, opowieści o kazaniu do ptaków oraz pojednaniu mieszkańców z wilkiem w ubbio. wiadczą one o serdecznym zbliżeniu, Franciszka do przyrody, jego autentycznym zainteresowaniu losem zwierząt i trosce wykluczającej jakąkolwiek chęć dominacji czy wyzysku.

Biografowie zwracają uwagę, że więty szczególnie upodobał sobie zwierzęta, które kojarzył z hrystusową łagodnością i Bożą dobrocią. ubił np. baranki, jako uosobienie pokory, łagodności i niewinności, w Ewangeliach symbolizujące uniżenie Jezusa. Osioł i wół były mu bliskie ze względu na ich obecność przy żłóbku Jezusa. Ptaki nazywane były przez nie-

19

go szlachcicami wśród stworzeń , którym Bóg przeznaczył mieszkanie w czystym powietrzu i którymi się opiekuje. łosząc kazania do nich, nie zapominał, że braciszkowie skrzydlaci potrzebują też pożywienia, a one wdzięczne nie ruszyły się z miejsca, dopóki nie zrobił nad nimi znaku Krzyża i nie pozwolił im odlecieć . ajbardziej zaś lubił skowronki, na których przykładzie ukazywał cechy doskonałego zakonnika, zwracając uwagę na ich skromne odzienie , niewybredność w pokarmie i jednoczesną chęć przebywania na niebie i wyśpiewywania chwały Boga. Sympa ą darzył też ryby, pszczoły za twórczą pracę czy robaki – po tym, jak usłyszał cytat o Zbawicielu Ja jestem robak a nie człowiek (Ps 1, ).

Warto zauważyć, iż niejednokrotnie Franciszek czerpał z przyrody wzorce postępowania. Jego stosunek do roślin najlepiej wyraża uwaga Tomasza z elano, że braciom drwalom zabraniał ścinać całe drzewo, żeby miało nadzieję odrośnięcia na nowo. Ogrodnikowi kazał dokoła ogrodu pozostawiać nieuprawne obrzeże, ażeby na nim w swoich porach zieleń ziół i piękno kwiatów głosiły Ojca wszystkich pięknych rzeczy. W ogrodzie polecił wydzielić działkę na pachnące zioła i kwiaty, ażeby patrzącym przywoływały na pamięć błogość wiekuistą . ziś dostrzega się tu prekursorską myśl ochrony przyrody ze względu na jej wartość samą w sobie, co próbujemy realizować przez różne formy ochrony przyrody jak parki narodowe czy rezerwaty, walcząc o jak najpełniejsze postrzeganie świata przyrody.

Takie całościowe spojrzenie niesie z sobą szereg ważnych postulatów etycznych. znanie wartości przyrody owocuje nową odpowiedzialnością i solidarnością. A jeśli re eksji o przyrodzie towarzyszy myśl o Bogu i człowieku, skutkuje to próbą odbudowania sakralności przyrody

20

!

ncyklika LAUDATO SI’ nowy Hymn stworzenia ca wi te o Franciszka Encyklika Laudato si’ to katolicki dokument, który syntetyzuje re eksję nad głównymi tematami ekologii, ochrony przyrody i ochrony klimatu, daje nową perspektywę w aktywności ekologicznej według zasad ekologii integralnej.

W wielu krajach stał się właściwym kluczem do otwarcia się katolików na ekologię. Zwłaszcza, że mówi ona o tematyce ekologicznej innym językiem niż politycy, eksperci czy aktywiści. aje perspektywę religijną i duchową, pokazuje konkretne przykłady stylu życia jednocześnie ekologicznego i chrześcijańskiego. o emy czyta ako nowy Hymn stworzenia ca wi te o Franciszka pisany przez papie a razem ze w. Franciszkiem i w e o d c . ocz tek est ednoznaczny 1. Laudato si’, mi’ Signore – Pochwalony bądź, Panie mój, śpiewał św. Franciszek z Asyżu. W tej pięknej pieśni przypomniał, że nasz wspólny dom jest jak siostra, z którą dzielimy istnienie, i jak piękna matka, biorąca nas w ramiona Pochwalony bąd , mój Panie, przez siostrę naszą, matkę ziemię, która nas żywi i chowa, wydaje różne owoce z barwnymi kwiatami i trawami . apie który wy rał imi wła nie od te o Franciszka nie tylko o cyt e ale te akt alnia i niezwykle ciekawie interpret e .

Ta siostra protestuje z powodu zła, jakie jej wyrządzamy nieodpowiedzialnym wykorzystywaniem i rabunkową eksploatacją dóbr, które Bóg w niej umieścił. orastaliśmy myśląc, że jesteśmy jej właścicielami i rządcami uprawnionymi do jej ograbienia. Przemoc, jaka istnieje w ludzkich sercach zranionych grzechem, wyraża się również w objawach choroby, jaką dostrzegamy w glebie, wodzie, powietrzu i w istotach żywych. Z tego względu wśród najbardziej zaniedbanych i le traktowanych znajduje się nasza uciskana i zdewastowana ziemia, która jęczy i wzdycha w bólach rodzenia (Rz 8, ). Zapominamy, że my sami jesteśmy z prochu ziemi (por. Rdz , ). asze własne ciało zbudowane jest z pierwiastków naszej planety, jej powietrze pozwala nam oddychać, a jej woda ożywia nas i odnawia.

21

„

„

?

im dla

ca wi te o est w. Franciszek z sy

10. ie chcę pisać tej encykliki bez odwołania się do pięknego, motywującego nas przykładu. Przyjąłem jego imię jako przewodnika i inspirację w chwili mojego wyboru na Biskupa Rzymu. yślę, że Franciszek jest w najwyższym stopniu wzorem troski o to, co słabe, oraz patronem ekologii integralnej, przeżywanej z radością i autentycznością. Jest on świętym patronem tych wszystkich, którzy prowadzą badania i pracują w dziedzinie ekologii, miłowanym również przez wielu niechrześcijan. Pokazał szczególną wrażliwość na Boże stworzenie oraz na najuboższych i opuszczonych. Kochał i był kochany ze względu na swą radość, swoje wielkoduszne poświęcenie, swoje serce otwarte na całe istnienie.

Był mistykiem i pielgrzymem, który żył z prostotą i we wspaniałej harmonii z Bogiem, z innymi lud mi, z naturą i z samym sobą. ostrzegamy w nim, do jakiego stopnia nierozerwalnie są połączone troska o naturę, sprawiedliwość wobec biednych, zaangażowanie społeczne i pokój wewnętrzny.

!

w. Franciszek c ciał a y my w Bo widzieli przede wszystkim ca ka de o z nas i całe o Stworzenia. Zapraszał nas te do odnowienia relac i z li nimi oraz z cał przyrod . apie zaprasza nas do kontemplac i stworzenia wsł c i wania si w e o łosy oraz rozpoznawania same o sie ie w relac i z nim.

8 . Bóg napisał wspaniałą księgę, której literami są liczne stworzenia obecne we wszechświecie . Słusznie powiedzieli biskupi Kanady, że żadne stworzenie nie jest poza objawieniem się Boga Od najszerszych panoram po najmniejsze formy życia, natura jest nieustannym ródłem zadziwienia i czci. Jest ona również nieustannym objawianiem się boskości . Biskupi japońscy ze swej strony powiedzieli coś bardzo sugestywnego ostrzeganie wszelkiego stworzenia, śpiewanie hymnu na cześć jego istnienia to radosne życie w miłości Boga i w nadziei . Ta kontemplacja stworzenia pozwala nam odkryć poprzez każdą rzecz pewną naukę, jaką pragnie przekazać nam Bóg, ponieważ dla człowieka wierzącego kontemplacja stworzenia to również wsłuchiwanie się w treść posłania, słuchanie jego tajemniczego i niesłyszalnego głosu . ożna powiedzieć, że Obok Objawienia w ścisłym tego słowa znaczeniu, zawartego w Piśmie więtym, Bożym objawieniem jest też dla nas blask słońca i zapadanie nocy . Zwracając uwagę na to objawienie, człowiek uczy się rozpoznawania

22

samego siebie w relacji z innymi stworzeniami Wyrażam siebie, wyrażając świat; odkrywam moją sakralność, próbując rozszyfrować sakralność świata . w tym kontek cie raz eszcze cyt e prawie cały Hymn stworzenia w. Franciszka 8 . Kiedy zdajemy sobie sprawę z odblasku Boga we wszystkim, co istnieje, to serce odczuwa pragnienie, aby wielbić Pana za wszystkie Jego stworzenia i wraz z nimi, jak to wyraża piękny hymn świętego Franciszka z Asyżu Pochwalony bąd , Panie, Z wszystkimi Twoimi stworzeniami .

W tym mie sc doda my wy a nienie. yt ł dok ment LAUDATO SI’ est z zyka włoskie o nie łaciny ak to zwykle ywało poc odzi od pierwszyc słów (Laudato si’, mi’ Signore – Pochwalony bądź, Panie mój), które s cytatem z Hymnu stworzenia w. Franciszka z sy wspaniałe o dzieła k lt ry włoskie i ran ciszka skie z r. zwykle pisanym ako Laudato sii, natomiast t yta est orma ory inalna starowłoska Laudato si’. ilkana cie miesi cy przed mierci prawie niewidomy Franciszek wiel ia Bo a razem z całym stworzeniem które nazywa ratem siostr ziemi matk . awet mier to siostra a ka dy li ni est siostr i ratem . o niwersalne raterstwo ranciszka skie czekało na swe o współcze sne o interpretatora. zy nie est nim ciec wi ty Franciszek n ko czy swó list do wszystkic l dzi do re woli modlitw swoim Hymnem stworzenia pt. rze ci a ska modlitwa wraz ze stworzeniem.

23

„

40 lat temu papież Jan Paweł II na prośbę przyrodników i ekologów ogłosił św. Franciszka z Asyżu patronem ekologów. Od tego czasu ekologiczne zaangażowanie Kościoła katolickiego ma mocny rys franciszkański. Taka jest też encyklika Laudato si’ – społeczny dokument, pokazujący ekologiczne wymiary powołania chrześcijańskiego.

Brat Franciszek stale zaprasza nas na fascynujący, choć niełatwy, szlak odkrywania autentycznych relacji w wielkiej Bożej rodzinie; na wędrówkę z poznawaniem tajemnic przyrody i świętości wszelkiego życia. On uczy nas, że przez niewielkie środki można osiągnąć bogate cele.

Ruch Ekologiczny św. Franciszka z Asyżu (REFA) od 1981 r. tworzy w Polsce integralną, chrześcijańską i ekologiczną wizję świata przyrody, człowieka i Stworzyciela poprzez liczne projekty, w tym Szkołę liderów ekologii integralnej.

Zapraszamy do wspólnej aktywności i na naszą stronę internetową www.swietostworzenia.pl

Bratni Zew Wydawnictwo Franciszkanów

ISBN 978-83-7485-344-6