Ojciec Wenanty Józef Katarzyniec OFMConv (1889-1921) jako kaznodzieja by Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew

Piotr Paradowski OFMConv

Ojciec Wenanty Józef Katarzyniec OFMConv (1889–1921) jako kaznodzieja

Ojciec Wenanty Jรณzef Katarzyniec OFMConv

Piotr Paradowski OFMConv

Ojciec Wenanty Józef Katarzyniec OFMConv (1889–1921) jako kaznodzieja

Kraków 2020 Bratni Zew Wydawnictwo Franciszkanów

Copyright wydania polskiego © 2020 by Wydawnictwo Franciszkanów BRATNI ZEW spółka z o.o. ISBN 978-83-7485-361-3 Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

Praca doktorska z homiletyki napisana w Katedrze Komunikacji Religijnej Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie ks. prof. dr hab. Wiesław Przyczyna – UPJPII w Krakowie (promotor) ks. dr hab. Tadeusz Lewandowski – UMK w Toruniu (recenzent I) o. dr hab. Zdzisław Gogola – UPJPII w Krakowie (recenzent II) Korekta Karolina Kalinowska, Damian Piechaczek Na okładce Wenanty Katarzyniec mal. Mieczysław Kościelniak fot. Paweł Kalwarczyk Archiwum Niepokalanów

Imprimi potest L.dz. 558/2019, Kraków, 11 grudnia 2019 o. Mariusz Kozioł OFMConv, wikariusz prowincji

Wydawnictwo Franciszkanów BRATNI ZEW spółka z o.o.

ul. Hetmana Żółkiewskiego 14, 31-539 Kraków tel. 12 428 32 40 www.bratnizew.pl

Spis treści

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9 15

Rozdział I Kontekst historyczny życia i działalności kaznodziejskiej ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1.1. Galicja na przełomie XIX i XX wieku . . . . . . . . . . 1.2. Kościół katolicki w Galicji przed końcem XIX i na początku XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.3. Franciszkanie na terenie Galicji na przełomie XIX i XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.4. Polska homiletyka końca XIX i początku XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

33 56 73 86

Rozdział II Przygotowanie kaznodziejskie ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 2.1. Formacja ludzka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Formacja chrześcijańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Formacja zakonna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Formacja kapłańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

109 116 122 138

Rozdział III Działalność kaznodziejska ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 3.1. Tereny objęte działaniami wojennymi . . . . . . . . . . . 3.2. Parafia w Czyszkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Klasztor we Lwowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4. Wspólnota w Kalwarii Pacławskiej . . . . . . . . . . . . . .

159 161 175 194

Rozdział IV Źródła i tworzywa posługi kaznodziejskiej ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 4.1. Źródła posługi kaznodziejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1. Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Nauka ojców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3. Magisterium Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.4. Liturgia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.5. Doświadczenie życiowe słuchaczy . . . . . . . . . 4.2. Tworzywa kaznodziejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.1. Tworzywo hagiograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2.2. Literatura, opowiadania, przysłowia, sentencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

201 202 222 225 231 236 238 239 251

Rozdział V Treść posługi kaznodziejskiej ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 5.1. Bóg i Jego przymioty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2. Jezus Chrystus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3. Duch Święty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4. Duchy dobre i złe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5. Maryja i święci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6. Kościół i sakramenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

269 276 284 287 295 303

5.7. Rzeczy ostateczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 5.8. Cnoty i grzechy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Rozdział VI Aspekty formalne przepowiadania ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 6.1. Język kazań, homilii i konferencji . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.1. Język poprawny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.2. Język prosty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.3. Język zwięzły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.4. Język stosowny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.5. Język komunikatywny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.6. Język obrazowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.7. Język dialogowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.8. Język emocjonalny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1.9. Język perswazyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2. Kompozycje kazań, homilii i konferencji . . . . . . . . 6.2.1. Kompozycja kazań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.2. Kompozycja homilii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.2.3. Kompozycja konferencji . . . . . . . . . . . . . . . . . .

351 352 358 361 364 366 369 376 378 381 385 386 397 407

Rozdział VII Próba oceny kaznodziejstwa ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 413 7.1. Mocne strony kaznodziejstwa ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.1. Biblijność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.2. Wierność nauczaniu Kościoła . . . . . . . . . . . . . 7.1.3. Umiejętność korzystania z literatury hagiograficznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.4. Praktyczność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.5. Delikatność w upominaniu . . . . . . . . . . . . . . .

413 414 420 427 429 434

7.1.6. Dbałość o stronę formalną . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1.7. Pielęgnowanie tradycji franciszkańskiej . . . . 7.2. Kontrowersyjne aspekty kaznodziejstwa ojca Wenantego Katarzyńca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.1. Argumentowanie strachem . . . . . . . . . . . . . . . 7.2.2. Niewłaściwy dobór przykładu . . . . . . . . . . . . . 7.2.3. Nadmierna emocjonalność . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3. Aktualność ojca Wenantego Katarzyńca jako kaznodziei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.1. Przygotowanie dalsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.2. Przygotowanie bliższe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.3. Pisanie tekstów kazań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.4. Głoszenie z pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.5. Życiowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.6. Obrazowość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.7. Mowa pozytywna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.3.8. Poprawny język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

439 442 446 447 455 457 460 460 464 468 470 472 474 475 476

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 481 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 Aneks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513

Wykaz skrótów abp abpa AFK AK AN BF BK bł. b.m.w. b.r.w. bp bpa br. ChP CiŁ cm COr cz. DFK DH DKP DKT

arcybiskup arcybiskupa Archiwum Franciszkanów w Krakowie „Ateneum Kapłańskie”, Włocławek 1909– Archiwum Militia Immaculate w Niepokalanowie Breviarium fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Poznań 1989 „Biblioteka Kaznodziejska”, Poznań 1956– błogosławiony brak miejsca wydania brak roku wydania biskup biskupa brat Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966–1945, Lublin 1980 „Cuda i łaski”, Kraków 2004– centymetr Congregatio Oratorii Sancti Philippi Neri część Optata totius, Dekret o formacji kapłanów II Soboru Watykańskiego (28.10.1965) Dyrektorium homiletyczne Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (29.06.2014) Presbyterorum ordinis, Dekret o posłudze i życiu kapłanów II Soboru Watykańskiego (07.12.1965) Tota Ecclesia, Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów Kongregacji ds. Duchowieństwa (31.01.1994)

10 DM dr ds. DTK3a DTK3b DV EG EK EN EP EPg FK fr. GK GS

ha hab. HKP1b HKP2a HKP2b HP IKK IRN in. itp.

Wykaz skrótów

Ad gentes divinitus, Dekret o działalności misyjnej Kościoła II Soboru Watykańskiego (07.12.1965) doktor do spraw Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 3: Wiek XIX i XX, cz. 1, Lublin 1976 Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 3: Wiek XIX i XX, cz. 2, Lublin 1977 Dei Verbum, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym II Soboru Watykańskiego (08.11.1965) Evangelii gaudium, Adhortacja apostolska Franciszka (24.11.2013) Encyklopedia katolicka, Lublin 1973– Evangelii nuntiandi, Adhortacja apostolska Pawła VI (08.03.1975) Encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1972– Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 2006 Fenomen kazania, Kraków 1994 frater „Gazeta Kościelna”, Lwów 1893– Gaudium et spes, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym II Soboru Watykańskiego (07.12.1965) hektar habilitowany Historia Kościoła w Polsce, t. 1: Do roku 1764, cz. 2: Od roku 1506, Poznań-Warszawa 1974 Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764–1945, cz. 1: 1764–1918, Poznań-Warszawa 1979 Historia Kościoła w Polsce, t. 2: 1764–1945, cz. 2: 1918–1945, Poznań-Warszawa 1979 Hagiografia polska, t. 1, Poznań 1971 Integralne kształcenie kaznodziei, Lublin 2006 „Informator Rycerstwa Niepokalanej”, Niepokalanów 1935– inni i tym podobne

Wykaz skrótów

k. kan. kard. KGS

kolumna kanon kardynał Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, Instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa (19.03.1999) KL Sacrosanctum Concilium, Konstytucja o liturgii świętej II Soboru Watykańskiego (04.12.1963) km kilometr KPDK Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 9, Lublin 2010 KPK Kodeks Prawa Kanonicznego, Poznań 1984 KPP Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej, Instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa (04.08.2002) ks. ksiądz LDF Leksykon duchowości franciszkańskiej, Kraków-Warszawa 2006 LV „Lignum Vitae”. Rocznik teologiczny WSD OO. Franciszkanów, Łódź-Łagiewniki 2000– m metr MH „Materiały Homiletyczne”, Kraków 1974– MI Rycerstwo Niepokalanej mln milion mps maszynopis MŻ Mowa żywa. Wybrane aspekty komunikacji kaznodziejskiej, Kielce 2005 m. in. między innymi n. numer np. na przykład n.p.m. nad poziomem morza NŻ „Nasze Życie”, Pismo WSD OO. Franciszkanów, ŁódźŁagiewniki 1978– OCist Ordo Cisterciensis OFM Ordo Fratrum Minorum OFMCap Ordo Fratrum Minorum Capuccinorum OFMConv Ordo Fratrum Minorum Conventualium

12 OP OSB OSPPE o. ok. OO. PAT PCh PDV podkr. por. pr. lic. pr. mgr. PS pt. PWK PWN R. RBL red. rkps RN RS s. SCa SF SGS SJ SŁS STL SW SPPF sygn.

Wykaz skrótów

Ordo Praedicatorum Ordo Sancti Benedicti Ordo Sancti Pauli Primi Eremitae ojciec około Ojców Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie „Pro Christo”, Warszawa 1924– Pastores dabo vobis, Posynodalna adhortacja apostolska Jana Pawła II (25.03.1992) podkreślenie porównaj praca licencjacka praca magisterska „Pochodnia Seraficka”, Grodno 1928–1950 pod tytułem Pisma ojca Wenantego Katarzyńca Państwowe Wydawnictwo Naukowe rozdział „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, Kraków 1948– pod redakcją rękopis „Rycerz Niepokalanej”, 1922– Redemptionis Sacramentum, Instrukcja Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów (25.03.2004) strona Sacramentum Caritatis, Posynodalna adhortacja apostolska Benedykta XVI (22.02.2007) „Studia Franciszkańskie”, Poznań 1984– Sługa Słowa, Kraków 1997 Societas Iesu Słuchacz Słowa, Kraków 1997 Słownik terminów literackich, Wrocław-Łódź 1988 „Studia Warmińskie”, Olsztyn 1964– Słownik polskich pisarzy franciszkańskich, Warszawa 1981 sygnatura

Wykaz skrótów

św. t. tłum. tzw. UPJPII UMK VD VP WA WD WEP wg WiO WNF WSDK WSDŁ wyd. z. ZDPH ZFP1

ZFP2

ZFP3

I–XX

święty tom tłumaczenie tak zwane Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Verbum Domini, Posynodalna adhortacja apostolska Benedykta XVI (30.09.2010) „Vox Patrum”, Lublin 1981– „Współczesna Ambona”, Kielce 1983– „W Drodze”, Poznań 1973– Wielka encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1962–1970 według „Wiara i Odpowiedzialność”, Warszawa 1986– „W Nurcie Franciszkańskim”, Kraków 1987– Wyższe Seminarium Duchowne Franciszkanów w Krakowie Wyższe Seminarium Duchowne Franciszkanów w Łodzi-Łagiewnikach wydanie zeszyt Zadany dar. Poszukiwania homiletyczne, Poznań 2004 Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 1: Franciszkanie w Polsce średniowiecznej, cz. 1: Franciszkanie na ziemiach polskich, Lublin 1983 Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 2: Franciszkanie w Polsce XVI–XVIII wieku, cz. 1: Franciszkanie w społeczeństwie, Niepokalanów 1998 Zakony franciszkańskie w Polsce, t. 3: Franciszkanie w Polsce XIX wieku, cz. 1: Franciszkanie w społeczeństwie, Niepokalanów 1996 tomy pism ojca Wenantego Katarzyńca

Wstęp Kaznodziejska praca franciszkanów jest niezwykle charakterystycznym rysem ośmiowiekowej historii zakonu. Z właściwym dla ich charyzmatu posłuszeństwem Kościołowi katolickiemu realizowali dzieło głoszenia Ewangelii wszystkim narodom (Łk 24,47) i wszelkiemu stworzeniu (Mk 16,15). Ich pionierska praca ewangelizacyjna pozyskiwała przez wieki Kościołowi nowych wyznawców Jezusa Chrystusa. Bracia mniejsi przekonywali do Ewangelii nie tylko wiedzą i umiejętnie głoszonym słowem, ale przede wszystkim nienagannym życiem głosicieli, poświadczonym czystością, ubóstwem i posłuszeństwem. Wierni wskazaniom św. Franciszka z Asyżu nauczali „na pożytek i zbudowanie ludu”, mówiąc „o wadach i cnotach, o karze i chwale słowami zwięzłymi”1. Wśród wybitnych i pięknych duchowo głosicieli słowa Bożego niniejsza dysertacja pragnie z mroków przeszłości wyłonić szczególną postać, niezwykle pokornego zakonnika, ojca Wenantego Józefa Katarzyńca OFMConv (1889– 1921), należącego do galicyjskiej prowincji franciszkanów2. 1 2

Pisma św. Franciszka i św. Klary, Warszawa 1992, s. 61. Od dnia 20 kwietnia 1920 roku prowincja galicyjska franciszkanów przyjęła nazwę Prowincji św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię. Jej Kuria Prowincjalna ma swoją siedzibę w Krakowie. Por. Z. Gogola, Dzieje franciszkańskiej Prowincji św. Antoniego i bł. Jakuba Strzemię 1918–1939, Kraków 2011, s. 15.

Wstęp

Józef Katarzyniec urodził się w rodzinie katolickiej, we wsi Obydów, w powiecie lwowskim, 7 października 1889 roku. Kształcił się w szkołach w Obydowie, Kamionce Strumiłłowej oraz Radziejowie. Rodzice Józefa, marząc o lepszym statusie społecznym rodziny, wybrali mu zawód nauczyciela. W 1908 roku Katarzyniec wstąpił do franciszkanów we Lwowie, przyjmując imię Wenanty. Studiował w Krakowie w latach 1909–1914. Po odbytych studiach seminaryjnych, 2 czerwca 1914 roku otrzymał święcenia kapłańskie, których udzielił mu biskup krakowski Anatol Nowak. Pracował jako duszpasterz w Czyszkach, a następnie jako wychowawca nowicjatu we Lwowie. Wykryta u niego gruźlica spowodowała odsunięcie go od pracy wychowawczej i skierowanie do Kalwarii Pacławskiej, gdzie zmarł 31 marca 1921 roku. Żywa pamięć o świątobliwym ojcu Wenantym Katarzyńcu skłoniła zarząd prowincji zakonnej do podjęcia starań w kierunku procesu beatyfikacyjnego. Na polecenie prowincjała Wojciecha Zmarza OFMConv (1907–1990), prawnika Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Warszawskiego, przystąpiono w 1949 roku do prac porządkujących publikacje i rękopisy pozostawione przez Katarzyńca. Cały zebrany materiał wymagał zabezpieczenia, a rękopisy gruntownego uporządkowania i maszynowego przepisania z kilku powodów. Pierwszym powodem był stopień zniszczenia oryginalnych materiałów, do których dostęp osobom postronnym należało ograniczyć do minimum. Drugim powodem były prowadzone prace procesu beatyfikacyjnego ojca Wenantego. Członkom komisji procesu oraz cenzorowi pism3 należało umożliwić swobodny 3

Dekretem arcybiskupa przemyskiego Ignacego Tokarczuka, z dnia 19 maja 1989 roku n. 1004/89, cenzorami materiałów procesowych zostali: Tadeusz Dionizy Łukaszuk OSPPE (1934-2014) oraz Józef Benedykt Paściak OP (1914-2000). Cenzorzy poddali wszystkie

Wstęp

dostęp do wszystkich materiałów, by zgodnie z wymogami prawa kanonicznego poddać je ocenie teologicznej4. Wreszcie, trzecim powodem była chęć udostępnienia materiału badawczego studentom, podejmującym się w przyszłości naukowego opracowania dorobku intelektualnego Katarzyńca. Drukowana spuścizna pisarska ojca Wenantego Katarzyńca nie była duża, gdyż obejmowała kilka niewielkich artykułów opublikowanych przede wszystkim w prasie lwowskiej5. Natomiast pozostałe pisma stanowiły pokaźny zbiór osobiście sporządzanych notatek, opracowań, szkiców, sprawozdań, prywatnej korespondencji, przemówień, streszczeń, wypisów z literatury, kazań, homilii i konferencji wykorzystywanych przez samego autora. Uporządkowany materiał przepisano maszynowo oraz autoryzowano, w wyniku czego powstało 20 tomów kopii oryginalnych pism6. Wszystkie one stanowiły bezcenne źródło informacji o Katarzyńcu i po przepisaniu pozwalały na gruntowną analizę jego dorobku.

materiały ocenie teologicznej i pozytywnie zaopiniowali przedłożone im pisma, stwierdzając, że „są one wolne od wszystkiego, co mogłoby się sprzeniewierzyć wierze lub dobrym obyczajom (Nihil inveni contra fidem vel bonos mores)”. T. Łukaszuk, Ocena teologiczna pism Sługi Bożego Wenantego Katarzyńca, mps, AFK, sygn. F–II–30/41, s. 3. Por. E. Sztafrowski, Podręcznik Prawa Kanonicznego, t. IV, Warszawa 1986, s. 433–434. Są to publikacje: Czy modlitwa jest potrzebna?, RN 1 (1922), s. 139–142; Marya Czeska, Opowieści Chrystusowe (recenzja książki), Poznań 1917, GK 14 (1917), s. 165–166; Ceremonie przy udzielaniu Komunii św., GK 39 (1917), s. 464–465 i GK 40 (1917), s. 475–477; Czy to czyn „niepatryotyczny”?, GK 34 (1918), s. 397; Nieco o kalendarzu, GK 38 (1918), s. 441–442; Zapytania z zakresu liturgiki, GK 3 (1919), s. 35. Poza pierwszą publikacją ojciec Wenanty wszystkie artykuły podpisywał skrótem „Fr.”. Por. PWK, XIX, s. 1–23. Pisma ojca Wenantego Józefa Katarzyńca (od tego miejsca skrót: PWK). Poszczególne tomy pism będą numerowane cyframi rzymskimi, po których zostaną podane strony.

Wstęp

Dzięki zgromadzonym materiałom mogły powstać pierwsze publikacje przybliżające szerszemu gremium wiernych sylwetkę ojca Wenantego. Pracy tej podejmowali się przede wszystkim franciszkanie. W 1931 roku ukazała się pierwsza biografia autorstwa Alfonsa Kolbego OFMConv (1896–1930), zatytułowana Zebrane ułomki z życia ojca Wenantego Katarzyńca, franciszkanina (Niepokalanów 1931). Autor odwiedził wszystkich żyjących świadków życia Katarzyńca „zbierając, co tylko zebrać się dało”7. W 1950 roku Celestyn Gacek OFMConv (1914–1986) napisał Artykuły do procesu informacyjnego w sprawie opinii świętości życia, cnót i cudów Sługi Bożego o. Wenantego Katarzyńca kapłana, profes[or]a zakonu OO. Franciszkanów (Przemyśl 1950). Na szczególną uwagę zasługuje solidny biogram autorstwa Alberta Wojtczaka OFMConv (1907–1962), zatytułowany O. Wenanty Katarzyniec (1889–1921), franciszkanin (Radomsko 1952). To olbrzymie dzieło biograficzne nie zostało jednak wydane drukiem – tak ze względów objętościowych, jak i politycznych, gdyż ówczesne władze komunistyczne nie zezwoliły na druk8. Rzetelnie udokumentowane tekstami źródłowymi dzieło Wojtczaka stanowiło jednak bazę dla kolejnych biografii Katarzyńca. W latach 90. XX wieku powstały kolejne pozycje książkowe. Joachim Roman Bar OFMConv (1912–1997) opracował broszurę Sługa Boży Wenanty Katarzyniec. Rys życia i praktyka cnót (Kraków 1990), przybliżającą sylwetkę duchową Katarzyńca. W 1995 roku Cecylian Niezgoda OFMConv (1922–2007) napisał kolejny biogram ojca Wenantego, zatytułowany Cichy bohater (Kraków 1995). Opracowanie 7

A. Kolbe, Zebrane ułomki z życia ojca Wenantego Katarzyńca, franciszkanina, Niepokalanów 1931, s. 1. W znacznie okrojonej formie zostało ono wydane w Krakowie w 1980 roku.

Wstęp

to bazowało na wspomnianych wyżej pozycjach. W tym samym roku Kongregacja ds. Świętych wydała tzw. Positio super virtutibus et fama sanctitatis P. Venantii Katarzyniec (Roma 1995). W 2011 roku ukazała się książka Małgorzaty Pabis zatytułowana Sługa Boży o. Wenanty Katarzyniec. Myśli na każdy dzień (Kraków 2011), stanowiąca wybór jego sentencji. Natomiast w ostatnim czasie pojawiły się dwa nowe opracowania biograficzne. Pierwsze to książka Edwarda Staniukiewicza OFMConv, zatytułowana Zwyczajne życie, niezwykły człowiek (Kraków 2017), a opracowana na podstawie dzieł Wojtczaka i Niezgody. Druga to publikacja redaktora Tomasza Terlikowskiego nosząca tytuł Wenanty Katarzyniec. Polski Szarbel (Kraków 2018). Ponadto ukazywały się sporadycznie mniejsze objętościowo opracowania popularyzujące osobę i duchowość Katarzyńca. W 2000 roku w wydanym ósmym tomie Encyklopedii katolickiej zamieszczone zostało hasło: Katarzyniec Wenanty OFMConv autorstwa Jerzego Duchniewskiego. Powstające na przestrzeni kilkudziesięciu lat pozycje biograficzne posłużyły franciszkanom do naukowego opracowywania szczegółowych zagadnień związanych z życiem i nauczaniem ojca Wenantego Katarzyńca. Brakowało szerszego opracowania jego duchowości oraz analizy jego dorobku intelektualnego, w tym spojrzenia na jego pracę kaznodziejską. Przedmiotem podejmowanych badań stały się pojedyncze zagadnienia, dotyczące jedynie wybranych tematów spuścizny Katarzyńca. Wiesław Grabski OFMConv w pracy magisterskiej: Eschatologia w kazaniach Sługi Bożego ojca Wenantego Katarzyńca (Kraków 1996), napisanej na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, podjął wątki eschatologiczne w 44 kazaniach niedzielnych i świątecznych. Kilka lat później następny franciszkanin, Jacek

Wstęp

Michno OFMConv, obronił na Wydziale Teologicznym wspomnianej już uczelni pracę magisterską, zatytułowaną: Franciszkański rys pokory, prostoty i służby w życiu Sługi Bożego o. Wenantego Katarzyńca (Kraków 2000). Z kolei opracowana przeze mnie praca licencjacka: Kaznodziejstwo rekolekcyjne o. Wenantego Józefa Katarzyńca OFMConv (1889–1921) (Kraków 2007), napisana w Katedrze Komunikacji Religijnej Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, obejmowała wyłącznie konferencje ascetyczne. Dziedziną duchowości zajął się Tomasz Czajka OFMConv w pracy magisterskiej: Relacja człowieka do Boga. Analiza życia i Pism o. Wenantego Katarzyńca (Kraków 2007), napisanej również na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Michał Chylak OFMConv ukazał duchowość eucharystyczną w pracy magisterskiej: Eucharystia źródłem uświęcenia w życiu i Pismach Sługi Bożego o. Wenantego Katarzyńca (Warszawa 2010), napisanej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Jak to ujawniły wymienione powyżej opracowania, nigdy jeszcze nie doszło do całościowego ukazania twórczości kaznodziejskiej ojca Wenantego, a jego samego jako zdolnego kaznodziei. Luka ta powoduje poważny dysonans w rzetelnym ukazaniu jego osoby i kładzie się cieniem na właściwej ocenie kaznodziejstwa franciszkanów w okresie międzywojennym. Był to pierwszy powód zachęcający do podjęcia prac badawczych w tym kierunku. Innym motywem był trwający proces beatyfikacyjny ojca Katarzyńca9. 9

Do końca 1989 roku zamknięto prace na poziomie diecezjalnym, a materiały procesowe przekazano Stolicy Apostolskiej. 5 kwietnia 2016 roku Kongregacja ds. Kanonizacyjnych przedłożyła papieżowi Franciszkowi pozytywną opinię na temat heroiczności jego cnót. Promulgowany 26 kwietnia 2016 roku dekret papieski przyznał ojcu Wenantemu Katarzyńcowi tytuł „Venerabili Servo Dei”. Obecnie

Wstęp

Ostatnim zaś – chęć ukazania go w panteonie utalentowanych mówców Kościoła, a w ten sposób przybliżenie jego postaci szerszemu gronu czytelników. Powyższe racje zmobilizowały autora do napisania rozprawy, której temat został ujęty w słowa: Ojciec Wenanty Józef Katarzyniec OFMConv (1889–1921) jako kaznodzieja. Jej celem będzie całościowe ukazanie sylwetki Katarzyńca jako kaznodziei oraz jego działalności kaznodziejskiej, przez którą rozumieć tu będziemy wszystkie wygłoszone przez niego kazania, homilie i konferencje. Zasadniczy problem rozprawy został ujęty w pytaniu, jakim kaznodzieją był ojciec Wenanty Katarzyniec. Poszukując rozwiązania tej kwestii, konieczne będzie znalezienie odpowiedzi na bardziej szczegółowe pytania, a mianowicie: Czy Katarzyniec był kaznodzieją kreatywnym, czy odtwórczym? Co wyróżniało go wśród wielu kaznodziejów tamtego okresu? Czy w jego kaznodziejstwie widać ślady duchowości franciszkańskiej? Chcąc w sposób poprawny rozpracować powyższe zagadnienie i wyczerpująco odpowiedzieć na postawione wyżej pytania, należy poznać miejsca działalności ojca Wenantego i sięgnąć po zachowane materiały źródłowe. Największa i zasadnicza część kazań i homilii powstała w czasie jego rocznej pracy duszpasterskiej na stanowisku wikariusza parafialnego w Czyszkach koło Lwowa (1914– 1915). Kaznodziejstwo tego okresu należy do jego najintensywniejszej pracy twórczej. Kolejny okres przepowiadania słowa Bożego był związany z funkcją i obowiązkami wychowawcy braci nowicjuszy we Lwowie (1915–1920). Wydawać by się mogło, że nowe zajęcia oderwą go od typowego duszpasterstwa i spowodują mniejsze zaangażowanie oczekujemy na przedstawienie cudu za jego wstawiennictwem i jego rozpatrzenie zgodnie w wymogami Konstytucji apostolskiej papieża Jana Pawła II Divinus perfectonis Magister.

Wstęp

na ambonie. Jednak pomimo intensywnych zajęć wychowawczych Katarzyniec prowadził nadal typową pracę duszpasterską: odwiedzał chorych w szpitalu, pełnił codzienny dyżur w konfesjonale, głosił kazania i konferencje ascetyczne dla zakonników i zakonnic oraz Franciszkańskiego Zakonu Świeckich. Na uwagę zasługują powstałe w tym czasie konferencje przygotowujące nowicjuszy do takich wydarzeń, jak rozpoczęcie nowicjatu, obłóczyny i pierwsze śluby zakonne. Zdiagnozowana, a odziedziczona po ojcu gruźlica zmusiła przełożonych zakonnych do odseparowania Katarzyńca od wychowanków i przeniesienia do Hanaczowa, a następnie do ostatniego klasztoru w Kalwarii Pacławskiej (1920–1921). Ten ostatni okres – kalwaryjski, naznaczony odchodzeniem zakonnika, ze zrozumiałych względów był najuboższy w twórczość kaznodziejską. Pomimo śmiertelnej choroby, wyniszczającej jego organizm, nadal udzielał się na ambonie, a przede wszystkim w konfesjonale. Okres ten zawierał jedynie dwa kazania. Wśród zachowanych jednostek badawczych znajduje się: 5 kazań próbnych z okresu seminarium w Krakowie; 30 kazań wygłoszonych w parafii Czyszki; 42 kazania i 49 konferencje z okresu pracy we Lwowie. W sumie 132 pozycje. Między nimi znajduje się 69 kazań z wyraźnie podaną datą i miejscem ich wygłoszenia; 6 kazań bez dokładnej daty i miejsca wygłoszenia; 1 kazanie bez dokładnej daty z miejscem wygłoszenia; 7 kazań zaginionych, które dziś możemy przytoczyć jedynie w oparciu o cytowanie ich fragmentów przez biografa oraz 49 konferencji bez podanej dokładnej daty wygłoszenia10. 10

Nie jest znany dokładny czas i kolejność wygłaszanych konferencji. Istniejący podział został dokonany na podstawie wspomnień uczestników rekolekcji. Zaproponowany przez nich układ wyłonił logiczną myśl

Wstęp

Ojciec Wenanty Katarzyniec zapisał swoje kazania niedzielne i świąteczne w 41 oddzielnych zeszytach11; kazania na uroczystości maryjne i świętych Pańskich w 12 oddzielnych zeszytach12. Po zebraniu i uporządkowaniu wszystkich istniejących kazań i homilii, zostały odnalezione jeszcze 4 kazania pisane ręką ojca Wenantego. Są to cztery zeszyty, osobne dla każdego kazania13. Do wszystkich wspomnianych wyżej kazań należy dołączyć jeszcze 5, znajdujących się w osobistych notatkach Katarzyńca, mających charakter próbnych kazań, wygłaszanych podczas studiów w krakowskim seminarium zakonnym. Zostały one zapisane przez niego w notesie o wymiarach 11 na 17,5 cm, bez tytułu. Notes posiada 326 stron oraz jedną kartkę doklejoną, zawierającą osobisty akt porannego ofiarowania się Panu Bogu14. Konferencje zachowały się w dwóch częściach. Pierwsza część nosi tytuł Nauki rekolekcyjne i ma formę zeszytu

Katarzyńca. Por. PWK, XVIII, s. 20–21; A. Wojtczak, O. Wenanty Katarzyniec, franciszkanin, Radomsko 1952, s. 375. Kopie tych kazań znajdują się w XVI tomie pism. Ich autoryzacja miała miejsce w Krakowie, w dniu 6 grudnia 1950 roku, a dokonana została przez W. Zmarza OFMConv, ówczesnego prowincjała. Por. PWK, XVI, s. 247. Ich kopie znajdują się w XVII tomie pism. Autoryzacja tego tomu miała miejsce w Krakowie, w dniu 10 października 1950 roku, a dokonana została przez W. Zmarza OFMConv, ówczesnego prowincjała. Por. PWK, XVII, s. 73. Kopie tych kazań znajdują się w XX tomie pism. Nadano im nazwę: Dodatek do zbioru Pism. Ich autoryzacja miała miejsce w Krakowie, w dniu 16 maja 1989 roku, a dokonana została przez M. Hałambca OFMConv (1931–2015), ówczesnego wikariusza i sekretarza prowincji oraz J.R. Bara OFMConv. Por. PWK, XX, s. 1 i 30. Kopie kazań próbnych znajdują się w I tomie pism. Nadano im nazwę Notatki. Ich autoryzacja miała miejsce w Krakowie, w dniu 4 sierpnia 1950 roku, a dokonana została przez W. Zmarza OFMConv, ówczesnego prowincjała. Por. PWK, I, s. 152.

Wstęp

liczącego 54 strony15. Drugą część konferencji stanowi zeszyt w formie notesu o wymiarze 10 na 15,5 cm, liczącego 145 stron16. Wszystkie wyżej wymienione materiały kaznodziejskie będą dla nas ważnym źródłem informacji o ich autorze i pozwolą wychwycić najistotniejsze cechy kaznodziei. Niestety nie jest to całość kaznodziejskiego dorobku ojca Wenantego Katarzyńca. Niektóre kazania zaginęły tuż po jego śmierci. Z czasem oryginalne teksty kazań czy ich kopie odnajdywano wśród współbraci zakonnych i włączano do wspomnianych wyżej materiałów. Ich autentyczność nie budzi wątpliwości. Dziś wszystkie oryginalne kazania, homilie i konferencje Katarzyńca, jak również ich autoryzowane odpisy, przechowywane są w Archiwum Franciszkanów w Krakowie. Poszczególna partytura kazania zapisywana była na białej bądź kratkowanej kartce. Na stronie tytułowej ojciec Wenanty zamieszczał temat kazania wraz z miejscem i datą wygłoszenia. Treść kazania notowana była pismem odręcznym, równomiernym, średniej wielkości, pochylonym w prawą stronę – nie opadającym ani wznoszącym się – czarnym lub ciemnogranatowym atramentem. Spacje i interlinie pomiędzy poszczególnymi słowami w zdaniach oraz między poszczególnymi wersami były miarowe. W celu zwiększenia czytelności własnego tekstu i zachowania spójności kompozycyjnej Katarzyniec stosował nieznaczne, ale wyraźne akapity. Zapisane całościowo kazania 15

Kopie tej części konferencji znajdują się w XII tomie pism. Ich autoryzacja miała miejsce w Krakowie, w dniu 6 listopada 1950 roku, a dokonana została również przez W. Zmarza OFMConv, ówczesnego prowincjała. Por. PWK, XII, s. 93. Kopie tej części konferencji znajdują się w XIII tomie pism. Autoryzacja tego tomu miała miejsce w Krakowie, w dniu 10 października 1950 roku, a dokonana została przez W. Zmarza OFMConv, ówczesnego prowincjała. Por. PWK, XIII, s. 124.

Wstęp

noszą ślady pracy redakcyjnej, które stanowią dowód na to, że Wenanty dbał o właściwą kompozycję swoich tekstów. Ich czytelnik zauważy nanoszone nieliczne poprawki, sugerujące ponowne odczytywanie i uzupełnianie napisanego tekstu. Poprawki te polegały na dopisywaniu pominiętych słów czy zwrotów poprzez graficzny znak wtrącenia lub skreślenie i właściwy zapis. Inne korekty nanoszone na tekst właściwy to atramentowe podkreślenia i wyłuszczenia pewnych ważnych prawd, które kaznodzieja akcentował słuchaczom. Niektóre nanoszone znaki znał jedynie on sam. Na kilku partyturach kaznodziejskich odnajdujemy nieznaczne zamazania dopiero co napisanego tekstu, gdy przez nieuwagę, dotknąwszy pisma dłonią lub rękawem, przesunął je ku dołowi karty. Przy intensywniejszym skupieniu zauważalne są pojedyncze wyrazy wymagające od czytelnika dłuższego zastanowienia i właściwego odczytania, a to ze względu na większą ilość zużytego w tym miejscu atramentu. Autor używał bowiem do zapisu obsadki ze stalówką, którą co jakiś czas zanurzał w kałamarzu, a której naturalną cechą był nierównomierny dopływ atramentu. Poza tym należy przyjąć, że niektóre z jego kazań, lub ich części, powstawały przy lampie naftowej, szczególnie te pisane w Czyszkach i we Lwowie17. Po całościowym zapisaniu kazania poszczególne jego kartki były przez Katarzyńca wzmacniane szwem ręcznym, tworząc w ten sposób objętościową jedność. Z taką partyturą kaznodziejską (lub notatnikiem) ojciec Wenanty wstępował na ambonę18. 17

Elektryfikacja ówczesnej Polski została zapoczątkowana w 1893 roku od Lwowa. Jednak czasy zamieszek i niepokojów wyzwoleńczych skutkowały niejednokrotnie wyłączaniem zasilania i zmuszały Katarzyńca do pracy przy świetle dziennym, świec woskowych lub lampy naftowej. W zeznaniach słuchaczy kazań ojca Wenantego Katarzyńca odnajdujemy wspomnienia, które potwierdzają te informacje. Jego pierwsi wychowankowie, a zarazem słuchacze kazań (Samuel Rosenbaiger,

Wstęp

Bibliografia pracy obejmie: Pismo Święte; wybrane dokumenty Soboru Trydenckiego, II Soboru Watykańskiego i Kongregacji Stolicy Apostolskiej; nauczanie papieskie; źródła podstawowe i pomocnicze; literaturę przedmiotu oraz literaturę pomocniczą. Podstawowym materiałem źródłowym będą pozostawione przez ojca Wenantego Katarzyńca pisma, wśród których odnajdujemy interesujące nas kazania, homilie i konferencje ascetyczne, wygłoszone w ciągu niespełna siedmiu lat jego posługi kapłańskiej (1914–1921). Na szczególną uwagę zasługuje tu niewielkie, osobiste opracowanie Katarzyńca, zatytułowane Kaznodziejstwo, w którym wyraził pragnienie odnowionego i owocnego przepowiadania słowa Bożego. Tutaj również ulokowane zostały wykorzystywane przez niego w procesie redagowania własnych kazań materiały kaznodziejskie. W pomocniczym materiale źródłowym ulokowane zostały: istniejące wspomnienia naocznych świadków życia i nauczania kaznodziei19; artykuły autorstwa

Bonawentura Podhorodecki) widywali go niejednokrotnie wchodzącego na ambonę z tak przygotowanym notesem. Wspomnienia o ojcu Wenantym Katarzyńcu, mps, AFK, sygn. F– II–30/19 (od tego miejsca: Wspomnienia). Są to zeznania naocznych świadków życia Katarzyńca, spisane dla potrzeb procesu informacyjnego. Gromadzenie tych dokumentów zawdzięczamy zaangażowaniu czterech franciszkanów: Maksymilianowi Marii Kolbemu OFMConv (1894–1941), Alfonsowi Marii Kolbemu OFMConv (1896–1930), Florianowi Marii Koziurze OFMConv (1887–1966) oraz Kornelowi Czuprykowi OFMConv (1890–1988). Pierwszy: zainicjował gromadzenie wszelkich materiałów i świadectw o Katarzyńcu, jak również powstanie pierwszej biografii; na łamach „Rycerza Niepokalanej” publikował pisemne podziękowania i świadectwa o łaskach uzyskiwanych za przyczyną ojca Wenantego; przedstawił też biskupowi w Kalwarii Pacławskiej sprawę rozpoczęcia procesu informacyjnego. Drugi napisał pierwszą biografię. Trzeci na progu II wojny światowej odwiedził Czyszki, Kalwarię Pacławską, Kalisz, Kraków, Jasło, Sanok, Przemyśl, Poznań, Lwów, Olsztyn, Kamionkę Strumiłłową i utrwalił na piśmie zeznania naocznych świadków życia i działalności Katarzyńca.

Wstęp

ojca Wenantego drukowane w prasie lwowskiej; niektóre materiały wykorzystane w procesie beatyfikacyjnym; osobiste notatki i prywatna korespondencja; pierwsze biografie i biogramy; sprawozdania z koła naukowego Zelus Seraphicus, którego był prezesem i sekretarzem. Poza materiałami źródłowymi bibliografia rozprawy obejmie również literaturę przedmiotu i literaturę pomocniczą. Do pierwszej włączone zostały w pierwszej kolejności opracowania dotyczące życia i działalności Katarzyńca. Następnie znalazły tam swoje miejsce ówczesne podręczniki czołowych polskich homiletów. Na uwagę zasługują tutaj prace takich uznanych autorów, jak: Józef Krukowski, Aleksander Ważyński, Bronisław Markiewicz, Henryk Haduch, Wacław Krynicki, Jan Skidełł, Augustyn Lipnicki, Ignacy Hołowiński, Karol Mecherzyński, Józef Wilczek i Józef Szpaderski. Wreszcie do wyżej wymienionych autorów dołączone zostały prace monograficzne i artykuły homiletów doby współczesnej, związanych z różnymi środowiskami akademickimi: Zygmunt Pilch, Marian Rzeszewski, Mieczysław Brzozowski, Antoni Lewek, Józef Kudasiewicz, Gerard Siwek, Wiesław Przyczyna, Kazimierz Panuś, Tadeusz Lewandowski, Edward Staniek, Henryk Sławiński, Andrzej Ziółkowski, Leszek Kuc, Jan Twardy i Andrzej Draguła. W literaturze pomocniczej odnajdziemy zaś pozostałe publikacje wykorzystane przy Czwarty listem okólnym z dnia 7 listopada 1927 roku zlecił zakonnikom prowincji galicyjskiej przekazywanie wszystkich świadectw i pamiątek po ojcu Wenantym Katarzyńcu do Urzędu Prowincjalnego w Krakowie. Tak powstały Wspomnienia o ojcu Wenantym Katarzyńcu, które stanowią nieocenione źródło informacji. Ich maszynopis znajduje się w Archiwum Franciszkanów w Krakowie oraz w Archiwum Archidiecezji Przemyskiej w Przemyślu. Każde przytaczane wspomnienie świadka zeznań procesowych będzie poprzedzone inicjałem imienia i nazwiskiem, z podaniem konkretnej strony maszynopisu. Wśród innych zachowanych wspomnień nieocenioną wartość posiada pamiętnik Anny Bobak, osobistej penitentki ojca Wenantego.

Wstęp

powstawaniu pracy. Będą to przede wszystkim opracowania o tematyce historycznej. Zainicjowane postępowanie badawcze domaga się nie tylko umiejętnego wykorzystania wspomnianych wyżej źródeł i literatury, ale równocześnie zastosowania właściwych dla teologii praktycznej metod naukowych. Dzięki nim zagwarantujemy nieodzowną każdej pracy naukowej poprawność metodologiczną, skutecznie zrealizujemy wyznaczony cel pracy oraz zapewnimy zachowanie szczególnej aktualności wnioskom i postulatom pastoralnym. Pierwszą i główną metodą pracy będzie analiza prakseologiczna20. Polega ona na poddaniu praktycznej analizie poszczególnych elementów działania zbawczego Kościoła, takich jak: cel, przedmiot, podmiot, metody, środki, uwarunkowania historyczne, społeczne czy kulturowe21. W naszym konkretnym przypadku wspomniane elementy działania zbawczego przeanalizujemy w odniesieniu do osoby i działalności kaznodziejskiej ojca Wenantego Katarzyńca. Dlatego interesować nas będzie kontekst jego działalności; środowiska które uformowały jego osobowość, takie jak: rodzina, szkoła, Kościół, wspólnota zakonna; jego zainteresowania, zajęcia i przygotowanie do kaznodziejstwa; zwrócimy uwagę na jego pracę kaznodziejską i wychowawczą w konkretnych miejscach posługi duszpasterskiej, którą wykonywał pod auspicjami zakonu franciszkańskiego; przyjrzymy się stosowanym przez niego metodom i efektom jego pracy. Metoda prakseologiczna wymusza zastosowanie w rozprawie koniecznych metod roboczych. Pośród nich 20

Por. W. Przygoda, Paradygmaty postępowania badawczego w teologii praktycznej, [w:] Metodologia teologii praktycznej, red. W. Przyczyna, Kraków 2011, s. 106–111. Por. tamże, s. 109.

Wstęp

pierwszą będzie metoda historyczna, która podda krytycznej analizie zebrane źródła22. Krytyka zewnętrzna źródeł pozwoli ustalić czas, autora, miejsce powstania oraz autentyczność materiałów badawczych. Natomiast krytyka wewnętrzna źródeł umożliwi dokładne i precyzyjne odczytanie tych materiałów i wydobycie z nich wszystkich zawartych tam informacji. W sposób szczególny interesować nas będą: uwarunkowania historyczne, społeczne, kulturowe i religijne; informacje mówiące o osobie i miejscach pracy ojca Wenantego Katarzyńca oraz te, które płyną wprost z jego tekstów kaznodziejskich23. W dalszej kolejności zostanie wykorzystana metoda analizy. Poddamy jej wszystkie treści kazań, homilii i konferencji oraz zgromadzoną literaturę homiletyczną. Dzięki temu uzyskamy odpowiedzi na pytania o źródła i tworzywa kazań, ich treść teologiczną, język oraz kompozycje. W następnym etapie nieodzowną okaże się metoda analizy porównawczej, gdyż uzyskane wyniki badań zestawimy z wytycznymi ówczesnych podręczników kaznodziejskich i nauczaniem Kościoła, czym również uzyskamy odpowiedź na pytanie o prawowierność nauczania Katarzyńca. Uzyskane informacje skonfrontujemy również ze współczesną homiletyką, by zauważyć, co się nie zdezaktualizowało w omawianym kaznodziejstwie. Zastosowanie zaś metody syntetycznej pomoże uchwycić w zwartą całość wszystkie przeprowadzone badania analityczne i skonkretyzować końcowe wnioski. Zgromadzony materiał kaznodziejski, przyjęty cel i określone metody badań wyznaczają wewnętrzną strukturę dysertacji. Obejmie ona siedem rozdziałów. Ocena nauczania kaznodziejskiego wymaga osadzenia wygłaszanych 22

Por. W. Mruk, Metoda analizy źródeł. Ujęcie historyka, [w:] Metodologia teologii praktycznej, red. W. Przyczyna, Kraków 2011, s. 154–156. Por. tamże, s. 156.

Wstęp

kazań, homilii i konferencji w konkretnych okolicznościach historycznych. Dlatego w pierwszym rozdziale zapytamy o uwarunkowania historyczne, społeczno-gospodarcze, kulturowe czasu, w jakim przyszło żyć i nauczać kaznodziei, gdyż Polska w czasach rozbiorowych nie była jednolitą społecznością, a każdy zabór odznaczał się inną sytuacją społeczeństwa. Interesować nas będzie również sytuacja Kościoła katolickiego, stan ówczesnej homiletyki polskiej oraz położenie Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych na przełomie XIX i XX wieku. Na tym etapie nieodzowne będzie wykorzystanie źródeł historycznych. W drugim rozdziale omówiona zostanie formacja do kaznodziejstwa Katarzyńca, która w naturalny sposób wpłynęła na ukształtowanie przyszłego mówcy. Przybliżymy środowisko rodzinne, szkolne, zakonne, kapłańskie – wywierające wpływ na jego osobowość i postawę. Na tym etapie poznamy opracowania biograficzne, pierwsze zeznania świadków życia Katarzyńca, materiały archiwalne konwentów franciszkańskich oraz jego własne pisma, które odkryją duchowość zakonnika. Poznamy i wyszczególnimy jego talenty, zalety, indywidualne cechy osobowościowe, zainteresowania intelektualne. Pozwoli nam to na lepsze zrozumienie myśli ojca Wenantego i wierniejsze odczytanie dzisiejszego przesłania. Rozdział trzeci będzie poświęcony omówieniu jego działalności kaznodziejskiej podczas działań wojennych, pracy duszpasterskiej w Czyszkach, funkcji wychowawcy we Lwowie oraz we wspólnocie w Kalwarii Pacławskiej. Zgłębimy w nim chronologię wygłaszanych kazań, homilii i konferencji, a także krąg dodatkowych zajęć młodego kapłana. W rozdziale czwartym poznamy charakterystyczne źródła i tworzywa kaznodziejskie, z jakich ojciec Wenanty korzystał i czerpał w procesie przygotowywania swoich kazań.

Wstęp

W rozdziale piątym poddamy procesowi badawczemu treści kaznodziejskie. Na tym etapie przeanalizujemy podejmowaną przez niego problematykę oraz sposoby jej prezentowania. Zwrócimy w nim uwagę na charakterystyczne i oryginalne treści jego przepowiadania. W rozdziale szóstym prześledzimy stronę formalną kaznodziejstwa. W sposób szczególny interesować nas tu będzie język oraz kompozycje kaznodziejskie stosowane przez Katarzyńca. Rozdział siódmy ujmie w syntezę i krytyczną ocenę wcześniejsze badania. W celu wykazania oryginalności autora i jego wierności wskazówkom Kościoła, w pracy zestawimy jego nauczania z wytycznymi ówczesnych homiletów polskich oraz zeznaniami świadków jego nauczania. Takie ujęcie wyakcentuje nam mocne i słabe strony przepowiadania ojca Wenantego Katarzyńca, jak również ujawni aktualność jego kaznodziejstwa. Wyniki przeprowadzanych w poszczególnych rozdziałach analiz i próba ich oceny zostaną zaprezentowane w końcowych częściach poszczególnych rozdziałów, a całościowe podsumowanie przeprowadzonego studium znajdzie się w zakończeniu pracy. W całości dysertacji zachowano oryginalną pisownie ojca Wenantego. Do tekstów biblijnych odsyłam w tej pracy za pomocą skrótów tytułów ksiąg stosowanych w Biblii Tysiąclecia24. Jako autor niniejszej dysertacji pozostaję pod urokiem postaci ojca Wenantego Katarzyńca. Praca niniejsza jest moim osobistym wkładem w upamiętnienie pięknej, wręcz dumnej, historii własnej prowincji zakonnej i staje się niejako spłatą długu wdzięczności za możliwość kroczenia drogą franciszkańską. 24

W nawiasach podane będą sigla ksiąg biblijnych wraz z numerami poszczególnych rozdziałów i wersetów.

Wenanty Katarzyniec był wyjątkowym kaznodzieją, odznaczającym się żywą wiarą, pobożnością, pokorą, ale nade wszystko autentyczną troską o zbawienie swoich słuchaczy. Poprzez codzienne zawierzanie się Chrystusowi, przykładne życie zakonne i osobistą modlitwę sam wzrastał w przyjaźni z Bogiem, którą potrafił dzielić się z wiernymi. Głoszonym słowem Bożym pobudzał serca i umysły, nawracał i dopominał się wierności Kościołowi, pouczał i utwierdzał wiarę. Współczesny czytelnik odkryje w kazaniach ojca Wenantego wartość zjednoczenia człowieka z Bogiem, dokonującego się w sposób wolny w ludzkiej duszy. Proponując słuchaczom drogę współpracy z łaską oraz wierność w najdrobniejszych sprawach dnia codziennego, franciszkanin zaprasza także i dziś do ścisłej przyjaźni z Bogiem. Ojciec Wenanty Katarzyniec (1889–1921) – franciszkanin, wychowawca młodych zakonników, kaznodzieja, spowiednik, po śmierci znany jako skuteczny orędownik u Boga. O świętości Wenantego przekonany był jego przyjaciel, św. Maksymilian Maria Kolbe. To on jako pierwszy zachęcał do podjęcia starań o jego beatyfikację. Ojciec Piotr Paradowski (ur. 1968) – franciszkanin, święcenia kapłańskie przyjął w 1994 roku. Ukończył studia podyplomowe z zakresu retoryki i homiletyki w Krakowie. W roku 2017 został odznaczony przez bpa Ignacego Deca medalem św. Stanisława i pierścieniem diecezji świdnickiej. Jest autorem m.in. publikacji Wenanty Katarzyniec. Świadectwa (Bratni Zew 2019).

Bratni Zew Wydawnictwo Franciszkanów

www.bratnizew.pl Cena 49.90 zł

ISBN 978-83-7485-361-3