Zranione serce by Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew

A. Fumagalli A. Conci M. Paleari

Zranione serce

Stracić miłość

Pozostać w miłości Trzy chrześcijańskie spojrzenia na małżeństwa, które się rozpadły

Zranione serce

A. Fumagalli, A. Conci, M. Paleari

Zranione serce Stracić miłość Pozostać w miłości Trzy chrześcijańskie spojrzenia na małżeństwa, które się rozpadły

Tłumaczenie Magdalena Osocha

Bratni Zew Wydawnictwo Franciszkanów

Tytuł oryginału: IL CUORE FERITO Perdere un amore. Restare nell’amore. Tre prospettive cristiane sui matrimoni falliti ISBN 978-88-215-6814-4 Copyright © 2010 by EDIZIONI SAN PAOLO Piazza Soncino, 5 — 20092 Cinisello Balsamo (Milano)

Copyright wydania polskiego © 2011 by Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” spółka z o.o. ISBN 978-83-7485-148-0 Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwoleń należy się zwracać do wydawnictwa: „Bratni Zew” sp. z o.o., ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków.

Zamówienia na książki można składać: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków tel. 12 428 32 40, fax 12 428 32 41 www.bratnizew.pl

Adiustacja polonistyczna: Jolanta Kunowska

Projekt okładki: Studio aem Paul-Huppert

Imprimi potest: L.dz. 101/2011, Kraków, dnia 7.03. 2011 Paweł Dybka Wikariusz Prowincji

WYDAWNICTWO OO. FRANCISZKANÓW „Bratni Zew” spółka z o.o. ul. Grodzka 54, 31-044 Kraków tel. 12 428 32 40, fax 12 428 32 41 www.bratnizew.pl

Spis treści

WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „Poważny przypadek” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trzy perspektywy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ewangeliczna zasada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NAUKA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO I PERSPEKTYWY ROZWAŻAŃ . . . . . . . . . . . . Aktualna nauka katolicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Nie bez miłosierdzia: doktrynalne i duszpasterskie wskazówki . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Moralne rozeznanie a reguły kanoniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Wspólne życie możliwe zgodnie z prawem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Warunkowe dopuszczenie do sakramentów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Udział w życiu Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . II. Wystarczające miłosierdzie? Pytania i rozważania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Nierozerwalność małżeństwa . . . . . . . . . . . 2. Adaptacje duszpasterskie . . . . . . . . . . . . . . 3. Małżeńska dramaturgia . . . . . . . . . . . . . . . 4. (Roz)łączenie i (nie)rozerwalność . . . . . . . . 5. Nierozerwalność małżeństwa a nowy ślub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Dopuszczenie do sakramentów . . . . . . . . . . Końcowe życzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7 7 11 14 17 17 21 21 27 28 30 34 35 36 38 40 44 46 50

PUNKT WIDZENIA TRADYCJI PROTESTANCKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Katolicyzm słucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Protestancka koncepcja małżeństwa . . . . . . . . . II. Kwestia nierozerwalności . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Problem rozwodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Duszpasterstwo wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Nie bagatelizować cierpienia . . . . . . . . . . . 2. Odkryć wartość separacji z biblijnego punktu widzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Po trzecie, dawać świadectwo, że miłosierdzie Boga, który wybacza, nie łagodzi rany wynikającej z porażki i nie wymazuje oznak naszego grzechu... . . TEOLOGIA I PRAKTYKA KOŚCIOŁÓW PRAWOSŁAWNYCH . . . . . . . . . I. Kilka stereotypów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Zasadnicza kwestia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Nauczanie aktualne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Uznane przyczyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Zgoda na nowy ślub . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Kryteria interpretacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Podejście do tekstów biblijnych . . . . . . . . . . 2. Kryteria orientacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Doktryna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Szybki przegląd różnych stanowisk na ten temat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Jakość interwencji Kościoła . . . . . . . . . . . . 3. Oikonomia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Prawosławna krytyka tej praktyki . . . . . . . VI. Na zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55 55 56 69 79 86 88 89

90 93 93 97 99 99 101 106 106 111 116 117 119 123 127 129

WPROWADZENIE

„Poważny przypadek” „Pan jest blisko skruszonych w sercu”: to zdanie z psalmu, jakim kardynał Dionigi Tettamanzi, arcybiskup Mediolanu, zatytułował swój serdeczny list do małżonków znajdujących się w separacji, rozwiedzionych i pozostających w nowym związku1. O ile niektórzy odnieśli wrażenie, że Magisterium zbliża się bardziej do wiernych rozwiedzionych, którzy zawarli nowe małżeństwo, to inni odczuli to jako zwiększenie dystansu: „Skoro Pan jest blisko nas, to dlaczego Kościół nas odsuwa?”. Dystans wydaje się rażący w przypadkach, kiedy jakiś pojedynczy duchowny twardo traktuje i nieuprzejmie odprawia bezpośrednio zainteresowanych wbrew nauczaniu Kościoła, wielokrotnie zalecanemu 1

D. Tettamanzi, Il Signore è vicino a chi ha il cuore ferito (Sal 34, 19). Lettera agli sposi in situazione di separazione, divorzio e nuova unione, Centro Ambrosiano, Milano 2008.

w oficjalnych dokumentach. Jednak dystans Kościoła nie musi objawiać się w suchym tonie i zgorszonych okrzykach jednego z jego przedstawicieli: żeby taki dystans — i to znaczny — stworzyć czasami wystarczy nieprzychylne spojrzenie praktykującego konformisty bądź źle skrywane komentarze bliskich współpracownic parafii. Jednak nie jest to najbardziej przykre odczucie: krótko mówiąc, także w radosnym przyjęciu, jakie miłosierny Ojciec ma dla powracającego syna marnotrawnego, pojawia się nadąsana mina starszego brata, który oburzony zachowaniem młodszego brata pragnąłby, aby tamten się nie pojawi. Paradoksalnie, serce bardziej boli i zastanawia się i jest bardziej zagubione — moglibyśmy sobie wyobrazić, tłumacząc znaną przypowieść Łukasza — kiedy syn marnotrawny zostaje przyjęty w domu uprzejmie i ciepło, posadzony przy dobrze zastawionym stole, wśród radosnych śpiewów i życzliwych słów, lecz... nie może dostać wyśmienitej porcji pokarmu, który króluje na uczcie. Skoro Pan jest blisko skruszonych w sercu, to dlaczego Kościół zabrania osobom zranionym w sercu wchodzić w żywy i intymny kontakt z Nim? Są dwie możliwości: albo nauka Kościoła jest fałszywa, a Pan nie jest tak miłosierny jak się mówi, albo nauka jest prawdziwa, lecz Kościół staje między Pasterzem a zagubionymi owieczkami, uniemożliwiając Mu wzięcie ich na ramiona i radosne odniesienie do domu. Często w ten sposób odbierana jest aktualna postawa Kościoła katolickiego względem osób rozwiedzionych i powtórnie zawierających związek

małżeński, zwłaszcza w kwestii wykluczenia ich z sakramentów. Właśnie stąd, z tej alternatywy nie do przyjęcia — że Pan bądź Kościół pozbawiony jest miłosierdzia — bierze się ta książka2, której celem nie jest rozwiązanie problemu, który z uwagi na swą wagę nie raziłby wśród listy spraw do omówienia na synodzie biskupim, lecz raczej uwolnienie go z ograniczonych perspektyw, jakie często go więżą. Autorzy nie twierdzą, że widzą problem lepiej niż inni, lecz pragnęliby skromnie pomóc tym wszystkim, którzy są zainteresowani zrozumieniem i zgłębieniem tej kwestii, pokonując poczucie, że są odsunięci na boczny tor, ponieważ nie posiadają żadnego punktu odniesienia bądź tylko częściowe punkty odniesienia. Pragną wprowadzić czytelnika w tę delikatną i złożoną kwestię dostarczając odpowiednich kart, by można było rozegrać partię. Przede wszystkim wierzących, lecz również niewierzących, którzy — powiedzmy to bez kąśliwości — nie zawsze, kiedy w grę wchodzi Kościół, są wolni od uprzedzeń. Najoczywistszym rozwiązaniem jest przypatrzenie się nauce trzech podstawowych chrześcijańskich wyznań — katolickiego, protestanckiego i prawosławnego — na temat wiernych, którzy w wyniku zakończonych niepowodzeniem małżeństw, wstępują w nowy związek małżeński.

Książka przedstawia refleksje trzech autorów przeprowadzone z okazji Interdyscyplinarnego Dnia ogłoszonego 22 listopada 2008 roku przez Seminarium Teologiczne Diecezji Mediolanu, której należą się serdeczne podziękowania za udostępnienie tekstów wystąpień opublikowanych wcześniej w teologicznym czasopiśmie seminaryjnym La Scuola Cattolica 3/2009.

Poza zaprezentowaniem tematu w ujęciu ekumenicznym — do którego często się nawiązuje, lecz rzadko się go prezentuje, a który niniejsza książka ukazuje syntetycznie i synoptycznie — trojakie spojrzenie ma tę zaletę, że pokazuje, w jaki sposób wspólna wiara trzech wyznań w nierozerwalność chrześcijańskiego małżeństwa, inaczej jest przez nie interpretowana w odniesieniu do wydarzenia, jakim jest jego rozpad. Żadne z trzech wyznań, pozostając posłusznym wiernej — aż do śmierci — miłości Chrystusa, nie idzie na ustępstwa w kwestii zasady nierozerwalności małżeństwa, które dla chrześcijan jest darem otrzymywania i dawania świadectwa. Jednak, w różny sposób wyznania pojmują żywy kontakt z miłością Chrystusa, który dla wspólnoty protestanckiej, w przeciwieństwie do Kościołów katolickiego i prawosławnego, nie ma charakteru sakramentalnego. Przede wszystkim, inny nacisk kładzie się w tych wyznaniach na dwie niezbędne potrzeby: prawdy miłości Chrystusa i miłosierdzia względem ludzkiej miłości. W Kościele katolickim ważniejszy jest ten pierwszy aspekt, zaś w prawosławiu i protestantyzmie drugi. Praktyki trzech wyznań chrześcijańskich przedstawione są z katolickiej perspektywy nie dlatego, że nauka katolicka ma je osądzać, lecz dlatego, że pragniemy, by czytelnik mógł ją lepiej zrozumieć poprzez porównanie z wyznaniami protestanckimi i prawosławnymi. Z tego powodu część poświęcona nauce katolickiej ma charakter bardziej problemowy, zaś części dotyczące dwóch pozostałych wyznań są bardziej informacyjne.

Trzy perspektywy Krótkie zaprezentowanie treści trzech części książki pozwoli czytelnikowi lepiej orientować się w lekturze. Pierwsza część, autorstwa Aristida Fumagalli, poświęcona nauce katolickiej, została zainspirowana powszechnym przekonaniem, że nie jest ona zgodna z ewangelicznym miłosierdziem. Autor, przedstawiając najpierw doktrynalne punkty odniesienia i duszpasterskie kryteria, udowadnia jednak, że aktualnej nauce nie brakuje miłosierdzia. Rozmyślając później nad nierozerwalnością chrześcijańskiego małżeństwa i bolesnymi losami tych, którzy je przeżywają, autor zastanawia się, czy aktualna dyscyplina jest wystarczająco miłosierna. Skupia się, w szczególności, na sytuacji, w której związek małżeński, choć kanonicznie ważny, nieodwołalnie rozpadł się. Czy nowopowstały związek, w którym tworzące go osoby starałyby się żyć zgodnie z miłością Chrystusa, jest zupełnie nie do pogodzenia z doktryną o nierozerwalności małżeństwa? Czy umieszczenie chrześcijańskiego małżeństwa w dramacie historii zbawienia, już odkupionej, lecz jeszcze zranionej grzechem, nie sugeruje zachwiania w równowadze między prawdą miłości Chrystusa a miłosierdziem, z uwagi na omylność chrześcijan? W bolesnych i delikatnych rozważaniach na temat coraz bardziej powszechnej sytuacji osób, które z kanonicznego punktu widzenia żyją w nieprawidłowej sytuacji małżeńskiej, ważne i dobrze wróżące są związki niemałej ilości wiernych rozwiedzionych, którzy wstąpili w nowy związek

małżeński szczerze i poważnie zaangażowanych w chrześcijańskie życie. Druga część, której autorem jest Alberto Conci, przedstawia w ogólnych zarysach praktykę protestancką, skupiając się przede wszystkim na tle historycznym. W pierwszych wiekach chrześcijaństwo z jednej strony akceptuje formę małżeństwa cywilnego, jaka rozwinęła się w ramach prawa rzymskiego, zaś z drugiej zaczyna teologiczne opracowanie tematu, co doprowadzi do uznania sakramentalnej rzeczywistości samego małżeństwa. Wybór Teodozjusza, by małżeństwo opierać na „zgodzie”, popycha Kościół do opracowania kościelnej formy małżeństwa i stwierdzenia, że jest niewystarczające i niebezpieczne uznanie ważności małżeństwa opartego jedynie na zgodzie małżonków. Średniowieczna scholastyka zgłębia temat sakramentalności, wprowadzając elementy, które sprawią, że Sobór Trydencki wyda dekret Tametsi. Przeciwstawiając się sakramentalnej doktrynie katolickiej, protestancka Reformacja nie omieszka także skrytykować wizji sakramentu małżeństwa. Mimo tego, również dla Lutra małżeństwo pozostaje nierozerwalne i taki pogląd pozostaje prawie że niezmieniony we wszystkich wspólnotach protestanckich, mimo że stanowiska co do różnych aspektów zróżnicują się przez wieki. Uznanie wartości nierozerwalności prowadzi do wydania negatywnej opinii na temat rozwodu, który jednak zostaje uznany pod określonymi warunkami jako zgodny z prawem wybór, chociaż nigdy nie może być traktowany jako zasadniczo dobra opcja. Wyznania protestanckie opracowały różne opinie także na temat pra-

wowitości ponownego małżeństwa. Jest to bodźcem nie tylko do teologicznego opracowania tematu, lecz także do rozwoju duszpasterstwa dla wsparcia osób rozwiedzionych. Trzecia część, zredagowana przez Marca Paleariego, pokazuje, w jaki sposób znajomość prawosławnej praktyki i refleksji na temat rozpadu sakramentalnego związku małżeńskiego może być inspirująca dla zachodniej teologii. Autor, będąc świadomym licznych tradycji i kontekstów, stara się przedstawić niektóre kryteria, które pozwolą zrozumieć, jak i dlaczego Kościoły prawosławne zgodziły się, by chrześcijanie mogli zawierać drugie i trzecie małżeństwo. Począwszy od biblijnych fragmentów, mówiących o nierozerwalności sakramentalnego związku między mężczyzną a kobietą, pasterze rozszerzyli interpretację wyjątków podanych w Biblii dla duchowego dobra wiernych poranionych rozpadem małżeństwa. Praktyka ta sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa, lecz zachowuje również współcześnie świeżość: prawosławne magisterium, pod postacią synodu, udoskonala najlepsze sposoby rozpoznania śladów chrześcijańskiej miłości w relacji, która powstaje po rozpadzie związku sakramentalnego. Kierunki wschodniej teologii zgłębiają racje i ograniczenia takiej praktyki, nie ukrywając wątpliwości i trudności. Zastanawianie się nad „sakramentalną jakością” drugiego i trzeciego małżeństwa między ochrzczonymi sugeruje owocny rozwój rozważań teologicznych, w świetle nigdy w pełni niezbadanego bogactwa daru łaski, z której różne chrześcijańskie tradycje czerpią naukę duszpasterską.

Ewangeliczna zasada Kluczem do lektury, przy porównaniu różnych nauk katolicyzmu, protestantyzmu i prawosławia, może być wspólne dla tych wyznań przykazanie Pana, dotyczące nierozerwalności małżeństwa: „Co Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela” (Mt 19, 6), w stosunku do którego katolicyzm i protestantyzm zajmują dwa przeciwstawne bieguny, zaś prawosławie mieści się pośrodku. W Kościele katolickim zasada ta interpretowana jest zwykle w ujęciu metafizyczno-prawnym, tak że kanoniczna ważność małżeństwa jest utożsamiona z Boską nierozerwalnością: w konsekwencji rozwód jest absolutnie wykluczony. W protestantyzmie, z uwagi na to, że małżeństwo nie jest sakramentem, zasada nierozerwalności interpretowana jest w znaczeniu powołaniowo-moralnym: ludzki wymiar małżeństwa tak bardzo wpływa na chrześcijańską rzeczywistość, że rozpad związku małżeńskiego niszczy także więź religijną. Stąd rozwód i ponowne małżeństwo są zgodne z prawem. Kościół prawosławny, stojący jakby pomiędzy dwiema skrajnymi postawami katolicyzmu i protestantyzmu, w swojej nauce zainspirowanej oikonomią potwierdza nierozerwalność związku małżeńskiego, lecz równocześnie miłosiernie wychodzi naprzeciw ludzkim słabościom: dlatego zgadza się na drugie, a nawet trzecie małżeństwo, które jednak zawierane jest wedle innego rytuału niż pierwsze. Zgodnie z przyjętym założeniem, że chodzi o powiększenie wiedzy, a nie o wydanie opinii na ten temat, która ostatnio w Kościele katolickim zarezer-

wowana jest dla nauczania papieża i biskupów, autorzy nie przedstawiają końcowych tez. Raczej starają się słuchać głosów tych wszystkich — zajmujących różne stanowiska w Kościele: biskupów, teologów, wiernych rozwiedzionych, którzy zawarli ponowny związek małżeński, czy należących do różnych wyznań chrześcijańskich: katolików, protestantów, prawosławnych — którzy wierzą w nierozerwalną miłość Chrystusa i cierpią z powodu ran, wynikających z rozpadu małżeństw religijnych. Ponieważ zamiarem naszym było dotarcie do wielu osób, to zdecydowaliśmy się na taką objętość książki i język, który umieszczałby ją między teologicznym studium a bardziej popularnym przekazem kościelnym, co — zważywszy na złożony charakter zagadnienia — nie było wcale łatwym zadaniem: każdy czytelnik musi sam zdecydować czy udało nam się osiągnąć cel. Oddając ten tekst do druku mamy nadzieję, że ułatwimy komunikację wewnątrz Kościoła, przełamując sztywny schemat, który po jednej stronie umieszcza duszpasterzy, opowiadających się za surowym przestrzeganiem nauki, a z drugiej ludzi, dzielących się na milczące owieczki i kłótliwe kozły. Pójście ścieżką indywidualną, nie bacząc na wspólną drogę Kościoła, jest rozwiązaniem nie do przyjęcia. Droga wiodąca do ziemi obiecanej nie jest przedsięwzięciem indywidualnym, lecz wędrówką ludu, może długotrwałą jak czterdzieści lat Izraela na pustyni, lecz nie dla siebie, ale dla dzieci które będą cieszyły się tym, co ojcowie być może zobaczą jedynie z daleka: ściślejszym połączeniem wierności i łaskawości. A.F.

NAUKA KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO I PERSPEKTYWY ROZWAŻAŃ

Aktualna nauka katolicka W porównaniu z innymi chrześcijańskimi wyznaniami — prawosławnym i protestanckim — aktualna nauka Kościoła katolickiego na temat wiernych rozwiedzionych, którzy wstąpili ponownie w związek małżeński, wydaje się być najsurowsza3. Bowiem faktycznie wyklucza możliwość wstąpienia w nowy sakramentalny związek, kiedy poprzednie ważne małżeństwo skończyło się porażką4. 3

W niniejszej pracy rozwijam rozważania przeprowadzane podczas wcześniejszych badań, które pozwalam sobie tutaj przedstawić: „Il dibattito sui divorziati risposati. Al di là dell’opposizione tra norma oggettiva e coscienza soggettiva”, La Scuola Cattolica 127/5 (1999), 513-566; „Situazioni irregolari. Il dibattito teologico e pastorale”, Rivista di Teologia Morale 33/132 (2001), 509-516; „Le situazioni matrimoniali irregolari. Disciplina ecclesiale e misericordia evangelica”, La Rivista del Clero Italiano 85/7-8 (2004), 530-540.

Syntetyczne i wiarygodne przedstawienie katolickiej nauki można znaleźć w: Kongregacja do Spraw Nauki Wiary, Sulla

To nie wszystko. Nauka katolicka nie pozwala przyjmować innych sakramentów, zwłaszcza nie udziela sakramentalnego rozgrzeszenia i nie zezwala przystępować do komunii eucharystycznej. Ponadto, nie pozwala osobom znajdującym się w małżeńskiej sytuacji określonej przez prawo kanoniczne jako „nieprawidłowa” — ochrzczonym, którzy żyją more uxorio bez sakramentu małżeństwa5 — wypełniać zadań kościelnych, które wymagają szczególnego świadectwa życia chrześcijańskiego: służby liturgicznej (lektor, nadzwyczajny szafarz Eucharystii), służby katechetycznej (nauczyciel religii, katecheta), służby duszpasterskiej (członek rad duszpasterskich). W końcu, chociaż nie ma ku temu przeciwwskazań, odradza się wiernym rozwiedzionym, żyjącym w nowych związkach, by pełnili funkcję świadków na ślubie6. pastorale dei divorziati risposati. Documenti, commenti e studi (= Documenti e studi 17), Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 1998; a w szczególności odnośnie Kościoła włoskiego w: Konferencja Episkopatu Włoch, Direttorio di Pastorale Familiare per la Chiesa in Italia. Annunciare, celebrare, servire il „Vangelo della Famiglia”, Fondazione di Religione „Santi Francesco d’Assisi e Caterina da Siena”, Roma 1993, n. 207-234. W celu zapoznania się z bardziej aktualnymi naukami należy przeczytać: L. Mazzola, „L’evoluzione della normativa ecclesiale”, w F.P. Puleo (ed.), Quale comunione? Divorziati risposati e sacramenti (= Itinerari etici 7), Città Nuova, Roma 2009, 19-63. 5

W oparciu o tę definicję, „nieuregulowana sytuacja małżeńska” odnosi się również do ochrzczonych żyjących bez ślubu bądź posiadających jedynie ślub cywilny, których zresztą dotyczy cała nauka przewidziana dla osób ochrzczonych, znajdujących się w sytuacji nowego związku, czyli rozwiedzionych, znajdujących się w nowych związkach małżeńskich czy tylko mieszkających ze sobą.

Por. J. Ratzinger, „Wprowadzenie”, w: Kongregacja do Spraw Nauki Wiary, Sulla pastorale dei divorziati risposati, 7-29: 16-17; por. także Konferencja Episkopatu Włoch, Direttorio di Pastorale Familiare, n. 218.

W obliczu tej surowej postawy rodzi się podejrzenie, że Kościół katolicki nie jest matką, lecz macochą, i to przede wszystkim względem tych, którzy bardziej potrzebują miłosierdzia, ponieważ poranieni są niepowodzeniem poprzedniego związku małżeńskiego. Na obliczu Kościoła, zamiast przychylnego uśmiechu ewangelicznego miłosierdzia, pojawić by się miał grymas posępnej surowości nieugiętej sprawiedliwości. Podejrzenie to rzeczywiście znajduje potwierdzenie w kościelnej rzeczywistości, jak zauważył kardynał Dionigi Tettamanzi, arcybiskup Mediolanu, w Liście do małżonków w stanie separacji, rozwodu i ponownego związku: „Z pewnością niektórzy z Was doświadczyli pewnych trudności w relacjach ze wspólnotą kościelną: być może w swojej tak trudnej i bolesnej sytuacji poczuli się niezrozumiani, być może nie znaleźli nikogo, kto byłby gotowy wysłuchać i pomóc; być może niejednokrotnie musieliście wysłuchać słów, które miały posmak osądu bez miłosierdzia czy potępienia bez możliwości odwołania. Wszystko to mogło spowodować wzrost przekonania o byciu porzuconym bądź odrzuconym przez Kościół”7. Jednak to co zostaje zakwestionowane, to nie pojedyncze wrogie zachowanie jakiegoś duszpasterza czy wiernego, jakie niestety wciąż jest możliwe, 7

D. Tettamanzi, „Pan jest blisko skruszonych w sercu” (Ps 34, 19). List pasterski do małżonków w stanie separacji, rozwodu i ponownego związku, tłumaczenie na polski ks. Wojciech Surmiak.

lecz teoria dyscyplinarna, która w imieniu Kościoła zostaje narzucona. Czy wykluczenie z pełnego uczestnictwa w życiu kościelnym nie ma posmaku kary nałożonej na tego, kto się pomylił? A, zakładając nawet, że błąd był zawiniony, czy taka nauka nie kłóci się ze słowami Jezusa do faryzeuszy, którzy oburzali się, że siedzi przy stole z celnikami i grzesznikami: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Idźcie i starajcie się zrozumieć co znaczy: Chcę raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Mt 9, 12-13). Wychodząc od tego szerzącego się wśród opinii publicznej podejrzenia, nie tylko poza, lecz również wewnątrz Kościoła katolickiego, rozwiniemy nasze rozważania i podzielimy je na dwie części. W pierwszej części postaramy się rozwiać wątpliwości na temat aktualnej nauki katolickiej, ukazując, że nie jest ona pozbawiona ewangelicznego miłosierdzia. W drugiej części, starając się rozpoznać główne zagadnienia teologicznej dyskusji na ten temat, zwrócimy uwagę na niektóre problemy8.

Zważywszy na niewielkie rozmiary niniejszej pracy, na temat aktualnej nauki odsyłam zainteresowanych historycznym rozwojem kościelnej praktyki do eseju G. Pelland, „La pratica della Chiesa antica relativa ai fedeli divorziati risposati”, w: Kongregacja do Spraw Nauki Wiary, Sulla pastorale dei divorziati risposati, 99-131, w którym zostają zrecenzowane i omówione główne badania przeprowadzane na ten temat.

Skoro Bóg jest blisko skruszonych w sercu, to dlaczego Kościół wzbrania osobom zranionym w sercu wchodzić w żywy i intymny kontakt z Nim? Są dwie możliwości: albo nauka Kościoła jest fałszywa, a Pan nie jest tak miłosierny jak się mówi, albo nauka jest prawdziwa, lecz Kościół staje między Pasterzem a zagubionymi owieczkami, uniemożliwiając mu wzięcie ich na ramiona i radosne odniesienie do domu. Często w ten sposób odbierana jest aktualna postawa Kościoła katolickiego względem osób rozwiedzionych i powtórnie zawierających związek małżeński, zwłaszcza w kwestii wykluczenia ich z sakramentów. Właśnie stąd, z tej alternatywy nie do przyjęcia – że Pan bądź Kościół pozbawiony jest miłosierdzia – bierze się ta książka, której celem jest wyjaśnienie problemu i uwolnienie go z ograniczonych opinii jakie często go opisują.

Wydawnictwo Franciszkanów Bratni Zew

Zapraszamy do księgarni internetowej www.bratnizew.pl

Patroni medialni

ISBN: 978-83-7485-148-0