BRUZZ - editie 1721 by bruzz.be

#1721

WEEKBLAD HEBDOMADAIRE WEEKLY EEN UITGAVE VAN VLAAMS-BRUSSELSE MEDIA VZW

FLAGEYPLEIN 18 PLACE FLAGEY

1050 ELSENE/IXELLES AFGIFTEKANTOOR ANTWERPEN X P303153

INTERVIEWS

A N A LY S E S

09 | 09 | 2020

TIPS

RIJEN AAN DE VOEDSELBANK WORDEN ELKE DAG LANGER

‘Nooit gedacht dat ik hier zou staan’

ARCHITECTEN LEO VAN BROECK EN OANA BOGDAN WILLEN AMBITIE ZIEN

‘Het ontbreekt Brussel aan verbeelding’

PIERRE DEBUSSCHERE, VISIONARY BETWEEN BEYONCÉ’S GARDEN AND 254FOREST

‘You make your own journey in art’

COLOFON BRUZZ

Inhoud | Sommaire | Inside

Flageyplein 18, 1050 Brussel, 02-650.10.65 ABONNEMENTEN

Josiane De Troyer (abo@bruzz.be), 02-650.10.80, Gratis in Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Rest van België: 25 euro per jaar; IBAN: BE98 3631 6044 3393 van Vlaams Brusselse Media vzw Buiten België: 30 euro per jaar. OPLAGE : 62.609 exemplaren. ADVERTEREN?

Marthe Paklons, 02-650 10 61 sales@bruzz.be DISTRIBUTIE

Ute Otten, 02-650.10.63, ute.otten@bruzz.be ALGEMENE DIRECTIE

Dirk De Clippeleir HOOFDREDACTIE

Kristof Pitteurs (algemeen hoofdredacteur), Mathias Declercq CULTUUR & UIT

Gerd Hendrickx

REDACTIE

Eva Christiaens, Sara De Sloover, Kris Hendrickx, Bettina Hubo, Jasmijn Post, Kurt Snoekx, Sophie Soukias, Roan Van Eyck, Steven Van Garsse, Maarten Verdoodt, Tom Zonderman

Oana Bogdan en Leo Van Broeck

“Covid-19 heeft de pijnpunten van Brussel wel blootgelegd. We hebben niet de juiste woningen in de stad”

MEDEWERKERS

Nicolas Alsteen, Gilles Bechet, Michaël Bellon, Patrick Jordens, Tom Peeters, Niels Ruëll, Nick Trachet, Tom Van Bogaert, Michel Verlinden EINDREDACTIE

Karen De Becker, Geert Van der Hallen, Sophie Soukias VORMGEVING

Heleen Rodiers, Ruth Plaizier VERTALING

John Arblaster, Frédérique Beuzon, Martin McGarry, Laura Jones FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE

Bart Dewaele, Kim, Wauter Mannaert, Noémie Marsily, Steve Michiels, Ivan Put, Saskia Vanderstichele, Wide Vercnocke

Voer uw evenement in op Encodez votre événement sur Enter your event on www.agenda.brussels VERANTWOORDELIJKE UITGEVER

Kristof Pitteurs Flageyplein 18, 1050 Elsene. Bruzz is een uitgave van de Vlaams Brusselse Media vzw, wordt gedrukt op de persen van Eco Print Center (De Persgroep) en wordt gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Interview

“Dit is geen boek over pedofilie, maar sommigen zullen zich daarop blindstaren”

« Clamer sur scène que je suis séropositif est un acte artistique et politique »

Stripmaker Ben Gĳsemans werkte zes jaar aan ‘Aaron’, de opvolger van zĳn veelgeprezen ‘Hubert’

Le spectacle POZ! de Matteo Sedda est à voir dans le cadre du PrideFestival

SOUND OF THE CITY Meld nieuws

Hebt u nieuws uit Brussel, dan kunt u ons dat melden via het WhatsApp-nummer 0489-988.988 Persberichten kunnen via

nieuws@bruzz.be

9 SEPTEMBER 2020

NOG MEER

In de nieuwe reeks ‘Sound of the City’ vertellen BRUZZ-dj’s over inspirerende stadsgeluiden en muziek. In de eerste aflevering heeft dj Mambele het over trams, een zee van verkeer en muzikale ontdekkingen in Sint-Gillis. Via Youtube en Instagram: @bruzz.be

Edito 0 4 De week

Nieuwsoverzicht

In beeld In de voetsporen

Samenleving Waar raken we besmet?

Reportage Meer mensen gaan naar voedselbanken

Eye-catcher Thunderblender

Bas les masques Rosine Mbakam

Film La cravate, The personal History of David Copperfield, Le bonheur des uns

Expo Marcin Dudek: Slash & Burn I

Eat & Drink Myro

Interview Pierre Debusschere

Big City Neutrale zones

Nick Trachet Postelein

Terugblik

Het Machtensstadion in Molenbeek is honderd jaar oud De koninklĳke prinsen Leopold en Karel openden mee het stadion, terwĳl de muziekkapel de Brabançonne speelde

STARTEN IN CORONATIJD Ondernemen in deze coronatijden? Bettina Hubo volgt een aantal starters in de Dansaertwijk, die ondanks de crisis toch durven te springen. Volgende week in BRUZZ magazine

VERANTWOORDELIJKHEID

Het was een eenvoudige vraag: wie beslist wanneer de Brusselse scholen overschakelen van code geel naar code oranje? Het antwoord was – in het licht van de afgelopen maanden – weinig verrassend: Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts wees naar Brussels minister-president Rudi Vervoort. Diens kabinet wees naar Ben Weyts. Het zou een running joke kunnen worden, ware het niet zo triest. Want terwijl onze excellenties kibbelen over wie waarvoor is bevoegd, voltrekt zich onder het raam van hun kabinetten een sociaal en economisch bloedbad. Het faillissement bedreigt één horecazaak op de vier, zelfstandigen in de cultuur- en eventsector zitten al een half jaar zonder inkomen, voor het eerst in maanden stijgt de jeugdwerkloosheid opnieuw, het leger daken thuislozen groeit dagelijks en – zoals u in dit magazine kan lezen – de rij voor de voedselbanken wordt maand na maand langer. Wie tot voor de coronacrisis net de eindjes aan elkaar knoopte, slaagt daar niet meer in en zinkt in een moeras van uitzichtloosheid. In Brussel nog meer dan in Vlaanderen. Je hoopt dat men dat ook in en rond de Wetstraat weet. Maar bij het zien van het zwartepieten over bevoegdheden en het Echternachgewijs schuifelen naar een regering, vraag je je toch af of onze gekozenen wel beseffen hoe groot hun verantwoordelijkheid is.

RESPONSABILITÉ

La question était pourtant simple : qui décide quand les écoles de Bruxelles passent du code jaune au code orange ? Et la réponse n’est pas surprenante, au vu des derniers mois : le ministre flamand de l’enseignement Ben Weyts a désigné le ministre-président de Bruxelles Rudi Vervoort. Son cabinet a désigné Ben Weyts. Ce qui pourrait être une farce, si ce n’était pas si triste. Car, pendant que nos excellences se disputent pour savoir qui est compétent pour quoi, un carnage social et économique a lieu sous les fenêtres de leur cabinet. La faillite menace une entreprise de l’horeca sur quatre, les indépendants du secteur de la culture et de l’événementiel sont sans revenus depuis six mois, le chômage des jeunes augmente à nouveau pour la première fois depuis des mois, l’armée des sans-abri s’accroît de jour en jour et, comme vous pouvez le lire dans ce magazine, la file devant les banques alimentaires s’allonge de mois en mois. Ceux qui arrivaient encore à joindre les deux bouts avant la crise du coronavirus ne sont plus en mesure de le faire et s’enfoncent dans un marécage de désespoir. À Bruxelles encore plus qu’en Flandre. On espère que les gens de la rue de la Loi et des environs le savent aussi. Mais quand on voit le jeu des reproches avec les compétences et le long et pénible processus de formation d’un gouvernement, on se demande si nos élus se rendent compte de l’ampleur de leur responsabilité.

RESPONSIBILITY

It was a simple question: who decides when the schools in Brussels switch from code yellow to code orange? In light of the past few months, the answer was not very surprising: Flemish Minister of Education Ben Weyts pointed to Minister-President of Brussels Rudi Vervoort. His cabinet, in turn, pointed to Ben Weyts. It could be a running joke, if it were not so sad. Because while our excellencies bicker about who has what authority, a social and economic bloodbath is taking place beneath the windows of their respective cabinets. One in four hospitality and catering industry businesses is threatened with bankruptcy, freelancers in the cultural and event sector have had no income for the past six months, youth unemployment is rising again for the first time in months, the army of the homeless and roofless is growing by the day, and – as you can read in this magazine – queues at food banks are growing longer every month. Those who were just about able to make ends meet before the corona crisis are no longer able to do so and are sinking into a quagmire of hopelessness. And Brussels is worse hit than Flanders. One would hope that those in and around the Wetstraat/rue de la Loi would know that too. But watching all the finger pointing and vacillating towards a new government as though it were the procession of Echternach, one wonders whether our elected officials realize how great their responsibility actually is.

KRISTOF PITTEURS, hoofdredacteur 9 SEPTEMBER 2020

I 3

De week

NA DE GEWELDDADIGE INCIDENTEN TEGEN POLITIE EN BRANDWEER IN DE MAROLLEN

Brusselse brandweer wil staken voor meer steun Vier molotovcocktails tijdens één interventie. Zaterdagavond werd de Brusselse brandweer zelf het slachtoffer van geweld in de Marollen, een dag nadat een politiepatrouille er al met stenen was bekogeld. De vakbonden zijn het meer dan beu. “We geloven niet meer in de politiek.” — EVA CHRISTIAENS

BRUZZ | DE WEEK

Maandagnamiddag zaten de vakbondslieden van de brandweer samen met Brussels staatssecretaris Pascal Smet (one.brussels). Die laatste had ’s ochtends al bij Radio 1 gezegd dat hij hard wil optreden tegen de jongeren die zaterdagavond molotovcocktails naar de brandweer gooiden. En hard optreden, dat moet volgens Smet via een kordate opvolging door het parket, met straffen die snel genoeg volgen op de feiten. “Iedereen moet zijn hand in eigen boezem steken,” aldus Smets woordvoerster Reine Nkiambote aan BRUZZ. “Zowel wij – het Gewest – als de gemeenten, justitie, hulpverleners, wijkagenten en straathoekwerkers moeten structureel overleg houden om een oplossing te zoeken.” VSOA-vakbondscommissaris Eric Labourdette was

niet ontevreden na het overleg. “Smet heeft naar ons geluisterd en hij begrijpt onze problemen. Hij wil een werkgroep oprichten.” Donderdag zitten vakbonden en het kabinet van Pascal Smet opnieuw samen. “Maar als het een werkgroep wordt om ons bezig te houden, hoeft het niet. Het personeel wil vandaag concrete acties.” Want de situatie loopt wel degelijk de spuigaten uit, aldus Labourdette. “Ik ben al 32 jaar brandweerman in Brussel, maar heb nooit eerder zoveel geweld meegemaakt als de afgelopen twee jaar. Een molotovcocktail is echt erg. Zoiets wordt gebruikt in oorlogszones. En het ligt niet aan één enkele wijk: in heel Brussel kunnen deze dingen gebeuren.” Want waren het afgelopen weekend de

Manneken Pis eert zorgpersoneel

9 SEPTEMBER 2020

1.200 Zo’n 1.200 man verzamelen zondagnamiddag aan de Kunstberg om meer aandacht te vragen voor de gevolgen die de coronacrisis heeft op de evenementensector. De politie deelt de manifestanten op in twee blokken, zodat de veiligheidsmaatregelen gerespecteerd kunnen worden.

van verbale agressie worden meegerekend. Een jaar eerder was dat nog een kwart minder: 31 gevallen. “We zien het geweld jaar na jaar toenemen,” zegt Labourdette van de VSOA. “Daarom hebben we een staking aangekondigd. Volgende week zitten we samen met de andere vakbonden. We zullen solidair zijn, één front vormen en eerst een personeelsvergadering vragen. Daarna kijken we wat we doen.” Intussen kondigde staatssecretaris voor Brandbestrijding en Brandweer Smet alvast aan om camera’s op de

brandweerwagens te installeren. Dat noemt Labourdette een maat voor niets. “In vlammen of rook zie je met zo’n camera of bodycam niets en bovendien is het dan al te laat,” vindt de vakbondsman. “Dit heeft alles te maken met een lakse houding van de politiek en van het parket: de jongeren worden te snel vrijgelaten en Brussel heeft geen gedegen preventieplan. We geloven er niet meer in.”

LIK-OP-STUK De politie van BrusselHoofdstad-Elsene ging maandag al preventief op zoek naar glas en projectielen op de daken van enkele

Annie Cordy (92) overleden De Lakense zangeres en actrice Annie Cordy overlijdt vrijdag in de buurt van het Zuid-Franse Cannes. Ze werd 92. Cordy is vooral bekend in Wallonië en Frankrijk, maar kan prat gaan op een carrière van internationale allure: ze verkocht wereldwijd meer dan vijf miljoen platen, speelde mee in zeventien films en had hoofdrollen in tientallen musicals en theaterstukken. De Stad Brussel opent maandagochtend in het stadhuis een rouwregister voor Annie Cordy.

De Stad Brussel geeft zaterdagochtend, in samenwerking met De helden van Iris, een nieuw kostuum aan Manneken Pis. Het beroemde Ketje hult zich in een nieuw ensemble dat alle zorgberoepen vertegenwoordigt. Het kostuum is een ode aan de verpleegkundigen, het onderhoudspersoneel, de zorgkundigen, de artsen, de administratief medewerkers, het technisch personeel en iedereen die de ziekenhuizen mee draaiende heeft gehouden.

molotovcocktails, dan werden twee weken eerder al glazen flessen naar de brandweer gegooid in de Sippelbergwijk in Molenbeek. Nog eens twee weken daarvoor werd een brandweerman opzettelijk geslagen door een man die hij zelf uit het kanaal had gered. “Tot nu toe kregen we al een twintigtal meldingen van agressie tegen ons personeel in 2020,” zegt brandweerwoordvoerder Walter Derieuw. De incidenten van dit weekend zijn daar nog niet bijgeteld. “Het zijn nu toevallig tweemaal zeer ernstige feiten in een korte tijd. We zullen pas aan het eind van het jaar kunnen zeggen of het aantal gevallen van agressie toeneemt of daalt.” In 2019 kreeg de brandweer 43 meldingen van geweld. Ook gevallen

CARTOON

Jongeren gooiden de ramen van een crèche in, staken vuilnisbakken en een bestelwagen in brand, en gooiden molotovcocktails naar de brandweer.

KIJK OP DE WEEK

gebouwen in de Marollen. Maar als het gaat over een overkoepelende aanpak, dan is Brussels minister-president Vervoort bevoegd voor het gewestelijke veiligheidsbeleid, samen met de Hoge Ambtenaar voor preventie en veiligheid. Hij laat de communicatie voorlopig over aan staatssecretaris Smet en plant nog geen crisisberaad. Ook voor het parlementaire debat is het wachten op de eerstvolgende vergadering volgende week, tot onvrede van oppositiepartijen N-VA en CD&V die aandringen op een sneller crisisoverleg met alle burgemeesters en

politiezones. En voor een lik-op-stukbeleid tegen de jongeren in kwestie, is justitie aan zet – een federale aangelegenheid. “We vragen gewoon effectieve vervolging van wie ons aanvalt,” zegt Derieuw. “Op langere termijn moet zeker onderzocht worden wat die jongeren tot zo’n gedrag aanzet. Ik hoop dat het tijdelijke frustraties zijn, maar het kan ook een sociaal, economisch of opvoedingsprobleem zijn. Dat kunnen we pas uitzoeken nadat we hen duidelijk hebben gemaakt dat deze feiten ontoelaatbaar zijn.”

We krijgen namen van koninginnen, van culturele en van strijdvaardige vrouwen, ook uit Congo Brusselaars mogen zelf een nieuwe, vrouwelijke naam kiezen voor de Leopold II-tunnel en dat leverde duizenden voorstellen op, zo zegt Inge Paemen van Brussel Mobiliteit (op BRUZZ.be)

WAUTER

Foutparkeerder hindert ziekenwagen Op donderdag wordt een 112-ziekenwagen die vanuit de hoofdkazerne in de Helihavenlaan moet vertrekken, maar liefst twintig minuten gehinderd door een slecht geparkeerde bestelwagen. De Brusselse brandweer doet een dringende oproep om de wegcode na te leven en interventievoertuigen van de hulpdiensten niet te hinderen. De bestelwagen was afgesloten en de chauffeur was nergens te bespeuren.

75 pct Tijdens de eerste schoolweek rijden er liefst 75 procent meer fietsers dan vorig jaar op Brusselse straten. Dat blijkt uit cijfers van Brussel Mobiliteit en minister Elke Van den Brandt (Groen). Het autoverkeer blijft vier tot acht procent onder het volume van een jaar geleden. 9 SEPTEMBER 2020

I 5

In beeld

BART DEWAELE

IN DE VOETSPOREN NL/ Een mens kan niet meer

buitenkomen of er wordt hem verteld waarnaartoe, nu de coronacrisis de stad heeft ingekleurd met looprichtingen en anderhalvemetervakken. Het doet denken aan de wereld van Playtime van de Franse filmmaker Jacques Tati. Hij waarschuwde in 1967 al voor een wereld vol uitgestippelde paden, anonieme mensenmassa’s, en een gebrek aan individuele creativiteit én gezelligheid. Het is maar dat het voor de goede zaak is, want een mens zou al het rakelings langsscheren van een onbekende gaan missen.

SUR LES TRACES FR/ Une personne ne peut plus sortir sans qu’on lui dise où aller, maintenant que la crise du coronavirus a coloré la ville avec des indications du sens de la marche et des marquages de distance à 1,50 mètre. Cela rappelle l’univers de Playtime du cinéaste français Jacques Tati. En 1967 déjà, il mettait en garde contre un monde envahi par les chemins tracés, les foules anonymes et un manque de créativité individuelle et de convivialité. Heureusement que c’est pour la bonne cause, parce qu’on se supprendrait à devenir nostalgique du temps où l’on pouvait encore frôler un inconnu.

IN THE FOOTSTEPS EN/ You can’t leave your home

anymore or be told where you can go, now that the corona crisis has seen the city painted with arrows and metre-and-a-half squares. It is reminiscent of the world of Playtime by the French filmmaker Jacques Tati. In 1967, he was already warning us about a world full of demarcated paths, anonymous masses of people, and a lack of individual creativity and cosiness. Fortunately it is all in a good cause, because you would otherwise start missing brushing a stranger as they walk by.

9 SEPTEMBER 2020

BRUZZ | IN BEELD 9 SEPTEMBER 2020

I 7

Spreektijd

OANA BOGDAN EN LEO VAN BROECK WILLEN DE VERBEELDING AAN DE MACHT

‘Nu moeten ze doorduwen met de vergroening van Brussel’

9 SEPTEMBER 2020

— NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S BART DEWAELE

Dat geldt niet voor iedereen. Na een interview waarin u, Leo Van Broeck, nogmaals opriep dichter bij elkaar te wonen in de stad om te vermijden dat de wereld verder opwarmt, tweette iemand: voor velen is Brussel een opgewarmde vuilnisbelt.

BRUZZ | SPREEKTIJD

Zakenpartners Leo Van Broeck en Oana Bogdan hebben een duidelijk beeld van waar Brussel heen moet in tijden van corona en klimaatopwarming. De architecten dromen van een échte grootstad, waar de Zenne ruimte krijgt, kasseien verdwijnen en straten overkoepeld worden door klimplanten. “Je moet de verbeelding prikkelen.”

LEO VAN BROECK: Wat een onzin. De klimaatopwarming en de ecosysteemvernietiging worden veroorzaakt door Vlaanderen en Wallonië. Steden zijn de meeste ecologische plekken ter wereld, omdat mensen er veel minder CO2 uitstoten voor hun verwarming en vervoer. Hier kan je te voet naar je werk. OANA BOGDAN: Mensen oordelen te snel. Omdat er terroristen zijn opgepakt in Molenbeek zou het daar supergevaarlijk zijn. Helemaal niet. VAN BROECK: Hetzelfde met Covid-19. Als je kijkt naar het aantal gevallen per honderdduizend, de incidentie, dan worden steden onzichtbaar op de kaart, maar zie je gebieden op het platteland opduiken.

Deze zomer waren alle ogen van de experts nochtans gericht op de grootsteden, net omdat de alarmdrempel eerst in Antwerpen en vervolgens in Brussel werd overschreden. VAN BROECK: Ik heb het besproken

met mensen van de Verenigde

▼

“

it vat mijn visie goed samen,” wijst ex-Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck met een grijns naar een Michelinkaart van België aan de muur. Of beter gezegd: een kaart waarop heel België de naam ‘Brussel’ heeft gekregen. “Alle snelwegen in België zijn getekend als de metrolijnen voor Brussel. Heel België telt vandaag minder mensen dan Londen, maar die morzel bevolking heeft zich uitgesmeerd over een zeven keer groter grondgebied. Dat is niet meer verantwoord.” Oana Bogdan, die opgroeide in Ceaucescu’s Roemenië, maar hier al van haar studententijd woont, treedt hem bij. “Voor buitenlanders komt België sowieso al neer op de hoofdstad van Europa. Ze kennen alleen Brussel.” Allebei wonen en werken ze – minstens deels – in de hoofdstad. Met graagte. “Wij zijn allebei verliefd op Brussel.”

9 SEPTEMBER 2020

I 9

▼

OANA BOGDAN EN LEO VAN BROECK WILLEN DE VERBEELDING AAN DE MACHT

Naties: de perceptie dat je in de stad meer risico loopt op Covid-19 klopt niet. Armoede, cultuur, discriminatie, maar ook positieve culturele factoren zoals hartelijker, sociaal contact spelen wél een rol. Het is veel complexer dan men denkt.

Jullie bepleiten allebei al lang dat mensen dichter bij elkaar moeten gaan wonen, dat steden hoger moeten bouwen. Heeft Covid-19 die inspanningen niet deels ongedaan gemaakt? De vraag naar huizen in het groen zou toegenomen zijn. BOGDAN: Ten onrechte. Precies

BRUZZ | SPREEKTIJD

omdat we door Covid-19 meer thuis moesten blijven, was het ook handig om alles dichtbij te hebben. Dan is in een stad wonen veel gemakkelijker dan wonen in een afgelegen verkaveling. Hier heb je alles om de hoek: voorzieningen zoals ziekenhuizen, winkels, scholen, cultuur.

Maar wat met de nood aan buitenruimte? Moeilijk als je geen tuin hebt. Of de parken overbevolkt zijn. BOGDAN: Covid-19 heeft de pijnpunten van Brussel wel blootgelegd. We hebben niet de juiste woningen in de stad. Tachtig procent van de bewoners in Anderlecht heeft geen buitenruimte. Ik zou niet kunnen overleven zonder. Sinds de lockdown zijn gelukkig veel meer mensen gaan fietsen in de stad, hopelijk versnelt dat de evolutie en zetten de negentien gemeenten daar eindelijk samen op in. VAN BROECK: Brussel telt het grootste aantal parken van alle Europese hoofdsteden – 124 om precies te zijn. Het klopt dat er wel betaalbare woningen zijn, maar vaak zijn het krotten zonder buitenruimte. En de publieke ruimte en de straten hier zijn te gebetonneerd.

Dan is het toch niet vreemd dat zelfs overtuigde stadsbewoners overwegen om te vertrekken. VAN BROECK: Het probleem is dat

onze samenleving steeds meer drijft op perceptie in plaats van op feiten. Veel burgers willen op den buiten wonen voor de gezonde lucht en omdat er minder fijn stof zou zijn. De statistieken spreken dat tegen. De concentratie fijn stof is bijna overal in België even hoog omdat het open waait. Stikstofoxide heb je tot op vijftig meter van de weg en niet verder. In Brussel-centrum ligt dat dus een stuk lager dan aan de Brusselse Ring, waar het even hoog is als naast de E40 in Bierbeek. Bovendien moeten kinderen op het platteland verder naar school en lopen ze meer risico op een verkeersongeval. Er is meer obesitas en er zijn meer echtscheidingen, omdat mensen veel langere werkdagen maken doordat ze twee uur moeten pendelen. We weten al twintig jaar dat ons verkeersinfarct ontstaat door ons verspreid wonen. (Maakt zich boos) De oplossing is verhuizen, dichter bij je werk, maar dat wordt niet genoeg benadrukt! BOGDAN: Mensen reageren slecht als ze in het defensief worden geduwd. Het probleem is dat Brussel niet in staat is een visie te ontwikkelen die mensen naar de stad lokt. Niet vanuit een schuldgevoel, maar vanuit een aantrekkingskracht.

Tijdens de coronacrisis waren er veel aanzetten om Brussel te vergroenen: coronafietspaden, het woonerf, een autoluwer Ter Kamerenbos. Maar Ukkel overweegt al een juridische klacht tegen dat laatste. VAN BROECK: De ingrepen zijn zeer

hoopvol, alleen jammer dat het alweer wat afgezwakt wordt. Politici moeten daar nu vooral keihard op

“Ze vergeten dat de aarde een lijf is waar wij atletenprestaties van verwachten. In plaats van die atleet te laten drinken, dekken we die af met beton, klinkers, asfalt en kasseien” LEO VAN BROECK Architect

9 SEPTEMBER 2020

doorgaan. Denk aan de piétonnier. Die zou het centrum kapotmaken, terwijl het nu zwart van het volk ziet. Je ziet dat iets ten goede kan veranderen als er politieke moed is en je de burger collectieve ruimte geeft. BOGDAN: Die klachten over overlast in Ukkel bewijzen weer dat er geen overkoepelende visie is, waardoor je allerlei nimby’s (not in my back yard, red.) krijgt die protesteren. Je beslissingen moeten passen in een visie, je moet mensen uitleggen waar Brussel binnen zoveel jaar wil staan. Dan beseffen mensen dat die beslissing genomen wordt voor een groter goed. VAN BROECK: Inciviek egoïsme – mijn buur mag niet hoger bouwen, mijn xxx zon mag niet verdwijnen – maakt veel goed beleid hier kapot. In de publieke ruimte ben je collectief. Samenleven betekent vandaag te veel elkaar niet storen in plaats van elkaar gelukkig maken. BOGDAN: Het ontbreekt veel mensen aan verbeelding. Andere grootstedelijke burgemeesters konden soms ook pas iets realiseren door de guerrilla in hun eigen stad te organiseren. De burgemeester van Curitiba, een miljoenenstad in Brazilië, wist dat hij eerst supersnel een proefproject van een voetgangerszone moest tonen – tegen zijn administratie in – om de inwoners te laten dromen. Na een week hebben ze het omarmd en kon hij de rest realiseren.

Je mag nog zoveel plannen hebben als je wil, het gebrek aan ruimte of beschikbare grond bemoeilijkt veel. Met de coronacrisis blijft veel kantoorruimte onbenut. Een kans? BOGDAN: Dat biedt veel potentieel!

Tijdens de lockdown zag ik heel onze buurt, de Europese wijk, leeglopen. Tachtig procent van de werknemers aan de Europese instellingen werkt nog altijd van thuis uit, die zullen niet allemaal terugkeren. Daarom opperde ik tegen een Europese topman om de Europese instellingen te reorganiseren en enkele gebouwen misschien te heroriënteren naar woningen. Daar is ongelooflijk veel nood aan. Denk maar aan de wachtlijsten voor sociale woningen. Maar hij vond dat een ongelooflijk stom idee: ‘Wonen te midden van hun kantoren?’ VAN BROECK: Vlaams minister Bart Somers heeft gezegd dat telewerken

vanaf nu de standaard is voor ambtenaren. Dat bespaart miljarden aan gebouwen. De kantoorruimte die zo in Brussel vrijkomt, biedt een kans om te wonen. Kantoorgebouwen lenen zich perfect voor een herbestemming.

We wisten amper hoe te leven met corona of kregen al af te rekenen met de gevolgen van de klimaatopwarming: zowel hitte als wateroverlast. Hoe kan Brussel zich daar beter tegen wapenen? VAN BROECK: Enerzijds door meer

bewoners aan te trekken, want de opwarming wordt veroorzaakt door al wie buiten de centra is gaan wonen. Anderzijds kan Brussel natuur creëren door te verdichten. We hebben te veel buitengebied opgeofferd. De natuur is de

Oana Bogdan (42) groeit op in Roemenië studeert architectuur en stedenbouw aan de Ion Mincu Universiteit in Roemenië komt in 1999 met een Erasmusbeurs naar België, studeert architectuur aan KU Leuven en Universiteit van Antwerpen mede-oprichter en zaakvoerder Brussels architectenbureau Bogdan & Van Broeck doceerde jarenlang architectuur en stedenbouw aan de KU Leuven interim-staatssecretaris Cultuur in Roemeense regering in 2016

gebetonneerd en ligt vol kasseien. Daar breek je je nek op. Wie ’s nachts over de Havenlaan rijdt, maakt 20 decibel meer lawaai dan een vliegtuig dat via de Havenroute afdaalt naar Zaventem. Maar Erfgoed is pro kasseien. In naam van welk verleden? De bestrating in Brussel is disfunctioneel.

Moet Brussel dan ook een onthardingsambtenaar aanstellen zoals in Gent en alle kasseien uitbreken? VAN BROECK: Voorzie in een

taskforce die straat per straat gaat kijken waar er volle grond is en waar nutteloze stoepdallen en verharding kunnen verdwijnen. Met het afval zullen ze nog vijftig jaar wegen kunnen aanleggen (lacht). Naast wegdek, een comfortabel fietsstrookje in asfalt en een

voetpad moet je op alle andere plaatsen groen voorzien. Zo kan je collectieve voortuintjes creëren. Kijk naar het marktplein in Sint-Niklaas: die stenen woestijn wordt heraangelegd als grasplein, dat waterdoorlatend is. Dát moeten we beogen. Dus niet zoals het Warandepark dat vol dolomiet ligt. Dat is al zo sterk verhard dat er geen water meer naar de bodem kan sijpelen. Het gevolg: bij een stortvlaag loopt de ingang van metro Park geheid onder, omdat het park al zijn water naar daar draineert. Maar ook daar mag niets aan veranderen omdat het park beschermd is! Ze vergeten dat de aarde een lijf is waar wij atletenprestaties van verwachten. Maar in plaats van die atleet te laten drinken of zweten, dekken we

▼

richt in 2018 de politieke partij Plus mee op in Roemenië lid van de raad van bestuur van het culturele platform A+ Architecture in Belgium

BRUZZ | SPREEKTIJD

zelfregelende thermostaat van de planeet en die is bijna weg. Het verdwijnen van de biodiversiteit en het massaal uitsterven van soorten is nog erger dan de klimaatopwarming en gaat sneller. BOGDAN: Bij de term verdichting zien mensen te snel op elkaar gepakte en gestapelde woningen, maar dat is niet hetzelfde als congestie van voetgangers. Er is ook meer buitenruimte en groen nodig, het is goed dat Brussel-stad daarop inzet. En we moeten ons water en onze rivieren op de juiste manier behandelen, dat zijn koelelementen in de stad. VAN BROECK: Waarom zet Brussel niet in op warmtenetten en een gigantische renovatiepolitiek van de rijwoningen met tuin? De publieke ruimte in Brussel moet ook aangepakt worden, die is keihard

Oana Bogdan en Leo Van Broeck – met op de achtergrond het door hen ontwerpen The Cosmopolitan – zijn hoopvol: “Als mensen blijven telewerken, kunnen kantoren woonruimte worden.”

Leo Van Broeck (62) studeert burgerlijk ingenieur-architect (KU Leuven) mede-oprichter en zaakvoerder Brussels architectenbureau Bogdan & Van Broeck docent architectonisch en stedenbouwkundig ontwerpen aan de KU Leuven, en daar betrokken bij de uitbouw van interfacultair onderwijs in duurzame ontwikkeling. maakt in 2019 op vraag van Youth For Climate een rapport over de problematiek van duurzaamheid en klimaat is van 2016 tot juni 2020 Vlaams Bouwmeester

9 SEPTEMBER 2020

I 11

▼

OANA BOGDAN EN LEO VAN BROECK WILLEN DE VERBEELDING AAN DE MACHT

die af met beton, klinkers, asfalt en kasseien. BOGDAN: We hebben minder baanvakken nodig en meer plaats voor bomen. Het probleem is: één ingreep hier heeft elders een impact. Je moet systemisch denken. De complexiteit is zo toegenomen dat de democratische aanpak problematisch kan worden. VAN BROECK: (Knikt) Als je iedereen overal inspraak ingeeft en niet vertrouwt op experts, riskeer je populistisch beleid te krijgen dat toegeeft aan de luidste roeper. Er is een juist evenwicht nodig tussen democratie en technocratie.

DE LA VILLE GRISE À LA VILLE VERTE

Dat klinkt alsof de politiek lonkt. VAN BROECK: Dat hebben ze me al

BRUZZ | SPREEKTIJD

vaak gevraagd. Maar als technocraat kan je niet achter één ideologie staan. Sommigen vonden me links, maar ik vind dat je kernenergie pas mag afsluiten als er alternatieven zijn. BOGDAN: Ik zie stilaan wel veel verbetering in Brussel, maar het gaat traag. Je zou een nieuwe politieke beweging in Brussel kunnen oprichten zoals ik in Roemenië heb gedaan (waar ze ook een halfjaar staatssecretaris was, red.). Als de juiste mensen opstaan, zou ik niet nee zeggen. VAN BROECK: Een beweging voor kennisgestuurde democratie. Een partij die groen is om het milieu te redden, rood omdat we geen sociaal kerkhof willen, blauw omdat we een gezonde economie en tewerkstelling willen die de planeet niet kapot maakt en die haar standpunten bijstuurt naarmate de kennis evolueert. Agalev is trouwens in mijn klas ontstaan, ik kreeg les van pater Versteylen.

Stedelingen moeten meer dromen, zeggen jullie. Help ze eens. VAN BROECK: Kijk naar Freiburg

(Duitse stad en een model van een klimaatvriendelijke, energiearme stad, red.). Subsidieer groendaken, moedig burgers aan om klimplanten tegen hun gevel te laten groeien. Vervang kerstverlichting door spankabels waarlangs klimplanten over de straat kunnen groeien. Haal arduin, kasseien en asfalt weg waar het kan en vervang het door groen. Denk ook aan struikgewas en drasland. Laat het gras in het park hoog groeien, dan is het beter bestand tegen de hitte. Laat een deel 12

9 SEPTEMBER 2020

Les architectes Leo Van Broeck, ex- architecte du gouvernement flamand, et Oana Bogdan envisagent la voie que doit emprunter Bruxelles pour faire face au virus et au réchauffement climatique. Ils rêvent d’une métropole où la Senne aurait plus d’espace, les pavés disparaîtraient et les rues seraient couvertes de plantes grimpantes. Ils estiment que les politiques doivent agir maintenant. « Il faut stimuler l’imagination. » Ils préconisent eux-mêmes de subsidier les toits verts, de faire pousser des plantes grimpantes sur les façades et de remplacer les illuminations de Noël par des câbles de tension assortis de plantes grimpantes. Bruxelles doit retirer la pierre bleue, les pavés et l’asphalte là où elle le peut et les remplacer par de la verdure. Ils proposent de laisser une partie des parcs devenir sauvage et de prévoir des plans d’eau pour stimuler la biodiversité. Ils promeuvent l’aménagement de grandes terrasses accessibles au public sur les toits des grands bâtiments. Et de laisser la Senne retrouver l’air libre. FR

“Het probleem is dat Brussel niet in staat is een visie te ontwikkelen die mensen naar de stad lokt” OANA BOGDAN Architect

van de parken verwilderen en zorg voor water, dan stijgt de biodiversiteit. Zulke zones kunnen het hitte-eilandeffect, waarbij de stad soms tien graden warmer wordt dan het platteland, met drie graden verminderen. BOGDAN: Wij hebben al volwassen bomen op het dak van een parkeergarage geplant. Creëer grote dakterrassen op grote gebouwen en maak ze publiek toegankelijk. Durf de publieke ruimte naar boven te verleggen. Laat parkeerplaatsen inpalmen door stukken groen of terrasjes. Misschien minder gemakkelijk, maar geef meer ruimte aan de rivier. VAN BROECK: In de Koning Albert IIlaan waar de Zenne onder loopt, is zeker plaats om die weer open te leggen. Zorg voor rijstroken waar bussen, taxi’s en deelauto’s nog door mogen, maar de individuele auto minder bestaansrecht heeft. Zeur niet als de boom van je buur over je omheining groeit, wees blij dat er een boom is. Renoveer woonwijken structureel. Zet in op cohousing, dat is de toekomst. Laat eigenaars nadenken om een coöperatieve te vormen. Dan krijgen ze de waarde van hun woning niet in

stenen, maar in een aandeel. Doe je dat met een heel woonblok, dan kan je tien procent van dat blok renoveren als tien procent tijdelijk verhuist naar een andere woning met dezelfde waarde in aandeel. Als je zo doorschuift, heb je na een tijd een heel blok gerenoveerd. Eigenaars krijgen het voordeel van schaalvergroting: zonnepanelen en renovaties kosten minder, je kan warmtenetten aanleggen.

Jullie hebben via de Toekomstateliers ook gewerkt met kansarme kinderen. VAN BROECK: De duurzame volwas-

senen van morgen. Een maatschappij maak je door ze op het nest te pakken. BOGDAN: Een schoolontwerp kan al het verschil maken. Hoe leer je kinderen goed samenleven als de speelplaats een gigantische verharde plek is zonder enige boom? Toen we die kinderen hun ideale stad lieten tekenen, bevatte die spontaan alles wat belangrijk is: alles dichtbij, glijbanen, groen, water, maar ook een politiekantoor op de hoek. VAN BROECK: Zo tekenen visionaire architecten de toekomststad ook: als paradijs voor de spelende mens.

FROM THE GREY CITY TO THE GREEN CITY Architects Leo Van Broeck, the former Flemish Government Architect, and Oana Bogdan are focused on the direction Brussels should take given corona and climate change. The architects dream of a real metropolis where the Zenne is given a space, cobblestones disappear, and streets are domed with climbing plants. They argue that politicians should push to make Brussels greener now. “You have to stimulate people’s imaginations.” They propose subsidizing green roofs, planting climbers on house façades, and replacing Christmas lights with cables along which climbing plants can grow across streets. Brussels must remove bluestone, cobbles, and asphalt where it can, and replace it with green. They suggest allowing certain parts of the parks to grow wild and to create more water features, increasing biodiversity and reducing the heat-island effect of the city. They advocate building large roof terraces on major buildings and making them publicly accessible. And to give more space to the Zenne. EN

11>20.09 GARE MARITIME TOUR & TAXIS

©FRANÇOIS BOUCQ / ÉDITIONS DU LOMBARD (DARGAUD-LOMBARD S.A.) 2020

SPECIALE EDITIE 2020 | EXPO

RESERVEER JE GRATIS TICKET OP

WWW.STRIPFEEST.BRUSSELS

BD_BRUZZ_215x142.indd 1

27-08-20 16:17:09

EXPO > 03.01.21 PROMOWEEKEND 11-12-13/9

aan 5€ voor het hele Museum (uitzonderlijk open tot 22 uur). Reserveer (verplicht) je tijdsslot op natuurwetenschappen.be (expo inbegrepen).

ANTARCTICA, een tentoonstelling mee tot stand gebracht door

Bruzz_Antarctica_020920.indd 1

26/08/2020 17:31

Samenleving

DE BESMETTINGSSCENARIO’S OP EEN RIJTJE

Hier raakt u besmet Welke maatregelen corona klein kunnen houden, weten we ondertussen wel. Maar waar de besmettingen het vaakst voorkomen blijft nog steeds veel minder duidelijk. En als we het al weten, vegen we er op die plekken vaak nog eens onze voeten aan. Hoog tijd om een aantal typische besmettingsscenario’s op een rij te zetten. — KRIS HENDRICKX

H BRUZZ | SAMENLEVING

anden wassen, afstand houden, masker dragen, ventileren ... De voorbije maanden hoorden we vooral welke maatregelen we best nemen om de verspreiding van Covid-19 tegen te gaan. Precieze informatie en voorbeelden over hoogrisicosituaties was er veel minder. Nochtans kan die info helpen om ons gedrag te sturen. Want vaak zijn het net die riskante omgevingen waarin we alle voorzorgen loslaten. Met de hulp van de Brusselse tracingdienst zetten we daarom een aantal typische besmettingsscenario’s op een rij.

FAMILIE EN VRIENDEN Toen A. afgelopen zomer een begrafenis bijwoonde, bleek hij enkele dagen later lichte symptomen van Covid-19 te vertonen. Ondanks die signalen ging A. enkele dagen later toch naar een verjaardagsfeest met een veertigtal aanwezigen. Niet zo’n best idee, want in de daaropvolgende dagen bleken liefst acht aanwezigen op het feest ook besmet. Het – reële – voorbeeld speelt zich af in familiale en vriendenkring. Dat was de voorbije maanden dé plek waar het virus zich verder verspreidde. Dat zo’n verspreiding moeilijk te vermijden valt binnen gezinnen weten we al een tijdje. Maar de clusters situeren zich niet enkel in de familiale kring, maar ook in de interfamiliale sfeer. “De familiale factor en de nabije vrienden waren echt wel dominant in de verspreidingen,” klinkt het bij de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC), die de Brusselse contact tracing doet. “Vaak zien we een verspreiding in één gezin dat vervolgens op bezoek gaat bij familie en het virus meebrengt.” Biostatisticus Geert Molenberghs (KU Leuven) ziet in bovenstaand voorbeeld een typisch geval van een superverspreider. “Op zo’n feest I

9 SEPTEMBER 2020

zitten mensen vaak lange tijd binnen, zonder masker en dicht bij elkaar. Als je dan een erg besmettelijke deelnemer en de juiste ontvangers hebt, heb je snel prijs.”

KOSTEN-BATEN Het voorbeeld toont ook hoe moeilijk mensen het hebben om hun sociaal leven ondergeschikt te maken aan maatregelen tegen het virus. A. wist dat hij een risicopersoon was, maar ging toch naar een groot feest. “Veel van ons gedrag wordt nu eenmaal door sociale factoren gestuurd,” zegt psycholoog Omer Van den Bergh (KU Leuven). “De meeste mensen maken een soort intuïtieve kosten-batenanalyse van hun gedrag. Als ze het gezondheidsrisico als laag beschouwen en de sociale voordelen van een feestje als hoog, dan is de keuze snel gemaakt. Daarom laten vooral jongeren de voorzorgen snel varen: het risico is voor hen klein en hun sociale leven speelt zich grotendeels buitenshuis af.” Van den Bergh wijst ook op het belang van zogenoemde cues, signalen die ons gedrag beïnvloeden. “Als iemand een mondmasker draagt, ga je bijvoorbeeld sneller afstand houden, dat masker is een signaal dat er mogelijk gevaar is. In een omgeving waar maskers de regel zijn, ga je er ook sneller een opzetten. Omgekeerd is een groep zonder masker of de aanwezigheid van een vertrouwde persoon een signaal dat een masker al snel doet zakken.”

> FAMILIE EN

VRIENDEN Op zo’n feest zitten mensen vaak lange tijd binnen, zonder masker en dicht bij elkaar. © SHUTTERSTOCK

WERK

> VRIJE TIJD Sporten in kleine en slecht geventileerde ruimtes is een echte risicofactor. © SHUTTERSTOCK

VRIJE TIJD Als B. na de zumbales symptomen van Covid-19 vertoont, legt ze een test af, die positief blijkt. De deelneemster brengt de organisator van de lessen op de hoogte, die de lessenreeks meteen afbreekt. Via de contact tracing worden de andere leden van de lesgroep gecontacteerd

en laten ze zich testen. Zeven onder hen blijken besmet. Het voorbeeld mag dan een efficiënt ingrijpen tonen na de eerste symptomen, het maakt ook duidelijk dat sporten in kleine en slecht geventileerde ruimtes een echte risicofactor is. “Er is muziek, er worden instructies geroepen en mensen ademen sneller en dieper door de inspanning,” legt viroloog Steven Van Gucht van Sciensano uit. Nu we onze vakantiepauze afsluiten en de koudere seizoenen lonken, zal dat soort indooractiviteiten steeds vaker in trek zijn. Het gevaar zit hem overigens niet enkel bij de sport zelf. Hoeveel sporters gaan na de zweetsessie niet samen op café, ‘le troisième mi-temps’ zoals zo’n cafébezoek in Brussel vaak wordt genoemd? “Je zit dan snel met een gelijkaardig scenario als een verjaardagsfeest,” zegt Molenberghs. “Binnen, lange tijd dicht bij elkaar, geen maskers en luid spreken of zelfs zingen.” “Eigenlijk voelt het virus zich overal goed waar het sociaal en plezant is,” vat Steven Van Gucht samen. “Dat maakt de boodschappen van virologen zo onpopulair.” De expert pleit er niet voor om die cafébezoeken dan maar helemaal af te schaffen. “Maar grote groepen kunnen zich per avond wel opdelen in groepjes van 4 of 5, dat scheelt al.”

> WERK Op de werkvloer zijn vooral de informele pauzes gevaarlijke momenten. © SHUTTERSTOCK

C. heeft een kruidenierszaak, die hij tijdens de zomer een maandje sluit. In die periode bezoekt hij familie in het buitenland, waarna hij symptomen van Covid-19 ontwikkelt. Omdat C. zelf in de winkel staat, vindt hij quarantaine geen optie en blijft hij zijn eenmanszaak nog een tijd openhouden. Of er zo ook klanten besmet raakten, is onduidelijk. De Brusselse contact tracing merkte de voorbije maanden wel verschillende gevallen op van kleine zelfstandigen, voor wie quarantaine meteen ook sluiting en daarmee een volledig verlies van inkomsten betekent. Die kleine handelszaken werken in tegenstelling tot grote bedrijven niet met een arbeidsgeneesheer, waardoor de opvolging van verdachte situaties er ook veel minder consequent gebeurt. Voor een goed begrip: het aantal besmettingen binnen een werkcon-

text is veel minder omvangrijk dan in de privésfeer. En een aanzienlijk aandeel van de Brusselse jobs situeren zich op kantoor, een omgeving waar het risico op besmetting goed kan worden beheerst. Al blijven de informelere werkpauzes wel gevaarlijke momenten. In bedrijven waar er fysiek contact tussen werknemers onvermijdelijk is, liggen de zaken anders. Dat contact kan overigens zowel tijdens als na de werkuren plaatsvinden. Zo waren er zowel binnen als buiten Brussel al gevallen op bouwwerven met buitenlandse werknemers. Experts kijken daarbij vooral naar de huisvesting en het transport van die arbeiders, die vaak samenwonen in kleine ruimtes en in busjes naar het werk worden gebracht.

SOCIAAL PROJECT Als we uitzoomen en de besmettingen op een kaart van Brussel zetten, dan blijkt al een tijdje dat de armere en dichtbevolktere gemeenten van de brede kanaalzone het zwaarst getroffen zijn. “Nochtans was dat in het begin niet zo,” herinnert Molenberghs zich. “De allereerste gevallen kwamen via de rijke

“Wat we nodig hebben, is een soort warmste week tegen corona, maar dan op langere termijn” OMER VAN DEN BERGH Psycholoog

gemeenten binnen, waar de mensen wonen die de wereld rondreizen en het virus binnenbrengen. In een latere fase pas verschuift het brandpunt dan naar de armere gemeenten, waar het virus door de vele sociale contacten gedijt.” Die laatste vaststelling dient de voorbije dagen overigens genuanceerd. Ook in de zuidelijke gemeenten komen er opnieuw gevallen bij. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we het virus de volgende maanden de baas blijven en de regels ook blijven respecteren? “Communiceren over regels volstaat niet,” zegt psycholoog Omer Van den Bergh. “We missen vandaag nog altijd een sociaal project, waar iedereen zich achter kan scharen. De applausmomenten in het begin of de spontane maskermakers toonden zo’n sociale dynamiek, maar die dooft uit als er geen structurele omkadering is. Wat we nodig hebben, is een soort warmste week tegen corona, maar dan op langere termijn. Dat kan de vorm aannemen van een coronakwartiertje na het nieuws, mensen die vertellen hoe ze oplossingen vinden. Want het moet een beetje plezant blijven. Als de boodschap negatief blijft, haken mensen af.”

OÙ SE FAIT-ON INFECTER ? La plupart des infections se produisent aujourd’hui dans les cercles privés. Non seulement au sein des familles, mais aussi lors de rencontres entre plusieurs familles et avec des amis. Comme A. qui est allé à une fête d’anniversaire alors qu’il avait des symptômes de la Covid-19. Pendant nos loisirs, le virus guette aussi, comme B. qui a contaminé sept membres de son cours de zumba. L’exercice intensif dans un petit espace clos n’est pas une bonne idée. Le message est de rester en petits groupes. Jusqu’à présent, le travail au bureau s’est révélé sûr, à l’exception des pauses. Quant aux emplois où il y a un contact étroit entre collègues, c’est une autre paire de manches. L’exemple de A. montre que parfois les gens enfreignent délibérément les règles. Pour que les Bruxellois continuent de faire attention, le psychologue Omer Van den Bergh préconise un projet social auquel les habitants pourraient s’identifier. « Ne serait-ce qu’un quart d’heure corona après les infos, pendant lequel les gens parleraient des solutions qu’ils ont trouvées dans leur vie de tous les jours. » FR

WHERE DO WE GET INFECTED? The majority of infections currently occur in private circles. Not only in families, but also during gatherings with different families and friends. Like A., who went to a birthday party even though he had Covid symptoms. The virus also pops up during our free time activities, like with B., who infected seven members of her Zumba class. Intensive sport in a small enclosed space is not a good idea, experts say, and they likewise warn against having a drink after working out. It is best to stay in small groups. So far, office jobs appear to be relatively safe, except for during break time. Jobs in which there is close contact between colleagues are another matter entirely. The example of A. shows that we sometimes consciously break the rules. To ensure that residents of the capital comply with the safety measures, psychologist Omer Van den Bergh advocates a social project with which they can identify. “Even if it is only a corona quarter hour after the news, during which people talk about the solutions they have found in their lives.” EN

De applausmomenten zijn er niet meer, terwijl ze volgens specialisten hielpen om alle regels vol te houden. © IVAN PUT

9 SEPTEMBER 2020

I 15

Reportage

VOOR HET EERST NAAR DE VOEDSELHULP

‘Ik was zo blĳ met de hulp, ik had niets meer te eten’ B R U Z Z | R E P O R TA G E

Tot voor kort wisten ze de eindjes nog aan elkaar te knopen. Door links of rechts toegestopte hulp of een extra baantje, maar de coronacrisis gaf de genadeslag. Voor het eerst schoven ze aan voor voedselhulp. “Hier kom ik niet mee toe voor een week.” — NATHALIE CARPENTIER, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

ussen de rij wachtenden voor de voedselbedeling valt ze meteen op. Niet zozeer door haar lichte zomerjurk en bijpassend mondmasker in bloemetjesmotief, maar omdat ze zich met haar zoontje van vier in een buggy zichtbaar onwennig voelt tussen de anderen met hun boodschappentrolleys. Haar krullen dansen vrolijk op haar schouders, maar haar ogen staan somber, schichtig zelfs. “Ik had nooit gedacht dat ik hier zou staan,” vertelt Valérie (*) als ze even later met haar volgeladen buggy – een brood in de kap, bloem, rijst en pasta onderin – weer weg wandelt. Ze blijft liever anoniem. Het is nog maar de tweede week dat ze hier aanschuift. “Ik heb mijn trots opzij moeten zetten, maar ik kon niet anders.” Haar zoontje, een blauwogig jongetje met blonde krullen, babbelt door zijn fopspeen heen. “Ik heb

9 SEPTEMBER 2020

hem verteld dat we boodschappen gingen halen. Toen hij vroeg waarom hier, heb ik geantwoord: om te kunnen leven. Ik vertel hem weinig, maar hij begrijpt veel.” Ze is werkloos sinds zijn geboorte, de vader is uit beeld. Het was al langer krap – soms was halverwege de maand haar budget al op – maar tot voor kort wist ze zich te redden met de boodschappen die een vriendin haar nog geregeld toestopte. “Iemand die het zelf niet breed heeft, kan dat niet blijven volhouden. Tijdens de coronacrisis kreeg ze het zelf moeilijk.” Bij familie kan ze momenteel ook niet aankloppen. “Die hebben zelf financiële problemen. Mijn mama is ziek en mijn zus is door corona haar werk verloren. Ik had geen andere keuze meer dan hier aankloppen.” Het nieuwe schooljaar kijkt ze met een bang hart tegemoet. “Ik heb de helft van zijn schoolmateriaal

“Ik had nooit gedacht dat ik hier zou moeten aanschuiven. Ik heb mijn trots moeten opzijzetten,” zegt Valérie.

KWART MEER VRAAG Sinds de lockdown zagen de voedselbedelingen in Brussel veel nieuwe gezichten zoals Valérie opduiken. Nooit eerder hadden zoveel Belgen voedselhulp nodig, meldt Jef Mottar, afgevaardigd bestuurder van de Belgische Federatie van Voedselbanken. “Een stijging met gemiddeld vijftien procent tegenover vorig jaar voor heel België. Bij de voedselbank

B R U Z Z | R E P O R TA G E

Brussel-Brabant, die hoofdzakelijk caritatieve verenigingen in het Brussels Gewest voorziet van pakketten, was de toename nóg groter: bijna 25 procent meer dan vorige zomer. In juli ging het over 32.000 mensen. Dat hebben we nog nooit gezien. Grote boosdoener is het coronavirus.” “Zeer verontrustend is het overwicht aan gezinnen met kinderen bij die nieuwe groep, onder wie veel alleenstaande moeders, maar ook jonge koppels,” zegt Angela van de Wiel, algemeen coördinator bij vzw Samenlevingsopbouw Brussel. Ook zij zagen de vraag fors groeien bij hun tijdelijke voedselbedeling. “Dat betekent dat gezinnen er niet in slagen hun kinderen zelfs maar genoeg eten te geven.” Alleenstaande moeders zijn al lang kwetsbaar, bevestigt Karen Hermans, onderzoekster aan de Universiteit Antwerpen, die meer dan tweehonderd voedselbedelingen in het voorjaar bevroeg. “Hun aandeel in de armoedecijfers neemt helaas al langer toe. Kinderen opvoeden kost veel, zeker als je alleen bent. Als zij hun werk of inkomen verliezen, kunnen ze niet terugvallen op het inkomen van hun partner. Tijdens de lockdown waren

▼

kunnen betalen, de andere helft hopelijk volgende maand.” Er is uitzicht op beterschap, maar Covid-19 heeft haar bang gemaakt. “Ik zou misschien weer aan de slag kunnen als medisch secretaresse. Een goede job, maar daar kom ik voortdurend in contact met artsen en patiënten. Misschien zit ik nog liever financieel krap dan dat ik zélf ziek word door het coronavirus.” Ze kijkt naar haar zoontje. “Wie gaat er dan voor hem zorgen?” Ze monstert haar voorraad. Ze is blij met wat ze kreeg, maar een volledige maaltijd kan ze er niet mee bereiden. “Ik heb geen groente of fruit gekregen, ook geen vlees of vis. Het is niet genoeg, maar ik ga het hiermee proberen te redden. Misschien hadden ze niet veel meer, de file was lang.”

9 SEPTEMBER 2020

I 17

▼

VOOR HET EERST NAAR DE VOEDSELHULP

B R U Z Z | R E P O R TA G E

de scholen ook gesloten, en dat is een plek waar kinderen soms goedkoper kunnen eten. Bovendien zijn de voedselprijzen toegenomen. Dat alles samen kan het duwtje zijn dat hen naar voedselhulp drijft.” Een herkenbare situatie voor Elva (*) uit Vorst. Na de scheiding van de vader van haar drie zoontjes zag ze zich al eens gedwongen hulp te vragen, maar daarna dacht ze: nu nooit meer. Ze krabbelde recht, studeerde voor kapster en hield een eerste defilé met eigen kleren. “2020 zou mijn jaar worden,” wijst ze naar het rek vol zelfgemaakte kleren en de naaimachine in haar woonkamer. “Ik was er weer bovenop, ik was klaar om mezelf te lanceren als zelfstandige. Ik wilde uit de werkloosheid. Ik had al kleine naaiworkshops georganiseerd, mijn website was klaar … en toen kwam Covid-19.” Plots zat ze hele dagen thuis met drie kinderen. “Eten voor een week was na drie-vier dagen al op. Mijn jongens hadden altijd honger. Je wil je kinderen toch geen eten ontzeggen?” Als je als gezin moet toekomen met 1.300 euro en daarvan gaat al 850 euro naar huur, dan schiet er al snel weinig over. “Mijn kinderen groeien als kool. Om de zoveel maanden hebben ze andere schoenen of kleren nodig. Als ze op school zitten, geef ik minder uit. De voorbije maanden leek het wel of ze drie keer meer aten dan anders.” Vrienden stopten haar wel wat toe, maar het volstond niet meer. Dankzij de voedselpakketten redt ze het net. “Die extra groente en fruit helpen om het vol te houden tot het einde van de maand. En gelukkig lusten mijn kinderen mijn eenvoudige pasta met tomatensaus.” Veel getroffenen bevonden zich voordien al in een precaire situatie – vaak zijn het werklozen, kleine zelfstandigen, mensen zonder papieren – maar wisten toen nog net het hoofd boven water te houden via allerlei informele hulp, signaleert zowel Van de Wiel als Hermans. “Ze hadden kerk- of andere caritatieve gemeenschappen waar ze terecht konden, of vrienden of familie die hen uit de ergste nood hielpen. Ze klusten bij als poetshulp of werkten in het zwart. Door de coronacrisis werd dat moeilijker of viel dat grijze circuit weg. Dat ze dan vrij snel voedselhulp nodig hebben, duidt erop dat veel mensen geen buffer

9 SEPTEMBER 2020

hebben en bij de minste tegenslag in de problemen komen.” Een opvallende groep daarbij zijn studenten die zelf hun studies bekostigden en bij de crisis als eersten werden ontslagen, of sekswerkers die deel uitmaken van de informele economie, aldus Hermans. “Voor hen waren er geen tijdelijke werkloosheidsuitkeringen, het was een genegeerde groep. Toen hun inkomen wegviel, konden ze nergens op terugvallen, ook niet op een uitkering. Voor sommigen was voedselhulp dat extraatje waarmee ze toch net toekwamen, anderen hadden plots niets meer te eten. Dat is echt schrijnend.”

JE BENT EEN ENGEL Dan slik je je trots snel weg, zegt de Kameroense Cyrille, die net afstudeerde als technisch laborant biofarmacie. “Als je geen eten meer hebt, denk je niet na als je op de radio hoort dat studenten die honger of dorst hebben voedselhulp mogen vragen. Nee, dan ga je erheen en bedank je die mensen van harte voor dat voedselpakket. ‘Merci, je bent een engel!’ Ik was blij met alles wat ik kreeg, het was een geschenk uit de hemel.” Zijn gezicht begint te stralen bij de herinnering. “Ik kreeg aardappelen, bloem, zelfs meloen! Ik was zo opgelucht te weten dat ik weer eten had voor een week.” Familie heeft hij hier niet, tot voor de coronacrisis dopte hij zijn boontjes alleen. “In het weekend, op vrijdag en maandag werkte ik in een restaurant. Het was krap, maar omdat een vriendin me onderdak bood, lukte het nog net. Met mijn zestig euro per dag kon ik haar helpen met de huur. Maar door de lockdown kon ik niet meer werken en konden we de huur niet meer betalen.” Ze werden het huis uitgezet, nu logeert hij tijdelijk bij een andere vriend in Bergen vanwege een medische ingreep. “Ook voor die vriend lopen de kosten op. Ik wil bijdragen, maar kan zelfs niet werken nu. We houden in een schrift bij wat ik hem nog moet terugbetalen.” Een deprimerende periode die hij snel hoopt af te sluiten. “Ik heb mijn diploma. Zodra ik weer op de been ben, ga ik solliciteren. Ik wil geen tien jaar arm blijven.” Of die voedselhulp tijdelijk is of nodig blijft voor die nieuwe groep,

“Mijn jongens hadden altijd honger. Je wil je kinderen toch geen eten ontzeggen?” ELVA Alleenstaande moeder

hangt af van de individuele situatie en de verdere evolutie van de coronacrisis. “Sommige mensen zullen weer recht veren, anderen zullen het moeilijk blijven hebben,” vreest Hermans. “Mogelijk is het ergste nog niet voorbij. Ook bij vorige crisissen, zoals in 2008, kwam de echte armoedegolf met wat vertraging. De steunmaatregelen zullen mogelijk meer naar de achtergrond verdwijnen. Bedrijven die ontslagrondes eerst probeerden te vermijden, zullen zich misschien toch genoodzaakt zien om af te slanken. Bepaalde gezinnen die een kleine buffer hadden, zullen naarmate de crisis langer duurt misschien wel in de problemen komen.” De Moldavische bouwvakker Gheorghe ziet het somber in. Hij zag

de activiteit die hij als kleine zelfstandige de voorbije jaren moeizaam opbouwde met de lockdown verdwijnen als sneeuw voor de zon. Hij kreeg een overbruggingspremie, maar nu de klanten wegblijven, verdiepen zijn eerder opgebouwde schulden snel. “Als ik al eens een opdracht van 400 euro krijg, weet ik niet waar ik dat geld eerst aan moet uitgeven. De afbetaling van mijn bestelwagen, mijn achterstallige sociale bijdragen, mijn huur?”

BESTELWAGEN VERKOPEN Voor corona konden ze met drie – ook zijn vrouw en zijn vader – leven van zijn inkomen. “Toen kon ik al mijn facturen betalen. In het begin van de lockdown redden we het nog, maar na een tijd moesten we wel bij

RECOURIR À L’AIDE ALIMENTAIRE POUR LA PREMIÈRE FOIS Récemment encore, ils arrivaient à joindre les deux bouts. En demandant de l’aide à droite à gauche, ou grâce à un job en plus. La crise du coronavirus leur a porté le coup de grâce. BRUZZ s’est entretenu avec des personnes qui, depuis le confinement, ont besoin d’une aide alimentaire pour la première fois. L’une d’entre elles est Valérie, mère célibataire d’un garçon de quatre ans. En attendant la distribution de nourriture, elle se sent visiblement mal à l’aise. C’est seulement la deuxième fois qu’elle fait la file ici. « Je n’aurais jamais pensé que j’en arriverais là », nous dit-elle. « J’ai dû mettre mon orgueil de côté, mais je n’avais pas le choix. » Elle est au chômage depuis la naissance de son fils. Elle a longtemps été à court d’argent, parfois son budget était épuisé le 15 du mois, mais jusqu’à présent, elle avait réussi à se débrouiller avec les courses qu’une amie lui refilait régulièrement. Elle est contente de ce qu’elle a reçu, mais elle ne peut pas préparer un repas complet avec ça. « Ce n’est pas suffisant, mais je vais essayer de faire avec. » FR

FIRST TIME TO THE FOOD BANK Until recently, they were just about able to make ends meet. Thanks to occasional help from here or there or an extra job on the side. But the corona crisis brought the fatal blow. BRUZZ spoke to people who for the first time have not been able to buy food because of the lockdown. One of them is Valérie, a single mother of a fouryear-old son. Waiting in line at the food bank, she clearly feels uncomfortable, with her buggy between other people with shopping caddies. It is only the second time that she stood in this queue. “I never thought I would find myself here,” she says. “I have had to swallow my pride, but I had no other choice.” She has been unemployed since her son was born. Things were tight before – sometimes her budget was already gone halfway through the month – but until the lockdown she was always able to manage thanks to a friend who would go shopping for her. She is happy with what she got, but she can’t make a full meal with it. “It’s not enough, but we will just have to try and make do.” EN

het OCMW aankloppen. Daar verwezen ze ons door naar voedselhulp.” “Verhongeren zouden we misschien nog niet meteen, maar die voedselpakketten schelen wel een flinke slok op de borrel. Pasta, brood, conserven zijn allemaal heel welkom. Maar hoe langer dit duurt, hoe moeilijker het wordt. De laatste tijd beginnen we al af te tellen naar de dag van de voedselbedeling.” Hij weet niet meteen hoe het verder moet. “Straks moet ik misschien mijn bestelwagen

“De laatste tijd beginnen we al af te tellen naar de dag van de voedselbedeling” GHEORGHE Bouwvakker

verkopen? Dan kan ik niet meer werken als bouwvakker, wat dan? Ik moet een job zoeken. Om mijn schulden af te lossen heb ik 4.000 euro per maand nodig. Welke werkgever gaat me dat betalen?”

(*) Valérie en Elva zijn schuilnamen. Met veel dank aan het Centre d’entraide van Jette.

9 SEPTEMBER 2020

I 19

ADVERTEREN BRUZZ? Adverteren bijBIJBRUZZ?

BRUZZ is hĂŠt crossmediale mediamerk en de referentie voor nieuws BRUZZ is hĂŠt crossmediale mediamerk en de referentie voor nieuws en cultuur in Brussel. en cultuur in Brussel. BRUZZ biedt adverteerders en partners een breed BRUZZ biedt adverteerders en partners een breed publiek van kijkers, lezers en luisteraars via publiek kijkers, lezers en luisteraars via eenmagazine mix van een mixvan van mediakanalen: BRUZZ.be, BRUZZ radio, BRUZZ enmediakanalen: BRUZZ televisie. BRUZZ.be, BRUZZ radio, BRUZZ magazine en BRUZZ televisie.

MEER INFO? Marlies De Deygere Account manager marlies.dedeygere@bruzz.be marlies.dedeygere@bruzz.be 02/650.10.81

Marthe Paklons Salesadministratie marthe.paklons@bruzz.be marthe.paklons@bruzz.be 02/650.10.61

PANIEK ZAAIEN MET THUNDERBLENDER

Bxl in the mix

Sam Comerford geflankeerd door zijn bandgenoten Jens Bouttery (links) en Hendrik Lasure: “In freejazz mis ik vaak schoonheid.”

‘Wij zoeken naar orde in chaos’ NL

Verwacht je je met zo’n naam aan hardcore punks met veiligheidsspelden door hun neus? Thunderblender is een beschaafd jazztrio, maar zijn muziek is net zo non-conformistisch. — TOM ZONDERMAN ‘A paradise for Sam’ heette een van de tracks op Garden head, het fraaie, vorig jaar verschenen debuut van Warm Bad, die andere band van SCHNTZL-spil Hendrik Lasure. De fortuinlijke Sam in kwestie is Sam Comerford, een stadsgenoot van de pianist die in Warm Bad de sax streelt, maar met wie Lasure ook het trio Thunderblender vormt, samen met drummer Jens Bouttery. Kan u nog volgen? Onthoud alvast dit: Thunderblender, een naam die volgens de ene doet denken aan een vileine uitdager van James Bond, volgens de andere aan een buitenissige vibrator, debuteert deze week met Stillorgan, alweer zo’n album dat bewijst hoe vernieuwend en spannend de Brusselse jazzscene is. “Die titel verwijst naar het gehucht in Dublin waar ik ben opgegroeid,” vertelt Sam Comerford, die zeven jaar geleden in Brussel kwam studeren en vervolgens hardnekkig weigerde weg te gaan. Hijzelf prijkt op de hoes als baby, in de armen van zijn vader. “Die foto is genomen in Massachusetts. In de jaren 1980 viel er in Ierland niet veel te rapen, mijn ouders emigreerden tijdelijk naar de VS. Mijn vader heeft die foto enkele jaren geleden als postkaart gestuurd voor mijn verjaardag.” Een plaat over zijn jeugd dus? “Wel, Stillorgan is een extreem saaie plek. De spannendste dingen waren een snelweg en de oudste mall van Ierland. (Lacht) Voor de

rest wil ik de muziek laten spreken. Ik kan je wel meegeven dat héél véél gaat over chaos.” De aan Peter Brötzmann verwante wanorde die Comerford symbolisch in het spel van zijn bas- en tenorsax legt, wordt aangevuurd door lichte dosissen elektronica en dwars drumwerk, maar vaker nog geblust door het naar de lyriek van Olivier Messiaen geurende pianospel van Lasure. “De muziek van Sam kan al eens dense en donker worden,” verduidelijkt de toetsenist, “en dan ga ik automatisch op zoek naar een tegenwicht.” “In freejazz mis ik vaak schoonheid,” knikt Comerford. “Dingen die de gekte counteren. Daar zorgt Hendrik voor. Nu, ik ben er zeker van dat hij ook een donkere kant heeft.” Lasure legt dan weer een verklaring voor zijn tederheid in de natuur van zijn instrument. “Ik kan de piano heel hard aanslaan, maar dan denk ik, arme piano.”

CASPER EN HOBBES Er is nog iets wat Comerford aantrekt in Lasure: “Zijn eerlijkheid. In zijn pianospel hoor je altijd een directe, sterke mening.” “Waar ik dan weer van houd, is hoe Sam ook zachtheid puurt uit zo’n enorm instrument,” riposteert Lasure. “En zijn dedication.” Comerford is een klankfreak, de bladrieten voor zijn bassax maakt hij bijvoorbeeld zelf. “Dat is uren snij- en schaafwerk, maar ze klinken beter dan degene die je in de winkel koopt.” Eén ding nog: welke paniekaanval triggerde een titel als ‘Panic redux’? “Die track vloeide voort uit ‘Last minute panic’ van op onze gelijknamige ep, een ode aan inspiratie die ik uit Casper en Hobbes heb geplukt,” lacht Comerford. “Gevraagd door Hobbes in welke mood hij moet zijn voor inspiratie, antwoordt Casper: ‘Last minute panic.’ Dat zinnetje beschreef precies mijn leven.”

‘Stillorgan’ van Thunderblender verschĳnt op 11/9, www.dewerfrecords.be 9 SEPTEMBER 2020

I 21

Bas les masques !

ROSINE MBAKAM SE DÉVOILE SUR LA CRISE DU CORONAVIRUS

‘Les véritables virus sont les inégalités et le racisme’ Chaque semaine, BRUZZ sonde un(e) artiste bruxellois(e) sur les nouvelles vérités qui se sont formées derrière son masque buccal. Pour Rosine Mbakam, dont l’excellent docu Chez Jolie Coiffure fut primé dans plusieurs festivals, la crise aura surtout révélé les discriminations qui gangrènent la société. — SOPHIE SOUKIAS, PHOTO: SASKIA VANDERSTICHELE

Comment avez-vous vécu le confinement ? J’avais un tournage prévu dans le cadre d’un contrat avec le centre d’art Wexner aux USA (Rosine Mbakam fait partie avec Apichatpong Weerasethakul ou encore Charles Burnett des vingt réalisateurs sélectionnés à travers le monde pour prendre part au prestigieux projet Cinetracts 20’, NDLR). Je devais aller filmer les restes de la colonisation au Cameroun et à cause du covid j’ai dû annuler mon voyage. Mon court-métrage devait être prêt pour le mois de juin, j’ai dû trouver un nouveau sujet pendant le confinement.

D’où vous est venue l’inspiration ? Un jour, je décide d’appeler une amie infirmière à Brugmann pour prendre de ses nouvelles. Elle est en colère, me dit qu’elle ne peut pas me parler et m’envoie une vidéo réalisée par l’hôpital Brugmann pour demander à la population de rester chez elle. Sur la vidéo, on ne voit aucun noir. Je comprends pourquoi elle a mal parce que 15% du corps médical belge est

Quelle forme a pris ce court-métrage ? J’ai commencé à recueillir des photos et des témoignages de mon amie et de ses collègues travaillant comme infimièr(e) ou médecin via Skype. Une fois de plus l’histoire se répète. Le covid, qui nous était présenté comme une nouvelle Guerre mondiale, m’a rappelé les tirailleurs sénégalais. Ils ont combattu pour la France pendant les deux Guerres mais ont été effacés de l’Histoire. Aujourd’hui, nous avons une majorité d’Africains dans le corps médical belge qui rencontre déjà dans la pratique quotidienne de leur métier beaucoup de discriminations. Lorsque l’occasion se présente de valoriser la contribution de cette communauté dans ce contexte terrible, on fait le choix encore une fois

de ne pas le faire. En tant que femme noire et cinéaste, je rencontre ce même effacement.

Comment envisagez-vous le monde d’après-covid ? Certains parlent d’un nouveau monde. Pour moi, il n’y aura pas de nouveau monde tant qu’on ne s’attaquera pas aux véritables virus de notre société qui sont la précarité sociale ou intellectuelle et le racisme. On trouvera un vaccin contre le covid, on finira peut-être même par l’oublier. Mais quand je pense au nombre d’Africains qui se battent en première ligne pour affronter le virus et dont certains y ont laissé leur vie dans l’anonymat le plus complet, je suis révoltée. Le décès du jeune Adil, à la suite d’une intervention policière dans un quartier populaire de Bruxelles, a également révélé ces inégalités de traitement lors du confinement. Si on veut vraiment un nouveau monde, il faut s’attaquer frontalement à ces injustices-là. CHEZ JOLIE COIFFURE 12/9 > 17/10, Flagey, www.cinematek.be

Dubbel geboekt

Foxy festival

Couleur Fuse

NL/ Wie multitalent Jaouad

EN/ Due to the current measures,

Alloul nog niet kende, kan daar snel iets aan doen. Dit weekend heeft de Antwerpenaar een aantal afspraken in Brussel. Op het TheaterFestival speelt hij twee keer zijn monoloog De meisje. Voorts is Alloul present op het Brussels Planetarium Poetry Fest, gewijd aan hedendaagse avant-garde die de dialoog aangaat met wetenschap, geloof, (de)kolonisatie én de 3D-projectiekoepel van het Planetarium. (MB)

small concert halls like Les Ateliers Claus and Werkplaats Walter can only welcome a handful of audience members. And so the two venues are organizing their mini festival Zorro at the Circularium, the former 10.000 m2 industrial space in Anderlecht that has been transformed into a centre of innovation and circular production. The line-up of the two-day event includes the Zimbabwean mbira virtuoso Stella Chiweshe, guitarist Geoffrey Burton (Hong Kong Dong), a jazz trio led by Teun Verbruggen, Vitja Pauwels and Cesar De Sutter, and the German beatmaker by Tolouse Low Trax (photo). (TZ)

FR/ L’été durant, le Fuse a investi Tour & Taxis avec Plein Air, une version light de ce que pourrait être un festival sans corona, avec des concerts et des DJs. Pour la dernière édition, c’est TheColorGrey qui mènera la danse. Le rappeur anversois, que ses amis appellent Will Michiels, présentera son deuxième album Overcome, sorti en mai. Il y montre son côté le plus soul, mais exprime en même temps son indignation face au monde dans lequel il a grandi, fils d’une mère congolaise et d’un père belge. (TZ)

11 & 12/9, Circularium, www.lesateliersclaus.com

14/9, 19.00, Tour & Taxis, www.fuse.be

De meisje, 12 & 13/9, KVS achterplein BOL, www.theaterfestival.be Brussels Planetarium Poetry Fest, 11 & 12/9, www.poetryfest.brussels 22

composé d’Africains subsahariens. J’ai donc commencé à être vigilante en regardant tous les reportages réalisés dans les hôpitaux sur le covid. Les gens de couleur n’étaient jamais interpellés ni interviewés. Les Africains sont à nouveau la « majorité invisible ». D'où le titre de mon court-métrage.

9 SEPTEMBER 2020

SOON ROSINE MBAKAM • Rosine Mbakam naît au Cameroun en 1980 • se forme en 2000 à la réalisation, au montage et à la production au sein de l'ONG CEO. Intègre en 2003 la STV (Spectrum Télévision) avec laquelle elle réalise plusieurs programmes audiovisuels • quitte en 2007 le Cameroun pour faire des études de cinéma à l’INSAS (Bruxelles) • réalise en 2016 le documentaire Les Deux visages d’une femme Bamiléké puis, en 2018, Chez Jolie Coiffure • termine actuellement son troisième long-métrage documentaire Les prières de Delphine

Cinema met een vijs los NL/ Ook Cinema Nova laat zich niet

kisten door corona en trapt het nieuwe seizoen af met Waanzin, een hallucinante selectie van fictie en documentaire, expo, muziek en debatten waarin de noties krankzinnigheid en anders zijn onderzocht worden. Enkele bekende namen zijn Jorge León, Robert Kramer, en Jan Svankmajer, maar het gros van het programma bestaat uit nobele onbekenden met een vijs los. Check zeker de sixtiesavant-gardefilms uit het archief van farmareus Sandoz (foto). (GH) 10/9 > 25/10, Cinema Nova, www.nova-cinema.org

INDIAN SUMMER MOVIES, PERFORMANCES AND DRINKS 5 SEPT. — 18 OCT. ’20

PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN BRUSSEL PALEISDES VOOR SCHONE KUNSTEN PALAIS BEAUX-ARTS BRUSSEL BRUXELLES

PALAIS DES BEAUX-ARTS Rue Ravensteinstraat 23 BRUXELLES 1000 Brussels +32 2 507 82 00 / bozar.be

Free upon registration #bozaropenair www.bozar.be/bozaropenair20

Film reviews

La Cravate brille avant tout par l’originalité de son dispositif: entre documentaire, roman réaliste du XIXe siècle et confessionnal.

Il était une fois un militant FN FR

Comment filmer le Front National ? La Cravate fait bien plus que suivre le quotidien du jeune Bastien pendant la campagne présidentielle de 2017. Un pari documentaire fascinant. — SOPHIE SOUKIAS LA CRAVATE FR, dir.: Etienne Chaillou, Mathias Théry

••••

I 9 SEPTEMBER 2020

Peu de cinéastes auront approché l’adhésion à l’extrême droite à la manière des Français Etienne Chaillou et Mathias Théry (La sociologue et l’ourson). Leur long-métrage documentaire La Cravate ne quitte pas d’une semelle Bastien, vingt ans, militant au Front National à Amiens, saisi dans le décor d’une partie de campagne : celle qui hissera Marine Le Pen au second tour des présidentielles contre Emmanuel Macron en 2017. Aussi fan de la chef du parti que du laser game (une passion qu’il se découvre à l’âge de dix ans), ce fervent patriote peine à trouver sa place au milieu des sosies de Florent Philippot et autres arrivistes balzaciens aux manières qu’il méprise autant qu’il jalouse. À commencer par son supérieur direct, à peu près du même âge, Eric Richermoz, chef départemental FN de la Somme, mentor cynique se faisant un malin plaisir à choisir la cravate de son secrétaire. La Cravate brille avant tout par l’originalité de

son dispositif. Les images de Bastien tournées dans la section locale du FN, en train de tracter sur les marchés, assistant aux meetings du parti, seul dans son studio à dévorer son kebab ou derrière le comptoir du stand laser game de la zone de loisirs où il est employé, sont soigneusement mises au service de la voix off d’un narrateur qui déroule avec détachement le roman de la vie du jeune militant se rêvant en haut de l'affiche. Le souci du détail et les considérations psychologiques sont dignes de Gustave Flaubert. Mais deux siècles se sont écoulés depuis les romans réalistes et La Cravate aurait péché par son exotisme et sa condescendance si les deux réalisateurs n’avaient pas eu l'intelligence de confronter l'histoire qu’ils avaient (littéralement) couchée sur papier à leur protagoniste, lui laissant le loisir de corriger le récit quand le besoin s’en ferait ressentir (étonnamment peu). Une révélation tardive sur son passé trouble se chargera de mettre à mal les prétentions réalistes de ce roman filmé et ouvrira la voie au projet premier de ce documentaire fascinant : comprendre sans juger l’adhésion à l’extrême droite, pour pouvoir mieux la combattre.

We spreken 2017 en de campagne voor de presidentsverkiezingen is in volle gang. Boegbeeld van extreemrechts Marine Le Pen staat op het punt de tweede ronde te halen. Regisseurs Etienne Chaillou en Mathias Théry zitten in La cravate dicht op de huid van Bastien, 20 jaar en militant voor het Front National. De filmmakers volgen hem terwijl hij campagne voert of lasergames speelt. Niets dat je nog nooit gezien hebt? Gelukkig heeft La cravate een aantal verrassingen in petto die deze documentaire onwaarschijnlijk fascinerend maken. NL

It is 2017 and the campaign for the presidential elections is in full swing. The far-right leader Marine Le Pen is about to get through to the second round. In their documentary La cravate, French directors Etienne Chaillou and Mathias Théry focus on Bastien, a twenty-year-old campaigner for Le Pen’s Front National party. The filmmakers follow him out on the campaign trail, but also playing laser tag. Nothing you haven’t seen before? Fortunately, La cravate has a number of surprises in store that make this documentary incredibly fascinating. EN

A colour-blind Dickens

Glimlachen om zoveel jaloezie

THE PERSONAL HISTORY OF DAVID COPPERFIELD

LE BONHEUR DES UNS

UK, dir.: Armando Iannucci, act.: Dev Patel, Tilda Swinton, Ben Whishaw, Peter Capaldi

FR, dir.: Daniel Cohen, act.: Vincent Cassel, Bérénice Bejo, Florence Foresti, François Damiens

•••

••

Being born as a half orphan, being beaten by your stepfather and bullied by your step aunt, being forced to go to a terrible boarding school, experiencing first-hand how badly factory workers were treated in 19th-century London: these are just a few examples of the worries, injustice, and adversity that David Copperfield must overcome in the celebrated and classic novel by Charles Dickens. The umpteenth film adaptation does not deserve to be described as just that. Armando Iannucci, the satirical brain behind EN

the political series The Thick of It and Veep, and the film The Death of Stalin, does not highlight sombre themes like poverty and exploitation. Instead he opts for a flamboyant, continuously entertaining film that doesn’t give the viewer a moment’s rest. The battalion of brilliant actors palpably enjoy the colourful characters and the quick dialogues. Colour-blind casting resulted in a lead role for Dev Patel. The charming Englishman who broke through in Slumdog Millionaire and confirmed his star quality in Lion, easily takes the lead. (NR)

Best mogelijk dat iemand die plots succes kent, kapsones krijgt. Maar voor hetzelfde geld is daar niets van aan en het is de omgeving die het moeilijk heeft met een onverwacht moment de gloire. Rond dat laatste fenomeen is een Franse komedie opgetrokken met vier fijne acteurs die gevatte dialogen naar waarde schatten en een aardig stukje toneel kunnen spelen. In plaats van blij te zijn dat Léa (Bérénice Bejo) het initiatief heeft genomen een roman te schrijven die vervolgens uitstekend blijkt te verkopen, zijn zowel haar man NL

(Vincent Cassel) als een bevriend koppel (Florence Foresti en François Damiens) nukkig en jaloers. Gevaar om in slaap te vallen is er op geen enkel moment. De kans om te glimlachen met de kleine kantjes van de mens is er regelmatig. Maar we missen de spitsvondigheden waarmee Olivier Assayas zijn schrijverskomedie Doubles vies liet sprankelen. En mogen we opmerken dat het niet vanzelfsprekend is om je de behoorlijk burgerlijke besognes aan te trekken van Fransen die niets te kort komen. Of zijn we nu gewoon jaloers? (NR)

De kopzorgen, het onrecht en de rampspoed die David Copperfield moet zien te overwinnen in de naar hem geroemde romanklassieker van Charles Dickens, krijgen weer een verfilming. Gelukkig zet regisseur Armando Iannucci sombere thema’s als armoede en uitbuiting niet in de verf. Hij opteert voor een zwierige, continue entertainende film die de kijker geen moment rust gunt. Het bataljon steengoede acteurs beleeft zichtbaar plerzier aan de kleurrijke personages en de vinnige dialogen. Kleurenblinde casting resulteerde in een hoofdrol voor Dev Patel.

Léa (Bérénice Bejo) a écrit un roman qui se vend très bien. Au lieu de se réjouir de son succès, son mari (Vincent Cassel) et un couple d’amis (Florence Foresti et François Damiens) réagissent de manière boudeuse et jalouse. Ce film n’a rien d’un somnifère. On a régulièrement l’occasion de rire des petits défauts de l’être humain. Mais on regrette les subtilités déployées par Olivier Assayas dans sa comédie sur les écrivains Doubles vies. Ou est-ce la jalousie qui nous fait parler ainsi ?

Les tracas, l’injustice et les malheurs que David Copperfield doit surmonter dans le célèbre roman de Charles Dickens sont à nouveau adaptés au cinéma. Heureusement, le réalisateur Armando Iannucci n’insiste pas sur les thèmes sombres comme la pauvreté et l’exploitation. Il opte pour un film fringant qui ne laisse aucun moment de répit au spectateur. Tout un bataillon d’acteurs de talent font vivre des personnages hauts en couleur et des dialogues mordants. Un casting daltonien a attribué le rôle principal à Dev Patel.

Léa (played by Bérénice Bejo) writes a novel that turns out to sell extremely well. Instead of celebrating her success, her husband (Vincent Cassel) and a pair of friends (Florence Foresti and François Damiens) react sullenly and jealously. There is not a moment of boredom here, and plenty of opportunity to smile at human shortcomings. But we miss the cleverness with which Olivier Assayas made his authors’ comedy Doubles vies sparkle. Or are we just being jealous?

HIGH FIVE HONEYLAND

EFFACER L’HISTORIQUE

SHIRLEY

••••

TENET

A GIRL MISSING

•••

Als bĳen je beste vrienden zĳn. Quand les abeilles vous aiment. When bees are your best friends.

Vadertje tĳd doet je hoofd tollen. Quand le temps fait tourner la tête. Father Time makes your head spin.

Suspense met Japanse signatuur. Suspense à la japonaise. Suspense of Japanese manufacture.

Dood aan Facebook en Google! Mort à Facebook et Google ! Death to Facebook and Google!

Droef verhaal over briljante auteur. Histoire triste d’une autrice brillante. A sad story about a brilliant writer. 9 SEPTEMBER 2020

I 25

Expo review

Fire walk with me It is a bold move to devote your gallery to a single artist for an entire year. What might be commercial suicide to one is to Harlan Levey Projects a way of expressing its trust in artist and close friend Marcin Dudek. And it is definitely deserved! — KURT SNOEKX

MARCIN DUDEK: SLASH & BURN I > 12/12, Harlan Levey Projects, hl-projects.com

•••••

9 SEPTEMBER 2020

I first met Marcin Dudek in 2013. From first to last, it was an encounter that will be etched in my memory forever. Thanks to the art that he creates, how he creates it, and the profundity, energy, generosity, and willpower that he exudes while doing so, and thanks to the person that he evidently is because of all this. “Reality can be moved, constructed, destroyed, reconstructed, reconfigured, composed, mutated...” the Krakow-born, Brussels-based artist told me at the time. “You have to do as much with reality as you can, otherwise you just become a boring part of it.” With an admirable lack

of respect for anything fixed that can be taken apart with a little wrenching, he delved deep into the earth, the walls of the gallery space, the materials, and…himself. Over the past few years, the latter movement – a necessity for the artist as an experience and process – has led Marcin Dudek to dig ever deeper into his own personal history and the broader circumstances of those experiences. Only to emerge with a heart-wrenching and chastening story about his early years as a fan of the football club Cracovia during the latter years of communism, about the appeal of hooliganism, its social structure,

its shared goals, and its violent release. In “Slash & Burn I”, he pursues this exploration. Through only three works, which might each take up half a lifetime. For example, Slash & Burn is an overwhelming, monumental whole consisting of 159 painted collages that evoke a fire at the Bradford City stadium in 1985. The collages, which almost maniacally combine archival materials, tape, strange shapes, and paint in an abstracted architectural structure of the stadium, were then set on fire, to reconstruct the movement of the fire.

ANTI-READYMADE It is that insane fire – relentless to himself, but generous to the viewer – Marcin Dudek himself brings to bear on his work. In everything he does, always anew. “Art as a strategy for living,” Harlan Levey calls it. The materials to do this are there, you only need to manipulate them, both mentally and tangibly. How tangible things sometimes become is evident in

Quarantoon STEVE MICHIELS

ALSO ON SHOW ANA TORFS

•••••

The corona measures have thwarted the new exhibition by Ana Torfs over the past few months, but “The Magician & The Surgeon” has now reopened full-time. Sweet, glowing, and strangely breath-taking. (> 1/11, Bozar)

FIGURES ON A GROUND

••••

In an extensive exhibition that brings together woman artists of different generations, the Fondation CAB dismantles reductive ideas about minimalist art. (> 12/12, Fondation CAB)

DAVID ALTMEJD

••••

The Canadian artist David Altmejd is a master of metamorphosis. In his new exhibition, he enigmatically crosses rabbits and people. (> 17/10, Xavier Hufkens)

Akumulator, a “one-to-one scale replica of a gym” Marcin Dudek built in a squatted basement of a Krakow council estate in the 1990s. A “memory box” made up of weights made of radiators from his former studio at Greylight Projects, the beat-up door from one of his family’s businesses (opened after the fall of communism), and a bench press and punching bag taken from an earlier exhibition. “An anti-readymade, analogue resistance to mass mechanisations; a sanctuary of neglected materials.” Finally, a video recording of his performance Tribunalia shows the head of Marcin Dudek in the middle of a homemade stadium, with matches for spectators. A transformation occurs: the artist shaves his hair off and spits obscenities, the matches are lit, and the individual disappears in an all-consuming fire that spares nothing and no one. I exit moved, destroyed, reconfigured. That is what is at stake. In life and in art. Marcin Dudek is definitely worth the trust!

Je moet het maar doen: je galerie een jaar lang wijden aan één kunstenaar. Wat commerciële zelfmoord is voor de één, is voor Harlan Levey Projects een manier om zijn vertrouwen in kunstenaar en vriend Marcin Dudek te uiten. Dat hij dat vertrouwen meer dan waard is, toont hij met Slash & burn I, dat in amper drie werken de ziel van de Poolse Brusselaar, die van voetbalhooligan tot kunstenaar vervelde, blootlegt. NL

Il fallait le faire: consacrer sa galerie à un seul artiste pendant un an. Un suicide commercial pour certains, une manière pour Harlan Levey Projects d’exprimer sa confiance en l’artiste et ami Marcin Dudek. Il prouve qu’il est plus que digne de cette confiance avec Slash & Burn I, une exposition qui met à nu en trois œuvres seulement l’âme du Bruxellois polonais, passé de hooligan à artiste. FR

9 SEPTEMBER 2020

I 27

Eat & drink

Wakker op zondag Als er één maaltijd is waar je de tijd voor kan nemen, is het wel de brunch. Of hoe de week af te sluiten met een helder en heerlijk intermezzo.

— MICHEL VERLINDEN FOTO: SASKIA VANDERSTICHELE

“De brunch is een opgewekte, gezellige en oppeppende tijd. Hij bevordert het gesprek. Hij brengt je in een goed humeur, schenkt de tafelgenoten voldoening, neemt de zorgen van de week weg en verzet de zinnen.” (1) Met deze woorden kenschetste Guy Beringer de maaltijd die traditioneel gebruikt wordt op zondag tussen 11 en 15 uur. Guy Beringer? De journalist die als eerste dit bastaardmoment beschrijft dat een samentrekking is van het ontbijt en de lunch. Dat was in... 1895. 125 jaar later is de brunch nog steeds springlevend, ook al heeft hij enkele vormveranderingen ondergaan – langere uren, uitbreiding naar zaterdag, toename van het voedselassortiment... – waardoor we kunnen spreken van de neobrunch. Om je te overtuigen van de vitaliteit van het genre is een bezoek aan Myro ten zeerste aangeraden.

FESTIJN Deze zaak, gelegen aan de rand van Sint-Lambrechts-Woluwe, ligt inderdaad buiten het centrum. Dat is een nadeel... maar ook een voordeel, omdat het team een heel efficiënte formule op touw heeft gezet. Die bestaat uit een buffet à volonté waarvan de prijs (23,90 euro, inclusief zelfgemaakte ijsthee en broodjes) op zijn minst concurrentieel is. We houden van het decor, met een grote L-vormige tafel en brede muuropeningen die voor veel licht zorgen. Ideaal voor een

SUPERBRUNCH KAFEI Myro in Sint-Lambrechts-Woluwe: neobrunch van de bovenste plank.

familiemoment, met alle leeftijden door elkaar. We waarderen ook de namaakplantenmuur, het goed gesitueerde terras en vooral de stedelijke inrichting die culmineert in een mooi, wit betegeld buffet. Daarop liggen, afgeschermd door plexiglas, schotels met gerechten die je doen watertanden, gaande van de klassieke kazen en vleeswaren tot meer verfijnde groentebereidingen. We zijn niet verbaasd wanneer we te weten komen dat de jonge vrouw achter deze recepten diëtetiek gestudeerd heeft voor ze de overstap naar de keuken maakte. Het is een waar festijn voor de liefhebber: wortels met rozemarijn, quinoa met kruiden en gedroogd fruit, geroosterde perziken met meloen en mozzarella, munt-

hummus met erwten, aubergine met chermoula, zoete aardappel met curry, galettes met edamame en broccoli, koolrabi met appels en maanzaad... Er is keus te over. Aan de andere kant – het moet gezegd – zijn er geen warme bereidingen en, in het bijzonder, geen eieren. Dat wordt meer dan goedgemaakt door het uitstekende zoete gedeelte van het buffet: granola met rode vruchten, aardbeien- en rabarbercrumble, zandkoekjes met citroen, tiramisu met speculaas... Maar het is vooral het verloren brood met gezouten karamel dat we onthouden. Zelfs koud geserveerd overtuigt dat helemaal. Het laatste woord wijden we aan het jonge team dat dit alles mogelijk maakt: dat is even lieflijk als efficiënt.

MYRO Hippokrateslaan 16 avenue Hippocrate, Sint-Lambrechts-Woluwe/Woluwe-Saint-Lambert, 0472-98.69.74, www.myrorestaurant.be, za/sa/Sa 11 > 14.30 28

9 SEPTEMBER 2020

Een van de vreemdste brunches van de hoofdstad. Geroosterd brood met spek en daarop twee eggs benedict, toast met avocado en gerookte zalm of fluffy pannenkoeken die als tiramisu bereid zijn... Smullen! Elsene, Facebook: Kafei

FRANK Ontbijt uit alle hoeken van de wereld: chakchouka zoals in Tel Aviv, eggs benedict zoals in New York, of nog een zelfgemaakte yoghurt met chocoladegranola – ook in een veganistische versie. Brussel, www.frank.brussels

LE BRUNCH CLUB Elke maand brengt Chloé Roose van Brussels’ Kitchen zeven chef-koks samen voor een vegetarisch degustatiemenu op niveau. Om 11 en 14 uur is er telkens plaats voor 40 gasten in restaurant Humphrey. Data: 27/9, 11/10, 15/11 en 6/12. Brussel, www.brusselskitchen. com/le-brunch-club/bruxelles/ restaurant

This collaborative drawing consists of three parts, each drawn by another artist. Gabriela González Rondón took on the head, Imge Özbilge the torso. Can you finish the legs?

Autumn at Kaaitheater: a new ticket price.

1 SHOW = € 10

SEP-DEC: Lotte van den Berg Ictus/Julie Pfleiderer Solta María Acaso The Mouvement Femke Gyselinck Khadija El Kharraz Alami Anne Teresa De Keersmaeker/Rosas Antigone/Action Zoo Humain buren Ecopolis 2020 Einat Tuchman Radouan Mriziga Négar Djavadi/Passa Porta Mestizo Arts Platform & partners Gérald Kurdian/Kunstenfestivaldesarts Coral Labs Emke Idema Kunstendag voor Kinderen Anoek Nuyens & Rebekka de Wit Myriam Van Imschoot & HYOID Ivana Müller Tibaldus/Toneelhuis Kristien De Proost & Bwanga Pilipili Ahilan Ratnamohan & Globe Aroma

GET YOUR TICKETS NOW AT KAAITHEATER.BE

KaaiAd_BRUZZ_200902+200909.indd 1

26/08/2020 15:05

Interview

VISIONARY ARTIST PIERRE DEBUSSCHERE

From Beyoncé’s garden to 254Forest

Pierre Debusschere travels the world, from fashion shoot to filmset, from Dazed & Confused and Raf Simons to Dior, Delvaux, and Alicia Keys. When the Brusselsbased photographer, art director, and video artist isn’t hanging out in Beyoncé’s garden or staging the Africa of her Black Is King in the Sahara in Lommel, he comes home to 254Forest, the artistic hub where he is now making room for every body in his solo show “Spectrum”. — KURT SNOEKX

9 SEPTEMBER 2020

don’t feel completely normal again yet,” Pierre Debusschere laughs, nestled in his socks against a backdrop of intense colours in the window of Chaussée de Forest 254, which contrast sharply with the grey morning sky above Sint-Gillis/Saint-Gilles. A day earlier, the Brussels-based photographer, art director, and video artist opened his new solo exhibition “Spectrum” here, in the exhibition space The Room. “Yesterday was a bit stressy, but it turned out super nice. It was very intimate, like a moment between friends. It’s always an effort at first, you know. I’m a bit shy, I’m not the loudest person around. I would love to just be like: ‘Hi, this is it. Enjoy. Bye now!’ (Laughs) But I’m trying…” It sounds astonishing coming from the mouth of someone who for years has been the go-to artist for the greats of the earth. Pierre Debusschere’s artistic vision has delighted and inspired the likes of style magazine Dazed & Confused, Vogue Italia, Raf Simons, Delvaux, Dior, Kanye West, Louis Vuitton, Alicia Keys, and Beyoncé, and yet… “In a group of people I would be the one shutting up and listening. (Laughs) I know… But that’s evolving. By making a show like this – small and intimate – I’m really putting myself out there, and I love that. I love the idea of taking a risk. This is a good way for me to open up to other people and learn to raise my own voice. It’s part of a process. As you grow you change, evolve, adapt, get better. People saying that they are, and have always been, like this or that? No, there’s no way that’s true.”

BODY AND SOUL Over the past few years, Pierre Debusschere has turned that fluidity into a burning, emotional core. An idiom that brings human complexity and possibility to the surface and liberates it. Unafraid and unbounded. He expands both the expressive body and the listening gaze, ensures that what meets the eye can penetrate to the heart, and even touch the soul. The vivification of the body occurs in an uncommonly exciting interplay of revealing and concealing, illuminating and distorting. It is a wondrous paradox – and proof of the power of Pierre Debusschere’s silent and moving images – that through pictorial layers and twisted shapes, you are palpably drawn closer to a central core. A core in the portrayed body and that of the viewer. It is that evocation of the at once completely personal and generously shared experience that

resonates here. The same is true of “Spectrum”, an exhibition in which Pierre Debusschere has abandoned his pioneering digital techniques and post-production layering for a moment, and manipulates the bodies that he is revealing and concealing directly, with tight fabrics and bright colours. “The colours link back to the colours we use in film, the green and blue key, that allow you to project whatever you want. That is also the idea here, you can project yourself into these bodies, which are all kinds of different shapes – big and small, muscular and not. Also, there are no faces, or they’re covered, and yet I feel that the images are really positive and open, very intimate too. It’s a question of projecting, and being able to delve into your identity, and at the same time protecting, by going into the idea of censorship you have

had a display window looking out to the street for the past year, these “anybodies” find a space for public exchange. An echo chamber with which 254Forest throws an anchor out into the outside world. “It was great to be able to look at this space and to try and change it from the way we knew it,” Pierre Debusschere says. “We were really ready for that.” The Room is only the most recent externalization of a place that has been shapeshifting for a while. “You could think of it as a kind of laboratory. As an intimate place, a project space to try out new things,” says Rebecca Cuglietta, co-founder of 254Forest, and Pierre Debusschere’s close friend and right-hand-woman since she worked as a producer with him in 2013 for a shoot for Dazed & Confused. “It really clicked between us, from the get-go. I started following him, and now

on Instagram, for example. Without the fabrics that envelop the models, these pictures could not exist. So it’s also about liberation in a way.” “Some people saw a nose there,” Pierre Debusschere laughs. “Others saw a yoga pose, or a tooth. I don’t mind, people can see whatever they want in it. Because it is intimate. This show is very personal. That’s why, next to the body pictures, there are also images of jewellery, objects that I wear sometimes. And then there’s a few natures mortes, flowers that are also covered in fabric. Again, it is the underlying idea of protection, bringing the personal into the realm of the universal.” Through a certain playful abstraction. “Yes, this idea of the sculptural shape of the body. It’s a way to celebrate different shapes, and colours too. You can’t see any skin so you don’t know what colours are underneath. That was important to me. These bodies could be anybody.”

I am on his side in everything he does: this building, the commercial work, and his personal work.” “She’s not afraid to express criticism, and I love that,” Pierre Debusschere says laughing. “It is really important and she’s often right. She will not bullshit me, that’s for sure.” The interaction between the two has resulted in the fact that since its foundation in 2017, 254Forest has developed into a place where ideas can clash and enhance one another. “It was our shared idea that transformed this building – a former garage, piano factory, and graphic design studio – into what it is now: a space that includes both the technical infrastructure and human skills needed for the creation and production of all kinds of creative projects,” Rebecca Cuglietta says. “Pierre started out here by himself, with a small photo studio upstairs. When we had to do a renovation, we figured: we have this building, let’s open it up and do something new, invite creative people to come here and share this space. That is the main goal. At the moment there are twelve of

THE SPACE BETWEEN US Here in The Room, the place where 254Forest has

9 SEPTEMBER 2020

▼

“

I 31

VISIONARY ARTIST PIERRE DEBUSSCHERE

▼

“One moment you’re in Beyoncé’s garden, sipping tea and talking about Black Is King. The next one, you’re in the Sahara in Lommel, trying to create an African scenery, at 5 am and minus 2 degrees”

BRUZZ | INTERVIEW

us, including graphic designers, photographers, directors, art directors, and even people specializing in coffee, each of them doing their own thing but also setting up collaborations.” In addition to the large, open co-working space on the first floor, there is a sound studio on the ground floor, and Pierre Debusschere’s original photo studio has been expanded into an immense set on the second floor. “Downtown Brussels doesn’t really have any high standard photo studios. So we decided to make the studio bigger and make it available for rent. We have commercial people shooting stuff, but we also see artists who need a space to make their work. La Cambre Mode, for example, is doing their jury of the fifth year here, this Thursday. So you get Glenn Martens and the studio director of Martin Margiela coming over, which is interesting for us as well. With all these people coming in and going out, the building becomes alive. We often hear that 254Forest is a place where you start something, and you meet these people, and that leads you somewhere else.” This also leads 254Forest down unknown new paths. “This place is constantly moving and changing, yes. Right now, we’re thinking about doing a residency for DJs and musicians, and maybe even linking the sound studio to The Room, by organizing small concerts, live performances, and experiments there.”

Debusschere and Beyoncé in 2013 – when he directed the music videos for “Mine” and “Ghost” from her self-titled fifth studio album – that laid the groundwork for this project. “The video I did for ‘Mine’ is still one of her favourites. I think I was brought on specifically for her part in the film, to focus on her and her movement. Which is wonderful, because she is such a powerful, inspiring woman. You just try and keep up, really. It’s in the way she understands sets – and she’s been on more of them than me, that’s for sure –, but also in the way she picks up the choreography and switches between the business side and the artistic side. It’s her company, her thing, her money, and her vision that make this project. So yeah, it was super nice. Really hard – we sometimes worked 23-hour days – but amazing.” “I remember being at her house for days, talking about the project, while sipping tea and sitting in a sofa. (Laughs) That moment in the garden was the beginning of it all, Beyoncé says. And then months later, on 15 December, I’m in Lommel, filming the Lion King’s evil uncle Scar’s part and trying to create an African scenery, at 5 am and minus 2 degrees. And these two amazing

dancers from Amsterdam were dancing and dancing, and Rebecca was by my side, pregnant and wearing five jackets on top of each other. (Laughs) But it works. It works! It was an amazing time, an amazing set, we practically became family.”

THE SOUND OF SILENCE “I always like coming back to Brussels though,” Pierre Debusschere adds. “It is still home for me, yes. A hybrid, beautiful mess. This place allows me to turn my eye towards the inside and do what I really want to do, what I need to do. That’s why ‘Spectrum’ feels so optimistic to me. I am a positive person, but I was kind of having trouble before to find that same positivity in my work. This time around, I have the feeling that the show is a bit more up. That it is talking about these important issues of gender diversity, body diversity, and sexual diversity, but in an open way, not making it too explicit, but rather inviting people to celebrate diversity. I mean, there is an urgency in the topic and the people pushing the subject at the moment have to do so, absolutely. But for me, it was important that everyone could join in that conversation.” In gathering people around the body as a poetic possibility that remembers and dreams, “Spectrum” offers projection and protection. “This is the first time that I don’t have any sound in my exhibition, actually. I started out in video and film, and that was strongly connected to the fact that it involved sound, that it linked movement to music. I remember going to a festival at fourteen, seeing Nine Inch Nails perform with their huge moving screens showing Bill Viola

QUEEN BEY’S GARDEN That experimentation flourishes here. The immense white space – which starts in an enormous hallway and leads to the various floors of the building via an equally monumental staircase – stimulates ideas like a blank canvas and expands mental space to an open playground full of possibility. For example, in this abstracted, sublimated space, Le Motel found the setting – and almost even a character in itself – for the music video of his new single “Chamaa”. Pierre Debusschere himself recently exchanged his white void for the Sahara, a miniature desert in Lommel, a town in Limburg. That is where he shot part of Black Is King, the film by pop superstar Beyoncé, which serves as a companion to the album she curated for the 2019 remake of The Lion King and which will stream on Disney+ starting on 15 September. “It was so intense!” Pierre Debusschere tells us. “She’s always very clear, very direct, but she’s really involved, from the morning to the night. She’s very there.” It was the first collaboration between Pierre 32

9 SEPTEMBER 2020

Pierre Debusschere: “The colours of the show link back to the colours we use in film, the green and blue key, that allow you to project whatever you want. Well, some people saw a nose there...”

PIERRE DEBUSSCHERE

PIERRE DEBUSSCHERE IS KING

• Born in Kortrijk in 1984

Sinds 2008 vliegt Pierre Debusschere van fashionshoot naar filmset en van Dazed & Confused, Vogue Italia en Raf Simons naar Dior, Delvaux, Kanye West en Alicia Keys. Als de Brusselse fotograaf, artdirector en videokunstenaar niet in de tuin van Beyoncé zit of het Afrika uit haar film en visuele album Black is king ensceneert in de Lommelse Sahara, komt hij thuis in 254Forest. In die artistieke hub in Sint-Gillis, die hij in 2017 oprichtte met Rebecca Cuglietta en die plaats biedt aan een co-working space, een geluids- en een fotostudio, stelt hij vandaag zijn solotentoonstelling Spectrum voor. De fotoreeks hangt en steunt tegen groene en blauwe muren, een verwijzing naar de schermen op filmsets waarop je alles kan projecteren. “Behalve om inleving gaat het mij ook om bescherming. De lichamen op de foto’s zijn gehuld in stoffen, gezichten zijn niet zichtbaar. En toch voelt dat spel van tonen en verbergen intiem aan. Als een moment waarop diversiteit wordt gevierd en een ervaring gedeeld. Er is hier plaats voor iedereen. Net zoals in 254Forest.”

• At 13 years old, enrolled at the art school Saint-Luc in Tournai

• Enrolled to study at L’ERG but eventually moved to Iceland for a year and a half • Published in style magazine Dazed & Confused in 2008, to become a sought-after photographer and art director • Presented his first short film I Know Simply that the Sky Will Last Longer Than I, featuring music by Kanye West, at the festival in Hyères • Has collaborated with Dior, Delvaux, Raf Simons…and made music videos for Goose, Alicia Keys, and Beyoncé • Founded the creative hub 254Forest with Rebecca Cuglietta in 2017 • Presented the solo exhibition “UNcovered” at MAD in 2018 • Shot part of Beyoncé’s Black Is King • Is presenting his new solo “Spectrum” in The Room at 254Forest

Pierre Debusschere: “The past is the past. I’m more of a present moment, near future kind of person”

PIERRE DEBUSSCHERE EST ROI Depuis 2008, Pierre Debusschere passe des séances de photo de mode aux plateaux de tournage, de Dazed & Confused, Vogue Italia et Raf Simons à Dior, Delvaux, Kanye West et Alicia Keys. Lorsque le photographe, directeur artistique et vidéaste bruxellois n’est pas dans le jardin de Beyoncé ou en train de mettre en scène l’Afrique de son film musical Black is King au Sahara de Lommel, il rentre chez lui à 254Forest. Dans ce pôle artistique de Saint-Gilles, qu’il a créé en 2017 avec Rebecca Cuglietta et qui abrite un espace de coworking, un studio son et un studio photo, il présente son exposition solo Spectrum. La série de photos est accrochée et posée sur des murs verts et bleus, une référence aux écrans des plateaux de tournage sur lesquels on peut tout projeter. « Outre l’empathie, je me préoccupe également de la protection. Les corps photographiés sont enveloppés dans des tissus, les visages ne sont pas visibles. Et pourtant, ce jeu de montrer et de cacher semble intime. Comme un moment où la diversité serait célébrée et une expérience, partagée. » FR

“Movement and music have always appealed to me. But here, I like the silence. It almost feels like a church to me” images, afterwards experiencing the sync between music and images during the Chemical Brothers, and ending the night on a visceral set by Green Velvet. I was completely bowled over. The drift power in music, its capacity to instantly create images in your head, and this feeling of belonging it engenders, have always appealed to me. But here, I kind of like the silence. It almost feels like a church to me. A kind of solemn space, a sanctuary. A moment that allows people to go in and turn to their own thoughts and emotions, without me standing in the way too much.” At the same time, this silence makes room for Pierre Debusschere’s own voice. A voice that as a child loved the shapes and colours of the flowers that his mother, a florist, grew and sold, who at

thirteen years old, attending the art school Saint-Luc in Tournai, found the building blocks of the visual language that made him happy, and, while studying at L’ERG, travelled to Iceland and found the fertile ground from which to grow. “You make your own journey in art, you know. I had been following art classes since I was 13, and at 21 I felt I needed to put myself out there. So I went to Iceland – don’t ask why, because I don’t know (laughs) – and I ended up staying there for a year and a half. As this shy kid, all alone, in a place where there were three people who liked hip hop, another one who liked rock, and a third one who was into techno. So you meet these people with different tastes and different interests, and they all stick together because you simply don’t have enough people to split into groups. (Laughs) That really helped me to learn and speak up and do my stuff.” “Did it change my way of seeing? Absolutely, yes. How? I don’t know. I’m so bad at remembering these sorts of things. The past is the past. I’m more of a present moment, near future kind of person.” Ever-drifting, always getting better. PIERRE DEBUSSCHERE: SPECTRUM > 26/9, The Room, www.254forest.be

9 SEPTEMBER 2020

I 33

BRUSSELS PHILHARMONIC

CHARLIE CHAPLIN THE KID Live in concert

Dirk Brossé conductor

The Kid (1921), Charlie Chaplin director & music

The magic of Charlie Chaplin continues to be enchanting, moving and hilarious, even almost 100 years later. The sympathetic tramp, who despite his best intentions keeps running into trouble, causes all of us, young and old, to smile and reflect. The master performer fortunately gives us a happy end, and he himself composed the music for The Kid. A gem for the whole family.

FLAGEY

sat 19.09 18:30 & 21:00 sun 20.09 15:00

tickets: www.flagey.be

FA L L / W I N T E R

“Nothing is more adventurous and exciting than to hear the tunes one has composed played for the first time by a fifty piece orchestra.” CHARLES CHAPLIN

BRUSSELSPHILHARMONIC.BE

Brussels, we’re back! MET DANK AAN DE BELGISCHE TAX SHELTER & BELGA FILMS FUND

Big City

STEL ZELF JE VRAAG EN STEM OP BRUZZ.BE

Klimaatactivisten protesteren in maart 2019 in de Wetstraat. De neutrale zone mogen ze niet in.

In Brussel-Stad alleen al waren er vorig jaar meer dan duizend manifestaties. Door zijn centrale ligging en de aanwezigheid van de politieke instellingen is Brussel altijd al een populaire plek geweest voor mensen om hun ongenoegen te uiten en zich te laten horen. Alleen zullen zij wel heel luid moeten roepen om hun kreet tot bij de politici te krijgen. Rond heel wat gebouwen waar aan politiek wordt gedaan, is er immers een neutrale zone afgetekend: binnen die perimeter mogen er geen samenscholingen zoals manifestaties of individuele demonstraties plaatsvinden. De Brusselse burgemeester Karel Buls voerde een dergelijke zone voor het eerst in 1892 in, omdat hij vond dat er een fysieke afstand moest zijn tussen degenen die aan politiek doen en degenen die hun ongenoegen op de politiek uiten in de openbare ruimte. Zo kunnen politici in alle sereniteit beslissingen nemen zonder dat ze indirect beïnvloed worden door de sfeer op straat. Buls maakte de zone rond het federaal parlement en het koninklijk paleis neutraal. Tot op vandaag is dat nog altijd een van de drie neutrale zones in Brussel. In die zone liggen

Wat is het nut van een neutrale zone, zoals rond de Wetstraat? MAARTEN UIT SINT-GILLIS

trouwens ook het Vlaams Parlement en de Wetstraat. Een tweede zone is er rond het Europees Parlement en de derde zone wordt afgetekend rond de Grote Markt. Omdat het plein op de werelderfgoedlijst van de Unesco staat, mogen ook hier geen manifestaties plaatsvinden. Bijzonder is wel dat het Brussels Parlement zich niet in die zone bevindt, hoewel dat werd geopperd in een wetsvoorstel in 2017, toen er neutrale gebieden kwamen rond het Waals Parlement in Namen en de gebouwen van de Duitstalige Gemeenschap in Eupen. Het Brussels Parlement bevindt zich – net zoals de Grote Markt trouwens – in een toeristische zone en dat was de reden waarom het geen neutraal gebied werd. Dan zouden samenscholingen rond

bijvoorbeeld Manneken Pis in het gedrang kunnen komen. Samen met de extra neutrale zones kwam er in 2017 ook een wettelijk kader voor de veiligheid binnen die perimeters. Sindsdien kunnen er veiligheidscontroles plaatsvinden aan de ingangen van die gebouwen, waar identiteitsbewijzen kunnen worden gecontroleerd. Zo is behalve ordehandhaving, veiligheid een tweede parameter geworden van zo’n neutraal gebied.

SAMENSCHOLEN, SAMEN FEESTEN Wie de regels van de neutrale zone niet volgt, kan hiervoor een boete tot 200 euro en een celstraf van acht dagen tot zes maanden krijgen. Toch zullen manifestanten soms bewust een demonstratie organiseren

in zo’n zone als statement voor hun politieke ongenoegen. Zo vormden de klimaatactivisten in december een mensenketting rond het paleis en de gebouwen van het federaal parlement. Ook burgerbeweging Extinction Rebellion organiseerde meermaals acties op dat stuk grond. Ze wilden bijvoorbeeld een jaar geleden nog met een honderdtal de tuin voor het koninklijk paleis bezetten, wat uitdraaide op een stevige interventie van de politie. Er zijn gelukkig ook uitzonderingen op samenkomen in neutrale zones. Zo mag er wel gefeest worden en kunnen er evenementen plaatsvinden georganiseerd door de overheid, zoals de nationale feestdag of evenementen van de Stad Brussel. Maar ook onafhankelijke organisaties kunnen een aanvraag indienen om er grote recreatieve evenementen te organiseren. Al zullen we nog even moeten wachten om luidkeels in een grote massa mee te zingen, onder de ogen van koning Filip.

BRUZZ | BIG CITY

— LUANA DIFFICILE

VOLGENDE WEEK Hoe maakte Brussel de Spaanse Griep door, zowat honderd jaar geleden? 9 SEPTEMBER 2020

I 35

Interview

BRUSSELAAR BEN GIJSEMANS VERBLUFT MET ZIJN TWEEDE GRAPHIC NOVEL ‘AARON’

‘Monnikenwerk? Ik noem het toewĳding’ BRUZZ | INTERVIEW

Zes jaar na het veelvuldig geprezen en vertaalde Hubert presenteert de Brusselse beeldverhalenmaker Ben Gijsemans Aaron. Zijn tweede graphic novel gaat over een jongeman die je letterlijk beeld per beeld verstrikt ziet raken in de uitzichtloze worsteling met zijn pedofiele gevoelens. — MICHAËL BELLON, FOTO SASKIA VANDERSTICHELE

En dat allemaal voor iemand die eigenlijk niet zo veel met strips heeft. BEN GIJSEMANS: Ik heb inderdaad niet zo’n

duidelijke stripachtergrond als de meeste stripauteurs. Ik heb meer met schilderkunst, film, literatuur, en de kunsten in het algemeen. Ik heb ook animatiefilm gestudeerd, maar omdat ik het gevoel had dat ik daar nog niet meteen mee aan 36

9 SEPTEMBER 2020

de slag kon, heb ik ook nog een masterjaar beeldverhaal gevolgd. In stripwinkels vond ik ook niet echt mijn ding, zodat ik redelijk snel besloten heb dat ik me niet bewust door andere strips zou laten beïnvloeden en ook strips zou proberen te maken die ook door niet-stripliefhebbers kunnen worden gesmaakt. Door romans te lezen, begon ik ook te zien waar voor mij het schoentje wrong: het cliché dat strips en beeldverhalen in de categorie makkelijke literatuur vallen, klopt wel een beetje. In de zin dat ze vaak een passieve leeshouding veronderstellen. Een roman kan je moeilijker gewoon ondergaan. Je moet er je hoofd voor gebruiken. Ik wilde die actieve beleving ook met mijn strips bewerkstelligen. In Hubert wordt niets verteld via acties. Alles speelt zich af in het hoofd van het personage. Voor een fervente striplezer, die het als een klassieke strip gaat lezen, is het waarschijnlijk een boek waarin niets gebeurt.

Ook in Aaron zit de tekst achter het papier en kijken we soms haast frame per frame naar een stille film. Een film die mede daardoor prangende vragen oproept. GIJSEMANS: De beelden komen inderdaad bijna

over als een registratie. Dat heeft te maken met eerlijkheid. Ik ben een onderzoeker en het verhaal is een onderzoek. De lezer mag niet het gevoel krijgen dat hij gemanipuleerd wordt. Hij ziet alles gebeuren en moet zelf bedenken wat er gaande is, in plaats van dat ik door lay-out of kadrering een emotie opdring. Als auteur kan je om dat laatste

niet volledig heen, maar ik doe het niet graag. Ik voel me dan een manipulator. Door mijn manier van vertellen laat ik de lezer zoveel mogelijk ruimte om zijn eigen gedachten te vormen, in plaats van die van mij op te dringen. Inhoudelijk is het idee een trilogie te maken: Hubert, Aaron, en later nog een derde boek waarvan ik nog niet zeker weet of het er komt. Misschien wordt het een trilogie van twee boeken. (Lacht) De rode draad is alleszins dat ik personages in beeld breng die het moeilijk hebben, en die ergens hun toevlucht moeten zoeken om hun dagelijkse onrust draaglijk te maken. Hubert is extreem introvert, waardoor sociaal contact zeer stroef verloopt. De ideeën voor de specifieke leeservaring, gevoelens en locaties die ik voor Aaron voor ogen had, kregen definitief vorm toen ik de documentaire Outing zag over een pedofiel die zich out.

Aaron verbluft door het metier waarmee het verhaal getekend en verteld is. Door de opbouw, de details en de smetteloze strakheid die de zwaarte van het onderwerp zijn volle gewicht geven. Maar tussen de publicatie van Hubert en Aaron zit wel zés jaar. GIJSEMANS: Nochtans was het scenario er al rond

de verschijningsdatum van Hubert. Dat het boek zo lang op zich heeft laten wachten, komt door mijn worsteling met de grafische vertaling. Hubert kreeg veel lof, maar als maker zie je nogal snel wat je eventueel beter kan doen, en dat was vooral op technisch vlak. Ik denk graag na over concep-

▼

e sfeer in de ‘slow comic’ Aaron valt eigenlijk alleen te beschrijven met de schrijf- en tekenpennen van Ben Gijsemans. In dit zowel qua tekst als qua beeld ongelofelijk doordachte, uitgepuurde, perfectionistische, subtiele maar ook ondraaglijke en hartbrekende boek, is de blik van de lezer bijna ononderbroken gericht op de problematische gevoelens van een jongeman voor jonge kinderen. Los van het maatschappelijk beladen thema, is Gijsemans als maker pur sang sowieso al niet zo happig op de plichtplegingen die horen bij de uiteindelijke lancering van zijn voltooide werk. Maar het eerste interview over Aaron, op zijn appartement op een boogscheut van Flagey, blijkt niet de delicate oefening die eventueel kon worden verwacht. Daarvoor weet Gijsemans te goed waar hij de afgelopen jaren mee bezig is geweest. Aan het einde van het gesprek, dat op een aangename manier herinnert aan wat een integere kunstenaar met woord en beeld vermag, gebruikt Gijsemans zelf het woord ‘toewijding’. Daarmee vat hij zijn onverstoorde vakmanschap wellicht het best samen.

BEN GIJSEMANS • Geboren in Lier in 1989, woont in Elsene • Studeerde audiovisuele kunsten aan de School of Arts in Gent • Behaalde in juni 2013 zijn masterdiploma Beeldverhaal aan de Hogeschool SintLukas in Brussel • Uit zijn thesis vloeide zijn succesvolle debuut Hubert voort • Aaron is zijn tweede graphic novel

Ben Gijsemans: “Als ik schrijf of teken, dan ben ik maar in beperkte mate bezig met de lezer.”

▼

TEKENAAR BEN GIJSEMANS VERBLUFT MET DE GRAPHIC NOVEL ‘AARON’

ten die een bepaalde leeservaring kunnen bieden. Daar haal ik al mijn energie uit. Zodra dat concept rond is, is het alleen nog een kwestie van uitvoering, maar wel strikt volgens het concept. Dat heeft extra werk en moeite gekost, maar dat heb ik er dan voor over. Voor het tekenen van de decors bij Hubert maakte ik foto’s die ik gebruikte als referentie. Bij dit boek wilde ik het allemaal uit mijn hoofd laten komen. Ik ben graag met meetlatten bezig en ik vind het leuk om architecturale constructies te maken. Dus ben ik die decors vanuit mijn ruimtelijk inzicht beginnen te tekenen, of beelden van foto’s gaan rechttrekken of herdenken. Dit laatste werd steeds meer het geval naarmate het boek vorderde. Ik wilde ook meer vakjes op een pagina, zodat ik meer kon vertellen in kortere tijd. Elke vakje is een volledig nieuwe originele tekening op A5. Dat vroeg veel tekenwerk. Ik heb de lay-out van de pagina’s ook een geometrische logica gegeven die ik op de gepaste momenten doorbreek,

ter ondersteuning van de innerlijke rust en onrust van Aaron. Dat vroeg veel denkwerk.

Het godvergeten dorp waarin Aaron woont is je misschien bekend. GIJSEMANS: De omgeving is inderdaad geïnspi-

reerd op het dorpsleven dat ik ken. Regisseur Michael Haneke heeft voor zijn film Amour, over een koppel waarvan de vrouw dementerend is, het herenhuis gebruikt waar hij was opgegroeid, zodat hij niet moest nadenken over het decor en zich zo kon concentreren op de thema’s van de film. Ik denk dat ik onbewust hetzelfde heb gedaan. Ik wilde me volledig concentreren op de innerlijke worsteling van Aaron.

Ook opmerkelijk: fysiek lijkt Aaron op jou, terwijl je zou verwachten dat je elke schijn van biografische associatie met dit onderwerp zou vermijden. GIJSEMANS: Als ik schrijf of teken, dan ben ik echt

maar in beperkte mate bezig met de lezer. Je mag

het mijn vriendin vragen: ik keek niet per se uit naar het verschijnen van dit boek. Ik vind het fantastisch om boeken te maken, maar daar stopt het ook: ik maak ze eigenlijk echt niet om ze de wereld in te sturen. Dat doe ik omdat het zo werkt. Omdat ik anders geen boeken meer zou kunnen maken. Ik weet dat Aaron fysiek op mij lijkt, en dat komt omdat ik voor hem geacteerd heb. Omdat er zo weinig tekst is, vertel ik hoofdzakelijk aan de hand van kleine handelingen en lichaamstaal, en daarom wordt het hele storyboard eerst geacteerd. Meestal doe ik dat zelf, maar voor sommige personages – zeker de vrouwelijke – laat ik anderen voor mij acteren. Ik zeg dan precies wat ze moeten doen. Omdat het mijn verantwoordelijkheid was het personage Aaron zo goed en correct mogelijk in beeld te brengen, heb ik besloten om ook zelf de acteur van Aaron te worden. Voor de rest is er geen connectie met mijn leven. Mocht je het je afvragen: ik ben geen pedofiel.

BRUZZ | INTERVIEW

“Aaron zit verstrikt in de perceptie van anderen. Hij voelt zich zo onbegrepen dat hij zichzelf niet wil begrijpen” BEN GIJSEMANS Graphic novelist

Pedofilie is een thema dat weinig op deze serene manier wordt behandeld. Vond je het belangrijk om het erover te hebben? GIJSEMANS: Op zich niet. Sommige mensen zullen

Aaron leest bijna als een stille film. Ben Gijsemans: “De lezer moet zelf bedenken wat er gaande is.”

9 SEPTEMBER 2020

misschien denken dat ik hiermee een soort standpunt inneem. Maar naar mijn aanvoelen doe ik dat niet. Ik ben een kunstliefhebber, en naar mijn mening is kunst het tegenovergestelde van propaganda. Dus ook als ik zelf iets maak, probeer ik propaganda koste wat het kost te vermijden. Ik wilde dit onderwerp onderzoeken en er niet een bepaald idee over verkopen. Na vijftig pagina’s werd het me helder dat het boek draaide om een personage dat lijdt onder zijn verlangens. In die zin had het boek misschien ook over alcoholisme of seksverslaving kunnen gaan. Maar bij een alcoholist kan je je nog een idee vormen over oplossingen. Het taboe op pedofilie maakt zoiets onmogelijk. Het probleem van Aaron wordt vergroot door het feit dat hij verstrikt zit in de perceptie van anderen. Hij voelt zich zo onbegrepen dat hij zichzelf niet wil begrijpen. Hij kan het aan niemand vertellen, zelfs niet aan zichzelf. “Hij ontdekt wat hij ontkent, en hij ontkent wat hij ontdekt,” staat op de achterkant. Dat vat de worsteling goed samen.

Ben je niet bang dat het beladen thema het hele gesprek over het boek zal overheersen, of dat je zal moeten vechten tegen negatieve framing?

AARON, UN ROMAN GRAPHIQUE UNIQUE

naar uit. Naar aanleiding van de boekvoorstelling in Muntpunt werd ik erop gewezen dat de affaire Marc Dutroux 25 jaar geleden uitbrak. Voor mij is er geen link, maar dat is hoe de meeste mensen het wel bekijken. Daarom noemt Muntpunt dit ook al een controversieel boek. Als het dat is, dan alleen vanwege de manier waarop andere mensen tegenover het thema staan. Veel mensen vinden het zo delicaat dat ze heel snel in zwart-witdenken vervallen om het thema verteerbaar te maken. Ik vind niet dat dit een boek over pedofilie is en dus ook niet dat ik het daar per se over moet hebben. Ook al zullen sommigen zich daarop blindstaren. Maar ik heb er wel over gelezen. En hoewel er niet vaak op een genuanceerde manier over gepraat of geschreven wordt, zijn er gelukkig ook andere mensen die er goed over kunnen praten. Patrice Toye bijvoorbeeld, naar aanleiding van haar film Muidhond. Veel mensen weten ook niet wat pedofilie is. Genegenheid voelen voor kinderen mag je niet verwarren met pedoseksualiteit. De meeste mensen die seks hebben met kinderen zijn niet pedofiel. Het is vaak de omgeving die ervoor zorgt dat iemand zoals Aaron – een pedofiel die niet weet wat hij moet doen met zijn verlangens en die geen ondersteuning krijgt – uiteindelijk in wanhoop en depressie wordt geduwd, en van daaruit verkeerde stappen gaat zetten. Zij die wel rechtstreeks de stap naar pedoseksualiteit zetten, doen het vaak uit een soort van verveling of luiheid, hebben een beschadigde psyche of zijn psychopaat.

Een belangrijk deel van het boek wordt ingenomen door de kostelijk geschreven en geweldig getekende lichte pastiches op oude Amerikaanse comics over superhelden. Die zijn voor Aaron een vorm van escapisme, en zorgen met hun dynamiek en hun simpele goed-en-kwaadtegenstellingen voor een scherp maar welgekomen contrast met de stille zwaarte. GIJSEMANS: Ik wilde van Aarons toevluchtsoord

ook het toevluchtsoord van de lezer maken. Enerzijds om de lezer net zoals Aaron een break te gunnen van de onrust waar hij mee zit en die je als lezer ook moet aanschouwen. Anderzijds ook om de lezer een connectie te laten maken met het personage. Je leest samen met hem. Tot mijn concept behoorde ook de manier waarop ik zelf aan het boek werkte. De delen waarin je Aaron zijn zomer ziet beleven, zijn enorm overdacht. Daar heb ik hard aan gewerkt. De superheldenverhalen wilde ik heel vrij en snel schrijven, zonder nadenken: prent na prent slechteriken slaan en vrouwen redden.

Six ans après la BD traduite et largement acclamée Hubert, l’artiste graphique bruxellois Ben Gijsemans présente Aaron. Son deuxième roman graphique raconte l’histoire d’un jeune homme que l’on voit littéralement image après image s’empêtrer dans une lutte désespérée contre ses sentiments pédophiles. Pourtant, Aaron n’est pas une histoire sur la pédophilie, souligne Gijseman : « Le livre parle d’un personnage qui souffre de ses désirs. Dans ce sens, le livre aurait pu aussi bien traiter de l’alcoolisme ou de l’addiction au sexe. Mais avec un alcoolique, on peut toujours se faire une idée des solutions. Le tabou sur la pédophilie rend une telle chose impossible. » Mais Gijsemans ne se fait pas d’illusions : il sait que le mot en p. planera comme une ombre sur toute discussion autour de son livre. « Si ce livre est controversé, c’est à cause de la façon dont les personnes vont se positionner par rapport au thème. » Quoi qu’il en soit, Aaron est un ouvrage incroyablement réfléchi, épuré, perfectionniste, subtil, mais aussi insupportable et déchirant, tant au niveau du texte qu’au niveau des images. FR

GIJSEMANS: Ja, ik kijk daar niet

Aaron vindt soelaas in superheldenstrips, die je als lezer meeleest. Gijsemans: “Ik wilde die sequenties snel schrijven, zonder nadenken.”

Een minder nauwgezette tekenaar zou die fragmenten uit oude comics wel onopvallend gejat hebben. Strips tekenen is voor u geen escapisme?

‘AARON’: A GRAPHIC NOVEL WITHOUT EQUAL

GIJSEMANS: Het is eerder het tegenovergestelde,

omdat ik op verkenning ga. Zoals ik al zei, is mijn boek juist een onderzoek. Met Hubert deelde ik wel de liefde voor musea en schilderkunst. Hoe dat personage Brussel ervoer, was ook hoe ik Brussel ervoer in het begin, en ik vluchtte het museum binnen om daar te kunnen schrijven. Maar terwijl Aaron soms een break moet nemen van zijn dagelijkse onrust, moest ik ook een break nemen van het maken van het boek, en waren de ontspannen superheldenpassages heel welkom.

Maar we mogen wel zeggen dat het fantastische resultaat behalve een zorgvuldig opgebouwde visie en een radicaal concept ook echt monnikenwerk heeft gekost? GIJSEMANS: Die opmerking over monnikenwerk

heb ik nog al gekregen. Maar ik noem het toewijding. De wereld rondom Aaron is een wereld die bestaat, dus ik wilde hem ook zo goed mogelijk in beeld brengen. En niet zomaar iets suggereren.

Six years after the widely celebrated and translated Hubert, the Brussels-based graphic novelist Ben Gijsemans is presenting Aaron. His second graphic novel is about a young man who you see becoming literally ensnared image by image in his hopeless struggle with paedophilic urges. Nevertheless, Aaron is not a story about paedophilia, Gijsemans emphasizes: “The book is about a character who suffers because of his desires. In that sense, the book could also have been about alcoholism or sex addiction. But with an alcoholic you can still conceive of solutions. The taboo around paedophilia makes that impossible here.” Gijsemans is under no illusions, however: he knows that the p-word will cast a long shadow over every mention of his book. “If this is a controversial book, it is only because of the way other people approach the topic.” Whatever happens, the fact remains that both in text and image, Aaron is an incredibly carefully thought-out, refined, perfectionistic, and subtle, but also unbearable and heart-breaking book. EN

BEN GIJSEMANS: AARON Uitgegeven bij Oogachtend, www.oogachtend.be Boekvoorstelling: 10/9, 20.00, Muntpunt, www.muntpunt.be

9 SEPTEMBER 2020

I 39

Interview

LE PERFORMEUR MATTEO SEDDA EST POZ!

‘Ce n’est plus le virus du VIH qui tue, mais la stigmatisation’ « Clamer sur scène que je suis séropositif est un acte artistique mais également politique », explique l’activiste, danseur et chorégraphe bruxellois Ma eo Sedda. À une époque où c’est un autre virus qui catalyse l’a ention, il plaide pour une meilleure éducation sexuelle, une meilleure prévention et plus de recherche sur le SIDA. — TOM PEETERS, PHOTO IVAN PUT

BRUZZ | INTERVEW

n apprenant qu’il pouvait participer à Mount Olympus, la performance de la troupe de Jan Fabre qui dure 24 heures, le danseur sarde Matteo Sedda se sentit fort comme un Dieu. « Je me sentais quasiment immortel. Cette représentation, c’était mon tremplin vers le monde. J’ai rencontré tellement de gens qui sont entretemps devenus des amis, dont les membres de mon collectif actuel Vitamina. Les dés se sont mis à rouler… Et c’est à ce moment-là que quelque chose s’est passé qui m’a rappelé que je n’étais pas du tout immortel. » À la suite d’un contrôle de routine, Sedda a découvert qu’il a contracté le virus du VIH. Il est immédiatement tombé de son nuage. C’était le début d’une période pleine de confusion et de sentiments mitigés qui allait donner naissance à POZ! (argot anglais pour séropositif). La représentation fait partie du PrideFestival et sera bientôt à voir au Beursschouwburg, mais entretemps, Sedda est aussi un des quatre jeunes danseurs à avoir été repéré par le théâtre KVS. Sous le titre Just As Long As You Are There, il aura l’occasion de présenter son œuvre

solo, en construction, sur la place publique derrière le théâtre, en toute sécurité. L’œuvre s’intitule Never Stop Scrolling Baby, un spectacle minimaliste sur la saturation d’informations et la pornographie visuelle auxquelles nous sommes confrontés au quotidien, accros que nous sommes aux écrans et aux fils d’actualité. « Avec Vitamina, c’est cette fêlure de la société qui nous inspire. Nous avons une prédilection pour les thèmes qui remettent en question notre identité et qui nous rendent mal à l’aise car ils sont tabous… avec l’objectif ultime de faire disparaître ce sentiment de malaise en communiquant ouvertement à ce sujet. »

« Les personnes séropositives ne meurent plus du virus mais de la stigmatisation », avez-vous dit dans un reportage télé de BRUZZ sur POZ!. Nous devons donc aborder cette stigmatisation ? MATTEO SEDDA : En effet. Cela dépend bien sûr d’où vous venez. En Afrique, les gens meurent encore du virus, car l’accès aux soins de santé est parfois très difficile. Mais en Europe, la stigmatisation a un poids

« Le spectacle est tellement coloré car en réalité, il ne s’agit pas de la mort, mais de la vie »

beaucoup plus grand. Par peur, les personnes séropositives attendent souvent trop longtemps avant de faire un test, et cela a parfois des conséquences fatales. C’est la faute du tabou sociétal sur la sexualité et la drogue. Les jeunes gens meurent car ils n’en parlent pas.

Pouvez-vous décrire les émotions que vous avez ressenties lors de votre propre processus d’acceptation ? SEDDA : Lorsque j’ai reçu mon

diagnostic, j’avais la chance d’être entouré par un partenaire aimant, ma famille et mes amis. Au début, je ne me sentais pas trop mal. Des amis séropositifs m’avaient déjà dit qu’il était possible de vivre une vie normale en prenant une pilule tous les jours. Mais après deux mois, ma réaction était soudainement plus intense, comme si mon cerveau venait à peine de traiter l’information. Je commençais à avoir peur et je me suis renfermé dans une bulle de mélancolie. Jusqu’à ce que je fasse des recherches sur les artistes qui avaient été séropositifs à une autre époque. C’est là que j’ai compris qu’ils sont morts pour que je puisse vivre. Dès ce moment-là, j’ai repris goût à la vie et je pouvais à nouveau être fier de qui j’étais.

Cette joie de vivre retrouvée est aussi la raison pour laquelle vous portez des chaussettes colorées de Keith Haring pendant la performance ? SEDDA : (rires) Oui, exactement !

Mais dans POZ!, je fais encore de 40

9 SEPTEMBER 2020

C’est en prenant conscience de la force vitale qui animait les artistes séropositifs qui l’ont précédé, tels que Keith Haring ou David Wojnarowicz, que le performeur Matteo Sedda a retrouvé la joie de vivre.

nombreuses autres références aux artistes issus de l’époque où un diagnostic positif au VIH signifiait la mort. L’œuvre de David Wojnarowicz par exemple, qui a fait un compte rendu de ses expériences en tant qu’homosexuel dans un monde homophobe, et de son partenaire, l’activiste et photographe Peter Hujar. Leur œuvre est fondamentale pour moi. Alors qu’ils sentaient leurs corps se flétrir et qu’ils savaient qu’ils allaient bientôt mourir, ils continuaient à faire de l’art. Et en même temps, ils étaient très ouverts par rapport à leur

davantage d’égalité ? Quels sont les plus grands obstacles et pourquoi avez-vous bon espoir ? SEDDA : Le tabou qui perdure sur la

sexualité est le plus grand problème. Une meilleure éducation sexuelle est cruciale. J’ai remarqué que dans l’Italie catholique, il reste encore plus de travail à ce niveau-là. Ici, j’observe par exemple une différence moins importante entre la façon dont s’habillent les hommes et les femmes. Mon espoir se situe dans la nouvelle génération. Ils ont la clé de l’évolution culturelle en main. Je vois des jeunes de 12, 13 ans qui pensent de façon beaucoup plus nuancée, de façon moins binaire et moins rigide que les générations plus anciennes. Et cela me rend heureux. À côté de cela, j’ai des amis séropositifs qui ont encore toujours des problèmes à fixer un rendez-vous chez un médecin ou un dentiste. Il faut continuer à taper du poing pour que ça change. Mais la sensibilisation est devenue plus compliquée, car les médicaments nous ont rendus invisibles. Il ne faut plus en parler pour survivre. Mais si on ne le fait pas, il y a moins de fonds pour la recherche et la prévention. Ce fossé grandissant entre la réalité quotidienne et la recherche scientifique est une préoccupation.

Par conséquent, il est nécessaire d’en parler sur scène ? SEDDA : « Même lorsque la souf-

séropositivité. C’était un signal très fort. Dans la représentation, j’essaie de vivre ce qu’ils ont vécu.

Diagnostic Letter de Peter Hujar, la lettre renfermant le diagnostic qu’il a reçu de son médecin en 1987, sur laquelle Wojnarowicz a dessiné deux hommes qui s’embrassent, est entre-temps devenue iconique dans la communauté LGBTQI+. POZ! veut aussi véhiculer davantage qu’un message artistique ? SEDDA : Dans la pièce, je crée un

univers dans lequel je trouve la

force, à la fin, de dire : « Je suis séropositif ». Pour moi, il s’agit non seulement d’un acte artistique mais également politique. Le spectacle est tellement coloré car en réalité, il ne s’agit pas de la mort, mais de la vie. Elle montre qu’on ne vit plus dans le passé et qu’il faut continuer à profiter de la vie. Mais pour voir la lumière, il faut souvent d’abord passer par l’obscurité et la comprendre.

Qu’est-ce qui doit encore se passer dans la société actuelle pour faire disparaître la stigmatisation et créer

france nous laisse sans mots, il faut en parler, car c’est la seule façon de résister et de survivre. » C’était le magnifique manifeste du mouvement ACT UP, tel que décrit par l’auteur et curateur italien Tomasso Speretta. C’est une référence pour moi, en tant qu’artiste. Nous sommes jeunes, nous ne recevons pas de subsides, mais nous continuons à travailler. Avec Vitamina, nous voulons transformer les tabous en sujets de conversation. Et mon outil principal pour le faire est ma propre fragilité. Je veux faire ressentir à mon public que nous sommes vivants, mais que nous ne sommes pas immortels.

UN REPORTAGE VIDEO SUR MATTEO SEDDA EST À VOIR SUR youtube.com/bruzz POZ! 16/9, 20.00 & 22.00, Beursschouwburg, www.pride.be

MATTEO SEDDA IS POZ! Toen de Sardinische danser Matteo Sedda hoorde dat hij mocht meedoen in Mount Olympus, de 24 uur durende performance van het gezelschap van Jan Fabre, lag de wereld aan zijn voeten. “Ik voelde me haast onsterfelijk. Die voorstelling was mijn opstapje naar de wereld. Ik ontmoette zoveel mensen, onder wie de leden van mijn huidige Vitamina-collectief. De puzzelstukjes begonnen in elkaar te passen… Maar dan gebeurde er iets, uit het niets.” Een routinecontrole wees uit dat Sedda besmet was met het hiv-virus. Plots stond hij met beide voeten weer op de grond, het begin van een verwarrende tijd vol mixed feelings, maar met het kleurrijke POZ! (slang voor hiv-positief) als positief eindresultaat – pun intended. De voorstelling is in het kader van het PrideFestival straks te zien in de Beursschouwburg, maar Sedda is mag ook op het plein achter de KVS zijn Never stop scrolling baby komen voorstellen, over de information overload en de visuele pornografie waarmee we dagelijks geconfronteerd worden. NL

MATTEO SEDDA IS POZ! When the Sardinian dancer Matteo Sedda heard that he had been selected to perform in Mount Olympus, the 24-hour-long performance by Jan Fabre’s company, the world lay at his feet. “I felt almost immortal. That production was my opening to the world. I met so many people, including the members of my current Vitamina collective. The puzzle pieces started falling into place… But then something happened, out of the blue.” The results of a routine check-up showed that Sedda had contracted the HIV virus. Suddenly he had both feet back on the ground, the beginning of a confusing time, but which had a positive result in the colourful performance POZ! (slang for HIV-positive) – pun intended. The production will soon be staged at the Beursschouwburg as part of the PrideFestival, but Sedda is also presenting his Never stop scrolling baby on the square behind the KVS. That show is about the information overload and the visual pornography with which we are confronted on a daily basis. EN

9 SEPTEMBER 2020

I 41

Terugblik

HONDERD JAAR VOETBALLEN IN HET MACHTENSSTADION

Een eeuweling in Molenbeek BRUZZ | TERUGBLIK

Honderd jaar geleden floreerden de Brusselse voetbalclubs als nooit tevoren. Eén jaar na Union mocht ook Daring Brussel op 12 september 1920 zijn imposante nieuwe stadion inhuldigen, in Molenbeek. Het eindresultaat van een lange zoektocht, doorkruist door de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog. — FILIP VAN DER ELST

n de eerste jaren van de clubgeschiedenis leidde Daring, opgericht in 1895, een nomadenbestaan. Na enkele seizoenen op het plateau van Koekelberg moest Daring wijken voor de bouw van de Basiliek van Koekelberg. De club verhuisde naar een veld aan de Jetsesteenweg in Jette. Daar boekte Daring zijn eerste grote successen, met landstitels in 1912 en 1914. Ook de supporters zakten steeds massaler af naar het terrein aan de Jetsesteenweg. En dus drong een nieuwe verhuizing zich op. In juli 1914 schreef de krant Sportwereld: “Naar men zegt zou Daring zijn plein van den steenweg van Jette verlaten, en zijne tente opslaan in de Beggijnestraat op Molenbeek, dicht tegen Karreveld.” Naar verluidt

9 SEPTEMBER 2020

kwamen ook terreinen in SintAgatha-Berchem en Moortebeek in aanmerking. Na verhitte bestuursvergaderingen viel de keuze uiteindelijk op Molenbeek.

VOLKSCLUB VAN WEST-BRUSSEL Het was in het voordeel van Daring om in het noordwesten van Brussel te blijven, een streek waar intussen een grote supportersschare tot stand was gekomen. Na het behalen van de landstitel in juli 1914 werd Daring al officieel gehuldigd door het Molenbeekse gemeentebestuur. Daring profileerde zich als dé volksclub van West-Brussel, en het dichtbevolkte Molenbeek bleek een prima uitvalsbasis. Alphonse Boelens, huisarchitect van de

“Eén van de mooiste en meest comfortabele stadions. Vooral de hoofdtribune wekt bij iedereen bewondering op” KRANT LE PEUPLE Bij de opening van het stadion

gemeente Elsene, tekende de eerste plannen voor een nieuw sportcomplex. Zo’n vaart zou het echter niet lopen. In 1914 brak immers de Eerste Wereldoorlog uit. Niet alleen werd de voetbalcompetitie stilgelegd, Daring was ook betrokken partij. In september 1915 bevonden niet

minder dan 37 Daring-spelers zich aan het front. Sterspeler Edmond Van Cauwenbergh en 29 andere Daringmannen lieten het leven in de strijd. “Het mag gezegd dat Daring zijn deel gegeven heeft in het grootsche bloedig offer dat de oorlog van België vergde,” aldus Sportwereld.

Supporters kwamen in pak en met hoed naar het voetbal kijken.

Toch werd er nog gevoetbald: er stonden vriendschappelijke toernooien op het programma, soms ook benefietwedstrijden ter ondersteuning van krijgsgevangenen. Ook die wedstrijden lokten heel wat volk naar het terrein in Jette. Ondanks de oorlogsjaren lag het stadionproject niet stil. In juni 1917 kocht de club een terrein in Molenbeek van vier hectare van een zekere baron Janssens. Prijskaartje: 161.000 frank. Daring zou voortaan eigenaar zijn in plaats van huurder.

En het nieuwe stadion lag in de nabijheid van twee tramlijnen, zodat de supporters in een kwartier tijd van hartje Brussel tot aan het nieuwe stadion gebracht konden worden.

TIJD WAS ER NIET Bovendien had Daring op dit terrein in de De Koninckstraat heel wat ruimte ter beschikking. De plannen omvatten twee voetbalvelden, grote tribunes met plaats voor 32.000 supporters, een buffetruimte en

huis. In mei 1919 speelde het zelfs een wedstrijd tegen Beerschot op het veld van … Anderlecht, de latere grote rivaal. De situatie was niet langer houdbaar, zeker omdat het einde van de Eerste Wereldoorlog ook een herstart van de competitie met zich meebracht. Terwijl buur Union zijn vernieuwde stadion in het Dudenpark in september met veel grandeur inhuldigde, stond de eerste competitiewedstrijd van Daring op zondag 12 oktober 1919 gepland. FC Brugge, het latere Club Brugge, kwam op bezoek. De staanplaatsen waren klaar, van de zittribunes waren enkel nog maar de funderingen gelegd. “Het terrein is gereed, doch het overige zal nog veel tijd vragen,” schreef Sportwereld achteraf. Om er dan toch aan toe te voegen: “De heele instelling zal prachtig zijn.” In februari 1920 zakten er 20.000 toeschouwers af voor de derby tegen Union. “Een woordje van lof aan het bestuur van de Daring dat niettegenstaande de voltooiingswerken nog niet geëindigd zijn, ons eene goede plaats bezorgd had en voor de inlichtingen die hunne kommissaris ons verstrekten,” stond er achteraf in Sportwereld te lezen. ▼

Op 20 juni 1926 bekampten België en Frankrijk elkaar in het Machtensstadion. De vriendschappelijke interland eindigde op een 2-2-gelijkspel.

vestiaires die aan alle moderne comforteisen zouden voldoen, een atletiekpiste, tennis- en hockeyvelden, een zwembad en in latere fase zelfs een solarium. Daring begrootte de werkzaamheden op 200.000 frank. De bouw van een stadion kost echter tijd, zeker in oorlogstijden. Hoewel de eerste werkzaamheden in juli 1918 begonnen, werd al snel duidelijk dat het stadion niet tijdig klaar zou zijn voor het komende seizoen. Niet alleen stonden er nog geen tribunes, ook de ondergrond van het terrein was niet van dien aard dat er meteen op gevoetbald kon worden. Langer in Jette blijven was evenmin een optie, want de eigenaar had dat terrein al verhuurd aan een organisator van windhondenrenwedstrijden. Eind 1918 liep de huurovereenkomst in Jette af, en zat Daring zonder terrein. Begin 1919 liep de bouw van de tribunes bovendien opnieuw forse vertraging op door een gebrek aan materiaal en mankracht. Maar omdat de Grote Oorlog nog niet achter de rug was, ging ook het seizoen 1918-1919 niet door. Daring speelde de meeste van zijn (oefen)wedstrijden buitens-

9 SEPTEMBER 2020

I 43

▼

HONDERD JAAR VOETBALLEN IN HET MACHTENSSTADION

VOOR HET OOG VAN DE PRINSEN

BRUZZ | TERUGBLIK

Op de echte inhuldiging was het nog een half jaar wachten. Kort voor de start van het nieuwe seizoen, op 12 september 1920, werd Union uitgenodigd voor een grootse oefenwedstrijd. Om vijf over drie betraden de koninklijke prinsen Leopold en Karel voor de ogen van 15.000 supporters het stadion, terwijl de muziekkapel de Brabançonne speelde. Hoewel het stadion nog altijd niet helemaal afgewerkt was, straalde het complex al de klasse uit waar Daring naar streefde. “Eén van de mooiste en meest comfortabele stadions. Vooral de hoofdtribune wekt bij iedereen bewondering op,” schreef Le Peuple. Ook al ging het om een oefenwedstrijd, de inzet was groot: de winnaar

HISTOIRE DU FOOTBALL À MOLENBEEK

mocht zich officieus tot kampioen van Brussel kronen. Bij de ploeg van Union zaten vijf spelers die zich enkele dagen eerder met de nationale ploeg in Antwerpen tot olympisch kampioen hadden gekroond. Daring won met 2-1, al had de wedstrijd weinig om het lijf. “Beide elftallen zullen stellig veel beter moeten spelen willen zij hun vroegere faam gestand blijven,” klonk het kritisch in Het Laatste Nieuws. Dat zou in het

geval van Daring ook lukken, want de rood-zwarten sloten het seizoen 1920-1921 af als landskampioen. Een triomf die niet los kan gezien worden van het nieuwe stadion, meende Sportwereld: “De nieuwe inrichtingen van Daring zijn het bewijs dat de leiders zich door de oorlogsomstandigheden niet lieten teleurstellen en dat die Club als een der machtigste van ons land moet aanzien worden.”

Honderd jaar later De naam van het stadion veranderde meermaals, van Charles Malisstadion (1920-1939) tot Oscar Bossaertstadion (1939-1973), om het stadion uiteindelijk te noemen naar de legendarische burgemeester Edmond Machtens. Anno 2020 herinnert niets in het stadion nog aan de grandeur van weleer. Zelfs het monument voor de oorlogsslachtoffers is aan het blote oog onttrokken door de wildgroeiende vegetatie. De hypermoderne tribunes van 1920 zijn al lang verdwenen. Na de fusie tussen Daring en Racing White in 1973 werd een nieuwe hoofdtribune gebouwd, ingehuldigd met een galawedstrijd tegen het grote Real Madrid (1-2 voor Real). Het waren de gloriejaren van het nieuwe RWDM, dat twee jaar later zijn eerste en enige landstitel zou pakken. In 1993 werd de laatste tribune uit het

9 SEPTEMBER 2020

Le 12 septembre, il y aura exactement 100 ans que le club de football Daring inaugurait son tout nouveau stade à Molenbeek. À l’endroit où se trouve aujourd’hui le stade Edmond Machtens, le port d’attache du RWDM, un stade de football ultramoderne pour l’époque fut construit, pouvant accueillir jusqu’à 32 000 supporters. Le déclenchement de la Première Guerre mondiale devait entraîner un retard important dans le projet de construction. Le stade fut finalement achevé en 1920 et Le Daring terminait la saison avec le titre de champion national. Cent ans plus tard, il ne reste pratiquement plus une pierre du stade originel. Le stade Edmond Machtens nécessite une rénovation complète. Cela va coûter cher et c’est pourquoi la commune veut soumettre l’année prochaine un dossier au fonds d’investissement fédéral Beliris, afin de réhabiliter le stade décrépit. FR

Daring-tijdperk afgebroken, een tribune die immens populair was bij de supporters. De moderne tribune die in de plaats kwam, zou later de molensteen rond de nek van het financieel noodlijdende RWDM betekenen. Het heropgerichte RWDM speelt nog steeds in datzelfde Edmond Machtensstadion. Hoewel het stadion voetbalgeschiedenis ademt, is het duidelijk

versleten,” zegt RWDM-voorzitter Thierry Dailly. “Het dringendste zijn de sanitaire voorzieningen. De staat daarvan is erbarmelijk. Maar op langere termijn is het hele stadion aan vervanging toe.” De hamvraag is: wie moet dat betalen? Het stadion is eigendom van de gemeente Molenbeek, RWDM staat in voor het onderhoud van het stadion. Schepen van

dat een grootschalige renovatie zich opdringt. “Vooral de Tribune L’Ecluse, uit 1973, is aan vernieuwing toe. Het dak, de muren, elektriciteit … alles is tot op de draad

THIERRY DAILLY Voorzitter RWDM

Gemeentelijke Eigendommen Jef Van Damme (SP.A): “In het contract staat duidelijk dat RWDM geen huur betaalt, maar in ruil zelf de nodige investeringen

moet doen. Al beseffen we ook dat er meer dan tien miljoen euro nodig zal zijn voor zo’n grootschalige renovatie. De gemeente noch de club kan dat betalen.” Daarom kijkt de gemeente in de richting van het investeringsfonds Beliris. “In de lente van 2021 is er een nieuwe ronde om projectdossiers in te dienen. We willen dan een grootschalig plan voor de stadionsite klaar hebben en de gehele sportinfrastructuur op de site verbeteren, ook de tennis- en petanquevelden,” aldus Van Damme. De toekomst van het stadion maakt ook deel uit van de langetermijnvisie die de gemeente samen met een Italiaans architectenbureau uitstippelt. Van Damme: “Het stadion is een van de belangrijke onderdelen van het masterplan voor Molenbeek tegen 2050. We willen de club mee betrekken in die denkoefening.”

FOOTBALL HISTORY IN MOLENBEEK On 12 September, it will be exactly one hundred years since the football club Daring inaugurated its brand-new football stadium in Molenbeek. In the location where the Edmond Machtens Stadium still stands to this day, a stadium was built that was hypermodern for its time and provided seating for 32,000 fans. In the years leading up to the construction, Daring had played on (undersized) pitches in Koekelberg and Jette. Their growing popularity came with the dream of having their very own big football stadium. The project suffered a major delay due to the outbreak of the First World War. In 1920, the stadium was finally finished. Daring was to close out that same season as the national champion. One hundred years later, the Edmond Machtens Stadium requires major renovation. It will be a very costly affair, so the municipality wants to submit an application to the Beliris investment fund next year, to restore the dilapidated stadium to its former glory. EN

Nick Trachet

Postelein Ik zie een toeloop rond een kraam op de markt van Laken. Je moet er vandaag rondgaan in een soort carrousel. Wat lastig is. Zodra je de zes groentekramen hebt geïnspecteerd, moet je weer de hele rondgang doen via de man met de handgel. Tot voor kort waren er politieagenten die je terugfloten wanneer je de tredmolen niet volgde, maar ze lijken nu wat anders te doen te hebben. Daar, aan één welbepaald kraam is er wat drukte. Een drum Marokkaanse mama’s lapt de afstandsregeling aan hun slippers om met kritisch oog een hoop groente te inspecteren. Omdat ik er niet bij kan, vraag ik aan iemand achter het kraam wat er aan de gang is. “Du pourpier,” zegt hij mij. Pourpier, postelein dus, échte postelein. Jaren geleden schreef ik hier eens over winterpostelein (Claytonia perfoliata), een plantje dat is overgewaaid uit Amerika en hier nu welig tiert in het wild. Heerlijke groente in de winter. Dat is een exoot. Maar dit hier is de oorspronkelijke postelein. Voor de meeste lezers onder ons een ware vergeten groente. Ik ben als kind ooit eens een dag gaan helpen op een boerderij in Nieuwpoort. Ik zag daar een veldje met vreemde planten met lepelvormige, vette bladeren. “Dat is postelein,” zei de boerin. Ik had er nog nooit van gehoord. “Mama,” vroeg ik, toen ze me kwam ophalen, “wat is postelein?” “O,” zei mijn moeder, “daar maken de mensen soep van.” En dat was het dan. Eigenlijk heb ik sinds dan, vijftig jaar geleden,

misschien nooit meer postelein gezien. Een mens vraagt zich af waarom? Portulaca oleracea L. zou uit Perzië stammen en behoort tot een heel eigen plantenfamilie, de Portulacaceae. Zo gewild was dit gewas vroeger, dat het zich ondertussen over heel de aardbol heeft laten verspreiden door de enthousiaste koks. In onze streken doet de zomerpostelein het niet zo best. De plant houdt niet van de kou. Hij zou dan maar beschikbaar zijn van mei tot

oktober, schrijft Stappaerts. De stengel en blaadjes zijn, zoals gezegd, vlezig en mooi groen (al bestaat er ook een gele variant). Toen op markt het gedrum voorbij was, liet ik mij ook twee rijkelijke botten groen aanreiken. Hoe langer ik dingen erover opzoek, hoe vreemder het begint te lijken. Bijna niets te vinden in oude boeken. Niet bij Pellaprat, niet bij Escoffier … Cauderlier geeft één recept, maar dat gaat over blancheren en inleggen in het zout en dan spoelen en koken en … Volgens mij blijft er dan niets over dan smaakloze vezels. Het kan bijna niet anders of er loopt een grote samenzwering tegen de postelein. “Deze in onze

“Het kan bijna niet anders of er loopt een grote samenzwering tegen de postelein”

streken uiterst gewaardeerde groente …,” schrijft Gaston Clément in 1952! Uiterst gewaardeerd? Ik ken nauwelijks nog mensen die postelein van dichtbij hebben gezien! Elders wordt er geen onderscheid gemaakt tussen winter- en zomerpostelein, en ik kan u nu verzekeren dat er geen vergelijking is tussen de twee! Maar enkele bronnen zeggen dat het blad smakelijk is in slaatjes, en natuurlijk ook in soep. “Ga daarvoor te werk zoals voor een waterkerssoep” (G. Clément). Neem een smakelijke bouillon, laat de blaadjes fijngehakt smoren in de boter en voeg ze toe aan de soep. Eenvoudig! Sommigen doen er een gekookte aardappel bij. De stengels van mijn gekochte postelein waren nog niet hard of houterig. Ik spoelde de planten dus grondig onder de kraan en hakte ze in kleine stukjes. Die gingen dan in de boter met een geperst teentje look, wat zout en gemalen zwarte peper. In geen tijd zijn ze gaar. De smaak doet wat aan bieten en warmoes denken. Er zit een gronderige geur en parfum aan van geosmine, maar dat gaat goed samen met die van de look. Als gestoofde garnituur moet dit uitstekend zijn bij vis. Verder vind ik op het net vooral Marokkaanse recepten voor postelein. Vandaar die grote aandacht op de markt, dus. Smakelijk.

BRUZZ | NICK TRACHET

BRUSSELAAR DIE DE STAD EN DE WERELD CULINAIR ONTDEKT

bruzz.be/trachet

9 SEPTEMBER 2020

I 45

Wake up Brussels

BRUSSEL BLIJFT DRAAIEN EN BRUZZ DRAAIT MEE. Hoe moet het na deÉMISSIONS Corona Crisis verder met onderwijs, cultuur, SPÉCIALES jeugd en sporten mobiliteit? En hoe staat het met Europa? UITZENDINGEN Vijf weken langLIVE gaat BRUZZ op zoek naar antwoorden.

ELKE VRIJDAG VANAF 13U LIVE VANUIT DE STAD EN OP BRUZZ RADIO (98.8FM), BRUZZ TV EN BRUZZ.BE

DB678430I0

DB619808H9

DB678997I0

DB623070I9

Vilvoorde is een innovatieve stad aan het water met meer dan 45 000 inwoners. Om het team van stad en OCMW te versterken, zijn we op zoek naar dynamische en enthousiaste medewerkers (m/v) die samen met ons willen bouwen aan een stad waar het aangenaam wonen en werken is.

boekhouder

zwembadbeheerder

dienst Financiën B1 – B3, voltijds, contractueel

dienst Vrije Tijd B1 – B3, voltijds, contractueel

omgevingsambtenaar – deskundige milieu

theatertechnicus

Vind een leuke job in jouw buurt.

cc Het Bolwerk C1 – C3, voltijds, contractueel

dienst Omgeving B1 - B3, voltijds, statutair

Solliciteren tot 15 september 2020 Ons aanbod Een boeiende functie binnen een openbaar bestuur met heel wat mogelijkheden om zich verder te ontplooien • relevante ervaring wordt onbeperkt in aanmerking genomen voor het bepalen van de wedde • de wedde wordt vermeerderd met vakantiegeld, eindejaarstoelage en maaltijdcheques • gratis woon-werkverkeer bij gebruik van het openbaar vervoer, fietsvergoeding, hospitalisatieverzekering en tweede pensioenpijler (voor contractuelen) • interessante verlofregeling en werktijden waardoor een evenwichtige combinatie van vrije tijd/gezin en werk mogelijk is.

regiotalent.be

Interesse? Meer informatie? Alle info vind je op www.vilvoorde.be of kan je opvragen bij de dienst Personeel (02 255 79 48 – sollicitaties@vilvoorde.be). Solliciteren kan tot 15 september 2020. Solliciteer via: www.vilvoorde.be of schriftelijk aan het college van burgemeester en schepenen, Stadhuis, Grote Markt, 1800 Vilvoorde, of tegen ontvangstbewijs af te geven op de dienst Personeel.

Stad Vilvoorde Grote Markt 1800 Vilvoorde t 02 255 45 11 f 02 255 47 80 www.vilvoorde.be

Stad en OCMW Vilvoorde maken werk van een diversiteitsbeleid. Kandidaten worden dan ook geselecteerd op basis van hun kwaliteiten en vaardigheden, ongeacht leeftijd, gender of culturele achtergrond.

www.poolstok.be DB677339H0

Enkel privé - Vrijblijvende schatting Snelle verkoop op - All-in pro projecten van A tot Z

AANKOOP

.be

UW ONLINE LIFESTYLE INSPIRATIE

CB10747

Haal alles uit je zondag.

Aankoop huizen, gronden, villa’s, oude herenhuizen, garages,...

DB485330C8

roc, Uw partner voor gyp , ramen, elektriciteit ... itair schilderwerken, san uw r voo ons eer Contact project op maat! ng! Professionele opvolgi

www.hotel-belle-epoque.be

HOTEL

Diesterstraat 27b2 • Sint-Truiden • 0471 03 68 62 agstone144@yahoo.com DB586807C9

DB677073H0

Rustig pleintje, strand, station, winkels 250m, warm onthaal, luxe ontbijt, kamer met tv, WiFi, frigo, waterkoker. 050/68 06 80

DB672096G0

BLANKENBERGE

A&G A &G St Stone BV Want ’t is pas morgen maandag!

nertspels (bontjassen) ■ parels oude merkhorloges ■ oud goud zilveren en gouden munten ■ tin tandgoud ■ allerlei zilver porselein ■ zijden tapijt rode koralen ■ edelstenen schilderijen (16e - 17e - 18e E) merkhandtassen ■ diamanten

BELL 0489 94 49 72 GRATIS OFFERTE DB666219E0