Landgoed Rhederoord
Petzold in cijfers augustus 2006
Inleiding In dit verslag staan de redenen beschreven voor het inbrengen van de spelregels van Petzold in een bestaande landschapssituatie. Het hoofdstuk “Redenen voor het schrijven van dit verslag” beschrijft waarom dit verslag is ontstaan en waar het verslag op gebaseerd is. Tevens wordt een probleembeschrijving en doelstelling gegeven. Vervolgens wordt de historie van het landgoed, waarbij het ontstaan van het kasteel en de voornaamste landschapsveranderingen centraal staan. Bij “Historische situatie Landgoed Rhederoord” vertelt hoe het landgoed eruit heeft gezien in de historische situatie (in dit verslag 1862) en wat de voornaamste kenmerken zijn. Bij “Onderzoek huidige situatie Landgoed Rhederoord” wordt de huidige situatie op Landgoed Rhederoord beschreven, welk onderzoek op Rhederoord is uitgevoerd en hoe dit is uitgevoerd. Ter illustratie zijn kaarten van de huidige situatie opgenomen en grafieken die elk van de onderzochte eigenschappen beschrijven, zowel voor oude (Petzoldbomen) als voor jonge (niet-Petzold) bomen. Het hoofdstuk “Gewenste situatie Landgoed Rhederoord” maakt duidelijk welke landschapsideeën er volgens de regels van Petzold op het landgoed moeten bestaan. In “Inrichtingsmaatregelen Landgoed Rhederoord” is tenslotte beschreven welke maatregelen er in de praktijk uitgevoerd moeten worden, zodat er weer een landschap ontstaat volgens de regels van Petzold.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
1
Hoofdstuk 1 Redenen voor dit verslag Waarom dit verslag? Natuurbeheer verandert continue, ook nu nog. De visies die bedrijven, organisaties en overheidsinstellingen hebben, veranderen met de tijd. Door deze veranderingen in beheersvisies is het nu weer beter mogelijk om een boslandschap in een parklandschap te veranderen. Hieronder staat wat de reden en opzet van dit verslag is. Belvedère Belvedère is één van die nieuwe ontwikkelingen binnen het “behoud door ontwikkeling”. Het Belvedère plan streeft ernaar zichtlijnen te ontwikkelen binnen zowel natuur als cultuurgebieden. Volgens deze visie mag een bos wel vrij dicht zijn, maar moeten er ook zichtlijnen van het bos naar een ander gebied lopen. Zichtlijnen kunnen ontstaan door de aanleg van uitzichtspunten, maar ook door een stuk bos open te maken, waardoor een beek of een heidegebied even zichtbaar wordt. Een andere manier om zichtlijnen te creëren is om een lanenstructuur te ontwikkelen. Bij dit plan, wat er toe moet leiden dat “Landgoed Rhederoord” een aantrekkelijker landschap krijgt wordt vastgehouden aan deze relatief nieuwe visie. Er wordt gezocht naar onder andere lanen en zichtassen. Belvedère kan subsidie geven voor de uitvoering van projecten. Deze subsidie wordt alleen verleend wanneer een project de recreatieve en cultuurhistorische waarden van een gebied stimuleert en versterkt. Deze subsidie wordt verstrekt door het “Stimuleringsfonds voor Architectuur“ 1. Petzold Carl Eduard Adolf Petzold heeft in het eind van de 19e eeuw al min of meer volgens de visie van Belvedère het landgoed ingericht en beheerd. De visie van Petzold past prima in het gedachtegoed van Belvedère. Op dit moment is nog een deel van het Petzold-park hetzelfde gebleven. De bomen uit die tijd die nu nog steeds aanwezig zijn, zijn vanwege hun leeftijd en oorsprong (relatief veel exoten) van grote waarde geworden voor het landgoed. Daarom wordt er in dit verslag voor gekozen deze bomen volledige vrijheid te geven om te groeien en hun kronendak uit te breiden. In dit verslag wordt gestuurd op een beheer volgens de spelregels van Petzold, wat volledig past binnen de Belvedère en waarbij de waardevolle elementen uit de Petzold-tijd worden behouden door ontwikkeling. Probleembeschrijving Landgoed Rhederoord heeft van oorsprong een parklandschap volgens de Engelse Landschapsstijl2. Dat landschap is door een aantal, verder in het verslag behandelde, factoren deels verbost. Daarnaast geldt dat de bomen die geplant zijn bij de aanleg van het parklandschap al oud zijn en een deel van de bomen hun fysiologische leeftijd op dit moment heeft bereikt. Wanneer er geen maatregelen genomen worden, zullen de oude bomen verdwijnen en zal een boslandschap ontstaan. Dat moet voorkomen worden. Om dit probleem te behandelen is allereerst een probleemstelling geformuleerd. De probleemstelling, randvoorwaarden en onderzoeksvragen zijn toegevoegd als Bijlage 1.
1
voor meer informatie over subsidies belvedère zie “www.belvedere.nu” De Engelse Landschapsstijl was een inrichtingsstijl voor parken en landgoederen. Voor meer informatie zie Bijlage 2: Perioden 2
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
2
Doelstelling Het doel van dit rapport is naar voren te brengen wat er is overgebleven uit 1862, hoe dit in stand gehouden kan worden en welke maatregelen nodig zijn om het park volgens de beheersvisie van Petzold te herinrichten. De doelstelling luidt dan als volgt: “een herinrichtingsplan volgens de visie van Petzold te ontwikkelen voor Landgoed Rhederoord, waarbij het plan gefinancierd wordt door middel van subsidies van Belvedère”
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
3
Hoofdstuk 2: Historie Landgoed Rhederoord Ligging van het landgoed Landgoed Rhederoord is gelegen tussen Arnhem en Dieren, ten westen van De Steeg (zie afbeelding 1). Het landgoed grenst aan “De Hoge Veluwe” van Natuurmonumenten.
Rheden›
Afbeelding 1: Topografische kaart met ligging Landgoed Rhederoord Zoals te zien is op de kaart, is Landgoed Rhederoord gelegen tussen de dorpen Rheden en De Steeg.
Het “kasteel” van Rhederoord is ontstaan rond 1745. Het huis is gebouwd op een heuvel genaamd Stickenberg, op de plaats waar de vervallen boerderij Stickhuysen stond. Sinds 1698 was het landgoed in bezit van de familie Brantsen, die tot 1911 het landgoed in eigen bezit had. Daarna hebben diverse, al dan niet adellijke, families het landgoed nog in bezit gehad. De eerste eigenaar die het landgoed fors ging aanpassen, was Willem Reynier Brantsen (1701-1789). Hij voerde een bosaanplant uit op het landgoed en wendde zich tot tuinarchitect Jacob Marot, zoon van de in die tijd bekende tuinarchitect Daniël Marot. Deze tuinarchitect paste de klassiek Franse stijl More Geometrico (zie afbeelding 2), een barokke landschapsstijl, toe en stuurde een aantal voorbeelden naar Willem Reynier Brantsen. Deze voerde het beheer volgens de More Geometrico visie uit en bouwde in 1745/1746 het kasteel van Rhederoord, in het midden van het terrein, waar het nu ook ligt. Het kasteel was toen nog niet zo groot als nu; het bevatte slechts 2 verdiepingen en was minder breed en lang. De parkaanleg werd echter in de 2e helft van de 18e eeuw gewijzigd, toen de inzichten van Brantsen met betrekking van de parkaanleg volledig zijn omgeslagen. De Engelse landschapsstijl deed zijn intrede. Er werden meer dan 80 verschillende boomsoorten geplant, waaronder ook veel exoten. Door de Engelse landschapsstijl toe te passen op het landgoed, raakte Rhederoord in de laatste 25 jaar van de 18e eeuw reeds bekend als gerenommeerde bezienswaardigheid. Dit was niet aan het huis te danken, maar aan het park en voornamelijk het schitterende uitzicht op het IJsseldal.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
4
Zijn neef Derk Abraham Brantsen (1742-1808) heeft na de dood van Willem het park geërfd (Willem Brantsen had geen kinderen), die het werk van Willem Reynier heeft voortgezet. De tuinarchitect J.C. Post heeft hem hierbij bijgestaan. In 1862 richtte C.E.A. Petzold het park opnieuw in volgens de Engelse Landschapsstijl (zie bijlage 1). Daarna heeft Springer (zie bijlage 1) nog het landgoed beheerd (in 1900), maar de vraag is of die het landgoed ook veranderd heeft. Nadat Springer stopte bij het landgoed, is het parklandschap gedeeltelijk veranderd in bos. Tot 1911 bleef het landgoed in de familie Brantsen. Daarna wisselde het regelmatig van eigenaar. Het huis werd in die tijd groter gemaakt, maar het landgoed raakte wel grond kwijt. In de 20er jaren van de 21e eeuw werd het westelijke deel van het park door de gemeente Rheden gekocht, voor woningbouwdoeleinden. Hier ontstond de landelijke villawijk Rozenbosch. Een ander deel wat niet meer bij het landgoed hoort, is gekocht door Natuurmonumenten. Het huis met de 12 ha zijn nu in particulier bezit. Hieronder is nog een chronologische lijst weergegeven van belangrijke gebeurtenissen met betrekking tot het landgoed.
Afbeelding 2 Barokke indeling Paleis Het Loo Paleis Het Loo, ingericht volgens Daniël Marot. Aan het rechte lanen patroon valt te zien dat het hier gaat om een barokke landschapsstijl. Ook is te zien dat het landhuis op deze tekening van alle kanten goed te zien is en een zekere macht uitstraalt.
Chronologie Rhederoord Voor 1730 1730 - ca. 1775 Ca. 1775 -
1789
1789 -
1808
1808 1862 1862 - ca. 1900 1900 - ca. 1911 Na 1911
Onbekend Barok beheer door Willem Reynier Brantsen en Jacob Marot. In 1945 werd het kasteel gebouwd. Engelse landschapsstijl beheer door Willem Reynier Brantsen, onder invloed van het boek “Theorie der Gartenkunst” (1773) geschreven door de Duitse Tuinarchitect Christian C.L. Hirschfeld. Voortzetting visie Willem Reynier Brantsen door neef Derk Willem Abraham Brantsen en J.C. Post. Onbekend. Beheer door C.E.A. Petzold. Beheer door Springer. Onbekend. Wel is duidelijk dat het landgoed niet meer van de familie Brantsen was en dat grond is verloren aan de Gemeente Rheden en Natuurmonumenten, waardoor het landgoed is verkleind tot 12 ha. Bossubsidies hebben er (mede) voor gezorgd dat het landgoed verboste. Ook de EHS kan hier een rol in gespeeld hebben.
Afbeelding 3: Chronologie Rhederoord Onder familie Brantsen is Landgoed Rhederoord bekend geraakt aan de mensen. Het was dan ook in deze periode dat diverse landschapsarchitecten zoals Marot, Petzold en Springer het landgoed hebben beheerd. Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
5
Hoofdstuk 3: Historische situatie Landgoed Rhederoord De historische situatie beschrijft hoe het landschap eruitzag in 1862. Er is voor dit jaar gekozen, omdat Carl Eduard Adolf Petzold het landgoed toen in zijn beheer had en deze situatie min of meer hetzelfde is als de gewenste situatie. Voor de beschrijving van de historische kaart is gebruik gemaakt van de kaart die Petzold3 zelf heeft gemaakt voor Landgoed Rhederoord. Gegevens van de historische kaart van Petzold De historische kaart (kon niet in verslag verwerkt worden in verband met grootte en aantal (maar 1 kaart beschikbaar in dik papieren A2 formaat)) van Petzold laat zien hoe Landgoed Rhederoord eruitzag direct na de inrichting volgens de visie van Petzold in 1862. Aan de kaart valt duidelijk te zien dat het landgoed, dat destijds nog in het bezit was van de familie Brantsen, erg open was. Wanneer wordt meegenomen dat het noordelijk bosgebied (ten noorden van de lanen) niet meer bij Landgoed Rhederoord hoort, is zelfs sprake van 80-90% open landschap. Er zijn zeer veel zichtlijnen zichtbaar op de kaart, als dunne rechte lijnen. Ook opvallend zijn de vele kleine bomengroepen en bosjes die in het (park)landschap te vinden zijn.
3
Voor meer informatie over de beheersvisie van Petzold, verwijs ik u naar bijlage 1.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
6
Hoofdstuk 4: Onderzoek huidige situatie Landgoed Rhederoord 4.1 Onderzoek Op het landgoed Rhederoord is onderzocht waar de bomen uit de tijd van Petzold zich bevinden en in wat voor staat en stadium zich bevinden: zijn ze oud, ziek of worden ze overheerst door jongere bomen? Is het landgoed nog wel een Petzold-park of is het een bos geworden? Moeten er maatregelen genomen worden en zo ja, welke? Om op al deze vragen een antwoord te krijgen zijn de bomen ingemeten en zijn hun gegevens volgens het Bosinventarisatieformulier beschreven. In bijlage 3 staat beschreven hoe dit in het formulier is ingevuld en/of ingevuld zou moeten worden. In totaal zijn 685 bomen gemeten, waarvan 261 laanbomen. Aan het eind van deze bijlage zijn alle ingevulde formulieren bijgevoegd.
4.2 Huidige situatie Na het inmeten van de bomen zijn hier kaarten van gemaakt. Op de volgende pagina’s bevinden zich twee kaarten hiervan, die weergeven waar de belangrijke bomen staan. Kaart 1 geeft de laanbomen weer, kaart 2 de Petzoldbomen. Toelichting bij kaart 1 Op deze kaart zijn de laanbomen weergegeven. Opvallend hierbij is dat de laanbomen bijna allemaal ten westen van het “kasteel” liggen. Wanneer deze kaart met de historische kaart wordt vergeleken, blijkt dat de lanen ten westen van het “kasteel” zijn uitgebreid, terwijl de overige lanen volledig zijn verdwenen. Ook is er bijna niets meer terug te vinden van het openbreken van de lanen; ze zijn nu vrijwel volledig gesloten. Toelichting bij kaart 2 Op deze kaart staan alle Petzoldbomen. Wat hieraan opvalt is dat over het hele landgoed een grote diversiteit staat van boomsoorten. Verder valt te zien dat er heel veel beuken op het landgoed staan Vergelijking met historische situatie Hieronder is per punt beschreven wat in de huidige situatie wel en niet hetzelfde is als in de historische situatie. Aan de hand hiervan kan dan een inrichtingsvoorstel en inrichtingskaart gemaakt worden. 1
Zichtassen op het landgoed De zichtassen op het landgoed zijn bijna allemaal verdwenen door (spontane) verbossing.
2
Lanen zijn aanwezig Er zijn diverse laan elementen aanwezig. Op bijna alle plekken waar een laan goed zou passen, is deze ook aanwezig. Er zijn echter ook laan segmenten die zo klein zijn, dat deze geen werkelijke functie (meer) (kunnen) hebben. Alle lanen verkeren in uitstekende staat.
3
Lanen zijn opengebroken Geen enkele laan is opengebroken, hoewel dit vaak wel vereist is. Er zijn veel oude bomen die hierdoor uit het zicht vallen.
4
Picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteit De picknickbankjes zijn maar beperkt aanwezig en zijn aan vervanging toe. Een aantal valt uit elkaar en is verzakt.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
7
5
Paden zijn duidelijk waarneembaar De meeste paden voldoen aan deze eis, maar niet alle.
6
Waardevolle bomen zijn vrijgesteld Door verbossing is een aantal oude bomen nu onttrokken aan het gezicht en ook aan het onderhoud: de kronen kunnen vaak niet uitbreiden. Bijna alle waardevolle bomen die in het bos aanwezig zijn, zijn vrijwel onzichtbaar geworden voor de wandelaars.
7
Parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslag Het Parklandschap neemt in de huidige situatie ongeveer 50-60% van het oppervlak in beslag. Aan de 75%-doelstelling wordt dus niet voldaan.
4.3 Petzold en niet-Petzold in grafieken In deze paragraaf wordt aan de hand van grafieken uitgelegd wat de verschillen zijn tussen Petzold en niet-Petzold bomen op het landgoed. De Petzold bomen zijn de bomen van de historische en de gewenste situatie. Hierbij zijn alleen de bomen van het “parklandschap” (in de tijd van Petzold niet aangegeven als boslandschap) in de grafieken verwerkt. Dit is gedaan omdat het boslandschap voor de tijd van Petzold al aanwezig was en Petzold dit nauwelijks heeft aangepast en/of beplant. De nietPetzold bomen zijn niet uit de historische situatie, wat overigens niet betekent dat hier geen waardevolle bomen tussen zitten. Hierbij zijn alle, dus ook de bosbomen, gemeten (omdat er anders maar ca 20 bomen overbleven.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
8
Boomsoorten niet-Petzold
2% 0% 02 0% %% 2% 0% 4% 0% 2% 0% 2% 0% 4% 0% 51% 23%
2% 4%
bu
rbu
hb
zei
wei
aei
eix
tka
wpa
gesd
x2esd
lin
rbe
lijs
pla
rob
sak
hul
seq
sparx
conx
denx
tax
x1
x2
Boomsoorten Petzold
0% 01% % 4% 1% 0% 3% 0% 3% 0% 1% 0% 5% 0%
33%
8% 1% 4% 7%
3% 13%
11%
bu
rbu
hb
zei
wei
aei
eix
tka
wpa
gesd
x2esd
lin
rbe
lijs
pla
rob
sak
hul
seq
sparx
conx
denx
tax
x1
bu rbu hb zei wei aei eix tka wpa gesd x2esd lin rbe lijs pla rob sak hul seq sparx conx denx tax x1 x2
Petzold Niet-Petzold 70 24 14 2 22 1 27 11 6 0 9 2 3 0 17 1 1 0 10 1 1 0 2 0 0 2 0 1 6 0 1 0 0 1 0 0 6 0 9 0 3 0 0 0 0 0 2 1 0 0
x2
Figuur 1: Boomsoortensamenstelling Voor de verklaring van deze codes wordt verwezen naar Bijlage 2: Uitleg bosinventarisatieformulier. Verschillen: De Petzoldbomen bevatten ten opzichte van de niet-Petzold bomen meer haagbeuken en tamme kastanjes, alsmede meer verschillende boomsoorten. De niet-Petzold bomen bevatten meer beuken en zomereiken dan de Petzoldbomen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de beuk en de zomereik beter verjongen dan de andere boomsoorten.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
9
Loof-/ naaldbomen niet-Petzold
0%
loof naald
100%
Loof-/ naaldbomen Petzold
9%
loof naald
91%
Figuur 2: Loof- en naaldbomen Met naaldbomen worden naast sparren, lariksen en dennen ook coniferen bedoeld. Uit deze grafieken blijkt dat Petzold slechts weinig naaldbomen gebruikte, of dat er daar nog maar weinig van zijn overgebleven. De jonge, niet-Petzold bomen bevatten helemaal geen naaldhout.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
10
Inheems/exoot niet-Petzold
11%
inheems exoot
89%
Inheems/exoot Petzold park
25%
inheems exoot
75%
Figuur 3: Inheems/exoot Inheems/exoot is een graadmeter voor natuurlijkheid. Met exoten worden bomen bedoeld die niet van nature in Nederland voorkomen. Petzold maakte duidelijk meer gebruik van exoten dan in de daaropvolgende perioden. Dat valt ook op te maken uit deze grafieken.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
11
Vorm Petzold
7%
38%
s1 s2 s3 a1
44%
a2
2%
9%
Vorm niet-Petzold
9% 6% 4%
s1 s2 s3
15%
a1 66%
a2
Figuur 4: Vorm De vorm behandelt de symmetrie (s) en asymmetrie (a) van de boomkroon, alsmede de hoogte waar de boomkroon begint. De legenda: s1: De boomkroon begint overal laag s2: De boomkroon begint overal op middelmatige hoogte s3: De boomkroon begint overal hoog a1: De boomkroon begint aan één kant laag en aan de andere kant(en) middenhoog of hoog. a2: De boomkroon begint aan één kant middenhoog en aan de andere kant hoog. Voor een meer meetbare en specifieke benaming van deze legenda, wordt naar “Bijlage 2” verwezen. Bij de grafieken is een groot verschil waar te nemen in de vorm. Bij de Petzold-bomen zijn de percentages bomen met symmetrische lage boomkroon en bomen met asymmetrisch lage boomkroon vrijwel gelijk. Petzold heeft namelijk veel bomen in groepen van 3 en 4 bomen geplaatst. Hierdoor hebben bomen vaak niet aan alle kanten ruimte om te groeien. De niet-Petzold bomen zijn niet op die manier aangeplant, maar wel vaak met veel ruimte voor de boom. Hierdoor zijn de bomen vaker “s1” en minder “a1”.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
12
Rechtheid niet-Petzold
9%
0%
r1 28%
r2 r3 63%
r4
Rechtheid Petzold
5% 1%
22% r1 r2 r3 r4 72%
Figuur 5: Rechtheid De rechtheid behandelt of de bomen veel krommingen in de boom hebben of juist weinig. R1 is in dit geval zeer recht en r4 zeer krom. De rechtheidgrafieken tonen iets onverwachts: de Petzold beplanting is over het algemeen rechter dan de nietPetzold beplanting. Vermoedelijk komt dit omdat de gemeten (dus niet de allerdunste) niet-Petzold bomen niet met productiedoelstelling zijn geplant/verjongd. Er zijn op enkele plekken wel veel erg rechte bomen, maar die zijn niet gemeten i.v.m. de lage diameter (<30). Als deze bomen ook gemeten zouden zijn, dan zou de rechtheid van de niet-Petzold bomen sterk toenemen (dus meer in klasse 1 en minder in klasse 2 en 3).
Petzold in cijfers â&#x20AC;&#x201C; landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
13
Boomtype niet-Petzold
15% 28%
individueel groep vlakte
57%
Boomtype Petzold
17%
20%
individueel groep vlakte
63%
Figuur 6: Boomtype Boomtype behandelt in wat voor verband de bomen staan. Als een boom als “vlakte” is aangegeven, dan betekent dit dat er heel veel bomen van dezelfde leeftijd en boomsoort omheen staan. Staat de boom “individueel”, dan staan er geen bomen omheen van dezelfde leeftijd en boomsoort. De beuken zijn vaak in vlaktes aanwezig. Dat geldt met name voor de Petzoldbomen, vandaar dat er bij de Petzoldbomen respectievelijk zelfs meer bomen vlaktegewijs staan dan bij de niet-Petzoldbomen. In verband met de relatief korte tijd die beschikbaar was voor dit onderzoek, zijn maar weinig dunne (niet-Petzold) bomen gemeten en zijn complete verjongingsvlaktes niet gemeten. Als deze verjongingsvlaktes wel gemeten zouden zijn, zou het percentage “vlakte” bij de niet-Petzold bomen aanzienlijk hoger liggen.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
14
Patroon niet-Petzold
11%
verjonging geplant
89%
Patroon Petzold
0%
verjonging geplant
100%
Figuur 7: Patroon Patroon behandelt de verjongingsvorm. Met geplant wordt bedoeld dat de boom daar door de mens is geplant. Met verjonging wordt bedoeld dat de boom zich op een plek heeft gevestigd, al dan niet door menselijk handelen. Alle Petzold bomen zijn geplant. Bij de Petzold bomen zijn veel meer bomen geplant dan bij de niet-Petzold bomen. Dat komt omdat alle exoten (en laanbomen, maar die worden niet weergegeven in de grafieken) als “geplant” worden beschouwd. Petzold heeft onder andere taxus, sequoia en rode beuk gebruikt, die nu erg dik zijn en dus bij de geplantte bomen worden weergegeven.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
15
Vitaliteit niet-Petzold 2% 2% 15%
vit0 vit1 vit2 vit3
81%
Vitaliteit Petzold
3%
0%
22% vit0 vit1 vit2 vit3 75%
Figuur 8: Vitaliteit De vitaliteit behandelt de levensenergie van de bomen. Dit wordt gemeten aan de hand van takafval, bladverlies en de vorming van paddenstoelen aan de boom. Met vit 0 wordt een kerngezonde boom aangegeven. Met vit 3 een boom die met zekerheid in de aftakelingsfase zit, door bijvoorbeeld ernstig bladverlies, takafval en grote zwammen aan de stam. Opvallend is het kleine verschil tussen de grafieken. De 2 procent met vitaliteit 3 bij de rechter grafiek bestaat uit 1 boom, waarvan de kroon eruit gevallen is door rotting.
Petzold in cijfers â&#x20AC;&#x201C; landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
16
Esthetiek volledig petzold
4% 23% est1 est2 est3 4% 65%
4%
pot nee
Esthetiek vanaf huis Petzold 5% 4%
2% 0% est1 est2 est3 pot nee
89%
Figuur 9: Esthetiek De Esthetiek behandelt of een boom goed zichtbaar is, hoeveel laaghangende takken de boom heeft en of de vorm mooi is. “Nee” geeft weer dat een boom erg weinig esthetische waarde heeft . Met “Pot” (potentieel) wordt bedoeld dat de boom in de toekomst van hoge esthetische waarde zou kunnen zijn. Est3 geeft matig esthetisch aan, est 2 goed esthetisch en est 1 vol esthetisch (zie bijlage 2). De esthetiek is alleen voor de Petzold bomen van belang. De niet-Petzold bomen hebben zeer weinig esthetische waarde (0 bomen met est1, est2, est3 en potentieel) en zijn daarom allemaal aangegeven als “nee”. Met hele landgoed worden alle esthetische bomen bedoeld die op het landgoed aanwezig zijn. Wat opvalt is dat er nog best wat bomen zijn die van esthetische waarde zijn of zouden kunnen worden.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
17
x2
Boomsoortensamenstelling per diameterklasse
x1 tax denx
80
conx sparx
70
seq hul
60
sak rob
aantal
50
pla lijs
40
rbe lin
30
x2esd gesd w pa
20
tka eix
10
aei w ei
0
zei
<60
60-70
70-80
80-90
90-100 100-110 >=110
diameterklasseklasse
hb rbu bu
Figuur 10: Boomsoortensamenstelling per diameterklasse In deze grafiek zijn alle niet-laanbomen verwerkt, dus ook de dikkere bosbomen. Uit deze grafiek kan opgemaakt worden in welke diameterklassen de verschillende boomsoorten precies vallen en wat de dikte van de boomsoorten precies is. Wat blijkt, is dat bijna alle naaldbomen (sequoia, denx, conx, sparx) en de tamme kastanje in de hogere diameterklassen vallen, de haagbeuk met name in de middenklasse vallen en er voor de rest een grote spreiding is. Verschillen De Petzoldbomen bevatten ten opzichte van de niet-Petzold bomen meer haagbeuken en tamme kastanjes, alsmede meer verschillende boomsoorten. De niet-Petzold bomen bevatten meer beuken en zomereiken dan de Petzoldbomen. Hieruit kan opgemaakt worden dat de beuk en de zomereik beter verjongen dan de andere boomsoorten.
Petzold in cijfers â&#x20AC;&#x201C; landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
18
Hoofdstuk 5: Gewenste situatie Landgoed Rhederoord Doelenlijst De bedoeling is dat Landgoed Rhederoord er globaal bekeken net zo uit gaat zien als dat het eruit zag bij het beheer van Petzold. Hiervoor is een doelenlijst opgesteld hoe het park er dan uit zou komen te zien. Deze lijst staat hieronder genoemd en wordt daarna per punt beschreven. De lijst ziet er als volgt uit: zichtassen op het landgoed zijn hersteld; lanen zijn aanwezig; lanen zijn opengebroken; picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteit; paden zijn duidelijk waarneembaar; waardevolle bomen zijn vrijgesteld; parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslag. Zichtassen op het landgoed Petzold maakte gebruik van zichtassen om belangrijke locaties zoals gebouwen, maar ook bepaalde bomen en een meer goed zichtbaar te maken van grote afstand. Van deze zichtassen is weinig meer over. Het doel is deze zichtassen waar mogelijk en indien waardevol in het landschap te herstellen. Lanen zijn aanwezig Petzold gebruikte lanenpatronen. De laan ging vaak naar een speciale locatie, net als de zichtas. Indien een laan volgens de visie van Petzold toegepast kan worden en tevens waardevol is, zal deze aanwezig moeten zijn. Dit betekent overigens niet dat alle aanwezige lanen ook aanwezig (moeten) blijven. Lanen opengebroken Wanneer een laan verhindert een belangrijke locatie waar te nemen, zal deze opengebroken moeten zijn. Een deel van de laan is dan niet aanwezig. Picknickbankjes zijn door het hele park aanwezig en zijn van goede kwaliteit Landgoed Rhederoord wordt veel bezocht door recreanten en ook door mensen die een (bedrijfs)uitje hebben of willen overnachten in het hotel. Deze mensen willen vaak ook wandelen en van de natuur genieten. Om die gelegenheid te bieden is het optimaal als er door het hele park, bij belangrijke locaties (open parklandschap, karakteristieke boom), picknickbankjes aanwezig zijn. Uiteraard moeten deze van goede kwaliteit zijn. Paden zijn duidelijk waarneembaar Spreekt voor zich. De paden moeten goed zichtbaar zijn. Waardevolle bomen zijn vrijgesteld en zichtbaar Bomen die om wat voor reden dan ook van waarde zijn voor het landschap (oud, mooie kroon, unieke boomsoort) moeten vrijgesteld zijn en goed alle richtingen op kunnen groeien. Deze bomen moeten bovendien (redelijk) zichtbaar zijn vanaf de paden. Parklandschap neemt minimaal 75% van de oppervlakte in beslag In de tijd van Petzold was de park-bosverdeling van het huidige Landgoed Rhederoord ongeveer 80% park en 20% bos. Dat moet nu ook (ongeveer) dezelfde verhouding hebben.
Petzold in cijfers â&#x20AC;&#x201C; landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
19
Hoofdstuk 6 : Inrichtingsmaatregelen 6.1: Welke inrichtingsmaatregelen zijn er nodig? Het landgoed kan alleen in een “Petzold-park” veranderen als er inrichtingsmaatregelen genomen worden volgens Petzold’s visie. Gedacht moet worden aan de kap van stukken bos, het vrijstellen van oude historische bomen, bijzondere boomsoorten èn esthetische bomen, de aanplant van nieuwe bomen en struiken, het aanbrengen van zichtassen en het doorbreken van bomenrijen. De reden van deze aanpassingen staat hieronder beschreven: - kap bos Door het kappen van bomen kan een opener landschap (parklandschap) ontstaan en kunnen karakteristieke bomen beter zichtbaar gemaakt worden. - vrijstellen historische en karakteristieke bomen Door het vrijstellen van karakteristieke bomen kan de boomkroon zich goed uitbreiden, waardoor het de boom ook mogelijk gemaakt wordt takken op geringe hoogte (<2m boven de grond) te ontwikkelen. Als dat volledig lukt, kan een dergelijke boom “vol- of goed esthetisch” worden. - aanplant bomen Door het beplanten van het landgoed met bomen die Petzold ook zou (kunnen) gebruiken en volgens hetzelfde principe (veel in groepen), ontstaat een gevarieerd bos-/parklandschap. - zichtassen herstellen Door bomen vlaktegewijs te verwijderen, kunnen openingen worden gecreëerd. Hierdoor kunnen zichtassen ontstaan, bijvoorbeeld naar het landhuis. - lanenstructuur onderbreken De aanwezige lanen kunnen hier en daar doorbroken worden, om zo een uitkijk te bieden op een mooi aspect van het landgoed. Dit kan gebruikt worden om de open gedeelten en vrijstaande bomen zichtbaarder te maken en uitzicht op het landhuis te bieden. Tevens moet rekening gehouden worden met de waarde van de aanwezige lanen. Moeten er lanen verdwijnen en moeten er misschien op andere plekken nieuwe gemaakt worden? - bankjes plaatsen Aanwezige banken zullen voor een groot deel, mogelijk zelfs allemaal, vervangen moeten worden. De banken zijn in veel gevallen duidelijk versleten en weggezakt in de grond. Gedacht wordt om nieuwe banken te plaatsen waar de oude nu nog staan en tevens op enige nieuwe locaties, die daarom vragen, bijvoorbeeld bij vrijstaande bomen, of bij groepen bijzondere bomen (sequoia’s, cypressen of mooie taxus struiken).
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
20
6.2: Inrichtingsideeën van Eric van Veluwen Alvorens gekeken gaat worden wat er moet gebeuren op het landgoed, is eerst gesproken met Eric van Veluwen, de voorzitter van Stichting Behoud tot Landgoed Rhederoord. Er is gesproken over zijn plannen en visie, waarna duidelijker is geworden wat de mogelijkheden voor het landgoed zijn. Hieronder staan een aantal punten vermeld, die bij dat gesprek naar voren zijn gekomen: - Schaatsbaan: recht voor het landhuis is nu een open parklandschap. Gezien de grote hoeveelheid ruimte, zou het een ideale locatie zijn om een schaatsbaan te ontwikkelen. - Golf: de voorzitter denkt, naast de schaatsbaan, ook aan de aanleg van een golfbaan. Het gaat om een kleine 2 holes golfbaan voor beginners. - Parkeerplaats bij Koetshuis Er wordt nu overal op het landgoed de auto neergezet, ook daar waar het niet de bedoeling is. Daarom is gedacht aan de aanleg van een parkeerplaats bij het koetshuis. - Koetshuis als educatiecentrum Er wordt al jaren gedacht aan een nieuwe functie voor het koetshuis. Er wordt nu gekeken of het mogelijk is hier een educatiecentrum van de maken voor “groen-business”. - Beeldentuin Eric van Veluwen denkt ook aan het maken van een beeldentuin. 6.3 Inrichtingsplan Rhederoord Om het Landgoed Rhederoord weer in lijn te krijgen met de visie van Petzold, zullen inrichtingsmaatregelen genomen worden, zoals beschreven in paragraaf 6.1. De locaties waar deze maatregelen volgens onze visie zouden moeten plaatsvinden, zijn weergegeven en beschreven met behulp van ArcGis. De nummers op de kaart indiceren welke maatregel waar genomen gaat worden. De maatregelen staan op de volgende tekstpagina, volgens de nummers van de kaart, nauwkeurigbeschreven. 1,2 en 3:
4:
Bij maatregel 1 staan 6 sequoia’s die, vanwege hun lange levensduur en grote maximale hoogte, van grote waarde zullen worden voor het landgoed en de wandelaars en bezoekers. Vanwege de grote recreatieve waarde die deze bomen bezitten en zullen bezitten is het van groot belang deze meer in het zicht te zetten dan ze nu staan. Er lopen weliswaar nu 2 paden (op plek van maatregel 2 en 3) naar deze bomen toe, maar die zijn zo smal dat je ze bijna over het hoofd ziet. Tenminste één van de paden zal verbreed moeten worden. Het andere pad kan hetzij verwijderd worden (via “niets doen” beheer), hetzij ook verbreed worden. Bij het verbreden van het pad zou ook gedacht kunnen worden aan laanbeplanting, om de sequoia’s meer in het oog te brengen. Tevens kan gedacht worden aan het plaatsen van een bankje. Indien andere bomen het zicht op de sequoia’s ontnemen, zal het gewenst zijn deze bomen te verwijderen. Er is hier een laan aanwezig, die op dit punt verwijderd kan worden. Het open grasland aan de zuidzijde van dit punt bevat veel waardevolle, dikke bomen. Door het boskarakter van het landgoed, zijn deze bomen echter vrijwel geheel uit het zicht verdwenen. Wanneer hier een laansegment verwijderd wordt, komt er meer zicht op deze open graslanden.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
21
14
Afbeelding4: Locaties inrichtingsmaatregelen Op deze kaart staan de locaties waar de inrichtingsmaatregelen moeten plaatsvinden. De nummers van de locaties komen overeen met de nummers van de inrichtingsmaatregelen, die op de volgende pagina beschreven staan.
5:
6:
7:
8: 9 t/m 12:
Hier is een erg kleine laan aanwezig, bestaande uit lindes, zonder goede mogelijkheid tot het verlengen van deze laan. Bovendien zijn er op het erf bij het koetshuis (maatregel 21) 2 grote mooie lindes aanwezig, die nu niet in het zicht staan. Wanneer de lindelaan wordt verwijderd, zullen de grote lindes hier beter zichtbaar worden. De lindelaan aan de overkant van de weg kan ook verwijderd worden. Dit is niet noodzakelijk, maar een functie zullen de lindes in de laan niet hebben in de toekomst. Een kleine laan van zowel eik als x1 (loofboom van onbekende komaf), heeft hier geen waarde. Bovendien neemt het laandeel ten noorden van het pad het zicht weg op de grote bomen die hierachter staan. Er zal gedacht moeten worden aan verwijdering van deze laan. Productiebosje van beuken, dat zo klein is, dat het ook voor houtproductie geen functie zal hebben. De bomen staan in keurige rijen, zowel van links naar rechts als van boven naar beneden. Waardevol is dit bosje zeker niet, mogelijk tenzij gedacht wordt aan het plaatsen van een bord over loofhout productiebos. Het ligt echter meer voor de hand dit bosje te kappen en er iets anders voor in de plaats te brengen. Dit pad is inmiddels bijna aan het zicht onttrokken. Als dit pad behouden moet blijven, zal het verduidelijkt moeten worden, bijvoorbeeld door middel van het strooien van houtsnippers. Het is wel breed genoeg. Achter elk van deze laansegmenten liggen één of enkele oude bomen, alle aan de oostzijde/zuidzijde van het pad. De laan beneemt hier het zicht op deze bomen. Er kan gedacht worden aan het verwijderen van de laan op elk van deze punten. Tevens kan het dan nodig zijn, om de rododendrons onder de laan te verwijderen.
Petzold in cijfers – landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
22
13:
14 en 15: 16 en 17: 18: 19 en 20:
21:
22:
23:
24 t/m 26:
Ten oosten van dit gearceerde gebied, staan 3 grote bomen; een rode beuk, een Oostenrijkse den en een spar van onbekende komaf. Deze zijn vrijwel onzichtbaar geworden door de opslag van struiken, jonge bomen, varens en bramen. Om de bomen meer in het zicht van de voorbijganger te trekken, is het wenselijk deze jonge bomen en struiken te verwijderen en een bankje langs het pad te zetten. Deze inrichtingsmaatregel kan nog verder naar het noorden doorgetrokken worden, omdat er nog enige Oostenrijkse dennen even ten noorden van de ander 3 bomen aanwezig zijn. Deze paden zijn inmiddels deels, of, in het geval van 15 bijna geheel verdwenen. Dit komt niet zozeer door de breedte, als wel dat de paden niet onderhouden zijn. Strooien van houtsnippers is hier dan ook noodzakelijk. Omdat het landhuis, wanneer van het westen naar het oosten gelopen wordt, niet zichtbaar is tot een paar meter voor het landhuis, is het een optie om bij de locaties 16 en 17 een zichtas te maken naar het landhuis. De bomengroep hier is nauwelijks zichtbaar, noch van hoge waarde wanneer deze zichtbaar gemaakt zou worden. Als bos zou het kunnen, maar er moet over gedacht worden of dit bosje hier wel zinnig is. Vrijstaande bomen met een hoge esthetische waarde. De bomen kunnen hun kroon naar alle kanten toe uitbreiden. De bankjes bij deze bomen, die hier goed als picknickbankjes gebruikt zouden kunnen worden, raken echter vervallen en verzakken. Deze bankjes moeten daarom vervangen worden. Het gebouw (koetshuis?) wat hier staat, heeft ooit een functie gehad, maar vervult er thans praktisch geen. Het bijbehorende terras geeft aan, dat er mogelijkheden zijn hier een klein eetcafĂŠ van te maken. Tevens is het een optie van het gebouw een educatiecentrum te maken. Wat de nieuwe functie van dit gebouw ook moge worden, het is toe aan een grote opknapbeurt, wat voor het terras ook gezegd kan worden. Het gebouw heeft geen uitstraling meer, ondanks dat het op een prima locatie ligt. In dit gebied zijn enkele naaldbomen in een soort halve maan geplant. Binnen die halve maan is het gebied open. Er kan gedacht worden aan het maken van een zichtas van het gebouw van punt 21 (koetshuis?). Een bankje plaatsen is ook een optie. De boom binnen deze inrichtingsmaatregel staat weliswaar vrij, maar is totaal niet in het zicht. Wanneer nog een kleine cirkel eromheen wordt vrijgemaakt, zal deze boom weer in het zicht treden, omdat de boom dan bij het open gebied direct ten noorden van het kasteel komt te horen. Bij maatregel 25 staan 2 dikke sparren, waarvan de dikste het meest vitaal oogt. Omdat deze dikke boom er bijzonder uitziet en redelijk open staat, is het de vraag of het niet beter is deze nog enige extra ruimte te geven. Tevens kan een zichtas gemaakt worden naar de boom en van de boom tot de vijver of het landhuis. Dit zou het gebied een extra impuls kunnen geven.
Petzold in cijfers â&#x20AC;&#x201C; landgoed Rhederoord
Buiting Advies 2006
23