Potlacz Wernisaż: 4.07.2015 (sobota), godz. 16 Czas trwania wystawy: 5.07–6.09.2015 Kuratorka: Anna Bargiel Koordynacja: Jolanta Zawiślak, Alicja Kot Współautorka projektu, scenariusz i reżyseria spektaklu: Iga Gańczarczyk
Projekt instalacji: LATALAdesign (Dagmara Latała, Jacek Paździor) Choreografia: Dominika Knapik Muzyka: Polpo Motel (Olga Mysłowska, Daniel Pigoński) Kostiumy: Duet Bracia (Agnieszka Klepacka, Maciej Chorąży)
Warsztaty edukacyjne, konsultacje: Agata Kluczewska, Agata Kula, Monika Nęcka, Agata Otrębska Premiera spektaklu: 29.08.2015 Miejsce: Parter
W swojej „ogólnej teorii ekonomii” Georges Bataille porównuje groma‑ dzenie dóbr do prób gromadzenia energii słonecznej. Zgodnie z prawa‑ mi natury energii tej nie można magazynować i dlatego musi ona ulec zatraceniu. Jedną z najbardziej skrajnych form uwalniania naddatków energii akumulowanych przez społeczeństwa jest wojna. Według filozofa klasyczna ekonomia nie docenia doniosłości systemów ekonomicznych społeczności pierwotnych opartych na wymianie, rozpatrując je tylko w kategoriach handlu wymiennego. Sensem takich systemów wymiany darów nie było jednak ich pozyskiwanie, lecz dawanie prowadzące czasa‑ mi, jak w przypadku stosowanego m.in. przez plemiona Indian Ameryki Północnej „potlaczu”, do przesadnej rozrzutności czy wręcz rytualnego niszczenia dóbr. Antropologiem, który jako pierwszy opisał społeczność opartą na kulturze daru, był Bronisław Malinowski. W „Argonautach zachodniego Pacyfiku” (1922, wyd. polskie 1967) opisał słynny rytuał „Kula”, polegający na okrężnej wymianie cennych przedmiotów o zna‑ czeniu symbolicznym i obrzędowym. Dzięki niemu mieszkańcy wysp Pacyfiku swobodnie i bezpiecznie przemieszczali się pomiędzy odległy‑ mi wyspami. Tradycyjny „potlacz”, na co zwraca uwagę Marcel Mauss, był spiralą wzajemnego obdarowywania się darczyńcy i obdarowywanego. Nierzadko prowadził do upokorzenia obdarowanego, który by zachować pozycję, musiał odwdzięczyć się darem o równoważnej bądź większej wartości. W zamian darczyńca otrzymywał prestiż i władzę. Ślady tego obrzędu, praktykowanego w różnorodnych formach przez plemiona zamieszkujące od Ameryki Północnej po Australię, przetrwały do dziś w kulturze europejskiej w szczątkowej formie. „Potlacz” to projekt filozoficzno‑performatywny z udziałem dzie‑ ci i młodzieży, do którego materiałem wyjściowym jest bajka Sławomira Shutego „Kopciuszek idzie na wojnę, czyli historia kołem się toczy”. Bohaterka odmawia przyjęcia darów i uczestnictwa w bajce na dotychcza‑ sowych zasadach. Podwójną odmową doprowadza nie tylko do zawiesze‑ nia bajkowej rzeczywistości (gdyż w świecie bajek dochodzi do strajku), lecz przede wszystkim do przemyślenia mechanizmów konstruujących
dziecięcą wyobraźnię. Zastanówmy się, czym w świecie zdominowanym przez konsumpcjonizm byłaby dziś odwrócona ekonomia darów? We współczesnym utowarowionym świecie nadmiaru nadal borykamy się z ubóstwem, a nierówności społeczne osiągnęły ekstremal‑ nie wysoki poziom. Kiedy stało się jasne, że wbrew powiedzeniu lanso‑ wanemu do niedawna przez ekonomistów – „Przypływ podnosi wszystkie łodzie” – rozwój gospodarczy i wolny rynek nie rozwiążą samoistnie pro‑ blemów biedy i dysproporcji społecznych, coraz więcej badaczy i bada‑ czek podkreśla konieczność powrotu do kultury daru. Do takiej jej formy, która może stanowić nowy paradygmat relacji wymiany oraz podstawę do odbudowy więzi społecznych i rozwoju społeczeństwa otwartej wymiany. Tytułowy rytuał to inspiracja do poszukiwania przez dzieci alter‑ natywnych systemów społecznych. Widzimy go nie tylko w kategoriach kulturowych, antropologicznych czy ekonomicznych, lecz także w jego wymiarze wizualnym – wszak rytualny „potlacz” był ceremonią niebywale widowiskową. Scenerią projektu „Potlacz” będzie wystawa w formie mo‑ numentalnej instalacji – mobilnego placu zabaw – złożonej z elementów, które zostaną rozbudowywane przez uczestników. Potraktujemy ją jako swoisty model zachowań społecznych, prowokując tym samym pytania o to, na ile najmłodsi odtwarzają wzorce przejęte ze świata dorosłych, a na ile są w stanie zaproponować własne rozwiązania. Temu przekonaniu towarzyszy wiara, że dzieci są zdolne do artykułowania własnych potrzeb, które często różnią się od tych oczekiwanych od nich przez dorosłych, a także przekonanie, że to właśnie one o świecie powiedzieć nam mogą o wiele więcej, niż my sami dostrzegamy. Instalacja zaproponowana przez Dagmarę Latała i Jacka Paździora nawiązuje w swej formie do tradycji „przygodowych placów zabaw” spopularyzowanych w Skandynawii w latach 40. (w Polsce zaś ni‑ gdy nierozpowszechnionych). Nierzadko były one budowane nielegalnie, a w najbardziej radykalnych przypadkach przypominały bardziej otwarte place budowy niż w pełni zaprojektowane i wyposażone place zabaw. Instalacja stanie się impulsem do tworzenia przez uczestników własnych modeli społecznych. Chcemy zachęcić dzieci i młodzież, do pofantazjo‑ wania na temat rzeczywistości opartej nie na gromadzeniu dóbr, lecz na ich wymianie, i to wymianie nie tylko materialnej. Czy i czym dzieci
chciałyby się wymienić? Czy są one w stanie wymyślić alternatywny do obowiązującego system ekonomiczny? Przez cały czas trwania projektu proponujemy dzieciom wielką wymianę dóbr wszelakich. W finale projektu „Potlacz” zbudowana przez uczestników instalacja stanie się scenografią spektaklu przygotowanego przez dzieci wspólnie z Igą Gańczarczyk.
„Wzrost nie może postępować w nieskończoność, człowiek musi trwonić nadmiar, lecz chociaż marnotrawi dobra, zachłannie je gromadzi, z rozrzutności czyni przedmiot nabywania”. Georges Bataille, „Część przeklęta”, Warszawa 2002.
„Potlacz znaczy właściwie »karmić«, »spożywać«”. Marcel Mauss, „Szkic o darze”, w: „Świat człowieka – świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii”, Warszawa 2007.
„Wymiana to zamiana, na którą muszą się zgodzić obydwie osoby. Obydwie powinny być usatysfakcjonowane z wymiany”. Igor Markiewicz, 12 lat.
„Będę mówił o hau… Hau nie jest wiatrem, który dmie. Wcale nie. Załóżmy, że posiada pan jakiś określony przedmiot (taonga) i że daje mi pan ten przedmiot; daje mi go pan bez ustalonej ceny. Nie targujemy się. Otóż ja daję ten przedmiot osobie trzeciej, która po upływie pewnego czasu postanawia zwrócić mi coś jako zapłatę (utu), daje mi coś (taonga) w podarunku. Otóż to taonga, które ona mi daje, jest duchem (hau) taonga, którego otrzymałem od pana i którego oddałem jemu. To taonga, jakie dostałem za taonga (otrzymane od pana), trzeba, bym je panu zwrócił. Nie byłoby sprawiedliwe (tika) z mojej strony, gdybym zachował te taonga dla siebie, niezależnie od tego, czy są one pożądane (rawe), czy nieprzyjemne (kino). Powinienem je panu dać, gdyż są one hau taonga, które pan mi dał.
Gdybym zachował te taonga dla siebie, mogłoby mi się przytrafić coś złego, poważnie, nawet śmierć. Takie jest hau, hau własności osobistej, hau (wszelkich) taonga, hau lasu. Kati ena (dość na ten temat)”. Tamati Ranaipiri, w: Marcel Mauss, „Esej o daru”, Praha 1999.
„Tak się właśnie dzieje, że coś się kończy, by coś się zaczęło, bo wszystko się powtarza i kręci w kółko jak karuzela”. Sławomir Shuty, Agnieszka Piksa, „Kopciuszek idzie na wojnę, czyli historia kołem się toczy”, Kraków 2012.
BRACIA (AGNIESZKA KLEPACKA I MACIEJ CHORĄŻY) – duet powstał w 2011 roku. BRACIA tworzą kostiumy do spektakli, instalacje oraz perfor‑ manse. Rozwiązania sceniczne przenoszą w przestrzeń sztuk plastycznych, badając m.in. pojemność pojęcia „kostium”. IGA GAŃCZARCZYK – dramaturżka, reżyserka i redaktorka (w Korporacji Ha!art prowadzi linię teatralną). Jako dramaturżka współpracowała m.in. z Krystianem Lupą, Pawłem Miśkiewiczem, Brunonem Lajarą, Agnieszką Holland i Anną Smolar, Maciejem Podstawnym, Eweliną Marciniak. Wyreżyserowała „Całopalenie” Dei Loher w Teatrze Nowym w Krakowie, „W małym dworku” Stanisława Ignacego Witkiewicza w Teatrze im. J. Kochanowskiego w Opolu, z Dominiką Knapik, Aleksandrą Gryką i Martą Pajek przygotowała spektakl „Nie ja” według Samuela Becketta, który zdobył główną nagrodę w konkursie OFF podczas 32. Przeglądu Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu. Wraz z Bartoszem Frąckowiakiem i Anną Zaradny zrealizowała projekt „Katastronauci” w koprodukcji HOBO Art Foundation i Nowego Teatru w Warszawie. Dla dzieci wyreżyserowała „Opowieści zimowe” według Hansa Christiana Andersena w Teatrze Polskim w Bydgoszczy (spektakl otrzymał Międzynarodową Nagrodę im. H.Ch. Andersena w Odense), a z dziećmi – dwa spektakle w Teatrze Łaźnia Nowa: „Piccolo Coro dell’Europa” oraz „Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką”. Ostatnio wyreżyserowała spektakl „Murzyni” Jeana Geneta w Teatrze Polskim w Bydgoszczy. DOMINIKA KNAPIK – tancerka, aktorka oraz choreografka. W 2007 roku była stypendystką DanceWeb Europe oraz Art Stations Foundation (solo „Jak wam się podobam?” prezentowane m.in. podczas Polskiej Platformy Tańca w 2008 roku). Wspólnie z dramaturgiem i socjologiem Wojciechem Klimczykiem założyła kolektyw artystyczny Harakiri Farmers. Regularnie współpracuje z teatrami dramatycznymi w Polsce jako choreografka. Pracowała m.in. z Radkiem Rychcikiem („Versus” wg Bertolta Brechta i „Fragmenty dyskursu miłosnego” Rolanda Barthes’a), Mają Kleczewską („Babel” Elfriede Jelinek), Igą Gańczarczyk („W małym dworku” Stanisława Ignacego Witkiewicza, „Opowieści zimowe” wg Hansa Christiana Andersena, „Piccolo Coro dell’Europa” i „Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką”), Anną Smolar („Bullerbyn. O tym, jak dzieci domowym spo‑ sobem zrobiły sobie las i co z niego wyrosło” wg Astrid Lindgren), Pawłem Łysiakiem („Wiśniowy sad”), Eweliną Marciniak („Morfina”). LATALAdesign – studio artystyczno‑projektowe założone przez Dagmarę Latała i Jacka Paździora w Krakowie w 2009 roku. Na ich doświadczenie
składa się m.in. wieloletnia praca dla biur projektowych Arup i Universal Design Studio, uznanych praktyków w Londynie, Dubaju i Singapurze. Studio powstało z misją opracowania nowego języka projektowego przez podejmowanie eksperymentalnych, często ulotnych projektów. Na podwór‑ ko badawcze wybrali dynamiczną Polską scenę projektową i kulturalną. Kombinacja różnorodnych zainteresowań inspiruje grupę do poszukiwań nowych doświadczeń. Są zainteresowani dizajnem, sztuką i architekturą. LATALAdesign zajmuje się projektowaniem obiektów, które w zależności od procesów i zjawisk zachodzących w danej przestrzeni mogą się dosto‑ sowywać do nowych funkcji. Studio współpracuje z instytucjami kultury, galeriami i producentami. Dagmara Latała i Jacek Paździor wykładają na Wydziale Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. AGATA KULA I AGATA KLUCZEWSKA – współtwórczynie Szkoły Demokratycznej w Krakowie. Agata Kula jest autorką tekstów i wywiadów publikowanych m.in. w „Tygodniku Powszechnym”, nauczycielką, mentorką w krakowskiej Grupie Unschoolingowej. Agata Kluczewska jest założycielką demokratycznego Punktu Przedszkolnego „Mali Odkrywcy” oraz mentorką Szkoły Demokratycznej w Krakowie. MONIKA NĘCKA – pracownik Wydziału Sztuki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie oraz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie na stanowisku adiunkta. Wykładane przedmioty: pedagogika, metodyka edukacji ar‑ tystycznej, metodyka warsztatów twórczych oraz w ramach arteterapii (dzieło sztuki jako element terapii, wizualne kształtowanie relacji inter‑ personalnych). Autorka programu historii sztuki dla edukacji wczesnosz‑ kolnej oraz zestawu ćwiczeń dla dzieci w zakresie identyfikacji kulturowej. Członek Zarządu Polskiego Komitetu Międzynarodowego Stowarzyszenia Wychowania przez Sztukę InSEA oraz członek Forum‑Kraków. Stale współ‑ pracuje z Galerią Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, Międzynarodowym Centrum Kultury, Małopolskim Instytutem Kultury, Stowarzyszeniem Pomocy Socjalnej Gaudium et Spes oraz z Fundacją Szkoła bez Barier na Rzecz Edukacji Dzieci i Młodzieży ze Sprzężonymi Niepełnosprawnościami. AGATA OTRĘBSKA – trenerka i menedżerka projektów z wieloletnim doświadczeniem. Inicjatorka i menedżerka licznych projektów badawczych, szkoleniowych i rozwojowych. Była członkinią kampanii Rady Europy na rzecz równości, tolerancji i partycypacji młodzieży w życiu społecznym „All Different – All Equal”. Pomysłodawczyni i menedżerka Projektu Korba – pro‑ gramu rozwoju młodych liderów i liderek (13–19 lat) w południowej Polsce, realizowanego corocznie od 2009 roku. Dyrektorka dwóch edycji Festiwalu
Rozwoju Osobistego Kobiet PROGRESSteron w Katowicach. Wiele lat pracowała w środowisku organizacji pozarządowych, w tym w Zarządzie Głównym Stowarzyszenia SIEMACHA – największej polskiej organizacji pracującej systemowo z dziećmi i młodzieżą. Członkini Rady Społecznej ds. Polityki Młodzieżowej Miasta Katowice. Obecnie pracuje nad otwarciem szkoły demokratycznej w Katowicach. POLPO MOTEL – zespół tworzy dwójka muzyków wywodzących się ze skrajnie różnych światów. Olga Mysłowska jest klasycznie wykształconą śpiewaczką. Ma na swoim koncie występy w prestiżowych salach koncertowych (Filharmonia Narodowa, Studio Koncertowe S1 Polskiego Radia) i jako solistka współpracuje z wieloma zespołami specjalizującymi się w stylowym wykonywaniu muzyki baroku, jest również zapraszana do udziału w prawykonaniach utworów muzyki współczesnej. Jednak na potrzeby Polpo Motelu używa zwykłego, nieoperowego głosu oraz jest autorką tekstów piosenek. Daniel Pigoński był klawiszowcem w zespole Pustki, jest współzałożycielem zespołu Elektrolot, w którym współpracował z Bartkiem Weberem oraz z Marią Peszek. Zajmuje się także tworzeniem muzyki do teatru, był zapraszany przez takich reżyserów, jak Piotr Cieplak, Michał Borczuch, Arkadiusz Tworus czy Piotr Lachmann. W Polpo Motelu gra na małych keyboardach Casio.
Program działań kontekstualnych Wielka wymiana dóbr! Zapraszamy na wielką wymianę dóbr inspirowaną słynną pracą „Monumental Garage Sale” Marthy Rosler – artystki, która podniosła popularny amerykański zwyczaj do rangi sztuki. Przyjdź do Bunkra, aby wymienić się dobrami materialnymi – książkami, ubraniami itp., posiadaną wiedzą z różnych dziedzin, takich jak języki obce, taniec, gwizdanie na palcach oraz innymi, najdziwniejszymi nawet umiejętnościami czy choćby spojrzeniem, uśmiechem lub myślą. Czym dla ciebie jest wymiana? Czy i czym chciał(a)byś się wymienić? 5.07.2015 (niedziela), godz. 12 Spotkanie z artystami i autorkami projektu 6–17.07.2015 (poniedziałek–piątek), godz. 10–13 Potlacz. Moduł wprowadzający Mentorki: Agata Kula, Agata Kulczewska Działanie skierowane do dzieci oraz dorosłych, którzy dobrze się czują we współzarządzanej z dziećmi przestrzeni. Każdy, niezależnie od wieku, będzie mógł zdecydować o tym, co wydarzy się w salach Bunkra Sztuki, głos każdego będzie tak samo ważny. Nie chcemy niczego narzucać. Posiadamy miejsce do zapełnienia zgodnie z naszymi potrzebami: konstrukcję z przyjaznych materiałów do wspinania się, zjeżdżania, chowania i gubienia oraz materiały do rozbudowywania i ulepszania tej konstrukcji. Mamy też ściany, po których można pisać, rysować, bazgrać, zostawiać na nich ogłoszenia „oddam – zamienię” (na wypadek, gdyby ktoś chciał pozbyć się nadmiaru dóbr lub energii). Będziemy obecni, będziemy reagować na potrzeby dzieci i dorosłych. Podobnie jak w sali zabaw, tylko demokratycznie. Trochę jak w szkolnej świetlicy, tylko że z naszych działań powstanie wystawa. Będzie jak w wolnej szkole – choć też nie do końca… Przyjdźcie i doświadczcie!
12.07.2015 (niedziela), godz. 12 Oprowadzanie Spotkanie w formie oprowadzania z Anką Herbut – dramaturżką, krytyczką sztuki, recenzentką teatralną i filmową, działającą na pograniczu praktyki artystycznej i refleksji teoretycznej. 18.07.2015 (sobota), godz. 13:30 Potlacz idei Spotkanie podsumowujące proces zainicjowany przez uczestników modułu wprowadzającego. 10–28.08.2015 (poniedziałek–piątek), godz. 10–16 Potlacz. Warsztaty teatralne Prowadzenie: Iga Gańczarczyk, Dominika Knapik, Agata Kula, Monika Nęcka, Agata Otrębska Warsztaty są kontynuacją dwóch projektów artystyczno‑społecznych, realizowanych przez twórczynie w Teatrze Łaźnia Nowa: „Piccolo Coro dell’Europa” – socjologicznej fantazji o debacie społecznej z udziałem najmłodszych, a także „Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką” – podróży przez różne dziewczęce narracje. Wpisują się one w długoterminowe poszukiwania teatralne Igi Gańczarczyk, inspirowane tekstami i prekursorskimi koncepcjami Janusza Korczaka dotyczącymi edukacji i równouprawnienia dzieci. Stworzony wspólnie z dziećmi scenariusz, wzbogacony o materiały z warsztatów, improwizacje oraz dodatkowe konteksty literackie i filmowe, stanie się bazą do pracy nad spektaklem. 16.08.2015 (niedziela), godz. 12 Oprowadzanie Spotkanie w formie oprowadzania z antropologiem kultury Tomaszem Szerszeniem. 21.08.2015 (piątek), godz. 18 Plac zabaw jako model zachowań społecznych Wykład Larsa Bang Larsena o projekcie Palle Nielsena „A Model for a Qualitative Society” (1969).
29.08.2015 (sobota), godz. 16 Potlacz Premiera spektaklu w reżyserii Igi Gańczarczyk. 30.08.2015 (niedziela), godz. 16 Potlacz Pokaz spektaklu w reżyserii Igi Gańczarczyk. 2.09.2015 (środa), godz. 16 Rewolucja rozpoczyna się na placu zabaw Oprowadzanie kuratorskie, w ramach cyklu „Sztuki oswajanie”. 5.09.2015 (sobota), godz. 12 Oprowadzanie Spotkanie w formie oprowadzania z Anną Bargiel i Igą Gańczarczyk podsumowujące projekt „Potlacz”. W ramach Weekendu Otwartego. 5.09.2015 (sobota), godz. 16 Potlacz Pokaz spektaklu w reżyserii Igi Gańczarczyk. W ramach Weekendu Otwartego. 6.09.2015 (niedziela), godz. 16 Potlacz Pokaz spektaklu w reżyserii Igi Gańczarczyk. W ramach Weekendu Otwartego.
„Potlacz. Warsztaty teatralne” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego „Lato w teatrze 2015”. Patroni medialni: „Fathers”, „Fragile – pismo kulturalne”, „Kukbuk”, „Le Monde diplomatique”, „Local Life”, „Notes na 6 tygodni”, Off Radio Kraków, O.pl, Radio Kraków, „Szum”, „Usta”.
Haida (w języku Indian / Native American), rzeźbiona łyżka z pięcioma zwierzęcymi głowami / carved spoon with five animal heads, koniec XIX – początek XX wieku / late 19th – early 20th century. Róg, macica perłowa / Horn, mother of pearl, 19 × 4,9 cm, Brooklyn Museum, dar Elizabeth Achelis / gift of Elizabeth Achelis, 52.4.3a, CC–BY.
Gwa’sala Kwakwaka’wakw (w języku Indian / Native American), stojąca figura wykorzystywana w czasie ceremonii potlaczu / standing potlatch figure, koniec XIX wieku / late 19th century, drewno / wood, 154,1 × 36 × 14 cm, kolekcja Brooklyn Museum / Brooklyn Museum Collection, X1118.2, CC–BY.
„Kopciuszek idzie na wojnę, czyli historia kołem się toczy” / “Cinderella Goes to War, or, History Runs in Circles” (ilustracja do książki / book illustration), Agnieszka Piksa, 2012.
„Ludzie z plemienia Klallam w Port Townsend” / “Klallam people at Port Townsend”, James Gilchrist Swan, 1859.
Potlatch Opening: July 4th, 2015 (Saturday), 4 pm Duration: July 5th – September 6th, 2015 Curator: Anna Bargiel Coordination: Jolanta Zawiślak, Alicja Kot Co‑author of the project, writer and director of the performance: Iga Gańczarczyk
Installation design: LATALAdesign (Dagmara Latała, Jacek Paździor) Choreography: Dominika Knapik Music: Polpo Motel (Olga Mysłowska, Daniel Pigoński) Costumes: Duet Bracia (Agnieszka Klepacka, Maciej Chorąży)
Educational workshops, consulting: Agata Kluczewska, Agata Kula, Monika Nęcka, Agata Otrębska Performance premiere: August 29th, 2015 (Saturday) Venue: Ground floor
In his ‘general theory of economy’, Georges Bataille compares accumulating goods to attempts at storing solar energy. According to the laws of nature, it is not possible to store it and therefore it must be lost. War is one of the most extreme forms of squandering the surplus of energy accumulated by societies. According to the philosopher, classical economics does not recognise the significance of economic systems of primitive communities that were based on gifts, considering them only in categories of barter exchange. However, the actual meaning of such systems of exchanging gifts was not to acquire them, but to give. As the instance of ‘potlatch’, the system used by the native tribes of North America, suggests, this could lead to the exaggerated squandering or to ritual destruction of goods. Bronisław Malinowski was the first anthropologist who described a community based on the culture of the gift. In his “Argonauts of the Western Pacific” (1922), he described a famous ritual called ‘kula’, consisting in the circular exchange of valuables of symbolic and ritualistic meaning. Thanks to this practice, the inhabitants of islands of the Pacific Ocean freely and safely moved between distant islands. As Marcel Mauss indicated, the traditional ‘potlatch’ was a spiral of mutual gifts of the giver and the receiver. Often it led to the humiliation of the receiver who, struggling to retain his position, had to repay with a gift of equal or higher value than the one received. In return, the giver was bestowed with prestige and power. Traces of this ritual, practiced in various forms by the tribes from North America to Australia, can be found in contemporary European culture. “Potlatch” is a philosophical and performative project organised with the participation of children and adolescents, taking as its starting point Sławomir Shuty’s fairy tale titled “Cinderella Goes to War, or, History Runs in Circles”. The heroine refuses to accept gifts and to participate in the story on its normal conditions. With her double refusal, she is able to suspend the fairy‑tale reality (provoking a strike in the world of fairy tales), but, above all, she can inspire a reconsideration of the mechanisms that structure children’s imagination. Let us
consider: in the world dominated by consumerism, what could the reversed economy of the gift mean today? In the contemporary commercialised world of excess, we are still struggling with poverty, while social inequality has reached extremely high levels. When it became clear that, contrary to what economists had promoted up to recently, namely that “a rising tide lifts all boats”, economic development and free market will not automatically solve the problems of poverty and social disproportions, increasing numbers of researchers have emphasised the necessity to go back to the culture of the gift. What is needed is such form of giving that would provide a new paradigm of relations of exchange, as well as a foundation for a reconstruction of social bonds and the development of society based on open exchange. The titular ritual works as an inspiration for children to search for alternative social systems. We understand it not only in cultural, anthropological or economic categories, but also in its visual dimension – after all the ritual of “potlatch” was a very spectacular ceremony. The project will take place in the scenery of an exhibition that takes the form of a monumental installation – a mobile playground – consisting of elements that will be developed by the participants. We shall treat it as a kind of model for social behaviours, provoking thus questions about to what extent children recreate models acquired from the world of adults, and to what extent they are able to suggest their own solutions. This comes with a belief that children are capable of articulating their own needs, which often differ from those adults expect of them, as well as with the conviction that they can tell us about the world much more than we can see for ourselves. The installation designed by Dagmara Latała and Jacek Paździor refers with its form to the tradition of ‘adventure playgrounds’, popularised in the 1940s in Scandinavia (yet never widely introduced in Poland). Very often, they were constructed illegally, and in the most radical cases they resembled open construction sites more than coherently designed and equipped playgrounds. The project will provide an impulse for the participants to construct their own social models. We would like to encourage children and adolescents to fantasise about
reality based not on accumulation of goods, but on their exchange – material or otherwise. Would and what children will exchange? Are they capable of developing an alternative to the prevailing economic system? In the course of the project we shall offer children an opportunity to engage in a mass exchange of all kinds of goods. At the closing of “Potlatch” the installation constructed by the participants will become a stage set for the performance prepared by children together with Iga Gańczarczyk.
“Growth cannot be endless or, above all, continual. [Man] must waste the excess, but he remains eager to acquire even when he does the opposite, and so he makes waste itself an object of acquisition.” Georges Bataille, “The Accursed Share”, New York 1988.
“The word potlatch essentially means ‘to feed’, ‘to consume’. ” Marcel Mauss, “The Gift”, London and New York 2002.
“Exchange essentially means swapping that has to be agreed upon by two individuals. Both of them should be satisfied from the exchange.” Igor Markiewicz, 12 years old.
“I will speak to you about the hau… The hau is not the wind that blows – not at all. Let us suppose that you possess a certain article (taonga) and that you give me this article. You give it me without setting a price on it. We strike no bargain about it. Now, I give this article to a third person who, after a certain lapse of time, decides to give me something as payment in return (utu). He makes a present to me of something (taonga). Now, this taonga that he gives me is the spirit (hau) of the taonga that I had received from you and that I had given to him. The taonga that I received for these taonga (which came from you) must be returned to you. It would not be fair (tika) on my part to keep these taonga for myself, whether they were desirable (rawe) or undesirable (kino). I must give them to you because they are a hau of the
taonga that you gave me. If I kept this other taonga for myself, serious harm might befall me, even death. This is the nature of the hau, the hau of personal property, the hau of the taonga, the hau of the forest. Kati ena (But enough on this subject).” Tamati Ranaipiri, in: Marcel Mauss, “The Gift”, London and New York 2002.
“This is what happens: something ends, so that something else can begin, for everything is always repeated, turning around like a merry‑go‑round.” Sławomir Shuty, Agnieszka Piksa, “Kopciuszek idzie na wojnę, czyli historia kołem się toczy” [“Cinderella Goes to War, or, History Runs in Circles”], Kraków 2012.
BRACIA DUO (AGNIESZKA KLEPACKA I MACIEJ CHORĄŻY) – the duo was founded in 2011. BRACIA create costumes for performances, installations, and performances. They transfer solutions developed for stage into the field of visual arts, exploring, among others, the capacity of the notion of “costume”. IGA GAŃCZARCZYK – a dramaturge, director, and editor (at Korporacja Ha!art she runs the theatre series). As a dramaturge she collaborated with Krystian Lupa, Paweł Miśkiewicz, Bruno Lajara, Agnieszka Holland and Anna Smolar, Maciej Podstawny, Ewelina Marciniak and others. She directed Dea Loher’s “Das Letzte Feuer” [“The Final Fire”] at Teatr Nowy in Krakow, Witkacy’s “A Little Manor House” [“W małym dworku”] at J. Kochanowski Theatre in Opole, with Dominika Knapik, Aleksandra Gryka and Marta Pajek she developed “Not I” by Samuel Beckett, which received the main OFF prize during the 32nd Review of Stage Songs in Wrocław. Together with Bartosz Frąckowiak and Anna Zaradny she produced the project “Katastronauci” [“Catastronauts”], co‑produced by HOBO Art Foundation and Nowy Teatr in Warsaw. For children, she directed “Winter Tales” by Hans Christian Andersen in Teatr Polski in Bydgoszcz (the performance received the H.Ch. Andersen International Prize in Odense), and two performances with children at Teatr Łaźnia Nowa: “Piccolo Coro dell’ Europa” and “Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką” [“Clearly, You Have Never Been a Thirteen‑year‑old Girl”]. Recently, she directed Jean Genet’s “The Blacks” in Teatr Polski in Bydgoszcz. DOMINIKA KNAPIK – a dancer, actor, and choreographer. In 2007 she received a scholarship from DanceWeb Europe and Art Stations Foundation (solo “Jak wam się podobam?” [“How Do You Like Me?] presented during the Polish Dance Platform in 2008). Together with a dramaturge and sociologist Wojciech Klimczyk, she started an art collective Harakiri Farmers. She regularly works with dramatic theatres in Poland as a choreographer. She worked with Radek Rychcik (“Versus” by B. Brecht and R. Barthes’s “A Lover’s Discourse: Fragments”), Maja Kleczewska (“Babel” by E. Jelinek), Iga Gańczarczyk (“A Little Manor House” by S. I. Witkiewicz, “Winter Tales” by H.Ch. Andersen, “Piccolo Coro dell’Europa” and “Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką” [“Clearly, You Have Never Been a Thirteen‑year‑old Girl”]), Anna Smolar (“Bullerbyn. O tym jak dzieci domowym sposobem zrobiły sobie las i co z niego wyrosło” [“Bullerbyn. How Children Home‑Produced a Forest and What Grew There”] according to A. Lindgren), Paweł Łysiak (“The Cherry Orchard”), and Ewelina Marciniak (“Morfina”[“Morphine”]).
LATALAdesign – art and design studio founded by Dagmara Latała and Jacek Paździor in Krakow in 2009. Their experience includes a long‑term work for design studios Arup and Universal Design Studio, recognised studios active in London, Dubai and Singapore. The studio was started with the mission to develop a new design language through taking up experimental, often ephemeral projects. As their research ground their chose the dynamic Polish design and cultural scene. The combination of various interests inspires the group to search for new experiences. They are interested in design, art, and architecture. LATALAdesign engages in designing objects that can adapt to new functions depending on processes and phenomena taking place in given space. The studio collaborates with cultural institutions, galleries, and producers. Dagmara Latała and Jacek Paździor are lecturers at the Faculty of Art at the Pedagogical University of Krakow. AGATA KULA AND AGATA KLUCZEWSKA – co‑founders of the Democratic School in Krakow. Agata Kula is an author of texts and interviews published, among others, in “Tygodnik Powszechny”, and a teacher and mentor at the Krakow Unschooling Group. Agata Kluczewska is a founder of the democratic Punkt Przedszkolny Mali Odkrywcy [Little Explorers Kindergarten] and a mentor at the Democratic School in Krakow. MONIKA NĘCKA – works at the Faculty of Arts at the Pedagogical University of Krakow and as an assistant professor at the Academy of Fine Arts in Krakow. She teaches pedagogy, methods of art education, methods of artistic workshops and art therapy: art work as an element of therapy, visual creation of interpersonal relations. Author of a programme of art history for early school education and of a set of exercises for cultural identification. Member of the Board of the Polish Committee of International Society for Education through Art InSEA and member of Forum‑Krakow. She is a permanent collaborator of Bunkier Sztuki, the International Cultural Centre, the Małopolska Institute of Culture, Gaudium et Spes Society for Social Services, and School without Barriers Foundation for Education of Children and Youth with Combined Disabilities. AGATA OTRĘBSKA – coach and project manager with a long‑term experience. An initiator and manager of numerous research, training, and development projects. She was a member of All Different – All Equal campaign of the Council of Europe for equality, tolerance, and participation of young people in social life. An initiator and manager of Korba Project – a programme for the development of young leaders (13–19 years of age) in Southern Poland, realised annually since 2009. A director of two editions
of the Festival of Women’s Personal Development PROGRESSteron in Katowice. For many years she has worked for various NGOs, including in the Main Board of SIEMACHA Association – Poland’s largest organisation working systemically with children and adolescents. Member of the Social Council for Youth Policy of the City of Katowice. At present, she works on opening a democratic school in Katowice. POLPO MOTEL – the band consists of two musicians who represent two opposite worlds. Olga Mysłowska is a singer with classical education. She has performed in prestigious concert halls (the Warsaw Philharmonic, S1 Studio of the Polish Radio) and works as a solo artist with numerous baroque music ensembles, as well as takes part in pre‑performances of contemporary music. For Polpo Motel she uses her non‑opera voice, as well as writes songs. Daniel Pigoński was a keyboard player for Pustki and he is a co‑founder of Elektrolot, in which he worked with Bartek Weber and Maria Peszek. He composes music scores for the theatre. He worked for directors including Piotr Cieplak, Michał Borczuch, Arkadiusz Tworus and Piotr Lachmann. In Polpo Motel he plays small Casio keyboard.
Programme of related events The great exchange of goods! Take part in a great exchange of goods inspired with the famous “Monumental Garage Sale” by Martha Rosler – an artist who elevated the popular American pastime to the level of art. Come to Bunkier Sztuki to swap material goods – books, clothing etc., knowledge and skills – foreign languages, dance, whistling, as well as other, even the most extraordinary skills, or simply share a look, a smile, or a thought. What does exchange mean for you? Would you and what would you like to swap? July 5th, 2015 (Sunday), 12 am Meeting with artists and project authors. July 6th – July 17th, 2015 (Monday–Friday), 10–13 am Potlatch. Introductory module Mentors: Agata Kula, Agata Kulczewska Action directed at children and adults who feel comfortable in a space co‑managed by children. All, regardless of their age, will be able to decide what will take place in the space of Bunkier Sztuki, each voice will be equally important. We do not wish to impose anything. We have space to fill according to our needs: structures made of friendly materials for climbing, sliding, hiding and getting lost, as well as materials for extensions and development of the structure. We also have walls on which one can write, draw, doodle, or leave adverts “to give away–to exchange” (in case one would like to get rid of excess of goods or energy). We shall be present, we shall react to the needs of children and adults. Just like in a playroom, but more democratically. A bit like in an afterschool club, yet our actions will produce an exhibitions. It will be like in a free school – but not really… Come and experience!
July 12th, 2015 (Sunday), 12 am Guided tour A meeting and guided tour with Anka Herbut – a dramaturge, art critic, and theatre and film reviewer who combines in her work artistic practice and theoretical reflection. July 18th, 2015 (Saturday), 1.30 pm The potlatch of ideas A meeting summarising the process initiated by the participants of the introductory module. August 10th – August 28th, 2015 (Monday–Friday), 10 am – 16 pm Potlatch. Theatre workshops Organisers: Iga Gańczarczyk, Dominika Knapik, Agata Kula, Monika Nęcka, Agata Otrębska Workshops will constitute a follow‑up to two artistic‑social projects realised at Teatr Łaźnia Nowa: “Piccolo Coro dell’ Europa” – a sociological fantasy about a social debate with the participation of children, as well as “Najwyraźniej nigdy nie był pan 13‑letnią dziewczynką” [“Clearly, You Have Never Been a Thirteen‑year‑old Girl”]) – a journey across various girl narratives. Workshops stem from Iga Gańcarczyk’s ongoing exploration of the theatre, inspired with Janusz Korczak’s texts and pioneering concepts on children’s education and equality. A script created together with children, supplemented with materials developed during the workshops, improvisations, as well as additional literary and film contexts, will provide a basis for the work on the performance. August 16th, 2015 (Sunday), 12 am Guided tour Meeting and guided tour with cultural anthropologist Tomasz Szerszeń. August 21st, 2015 (Friday), 6 pm Playground as a model of social behaviour Lecture by Lars Bang Larsen about Palle Nielsen’s “A Model for a Qualitative Society” (1969).
August 29th, 2015 (Saturday), 4 pm Potlatch Premiere of the performance directed by Iga Gańczarczyk. August 30th, 2015 (Sunday), 4 pm Potlatch Performance directed by Iga Gańczarczyk. September 2nd, 2015 (Wednesday), 4 pm Revolution starts at a playground Curators’ guided tour within the frameworks of “Taming Art”. September 5th, 2015 (Saturday), 12 am Guided tour Guided tour with Anna Bargiel and Iga Gańczarczyk summarising the project. Part of Open Weekend. September 5th, 2015 (Saturday), 4 pm Potlatch Performance directed by Iga Gańczarczyk. Part of Open Weekend. September 6th, 2015 (Sunday), 4 pm Potlatch Performance directed by Iga Gańczarczyk. Part of Open Weekend.
“Potlatch. Theatre workshops” was subsidised by the Ministry of Culture and National Heritage
within the frameworks of “Summer in the Theatre 2015”, a programme by Zbigniew Raszewski Theatre Institute. Media Patrons: „Fathers”, „Fragile – pismo kulturalne”, „Kukbuk”, „Le Monde diplomatique”, „Local Life”, „Notes na 6 tygodni”, Off Radio Kraków, O.pl, Radio Kraków, „Szum”, „Usta”.
Gwa’sala Kwakwaka’wakw (w języku Indian / Native American), figura stojącej kobiety wykorzystywana w czasie ceremonii potlaczu / figure of a standing female used in a potlatch, koniec XIX – początek XX wieku / late 19th – early 20th century, drewno, paciorki / wood, beads, 111,8 × 30,5 × 22,9 cm, kolekcja Brooklyn Museum / Brooklyn Museum Collection, X726, CC–BY.