Rezerwat Miasto scenariusze warsztatów by Bunkier Sztuki

/ 1

2 /

Spis treści

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ 4 / Martyna Niedośpiał / Wstęp 6 / Miłosława Bożek / Strumienie warkoczy 10 / Magdalena Kreis, Natalia Romaszkan / Skrzydła, które mogą zmienić świat 14 / Cecylia Malik / Karmienie rzeki 17 / Cecylia Malik / Moda na drzewa 22 / Małgorzata Nieciecka / Pobaw się rzeką! 27 / Karolina Vyšata / Moje miasto? Znam!

Spis treści / 3

Martyna Niedośpiał ~~~~~~~~~~~~~~~~~

Wstęp ~~~~~

Martyna Niedośpiał Nietypowa współpraca, jaka zawiązała się pomiędzy Towarzystwem na Rzecz Ochrony Przyrody a Galerią Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki, nie jest przypadkowym przedsięwzięciem podjętym przez organizację pozarządową i instytucję kultury. Celem tego partnerstwa nie jest wkroczenie Towarzystwa na salony sztuki czy Bunkra do sieci ekologicznych organizacji. Celem jest wspólna refleksja nad sztuką i walka o miasto – o przestrzeń wokół nas, czyste powietrze, tereny zielone, ścieżki rowerowe, brak samowoli budowlanej. W ostatnich latach kwestie te coraz mocniej łączyły środowiska artystów i ekologów. Również my łączymy wysiłki i wychodzimy w świat z naszą publikacją. Czym byłaby jednak ta inicjatywa, gdyby zawierała tylko teksty analizujące relację sztuki i ekologii? Nawet genialna myśl może pozostać bez echa po jednokrotnym jej przeczytaniu, a książka stanąć na półce obok innych. Dlatego, by pomóc idei i zmienić ją w czyn, oprócz tekstów oddajemy w Państwa ręce także zestaw scenariuszy, które w październiku 2013 roku posłużyły jako podstawa warsztatów zrealizowanych w małopolskich szkołach w ramach projektu Rezerwat Miasto. Scenariusze promują aktywne metody nauczania, angażując wyobraźnię i wyzwalając kreatywność uczestników. Zachęcają dzieci i młodzież do buntu przeciwko zajmowaniu się tylko bezpiecznymi tematami, przeciwko brakowi reakcji na ewidentne przykłady degradacji przyrody. Skonstruowane w taki sposób, by zapadały w pamięć i aktywizowały uczestników, są ciekawą alternatywą dla standardowych konspektów lekcyjnych. Wychodząc poza zakres szkolnego programu, urozmaicają wiedzę i pobudzają do refleksji nad ważnymi, ale nie do końca obecnymi w głównym dyskursie tematami.

4 Martyna Niedośpiał / Wstęp

Punktem wyjścia dla autorów scenariuszy była wystawa Cecylii Malik Rezerwat Miasto zrealizowana w krakowskim w Bunkrze Sztuki w 2013 roku oraz działania tej krakowskiej „rewolucjonistki”. W ramach wystawy pokazano między innymi społecznie zaangażowane prace artystki. Projekty Cecylii Malik wyróżnia forma protestu oparta nie na negacji, ale na tworzeniu pięknych mostów pomiędzy grupami o często sprzecznych interesach. Ubiera ona uczestników swoich akcji w plastyczne przebrania lub zaprasza ich do fantazyjnych łódek. Ta metoda wizualnego perfomansu przyciąga publiczność ze względu na walory estetyczne, pobudzając jednocześnie do głębszej refleksji. Cecylia Malik w ostatnich latach zbliżyła się do środowisk ekologicznych – Stowarzyszenia Zielony Zakrzówek, Towarzystwa na Rzecz Ochrony Przyrody, Kazimierza Walasza z Instytutu Nauk o Środowisku UJ, Moniki Kotulak z Klubu Przyrodników czy Romana Żurka z Instytutu Ochrony Przyrody PAN. Problemy, o których od nich usłyszała, zainspirowały ją do stworzenia nowych prac, uzasadnionych merytorycznie i skierowanych do szerszej publiczności. W ten sposób artystka wyszła poza w zamknięty obieg sztuki współczesnej. Z publikacją Rezerwat Miasto chcemy dotrzeć do jak największego grona odbiorców, nie tylko po to, by poddać refleksji sztukę i ekologię, ale również po to, by promować idee ekologiczne. Mamy nadzieję, że poniższe scenariusze się do tego przyczynią.

Wstęp / 5

Miłosława Bożek ~~~~~~~~~~~~~~~

Strumienie warkoczy

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Miłosława Bożek Scenariusz warsztatów dla dzieci w wieku od 6 do 9 lat. Inspirowany happeningiem Cecylii Malik Warkocze Białki. Czas trwania: 1 godzina.

Cele warsztatów Uwrażliwienie uczestników na otaczającą ich naturę poprzez wskazanie znaczenia i wartości rzek. Poszerzenie wiedzy na temat sytuacji rzek w Polsce i tego, jak możemy ją polepszyć. Uświadomienie dzieciom jak piękną i życiodajną rolę odgrywają rzeki oraz jak duży wpływ mamy na ich kondycję. Przez ilustrowaną opowieść uczestnicy dowiedzą się o źródłach rzek, które wielkimi strumieniami i mniejszymi nurtami, niczym warkocze, splatają się w jedną niezbędną do życia człowieka i innych gatunków całość. Połączenie zdobytej wiedzy i własnoręcznie przygotowanych prac plastycznych stworzy instalację, w której strumienie wrażliwości – nurty i fale nowej świadomości – przeplecione zostaną z samodzielnie wykonanymi elementami wodnej fauny i flory. Efektem warsztatów ma być wzrost wrażliwości uczestników i zwrócenie ich uwagi na to, że natura jest degradowana w wyniku nieprzemyślanej działalności człowieka.

6 Miłosława Bożek / Strumienie warkoczy

Materiały • • • • •

duże arkusze szarego papieru, kartki, kartony, kolorowa bibuła; markery, kredki, flamastry; nożyczki; kleje, taśmy klejące; ścinki i kawałki różnych materiałów, wstążki i tasiemki (recykling).

Przebieg warsztatów I Część teoretyczna 1. Na dużym arkuszu szarego papieru prowadzący rysuje góry. W trakcie tej czynności pyta dzieci o to, czy wiedzą, skąd wypływają rzeki i jak nazywa się miejsce, którego wypływają. Z pomocą prowadzącego dzieci starają się odpowiedzieć na pytanie. Dowiadują się o źródłach i strumieniach. Następnie rozmawiają o rzekach i miejscu, w którym rzeki się spotkają, czyli morzu. Prowadzący ilustruje rozmowę. Teza: „Z rzek płynących przez góry i lasy korzysta wiele zwierząt”. Pytanie: „Jakie zwierzęta korzystają z rzek?”. Odpowiedź: „Bobry budują tamy, duże zwierzęta piją wodę, żaby składają skrzek”. Odpowiadając, dzieci dowiadują się, jak wielu istotom woda jest niezbędna do życia. Następnie uczestnicy odpowiadają na pytania dotyczące mieszkańców akwenów, np. ptaków czy ryb. Rzeki to miejsce narodzin i wędrówek wielu gatunków zwierząt. Prowadzący rysuje zwierzęta na arkuszu. W ten sposób na arkuszu powstaje opowieść zawierająca odpowiedzi uczestników oraz wiedzę, którą zdobyli. Powstała historia jest zobrazowaniem tematyki warsztatu – wiele strumieni i nurtów, które łącza się w jedną rzekę symbolizująca warkocz z wplecionymi wewnątrz i na zewnątrz rozmaitymi stworzeniami.

Strumienie warkoczy / Miłosława Bożek 7

2. Prowadzący rozmawia z dziećmi o tym, w jaki sposób ludzie korzystają z wody. Rozmowa (również może być ilustrowana) służy wskazaniu wielości form, w jakich woda jest nam niezbędna do codziennego życia (picie, gotowanie, mycie, gospodarstwo domowe) oraz spędzania wolnego czasu (turystyka, rekreacja, zabawa). Dzieci uświadamiają sobie, że należy dbać o dobry stan wód po to, by ludzie i zwierzęta mogli z niej korzystać. Uczestnicy odpowiadają na pytania, w jaki sposób możemy chronić i oszczędzać wodę oraz co powoduje jej zanieczyszczenia. Na arkuszach powstaje ilustrowana opowieść o rzekach, ich powstawaniu, mieszkańcach, wszystkich sposobach wykorzystywania; o dbaniu o wodę oraz o powodach jej zanieczyszczenia.

II Część praktyczna Uczestnicy zostają podzieleni na grupy. Zadaniem każdej z grup jest uplecenie warkocza, który będzie symbolizował rzekę łączącą ze sobą strumienie, mniejsze rzeki, nurty i fale. Każda grupa posiada swoje skrawki materiału, pocięte w paski i wstążki, z których stworzy niepowtarzalny warkocz. Materiały mogą zostać przytwierdzone do stołów za pomocą taśmy klejącej. Początek warkocza symbolizuje źródło, z którego wypływają kolejne pasma strumieni i mniejszych rzek. Gdy uczestnicy zakończą splatać ze sobą skrawki/strumienie, uzyskają efekt – rzekę. Następnie, opierając się na wiedzy zdobytej w części teoretycznej i korzystając z różnych materiałów, każde z dzieci stworzy wybrane przez siebie zwierzęta, rośliny czy kamienie. Prowadzący może wcześniej przygotować szablony, np. wycięte z kartonu ryby, małe kamienie, liście, muszle. Gdy dzieci zakończą pracę nad swoimi projektami, członkowie grup wspólnie dołączą do warkocza/rzeki wszystkie elementy. Splatanie ze sobą obu prac uczestników będzie przypominało dekorowanie warkocza wieloma różnorodnymi ozdobami. Należy zaznaczyć, że tak jak warkocz włosów udekorowany pięknymi dodatkami, tak szczęśliwa jest rzeka wraz ze swoimi mieszkańcami. Wszystkie grupy prezentują swoje prace. Na koniec prowadzący łączy ilustrowaną opowieść z pierwszej części zajęć z pracami plastycznymi uczestników. Taka instalacja stanie się narracją i komentarzem, przestrogą oraz nadzieją, na którą składają się wrażliwość i wiedza, potrzebne do tego, by chronić to, co ważne.

8 Miłosława Bożek / Strumienie warkoczy

Inne Jak powiedziała Cecylia Malik – artystka odpowiedzialna za projekt Warkocze Białki: „Niech wspólna praca nad warkoczem połączy nas tak, jak łączą nas rzeki, woda i wspólna odpowiedzialność. Dzięki temu, że działamy w ramach projektu artystycznego, możemy podjąć tak idealistyczne i piękne wyzwanie. Uratujmy rzekę za pomocą warkocza!”.

Pomoce dydaktyczne • film z akcji Warkocze Białki (dostępny na załączonej płycie CD); • prezentacja przygotowana przez Cecylię Malik (dostępna na załączonej płycie CD); • tekst Moniki Kotulak (zawarty w niniejszej publikacji).

Strumienie warkoczy / Miłosława Bożek 9

Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Skrzydła, które mogą zmienić świat

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan Scenariusz warsztatów edukacyjno-artystycznych dla dzieci w wieku od 8 do 13 lat. Czas trwania: 2 godziny. Przygotowanie: 3D, czyli Dizajn Dla Dzieci, 3d@bwa.wroc.pl

Cele warsztatów Pokazanie dzieciom, że artyści i projektanci mają moc sprawczą wobec naszej codzienności. Poprzez akcje artystyczne i projekty, które realizują, mogą kierować uwagę ludzi na istotne problemy dotyczące rzeczywistości, a także inicjować zmiany. Ważne jest, by dzieci zastanowiły się nad tym, co chciałyby zmienić w swoim otoczeniu, na co się nie zgadzają, co je drażni i co im nie pasuje. Warto poruszyć również kwestię manifestowania, parad, marszów – rozmaitych sposobów na wyrażanie społecznego niezadowolenia lub aprobaty. Zazwyczaj tego typu akcjom towarzyszą transparenty i hasła. A gdyby tak manifestować skrzydłami? Podczas warsztatu zostaną wykorzystane papierowe materiały śmieciowe – nieaktualne plakaty, ulotki, gazety. Ten sposób pracy jest wyjątkowo tani i łatwy do zrealizowania również w domu – codziennie produkujemy śmieci, kupujemy gazety, dostajemy ulotki. Wystarczy je tylko zbierać i po jakimś czasie można stworzyć z nich coś niesamowitego. Oto jedna z propozycji.

10 Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan / Skrzydła, które mogą zmienić świat

Materiały • kartony o wymiarach 100 cm x 70 cm (grubość około 1,5 mm, by dzieci samodzielnie mogły wyciąć kształt skrzydeł); • nożyczki; • klej w sztyfcie; • kolorowe, nieaktualne gazety, plakaty, ulotki; • czarna gumka o szerokości około 2 cm (80 cm na osobę); • zszywacz; • czarne markery.

Przebieg warsztatów I Część teoretyczna Pracę zaczynamy od rozmowy, której temat został wskazany w celach warsztatów. Kwestie świadomości, wyobraźni i wrażliwości w odniesieniu do otaczającej nas rzeczywistości są tutaj bardzo istotne. Zastanawiamy się również, czym jest manifestacja. Pytamy o to, czy dzieci mogą manifestować? Jeśli tak – jak mają to robić, jeśli nie – dlaczego nie mogą? Wstęp jest również dobrym momentem na omówienie prac artystów-aktywistów.

II Część praktyczna Na całej powierzchni kartonu rysujemy skrzydła. Każde dziecko robi to samodzielnie, projektując kształt skrzydeł według własnego uznania. Proponujemy, by dzieci wzięły do każdej ręki po jednym markerze i narysowały oburącz symetryczne skrzydła. Muszą to być jednak skrzydła połączone na środku (nie dwa osobne). W tym miejscu będziemy przyczepiać gumkę umożliwiającą założenie skrzydeł

Skrzydła, które mogą zmienić świat / Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan 11

na plecy. Wycinamy skrzydła, a następnie ozdabiamy ich powierzchnię, dbając o to, by elementy, które wycinamy lub wydzieramy z makulatury czy ze śmieci, miały związek z hasłem, które nasze skrzydła będą manifestować. Każde dziecko ustala własną strategię manifestacyjną dla swoich skrzydeł. Obklejone z dwóch stron skrzydła opisujemy jednym słowem lub zdaniem, będącym naszym hasłem do zamanifestowania – żądaniem, prośbą, rozkazem. Napis musi być widoczny i dobrze rozplanowany, ponieważ skrzydła robimy nie tylko dla siebie – przede wszystkim tworzymy je dla tych, do których nasz postulat ma trafić. Są rodzajem komunikatu, wyrazem naszych myśli. Kiedy już skończymy je ozdabiać, przyszywamy (zszywaczem) gumki do środkowej części skrzydeł. Robimy to w taki sposób, by gumki ułożyły się jak szelki plecaka; by każde dziecko mogło założyć swoje skrzydła. Po zakończonej pracy wszyscy uczestnicy warsztatów sprzątają przestrzeń warsztatową. Można też pomyśleć o wspólnym przemarszu po okolicy i pokazaniu światu swoich skrzydeł.

Inne Podczas rozmowy rozpoczynającej warsztaty należy zachęcić dzieci, żeby zastanowiły się nad tym, co chciałyby pokazać na swoich skrzydłach, jaką ideę chciałyby zamanifestować. Mogą to być zwyczajne i zabawne żądania dotyczące dłuższych wakacji lub większej ilości zabawek, ale można też podsunąć im nieco poważniejsze problemy, jak np. kwestie ekologiczne lub społeczne. Przykładem działań o charakterze społecznym może być Modraszek Kolektyw związany z krakowskim Zakrzówkiem. Cecylia Malik była jedną z założycielek ruchu występującego przeciwko zabudowie zielonego terenu. Zabudowa mogła sprawić, że wyginąłby wyjątkowy okaz błękitnego modraszka (motyl). Dokumentację działań obrońców Zakrzówka można było zobaczyć podczas wystawy Cecylii Malik Rezerwat Miasto zrealizowanej w krakowskiej Galerii Bunkier Sztuki. Warsztaty zostały przeprowadzone przy okazji tej wystawy w ramach Małego Klubu Bunkra Sztuki.

12 Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan / Skrzydła, które mogą zmienić świat

Pomoce dydaktyczne http://www.cecyliamalik.pl/modraszek/m-opis.html http://modraszekkolektyw.blogspot.com http://bunkier.art.pl/?wystawy=cecylia-malik-rezerwat-miasto http://www.kordegarda.org/artykuly/100824.html

Skrzydła, które mogą zmienić świat / Magdalena Kreis i Natalia Romaszkan 13

Cecylia Malik ~~~~~~~~~~~~

Karmienie rzeki

~~~~~~~~~~~~~~~~

Cecylia Malik Scenariusz warsztatów dla dzieci w wieku od 5 do 12 lat. Inspirowany projektami 6 Rzek i Warkocze Białki oraz wystawą Likwidacja rzek polskich prof. Romana Żurka i Pawła Augustynka Halnego. Czas trwania: 2 godziny.

Cele warsztatów Ukazanie podmiotowości rzek. Poznanie najbliższych rzek z imienia. Uświadomienie dzieciom jak ważne są rzeki i potoki dla ludzi i całego środowiska naturalnego. Przybliżenie dzieciom podstawowej wiedzy na temat ochrony rzek, a przede wszystkim nieoczywistej roli kamieni. Budzenie kreatywności i otwartego myślenia.

Materiały • kamienie; dzieci przed warsztatami są proszone o przyniesienie jednego lub kilku kamyków; na pewno mają w domu kamienie przywiezione znad morza czy znad rzeki; osoba prowadząca może mieć przygotowany zapas

14 Cecylia Malik / Karmienie rzeki

kamieni; kamyki (w wielkości łatwej do podnoszenia i przenoszenia) mogą być okrągłe jak jaja, np. wapienie z Chorwacji, otoczaki znad górskiej rzeki czy piaskowce znalezione pod domem; • pisaki, markery, kredki woskowe.

Przebieg warsztatów: I Część teoretyczna Prowadzący zadaje dzieciom pytania: „Jak ma na imię wasza ulubiona rzeka?”, „Dlaczego ją lubicie?”, „Jak ma na imię rzeka, która płynie najbliżej waszego domu?”, „Czy ją znacie?”, „Czy wiecie, gdzie ma źródło, ujście i jakie ma dopływy?”, „Do czego rzeki służyły ludziom dawniej?”, „Do czego służą nam dziś?”. Należy mieć ze sobą ilustracje lub stare zdjęcia z młynami, flisakami przewożącymi zboże, drewno lub węgiel, fotografie rybaków, statków, kryp z krowami. Dzieci powinny dowiedzieć się, że rzeki służyły i służą do obrony i transportu; że dostarczają wodę i pożywienie ludziom i zwierzętom; że umożliwiają przemysł (można opowiedzieć dzieciom o mieście Łódź, które powstało, ponieważ płynęło w nim kilkanaście małych rzek i wobec tego mogły w nim powstać fabryki; obecnie w Łodzi rzeki są kanałami podziemnymi). Prowadzący zadaje kolejne pytanie: „Czy tylko człowiek potrzebuje rzek?”. Kieruje rozmową tak, by omówić z dziećmi zagadnienie korytarzy ekologicznych, niezwykle ważnych dla życia ryb, płazów, ptaków wodnych, zwierząt i roślin. Dzieci oglądają prezentację wybranych zdjęć z projektu 6 Rzek Cecylii Malik oraz prezentację o likwidacji rzek w Polsce przygotowaną przez Pawła Augustynka Halnego i prof. Romana Żurka. Zdjęcia ukazują różnice między naturalnymi i regulowanymi rzekami. Po prezentacji prowadzący zadaje dzieciom pytania: „Co dobrego możemy zrobić dla rzeki?”, „Czego potrzebują rzeki?”. Wspólnie odpowiadamy, że potrzebują przestrzeni i miejsca; że nie można budować domów zbyt blisko, bo rzeki

Karmienie rzeki / Cecylia Malik 15

dają życie, ale mogą też być zagrożeniem; że potrzebują oczyszczalni ścieków, a czasem powinny być zarybiane; że potrzebują lasów łęgowych nad brzegami, cienia i zwalonych pni w wodzie; piasku, żwirku i kamieni. Kamienie i żwir to energia rzeki, dzięki której woda się oczyszcza. Kiedy rzeka nie ma wystarczającej ilości kamieni, następuje erozja dna, poziom wody obniża się i zaczynają wysychać lasy nad jej brzegami. Rzeka nie ma jak się oczyszczać, zamula się. Mnóstwo roślin, zwierząt i mikroorganizmów żyje pod kamieniami i wśród żwiru. Nie można rozkradać rzeki. W krajach, w których ludzie dbają o swoje rzeki, dowożą kamyki ciężarówkami, w ten sposób karmiąc rzekę.

II Część praktyczna Dzieci pokazują przyniesione przez siebie kamienie. Prowadzący zaprasza dzieci na spacer nad najbliższą rzekę. Dzieci szukają jej na mapie. Z kamieni przygotowują podarunki dla rzeki. Każde dziecko na kamyku lub kilku kamykach rysuje pisakami i kredkami (tak, jak na pisankach) życzenia dla rzeki. Dzieci wymyślają, co miłego mogłyby podarować rzece i rysują to. Z kieszeniami pełnymi kamieni idziemy nad rzekę. Następnie zatrzymujemy się na moście lub w innym bezpiecznym miejscu. Życząc rzece smacznego, wrzucamy do niej kamyki.

16 Cecylia Malik / Karmienie rzeki

Cecylia Malik ~~~~~~~~~~~~

Moda na drzewa

~~~~~~~~~~~~~~~~~

Cecylia Malik Scenariusz warsztatów w dwóch wariantach: dla dzieci w wieku od 5 do 10 lat oraz dla młodzieży gimnazjalnej. Inspirowany projektem 365 Drzew. Czas trwania: 2 godziny.

Cele warsztatów Nauczenie uczestników rozpoznawania drzew po ich cechach charakterystycznych, takich jak kształt liści i faktura kory. Uwrażliwienie dzieci na piękno i różnorodność przyrody. Metoda spontanicznej zabawy i performansu ma obudzić w uczestnikach pozytywne skojarzenia, a rysowanie przygód na drzewie oraz tworzenie strojów, rozwinąć ich kreatywność i wyobraźnię. Zajęcia mają też za zadanie nauczyć młodzież nietypowego korzystania z medium społecznościowego, jakim jest Facebook.

Moda na drzewa / Cecylia Malik 17

ateriały do warsztatów M dla dzieci w wieku od 5 do 10 lat • – zdjęcia i atlasy drzew; • liście, patyki, kawałki drewna lub kory; • arkusz papieru (wielkość zależna od przestrzeni, którą dysponujemy podczas warsztatów); może być wykonany z 9 arkuszy brystolu lub 6–12 arkuszy szarego papieru, posklejanych ze sobą szeroką taśmą klejącą; możemy również pracować na asfalcie parkowej alejki, a do rysowania używać kolorowej kredy; przed rozpoczęciem warsztatów prowadzący rysuje na arkuszu kontur wielkiego drzewa (bez liści); ważne, żeby drzewo miało bardzo wiele konarów i rozwidleń oraz korzenie; • tłuste pastele do rysowania liści oraz przygód na drzewie; dodatkowo prowadzący (lub uczniowie starszych klas) może wcześniej przygotować szablony liści oraz farby w tubkach i małe wałki malarskie.

ateriały do warsztatów M dla młodzieży gimnazjalnej • zdjęcia i atlasy drzew; • liście, patyki, kawałki drewna lub kory; • kolorowe ubrania, niepotrzebne materiały, kawałki folii i papieru kolorowego, wszelkiego rodzaju przedmioty, które mogą posłużyć do zrobienia przebrań; • mocna taśma klejąca, zszywacz, sznurek; • farby akrylowe do malowania ubrań, ewentualnie przybory do makijażu lub kredki czy farby do malowania skóry; • duże lustro i projektor mogą okazać się przydatne; • drzewo w okolicy, na które łatwo wejść.

18 Cecylia Malik / Moda na drzewa

Przebieg warsztatów I Część teoretyczna Metoda: ilustrowana opowieść, zgadywanka, rozmowa. Lekcja zaczyna się prezentacją zdjęć, połączoną z rozmową. Prowadzący zadaje pytania: „Czy kiedykolwiek byliście na drzewie?”, „Jeśli tak – czy pamiętacie, jakie to było drzewo i w jakich okolicznościach się na nie wdrapaliście?”. Włącza prezentację (do tego może przydać się projektor) wybranych zdjęć z 365 Drzew. Podczas oglądania kilku pierwszych fotografii opowiada historię projektu. Cecylia Malik postanowiła codziennie przez rok wchodzić na inne drzewo i fotografować się na nim. Zdjęcia traktowała jak pamiętnik. Publikowała je codziennie na Facebooku. Starała się, by każde z nich było pięknym obrazem – starannie dobierała ubrania, by świetnie wyglądać na drzewach. Zawsze podpisywała, gdzie znajduje się dane drzewo i jakiego jest gatunku. Projekt 365 Drzew był kontynuowany przez muzyka i aktywistę Christophera B. Graya oraz piętnastoletnią Kamilę Wajdę. Kiedy chcemy wspiąć się na drzewo, szczególnie ważne jest rozpoznanie jego gatunku. Trzeba wiedzieć, że modrzewie i topole są bardzo kruche i przez to niebezpieczne do wspinaczki, a chuda młoda brzoza jest giętka i elastyczna, więc zamiast się łamać – wygina. Z kolei kora brzozy czy dębu może zranić nogi, w przeciwieństwie do satynowej kory buka. Zdjęcia w prezentacji zostały podzielone ze względu na gatunki drzew. Uczestnicy odgadują gatunki widocznych na fotografiach. Po każdym zdjęciu wyświetlony zostaje rysunek z listkiem, kształtem drzewa oraz małą instrukcją. Prowadzący może również opowiedzieć uczestnikom historię z ulubionej książki Cecylii Malik Baron Drzewołaz włoskiego pisarza Italo Calvino. Historia opowiada o trzynastoletnim baronie Cosimo, który – wraz ze swoim młodszym bratem – uwielbiał wspinać się na drzewa. Pewnego razu, po kłótni z ojcem dotyczącej niechęci Cosimo do jedzenia na obiad ślimaków, młody baron wszedł na ostrolistny dąb i zaprzysiągł sobie i światu, że do końca życia z niego nie zejdzie i już nigdy nie dotknie stopą ziemi. Książka opowiada o jego wspaniałych przygodach na drzewach i o tym, jak niesamowicie urządził sobie życie. Książka zawiera niezwykle zmysłowe opisy drzew.

Moda na drzewa / Cecylia Malik 19

Po prezentacji i rozmowie uczestnicy gromadzą się dookoła stołu, na którym porozkładane są liście, owoce, nasiona, patyki, kawałki drewna i kory drzew. Uczestnicy próbują rozpoznać, do jakiego drzewa należy dany fragment.

II Część praktyczna Warsztaty dla dzieci w wieku od 5 do 10 lat Prowadzący rozkłada na środku sali przygotowany wcześniej arkusz z narysowanym konturem wielkiego drzewa. Dzieci mają za zadanie narysować siebie na którymś z konarów. Rysują, siedząc na podłodze lub na części rysunku. Kiedy już skończą, mogą narysować swoich przyjaciół, rodziny, zwierzęta oraz wszystko to, co tylko przyjdzie im do głowy. Na zakończenie uczestnicy ozdabiają drzewo liśćmi. Powinny mieć kształt prawdziwych liści pochodzących z różnych gatunków drzew. Uczestnicy rysują je kredkami lub odbijają za pomocą szablonów. Każde dziecko powinno nazwać liść, który rysuje. Mogą to być liście: jesionów, klonów, kasztanowców, lip, jaworów, grabów, brzóz, topoli, klonów jesionolistnych, czereśni, jabłoni, osiki, jarzębiny, buka i innych drzew. Jeśli chcemy udekorować drzewa, używając do tego szablonów, pamiętajmy, że należy przygotować je wcześniej. Wystarczy na kartonie A4 narysować lub wydrukować kontur liścia, a następnie wyciąć go nożykiem do papieru. Warsztaty dla młodzieży gimnazjalnej Prowadzący rozkłada na środku sali zgromadzone wcześniej materiały i ogłasza uczestnikom, że w ciągu 20 minut mają stworzyć z nich ubrania – własną kolekcję inspirowaną drzewami, przygotowaną w celu wejścia na drzewo. Ma ona wyrażać indywidualny styl uczestników, ich stan ducha. Może również coś manifestować. Po ukończeniu zadania przebrana drużyna (prowadzący również powinien przyszykować sobie strój) wychodzi z budynku i kieruje się w stronę wybranego wcześniej drzewa. Po drodze może odgadywać gatunki drzew i krzewów, a także fotografować się z nimi, robiąc kreatywne pozy lub kilkuosobowe układy. Grupa zatrzymuje się obok wybranego drzewa. Każdy z uczestników, używając gestów i póz, animuje drzewo, ożywia je. O ile jest to bezpieczne można wejść na drzewo. Młodzież pracuje w kilkuosobowych grupach lub indywidualnie. Ma za zadanie

20 Cecylia Malik / Moda na drzewa

stworzyć kompozycje łączącą ciała, kreacje i drzewo, np. grupa osób staje za drzewem i rozkłada ręce tak, by na zdjęciu było widać, że są to ręce drzewa. Młodzież fotografuje się nawzajem. Na zakończenie warsztatów wyświetlamy zdjęcia za pomocą projektora, autorzy opowiadają o swoich pracach.

Pomoce dydaktyczne • prezentacja przygotowana przez Cecylię Malik (dostępna na załączonej płycie CD); • atlasy drzew i krzewów; • album: Cecylia Malik, 365 Drzew, Warszawa 2011; • książka: Italo Calvino, Baron Drzewołaz, Warszawa 2004.

Moda na drzewa / Cecylia Malik 21

Małgorzata Nieciecka ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Pobaw się rzeką!

~~~~~~~~~~~~~~~~

Małgorzata Nieciecka Cele warsztatów Poszerzenie świadomości na temat roli rzeki Wisły, jej dziedzictwa, związanej z nią historii oraz jej walorów przyrodniczych. Warsztaty dają możliwość twórczego działania, budzą w uczestnikach poczucie więzi z najbliższą im przyrodą i elementami krajobrazu. Warsztaty mają rozwinąć w uczestnikach umiejętność współdziałania oraz zdolność łączenia wiedzy z różnych dziedzin nauki.

Przebieg warsztatów I Część teoretyczna Ma 1047 kilometrów. Kiedyś pływały nią statki handlowe, przewożono sól, drewno i dzieła sztuki. Dzisiaj pozostaje jedną z najdzikszych rzek w Europie. Królowa Polskich rzek to naturalnie Wisła. Płynie przez całą długość kraju, zmieniając swój wygląd od małej rzeczki po wielki, szeroki nurt. Wiosną, kiedy wody przybywa, bywa niebezpieczna, a kiedy wody jest mniej, miejscami z koryta rzeki wyglądają jasne, piaszczyste wyspy. Rzeka przez wieki karmiła tych, którzy

22 Małgorzata Nieciecka / Pobaw się rzeką!

łowili w niej karasie, węgorze i jesiotry. Dzisiaj woda w Wiśle nie nadaje się do picia, ale bez problemu latem można moczyć w niej nogi, a odważni śmiało mogą odrobinę popływać. Każdy kto pozna legendy i historie związane z Wisłą, pozna dzieje Polski i ludzi, którzy żyli nad rzeką. Bez rzeki nie byłoby pięknych miast: Warszawy, Krakowa i Torunia, a Sandomierz nazywałby się inaczej, bo to właśnie nieopodal tego miasta spotykają się Wisła i San. Bez Wisły nie byłoby też symbolu naszej stolicy. Syrenka stojąca obok mostu Świętokrzyskiego to jeden z najlepiej kojarzonych symboli Warszawy. Ciekawostką jest fakt, że gdyby nie widmo zbliżającej się II wojny światowej, nasza Syrenka byłaby dwudziestometrowym pomnikiem ustawionym na samym środku rzeki. Posąg syrenki był malowany ze szkicu Krystyny Krahelskiej, sanitariuszki walczącej w Powstaniu Warszawskim, autorki słów do piosenki Hej, chłopcy, bagnet na broń. Źródła Wisły znajdują się na południu kraju, na zachodnim stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Największymi jej dopływami są: prawobrzeżne – Soła, Skawa, Raba, Dunajec, Wisłoka, San, Wieprz, Świder, Narew (od 1962 roku jako Bug), Skrawa, Drwęca, Osa, Liwa, lewobrzeżne – Przemsza, Dłubnia, Szreniawa, Nida, Czarna Staszowska, Opatówka, Kamienna, Iłżanka, Radomka, Pilica, Bzura, Brda, Wda i Wierzyca. Przepływa przez wiele miast: Wisłę, Ustroń, Skoczów, Strumień, Czechowice-Dziedzice, Brzeszcze, Oświęcim, Skawinę, Kraków, Niepołomice, Szczucin, Połaniec, Baranów Sandomierski, Tarnobrzeg, Sandomierz, Zawichost, Annopol, Kazimierz Dolny, Puławy, Dęblin, Góra Kalwaria, Karczew, Otwock, Józefów, Warszawę, Łomianki, Nowy Dwór Mazowiecki, Zakroczym, Wyszogród, Płock, Dobrzyń nad Wisłą, Włocławek, Nieszawa, Ciechocinek, Toruń, Solec Kujawski, Bydgoszcz, Chełmno, Świecie, Grudziądz, Nowe, Gniew, Tczew i Gdańsk. Wisła jest połączona za pomocą trzech kanałów z: Odrą (Kanałem Bydgoskim, Notecią i Wartą), Niemnem (Kanałem Augustowskim i Czarną Hańczą) i Dnieprem (Kanałem Dnieprzańsko-Bużańskim i Prypecią). Na Wiśle znajdują się trzy zbiorniki wodne: Jezioro Czerniańskie, Jezioro Goczałkowickie, Jezioro Włocławskie. Skąd się wzięła nazwa tej rzeki? Niektórzy upatrują związków ze słowami „vis” albo „vies”, co miało znaczyć „coś pływającego”. Pochodzenie nazwy prawdopodobnie jest też związane z kontaktami Słowian z Celtami.

Pobaw się rzeką! / Małgorzata Nieciecka 23

Ruch handlowy na Wiśle raz stawał się słabszy, innym razem rzeka tętniła życiem. Ważnym momentem dla naszej rzeki było odzyskanie przez Polskę niepodległości – powstały wtedy: Centralny Okręg Przemysłowy oraz port w Gdyni. Dzisiaj rzekę należy otoczyć szczególną opieką i dbać o jej czystość. Niestety widoki znad Wisły kojarzą się nie tylko z dzikimi ptaki i pięknymi zachodami słońca, ale również ze starymi lodówkami, telewizorami kineskopowymi, butelkami i wszystkim tym, co bezmyślnie do niej wyrzucamy. Znany podróżnik Olgierd Budrewicz napisał o Wiśle: „Nawet bociany zaczynają jakby okazywać irytacje i wiją swoje gniazda w oddaleniu od rzek przecinających miasta”. Wisła inspirowała wielu artystów, którzy opisywali ją, malowali i fotografowali. Jeśli dobrze poszukamy, w każdej małej wsi nad rzeką znajdziemy ul. Rybną, a w miastach trafimy na prawdziwy gąszcz nazw, będących pewnego rodzaju dziedzictwem związanym z rzeką – Starowiślna, Wiślna i Powiśle to tylko niektóre przykłady.

II Część praktyczna: 1. Gra w rzekę Czas trwania: 10–15 minut. Liczba osób w grupie: co najmniej 5. Poproś uczestników, aby usiedli na ustawionych w kręgu krzesłach. Każdy wypowiada nazwę znanej mu rzeki (będzie to identyfikator danej osoby). Zainicjuj prosty takt: na „jeden” – uderzenie dłońmi w uda, na „dwa” – klaśnięcie w dłonie, na „trzy” – pstryknięcie palcami lewej ręki, na „cztery” – pstryknięcie palcami prawej ręki. Włącz w taktowanie całą grupę i powtarzaj je w wygodnym dla siebie tempie. Po chwili poproś, by w trakcie wybijania rytmu osoba znajdująca się po twojej prawej podczas kolejnego pstryknięcia palcami lewej ręki wypowiedziała nazwę „swojej” rzeki, a podczas pstryknięcia palcami prawej ręki – nazwę rzeki innego uczestnika. Wywołana nazwą rzeki osoba podczas pstryknięcia palcami lewej ręki wypowiada przypisaną sobie nazwę rzeki, a pstrykając palcami ręki prawej wywołuje kolejnego uczestnika itd. Powtarzajcie aż do momentu, kiedy ktoś się pomyli, a wtedy jego „rzeka” odpada z gry i nie można już jej wywołać. Ten kto wywoła „nieczynną” rzekę także odpada. Nie można wywołać „rzeki”, która wywołała ciebie. Zakończ zabawę, gdy w grze pozostanie niewiele osób.

24 Małgorzata Nieciecka / Pobaw się rzeką!

Uwaga! Tempo gry należy dostosować do możliwości grupy. Pamiętaj, że dla niektórych osób wybijanie rytmu może okazać się bardzo trudne. 2. Moja historia związana z rzeką Ćwiczenie może być realizowane indywidualnie lub w grupach. Należy opowiedzieć osobistą historię związaną z rzeką. Historie uczestników mogą być przekazane zarówno w formie pisemnej (list lub pamiętnik), jak i artystycznej. Materiały: duży arkusz papieru i flamastry lub małe kartki papieru i flamastry dla każdego z uczestników. Jeśli zdecydujecie się na pracę w grupie, opowieści dotyczące rzek możecie połączyć, stwarzając mapę miejsc związanych z opowiedzianymi historiami; jeśli na pracę indywidualną – rozdaj uczestnikom kartki oraz flamastry i poproś, by opisali trasę swojej podroży nad rzekę. Jeśli grupa wyrazi zgodę, można zrobić wystawę map na ścianie w szkole. 3. Rzeka marzeń Czas trwania: 20 min. Materiały: sznurek, kartki papieru, flamastry, kostka do gry. Poproś uczestników o rozłożenie na podłodze sznurka i uformowanie go w linię rzeki. Mogą wymyślić jej kształt. Każdy ma wybrać odcinek rzeki i na kartce narysować miasto lub wieś, która mogłaby powstać na tym odcinku. Uczestnicy wymyślają ich nazwę i zostają gospodarzami danego terenu. Budowanie miejscowości może odbywać się po obu stronach rzeki. Uwaga! Przed rozpoczęciem budowania jeden z uczestników rzuca kostką wzdłuż rozłożonego sznurka. W miejscu, w którym zatrzyma się kostka znajdzie się teren wykluczony z budowy. Uczestnicy wspólnie zbudują tam rezerwat, nadadzą mu nazwę i zastanowią się, jakie zwierzęta i rośliny mogłyby się w nim znaleźć. Po wybudowaniu wszystkich miejscowości poproś uczestników, aby wspólnie zastanowili się nad tym, jak mogą przedostać się na drugą stronę rzeki. Wspólnie zastanówcie się, gdzie najbardziej potrzebny byłby most. Gdy zabawa dobiegnie końca, poproś uczestników o to, by pociągnęli za dwa końce sznurka. Rzeka-sznurek powinna się wyprostować.

Pobaw się rzeką! / Małgorzata Nieciecka 25

Przeprowadź z uczestnikami rozmowę na temat rzeki. Dowiedz się, który odcinek podobał im się najbardziej, który był ciekawszy i dlaczego? Wytłumacz uczestnikom, jakie są różnice między rzeką dziką a uregulowaną i jakie konsekwencje ma regulacja rzek. 4. Historia z pojedynczych słów Czas trwania: 15 minut. Liczba osób w grupie: co najmniej 3. Cel: rozwinięcie wyobraźni uczestników. Materiały: kartki ze słowami-kluczami. Uczestnicy siadają w kręgu. Każdy z uczestników losuje słowa napisane na kartce. Wyjaśnij im, że wspólnie stworzycie jedną historię, dodając do niej kolejno po jednym zdaniu, które będzie zawierało wylosowane wcześniej słowo. W zależności od ilości osób w grupie, ustal liczbę kolejek, w trakcie których ma powstać historia. Poproś ochotnika o rozpoczęcie. Inny wariant gry: co trzecia osoba musi zacząć zdanie od słów: „na szczęście” i „niestety”.

26 Małgorzata Nieciecka / Pobaw się rzeką!

Karolina Vyšata ~~~~~~~~~~~~~~

Moje miasto? Znam!

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Karolina Vyšata Scenariusz warsztatów dla dzieci i młodzieży w wieku od 7 do 15 lat. Inspirowany wystawą Cecylii Malik Rezerwat Miasto. Materiał edukacyjny, który pozwala na dowolna modyfikację przez nauczyciela, jest podstawą do przeprowadzenia jednej bądź kilku lekcji (2–4 godziny lekcyjne oraz dwugodzinne zajęcia w terenie) dotyczących przestrzeni publicznej, naturalnego środowiska miejskiego oraz działań prowadzących do społecznych zmian. W scenariuszu używamy terminu „miasto”, realizacja poszczególnych zajęć jest jednak możliwa również w mniejszych miejscowościach czy wsiach. W trakcie zajęć zwracamy szczególna uwagę na uważność uczestników oraz to, w jaki sposób postrzegają swoje miejsce zamieszkania, otaczającą nas naturę i relacje, jakie zachodzą w przestrzeni publicznej. Warsztaty opierają się na zasadach gry w podchody, w której wygraną jest pobudzenie wrażliwości uczestników na otaczająca nas rzeczywistość, a także dostrzeżenie siły, z jaką sztuka może na nią wpływać.

Cele warsztatów Zwrócenie uwagi uczestników na problemy związane z ekologią w przestrzeni miejskiej, zachęcenie do dbania o najbliższe środowisko naturalne. Uczniowie będą mieli okazję do zapoznania się z charakterem najbliższego otoczenia, a także

Moje miasto? Znam! / Karolina Vyšata 27

do zwrócenia uwagi na historie rozgrywające się w przestrzeni publicznej. Zostaną uwrażliwieni na przyrodę, którą można spotkać w ich najbliższym otoczeniu. Użyty do tego kontekst sztuki współczesnej zostanie wykorzystany przez wprowadzenie pojęć: „sztuka współczesna”, „sztuka zaangażowana” i „sztuka partycypacyjna” oraz podkreślenie roli projektów wyprowadzających sztukę do przestrzeni publicznej.

Materiały • komputer z dostępem do Internetu, rzutnik multimedialny, ewentualnie aparat fotograficzny; • mapa miasta, notesy, kartony, kolorowe czasopisma, reprodukcje martwych natur; • czarne pisaki, długopisy, ołówki, kolorowa kreda, kredki, flamastry; • nożyczki, patyki niezbędne do przygotowania tabliczek z komunikatami ekologicznymi.

Przebieg warsztatów I Część teoretyczna 1. Idea wystawy Rezerwat Miasto Wystawa w Bunkrze Sztuki to opowieść o miejskim rezerwacie, w którym natura nieustannie splata się z tym, co ludzkie – jerzyki wiją gniazda na dachach bloków, ludzie przebierają się za motyle w obronie prawa do zieleni, obrazy „wyrastają” z drzew, a bobry rzeźbią z drewna wiewiórkę. W sztuce Cecylii Malik Kraków odsłania swoje najbardziej tajemnicze i najdziksze zakątki. Staje się miastem brzóz rosnących pomiędzy pasami szybkiego

28 Karolina Vyšata / Moje miasto? Znam!

ruchu na Alejach, buków z lasu Wolskiego, akacji z Rynku Głównego czy rzek, wzdłuż których rosną lasy łęgowe i puszcze. Chwile samotności współistnieją tu z kolektywnym działaniem, które artystka podejmuje z innymi artystami, miejskimi aktywistami i ekologami (…). Prezentacja dokumentacji fotograficznej z wybranych akcji Cecylii Malik (http:// www.cecyliamalik.pl/works.html) połączona z krótkim objaśnieniem i interpretacją uczestników. W trakcie analizy prac powinny pojawić się pojęcia: „akcja artystyczna”, „sztuka zaangażowana”, „sztuka społeczna”, „sztuka partycypacyjna”. Istotnym aspektem jest samodzielne tworzenie definicji przez uczestników. 2. Miasto – dyskusja „Pytanie o to, jakiego rodzaju miasta chcemy, nie może być oddzielone od pytania o to, jakimi chcemy być ludźmi, jakiego rodzaju stosunków społecznych poszukujemy, jakie relacje z przyrodą sobie cenimy, jakiego stylu życia pragniemy i jakie wartości estetyczne pielęgnujemy”. David Harvey, Bunt miast. Prawo do miasta i miejska rewolucja, przeł. Praktyka Teoretyczna, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2012, s. 22. Nauczyciel moderuje dyskusję, wykorzystując pytania: „Co to jest miasto?”, „Z czego składa się przestrzeń miejska?”, „Czym jest miejska tkanka?”, „Co to jest przestrzeń publiczna?”, „Czy istnieje miasto idealne?”, „Co chcielibyście zmienić w swoim mieście?”, „Jakiego rodzaju miasta chcecie?”. Odpowiedzi i spostrzeżenia uczniów zostają zapisane na tablicy. Można posłużyć się modelem diagramu lub mapy mentalnej.

II Część praktyczna 1. Podchody miejskie Grupa zostaje podzielona lub sama dzieli się na dwa zastępy (Z1 i Z2). Grę w przestrzeni miejskiej poprzedza krótkie wprowadzenie i przygotowanie poszczególnych zadań przez uczestników. Z1 zostawia „ślady” (tradycyjne strzałki lub znaki alternatywne, np. ślady zwierząt), po których zmierza Z2. Uczestnicy

Moje miasto? Znam! / Karolina Vyšata 29

otrzymują kserokopie map miasta, na których mogą swobodnie umieszczać swoje komentarze. Zadanie 1: Mapa mojego miasta Przygotowanie: Rozmowa wprowadzająca dotyczy miasta, w którym mieszkają uczestnicy. Nie chodzi o przybliżenie historii miejsca, lecz o skupienie się na alternatywnych, osobistych historiach mieszkańców. Można wcześniej poprosić uczestników, aby przynieśli fotografie z rodzinnego albumu, wycinki z prasy lub materiały archiwalne, które mówią o ich mieście. Warto zwrócić szczególna uwagę uczestników na obecność przyrody w mieście, jej funkcję oraz stosunek mieszkańców do naturalnego środowiska. Proponowane pytania i zagadnienia: „Jakie jest moje miasto?”, „Co w moim mieście lubię, a za czym nie przepadam?”, „Moje wspomnienie dotyczące miasta”. Pomocą może być również duża mapa miasta, na której uczestnicy wskażą ważne dla siebie miejsca i w odniesieniu do której będą mogli komentować przestrzeń. Z1 zaznacza trasę podchodów (początkiem i końcem podchodów powinno być to samo miejsce). Realizacja: W trakcie podchodów członkowie Z1 i Z2 zaznaczają swoje spostrzeżenia i uwagi dotyczące konkretnych zadań. Mogą także dowolnie komentować przestrzeń, zapisując swoje uwagi związane np. z najbardziej zielonym zakątkiem miasta, najgłośniejszą lub najcichszą jego częścią, największym bałaganem/chaosem, na który trafią po drodze, miejscem, które warto odwiedzić, wspólną przestrzenią. Mapy będą pomocą w czasie ostatniego zadania związanego z zaprojektowaniem idealnego miasta, dlatego warto zwrócić uwagę uczestników na skrupulatne dokumentowanie na nich swojej podróży. Zadanie 2: Cywilizacja + natura = miasto Przygotowanie: Prowadzący zadaje pytania: „Czy zgadzacie się z powyższym równaniem?”, „Jak jest w waszym mieście?”, „Czy któryś z tych czynników przeważa?”. Wspólnie przypominamy sobie prace Cecylii Malik – 6 rzek lub Obrazy z Lasu Łęgowego.

30 Karolina Vyšata / Moje miasto? Znam!

Kontynuujemy pytania: „Czy w waszym mieście znacie podobne dzikie miejsca?”, „Czy możecie podać przykłady przestrzeni, w której natura splata się z cywilizacją?”, „Czy możliwe jest zgodne współżycie cywilizacji i natury?”, „Czy uda się ozdobić maszynę do mieszkania?”. Krótka prezentacja. Zwrócenie uwagi na zdanie Le Corbusiera: „Dom jest maszyna do mieszkania” (np. jednostka mieszkaniowa w Marsylii 1947–1952) oraz krótkie omówienie zasad rządzących modernizmem. Wskazanie na nurt odmienny od modernizmu – architekturę organiczną i ekspresyjną, opierającą się na oryginalności i rożnych formach natury, których zastosowanie umożliwiały zdobycze konstrukcyjne i technologiczne (np. opera w Sydney, Jorn Utzon, 1954). „Która przestrzeń wydaje się bardziej przyjazna?”, „W której przestrzeni czulibyście się lepiej?”. Ozdobienie architektury elementami roślinnymi. Inspiracje: przykłady z historii sztuki: ornamenty roślinne, tympanon z motywami roślinnymi, kolumny doryckie itp. Z1 i Z2 przygotowują elementy roślinne, np. wycinane z kartonu, kolaże z czasopism operujące motywem zwierząt, roślin, można wykorzystać reprodukcje martwych natur. Realizacja: Zadanie Z1 polega na umieszczeniu wcześniej przygotowanych elementów w tkance miejskiej. Z2 śledząc Z1, musi wyszukać nowe/naturalne elementy i oznaczyć je na mapie, ewentualnie udokumentować, korzystając z aparatu fotograficznego. Dokumentacja może ograniczyć się także do spisania refleksji na temat funkcjonowania nowych elementów w mieście (obserwacje mieszkańców, ankieta na temat nowych elementów, które „ozdobiły” miasto). Zadanie 3: Komunikacja ekologiczna Przygotowanie: „Jakie znasz miejskie kanały komunikacyjne?”, „W jaki sposób miasto przekazuje informacje swoim mieszkańcom?”. W trakcie rozmowy powinny pojawić się zagadnienia związane z wizualną sfera miasta i możliwościami związanymi z komunikacja na poziomie obrazu. „Jakie komunikaty są obecne w przestrzeni miejskiej i czego dotyczą?”, „Jakie miejsce w tej komunikacji zajmują informacje o charakterze ekologicznym”, „Czy

Moje miasto? Znam! / Karolina Vyšata 31

można zwracać uwagę mieszkańców na zagadnienie związane z ochrona środowiska za pomocą obrazów/znaków obecnych w przestrzeni?”, „Jakie problemy związane z ekologia zauważacie w swoim mieście?”, „Na jakie zagadania warto wyczulić mieszkańców?”, „Co warto chronić?”. Uczestnicy wspólnie przypominają sobie akcję Cecylii Malik Modraszek Kolektyw, zwracając uwagę na hasła i pojęcia pojawiające się w ramach tej akcji. Z1 przygotowuje zestaw haseł, które warto włączyć w komunikację wizualną w mieście. Z2 opracowuje formy piktogramów/obrazów/znaków, które ilustrują/wskazują na znaczenie haseł. Ważne jest, aby zwrócić uwagę uczestników na zasady, które warto wykorzystać w formach piktogramów: synteza form (uproszczenie kształtów), niewielka ilość elementów kompozycyjnych, jedna lub dwie barwy, często nawiązujące do przekazu/sensu znaku Realizacja: Wykonanie zadania jest oparte na zasadach podobnych do zasad w Zadaniu 1. Bardzo istotnym aspektem jest udokumentowanie reakcji mieszkańców miasta na nowe komunikaty. Warto też powtórzyć trasę podchodów z całą grupą po pewnym czasie od zakończenia zajęć (np. po tygodniu) i spróbować przeanalizować zmiany, które zaszły w krajobrazie miejskim pod wpływem nowych komunikatów. Zadanie 4: Plan idealnego miasta Przygotowanie: Zob.: Zadanie 1 Realizacja: Po zakończeniu podchodów (najlepszym miejscem byłaby okolica szkoły, np. szkolne boisko) Z1 szkicuje kredą plan miasta, bazując na uproszczonym rysunku mapy miasta. Z1 zaznacza na planie swoje spostrzeżenia związane z miastem, uzupełnione o spostrzeżenia uzyskane w czasie podchodów. Z2 uzupełnia plan o oznaczenia miejsc, w których wykonywał zadania, przestrzenie wymagające „zmiany” i ingerencji ze strony mieszkańców. Oba zastępy zwracają szczególna uwagę na zielone tereny miasta.

32 Karolina Vyšata / Moje miasto? Znam!

Ważna jest również kreatywność uczestników w wyborze materiałów, którymi oznaczona będzie mapa, np. elementy roślinne, kamienie mogące symbolizować budynki itp.

IV Zakończenie – zadanie domowe „W jaki sposób możemy opowiadać o swoim mieście?”, „Jakie są alternatywne sposoby opowiadania o przestrzeni publicznej?”. Porównaj z akcją Cecylii Malik 365 Drzew. Zadanie polega na stworzeniu osobistej historii miejskiej techniką dowolną (opowiadanie, praca plastyczna). Warto wskazać uczniom możliwości wykorzystania archiwów rodzinnych, osobistych doświadczeń itp.

Pomoce dydaktyczne http://bunkier.art.pl/?wystawy=cecylia-malik-rezerwat-miasto http://www.cecyliamalik.pl/drzewa/d-opis.html (365 Drzew, 2009–2010) http://www.cecyliamalik.pl/smolensk/s-opis.html (ul. Smoleńsk 22/8, 2010) http://www.cecyliamalik.pl/modraszek/m-opis.html (Modraszek Kolektyw, 2011) http://www.cecyliamalik.pl/rzeki/rz-opis.html (6 Rzek 2011–2012) http://www.cecyliamalik.pl/rezerwat/r-opis.html (Obraz y z Lasu Łęgowego, 2012–2013) http://warkoczebialki.blogspot.com (Warkocze Białki, 2013) http://www.cecyliamalik.pl/ikonostas/i-ikonostas.html http://www.cecyliamalik.pl/miasto/chodniki.html http://www.cecyliamalik.pl/miasto/piwnice.html http://pl.wikipedia.org/wiki/Unit%C3%A9_d’Habitation

Moje miasto? Znam! / Karolina Vyšata 33

http://www.bryla.pl/bryla/51,85301,8046745.html?i=1 http://pl.wikipedia.org/wiki/Sydney_Opera_House http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Corinthian_Column_Head_Jerash.jpg http://pl.wikipedia.org/wiki/Arabeska_(ornament) http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Orna101-laufende-Endigungen.png http://www.polskiekrajobrazy.pl/Galerie/258:Warszawa_i_okolice/29923:Wiadukt_Stanislawa_Markiewicza_detal_architektoniczny.html http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Pary%C5%BC_notre-dame_detal.JPG http://www.odyssei.com/pl/travel-gallery/162477.html http://mojswiatartystki.blog.onet.pl/2011/04/14/detal-architektoniczny/ http://www.e-ogrody.pl/Ogrody/51,113379,9887998.html?i=5 http://fotoforum.gazeta.pl/zdjecie/2977991,3,13,18829,Detal-architektoniczny. html David Harvey, Bunt miast. Prawo do miasta i miejska rewolucja, przeł. Praktyka Teoretyczna, Fundacja Bęc Zmiana, Warszawa 2012

34 Małgorzata Nieciecka / Moje miasto? Znam!

Moje miasto? Znam! / Małgorzata Nieciecka 35

36 Małgorzata Nieciecka / Moje miasto? Znam!