Agnieszka Żechowska
Kobiety Mocy. Reprezentacje nowej duchowości w Polsce Jeśli nawet na pozór dominuje niepodzielnie jedna wartość (jeden bóg), zawsze znajdziemy jedną lub więcej wartości alternatywnych, istniejących mezza voce [półgłosem], które działają w strukturze społecznej i zapewniają jej równowagę1. Cykl fotografii Kobiety Mocy autorstwa Katarzyny Majak ukazuje portrety kobiet – reprezentantek pogańskiej i neopogańskiej duchowości w Polsce. Wielość dróg, którymi podążają stanowi o bogactwie form poszukiwania duchowej afiliacji i swojego miejsca w społeczeństwie. Bohaterki reprezentują między innymi Ásatrú, Wicca, rekonstrukcjonizm celtycki, druidyzm, rodzimowierstwo słowiańskie oraz niezależną duchowość. Są wśród nich uzdrowicielki, zielarki, bajarki, szamanki i wiedźmy – te, które posiadają wiedzę opartą na intuicji i czerpaną z kontaktu z naturą. Według Michela Maffesolego: „Wraz z mnogością w analizę socjologiczną włączone jest to, co żyje”2. Katarzyna Majak podróżując „od kobiety do kobiety”3, odkrywa, że obok chrześcijańskiej i katolickiej istnieje w Polsce bogactwo alternatywnych form duchowości, które ożywiają pejzaż z pozoru monoreligijnego społeczeństwa, nawet jeśli niektóre z tych form same nie posiadają statusu religii. Są tym, co Andrzej Szyjewski – odnosząc się do neoszamanizmu – nazywa „sposobem wzmocnienia siebie i swojego życia, szkołą samodoskonalenia, drogą rozwoju duchowego, sprowadzeniem energii życiowej” . Bohaterki cyklu Kobiety Mocy często unikają definiowania swoich praktyk jako religijne. Poszukują źródeł mocy, dzięki którym mogą przekraczać własne ograniczenia, wspierać innych, uczestniczyć we wspólnotach, kręgach Babć i Dziadków, mieć wpływ na rzeczywistość, kreować świat. Podążają za duchem pogaństwa objawiającym się w nielicznych zachowanych przekazach, w obrzędach religijnych i zwyczajach ludowych, mitologii słowiańskiej, mitologii nordyckiej, a także w odległych od Polski kulturach, w których przetrwał dawny przekaz. Czerpią z nauk Indian Ameryki Północnej, szamanów z Peru i nauczycieli z Nowej Zelandii. Wracając z dalekich podróży inicjacyjnych, stają się orędowniczkami nowej synkretycznej duchowości, która zakłada uniwersalizm pierwotnego doświadczenia związku człowieka z naturą (Matką Ziemią). Dzięki naukom, praktykom i rytuałom uzyskują dostęp do zatartych w pamięci śladów pogańskiej duszy i związanych z nią ukrytych w nieświadomości treści. Stają się depozytariuszkami wiedzy dotyczącej ziołolecznictwa, przyrody, a tym samym wiedźmami, czyli kobietami mądrymi. Majak stara się przywrócić słowu „wiedźma” pozytywny wydźwięk, który zanikł wraz z ekspansją chrześcijaństwa. Aby jednak ustrzec się przed stereotypowym, pełnym uprzedzeń postrzeganiem kobiety-wiedźmy, przenosi uwagę na jej moc, pochodną wiedzy intuicyjnej i więzi z naturą. Wiedźma w kulturze popularnej, bajkach i baśniach zyskała sławę złej i brzydkiej staruchy, a jej mądrość – ambiwalentny status wiedzy diabelskiej. W tym zdeformowanym i zdewaluowanym portrecie kryje się kulturowy lęk przed kobiecą mądrością utożsamianą z potęgami natury. Majak konfrontuje widza z jego lękami i uprzedzeniami wobec kobiecej duchowej autonomii. Aranżuje w galerii spotkanie twarzą w twarz. Najmłodsza z kobiet ma trzydzieści lat, najstarsza – prawie dziewięćdziesiąt. Różni je wygląd, wybór ścieżki duchowej oraz specjalizacja i umiejętności: Justyna – Podążająca ścieżką MA-URI, Maria Srebnowłosa – Uzdrowicielka i Wizjonerka, Gwen – Wiedźma Niezależna, Paraskiewa – Szeptucha, Natalia LL – Artystka, Enenna – Wiccanka, Bea – Ta, która Słucha Lasu, Kasia Emilia – Jest, Elwinga – Druidka, Anna – Szeptucha, Joanna – Prowadząca kręgi i ceremonie dla kobiet, Larhetta – Podążająca Ścieżką Lewej Ręki.
Cykl Kobiety Mocy składa się z dwudziestu dziewięciu portretów. Ich liczba nawiązuje do liczby dni w kalendarzu opartym na fazach księżyca, utożsamianym z kobiecością. Na wystawie można oglądać wybranych dwanaście fotografii. Towarzyszą im filmy ukazujące przebieg rytuału szamańskiego oraz nagrania dźwiękowe melodyjnych szeptów i modlitw odmawianych przez szeptuchy mieszkające na Podlasiu, które łączą przekazywane z pokolenia na pokolenie rodzime tradycje z prawosławiem. Ekspozycję uzupełniają obiekty o znaczeniu magicznym i rytualnym. Ich funkcja owiana jest tajemnicą, gdyż należą do repertuaru indywidualnych zastosowań. Katarzyna Majak pragnie przełamać nie tylko lęk widza, lecz także lęk swoich bohaterek przed ujawnieniem się i narażeniem na dewaluację. Przedstawia kobiety w reprezentacyjnych, rytualnych strojach, ozdobione biżuterią, często trzymające w dłoniach przedmioty mocy przypominające insygnia królewskie. Tworzy poczet „władczyń” rządzących własnym losem, posiadających zdolność oddziaływania na rzeczywistość, wspierania innych czy leczenia członków wspólnot. Według Maffesolego: „Moc (…) nie ma nic wspólnego z władzą i z tym, co z nią związane, a mianowicie odczuwanym i wywoływanym u innych lękiem oraz strachem”4. W zamierzeniu artystki spotkanie Kobiet Mocy z widzami ma służyć przezwyciężeniu wzajemnej nieufności i lęku. Poprzez umiejscowienie ich na tle neutralnej szarości zaprasza do budowania na nowo wzajemnych relacji, nieobarczonych uprzedzeniami. Artystka zastosowała w portretach niewielką głębię ostrości, skupiając uwagę na oczach – zwierciadłach duszy. Oczy – jak pisze David Freedberg w książce Potęga wizerunków – „ożywiają obraz, podobnie jak rzeczywistą twarz człowieka”. Portretowane kobiety, patrząc w obiektyw jednocześnie (na prośbę artystki), „pracują z energią” dedykowaną widzowi. Projekt Kobiety Mocy jest efektem ponad rocznej pracy badawczej, na realizację której Katarzyna Majak otrzymała stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wystawa Katarzyny Majak w Bunkrze Sztuki jest pierwszą z planowanych w Polsce większych prezentacji cyklu Kobiety Mocy, inicjowanych przez Fundację Supermarket Sztuki. Jeśli jesteśmy rzeczywiście wyczuleni na ducha czasu, musimy uznać nieodpartą siłę, z jaką mnogość we wszelakich swych formach oddziałuje na społeczeństwa5.
1
Michel Maffesoli, Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych, tłum. Marta Bucholc, red. naukowa i przedmowa do polskiego wydania Barbara Fatyga, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 181.
2 3 4 5
Ibid., s. 160. Andrzej Szyjewski, Szamanizm, Wydawnictwo WA, Kraków 2005, s. 223. Michel Maffesoli, op. cit., s. 147. Ibid., s. 161.
Agnieszka Żechowska
Women of Power: Representations of the New Spirituality in Poland ‘Even if apparently one value (one god) dominates indivisibly, we will always find one or more alternative values that exist mezza voce [soft-spoken], that function in the social structure and supply equilibrium.’1 Katarzyna Majak’s series of photographs Women of Power presents portraits of women – representatives of pagan and neo-pagan spirituality in Poland. The multitude of the paths that they have chosen is testimony to the richness of their forms of seeking spiritual affiliation and one’s own place in society. The protagonists represent Ásatrú, Wicca, Celtic reconstructionism and the Slavic indigenous faith movement. There are healers, herbalists, story-tellers, shamans and witches – who have knowledge based on intuition and contact with nature. According to Michel Maffesole: ’Together with diversity, all that lives is included in sociological analysis.’2 Katarzyna Majak, journeying ‘from one woman to the next’, has discovered that, side by side with the Christian Catholic, there exist in Poland a wealth of alternative forms of spirituality, which add colour to the landscape of an apparently mono-religious society, even if some of these forms do not have the status of religion. They represent what Andrzej Szyjewski, in reference to neo-shamanism, calls a ‘way to enhance yourself and your life, the school for self-improvement, a path towards spiritual development, towards drawing down life energy.’3 The protagonists of the series Women of Power often demur from the description of their practices as ‘religious’. They seek sources of empowerment in order to go beyond their own limits, support others, participate in communities and circles of Grandmothers and Grandfathers, affect reality and create the world. They follow the spirit of paganism manifested in scarce documents, in religious rituals and folk traditions, in Slav mythology and in Nordic sagas as well as in cultures far flung from Poland, in which the old messages live on. They learn from North American Indians, Peruvian shamans and New Zealand Maori teachers. On their return from the initiation journeys to far-away lands, they become spokespersons for syncretic spirituality, based on the universality of the primaeval experience of the relationship of the individual with nature – Mother Earth. Thanks to their training, practices and rituals, they gain access to the – now fading in our memory – traces of the pagan spirit and the content related to it, hidden in our subconscious. They become the guardians of knowledge about herbal medicine and nature, and, by the same token – witches, that is to say: wise women. Majak has set out to re-invest the term ‘witch’ with positive connotations that disappeared when Christianity expanded. So as to avoid a stereotypical and prejudiced perception of a female witch, she focuses on her powers, derived from her intuitive knowledge and her bond with nature. In popular culture, children’s stories and fairy tales, the figure of a witch has become infamous as an evil and ugly crone, her wisdom having acquired the ambivalent status of satanic cunning. In this deformed and devalued portrait, their lurks the cultural fear of female wisdom, identified with the might of nature. Majak confronts viewers with their own fears and prejudices against women’s spiritual autonomy. She has organised face-to-face meetings with the women at the Gallery. The youngest is thirty, the oldest – almost ninety. They differ in appearance and the spiritual path they have chosen as well as in their specialisation and skills: Justyna –MA-URI Path Follower, Maria Srebnowłosa – Healer and Visionary, Gwen – Independent Witch, Paraskiewa – Whisperer, Natalia LL – Artist, Enenna – Wiccan, Bea – The One Who Listens to the Forest, Kasia Emilia – The One Who Is, Elwinga – Druid, Anna – Whisperer, Joanna – Leads Women’s Circles and Ceremonies,, Larhetta – Left-hand Path Follower.
The series Women of Power comprises twenty nine portraits. This number alludes to the number of days in the calendar based on the phases of the moon, which is associated with femininity. The exhibition presents twelve photographs, which are accompanied by videos showing a shamanic ritual as well as sound recordings of the melodious whispers and prayers of whisperers from the Podlasie region; these combine indigenous traditions passed on through the generations with Orthodox Christianity. The exhibition also includes magical and ritualistic objects. Their function is mysterious, as their use depends on individual practices. Katarzyna Majak has set out not only to eradicate viewers’ fears, but also the fear of her protagonists of being exposed and belittled. She portrays the women in their ceremonial, ritualistic finery, complete with jewellery, in their hands objects reminiscent of the royal insignia of power. She has created an assembly of female ‘rulers’ who govern their own fate, who are capable of exerting an influence on reality, supporting others and healing members of their communities. According to Maffesole: ‘Power […] has nothing to do with political power or anything connected with it, that is to say, evoking fear that other people experience.’4 In the artist’s concept, the encounter with the Women of Power is meant to help combat mutual mistrust and apprehension. By placing the women against neutral greyness, she has invited us all to rebuild mutual relations, untainted by prejudices. The artist has employed soft-focus photography, focusing on the eyes – the mirrors of the soul. As David Freedberg puts it in his book The Power of Images, eyes ‘enliven the image as much as they enliven the human face.’ At the artist’s request, when looking at the camera, the portrayed women ‘work with the energy’ dedicated to the viewer. The project Women of Power is the result of a research project, which took more than a year, for which Katarzyna Majak received a grant from the Minister of Culture and National Heritage. Katarzyna Majak’s exhibition at Bunkier Sztuki is the first of the larger exhibitions of Women of Power, with more planned, to take place in Poland, organised on the initiative of the Art Supermarket Foundation. ‘If we are really in tune with the Zeitgeist, we have to recognise the irresistible force that diversity in all its forms exerts in societies.’5
1
Michel Maffesoli, The Time of the Tribes: The Decline of Individualism in Mass Society, trans. Sage Publications, London 1996, p. 175. Ibid., p. 158. 3 Andrzej Szyjewski, Szamanizm, Wydawnictwo WA, Kraków 2005, p. 223. 4 Michel Maffesoli, op. cit., p. 147. 5 Ibid., p. 158. 2
Katarzyna Majak | Kobiety Mocy
Katarzyna Majak | Women of Power
Otwarcie: 21.03.2013 (czwartek), godz. 18 22.03.2013 – 14.04.2013 Kuratorka: Agnieszka Żechowska Koordynatorka: Renata Zawartka
Opening: Thursday 21 March, 6 pm 22 March 2013 – 14 April 2013 Curator: Agnieszka Żechowska Co-ordinator: Renata Zawartka
09.04.2013 (wtorek), godz. 18 | Dwie kobiety o wystawie Zwiedzanie wystawy w towarzystwie kuratorki Agnieszki Żechowskiej oraz artystki Katarzyny Majak, pogłębiające tematykę wystawy Kobiety Mocy, ukazujące relacje, które artystka nawiązała z bohaterkami projektu. Start: Hol Główny
Partnerzy wystawy | Exhibition Partners:
Patroni medialni projektu | Media Patrons of the Project:
Patroni medialni wystawy | Media Patrons of the Exhibition: