Paulina Hyła
SPOŁECZNY KONTEKST POWSTANIA MIEJSKIEGO PAWILONU WYSTAWOWEGO W KRAKOWIE Nareszcie. Tym właśnie słowem Jerzy Madeyski, historyk sztuki i dziennikarz „Życia Literackiego”, rozpoczyna artykuł z września 1965 roku recenzujący otwarcie „wielkiego, reprezentacyjnego i nowoczesnego pawilonu wysta wowego”1. Nareszcie. Słowo niezwykle trafnie opisujące bezmiar wyzwań
1
i komplikacji, z jakimi musieli się zmierzyć twórcy obiektu. Określenie zawie rające w sobie nie tylko trud i ogrom pracy, ale także napięcie, które towa rzyszyło wydłużającemu się procesowi inwestycyjnemu, stale rosnącemu budżetowi i niecierpliwości krakowskiego społeczeństwa, obserwującego budowę nowoczesnego obiektu w zabytkowym centrum miasta. Społeczny, polityczny i ekonomiczny kontekst powstania budynku to obok autorskiej koncepcji projektowej nadrzędny element warunkujący odbiór dzieła archi tektonicznego. Szereg czynników pozostających poza kontrolą architekta – takich jak lokalizacja, wpływ lokalnej polityki, nakreślony przez decydentów program funkcjonalny, działania przeciwstawnych grup interesów, zmienne nastroje społeczne, opór wobec niekonwencjonalnych rozwiązań, odgórne ograniczenia i nieprzewidziane trudności – budują tło konstytuujące osta teczny obraz architektury, po latach odczytywany jako wymowne świadec two swoich czasów. Inwestycja Miejskiego Pawilonu Wystawowego w Krakowie przy pada na przełomowy moment w historii polskiej architektury powojennej, z którym wiąże się wyrazisty powrót do modernistycznych paradygmatów i idei architektury nowoczesnej, będących w okresie międzywojennym od zwierciedleniem budowania nowej rzeczywistości i nowej państwowości. Późnomodernistyczna architektura powojenna w Polsce, identyfikowana często z terminem socmodernizmu, była praktyczną reinterpretacją nowo czesności z perspektywy politycznych celów nowej władzy i propagowanej „społecznej użyteczności”2. Polska Rzeczpospolita Ludowa już w pierw szych latach swego istnienia zmobilizowała wszystkie dostępne środki w celu odbudowy zniszczeń wojennych i stworzenia wizerunku silnego, soc jalistycznego państwa. Jednak dopiero lata 60. XX wieku można traktować jako złoty okres twórczej myśli architektonicznej i oryginalnych realizacji projektowych. Powoli rosły w siłę nie tylko miasta przemysłowe, z którymi wiązały się główne nadzieje gospodarcze państwa, ale także historyczne ośrodki miejskie. Także ich funkcjonowanie było podporządkowywane soc jalistycznej propagandzie. Programowej budowie nowych osiedli okresu
1 Jerzy Madeyski, Spotkania w Pawilonie, „Życie Literackie” 1959, nr 39 (713), s. 5. 2 Jak podkreśla Małgorzata Włodarczyk, ba daczka architektury lat 60. XX wieku w Krakowie, „O ile w socrealizmie ważna była »idea poli tyczna«, to w modernizmie powojennym, który zaistniał od roku 1956, ważna była »funkcja« oraz sztuka społecznie użyteczna powiązana ze sztukami plastycznymi”. Małgorzata Włodarczyk, Architektura lat 60. XX wieku. Fragment historii Krakowa i innych polskich miast, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2013, z. 3, s. 93–106.