HOVO brochure voorjaar 2017 by Parijs Ontwerp en communicatie

CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

INHOUDSOPGAVE

WELKOMSTWOORD

ALGEMENE INFORMATIE

LEERGANGEN 17/01 Kunst in Context, deel II Internationale collecties 17/02 Kunstgeschiedenis vanaf 1800 tot heden, deel VII Beeldende kunst nu! 17/03 Romeinse keizers, deel I 17/04 Muziekgeschiedenis, deel V De romantiek 17/05 Geschiedenis van de westerse cultuur, deel VI De 17e en 18e eeuw 17/06 Filosofie, deel IV Inleiding in de vroegchristelijke en middeleeuwse filosofie, deel 2 17/07 Nederlandse architectuur, deel II Renaissance en barok 17/08 Kunstgeschiedenis van de Lage Landen, deel V Eerste helft 20e eeuw 17/09 Europese geschiedenis van de oudheid tot nu, deel II 17/10 De bètacanon. Een selectie uit natuurwetenschappelijke hoogtepunten, deel III

11 12 13 14 16

18 19 20

CURSUSSEN 17/11 L iteratuur en filosofie 22 Filosofische lezingen van hedendaagse Nederlandstalige literatuur 17/12 Kosmologie 23 17/13 Het Derde Rijk (1933 – 1945) 24 Bedrijfsongeval of onvermijdelijke fase in de Duitse geschiedenis?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

17/14 Het geheugen Over de werking en waarom het soms faalt 17/15 Fundamentalisme, moderniteit en monotheïsme 17/16 Geschiedenis van de natuurwetenschappen Materie, leven en geest 17/17 De mens, zijn oorsprong en zijn verwanten Een vergelijkend evolutionaire speurtocht 17/18 Michel Foucault Filosoferen als anders denken 17/19 Etty Hillesum Haar leven en werk, toen en nu 17/20 De ontwikkeling van de pianosonate Van klassieke elegantie tot Hollands expressionisme 17/21 Elementaire deeltjes Het Standaard Model en daarna? 17/22 Agnes van Rome Vrouwelijke heiligheid in het verleden en heden 17/23 De opkomst van niet-westerse landen Gezien vanuit interculturele filosofie en internationale politiek 17/24 De zeven hoofdzonden Passies van het brein? 17/25 Bloeitijd van de biografie 17/26 ‘Het Land van de Rijzende Zon’ Japan in heden en verleden 17/27 Omstreden democratie 17/28 Odysseus 17/29 De Toverberg Duitsland op weg naar de Eerste Wereldoorlog 17/30 Stemmen voor gevorderden De verkiezingen van 15 maart 2017 in maatschappelijk en historisch perspectief 17/31 Hedendaagse filosofen lezen 17/32 Geschiedenis van de Balkan Van de Osmanen tot Miloševi 17/33 Retorica Over de kracht van het woord in een democratie

25 26 27 28 29 30 31 32 33 34

35 36 37 38 39 40 41

42 43 44

Spiritualiteit, mystiek en kabbala in het jodendom Between kitchen sink and heritage Geschiedenis van de Britse cinema Ethiopië: een fascinerend land De middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen in Nederland van 1200 – 1600 17/38 Oude Boeddha in de nieuwe wereld 17/39 Het verleden verbeeld Schilderkunst en geschiedwetenschap in de lange 19e eeuw 17/40 De ontwikkeling van een wereldsysteem Hoe mensen hun samenlevingen sterker en weerbaarder maken 17/41 Menselijk gesproken Filosofisch leven van Plato tot Levinas 17/42 De mythe van Odessa 17/43 Houten kerken in Europa 17/44 Inleiding in de sociale en politieke filosofie Geschiedenis van het denken over de samenleving 17/45 Het Nederlandse landschap Wordingsgeschiedenis en karakteristiek 17/46 On Liberty 17/47 Hedendaagse beeldende kunst, deel I Vanaf het postmodernisme tot 2017 17/48 De zingende zwaan van Luther 17/49 100 jaar Russische Oktoberrevolutie (1917 – 2017) Van het Russisch Imperium via de Sovjet-Unie naar de Russische Federatie 17/50 ‘Geijkte Paden?’ Bedevaart, heiligen en wonderen door de eeuwen heen 17/51 Literary Ireland 17/52 ‘Mann ist was mann isst’ Evolutie en biologie van ons eetgedrag 17/53 Paula Modersohn-Becker en de verbeelding van het vrouwelijke 17/54 De grote vragen van de kosmos

17/34 17/35 17/36 17/37

45 46 47 48 49 50

52 53 54 55 56 57 58 59 60

62 63

64 65

17/55 Van Vijftig tot vandaag 66 Hoogtepunten uit de naoorlogse Nederlandse poëzie 17/56 Inleiding in de filosofie van de kunst, deel II 67 17/57 Antieke sterrenkunde in de praktijk 68 Van Astrolabium tot Zodiak 17/58 Jheronimus Bosch 69 De erfenis van een visionair en geniaal schilder 17/59 Film en filosofie, deel IIb 70 Eyeopeners

OVERIGE ACTIVITEITEN STUDIEDAGEN 17/60 Mondriaan en De Stijl 17/61 Vroege beschavingen in Griekenland Cycladen, Kreta, Mycene 17/62 China in één dag 17/63 Gladiatoren in de Romeinse Wereld 17/64 De Johannespassie van Johann Sebastian Bach 17/65 Slapen en dromen 17/66 Thema’s uit de Nijmeegse geschiedenis 17/67 Casa Romana 17/68 Europa Verleden, heden en toekomst EXCURSIES 17/69 Kloosterlijke levenskunst Proeven van Benedictijns leven 17/70 Ramen van Marc Mulders

71 72 73 74 75 76 77 78 79

80 81

SUMMER SCHOOL 17/71 Filosofie 83 Een korte reis door de geschiedenis van de filosofie 17/72 Kunstgeschiedenis 84 Karakteristieken van de westerse kunst 17/73 1000 jaar Russische cultuurgeschiedenis 85

AANMELDINGSFORMULIER

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

WELKOMSTWOORD

SAMENSTELLING EN REDACTIE Manja Janssen Marianne Koolen Janneke van der Leest

EINDREDACTIE Marianne Koolen

VORMGEVING BUREAUKETEL.NL

DRUK Coers & Roest, Arnhem

UITGAVE VAN HOVO Nijmegen / Faculteit der Letteren Radboud Universiteit

ADRES HOVO Nijmegen Postbus 9103 6500 HD Nijmegen (024) 361 30 83 hovo@let.ru.nl www.ru.nl/hovo

BEZOEKADRES Erasmusplein 1 Erasmusgebouw Kamer 13.03 (13e verdieping)

Beste cursist, Voor u ligt het voorjaarsprogramma 2017. Vanaf eind november vindt u de inhoud van deze brochure ook op www.ru.nl/hovo. NIEUW: Summer School

Opening HOVO-jaar 2016 – 2017 Carla van Baalen, hoogleraar parlementaire geschiedenis, hield de openingslezing over Emotie in de politiek. Van Baalen sprak onder andere over diepe overtuigingen als religie en politiek, over hoe emoties in het parlement in de hand worden gehouden en waarom sommige tijdvakken ‘emotioneler’ zijn dan andere. U kunt de lezing nalezen op onze website.

HOVO Arnhem In Arnhem opende historicus Hein van Dolen het HOVO-jaar met een lezing over Johann Joachim Winckelmann. Tijdens deze lezing vertelde Van Dolen over het bewogen leven van Winckelmann en de invloed en betekenis van zijn werk op het wetenschappelijke gebied van de kunstgeschiedenis. Een samenvatting van zijn lezing is eveneens te vinden op onze website.

In de week van 10 juli organiseert HOVO voor de eerste keer een Summer School waarin we drie cursussen bieden die doorgaans een heel semester in beslag zouden nemen. De colleges vinden plaats op vier dagen van 10.45 uur tot 16.00 uur. Een echte studieweek dus! Binnen onze Summer School kunt u kiezen voor een cursus kunstgeschiedenis, een cursus Russische cultuurgeschiedenis of een cursus filosofiegeschiedenis. Na deze week is uw kennis over de desbetreffende onderdelen weer helemaal opgefrist of heeft u een inleiding gekregen op een terrein waarin u zich verder wilt verdiepen. Meer informatie hierover vindt u op pagina 83 – 85.

Herstart leergang kunstgeschiedenis

Helaas is de belangstelling voor cursussen in Arnhem te gering om ermee door te gaan en zijn we genoodzaakt om het komend voorjaar te stoppen met onze activiteiten in het Rozetgebouw. We zijn ons ervan bewust dat dit een tegenvaller is voor cursisten uit Arnhem en omgeving.

Frans Henk Hoekstra heeft inmiddels een aantal jaren de moderne en hedendaagse kunstgeschiedenis behandeld. Gezien de vragen die we van cursisten ontvangen, wordt het tijd dat er weer een leergang kunstgeschiedenis van start gaat die aanvangt met de oudheid. In het najaar van 2017 start Frans Henk op de dinsdagmiddag met een leergang die in een zestal semesters de kunstgeschiedenis tot 1800 behandelt.

Winterprogramma

Uitgelicht

In januari bieden we een winterprogramma aan. Zo is er een studiedag naar aanleiding van de tentoonstelling Gladiatoren. Helden van het Colosseum in Museum Het Valkhof. Tijdens deze dag komen verschillende onderwerpen over Romeinse gladiatoren en amfitheaters aan bod. Verder behandelt Evert Jan Ouweneel in één dag de geschiedenis en de cultuur van China. De vroege beschavingen van Griekenland zijn het onderwerp van een tweedaagse onder leiding van Argyris Angelou en Hans van Drunen. Johan Holtrop, tot slot, biedt eveneens een tweedaagse over Mondiaan en De Stijl. Meer informatie over het winterprogramma vindt u op pagina 71 – 74.

Ieder semester bieden we een aantal cursussen aan over actuele thema’s. Na afloop van zo’n cursus bent u in staat om op een genuanceerde wijze deel te nemen aan het maatschappelijke debat. Zo hebben we het komend semester een cursus Stemmen voor gevorderden waarin de verkiezingen van 15 maart in maatschappelijk perspectief worden geplaatst. Actueel is ook de cursus De opkomst van niet-westerse landen waarin onder andere de relatie tussen economisch succes en een democratische rechtsorde aan de orde komt. Het begrip ‘democratie’ wordt op haar beurt kritisch onder de loep genomen in de cursus Omstreden democratie. Ik hoop dat u uit dit ruime aanbod een goede keus kunt maken en wens u veel plezier met de cursus. Marianne Koolen, MA Directeur HOVO Nijmegen

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

ALGEMENE INFORMATIE

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

HOVO Nijmegen is onderdeel van de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit en verzorgt onderwijs in de vorm van academische cursussen in de regio Nijmegen. In deze brochure staat het cursusaanbod van het voorjaar 2017. Eind november vindt u het aanbod op onze website www.ru.nl/hovo. Op de website kunt u ook cursussen zoeken op wetenschappelijke discipline.

Wat is het aanbod?

Waar en wanneer vinden de colleges plaats?

U kunt bij HOVO deelnemen aan cursussen, leergangen en overige activiteiten. Een cursus omvat drie tot tien bijeenkomsten in één semester. Een leergang bestaat uit meerdere delen verdeeld over een aantal semesters. U kunt elk semester instappen in een leergang, maar deelnemers, die de leergang reeds volgen, hebben voorrang bij inschrijving op het volgende deel. De overige activiteiten bestaan uit studiedagen, leesgroepen, excursies en reizen.

De colleges vinden zoveel mogelijk plaats op de campus van de Radboud Universiteit. Voor actuele informatie over parkeergelegenheid en bereikbaarheid met het openbaar vervoer verwijzen wij u naar www.ru.nl/bereikbaarheid. De cursussen vinden doorgaans overdag plaats. De exacte tijden vindt u bij de cursusbeschrijvingen.

Hoe ziet het onderwijs eruit? De cursussen zijn doorgaans op propedeuseniveau en worden gegeven door academisch geschoolde docenten. U heeft in principe geen specifieke vooropleiding nodig. Bij de cursusbeschrijving staat zo nodig vermeld of er speciale voorkennis vereist is. De meeste cursussen worden in het Nederlands gegeven. Het cursusmateriaal, dat bij de cursussen verspreid wordt, bevat soms Engelse of Duitse teksten.

Voor wie zijn de cursussen bedoeld? HOVO richt zich, voor het grootste deel van ons aanbod, op personen vanaf vijftig jaar. Activiteiten die voor iedereen toegankelijk zijn, herkent u aan het logo van Cursussen Studium Generale Letteren.

Wat zijn de kosten van de cursussen? De aangegeven prijs van de cursussen is incl. 21% btw. De prijs is afhankelijk van het aantal colleges en het eventuele cursusmateriaal. Bij de overige activiteiten worden soms ook andere kosten berekend zoals lunches, vervoer- en verblijfkosten.

Is het mogelijk om korting op het cursusgeld te krijgen? Als u financieel minder draagkrachtig bent, kunt u een cursus volgen tegen gereduceerd tarief. U krijgt dan 25% korting. U kunt uw schriftelijke verzoek met een opgaaf van de belastingdienst (inkomstenbelasting voorgaande jaar) indienen bij mw. M. Koolen, directeur van HOVO Nijmegen. Als uw aanvraag voor korting goedgekeurd is, dan is deze toezegging één kalenderjaar geldig.

Hoe kunt u zich inschrijven en tot wanneer? U kunt zich digitaal aanmelden voor een cursus via onze website www.ru.nu/hovo. Tevens is het mogelijk om het aanmeldingsformulier achterin deze brochure te gebruiken. U kunt zich tot drie weken voor aanvang van de cursus aanmelden. Schrijft u zich op tijd in, want het aantal plaatsen is beperkt.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

VERVOLG ALGEMENE INFORMATIE

Hoe weet u of u geplaatst bent voor een cursus?

Literatuur en/of cursusmateriaal?

Ongeveer twee weken voor de start van de cursus ontvangt u van ons een bevestigingsbrief. In deze brief vindt u data, tijd en locatie van de cursus. De bevestigingsbrief is tevens uw bewijs van toegang. Wanneer een cursus vol is, wordt u op een wachtlijst geplaatst. Hierover ontvangt u zo spoedig mogelijk bericht. U kunt zich dan nog voor een andere cursus inschrijven.

Bij iedere cursus staat vermeld Ăłf en welke literatuur wordt gebruikt. Readers of hand-outs worden tijdens de colleges uitgereikt. PowerPoint-presentaties zijn intellectueel eigendom van de docent. Het is aan de docent of hij of zij deze informatie beschikbaar stelt. PowerPoint-presentaties worden eventueel digitaal aan u toegestuurd of als een papieren versie uitgereikt. Wanneer er boeken worden aanbevolen, kunt u deze zelf aanschaffen, tenzij anders vermeld. Wij raden u aan hiermee te wachten totdat u bericht heeft ontvangen dat de cursus doorgaat.

Wanneer wordt een cursus geannuleerd? Bij te weinig aanmeldingen of door persoonlijke omstandigheden van de docent kan een cursus geannuleerd worden. Hierover ontvangt u zo spoedig mogelijk bericht van ons.

Kunt u boeken lenen bij de Universiteitsbibliotheek? Hoe kunt u zich afmelden en tot wanneer? U kunt zich tot drie weken voor aanvang van de cursus kosteloos afmelden. Meldt u zich daarna af, dan kan dit alleen per brief of e-mail. Er wordt dan 20% van het cursusgeld aan administratiekosten in rekening gebracht. Na aanvang van de cursus is restitutie van het cursusgeld niet meer mogelijk, tenzij er sprake is van overmacht. De directeur van HOVO beoordeelt of hier sprake van is.

Als cursist van HOVO Nijmegen kunt u een lenerspas aanvragen bij de balie van de Universiteitsbibliotheek, Erasmuslaan 36 te Nijmegen. Deze lenerspas krijgt u op vertoon van uw schriftelijke cursusbevestiging, een geldig legitimatiebewijs en een recent bankafschrift. Met deze lenerspas kunt u, gedurende de inschrijvingsperiode van uw cursus, boeken lenen bij de Universiteitsbibliotheek.

Hoe bewaakt HOVO haar kwaliteit? Hoe kunt u betalen? U kunt op twee manieren betalen. 1. D oor ons te machtigen voor een incasso. U dient daarbij uw IBAN te vermelden op ons aanmeldingsformulier. 2. D oor het cursusgeld over te maken. Bij overmaken betaalt u â&#x201A;Ź 2,- administratiekosten. In de bevestigingsbrief staat de IBAN van HOVO vermeld.

Wat gebeurt er bij college-uitval? Als een docent door overmacht een college niet kan geven, organiseert HOVO Nijmegen een vervangende bijeenkomst in de inhaalweek. Dit is de week aansluitend aan de cursus. Houdt u daar rekening mee. In enkele gevallen spreekt de docent met de cursisten een alternatieve datum af voor een inhaalcollege. Als u verhinderd bent bij het inhaalcollege, wordt er geen geld gerestitueerd.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

De kwaliteit van ons onderwijs wordt via twee wegen bewaakt. Als deelnemer kunt u op een digitaal evaluatieformulier uw waardering kenbaar maken over de cursus die u gevolgd hebt. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met de betreffende docenten en de Programma Advies Commissie. Daarnaast adviseert de Programma Adviescommissie de directeur van HOVO over de breedte en het niveau van het cursusprogramma. Alle leden hebben ruime ervaring in het wetenschappelijk onderwijs en representeren ieder een faculteit van de Radboud Universiteit. Op onze website vindt u de resultaten van de evaluaties van het afgelopen semester.

Hebt u wensen?

Wanneer en hoe kunt u ons bereiken?

Wilt u graag een cursus over een bepaald onderwerp volgen? Geef dit dan aan op het evaluatieformulier of mail ons. Als meer mensen hun voorkeur voor een bepaald onderwerp uitspreken, dan houdt HOVO hier rekening mee bij de samenstelling van het programma.

Het secretariaat van HOVO Nijmegen is bereikbaar van maandag tot en met donderdag 10.00 – 12.00 uur en dinsdag tot en met donderdag 13.30 – 16.00 uur. U vindt het secretariaat op de dertiende verdieping van het Erasmusgebouw, kamer 13.03.

Wie zijn er werkzaam bij HOVO? Wat betreft de secundaire voorzieningen zoals koffie, kapstokken en dergelijke, kunnen wij niet garanderen dat wij aan uw wensen kunnen voldoen. Deze voorzieningen vallen onder de universitaire diensten waarvan wij de zalen huren. Samen met hen doen wij ons best voor u.

Hebt u klachten? Hoewel de cursussen overwegend zeer goed worden beoordeeld, kan het voorkomen dat u er ontevreden over bent. U kunt uw klacht op het evaluatieformulier vermelden of per brief of e-mail richten aan HOVO Nijmegen. We behandelen uw klacht met zorg en zoeken naar een passende oplossing.

Kent u geïnteresseerden? Kent u iemand die geïnteresseerd is in de cursussen van HOVO Nijmegen? Geef dan zijn of haar naam en adres aan ons door, dan ontvangt deze persoon in de toekomst ook de HOVO-brochure.

Diana Esseboom, Hans den Heten, Inge Jacobs, Manja Janssen, Marianne Koolen, MA (directeur) en drs. Janneke van der Leest.

Wanneer is HOVO gesloten? HOVO Nijmegen is gesloten van vrijdag 23 december tot en met vrijdag 6 januari en in de krokusvakantie van maandag 27 februari tot en met vrijdag 3 maart.

HOVO Nederland HOVO Nijmegen is lid van HOVO Nederland. Dit is het landelijke samenwerkingsverband van HOVO-instellingen in Nederland. Meer informatie kunt u vinden op: www.hovonederland.nl. E-mail: hovo@hovonederland.nl Na het verschijnen van deze brochure kunnen er wijzigingen in het programma plaatsvinden. HOVO Nijmegen is hiervoor niet aansprakelijk, maar zal een goede oplossing proberen te vinden. Onze algemene voorwaarden vindt u op www.ru.nl/hovo/algemenevoorwaarden.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/01

Kunst in Context, deel II Internationale collecties

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Frans Henk Hoekstra dinsdag 10.45 – 12.30 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 11 april 28 februari € 343,-

Inhoud

Onderwijsvorm

Dé kunstgeschiedenis bestaat niet. Sneeuwwitje bestaat gelukkig wel. Of?

Hoorcollege met beamerprojectie. Naast de hoorcolleges is circa twee uur per week zelfstudie nodig.

In deze collegereeks (het tweede deel van het tweeluik Kunst in Context) zijn vijf beeldbepalende kunstwerken leidraad voor een hedendaagse kunstgeschiedenis. Deze werken zijn vertrek- en eindpunt voor routes door de (kunst)geschiedenis en worden in samenhang met tientallen andere kunstenaars besproken. Veel bekende en onbekende kunstwerken uit (inter)nationale collecties komen aan bod. Zo ontstaat een verfrissende, soms ontregelende kunstgeschiedenis met hopelijk verrassende wendingen.

Literatuur

Kunstgeschiedenis is meer dan een aaneenschakeling van stijlen of kunststromingen. Politiek, maatschappij, religie, opdrachtgever, smaak en tal van andere factoren vormen een voedingsbodem voor de beeldende kunst. Hoe kunnen wij nu iets weten over de mogelijke betekenis van een kunstwerk? De cursus pretendeert niet kunst te verklaren of uit te leggen, wel om omstandigheden te schetsen waarin deze opmerkelijke kunst kon ontstaan: een dynamische route. In deze cursus wordt veel – maar niet uitsluitend – aandacht besteed aan fotografie en videokunst. Kennis van kunstgeschiedenis is aanbevolen. Deze colleges zijn bedoeld ter aansluiting en verdieping op de leergang Kunstgeschiedenis vanaf 1800 tot heden door Frans Henk Hoekstra.

Opzet In dit tweede deel van Kunst in Context staan de volgende vijf kunstwerken centraal: • Jeff Wall, Picture for Women, 1979 • Rineke Dijkstra, Hilton Head Island, S.C., USA, 1992 • Louise Bourgeois, Cell XXVI, 2003 • Guido van der Werve, The day that I didn’t turn with the world, 2007 • Pilvi Takala, Real Snow White, 2009

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Reader met artikelen. Enige kennis van de Engelse taal is gewenst.

Docent Drs. Frans Henk Hoekstra voltooide – na een eerstegraads lerarenopleiding aan de kunstacademie – de studie kunstgeschiedenis en archeologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij werkte onder meer in het Frans Halsmuseum in Haarlem en het Museu de Arte de São Paulo. Vanaf 1994 verzorgt hij leergangen Kunstgeschiedenis voor HOVO Amsterdam en voor HOVO Nijmegen. Daarnaast organiseert hij kunsthistorische rondleidingen, lezingen en reizen.

LEERGANG 17/02

Kunstgeschiedenis vanaf 1800 tot heden, deel VII Beeldende kunst nu!

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Frans Henk Hoekstra dinsdag 13.30 – 15.15 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 11 april 28 februari € 343,-

Inhoud

Onderwijsvorm

De bezoeker van tentoonstellingen voor hedendaagse kunst – zoals de Biënnale Venetië, Documenta Kassel – ziet een overvloed aan kunstwerken. Soms lijkt er veel tekst nodig om een boom of golfbal tot kunst te verheffen. Wie de context niet kent, ontgaat wellicht veel, maar is dat erg? Niet voor de toeschouwer die op basis van eigen esthetische voorkeuren wil kijken. Maar, de hedendaagse kunst is vaak niet behaagziek. De vraag is hoe (en welke) informatie over actuele kunst de kijker kan helpen.

Hoorcollege met beamerprojectie. Naast de hoorcolleges is ongeveer vier uur per week zelfstudie nodig. Tijdens deze cursus bestuderen wij een aantal teksten van kunstenaars (indien mogelijk in het Nederlands). Zo krijgt u inzicht in wat deze kunstenaars beogen.

In dit laatste deel komen actuele onderwerpen uit de hedendaagse beeldende kunst aan bod. De kunst van nu is veelzijdig, complex en nog niet gedefinieerd. Dat maakt het bespreken van kunstwerken spannend en soms onvoorspelbaar. Het vertrekpunt van de colleges zal steeds liggen in de twintigste eeuw (deel V en VI van deze leergang). Als afsluiting van deze leergang gaan we de laatste twee hoorcolleges in op de veranderende betekenis van het kunstbegrip door de eeuwen heen, de veranderende positie van de kunstenaar én die van u: de toeschouwer!

Opzet •

• • • • •

Literatuur Hugh Honour & John Fleming, Algemene Kunstgeschiedenis, veertiende herziene en uitgebreide druk, Meulenhoff, Amsterdam 2009. Dit boek wordt gebruikt als leidraad, daarnaast krijgen de deelnemers voor aanvang van de cursus een reader.

Docent Drs. Frans Henk Hoekstra voltooide – na een eerstegraads lerarenopleiding aan de kunstacademie – de studie kunstgeschiedenis en archeologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij werkte onder meer in het Frans Halsmuseum in Haarlem en het Museu de Arte de Sao Paulo. Vanaf 1994 verzorgt hij leergangen kunstgeschiedenis voor HOVO aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en voor HOVO Nijmegen. Daarnaast organiseert hij kunsthistorische rondleidingen, lezingen en reizen.

Minimal art en conceptuele kunst Ik ben bang dat het kunst is. Is het idee belangrijker dan het kunstobject? Vrouwen in de kunstgeschiedenis en nu Why do women have to be naked to get into the museum? Hedendaagse schilderkunst Ambacht, figuratie en verhalen Fotografie Ontwikkelingsgeschiedenis van de fotografie Videokunst en nieuwe media Enkele handvatten voor het kijken naar kunst met een stekker De rol van de toeschouwer: eindelijk, u bent aan zet! Van Duccio naar Hirst

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/03

Romeinse keizers, deel I

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Johan Hendriks dinsdag 10.45 – 12.30 uur 10

Met grote exposities over Constantijn en Nero achter de rug is vast te stellen dat de wereld van de Romeinse keizers veel mensen boeit. Wie waren dat eigenlijk, die keizers en welke rol speelden ze daadwerkelijk in de geschiedenis van het Romeinse Rijk? De leergang ‘Romeinse keizers’ laat zien hoe ze aan de macht kwamen, welke betekenis ze hadden voor het keizerschap en het rijk en hoe ze hun dood tegemoet gingen.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 11 april 28 februari € 338,-

Het vierkeizerjaar 68/69 waarin het keizerschap werkelijk op de proef werd gesteld door Galba, Otho en Vitellius. • Vespasianus en de renaissance van het keizerschap. • Titus en Domitianus, of het voorlopige einde van de gedachte aan een keizerlijke dynastie. •

Onderwijsvorm Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen en discussie.

Inhoud Tussen 27 v.Chr. en 476 n.Chr. liggen vijf eeuwen Europese geschiedenis die werden gedomineerd door vorsten die we ‘keizers’ hebben genoemd, een woord dat tot die tijd niet bestond. Dat betekende dat er iets nieuws tot stand werd gebracht: een nieuw bestuur en een nieuwe manier van denken over het heersen over een groot Europees gebied. Dat was een geleidelijk proces dat pas ver in de eerste eeuw daadwerkelijk gestalte kreeg. Met vallen en opstaan ontstond een nieuwe wereldorde. Hoe dat in zijn werk ging en welke bijdrage elke keizer aan die ontwikkeling heeft gegeven, vormt de rode draad in deze leergang. We zullen zien dat diverse keizers op heel eigen wijze invulling gaven aan deze ontwikkeling. Soms uit eigen keuze, soms omdat ze gedwongen werden door omstandigheden. In dit eerste deel ligt de nadruk op het invullen van het begrip ‘keizer’ en ‘keizerrijk’.

Opzet • •

• • • • •

De doodsstrijd van de republikeinse bestuursvorm en de rol daarin van Caius Iulius Caesar. Augustus en het nieuwe bestuursmodel dat beter aansloot bij de eisen van de tijd, maar geen kant-en-klare nieuwe staatsinrichting was, en onder andere de vraag oproept wat een Romeinse ‘keizer’ eigenlijk was? Hoe Augustus balanceerde op het evenwichtskoord tussen republikeinse gewoonten en nieuwe uitdagingen. Tiberius en de opvolgingskwestie. Caligula en de grenzen van het keizerschap. Claudius, de redder van het keizerschap. Nero, de innovator die uiteindelijk zijn hand overspeelde.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Literatuur Na afloop van de colleges krijgen de cursisten een samenvatting en de PowerPoint-presentatie doorgestuurd.

Docent Drs. Johan Hendriks studeerde M.O.-geschiedenis in Tilburg en archeologie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij werkte na zijn leraarschap als stadsarcheoloog in Dordrecht en als hoofd van het Bureau Cultureel Erfgoed in Breda. Hendriks schreef over de kastelen in Noord-Brabant, de archeologie van het Land van Heusden en Altena, MiddenBrabant, Dordrecht en Breda; over de Romeinse tijd, de vroege middeleeuwen en de Sint-Elisabethsvloeden van 1421 – 1424. Momenteel is hij onder andere conservator van het Oudheidkundig Streekmuseum te Alphen (N.Br.).

LEERGANG 17/04

Muziekgeschiedenis, deel V De romantiek

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Joost Langeveld dinsdag 10.45 – 12.30 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 11 april 28 februari € 328,-

Inhoud

Onderwijsvorm

Muziek en romantiek vormen een ijzersterk duo. Al in de vroege negentiende eeuw gold muziek als de kunstvorm die de menselijke zielenroerselen het best tot uiting kon brengen. Waar het beeld ophield en het woord verstomde, ging de muziek verder. Het is dan ook geen wonder dat de muziek in de negentiende eeuw een ongekende bloei doormaakte.

Hoorcolleges, rijkelijk geïllustreerd met klinkende muziekvoorbeelden.

Anderzijds werd deze muzikale hoogconjunctuur veroorzaakt door de sterk toegenomen vraag naar muziek in het kader van de zich snel evoluerende burgerlijke cultuur. Niet alleen nam het aantal openbare concerten drastisch toe, ook de amateur-muziekbeoefening beleefde topjaren: geen stad zonder grote koorverenigingen, geen salon zonder piano, geen burgerlijke opvoeding zonder muzieklessen. Voor het eerst in de muziekgeschiedenis werd daarbij ook plaats ingeruimd voor muziek uit vroeger eeuwen.

Literatuur De literatuur bestaat uit een handboek voor de hele leergang: Donald J. Grout en Claude V. Palisca, Geschiedenis van de westerse muziek, uitgeverij Olympus. Er zijn diverse heruitgaven van dit boek in omloop maar ze verschillen niet van elkaar.

Docent Drs. Joost Langeveld was als docent werkzaam aan de opleiding Algemene Cultuurwetenschappen van de Radboud Universiteit. Als organist is hij verbonden aan de Grote of Sint-Stevenskerk te Nijmegen en geeft hij regelmatig concerten in binnen- en buitenland.

We zullen in deze periode veel namen tegenkomen die tot de harde kern van het huidige muziekrepertoire behoren, zoals Beethoven, Berlioz, Bizet, Brahms, Bruckner, Chopin, Donizetti, Dvorak, Franck, Liszt, Mahler, Mendelssohn, Meyerbeer, Moussorgski, Offenbach, Rossini, Schubert, Schumann, Strauss, Tsjakovski, Verdi, Wagner, Weber en Wolf.

Opzet In de cursus komen onder andere de volgende onderwerpen ter sprake: • duivelse kunsten op de viool en de piano • de liedkunst als cataloog van menselijke emoties • de piano als vertrouwenspersoon • tophit nr. 1 – het gebed ener maagd • van opera tot muziekdrama • programmamuziek en symfonische gedichten • kamermuziek: van huiskamer tot concertpodium • is er nog symfonisch leven na Beethoven? • nationalistische muziek

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/05

Geschiedenis van de westerse cultuur, deel VI De 17e en 18e eeuw

Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten Aanvang

L een Dresen, MSc MA, dr. Tim Houwen, drs. Joost Langeveld, dr. Karin van Leeuwen, dr. Cees Leijenhorst, prof. dr. Eric Moormann, dr. Jacques de Vroomen dinsdag Laatste 11 april 13.45 – 15.30 uur Onderbreking 28 februari 10 Kosten € 338,31 januari

Inhoud 1. De passies van Bach – drs. Joost Langeveld Johann Sebastian Bach componeerde vijf passies waarvan er twee compleet zijn overgeleverd: de Mattheuspassie en de Johannespassie. Deze twee meesterwerken hebben veel gemeen: beide vervulden een belangrijke functie in de kerkelijke liturgie van de Goede Week; beide presenteerden en overdachten het lijdensverhaal van Christus en maakten daarbij gebruik van dezelfde soorten tekst (bijbel, kerklied en vrije poëzie) en dezelfde muzikale middelen (koren, recitatieven en aria’s), resulterend in grootschalige en complexe muziekstukken. Bij nader inzien stuiten we echter ook op onmiskenbare verschillen. Die betreffen met name de theologische visie en de devotionele mentaliteit waardoor de twee passies gedragen worden. Alleen al een vergelijkende analyse van de openings- en slotkoren van beide werken maakt dit duidelijk. 2. Theater uit de 17e eeuw, Vondel en Racine – dr. Jacques de Vroomen In dit college wordt een vergelijking gemaakt tussen Racine en Vondel. Racine schreef een tragedie over de mythologische Phaedra: een wat oudere vrouw die verliefd wordt op een jongeman en gruwelijk wraak neemt als haar liefde wordt afgewezen. In Jozef in Egypte behandelt Vondel een identieke geschiedenis uit het Oude Testament: het verhaal van de vrouw van Potifar, die verliefd wordt op de veel jongere Jozef. Levert een vergelijking inzicht over een cultuurverschil tussen beide landen? 3. Theater uit de 17e eeuw, Bredero en Molière – dr. Jacques de Vroomen In dit college staat het blijspel centraal. Molière met zijn stuk Burger edelman tegenover Bredero met zijn Spaanse Brabander. Een vergelijking tussen Frankrijk en Nederland op het niveau van het blijspel.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

4. Linnaeus, Systema Naturae – Leen Dresen, MSc MA Het werk van Linnaeus zorgde in de achttiende eeuw voor een golf van belangstelling voor de plantenstudie in Europa. Schrijvers als Rousseau en Goethe, maar ook ‘gewone’ burgers gingen met behulp van zijn geschriften op zoek naar planten, als een bron van nieuwe kennis. De kracht van het systeem van Linnaeus lag in de toegankelijkheid ervan, ook voor lezers zonder een uitgebreide bibliotheek of scholing. Een wetenschappelijke doorbraak werd hiermee tegelijk ook een inspiratiebron voor bredere culturele ontwikkelingen. 5. Diderot, Encyclopédie – prof. dr. Eric Moormann Denis Diderot was een Frans schrijver en filosoof en was samen met d’Alembert de belangrijkste auteur van de Encyclopédie. Door de nadruk op religieuze tolerantie, vrijheid van gedachten en een democratische geest vormde de Encyclopédie een bedreiging voor de aristocratie. Het werk werd in 1759 formeel verboden en ging vanaf die tijd clandestien door en vormde de hoeksteen van de ideeën van de Franse Verlichting. De Encyclopedisten: Montesquieu, Voltaire, d’Alembert en Diderot, geloofden in de vooruitgang van de mensheid en waren ervan overtuigd dat deze vooruitgang te danken was aan haar intelligentie, door het gebruik van de rede, die zij verwerkelijkt zagen in wetenschap en techniek. Discussies over werken als deze vormden de opmaat tot de Franse Revolutie. 6. Winckelmann, Geschichte der kunst des Altertums – prof. dr. Eric Moormann Johann Joachim Winckelmann was een Duits archeoloog en kunsttheoreticus en wordt wel beschouwd als de grondlegger van de (klassieke) archeologie vanwege zijn studies over klassieke kunst. Hij heeft veel opgravingen en onderzoeken verricht in Herculaneum. Hij legde de basis voor het Classicisme doordat hij de Oudgriekse esthetische idealen als maatstaf voor alle hedendaagse kunst nam. Hij was de eerste die kunstwerken in een historische samenhang plaatste en stelde dat ze samen een historische ontwikkeling vormden. Geschichte der Kunst des

Altertums (1764) geldt als zijn belangrijkste werk waarin hij de resultaten van zijn kunststudie vastlegde. Dit werk werd een standaardwerk en een voorbeeld voor navolgers. 7. Rousseau, Contract Social – dr. Tim Houwen In het Contract Social zet J.J. Rousseau de beginselen van de moderne staatsinrichting uiteen. Uitwerking van een soevereine staatsmacht (zonder bevoogding van de godsdienst) en het primaat van de wil van het volk zijn er direct in te vinden. Fascinerend aan het boek is dat het geldt als het fundament van de twee (extreme) staatsvormen die de moderniteit kent: zowel de democratie als de totalitaire dictatuur zijn erdoor geïnspireerd. We zoeken de verklaring hiervoor in het abstractieniveau van dit, op zich zeer toegankelijke, boek. 8. Hume, A Treatise of Human Nature – dr. Cees Leijenhorst David Hume was een van de belangrijkste empirische filosofen uit de tijd van de Verlichting en zijn ideeën zijn van grote invloed geweest op Kant. In A Treatise of Human Nature verklaart Hume dat de menswetenschap de enige solide basis is voor elke overige wetenschap, maar de kennis van die menswetenschap ligt in ervaring en waarneming. Onderzoek dient te gebeuren door middel van zorgvuldige, exacte experimenten, want alleen daardoor kan men uiteindelijk te weten komen welke oorzaken aan de basis liggen van ons gedrag. Hij stelt dat de mens twee verschillende soorten voorstellingen kent: indrukken en ideeën. Indrukken zijn volgens Hume sensaties, passies en gevoelens, in hun “eerste verschijning aan de ziel”. Ideeën zijn hiervan afgeleid en zijn allesbehalve wat de zintuigen waarnemen en wat men bij dit waarnemen voelt. Hume gebruikt deze begrippen om een campagne tegen de klassieke metafysica te voeren. 9. Kant – dr. Cees Leijenhorst De invloed van Kant op de terreinen van filosofie, ethiek, theologie, strafrecht, volkenrecht en esthetiek werkt door tot op de dag van vandaag, en zijn filosofie is nog steeds actueel. In 1781 verscheen zijn Kritik der reinen Vernunft. Dit jaartal markeert het onderscheid tussen zijn voorkritische periode en zijn kritische periode. Zijn voorkritische periode staat in het teken van de rationalistische denkwijze van de Verlichting. Kant twijfelt echter over de mogelijkheid van het bestaan van een rationalistische metafysica en zijn kritische periode kenmerkt zich daarom door een zoektocht naar de grenzen van de menselijke kennis. Onder ‘rede’ verstaat hij het vermogen om de zintuiglijke werkelijkheid te ordenen. De ‘rede’ als het vermogen om (moreel) te willen, behandelt Kant in Kritik der praktischen Vernunft. In Kritik der Urteilskraft behandelt hij de ‘rede’ als het reflecterende oordeelsvermogen.

10. De rechten van de mens – dr. Karin van Leeuwen Met de opkomst van het individualisme in de renaissance veranderde de houding ten opzichte van vorst en God. Stonden in de middeleeuwen verplichtingen en gehoorzaamheid voorop, nu kwam het individu centraal te staan. De Engelse rechtsfilosoof John Locke stelde dat het gezag van de overheid afhankelijk was van een contract tussen volk en regering. Vorsten konden niet willekeurig regeren, maar moesten aan hun burgers zekere rechten garanderen. Aan het einde van de 18e eeuw hadden deze nieuwe ideeën ook politieke gevolgen. De Verenigde Staten riepen zichzelf in 1776 tot republiek uit, en in de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring werd voor het eerst gesteld dat iedereen gelijk is voor de wet. De Franse Revolutie van 1789 leidde tot de eerste mensenrechtenverklaring. De rechten van de mens en van de burger omvatten alle rechten waarop een individu aanspraak kan maken (bijvoorbeeld recht op vrije meningsuiting).

Docenten Leen Dresen, MSc MA is zelfstandig onderzoeker en docent, zij is gespecialiseerd in de cultuurhistorie van natuurstudie en natuurbeleving. Dr. Tim Houwen studeerde politicologie en filosofie aan de Radboud Universiteit (RU) te Nijmegen en schreef een proefschrift over populisme. Thans is hij studievoorlichter en docent filosofie. Drs. Joost Langeveld was als docent werkzaam aan de opleiding Algemene Cultuur-wetenschappen van de RU. Als organist is hij verbonden aan de Grote of Sint-Stevenskerk te Nijmegen. Dr. Karin van Leeuwen is docent moderne Europese geschiedenis bij de opleiding Europese Studies van de Universiteit van Amsterdam. Haar onderzoek richt zich onder meer op de geschiedenis van het Europese recht. Dr. Cees Leijenhorst is universitair hoofddocent geschiedenis van de wijsbegeerte aan de RU. Prof. dr. Eric Moormann is gespecialiseerd in klassieke archeologie en is hoogleraar bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur van de RU. Dr. Jacques de Vroomen was tot aan zijn pensioen als docent theaterwetenschap werkzaam aan de RU.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/06

Filosofie, deel IV Inleiding in de vroegchristelijke en middeleeuwse filosofie, deel 2

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Nico Dieteren woensdag 10.45 – 12.30 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 12 april 1 maart € 343,-

Inhoud

Onderwijsvorm

Tijdens dit voorjaarssemester wordt met name aandacht geschonken aan de filosofie van Thomas van Aquino (1225 – 1274) en Meister Eckhart (1260 – 1327). Wat het denken van Thomas van Aquino betreft, zullen de colleges vooral in het teken staan van de vraag naar de waarheid. Aan de hand van een bespreking van de Quastiones Disputatae De Veritate wordt geprobeerd een eerste inzicht te verwerven in de beroemde definitie van waarheid als adaequatio rei et intellectus (de gelijkwording van ding en verstand). Duidelijk moet worden dat Thomas van Aquino met deze definitie kritiek levert op de waarheidsbegrippen van denkers als Augustinus en Anselmus, die het vorige semester uitvoerig zijn besproken. Behalve aan de vraag naar de waarheid zal eveneens aandacht worden besteed aan de thomistische godsbewijzen. Ook in dit geval zal de weg die Thomas van Aquino gaat, worden afgezet tegen de weg van Augustinus en Anselmus. Deze inleiding in de middeleeuwse wijsbegeerte zal dan worden afgesloten met enkele colleges over het mystieke denken van Meister Eckhart. Daarbij zal onder andere aandacht worden geschonken aan het belangrijke onderscheid tussen god en godheid. Verder wordt ingegaan op belangrijke begrippen als ‘Abgeschiedenheit’ en ‘Gelassenheit’, die duiden op een menselijke inzet of houding.

Hoorcollege.

Opzet De cursus bestaat uit tien hoorcolleges waarin de volgende thema’s worden besproken: • Thomas en de vraag naar de waarheid; • het mystieke denken van Meister Eckhart. Onder voorbehoud komen ook de volgende vraagstukken aan de orde: • de verhouding van geloof, rede, theologie en filosofie binnen het denken van Thomas van Aquino; • Thomas’ uiteenzetting met de metafysica van Aristoteles.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Literatuur Bij aanvang van het eerste college wordt een reader met teksten uitgedeeld. Verder verwijzen we naar enkele inleidende studies: L.M. de Rijk: Middeleeuwse Wijsbegeerte, Traditie en Vernieuwing. A’dam/Assen 1977 (en later); J. R. Weinberg: A short History of Medieval Philosophy. Princeton 1964 (en later); J. Decorte: Waarheid als Weg. Kampen 1992; R. Rubenstein: Kinderen van Aristoteles. Hoe christenen, moslims en joden verlichting brachten in de donkere Middeleeuwen. Amsterdam/Antwerpen 2004.

Docent Drs. Nico Dieteren verzorgt, na afronding van de studies Nederlandse taal- en letterkunde en filosofie, sinds vele jaren cursussen voor diverse HOVO-instellingen. Op dit moment werkt hij aan een proefschrift over Heidegger en Agamben.

LEERGANG 17/07

Nederlandse architectuur, deel II Renaissance en barok

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Joris van Sleeuwen woensdag 10.45 – 12.30 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

Inhoud

Opzet

De eerste twee decennia van de zestiende eeuw worden aangeduid als het begin van de nieuwe tijd. Voor de architectuur wordt deze verandering gekenmerkt door een verschuiving in de groep van opdrachtgevers en door meer aandacht voor een ander soort gebouwen dan gebruikelijk was in de middeleeuwen. De internationale contacten van de adel met onder andere Italië en het groeiende belang van welvarende steden doen zich hier gelden. Deze veranderingen laten hun sporen na in de architectuur.

•

De dominantie van de kerkelijke architectuur in de middeleeuwen raakt op de achtergrond en maakt plaats voor een steeds groter aantal vorstelijke residenties en burgerlijke gebouwen. Het paleis wordt als de meest prestigieuze bouwopgave beschouwd en heeft daarom invloed op alle gebouwentypen. Een nieuw element is de grote aandacht voor de architectuurtheorie. In oorspronkelijk Italiaanse architectuurtraktaten wordt het ideaal geschetst van een architectuur gebaseerd op klassieke snit. De bijdrage van kunstenaars die afkomstig zijn van buiten het bouwvak, stuurt de vormgeving verder in de richting van de klassieke oudheid. De leidende rol van deze kunstenaars verandert de hele organisatie van het bouwbedrijf, en de middeleeuwse, strak georganiseerde bouwloodsen verliezen hun monopolie aan stedelijke bouwbedrijven en particuliere aannemers.

25 januari 12 april 15 februari en 1 maart € 343,-

vroege renaissance (1525 – 1565) maniërisme (1565 – 1630) • classicisme (1630 – 1700) • Lodewijkstijlen (achttiende eeuw) •

Onderwijsvorm Hoorcolleges met ruimte voor het stellen van vragen.

Literatuur De reader wordt voor aanvang van de eerste bijeenkomst uitgereikt.

Docent Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. In 1983 behaalde hij zijn doctoraal geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Sinds 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij lezingen en kunstreizen.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/08

Kunstgeschiedenis van de Lage Landen, deel V Eerste helft 20e eeuw

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Joris van Sleeuwen woensdag 13.45 – 15.30 uur 10

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

25 januari 12 april 15 februari en 1 maart € 343,-

Bij aanvang van de twintigste eeuw leverden verschillende kunstenaars uit de Lage Landen een specifieke bijdrage aan de internationale ontwikkelingen. Telkens opnieuw blijken de interessantste artistieke ontwikkelingen het resultaat te zijn van contacten met buitenlandse ideeën en vormen, die vervolgens tot eigen varianten werden getransformeerd.

Abstractie • futurisme (Schmalzigaug) • spiritualiteit (Lauweriks, Bendien, de Winter, Plasschaert, van Heemskerck) • De Stijl (Mondriaan, Van Doesburg, Van der Leck, Huszar, Domela, Van Tongerloo, Peeters)

De geschiedenis van geslaagde assimilaties en transformaties van internationale tendensen is evenwel niet de enige verhaallijn. Een aantal artistieke hoogtepunten in de jaren twintig en dertig hadden – op het eerste gezicht althans – weinig van doen met de internationale avant-garde en lijken veeleer aan te sluiten op lang bestaande, plaatselijke tradities.

Nieuw Realisme • neo-realisme (Hynckes, Ket, Schumacher, Ch. Toorop) • magisch realisme (Willink, Koch) • surrealisme in België (Magritte, Delvaux) en Nederland (Moesman) • vrije sculptuur (Rädecker, Wezelaar, Polet) • bouwbeeldhouwkunst (Zijl, Mendes da Costa, Krop)

Zo is het dus in een overzicht van de beeldende kunst in de eerste helft van de twintigste eeuw telkens van belang om in ogenschouw te nemen welke kennis over de internationale ontwikkelingen de kunstenaars bereikte en hoe individuele kunstenaars zich hiervan juist weer los wisten te maken. In deze cursus wordt regelmatig ingegaan op de contacten met en visies op de internationale kunstontwikkelingen. Bijzondere aandacht is er voor de kunstenaars die zich het meest onomstreden een eigen plaats in de internationale kunstgeschiedenis verwierven. Voor Nederland is dat Piet Mondriaan, voor België René Magritte.

Opzet Expressionisme • fauvisme (Van Dongen, De Vlaminck, Wouters) • luminisme (Sluijters, Gestel, Mondriaan) • Vlaams expressionisme (Permeke, De Smet, Van den Berghe) • Brussel (Tytgat, Brusselmans) • De Ploeg in Groningen (Wiegers, Werkman)

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Onderwijsvorm Hoorcolleges met ruimte voor het stellen van vragen.

Literatuur De reader wordt voor aanvang van de eerste bijeenkomst uitgereikt.

LEERGANG 17/09

Europese geschiedenis van de oudheid tot nu, deel II

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Feico Houweling donderdag 13.45 – 15.30 uur 10

In de vroege middeleeuwen werd er niet gesproken over ‘Europa’. West-Europa heette het ‘Avondland’, daar waar de zon ondergaat. In de Oriënt, waar de zon opgaat, heerste Byzantium. De gevolgen van deze tweedeling, die haar oorsprong vindt in de Romeinse tijd, zijn tot op heden zichtbaar. Daarom besteden we niet alleen aandacht aan het westen, maar ook aan Midden- en Oost-Europa, bijvoorbeeld aan Moskou dat zichzelf zag als ‘het derde Rome’.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

Opzet • • • • • • • •

Inhoud

•

Nadat in 476 de laatste keizer in Rome wordt afgezet, ziet het er somber uit voor West-Europa. Het gebied dreigt ofwel terug te vallen naar het tijdperk van de stammen ofwel in handen te vallen van Byzantium. De Franken steken daar een stokje voor. Eeuwenlang zullen zij het westen domineren. In het jaar 800 is er zelfs een nieuwe keizer, Karel de Grote. Hij was een oorlogszuchtig en dominant heerser, maar hij schiep ook een nieuwe eenheid.

•

Tijdens de Investituurstrijd weet de kerk van Rome de keizer nog af te troeven, maar in de eeuwen daarna moet de paus terrein prijsgeven aan de wereldlijke vorsten. Er is de laatste tijd steeds meer wetenschappelijke belangstelling voor deze periode rond de elfde en twaalfde eeuw, waarin Europa schoorvoetend vorm begint te krijgen. In het oosten blijft, na de val van de laatste keizer van Rome, het Byzantijnse Rijk nog duizend jaar lang bestaan. Het ene na het andere Slavische volk bekeert zich tot het christendom en een belangrijk deel daarvan kiest voor de Byzantijnse rite. Dat leidt tot culturele verschillen die tot op heden zichtbaar zijn en ook in de politiek tot uitdrukking komen. Tal van staten, zoals Polen, Bohemen en Hongarije, slaan een eigen weg in. Rusland gaat zichzelf zien als de opvolger van het Byzantijnse Rijk.

2 februari 13 april 2 maart € 328,-

de eerste keizers van het (Heilig) Roomse Rijk de Pausrevolutie (Investituurstrijd); het feodalisme Italiaanse stadstaten en de vroege renaissance Byzantium, de kruistochten het Heilig Roomse Rijk eenwording van Frankrijk Engeland in de middeleeuwen de Lage Landen als economisch centrum Scandinavië Rusland, Midden- en Oost-Europa

Onderwijsvorm Hoorcollege met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

Aanbevolen literatuur Tom Holland. Millennium, The End of the World and the Forging of Christendom. London: Little, Brown Book Group, 2008. (In het Nederlands vertaald: De gang naar Canossa, De westerse revolutie rond het jaar 1000. Amsterdam: Antheneum - Polak & Van Gennep. Alleen als e-book en antiquarisch verkrijgbaar).

Docent Drs. Feico Houweling studeerde eigentijdse geschiedenis/ scandinavistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen en is werkzaam als schrijver, verteller van geschiedenis en journalist. Hij is verbonden aan diverse HOVO-instellingen in Nederland.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

LEERGANG 17/10

De bètacanon. Een selectie uit natuurwetenschappelijke hoogtepunten, deel III Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten

rof. dr. Bram Achterberg, dr. Ger Bongaerts, dr. René de Gelder, prof. dr. Heleen de Hoop, prof. dr. Klaas Landsman, p prof. dr. Lettie Lubsen, Wout Moerman, prof. dr. Theo Rasing, prof. dr. Peter Spreij donderdag Aanvang 26 januari 10.45 – 12.30 uur Laatste 6 april 10 Onderbreking 2 maart Kosten € 338,-

Inhoud 1. Ontstaan en ontwikkeling van het heelal – prof. dr. Bram Achterberg De laatste decennia is er enorme vooruitgang geboekt in ons begrip van ontstaan en ontwikkeling van het heelal, zodanig dat men nu van ‘precisie-kosmologie’ spreekt. Tegelijkertijd werd duidelijk dat de ons bekende gewone materie maar een kleine component van het heelal vormt: dat wordt gedomineerd door donkere energie en donkere materie. Dit college bespreekt onze huidige kennis van de kosmologie. 2. Isaac Newton (1642 – 1727) – prof. dr. Klaas Landsman Newton was de grootste geleerde ooit, tenminste wat de exacte vakken betreft; de moderne wetenschap begon feitelijk met hem. Zijn belangrijkste bijdragen waren aan de natuur- en wiskunde, maar hij was ook een volleerd instrumentmaker, filosoof, theoloog, en alchemist. In de wiskunde was hij de grondlegger van de integraal- en differentiaalrekening. Als fysicus formuleerde hij de wetten van de klassieke mechanica en de universele gravitatiewet. Deze combinatie paste hij toe op het zonnestelsel, waardoor hij bijvoorbeeld de (empirische) wetten van Kepler kon afleiden. Tevens leverde hij belangrijke bijdragen aan de optica. Hij bedreef zowel de experimentele als de theoretische natuurkunde op het allerhoogste niveau. We gaan ook in op de excentrieke persoonlijkheid van dit spreekwoordelijke genie. 3. Albert Einstein (1879 – 1955) – prof. dr. Klaas Landsman Einstein was tenminste binnen de natuurkunde de opvolger van Newton en geldt als de belangrijkste geleerde van de twintigste eeuw. Hij was een van de wegbereiders (en later critici) van de kwantummechanica, maar unieker was zijn rol als grondlegger van zowel de speciale als de algemene relativiteitstheorie. Beide geven nieuw inzicht in ruimte en tijd, de tweede tevens in de zwaartekracht. Hiermee formuleerde hij de huidige theoretische basis voor de kosmologie, waarmee bijvoorbeeld de oerknal,

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

zwarte gaten, en de recent ontdekte gravitatiegolven begrepen kunnen worden. Ook in dit college gaan we niet voorbij aan het karakter en de werkwijze van de wetenschapper. 4. De atoombom – Wout Moerman Hoe is het met de beroemde formule E=mc² te verklaren dat een explosie van 64 kilo uranium overeenkomt met die van 15.000.000 kilo TNT? Hoeveel mensen komen bij zo’n explosie om door de explosie zelf en hoeveel door de straling? Hoe is het dan met de gezondheid van de overlevenden gesteld? En hoe is dit te vergelijken met bijvoorbeeld Fukushima? Dit zijn vragen die tijdens het college aan bod komen. 5. Leve taal! – prof. dr. Helen de Hoop Lange tijd is gedacht dat de betekenis van een zin tot stand komt als een eenvoudige optelsom van de betekenis van de woorden plus de structuur van de zin. Dat lijkt zó eenvoudig dat een computer het zou moeten kunnen. Maar zo eenvoudig is het niet en computers kunnen het nog steeds niet. Een computer weet niet zomaar dat ‘Piet’ het voor de hand liggende onderwerp is in de zin ‘Piet heeft Jan in de kelder verstopt’, terwijl ‘Jan’ dat is in de vergelijkbare zin ‘Het lijk heeft Jan in de kelder verstopt’. De invloed van ‘levendheid’ op (het ontstaan van) grammatica en op de interpretatie en productie van zinnen staat centraal in dit college, waarbij uiteenlopende talen de revue passeren. 6. Het Periodiek Systeem – dr. René de Gelder Voor het opstellen van het Periodiek Systeem der Elementen in 1869 had Dmitri Mendelejev geen kwantummechanica nodig. Hij ontwikkelde deze tabel, naar verluidt na een nachtelijke ingeving, op basis van de chemische eigenschappen van de elementen en vond een verrassende periodiciteit. Er zaten weliswaar een aantal gaten in zijn tabel maar deze zijn later opgevuld door de ontdekkingen van de ontbrekende elementen, precies zoals Mendelejev had voorspeld. De verklaring van de opvallende periodiciteit in de reeks van de elementen is

één van de grote successen van de kwantumtheorie. Vanuit het systeem van golffuncties en kwantumgetallen ontvouwt zich het periodiek systeem en kunnen allerlei eigenschappen van de elementen terugvertaald worden naar de specifieke elektronenstructuur van de elementen. 7. Levensduur – prof. dr. Lettie Lubsen Volgens de evolutietheorie wordt de levensduur bepaald door de verdeling van de beperkte voedingsmiddelen tussen voortplanting en onderhoud van het lichaam. Snelle voortplanting, gunstig in een gevaarlijke omgeving, betekent meer “verwaarlozing” van het lichaam, dus korte levensduur, terwijl langzame voortplanting het tegenovergestelde effect heeft. De dood zou het gevolg zijn van externe factoren. Met het creëren van een beschermde leefomgeving lijkt de mens zich te onttrekken aan dit evolutionaire scenario. Toch veroudert ook een mens: het schadeherstel van cellen blijkt onvoldoende. Levensstijl kan celschade beperken maar of daarmee ook de menselijke levensduur langer wordt dan het geschatte maximum van 125-135 jaar is de vraag. 8. Micro-organisme – dr. Ger Bongaerts Micro-organismen zijn heel kleine, vrij levende organismen, die bestaan uit één enkele cel. Los van andere cellen voeren ze allerlei levensprocessen uit. Tot deze groep behoren ook de virussen, die niet meer gedefinieerd kunnen worden als cellen, en die een tussenvorm zijn tussen levende en niet-levende stof. Dit college beoogt een goed beeld te geven van de “onzichtbare” microwereld. 9. De annuïteitenhypotheek – prof. dr. Peter Spreij Geld is het smeermiddel van de economie en financiële planning is in dat kader essentieel. In dit college belichten we een paar voorbeelden waarin wiskundige methoden centraal staan. In het bijzonder kijken we naar een annuïteitenhypotheek en beantwoorden we de vraag hoe je uitgaande van het te lenen bedrag voor de aanschaf van een huis, het jaarlijkse rentepercentage en de termijn van de hypotheek het vaste maandbedrag kunt uitrekenen. Wiskundige sleutelwoorden die hierbij een rol spelen zijn (grote) stelsels lineaire vergelijkingen en recurrente betrekkingen. 10. De transistor – prof. dr. Theo Rasing De transistor is een klein maar essentieel element van de moderne elektronica. Het is bij uitstek een voorbeeld van hoe een fundamentele ontdekking tot niet meer weg te denken toepassingen kan leiden zoals computers en “smartphones” maar ook tot sensoren die het leven veiliger en gezonder kunnen maken. Loopt de “wet van Moore” echt op zijn eind?

Onderwijsvorm Hoorcolleges met PowerPoint-presentaties.

Literatuur Robbert Dijkgraaf, Louise Fresco, Tjerk Gualthérie van Weezel en Martijn van Calmthout (red.), De Bètacanon. Wat iedereen moet weten van de natuurwetenschappen, De Volkskrant, Meulenhoff, 2008. De inhoud van de colleges is niet geheel overeenkomstig met de inhoud van de afzonderlijke hoofdstukken uit het boek. Het boek is alleen tweedehands verkrijgbaar. De desbetreffende hoofdstukken worden vooraf aan het college uitgereikt.

Docenten Prof. dr. Bram Achterberg is hoorleraar Theoretische Astrodeeltjesfysica aan de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica (FNWI) bij de afdeling Astrophysics aan de Radboud Universiteit (RU). Dr. Ger Bongaerts is biochemicus/microbioloog aan het Laboratorium Kinderinfectiologie van het Radboudumc en heeft zich vooral gespecialiseerd in de functionele fysiologie van diverse microorganismen, zoals virussen, bacteriën, gisten en schimmels in de hun omringende wereld, met name het menselijk lichaam. Dr. René de Gelder is universiteit docent bij de afdeling Solid State Chemistry aan de RU waar hij onder andere het periodiek systeem onderwijst. Prof. dr. Helen de Hoop is hoogleraar Theoretische Taalwetenschap aan de RU. Zij houdt zich bezig met de relatie tussen syntaxis en semantiek en onderzoekt de universaliteit en de reikwijdte van de variatie in talen. Tevens is ze verbonden aan het Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour. Prof. dr. Klaas Landsman is hoogleraar mathematische fysica aan de RU. Prof. dr. Lettie Lubsen is emeritus hoogleraar moleculaire biologie aan de RU. Ze deed jarenlang onderzoek naar het gebruik van erfelijke informatie bij zoogdieren. Wout Moerman is stralingsbeschermingsdeskundige bij de Arbo & Milieudienst van het Radboudumc en de RU, hij coördineert en doceert stralingsonderwijs. Prof. dr. Theo Rasing is directeur van het Institute for Molecules and Materials en hoogleraar Spectroscopy of Solids and Interfaces (RU). Prof. dr. Peter Spreij is universitair hoofddocent bij het Korteweg-de Vries Instituut (Universiteit van Amsterdam). Sinds 2015 is hij bijzonder hoogleraar financiële wiskunde bij FNWI aan de RU.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/11

Literatuur en filosofie Filosofische lezingen van hedendaagse Nederlandstalige literatuur

drs. Annemarie Ketting maandag 13.45 – 15.30 uur

Docent Dag Tijd

Wat zijn de raakvlakken en verschillen tussen literatuur en filosofie? Zetten romans aan tot filosofische beschouwingen? Wat leert literatuur ons over ‘het goede leven’? Kunnen we de plot van een roman vergelijken met de zin van het leven?

Bijeenkomsten Data Kosten

Opzet en literatuur • • • •

Na een inleidend college over het verschil en de raakvlakken tussen literatuur en filosofie, wordt in deze cursus ingezoomd op filosofische lezingen van hedendaagse Nederlandse en Vlaamse romans. Vanuit filosofische thema’s als existentie, levenskunst, liefde en contingentie worden deze boeken besproken.

Inhoud In het eerste college wordt ingegaan op de relatie tussen literatuur en filosofie: wat zijn de raakvlakken en wat zijn de verschillen? Draagt lezing van romans bij aan besef van goed en kwaad? Wat voegt filosofie toe aan een interpretatie van een literair werk? Daarna staat in elk college één recent literair werk centraal waarbij we onder andere uitgaan van de vragen: welke filosofische thema’s komen aan bod? Wat zegt dit boek over het leiden van een ‘goed’ leven? Zijn deze romans afspiegelingen van de tijd waarin we leven en wat betekent dat voor het singuliere bestaan van de lezer? Filosofen als Sartre, Kierkegaard, Heidegger, Nussbaum en Deleuze passeren in deze reeks de revue, en bieden ons sleutels tot een filosofische lezing van de romans.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

6 23 januari, 6 en 20 februari, 6 en 20 maart, 3 april € 225,-

• •

Inleiding literatuur & filosofie Annelies Verbeke – Dertig dagen (2015) Walter van der Berg – Schuld (2016) Anton Valens – Het boek ont (2012) Connie Palmen – Jij zegt het (2015) Jan van Loy – Alfa Amerika (2005)

Onderwijsvorm De reeks bestaat uit zes interactieve hoorcolleges die om de week plaatsvinden. Tijdens ieder college is er ruimte voor discussie omtrent interpretatie en theorie. Cursisten zijn zelf verantwoordelijk voor de aanschaf of het lenen van de boeken. Relevante, filosofische teksten worden uitgedeeld tijdens de colleges.

Docent Drs. Annemarie Ketting is werkzaam als docent filosofie en schrijfvaardigheid op de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Voorheen werkte zij als redacteur voor onder andere Poetry International in Rotterdam. Annemarie studeerde Nederlands en filosofie en behaalde haar master in de literatuurwetenschap.

CURSUS 17/12

Kosmologie

Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten Aanvang

prof. dr. Frank Verbunt (coördinator), e.a. maandag 13.45 – 15.30 uur 6 30 januari

Laatste Onderbreking Kosten

13 maart 27 februari € 229,-

Al enkele tientallen jaren vindt er een grote vooruitgang plaats omtrent het begrip van ontstaan en ontwikkeling van het heelal, zodanig dat men nu van ‘precisie-kosmologie’ spreekt. Tegelijkertijd met deze snel groeiende inzichten, werd duidelijk dat de ons bekende gewone materie slechts een kleine component van het heelal vormt. Het heelal wordt namelijk gedomineerd door donkere energie en donkere materie.

Inhoud In een inleidend college staat ten eerste de historische ontwikkeling van de kosmologie centraal. Daarna komen de moderne methoden om afstanden te meten aan bod. Het volgende college betreft de sterrenkundige waarnemingen die de basis van de moderne kosmologie vormen. Daarna volgen het verband met de Algemene Relativiteitstheorie, de kernfusies in het vroege heelal, de bijdragen van donkere materie en donkere energie aan de vorming van structuren in het heelal, en de (nabije) toekomst van de kosmologie.

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Literatuur U ontvangt tijdens of na de colleges materiaal van de verschillende docenten. Het is aan de docent of hij materiaal beschikbaar stelt.

Docenten Alle docenten zijn werkzaam bij de afdeling Sterrenkunde van de Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica aan de Radboud Universiteit.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/13

Het Derde Rijk 1933 – 1945 Bedrijfsongeval of onvermijdelijke fase in de Duitse geschiedenis?

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Max Andela dinsdag 10.45 – 12.30 uur 6

De Duitse nederlaag aan het einde van de Eerste Wereldoorlog en de vlucht van keizer Wilhelm II naar het neutrale Nederland betekende het einde van het Duitse Keizerrijk, ook bekend als het Tweede Rijk. De Republiek van Weimar die hierna ontstond, bleek niet opgewassen tegen de onderlinge verdeeldheid in de samenleving, de economische wereldcrisis en de heersende onvrede over het ‘Diktat’ van Versailles.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 14 maart 28 februari € 234,-

Was deze dictatoriale episode een onverklaarbaar bedrijfsongeval, dat ook elders had kunnen plaatsvinden of paste het in de natuurlijke ontwikkeling van de Duitse geschiedenis? Deze vraag houdt generaties historici bezig zowel in Duitsland als daarbuiten.

Onderwijsvorm Hoorcollege met ruimte voor vragen en discussie.

Inhoud Begin 1933 grepen de nazi’s de macht en stichtten zo het Derde Rijk. Een Nieuwe Orde en een ‘Duizendjarig’ Rijk. Het zou uiteindelijk twaalf jaar stand houden. ‘Deutschland Erwache!’ was het parool, en inderdaad ontwaakte Duitsland in een boze droom en het zou heel Europa meeslepen in dezelfde nachtmerrie. Toch ademde de eerste periode vooral optimisme. Economisch ging het vooruit, de werkloosheid daalde en er werd volop geïnvesteerd in grote infrastructurele projecten en de snel expanderende wapenindustrie schiep banen en welvaart. Vanuit het buitenland was er belangstelling, soms ook bewondering voor dit experiment en de voortvarendheid waarmee de nieuwe machthebbers te werk gingen. Het is nog steeds onvoorstelbaar hoe snel en grondig de gehele Duitse samenleving zich liet nazificeren. En het is minstens zo onvoorstelbaar hoe snel de massa er na de verloren oorlog weer afstand van nam. In het hele land was geen nazi meer te vinden, en die Hitler dat was toch niet eens een Duitser maar een Oostenrijker. De democratische West-Duitse Bondsrepubliek gold als de opvolger van de Republiek van Weimar en de grote worsteling met de periode 1933 – 1945 begon.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Literatuur Bij aanvang van de cursus ontvangt u een reader.

Docent Drs. Max Andela studeerde nieuwste geschiedenis en MiddenOosten studies aan de Radboud Universiteit (RU). Sindsdien is hij actief in de (televisie-) journalistiek, zowel voor de publieke omroep als voor particuliere opdrachtgevers. Max Andela doceert eveneens aan de Honours Academy van de RU en bij HOVO Utrecht.

CURSUS 17/14

Het geheugen Over de werking en waarom het soms faalt (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Paul Eling dinsdag 10.45 – 12.30 uur 6

Een mens maakt wat mee! En al die ervaringen worden opgeslagen in ‘het geheugen’. We leren een moedertaal en hoe we ons moeten gedragen. We onthouden gebeurtenissen, vergaren allerlei kennis en leren allerlei vaardigheden zoals sporten. Maar het geheugen werkt niet feilloos, minder goed bij het ouder worden en zelfs slecht bij allerlei hersenaandoeningen. Hoe komt dat?

Inhoud Onlangs kwam de stelling ‘Wij zijn ons brein’ uitgebreid in het nieuws. Veel mensen zien zichzelf niet als 1500 gram hersenweefsel. Men zou ook kunnen zeggen: wij zijn ons geheugen! Vanaf de geboorte maken we van alles mee en die ervaringen worden opgeslagen in het geheugen. Die ervaringen vormen ons tot de mens die we zijn. Zo bezien is ons geheugen dus een cruciaal ‘onderdeel’, waar we meestal pas bij stilstaan als het niet goed functioneert.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 14 maart 28 februari € 229,-

het geheugen. Aan het eind van de cursus wordt slechts kort ingegaan op de zeer beperkte mogelijkheden om het geheugen te oefenen, trainen, wanneer het ons in de steek laat.

Opzet De volgende thema’s komen aan de orde: • de verschillende vormen van leren en onthouden, de basale geheugenprocessen en –mechanismen; • koppeling van deze processen aan hersenstructuren; • de verschillende manieren waarop het geheugen ons in de steek kan laten; wat is vergeten nu precies?; • de ontwikkeling van het geheugen in de hele levensloop en de geheugenproblemen die kunnen optreden bij hersenaandoeningen; • verschillende methodes, behandelingen om iets te doen aan geheugenproblemen.

Onderwijsvorm In deze cursus komen allerlei aspecten van het geheugen aan bod. We leren op verschillende manieren: het opslaan van de dagelijkse gebeurtenissen lijkt anders te verlopen dan het aanleren van een vaardigheid. Emotie speelt ook een rol. De werking van het geheugen verandert met de leeftijd: op heel jonge leeftijd lijkt het anders te functioneren dan op volwassen leeftijd en naarmate we ouder worden, lijkt het bij sommigen ook steeds slechter te functioneren. Hersenaandoeningen zoals een hersenschudding, infarct of dementie beïnvloeden de werking van het geheugen. Ook bij psychiatrische verschijnselen is de werking van het geheugen veranderd, aangetast. Soms werkt ‘het geheugen’ in zijn algemeenheid minder goed, maar soms zijn er heel specifieke uitvalsverschijnselen, zoals het niet meer herkennen van gezichten. Al die verschijnselen zeggen ons iets over hoe ons geheugen functioneert. Het laat ook iets zien van de rol van bepaalde gebieden van de hersenen die hierbij betrokken zijn. Maar de nadruk in deze cursus ligt toch vooral op de psychologie van

Hoorcolleges.

Literatuur Geadviseerd wordt om het boek Wat elke professional over het geheugen moet weten (Paul Eling, uitgegeven in 2014 bij BSL in Houten) te bestuderen. Het geeft een kort, puntsgewijs overzicht van de vele aspecten en onderwerpen die van belang zijn voor ‘het geheugen’. Verder wordt de PowerPointpresentatie van elk college ter beschikking gesteld.

Docent Dr. Paul Eling studeerde cognitieve psychologie in Nijmegen, specialiseerde zich in de effecten van hersenaandoeningen op cognitieve processen en is werkzaam als universitair hoofddocent op dit gebied aan de Radboud Universiteit. Hij heeft ondermeer als auteur en redacteur bijdragen geleverd aan Nederlandstalige handboeken op het gebied van de neuropsychologie en cognitieve neuropsychiatrie.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/15

Fundamentalisme, moderniteit en monotheïsme

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Marc De Kesel dinsdag 10.45 – 12.30 uur 6

De wortels van het moslimfundamentisme dat onze planeet zo teistert, liggen zowel in het monotheïsme als in de moderniteit. Wat is echter de kern van het monotheïsme? Op welke wijze heeft moderniteit met fundamentalisme te maken? De cursus plaatst beide vragen in een nieuw daglicht en komt tot verassende – ook verassend positieve – conclusies.

Inhoud In monotheïstische religies als christendom en islam staat niet zozeer het geloof, maar een kritiek op het geloof centraal. En fundamentalisme is geen archaïsch religieuze reactie tegen onze moderniteit, maar een door en door modern symptoom. Deze twee provocatieve stellingen zal Marc De Kesel in zijn cursus even uitvoerig als nauwgezet toelichten. De profeten uit de drie monotheïstische godsdiensten – jodendom, christendom en islam – keren zich tegen de ‘gelovige’ mensen die zich te snel tot iets transcendents bekennen en zich te gretig in de veiligheid van een vaste Waarheid nestelen. Hun kritische vuurwerk mikt op de typisch menselijke neiging om de eigen wensen voor werkelijkheid te houden en zich in comfortabel godsgeloof te nestelen. Deze neiging om zich met de mantel der Waarheid te bekleden, is onze moderniteit verre van vreemd. Het fundamentalisme is daar slechts een extreme uiting van. Hoog tijd om, juist vanuit de monotheïstische tradities, onze moderne verhouding tot de Waarheid opnieuw onder de loep te nemen en grondig te bevragen. Het is als kritische cultuur dat het monotheïsme een essentiële taak te vervullen heeft in onze moderniteit.

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

7 maart 11 april geen € 219,-

Aanbevolen literatuur Marc De Kesel, Goden breken: essays over monotheïsme, Amsterdam: Boom, 2010. Marc De Kesel, Niets dan liefde: Het vileine wonder van de gift, Amsterdam, Sjibbolet, 2012.

Docent Dr. Marc De Kesel is wetenschappelijk secretaris en senior onderzoeker aan het Titus Brandsma Insituut, Radboud Universiteit, Nijmegen. Vanuit filosofisch perspectief doet hij aan onderzoek in domeinen als religietheorie, mystiek & moderniteit, mystiek & moderne kunst, holocaustreceptie, lacaniaanse theorie en kunst- & cultuurkritiek. Naast bovengenoemde boeken publiceerde hij onder meer: Eros & Ethics. Reading Lacan’s Seminar VII (Albany NY: SUNY Press, 2009); Auschwitz mon amour: Over Shoah, fictie en liefde (Amsterdam: Boom 2012); Žižek (Amsterdam: Boom, 2012).

CURSUS 17/16

Geschiedenis van de natuurwetenschappen Materie, leven en geest (uitgebreide herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Peter van Well dinsdag 13.15 – 15.30 uur 10

Al vanaf de Griekse oudheid zijn de aard van de materie, het leven en de menselijke geest belangrijke thema’s in de filosofie. Later zijn ook de natuurwetenschappen zich met deze onderwerpen gaan bezighouden, en met veel succes, zoals we in deze fundamentele en inleidende cursus over de basisbegrippen van de natuurwetenschappen zullen zien.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

• • • •

Inhoud De begrippen materie, leven en geest hebben in de natuurwetenschap een geheel nieuwe betekenis gekregen. Biologen verklaren het leven door het te herleiden tot materie, dus tot verklaringen op moleculair niveau. Levensprocessen verlopen volgens een strikt protocol, dat opgeslagen ligt in het DNA van onze chromosomen. Hersenwetenschappers proberen de geest te vangen in beschrijvingen van de activiteiten van zenuwcellen en de chemische processen hierin. Merkwaardig is dat het meest basale niveau, dat van de materie, steeds mysterieuzer is geworden (relativiteitstheorie, quantummechanica). In deze cursus is gekozen voor een historische benadering. De ideeënvorming van een aantal belangrijke thema’s wordt geschetst vanaf het prille begin met speciale aandacht voor recente ontwikkelingen. Het is het verhaal van een zoektocht naar inzicht in de fenomenen materie, leven en geest, uitmondend in een overzicht van de stand van de kennis op dit moment. Zo wordt de natuurwetenschap beschreven als een historisch proces, dat heeft geleid tot het huidige wereldbeeld.

Opzet Ruimte en tijd: Ptolemeus, Galilei, Newton, Einstein (speciale en algemene relativiteitstheorie). • Materie: van atomen tot elementaire deeltjes, quantummechanica. • Leven: celbouw, levensprocessen, stofwisseling, energie, biomoleculen, enzymwerking. • Genen: Mendel, chromosoomtheorie, DNA, genetische code. Hoe werken genen? •

• •

24 januari 4 april 28 februari € 377,-

Biotechnologie: de biotechnologische gereedschapskist, toepassingen nu en straks. Evolutie: Darwin, ontstaan van leven, evolutie bij planten, dieren en de mens. Milieu en klimaat: kringlopen, bodem, visserij, CO2 en het klimaatprobleem. Het brein 1: filosofen over de menselijke geest, hardware van de hersenen, technieken. Het brein 2: het brein in actie, zien, emoties, karakter, geheugen, leren, taal. De grenzen van onze kennis.

Onderwijsvorm Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen en discussie.

Literatuur De docent stelt na ieder college de PowerPoint-presentaties en samenvattingen digitaal beschikbaar. Daarnaast stelt hij via internet uitgebreid documentatiemateriaal beschikbaar (Nederlands- en Engelstalig), zodat elk onderwerp meer diepgaand kan worden bestudeerd, zowel op elementair als op wetenschappelijk niveau.

Docent Drs. Peter van Well studeerde biologie in Nijmegen en werkte daarna als onderzoeker in Tanzania (United Nations Lake Tanganyika Fisheries Project). Vervolgens werkte hij aan Oregon State University (USA) en doceerde hij aan HAS Den Bosch (Agrarisch HBO). Tevens was hij supervisor van onderzoekstages/afstudeeronderzoeken van (BSc/MSc) studenten.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/17

De mens, zijn oorsprong en zijn verwanten Een vergelijkend evolutionaire speurtocht

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten Excursie

prof. dr. Jan van Hooff dinsdag 13.45 – 15.30 uur 8 (inclusief excursie op 16 mei) dinsdag 16 mei 2017 Burgers’ Zoo, Arnhem college 10.30 – 12.30 uur; rondleiding 13.30 – 15.00

De horizon van de menselijke oorsprong is de laatste anderhalve eeuw opgeschoven van een zesduizend jaar tot meer dan het duizendvoudige, zo’n zeven miljoen jaar. Toen Darwin The Descent of Man schreef, waren er nog geen fossiele vondsten van voor- en vroegmensen bekend. Dat is nu wel anders. De evolutionaire stamboom van de mens wordt de laatste decennia steeds beter zichtbaar.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

24 januari 14 maart 28 februari € 295,- (inclusief excursie)

Onderwijsvorm Hoorcollege met geïllustreerd videomateriaal en ruime gelegenheid voor discussie en vragen. Naast hoorcolleges omvat deze cursus onder andere een schedelpracticum. Het laatste college vindt plaats in Burgers’ Zoo op 16 mei met aansluitend een demonstratie en uitleg bij de mensapen.

Literatuur Inhoud Met zeven miljard mensen zijn we de meest succesvolle grote zoogdierensoort. Van onze naaste verwant, de chimpansee, zijn er slechts 200.000. Naar deze en andere primatensoorten zijn de laatste jaren vele studies gedaan, over hun gedrag, sociale organisatie, oecologie, cognitieve en emotionele vermogens en – ja zeker – hun cultuur. Die studies dagen uit om de mens in dit vergelijkend evolutionaire perspectief te beschouwen. Pas dan springen de soortspecifieke eigengeaardheden van onze soort in het oog. Maar ook blijkt de kloof tussen de mens en zijn medeschepselen op het terrein van gedrag en psychologische structuur, die fundamenteel onoverbrugbaar scheen, steeds kleiner. In deze cursus komen aan de orde: onze herkomst, welke mensen vóórmensvormen zijn ons voorafgegaan? We maken - letterlijk tastbaar - kennis met de fossiele resten van onze verre voorouders, de schedel van de aapmens van Dubois, van de notenkrakermens van twee miljoen jaar geleden en van onze naaste neef onder de mensachtigen, de Neanderthaler. Wat was hun levenswijze (waarom viel Lucy drie miljoen jaar geleden uit die boom?) en sociale organisatie en – in vergelijking daarmee – die van de hominoïde primaten? Hoe zit het met hun kenvermogens, hun bewustzijn, hun “cultuur”?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

De docent geeft digitale samenvattingen van zijn presentaties en webadressen met lees- en illustratiemateriaal.

Docent Prof. dr. Jan van Hooff studeerde biologie in Utrecht en Oxford. Van 1980 tot 2001 was hij aan de Universiteit Utrecht verbonden als hoogleraar in de gedragsbiologie. Zijn onderzoeksinteresse gaat in het bijzonder uit naar de vergelijkende en evolutionaire aspecten van het sociale gedrag en de sociale organisatie van primaten. Zijn onderzoek betrof de socio-oecologie van primaten in veldwerkprojecten in Indonesië en de regulatie van sociale betrekkingen, bestudeerd in gevangenschapkolonies (onder andere in de wereldberoemde chimpanseekolonie van Burgers’ Zoo in Arnhem).

CURSUS 17/18

Michel Foucault Filosoferen als anders denken (uitgebreide herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

prof. dr. Machiel Karskens dinsdag 13.45 – 15.30 uur 8

De historicus en filosoof Michel Foucault (1926 – 1984) zorgde met elk van zijn boeken en overal waar hij optrad voor opschudding. In deze cursus bekijken we welke verandering hij in de filosofie teweeg heeft gebracht.

Inhoud Michel Foucault behoort tot de grootste Franse denkers van de twintigste eeuw. Na zijn kritiek op de filosofie van het vrije en zelfdenkende subject, op de vooruitgangsgeschiedenis van de wetenschap en op de macht van de moderne staat en samenleving zijn filosofie, geschiedwetenschap en de maatschappijwetenschappen nooit meer de oude geworden.

-Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 28 maart 28 februari € 288,-

Onderwijsvorm Hoorcollege met ruimte voor tekstbespreking en discussie.

Literatuur U krijgt een reader met fragmenten uit Foucaults boeken, colleges en artikelen. Aanbevolen literatuur: Machiel Karskens, Foucault, Profielen, Boom, Amsterdam 2012, ISBN 9789077598023.

Docent Prof. dr. Machiel Karskens is emeritus hoogleraar sociale en politieke wijsbegeerte aan de Radboud Universiteit.

Foucaults aanpak is kortweg te karakteriseren als ‘anders denken’. Hij leert ons anders denken over wetenschap, waarheid, macht en jezelf. Aan de hand van enkele hoofdstukken uit zijn boeken zullen we dat anders denken analyseren en ons afvragen wat het nu werkelijk veranderd heeft.

Opzet Na een korte inleiding bespreken we in de eerste twee bijeenkomsten Foucaults werk als historicus en filosoof van de menswetenschappen met speciale aandacht voor de geneeskunde. De derde bijeenkomst is gewijd aan zijn kritiek op het zelfdenkende filosofische subject; in de vierde bijeenkomst lezen we enkele teksten uit De woorden en de dingen. De vijfde bijeenkomst bespreekt de ontwikkeling van zijn machtstheorieën, en daarover lezen we enkele teksten in de zesde bijeenkomst. In de laatste twee bijeenkomsten staat het waarheidsprobleem centraal: wat doe je wanneer je de waarheid spreekt en wat doet dat met jezelf?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/19

Etty Hillesum Haar leven en werk, toen en nu

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Denise de Costa dinsdag 13.45 – 15.30 uur 4

Tussen 1941 en 1943 hield Etty Hillesum, een jonge Joodse vrouw, in Amsterdam intensief een dagboek bij en schreef tientallen brieven aan familie en vrienden. Haar teksten zijn geschreven in de context van de Tweede Wereldoorlog en getuigen daar op indringende wijze van. Tegelijkertijd zijn zij verrassend actueel. Abel Herzberg vond van de volledige editie van Etty Hillesums teksten: ‘Een elementair boek dat iedereen in Nederland moet lezen.’

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

21 maart 11 april geen € 157,-

Etty Hillesum en de relevantie van haar teksten in onze tijd Etty Hillesum is (her-)ontdekt in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Haar teksten werden internationale bestsellers. Ze geven niet alleen een unieke kijk op de periode van de Tweede Wereldoorlog, maar hebben tevens een opvallende relevantie aangaande actuele thema’s zoals behoefte aan zekerheid en angst voor het onbekende, liefde en haat, verbinding en vrijheid.

Onderwijsvorm Inhoud en opzet Biografie en bibliografie Ter inleiding worden de belangrijkste gebeurtenissen en mensen in het leven van Etty Hillesum belicht. Tevens wordt aandacht besteed aan de verschillende publicaties van haar dagboeken en brieven. Niet alleen de primaire-, maar ook secundaire literatuur, uit binnen- en buitenland, komt aan bod. De dagboeken De tien bewaard gebleven dagboeken worden in de context van de periode geplaatst waarin ze geschreven werden. De teksten worden zowel gerelateerd aan het persoonlijke ontwikkelingsproces dat Etty Hillesum doormaakte als aan de gebeurtenissen in de buitenwereld.

Tijdens de hoorcolleges is er gelegenheid om vragen te stellen en met elkaar van gedachten te wisselen,en wordt er beeldmateriaal vertoond.

Literatuur U krijgt aan het einde van de eerste, tweede en derde bijeenkomst teksten uitgereikt die aan bod komen tijdens de volgende bijeenkomst. Niet verplicht, maar ter voorbereiding kunt u lezen in de integrale uitgave van de dagboeken: Etty. De nagelaten geschriften van Etty Hillesum. 1941-1943. Nieuwere uitgaven zijn getiteld: Het Werk. De nagelaten geschriften van Etty Hillesum. 1941-1943. Alle uitgaven zijn geschikt en gepubliceerd door uitgeverij Balans te Amsterdam.

Docent De brieven Etty Hillesum schreef vanuit Amsterdam brieven naar vrienden in Westerbork en vanuit Westerbork schreef ze aan vrienden buiten het kamp. Er wordt aandacht besteed aan de inhoud van deze brieven en aan het verschil tussen de dagboeken en de brieven. Tevens worden ook deze teksten gerelateerd aan het persoonlijke ontwikkelingsproces dat Etty Hillesum doormaakte en aan de gebeurtenissen in de buitenwereld.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Dr. Denise de Costa promoveerde in 1996 op Anne Frank en Etty Hillesum. Spiritualiteit, schrijverschap, en seksualiteit (Uitgeverij Balans, Amsterdam 1996). In 1998 verscheen de Engelstalige editie: Anne Frank and Etty Hillesum. Inscribing spirituality and sexuality (Rutgers University Press, New Brunswick, New Jersey and London, 1998). De Costa publiceert regelmatig over Anne Frank en Etty Hillesum en verzorgt, in binnen- en buitenland, lezingen over hun leven en werk. Voor meer informatie kunt u haar website bezoeken: www.denisedecosta.nl.

CURSUS 17/20

De ontwikkeling van de pianosonate Van klassieke elegantie tot Hollands expressionisme

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

Jacques Hendriks dinsdag 13.45 – 15.30 uur 4

In deze cursus gaan we in op de verschillende aspecten van de pianosonate, de vorm en de gevoelsinhoud van de verschillende delen. Ook zien we hoe het karakter in de loop van de tijd verandert; de elegante stijl van Joseph Haydn maakt plaats voor hartstocht en melancholie bij Schumann en Ravel.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

7 maart 28 maart geen € 157,-

Onderwijsvorm Hoorcollege met muzikale toelichting aan de piano en met audiomateriaal.

Literatuur Deelnemers krijgen bij aanvang van de cursus een hand-out.

Inhoud De sonate is een omvangrijk driedelig, later ook vierdelig, werk met een groots openingsdeel als pièce de resistance, waarin twee contrasterende thema’s voor de benodigde karakterverschillen zorgen en in de ingenieuze doorwerking het vakmanschap op de proef wordt gesteld. Vervolgens het tweede deel, door het langzame tempo volledig verschillend van het voorafgaande, vaak vervuld van berusting, droefheid en dramatiek. En als afsluiting een wervelende finale met snelle passages en brutale klank erupties. De sonatevorm wordt in alle bezettingen toegepast vanaf de solovorm, de pianosonate via viool- en cellosonates, pianotrio en pianokwartet tot de ultieme combinatie, het strijkkwartet. Omdat ook de symfonie en het soloconcert in wezen niets anders zijn dan sonates voor orkest, al dan niet verrijkt met een solo instrument, kunnen we stellen dat vrijwel alle muziek van Haydn, Mozart en Beethoven in de sonatevorm is geschreven.

Docent Jacques Hendriks studeerde piano aan het Conservatorium van Amsterdam. Hij behaalde met onderscheiding het solistendiploma. Hij verwierf onder andere de Prix d’Exellence en de Elisabeth Evers prijs. Tevens studeerde hij compositie en schreef liederen en kamermuziek. Jacques Hendriks was docent piano en pianomethodiek aan het ArtEZ Conservatorium in Arnhem. Hij maakt deel uit van het Gershwin Ensemble. Als pianist gaat zijn voorkeur uit naar het romantisch repertoire. Dit blijkt uit uitgebrachte cd’s met werken van Tchaikowsky, Strauss, Schumann en Brahms. Recent verscheen ook een cd met pianomuziek van vrouwelijke componisten. Sinds 2005 geeft hij cursussen, onder andere bij HOVO Nijmegen.

Naast klassieke en romantische componisten is er in deze cursus aandacht voor twee Nederlandse expressionisten. Willem Pijper volgt het voorbeeld van Beethoven en maakt in zijn uiterst beknopte sonatines gebruik van kleine bouwstenen, die hij kiemcellen noemt terwijl Rudolf Escher zijn dansende sonatine verrijkt met oer-Hollands carillonspel.

Opzet de klassieke pianosonate bij Joseph Haydn hoog romantiek: de sonate Op. 22 van Robert Schumann • Franse luciditeit, de sonatine van Maurice Ravel • sonatines uit Nederland: Willem Pijper en Rudolf Escher • •

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/21

Elementaire deeltjes Het Standaard Model en daarna? (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

prof. dr. Ronald Kleiss dinsdag 13.45 – 15.30 uur 10

Na het aantonen van het bestaan van het Higgsdeeltje (2012) schijnt de ontwikkeling van ons beeld van de fundamentele structuur van het universum op een natuurlijk rustpunt beland te zijn. Of is dat inderdaad maar schijn? Hoe zit het met donkere materie, donkere energie, en zwaartekrachtsgolven?

Inhoud De cursus beoogt een overzicht te geven van de inhoud van het vigerende model van de subnucleaire wereld, het zogenaamde Standaard Model. Na een beknopte inleiding in de noodzakelijke nietklassieke onderbouwing, de kwantummechanica en de (speciale) relativiteitstheorie, komen de verschillende soorten en types van de elementaire deeltjes aan bod, met waar mogelijk een beschrijving van hun ontdekking. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de nog openstaande vragen, zoals het patroon van massa’s en mengingen van de deeltjes, het antimaterie probleem en de eventuele ingewikkelder structuur van de Higgsdeeltje(s), en de ontbrekende 95 procent van het universum…

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 11 april 28 februari € 328,-

Opmerking Vanwege het wiskundige karakter van de beschrijvingen is voorkennis van wiskunde – en, hoewel in mindere mate, natuurkunde – op VWO niveau aanbevolen voor het met profijt volgen van de cursus. Cursisten die eerdere cursussen in dit aanbod (Massa’s, Op hoop van Higgs, etc.) hebben gevolgd kunnen een vrij grote overlap met deze eerder gegeven cursussen verwachten.

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

Literatuur Bronnenmateriaal wordt tijdens de cursus aangeboden.

Docent Prof. dr. Ronald Kleiss is hoogleraar theoretische natuurkunde aan het IMAPP. Zijn specialisme is de theoretische fysica van elementaire deeltjes en hun interacties. Ook hij is staflid bij het Nikhef.

CURSUS 17/22

Agnes van Rome Vrouwelijke heiligheid in het verleden en heden

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Gerard Pieters dinsdag 13.45 – 15.30 uur 3

In het begin van het jaar 305 wordt een jong meisje, een zekere Agnes, vermoord. Zij behoort tot de bijzondere groep van doorgaans jonge, net huwbare vrouwen die hun lot in eigen hand nemen: ze verzetten zich tegen de mannelijke autoriteit en verklaren dat Christus hun bruidegom is. En daarvoor betalen ze met hun leven. Over die vrouwen en over de lange schaduw die zij vooruitwerpen – tot in onze tijd – gaat dit drieluik.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

4 april 18 april geen € 120,-

Opzet Met de Sant’Agnese als uitgangspunt, maar met uitstapjes naar elders, maken we de eerste twee colleges kennis met de functie en betekenis van de christelijke kerk en haar verschillende onderdelen, het kerkinterieur en de artefacten die verwijzen naar of verband houden met Agnes. We plaatsen dit in de context van tijd en ruimte, allereerst het Rome uit de laatRomeinse en vroegmiddeleeuwse periode.

Inhoud Agnes houdt in Rome verblijf op twee locaties. Haar hoofdverblijf is de Sant’Agnese buiten de muren waar haar lichaam rust. Op de plaats waar ze de marteldood zou zijn gestorven op de Piazza Navona staat haar tweede woning. Wie Agnes is en wat zich in het begin van de vierde eeuw precies heeft afgespeeld, is maar moeilijk vast te stellen. De impact van haar optreden is echter groot. Die kan voelbaar en inzichtelijk gemaakt worden door een nauwkeurige verkenning van haar woning, de Sant’Agnese buiten de muren. Deze woning, eigenlijk een nogal gewone kerk in Rome, kent een formidabele geschiedenis. De Sant’Agnese is geworteld in het graf van de heilige, diep verborgen in de catacomben. Elke daaropvolgende eeuw heeft er een laag artefacten met betekenissen aan toegevoegd. Een minutieuze verkenning daarvan leert ons niet alleen de meer algemene kenmerken van een christelijk godshuis maar ook de smaken en voorkeuren die de opeenvolgende bewoners en gebruikers hadden en hebben. Na die virtuele rondgang in de Sant’Agnese, waarbij we ons meer laten leiden door wat we zien dan door de chronologie of (kunst)historische kaders, komen we uit bij Agnes zelf. Wie is ze en wat maakt haar bijzonder? Hier onderwerpen we de vrouwelijke heiligheid aan een kritische beschouwing. We stellen ons de vraag wat de betekenis van het leven en de dood van Agnes en haar lotgenoten kan zijn; toen en nu.

In het derde college wordt vrouwelijke heiligheid, en meer in het bijzonder het type van de maagd-martelares bevraagd op haar kenmerken, en haar functie in een door mannen gedomineerde wereld. Via de lange middeleeuwen zijn wij de erfgenamen van die eersamenleving. Hoe we vandaag de maagd-martelares zien en waarderen wordt onder meer duidelijk gemaakt aan de hand van een eigentijds muzikaal, gregoriaans portret van en eerbetoon aan Agnes van Rome.

Onderwijsvorm Hoorcolleges met mogelijkheid tot het stellen van vragen. Daarnaast gaan we in op enkele historische bronnen en analyseren/bespreken we beeldmateriaal (dia’s). We luisteren naar en analyseren een aantal gregoriaanse gezangen die in de middeleeuwen over Agnes gecomponeerd zijn.

Literatuur Aanbevolen wordt: Margaret Visser, Geometrie van de liefde. Ruimte, tijd, mysterie en betekenis in een gewone kerk (Nederlandse vertaling Amsterdam 2002). Dit boek is uitsluitend antiquarisch verkrijgbaar. Hand-outs, met onder andere artikelen, worden tijdens de colleges uitgereikt.

Docent Drs. Gerard Pieters studeerde Geschiedenis aan de Radboud Universiteit en de Rijksuniversiteit Gent. Hij doceerde middeleeuwse geschiedenis en vakdidactiek aan het Instituut voor Leraar en School van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/23

De opkomst van niet-westerse landen Gezien vanuit interculturele filosofie en internationale politiek

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Gerrit Steunebrink dinsdag 15.45 – 17.30 uur 8

Wat betekent het voor de positie van het Westen en de wereldorde wanneer niet-westerse landen, die buiten de westerse traditie van de filosofie van de mensenrechten staan, economisch machtig worden? Wat is de politieke filosofie van niet- westerse landen? Wat is de relatie tussen economisch succes en een democratische rechtsorde?

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

31 januari 28 maart 28 februari € 273.-

Chinese politici van Singapore stelden dat hun economische succes aan hun traditonele collectivistische moraal te danken was en niet aan het westers individualisme. Dan is dus de vraag of er een succesvolle kapitalistische economie mogelijk is zonder individuele mensenrechten en democratie. Is er een noodzakelijke relatie? Deze vragen zijn de leiddraad van het college. Definitieve antwoorden worden niet beloofd.

Inhoud In deze collegereeks behandelen we allerleerst de politieke ideeën van de filosofen Kant, Herder, Hegel en Marx over de verspreiding van de democratie, de mensenrechten en de idee van de nationale staat in relatie tot de kapitalistische economie, over de hele wereld. Vervolgens bekijken we hoe vanaf de negentiende eeuw nietwesterse landen als Japan, India, Rusland, het Ottomaanse rijk/ Turkije en China bovengenoemde westerse ideeën overnemen en deze proberen op een eigen culturele basis te implementeren. Daarbij komt ook hun eigen filosofische traditie ter sprake. Het thema van de modernisering op een eigen basis wordt daarbij ook aangesneden. Deze ‘booming’ landen willen nu uitdrukkelijk meespelen op het wereldtoneel. Zij kandideren zich voor de Veiligheidsraad en voor het lidmaatschap van belangrijke mondiale economische verbanden als de G-20. Maar een moderne denker uit India beweert dat het Westen, ondanks alle aanpassingen van het Oosten, deze landen toch niet accepteert als volwaardig lid in al deze organen. Bekijken we nu de aanpassing van die oosterse landen aan het Westen, dan zien we dat deze vaak op een punt afwijkt: dat van de individuele mensenrechten. Hoe belangrijk zijn deze? En zijn het universele of westerse waarden?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Onderwijsvorm Hoorcollege, deels aan de hand van een boek.

Literatuur Als literatuur bij de cursus dient: Haroon Heikh, De opkomst van het Oosten, Eurazië en de nieuwe wereldorde, Amsterdam: Boom 2016. Verder worden aanbevolen: Gerrit De Vylder, Gebroken evenwicht tussen oost en west, Multiculturele sociaal-economische wereldgeschiedenis, Antwerpen-Apeldoorn: Garant 2012 en Kishore Mahbubani, The New Asian Hemisphere, The irresistible shift of global power to the East, New York: Public Affairs 2008.

Docent Dr. Gerrit Steunebrink was tot zijn pensionering werkzaam als universitair docent godsdiensten cultuurfilosofie aan de Radboud Universiteit. Daarna was hij ‘visiting scholar’ van Bahçesehir University in Istanboel. Inhoudelijk interesseren hem de raakvlakken tussen esthetica, metafysica, cultuur en religie. Beginnend bij die raakvlakken in Europa, raakte hij ook geïnteresseerd in niet-westerse culturen en multiculturaliteit. Zijn specialisme op dit vlak is Turkije.

CURSUS 17/24

De zeven hoofdzonden Passies van het brein?

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Miriam van Reijen dinsdag 15.45 – 17.30 uur 8

Het begrip ‘zonde’ lijkt niet meer van deze tijd, maar het verschijnsel zelf blijkt van alle tijden en culturen en heeft recentelijk weer aandacht gekregen, niet alleen door de grote tentoonstelling over Jeroen Bosch. Er zijn nog steeds filosofen die er over schrijven terwijl neurowetenschappers nu een verklaring in het brein zoeken voor de eeuwenoude verschijnselen als hebzucht, woede, jaloezie, wellust en vraatzucht.

Inhoud Aan de hand van een tekstbundel, gebaseerd op twee recente boeken, Passies van het brein. Waarom zondigen zo verleidelijk is (2010) van Margriet Sitskoorn, klinisch neuropsycholoog, en De zeven hoofdzonden. Handleiding voor de 21e eeuw (2005) van de Spaanse filosoof Fernando Savater worden alle zeven hoofdzonden besproken: hebzucht, afgunst, hoogmoed, luiheid, woede, wellust en vraatzucht.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

24 januari 21 maart 28 februari € 288,-

Literatuur Bij aanvang van het eerste college ontvangt u een reader.

Docent Dr. Miriam van Reijen is afgestudeerd aan de Radboud Universiteit (RU) in de sociale filosofie en ethiek en in de cultuuren godsdienstsociologie. Zij was wetenschappelijk medewerker filosofie aan de RU en docent filosofie aan diverse hogere beroepsopleidingen. Sinds 1996 is zij docent bij HOVO Brabant. In 2010 promoveerde ze op Spinoza’s filosofie van de passies in relatie tot zijn politieke filosofie. Zij houdt zich al jarenlang met name bezig met de stoïcijnse filosofie en met Spinoza.

Daarnaast lezen en bespreken we teksten van klassieke filosofen (onder andere Epicurus, Epictetus, Seneca, Augustinus, Spinoza, Montaigne) en van neurowetenschappers als Antonio Damasio, Dick Swaab, Bert Keizer en Victor Lamme. Deze worden ook in verband gebracht met actuele thema’s als verslaving (wilszwakte?), het al of niet bestaan van een vrije wil, het ‘nature – nurture’ debat, en intrinsieke versus extrinsieke motivatie. In de eerste bijeenkomst worden een aantal kritisch vragen gesteld bij het thema, waarop we in de loop van de cursus een antwoord proberen te vinden.

Onderwijsvorm Van de cursisten wordt verwacht dat ze de teksten van filosofen, schrijvers en wetenschappers over de zeven hoofdzonden van tevoren lezen en van vragen en opmerkingen voorzien. Ieder college start met een inleiding door de docent gevolgd door de gezamenlijke tekstlezing en bespreking.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/25

Bloeitijd van de biografie

Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten Aanvang

r. Jan Willem Brouwer, dr. Ariëtte Dekker, Aad Haverkamp, MA, drs. Sanne van Heijst, dr. Dennis Kersten, d prof. dr. Maarten Steenmeijer, dr. Martijn Stevens woensdag Laatste 22 maart 10.45 – 12.30 uur Onderbreking 1 maart 8 Kosten € 279,25 januari

Het leven van beroemde personen spreekt tot de verbeelding. Biografieën staan tegenwoordig dan ook hoog op de bestsellerlijsten. Daarnaast wordt het genre momenteel gekarakteriseerd door een toenemende variëteit aan onderwerpen en vormexperimenten. We zouden daarom onze tijd uit kunnen roepen tot de renaissance van het levensverhaal!

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

Literatuur Hand-outs met onder andere fragmenten uit de besproken biografieën en secundaire teksten over het genre en zijn subgenres.

Inhoud Naast biografieën over koningen en koninginnen, ondernemers, sporters en popsterren, etc. verschijnen er ook steeds vaker levensverhalen over vergeten figuren in de schaduw van beroemdheden. In toenemende mate kiezen biografen een thematische insteek in plaats van het standaardverhaal, of portretteren ze het hoofdonderwerp in de context van een vriendschap, familiegeschiedenis of professionele rivaliteit. Qua vormexperiment verschijnen over één en dezelfde persoon soms de meest uiteenlopende biografische teksten: van op wetenschappelijk onderzoek gebaseerde “feitelijke” boeken tot gefictionaliseerde levens in romanvorm. Ook andere media – het stripverhaal, de biopic, websites – dragen bij aan de portrettering van historische figuren. Elk onderwerp roept specifieke vragen op, maar de hoofdvraag in deze reeks is hoe biografen van een bepaald onderwerp omgaan met de spanning tussen “privé” en “publiek”.

Opzet • • • • • • • •

inleiding – Dennis Kersten popster: Golden Earring – Maarten Steenmeijer schrijver: Virginia Woolf – Dennis Kersten politicus: Piet de Jong – Jan Willem Brouwer sport, cultural life scripts en biografie – Aad Haverkamp ondernemer: Anton Kröller – Ariëtte Dekker schilder: Van Gogh, een leven in beelden – Martijn Stevens onbekende persoon: het “Philips-meisje” – Sanne van Heijst

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Docenten Dr. Jan Willem Brouwer werkt als senior onderzoeker bij het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis aan de Radboud Universiteit (RU). Hij publiceerde met Johan van Merrienboer een biografie over P.J.S. de Jong en met Ine Megens een biografie over Joseph Luns, 1911 – 2002. Dr. Ariette Dekker publiceerde in 2005 een biografie van scheepsbouwer Cornelis Verolme, welke bekroond werd met de Dutilhprijs 2006. In 2015 promoveerde ze op de biografie Leven op Krediet. Anton Kröller 1862 – 1941. Aad Haverkamp, MA, doet promotieonderzoek aan de RU naar de ideologische representaties van Nederlandse atleten in hun biografieën. Drs. Sanne van Heijst werkte bij Nationaal Monument Kamp Vught als educatief medewerker. In 2016 verscheen van haar Philips-meisje van Kamp Vught: haar levensverhaal. Dr. Dennis Kersten is verbonden aan de Faculteit der Letteren van de RU en doet onderzoek naar de fictionalisering van schrijverslevens in hedendaagse biofictie. Samen met Maarten Steenmeijer bereidt hij een internationaal onderzoeksproject voor over rockmemoires. Hij is redactielid van Tijdschrift voor biografie. Prof. dr. Maarten Steenmeijer is hoogleraar Spaanse taal en cultuur aan de RU. Daarnaast schrijft hij over popmuziek. In boekvorm verschenen van hem op dit gebied Acht dagen in de week. Brieven aan pophelden (2000), Golden Earring. Rock die niet roest (2004) en Pop in literatuur (2005). In 2017 verschijnt een liedjesbiografie van Golden Earring. Dr. Martijn Stevens is verbonden aan de Faculteit der Letteren van de RU. Hij doet onderzoek naar de hedendaagse beeldcultuur en richt zich daarbij hoofdzakelijk op de wisselwerking tussen kunst en (digitale) media.

CURSUS 17/26

‘Het Land van de Rijzende Zon’ Japan in heden en verleden

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

prof. dr. Peter Rietbergen woensdag 10.45 – 12.30 uur 5

De eerste Europeaan die een vermoeden had van het bestaan van “Nippon” was, in de late dertiende eeuw, Marco Polo. Hem werd, op China’s oostkust, verteld dat in de door stormen geteisterde oceaan een eilandenrijk lag dat ook recent weer succesvol weerstand had geboden tegen Chinese veroveringspogingen.

Inhoud Sinds Marco Polo heeft Japan de wereld – zeker de westerse wereld – altijd gefascineerd. Zo anders en toch ook een beetje hetzelfde, althans: dat leek zo, vooral in de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw, toen de westerse wereld alleen via het personeel van de Nederlandse VOC informatie kreeg over ‘het verboden rijk’. Na ‘de openstelling’ van het land in de tweede helft van de negentiende eeuw trad een – ogenschijnlijke? – ‘verwestersing’ op, die juist lange tijd verhulde dat het land op tal van punten zijn eigen cultuur behield. Met een deel van die cultuur kwam het Westen, maar kwam ook een groot deel van Oost- en ZuidOost Azië in gewelddadig contact in de oorlogsdecennia 1930 en 1940. De fascinatie sloeg om in afkeer, in haat. Echter, vanaf de jaren 1950 veranderden de opinies in de wereld weer – zeker ook om economische en geopolitieke redenen.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

25 januari 22 februari geen € 184,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

Literatuur Aanbevolen: W.J. Boot, Keizers en Shogun: een geschiedenis van Japan tot 1868 (Amsterdam, AUP, 2015), en: P.J. Rietbergen, Japan verwoord: Nihon door Nederlandse Ogen, 1600-1799 (Amsterdam, Hotei, 2003).

Docent Em. prof. dr. Peter Rietbergen was als hoogleraar cultuurgeschiedenis verbonden aan de afdeling Geschiedenis van de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit. Hij schreef o.a. Europe: A Cultural History (Londen 2015, 3e herziene druk). Geschiedenis van Nederland in Vogelvlucht (Amersfoort 2007, 6e herziene druk) en: Europa’s India. Fascinatie en cultureel imperialisme, circa 1750 – circa 2000 (Nijmegen 2007), en: Cultuurwegen, Cultuurwerelden: Europa en/in Eurazië (Nijmegen 2009), alsmede een aantal andere monografieën en de historische roman Dood op Deshima (Amsterdam 2000).

Maar begrijpen “wij” Japan, nu...? In vijf colleges wil Peter Rietbergen proberen in elk geval iets tot begrip bij te dragen.

Opzet een geschiedenis in vogelvlucht de Zoon des Hemels – ‘s werelds laatste keizer • tussen ‘feodaal’ en ‘kapitalistisch’ – een complexe economie • de kunst van het kleine – een unieke cultuur? • (over-)leven in Oost-Azië • •

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/27

Omstreden democratie

Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten

r. Tim Houwen, dr. Wim de Jong, d Stefan Schevelier, MA woensdag 10.45 – 12.30 uur; dubbelcollege op 1 februari 9

1 februari Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 0.00 – 12.00 uur democratiespel 12.30 – 13.30 uur college 25 januari 22 maart 1 maart € 310,-

In de eenentwintigste eeuw zijn wij allen democraten. Sinds de koude oorlog is afgelopen en de Sovjet-Unie is verslagen, is een tijdperk aangebroken waarin de democratie aan een onstuitbare zegetocht is begonnen. Op allerlei manieren staan moderne vormen van democratie in het centrum van de belangstelling en leiden ze tot eindeloze discussies. Is de Atheense democratie bijvoorbeeld direct vergelijkbaar met moderne vormen van e-democracy? Deze en andere veronderstellingen staan centraal in de cursus Omstreden democratie.

Opzet

Inhoud

Onderwijsvorm

Vanuit een drietal perspectieven onderzoeken drie verschillende docenten met u diverse aspecten van het begrip democratie. Samen brengen we de veelheid aan democratische opvattingen in kaart en overdenken we de aard van deze veelheid.

Hoorcolleges met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

In een eerste blok bespreken we de uitdagingen waar verschillende Europese democratieën zich voor gesteld zien. Tim Houwen behandelt onder andere de bedreiging die uit gaat van het populisme, de technocratie en het versteende partijenstelsel.

Docenten

In het tweede blok staat de weerbarstige spanning tussen democratische vorming en politiek spel centraal. Historicus Wim de Jong onderzoekt de relatie tussen politiek en politieke vorming. Daarbij besteden we aandacht aan de toenemende eisen die we aan burgers stellen en stellen we onszelf de vraag: van wie is de burger? In het derde en laatste blok richten we onze blik op Europa en de wereld daar voorbij. Politiek filosoof Stefan Schevelier bekijkt of democratie een nationale aangelegenheid is, of dat de toekomst van de democratie bij Europese of zelfs mondiale instituties ligt. Worden we allemaal wereldburgers of is de toekomst aan de natiestaat?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Na een inleidend college over democratie, speelt u in een dubbelcollege het spel Demos – Wie is de beste burger? dat is ontwikkeld door Wim de Jong en Stefan Schevelier. Tijdens het spel kruipt u in de huid van een inwoner van Bezighuizen en probeert u het dorp op democratische wijze naar uw hand te zetten. Maar wat zijn de spelregels van de democratie, en liggen die voor eens en altijd vast? In de daaropvolgende colleges worden de drie bovenstaande perspectieven behandeld.

Literatuur Een reader wordt voor aanvang van de cursus uitgereikt.

Politiek filosoof dr. Tim Houwen, historicus dr. Wim de Jong en politiek filosoof Stefan Schevelier, MA zijn allen verbonden aan de Radboud Universiteit en maken deel uit van het Democratisch Laboratorium dat wetenschap en maatschappij met elkaar in contact brengt.

CURSUS 17/28

Odysseus (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Hein van Dolen woensdag 10.45 – 12.30 uur 5

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

8 februari 15 maart 1 maart € 199,-

Odysseus is buiten kijf de meest menselijke en dus meest herkenbare van alle Griekse helden. De avonturen waarover hijzelf verslag doet, spreken nog altijd aan, iedereen weet wie de Sirenen of de Cyclopen zijn geweest en zijn vrouw Penelope is algemeen bekend als het voorbeeld van echtelijke trouw. We maken in deze cursus nader kennis met de held, zijn omzwervingen, de gevaren waaraan hij blootstond, maar ook met zijn karakter dat door Homerus niet zwart-wit is afgeschilderd.

Opzet

Inhoud

Literatuur

De Odyssee is onbetwistbaar een van de fraaiste dichtwerken die ooit is geschreven. Sinds het ontstaan van dit werk, waarschijnlijk rond 725 v.Chr., zijn in elke eeuw talrijke studies verschenen die de dichter Homerus en zijn twee heldendichten De Ilias en De Odyssee betreffen. De geboorteplaats, het leven en de werkwijze van deze begaafde ‘bard’ zijn altijd onderwerp van discussie geweest, evenals de vraag of beide werken wel van zijn hand waren en wat de betekenis van deze twee geschriften is geweest voor de antieke mens en de latere generaties. Tijdens deze cursus wordt er aandacht besteed aan zoveel mogelijk facetten van de dichter en zijn werk. De bekende Homerische kwestie komt ter sprake en er wordt ingegaan op de overeenkomsten en verschillen tussen De Ilias en De Odyssee. Vervolgens komt het dagelijkse leven ten tijde van Homerus aan bod: hoe woonde men, wat werd er gegeten en gedronken, hoe kleedden de mensen zich, waaruit bestonden de ceremonies en offers, welke begrafenisriten waren er, hoe werd er gevaren, en heeft Homerus de schrijfkunst beheerst? Aan de persoon van Odysseus wordt uitgebreid aandacht besteed, zowel aan zijn wederwaardigheden, karakter, uiterlijk als aan zijn dood. Daarna komen de reizen van Odysseus en zijn zoon aan de orde. Aan de hand van beeldmateriaal worden de plaatsen bekeken waar deze twee mannen zouden zijn geweest. Bovendien worden tal van theorieën besproken die er in verschillende eeuwen zijn geopperd over de locaties van Odysseus’ zwerftochten. Ten slotte wordt gesproken over de figuur van Odysseus zoals die bij latere Griekse en Europese schrijvers voorkomt.

Het boek Odysseus, van de hand van de docent Hein L. van Dolen, dat in 2006 verscheen bij uitgeverij Hermaion, dient als literatuur bij de cursus, maar is niet meer verkrijgbaar in de boekhandel. Daarom wordt dit boek deels opgenomen in de reader die bij aanvang van de cursus wordt uitgereikt.

over Homerus en De Odyssee wat weten we van de wereld van Odysseus? • de persoon van Odysseus • zijn reizen • Odysseus in de latere literatuur • •

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Docent Drs. Hein van Dolen heeft een groot aantal publicaties op zijn naam staan, zoals de veelgeprezen vertalingen van het werk van Herodotos, komedies van Aristophanes, tragedies van Sophocles, Verzwegen Verhalen van Procopius, een eigen geschreven bestseller over de Griekse mythologie, een overzicht van de Byzantijnse geschiedenis en Passie, intriges en politiek. Spraakmakende keizerinnen in Byzantium. Voor een jeugdig publiek schreef hij Op naar de Olympos, een boek met mythologische verhalen dat door een kinderjury is onderscheiden met de Hotze de Roos-prijs, en De farao en de dief, 45 verhalen uit de oude wereld. In 2013 heeft hij de Oikospublieksprijs ontvangen ‘wegens zijn bijzondere bijdrage aan de verspreiding van kennis over de klassieke oudheid onder een breed publiek’. Hein van Dolen begeleidt in september 2017 een reis De thuisreis van Odysseus naar Griekenland voor Labrys Reizen. Zie ook pag. 86.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/29

De Toverberg Duitsland op weg naar de Eerste Wereldoorlog

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Michiel Hagdorn woensdag 13.15 – 15.30 uur 10

De Toverberg (1924) van Thomas Mann geldt als een van de meest rijke en diepgravende romans over de Duitse geestesgesteldheid van voor de Eerste Wereldoorlog. Het Zwitserse luxe-sanatorium waarin de hoofdpersoon Hans Castorp zeven jaar lang verblijft, staat symbool voor een ‘doodzieke’ wereld op weg naar de ondergang.

Inhoud In De Toverberg maakt de lezer kennis met de Duitse jongeman Hans Castorp, die jarenlang in een Zwitsers sanatorium verblijft wegens mogelijke tuberculose. Het is echter de vraag of hij echt ziek is: misschien houden heel andere overwegingen hem vast. Zo zijn daar de zwijgende Russische Clawdia Chauchat, op wie hij verliefd is, en de Italiaan Ludovico Settembrini die hem politieke en filosofische ideeën bijbrengt. Het sanatorium biedt tevens een comfortabele levenswijze en veel tijd voor overpeinzingen en avonturen. Kortom, Hans Castorp voelt zich in het sanatorium wellicht meer thuis dan in de ‘gezonde’ wereld’. Achter dit verhaal, dat met ironische humor wordt verteld, staat echter een grootse thematiek: de Europese ideeënstrijd aan het begin van de twintigste eeuw tussen (Franse) verlichtingstraditie en (Duitse) romantiek, humaniteit en radicalisme, vooruitgangsgeloof en reactie daarop. Een groot complex van botsende ideeën, waarin de filosofie van Friedrich Nietzsche en Sigmund Freuds psycho-analyse een rol spelen, met daartegenover de onzekerheid van de moderne mens. Aldus staat het sanatorium symbool voor Duitsland en Europa vóór de Eerste Wereldoorlog: een welvarende en intellectuele samenleving, die echter doodziek is en op instorten staat.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

25 januari 5 april 1 maart € 382,-

Opzet In tien colleges wordt De Toverberg uitvoerig besproken en worden achtergronden behandeld, onder meer: • de burgerlijke klasse in het Duitse keizerrijk onder Wilhelm II • Thomas Mann als politiek ‘seismograaf’ van zijn tijd • de Duitse romantiek versus de verlichting • cultuurfilosofische aspecten: Friedrich Nietzsche, tuberculose als romantische ziekte • psychologische aspecten: tijdsbeleving, Freuds psycho-analyse

Onderwijsvorm Hoorcolleges met aansluitend gelegenheid tot het stellen van vragen.

Literatuur De roman kan in de originele Duitse taal worden gelezen (in diverse uitgaven verkrijgbaar) of in een Nederlandse vertaling, van Hans Driessen (2013) of Pé Hawinkels (1975, alleen antiquarisch verkrijgbaar). U ontvangt een cursusmap, waarvan ieder college een deel wordt uitgereikt.

Docent Drs. Michiel Hagdorn is literatuurwetenschapper. Sinds 1997 doceert hij aan meerdere instellingen, waaronder HOVO, Duitse literatuur, muziek en (cultuur-)geschiedenis, onder meer over werken van Thomas Mann, Franz Kafka, Johann Wolfgang von Goethe, Richard Wagner en de Duitse romantiek. Hij beschouwt literaire werken altijd in de historische, intellectuele en culturele context. Website: www.michielhagdorn.nl.

CURSUS 17/30

Stemmen voor gevorderden De verkiezingen van 15 maart 2017 in maatschappelijk en historisch perspectief

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Peter van der Heiden woensdag 13.00 – 14.45 uur 7

Als het kabinet-Rutte II de rit uitzit, heeft het een unicum bereikt in de recente politieke geschiedenis: een volledige kabinetsperiode. In de achttien jaar sinds 1998 werd Nederland bestuurd door maar liefst zeven kabinetten, van zeer diverse samenstelling. Brengt de stembusgang van 2017 een verlenging van de periode van relatieve stabiliteit, of slaat de politieke chaos weer toe? In deze cursus krijgt u feiten, meningen en inzichten aangereikt om het hele verkiezingsproces beter te kunnen volgen.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 22 maart 1 maart € 240,-

Opzet •

•

Inhoud

Parlementaire en politieke geschiedenis in een notendop. De ontwikkelingen sinds 1945 die hebben geleid tot de huidige politieke situatie. Achtergronden en uitgangspunten van de politieke stromingen. Waar baseren Nederlandse politieke partijen zich op in hun politieke stellingname? Wat zijn hun ideologische wortels? Het kiesstelsel. Hoe werken verkiezingen in Nederland? Hoe gaat dat in andere landen? Waarvoor stemmen we eigenlijk? Hoeveel gewicht heeft uw stem? Politiek en pers. Nederland wordt weleens een ‘mediacratie’ genoemd. Wat is de verhouding tussen politiek en pers, en hoe is dat zo gekomen? Wie beïnvloedt wie? Coalities en formaties. Hoe komt, na verkiezingen, een kabinet tot stand? Wie heeft de regie in dat proces, en is het te voorspellen?

Vanaf de opkomst van – en vooral de moord op – Pim Fortuyn in 2001 is de Nederlandse politiek op drift geraakt. De grote middenpartijen die sinds 1945 het land bestuurden zijn gedecimeerd en hebben plaats geboden aan een aantal, soms grote(re) nieuwkomers, die zelfs zo nu en dan hebben mogen snuffelen aan regeermacht.

•

In deze collegereeks bekijken we de parlementaire en politieke geschiedenis vanaf de Tweede Wereldoorlog, om te zien welke ontwikkelingen hebben gezorgd voor deze verandering in het politieke spectrum. Ook analyseren we het proces van verkiezingen: hoe komt een stem uiteindelijk tot uitdrukking in een kabinetssamenstelling? En, waar stemmen we nu eigenlijk op?

Onderwijsvorm

•

Hoorcolleges met veel beeldmateriaal uit de parlementaire geschiedenis en veel ruimte tot discussie en onderling debat.

Literatuur Lezing van het boek van Jac. Bosmans en Alexander van Kessel, Parlementaire geschiedenis van Nederland (Amsterdam 2011) wordt aangeraden, maar is niet vereist.

Docent Dr. Peter van der Heiden is politicoloog en parlementair historicus. Hij is verbonden aan de Radboud Universiteit, waar hij onder andere Amerikaanse politieke geschiedenis doceert. Tevens is hij politiek commentator in diverse media.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/31

Hedendaagse filosofen lezen

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Nico Dieteren woensdag 13.45 – 15.30 uur 10

Het rijkgeschakeerde landschap van de hedendaagse filosofie wordt bewoond door een bont gezelschap denkers van zeer divers pluimage. Doel van deze cursus is om enkele van deze denkers eruit te lichten door op actieve wijze met hun werk aan de slag te gaan. We lezen teksten van de Nederlandse filosofen René ten Bos en Gerard Visser en wenden ons aan het einde van de reeks tot de vooraanstaande Italiaanse filosoof Giorgio Agamben.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 12 april 1 maart € 343,-

De cursus wordt afgesloten met het lezen van een of twee korte essays van de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben, misschien wel de meest fascinerende denker op dit moment. Bekendheid bij het grote publiek heeft hij vooral verworven met zijn project Homo sacer. Zijn werk is echter veel rijker en omvat veel meer dan dit politiek-filosofische project, vandaar ook dat tijdens de colleges essays worden gelezen die ontleend zijn aan bundels van geheel andere strekking: de bundels Naaktheden (2011) en Profanaties (2015).

Inhoud Tijdens deze cursus lezen wij stukken uit Stilte, Geste, Stem. Een filosofisch drieluik (2011) van René ten Bos en dan met name uit het slotdeel, dat gewijd is aan het fenomeen van de stem. Onze stem is een van de meest alledaagse fenomenen doch tegelijkertijd kleeft er een bepaalde mate van vreemdheid aan. Voor de stem geldt misschien wel bij uitstek het inzicht van Heraclitus dat het meest nabije ook altijd het meest verre is. Aan de hand van het boek van Ten Bos proberen we een eerste zicht te krijgen op dit fascinerende fenomeen dat filosofen van oudsher heeft geboeid. Van Gerard Visser lezen we stukken uit zijn Thijmessay: Niets cadeau. Een filosofisch essay over de ziel. Ooit was het vanzelfsprekend dat filosofen verhandelingen schreven over de vraag naar de ziel, doch in het huidige materialistische wereldbeeld is de mens verworden tot een zielloos wezen dat de filosofische vraag naar de ziel voor eens en altijd tot zwijgen lijkt te brengen. Visser heeft de moed om tegen de stroom in, de vraag naar de ziel weer op te pakken. Hij laat zich leiden door de hypothese dat ‘de ziel in de Europese filosofie en wetenschap is gestorven aan de illusie van haar kenbaarheid’ (p. 19), terwijl ze, volgens Visser, juist staat voor ‘het principieel ondoorgrondelijke van herkomst en bestemming in het leven’ (p. 19). De ziel kan als het ware uitsluitend worden gered in een ervaring waarin niets anders dan haar eigen ondoorgrondelijkheid op het spel staat.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Het voordeel van een cursus waarin hedendaagse filosofen worden gelezen, is dat we als lezers worden meegevoerd in een denkrichting die nog volop in ontwikkeling is en misschien in de toekomst nog heel verrassende wendingen voor ons in petto heeft. We nemen deel aan een avontuur aangezien het einde van de weg in nevelen gehuld is.

Opzet en Onderwijsvorm Werkcolleges, waarin van de deelnemers een actieve houding wordt gevraagd. Verder is het voor een goed verloop van de colleges noodzakelijk dat de cursisten de teksten thuis grondig bestuderen.

Literatuur Bij aanvang van de reeks wordt een reader uitgedeeld met de teksten die tijdens de colleges worden gelezen.

Docent Drs. Nico Dieteren voltooide in 1987 de lerarenopleiding Nederlands en geschiedenis. Aansluitend studeerde hij Nederlandse taal- en letterkunde en filosofie aan de Radboud Universiteit. Sinds vele jaren verzorgt hij cursussen filosofie voor diverse HOVO-instellingen. Ook werkt hij momenteel aan een dissertatie over Heidegger en Agamben.

CURSUS 17/32

Geschiedenis van de Balkan Van de Osmanen tot Miloševi (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Max Andela woensdag 13.00 – 14.45 uur 6

Ongeveer 500 jaar hadden de Osmanen de controle over de Balkan. Ze hadden het moeilijk met de vele culturen, religies en volkeren op dat ene schiereiland. Het was er zelden rustig. Maar het waren naast roerige provincies (sandjaks) ook de meest productieve. De Balkan was de hofleverancier voor de Osmaanse staat, qua mensen en middelen. Het was dan ook een Turks taalgrapje om de regio te bestempelen als het land van Bal (=honing) en Kan (=bloed). Welkom dus in het land van honing en bloed, de Balkan.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 15 maart 1 maart € 219,-

Na de Koude Oorlog kwamen oude spanningen boven en kende het gebied opnieuw gewapende conflicten met de massamoord in Srebrenica als één van de dieptepunten. Vandaag is Kosovo in het nieuws, morgen kan het Transsylvanië zijn, of Noord-Epirus. En dat terwijl de Turkse president Erdogan zich als de nieuwe Sultan opstelt.

Opzet • •

Inhoud

•

De Turkse legers bezetten gedurende de veertiende en vijftiende eeuw grote delen van Europa. Na de Slag op het Merelveld (1389) lag de weg naar het Noorden open, en de grote expansie vond plaats. Na het Tweede Beleg van Wenen (1683) waren de kansen voor de Osmanen echter voorgoed gekeerd. Ze wisten zich nochtans te handhaven op de Balkan, waar zij hun spoor tot op de dag van vandaag hebben achtergelaten.

• • •

Osmaanse veroveringen (1300 – 1600) stabiliteit, bloei en verval (1600 – 1800) de Oosterse Kwestie (1800 – 1900) Balkanoorlogen / Eerste Wereldoorlog / het Einde van de Turkse Tijd (1900 – 1919) nieuwe staten, nieuwe grenzen / Tweede Wereldoorlog/ Koude Oorlog (1920 – 1989) nieuwe tijd, oude conflicten (1990 – )

Onderwijsvorm Hoorcollege met ruimte voor vragen en discussie.

Er volgde een periode van relatieve stabiliteit en bloei in de zeventiende en achttiende eeuw. Vervolgens sloeg het verval toe. De Sultan en zijn rijk golden als de zieke man van Europa. De Europese machten bogen zich over de patiënt in de tijd van de Oosterse Kwestie in de negentiende eeuw.

Literatuur Aanbevolen literatuur: Mark Mazower, The Balkans, London 2000. Ook verkrijgbaar in Nederlandse vertaling.

Docent Het waren de twee grote en ingrijpende Balkanoorlogen (1912 – 1913) die de Eerste Wereldoorlog inluidden. Het Osmaanse Rijk ging na dit conflict definitief ten onder en op de Balkan ontstonden nieuwe landen, nieuwe grenzen en nieuwe problemen.

Drs. Max Andela studeerde nieuwste geschiedenis en MiddenOosten studies aan de Radboud Universiteit (RU). Sindsdien is hij actief in de (televisie-) journalistiek, zowel voor de publieke omroep als voor particuliere opdrachtgevers. Max Andela doceert eveneens aan de Honours Academy van de RU en bij HOVO Universiteit van Utrecht.

Na 1945 was het grootste deel van de Balkan op de hand van de communisten. Maar elke groep voer opnieuw een eigen koers. De Bulgaren waren een trouwe satelliet van Moskou, Tito ging in Joegoslavië voor socialistisch geïnspireerde neutraliteit, Albanië koos voor Peking, Roemeens dictator Nicolai Ceausescu was een wrede tiran en tegelijk de ‘darling’ van het Westen, en Griekenland was volwaardig NAVO-lid.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/33

Retorica Over de kracht van het woord in een democratie

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Remko van Broekhoven woensdag 13.00 – 14.45 uur 8

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 29 maart 1 maart € 288,-

Beschouwt u graag kritisch de wijze waarop politici of andere invloedrijke personen u trachten te overtuigen? Wilt u begrijpen hoe essentieel toespraken en debatten nog altijd zijn voor onze democratie? En streeft u ernaar om zelf welsprekendheid toe te passen? Dan biedt deze cursus u wellicht onverwachte inzichten en mogelijkheden.

Opzet

Inhoud

Onderwijsvorm

Retoriek is zo oud als de menselijke samenleving, en het was Aristoteles die haar belangrijk genoeg achtte om er even prominent aandacht aan te besteden als aan ethiek, of politiek. Aan hem danken we de klassieke wijsheid dat welsprekendheid zowel ethos, pathos als logos dient te hanteren. Ze is idealiter een beroep op persoonlijkheid, op gevoel en op redelijkheid. Minder bekend en meer recent is de visie van politiek filosofe Danielle Allen, die – onder verwijzing naar Aristoteles – benadrukt hoe essentieel retorica is voor het vertrouwen tussen burgers onderling en voor burgers in hun leiders. Dat lijkt een zeer relevante observatie in moderne democratieën als de Nederlandse of de Amerikaanse, met alom aanwezig en door wantrouwen gevoed populisme en cynisme.

De bijeenkomsten hebben een sterk gevarieerd en interactief karakter. We sluiten aan bij het nieuws van het moment en bij vragen vanuit de deelnemers. En we maken zowel gebruik van wetenschappelijke literatuur en presentaties door de docent als van actuele artikelen en –tv-fragmenten.

In deze cursus bestuderen we zowel de theorie over retorica van Aristoteles als die van Allen en illustreren we deze aan de hand van vele concrete voorbeelden uit de meer of minder recente geschiedenis. Daarbij kijken we in het bijzonder naar de campagne van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van het najaar van 2016, en die voor de Kamerverkiezingen van 15 maart 2017. We plaatsen deze campagnes in het perspectief van de door ons bestudeerde theorie en van een visie op de moderne democratie. Zo ontvouwen we een eigen, hedendaagse visie op welsprekendheid. Na afloop van deze cursus heeft u een beter begrip van de essentie van retorica; de vaardigheden – of trucjes – die sprekers hierbij hanteren; en de wijze waarop u zelf gebruik kunt maken van retorica, als burger in de Nederlandse democratie.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

In acht bijeenkomsten verkennen we inspirerende theorieën over retorica. We kijken daarbij naar voorbeelden van speeches en debatten uit de politieke geschiedenis, maar ook naar fraaie voorbeelden van retoriek bij niet-politici. En we gaan specifiek in op de Amerikaanse en Nederlandse verkiezingscampagnes.

Literatuur Bij aanvang van de cursus krijgt u een reader met relevante teksten uitgereikt.

Docent Dr. Remko van Broekhoven is politiek filosoof en docent op de School voor Journalistiek in Utrecht. Hij publiceerde de politiekfilosofische boeken Staat van Tederheid (2007) en Verbeter de wereld, begin om halfelf (2011). In april 2016 promoveerde hij op een dissertatie over de rol van de politieke journalistiek in de democratie: De Bewakers Bewaakt.

CURSUS 17/34

Spiritualiteit, mystiek en kabbala in het jodendom

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Lia van Aalsum woensdag 13.00 – 14.45 uur 7

Religie maakt de tongen los, zeker in onze tijd. Ze doet ons spreken over machtsmisbruik, geweld, discriminatie en rigide regelgeving. Maar er zijn ook andere verhalen, namelijk van mensen die tasten naar diepere zin of die iets gewaarworden van transcendentie. Dit geldt ook voor het jodendom, de wereldgodsdienst die voorafgaat aan het christendom en de islam. Op dat diepere niveau valt er voor de huidige moderne mens heel wat te ontdekken.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

8 maart 19 april geen € 246,-

Onderwijsvorm Hoorcollege; met veel aandacht voor tekstlezing, wat naar verwachting de nodige interactie teweegbrengt.

Literatuur Per college worden teksten uitgereikt. De cursist wordt geacht van de gegeven informatie zelf aantekeningen te maken.

Docent Inhoud In deze cursus wordt bewust gewerkt met de drieslag spiritualiteit, mystiek en kabbala. Vaak wordt de spirituele diepte van het jodendom beperkt tot de kabbala. Het omgekeerde kan ook, dan geldt het begrip kabbala als een paraplu waaronder allerlei vormen van esoterie, magie, ritueel gedrag en geestelijke groei samenkomen. Na een summiere introductie over het ontstaan van het jodendom – als godsdienst en als volk – verdiepen we ons in de ontwikkeling van het driedelige veld van spiritualiteit, mystiek en kabbala. Een millenniaoude geschiedenis, waarbij we de focus leggen op enkele kenmerkende en bijzondere teksten. We verkennen de variëteit aan vormen en teksten aan de hand van de drieslag. Om te beginnen verschaft dit helderheid en daarmee meer begrip van dit zo boeiende en intrigerende veld. Vervolgens biedt dit een kans om deze soms aloude benaderingen op de moderne mens te betrekken. Ook de huidige cursist ontkomt hier niet aan en wordt uitgedaagd tot een eigen waardering te komen.

Dr. Lia van Aalsum is theologe voor professionele spiritualiteit: auteur en docent voor studie en vorming inzake Spiritualiteit & Onderwijs / Spiritualiteit & Bijbel / Jodendom. Zij werkt onder andere aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en als bestuurslid van AOb-St.Bonaventura (identiteitsafdeling voor katholiek onderwijs). Zie bijvoorbeeld haar publicatie Kijken naar spiritualiteit – om te leren, Valkhofpers 2014. In 2010 promoveerde zij cum laude aan de Radboud Universiteit (RU) op een middeleeuws joods geschrift: Lied van de Eenheid. Een onderzoek naar de bijbelse intertekstualiteit van het spirituele geschrift Sjier haJichoed, uitgeverij Eburon 2010. In 2013 verzorgde zij naar aanleiding van dit onderzoek de Week Mystiek van het Titus Brandsma Instituut; in 2015 was zij docent jodendom bij de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen van de RU.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/35

Between kitchen sink and heritage Geschiedenis van de Britse cinema

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Mark Meuldijk woensdag 15.15 – 17.00 uur 10

In deze cursus behandelt filmdocent Mark Meuldijk twee grote en tegengestelde tradities uit de rijke geschiedenis van de Britse cinema. Enerzijds het zogenaamde ‘kitchen-sink-realism’: films waarin het dagelijks leven, inclusief de overlevingsstrijd en de conflicten, op buitengewoon overtuigende manier wordt neergezet. Anderzijds de stroming van de ‘heritage’: films gebaseerd op de groten uit de literatuur en het theater zoals Jane Austen, Shakespeare en Thomas Hardy, waarin de crème de la crème van het Britse acteergilde de hoofdrol speelt en de schitterende architectuur en het typisch Engelse landschap op prominente wijze figureren.

Inhoud De cursus start met een bespreking van het klassieke liefdesdrama Brief Encounter. In gevoelig zwart-wit wordt de mogelijkheid van overspel van twee ongelukkig gehuwden afgetast. Vervolgens bespreken we een van de meest indrukwekkendste films over het naoorlogse Europa, The Third Man, met fenomenale rollen van Joseph Cotton en Orson Welles, plus het intrigerende citermelodietje van Anton Karas.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 12 april 1 maart € 334,-

De dilemma’s van Elizabeth II in de week na het overlijden van prinses Diana worden prachtig belicht in Stephen Frears’ The Queen, met een fenomenale Helen Mirren in de hoofdrol. De film Iris draait om de geestelijke aftakeling van schrijfster Iris Murdoch, met de geweldige Judi Dench als de titelheldin. Een andere ‘grande dame’, Charlotte Rampling, staat centraal in het recente huwelijksdrama 45 Years van Andrew Haigh. Rampling komt achter een geheim uit het liefdesverleden van haar echtgenoot, gespeeld door Tom Courtenay. In de besprekingen van de films wordt hun bijzondere kwaliteit onderzocht. Wat waren de intenties van de makers? Stijlelementen als cameravoering, belichting en montage komen aan bod. Acteerstijlen worden naast elkaar gelegd.

Onderwijsvorm Hoorcolleges, verrijkt met veelzeggende fragmenten uit de films. Er is ruimte voor discussie en reacties.

Literatuur Cursisten krijgen teksten over regisseurs en films uitgereikt.

De films van het duo Powell en Pressburger uit de jaren vijftig zijn bijna on-Engels barok te noemen. In titels als The Red Shoes en Black Narcissus is de kleurenpracht opvallend en de muziek cruciaal. Vervolgens maken we een sprong naar de jaren tachtig en negentig, naar het bittere en lyrische portret van een jeugd in Liverpool Distant Voices, Still Lives van Terence Davies, naar het gezinsdrama Secrets and Lies van Mike Leigh en naar de superieure Jane Austen verfilming Sense and Sensibility van Ang Lee. In het sociaal-realistische Ladybird Ladybird van Ken Loach draait alles om de vraag of Maggie een geschikte moeder is. Intenser dan dit zal een film niet snel worden.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Docent Drs. Mark Meuldijk studeerde filmkunde aan de Radboud Universiteit. Sinds 1993 is hij als educatief medewerker verbonden aan theater LUX, waar hij veel lezingen en cursussen geeft over het actuele filmprogramma en klassiekers. Daarnaast werkt hij als filmdocent aan diverse opleidingen.

CURSUS 17/36

Ethiopië: een fascinerend land (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Jos van Beurden woensdag 15.15 – 17.00 uur 6

Veel mensen kennen Ethiopië als een arm land, geplaagd door honger en geweld. Dat is slechts één kant. Ethiopië is ook fascinerend en mysterieus. De mensen zijn er zelfbewust. Zij zijn zuinig op hun oude culturen en tegelijk op zoek naar hun plek in de eenentwintigste eeuw. Het nooit gekoloniseerde land is belangrijk in Afrika en onderhoudt al heel lang banden met Nederland.

Inhoud Ethiopië is een mozaïek van bijzondere mensen en prachtige landschappen. Er wonen miljoenenvolkeren – Oromo, Amharen en Tigrayers – maar ook volkeren van enkele (tien)duizenden – de Sumi en Konso. Er is vruchtbaar hoogland met hoge bergtoppen, en ook droog, savanne-achtig laagland. In het noordoosten ligt een uitgestrekte zoutwoestijn. De Blauwe Nijl, die boeren tot ver in Egypte van water voorziet, ontspringt in Ethiopië. Wat voor invloed heeft dit allemaal? De heersende religieuze tolerantie is opvallend voor de Hoorn van Afrika. Het Christendom was er eerder dan hier in de lage landen. Ethiopië was het eerste land in Afrika, waar de Islam voet aan de grond kreeg. Talloze Ethiopiërs belijden een traditionele, inheemse godsdienst. Hoe gaan die religies samen? Het land kent gevarieerd religieus en cultureel erfgoed. Negen monumenten en landschappen staan op de UNESCO Werelderfgoedlijst. Ethiopië heeft echter ook culturele gebruiken die vooruitgang van vooral vrouwen in de weg staan. De rol van Ethiopië binnen Afrika is belangrijk. In Addis Abeba staan kantoren van de Afrikaanse Unie en de Verenigde Naties. Na oorlogen tegen Somalië en Eritrea in de twintigste eeuw, is het er de laatste decennia rustig. Bij de situatie van de mensenrechten en de binnenlandse politiek kunnen vraagtekens geplaatst worden.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

1 februari 15 maart 1 maart € 219,-

Het land is de bakermat van koffie en qat. Economisch gaat het vooruit. Volgens het IMF is Ethiopië over enkele decennia geen arm land meer. Maar droogte dreigt. De vergroting van de voedselzekerheid staat hoog op de agenda. Hoe goed hebben de gewone mensen het er?

Opzet Deze cursus is een inleiding met verdieping waarbij veel Ethiopische bronnen worden gebruikt. Aan de orde komen: geografie en geschiedenis; de gevarieerde bevolking en hun drie religies; waar leven de Ethiopiërs van?; hoe groot is de kans op hongersnood nog?; waarmee verdient het land zijn geld?; hoe gaat Ethiopië om met zijn rijke culturele erfgoed?; wat is zijn plaats in Afrika?; en welke relatie heeft het met Nederland en de rest van de wereld?

Onderwijsvorm Hoorcollege met ruimte voor vragen en gedachtewisseling. De rode lijn en illustraties worden via PowerPoint getoond.

Literatuur Aanbevolen literatuur: Arjan van Dijk & Jos van Beurden, Ethiopia: Footsteps in Dust and Gold, Stichting Kunstboek 2013, www.ethiopie-boek.nl/ (algemene inleiding); Graham Hancock, The Sign and the Seal, Mandarin Paperbacks 1997 (over de herkomst van de Ark van het Verbond); Asfa Wossen Asserate, Der letzte Kaiser von Afrika, Propylaën 2014 (over keizer Haile Selassie); Maaza Mengiste, De leeuw en de keizer, Anthos 2010 (over geweld, verraad en revolutie binnen een Ethiopische familie).

Docent Onderzoeker, schrijver en reisleider drs. Jos van Beurden bezoekt Ethiopië sinds 1986 en schreef enkele boeken over het land. Hij doet onderzoek naar het behoud van het culturele erfgoed van kwetsbare landen. Hij is Officier in de Orde van Oranje Nassau. Jos van Beurden begeleidt regelmatig reizen van Labrys Reizen naar Ethiopië. www.josvanbeurden.nl

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/37

De middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen in Nederland van 1200 – 1600 Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Paul le Blanc woensdag 15.15 – 17.00 uur 5

In de middeleeuwen waren de interieurs van alle kerken beschilderd met een architecturale, ornamentele of figuratieve beschildering. Dat we tegenwoordig in een middeleeuwse kerk vaak ‘schoon metselwerk’ of oude natuursteen kunnen aanschouwen en dit tevens waarderen, is onhistorisch. In deze cursus ontdekken we de oude, kleurrijke en verhalende interieurs.

Inhoud Wanneer men het over oude muurschilderingen heeft, denkt men vooral aan Italiaanse fresco’s. In Nederland zijn echter in ongeveer 180 kerken de figuratieve middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen nog geheel of gedeeltelijk behouden gebleven. Het zijn echter geen fresco’s, maar secco’s – geschilderd op droge kalk. Ze dateren van de dertiende tot het eind van de zestiende eeuw. Deze schilderingen betreffen voor het grootste deel christelijke voorstellingen, gebaseerd op het Oude en Nieuwe Testament en op apocriefe teksten. Daarnaast zien we heiligen, apostelcycli, allegorieën met betrekking tot ‘goed en kwaad’ en dieren en planten met hun eigen symboliek. Ondanks dat de schilderingen belangrijk zijn voor de kennis van de geschiedenis van de middeleeuwse schilderkunst in ons land, zijn ze, zelfs onder kunsthistorici, relatief weinig bekend.

Opzet In deze collegereeks wordt een beeld geschetst van de aard van deze beschildering en wordt in het bijzonder ingegaan op de thematiek, op de plaats en functie binnen het kerkgebouw en op de geografische en historische context. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan de techniek van vervaardiging en aan de problematiek van de conservering. De bestudering van de restauratiegeschiedenis zal onmisbaar blijken te zijn.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

8 maart 5 april geen € 199,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges met PowerPoint-presentatie.

Excursies Omdat in de provincie Gelderland veel middeleeuwse schilderingen bewaard zijn gebleven, biedt de docent, op persoonlijke titel na afloop van de cursus tegen een kleine vergoeding, twee excursies met de bus aan, respectievelijk naar kerken in de Achterhoek en de Betuwe.

Literatuur Bij aanvang van het eerste college ontvangt u een reader.

Docent Drs. Paul le Blanc was van 1974 – 1994 als wetenschappelijk medewerker/docent kunstgeschiedenis van de middeleeuwen, verbonden aan de opleiding kunstgeschiedenis van de Radboud Universiteit. Van 1989 – 2000 was hij directeur van de Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland en daarna zelfstandig adviseur ten behoeve van musea en monumentenzorg. Zijn kunsthistorisch onderzoek betreft de middeleeuwse monumentale schilderkunst, waarover hij tal van artikelen heeft gepubliceerd. Daarnaast heeft hij veel restauraties begeleid.

CURSUS 17/38

Oude Boeddha in de nieuwe wereld

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

prof. dr. Paul van der Velde donderdag 10.45 – 12.30 uur 8

In deze cursus staan onderwerpen centraal die altijd al een rol speelden binnen het boeddhisme van Azië, maar die een weg hebben gevonden naar het Westen, waar ze sinds enkele decennia op een steeds grotere belangstelling kunnen rekenen.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

26 januari 23 maart 2 maart € 273,-

Literatuur Paul van der Velde, De oude Boeddha in een nieuwe wereld, Vantilt, Nijmegen, 2016.

Docent Inhoud Het boeddhisme is niet meer weg te denken uit de westerse cultuur. Velen doen aan meditatie, aan ‘mindfulness’ of ‘zen’. De Boeddhabeelden staan in de vensterbank. Er spelen hele discussies of het boeddhisme nu een religie, een filosofie of een levenswijze is, of je boeddhist bent als je volgens zen technieken mediteert et cetera. In deze collegereeks bekijken we allereerst hoe we eigenlijk aan onze ideeën over het boeddhisme komen en wat die zeggen over onszelf en over ons eigen gedachtegoed.

Prof. dr. Paul van der Velde studeerde Indiase talen en culturen aan de universiteiten van Utrecht en Leiden. Hij promoveerde in 1993 op een studie naar esthetica in de poëzie rond de hindoe god Krishna. Sinds 1996 werkt hij aan de Radboud Universiteit en doceert hij hindoeïsme en boeddhisme. De laatste jaren doet hij veel onderzoek naar modern boeddhisme in Azië en in het Westen.

Waarom slaat de meditatie zo aan en lijkt men vergeten te zijn dat het christendom hierbinnen ook een grote traditie kende? Is het nu echt waar dat het boeddhisme de enige wereldreligie is die geen heilige oorlogen kent? Welke rol speelt pelgrimage binnen het boeddhisme? Waarom staan er zoveel Boeddhabeelden in Azië? Aldus gaan we ons verdiepen in het oude traditionele boeddhisme van Azië en de doorwerking daarvan naar onze moderne wereld.

Onderwijsvorm Hoorcollege.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/39

Het verleden verbeeld Schilderkunst en geschiedwetenschap in de lange 19e eeuw

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

prof. dr. Peter Rietbergen donderdag 10.45 – 12.30 uur 5

Voor de meeste mensen is het verhaal van het verleden een verhaal in woorden; is geschiedwetenschap een vorm van verledenverbeelding die zich vooral uit in teksten. In deze reeks bestuderen we het verleden echter in beelden, zoals het in de historieschilderkunst ‘beschreven’ wordt.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

Opzet • • •

Inhoud Vanaf de oorsprong van het (westers) denken over het verleden, is de afbeelding – in reliëf, fresco, sculptuur en schilderkunst – altijd een belangrijk middel geweest om mensen een verhaal over hun verleden te vertellen: niet alleen de vele mensen die niet konden lezen, maar ook hen die het woord te weinig sprekend vonden, die het beeld, met al zijn kleuren en drama, nodig hadden.

26 januari 23 februari geen € 184,-

• •

het verleden schilderen: tussen historische ‘werkelijkheid’ en culturele verbeeldingskracht het antieke Rome: goed of kwaad? – aan de hand van Henryk Siemiradzki’s De Toortsen van Nero (1876) naar de oorsprong van het Christendom – aan de hand van Wilhelm von Kaulbachs De Verwoesting van Jeruzalem (1846) het verhaal van de natievorming – aan de hand van Alphons Mucha’s Slavisch Epos (1910 – 1928) politieke momenten tussen ideologie en geschiedenis – aan de hand van Jacques-Louis Davids Kroning van Napoleon (1807)

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

De zogenaamde ‘historieschilderkunst’ is dan ook al heel oud. Het genre bereikte echter zijn hoogtepunt in de negentiende eeuw, niet alleen in de getalsmatige omvang van de productie maar minstens ook in de vaak gigantische afmetingen van de toen geschilderde werken – doeken van vijf bij zeven meter waren ineens normaal. In deze collegereeks concentreert Peter Rietbergen zich, na een inleidend college over het genre-door-de-eeuwen-heen, op een viertal categorieën van historieschilderkunst. In elk college neemt hij één specifiek doek als uitgangspunt, maar zal hij ook, aan de hand van een reeks parallelle werken, laten zien hoe wijdverbreid, in heel Europa, de verledenverbeeldingen in die categorie waren. Immers, deze doeken werden gemaakt voor publieke ruimtes: musea, parlementsgebouwen, universiteitsaula's, zodat zoveel mogelijk mensen de boodschap konden volgen. Boeiend is ook dat al snel de eerste speelfilms juist deze schilderijen als voorbeeld namen voor grootschalige, epische verbeeldingen op het 'witte doek'.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Literatuur Aanbevolen: P.J. Rietbergen, Clio’s Stiefzusters. Verledenverbeeldingen voorbij de Geschiedwetenschap (Nijmegen, Vantilt, 2015), met name het Woord vooraf, de Proloog en, specifiek, hoofdstuk 5.

CURSUS 17/40

De ontwikkeling van een wereldsysteem Hoe mensen hun samenlevingen sterker en weerbaarder maken

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Frank Hermans donderdag 10.45 – 12.30 uur 6

Deze serie colleges vormt een reis door de eeuwen heen, waarin we stilstaan bij de manier waarop samenlevingen rampen het hoofd bieden; zowel rampen in de natuur, als door mensen veroorzaakt. Juist door de blik daarop te richten, vallen een heleboel verschijnselen op hun plaats en kunnen we de crises en conflicten in de wereld van nu beter begrijpen.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 13 april geen € 219,-

Mondiale grootmachten: de gewelddadige zeventiende eeuw; Nederland als grootmacht; de val van de Ming dynastie; de wetenschappelijke en humanitaire revolutie. De negentiende eeuw als overgangsperiode: een ingrijpende transformatie van de infrastructuur; de industriële oorlog in opkomst; de ontdekking van het innerlijk.

Inhoud In zes colleges gaan we na hoe samenlevingen door de voortdurende uitbreiding van de verbindingen met steeds andere culturen hun samenlevingen sterker en weerbaarder hebben gemaakt en wat dit betekent voor het wereldsysteem dat hieruit is voortgekomen. We zien hoe mensen vaak sterker uit de strijd tegen rampen kwamen, maar ook nieuwe kwetsbaarheden ontwikkelden. Periodes die vaak zijn onderbelicht, zoals de negende eeuw, komen uitgebreid aan bod, evenals de moeizame eerste pogingen van de mensheid om hun samenlevingen weerbaar te maken.

Opzet Een moeilijk begin: natuurrampen en man-made disasters; schaalvergroting als het cruciale antwoord; de beheersing van vuur en de domesticatie van dieren en planten; de rol van priesters en krijgers.

De moderne tijd: de wereldoorlogen en hun gevolgen voor de weerbaarheid; de technologische revolutie en de verzorgingsstaat; moderne crisisbeheersing; mondiale uitdagingen in een kwetsbare wereld.

Onderwijsvorm Hoorcollege met gelegenheid tot stellen van vragen.

Literatuur Bij aanvang van de eerste bijeenkomst is het boek De ontwikkeling van een wereldsysteem, dat de docent in eigen beheer uitgeeft, bij hem te koop (maximaal € 15,-). Een kort overzicht van de PowerPoint-presentaties wordt verstrekt, samen met een literatuurlijst met aanbevolen literatuur die uitnodigt tot verder lezen.

Docent De eerste grote weerbare netwerken: het Middellandse zeegebied als centrum van de wereld; tragische dilemma’s in de Oudheid; de eerste verbindingen tussen Oost en West; epidemieën en plunderingen en de val van het Romeinse Rijk. De opkomst van een wereldwijd netwerk: Chang’an, Constantinopel en Bagdad; het wereldsysteem in wording – de Mongolen, Venetië en Genua; de pest overwonnen; religies, liefdadigheid en de rol van universiteiten.

Dr. Frank Hermans studeerde sociologie in Nijmegen. Hij promoveerde in 2010 aan de Universiteit van Amsterdam op het proefschrift Trauma en Beschaving. Hij heeft zich gespecialiseerd in beschavingsprocessen op lange termijn. Frank is tot zijn pensionering verbonden geweest aan de Hogeschool Arnhem/Nijmegen en verzorgt voor HOVO ook de cursussen Beschaving en Empathie en Originele visies op de toekomst van de mensheid.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/41

Menselijk gesproken Filosofisch leven van Plato tot Levinas

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Theo Janssen donderdag 10.45 – 12.30 uur 6

Filosoferen was voor Socrates een ethos en levenspraktijk en had als doel de ziel te vervolmaken. Door zelfonderzoek en in gesprekken met anderen stelde hij de waarden ter discussie die het leven bepaalden. Velen volgden zijn voorbeeld en zo ontstond de filosofie als een manier van leven. We volgen de sporen van het filosofische leven bij Plato, Aristoteles, Augustinus, Montaigne, Heidegger en Levinas. Wij menen dat hieruit een mens naar voren treedt die meer is dan noodzakelijk gevolg of willekeurig toeval.

Inhoud In deze cursus nemen we de kwestie van de mens opnieuw op door aan te knopen bij het filosofisch leven van Socrates. Voor hem was de mens meer dan ‘pezen en botten’ en naar dit ‘meer’, dat de mens in staat stelt te streven naar een waardevol leven, was hij op zoek. In de Dialogen van Plato zien we hoe dit zoeken van Socrates vorm krijgt in een filosofie die eerder levenspraktijk is dan wetenschappelijk systeem. Socrates was gegrepen door dit ‘meer’ dat hij zelf of geest noemt. Zijn verwondering leidt hem tot zelfonderzoek en gesprekken met anderen. Hij verwierp de sofisten die op het effect van de woorden uit waren en niet op de verwoording van wat waar of rechtvaardig is. Het woord van de sofisten miste de bezieling van het waardevolle leven. Juist daarin meende Socrates het ‘meer’ op het spoor te zijn.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 13 april geen € 234,-

In de filosofie van Plato heeft het innerlijk discours en met name de dialoog een centrale rol. Wie de dialoog aangaat erkent zijn tekort, zijn niet-weten, en het gevaar verblind te zijn door hersenspinsels. Met Plato geven we een eerste schets van het filosofisch leven. Vervolgens behandelen we zijn leerling Aristoteles die het filosofisch leven ondergeschikt maakt aan een kennissysteem en ethiek van het gelukkige leven. Bij Augustinus staat het filosofisch leven geheel in het teken van de communicatie met God. Montaigne is onze gids naar de moderniteit. De tijd die met de ontvoogding van de mens ook de terugkeer van het filosofische leven laat zien. Bij onze tijdgenoten Heidegger en Levinas ondervindt dit leven nieuwe beperkingen, maar ook nieuwe mogelijkheden.

Opzet Naast de uitwerking van de praktijk van het filosofisch leven wordt iedere bijeenkomst nader ingegaan op een grondbegrip uit de filosofie, achtereenvolgens: • de ziel (Plato) – verleiding en het belang van de dialoog • het zijnde (Aristoteles) – filosofie als het hoogste geluk • vrije wil (Augustinus) – de ontdekking van het innerlijk • immanentie (Montaigne) – op proef leven • noodzaak (Heidegger) – geworpenheid en taal • transcendentie (Levinas) – zelf-zijn en de Ander

Onderwijsvorm Hoorcollege met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

De dialoog is, naast bijvoorbeeld het zelfonderzoek, een van de praktijken van het filosofisch leven. In deze cursus beschrijven we deze praktijken nader en is er speciale aandacht voor de vormen van mens-zijn die uit deze praktijken naar voren komen.

Literatuur Cursisten krijgen bij aanvang van het eerste college een reader.

Docent Drs. Theo Janssen studeerde sociologie en filosofie in Nijmegen.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/42

De mythe van Odessa

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Peter van Nunen donderdag 13.00 – 14.45 uur 6

Odessa is een Russisch-joodse stad in een Oekraïense omgeving en wordt door haar inwoners de 'Parel aan de Zwarte Zee' genoemd. In zes colleges volgen we enkele mythen van deze stad, aan de hand van haar geschiedenis, literatuur, muziek, zang en humor.

Inhoud en opzet Geschiedenis De stad dankt haar naam en faam aan onder anderen een Duitse prinses en haar Russische minnaar (Catharina en Potjomkin), aan de Napolitaans-Spaanse admiraal de Ribas, de Brusselse stadsarchitect De Woland, en de Franse gouverneur Duc de Richelieu. De buitenlandse inbreng, waaronder de grote toestroom van nieuwe joodse inwoners, maakt deze mediterrane stad vanaf het begin een kosmopolitische vrijhaven die door haar status van porto franco tevens een vrijhaven was voor alles wat god en tsaar verboden had. Binnen een halve eeuw groeit de stad uit tot de vierde stad van het Russische Imperium. De ruim 200-jarige geschiedenis van deze zonovergoten havenstad wordt besproken binnen de grotere kaders van zowel de Oekraïense als Russische geschiedenis. Welkom in de stad van de bloeiende acacia’s! Literatuur Alle Russische schrijvers hebben over Odessa geschreven. Voorop kan slechts één naam staan: Isaak Babel, de kroniekschrijver van het joodse leven in de Moldavanka-wijk van de joodse boven- en onderwereld en van de chaos rond de pogroms – door Koeprin zo raak geschetst in de opstandige vioolspeler Sasjka. Na de anti-joodse pogroms neemt Zjabotinski afscheid van Odessa: hij organiseert het gewapende joodse verzet en wordt de grondlegger van het revisionistische zionisme. Met Paustovski als gids worden de revolutionaire gebeurtenissen aan het begin van de twintigste eeuw gevolgd, wanneer literatuur en kunst verstrikt raken tussen revolutie en burgeroorlog. De trappen van Richelieu zijn dankzij Eisensteins film de trappen van Potjomkin geworden. Welkom in de stad van de opstanden!

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

19 januari 23 februari geen € 234,-

Muziek, zang en humor Sjolem Aleichem staat voor de humor in de stad, maar de meeste mythen worden gehandhaafd in de onsterfelijke verhalen uit de moderne Sovjettijd door Ilf en Petrov in hun dubbelroman, De twaalf stoelen en Het gouden kalf, volgens Karel van het Reve het beste en geestigste boek uit de Russische literatuur. Verhalen en liederen over de zonnige kant van deze havenstad, maar ook over de schaduwrijke zijde van deze “City of Sin” komen aan bod. In de kelderkroegen van de stad vertellen en zingen boeven en hoeren in poëtische bewoordingen over liefde en ontrouw, over bedrog en moord. Welkom in de stad der zonden!

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Literatuur Een reader wordt aan het begin van de cursus uitgereikt.

Docent Dr. Peter van Nunen promoveerde na zijn opleiding tot tolk-vertaler in Antwerpen (Engels-Russisch) in 1982. Hij is docent Russisch/Duits/Engels aan de opleiding tolk-vertaler in Maastricht en oprichter van het Centrum voor de Nederlandse Taal en Cultuur in Moskou. Hij geeft ook leiding aan het MNMRuslandcentrum, dat zich richt op culturele uitwisseling en op politieke en economische samenwerking tussen Rusland en Nederland.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/43

Houten kerken in Europa

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Wim de Natris donderdag 13.45 – 15.30 uur 4

In streken waar veel bossen zijn, was hout het meest voor de hand liggende bouwmateriaal. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in het noorden en centrale gedeelte van Europa houtbouw de boventoon heeft gevoerd. Dit gold ook voor de bouw van kerken. Terwijl op andere plekken in Europa het kerkgebouw als ‘eeuwigdurend’ Godshuis in steen werd uitgevoerd, bleef men in deze streken vasthouden aan de bouw van kerken in hout.

Inhoud Houtbouw is een manier van bouwen waarbij uitsluitend hout als bouwmateriaal wordt gebruikt. Deze bouwwijze is natuurlijk niet zo bestand tegen de tand des tijds als een uit steen opgetrokken constructie. Toch zijn er in Europa nog duizenden houten kerken bewaard gebleven waarvan er slechts enkele tientallen op de Unesco Werelderfgoedlijst staan. Alleen voor deze geldt dus dat er enige zekerheid voor de toekomst gegarandeerd wordt. De oudste houten kerken, daterend uit de late middeleeuwen, zijn te vinden in Noorwegen (staafkerken). Van later datum zijn de houten kerken in Karelië, een regio in Finland en Rusland. Ook in de Karpaten-driehoek van Oostelijk Slowakije, Zuid-Klein Polen en de westelijke Oekraïne zijn enkele tientallen kerken bewaard gebleven. Alleen al in Roemenië staan nog ongeveer 1450 houten kerken, waarvan het grootste gedeelte in de regio Maramures. Het enige wat al die kerken gemeen hebben is dat ze geheel uit hout opgetrokken zijn. De constructie en architectonische vormentaal is al naar gelang de regio, de religieuze overtuiging en de culturele achtergrond buitengewoon verschillend. Die architectonische verscheidenheid maakt het boeiend om eens langs dat niet zo bekende pareltje van de Europese architectuur te reizen. En dat doen we tijdens deze cursus.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

2 februari 23 februari geen € 151,-

Opzet inleiding; staafkerken in Noorwegen houten kerken in Karelië (Finland en Rusland) • houten kerken in de Karpaten (Oekraïne, Polen, Sowakije) • houten kerken in Roemenië • •

Onderwijsvorm Hoorcolleges. De cursisten ontvangen wanneer de cursus is afgelopen via WeTransfer de basisinformatie en de PowerPointpresentaties.

Literatuur Aanbevolen: Staafkerken Noorwegen: Erich Burger, Norwegische Stabkirchen, Keulen 1978; Eva Valebrokk & Thomas Thiis-Evensen, Norway‘s Stave Churches. Architecture History and legends, s.l. 2001 (beiden alleen antiquarisch verkrijgbaar); Rusland: A.V. and Y.A. Oplovnikov, The Wooden Architecture of Russia, Londen 1989 (alleen antiquarisch); Polen en OostEuropa: David Buxton, The Wooden Churches of Eastern Europe, Cambridge, digitale print 2008.

Docent Drs. Wim de Natris studeerde kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit met als specialisatie industriële architectuur in de negentiende eeuw. Hij was jarenlang actief als adviseur op het gebied van industrieel erfgoed bij verschillende instellingen en monumentencommissies. Daarnaast doceerde hij kunsten cultuurgeschiedenis en esthetica aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Sinds 1995 beheert hij Galerie De Natris, een galerie voor eigentijdse beeldende kunst in Nijmegen. Vanaf 2006 is hij docent bij HOVO.

CURSUS 17/44

Inleiding in de sociale en politieke filosofie Geschiedenis van het denken over de samenleving (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Paul Meijs donderdag 13.00 – 14.45 uur 8

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

Deze collegereeks is een inleiding in de geschiedenis van het denken over de samenleving. Thema’s die hierbinnen een belangrijke rol spelen zijn: macht, sociale rechtvaardigheid, vrijheid en gelijkheid, de verhouding tussen individu, gemeenschap en staat en de relatie tussen politiek en economie. Deze thema’s worden behandeld vanuit het gezichtspunt van belangrijke auteurs uit de geschiedenis van de sociale en politieke filosofie, van Plato tot en met Marx.

Opzet

Inhoud

•

Francis Fukuyama spreekt in zijn boek uit 1992, Het einde van de geschiedenis en de laatste mens, over de mondiale overwinning van het liberalisme. Op economisch, politiek en maatschappelijk niveau overheerst het liberalisme en de invloed ervan zal blijvend zijn, aldus Fukuyama. De vraag is echter of het liberalisme wel het eindpunt van de geschiedenis is. Het belang van deze vraag wordt wederom benadrukt door de aanval op het World Trade Centre in New York op 11 september 2001 en vervolgens door de mondiale financiële en economische crisis die zich in 2008 openbaarde. Het verband tussen politiek en economie in verhouding tot het liberalisme is een belangrijk thema binnen deze collegereeks, die de ideeëngeschiedenis van de sociale en politieke filosofie van Plato tot Marx schetst. Wijsgerige theorieën worden hierin gekoppeld aan de hedendaagse samenleving. Het belang van de sociale en politieke filosofie komt hieruit naar voren. Dit wordt verder geactualiseerd door het benadrukken van de verhoudingen tussen politiek, economie en ethiek; tussen vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid; en tussen individu, gemeenschap en staat. Sociale en politieke filosofie moet in deze collegereeks dan ook worden opgevat als praktische filosofie in de brede betekenis van sociale en politieke filosofie, ethiek en wijsgerige antropologie.

•

• •

2 februari 30 maart 2 maart € 288,-

De verhouding tussen politiek en economie binnen het liberalisme en de ethische functie van de economie aan de hand van Adam Smith: utilisme versus deontologie. De Griekse oudheid: politiek en economie bij Plato en Aristoteles. Christelijke filosofieën en de overgang naar de nieuwe tijd: Augustinus, Thomas van Aquino, Machiavelli en het ontstaan van de moderne wetenschappen. De nieuwe tijd: de rechtvaardiging van de vrije markteconomie door Hobbes en Locke. Het Duitse idealisme: de verhouding tussen individu, economie en politiek bij Kant en Hegel. Kritische maatschappijtheorieën: Rousseau als cultuurpessimist en Marx als cultuuroptimist.

Onderwijsvorm Hoorcollege met ruimte voor discussie.

Verplichte literatuur Frans van Peperstraten, Samenleving ter discussie: een inleiding in de sociale filosofie, Coutinho, Muiderberg 1999 (volledig herziene druk), hoofdstuk 1 t/m 6. U krijgt een reader bij aanvang van de cursus.

Docent Dr. Paul Meijs was van 1980 tot 2015 docent sociale en politieke filosofie en filosofie van de economie aan de Radboud Universiteit en aan de Universiteit van Tilburg. Zijn expertise binnen de geschiedenis van de sociale en politieke filosofie ligt met name bij vraagstukken aangaande de verhouding tussen individu, gemeenschap, staat en economie alsmede het liberalisme en de verzorgingsstaat. De vraag naar de morele grondslag van een rechtvaardige samenleving vormt hierbij ook een belangrijk thema.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/45

Het Nederlandse landschap Wordingsgeschiedenis en karakteristiek

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

ir. Ad Woudstra donderdag 13.00 – 14.45 uur 8 (incl. excursie)

Aanvang Laatste Onderbreking Excursie Kosten

Landschap is overal. Waar we ook komen, we zitten er middenin en we genieten ervan (of niet). De ervaring leert dat hoe meer we begrijpen over het ontstaan en de opbouw van het landschap, hoe meer we herkennen en hoe meer we het gaan waarderen. Dat is het doel van deze cursus: met een andere blik uit het treinraam of de autoruit kijken.

Inhoud Vaak wordt gezegd dat Nederland is gemaakt door de Nederlanders. Dat is voor een deel waar. In alle tijden hebben de bewoners gereageerd op wat ze van nature in een gebied aantroffen. De geologie van Nederland verhaalt over die natuurlijke ontstaanswijze. Voor het Nederlandse landschap is vooral de geologie van de laatste 2,5 miljoen jaar van belang, daar staan we uitgebreid bij stil. Als zand, klei of veen eenmaal ergens ligt, ontstaat er door o.a. doorsijpelend water een gelaagdheid. Er wordt een bodem gevormd. Welke bodem waar ontstaat, hangt af van allerlei factoren, maar de bodemopbouw is altijd kenmerkend voor de omstandigheden ter plekke. Begrip van de bodemkaart helpt daarom enorm om het landschap te analyseren.

16 februari 6 april 2 maart 20 april van 08.00 tot 18.00 uur € 338,- (incl. excursie)

Opzet Colleges 1 en 2: de geologie van Nederland: inleiding, overzicht perioden en afzettingen. Kwartairgeologie: pleistoceen (laatste twee ijstijden) en holoceen (zee, rivieren, veen). • College 3: bodemvorming: soorten bodems in Nederland en hun karakteristieken; de rol van water bij de bodemvorming; naamgeving van bodems. • Colleges 4 t/m 7: occupatiegeschiedenis en landschappelijke opbouw, per deelgebied. •

Onderwijsvorm Hoorcolleges met mogelijkheid tot het stellen van vragen, en een landschapsexcursie door West-Nederland (Hoek van Holland-Hilversum).

Literatuur Aan het begin van de cursus wordt een reader uitgereikt. Aanbevolen: S. Barends e.a., Het Nederlandse Landschap, een historisch-geografische benadering, Matrijs Utrecht, tiende herziene druk (2010).

Docent De bewoners van ons land zijn vanaf hun vestiging bezig geweest hun gebied beter geschikt te maken voor gebruik. Er werd gewerkt aan de afwatering, aan de wegen, bescherming tegen hoog water en er werden gebieden ontgonnen. De occupatiegeschiedenis werd daarmee geschreven. Ieder gebied dat werd aangepakt, geeft een beeld van de techniek uit de tijd van ontginning. Het is af te lezen aan het landschap. Aan de hand van het afzettingsmateriaal kan het Nederlandse landschap worden onderverdeeld in vijf deellandschappen: zeeklei, veen, rivierklei, zand, löss/krijt. Via de geologie en de occupatiegeschiedenis worden alle belangrijke landschappelijke onderdelen van deze deelgebieden besproken en ook hun onderlinge verbanden. De bodemkaart is daarbij een belangrijk hulpmiddel.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Ir. Ad Woudstra is na zijn opleiding in Wageningen docent landschapsanalyse geworden aan Hogeschool van Hall Larenstein in Velp, bij de studierichting tuinen landschapsinrichting. Hij is lid van de adviescommissie cultuurhistorie van de gemeente Rheden.

CURSUS 17/46

On Liberty

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Ton Vink donderdag 13.00 – 14.45 uur 6

Ongeveer 160 jaar geleden beleefde On Liberty van John Stuart Mill zijn eerste druk. Het boek is een klassieker, maar een levende, actuele klassieker van belang voor tal van vraagstukken van vandaag. Deze cursus gaat daar nader op in.

Inhoud Natuurlijk besteden we in deze cursus ook aandacht aan de persoon van J.S. Mill, die onder andere beschouwd kan worden als de ‘vader’ van het moderne feminisme – een feminisme dat vele ‘moeders’ kent, maar slechts één ‘vader’. De speciale aandacht voor On Liberty is gerechtvaardigd vanwege de actuele kwesties die Mill op de agenda zet en waaraan hij fundamentele bijdragen levert. • De verhouding individu – samenleving en de vraag naar de rechtvaardiging van de macht van de samenleving over het individu. • De vrijheid van meningsuiting die Mill, als vrijheid van denken en spreken, maximale ruimte wil geven. • De combinatie van en verhouding tussen wat we kennen als ‘negatieve’ vrijheid en ‘positieve’ vrijheid en hun beider belang. • De waarde van het menselijk individu en het belang van het tot ontwikkeling (kunnen, mogen en laten) brengen van de individuele persoonlijkheid. • De praktische toepassingen van Mills opvatting van vrijheid op het gebied van zedelijkheid, godsdienst, de grenzen aan (in)tolerantie. • Het belang van onderwijs, ontwikkeling, Bildung, juist om daardoor de bovenvermelde waarden ook voor de toekomst veilig te kunnen stellen. • De hedendaagse discussie over zaken als vrijheid van meningsuiting, niveau van ge-uitte meningen, zelfbeschikking, euthanasie, tolerantie, representatieve democratie, volksdemocratie, referendum, het zijn allemaal zaken waarbij Mill ons bij de les houdt, omdat ze allemaal gaan over vrijheid.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

2 februari 16 maart 2 maart € 219,-

Opzet Uiteraard wordt het denken van Mill verbonden met zijn wijsgerige wortels, maar het accent ligt op zijn betekenis in actuele discussies. Het is de bedoeling dat de cursisten vooraf kennis hebben genomen van On Liberty /Over Vrijheid en zo kunnen bijdragen aan de discussie, aan de hand van het in de colleges door de docent gepresenteerde materiaal.

Onderwijsvorm College met veel ruimte voor discussie.

Literatuur Het is aan te bevelen het volgende boek voorafgaand aan de cursus te lezen: John Stuart Mill, On Liberty (vele uitgaven), Nederlandse vertaling: Over Vrijheid, Amsterdam: Boom, 2009.

Docent Dr. Ton Vink (www.ninewells.nl) is schrijver, filosoof en eindredacteur van Filosofie & Praktijk. Hij publiceert regelmatig over humanisme en verlichting en promoveerde op de Schotse filosoof David Hume.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/47

Hedendaagse beeldende kunst, deel I Vanaf het postmodernisme tot 2017 (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Johan Holtrop donderdag 13.00 – 14.45 uur 5

Kunstenaars zijn tegenwoordig nauwelijks meer te categoriseren op grond van het medium waarin ze zich uitdrukken. Traditionele grenzen tussen disciplines verdwijnen en de hedendaagse kunst kenmerkt zich door een enorme pluriformiteit. In tegenstelling tot de serieuze seventies, lijken spektakel en entertainment nu geen negatieve betekenis meer te hebben. Zo exposeerde Damien Hirst vanaf de jaren negentig opgezette dieren en een paar jaar geleden toonde hij in het Rijksmuseum een met diamanten bekleedde schedel.

Inhoud Vanuit een complexer wordende samenleving verwacht het publiek ook nieuwe competenties van kunstenaars: ze ‘moeten’ reageren op maatschappelijke verschijnselen. Ook de belangstelling van de media voor moderne kunst is enorm toegenomen. De uitreiking van de Turner Prize in Engeland is uitgegroeid tot een mediahype. Daarbij is de infrastructuur voor hedendaagse kunst de afgelopen twee decennia sterk verbeterd. Er is een rijkgeschakeerd tentoonstellingscircuit ontstaan en in rap tempo zijn musea en instellingen voor moderne en hedendaagse kunst geopend. Mondiale en Europese ontwikkelingen – zoals de Europese eenwording, het uiteenvallen van het Oostblok en de globalisering – hebben geleid tot een flinke uitwisseling van Europese kunstenaars en een migratiestroom van kunstenaars richting westerse economische centra. Door de globalisering hebben ook Chinese kunstenaars het concept van moderne kunst omarmd.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 6 april geen € 190,-

Opzet Bovenstaande ontwikkelingen komen aan bod in deze collegereeks over hedendaagse kunst. In dit eerste deel besteden we onder andere aandacht aan de volgende onderwerpen: • Het postmodernisme in beeldende kunst en architectuur. En hoe verder? • Hedendaagse schilderkunst: fundamentele schilderkunst, graffiti, computerschilderen etc. • Hedendaagse beeldhouwkunst, de Young British Art en het museum en de kunstmarkt. • Hoe gaan kunstenaars om met hun artistieke erfenis? Meer dan ooit putten kunstenaars uit (recente) kunstgeschiedenis. • De ontschotting in de kunst, en het fotomodel en jongerencultuur. In deel II, in het najaarssemester van 2017, besteden we onder andere aandacht aan: de nieuwe media (digitale revolutie, videokunst, animatie, games en internet etc.), fotografie als hedendaagse kunst, kunst in de openbare ruimte, ontschotting in de kunst (design en kunst, urban design).

Onderwijsvorm Hoorcollege. We lichten de collegestof toe met veel visueel materiaal zoals filmfragmenten. Cursisten krijgen hiervan een lijst.

Literatuur Cursisten ontvangen een hand-out.

Docent Drs. Johan Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingmaker hedendaagse kunst, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals – sinds 1996 – voor HOVO.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/48

De zingende zwaan van Luther

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Kees Wisse donderdag 13.45 – 15.30 uur 4

2017 is Lutherjaar. 500 jaar geleden, op 31 oktober 1517 bevestigde hij zijn stellingen aan de kerkdeur van Wittenberg, dat de aanzet tot de Reformatie gaf. In dit jaar zal er veel aandacht worden besteed aan de religieuze achtergronden van Luther en zijn hervorming. Deze korte cursus gaat echter niet over de theologische Luther maar over de liturgische.

Inhoud Luther hechtte grote waarde aan goede kerkmuziek als essentieel onderdeel van de eredienst en verkondiging. Want muziek had volgens hem minstens evenveel zeggingskracht als het woord. Hij pleitte er dan ook voor dat in elke kerk goede, liefst professionele musici aangesteld werden. In eerste instantie behield Luther in zijn liturgie veel elementen van de katholieke mis. Hij voegde daar de gemeentezang aan toe en liet veel eenvoudig zingbare kerkliederen maken.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 30 maart geen € 157-

Onderwijsvorm Hoorcollege met veel muzikale fragmenten die deels intensief behandeld worden. Er is ruim gelegenheid tot interactie tussen docent en cursisten.

Literatuur Bij het eerste college ontvangt u achtergrondinformatie en de teksten van de behandelde vocale muziek.

Docent Drs. Kees Wisse studeerde musicologie aan de Universiteit van Utrecht, waar hij ook colleges theologie volgde. Hij was lange tijd stafmedewerker van het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur van Holland Symfonia, schrijft teksten en artikelen en geeft lezingen, cursussen, concertinleidingen en -presentaties.

Langzamerhand volgde de lutherse kerkmuziek haar eigen weg. In de zestiende en zeventiende eeuw was dit de eenvoudige Kirchenmusik, zoals de vele motetten van Schütz en later de werken van Buxtehude, Bruhns en andere tijdgenoten. Toen men na 1700 ontdekte dat de emotionele uitdrukkingskracht van de opera ook prima toepasbaar was op kerkmuziek, ontstond de kerkcantate. Dit ontketende al snel een ware rage in het lutherse Duitsland van de eerste helft van de achttiende eeuw, waar duizenden cantates werden geschreven. Deze cursus gaat over de geschiedenis van de lutherse kerkmuziek: zoals zij ontstond, zich ontwikkelde tot het hoogtepunt met de muziek van Johann Sebastian Bach, en de eeuwen daarna. Natuurlijk wordt het verhaal afgewisseld met een groot aantal geluidsvoorbeelden.

Opzet De colleges hebben een min of meer chronologisch verloop, met een wat ruimere aandacht voor de eerste helft van de achttiende eeuw. Maar ook lutherse kerkmuziek van de negentiende en twintigste eeuw komt aan bod.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/49

100 jaar Russische Oktoberrevolutie (1917–2017) Van het Russisch Imperium via de Sovjet-Unie naar de Russische Federatie

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Peter van Nunen donderdag 15.15 – 17.00 uur 6

Met de Oktoberrevolutie begon een experiment om een welvarender maatschappij op te bouwen met meer individuele vrijheid voor burgers en grotere sociale gelijkheid. Het experiment ontspoorde en de Sovjetunie werd een afschrikwekkende totalitaire dictatuur die miljoenen slachtoffers vergde, het land economisch ruïneerde, geen vrijheid toestond en geen gelijkheid tot stand bracht. Deze cursus biedt een historische terugblik op een fascinerend sociaal-economisch experiment dat in zijn exacte tegendeel ontaardde en in de Russische kunst en literatuur een niets verhullende spiegel voorgehouden kreeg.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

19 januari 23 februari geen € 234,-

de jaren ‘30 te evenaren en kon het evenmin de uitdagingen aan van sociale vernieuwingen in een postindustriële economie. Pas midden jaren ‘80 begon het regime een aantal economische en politieke hervormingen door te voeren, hetgeen subiet leidde tot verlies van autoriteit en controle over de maatschappij. In december 1991 kon het regime de loop der gebeurtenissen niet meer keren en hief de Sovjet-Unie zichzelf op. Onder Jeltsin verviel de Russische Federatie tot complete chaos en sinds 2000 onderneemt Poetin pogingen het land opnieuw als politieke grootmacht op de kaart te zetten.

Inhoud In deze cursus wordt het verhaal verteld van de ondergang van het tsaristische Rusland, de opbouw, groei en opnieuw de ondergang van de communistische Sovjet-Unie en van het vallen en opstaan van de nieuwe Russische Federatie. In november 1917 greep een revolutionaire socialistische partij de macht in de Russische hoofdstad Petrograd, te midden van de puinhopen van het tsaristische Rusland dat onder de druk van de wereldoorlog bezweken was. Na een apocalyptische burgeroorlog kon het revolutionaire regime in december 1922 de nieuw gestichte Unie van de Socialistische Sovjetrepublieken uitroepen; een nieuwe maatschappij die efficiënt georganiseerd moest zijn en waarin individuen vrij en gelijk zouden zijn.

Opzet In deze collegereeks worden bovenstaande historische fasen van Rusland besproken, waarbij ter duiding steeds de kunst en literatuur te hulp geroepen wordt. De moderne Russische literatuur heeft voor alle fasen en facetten van dit allergrootste sociaal-economische experiment uit de moderne geschiedenis een artistieke vorm weten te vinden die niet alleen Nobelprijzen oplevert, maar zich ook met de feitelijke geschiedschrijving kan meten.

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Literatuur De USSR wilde een machtige moderne staat zijn met een sterke economie en begon eind jaren ’20 aan een halsbrekende industrialisatie en een gedwongen collectivisatie van de landbouw. Vele miljoenen mensen die daarbij in de weg stonden werden in de daaropvolgende vijftien jaar gevangengezet, in kampen opgesloten, verbannen of geëxecuteerd. Daarna doorstond de USSR met succes de zwaarste beproeving in haar korte geschiedenis – de Tweede Wereldoorlog die aan nog eens ruim vijfentwintig miljoen mensen het leven kostte. Terwijl het Sovjetsysteem in de jaren ‘50 minder inhumaan werd, bleek het niet langer in staat de krankzinnige groeicijfers van

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Een reader wordt aan het begin van de cursus uitgereikt.

CURSUS 17/50

‘Geijkte Paden?’ Bedevaart, heiligen en wonderen door de eeuwen heen

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Joep van Gennip donderdag 15.15 – 17.00 uur 7 (incl. excursie)

16 februari 30 maart Onderbreking 2 maart Datum excursie 6 april van 9.00 tot 17.00 uur Kosten € 329,Aanvang Laatste

Bedevaarten, relieken en heiligenverering zijn van alle tijden. In deze cursus wordt een historisch overzicht gegeven van de christelijke bedevaart, startend vanaf de vroegchristelijke martelaarsgraven in Rome, tot in onze tijd, met speciale aandacht voor Nederland. Naast het fenomeen pelgrimeren, behandelen we thema’s die daarmee in nauw verband staan zoals de reliekencultus, heiligenverering en volksdevoties. Ook is er aandacht voor hedendaagse vormen van (seculiere) pelgrimage, zoals de bedevaart naar Santiago de Compostella.

Opzet

Inhoud

Onderwijsvorm

“A visitor passes through a place, a place passes through a pelgrim” luidt een Engels gezegde dat kernachtig aangeeft dat pelgrimeren meer inhoudt dan het passief aanschouwen van het bereikte bedevaartsoord. Door actief deel te nemen aan de plaatselijke liturgie en één te worden met de aanwezige geloofsgemeenschap, weet een pelgrim pas door te dringen tot het sacrale karakter van de betreffende plaats. Dit gold in het verleden, maar eveneens voor het heden.

Hoorcolleges met PowerPoint-presentatie en gelegenheid voor het stellen van vragen. De laatste bijeenkomst heeft de vorm van een excursie. De docent gaat meer specifiek in op de historische achtergrond van bedevaartsoord Scherpenheuvel. Tijdens de cursus ontvangt u informatie over deze excursie.

Omdat het thema pelgrimage de nodige voorkennis vereist, worden enkele begrippen verhelderd en wordt stil gestaan bij verschillende motieven om op bedevaart te gaan. Daarna wordt chronologisch een historisch overzicht gegeven van de bedevaartscultuur in Europa, waarbij ook de kritiek op devotie en bedevaart in ogenschouw wordt genomen. Vervolgens zoomen we in op de ontstaansgeschiedenis van enkele bijzondere bedevaartsplaatsen in de Lage Landen; één daarvan, Scherpenheuvel, bezoeken we in de afsluitende bijeenkomst. Tot slot staan we stil bij hedendaagse vormen van bedevaart en pelgrimage (Wereldjongerendagen, Taïze), en kijken we naar de aantrekkingskracht van dit fenomeen voor niet-gelovigen. Want hoewel de geïnstitutionaliseerde kerken hun kerkbezoek verder zien afnemen, kunnen (christelijke) bedevaarten en pelgrimsoorden zich juist verheugen op een toenemend aantal bezoekers. Hoe kan dat? Wat zijn de motieven van deze ‘geseculariseerde’ pelgrims?

Docent

• • • • • •

algemene inleiding historisch overzicht van de Europese bedevaartscultuur vanaf de derde eeuw tot en met de middeleeuwen overzicht vanaf de middeleeuwen tot de verlichting overzicht vanaf de verlichting tot heden ten dage enkele bijzondere bedevaartsplaatsen in Nederland en België hedendaagse vormen van pelgrimage en bedevaart

Literatuur U krijgt hand-outs en een literatuurlijst uitgereikt.

Dr. Joep van Gennip studeerde geschiedenis aan de Radboud Universiteit en de Universiteit van Oxford (1998 – 2002) en promoveerde aan de Radboud Universiteit op de dissertatie Controversen in Context. Een comparatief onderzoek naar de Nederlandstalige controversepublicaties van de jezuïeten in de zeventiende-eeuwse Republiek.Tot voor kort werkte hij als archivaris bij de Nederlandse jezuïeten. Hij is onder meer redactievoorzitter van het Tijdschrift voor Nederlandse Kerkgeschiedenis en bestuursvoorzitter van Stichting ECHO, dat zich bezighoudt met historisch onderzoek naar orden en congregaties in Nederland.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/51

Literary Ireland

Lecturer Day Time Sessions

drs. Loes Coleman Thursday 15.15 – 17.00 hrs 3

In three sessions we will trace the development of Irish literature against the background of the country’s history. The first literature was in Latin, then in Irish, with English being gradually introduced from the 13th century. The focus will be on Anglo-Irish writers mostly from the 20th and 21st centuries.

Content The small island of Ireland has produced a remarkable number of gifted writers. James Joyce springs to mind but on our journey through literary Ireland you will discover many others. The country boasts four Nobel Prize for Literature winners (W.B.Yeats, G.B. Shaw, Samuel Beckett and Seamus Heaney) as well as four Man Booker Prize winners (Iris Murdoch, Roddy Doyle, John Banville and Anne Enright). These authors all feature in the course, as well as Colm Toibin, Emma Donohue, Maeve Binchy, Sebastian Barry, Oscar Wild and John Boyne, to name but a few. Is Anglo-Irish literature different from English literature? We will try and answer that question as we go along, reading (excerpts from) novels, poems and plays, talking about the writers and, where possible, seeing and hearing them speak.

Level of English Upper-intermediate (approx havo).

Educational style The sessions are inter-active with plenty of room for questions and discussion, all in English of course.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Dates Costs

F ebruary 23, March 16 and March 30 € 120,-

Literature Handouts with (excerpts from) selected texts.

Lecturer Drs. Loes Coleman studied English and Applied Linguistics at Radboud University. She has taught English language and literature all her life. Recently retired from Radboud in’to Languages she now focuses on running English Reading Circles and literature courses.

CURSUS 17/52

‘Mann ist was mann isst’ Evolutie en biologie van ons eetgedrag (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Jan Derksen donderdag 15.15 – 17.00 uur 5

‘Mann ist was mann isst’: ‘Je bent wat je eet’ is een Duits spreekwoord dat even goed omgedraaid kan worden: ‘Je eet wat je bent’. Lange tijd werd ons eetgedrag bepaald door de beschikbaarheid van ons voedsel. Tegenwoordig worden we overstroomd door enerzijds ‘fast-food’ en anderzijds allerlei claims op gezond en levensverlengend wondervoedsel. Goede raad is echter niet duur, bewust leven naar onze biologische afkomst en vertrouwen op onze instincten leveren wellicht de beste kans op een lang en gezond leven.

Inhoud ‘Je bent wat je eet’ geeft het nauwe verband aan tussen ‘eten’ en ‘zijn’. De species Homo sapiens (de wetende Mens) heeft een lange evolutionaire weg afgelegd aleer hij zichzelf “wetend” kon noemen. Van een kleine insecten en zaden etende muisachtige heeft hij zich ontwikkeld tot een voornamelijk vruchtenetende aapachtige. Daarna is hij zich gaan richten op een dieet van planten, blad, zaden en reservevoedsel, aangevuld met eiwitbronnen van insecten en vooral grotere dieren. Hij is daardoor een typische omnivoor geworden. Zowel gebit als verteringsstelsel laten hier geen enkele twijfel over bestaan.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 6 april geen € 190,-

hoofdrol. Naast het gebruik van specifieke voedselsoorten voor onze gezondheid gebruiken we ook genotsmiddelen. Misbruik van deze middelen leidt tot grote problemen. Het derde belangrijk evolutionair gegeven komt dan om de hoek kijken: een opvoeding die van jongs af aan verstandig eetgedrag bijbrengt en vooral voordoet.

Opzet Allereerst bespreken we de evolutietheorie en haar betekenis voor de mens. Daarna maken we kennis met de anatomische en fysiologische aspecten die ten grondslag liggen aan ons gebruik van voedsel. Vervolgens komt het voor ons geschikte voedsel met zijn mogelijke invloed op onze gezondheid en welzijn aan de orde. Met een aantal thuis gemakkelijk te herhalen experimenten laten we een aantal bijzonderheden van onze voedselvoorkeuren zien.

Onderwijsvorm Hoorcolleges met PowerPoint-presentaties en experimenten.

Literatuur Cursisten krijgen een hand-out uitgereikt.

Ons dieet wordt nog altijd mede bepaald door een aantal eigenaardigheden die direct terug te voeren zijn op eerdere evolutionaire fases. Zo wordt het grootste deel van ons voedsel nog altijd gevormd door plantaardig materiaal. Dit materiaal levert ons stoffen die nodig en goed zijn voor onze gezondheid. Anderzijds bevatten planten ook allerlei stoffen die nadelig of zelfs giftig voor ons zijn. Hoe maken we onderscheid tussen eetbare en niet-eetbare delen van planten? En hoeveel en welke gifstoffen kunnen we verdragen? Ook daar heeft de evolutie strategieën voor gevonden. Het zijn de gewone spontane voedselvoorkeuren die iedereen kent: wat vinden we lekker, hoeveel en hoe vaak willen we iets achter elkaar eten?

Docent Dr. Jan Derksen, bioloog (Plant Cell Biology, RU Nijmegen).

Tegenwoordig worden we overspoeld met wetenschappelijke of meestal pseudowetenschappelijke gezondheids- en welzijnsclaims. Mode, reclame, hear-say, gezondheidgoeroes en niet te vergeten financieel belanghebbenden, spelen hierbij de

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/53

Paula Modersohn-Becker en de verbeelding van het vrouwelijke

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

drs. Lies Netel donderdag 15.15 – 17.00 uur 5

Paula Modersohn-Becker (1876 – 1907) leefde voor de schilderkunst. Rond 1900 woonde en werkte ze in de NoordDuitse kunstenaarskolonie Worpswede. Ze huwde er de schilder Otto Modersohn en was goed bevriend met de dichter Rainer Maria Rilke. Om inspiratie op te doen reisde ze regelmatig naar Parijs, waar ze onder de indruk raakte van de moderne schilderijen van Paul Cézanne. Modersohn-Beckers oeuvre is beperkt, omdat ze al op eenendertigjarige stierf. Enkele dagen na de geboorte van haar dochter, overlijdt ze aan longembolie.Binnen het Duits expressionisme nam ze een bijzondere plaats in.

Inhoud "Dankzij haar aandachtige manier van kijken heeft ze het unbeschreiblich Weibliche te voorschijn getoverd,” zo schreef de filosofe Joke Hermsen over Paula Modersohn-Becker op 11 mei 2016 in De Groene Amsterdammer. In deze cursus gaan we op zoek naar wat dat onbeschrijflijk vrouwelijke is, waarnaar Hermsen in De Groene verwees, en hoe Paula ModersohnBecker die verbeeldde. We beginnen met het bekijken van haar levensloop en haar kunstenaarschap. Modersohn-Becker schilderde portretten, kinderen, scènes uit het dagelijks leven en het landschap van Worpswede. Daarna vergelijken we haar werk met tijdgenoten, zoals Cézanne, Van Gogh, Picasso en Matisse. ModersohnBecker schilderde veel zelfportretten. Haar kijk op het vrouwelijk naakt is bijzonder en staat in de laatste bijeenkomsten van de cursus centraal. Dan vergelijken we haar visie op dit thema met dat van de symbolisten en andere tijdgenoten.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

9 maart 6 april geen € 190,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges.

Literatuur Na afloop van ieder college worden de presentatie en aanvullende teksten digitaal toegestuurd.

Docent Drs. Lies Netel is kunsthistorica en gespecialiseerd in de Nederlandse kunst van de twintigste eeuw. Zij studeerde aan de universiteit Groningen en werkt sinds 1989 als docent kunstgeschiedenis. Daarnaast is zij curator en auteur. Momenteel schrijft ze aan een cultuurhistorisch proefschrift over het leven en werk van de Limburgse kunstenares Marianne van der Heijden.

CURSUS 17/54

De grote vragen van de kosmos (herhaling)

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

ir. Wim Lintsen donderdag 15.45 – 17.30 uur 7

In deze cursus denken we na over de kosmos ‘als geheel’. Hier doen zich meteen al filosofische vragen voor. Kunnen we ons het heelal voorstellen als ‘een object’? Hoe kunnen we de uitdijing van het heelal begrijpen? Kunnen we ons überhaupt een ‘vierdimensionale tijd-ruimte’ voorstellen? Wat is de relatie tussen onze ‘voorstelling’ en de wiskundige ‘modellering’ van het heelal?

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

30 maart 18 mei 27 april € 246,-

Onderwijsvorm Hoorcollege met PowerPoint-presentatie en ruimte voor vragen en discussie. De studiebelasting bedraagt twee tot vier uur per week.

Literatuur U ontvangt een hand-out waarin de grote lijn van de cursus wordt weergegeven.

Inhoud Om filosofisch te kunnen nadenken over het heelal als geheel is het nodig om ons eerst te oefenen in de methode van de wetenschap. We zullen dit op een toegankelijke manier doen. Daartoe wenden we ons tot de filosofie van de wetenschap en kijken we naar de hypothetisch-deductieve methode zoals deze toegepast wordt in de moderne kosmologie.

Docent Wim Lintsen is ingenieur en gebruikt deze achtergrond voor een heldere en exacte analyse van complexe filosofische vraagstukken. Hij geeft cursussen aan verschillende HOVOinstellingen en wordt geïnspireerd door het grensgebied tussen wetenschap, filosofie en religie.

Vervolgens gaan we aan de slag met het nieuwste paradigma, namelijk de ontdekking van een versnellend heelal. Het betreft een complex dynamisch heelal waarin gewone zwaartekracht en anti-zwaartekracht als het ware een gevecht met elkaar leveren. We moeten dit heelal eerst door en door kennen voordat we toekomen aan de grote vragen. Waarom bestaat er überhaupt een heelal? Hoe komt het dat het heelal zo ontzettend nauwkeurig is ‘afgesteld’? Waarom zijn de natuurwetten precies goed voor het ontstaan van leven? Het is hier dat filosofie en wetenschap elkaar gaan ontmoeten. Er rijzen nieuwe vragen. Is het heelal uniek of bestaan er meerdere heelallen? Wat is de rol van informatie en complexiteit in het heelal? Wat is de ‘werkelijkheid’ van het heelal? Is het heelal misschien één grote quantum computer? Deze vragen staan centraal in de laatste drie bijeenkomsten. We maken onder meer gebruik van ideeën die ontwikkeld zijn door de kosmoloog Paul Davies in zijn boek Perfect Universum. Over de kosmos zijn we voorlopig nog niet uitgepraat en uitgedacht.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/55

Van Vijftig tot vandaag Hoogtepunten uit de naoorlogse Nederlandse poëzie

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

Jeroen Dera, MA vrijdag 10.45 – 12.30 uur 7

Wat moet u zeker gelezen hebben, als u mee wilt praten over de Nederlandse poëziegeschiedenis? Deze cursus biedt antwoord op deze vraag. Voor elk decennium staat een dichter centraal die de Nederlandse taal en dichtkunst stevig verrijkte met een belangrijk en vernieuwend oeuvre.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

27 januari 17 maart 3 maart € 246,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges met tekstlezing en discussie.

Literatuur Hand-out met daarin een bloemlezing uit het werk van Lucebert, Armando, Faverey, Herzberg, Michel, Deckwitz en Estor.

Inhoud Van iedere dichter wordt de biografische achtergrond, institutionele context, literatuuropvatting en plaats in de literatuurgeschiedenis besproken. Verder behandelen we van elk van hen een selectie uit het oeuvre, waarbij de docent de gedichten in hun historische en culturele context plaatst en voorziet van interpretatief commentaar. Door middel van het gezamenlijk lezen van de gedichten proberen we grip te krijgen op de thematische en formele bijzonderheden van het werk.

Opzet De colleges vangen steeds aan met een hoorcollegedeel, waarin de dichter van de week en zijn of haar werk wordt geïntroduceerd. Vervolgens lezen we gezamenlijk een aantal gedichten. We bespreken de afgelopen decennia aan de hand van de volgende zeven dichters: • Lucebert (jaren vijftig) • Armando (jaren zestig) • Hans Faverey (jaren zeventig) • Judith Herzberg (jaren tachtig) • K. Michel (jaren negentig) • Ellen Deckwitz (jaren 2000) • Annemarie Estor (jaren 2010)

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Docent Jeroen Dera, MA is docent moderne Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit en aan de Universiteit Utrecht. Hij rondt momenteel een proefschrift af over de introductie van literatuurkritiek op de Nederlandse radio (1925–1940) en televisie (1955–1975). Hij is kernredacteur van het literaire tijdschrift Dietsche Warande & Belfort, bestuurslid van de Jan Campert-stichting en secretaris van de Stichting Literaire Activiteiten Nijmegen. Met Kila van der Starre en Sarah Posman redigeerde hij het boek Dichters van het nieuwe millennium (Vantilt, 2016).

CURSUS 17/56

Inleiding in de filosofie van de kunst, deel II (herhaling)

Docent Dag Tijd

dr. Rob van Gerwen vrijdag 10.45 – 12.30 uur

In deze tweewekelijkse cursus wordt een overzicht gegeven van de rijkdom aan filosofische benaderingen van de kunst waarbij belangrijke auteurs aan de orde komen.

Inhoud De esthetica is in de achttiende eeuw een zelfstandige filosofische discipline geworden. Tevens zijn toen de kunsten esthetisch begrepen. Tegen deze achtergrond kijken we naar de belangrijkste moderne filosofen die zich over kunst hebben uitgelaten. In het najaar van 2016 (deel één) bekeken we de empiristisch-kantiaanse invalshoek. In deel twee van deze inleiding in de kunstfilosofie concentreren we ons op de rationalistisch-hegeliaanse invalshoek: Baumgarten, Hegel, Schopenhauer, Gadamer en Adorno. Baumgarten ziet kunst als een middel om onze waarneming te perfectioneren. Hegel begrijpt schoonheid als het perfecte samengaan van een idee en zijn zintuiglijke gestalte in een kunstwerk. Schopenhauer ziet kunst, romantisch, als een middel om ons van de werkelijkheid te verlossen. Gadamer benadrukt de noodzaak en mogelijkheid van interpretatie van kunst. Adorno, als laatste, schrijft aan kunst een kritisch potentieel toe.

Bijeenkomsten Data Kosten

5 10 en 24 maart, 7 en 21 april en 12 mei € 190,-

Docent Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan het departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen), en aan University College, van Universiteit Utrecht. Hij is verbonden aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht en doceert aan de HOVO’s van Nijmegen, Utrecht en Brabant. Hij heeft een eigen bedrijf: Consilium Philosophicum. Hij publiceerde vele artikelen en zes boeken, meestal over onderwerpen uit de filosofie van de kunst, onder meer een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience. Hij rondt momenteel een boek af over kunst als een morele praktijk. Op zijn website staan onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten, hand-outs en een weblog: www.consiliumphilosophicum.nl Website voor de cursus: www.consiliumphilosophicum.nl/2017/hovo_inl2

Met aansprekende voorbeelden worden de theorieën uitgelegd en kritisch besproken. Na deze cursus beschikt u over een goed overzicht over de geschiedenis van de kunstfilosofie en bent u tevens ingevoerd in de kracht van een filosofische manier van denken over kunst.

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Literatuur Aanbevolen: Rob van Gerwen, Moderne Filosofen over Kunst, uitgeverij Klement (2016), tijdens de eerste bijeenkomst via de docent te koop. Cursisten krijgen bij ieder college de beschikking over een hand-out.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/57

Antieke sterrenkunde in de praktijk Van Astrolabium tot Zodiak

Docent Dag Tijd Bijeenkomsten

dr. Rob van Gent vrijdag 10.45 – 12.30 uur 6

Ook vóór de uitvinding van de sterrenkijker en de computer observeerden sterrenkundigen en astrologen de hemel en waren zij in staat om de meeste hemelverschijnselen te verklaren en met redelijke nauwkeurigheid te voorspellen. In deze cursus maakt u kennis met antieke sterrenkunde aan de hand van kopieën van handschriften en replica’s van instrumenten.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

10 februari 24 maart 3 maart € 219,-

Onderwijsvorm Ieder college bestaat uit een inleidend hoorcollege (eerste deel) gevolgd door een workshop (tweede deel), waarin u zelf aan de slag gaat met kopieën van handschriften of replica’s van enkele iconische instrumenten.

Literatuur Inhoud In een zestal bijeenkomsten gaan we in op de originele instrumenten en handschriften – dus niet zozeer op de historische verhalen en tradities. Deze instrumenten en technieken getuigen van een aanzienlijke kennis van de wis- en sterrenkunde. Desondanks is het gebruik hiervan gemakkelijk te doorgronden en de bedoeling van de cursus is dan ook om deelnemers kennis te laten maken met enkele sterrenkundige instrumenten en technieken uit de oudheid en deze zelf leren toe te passen.

Opzet • • • • • •

De kalender: eeuwigdurende kalender, berekening paasdatum Sterrenkunde in de islam: bepaling gebedsrichting naar Mekka Tijdbepaling in de oudheid: zonnewijzers Islamitische kosmologische voorstellingen en hun interpretatie Het astrolabium: de ‘tablet’ van de antieke astronoom en astroloog De astrologie in de oudheid: bereken je eigen horoscoop

De cursus vereist geen wis- of sterrenkundige voorkennis en is dus ook gemakkelijk te volgen voor cursisten met een alfa-achtergrond.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Wordt op de website van de docent aangegeven.

Docent Dr. Rob van Gent studeerde sterrenkunde aan de Universiteit Utrecht en was van 1989 tot 1999 werkzaam als curator van de sterrenkundige collectie op Museum Boerhaave (Leiden). Momenteel is hij als wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Departement Wiskunde van de Universiteit Utrecht. Zijn werkzaamheden liggen op het gebied van de geschiedenis van de sterrenkunde, tijdrekenkunde, navigatie en hemelcartografie.

CURSUS 17/58

Jheronimus Bosch De erfenis van een visionair en geniaal schilder

Docenten Dag Tijd Bijeenkomsten

r. Matthijs Ilsink, prof. dr. Jos Koldeweij, e.a. d vrijdag 10.45 – 12.30 uur 10

Deze cursus biedt enerzijds een terugblik op het Jheronumus Bosch-jaar 2016, met de grote overzichtstentoonstellingen in ’s-Hertogenbosch en Madrid. Anderzijds maakt u tijdens deze reeks uitgebreid kennis met de erfenis van de schilder en van het meest recente onderzoek naar hem. Experts belichten zijn kunstenaarschap aan de hand van zijn belangrijkste werken, en van verschillende kanten: betekenis, techniek, nieuwe toeschrijvingen, archiefbronnen, onderzoeksmethoden.

Inhoud In de eerste dagen van de maand augustus 1516 overleed Jheronimus Bosch, vermoedelijk plotseling aan een besmettelijke ziekte in ’s-Hertogenbosch. We weten dat er een plechtig requiem in de kapel van de Lieve-Vrouwe-Broederschap in de Sint-Janskerk volgde, maar zijn begraafplaats is onbekend. In 2016 werd de 500 jaar geleden overleden schilder herdacht: een jaar lang vele manifestaties in ’s-Hertogenbosch, maar ook internationaal werden de schijnwerpers massaal gericht op Jheronimus Bosch. De zeer verschillende overzichtstentoonstellingen in Het Noordbrabants Museum te ’s-Hertogenbosch en het Museo Del Prado in Madrid trokken samen maar liefst ruim een miljoen bezoekers! In deze collegereeks wordt teruggeblikt op deze tentoonstellingen, het verrichte onderzoek en de restauraties van een groot deel van de Bosch-schilderijen, en tegelijk wordt leven en werk van Jheronimus Bosch behandeld. Ook de ontwikkelde websites komen aan bod: www.Boschproject.org, het overzicht van alle schilderijen en tekeningen die digitaal tot in het kleinste detail kunnen worden bekeken aan de hand van zichtbaar licht, infrarood en röntgen, en www.boschdoc.huygens.knaw.nl waar zo’n duizend documenten over Bosch, zijn familie en zijn werk geraadpleegd kunnen worden.

Aanvang Laatste Onderbreking Kosten

27 januari 7 april 3 maart € 334,-

Tenslotte wordt ingegaan op de verschillende documentaires die zijn gemaakt naar aanleiding van het Bosch Research and Conservation Project en de tentoonstellingen, uiteenlopend van Het Klokhuis tot Exhibition on Screen.

Opzet De reeks bestaat uit thematische bijeenkomsten waarin de volgende aspecten worden behandeld: • introductie 500 jaar Jheronimus Bosch • de tentoonstellingen in ’s-Hertogenbosch en Madrid • het technisch onderzoek: zichtbaar licht, infrarood en röntgen • de restauraties • Bosch geïnterpreteerd • het bronnenonderzoek • opdrachtgevers, verzamelaars, musea • Bosch op televisie en in de bioscoop in 2016 • Bosch in kinderboeken en strips • conclusies en een terugblik op de collegereeks

Onderwijsvorm Hoorcolleges met PowerPoint-presentatie.

Literatuur Vooraf aan de colleges ontvangt u een hand-out.

Docenten Dr. Matthijs Ilsink is als universitair docent verbonden aan het instituut voor historische, literaire en culturele studies van de Radboud Universiteit (RU). Prof. dr. Jos Koldeweij is hoogleraar kunstgeschiedenis aan de RU, in het bijzonder van de vroegchristelijke tijd en van de middeleeuwen. Beiden zijn de leidende krachten van het Bosch Research and Conservation Project (BRCP).

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

CURSUS 17/59

Film en filosofie, deel IIb Eyeopeners (herhaling)

dr. Rob van Gerwen vrijdag 13.30 – 16.30 uur

Docent Dag Tijd

In de cursus Film en filosofie, deel IIb staat het thema ‘perspectief’ centraal. Dit voorjaar bespreken en bekijken we vijf films. Bij film denken we bij ‘perspectief’ minstens aan het standpunt van de camera. Maar perspectief in films gaat ook over de vraag: wiens perspectief krijgt de kijker wel of niet te zien? Een aantal filosofische kwesties ligt ten grondslag aan het spel dat regisseurs spelen met de verwachtingen van het publiek. In deze cursus start elke bijeenkomst met een inleiding over relevante filosofische kwesties. Vervolgens bekijken we een film, in zijn geheel. Na afloopt volgt – aansluitend – de bespreking van de film. Het is niet nodig deel I, of deel IIa van Film en filosofie gevolgd te hebben.

Bijeenkomsten Data Kosten

5 10 en 24 maart, 7 en 21 april en 12 mei € 184,-

Opzet Na een filosofische inleiding kijken de cursisten naar films waarin de relevante filosofische kwesties aan de orde komen. Bijvoorbeeld In the Mood for love (2000), Barton Fink (1991), en Persona (1966). Na afloop volgt de nabespreking. 13.30 – 14.30 uur inleiding 14.30 – 14.45 uur pauze 14.45 – 16.15 uur film 16.15 – 16.30 uur bespreking film

Onderwijsvorm Hoorcollege met filmvertoning.

Literatuur Inhoud Mensen bezien de wereld vanuit hun eigen perspectief. Ze delen dat met anderen, maar niet met iedereen. Er zijn ook culturele verschillen tussen hoe vergelijkbare situaties in films worden gepresenteerd. Het perspectief dat ieder van ons inneemt is een centraal filosofisch probleem. Het duidt op gemak, gewoonten en op ons vermogen om dingen snel – in één oogopslag – te begrijpen. En tegelijkertijd roept het relativisme en zelfs scepticisme op. Films bieden zelf ook een perspectief op gebeurtenissen. Ze geven je een idee van een situatie maar laten niet alles zien, zodat je op het verkeerde been kunt worden gezet. Soms weet je als kijker meer dan een personage of juist precies evenveel. Een onverwachte perspectiefwisseling kan het beeld weer compleet veranderen. Ook in humoristische films wordt vaak gebruik gemaakt van perspectiefwisselingen. En we bezien ook hoe een film uit een vreemde cultuur of uit het verleden vanuit ons perspectief begrepen wordt.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Cursisten kunnen bij het eerste college de syllabus,”Eye openers. Film en filosofie 2” bij de docent aanschaffen (prijs € 5,-). Dit is hetzelfde boekje als bij deel IIa is gebruikt. Voor elk college wordt een hand-out beschikbaar gesteld via de website van de cursus.

Docent Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan het departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen), en aan University College, van Universiteit Utrecht. Hij is verbonden aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht en doceert aan de HOVO’s van Nijmegen, Utrecht en Brabant. Hij heeft een eigen bedrijf: Consilium Philosophicum. Hij publiceerde vele artikelen en zes boeken, meestal over onderwerpen uit de filosofie van de kunst, onder meer een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience. Hij rondt momenteel een boek af over kunst als een morele praktijk. Op zijn website staan onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten, hand-outs en een weblog: www.consiliumphilosophicum.nl Website van deze cursus: www.consiliumphilosophicum.nl/2017/hovo_perspectief2

STUDIEDAGEN 17/60

Mondriaan en De Stijl (herhaling)

Docent Data

drs. Johan Holtrop woensdag 18 en donderdag 19 januari

De belangstelling voor Mondriaan en De Stijl is de laatste jaren enorm toegenomen. Op deze middagen staan het leven en werk van Mondriaan en de belangrijkste kunstenaars en architecten van De Stijl centraal. Hoe werken de ideeën van deze avantgardebeweging door in de kunsten en de architectuur?

Tijd Kosten

13.45 – 16.30 uur € 157,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges. De inhoud van deze middagen worden ondersteund met veel visueel materiaal.

Literatuur Inhoud Op de eerste middag behandelen we het leven, werk en de invloed van Mondriaan. Accenten bij de bespreking van het leven en werk van Mondriaan zijn: het ‘vroege’ versus het ‘moderne’ werk; het kubisme en Parijs; Mondriaan en De Stijl; de invloed van de theosofie; New York en de Victory Boogie Woogie (VBW) en wat recent materieeltechnisch onderzoek betekent voor het inzicht in zijn werk. In 1998 koopt de Nederlandse Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit – ter gelegenheid van het afscheid van de gulden – de VBW van Mondriaan aan voor het toen astronomische bedrag van 40 miljoen dollar. Achteraf lijken de Nederlanders daar gelukkig mee. Dit in tegenstelling tot de Amerikanen, die inmiddels beseffen dat ze een cruciaal schilderij in de ontwikkeling van ‘hun’ abstracte kunst zijn kwijtgeraakt. Mondriaan verbleef de laatste drie jaar van zijn leven in New York en dat luidde een nieuwe fase in van zijn werk, waarvan de VBW getuigt.

Een hand-out wordt voorafgaand aan de eerste middag uitgereikt.

Docent Drs. Johan Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor het HOVO vanaf 1996.

Op de tweede middag bespreken we de belangrijkste kunstenaars en architecten van De Stijl zoals Theo van Doesburg, Bart van der Leck, J.J.P. Oud, Gerrit Rietveld en Georges van Tongerloo en Jan Wils. Het Gemeentemuseum in Den Haag heeft sinds kort een permanente tentoonstelling over De Stijl. Dit is een (Nederlandse) avant-gardebeweging in het Interbellum die een nieuwe beeldtaal wil ontwerpen voor een nieuwe samenleving. Die ontwerpen strekken zich uit over de complete leefomgeving van de mens. Het onlangs gerestaureerde Café L’Aubette in Straatsburg van Theo van Doesburg (e.a.) is daar een prachtig voorbeeld van. Verder kijken we naar de doorwerking van De Stijl-ideeën in de kunsten en de architectuur.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

STUDIEDAGEN 17/61

Vroege beschavingen in Griekenland Cycladen, Kreta, Mycene

Docenten Data

drs. Argyris Angelou, Hans van Drunen donderdag 19 en vrijdag 20 januari

Omstreeks 1625 v.Chr. was een zware vulkaanuitbarsting op het eiland Thera (Santorini) – een natuurramp die gepaard ging met zware aardbevingen en tsunami’s – de vermoedelijke oorzaak van de ondergang van de Minoïsche beschaving. Een paar decennia later vernielde een aardbeving het paleis van Knossos. Dat was de nekslag voor de eerste hoogstaande cultuur in Europa die we tijdens deze tweedaagse cursus samen met haar opvolger – de Myceense cultuur – nader onder de loep nemen.

Inhoud De Minoïsche cultuur hanteerde onder andere een schrift dat bekend staat onder de naam Lineair A en dat de voorloper is van het Lineair B, dat op zijn beurt weer verwant is met het Grieks. Het nog ouder hiërogliefenschrift op de schijf van Phaistos vormt zeker een van de pronkstukken van het grondig opgeknapte en schitterend ingerichte archeologische museum in Heraklion dat in 2014 is heropend. Het machtsvacuüm dat door het wegvallen van de Minoïsche cultuur ontstond, werd na verloop van tijd opgevuld door de Myceners, de eerste Grieks sprekende stammen op het vasteland van Griekenland. Agamemnon woonde in de koninklijke burcht van Mycene; even verderop lag de burcht van Tyrins. Nestor, een andere beroemdheid uit de Trojaanse oorlog, bouwde zijn paleis aan de andere kant van de Peloponnesos. Rond 1200 v.Chr., kort na de val van Troje, ging ook de Myceense beschaving ten onder.

Programma Donderdag 19 januari Mythologie A: genealogie; een list (de geboorte van Zeus); Zeus de Koning der Goden; de Goddelijke huwelijken van Zeus; de schaking van Europa; Minos, Pasiphae, Ariadne, Theseus; de vlucht en val van Icarus.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Tijd Kosten

10.45 – 15.30 uur € 166,-

Minoïsche beschaving: neolitische periode; de eerste paleizen (oudpalatiaal); de nieuwe paleizen (neopalatiaal). Akrotiri-Santorini: het Griekse Pompeï; een Minoïsche kolonie of een andere beschaving?; de grote uitbarsting van de vulkaan omstreeks 1625 v.Ch. Vrijdag 20 januari De geologie van de Helleense boog (door Hans van Drunen): macroniveau – aardschollen bewegen en Tethys Oceaan verdwijnt; mesoniveau – de gevolgen voor oostelijk Middellandse Zeegebied, met name de Egeïsche Plaat; microniveau – de uitbarsting van Santorini en de gevolgen ervan beter begrepen met behulp van actualisme. Mythologie B: de Myceense beschaving – Mycene; Tiryns; Pylos.

Onderwijsvorm Hoorcollege met PowerPoint-presentatie.

Literatuur U krijgt vooraf hand-outs digitaal toegestuurd en ontvangt een reader op de eerste cursusdag.

Docenten Drs. Argyris Angelou is geboren en getogen in Athene. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt voortreffelijk Nederlands. Na terugkeer in Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding in Athene. Hij begeleidt culturele en religieus-historische reizen door zijn geboorteland. Daarnaast is hij al een aantal jaren een graag geziene gast bij HOVO-wintercursussen. Hans van Drunen is geograaf en was jarenlang als docent aardrijkskunde en conrector verbonden aan het Sint-Oelbertgymnasium in Oosterhout. Hij heeft zich verdiept in het raakvlak tussen geologie en archeologie.

STUDIEDAG 17/62

China in één dag

Docent Datum

drs. Evert Jan Ouweneel vrijdag 20 januari

Er zijn vele redenen om een hele dag aan China te wijden. Sinds mensenheugenis maakt dit land indruk. Na een dip van tweehonderd jaar, waarin China te laat industrialiseerde en te maken kreeg met bloedige burgeroorlogen en rampzalig wanbeleid, is het land terug van weggeweest.

Inhoud Waarom weten Chinezen al zo lang hun stempel te drukken op de wereldgeschiedenis? Wat kenmerkt dit land op cultureel, economisch en politiek terrein? Wat is hun kracht, wat hun zwakte? En wat hebben Confucius, Marx en Mao momenteel nog in te brengen?

Tijd Kosten

10.00 – 17.00 uur € 114,-

Docent Drs. Evert Jan Ouweneel is cultuurfilosoof en gespecialiseerd in het beschrijven van grote maatschappelijke ontwikkelingen. Hij vervult een internationale functie binnen de hulp- en ontwikkelingsorganisatie World Vision International. Daarnaast verzorgt hij regelmatig lezingen en seminars binnen het hoger onderwijs, in theaters, voor overheidsinstanties en particuliere organisaties (www.evertjanouweneel.nl).

Dit zijn belangrijke vragen voor wie zakelijk of privé steeds meer te maken krijgt met deze grootmacht. In één dag wordt u bijgepraat.

Programma 10.00 – 11.15 uur 11.15 – 11.30 uur 11.30 – 12.30 uur 12.30 – 13.30 uur 13.30 – 14.30 uur 14.30 – 14.45 uur 14.45 – 15.45 uur 15.45 – 16.00 uur 16.00 – 17.00 uur

Chinese geschiedenis pauze Chinese cultuur lunchpauze sterkten en zwakten pauze kansen en bedreigingen pauze terugblik en vooruitblik

Onderwijsvorm Hoorcollege.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

STUDIEDAG 17/63

Gladiatoren in de Romeinse Wereld

Docenten

Dag

Leen Dresen, MSc MA, dr. Stephan Mols, prof. dr. Eric Moormann, drs. Louis Swinkels vrijdag 27 januari

Naar aanleiding van de tentoonstelling Gladiatoren. Helden van het Colosseum in Museum Het Valkhof, presenteren de leerstoelen Oude Geschiedenis en Archeologie van de Radboud Universiteit een studiedag waarin gladiatorenspelen en amfitheaters centraal staan.

Inhoud Tijdens de studiedag wordt de wereld van Romeinse gladiatoren en amfitheaters van verschillende kanten belicht. Eric Moormann gaat in op de oorsprong van de gladiatorenspelen in het Italië vanaf de vierde eeuw voor Christus en behandelt de organisatie van de spelen. Hij geeft ook een overzicht van een dagje amfitheater. Vervolgens stelt Stephan Mols de plaats van het Colosseum in de ontwikkeling van de Romeinse architectuur aan de orde. Daarbij komt de bouw van dit grootste, en ook van andere amfitheaters ter sprake, evenals allerlei logistieke zaken die bij de bouw een rol hebben gespeeld. Hij gaat bovendien in op de impact die de bouw had op de stad Rome en zijn inwoners. Leen Dresen bekijkt de toeschouwers in de Romeinse arena vanuit een sporthistorisch perspectief. Wat zeggen historische teksten en archeologische resten over het publiek dat naar gladiatorengevechten kwam kijken? En was dit publiek anders, bijvoorbeeld bloeddorstiger van aard dan de toeschouwers bij overige grote sportwedstrijden in de oudheid, zoals de Olympische Spelen? Louis Swinkels geeft ten slotte een overzicht van de beeldcultuur die zich rondom de shows in het amfitheater over grote delen van het Romeinse rijk heeft verbreid. Welke taferelen waren populair en waar en waarop werden ze uitgebeeld? En wie waren de afnemers van al dit in beeld gevangen geweld?

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Tijd Kosten

10.30 – 16.00 uur € 114,-

Programma 10.30 – 11.30 uur Vechten voor de dood? Gladiatorenspelen in de oudheid – Eric Moormann 11.45 – 12.45 uur De positie van het Colosseum en andere amfitheaters in de Romeinse architectuur – Stephan Mols 12.45 – 13.45 uur lunchpauze 13.45 – 14.45 uur Edele Grieken, ontspoorde Romeinen? Het publiek bij sportwedstrijden in de oudheid – Leen Dresen 15.00 – 16.00 uur Gladiatorengevechten als motief in de Romeinse kunst en kunstnijverheid – Louis Swinkels

Onderwijsvorm Hoorcolleges met PowerPoint-presentatie.

Literatuur Het is aan te bevelen voor het bezoek aan de tentoonstelling de daarbij behorende publicatie te lezen A. Koster en S. Mols (red.), Gladiatoren. Helden van het Colosseum, Nijmegen 2016.

Docenten Leen Dresen, MSc MA, studeerde oude geschiedenis in Nijmegen en is werkzaam als zelfstandig cultuurhistorisch docent onder andere gespecialiseerd in sportgeschiedenis. Dr. Stephan Mols is universitair hoofddocent bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur en het Instituut voor Historische, Literaire en Culturele Studies aan de Radboud Universiteit (RU). Prof. dr. Eric Moormann is gespecialiseerd in klassieke archeologie en is hoogleraar bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur van de RU. Drs. Louis Swinkels is conservator archeologie van Museum Het Valkhof en docent bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur aan de RU.

STUDIEDAG 17/64

De Johannespassie van Johann Sebastian Bach

Docent Datum

drs. Joost Langeveld vrijdag 7 april

Het eerste grootschalige werk dat Bach na zijn aanstelling in Leipzig componeerde, was de Johannespassie. Tijdens de vesperdienst van Goede Vrijdag in 1724 kwam dit werk voor het eerst tot klinken. Bij latere uitvoeringen bracht Bach aanzienlijke wijzigingen in deze compositie aan. Zodoende zijn er vier verschillende versies van de Johannespassie overgeleverd.

Inhoud De Johannespassie heeft lange tijd in de schaduw gestaan van de Mattheuspassie. Daar zijn verschillende redenen voor: de Mattheuspassie beleefde dankzij Mendelssohn in 1829 een opzienbarende herontdekking en heruitvoering, en is sindsdien permanent aanwezig gebleven in het muziekrepertoire. Dat was de Johannespassie tijden lang niet gegund.

Tijd Kosten

10.45 – 16.30 uur € 114,-

Programma 10.45 – 11.45 uur functie van de passies; de eigen aard van de Johannespassie 11.45 – 12.00 uur pauze 12.00 – 13.00 uur de Pilatus-scène 13.00 – 14.00 uur lunchpauze 14.00 – 15.15 uur deel I van de Johannespassie 15.15 – 15.30 uur pauze 15.30 – 16.30 uur deel II van de Johannespassie

Onderwijsvorm Hoorcollege, rijkelijk geïllustreerd met klinkende muziekvoorbeelden.

Literatuur Naast deze historische reden spelen ook kenmerken van de Johannespassie zelf een rol. In het Johannesevangelie ligt het accent meer op Christus als ‘Zoon van God’ dan op Christus als ‘man van smarten’. Dit evangelie concentreert zich niet zozeer op de afzonderlijke lijdensstaties dan wel op het proces voor Pilatus, waarin Christus ondanks het tragisch verloop, toch steeds zijn koninklijke heerlijkheid behoudt. De onbekende tekstdichter van de beschouwende teksten van de Johannespassie sluit direct bij de teneur van de Bijbeltekst aan en is daardoor minder op ‘compassie’ van de toehoorders gericht dan Picander, de tekstdichter van de Mattheuspassie. De Johannespassie biedt de gelovige toehoorders dan ook minder identificatiemogelijk-heden. Sowieso is het aantal aria’s veel geringer dan in de Mattheuspassie. Daar staat echter een meer prominente rol van de koren tegenover – vooral in de vorm van ‘turbae’ die veelvuldiger en dramatischer zijn dan in de Mattheuspassie.

Alfred Dürr, Die Johannes-Passion von Johann Sebastian Bach. München 2006 (5e druk). Gottfried Scholz, Bachs Passionen. München 2000.

Op deze studiedag verdiepen we ons in de functie en eigen religieuze achtergrond van de Johannespassie. Aan de hand van vele voorbeelden gaan we na welke tekstuele en muzikale middelen Bach hanteert om zijn medekerkgangers in Leipzig met de betekenis van dit Bijbelverhaal te confronteren.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

STUDIEDAG 17/65

Slapen en dromen

prof. dr. Ton Coenen vrijdag 21 april

Docent Datum

Ondanks de vertrouwdheid met de slaap en de vanzelfsprekendheid van het dromen, zijn deze beide fenomenen grotendeels een mysterie. De wetenschap onthult echter beetje bij beetje de geheimen van slapen en dromen. U blijft ongetwijfeld wakker tijdens deze studiedag waarin prof. dr. Coenen u door dit bijzondere terrein van de breinstudies leidt!

Inhoud Slapen en dromen zijn zeer alledaagse verschijnselen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Gaan we aan zo’n gewoon verschijnsel als de slaap meestal achteloos voorbij, aan de droom is altijd veel aandacht geschonken. Dat neemt niet weg dat de droom zijn geheimen nog lang niet heeft prijsgegeven. Ook het ogenschijnlijk eenvoudige fenomeen van de slaap kent nog vele onbegrepen kanten. Zo weten we nog steeds niet precies waarom we ongeveer een derde van ons leven verslapen. Dient de slaap om uit te rusten en treedt tijdens de slaap lichamelijk herstel op, of dient het om de donkere periode aangenaam door te komen, of slapen we om informatie op een goede manier op te slaan? Waarom neemt de slaap af bij het ouder worden en wordt de slaap dan minder diep, en de kwaliteit lager? En waarom zijn we tijdens de slaap in een staat van laag bewustzijn en wat gebeurt er in ons brein tijdens deze ogenschijnlijk onbewuste toestand? Meestal worden we pas met onze neus op de feiten gedrukt als we slecht slapen en ons door de lange nacht heen moeten worstelen. Dat roept tevens de vraag op wat voor soort slaapstoornissen er zijn en wat we eraan kunnen doen. Een merkwaardig type slaap is de REM-slaap, waarbij de hersenen nog actief zijn en waarin we volop dromen. Is de droom betrokken bij geheugenopslag, of leren we onszelf beter kennen zoals psychoanalytische theorieën ons willen doen geloven? Hoe zit het nu eigenlijk met dit geheimzinnige verschijnsel? Op deze dag komt de wetenschappelijke stand van zaken met betrekking tot slapen en dromen aan de orde en worden feiten en fictie zo mogelijk van elkaar onderscheiden.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Tijd Kosten

10.45– 16.30 uur € 120,-

Opzet De volgende onderwerpen komen aan bod: • hersenactiviteit tijdens slapen en waken • REM-slaap en dromen • theorieën inzake slaap (waarom slapen we?) • vierentwintig-uur’s (circadiane) ritmen • slaapstoornissen • medicamenteuze en niet-medicamenteuze therapieën

Onderwijsvorm Hoorcollege met PowerPoint-presentatie.

Literatuur Een kopie van de PowerPoint-presentatie wordt uitgereikt. Het boek van de docent Het slapende brein wordt sterk aanbevolen.

Docent Prof. dr. Ton Coenen is als (emeritus) hoogleraar in de biologische psychologie en neuropsychologie verbonden aan de afdeling Biologische Psychologie en het Donders Centre for Cognition van de Radboud Universiteit. Al heel lang is hij betrokken bij hersenonderzoek, waarbij de toestand van het brein met name bij slapen en dromen, centraal staat. Prof. Coenen staat niet voor niets bekend als de ‘slaapprofessor’. In juli 2015 is zijn boek Het slapende brein verschenen.

STUDIEDAGEN 17/66

Thema’s uit de Nijmeegse geschiedenis

Docent Colleges

drs. René van Hoften maandag 22 en dinsdag 23 mei van 10.45 – 15.30 uur

Op deze dagen staan een aantal onderwerpen uit het verleden van Nijmegen centraal. Hierbij worden een aantal verrassende invalshoeken ingenomen.

Inhoud en opzet Nijmegen, stad aan de Waal. In de voorlaatste ijstijd kwam een laag ijs van meer dan honderd meter tot bij Nijmegen en creëerde daarmee de Nijmeegse stuwwal en verlegde de stroombedding van de Waal naar het westen. De Waal is voor Nijmegen haar levensader geworden: grensrivier, handelsroute, taalbarrière, bevaren door Romeinse liburna’s, zeilschepen, stoomboten en de fameuze gierpont, en werkverschaffend aan riviervissers en visvrouwen, en zelfs emigranten naar Amerika waren gebaat bij deze waterweg. Maar laten we niet vergeten: het was ook een gevaarlijke levensader met overstromingen, enorme ijskruiers in de winter en vele verdrinkingen. Vorstelijk bezoek aan Nijmegen. Als voormalige vrije rijksstad en lange tijd de belangrijkste en grootste stad van Gelre en Gelderland heeft Nijmegen heel wat nationale en internationale vorsten tot haar bezoekers mogen rekenen. Vaak werd dat bezoek gekenmerkt door een grootschalig feestelijk onthaal, maar het stond ook in een internationaal politiek perspectief gezien de omstandigheden van dat moment. De drie vorstelijke bezoeken aan Nijmegen die we in dit college behandelen zijn: het bezoek van keizer Karel V in 1546, het bezoek van tsaar Peter de Grote in 1698 en dat van sjeik Sjarif Hasjim Abdoel, de Sultan van Siak/Sumatra in 1898. Nijmeegse nijverheid en industrie. Voor de ontmanteling der vesting kende Nijmegen slechts enkele grotere industriële installaties. Dat waren de stadsmolens binnen en buiten de vesting, de schipmeulens op de Waal, de zeepfabriek van Dobbelmann, de Lakenhal op de markt en een grote spinnerij op het Mariënburg. Alle andere werkgelegenheid was kleinschalige huisindustrie, zoals tabakskerverijen, leerlooierijen, en kleine fabriekjes van tabaksdozen, parapluis en brandspuiten. In de jaren dertig van de twintigste eeuw stond Nijmegen in Nederland echter op de vijfde plaats van grootste industriesteden.

Excursie

Kosten

woensdag 24 mei 13.45 – 15.30 uur € 199,-

Vrouwen in de Nijmeegse geschiedenis. In een tijd dat het begrip gender-neutraliteit een gevleugelde term is, wekt het misschien verbazing de geschiedenis te benaderen met een vrouwelijke bril op. Maar vanuit een sociologisch perspectief, biedt het heel spannende en verrassende doorkijkjes in de geschiedenis. Wat betreft het verre verleden starten we bij de godin Fortuna, waaraan een van de dubbeltempels op het Waalplein in het Waterkwartier was gewijd. En via onder andere de vrouwen van Karel de Grote, Catharina van Kleef, Mariken van Nimwegen en Isabella van Portugal belanden we bij Wilhelmina van Pruisen. Vervolgens bespreken we Benedenstadse vrouwen, meisjes van de sigaretten- en schoenenfabrieken, het feminisme in de jaren zestig tot aan de bijna tachtig vrouwelijke professoren aan de Radboud Universiteit, onze burgemeesters Dales en Terhorst, de nachtburgemeesters Krol en Verkuijlen, om te eindigen met Oda le Noble de Nijmeegse tamboerijnvrouw.

Excursie De excursie vindt plaats in de vorm van drie locatielezingen op drie interessante historische plaatsen aan de Lange Hezelstraat, in de Nijmeegse binnenstad.

Onderwijsvorm Interactieve hoorcolleges met veel beeldmateriaal.

Literatuur Het volgende boek in drie delen wordt aanbevolen: W. Willems, Jan Kuys, Hans Bots, Paul Klep, Jan Brabers e.a. (red.), Nijmegen. Geschiedenis van de oudste stad van Nederland (uitg. Inmerc, Wormer 2008). Bij aanvang van de cursus ontvangt u een reader.

Docent Drs. René van Hoften heeft economie en sociologie gestudeerd aan de Radboud Universiteit, is publicist van boeken en artikelen, tientallen jaren docent economie aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en al veertig jaar bezig met lokale Nijmeegse geschiedenis. Sinds een aantal jaren geeft hij interactieve historische lezingen, over de geschiedenis van dichtbij, herkenbaar en herinnerbaar.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

STUDIEDAG 17/67

Casa Romana

Docenten Datum

r. Coen van Galen, dr. Gemma Jansen, d prof. dr. Eric Moormann, dr. Stephan Mols vrijdag 16 juni

Casa Romana is de titel van een tentoonstelling over leven in het Romeinse huis die van 23 mei tot 17 september 2017 te zien zal zijn in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. In vier colleges worden aspecten van het leven en werken in de Romeinse wereld toegelicht.

Inhoud De tentoonstelling Casa Romana in het Rijksmuseum van Oudheden biedt een kijkje in het Romeinse huis. Tijdens de studiedag worden de daar getoonde ingerichte kamers in een ruimere context geplaatst. In de colleges wordt allereerst ingegaan op de mensen die in die huizen woonden. Vervolgens komt de architectuur en de inrichting van woningen in het algemeen aan de orde en wordt aandacht besteed aan de stedelijke context waarin stadswoningen stonden. Tenslotte wordt meer in deetail ingegaan op de fraaie tuinen die bij veel Romeinse woningen waren aangelegd.

Programma 10.45 uur De Romeinse familie – Coen van Galen 11.45 uur De architectuur en aankleding van villa’s, stadshuizen en flats – Stephan Mols 12.30 uur lunchpauze 13.30 uur Leven en werken in een Romeinse stad – Eric Moormann 14.45 uur De mooiste kamer van het Romeinse huis: de tuin – Gemma Jansen

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Tijd Kosten

10.45 – 16.00 uur € 114,-

Onderwijsvorm Hoorcolleges met ruimte voor discussie.

Docenten Dr. Coen van Galen is docent oude geschiedenis en sociale geschiedenis aan de Radboud Universiteit. Dr. Gemma Jansen is archeoloog en zelfstandig onderzoeker. Ook werkt ze voor verschillende musea bij het ontwikkelen van tentoonstellingen over de Romeinse wereld. Dr. Stephan Mols is universitair hoofddocent bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur en het Instituut voor Historische, Literaire en Culturele Studies aan de Radboud Universiteit. Prof. dr. Eric Moormann is gespecialiseerd in klassieke archeologie en is hoogleraar bij de afdeling Griekse en Latijnse Taal en Cultuur van de Radboud Universiteit.

STUDIEDAG 17/68

Europa Verleden, heden en toekomst

Docent Datum

drs. Evert Jan Ouweneel vrijdag 30 juni

Ooit vatte Evert Jan Ouweneel op Radio 1 de geschiedenis van Europa in zes minuten samen. Dit keer trekt hij er een hele dag voor uit om niet alleen het verleden maar ook het heden wat begrijpelijker te maken. Op heldere en aanstekelijke wijze wordt u ingewijd in de eigenaardigheden van Europa en de betekenis daarvan voor vandaag en morgen.

Inhoud Wat bijvoorbeeld te denken van het nationalisme dat nu door Europa waait? We zullen zien dat wij Europeanen veel meer met elkaar gemeen hebben dan dat wij van elkaar verschillen. Het bijzondere van de Europese geschiedenis is juist dat de grootste revoluties en innovaties op Europees niveau plaatsvonden en dat geen vorst of paus in staat was deze tegen te houden. Hoe de verschillen te verklaren tussen Noord- en Zuid- en tussen West- en Oost-Europa? Waarom is met name het noordwesten protestants en omarmde het veel eerder de democratie dan het zuidoosten? En waarom die grote verschillen tussen Duitsland en Griekenland binnen de EU? Het heeft weinig met moraal te maken en vooral veel met een verschil in zakendoen dat teruggaat tot Karel de Grote!

Tijd Kosten

10.00 – 17.00 uur € 114,-

Programma 10.00 – 10.15 uur 10.15 – 11.15 uur 11.30 – 13.00 uur 13.00 – 14.00 uur 14.00 – 14.45 uur 15.00 – 15.45 uur 16.00 – 17.00 uur

ontvangst met koffie/thee verleden: van zuid naar noord Europa verleden: van oost naar west Eurazië lunchpauze heden: Europa in zelfbeklag heden: Europa vergeleken met de rest toekomst: nieuwe kwesties, nieuw denken

Onderwijsvorm Hoorcollege.

En wat te verwachten van de toekomst? Waar staan wij ten opzichte van de Verenigde Staten en opkomende landen als China en India? Kan het nog over Frankrijk en Duitsland blijven gaan, of zullen wij in de toekomst alleen op Europees niveau een rol van betekenis spelen? Op deze studiedag komt het allemaal aan bod: van Europa’s late opmars in de geschiedenis via haar recente grootheidswaan tot aan haar huidige zelfbeklag. Laat u verrassen door het heden en verleden van Europa. Ontstijg de turbulentie van het moment en neem één dag de tijd om in vogelvlucht uzelf en uw continent een plaats te geven in de wereld van gisteren, vandaag en morgen.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

EXCURSIE 17/69

Kloosterlijke levenskunst Proeven van Benedictijns leven

prof. dr. Thomas Quartier dinsdag 16 t/m donderdag 18 mei 9.00 uur 16 mei t/m 17.00 uur 18 mei

Docent Data Tijd

Velen zoeken vandaag de dag de kloosterlijke levenskunst op. Ze willen zich laten inspireren door de rust en regelmaat van het leven van monniken, genieten van de serene sfeer of komen bij van de hectiek van alledag. Maar wat houdt die kloosterlijke levenskunst precies in? Tijdens deze studiedagen ontdekken we dat het om veel meer gaat dan om een spiritueel “wellness product”…

Locatie Kosten

S int Willibrords Abdij, Doetinchem € 349,-

Opzet De dagindeling van het monastieke leven bepaalt de opzet van de cursus. Zowel nieuwkomers als gevorderden kunnen vanuit hun eigen ervaring en fantasie inzichten opdoen. Deze zullen op bijzondere wijze gaan leven door de enthousiaste colleges van br. Thomas, die nationaal en internationaal bekend is vanwege zijn monastieke geschriften en lezingen. Het geheel wordt aangevuld door praktische oefeningen met zang en meditatie.

Inhoud Wie de levenskunst van monniken echt tot zich door laat dringen, merkt snel dat hun leven “vreemd” is. Het staat haaks op veel vanzelfsprekendheden van onze huidige cultuur. Probeer niet de kantjes er vanaf te lopen, maar durf je te onttrekken aan het streven naar nut en winst. En: zoek niet de grote wijde wereld, maar maak je wereld juist klein – want dan wordt hij oneindig groot. Dit soort uitspraken wijzen ons de weg naar een reservoir aan deugden die in oude monastieke bronnen overgeleverd worden. De Regel van Benedictus, maar ook andere geschriften uit al meer dan 1500 jaar monnikendom wijzen de weg naar een ander soort levenskunst. In deze cursus verkennen we die kloosterlijke levenskunst vanuit de geleefde spiritualiteit van huidige monniken. We nemen deel aan hun leven, volgen het ritme, dompelen ons onder in de zang, de meditatie en de lectuur van de monniken. Tegelijk maken we kennis met een heel eigen model van monastieke levenskunst die ook voor het leven buiten de kloostermuren relevant en stimulerend kan zijn. Er worden colleges gegeven die oude bronnen hermeneutisch ontsluiten. In dialoog met elkaar ontdekken we de betekenis ervan voor de huidige samenleving en ons eigen leven.

Onderwijsvorm Hoorcolleges met rondleiding in de abdij, maaltijden in monastieke stijl en oefeningen in monastieke levenskunst.

Literatuur Thomas Quartier, Kiemcellen. Van klooster naar wereld, Heeswijk: Bernemedia 2016. Bij aanvang van de cursus verkrijgbaar in de boekwinkel van de abdij.

Docent Prof. dr. Thomas Quartier osb doceert rituele en liturgische studies aan de Radboud Universiteit en bekleedt de leerstoel voor monastieke spiritualiteit aan de Katholieke Universiteit Leuven. Daarnaast is hij verbonden aan het Titus Brandsma Instituut en gasthoogleraar aan de Benedictijnse Hogeschool Sant Anselmo in Rome. Hij houdt talrijke lezingen op het gebied van monastieke studies en hoort bij de monnikengemeenschap van de Sint Willibrords Abdij in Doetinchem.

De docent is zelf monnik van de Willibrordsabdij. Hij zal ons vanuit zijn in 2016 verschenen boek Kiemcellen inleiden in zijn spannende gedachtengoed – vanuit geschiedenis, spiritualiteit, theologie, maar vooral de concrete levenskunst waar hij samen met zijn medebroeders naar zoekt. U bent uitgenodigd om daar op een unieke manier deel van uit te maken! Foto: Martje van der Heijden

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

EXCURSIE 17/70

Ramen van Marc Mulders

Docent Dag Tijd college

drs. Daan Van Speybroeck vrijdag 12 mei 10.45 – 12.30 uur

Marc Mulders (1958) is een veelzijdig Nederlands kunstenaar. De laatste decennia kreeg hij een tiental opdrachten voor glasin-loodramen. Zo gaf het Radboudumc hem opdracht voor het maken van ramen die geplaatst zijn in de Sint-Stevenskerk te Nijmegen. In deze cursus wordt er niet alleen gesproken over zijn werk, maar gaan we het ter plekke bestuderen.

Inhoud Marc Mulders is schilder, aquarellist, fotograaf en glazenier. In deze cursus besteden we aandacht aan zijn glas-in-loodramen. Als een soort self-made man op dit gebied, wist hij glas-in-lood weer op het kunstpodium te brengen, zonder de ambachtelijke kant over het hoofd te zien.

Excursies Kosten

2, 9 en 16 juni € 229,- (excl. vervoer en entree museum)

9 juni Excursie vanaf 13.00 uur te Utrecht We bezoeken eerst het Oranje Fonds waar in de hal ramen van Mulders te zien zijn. Daarna gaan we naar het Museum Catharijneconvent te Utrecht, waar zich eveneens, in de traphal, één van Mulders’ ramen bevindt. Tijdens deze excursie ligt het accent op zijn ramen in een civiele context. Na afloop van de rondleiding kunt u het museum op eigen gelegenheid verder bekijken.

Naast een inleidend college op het glas-in-loodoeuvre van Marc Mulders, worden drie bezoeken – vervoer op eigen gelegenheid – aan projecten van deze kunstenaar gebracht.

16 juni Excursie vanaf 13.00 uur te Haarlem Marc Mulders realiseerde in de doopkapel van de Sint-Bavo Kathedraal een soort totaalproject. Verder is er in deze kathedraal nog heel wat te bezichtigen wat de moeite waard is. Eventueel bezoeken we in de Grote Sint-Bavo in Haarlem een hedendaags raam van Michel van Overbeke.

Programma

Onderwijsvorm

12 mei College in Nijmegen, 10.45 – 12.30 uur Introductie in het glas-in-loodoeuvre van Marc Mulders, geplaatst binnen recente ontwikkelingen van glas-in-lood.

Hoorcollege. Over de excursies ontvangt u tijdens het eerste college nadere informatie.

Literatuur Deelnemers krijgen bij aanvang van de cursus een hand-out.

2 juni Bezoek aan de Sint-Stevenskerk in Nijmegen, 10.45 – 12.30 uur Twee ramen van Mulders zijn in de Sint-Stevenskerk te zien. Er ligt tijdens dit bezoek een accent op zijn ramen in kerken.

Docent Drs. Daan Van Speybroeck was werkzaam als kunstcoördinator bij de Radboud Universiteit en Radboudumc. In deze hoedanigheid begeleidde hij de realisatie van de twee ramen van Marc Mulders in de Sint-Stevenskerk in Nijmegen. Op dit moment is een boek over de ramen van Marc Mulders in voorbereiding. Hij publiceert regelmatig over kunst en religie. Voor HOVO Nijmegen begeleidde hij meermaals een glas-inloodreis in Frankrijk.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

SUMMER SCHOOL

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

SUMMER SCHOOL 17/71

Filosofie Een korte reis door de geschiedenis van de filosofie

Docent Data

drs. Nico Dieteren maandag 10, dinsdag 11, donderdag 13 en vrijdag 14 juli

In tegenstelling tot dieren kan de mens zich verwonderen over zichzelf, maar vooral over de werkelijkheid als zodanig. Vandaar dat Plato en Aristoteles de verwondering zagen als de aanvang van de filosofie. Als kinderen treden filosofen de werkelijkheid met een open blik tegemoet. We bieden een overzicht van belangrijke inzichten die deze open houding heeft opgeleverd. Op de korte reis die deze cursus beoogt te zijn, maken we kennis met onder anderen Plato, Aristoteles, Thomas van Aquino, Descartes, Kant, Nietzsche en Heidegger.

Inhoud Uit het landschap der filosofie weerklinkt al meer dan tweeduizend jaar het veelstemmige gezang van grote denkers. Geen enkele cursus zal er evenwel ooit in kunnen slagen de rijkdom van dit koor in al haar volheid te laten klinken, vandaar dat de aandacht zich volledig moet richten op een beperkt aantal belangrijke stemmen. De eerste dag van de Summer School Filosofie staat in het teken van de antieke filosofie, in het bijzonder die van Plato en Aristoteles. De beroemde allegorie van de grot in de Politeia biedt een eerste zicht op het denken van Plato; vooral op zijn leer van de twee werelden. Vervolgens bespreken we Aristoteles, en met name de vraag die aan zijn Metafysica ten grondslag ligt: wat is het zijnde als zijnde? Voor Aristoteles kan de zijnsvraag geen eenduidig antwoord opleveren aangezien ‘zijn’ in vele betekenissen tot ons spreekt. De colleges bieden een eerste zicht op het denken van de twee filosofen die mogen worden beschouwd als de aartsvaders van de filosofie.

Tijden Kosten

1 0.45 – 12.30 uur; 13.30 – 14.30 en 15.00 – 16.00 uur € 343,-

de filosofie van Thomas van Aquino, waarbij in de eerste plaats aandacht wordt gevraagd voor zijn onderscheid tussen enerzijds filosofie en andersijds theologie als de heilige wetenschap. De derde dag komt de moderne filosofie aan bod, waarbij in de eerste plaats wordt ingegaan op de rationalist Descartes en diens ontdekking van het ego cogito als het absoluut onbetwijfelbare fundament van de weg der kennis. Vervolgens bespreken we het radicale empirisme van Hume, met aandacht voor het louter kwantitatieve verschil tussen een zintuiglijke indruk (impression) en een idee (idea). Het tweede deel van deze dag staat in het teken van de kritische filosofie van Kant, die een bemiddeling van het rationalisme en het empirisme nastreeft. Wat verstaat Kant onder de copernicaanse wending in de filosofie en wat betekent het transcendentale karakter van zijn denken? In een kort tijdsbestek besteden we daarna aandacht aan de filosofie van Nietzsche. De vierde dag wenden we ons tot de twintigste-eeuwse en hedendaagse filosofie. Daarbij is er aandacht voor Heidegger en de inzet van diens hoofdwerk Sein und Zeit. U krijgt een eerste zicht op zijn fundamentele ontologie. Ook wordt ingegaan op de kritiek van de joodse filosoof Levinas aan het adres van zijn Duitse leermeester. Tijdens de middag staan we stil bij enkele hedendaagse denkers, zoals Agamben en diens project Homo sacer. Tot slot is er aandacht voor de hedendaagse stroming van het speculatieve en nieuwe realisme.

Onderwijsvorm Hoorcollege met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

De tweede dag is gewijd aan de vroegchristelijke en middeleeuwse filosofie, waarbij duidelijk moet worden dat filosofen zich nu voor de taak gesteld zien hoe ze geloof en filosofie met elkaar in overeenstemming kunnen brengen. De rede mag niet tot inzichten leiden die haaks staan op wat het geloof leert. Een van de denkers die ter sprake komt, is Augustinus: aan de hand van zijn Belijdenissen volgen we enkele stadia van zijn weg. Zo wordt aandacht besteed aan zijn strijd tegen het manicheïsme en zijn uiteenzetting met het platoonse denken. Het tweede deel van deze dag staat in het teken van

Literatuur Bij aanvang van het eerste college ontvangt u een reader.

Docent Drs. Nico Dieteren verzorgt, na afronding van de studies Nederlandse taal- en letterkunde en filosofie, sinds vele jaren cursussen voor diverse HOVO-instellingen. Hij werkt aan een proefschrift over Heidegger en Agamben.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

SUMMER SCHOOL 17/72

Kunstgeschiedenis Karakteristieken van de westerse kunst

drs. Lies Netel dinsdag 11 tot en met vrijdag 14 juli

Docent Data

Tijd Kosten

1 0.45 – 12.30 uur; 13.30 – 14.30 en 15.00 – 16.00 uur € 343,-

Welke betekenis hebben meesterwerken in onze huidige samenleving en waarom spant men zich in om ze te behouden voor de toekomst? Tijdens de Summer School Kunstgeschiedenis beschouwen we de westerse kunstgeschiedenis in vogelvlucht en vanuit het perspectief van de dag van vandaag.

Onderwijsvorm

Inhoud

Docent

We beginnen in het heden en bekijken markante kunstwerken of gebouwen uit de kunstgeschiedenis die recent in het nieuws waren. We kijken hoe deze werken de tand des tijds hebben doorstaan en binnen welke historische context ze zijn ontstaan. Op die manier bespreken we cruciale momenten uit de geschiedenis niet in chronologische volgorde, maar in tegengestelde richting vanuit het nu terug naar de oorsprong van de westerse kunst, de Griekse oudheid.

Drs. Lies Netel is kunsthistorica en studeerde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Sinds 1988 werkt ze als docent kunstgeschiedenis. Daarnaast is zij curator en auteur. Momenteel schrijft ze aan een cultuurhistorisch proefschrift over het leven en werk van de Limburgse kunstenares Marianne van der Heijden.

Bij deze aanpak komen de bekende afgebakende perioden aan bod: Griekse en Romeinse tijd (800 voor tot 300 na Chr.), de middeleeuwen (300 – 1400), de renaissance (1400 – 1600), de barok (1600 – 1750), opkomst moderne samenleving (1750 – 1880), modernisme (1880 – 1970) en postmodernisme (1970 – nu). Maar door iedere keer te vertrekken uit de eigen tijd en telkens een grotere stap terug in het verleden te maken, komen de verbanden tussen de kunstwerken in een ander dan het gebruikelijke licht te staan. Op het programma staan onder meer de volgende meesterwerken: het Museum Voorlinden in Wassenaar, Marten en Oopjen van Rembrandt, de vroegchristelijke kunst in Syrië en op Kreta, en het recent geopende Akropolismuseum in Athene.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

Hoorcollege met de mogelijkheid tot het stellen van vragen.

Literatuur Bij aanvang van de eerste dag ontvangt u een reader.

SUMMER SCHOOL 17/73

1000 jaar Russische cultuurgeschiedenis

Docent Data

dr. Peter van Nunen maandag 10, dinsdag 11, donderdag 13 en vrijdag 14 juli

Tijden Kosten

De geschiedenis van het Russische land en van de Russische staat kan verteld worden aan de hand van haar kunsten. Middeleeuwse bouwmeesters, iconenschilders, negentiendeeeuwse dichters en romanciers, componisten van het einde van diezelfde eeuw, regietheater en montagefilmkunst, zwarte vierkanten, lenteoffers en balletdansers, grote schrijvers uit onze moderne tijd, dit alles komt aan bod in 1000 jaar Russische cultuurgeschiedenis.

Opzet

Inhoud

•

De Russische cultuurgeschiedenis is een verhaal van een volk dat relatief laat en onder weinig uitnodigende natuurlijke omstandigheden op het wereldtoneel verschijnt. Het laat een permanente zoektocht zien van het Russische volk naar een betekenisvolle zingeving aan zijn bestaan. Het is een verhaal van het overnemen van nieuwe ideeën die – eenmaal opgezogen – tot ver buiten de bestaande kaders uitgewerkt worden. Het gaat vaker niet om cumulatieve, evolutionaire mijlpalen, maar om onvoorspelbare uitbarstingen, vuurflitsen in eindeloos sneeuwlandschap, bewonderenswaardige creativiteit te midden van alom aanwezig zinloos lijden.

• • • • • •

•

1 0.45 – 12.30 uur; 13.30 – 14.30 en 15.00 – 16.00 uur € 343,-

Andrej Roebljov en de middeleeuwse iconenschilderkunst Aleksandr Poesjkin en de Russische taal en literatuur Modest Moesorgski en Pjotr Tsjajkovski – twee tegenpolen (?) in de Russische muziek Mejercholds regietheater en Eisensteins filmmontages de amazones van de Russische avant-garde schilderkunst Stravinski’s lenteoffer als onderdeel van Les Saisons Russes in Parijs Melnikovs arbeidersclubs tussen revolutionaire architectuurvormen de pen scherper dan de degen – literatuur en kunst tegen de dictatuur (aan de hand van o.a. Achmatova, Sjostakovitsj, Pasternak)

Onderwijsvorm Hoorcollege.

Literatuur Een reader wordt aan het begin van de cursus uitgereikt.

Docent Aanvankelijk en gedurende lange tijd wordt het verhaal slechts verteld door gebouwen en afbeeldingen: kerken en iconen. Gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw treedt, via poëzie en proza, de Russische taal op als spreekbuis, maar de literatuur wordt reeds vóór het einde van diezelfde eeuw afgelost door muziek. Theater en met name film biedt in de vroege twintigste eeuw de mogelijkheid dat verhaal naar praktisch alle mensen in alle uithoeken van dat grote rijk te brengen. Tegelijkertijd dienen zich veranderingen aan die zich geleidelijk ontwikkelen van een stervend tsarenregime tot een nieuw maatschappelijk bestel dat gebaseerd is op een verkeerd begrepen collectiviteitsmodel. Het niet begrijpen van deze nieuwe ideologie en het felle protest ertegen vinden een nieuwe vorm in aangrijpende poëzie en muziek die naast artistieke waarde ook de functie hebben het ondraaglijke draaglijk te maken.

Dr. Peter van Nunen promoveerde na zijn opleiding tot tolk-vertaler in Antwerpen (Engels-Russisch) in 1982. Hij is docent Russisch/Duits/Engels aan de opleiding tolk-vertaler in Maastricht en oprichter van het Centrum voor de Nederlandse Taal en Cultuur in Moskou. Hij geeft ook leiding aan het MNMRuslandcentrum, dat zich richt op culturele uitwisseling en op politieke en economische samenwerking tussen Rusland en Nederland.

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

labrys advert.hovo 2016 sept.. def :Layout 2

18-10-2016

17:50

Pagina 1

De specialist in exclusieve groepsreizen Aangenaam tempo • Uitstekende hotels • Kleine groepen • Academische reisleiding

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een hovo - docent maken? Dat kan met Labrys Reizen! Regelmatig organiseren wij reizen onder leiding van hovo-docenten als prof. dr. Paul van der Velde, dr. Peter van Nunen en drs. Jos van Beurden.

september 2017 | De thuisreis van Odysseus - Griekenland | o.l.v. drs. Hein L. van Dolen Tijdens deze reis zullen de ‘Homerische’ steden en eilanden in Griekenland worden bezocht. Met het heldendicht in de hand bekijken we de resten van paleizen en orakels en doen we onder andere Mykene, Sparta en Ithaka aan, markante plekken die in de Odyssee worden genoemd. In onze brochure Exclusieve groepsreizen vindt u een uitgebreid aanbod aan culturele reizen. Bezoek onze website voor ons volledige, actuele reisaanbod.

024-3822110 • info@labrysreizen.nl • www.labrysreizen.nl

HOVO CURSUSAANBOD VOORJAAR 2017

U kunt zich tot drie weken voor aanvang van de cursus aanmelden. Uiterlijk twee weken voor de start van de cursus ontvangt u een bevestiging per post.

Aanmeldingsformulier HOVO voorjaar 2017 Leergangen, cursussen en overige activiteiten

LEERGANGEN 1 7/01 Kunst in Context, deel II 17/02 Kunstgeschiedenis vanaf 1800 tot heden, deel VII 17/03 Romeinse keizers, deel I 17/04 Muziekgeschiedenis, deel V 17/05 Geschiedenis van de westerse cultuur, deel VI 17/06 Filosofie, deel IV 17/07 Nederlandse architectuur, deel II 17/08 Kunstgeschiedenis van de Lage Landen, deel V 17/09 Europese geschiedenis van de oudheid tot nu, deel II 17/10 De bètacanon. Een selectie uit natuurwetenschappelijke hoogtepunten, deel III

✁

CURSUSSEN 1 7/11 Literatuur en filosofie 17/12 Kosmologie 17/13 Het Derde Rijk (1933 – 1945) 17/14 Het geheugen (herhaling) 17/15 Fundamentalisme, moderniteit en monotheïsme 17/16 Geschiedenis van de natuurwetenschappen (uitgebreide herhaling) 17/17 De mens, zijn oorsprong en zijn verwanten 17/18 Michel Foucault (uitgebreide herhaling) 17/19 Etty Hillesum 17/20 De ontwikkeling van de pianosonate 17/21 Elementaire deeltjes (herhaling) 17/22 Agnes van Rome 17/23 De opkomst van niet-westerse landen 17/24 De zeven hoofdzonden 17/25 Bloeitijd van de biografie 17/26 ‘Het Land van de Rijzende Zon’ 17/27 Omstreden democratie 17/28 Odysseus (herhaling) 17/29 De Toverberg 17/30 Stemmen voor gevorderden 17/31 Hedendaagse filosofen lezen 17/32 Geschiedenis van de Balkan (herhaling) 17/33 Retorica 17/34 Spiritualiteit, mystiek en kabbala in het jodendom 17/35 Between kitchen sink and heritage 17/36 Ethiopië: een fascinerend land (herhaling) 17/37 De middeleeuwse muur- en gewelfschilderingen in Nederland van 1200 – 1600 17/38 Oude Boeddha in de nieuwe wereld 17/39 Het verleden verbeeld 17/40 De ontwikkeling van een wereldsysteem 17/41 Menselijk gesproken 17/42 De mythe van Odessa

1 7/43 Houten kerken in Europa 17/44 Inleiding in de sociale en politieke filosofie (herhaling) 17/45 Het Nederlandse landschap 17/46 On Liberty 17/47 Hedendaagse beeldende kunst, deel I (herhaling) 17/48 De zingende zwaan van Luther 17/49 100 jaar Russische Oktoberrevolutie (1917 – 2017) 17/50 ‘Geijkte Paden?’ 17/51 Literary Ireland 17/52 ‘Mann ist was mann isst’ (herhaling) 17/53 Paula Modersohn-Becker en de verbeelding van het vrouwelijke 17/54 De grote vragen van de kosmos (herhaling) 17/55 Van Vijftig tot vandaag 17/56 Inleiding in de filosofie van de kunst, deel II (herhaling) 17/57 Antieke sterrenkunde in de praktijk 17/58 Jheronimus Bosch 17/59 Film en filosofie, deel IIb (herhaling)

OVERIGE ACTIVITEITEN STUDIEDAGEN 17/60 Mondriaan en De Stijl (herhaling) 17/61 Vroege beschavingen in Griekenland 17/62 China in één dag 17/63 Gladiatoren in de Romeinse Wereld 17/64 De Johannespassie van Johann Sebastian Bach 17/65 Slapen en dromen 17/66 Thema’s uit de Nijmeegse geschiedenis 17/67 Casa Romana 17/68 Europa EXCURSIES 17/69 Kloosterlijke levenskunst éénpersoonskamer tweepersoonskamer tweepersoonskamer delen met:

17/70 Ramen van Marc Mulders SUMMER SCHOOL 17/71 Filosofie 17/72 Kunstgeschiedenis 17/73 1000 jaar Russische cultuurgeschiedenis

PERSOONSGEGEVENS Naam en voorletters

dhr. / mw.

Geboortedatum Adres Postcode / woonplaats Telefoonnummer E-mail

Graag ontvang ik de digitale nieuwsbrief van HOVO Nijmegen. Ik heb bezwaar tegen vermelding van telefoonnummer en e-mail aan medecursisten. Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals deze zijn opgenomen in de algemene informatie op pagina 7 t/m 9 van deze brochure.

Datum Handtekening

WIJZE VAN BETALING Ondergetekende verleent een éénmalige machtiging aan HOVO Nijmegen om het verschuldigde bedrag voor aanvang van de cursus(sen) van het IBAN af te schrijven. Ondergetekende gaat niet akkoord met een éénmalige machtiging en maakt het bedrag (incl. € 2,- administratiekosten) over op het IBAN dat op de bevestigingsbrief wordt vermeld. Bij machtiging, hier de gegevens invullen waarmee de rekeninghouder bij de bank bekend is. IBAN Op naam van Plaats Handtekening rekeninghouder

Dit formulier opsturen naar: HOVO Nijmegen, postbus 9103, 6500 HD Nijmegen

HOVO Nijmegen Postbus 9103 6500 HD Nijmegen (024) 361 30 83 HOVO@let.ru.nl www.ru.nl/hovo