FREIBURG IM B R E I S G AU Internationale case study: Transitie naar een duurzame regionale mobiliteit in Freiburg im Breisgau
SBO ORDERIn’F 13 Maart 2014 Miechel De Paep
SITUERING
Freiburg im Breisgau
BRON: Open Street Map, www.freiburg-schwarzwald.de, eigen foto Regionet Leuven
2
BUUR cvba 3 / 2014
SITUERING
Freiburg im Breisgau
BRON: Open Street Map, eigen foto’s
Regionet Leuven
3
BUUR cvba 3 / 2014
SITUERING
Duurzame mobiliteit
Duitsland België
Freiburg
Autobezit in personenwagens per 1000 inwoners
BRON: gegevens Amt für Statistik Freiburg, Universität Essen, statbel.fgov.be Regionet Leuven
4
BUUR cvba 3 / 2014
SITUERING
Duurzame mobiliteit
Evolutie aandeel (in %) van verschillende vervoersmodi in Freiburg
BRON: gegevens Bratzel 1999, Stadt Freiburg Regionet Leuven
5
BUUR cvba 3 / 2014
SITUERING
Duurzame mobiliteit Inkomen per inwoner 29% hoger dan Duits gemiddelde Kostendekking openbaar vervoer 90% Openbaar vervoer bij stipste en betrouwbaarste in Duitsland, klanttevredenheid ‘zeer hoog’
Burgerparticipatie Traditie in concensusbeleid
CO2-uitstoot 12% lager dan Duits gemiddelde Aantal dodelijke ongevallen 57% van Duits gemiddelde
Meest geliefde woonstad van Zuid-Duitsland BRON: Bühler & Pucher 2010, Stadt Freiburg, Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
6
BUUR cvba 3 / 2014
SITUERING
Duurzame stad
BRON: eigen foto’s Regionet Leuven
7
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT Stadt Freiburg
BRON: Google Maps Regionet Leuven
8
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT
Stadt Freiburg
BRON: eigen schema op basis van Google Maps, Open Street View en kaarten van de stad Freiburg en de Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
9
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT
Voorgeschiedenis
BRON: Landeskundliches Informationssystem Baden-W端rttemberg Regionet Leuven
10
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT
Voorgeschiedenis: heropbouw na 1945: ca 80% van het historisch centrum verwoest, heropbouw volgens oorspronkelijke stratenpatroon
BRON: www.geschichteinchronologie.ch, Bing Maps Regionet Leuven
11
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT
Voorgeschiedenis: planning
1970 Eerste stadsuitbreidingen Weingarten en Landwasser --Aan de rand --Geen tram --Mono-functionele structuur --Ca 20.000 inwoners BRON: Bing Maps, Humpert 1997 Regionet Leuven
12
BUUR cvba 3 / 2014
CONTEXT
Voorgeschiedenis: verkeersbeleid
1950-1970 Uitbouw wegennetwerk met brede invals- en doorgangsstraten, stadsring, snelweg
BRON: eigen schema op basis van Google Maps, Open Street View en kaarten van de stad Freiburg en de Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
13
BUUR cvba 3 / 2014
BELEIDSOMSLAG Nieuw beleid vanaf jaren ‘70
Maatschappelijk klimaat voor meer milieubewustzijn
>> Natuurbewustzijn in Freiburg altijd al hoog door nabijheid Zwarte Woud >> Toenemend autogebruik zorgt voor tekort aan parkeerplaatsen, lawaaioverlast, luchtvervuiling, congestie,... >> Bewustzijn groeit door problematiek zure regen en afsterven bossen >> Eerste oliecrisis >> Confrontaties tussen politie en linkse krakersbewegingen >> Langdurige en goed georganiseerde protesten tegen komst kerncentrale Wyhl
BRON: Bädische Zeitung Freiburg Regionet Leuven
14
BUUR cvba 3 / 2014
BELEIDSOMSLAG
Bewustwording bevolking
Onverwachte coalitie van stadsbestuur, linkse studenten, natuurbewegingen, katholieke en protestantse kerk, conservatieve politici en lokale landbouwers
BRON: B채dische Zeitung Freiburg Regionet Leuven
15
BUUR cvba 3 / 2014
BELEIDSOMSLAG
Een andere planning 1969: definitief behoud van de stadstram 1973: historisch centrum autovrije zone 1979: Tweede Generalverkehrsplan en herziening FNP >> verdere uitbouw en voorrang voor openbaar vervoer >> uitbouw fietsnetwerk >> verdringen van auto’s uit de kernstad >> strategische koppeling tussen mobiliteit en ruimtelijke ordening >> ‘stad van korte wegen’
BRON: Humpert 1997 Regionet Leuven
16
BUUR cvba 3 / 2014
BELEIDSOMSLAG
Een andere planning
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
17
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID Autovrij centrum
Coalitie van burgers, politici en media overwint lokale handelaars in strijd om autovrij stadscentrum
>> Vanaf 1973: historisch centrum autovrij >> Zone van 600 x 700 m enkel voor voetgangers, fietsers en trams, voordien 30.000 auto’s per dag >> Zone in drie delen: volledig autovrij, leveringen buiten openingsuren, leveringen continu >> Idee gegroeid vanuit burgerinitiatief van socialistische partij, gesteund door burgemeester en lokale pers >> Handelsverenigingen sterk tegen >> Mßnchen als voorbeeld: voor Olympische Spelen van 1972 deel van het centrum autovrij >> Winkeliers uiteindelijk overtuigd, investeren zelfs mee in heraanleg >> 1973: start proefperiode, 19761979 definitieve heraanleg
Regionet Leuven
18
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Autovrij centrum
BRON: eigen foto’s Regionet Leuven
19
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Openbaar vervoer
GVP 1979
Lengte stadstramnetwerk in km
BRON: Gegevens Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
20
BUUR cvba 3 / 2014
> geplande uitbreidingen
MOBILITEITSBELEID
Tramnetwerk
1985 1994 1997 2006 2014 2018 Stadstramnet 2014 (+ planning tot 2020) BRON: eigen schema op basis van Google Maps, Open Street View en kaarten van de stad Freiburg en de Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
21
BUUR cvba 3 / 2014
tot Landwasser tot Weingarten tot Rieselfeld tot Vauban noord en oost tot luchthaven
MOBILITEITSBELEID
Umweltkarte Tram boomt na invoering goedkope abonnementen
>> 1984: invoering Umweltkarte >> goedkoop maandabonnement, vrij overdraagbaar, op zon- en feestdagen voor het hele gezin >> controverse debatten gingen invoering vooraf
BRON: wikimedia.org Regionet Leuven
22
BUUR cvba 3 / 2014
>> Umweltkarte ge誰nspireerd op gelijkaardige kaart in Basel, twee jaar voordien ingevoerd >> invoering groot succes: +18% passagiers na een half jaar, ook inkomsten stegen voor het eerst in tien jaar
MOBILITEITSBELEID
Umweltkarte
Invoering Umweltkarte
Invoering Regio-Umweltkarte
Passagiers openbaar vervoer in de regio Freiburg, in miljoen reizigers per jaar
BRON: Gegevens Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
23
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Regio-Umweltkarte Tram gaat regionaal >> 1991: uitbreiding tot Regio-Umweltkarte >> uitbouw regionaal netwerk S-Bahn >> gericht op dagelijkse pendelaars >> aantal pendelaars neemt continu toe sinds jaren ‘60 >> modal split na invoering Regiokarte positief geëvolueerd
BRON: Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
24
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Regio-Umweltkarte
Modal split beroepspendelaars van en naar Freiburg
Pendelaars t.o.v. totaal aantal jobs
BRON: gegevens Bratzel 1997, Stadt Freiburg Regionet Leuven
25
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Fietsnetwerk
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
26
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Fietsnetwerk
Grote investeringen in fietsnetwerk in jaren ‘80
>> netwerk groeit van 30 km naar 160 km fietspaden en 210 km fietsvriendelijke straten >> Fietsenstallingen voor 3000 fietsen >> Verdubbeling van aantal fietsverplaatsingen van 70.000 naar 140.000 per dag
Continue verbetering van fietsnetwerk in jaren ‘90
>> Uitbreiding fietsenstallingen naar 6000 plaatsen >> Aantal fietsverplaatsingen neemt toe tot 211.000 per dag >> Fietscultuur boomt
Regionet Leuven
27
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Fietsnetwerk
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
28
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Fietscultuur
BRON: Stadt Freiburg, www.100prozentfreiburg.com, www.fahrradtaxi-freiburg.de Regionet Leuven
29
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Fietscultuur
BRON: fr-wiwili.visio-tools.com Regionet Leuven
30
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Autoverkeer
Beleidsmaatregelen voor het terugdringen van autoverkeer in de stad
>> 1973: autovrij centrum, later nog verder uitgebreid tot station >> 1985: proefproject zone 30 in tien wijken, snel uitgebreid naar alle woonwijken (90% van inwoners) >> jaren ‘90: versmalling twee invalswegen van 4 naar 2 rijstroken, busbaan op stadsring >> vanaf 2018: trambaan op stadsring
Parkeerbeleid voor bewoners en bezoekers
>> Sinds 1973 continue uitbreiding aantal parkeergarages rond het centrum: bereikbaarheid >> In woonwijken enkel parkeren voor bewoners >> P&R parkings met voordelige dagtickets parkeren + openbaar vervoer
Regionet Leuven
31
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Autoverkeer
Ambivalente strategie: zone 30 en verkeersluwe straten vs brede wegen voor doorgangsverkeer BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
32
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Autoverkeer
Autodruk nog steeds groot, maar geconcentreerd
 Â? Â? Â? Â?  Â? Â
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
33
BUUR cvba 3 / 2014
MOBILITEITSBELEID
Mobiliteit & ruimte Groeiende demografische druk en ruimtegebruik
>> Toename bevolking: +15% tussen 1970 en 1995; + 17% tussen 1990 en 2007 >> Suburbanisatie: +25% tussen 1970 en 1995 >> Pendelaars: +170% tussen 1960 en 1987 >> Toenemend ruimtegebruik: +0,32 m² woonruimte per inwoner per jaar
Beleidsacties voor mobiliteit en ruimte
>> ‘Stad van korte afstanden’: versterken deelcentra en functiemenging, aantrekkelijker maken van wonen in de stad >> ‘Märkte- und Zentrenkonzept’: verbod voor winkels met ‘dagelijkse’ producten in de stadsrand >> Ontwikkeling stationsomgeving tot multifunctioneel project >> Uitbouw S-Bahnnetwerk voor pendelaars >> Stadsontwikkeling: multifunctionele wijken gekoppeld aan tramnet - Rieselfeld en Vauban
Regionet Leuven
34
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING Rieselfeld en Vauban
BRON: eigen schema op basis van Google Maps, Open Street View en kaarten van de stad Freiburg en de Freiburg Verkehrs AG Regionet Leuven
35
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Humpert 1997 Regionet Leuven
36
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
Hoge woonkwaliteit in groene, duurzame wijk als middel tegen suburbanisering
>> Grootschalig nieuwbouwproject op de terreinen van de vroegere waterzuivering Rieselfeld >> Gemengd stadsdeel met hoge woonkwaliteit, een divers aanbod van functies, gemengd doelpubliek, groen karakter en optimaal ontsloten met de tram >> Dens netwerk van fiets- en voetgangersverbindingen , auto’s secundair >> Uitgebreid aanbod met winkels, kantoren, scholencampus, religieus centrum, cultuurcentrum en bibliotheek >> Grote diversiteit aan woningen en omgang met private en collectieve ruimte >> 4000 woningen voor ca 10.000 inwoners
Regionet Leuven
37
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Humpert 1997 Regionet Leuven
38
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Google Earth Regionet Leuven
39
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Humpert 1997 Regionet Leuven
40
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Humpert 1997 Regionet Leuven
41
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
42
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Rieselfeld
BRON: Eigen foto’s Regionet Leuven
43
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Google Earth Regionet Leuven
44
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
Het alternatieve wonen: zonder auto, groen en in gemeenschap
>> Voormalige militaire kazerne, vanaf 2003 ontwikkeld als nieuwe stadswijk >> Autoluwe wijk: geen parkeerplaatsen op kavel of op straat, enkel in parkeergarage >> Vanaf 2006 tram als centrale ruggengraat >> Gemengde ontwikkeling met woningen, winkels, scholencampus, kantoren >> Hoge ecologische en energetische standaard >> Focus op gemeenschap en samenleven >> 2000 woningen voor 5000 inwoners, 600 jobs
Regionet Leuven
45
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Stadt Freiburg Regionet Leuven
46
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Eigen foto Regionet Leuven
47
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Eigen foto’s Regionet Leuven
48
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Eigen foto’s Regionet Leuven
49
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
Dagelijkse inkopen
Grote inkopen
BRON: Gegevens www.vauban.de Regionet Leuven
50
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
Recreatieve verplaatsingen Vauban
Gemiddelde voor Freiburg
BRON: Gegevens www.vauban.de Regionet Leuven
51
BUUR cvba 3 / 2014
STADSONTWIKKELING
Vauban
BRON: Eigen foto’s Regionet Leuven
52
BUUR cvba 3 / 2014
RANDVOORWAARDEN Voor een duurzame mobiliteitstransitie
Politieke stabiliteit en actieve actorencoalities Ruimtelijke condities Socio-culturele en economische factoren
>> Voer controversiële beleidsbeslissingen uit in fases – vaak zorgt een succesvolle eerste fase voor een breder draagvlak bij de tweede stap
>> Burgerparticipatie moet een integraal deel zijn van de beleidsontwikkeling en uitvoering – zowel op wijkniveau als op stadsniveau
>> Plannen moeten flexibel en aanpasbaar zijn als randvoorwaarden veranderen
>> Ondersteuning door hogere beleidsniveaus is cruciaal om lokaal beleid te doen werken
>> Beleid moet focussen op verschillende modi tegelijk en bestaan uit ontraden en stimuleren
>> Duurzaam mobiliteitsbeleid is langetermijndenken, en vraagt om een constant en continu beleid – de kentering in Freiburg vond plaats 40 jaar geleden
>> Zorg voor een volledige integratie van mobiliteit en ruimtelijke ordening
Regionet Leuven
53
BUUR cvba 3 / 2014
BRONNEN
Meer lezen over Freiburg > > Bermann, M, et al. (1998). Bestandsaufnahme des IstZustandes im Verkehr und seiner ökologischen Auswirkungen in den Modellstädten Freiburg und Schwerin. Berlin: CITY:mobil Forschungsverbund > > Bratzel, S. (1999). Erfolgsbedingungen umweltorientierter Verkehrspolitik in Städten. Analysen zum Policy-Wandel in den ‘relativen Erfolgsfällen’ Amsterdam, Groningen, Zürich und Freiburg (i. Brg.). Basel: Birkhäuser Verlag > > Buehler, R., & Pucher, J. (2011). Sustainable transport in Freiburg. Lessons from Germany’s environmental capital. In: International Journal of Sustainable Transportation, Vol. 5, pp. 43-70.
> > Götz, K., Jahn, T., & Schultz, I. (1997). Mobilitätsstile. Ein sozialökologischer Untersuchungsansatz. Frankfurt am Main: CITY:mobil Forschungsverbund. > > Gründler, U., & Walcha, H. (eds.) (1992). Verkehrspolitik zwischen Krisenmanagement und Zukunftsgetaltung. Stuttgart: Konrad Adenauer Stiftung. > > Humpert, K. (1997). Stadterweiterung Freiburg Rieselfeld. Modell für eine wachsende Stadt. Stuttgart: AVedition > > Leitschuh-Fecht, H. (2002). Lust auf Stadt. Ideen und Konzepte für urbane Mobilität. Bern: Haupt. > > Oetting, A. (2002). Angebotsabhängige Modellierung der reisezweckspezifischen Verkehrserzeugung und ihre Anwendung auf den städtischen Freizeitverkehr. Doctoraatsthesis Rheinisch-Westfälischen Technischen Hochschule Aachen, Fakultät für Bauingenieurwesen. Regionet Leuven
54
BUUR cvba 3 / 2014
> > R+T Verkehrsplanung (2008). Verkehrsentwicklungsplan VEP 2020. Endbericht. Freiburg: Stadt Freiburg im Breisgau, Garten- und Tiefbauamt. > > Veith, R. (2005). Nachhaltige Quartiersentwicklung in FreiburgVauban. Lezing tijdens de Fachtagung Ökologische Siedlungsentwicklung im Spiegel aktueller Trends un Praxiserfahrungen, Osnabrück.