CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
สาขาวิชานิเทศศาสตร์ บรู ณาการ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยแม่โจ้
โดย อาจารย์ณฏั ฐพงษ์ สายพิณ
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิด(Thinking) หมายถึง?
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิด(Thinking) “กิจกรรมทางความคิด ที่มีวตั ถุประสงค์ เฉพาะเจาะจง เรารู้วา่ เรากําลังคิด เพื่อวัตถุประสงค์อะไรบางอย่าง และสามารถควบคุมให้ คิด จนสามารถบรรลุเป้าหมายได้ ”
(ศ.ดร. เกรี ยงศักดิ์ เจริ ญวงศ์ศกั ดิ์ )
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิดสําคัญอย่างไร ทําไมมนุษย์จงึ ต้ องคิด ?
เพื่อความอยู่รอด
ความสงสัย
?
สภาพปั ญหา
ความต้ องการ สิ่งแปลกใหม่
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
องค์ประกอบของการคิด
สิ่งเร้ า การรั บรู้ จุดมุ่งหมาย วิธีคดิ
• วัตถุ / ภาพ / เสียง / ข้ อมูล / สัญลักษณ์ / กิจกรรม สถานการณ์ตา่ งๆ
• โดยใช้ ประสาทสัมผัสทัง้ 5 • คิดเพื่ออะไร สิง่ ใหม่ / สร้ างสรรค์ • เลือกใช้ ให้ ตรงจุดมุง่ หมายในการคิดนันๆ ้
ข้ อมูลเนือ้ หา
• จากการค้ นคว้ า / ประสบการณ์
ผลของการคิด
• ผลที่ได้ จากการปฏิบตั ิงานของสมอง
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
“คิดเป็ น”
ดร. โกวิท วรพิพัฒน์ อดีตปลัดกระทรวง ศึกษาธิการ
“บุคคลที่คดิ เป็ นจะสามารถเผชิญปั ญหาใน ชีวิตประจําวันได้ อย่างมีระบบ บุคคลผู้นี ้ จะสามารถพินิจพิจารณาสาเหตุของปั ญหา ที่เขากําลังเผชิญอยู่ และสามารถรวบรวมข้ อมูลต่าง ๆ ได้ อย่างกว้ างขวางเกี่ยวกับทางเลือกเขาจะพิจารณา ข้ อดีข้อเสียของแต่ละเรื่ อง โดยใช้ ความสามารถ เฉพาะตัวค่านิยมของตนเองและสถานการณ์ ที่ตนเองกําลังเผชิญอยูป่ ระกอบการพิจารณา”
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ข้ อมูล 3 ด้ านในการคิด
ดร.โกวิท วรพิพฒ ั น์ เสนอว่ า การคิดแต่ ละครั ง้ ควรประกอบด้ วย ข้ อมูล 3 ด้ าน
ข้ อมูล สังคม และ สิ่งแวดล้ อม
ข้ อมูล ตนเอง
ข้ อมูล 3 ด้ าน
ข้ อมูลทาง วิชาการ
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
วิธีคิดในรูปแบบต่างๆ 12 มิติ การคิดเชิงวิพากษ์
การคิดเชิงวิเคราะห์
การคิดเชิงสร้ างสรรค์
การคิดเชิงสังเคราะห์
การคิดเชิงบูรณาการ
การคิดเชิงประยุกต์ การคิดเชิงระบบ
การคิดเชิงมโนทัศน์
การคิดเชิงกลยุทธ์ การคิดแบบเหรี ยญ แห่ งคุณค่ า 6 รู ปแบบ
การคิดแบบ โยนิโสมนสิการ
การคิดเชิงอนาคต
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิดเชิงวิพากษ์ (Critical Thinking)
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
วิพากษ์
ไม่ ใช่
วิจารณ์
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
วิจารณ์
หมายถึงให้ คาํ ตัดสิน เช่ น วิจารณ์ วรรณกรรมโดยศิลปิ นแห่ งชาติสาขาวรรณศิลป์
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
วิพากษ์
หมายถึง การพิจารณาตัดสินเรื่ องใดเรื่ องหนึ่ง ด้ วยการท้ าทาย โต้ แย้ งข้ อมูลและเหตุผลที่นํามากล่ าวอ้ าง การท้ าทายเกิดจากความสงสัย ความคลางแคลงใจ ไม่ อยากเชื่อข้ ออ้ างนัน้ การวิพากษ์ ช่วยให้ เกิดการพิสูจน์ ข้อมูลนัน้ อีกครั ง้ หนึ่ง
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิดเชิงวิพากษ์ (Critical Thinking) คือทักษะการคิดเกี่ยวกับ • ความตัง้ ใจที่จะพิจารณาตัดสินเรื่ องใดเรื่ องหนึ่ง โดยการไม่ เห็นคล้ อยตามข้ ออ้ างต่ างๆ • แต่ ตงั ้ คําถามท้ าทาย หรื อโต้ แย้ งข้ ออ้ างนัน้ เพื่อเปิ ดแนวทางความคิดออกสู่ทางที่แตกต่ าง • อันนําไปสู่การแสวงหาคําตอบที่สมเหตุสมผล
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ความสําคัญของการคิดเชิงวิพากษ์ • คิดเชิงวิพากษ์ ทาํ ให้ เราไม่ ปักใจเชื่อ แต่จะตังคํ ้ าถาม ท้ าทายเพื่อค้ นหาว่า สิง่ นันมี ้ ความเป็ นมาอย่างไร จริ งหรื อไม่ พิสจู น์ข้อสมมติวา่ เหมาะสมหรื อไม่ ดีหรื อยัง เหมาะกับยุค สมัยแค่ไหน •หลักที่ 1 ให้ สงสัยไว้ ก่อน อย่าเพิ่งเชื่อ •หลักที่ 2 เผื่อใจไว้ อาจจะจริ ง หรื ออาจจะไม่จริ งก็ได้ •หลักที่ 3 เป็ นพยานฝ่ ายมารยิงคําถาม ซักค้ าน
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
• คนไม่ชอบที่จะเปลีย่ นแปลง • ถ้ าต้ องเผชิญหน้ าระหว่างการเปลี่ยนแปลงกับ การพิสจู น์ คนเรามักจะเลือกเดินไปกับการพิสจู น์ มากกว่า
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
จิตใจลิง สมองจระเข้ และโซ่ ล่ามช้ าง
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
จิตใจลิง สมองจระเข้ และโซ่ ล่ามช้ าง • จิตใจลิง oเป็ นสิ่งปกติที่จิตใจของผู้ที่ไม่ได้ ฝึกจะวอกแวกง่ายคล้ ายกับลิง สังเกตเวลาที่เราทํางานบ่อยครัง้ ที่เราจะใจลอยออกไปจากงาน ที่เราทํา oเราต้ องฝึ กสติให้ จดจ่ออยูก่ บั งานที่เราทํา ต้ องทําให้ เป็ นปกติให้ ได้
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
จิตใจลิง สมองจระเข้ และโซ่ ล่ามช้ าง • สมองจระเข้ oในบางครัง้ เราใช้ สมองส่วนที่เป็ นสมองโบราณ หรื อสมองของ สัตว์เลื ้อยคลาน เพราะสองส่วนนี ้เป็ นส่วนที่ใช้ ตอบสนองแบบ สัญชาตญาณ เราทําโดยอัตโนมัติ oเราต้ องใช้ สมองใหญ่สว่ นสติปัญญาให้ มากกว่าส่วนสมอง โบราณนี ้
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
จิตใจลิง สมองจระเข้ และโซ่ ล่ามช้ าง • โซ่ ล่ามช้ าง oคนเรามักติดกรอบความคิด หรื อประสบการณ์ในอดีตของ ตนเอง oเหมือนกับการเลี ้ยงช้ างในอินเดีย ที่มีการใช้ โซ่ขนาดใหญ่ลา่ ม ลูกช้ างไว้ เพื่อสร้ างกรอบความคิดว่าโซ่เป็ นสิ่งที่เอาชนะไม่ได้ จนมันเป็ นช้ างใหญ่ แม้ จะเป็ นโซ่เส้ นที่ช้างสามารถดึงขาดได้
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
• ต้ องควบคุมลิง (อย่าให้ ออกนอกลูน่ อกทาง) • เลี ้ยงจระเข้ ให้ เชื่อง (อย่าทําอะไรโดยไม่ไตร่ตรอง) และ • ตัดโซ่พนั ธนาการช้ างให้ ขาดออกไป (อย่ายึดติดกับ ประสบการณ์ที่ผา่ นมา)
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
อุปสรรคการคิด
Henry Ford : ผูก ั ฟอรดมอเตอร ้ อตั ่ ง้ บริษท ์ ์
• เฮนรี่ ฟอร์ ด เคยกล่าวว่า การคิด (แบบ Critical) เป็ นงานที่ ยากที่สดุ มันอาจเป็ นเหตุผลที่ ทําให้ มีคนชอบคิดน้ อยเหลือเกิน • ฟอร์ ดเป็ นผู้แรกที่ประยุกต์ระบบ สายพานการผลิตเข้ ากับการ ผลิตยานยนต์
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ขันตอนของการคิ ้ ดเชิงวิพากษ์ 1. ระบุ ปั ญหา
3. สรุ ปและ ประเมินผล
2. วิเคราะห์
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ขันตอนของการคิ ้ ดเชิงวิพากษ์
1. ระบุปัญหา
o ถามคําถามตัวเองโดยใช้ หลัก 5W 1H หรื อ 5Why o พยายามพูดหรื อบรรยายตัวปั ญหาออกมา o อภิปรายร่วมกับผู้อื่น
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
5W 1H • • • • • •
ปุจฉา
What When Where Who Why How
ตัง้ เป้าหมายหรือระบุประเด็น ในการคิดให้ ชัดเจน
5 Why
Why Why Why Why Why
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ปุจฉา
• จะเกิดอะไรขึ ้น ถ้ าหาก ..................................................... • เรื่ องนี ้น่าสนใจมาก มีเหตุผลอะไรถึงต้ อง ............................ • ดูเหมือนว่าเราคิดถี่ถ้วนทุกอย่างแล้ ว แต่เราลองคิดถึงเรื่ อง.......นี ้ หรื อยัง • มีทางเลือกอืน่ ที่นอกเหนือจากนี ้อีกไหม? • จะเป็ นอย่างไร ถ้ าหาก ....................................................... **ทีม ่ า : คิดอยางมี ๋ึ แปลจาก business think ่ กน
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ขันตอนของการคิ ้ ดเชิงวิพากษ์
2. วิเคราะห์ o o o o
ประมวลข้ อมูลทังด้ ้ านข้ อมูลที่มีอยูแ่ ละค้ นคว้ าเพิ่มเติม วิเคราะห์และเลือกข้ อมูลที่จะใช้ ในการคิดได้ ประเมินข้ อมูลได้ ใช้ หลักเหตุผลในการพิจารณาข้ อมูลและเสนอคําตอบ/ ทางเลือกที่สมเหตุสมผลได้ • ตัวอย่างคําถามที่จะฝึ กให้ คดิ วิเคราะห์ ได้ แก่ อะไรคือข้ อแตกต่าง อะไรคือผลที่ได้ จงเปรี ยบเทียบ จงแยกแยะ ประโยคต่อไปนี ้จริง หรื อไม่อย่างไร
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ขันตอนของการคิ ้ ดเชิงวิพากษ์
3. สรุ ปและประเมินผล o ต้ องเลือกทางเลือกที่เหมาะสม o พิจารณาถึงผลที่จะตามมาและคุณค่าหรื อความหมาย ที่แท้ จริ งของสิง่ นัน้ o เลือกทางเลือกหรื อลงความเห็นในประเด็นที่คิดได้
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ผังก้ างปลา (Fish Bone Diagram) ความคิด
สาเหตุ ของ ความ เครียด
วิตกกังวล ความกลัว
ครอบครัว ครอบครัวตังความหวั ้ งสูง รู้สกึ ตํ่าต้ อยในหมูญ ่ าติพี่น้อง
ทางร่างกาย สมอง ความผิดปกติ
ทําความผิด อารมณ์รุนแรง พฤติกรรม
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
แผนผังความคิดแบบใยแมงมุม (Web) ญี่ปนุ่
ติ่มซํา
จีน
อเมริ กนั
อาหาร ไทย
เวียดนาม
อิตาเลียน
หูฉลาม
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การพัฒนานิสยั นักคิดเชิงวิพากษ์ DO
DO NOT
กล้ าวิพากษ์ ความคิดของตัวเอง
อย่ารู้สกึ ว่า "ฉันดีกว่า""ของฉันถูกต้ องกว่า"
เปิ ดใจกว้ าง รอบคอบไม่ดว่ นสรุป จิตใจมัน่ คงไม่หวัน่ ไหวง่าย แสวงหาความรู้เพื่อตอบข้ อสงสัย ระวังการคิดแบบสองขัวตรงข้ ้ าม
อย่าเลือกรับข้ อมูลเฉพาะที่เราสนใจ อย่าลําเอียง - ยึดหลักความยุติธรรม อย่าทําเป็ นแสร้ งรู้ อย่ามี..อคติ...ต่อการเปลี่ยนแปลง
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ผู้ที่มีทกั ษะการคิดเชิงวิพากษ์ จะสามารถทํากิจกรรม 12 อย่างได้ ดงั นี ้ (Morrison, 2000)
ระบุประเด็นสําคัญได้
เปรี ยบเทียบ ความเหมือนกันและ ความแตกต่างกัน
ตัดสินใจได้ วา่ ข้ อมูลใด ใช้ ได้ หรื อเกี่ยวข้ องกับ ปั ญหานัน้ ๆ
ตังคํ ้ าถามที่เหมาะสมได้
แยกแยะระหว่างความจริ งกับ ความคิดเห็นได้ และตัดสิน ได้ วา่ การกระทําใดเป็ น การกระทําที่ สมเหตุสมผล
ตรวจสอบความคงที่ได้ (Checking consistency)
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การคิดเชิงวิพากษ์ เป็ นการทํางานของสมองซีกซ้ าย (ส่วนที่ใช้ เหตุผล)
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
ผู้ที่มีทกั ษะการคิดเชิงวิพากษ์ จะสามารถทํากิจกรรม 12 อย่างได้ ดงั นี ้ (Morrison, 2000) ระบุความคิด / สมมุติฐาน ที่แฝงไว้ ได้ (Unstated ideas)
รู้วา่ อะไรเป็ นการพูดแบบ Stereotype
รู้วา่ ข้ อมูลใดเบี่ยงเบน (Bias) ข้ อมูลใดเป็ นการ ชวนเชื่อ หรื อลําเอียง
รับรู้ถงึ ค่านิยมที่แตกต่าง กัน และรู้วา่ อะไรเป็ นสิง่ ที่ ดีหรื อไม่ดี
ประเมินได้ วา่ ข้ อมูลที่ จําเป็ นมีอะไรบ้ าง ต้ องใช้ ข้ อมูลมากเพียงใด
คาดเดาผลที่จะเกิดขึ ้น ภายหลังได้ (Consequences)
CA 115 : Development of Integrated Creative Thinking
การพัฒนาวิธีคดิ เชิงวิพากษ์ ในการปฏิบตั ิให้ ประสบความสําเร็จอย่างดีนนั ้ จําเป็ นต้ องพัฒนาการคิดในมิติอื่นๆ เป็ นองค์ประกอบร่วมด้ วย เพราะการวิพากษ์ ช่วยให้ เกิดการ
“ฉุกคิด”
ในมุมตรงข้ ามกับข้ อมูลที่ได้ รับ ขณะที่มีการคิดในมิติอื่นๆ จะช่วยให้ เราค้ นพบคําตอบที่ต้องการ