Kommuniek November 2014

November 2014

`n handelsmerk van

Mielieplan beteken groot besparings vir produsente

Presisieboerdery uiters belangrik in die lig van ongunstige mieliepryse

Landzicht bekroon met toekennings op die Veritas-wynskou

GWK-direkteur as Noord-Kaapse produsent van die jaar aangewys

GWK Versekering . . .

Welvaartbestuur deur spesialiste Behalwe welvaartbestuur, lewensversekering en verskeie ander gehalte-produkte en -dienste, bied GWK Versekering nou ook ’n bekostigbare begrafnisskema. GWK se makelaars staan gereed om hierdie puik produk aan ons produsente te verskaf. Skakel vandag nog jou makelaar vir meer besonderhede.

Douglas Brits van den Berg Bestuurder: Versekering Kredietlewensversekering 082 803 5190 Kimberley Willem Kruger Krediet- en Lewensversekering 082 490 9680 Hopetown/Luckhoff Josef Pelster Krediet-en Lewensversekering 082 883 4474

GWK is ’n Gemagtigde FinansiÍle Diensverskaffer wat fokus op welvaartbeskerming.

FSB Lisensienommer 1185

GWK is as toonaangewende agri-onderneming uniek geposisioneer met `n volledige www.gwk.co.za reeks produkte en dienste, aangebied deur `n gediversifiseerde groep besighede wat fokus op omvattende oplossings vir moderne besigheid in die hele landbou-

innoveer landbou De Villiersstraat, Douglas

NOVEMBER 2014

OP DIE VOORGROND

AKTUEEL

14

3 2 Redaksioneel

14 Ons besigheid GWK se prestasie bevoordeel weer aandeelhouers.

3 Geestelike akker 4 Damme en temperature 6 Agrikalender 8 Landbouwenke

VOORBLAD

LANDBOUSAKE

10

26

10 Aktueel Mielieplan beteken groot besparings vir produsente.

26 Saad Peulaalwurm eis sy pond vleis by verskeie produsente.

16 Landbousake Presisieboerdery belangrik in die lig van huidige mieliepryse.

24 Presisieboerdery Doeltreffende fosfortoediening is noodsaaklik vir enige plant.

28 Spesialisprodukte Landzicht bekroon met toekennings op die Veritas-wynskou.

22 Toekennings GWK-direkteur as Noord-Kaapse produsent van die jaar aangewys.

NOVEMBER 2014

WEES INGELIG

VROUE

30

40

30 Opkomende Produsente Opkomende produsent presteer.

38 Leefstyl Geen en neem binne balans.

32 Toekennings GWK-direkteur ontvang prestige toekenning vir sy boerdery.

40 Gesondheid Sien om na jou lyf, jy het net een.

41 Resep Pampoen-kaneel-rolletjies.

42 Agterblad Ma moet vir Griet gaan oplaai.

ONTSPAN

36 34 Kompetisie Like en share ons Facebookblad en wen groot pryse!

36 Vir die jongspan Pret op die plaas.

tuur s e B n e e i s k e Dir Direksie Voorsitter Frank Lawrence Ondervoorsitter Johan Jacobs Hennie Coetzee JP du Plessis Wynand Human Frans Lubbe

Tertius Marais Mattheus Maree Willem Mülke Eric Ramongalo Piet Roux Ronnie Stadhouer Koos van der Ryst Frans Wiid

Hoofbestuur Besturende Direkteur Pieter Spies Finansiële Direkteur Johann Klopper Hoofbestuurder: Spesialisprodukte Llewellyn Brooks Hoofbestuurder: Primêre Produksie Pieter Bekker Hoofbestuurder: Handel Mark du Plessis Hoofbestuurder: Graanprodukte Tom Meintjes Hoofbestuurder: Veilings, Vleis en Supermarkte Wim van Rooyen

Presisieboerdery en Produksienavorsing Dup Haarhoff 083 646 1111 Saad en Opkomende Produsente Jozua Haarhoff 082 808 8579 Graanbemarking Elmarie Jacobs 082 906 2383 Meganisasie Johan Kruger 082 809 4778 Direkte Insette Rocky le Roux 082 317 7656 Katoen, Kontrakteurs, Aartappels, Lusern en SAFP Freek Meyer 083 644 0022 Veilings en GWK Properties Willie Meyer 071 680 4103 Inligtingstegnologie Rika Myburg 082 889 7821

Uitvoerende Bestuur

Sidi Parani Cas Prinsloo 079 510 2710

Sekretariaat John Bell 076 430 5615

Oliesade en Pekanneute Andreas Snyman 082 801 1849

Finansies en Stelsels Andri Bezuidenhout 071 686 8844

Menslike Kapitaal Chopper Theart 082 806 9995

Vleis Alex Cilliers 082 808 3063

Westra Eddie Ueckerman 082 804 7545

Korporatiewe Bemarking Neil de Klerk 082 881 7531

Versekering en FloTank Brits van den Berg 082 803 5190

Graanfasiliteite Carl du Toit 082 906 2121

Bemarkingskantoor: KwaZulu-Natal Terence van Dyk 082 885 4163

Finansiering en Finansiële Landbou Advies Kobie Greyvensteyn 082 808 4178

Bemarkingskantoor: Oos-Vrystaat Hennie van der Walt 079 511 4547

Redaksioneel Hierdie tyd van die jaar laat my telkens dink aan `n stoomtrein wat sy laaste stoom afblaas voordat hy by die stasie intrek. So lê die laaste stukkie van harde werk vir ons en ons produsente ook voor voordat `n welverdiende ruskans vir ons almal wag.

In hierdie uitgawe kyk ons na GWK se Mielieplan wat vir produsente `n werkbare oplossing bied in die lig van stygende insetkoste sowel as ongunstige mieliepryse. GWK se diverse besighede het saamspan om hierdie plan vir ons aandeelhouers saam te stel en sodoende optimale waarde te ontsluit.

In die lig hiervan gee GWK se span spesialiste ook op bl. 16 kundige advies oor hoe om die komende mielieseisoen prakties te benader.

Ons kyk ook na GWK se prestasie in die afgelope finansiële jaar wat aandeelhouers weer soos in die verlede bevoordeel het. Kortings is verklaar op grond van die besigheid wat produsente met GWK se besighede gedoen het.

GWK Saad bring grondboonpeulaalwurm onder die loep, `n plaag wat weer vanjaar sy pond vleis by verskeie produsente geëis het.

Ons kyk ook na fosfortoediening, `n komponent van `n bemestingsprogram waarvan die korrekte plasing en tydsberekening doeltreffendheid drasties kan verhoog.

Dan kuier ons by die Landzichtwynkelder wat vanjaar met vier toekennings op die jaarlikse Veritas-wynskou weggestap het.

Ons doen ook aan by ons besigheid vir Opkomende Produsente waar mnr.

Booi Dyker GWK se program van agt maande op 71-jarige ouderdom voltooi het. Hy is `n voorbeeld vir ons almal!

GWK is besonder trots op mnre.

Hennie en Bertie Coetzee, aandeelhouers van GWK, wat deur die Landbouskrywers in die sentrale streek as Noord-Kaapse produsente van die jaar aangewys is. Ons kuier by hulle op die plaas Lowerland in die Prieska-distrik om oor die boerdery te gesels.

Dan kom die vroue aan die beurt en leer ons om binne balans te gee en neem, na ons lywe om te sien en bak pampoen-kaneel-rolletjies voordat Piet afsluit met `n lekker storie oor Ma wat vir Griet moes gaan haal.

Lekker lees!

Uitgewer namens GWK Bpk. Neil de Klerk (Uitvoerende Bestuurder: Korporatiewe Bemarking)

Hoofkantoor GWK Bpk. De Villiersstraat Posbus 47 Douglas 8730

VOORBLADFOTO Conrad Borman

Redakteur en uitlegkunstenaar Carien Grobler 082 802 3628 Advertensies en redaksioneel Tania Fourie 053 298 8200 / TaniaF@gwk.co.za Medewerker: uitleg en redigering Annatjie Rautenbach 2

Telefoon 053 298 8200 / 087 820 5630 Webwerf www.gwk.co.za

ler

Carien Grob

Redakteur

Kommuniek verwelkom enige terugvoer van ons lesers.

Kontak ons ook gerus oor enige interessante gebeure in ons aandeelhouer se lanbou-omgewing.

E-pos: carieng@gwk.co.za Pos: Kommuniek, Posbus 47, Douglas, 8730

depositphotos

Geestelike akker As iemand wat jou haat, honger is, moet jy hom iets gee om te eet. As hy dors is, gee hom iets om te drink. Die Here sal jou daarvoor vergoed. Spreuke 25:21-22a Ons God breek mure af

het, jou menswees geskaad het of jou op verskillende maniere stukkend Daar is niks wat ons Vader nie kan gemaak het. doen nie, wéét jy en sê jy.

In al hierdie gevalle het jy heel waarTóg leef jy al soveel jare lank met `n skynlik meer as genoeg rede om muur tussen jou en iemand anders. woedend te wees. En God verstaan `n Muur wat jy glo onafbreekbaar en dit. Hy wéét immers presies waardeur onoorkombaar hoog is. jy gegaan het.

Miskien is dit iemand wat jou vreesMaar jou Vader wil ook baie graag lik te na gekom het, jou vertroue jou wrokkige hart afbreek omdat Hy geskend het, jou bitter seer gemaak weet watter blokkasies hierdie emohet of jou wreed in die steek gelaat sies in jou lewe veroorsaak. het.

Miskien moet jy sommer vandag op Dalk is dit iemand wat mettertyd elke jou knieë gaan en daardie persoon, greintjie selfvertroue in jou afgebreek wat jou so stukkend gelaat het, on-

voorwaardelik vir die Vader gee.

Vra dat Hy sy soort vergifnis in jou hart sal sit en die muur van skeiding stukkie vir stukkie sal afbreek.

Bid, gló en weet dat God in staat is om `n wonderwerk in jou en ander se harte te laat gebeur.

Vader, maak asseblief heel daar waar dit by stukkend wees verby is.

Milanie Vosloo Uit Laat sy liefde jou lei, uitgegee deur Cum. 3

Damme en temperature Huidige stand van damme

Maandelikse voorspelling November 2014 MAANDELIKSE VOORSPELLING

Riviersisteem

Dam

Nov-14

Damstand in %

Oranjerivier

Welbedachtdam Gariepdam Vanderkloofdam

82 68 95

Vaalrivier

Vaaldam Bloemhofdam Allemanskraaldam Erfenisdam

78 78 37 33

Hartsrivier

Spitskopdam

88

Rietrivier

Kalkfonteindam

24

Modderrivier

Krugerdriftdam

37

*Weens tegniese probleme kon die LNR nie vandeesmaand volledige weerinligting verskaf nie.

Veilingskalender en Veilingspryse 18 November 20 November 25 November

2 Desember 5 Desember 9 Desember 10 Desember 10 Desember

Groot- en kleinveeveiling, Kimberley GWK-kersveiling, Petrusburg, (Kandiri Lodge) Groot- en kleinveeveiling, Kimberley Griekwastad-veiling Hertzogville-veiling

conrad borman

26 November 26 November 27 November

Groot- en kleinveeveiling, Kimberley Fauresmith-veiling GWK-beesdag; Groot- en kleinveeveiling, Kimberley Charos Brangus Aanteelveiling, Petrusburg Griekwastad-veiling Boshof-veiling

Veilingspryse vir lewendehawe – Oktober 2014 06/10 - 10/10

29/09 - 03/10

13/10 - 17/10

20/10 - 24/10

Bees

Kby

Bees

Kby

Bees

Kby

Bees

Kby

Slagosse

R13.00

Slagosse

R13.00

Slagosse

R13.00

Slagosse

R12.50

Slagkoeie

R13.00

Slagkoeie

R13.00

Slagkoeie

R13.00

Slagkoeie

R12.50

Maer beeste

R10.50

Maer beeste

R10.50

Maer beeste

R10.00

Maer beeste

R10.00

Ligte kalwers (180-200kg)

R21.00

Ligte kalwers (180-200kg)

R21.20

Ligte kalwers (180-200kg)

R21.50

Ligte kalwers (180-200kg)

R20.50

Swaar kalwers (201-250kg)

R20.00

Swaar kalwers (201-250kg)

R20.00

Swaar kalwers (201-250kg)

R20.50

Swaar kalwers (201-250kg)

R19.50

Swaar kalwers (250kg +)

R18.00

Swaar kalwers (250kg +)

R19.80

Swaar kalwers (250kg +)

R19.00

Swaar kalwers (250kg +)

R18.50

Skape

Kby

Skape

Kby

Skape

Kby

Skape

Kby

Slaglammers

R25.00

Slaglammers

R25.00

Slaglammers

R25.00

Slaglammers

R22.00

Stoorlammers

R25.00

Stoorlammers

R25.00

Stoorlammers

R25.00

Stoorlammers

R22.00

Kruislammers

R25.00

Kruislammers

R25.00

Kruislammers

R25.00

Kruislammers

R21.00

Slagooie

R17.00

Slagooie

R17.00

Slagooie

R16.00

Slagooie

R17.00

Maer ooie

R17.00

Maer ooie

R17.00

Maer ooie

R14.00

Maer ooie

R15.00

Klein bokkies

R30.00

Klein bokkies

R30.00

Klein bokkies

R30.00

Klein bokkies

R28.00

Jong bokke

R25.00

Jong bokke

R30.00

Jong bokke

R25.00

Jong bokke

R28.00

R18.00

Bokooie

R18.00

Bokooie

R17.00

Bokooie

R16.00

Bokooie

6

UITMUNTENDE LOGISTIEKE OPLOSSINGS

Spoor- en Padvervoer Brits van den Berg: 082 8035 190 Oproepsentrum: 086 1000 936

Landbouwenke Mielies Die waarde van `n goed

voorbereide saadbed kan nie oorbeklemtoon word nie. Te growwe tekstuur soos `n klonterige saadbed veroorsaak swak saadkontak met die grond. Opkoms is

oneweredig wat meebring dat Onthou om `n toevlugsoord by laat kiemplante moeilik met BT-aanplantings te plant: 5% ander kompeteer en `n swakker of 20% van die oppervlakte. potensiaal het.

Saad mag nie vermeng word nie, maar moet in stroke Kunsmisplasing moet 5cm geplant word. Moenie die land onder die saad wees om kunsmisbrand te voorkom. omsoom nie.

Katoen Katoen behoort nou vier tot

(liggroen), vlekbesies en vyf weke gevestig te wees. Die stinkbesies (plat groen) – worteldiepte is ± 500-600mm en moet nou twee keer per week waterbehoefte is nou 35-40 mm plaasvind. per week.

Bolwurm van 8mm en groter Dit is baie belangrik dat die oorleef en vreet plante. Selekteer profiel binne die volgende vier chemiese middels sodat dit nie weke vol sal wees met die begin rooi spinmyt bevorder nie. van blomtyd. Geen vogstres mag Indien nodig, kan Roundup gespuit word. met die begin van blom voorkom nie.

Vyf tot ses weke ná opkoms kan Verkenning van bolwurm en mikro elemente met trekkerspuit suigende insekte – bladspringers toegedien word.

Groente en rankgewasse Die meeste kortdag-uikultivars

te verminder. swamgroei te onderdruk. val tans en moet opgetrek word.

Pampoene en waatlemoene Erte kan geoes word wanneer 75% wat vroeg geplant is kan nou van die peule geel verkleur het.

Maak seker hopies word behoorlik gepak met bolle na binne om topbemesting kry. 100 – 150kg/ Sny plat en hark in windrye. waterindringing te voorkom. ha KAN, ureum of KNO3 is `n Stroop teen ongeveer 16% vog Uikultivars wat in Desember val, riglyn. en verkieslik deur die oggend kan `n laaste koperbespuiting Skoffel meganies tussen rye terwyl wanneer materiaal nie te droog is nie; dit sal splitsing verminder. kry om skilkwaliteit te verbeter en plante nog jonk is om onkruiddruk

Droëbone Neem grondmonsters en doen

aalwurm en goeie beheer is grondvoorbereiding vir plant van noodsaaklik. droëbone.

Bone is `n goeie wisselbougewas Planttyd is vanaf 20 Desember tot om grasgewasse se siektesiklusse 10 Januarie. te verminder en produksiekoste is Droëbone is baie sensitief vir relatief laag.

8

Grondbone Vroeë aanplantings is in

jong saailingstadium. Hoë frekwensie besproeiing kan gedoen word bv.

25mm in `n tiendagsiklus en later 2x25mm in vyfdag-siklusse.

Grondbone benodig minder water as mielies en kan effens uitdroog voordat besproei word wanneer die plante goed gevestig het.

Laat aanplantings moet verkieslik teen 5 Desember gedoen wees, hierna neem die

opbrengspotensiaal heelwat af.

Eerste vloeibare bemesting met mikroelemente soos boor, molibdeen, sink en mangaan kan drie weke ná opkoms toegedien word.

Indien groot windprobleme voorkom en die saadbed te fyn is, kan `n tandimplement gebruik word om versigtig tussen die rye te werk om `n growwe tekstuur op die oppervlak te skep.

Pekanneute Pas onkruidbeheer

toe, identifiseer die onkruidspektrum en begin die bespuitingsprogram wanneer die onkruide nog jonk is.

Moenie die stam en blare van bome bespuit nie, veral by jong bome.

Gaan voort met sinkbespuiting met tussenposes van twee tot drie weke. Drie tot Saamgestel deur GWK Navorsing en Ontwikkeling.

maksimum vyf bespuitings mag per seisoen nodig wees.

Bemesting van bv. 8:1:3 (20) @ 1.5l per boom kan toegedien word, asook mikro-elemente @ ± 20g per boom.

Saailinge kan van November tot Februarie geokuleer word.

Enting op raamtakke word tot in November gedoen.

Aktueel

Elmarie Jacobs Uitvoerende Bestuurder: Graanbemarking

Mielieplan beteken groot besparings vir produsente

D

it is opmerklik dat produsente kop krap en somme maak vir die planttyd wat

voorlĂŞ.

Die komende plantseisoen beloof om inderdaad baie uitdagend te 10

wees in terme van winsgewendheid.

Kommer heers oor of koste deur inkomste gedek sal word weens die toenemende styging van insetkoste en in besonder die druk op mieliepryse nĂĄ verlede seisoen se rekordoes, asook lae internasionale pryse.

Mieliepryse is op die oomblik (in die huidige bemarkingsjaar), onder druk weens rekordopbrengste in SuidAfrika en `n naasgrootste rekordoes in Amerika.

Die lae pryse kan aanplantings vir die volgende seisoen, bo en behal-

we die moontlikheid van ongunstige weerstoestande, negatief beïnvloed.

Die meeste markontleders is, ondanks bogenoemde, redelik optimisties dat plaaslike pryse in die komende maande sal kop oplig.

Die mening is dat `n baie sterk kans bestaan dat pryse teen einde Januarie 2015 hoër kan wees as nou.

Dié verwagting word ondersteun deur die El Niño-voorspelling en die feit dat mielies onder produksiekoste verhandel. Dit bring finansiering in die gedrang.

Tradisioneel styg die mielieprys gewoonlik van September af, meestal vanweë die sogenoemde weerpremie wat in die markprys verdiskonteer word.

Vanjaar het pryse egter nie in September gestyg nie.

Ekonome meen ook dat aanplantings vir die 2015-oes ingeperk kan word as produsente weens die heersende lae pryse nie die nodige finansiering kry nie.

Met verhogings in elektrisiteitspryse, waterbeperkings en rentekoersverhogings, word groot druk op produsente geplaas.

GWK se missie is om markgerigte oplossings in agri- en voedelvoorsiening te genereer op `n entrepreneuriese wyse, gekenmerk deur: � Innovasie � Dinamiese leierskap � Voortreflike besluitneming � Energieke uitvoering en � Eienaarskap.

GWK, met die oog op lewering van produkte, graan en lewendehawe aan GWK vir bemarking en/of verwerking deur GWK. GWK se diversiteit stel ons in staat om met innoverende denke deur al ons divisies `n oplossing vir die produsent op die tafel te sit.

goedkeuring by GWK. Direkte Insette en Handel `n Korting van minimum twee sent per liter op diesel van ENGEN, vir aankope in November en Desember.

Sidi Parani Sidi Parani verseker die produsent Bydrae van elke afdeling tot die gemoedsrus deur die voorsiening van Mielieplan tegnologies gevorderde produkte wat Elke besigheid se bydrae tot die Mie- in die volledige plantvoedingstofbelieplan word in die onderstaande be- hoefte van alle gewasse voldoen. spreek.

In die produkformulasie word nie net aandag gegee aan stikstof, fosfor en Finansiering kalium nie, maar ook aan sekondêre Die minimum waarborgprys (R200/ elemente soos kalsium, magnesium ton – afhangend van die mark) is `n en swael. duur opsie wanneer die pryse so laag Sidi Parani bied ook `n volledige verhandel. GWK Finansiering bied mikro-element-bemestingsprogram as die volgende aan: deel van sy aanbevelings om seker te � Uitstel op verskansing tot 20 maak die produsent se gewas presMaart 2015 op voorwaarde dat teer optimaal. die klant `n uitgestelde prys konSidi Parani is die leier in gehalte trak (UPK) sluit en gelykmatig prys vloeibare kunsmis wat spesiaal vertot dan (minstens 60%). vaardig word om veilig te wees vir � `n Rentekorting van 1% as die toediening deur `n spilpunt. klant aan die plan deelneem.

Die Opti-reeks vloeibare produkte � Sekuriteitswaarde op die oes. gebruik nano-tegnologie wat verseAs klante aan hierdie plan deelker dat die toegediende produk meer neem, kan `n 50% sekuriteitseffektief deur die plant opgeneem waarde op die oes geplaas word, word. Sidi Parani is opbrengsgefowat die klant se sekuriteitsposisie kus en voorsien die produsent van verbeter. die beste landboukundige aanbevelings en advies, asook `n volledige FloTank reeks plantvoedingstowwe van die Flotank se bydrae is 1.8% afslag op hoogste gehalte. die vervoer van Sidi Parani-kunsmis Sidi Parani se bydrae tot die Miewat afgelewer word. lieplan is 1% afslag op die bemestingskomponent.

Met bogenoemde in ag geneem, Saad het GWK besluit om `n Mielieplan Indien Monsanto- en Pioneer-saad in Presisieboerdery tot voordeel van ons produsente op die volgende maande bestel word en Presisieboerdery bied 10% afslag op die tafel te sit. Produsente kan in die die fasiliteit by GWK in plek is, is die al die satellietbeelde vir mielies aan.

Mielieplan deel om sodoende spesi- volgende korting beskikbaar: fieke voordele en kortings te verkry � Oktober – 3% Graan indien hulle die totale besigheid met � November – 2% GWK Graanbemarking is `n dinaGWK doen. � Desember – 1% miese besigheid met hoë markpeGWK-besigheid kan omskryf word as netrasie in multi-nasionale markte. alle aankope van produksiemiddels, Die bestelling gaan dan direk op die Ons ontsluit optimale waarde vir ons heelgoedere, boerderybenodighede, produsent se rekening in die maand produsente deur innoverende verkrybrandstof, veevoere, lewendehawe, en GWK betaal die saadmaatskapging, verskansing, prysbestuur en beversekering, ensovoorts, soos benopy einde Desember. Hierdie korting marking van graanprodukte. dig vir boerderydoeleindes vanaf is direk afhanklik van finansiering en In samewerking met GWK Graanbe11

marking bied GWK Graanfasiliteite innoverende hanteringsoplossings en ontsluit die optimale voordeel uit die opberging van graan aan produsente.

kingsplan, waar ons sekere prysingtonne op die bemarkingsplan te plaas strategieë in plek stel om vir die pro- nie, maar kan `n kombinasie van dusent `n beter prys te realiseer, soos: kontraktering doen, tot voordeel van elke produsent. Produsente kan eniVoorseisoen Bemarkingsplan ge tyd van die tonnemaat op die beProdusente het die opsie om een van markingsplan prys.

Die voordeel wat GWK Graan bied ondergenoemde keuses of albei uit te Die produsent kan die instruksie gee is as volg: oefen, naamlik: en dit sal so gedoen word met inag� Geen stoorkoste betaalbaar tot neming van die reeds geprysde tonne en met 1 Julie 2015.

GEM-PRYSPLAN in daardie spesifieke stadium, wat nie � Basisverbetering : 20% van die Die doelwit is om die Gem MTM Sa- gekanselleer kan word nie. netto marge. fexprys van 1 November 2014 tot 30 Die produsent kan dus enige tyd op � Indien die produsent oorweeg Junie 2015 van die JUL 2015 YM- of eie diskressie besluit om te prys (toe om `n Waxy, Simba, of NonWM-kontrak te realiseer en / of die te maak), voor die amptelike verstryGMO kultivars aan te plant, Gem MTM Safexprys van 1 Novemking van die bemarkingsplan. word `n addisionele premie aan ber 2014 tot 30 April 2015 van die Met bogenoemde in ag geneem, produsente op hierdie gewasse MEI 2015 YM- of WM-kontrak te re- kan die Graandivisie `n groot voorbetaal, bokant die kommersiële aliseer (indien dit vroeë mielies is). deel aan die produsent bied. premie van +/- R200/t.

OF 80% “VAN PIEK”-PLAN (hoogste Indien u aan die Mielieplan wil deelWaxy’s : R450/t MTM-prys) neem, kan die volgende personeel Simba : R90/t (GMO-kultivar) Die doelwit is om `n prys van 80% van GWK gekontak word:

: R170/t (Non-GMOvan die PIEK (hoogste MTM-prys) van � Kredietbestuurders;

kultivar) die Safex MTM-prys van 1 November � Graanverkrygers; Non-GMO : R40/t (alle Non-GMO- 2014 tot 30 Junie 2015 van die JUL � Direkte Insetbemarkers;

kultivars) 2015 YM- of WM-kontrak te realiseer � Depotbestuurders; en / of `n prys van 80% van die PIEK � Landboukundiges; `n Verdere voordeel op Waxy-mielies van die Safex MTM-prys van 1 No� Sidi Parani-bemarkers; is dat Waxy-saad 33% goedkoper is vember 2014 tot 30 April 2015 van � Saadbemarkers; as kommersiële saad teen 100 000- die MEI 2015 YM- of WM-kontrak te � Versekeringadviseurs en plantestand. realiseer (indien dit vroeë mielies is). � Uitvoerende bestuurders.

Let wel: Op al bogenoemde nismark- Ná-seisoen bemarkingsplan produkte word slegs beperkte tonne GWK wil die produsent die kans bied volgens die koper se behoeftes geom: kontrakteer. `n Moontlike ekstra (agterskot) R20/t – R200/t potensiaal in die mark van `n Verdere voordeel vir die produJulie 2015 tot Maart 2016 te benut. sent is deelname aan ons BemarProdusente is nie verplig om alle

Met hierdie Mielieplan bied GWK `n alternatiewe bemarkingsplan aan ons aandeelhouers.

Hierdeur het die aandeelhouer die keuse om in die maatskappy te belê en sodoende te deel aan alle waarde wat ontsluit mag word.

GWK Modderrivier

Boeremark www.gwk.co.za

innoveer landbou

www.gwk.co.za

innoveer landbou

Ons Besigheid

GWK se prestasie bevoordeel weer vanjaar aandeelhouers

G

WK-aandeelhouers wat die afgelope 15 jaar konstant met die maatskappy sake gedoen het, het onlangs kontant-inspuitings in hul besighede ontvang met die eerste 15 jaar-rotasie van aandeelhouersfondse.

Teen die agtergrond van huidige ekonomiese omstandighede en uitdagings in die landbou het GWK en sy aandeelhouers weer vanjaar besonder goed gepresteer.

Tabel 1 is `n opsomming van die GWK-groep se prestasie in die finansiële jaar geëindig 31 Mei 2014.

“Kortings is weer vanjaar soos in die verlede verklaar op grond van die besigheid wat produsente met GWK se besighede gedoen het,” sê mnr. Johann Klopper (Finansiële Direkteur).

Volgens Klopper sal dieselfde beginsel weer in die huidige finansiële jaar (31 Mei 2015) geld.

Tabel 2 is `n opsomming van die toevallings aan produsente vir die finansiële jaar geëindig Mei 2014.

Die kortings van R83.6 miljoen word per besigheid bepaal en proporsioneel op grond van omset toegestaan aan alle aandeelhouers wat met die spesifieke GWK-besigheid gehandel het.

Klopper verduidelik dat 10% hiervan kontant aan aandeelhouers uitbetaal word en 90% word vir 15 14

Tabel 1. GWK-groep se prestasie.

Tabel 2. `n Kort uiteensetting van toevallings aan produsente.

jaar vir aandeelhouers gekapitaliseer.

Hiervan verteenwoordig 1% voorkeuraandele en bepaal aandeelhouers se stemreg.

“GWK bedank graag elke lojale

aandeelhouer wat die afgelope finansiële jaar tot GWK se sukses bygedra het. Suksesvolle aandeelhouers vorm die grondslag van ons maatskappy. Ons wens u `n voorspoedige oestyd toe.”

Tabel 3. `n Kort uiteensetting van toevallings aan produsente per GWK-besigheid.

Van plant tot die kos op jou bord is GWK elke tree daar vir jou . . .

www.gwk.co.za

conrad borman

Landbousake

Dup Haarhoff – Presisieboerdery Elmarie Jacobs – Graan Rechtus Steyn – Landbou-ekonomie

Presisieboerdery belangrik in die lig van huidige mieliepryse

G

root oppervlaktes in die GWK-besproeiingsgebied word tradisioneel onder ko­ ring/gars (winter) en mie­lies (so­mer) verbou. Met die voor­uitsigte van moont­like 16

ongunstige mielie­pryse, sit baie van ons produ­sente met hul hande in hul hare.

Volgens die gewas-ekonomie in die GWK Koste­gids, is dit kommer­wek­ kend dat `n verlies vir mielies met die op­brengs­norm van 13 ton/ha getoon

word, teen die huidige Safex-prys wat rond­om R1 900/ton verhandel. Met `n aftrekking van R250/ton, staar `n mens `n boerprys van R1 650/ton in die gesig.

Die totale produksie­koste van mie­lies

beloop tans R24 099/ha. Die voor­ uitsigte vir `n sterk mielieprys binne die volgende 12 maande is maar skraal.

In hierdie omstandighede, stel GWK die volgende voor: A: Moenie lae potensiaal-lande vir mielieverbouing gebruik nie Gebruik die opbrengskaarte, sa­tel­liet­ beelde, ensomeer van die ver­lede en maak seker dat die marginale spil­pun­ te nie hierdie jaar vir mielie­ver­bouing aan­gewend word nie. Maak seker wat die gelyk­breek­opbrengs onder jou be­ stuurstyl is en be­sluit dan daarvolgens wat­ter lande on­der mielies geplant kan word.

In `n jaar soos hierdie, is dit be­lang­ rik dat daar geen beperkings (gewas­ produksiepraktyke) is wat kan verhoed dat die mielieplant gunstig presteer nie (moet dus as­seblief nie op die fun­da­ men­te­le komponente spaar nie).

Indien waterkwaliteit druk op die sout­ indeks van die grond uitoefen, moet aanvaar word dat mielies se oes­te negatief beïnvloed sal word. Maak dus seker dat soute uit die pro­fiel geloog kan word.

Onthou, die toe­voeging van gips of kalk tot gron­de het `n verhoging in elektriese geleiding (soute) in die grond tot gevolg en dus moet daar voldoende dreine­ring geskep word.

Wanneer dinge moei­lik gaan en op­ brengs­verseke­ring onon­derhan­del­baar is, moet die pro­dusent seker maak dat die voe­ding­status van die grond gunstig is (chemiese reg­stel­lings op gronde is nou uiters be­lang­rik). In `n jaar soos hierdie moet daar nie met te veel nuwe teg­nieke geëksperimenteer word nie.

Hou die risiko’s laag.

B: Dit is nou `n goeie tyd om wisselbou te oorweeg: Dit is `n bekende feit dat dit nie die gesondste stelsel is om mielies en koring (albei grasgewasse) met mekaar af te wissel nie.

Daar is ver­skeie redes vir laasgenoemde stel­ling, waarvan die risiko vir siek­tes en grondgesondheid waar­skyn­lik die belangrikste is. Voeg hier­by gron­de,

Voordele van lusern as wisselbou­gewas: 1. Lusern bly op die land vir `n tydperk van drie tot vier jaar.

Reste en organiese materiaal kry dus kans om op te hoop sonder dat grondstruktuur deur bewer­king versteur word.

2. Indien die lusernwortels ge­ sti­muleer word om optimaal te groei (deur byvoorbeeld die regte pri­mêre bewerking, wa­ter­skedu­lering en voeding), word die struktuur van die grond tot so `n mate beïn­ vloed dat die daaropvolgende ge­was se wortels in dié van die lusernwortelkanale kan groei en dus optimaal kan werk).

3. Die geweldige spuitprogram­ me (swamme en onkruid­do­ ders) onder lusernverbouing is beper­kend. Oorblyfsels van gifstowwe, wat op gewasse voor lusern gespuit is, kry dus kans om af te breek.

4. Aangesien lusern `n peul­ ge­­was is, vind daar stikstof­ oor­drag na die grond plaas (die C:N-verhou­ding van die grond word dus voordelig beïn­vloed).

5. Met die verwydering van reste kan daar sekere skadelike elemente, wat deur die plant op­geneem is, saam verwyder word.

6. Hoewel lusern in `n saailingstadium deur soute beïnvloed word, is dit meer weerstandig sodra die plant volwassenheid bereik het. wat nooit or­dent­lik af­droog, nie en die risiko verhoog selfs verder.

Onder hier­die eko­no­mie­se toestande is dit nou `n goeie tyd om optimale wisselbou­prak­tyke te oorweeg.

oorweeg word. Baie goeie re­sul­tate ten opsigte van daar­op­vol­gen­de oesopbrengste word er­vaar waar lande onder lusern was.

Danksy die uitvoergeleenthede wat GWK in plek geplaas het (be­plan om 60 000 ton lusern vir die ko­men­de jaar uit te voer) het daar `n ge­leentheid ge­kom om lusern teen sta­biele pryse te bemark. In geheel be­plan GWK om 110 000 ton lu­sern te verhandel.

Lusern vertoon goeie marges met die gemiddelde prysnorm van R1 745/ton en opbrengsnorm van 20 ton/ha.

Die gemiddelde prys is bereken met pri­ma­graad teen R1 800/ton, eerstegraad teen R1 700/ton en tweede-/ derdegraad teen R1 550/ton.

In die kostegids is gebruikgemaak van kontrakteurstariewe vir sny, hark, baal en laai.

Gevestigde lusern, wat uitgehaal sou word om mielies te vestig, kan eerder vir nog `n seisoen bestuur word.

B2: Oorweeg katoen, grondbone of sojabone as wisselbougewas Een van die groot voordele van hier­die gewasse is die feit dat dit breë­blaar­ ge­wasse is, wat veroorsaak dat sekere hard­nekkige on­krui­de, wat on­der die gras­gewasse voor­kom, maklik beheer kan word. Ti­piese siektes wat onder gras­ge­was­se voorkom, soos fusarium, se si­klusse word gebreek en so word die risiko daarvan beperk.

Nog `n voordeel wat hierdie ge­was­se inhou, is dat minder water per hek­taar in `n jaarsiklus gebruik word om­dat twee oeste in drie jaar ver­bou word.

Opbrengste van ko­ring en mielies ná breëblaargewas­se in die GWK-bedie­ ningsgebied was baie goed. Stabiliteit van op­brengste ná ka­toen, sojabone of grond­bone is heel moontlik die groot­ste pluspunt.

Die braak­periode, wat die aan­plan­ tings van die breëblaargewasse voor­ afgaan, het ook definitief `n po­si­tie­we uitwerking op gewasverbouing.

Katoen het die vorige seisoen baie goeB1: Oorweeg `n mediumtermynie resultate behaal, wat `n te­ken van gewas as wisselbou Lusern as wisselbougewas kan de­fi­ni­tief verbetering in die prak­tyk van ka­toen17

verbouing, en ook ver­be­tering in kultivars, is.

Met `n prys­norm van R6.90/kg vir `n C-graad-produk en `n op­brengs­norm van 5 500 kg/ha, is daar goeie voor­uit­ sigte ten opsigte van wins­po­ten­siaal vir katoen in die GWK-be­die­nings­gebied.

Volgens die kostegids se opbrengs­ norm van 4 ton/ha en prysnorme, is grondbone (vroeë) tans die ge­was wat op papier die beste pres­teer ten opsigte van marges/winste, alhoe­wel swak pryse heers. `n Bykomende R2 400/ha kan by grondbone se marge vir grondboonhooi (R1 200/ton x 2 ton) bygetel word.

Dit laat die marge by R14 011/ha.

Met `n opbrengsnorm van 4 ton/ha, `n prysnorm van R5 290 ton, en `n produksiekoste van R16 386/ha, bring sojabone `n marge bo koste van R4 774/ha mee.

Die voor­deel van soja­bone se wisselbou moet oorweeg word, maar dit ding nie so ernstig mee ten opsigte van marges vergeleke met die ander moontlike gewasopsies nie.

Net `n waarskuwing: Moet asse­blief nie groot hoeveelhede soja­bo­ne in ge­­biede plant waar die ver­bou­ings­prak­ ty­ke en klimaat onder verdenking is nie (of nog nie 100% uitgesorteer is nie).

C: Afronding van vee C1: Aangeplante weiding mag `n goeie keuse wees hierdie jaar.

Vleis­pryse is gemiddeld 20% plus hoër op die oom­blik as laasjaar hier­die tyd.

Die geleent­heid bestaan dus vir die af­ronding van vee (ver­al vir boere wat `n veekom­po­nent het). Let net op dat speenkalwers byvoorbeeld op die oom­ blik baie hoog verhandel en die aan­ koop daarvan mag `n groot kapitale uitgawe (ook ri­siko) tot gevolg hê.

In die verlede het ons gesien dat pro­ dusente, wat nie vee ken nie, liefs hulle nie in die afrondingsbe­dryf moet begeef nie.

Hierdie is `n intensiewe boerdery wat intensiewe aandag verg.

C2: Kuilvoer is `n ook iets wat oorweeg kan word.

sioneer om geld te maak in `n sty­gende of dalende mark. Dit kan ge­doen word deur: � `n Termynkontrak aan te koop of te verkoop; of � Opsies te koop – koop `n put, of koop `n call.

Opsies of termynkontrakte het voor- en nadele. Die voor- en nadele van opsies teenoor termynkontrakte kan toegelig word soos in Tabel 1 uiteengesit.

As die produsent se siening is, dat die mark sal: � Opgaan: Koop `n call � Afgaan: Koop `n put Die volgende scenario’s kan ter illustrasie gebruik word:

D: Spekulatiewe posisie Hierdie spekulatiewe posisie kan twee­ 1. Produsent verwag dat pryse ver­ der daal. ledig wees, naamlik: � Produsent kan sy mielies hou en nie � Verkoop graan dadelik en probeer voordeel uit die afwaartse mark verkoop nie; of trek. � Produsent kan sy mielies ver­koop en `n posisie op die mark inneem.

Hoe doen ons dit? � Verkoop `n termynkontrak; en/of As die produsent die termyn­kon­trak­ � Koop `n put. posisie inneem, kan hy hom­self po­si­

Die voordele en nadele van opsies teenoor termynkontrakte

VOORDELE

NADELE

Opsies

Termynkontrakte

Opsies

Termynkontrakte

Die premie wat `n produsent betaal vir `n opsie is die maksimum risiko wat hy kan loop

Produsent kan homself posisioneer vir op- of afwaartse styging

Produsent het `n vaste premie wat hy betaal

Om met mielies te spekuleer kan `n produsent homself net vir `n opgaande mark posisioneer

Kontantvloei-risiko is laag Tabel 1. Die voor- en nadele van opsies teenoor termynkontrakte 18

Voordele: � Die produsent se posisie is baie gunstiger as om met die fisiese graan te sit. � Daar word nie verder stoorkoste betaal nie. � Die produsent beskik oor `n positiewe kontantvloei om onmiddellike verpligtinge na te kom.

Nadele: � Indien pryse sou styg, verloor die pro­dusent rand vir rand en prysrealisasie is nog swakker.

2. Produsent verwag dat pryse ver­ der styg. � Verkoop graan dadelik en probeer voordeel uit die opwaartse mark trek.

Hoe doen ons dit? � Koop `n termynkontrak; en/of � Koop `n call.

Voordele: � Die produsent se posisie is baie guns­tiger as om met die fisiese graan te sit. � Daar word nie verder stoorkoste betaal nie. � Die produsent beskik oor `n posi­ tiewe kontantvloei om onmiddellike verpligtinge na te kom.

Nadele: � Indien pryse sou daal, verloor die

produsent rand vir rand en prys­­rea­lisasie is nog swakker.

deur termynkontrakte te koop en te verkoop, asook deur `n put of `n call te koop.

3. Hou die graan.

4. In `n mark waar die marges Indien die produsent besluit om sy reeds laag is, is `n mens se risiko graan terug te hou, stel ons voor dat die kleiner indien `n opsie eerder as graan deur sy diere bemark word, soos `n ter­myn­kontrak gekies word. reeds vroeër in die artikel onder Afron­ Die rede hiervoor is dat `n mens ding van vee bespreek. `n beperkte risiko het, wat nie die Uit die voor- en nadele van boge­ geval met `n termynkontrak is noem­de scenario’s is dit duidelik dat dit nie. be­ter is om graan te verkoop as om dit te­rug te hou.

Die besluit wat `n produsent neem, Die voordeel daarvan om graan te moet afhang of die opsie bekostigbaar verkoop en `n termynkontrak te koop, is, of nie. Indien nie, moenie spekuleer in plaas van die fisiese berging van nie. graan is: � Die produsent se posisie is baie Opsommend: gunstiger as om met die graan te Met die somerseisoen op hande, is sit; dit uiters belangrik dat elke produ­sent � Prysrisiko is presies dieselfde; dood­seker sal maak wat sy ge­lyk­breek­ � Kontantvloei is positief. koste vir mielies gaan wees.

Hier­mee saam moet daar na die lang­ Aanbeveling: ter­myn­op­brengste per land gekyk word 1. Bemark mielies wanneer dit ge­ om seker te maak dat die kans om nie stroop word, sodat kontantvloei die teikenopbrengste te haal nie, klein positief is en onmiddellike ver­plig­ gaan wees. tinge nagekom kan word. So­doen­ In jare soos hierdie moet daar `n de het die produsent geen ver­de­re groot klem op presisieboerdery wees, uitgawes ten opsigte van stoor­kos­te want risiko’s moet geminimaliseer word nie. en optimale oeste moet nage­streef 2. Bekom markinligting en neem `n word. standpunt in van wat in die toekoms Moenie groot hektare nuwe gewasse in die mark gaan gebeur. probeer as u nog nie goeie ondervin­ 3. Poog om verdere wins te gene­ ding daarvan het nie. reer deur `n spekulatiewe posisie Dit bly egter `n goeie jaar om ge­son­de in te neem. Dit kan gedoen word wisselboupraktyke in plek te kry.

19

conrad borman

Presisieboerdery en Produksienavorsing Leon Banting – GWK Saadproduksie en Verwerking

Peulaalwurm eis sy pond vleis by verskeie produsente

D

itylenchus africanus, of­tewel grondboonpeul­aal­wurm, veroorsaak elke jaar verliese in grondboonproduk­sie­gebiede in Suid-Afrika.

Die GWK-bedieningsge­bied is geen uitsondering nie en vanjaar het hierdie plaag weer sy pond vleis by verskeie produsente geëis.

Peulaalwurm is `n mikroskopies klein, wurmagtige plantparasiet wat in die grond voorkom en slegs op die onder­grondse plantdele voed.

Geen bogrondse simpto­me van peulaalwurm kom by besmette plan­te voor nie, wat dit moei­lik maak om dit te diagnoseer.

Tydens oestyd sal die mees­te van die peul­aalwurmbevolking van `n

besmette aanplanting in die peule en pitte teenwoordig wees.

Voeding van hierdie peulaalwurm op die peule en pitte kan die ge­hal­te van die boontjies sodanig be­ïnvloed dat dit na swakker gra­de afgegradeer word.

By swaar be­smettings breek baie van die peule by die ankers af en bly in die grond agter.

Aangesien hierdie aalwurm nie die wortels of ander plantdele beskadig nie, is pro­dusente meestal onbewus van die aalwurmvoorkoms tot en met oestyd.

Verspreiding Peulaalwurm is endemies aan SuidAfrika en dit is nog nie in ander de­le van die wêreld aangemeld nie, van­ daar die naam “africanus”. Hier­die parasiet is saadgedraag en al­om­ teen­woordig in grondboon­pro­duk­sie­ gebiede.

Simptome Peulaalwurm dring die jong, ont­wik­ ke­lende peule by die aanhegtings­ punt van die anker binne sodra dit die grond binnedring. Aangetas­te

weefsel ver­toon donkerbruin en het `n kurkag­ti­ge voor­koms. Wan­neer die anker af­ge­breek word, ver­toon dit bruin en ne­kro­ties (sien foto 1).

Die oppervlakte net onder die pitvelletjie verdonker en die pit verkleur na `n grys-bruin kleur en kan verrimpeld voorkom (sien foto 2).

Die testa (saad­huid) kan maklik van die pit verwy­der word deur dit liggies te vryf. Hoe groter die be­smetting van peul­aal­wurm in die testa, hoe erger is die simp­tome wat die gehalte van die pit beïn­vloed. Die embrio's van besmette pitte vertoon `n olyfgroen tot bruin ver­kleuring terwyl gesonde embrio's kleur­loos tot geel vertoon.

By erge besmetting kan pitte begin ont­kiem voordat plante opgetrek word. Dit gebeur wanneer die peul

Foto 2. Peule en pitte wat met peulaalwurm besmet is.

Foto 1. Aalwurmskade by die anker se aanhegtingspunt.

sodanig beskadig word dat water tot by die pit binnedring, wat kie­ming laat begin.

Reproduksie en lewensiklus By `n optimale temperatuur van 28°C kan `n vroulike peulaalwurm tot 13 eiers binne 24 uur lê, waarvan meer as 90% onder normale omstandighede sal uitbroei.

Die lewensiklus van hierdie aalwurm vanaf eier tot volwasse parasiet duur agt tot 11 dae.

Met so `n kort lewensiklus in gunstige grondtemperature van so­wat 25°C en hoër kan `n hele paar ge­ nerasies peulaalwurm in een seisoen voortgebring word. `n Klein bevol­king tydens planttyd het die potensiaal om tot en met

Foto 3. Gesonde peule en pitte.

Foto 4. Peulaalwurms onder die mikroskoop vertoon as lang, dun, haaragtige struktuurtjies. Van die aalwurms was steeds lewend en hul krulagtige bewe­ gings kon onder die mikroskoop waargeneem word.

21

oestyd tot gevaarlike vlakke te vermeerder.

mie­se beheer, voldoende wisselbou, be­sproei­ingskedulering en die plant van aal­wurm­vrye saad sal die beste Oorlewing teenvoe­ter wees om hierdie parasiet Peulaalwurm oorleef in klein ge­tal­le te beheer. in die grond op fungusse, grond­ Goeie uitslae is verkry waar hawer boon­doppe, onkruide wat in grond­ voor die grondbone geplant word, bo­ne voorkom of op gewasse wat in of as windbreke in die aanplanting `n ro­ta­siestelsel saam met grond­bone gevestig word. ge­bruik word. In die win­ter oorleef `n Rotasiestelsel van minstens vier die grootste deel van die nematode- jaar word aanbeveel om die bevolbevolking as on­uit­gebroei­de eiers. king tot die minimum te beperk.

Volwasse en jong nematodes gaan in ongunstige toestande in `n rusfase, Biologiese beroking genaamd anhidrobiose, in. `n Nederlandse maatskappy, JoorIn hierdie toestand droog die ne­ma­- dens Zaden, spesialiseer in navor­sing, tode byna uit en kan tot 32 weke teling en die verbouing van gewasse in die grond en in peule, wat in die vir bio­logiese beheer van grondgegrond agtergebly het, oorleef. draagde siektes.

Die oorle­wing van anhidrobiote en Hul reeks, genaamd BioFum Blends, eiers word nie deur die stoortydperk bestaan uit verskeie varië­teite wat van saad beïnvloed nie. natuurlike weerstand teen verskillen­de Peulaalwurm, wat weer in die grond aalwurmspesies het. Die gewasse sluit of in saad hidreer, kan hul si­klus her- in oliesaadradys (rammenas), Etio­pie­ vat. Danksy hul kort le­wen­siklus kan se mosterd, wit mosterd en voerraap. getalle binne `n kort tyd tot vlakke Die kombi­nasie van verskillende styg wat ska­de aan die volgende oes glu­ko­sinulate in hier­die gewasse kan ver­oor­saak. sti­muleer dodelike aktiwiteite teen Geen saadbehan­de­lings­middel is op pa­togene. die oomblik beskikbaar om peulaalDie chemiese stof glukosinulaat, wurm te bestry nie. wat in die vakuool van die plantselle teen­woor­dig is, word deur `n ensiem Beheer uit die sito­plasma van dié plantselle Grondboonpeulaalwurm het `n hoë na `n stof, wat `n giftige uitwerking in reproduksiepotensiaal met `n kort die grond het, omgeskakel. le­wensiklus en dus is beheer relatief `n Biologie­se be­ro­kings­gevolg vind moei­lik. Aangesien aalwurmgetalle dus in die grond plaas. eers met ankerstoot begin toeneem, Dis egter belangrik om die plant­ is dit be­lang­rik om chemiese beheer ma­te­riaal goed op te kerf en in te voor­ko­mend, en nie as genesing nie, werk sodat die chemiese reaksies kan toe te pas. Middels, wat vir plantpa­ plaas­vind (Joordens). Selfs tydens die rasitiese nematodes op grondbone groei­proses van die gewasse word geregistreer is, sluit in fenamifos, fur- `n afna­me in patogeengetalle in die fural, oxamyl en terbufos as aktiewe grond waar­geneem. bestanddele.

BioFum Blends het ook `n dodelike `n Nuwe middel teen aalwurm is uitwer­king op grondswamme wat on­langs bekendgestel, maar slegs op vrotpootjie in grane, rhizoctonia, katoen en aartappels geregistreer. fusarium, en pythium insluit. Hierdie Daar sal aansoek gedoen word om BioFum Blends-gewasse be­hoort ook `n noodregistrasie op grondbone te `n positiewe uitwer­king op gronde te verkry sodat dit getoets kan word. hê waar hierdie patogene voorkom. `n Holistiese benadering moet eg­ter in die bestryding van peulaalwurm Tydige oesproses ge­volg word. `n Kombinasie van che­ Die oorlewingsmeganismes van peul­ 22

aalwurm ontstaan by rypwor­ding van die pitte. Hoe langer die oes­pro­ses uitgestel word, hoe meer be­ smet­ting sal dus in die peule en pit­te voor­kom. Deur die oesproses be­tyds of selfs vroeër te begin, sal die pro­du­ sent kan waarborg dat daar minder aalwurm en eiers in die peule en pitte teenwoordig sal wees (Venter, 1994).

Die GWK-aksieplan GWK Saad het reeds in samewerking met Sidi Parani en die landboukundige span `n peulaalwurmwerksgroep op die been gebring. `n Proefperseel sal geïdentifiseer word waar chemiese maatskappye verskeie aalwurmmiddels kan toets.

Dit is meer voordelig dat die maatskappye self die middels vir veiligheid en registrasiedoeleindes toets. Die landboukundige afdeling van GWK sal die optimale tyd van toediening verder ondersoek. GWK Saad sal voortgaan om saad van alle pro­duk­ sielande te toets om skoon, ge­ser­tifiseerde saad aan produsente be­ skik­baar te stel.

Daarby word ook `n sta­tistiese proef beplan waarvolgens aalwurmtellings op ingevoerde, oor­sese kultivars vergelyk sal word.

Die grondboonafdeling van GWK beplan ook om `n land, waar die probleem voorkom, op 150 dae na plant uit te haal. Die res van die land sal dan verder op `n weeklikse basis uitgehaal word om opbrengs- en kwali­teitsverskille te vergelyk.

GWK-landboukundiges vors reeds die gevolg van vogstremming op besmetting na. Bewerkings­proe­ we sal deur die landboukun­di­ge afdeling gedoen word om vas te stel wat die invloed op besmetting is wan­neer versuiptoestande op­ge­hef word. Die uitwerking van nie-gas­ heer­gewasse (hawer) en biolo­gie­se be­rokingsgewasse (rammenas) word ook deurlopend gemonitor.

GWK Saad is dit eens dat gesa­mentlike navorsingsprojekte tussen alle rolspelers, ook produ­sente, die probleem suksesvol opgelos kan word.

conrad borman 24

Presisieboerdery Dr. Dries Bloem – GeoLab

Doeltreffende fosfortoediening is noodsaaklik vir enige plant

F

osfor (P)-bemesting is belang­ rik vir die groei van enige plant.

Geen aanplan­ting word nor­maal­ weg sonder fosfor­kunsmis gedoen nie.

By aan­ge­plan­te weidings is produksie en in­komste gewoonlik laer as by ge­was­produksie.

Aangesien die fosforkomponent van kunsmis relatief duur is, is doeltreffende fosfortoedie­ning by

Proefresultate Deur korrekte plasing en tydsbere­ kening kan die doeltreffendheid van fosforbemesting drasties verhoog word. Die proefresultate in Figuur 1 kan gebruik word om die hoeveelheid fosfor toegedien; doeltreffendheid van plasing van hoeveelheid plantbeskikbare fosforkuns­mis aan te dui. fosfor in die grond; grondeienskappe wat fosforvas­ `n Grassaadjie (bor­seltjiegras) is bo-op die grondoppervlak geplaas legging bepaal; en fosfortoedienings gelykstaande plasing van fosforkunsmis; en aan 19 kg P/ha is gemaak, maar tydsberekening van op die volgende plekke ten opsigte fosforbemes­ting. van die saad geplaas:

aangeplante weiding baie belang­ rik.

Faktore, wat die doeltreffendheid van fosfortoediening bepaal, is: � � � � �

� Al die kunsmis is binne `n ho­ri­ sontale radius van 5 cm vanaf die saad geplaas. � Al die kunsmis is in `n hopie bo-op die saad geplaas. � Al die kunsmis is buite `n ho­ri­ sontale radius van 5 cm vanaf die saad geplaas.

Gras-opbrengs (g) ná 30 dae

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

Geen P

P binne 5 cm radius

P teen saad

Figuur 1. Effek van plasing van fosforkunsmis op opbrengs van borseltjiegras.

P buite 5 cm radius

Ná die toedienings is die saad en kunsmis met `n 5 mm lagie grond bedek.

Die fosforkunsmis, wat teen die saad geplaas was, het die grootste opbrengs veroorsaak (Figuur 1) terwyl die fosforkunsmis wat 5 cm en verder van die saad geplaas was, glad nie tot groei in die eerste 30 dae bygedra het nie.

Ontkieming is glad nie deur die plasing van fosforkunsmis naby of bo-op die saad benadeel nie.

25

Beskikbare Fosfaat-P in grond

Die resultate word verklaar deurdat fosforkunsmis min in grond beweeg en sterk aan gronddeeltjies bind.

120 Ná toediening van fosforkunsmis word slegs `n klein gedeelte grond 100 om die kunsmiskorrel met fosfor verryk en indien die wortel van die jong plant nie direkte kontak met 80 die fosforver­rykte gedeelte maak nie, kan die fosforkunsmis nie benut word nie.

60 Met verloop van tyd verlaag die plantbeskikbare fosfor in die ver40 rykte gedeelte grond aangesien die 0 20 40 60 fosfor sterker met die grond bind Dae ná toediening danksy adsorpsie en/of chemisorpsie en/of kristallisasie. Hierdie proses word ook fosforvaslegging Figuur 2. Daling van plantbeskikbare fosfor in genoem en word in Figuur 2 vir twee gronde ná toediening van fosforkunsmis. twee gronde geïllustreer. Fosforvaslegging in gronde kan nie maklik voorspel word nie.

Die twee gronde verskil drasties van mekaar met een grond wat 140 meer as 50% plantbeskikbare fosfor ongeveer 30 dae ná toediening 120 verloor het, terwyl die ander grond slegs 20% plantbeskikbare fosfor 100 verloor het (Figuur 2).

Dit is daarom belangrik dat die 80 fosforkunsmis direk voor plant, of saam met die saad toegedien moet 60 word, en nie te lank voor plant nie.

Die begrip “vars fosfor” is hier van 40 toepassing.

100

Soutindeks

80

Bemestingspraktyk Die ideale praktyk sal dus wees om grassaad met fosforkunsmis te meng en saam te saai of plant. Dit is be­lang­rik om die soutindeks van kuns­mis (Figuur 3) in ag te neem wan­neer saad met kunsmis gemeng word.

Kalium- en stikstofkunsmisprodukte het relatief hoë soutindekse en sal saad of saailinge maklik brand, ter­ wyl superfosfaat `n baie lae sout­indeks het en met saad gemeng kan word of baie naby saad ge­ plaas kan word.

Plasing van fosforkunsmis naby saad van peulplante soos lusern kan ook stikstofbinding deur Rhizo­

20 0 Kaliumchloried

Kalium- Amonium- Amonium- Uereum Ureum sulfaat nitraat sulfaat

MAP Superfosfaat

Figuur 3. Soutindeks van verskeie kunsmisprodukte bium-bak­te­rieë bevorder aangesien die ver­hoog­de fosforbeskikbaarheid (i) wor­tel­ontwikkeling (en dus ook no­du­levorming) stimuleer en (ii) die ak­ti­witeit van Rhizobium-bakterieë ver­hoog.

weiding kan toegedien word deur superfosfaat met die saad te meng (bv. 50-200 kg/ha superfosfaat) en saam uit te strooi of te plant.

Die res van die fosforkunsmis kan dan saam met stikstof- en/of ka­ liumkunsmis as `n mengsel direk Aanbeveling voor plant uitgestrooi en ingewerk `n Deel van die fosforbehoefte van word.

Spesialisprodukte Tania Fourie

Landzicht-wynkelder met vier Veritas-toekennings vereer

D

ie Landzicht-wynkelder is onlangs met vier toekennings op die jaarlikse Veritas-wynskou vereer.

Die wit en rooi muskadel het silwer toekennings ontvang, terwyl die rooi jerepigo en hanepoot brons toekennings ingeoes het.

Wyne wat met hierdie toekennings vereer word, word aan hoë standaarde gemeet.

28

Dit begin by die wingerd van `n spesifieke produsent en gaan dus nie net oor die wynmaker nie. Die samestelling van die grond, snoei van die wingerde en die somerloof speel alles `n rol. Mnr. Hein Janse van Rensburg (Wingerdverkryging) lei hierdie afdeling. Hy monitor die suiker, suur en die pH van die druiwe tot die optimum rypheid vir die spesifieke einddoelwit met die wyn.

Mnr. Ian Sieg (Bestuurder: Wyn) sê

die kelder is trots om met vier toekennings te kon wegstap.

“Ná ons sukses met die port vroeër vanjaar, was dit vir ons `n groot eer om ook hierdie toekennings te ontvang”.

Landzicht is ook trots op die bekendstelling van `n nuwe toevoeging tot die reeks, naamlik die Merlot Reserve.

Die reeks is reeds gesertifiseer en sal eersdaags op die winkelrakke beskikbaar wees.

WYNE |WINES Ons kundige ondersteuning in kultivars, volhoubare praktyke, meganisering en besproeiing maak wynboerdery

winsgewend.

Nog ‘n handelsmerk van die

Douglas: (053) 298 8314/5 | www.gwk.co.za

- groep

Opkomende Produsente

William Christians (Landbou-onwikkeling: Opkomende Produsente)

Opkomende produsent presteer

D

der met sy ondervinding getroef en ie 71-jarige mnr. Booi Dyook `n bron van verwysing vir hulle ker van Douglas het ongeword. Die fasiliteerders is ook gelangs GWK se program troef en moes hektare en kilogramme van agt maande vir opkomende na akkers en sakke omskakel! produsente voltooi. Dyker is aanvank- Sattellietbeelde sal hy egter nooit lik nie gekeur om aan die program vertrou nie! sê hy. Hy verkies sy eie deel te neem nie, maar sy positiewe voetspore in sy lande. “Ek het baie ingesteldheid en leergierigheid het tydens die program geleer en moedig om voorwaardelike toelating besorg graag jongmense aan om dit by te waarvolgens hy slegs `n bywoningwoon. Dankie aan GWK vir die wonsertifikaat sou ontvang. derlike werk wat hulle doen.

Tydens die program het hy egter Dyker het ná afloop van die program menige jonger geskoolde medeleer`n bevoegdheidsertifikaat ontvang.

Mnr. Booi Dyker

Nuut uit die Ratsbrand-stal:

RATSKNIP 'n Produk van Orania

12V Stertknipper

BOER SONDER SUKKEL

084 581 1599 | info@ratsbrand.co.za www.ratsbrand.co.za

R A A SP T YD &

ARBEID

SwiftPrint 70222

• Sny sterte higiënies en vinnig • Skerp, gloeiwarm geelkoperlem • 12V element in lem, koppel aan bakkiebattery (trek ±10A) • Indirekte hefboomversterking - maklike en akkurate snit • Gehalte vakmanskap en materiaal - vlekvrye staal en geelkoper • 12-maande waarborg

Atlasware

Mnre. Hennie en Bertie Coetzee.

Toekennings

Landbouskrywers: Sentrale streek

GWK-direkteur ontvang prestige toekenning vir sy boerdery Mnr. Hennie Coetzee, GWKdirekteur, en sy seun Bertie, is onlangs deur die Landbouskrywers: Sentrale streek as NoordKaapse produsente van die jaar aangewys.

D

ie Coetzee’s bedryf hul uitgebreide boerdery oor meer as 13 000 ha in `n dikwels ongenaakbare boerdery-gebied tussen Niekerkshoop, Prieska, Groblers32

hoop en Griekwastad.

Die gemiddelde jaarlikse reënval is maar 250 mm per jaar, en die natuurlike veld se drakrag 18 ha per grootvee-eenheid.

Hul beesboerdery, die Hencoe-Bonsmarastoet wat hulle verlede jaar die Voermol se Beesboer van die Jaartoekenning besorg het, word meestal op sowat 13 000 ha natuurlike veld gehou.

Hierbenewens verbou hulle mielies, koring en aangeplante weidings op 424 ha besproeiinglande, met water

uit die Oranjerivier.

Hulle besproei ook 15 ha wingerd, met edelkultivar-wyndruiwe en 7 ha pekanneute.

Die stoet, wat Pa Hennie binne `n relatief kort tyd tot een van die land se voorstes opgebou het, produseer jaarliks sowat 250 kommersiële vroulike diere en veertig stoetbulle vir die veilingmark, meestal vanaf die veld.

Aangeplante weidings word net vir kort tydperke en strategies benut.

Die totale kudde, alles stoet, bestaan uit sowat 765 vroulike diere, waarvan

260 jong verse en kalwers wat nog nie produseer nie, asook 385 manlike diere. `n Speenpersentasie van meer as 90 word oor die hele kudde gehandhaaf.

Hulle het vyf jaar gelede met die hulp van `n weidingskonsultant na `n wisselweidingstelsel omgeskakel waarin kampe vir een jaar intensief benut word, en dan vir `n volle jaar, tot 1 Oktober, rus.

DiĂŠ bestuurstelsel van langer rus het die klimaksgrasse op hul veeplase die laaste paar jaar aansienlik laat toeneem, saam met die drakrag.

Hul veeladings is baie konserwatief om vir die gereelde droogtes voorsiening te maak, maar Hennie raam dat hul drakrag deesdae sowat 120% van die ou departementele norm is.

Sy sorgvuldige veldbestuur die laaste 20 tot 30 jaar het hul veldproduksie amper verdriedubbel.

Die 36 ha permanente aangeplante weidings is meestal op hul kontantgewas-besproeiinglande se uitvalhoeke en met elektriese heinings toegespan.

Dit word grootliks deur dektroppe benut as genoeg weiding beskikbaar is. Eenjarige weidings word op tussen 70 en 80 ha onder besproeiing

aangeplant. Koeie kalf op die weidings, maar gaan dan weer met hul kalwers terug veld toe.

In hul saaiery is die Coetzee’s sterk op bewaringslandbou en biologiese boerdery toegespits. Pa Hennie streef al sedert hy in die jare tagtig begin boer het, daarna om so min as moontlik chemiese doders te gebruik, hoewel hulle in `n besonder intensiewe gebied met ekstreme temperature en geil groeitoestande boer.

Nadat Bertie, die sesde geslag Coetzee in die omgewing en die derde op Lowerland, onlangs saam met sy pa begin boer het, het hulle begin geenbewerk en beproef deesdae allerhande alternatiewe vir ploeg teen onkruid.

Dit sluit in wisselbou met dekgewasmengsels, wat dan deur die beeste

drukbewei word, en interry-verbouing, met `n peulplant tussen die mielierye, om onkruid dood te smoor.

Hulle gebruik ook graag biologiese produkte om die biologiese balans in die grond te help herstel, soos trichoderma en michorrhizae, wat as saadbehandelings of deur die spilpunte toegedien word.

Bertie het ook begin kompos maak en eksperimenteer met verskillende metodes.

Hulle het in 2000 wyndruiwe begin plant – Merlot, Cabernet Sauvignon, Petit Verdot, Viognier, Shiraz, Mourvedre en Chardonnay.

Hulle lewer aan GWK, maar eksperimenteer al `n hele paar jaar met verskeie versnitte en houtvate sodat hulle hul eie wyne kan bekendstel sodra hul lisensies in plek is.

33

Kompetisie!

Like en share GWK se blad op Facebook en jy ontvang onmiddellik `n inskrywing in ons maandelikse kompetisie!

Snappy Chef 20cm veerligte gietyster-braaipan ter waarde van R799

6-stuk Snappy Chef messestel ter waarde van R699

Snappy Chef eenplaat-induksiestoof ter waarde van R1199

Snappy Chef 35cm reghoekige lasagnebak van gietyster ter waarde van R1199

Die wenner sal `n stel kookware van Snappy Chef ter waarde van R4 595 ontvang.

Pryse kan nie vir kontant geruil word nie.

Die beoordelaars se beslissing is finaal en geen korrespondensie sal daaroor gevoer word nie.

34

8-stuk Snappy Chef pottestel ter waarde van R699

Pret op die plaas Vir die jongspan

Soek die tien verskille tussen die twee prentjies

36

Leefstyl

Carien Grobler

Gee en neem binne balans Sommige mense is altyd besig om te gee (soms ook te veel), terwyl ander altyd aan die ontvangkant is.

� Verveel dit jou wanneer jou maat gaaf is met jou? � Hou jy van kinders? � Word jy maklik jaloers en besitlik? � Sluit jou werk die versorging of opvoeding van ander mense in? � Vertrou jy ander mense baie maklik loof jy jouself elke dag af om en verbrand daarom soms jou an­der mense te help en neem jy vingers? ge­reeld hulle take op jouself, of As jy “ja” geantwoord het op die bo­ge­sit jy rustig terug sonder om `n oog te noemde vrae, is jy waarskynlik `n ge­wer. knip wanneer iemand anders jou take � Hou jy daarvan dat jou maat jou oorneem? navolg?

Enige verhouding bestaan uit gee en � Knoop jy altyd eers `n nuwe ver­ neem, maar sommige mense is so gehouding aan voordat jy jou huidi­ge woond om te gee dat hulle sukkel om verhouding beëindig? te ontvang, terwyl ander so gewoond is � Is dit vir jou maklik om ander men­ om aan die ontvangkant te staan, dat se sover te kry om hulle en jou eie hulle slegs nou en dan die nodigheid werk te doen? sien om te gee. � Hou jy daarvan om geld te hê, “Navorsing wys dat elke mens primêr maar nie om dit uit te gee nie? `n gewer of `n nemer is,” sê Chris Evatt � Volg jy `n beroep in verkope of iets en Bruce Feld, outeurs van die boek anders waar jy in die kollig is?

The Givers and The Takers. Hulle sê As jy “ja” geantwoord het op die bo­ dat sowat 80-90% van alle huweli­ke uit ge­noemde vrae, is jy waarskynlik `n gewer-vroue en nemer-mans be­staan. nemer.

Chris en Bruce het die volgende vrae “Nemers is altyd haastig en ontspan geformuleer om te bepaal of jy eerder nooit,” sê Chris. “Dit is een verduideli­ gee of neem: king vir hulle gedrag aangesien dit meer

S

38

energie verg om te gee as om te ont­ vang.” Dr Janet Taylor, psigiater aan die Colombia University in Amerika, sluit by Chris aan: “As jy jouself elke dag uit­put deur te kook, jou huishouding aan die gang te hou en te werk sonder om hulp te vra terwyl jy met bekwame mense omring is, is jy `n gewer. Ek praat nie van wat jy vir `n spesiale geleentheid moet doen nie, maar van die dans wat jy dag in en dag uit vir ander doen terwyl jy heeltemal van jouself vergeet.

Die eindresultaat is dat jy doodmoeg en kwaad is omdat niemand erkenning gee aan hoe hard jy werk nie.”

Die gawe gewer Die bereidwilligheid om van jouself aan ander te gee is op sigself `n goeie eienskap.

Kenners meen egter dat probleme ont­ staan wanneer `n mens se motiewe om te gee nie suiwer is nie. Hoewel ne­mers op die oog af na die selfsugtige par­ ty lyk, is dit ook selfsugtig wanneer `n mens gee omdat jy iets daarmee wil be­ reik. As jy gee omdat dit jou beter laat voel oor jouself of omdat jy dit ge­niet wanneer ander mense af­hank­lik is van

jou, bevind jy jouself in `n on­ge­sonde situasie.

“Ongelukkig is gewers so besig om aan ander te gee, dat dit nie by hulle op­kom om fi­sieke en emosionele on­ der­steuning te vra nie.” sê Chris.

“Hulle is soos iemand wat `n dosyn mense vir ete nooi en dan kla omdat sy vir soveel mense moet kosmaak!”

Maar hoekom gee sommige mense meer as ander? “Die wortel van ons nei­ging om te gee, lê in ons kinderja­ re,” sê Janet. “Ons almal het die be­hoefte dat iemand ons moet liefhê.

Die meeste mense reageer nie positief op veeleisen­de en bedorwe kinders nie; daarom het ons geleer om te deel, mooi te praat en nooit terug te praat nie. Dalk het jy in `n groot gesin grootgeword en vin­nig geleer dat dit beter is om `n aan­gename gewer as `n veeleisende nemer te wees.”

Janet verduidelik verder dat vroue “ge­ pro­gram­meer” word om te gee. “Dit is daar­om geen wonder dat ons ander mense se behoeftes be­vredig en ons eie afskeep wanneer ons stres ervaar nie.” Mense wat te veel gee, vestig nie gesonde verhoudings nie omdat hulle motiewe nie suiwer is nie en hul behoef­ tes konstant ontken word. Omdat hulle altyd gee, stel hulle `n presedent wat veroorsaak dat ander men­se hulle mis­ bruik. Oor-gewers se dag­boeke sluit dinge in wat hulle nie hoef te doen nie en ook nie wil doen nie. Hulle voel uit­ gemergel, maar glo dat dit eerbaar is om hul eie behoeftes op die agtergrond te skuif om iemand an­ders te help.

“Wat `n mens egter moet onthou,” sê dr Nancy Snyderman, mediese kor­res­ pon­dent vir Good Morning America, is dat jou gesondheid ook daaronder ly wanneer jy van jouself `n vloer­lap maak.” Nancy het gegee weens die be­ hoefte om ander mense tevrede te stel totdat sy besef het hoe hierdie ge­woon­ te haar gesondheid raak. Sy ver­dui­delik dat die emosies wat opbou wanneer jy om watter rede ook al teen jou wil in­stem om iets te doen, die vlak van stres­hormone soos adrenalien in jou lig­gaam verhoog. Dit veroorsaak dat jou bloed­druk styg en bloedvate ver­nou

en laat ook jou hart vinniger klop. “Dít ver­hoog jou ri­si­ko vir `n hart­aanval, be­roer­te en kan­ker,” sê sy.

Hier is vyf dinge om te onthou: 1. As jy wrewelig voel oor wat jy vir iemand anders doen, gee jy te veel.

2. Mense hou van jou vir wie jy is, nie vir wat jy kan gee en doen nie.

3. Deur mense te veel te help, help jy hulle eintlik van die wal af in die sloot. Dit is tot niemand se voordeel om van jou afhanklik te wees nie en sal veroorsaak dat mense al hoe hoër eise aan jou stel.

4. `n Verhouding is nie gesond as dit voel asof jy slegs in iemand anders se diens staan nie.

5. Dit is jóú verantwoordelikheid om jouself eerste te stel. Dit is nie self­ sugtig om in jou eie behoeftes te voorsien nie, maar slegs selfonderhoudend. Deur soms aan jouself te gee, sal jy meer hê om te gee en nie konstant leeggetap voel nie.

Die nimlike nemer Kenners meen dat gewers natuurlik be­sorg is oor die welstand van ander.

Nemers neem weer die meeste van die tyd slegs hul eie be­hoeftes in ag.

“Nemers is koel en aanmatigend, hou daarvan om te flirt en raak nie emosio­ neel betrokke nie,” sê Chris. “Dit is ook algemeen dat hulle min vriende het, veral vriende van dieselfde geslag.”

Liggaamstaal kan ook help om ge­ wers van nemers te onderskei. Volgens Bruce sit nemers regop of leun agteroor wanneer hulle met iemand praat, terwyl gewers vooroor leun. “Wanneer jy in `n restaurant `n man sien wat regop sit of agteroor leun in sy stoel terwyl die vrou oor die tafel leun, is dit `n duidelike teken dat die vrou aan die man gee.”

Nietemin meen Chris en Bruce dat ge­wers nie helde is nie en nemers ook nie skurke nie. Gewers ervaar dit net so moeilik om te ontvang soos nemers dit ervaar om te gee. Terwyl dit `n goeie eienskap is om gebalanseerd van jou­ self aan ander te gee, is dit soms ook goed om `n onemosionele nemer te wees. “Ek het `n seun met disleksie en raak baie emosioneel as ek by hom is,”

vertel Bruce. “My eksvrou is `n ne­mer en kan die situasie op `n min­der emo­ sionele manier hanteer. Dit is tot my seun se voordeel om `n ouer te hê wat nie altyd emosioneel raak nie.”

Gewers raak wrewelig omdat hulle te veel gee en nemers ontwikkel `n skuldgevoel omdat hulle altyd ontvang. “Ons kan egter leer om hierdie gedrag te ver­ ander,” sê Chris. “`n Mens kan op `n skaal van een tot tien van `n oor-gewer na `n ligte gewer verander, of van `n oor-nemer na `n ligte nemer. Die sleutel hiertoe is om aan gewers te gee en van nemers weg te vat.” Wanneer `n mens aan `n gewer iets gee, sal hy of sy protesteer. As jy dus `n oor-gewer is, moet jy hiervan bewus wees en jouself dwing om sekere dinge te neem. Dieselfde geld vir nemers: As jy te veel van ander verwag, dwing jouself om soms te gee.

Die verskil tussen `n gewer en `n nemer Wanneer `n gewer en `n nemer in `n verhouding of vriendskap betrokke is, beteken dit nie die situasie is geba­lan­ seerd nie. Gee en neem moet in balans wees – albei partye moet gee en albei moet neem. Wanneer een party te veel gee of die ander te veel neem, skep dit `n wanbalans wat veroorsaak dat die een se behoeftes misken word.

Hier is vyf verskille tussen gewers en nemers: 1. `n Gewer dink: “Ek moet `n handjie bysit,” terwyl `n nemer dink “Hoekom moet ek help?”

2. `n Gewer vra: “Hoe sal dit ander bevoordeel,” terwyl `n nemer vra “Hoe sal dit my bevoordeel?”

3. Gewers is betroubaar, terwyl nemers van ander mense afhanklik is om hul take te verrig.

4. Gewers neem ander se take op hulself, terwyl nemers hul take aan ander mense oorlaat.

5. Gewers voel dat hulle verantwoordelik is vir ander mense se gevoelens, terwyl nemers voel dat ander mense vir hul gevoelens verantwoordelik is.

39

Gesondheid

Sien om na jou lyf, jy het net een Die werking van die menslike liggaam is merkwaardig. Jou hart kan klop terwyl dit apart van jou liggaam is en jou oë kan tussen ongeveer 10 miljoen kleure onderskei. Dis juis om hierdie wonder te laat voortleef, dat jy jou liggaam moet ken en na dit omsien.

Sommige pyne is alledaags en ander is dalk sommer net skete. Let wel op die volgende pyne wat jy nie sonder meer moet ignoreer nie: Erge en aanhoudende maagpyn: Dit kan jou blindederm, galblaas of `n maagseer wees.

Gevoelloosheid, swakheid of `n tintelende gevoel in jou hande of voete: Dit kan dui op `n senuwee tussen jou rugwerwels wat vasdruk. Die drukking moet verlig word anders kan dit permanente skade veroorsaak. `n Aanhoudende hoes: Dit kan `n paar dinge beteken, wat onder andere kan dui op `n infeksie, brongiale of longprobleme of selfs spanning van die hart.

Swelling en pyn in die kuit: Dit kan op diepaartrombose in die been dui. Dit kan fataal wees as `n deel van die bloed­klont afbreek en deur die lon­ge beweeg.

Pyn of ongemak in die bors, keel, kaak, skouer of arm: Hierdie pyne kan op `n hart­aanval of longontsteking dui.

40

Het jy dít geweet? � Jou hart klop elke jaar sowat 35 miljoen keer. � Jou neus bevat miljoene reuk­ reseptore. � `n Volwasse persoon se liggaam bestaan uit 206 bene, waarvan 106 in sy hande en voete geleë is. � Wanneer jy wakker is produseer die brein genoeg elektrisiteit om `n klein gloeilamp te laat brand. � Jou liggaam produseer daagliks tussen ½ en 1,5 liter speeksel. � Nes `n vingerafdruk, het jou tong ook `n unie­ke afdruk. � As jou oog `n digitale kamera was, sou dit 576 ”megapixels“ gehad het. � Al die bakterieë in jou lyf weeg saam sowat 2 kg. � Jou middelvinger se nael groei die vinnigste. � Jou liggaam bevat genoeg yster om `n 7,5 cm spyker te maak. � Jy gebruik tot 200 spiere om een tree te gee. � Die tand is die enigste deel van die menslike liggaam wat homself nie kan herstel nie.

Tekens dat jy jou kind se oë moet laat toets: � Sukkel om `n objek te volg. � Vryf gedurig die oë. � Oë trek skeel. � Sit te naby aan die TV of hou `n boek baie naby om te lees. � Oë is baie sensitief vir lig. � Oë traan baie, is rooi, droog of krapperig. � Draai die kop skeef om beter te kan sien. � Kla oor hoofpyne of seer oë. � Jou kind sukkel om op die swartbord te lees.

Resep

Pampoen-kaneel-rolletjies Resep

2 rolle voorafbereide blaardeeg, ontdooi 190 ml fyngemaakte gaar pampoen 62,5 ml bruinsuiker 15 ml melk ¼ tl neutmuskaat ½ tl kaneel 375 ml versiersuiker 100 mℓ roomkaas ½ tl vanielje-ekstrak

Metode

� Voorverhit die oond op 180°C. � Spuit twee 20 x 20 cm panne met kleefwerende middel. � Meng die pampoenpuree, bruin­ suiker, melk, kaneel en neutmuskaat saam. � Rol albei rolle blaardeeg oop in ongeveer 25 x 25 cm vierkante. � Smeer die helfte van die pampoenmengsel op elk, los `n raam van sowat 2 cm ongesmeer. � Rol die blaardeeg-vierkante weer op en sny elk in sowat agt wiele. � Plaas die wiele met die gesnyde kant na onder in die panne. � Bak vir ongeveer 20-30 minute totdat blaardeeg goudbruin en gaar is. (Baktyd kan verskil.) � Klits die roomkaas vir sowat een minuut. � Voeg die versiersuiker en vanieljeekstrak geleidelik by. � Haal die rolletjies uit die oond en smeer die versiersuiker oor. � Bedien dadelik.

Agterblad Uit Piet se pen

Ma moet vir Griet gaan oplaai Vandag maak ons gou `n draai

by Ma. Vir Ma kan jy nie sommer net gaan kuier nie. Nee, jy moet `n behoorlike afspraak maak. Sy is besig en hou nie daarvan dat haar roetine onderbreek word nie.

Sy wil minstens `n week vooraf weet as ons iets beplan. Vir `n kuier op die plaas is ses maande miskien lank genoeg.

Ons is toevallig in die Kaap en vandag daag ons ongenooid op.

In die voorportaal van die aftree-oord vind ons `n baie vername dame. Hoe­ wel ons haar van geen kant ken nie, stel sy baie belang in ons doen en late.

Sy laat ons uit die staanspoor verstaan dat sy nie eintlik `n Kapenaar is nie.

Haar seun spesialiseer tans in gineko­ logie en dit is hoe sy hier beland het. Sy uiter duidelike ô- en ê-klanke. Eintlik `n Bloubul en sal maar sukkel om vir die WP te skree.

Ek verneem ook na haar welstand en hou my `n bietjie dom rondom haar seun se spesialisveld. Sy gaan haal sy sim­bole en prestasies by Graad 1. (Min manne in SA wat by hom sou kon kers vas hou.) Haar oudste dog­ter is self `n aktuaris en met `n ingenieur in Ame­ri­ka ge­ troud. Sy ken ook vir Ma. “Jôlle is mos boere van die Karô,” laat sy hoor. Sy be­doel eintlik niks daarmee nie, maar ek vang die skimp.

In die biblioteek sit `n paar vrou­ens en kaart speel. Ai, hulle lyk gedaan.

42

Ma is baie bly om ons te sien. Sy wil net gou vir ou Edwin bel en sê sy kan nie vanmiddag rolbal speel nie. Foei­ tog, julle weet mos die ou het ook Alzhei­mer se siekte. Hy wil net saam met haar speel. (Hy hét `n vrou voeg sy vin­nig by.) Sy het haar bloedig vererg vir `n ou vrou wat verlede week op hom ge­ skree het. “Edwin dink mos ek is sy dog­ ter. Foeitog. Ai, sy balle is altyd soek.”

Ons vertel haar van die ou vrou wat ons in die voorportaal ontmoet het. Ja, sy ken haar. Ag, die oumense hier is tog so behep met hulle kinders. Hulle het jou skaars ontmoet dan word daar met die kinders gespog. Sy is al so moeg daarvoor.

Skaars gesit of sy wil ons aan ou Jan gaan voorstel. Ou Jan se deur staan oop en sy storm sommer binne.

Oom Jan is `n regte Bolander. Hy brei lekker en praat van klong en nôi. Baie bly om ons te ontmoet. Sy rusbank is voor die venster waar hy op die win­ger­ de uitkyk. Voor hom op `n tafeltjie staan `n magdom medisyne. Vicks, Vaseline, Zam-Buk, botteltjies met pille en nog wat. `n Ou transistor radio, sonder lugdraad, lê langs hom en speel op die bank. Ma wys met haar oë na die medisyne voor hom en skud net haar kop.

Oom Jan moet darem net gou vir ons gaan wys hoe sy oorlede vrou gelyk het.

Skuifel-skuifel beweeg ons in die kamer se rigting. Binne staan `n netjies opge­ maakte enkelbedjie. Die mure hang vol familie foto’s. Jan was `n groot per­de­ teler op sy dag. Hy wys vir ons `n fo­to van sy perd wat die July gewen het.

“Onthou jy hierdie perd?” wil hy weet.

My geheue laat my in die steek. “Lady Hotspur in 1986,” help oom Jan my.

Daar kom trane in sy oë toe hy ver­tel hoe trots hy en sy vrou op daardie oom­ blik gevoel het.

“Om die wenperd in die kampie in te lei is enige teler se droom,” sê die oom.

“Sien jy,” sê Ma toe ons loop, “hulle staan almal met die een voet in die graf.” Nee wat, vir sukkel sien sy nie meer kans nie.

“Jy weet hulle moet R1 400 per maand betaal as die suster hul­le bring.”

Ek vra of Ma dit nie vir `n ek­stratjie wil doen nie. Ma kry amper `n hartaanval.

“Maar is jy nou simpel in jou kop, ek is mos nie `n apteker of `n verpleeg­ster nie.” Volgens haar `n hoogs ge­spe­sia­ liseerde taak. Buitendien het sy nie tyd vir dit nie.

Weet ek hoeveel dinge het sy om te doen? Sonder om te vra lê sy haar week se program uit. Tussen die tennis, rolbal en kerkverpligtinge is daar beslis nie tyd vir pille uitdeel nie.

“Jy weet ek is by twee kerke betrokke,” druk sy dit uit. Deesdae is haar program so vol sy kry nie meer tyd om te skilder nie. Ma gee my `n deeglike skrobbering oor my onvanpaste vraag.

Intussen ry sy nog die oumense rond.

“Weet jy hoe `n gesukkel was dit om my bestuurderslisensie te hernu?” vra sy.

Sy het daarop aangedring om die oog­ toets sonder haar bril te doen. “Jy weet mos ek dra net `n leesbril?” sê-vra sy.

“Ja, maar Ma ek is nie `n oogkundige nie, ek sal nie weet hoe goed Ma son­der `n bril sien nie,” antwoord ek.

“Kan jy nou glo ek kon nie die oogtoets son­der my bril slaag nie. Die heel eerste keer in my lewe.”

Ma raak haastig, want dit raak tyd om Griet te gaan oplaai.

GWK Graanfasiliteite . . . innoverende berging GWK Graanfasiliteite is `n markleier in die grootmaat gradering, hantering en berging van verskillende graanprodukte by moderne fasiliteite in die hele GWK-bedieningsgebied.

Die besigheid het graandepots op Douglas, Prieska, Hopetown, Barkly-Wes, Jan Kempdorp, Luckhoff, Marydale, Modderrivier en Rietrivier en is gerat vir die hantering en berging van honderdduisende ton graan elke seisoen.

www.gwk.co.za

innoveer landbou

GWK Oesversekering . . . gewaarborgde gemoedsrus Douglas Brits van den Berg Bestuurder: Versekering Kredietlewensversekering 082 803 5190 Prieska Kannetjies Kotze Korttermyn- en Oesversekering 082 809 4773 Hopetown/Luckhoff Janitha von Molendorff Korttermyn- en Oesversekering 082 889 4602

Oesversekering is ’n onmisbare aspek van risikobestuur. Die ekonomiese klimaat, sowel as veranderende weersomstandighede noodsaak produsente om die risiko in iemand anders se hande te plaas. Wanneer verseker ’n mens nie? Slegs wanneer jy self die verlies kan dra!

Douglas Marietjie Vermeulen Korttermyn- en Oesversekering 082 809 4775 Douglas Wilmarie v/d Schyff Korttermyn Kommersieël 082 382 8123 Barkly-Wes/ Jan Kempdorp/ Hartwater René v/d Westhuizen Korttermyn- en Oesversekering 082 907 8548 Modderrivier/ Jacobsdal Riana Shergold Korttermyn- en Oesversekering 082 808 2911

Ficksburg/ Mooirivier

Chris Shergold Korttermyn- en Oesversekering 071 633 3659

GWK is ’n Gemagtigde Finansiële Diensverskaffer wat fokus op welvaartbeskerming.

FSB Lisensienommer 1185

www.gwk.co.za

innoveer landbou