De ontwikkelingspotentie van de cassavesector in Suriname - 2011 by Carry Leysner

De ontwikkelingspotentie van de cassavesector in Suriname 7 oktober 2011 Auditorium van het Centrum Landbouwkundig Onderzoek Suriname (CELOS)

IntEnt Suriname, de Vereniging van Economisten in Suriname (VES), Stuurgroep Ontwikkeling Cassavesector Para (STOCPA), en de Stichting Productieve Werkeenheden (SPWE)

Contents Introductie ..................................................................................................................................................... 2 1.

Openingswoord .................................................................................................................................... 4

R. Panka 2.

Welkomstwoord ................................................................................................................................... 5

R. Power 3.

Presentaties .......................................................................................................................................... 6 3.1 Ontwikkeling van de Cassave-Industrie ............................................................................................ 6 Drs. S. Mormon 3.2 Duurzame cassaveteelt in Suriname ................................................................................................. 8 R. Nelom Bsc 3.3 Verwerkingsmogelijkheden van cassave (Manihot esculenta) in de regio .................................... 14 Dr. R. Kross 3.4 Voorstel organisatiestructuur industriĂŤle ontwikkeling cassavesector in Surimane .................... 18 A. Zalmijn Msc 3.5 Voorstel organisatiestructuur industriĂŤle ontwikkeling cassavesector in Suriname .................... 22 H. Grauwde Msc

Discussie over het Landbanksysteem ................................................................................................ 25

Conclusies ........................................................................................................................................... 29

Afsluiting conferentie ......................................................................................................................... 30

P. Kensenhuis

Introductie Wereldwijd is er een toenemende belangstelling voor cassave merkbaar. Dit uit zich in de groeiende vraag ernaar en de innovatieve manieren waarop het wordt toegepast. Van oudsher wordt cassave als een consumptiegewas genuttigd. Omdat het wordt herkend als een belangrijke oplossing voor de voedselcrisis, is er een stijging te bespeuren in de investeringen in dit product. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de afgelopen jaren steeds meer wordt geïnvesteerd in cassave. Ook wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van dit gewas. In dit verband heeft de Stuurgroep Ontwikkeling Cassavesector Para (STOCPA) in samenwerking met haar partners, de Vereniging van Economisten in Suriname (VES), Stuurgroep Ontwikkeling Cassavesector Para (STOCPA), en de Stichting Productieve Werkeenheden (SPWE), de conferentie De ontwikkelingspotentie van de cassavesector in Suriname georganiseerd. Deze conferentie had een drieledig doel. Ten eerste wordt er gestreefd naar bewustwording van beleidsmakers en wetenschappers met als beoogd resultaat: ondersteuning van het in gang gezette traject. Daarnaast wil men komen tot een samenbundeling van kennis, data en netwerken als belangrijke resources voor het welslagen van dit project en last but not least is het de bedoeling dat er wordt aangestuurd op commitment van overheidsvertegenwoordigers en andere relevante betrokkenen. De presentatie is geopend door de heer Panka, die lid is van de Nationale Assemblee en tevens lid is van de STOCPA. Daarna werden de aanwezigen welkom geheten door de heer Power, voorzitter van het Stichtingsbestuur van het Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek in Suriname (CELOS). Tijdens de conferentie zijn er presentaties gehouden door deskundigen op verschillende gebieden. In de eerste presentatie is er door de coördinator van IntEnt Suriname en lid van de STOCPA, mevrouw Mormon, een betoog gehouden over de ontwikkeling van de cassave-industrie in Suriname. De tweede presentatie werd voorbereid door het CELOS cassaveteam en gepresenteerd door de heer Nelom, onderzoeker bij de afdeling landbouw van het CELOS. Zijn inleiding betrof - een overzicht van het CELOS cassave onderzoek ter ontwikkeling van duurzame teeltsystemen. In de derde presentatie heeft de heer Kross, Coördinator Verwerking FTW/ADEK, een uiteenzetting gegeven van de verwerkingsmogelijkheden in de regio. In de vierde presentatie werd door de Agro consultant, de heer Zalmijn, een voorstel uiteengezet die de ontwikkeling van de cassavesector in Suriname op een hoger niveau zou kunnen brengen. Het gedeelte van de presentaties werd afgesloten met de inleiding van de heer Grauwde die vanuit het perspectief van landbouweconoom, de ontwikkelingspotentie van de cassave-industrie in Suriname heeft uiteengezet. De conferentie

werd afgesloten met een paneldiscussie. Deze betrof onder meer de Landbank discussie, met als speciale gastspreker notaris Calor. Daarnaast werden nader ingekomen vragen behandeld.

1. Openingswoord R. Panka (lid van de Nationale Assemblee / lid Stuurgroep Ontwikkeling Cassavesector Para (STOCPA))

“Namens de districtscommissaris van Para en de organisaties STOCPA, IntEnt Suriname en alle andere organisaties die zich gebundeld hebben, heet ik u welkom. In februari is een start gemaakt hiermee, middels een tweedaagse conferentie om te praten over de ontwikkeling van district Para. Er was gefocust op de mogelijkheden als district, waarop moeten wij ons concentreren als district en als land, hoe, bij en met wie denken we dat te zullen doen. Wij waren zeer verrast met de aanwezigheid van IntEnt, die in het district Para formidabel werk verricht om ondernemerschap in het district te stimuleren. De bundeling van ondernemers in Para onder begeleiding van IntEnt zoals de K’sabafair in 2011. Ondernemers in en buiten Para hadden deelgenomen en mogen terugzien op een zeer succesvol georganiseerde cassave fair. Met in gedachte ontwikkeling van de productie van Para en het land Suriname. Het is belangrijk te concentreren hierop, omdat de economische potenties die voortvloeien uit de teelt van cassave bekend zijn bij vele deskundigen en beleidsmakers, daarom is nu de tijd rijp om ons daarop te gaan concentreren. Nu is de tijd om te concentreren op de bewustwording onder verbouwers van dit product middels trainingen, workshops en ook middels deze conferentie wordt verder omhoog gestuurd. Hierdoor wordt economische mogelijkheid voor Para gecreëerd locaal maar ook voor de export. Het bedrijfsleven wil zeer graag haar bijdrage leveren. Wij moeten niet vergeten dat de Overheid een proactieve houding moeten aannemen in deze aangelegenheid. Ik kijk dan terug op de lezing van de President van Suriname, die heeft aangegeven dat de agrarische productie in het land veel aandacht zal krijgen. Er zal vanuit het ministerie ook een proactieve houding moeten komen. En als regering niet wachten tot organisaties naar haar toestapt. De overheid zal moeten stappen naar de organisaties toe. Middelen zijn nodig, alle middelen die vanuit de verschillende fondsen ter beschikking zijn, aanspreken om deze ontwikkeling verder tot stand te brengen. Dames en heren ik denk dat de organisatie van deze conferentie alvast een geslaagde is als ik kijk naar de aanwezigen. En ik spreek de hoop uit dat wij na deze conferentie een richting zullen vinden die ertoe zal leiden dat het district Para maar ook Suriname bewust zal maken van de potentie van deze sector. In heel Suriname wordt er cassave geteeld maar het is tijd geworden om nu een business van te maken! Ik wens u succes voor vandaag namens de districtscommissaris van Para.”

2. Welkomstwoord R. Power (voorzitter Stichtingsbestuur Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek in Suriname (CELOS)

Namens het CELOS bestuur heet ik u van harte welkom op deze speciale dag. Het CELOS is al lange tijd bezig met onderzoek naar al de aspecten van cassave. Het centrum is altijd van mening geweest dat cassave een geweldige optie is voor agrarische ontwikkeling in Suriname. Ten eerste vanwege de teeltpotentie, maar ook de mogelijkheid om oogst te verwerken, dus de secundaire productie. Ik feliciteer de organisatie met deze conferentie. Ik ben zeer blij met deze bijzondere conferentie en hoop dat u hierna nog een blijvende bijdrage wilt leveren aan de teelt en verwerking hiervan. CELOS zal in samenwerking met het Ministerie van Landbouw Veeteelt en Visserij (LVV), een blijvende bijdrage leveren aan deze sector niet alleen op het gebied van de teeltaspecten maar ook voor de verwerking. Er is daarvoor ook een speciale voedsel technoloog aangetrokken, die advies kan geven over alle aspecten van de verwerking. Het is nu de tijd om cassave uit de sfeer van huisvlijt te halen en te brengen naar het niveau van industrialisatie.

3. Presentaties 3.1 Ontwikkeling van de Cassave-Industrie Drs. S. Mormon (coĂśrdinator IntEnt Suriname / lid Stuurgroep Ontwikkeling Cassavesector Para (STOCPA)

Er is een proces op gang gebracht in de cassave sector in Suriname door STOCPA en stichting ReViBa. Dit is echter niet de eerste geweest, er zijn voorheen al door individuen stappen ondernomen en onderzoeken verricht in deze sector. Maar gelet op de vele ontwikkelingen mondiaal en nationaal is de tijd nu rijp om werkelijk de ontwikkeling ter hand te nemen. Het is daarbij belangrijk dat het gezamenlijk wordt aangepakt en voortgezet. Na een proces van brainstormen over de verschillende business mogelijkheden viel de keus op cassave. Dit product is gekozen vanwege de ontwikkelingspotentie ervan, omdat de kennis over de teelt, de verwerking en de verkoop van cassave al aanwezig is in het district Para. In haar visie heeft de STOCPA ook de nadruk gelegd op de toonaangevende positie van het district Para in deze sector. Daarbij wil de organisatie faciliteren in de versterking, samenwerking en innovatie van de cassave sector. Het resultaat hiervan moet welzijn en welvaart brengen op zowel micro, meso en macro nivo. Middels trainingen voor ondernemers, identificeren van afzetmarkten en monitoring tracht de organisatie haar doelen te realiseren. STOCPA is een dynamische organisatie waar partnership met de publieke en de private sector, evaluatie en monitoring belangrijk zijn. Nu bevindt de organisatie zich nog in een prille fase vandaar dat de activiteiten grotendeels nog op traditionele wijze plaats vinden. Er is nog geen exportcultuur, deels vanwege de zwakke institutionele omgeving. STOCPA bevindt zich heden nog in een zwakke financiĂŤle positie, omdat er nog geen constante productie is. Vanwege de tekorten wordt er gezocht naar investeerders. Tot nu toe wordt er merendeels gewerkt met vrijwilligers. Het streven is om de personen die al actief zijn in deze sector, uit de hosselsfeer te halen en een professionelere aanpak te bieden. ReViBa is vanaf het begin samen met meerdere organisaties actief in Para. In totaal zijn er elf organisaties aangesloten. Vanaf de start van dit initiatief zijn er gesprekken gevoerd met ministeries. Sindsdien is er ondersteuning geweest van verschillende ministeries en instanties, zoals: het Ministerie van Handel en Industrie, het Ministerie van Landbouw Veeteelt en Visserij, CELOS en ADEK. Vervolgens is er aandacht besteed aan de bewustwording van de potentie die cassave heeft. Wereldwijd is men is al veel verder met de ontwikkeling van dit gewas. De bewustwordingsactiviteiten hadden ten doel de ontwikkeling van de cassavesector te bevorderen, en om nieuw receptuur op de schappen te krijgen.

De STOCPA heeft als uitgangspunt de gedachte â&#x20AC;&#x153;Keep it aliveâ&#x20AC;?. De belangrijke aspecten die zij heeft geĂŻdentificeerd ter handhaving van het initiatief zijn: - onderzoek, innovatie, ontwikkeling en het uitwisselen van kennis (knowledge sharing). - gemotiveerde personen en een goed georganiseerd netwerk. - Inkomsten De wisselwerking tussen deze aspecten zijn belangrijk voor het voortbestaan van de organisatie en haar initiatieven. Er moet gewerkt worden aan benchmarking, het ontwikkelen van criteria. Er wordt gewerkt met tijdslijnen en onderlinge afspraken. Op korte termijn staan verschillende activiteiten gepland. Voor wat betreft marktonderzoek, is er tot nu toe al een marktverkenning gedaan. Door middel van marktonderzoek kun je als producent continu verbeteren en wordt het product aantrekkelijker voor de verkoop. Er is een samenwerkingsovereenkomst met minimaal drie organisaties. Binnen zes maanden worden model units opgezet, die een beeld geven van het proces vanaf de teelt tot het eind product. Naast de projecten zijn er organiseert STOCPA ook activiteiten met een structureel karakter zoals training en begeleiding van ondernemers en bewustwordingscampagnes middels evenementen en voorlichting. Het streven voor het komend jaar is om ten eerste de locale markt te voorzien van cassave producten, en ten tweede het productieproces te moderniseren.

3.2 Duurzame cassaveteelt in Suriname Dhr. R. Nelom Bsc (Onderzoeker landbouw CELOS, presentatie van het CELOS cassaveteam)

Bij het CELOS wordt er in teamverband gewerkt aan onderzoek over duurzame cassaveteelt in Suriname. De visie van CELOS over duurzame cassaveteelt, is dat de duurzaamheid afhankelijk is van een drietal factoren, namelijk: 1. Ecologische voorwaarde 2. Sociale voorwaarde 3. Economische voorwaarde Deze drie aspecten dragen allen gezamenlijk bij aan duurzame teeltsystemen. Maar er wordt vooral onderzoek gedaan naar ecologische voorwaarden. Het agroforestry onderzoek heeft uitgewezen dat cassave een gewas is, dat samen met andere gewassen geteeld moet worden; cassave behoort tot een teeltsysteem waarbij verschillende gewassen roteren met elkaar of naast elkaar geplant worden. Dit levert een hoger rendement op met name voor wat betreft de bodemvruchtbaarheid. Dit teeltsysteem voorkomt ziekten en plagen. Het verschil in kwaliteit van de cassave hangt af van de doelen van verwerking. Het CELOS onderzoek is multidisciplinair. In het dorp Matta wordt er multidisciplinair onderzoek gedaan naar een duurzaam teeltsysteem met cassave. Daarnaast wordt er ervaring opgedaan met de semi-machinale teelt van cassave op lemige zand- tot zandige leemgrond te Phedra. Er zijn Cassave veldgenenbanken te Phedra, Leysweg en Tijgerkreek-West. Op deze velden wordt er onderzoek gedaan naar de groei, de produktie en het nut van de verschillende variëteiten onder verschillende groeiomstandigheden. Een andere activiteit van het CELOS onderzoeksteam is plantenmateriaalvermeerdering via ministems en weefselkweektechnieken. En tenslotte onderzoek naar de relatie duurzame cassaveteelt en plantenziekten. Er werd een beknopt onderzoek verricht naar de status van cassave in het district Para (teelt en verwerking). Met het zg. Guyagroforonderzoek te Matta zijn de volgende onderzoeksresultaten bereikt. De selectie van plantmateriaal is niet optimaal, waardoor er minder planten per oppervlakte ingezet worden. De Multi Purpose Tree (MPT), Gliricidia (N-fixing tree), is geïntroduceerd. Het onderzoek en de ervaring in andere landen wijst uit dat deze MPT de bodem verrijkt met stikstof. De kennis hierover is overgebracht aan telers. Draagmieren vormen ook een groot probleem voor Surinaamse telers. Planten die aangetast zijn door draagmieren gaan achteruit in opbrengsten. Op dit moment wordt de plaag bestreden met chemische middelen. Het is nastrevenswaardig om over te stappen op een systeem waarbij zo min mogelijk chemicaliën worden gebruikt en door de draagmieren op afstand te houden. Er moet onderzoek worden verricht om met behulp van lokale plantensoorten de plaag te beheersen.

Het CELOS heeft recentelijk twee belangrijke ziekten geïdentificeerd bij cassave in Suriname. Deze worden verspreid door monocultuur. Symptomen van deze ziekten zijn respectievelijk het drogen en afvallen van de bladeren en het dikker en sterk gegroefd worden van de wortelschil. Als de plant eenmaal geïnfecteerd is, moet deze worden vernietigd. Hij kan niet meer gezond worden gemaakt. De enige manier waarop deze ziekten kunnen worden voorkomen is door fytosanitaire voorzieningen, vooral bij het verzamelen van plantmateriaal en bij het planten, maar ook tijdens het onderhoud van de aanplant. Het telen van cassave in combinatie met andere gewassen en agro-silvi-pastorale systemen voorkomen de kans op deze ziekten. Het agro-silvi-pastorale systeem heeft in de regio bewezen dat het goed werkt. Het CELOS adviseert telers die te kampen hebben met ziekten in hun cassave aanplant om een deskundige te raadplegen. Een andere uitdaging is om de productie te verbeteren. In Inheemse dorpen is het teeltsysteem vrij primitief. Dit geldt ook voor de Marrongemeenschappen. De teelt in andere gemeenschappen, zoals de Javaanse en Hindostaanse, kenmerken zich door permanente teelt van voornamelijk zoete cassave. Momenteel is de maximale opbrengst met behulp van traditionele systemen 1,5 tot 4,5 mt per hectare. Het CELOS heeft al semi machinale ervaring met de teelt van cassave op zandige leemgronden te Phedra. Ook op het gebied van duurzame systemen met intercropping en planten volgens de hoogtelijnen zijn er gemechaniseerde veldexperimenten verricht. Op basis hiervan zijn duurzame systemen ontwikkeld die minder erosie veroorzaken. Het onderzoeksteam heeft ook ervaring opgedaan op het gebied van de verwerking van ongeschilde cassavewortels tot ruwe droogbare chips ter bereiding van meel voor veevoeders. In 2006 is het CELOS gestart met een cassave veld genenbank. In die periode werd er gezocht naar variëteiten voor zetmeelproductie. Het juiste plantmateriaal was niet beschikbaar. Het algemeen doel van de cassave veld genenbank is om de cassave verwerkingssector een stimulans te geven. De genenbank is opgezet op twee locaties, in het verleden te Leysweg en Phedra; per heden te Phedraen Tijgerkreek-West. De werkzaamheden van de genenbank variëren van het conserveren van het plantmateriaal tot dataverzameling en -verwerking. Op basis hiervan wordt er beleid geformuleerd. Het CELOS werkt met 41 descriptors. Dat zijn kenmerken die de verschillen en overeenkomsten aangeven tussen de verschillende cassave variëteiten. Deze kenmerken variëren van opbrengst tot uiterlijke kenmerken zoals kleur van plantendelen. Agronomische onderscheidingen zijn belangrijk omdat men wil weten wat de voedingswaarde is van een plant, bijvoorbeeld voor de

productie van kippenvoer. De genenbank telt in totaal 115 variëteiten uit de districten Paramaribo, Para, Commewijne, Saramacca, Brokopondo en Marowijne. Er is voldoende basis aanwezig om verder onderzoek te verrichten. Er is plantmateriaal nodig om de personen te kunnen voorzien die dit gewas willen telen. Bij de selectie van het plantmateriaal wordt er gelet op verschillende aspecten. Voor wat betreft de variëteit moet het plantmateriaal geschikt zijn. De kwaliteit moet zodanig zijn dat de plant ziektevrij is en een goede groeikracht heeft, niet te klein en geen verkleuringen. De hoeveelheid die geoogst wordt moet voldoende zijn en van kwalitatief goed materiaal. Een ander belangrijk kenmerk is de prijs, het materiaal moet goedkoop zijn. Het CELOS beschikt over informatie betreffende plantmateriaal selectie en weefselkweek. Internationaal heeft het CELOS samenwerkingsverbanden met andere landen, het doel hiervan is om duurzame teeltsystemen te ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking met Embrapa, Brazilië en het onderzoek te Matta. Er zijn enkele voorwaarden waaraan het onderzoek moet voldoen. Deze zijn een goede onderzoeksagenda en het beschikken over voldoende informatie om te werken aan verschillende systemen. Regionale samenwerking is belangrijk voor de ontwikkeling van de cassave sector. De overheid speelt een belangrijke rol in het aangaan van goede samenwerkingen met landen in de regio op dit gebied. Samenvatting van de vragenronde -

Er is behoefte aan informatie op het gebied van de cassave teelt, vooral het voorkomen van erosie, grondbewerking, en de hoeveelheid water die nodig is voor een kwalitatief goede aanplant.

In Suriname zijn er cassave variëteiten met een groeiduur van 6, 9 en 12 maanden of nog wat langer, uitgaande van de tijd waarop er is gestekt.

Voor wat betreft het toedienen van water, wordt er in Suriname over het algemeen gewacht op de regens. Maar indien de productie opgevoerd moet worden, zal er onderzoek moeten worden gedaan. Er is onder onze groeiomstandigheden geen irrigatie nodig voor cassaveteelt, maar deze zou wel kunnen bijdragen tot produktieverhoging.

Er is nog geen specifiek onderzoek gedaan door het CELOS naar kunstmest en wat de juiste verhoudingen zijn. Er wordt verwezen naar bestaande literatuur over de verhouding van de gewichten aan stikstof, fosfor, kalium en andere stoffen die in kleinere hoeveelheden moeten worden toegediend.

Personen die interesse hebben om te investeren in de cassave sector willen eerst gedegen informatie en begeleiding. Er bestaat nog onduidelijkheid over:     

Bodemonderzoek De rol van de overheid in de begeleiding en monitoring. Het aantal variëteiten dat voorkomt in Suriname De aanwezigheid van voldoende afnemers De haalbaarheid

Bodemonderzoek is heel belangrijk voordat ondernemers ertoe overgaan om te investeren in de cassave sector. De landbouw is zeer arbeidsintensief. Er wordt met de grond gewerkt, dus wil men een enige mate van zekerheid hebben alvorens te investeren.

Personen die willen starten met het telen van cassave kunnen terecht bij het CELOS voor bodemonderzoek. Te Phedra doet het instituut al bodemonderzoek. Er worden al bodemanalyses gedaan voor derden, maar CELOS is nog niet naar buiten getreden hierover. Indien de teelt op grote schaal gaat plaats vinden, zal er steeds meer bodemonderzoek moeten worden gedaan. Samen met de Universiteit van Suriname is CELOS al begonnen met bodemonderzoek en kartering.

Voor de export is het belangrijk dat er bodem- en bemestingsonderzoek wordt gedaan, omdat er dan meer en intensiever geteeld zal worden.

Het CELOS staat op een kruispunt. Het is nog niet duidelijk wat de rol van het CELOS zal zijn, gegeven het nieuwe Meerjaren Ontwikkelings Porgramma (MOP). Het CELOS onderkent de bezorgdheid van ondernemers over bodemonderzoek. Er is daadwerkelijk een goede analyse nodig van de bodem naar de chemische en biologische componenten. Op basis daarvan krijgt men adviezen voor een paar gewassen die geschikt zijn voor de teelt. Het is daarom belangrijk dat er voldoende informatie is over waar men terecht kan voor informatie. De informatie is belangrijk voor het rendement. CELOS gaat onderzoek doen op dit gebied.

Het is belangrijk dat er een bodem wordt gekozen met een hoog kaliumgehalte, omdat cassave een wortelgewas is.

De Multi Purpose Tree Gliricidia sepium heeft meerdere functies. Er is gekozen voor deze boomsoort, omdat deze al heel lang met veel succes wordt gebruikt in Afrikaanse landen. In Suriname is deze al een aantal jaren terug geïntroduceerd.

Het gebruik van cyanide uit cassave en het gebruik van zetmeel bij de verwerking van aluinaarde in de bauxietsector vraagt om meer onderzoek hierover. Er moet onderzocht worden wat het cyanidegehalte is in de plant en de wortel.

Cyanide is een gif dat ook gebruikt wordt in de goudindustrie. Het zit in de wortel en het blad. Het moet eruit worden gehaald. In een product zijn er bepaalde grenzen van cyanide die aanwezig mogen zijn. Het cyanide gehalte houdt verband met het onderscheid tussen zoete en bittere cassave en bepaalt respectievelijk mede of de cassave na een eenvoudige bewerking geconsumeerd kan worden (zoet) of de wortel een uitgebreid verwerkingsproces moet ondergaan (bitter). Op basis van vers gewicht van de wortel wordt cassave als zoet beschouwd bij een cyanidegehalte lager dan 100 ppm en als bitter indien hoger. Stikstof bemesting kan het cyanide gehalte beïnvloeden. Het is bewezen dat stresserende groeiomstandigheden het cyanide gehalte kunnen beïnvloeden.

De mogelijkheid moet bekeken worden als de Surinaamse cassave voorzien moet worden van een waslaag. Cassave uit bepaalde landen zoals Thailand beschikken over een dergelijke waslaag die de houdbaarheid verlengd. De wortel blijft weken goed, terwijl de Surinaamse cassave binnen twee dagen zwart wordt.

De waslaag is een manier om zoete cassave te conserveren. Het CELOS heeft nog geen houdbaarheidsexperiment uitgevoerd voor de wortels na de oogst. Wanneer zuurstof in contact komt met beschadigde wortels, vinden er fysiologische veranderingen plaats die de zwartverkleuring veroorzaken. Tijdens een bezoek aan Columbia is er een locale wax waargenomen, die goed bruikbaar is. De Colombiaanse wax is gemakkelijker af te wassen dan die uit Azië. De wax is goed voor zoete cassave die wordt gebruikt voor directe consumptie.

In reactie op het voorgaande punt werd de opmerking gemaakt dat Suriname moet concentreren op het verder verwerken van cassave tot andere verwerkingsproducten met meerwaarde en niet als direct consumptiegoed.

Telers hebben behoefte aan informatie van het CELOS.

De informatie is al beschikbaar voor het publiek. Echter is het gericht op de iets ruimere telers, dus grote aanplanten en veel plantmateriaal.

De informatiestroom is nog niet adequaat. In de Agroforestry zijn er verschillende methodes ontwikkeld om mensen van informatie te voorzien.

Opbrengsten uit biologisch telen verschillen niet van de opbrengsten uit telen met behulp van chemicaliĂŤn. Er is geen verschil in het resultaat. Bij agroforestry is het mogelijk om de teelt organisch te houden maar toch chemicaliĂŤn te gebruiken. Er is tot nu toe nog geen onderzoek gedaan naar de opbrengsten.

3.3 Verwerkingsmogelijkheden van cassave (Manihot esculenta) in de regio Dr. R. Kross (coördinator verwerking aan de Faculteit der Technologische Wetenschappen van de Anton De Kom Universiteit van Suriname)

Brazilië en Suriname hebben een samenwerkingsovereenkomst betreffende ‘support for the development of cassava cultivation and production in Suriname’.Het accent van de presentatie ligt op Brazilië omdat het tal van mogelijkheden voor de ontwikkeling van de cassavesector in ons land, voornamelijk op het gebied van de verwerking. Brazilië is de derde grootste producent in de wereld. In totaal is twee miljoen hectare beplant met cassave, en de productie bedraagt 27 miljoen ton op jaar basis. De bijdrage hiervan aan het Bruto Nationaal Product (BNP) is USD 2,35 miljard per jaar. Daarnaast creëert de cassavesector in Brazilië werkgelegenheid voor één miljoen personen. De realiteit van de cassavesector in Brazilië onderscheidt zich in twee regionen, namelijk het Zuiden en het Noorden. Het noordelijk gebied kenmerkt zich door kleine familie ondernemingen, weinig middelen en aanplanten op kleine oppervlaktes. De cassave wordt afgezet op locale markten en casa de farinha (meelfabriek). In het Zuiden is er sprake van een andere realiteit. In dit gebied wordt cassave op grote schaal geteeld en verwerkt. De productie vindt op grote schaal plaats en er zijn veel meer inputs. Het proces is gemechaniseerd en er wordt op grote arealen cassave geplant (30% > 20 ha en 12% > 50ha). De productiviteit is hoog en de afzetmarkten worden gevormd door Farinheiras en zetmeelfabrieken. De cassaveverwerking in Brazilië kan in vier categorieën worden onderverdeeld, namelijk: 1. Huisvlijt 2. Midden en Klein Bedrijf (MKB) 3. Grote Ondernemers 4. Educatie In de categorie huisvlijt wordt er merendeels in familieverband gewerkt. De cassave die wordt verwerkt is van eigen oogst en de verwerking vindt veelal handmatig plaats. De organisatiegraad is relatief laag en de productiviteit is laag vanwege het gebrek aan efficiëntie. In de huisvlijt wordt er weinig tot geen rekening gehouden met kwaliteitsaspecten. De categorie MKB verschilt van de huisvlijters in de mannier van aanpak, organisatie en efficiëntie. MKB werken meestal in coöperatief verband, waarbij de collectieve oogst wordt gebruikt voor de verwerking. Er is sprake van een relatief hoge organisatiegraad. De verwerkingsmethoden zijn deels gemechaniseerd. De productie is normaal en de kwaliteitsaspecten worden wel in

acht genomen, er zijn echter geen kwaliteitssystemen. Bij de categorie grote ondernemers worden per dag tonnen cassave verwerkt. De verwerking is gemechaniseerd. In de rurale gemeenschappen in Brazilië zijn ondernemingen van de categorie educatie vinden. De bedoeling is om middels educatie, de Farmer Schools, de cassavesector stimuleren vanaf de schoolbanken. Er wordt gewerkt vanuit een ketenbenadering. Bij verwerking wordt er gebruik gemaakt van de eigen oogst. De organisatiegraad is hoog en kwaliteitsaspecten worden in acht genomen.

te te de de

In Brazilië wordt de hele plant verwerkt dus de stengel, balderen en knollen. Bij de verwerking van de knollen zijn er een aantal stappen. In de eerste fase wordt er geschild, geraspt en geperst. De geraspte knollen kunnen worden gebruikt voor de verwerking van zetmeel, of voor de bereiding van kwak. Zetmeel is een extractieproces door water aan te voegen aan de geraspte cassave waarna het zetmeel wordt gescheiden en gedroogd op het erf. De bijproducten na verwerking zijn cassave stengels, bladeren en schillen van de cassave knollen. In de huisvlijt gebeuren deze processen handmatig, terwijl de grote ondernemers mechanisch te werk gaan. Bij de verwerking van cassave in Brazilië worden alle delen van de cassaveplant benut. De bijproducten zoals de stengels, balderen en schillen worden verder verwerkt tot veevoer. Van stengels, bladeren en melasse maakt men ensilage. Door vocht toe te voegen aan de stengels en de bladeren maakt men compost. De bladeren zelfs worden ook verwerkt voor consumptie, dit wordt maniçoba genoemd. Van het vrijgekomen vocht uit de bladeren, Manipuera, wordt verwerkt tot insecticide en ook wel gebruikt voor de bemesting. Het vocht wordt gefermenteerd, als het cyanide eruit is, kan het gebruikt worden als veevoer zo ook de schil. Door dit type veevoer gaat de melkproductie omhoog en de kwaliteit van het vlees verbeterd. Anno 2011 wordt cassave internationaal verwerkt tot een grote variëteit aan producten. De cassaveknol wordt verwerkt als consumptiegoed, zoals: kwak, chips, crackers, frietjes, (tarwe)brood en bojo. Het zetmeel en andere derivaten worden verwerkt tot grondstoffen, ingrediënten en additieven. Andere toepassingen van cassave zijn in de zuivelindustrie, bierbrouwerij, papierindustrie, de cosmetische industrie en de farmaceutische industrie. Productie van brood. De aanpak van de cassavesector in Brazilië geschiedt vanuit een ‘cassaveketen’, dat wilt zeggen dat de activiteiten gestructureerd zijn tussen de instanties. Voor de cassavesector is er een specifiek beleid geformuleerd en een speciale begroting. De hele keten is opgenomen in het beleid.

De verwerking van cassave in Suriname kan nog niet geplaatst worden onder categorie huisvlijt, omdat het voor een groot deel eerder traditioneel geschiedt. Het raspen van de cassave wordt handmatig gedaan en het persen overwegend in een matapi. De methode van bakken en drogen is ook vrij traditioneel, er wordt gebruik gemaakt van houtvuur en de zon. De cassave wordt in ons land voor een groot deel verwerkt tot consumptieproducten, zoals: kwak, crackers, chips, meelproducten enz. Het enig non-food product dat wordt gemaakt is stijfsel (gomma). In Suriname kan er nog veel meer uit cassave worden gehaald, in het bijzonder zetmeel. Ontwikkeling van de cassavesector houdt in dat ook alle bijproducten optimaal worden benut. Op de Universiteit van Suriname was er gestart met een onderzoek naar de toepassing van cassave in kippevoer. Om de sector tot ontwikkeling te brengen is het belangrijk dat er geïnvesteerd wordt onderzoek en product ontwikkeling. Alvorens het product te verwerken, is het belangrijk om eerst te weten hoe het gewas in elkaar zit. Op die manier alleen kan men erachter komen wat men ermee kan doen. Internationale samenwerking moet bijdragen op het gebied van technische assistentie.

Samenvatting van de vragenronde -

Het is niet duidelijk hoe of waar de afzet van de cassave en de verwerkte producten zal moeten geschieden in Suriname. Men wil informatie hierover.

In de overschakeling naar de Surinaamse situatie is er geen data gepresenteerd over de productiecapaciteit van Suriname. Deze data moet onderdeel zijn van de landbouwtelling die twee jaar geleden is gehouden, maar de cijfers zijn nog niet beschikbaar.

Voor een vlot verloop van de ontwikkeling is het belangrijk dat er een integrale aanpak wordt gehanteerd van de cassave sector. Het is belangrijk om binnen korte tijd meer duidelijkheid te brengen in de manier hoe zaken aangepakt zullen worden.

De prijs van cassave op de internationale markt is relatief laag per kilogram. Het is een product dat niet te vergelijken is met goud. In Brazilië wordt 8,5 cent betaald voor een kilo cassave. Vandaar dat het de bedoeling is om te werken aan toegevoegde waarde van het product. Producenten moet nagaan waar zij nog meer geld kunnen toevoegen.

De ontwikkeling van de cassave sector kan arbeidsplaatsen creëren

De overheid moet meer gaan investeren in agroprocessing, omdat cassave ontzettend veel potentie heeft. De Faculteit de Technologische Wetenschappen zou mechanismen kunnen ontwikkelen om de industrie naar hogere niveaus te brengen. Dit alles hoeft geen geld te kosten, maar men moet gaan denken als ondernemers en niet wachten op de overheid.

Ter bevordering van de cassavesector in Suriname zullen er enkele actiepunten moeten worden ondernomen om te komen tot de categorie huisvlijt en hoger.

Dorpen en gemeenschappen zullen uitleg moeten krijgen over de potentie van het gewas en de verwerking ervan. Maar ondernemers zullen gewoon moeten investeren.

Voor de ontwikkeling van de cassavesector zal er zoveel als mogelijk gewerkt moeten worden met eigen deskundigen en minder met buitenlandse consultants. Het is van belang om de kennis eigen te maken. Een voorstel is om afgestudeerden van FTW te faciliteren met landbouwgronden voor onderzoek.

3.4 Voorstel organisatiestructuur industriële ontwikkeling cassavesector in Surimane A. Zalmijn Msc (Agro consultant)

Om de industriële ontwikkeling van de cassavesector in Suriname wil realiseren is het belangrijk dat er een goede organisatiestructuur wordt opgezet. De cassavesector in Suriname is blijven steken in de primaire fase van ontwikkeling. De fase van verwerking nagenoeg nooit hebben bereikt. De ontwikkeling is tot op heden nogal zwak gebleven. Wereldwijd is er sinds de jaren ’70, een constante groei te constateren in de productie van cassave. Verwacht wordt dat de wereldproductie in 2020 dichtbij de 300 miljoen ton zal zijn. Door de toename in beplant areaal is er een jaarlijkse groei van 2.2% per jaar. De uitbreiding is meer in de breedte en niet zo zeer in de diepte. Als er gelet wordt op het aandeel van de cassaveproductie, per continent, dan staat Afrika op de eerste plaats (52%). Azië staat op de tweede plaats met een aandeel van 30%, gevolgde door Zuid- en Latijns Amerika (18%). Het overgrote deel van de wereldproductie van cassave wordt benut als voedsel voor de mens (2/3 deel). Het overige deel wordt ingezet voor de productie van dierenvoer en industriële producten. Iets meer dan een tiende deel van de wereldproductie van cassave, is bestemd voor de export markt. De gemiddelde cassaveproductie in Suriname komt neer op 27,6 ton per hectare. Dit kan worden aangemerkt als een redelijke fysieke opbrengst vergeleken met Afrika en Zuid Amerika. Cassave valt in een reeks van gewassen die behoren tot het Surinaamse assortiment. STOCPA is de organisatie in Suriname die werkt aan de ontwikkeling van de cassavesector. De doelen van die worden nagestreefd kunnen als volgt worden samengevat: -

Capaciteitsversterking van ondernemers Promoten van cassave producten lokaal, regionaal en in Europa Ondersteuning aan ondernemers voor wat betreft het vinden van afzetmarkten voor cassave producten. Zowel lokaal als internationaal. - Versterken van een netwerk binnen de cassaveketen. Het is belangrijk dat er gewerkt wordt aan capaciteitsversterking van ondernemers, anders blijft het een traditioneel gewas dat alleen op de locale markt kan worden afgezet. STOCPA start niet met een riante positie, omdat er een tekort is aan financiën. Het is belangrijk om een actieplan te ontwikkelen, ander verliest men momentum. Er zal bovenal een organisatie moeten worden neergezet die als het ware de drager wordt van de productie,

verwerking en de afzet. Het zal de mogelijkheid moeten bieden om verder uit te groeien. Men zal bij elkaar moeten komen om na te gaan hoe de samenwerking zal plaats vinden, dus effectieve besluitvorming en communicatie. Er zal binnen zes maanden een modelverwerkingsbedrijf moeten worden neergezet, en binnen een jaar moet er afzet zijn. Vervolgens zullen er harde overeenkomsten met instanties/landen als ADEK, CELOS en Brazilië worden gesloten. Alle activiteiten zullen geïntensiveerd moeten worden om de doelen te kunnen halen op korte termijn. Het bestuur van STOCPA zal moeten delegeren, omdat zij niet alles zelf kan doen. Doelen moeten op tijd worden gehaald, vandaar dat er een policy unit moet worden opgezet. Een voorbeeld van een organisatie ten behoeve van de ontwikkeling van een strategisch gewas, is de Guyana Rice Development Board. Het is een overkoepelend orgaan in Guyana voor de rijst productie. Dankzij deze aanpak heeft het land een grote voorsprong in de rijstsector vergeleken met Suriname. Een soortgelijke aanpak zullen stakeholders in Suriname moeten hebben door bij elkaar te komen om beleid te maken ter realisatie van doelen. Vermoedelijk is de perceptie over cassave in Suriname een van de redenen geweest waarom het nog niet is gelukt om het adequaat tot ontwikkeling te brengen. Het gewas wordt geassocieerd met een product in het binnenland dat wordt gekweekt door inheemsen. Als het ware “een ver van me bed show”. In Suriname is er nooit naar cassave gekeken zoals men heeft gedaan in Brazilië. Vandaar dat het gewas niet eerder tot ontwikkeling is gebracht. Het realiseren van de gestelde doelen ter ontwikkeling van de cassavesector, is mede afhankelijk van het doorbreken van het perceptie vraagstuk. Een strategie zal ontwikkeld moeten worden om de cassave dichterbij de Surinaamse gemeenschap te brengen. Om dit te bewerkstelligen zal via de media voorlichting en informatie moeten worden verschaft en cassave fairs moeten worden georganiseerd. De betrokkenheid van instanties als de overheid, Niet Gouvernementele Organisaties (NGO’s) en het bedrijfsleven moet ook gestimuleerd worden. De totale gemeenschap zal door middel van een participatieve benadering tot partner moeten worden gemaakt in de voorgestelde doelen. Het moet een karakter krijgen van een learning society. Dat wil zeggen iedereen leert ervan, het is een verrijking van kennis. Dus het is een nationale opdracht om een ieder te verrijken met wat wij weten en andersom. De overheid en private sector moeten hierin een belangrijke rol gaan spelen. STOCPA zal als trekker van de ontwikkeling van de cassavesector een Program Management Unit (PMU) moeten opzetten. Een van de taken van PMU is het opzetten van een business incubator: model bedrijf waarin wordt getoond het proces van groei, productie, verwerking en alle faciliteiten en verhandeling. Een andere belangrijke taak is het ontwikkelen van een

basisorganisatie te Para voor kwekers, telers en verwerkers. De besluitvorming van de PMU dient op de juiste plek en in de juiste context te kunnen gebeuren. Het beleid van de overheid zal zich moeten richten op de uitgifte van grond voor de teelt van cassave, aan personen die serieus de belangstelling hebben. Dit zal gepaard moeten gaan met vooraf vastgestelde criteria. De rol van instituten zoals het CELOS en de Universiteit van Suriname is om door middel van samenwerking met buitenlandse instanties, het onderzoek verder te intensiveren. Op die manier zullen verschillende actoren in de gemeenschap zich op hun manier moeten aanpassen aan en of richten op de ontwikkeling van de cassave sector in Suriname. Over het algemeen zijn er nog onvoldoende data beschikbaar over de producenten, verwerkers, opkopers, traders en relevante bedrijfsgegevens. STOCPA zal moeten voorzien in die behoefte door alle benodigde gegevens te verzamelen. Hierbij zal de organisatie ondersteuning moeten krijgen van de overheid, NGO’s en andere instanties. De strategie die STOCPA moet volgen is promotie enn campagnevoering voor de cassavesector. In haar structuur kan STOCPA meer voordelen hebben bij een platte organisatie, voor de flexibiliteit en doelmatigheid. In de opstartfase zal de organisatie financiering behoeven om haar activiteiten in gang te zetten. De afgelopen jaren heeft de cassavecultuur onvoldoende aandacht gekregen in Suriname van zowel de publieke als de private sector. Hierdoor kwam de industriële ontwikkeling ook niet op gang. Het is aan te bevelen ondernemerschap te stimuleren in deze sector, omdat dit kan bijdragen import substitutie en bevordering van agrarische export. Dit kan niet zonder een goede en constructieve samenwerking tussen de overheid, private sector en NGO’.

Samenvatting vragenronde -

Het is niet duidelijk hoe de andere landbouwers die niet in Para actief zijn, zullen worden geaccommodeerd.

De werkvloerorganisatie is belangrijk voor het behalen van succes. Er zijn individuele telers in de organisatie. Maar er moet een professionele organisatie worden ontwikkeld waar verwerkers, telers en andere relevante groepen in zitten. Ervaring heeft uitgewezen dat organisatiewerk in Suriname moeizaam gaat. Het creëert alleen afstand. Desondanks moet men zich niet laten afleiden hierdoor, maar juist doelgericht en vastberaden koersen. De organisatie die gaat draagvlak vormen voor deze sector.

Er is een voorstel gedaan naar de landbouwers toe om zich aan te sluiten bij de STOCPA, ter verbetering van de cassavesector.

Men is gestart in Para, omdat het momentum er was. De mogelijkheid moest worden aangegrepen. Het is een meersporenbeleid. Groepen worden geïdentificeerd die ondersteuning behoeven. En ook aan ondernemers die het nu al nodig hebben (training, afzetmarkt etc.). STOCPA is momenteel al bezig met IntEnt Suriname en SPWE, dus kan er nu al ondersteuning worden gegeven aan producenten.

Landbouwers hebben al gesprekken gevoerd met bedrijven zoals Fernandes om hun producten af te zetten.

De Nationale Ontwikkelings Bank (NOB) doet een concrete toezegging aan de organisatie STOCPA dat zij een beroep kan doen op de “Technische Bijstand Particulieren”. Het zou voor twee activiteiten ingezet kunnen worden, namelijk: Pilot project business incubator en Subsector studie.

De statistieken van LVV zijn slechts de opbrengsten in hectare welke is opgehaald in het kustgebied. Data over het gebied Sipaliwini zijn er niet bij. Dit moet ook ter hand worden genomen.

3.5 Voorstel organisatiestructuur industriële ontwikkeling cassavesector in Suriname H. Grauwde Msc (Food and Agrigulture Organization (FAO) expert / Agro consultant)

Cassave is het vierde belangrijkste voedselgewas in de wereld. Een overzicht van de wereld voedselproductie toont aan dat in 2007-2008 er een grote voedselcrisis heeft geheerst. De prijzen escaleerden waardoor de voedselvoorziening in gevaar kwam. In Suriname is de voedselvoorziening voor 50% afhankelijk van importen. De schaarste heeft ook bepaalde opportunities, bijvoorbeeld voor de cassavesector. Cassave is het meest geteelde wortelgewas en voorziet in voedsel voor één miljard mensen. Het is de goedkoopste zetmeelbron welke wordt gebruikt in meer dan 300 industriële producten. De inkomsten uit de cassaveteelt vormen een inkomensbron voor veel kleine landbouwers. Vanaf 2005 is er een duidelijk toename in de wereldvoedselproductie van het gewas. De grootste exporteur van cassave is Thailand. Brazilië produceert cassave merendeels voor eigen gebruik. Nederland importeert cassave als grondstof om het vervolgens verder te verwerken voor de export. Hierdoor wordt er aan waardetoevoeging gedaan. Duitsland is een grote importeur van cassave en maakt er eindproducten mee zoals lijmmiddel voor de bouw. Cassave kan een goede vervanging zijn voor de import van maïs en maïsproducten. De bepalende factoren voor de importvervanging zijn: - De prijs van maïs - De prijs van cassavechips - Vochtgehalte (maximaal 14%) - Financieel voordeel voor de veehouder - Veevoederonderzoek De prijs van maïs stijgt internationaal. Bijvoorbeeld in China zijn meer mensen vlees gaan consumeren. Hiervoor zijn granen nodig om het vee te voeden. Vanwege de prijs zou cassave kunnen concurreren met maïs. Cassave ontwikkeling in Suriname moet ter hand worden genomen, daarvoor moeten er standaarden komen. De grootste productie van cassave is in Saramacca en Marowijne. Opgemerkt dient te worden dat de statistieken over de cassaveproductie in Suriname onvolledig zijn, omdat het binnenland niet is opgenomen. Het vermoeden bestaat dat de meeste bittere cassave in dit gebied wordt geteeld. Hierdoor is het belangrijk dat de dataverzameling van de cassaveproductie in het binnenland wordt opgenomen in het nationaal beleid.

Een analyse van de sterkten en zwakten (SWOT analyse) wijst uit dat in Suriname vele zoete en bittere cassavevariëteiten voorkomen die op veel gronden gedijen. Er is voldoende kennis aanwezig over traditionele verwerkingsmethoden en technieken. De vraag naar verse cassave en cassaveproducten is groot. En het kan bijdragen aan de nationale voedselzekerheid en de verwezenlijking van andere regeringsdoelen. Er zijn echter nog tal van zwaktes, variërend van kennis tot tekorten op verschillende gebieden. Desondanks zijn er genoeg mogelijkheden die de zwakten kunnen beperken en of opvangen. Dit vergt veranderingen onder andere op het gebied van beleid, innovatie en samenwerking. Er zijn al overeenkomsten met Brazilië. Suriname heeft ambassades in Zuid-Afrika en er zijn samenwerkingen met Nigeria en Indonesië. Onbekendheid met ziektes en plagen en het boedelvraagstuk vormen bedreigingen voor de ontwikkeling van de cassavesector in Suriname. Er zal een beleidsprogramma moeten worden opgesteld voor de ontwikkeling van cassave in Suriname, de richting zal daarin bepaald moeten worden. Het doen van onderzoek is een belangrijk startpunt. De Amerikanen zijn zo ver met landbouwproductie, omdat zij aan elke universiteit onderzoek hebben gekoppeld. Veel gronden in Suriname die liggen braak, ze worden niet benut. Het is een uitdaging om een oplossing te vinden, zodat deze gronden wel kunnen worden gebruikt. Het boedelprobleem is wereldwijd, dus niet beperkt tot Suriname. In het Caribisch gebied komt het ook voor. In 1999 kreeg de Food and Agriculture Organization (FAO) een verzoek om te helpen bij de aanpak om braakliggende terreinen weer in productie te brengen, genoemd landbank. Allereerst is het Grondregistratie en Land Informatie Systeem (GLIS) gestart. Het systeem van een landbank houdt in dat de eigenaar zijn/haar grond ter beschikking kan stellen aan om te beheren met een looptijd van 25 jaar. De tijdsduur is gekozen op basis van de leeftijdsduur van 25 jaar van cultuurgewassen al om eraan terug te verdienen. Landen zijn akkoord gegaan met het landmark systeem, helaas is de implementatie ervan achterwege gebleven. De mogelijkheid voor het nemen van lening was ook aanwezig. De politiek is een belangrijke reden waarom het nooit is geïmplementeerd. Als er geen aanpassing van de wetgeving plaats vindt, kan niets gerealiseerd worden.

Samenvatting vragenronde -

Saramacca heeft een dependance van het Ministerie van LVV, vandaar dat er relatief meer onderzoek is gedaan in dat gebied. In Coronie en Para wordt nu ook gestart met het uitvoeren van onderzoek.

De inheemsen die leven in het district Sipaliwini telen cassave voor eigen gebruik. In samenwerking met het Ministerie van LVV moet er gewerkt worden aan het opzetten van een dependance in alle tien districten. Het is een vereiste om te kunnen controleren (meten) wat de schaalverwerking is van cassave op nationaal niveau.

Het is niet duidelijk of er een wet nodig is om cassavemeel toe te voegen aan de productie van brood in Suriname. Het is ook niet duidelijk hoelang zo een wet in behandeling zal zijn voordat deze wordt aangenomen.

In Jamaica heeft de minister van Landbouw vorig jaar 15% van de tarwe in brood vervangen door cassavemeel. Belize heeft een programma gedraaid van de FAO, omdat de overheid de locale producten wilde stimuleren. Er mochten sindsdien alleen locale producten gebruikt worden tijdens overheidsbijeenkomsten.

Indien de Surinaamse overheid besluit om binnen vijf jaar, 20% van de maĂŻsimport te vervangen door cassave, moeten er faciliteiten gecreĂŤerd worden om dat te kunnen doen.

4. Discussie over het Landbanksysteem Alle kwesties die met grond te maken hebben zijn ingewikkeld. Het is bekend dat iedere Surinamer recht heeft op een stukje grond. Het streven van de mens is altijd om grond te bezitten. Surinamers prefereren de eigendomstitel op percelen. Hiermee begint het probleem, omdat de bedoeling van een landbank is om grond uit te lenen voor 25 jaar. Dit maakt de problematiek nog complexer. Na de afschaffing van de slavernij kregen de ex-slaven grond in huur. Pas in 1953 kreeg men de titel erfpacht. Met huurgronden kan er niets worden gedaan, bijvoorbeeld dorpsgemeenten zijn tot nu toe nog huurgronden. Huurpercelen vallen ook buiten het landbanksysteem. Erfpachtpercelen zijn uitgegeven tot 1982, bij intrekking ervan heeft men toestemming van de president nodig. Vanaf 1983 kent Suriname grondhuur. In de geschiedenis van Suriname is er het meest geknoeid met grondhuur percelen. In zijn betoog geeft notaris Calor aan dat er niet eerder zoveel is gefraudeerd als met grondhuur percelen. Het probleem van grondhuur is dat bij verhuur via de landbank, de grondhuurder het niet zelf bewerkt maar de huurder, omdat degene die de grond bewerkt de eigenaar is bij grondhuur. Dus grondhuur en erfpacht zijn geen opties voor de landbank, alleen eigendomspercelen komen in aanmerking. Alleen particulieren met eigendomspercelen zullen mogelijk daartoe bereid zijn. Men moet op zoek gaan naar personen met eigendomspercelen die kunnen bundelen om de grond te verhuren. Samenvatting paneldiscussie - Het is niet duidelijk waarom gemeenschappen in Para hun gronden niet kunnen omzetten naar een vorm als Gemeenschapsbos zoals in Bernharddorp. -

Gemeenschapsgronden zoals in Para kunnen nergens voor worden gebruikt. Als het dorp gezamenlijk gaat werken komen er problemen over wie waar gaat werken. Het is een heel ander probleem dan wanneer iemand een eigendomsperceel heeft.

Het probleem van de cassaveproducenten te Para is dat zij geen lening bij de bank kunnen nemen omdat zij geen titel op de grond hebben. Dit zorgt voor steeds terugkerende conflicten, vandaar dat de productie niet op gang komt. De houtkapsector verschilt hiermee.

Grondenrechten: het gebied waarvan men op basis van historie economisch gebruik van mag maken. Ten tweede zijn er de collectieve houtconcessies (houtkapvergunning

(HKV)). Personen uit de stad maken gebruik van HKV’s zij exploiteren het als houtconcessie en de huur aan het dorp gaat in de dorpskas. Maar in de praktijk gaat het geld in de zakken van één persoon. Grond, hypotheek en grondentitel moeten niet worden verward, maar moeten in de juiste merites worden besproken.

In Suriname is gestart met zes gebieden. Er wordt dan een taxatie gemaakt van percelen, en de blote eigendommen worden verkocht. Als de staat vervolgens de eigendom verkoopt wordt de koper volledige eigenaar. Zes gebieden in Suriname moeten 25 miljoen Euro opbrengen. De banken zijn bereid om de mensen te financieren.

Het is mogelijk om voldoende eigendomsgronden te hebben voor de exploitatie van cassave indien een aantal personen zich bundelen en eigendomspercelen beschikbaar stellen. Zodoende moet het wel mogelijk zijn om een paar honderden hectare te krijgen.

Er heerst in Para een discussie over boedelgrond en het grondenrechten vraagstuk. Die zijn veel groter dan eigendomsgronden. Er bestaan plantages van 4000 - 6000 hectare groot. De mensen in Para verpauperen terwijl de discussie gaande is hierover. Vandaar dat de gronden benut moeten worden terwijl men bezig is met de discussie. Maar er moet allereerst worden nagegaan hoe de bewoners de grond kunnen inzetten en welke juridische zaken gaan spelen.

Er is al heel wat geschreven over de boedelkwestie in Para en Coronie. Het gebied kan moeilijk geëxploiteerd worden, omdat niemand eigendomsrecht heeft. De problematiek van boedel is enorm. Het zou simpelweg onteigend moeten worden. De politiek kan hierin uitkomst bieden. De boedelpercelen zouden dan door de staat moeten worden ingetrokken.

70% van de grond behoort tot boedel.

Er heerst verontwaardiging over het gemak waarmee multinationals over hectaren grond beschikken, terwijl STOCPA het hard nodig heeft en het proces om aan een te komen moeizaam gaat.

STOCPA heeft nog geen beroep op de overheid gedaan om in aanmerking te komen voor grond. Met notaris Calor moet er worden nagegaan hoe de organisatie dit juridisch kan regelen. Momenteel wordt er onderhands grond verhuurd om te bewerken.

Een deel van de deelnemers is geen voorstander van de oplossing die door notaris Calor is aangehaald voor de boedelkwestie, namelijk via de politiek de percelen onteigenen. Men moet op zoek gaan naar andere manieren om het boedelprobleem op te lossen. De grond voor de ontwikkeling van de cassavesector in Para is een uitdaging en geen probleem. Er is geen hypotheek mogelijk, maar er kan wel uitgekeken naar andere alternatieven en de wet biedt de mogelijkheden.

Erfpacht is niet afgeschaft, er kunnen studies daarover gedaan worden.

De overheid kan hetzelfde doen voor de cassavesector zoals zij had gedaan voor de rijstsector. In Nickerie was er speciaal hiervoor grond open gelegd door de overheid en gegeven aan burgers. Uit deze groep zijn er grote industriëlen voortgekomen.

Sommige landbouwers hoeven geen grond te hebben als eigendom. Voor hen is het belangrijker dat zij grond ter beschikking krijgen om cassave te verbouwen.

Andere vragen: -

Er heerst verwarring over de diensten van PhytoTech en het vermeerderen van cassave planten.

Surinaamse telers kennen hun variëteiten, dus weten zij precies met welke variëteit zij te maken hebben (zoet of bitter). Op basis van hun kennis brengen zij hun producten op de markt. In grote industrieën vervaagt de grens tussen bittere en zoete cassave, men werkt met variëteiten die een laag cyanidegehalte hebben en die toch wel hoog producerende eigenschapen hebben. Geschat wordt dat er meer dan 30 zoete variëteiten zijn in de CELOS veld genenbanken.

Bij zoete cassave wordt de hele wortel gebruikt, bijvoorbeeld voor cassave ice cream.

Er wordt gepleit voor een systeem waarbij telers een fonds creĂŤren en een bepaald percentage van hun opbrengsten/winst geven aan onderzoek. Op basis van afstemming van de behoeften van producenten zal de richting van het onderzoek worden bepaald. Dit vereist een goede communicatie tussen telers en onderzoekers.

In Frankrijk is er een grote vraag naar aardvruchten (artikel in de De Ware Tijd van 6 november 2011) In de recentelijk gehouden conferentie tussen China en de Caribische landen, stelt China een paar miljoenen dolars beschikbaar. Dat is een mogelijkheid en makkelijke manier om de cassavesector tot ontwikkeling te brengen.

Iemand uit het publiek is van mening dat zoete cassave meer mogelijkheden biedt dan de bittere, omdat de bittere cassave meer gif heeft. Zoete cassave kan gelijk worden geconsumeerd, terwijl de bittere eerst moet worden verwerkt.

De cassavesector moet tot ontwikkeling worden gebracht omdat het een product kan toevoegen aan ons Bruto Binnenlands Product (BBP). Vandaar dat een ieder wordt opgeroepen om deze sector te ontwikkelen. Andere sectoren als bauxiet bestaan niet meer als ze eenmaal zijn uitgegraven. Nu heeft Suriname de kans om dezelfde grond te exploiteren door cassave erop te verbouwen. Alleen de agrarische sector zal de wereld nog redden.

5. Conclusies Suriname heeft het punt bereikt waarop cassaveproducenten moeten overstappen van huisvlijt naar industriële productie. Dit moet gedaan worden op basis van onderzoek, wetenschap, technologische ontwikkeling, internationale samenwerking, innovatie. En niet alleen door teelt te verbeteren, maar ook de ketenbenadering is belangrijk (integraal) en volgens wetenschappelijke normen. Alles dient in samenspraak te gebeuren. We zullen moeten trainen en ervaring opdoen. Suriname moet nu de uitdaging aanvaarden. Er zijn financiën nodig om de ontwikkeling van de sector te realiseren. Er zijn middelen nodig voor onderzoek en voor het verschaffen van informatie. Cassave is niet sexy, maar het moet sexy gemaakt worden. Op dit punt zit de organisatie in de voorfase. Andere landen doen al zoveel met het cassavegewas. Over een paar jaar moet de activiteiten geëvalueerd worden, om na te kunnen gaan wat er is gerealiseerd. Het is wenselijk dat STOCPA over een jaar de vorderingen presenteert omdat zij over een jaar veel verder zal zijn.

6. Afsluiting conferentie P. Kensenhuis (lid van De Nationale Assemblee / lid STOCPA) â&#x20AC;&#x153;We hebben ons doel bereikt met deze conferentie. Met de ontwikkeling van de cassavesector zijn we ergens begonnen in Para, het is een discussie voor ons land Suriname. Ik wil u bedanken voor de informatie van u en de deskundigen. Wij als parlement hebben een belangrijke rol te vervullen in de agrarische sector en productie. We weten nu al hoe weinig geld beschikbaar is voor de agrarische ontwikkeling. Maar met deze conferentie hebben wij genoeg stof. Er moet aandacht worden besteed aan plaats vervanging van cassave en armoedebestrijding. Ik bedank de organisaties die hebben meegewerkt, zij hebben goed werk verricht als Paranen. ParlementariĂŤrs van Para staan en werken samen aan de realisatie van de doelen met name de agrarische ontwikkeling.â&#x20AC;?

Paramaribo, 7 oktober 2011

Arthur Zalmijn, Msc

1. Inleiding 2. Achtergrond 3. Doelstelling 4.Strategische keuzes 5. Onderzoek, voorlichting en training 6. Het budget 7. Conclusies en aanbevelingen

ď ˝

Het Surinaamse gewassenassortiment. We kunnen een indeling maken naar: - Granen ( rijst, mais); - Groenten en fruit; - Peulgewassen (pinda, capucijners, oerdie etc); - Wortel en knolgewassen (cassave, napie, yams,etc) - Oliegewassen (oliepalm, kokos); - Bloemen en sierteeltgewassen.



Wereldproductie: Cassave 1970 1980 1990 2000 2005



: : : : :

97.660 miljoen ton; 123.800 miljoen ton; 155.130 miljoen ton; 178.000 miljoen ton; 203.340 miljoen ton.

In 2020 zal volgens FAO assumpties de productie 275 miljoen ton hebben bereikt. Er is een groei van 2,2 % per jaar hoofdzakelijk vanwege toename van het beplante areaal.



Aandelen van de continenten: -Afrika : 52% - Azie : 30% - Zuid- en Latijns Amerika: 18% Meer dan 2/3 deel van de cassave productie wordt benut als voedsel voor de mens. De rest - “animal feed” + industriele producten 12% van de cassave productie

export markt.

ď ˝

Op basis van het beplante areaal zou de productie 3.931 ton hebben bedragen. De gemiddelde productie komt dan neer op 27,6 ton per hectare, hetgeen vergeleken met opbrengsten in Afrika en Zuid-Amerika als een redelijke fysieke opbrengst kan worden aangemerkt.

De algemene doelen welke door STOCPA worden nagestreefd zijn de volgende:  Capaciteitsversterking van ondernemers;  Het promoten van cassave producten zowel lokaal als in het Caribisch gebied en mogelijk in Europa;  Het verlenen van ondersteuning aan ondernemers voor wat betreft het vinden van afzetmarkten voor cassave producten , lokaal en internationaal;  Het verder versterken van een netwerk binnen de cassave keten.

◦ Specifieke doelen Verzameling van data betreffende de cassave sector;  Het bevorderen van onderzoek en innovatie ontwikkeling;  Generering van inkomsten ter versterking van instituten, die de cassave sector stimuleren;  Het aangaan van samenwerkingsverbanden met diverse actoren voor het bereiken van een zo breed mogelijk draagvlak voor de sector;  Het opzetten van een organisatie waarin ondernemers ( telers, verwerkers, traders, input suppliers en andere aan de sector gelinkte personen en of entiteiten ) participeren.

De doelgroepen zijn de volgende: ď ˝

ď ˝

Ondernemers - Cassave telers - Verwerkers - Traders - Huisvlijters - MKB ondernemers - Grote ondernemers

Investeerders

Voorbeelden van organisatie ontwikkeling t.b.v. Strategische gewassen zijn talrijk. In Guyana kennen we de bijv. de Guyana Rice Development Board. In Suriname de Stichting Nationale Rijst Onderzoeks Instituut met haar werkarm ADRON. De teelt van cassave en de benutting daarvan in voedselproducten voor de mens, diervoeding en industriële producten, heeft in Suriname geen ontwikkeling van betekenis gehad. Belangrijkste oorzaak - de orientatie van zowel aanbieders van voedsel producten als consumenten, is gericht op import van “food items”. De samenleving heeft hier te maken met een perceptievraagstuk.

Het succesvol realiseren van de rond de ontwikkeling van de cassave sector gestelde doelen, is mede afhankelijk van het doorbreken van bedoeld perceptie vraagstuk. Belangrijk: een strategie ontwikkelen om de cassave dichter bij de Surinaamse mens te brengen en omgekeerd.

Dit kan worden bereikt door: - Via de media voorlichting en informatie over de benuttingsmogelijkheden en het te behalen rendement van de inspanning verstrekken; - Organiseren van cassave fairs (op regelmatige basis) - Het stimuleren van een sterke betrokkenheid van overheid, NGOâ&#x20AC;&#x2122;s en het bedrijfsleven bij de planning en uitvoering van akteplannen die ten doel hebben de cassave sector duurzaam te ontwikkelen; - De totale gemeenschap zowel in de kustvlakte als in de rurale gebieden via een participatieve benadering partners maken in de voorgestelde doelen.

De rol van STOCPA en haar Program Management Unit Business environment:  De teelt en verwerking van cassave is traditioneel gebleven;  Er is sprake van een zwakke institutionele omgeving;  Cassave producten van lokale origine zijn niet op de lokale markt;  Export van cassave producten is niet op gang gekomen;  STOCPA is niet gestart in een riante financiele positie;  De leden van STOCPA zijn nieuw.

Gezien de doelstellingen met betrekking tot de cassave sector en de zojuist genoemde visie en missie, zal STOCPA zich dienen te beijveren uitvoering te geven aan het aktie plan, dat zich ondermeer richt op: De uitvoering van een baseline studie (november 2011-maart 2012);  Het opzetten van een model verwerkingsbedrijf te Vierkinderen ( aanvang mei 2012);  Voorziening winkels en oveige verkooppunten van cassave brood ( aanvang januari 2013);  Het tekenen van een MOU met CELOS, ADEK en de UWI, inzake uivoering van een onderzoeksprogramma gericht op teelt, oogst en postharvest technology.

Het bestuur van STOPAC zal minimaal uit 7 leden bestaan.

Het ligt niet voor de hand te veronderstellen, dat de leden van het bestuur, uitvoering van diverse taken op zich kunnen nemen. De leden zullen moeten worden opgedeeld in werkgroepen of secties te weten: Een policy unit bestaande uit:  Research & Development;  Finance & Acquisition;  Product ontwikkeling en marketing;  Capacity building;  Input supply.

Ten behoeve van de efficiente uitvoering van aktiviteiten zal een Program Management Unit (PMU) in het leven geroepen moeten worden bestaande uit 3 personen. De PMU dekt de volgende gebieden af: ď ˝ Production policy; ď ˝ Management of operations.

Bijzondere taken PMU: ď ˝

ď ˝

Het opzetten van een modelbedrijf (Business Incubator) dat kennis van teelt en verwerking vergaart en waar belanghebbenden terecht kunnen voor implementatie van hun business intenties, is van strategisch belang;

Het opzetten van een basis organisatie waar ondernemers direct uitvoering geven aan productie, verwerking en vermarkten van producten dient niet later dan begin 2014 haar beslag te hebben gekregen.

STOCPA bestuur

Management Operations

Research

Finance

Development

Acquisitie

Production Policy

Product development & Marketing

Capacity building

Extention Input supply

& Training



 



De overheid haar beleid mede te richten op uitgifte van grond voor teelt, beschikbaarstelling van financiele middelen voor voorlichting en training. ADEK en CELOS nemen op zich in een samenwerkingsverband met UWI, CIAT, Embrapa vorm te geven aan het onderzoek tav agronomie en verwerking. Stimulering van food en “animal feed” gebaseerde bedrijven. De input suppliers, leveranciers van machines en werktuigen, zullen hun importbeleid mede moeten baseren op de behoefte aan materieel voor oogst en verwerking. NGO’s zullen zich beijveren om met name via het aanbiedingen van relevante trainingen bij te dragen aan de verwezenlijking van gestelde doelen; Bankinstellingen zullen financieringsprogramma’s dienen te ontwikkelen.

Data ten aanzien van verschillende categorien van producenten, verwerkers, opkopers en traders en relevante bedrijfsgegevens, zijn niet beschikbaar. Dit betekent, dat een van eerste activiteiten van STOCPA zal zijn om alle benodigde gegevens te verzamelen. De organisatie behoeft hierbij ondersteuning van overheid, NGOâ&#x20AC;&#x2122;s en andere entiteiten.

ď ˝

Er zal een stevige promotion campagne op touw gezet dienen te worden, zodat maximale ondersteuning voor de uitvoering van dit business idee ontstaat. Samenwerking daarbij met landen uit de regio, Brazilie (Embrapa), Columbia (CIAT), Trinidad & Tobago (UWI) is geboden.

Gesuggereerd wordt een platte organisatie met korte communicatie lijnen te kiezen, welke voor flexibiliteit en doelmatigheid in de communicatie en besluitvorming kan zorgdragen.

Geadviseerd wordt om voor deze organisatie de Stichtingsvorm te hanteren, omdat vermoedelijk deze juridische vorm in het kader van haar ontwikkelingstaak, grotere toegang tot donor middelen krijgt.



SOCIP voert via haar Business Unit beleid uit welke is geïnstigeerd en geformuleerd door de Stuurgroep.

De Business Unit start in de beginfase met een General Manager, een administratieve kracht en een technisch onderlegde kracht die veldwerkzaamheden uitvoert. De taken worden begrepen vanuit de algemene en specifieke doelstelling. Ondernemers die de teelt van cassave en de verwerking daarvan tot cassave producten ter hand nemen, zullen op basis van eigen business plannen moeten trachten activiteiten gefinancieerd te krijgen. Ze zullen hierbij vanuit de Business Unit de nodige ondersteuning en begeleiding moeten krijgen.

Om de cassaveteelt naar een hoger niveau te brengen, zal onderzoek gedaan dienen te worden naar: De in gebruik zijnde variëteiten en hun karakteristieken; ◦ Plagen ziekten; ◦ Het bemestingsregiem; ◦ Mechanisatie van de oogst; ◦ Toepassingsmogelijkheden van cassave, bijproducten en waste in toegevoegde waarde programma’s. De voorlichting zal programmatisch bestaande en nog beschikbaar te komen informatie moeten door communiceren met de stakeholders en de rest van de gemeenschap.

Trainingsprogramma’s zullen worden ontwikkeld teneinde het kennisniveau van de producenten in de keten te vergroten.

STOPAC

P.M.U.

Bestuur SOCIP Cassave Business Unit

Producenten

Verwerkers

Traders

Input suppliers

Bankinstellingen

Consumenten Bond

Para Force

Hoewel STOCPA ernaar zal streven zich zelf in exploitatie zin te bedruipen ligt het voor de hand dat zij de eerste jaren financiering behoeft om haar aktiviteiten in gang te zetten.

Hiertoe wordt indicatief de financieringsbehoefte weergegeven. Gedacht wordt aan de volgende donoren: Staatsbegroting, IDB, CDE, EU, De Republiek van China.

Jaar 1

Jaar 2

Jaar 3

Research and development

50.000

25.000

Communications, promotions & marketing

50.000

60.000

30.000

100.000

50.000

60.000

30.000

150.000

125.00

420.000

395.000

135.000

Staff & office costs Voorlichting & training Business incubator

Totaal



De cassave cultuur heeft in de achter ons liggende periode onvoldoende aandacht gehad van zowel de publieke als de private sector. De industriёle ontwikkeling van de sector kwam dan ook niet op gang. Voor importsubstitutie en bevordering agrarische export is het aan te bevelen het ondernemerschap in de cassave sector te stimuleren. Zonder constructieve samenwerking tussen Overheid, bedrijfsleven en NGO’s is dit niet mogelijk.

EINDE! DANK U!

De Ontwikkelingspotentie van Cassava tot Industrie in Suriname

- Cassava als import vervangings industrie door Hesdie J. Grauwde, M.Sc. Landbouw Econoom

â&#x20AC;&#x153;De Ontwikkelingspotentie van de Cassave Sector in Surinameâ&#x20AC;? Conferentie, 7 oktober 2011 Centrum Landbouwkundig Onderzoek Suriname, Suriname

Opbouw Presentatie Productie en prijsontwikkelingen van de belangrijkste voedselproducten in de wereld Ontwikkeling van de cassave productie en handel in de wereld Mondiale toepassingen en gebruik van cassave en cassave producten Ontwikkeling cassave teelt en kenmerken in Suriname Cassave gebruik en potentie voor import substitutie in Suriname en investeringen Aanbevelingen 2

Overzicht van Wereld Graan Productie

Trend Internationale Prijs ontwikkelingen van Basis Voedselproducten 1990-2011 (granen, olie en vetten, suikers, vis en vlees, melk)

CASSAVE PRODUCTIE IN WERELD PERSPECTIEF • Cassave 4de belangrijkste voedselgewas, na tarwe, mais en rijst; • Meest geteelde van de wortelgewassen; • Belangrijkste energie bron voor meer dan 1 miljard mensen in 105 landen; • Goedkoopste zetmeelbron en gebruikt in meer dan 300 industriële producten; • 10% van de wereld zetmeel productie; • Enorme potentie voor importsubstitutie van tarwe en mais; • Groeit in alle tropische gebieden; • 60 – 70 % van de productie bestemd voor traditionele gebruiken; • Inkomensbron voor vele kleine landbouwers. 5

Wereld Cassave Productie in tonnen 2005 â&#x20AC;&#x201C; 2009 Jaar

Productie in tonnen

2005

207,609,105

2006

223,169,551

2007

225,848,231

2008

233,359,379

2009

233,795,973

Bron: FAO stastieken, mei 2011

De 10 Belangrijkste Cassave Producerende Landen in de Wereld, 2007 Land

Oppervlakte in hectaren

Opbrengst ton/hectare

Productie (x1000t)

Nigeria

3,850

11.88

45,750

BraziliĂŤ

1,945

14.04

27,313

Thailand

1,152

22.92

26,411

Indonesie

1,207

16.25

19,610

Congo, DR

1,850

8.11

15,000

Ghana

800

12.06

9,650

Viet Nam

560

15.89

8,900

Angola

760

11.58

8,800

India

242

31.40

7,600

Tanzania

675

9.78

6,600

Bron: FAO statistieken, mei 2011 7

WORLD TRADE IN MAJOR CASSAVA PRODUCTS Year Exports - Qty (Mt)

1999

2000

2001

2002

2008

947

1,134

1,470

1,229

1,833

108,134

141,838

114,176

82,142

49,390

2,300

2,551

Flour of Cassava Brazil Thailand Nigeria World

113,233

151,072

118,806

89,479

56,0686

106,627

188,087

146,861

32,675

Indonesia

284,388

151,439

177,075

70,429

129,696

Netherlands

204,372

243,953

86,037

79,105

234,250

Thailand

4,269,186

3,246,962

4,684,648

2,904,153

2,882,850

Viet Nam

182,000

135,057

138,500

328,277

753,335

5,145,597

3,963,771

5,358,984

3,619,011

4,151,979

9,749

9,086

17,936

24,780

9,311

China, Hong Kong SAR

41,313

43,955

31,828

35,270

30,703

Indonesia

49,295

7,683

10,928

20,082

36,990

Thailand

591,236

906,422

748,819

767,420

1,216,760

703,037

985,325

834,519

869,407

1,333,375

Cassava Dried Belgium

World Cassava Starch Brazil

World

Toepassing van Cassave Zetmeel (Cassava Starch) in Verschillende Industrieën • Spuit stuifmeel: (gomma) in kledingswasserijen • Triplex/Multiplex industrie: om het triplex/multiplex hoogwaardig, hard en duurzaam te maken; • Woningbouw: betonblok bindmiddel, • Farmaceutische industrie: gebruik als coating voor capsule medicijnen en pillen; Cosmetica: Cosmetica make-up, gezichtscrèmes • Monosodium Glutamaat: om MFG te produceren voor het kruiden van voedsel (seasoning als Ajinomoto) • Bio-afbreekbare materialen: Cassave zetmeel wordt omgezet en de bio afbreekbare stof wordt gebruikt in plaats van plastic, afbreekbaar plastic folie, droge cel batterijen,etc 9

Toepassing van Cassave Zetmeel (Cassava Starch) in Verschillende Industrieën • Voedingswaren en dranken: in oorspronkelijke en gemodificeerde vormen in noedels, sago, kruiden saus en dranken; • Zoetstoffen: ze zijn glucose en fructose die worden gebruikt als zoetstoffen in de drankenindustrie; •

Textielindustrie: voor het verstevigen van het textiel weefsel en om bij het bedrukken van textiel het een glans te geven en het te verduurzamen;

• Papier industrie: voor het mengen van papier pulp om het dik en te verstevigen; papier coating voor wegwerpluiers • Lijm industrie: om het als lijm te gebruiken met in begrip van alle producten waarvan het mengsel lijm is; postzegels, boekbinden, enveloppen, etiketten, lucifers, etc.. / Spuit stuifmeel: (gomma) 10

Toepassingen van Cassave Chips/Pellets •

Veevoer: als de ingrediënten van diervoeders;

•

Alcohol: gebruikt voor de productie van alcoholische dranken en de productie van desinfecteringsmiddelen;

•

Gasohol: te gebruiken voor de productie van ethanol en gemengd met brandstof is het een hernieuwbare energiebron (biofuel);

Potentie tot Vervanging van Geïmporteerd Mais door Cassave Chips/Pellets • Cassave chips of pellets kan minimaal 10% van de mais importen vervangen afhankelijk van het soort vee; • De verhouding van cassave tot mais is: 2,5 kg cassave pellets/chips = 1 kg mais; • Bepalende factoren voor importvervanging: I. De prijs van mais II. De prijs van cassave chips III. Vocht gehalte maximaal 14% IV. Het financieel voordeel voor de veehouder V. Veevoederonderzoek en uitvoering van de bevindingen

Toegestane Percentage Cassave Chips in Veevoer mix / ton 60% 50% 40%

30% 20% 10% 0%

Standaarden voor Cassave Meel Bepaald door Biscuit Fabrikanten en Kleine Bakkers in Ghana Cassava flour specification for biscuit manufacturers and bakers in Ghana Parameter Moisture PH

Requirement Dry Not sour

Colour

White

Odour

None

Taste

Bland

Sand and other extraneous matter Cyanide (maximum) Dimensions Shelf life

Absent Absent or low level Finely milled 1-2 months ambient storage

Source: Ababio 1998 14

Cassave Productie in de 3 belangrijkste en 4 CARICOM Landen, 2005 en 2009 Land

Geoogst areaal in Ha/2005

Geoogst areaal in Ha/2009

Cassave Productie in tonnen 2005

Cassave Productie in tonnen 2009

Nigeria

3,782,000

3,126,510 41,565,000 36,804,300

Brazilie

1,901,540

1,760,580 25,872,000 24,404,000

985,908

1,326,740 16,938,200 30,088,000

Thailand Guyana* Suriname* Suriname**

1,850 217 187

1,669 109 142

20,050 4,150 3,754

17,972 2,761 3,931

*) FAO schatting **)Afd. Statistiek,Min.LVV

Beplant Areaal en Productie van Cassave in Suriname Jaar

2000 2001

2002 2003 2004 2005

2006 2007 2008 2009 2010

Productie in tonnen

192 265 225 200 199 187 206 155 115 142 168

3,141 5,236 4,213 4,234 4,891 3,754 4,120 3,948 2,894 3,931 4,243

Bron: Afdeling Statistiek, Ministerie LVV

â&#x20AC;˘ Belangrijkste productie districten: Saramacca (81 ha) en Marowijne (41 ha) 16 â&#x20AC;˘ District met laagste productie-areaal: Coronie (0.5 ha)

Importen van Mais, Concentraat en Soja, en Aardappelen in Tonnen en SRD, 2005 - 2010 Product

HH in tonnen 2005

Mais

HH in tonnen 2006

HH in tonnen 2007

HH in tonnen 2008

HH in tonnen 2009

HH in tonnen 2010

18,135 19,702

12,956

24,404

14,328

17,143

Sojameel

752

2,505

Concentraat

6,404

9,255

8,684

10,199

Totaal

18,887 22,207

19,360

33,659

23,012

27,342

Waarde in SRD (x1000)

16,693 19,521

20,137

34,948

23,651

29,672

Aardappelen

6,990

6,807

6,963

7,379

7,103

6,416

Bron: Min. LVV, Afd. Statistiek

Sterkten en Zwakten Analyse (SWOT) Sterkten/Strenghts • Voorkomens van vele zoete en bittere cassave variëteiten • Groeit op alle gronden, ook arme gronden • Kennis van traditionele verwerkingsmethoden en technieken • Productie voornamelijk biologisch dynamisch • Grote vraag naar verse cassave en cassave producten • Draagt bij tot voedselzekerheid en andere regeringsdoelen 18

Zwakten/Challenges) • • • • • • • • • • • • • • •

Veelal kleine aanplantingen en gebruik van traditionele variëteiten Weinig kennis van productie hoeveelheden op verschillende grondsoorten Weinig kennis van ziekten en plagen bij grote aanplantingen Ontbreken van adequate aanpak bij de bestrijding van jaarlijks terugkerende plagen Ontbreken van info m.b.t. kwaliteit plant materiaal (gecertificeerd) Veel naoogst verliezen Ontbreken van diepte investeringen in de cassave keten Ontbreken van kennis moderne productie, oogst en verwerkingsmethoden en technieken en de industriële mogelijkheden die cassave biedt Ontbreken van cassave voorlichtingsdiensten Onderbenutting van de potenties van de cassave plant en vrucht Prijs van cassave slecht concurrerend met andere zetmeel houdende producten Geen of onduidelijk beleid tav cassave ontwikkeling en weinig gericht onderzoek Onduidelijke titel op de grond en het boedel probleem belemmert diepte investeringen in sommige gebieden -m.n. in de districten Para, Coronie, Commewijne, en het binnenland Cassave stakeholders niet georganiseerd Te kort aan arbeiders en hoge arbeidskosten 19

Mogelijkheden / (Opportunities)

• Opleiden en investeren in kader • Ontwikkeling van training programma’s voor landbouwers • Introductie van moderne technologieën in de keten en ontwikkelen van linkages met andere sectoren/ industrieën • Samenwerking met onderzoek instituten van belangrijke cassave producerende landen • Schaalvergroting en gebruik van machines en werktuigen • Grotere bijdrage tot nationale voedselzekerheid • Deel vervanging van de import van veevoer producten (m.n. mais), van mout (voor bier) en tarwe meel door cassave meel • Propageren van nieuwe manieren om cassave en haar derivaten te gebruiken • Oplossen van het boedel vraagstuk en het geven titels op de gronden

Bedreigingen/Threats

• Onbekendheid met ziekten en plagen bij commerciële productie • Niet beheersen van ziekten en plagen • Introductie van invasive species, bij niet-adequate

kwaliteitscontrole van plantmateriaal • Niet oplossen van titel op de grond en het boedel vraagstuk

GEBRUIK VAN CASSAVEMEEL IN ENKELE CARAIBISCHE LANDEN

Gebruik van cassave (meel) in enkele Caribische landen Jamaica: bammy, cassava pone (bojo), muffins, donuts, koekjes, dompling, soup, farinha, pancake mix, cassave brood; Guyana: cassreep, cassavebrood, farihna, cassave chips; Suriname: Cassrepo, cassave brood, dosi, cassave chips, telo, bojo, soep, fufu, salade, koekjes, gomma, farinha; 4 ton verse cassave vervangt 1 ton tarwe meel De prijs van cassave is bepalend voor de vervanging van tarwe meel. Bij proeven met cassave bij een prijs van US$0.13/kg en US$0.22/kg en tarwe prijs van US$1.30/kg werd 0.5 kg tarwe meel gebruikt voor de productie van 1kg zoete beschuit. Gebruik van 35% cassave meel gaf een kosten besparing van 32%. 22

POTENTIE VERVANGING IMPORT VAN MAIS, MOUT EN AARDAPPELEN IN SURINAME Potentie tot Vervanging Mais Import mais: 17,143ton/jaar; Importwaarde: SRD15,041 mln Hoeveelheid cassave voor substitutie van import mais: 42,858 ton cassave/jaar Benodigd areaal: 3300 ha

Potentie tot Vervanging Mout Import mout: 2200 ton/jaar; Importwaarde: SRD4.2 mln Hoeveelheid cassave voor substitutie van import mout: 7,920 ton cassave/jaar Benodigd areaal: 610 ha Potentie tot vervanging van Aardappelen: 355 ha.

INVESTERING IN CASSAVE VERWERKINGSFABRIEKEN Investeringings Profiel in kleine cassave meel (Fufu) fabrieken (Nigeria) Investeringskosten: SRD173,821 (US$52,660) Capaciteit: 2ton/cassave/dag Werkdagen/jaar: 280 Conversie factor: 30% Verkoop prijs fufu: SRD/kg3.73 (US$1.30/kg) IRR: 24%

Investeringings Profielen in kleine cassave meel (Fufu) van hoge kwaliteit fabrieken (Nigeria) Investeringskosten: SRD256,031 (US$77,566) Capaciteit: 3.5ton/cassave/dag Verse cassave per jaar: 3920 ton Cassave meel/jaar: 980/ton Werkdagen/jaar: 280 Conversie factor: 25% (Benodigd aantal hectare: 196 ha. Opbrengst 20t/ha voor de 25 Surinaamse situatie)

INVESTERING IN CASSAVE VERWERKINGSFABRIEKEN Investeringings Profielen in micro cassave meel (Fufu) van hoge kwaliteit fabrieken (Nigeria) Investeringskosten: SRD52,090 (US$15,780) Capaciteit: 400 kg/cassave/dag Verse cassavaeper jaar: 448/ton Cassave meel/jaar: 112/ton Werkdagen/jaar: 280 Conversie factor: 25%

Investeringings Profiel in kleine cassave chips fabriek (Nigeria)

Benodigd aantal hectare: 24 ha. Yield 20t/ha (Suriname)

Benodigd aantal hectare: 30 ha. opbrengst 20t/ha (Suriname) 26

Investeringskosten: SRD25,461 (US$7,714) Capaciteit: 2.5ton/cassave/dag Verse cassave per jaar: 585 ton Cassave chips/jaar: 195/ton Werkdagen/jaar: 180 Conversie factor: 33%

Aanbevelingen/Acties voor Succes • Formuleer in overleg met de private sector (overheidlandbouwers – ondernemers – NGO’s- consumenten) een cassave teelt beleidsprogramma • Ontwikkel een cassave keten van plantmateriaal tot de markt • Intensiveer onderzoeksprogramma voor evaluatie van locale variëteiten en voor verbetering en ontwikkelen en ontwikkel variëteiten met een hoge opbrengst • Onderzoek naar variëteiten resistent tegen zieken en plagen • Verhoog de waarde van de cassave door waarde toevoeging • Training voor wetenschappers/voorlichters in alle aspecten van de cassave keten • Organiseren van landbouwers, ondernemerpersonen en instanties geïnteresseerd in een cassave industrie • Overweging van een “Landbank systeem” voor oplossing

“Landbank” •Een grondverhuur organisatie welke particuliere en domeingronden managed •Onbenutte gronden weer in productie te brengen •Grond verhuren voor agrarische doeleinden •Goed wettelijk kader is noodzakelijk •Uitvoering “Landbank” in OECS landen (Dominica, Grenada, etc)vanwege wettelijke complexiteit aangehouden •Land voor de “Landless” programme in Barbados operationeel 28

Verwerkingsmogelijkheden van Cassave (Manihot esculenta) in de regio

Robert Kross

Braziliaanse Realiteit • • • • •

Beplante oppervlakte: 2 miljoen ha Productie: 27 miljoen ton/jaar 3de grootste producent ter wereld Bijdrage BNP = USD 2,35 miljard/jaar 1 miljoen directe jobs

Cassava in Brazil by region Production (P) 27.125.207 t Harvested Area (A) 1.994.424 ha

North and Northeast family farms, small areas (76% <10 ha), few supplies, low yield (< national average of 13.6 t / ha) Destination: “casa de farinha” and local markets

P = 28 % A = 26 % Y = 14.7 t/ha

South Central Region production on a larger scale, more inputs, mechanization, larger areas (30%> 20 ha and 12%> 50 ha) higher productivity (18 t / ha) Destination: “Farinheiras” and starch factories

P = 37 % A = 47 % Y = 10.9 t/ha

P=5% A=5% Y = 15.2 t/ha P = 10 % A=7% Y = 18.6 t/ha P = 20 % A = 15 % Y = 17.6 t/ha

Bron: IBGE

Cassave verwerkings activiteiten 4 CategorieĂŤn

Categorie - Huisvlijt

• Familie verband • Verwerking eigen oogst • Lage organisatiegraad • Veel handmatige verwerkingsmethoden • Lage productiviteit (inefficiency) • Kwaliteitsaspecten niet aan de orde

Categorie - MKB

• Cooperatie • Verwerking collectieve oogst • Hogere organisatiegraad • Semi-gemechaniseerde verwerkingsmethoden • Normale productiviteit • Kwaliteitsaspecten wel degelijk aan de orde – geen kwaliteitssystemen

Categorie â&#x20AC;&#x201C; Grote ondernemers

Categorie - Educatie FARMER FIELD SCHOOL GLO/VOJ niveau

• Ketenbenadering • Verwerken eigen oogst • Hoge organisatiegraad • Kwaliteitsaspecten wel aan de orde

Cassave processing

Opm.: We hebben met de hele plant te maken, dus stengel + bladeren + knollen !!

Cassave processing - knollen SCHILLEN RASPEN PERSEN ZETMEEL EXTRACTIE DROGEN

KWAK BEREIDING

Cassave processing

Huisvlijt

Cassave processing

MKB

Cassave processing 1. 2.

Onthoud !!!!!......bijproducten tot nu toe Cassave stengels + bladeren Cassave schillen

Cassave processing

Huisvlijt + MKB

Cassave processing

Huisvlijt + MKB

Cassave processing

Huisvlijt + MKB

Cassave processing

Huisvlijt + MKB

Cassave processing

Huisvlijt + MKB

Cassave processing

Cassave processing - zetmeel

Huisvlijt

Cassave processing - zetmeel

Huisvlijt

Cassave processing - zetmeel

MKB

Cassave processing - zetmeel

MKB

Cassave processing Categorie â&#x20AC;&#x201C; Grote ondernemers

Cassave processing - zetmeel

GROTE ONDERNEMERS

Cassave processing - zetmeel

Farmer Field School - Zetmeel

Cassave processing SCHILLEN RASPEN PERSEN KWAK BEREIDING

Cassave processing - kwak

Cassave processing Onthoud !!!!!.....tot nu toe 1. 2. 3. 4.

Cassave stengels + blad Cassave schillen Cassave vocht Cassave meel

Cassave processing stengels + bladeren

Cassave processing

stengels + bladeren + schillen = veevoer

Cassave processing

stengels + bladeren + melasse = ensilage

Cassave processing

stengels + bladeren + vocht = composteren

Cassave processing

bladeren = eten ----- maniรงoba

Fawakka KROSS????? Cassave bladeren eten ….kan niet….what about Cyanide dangggg???

Wetenschappelijke onderbouwing

Vewerkte Cassave Producten (Toepassingen)

Verwerkte Cassave Producten

Manipuera (= vrijgekomen vocht) 

Insecticide /bemesting  Compostering  Veevoeding

Verwerkte Cassave Producten

oRaspa of cassave schil oManipuera

Verwerkte Cassave Producten

Kortom: een ieder komt aan zâ&#x20AC;&#x2122;n trekken!!

Cassave processing anno 2011 - Internationaal FOOD PRODUCTS Cassaveknol (directe toepassingen)

• Kwak • Crackers • Chips • “Frietjes” • “Bojo”

• Verdikkingsmiddel Zetmeel & Derivaten (Grondstoffen/Ingredienten/Additieven)

• • • •

Bindmiddel Zoetstof glucose stroop Stabiliseermiddel Vulmiddel

Toepassingen  Zuivelindustrie  Bierbrouwerij  Chocola/Snoep/Ice cream/Limonades Etc.

Cassave processing anno 2011 - Internationaal NON-FOOD PRODUCTS Papierindustrie

- bindmiddel - coating

Textielindustrie

coating

Farmaceutische industrie

desintegratiemiddel

Voedselverpakkingsindustrie

- biologisch afbreekbare cassavezetmeel - bioplastic

Cosmetica Energie sector

biodiesel/ethanol

Biofilm

coating van vers fruit

Kleefmiddel

lijmsoorten

Stijfsel

wasgoed

Wat is de aanpak in BraziliŃ&#x2018;??

Organisatie Cassave keten

Organisatie Cassave Keten

SURINAME

Cassave processing SCHILLEN RASPEN PERSEN ZETMEEL EXTRACTIE DROGEN

KWAK BEREIDING

Verwerkingstechnieken -raspen

Verwerkingstechnieken - persen

Verwerkingstechnieken - kwak

Verwerkingstechnieken â&#x20AC;&#x201C; bakken/drogen

Verwerkingstechnieken â&#x20AC;&#x201C; zetmeel extractie

Verwerkte Cassave Producten (Toepassingen)

Verwerkte Cassave Producten FOOD PRODUCTS • • • • • • •

Kwak Crackers Cassavebrood Chips “Frietjes” “Bojo” “Teloh”

• • • •

Meel “Kasiri” “Kasripo” “Kokori

NON-FOOD PRODUCTS •

Stijfsel (“goma”)

Onderzoek

• UTILIZATION OF CASSAVA IN POULTRY FEEDS

CHICKEN FED WITH FEED PRODUCED OUT OF CASSAVA ROOT MEAL, GLIRICIDIA LEAF MEAL, BROKEN RICE AND SOYBEAN MEAL IN THE INTERIOR

Onderzoek 1. IN DEPTH STUDY OF SELECTED PRODUCTS FOR IMPROVEMENT & FURTHER DEVELOPMENT OF EXISTING MARKET CHAINS

2. Cassava processing in Marroon and Indiginous communities in Suriname Bron: Guyagrofor project

Ontwikkeling Cassave sector â&#x20AC;&#x201C; verwerking 1. Innovatie

Ontwikkeling Cassave sector â&#x20AC;&#x201C; verwerking

2. Speciale Focus op Zetmeel (Cassavemeel)

Ontwikkeling Cassave sector â&#x20AC;&#x201C; verwerking 3. Optimale benutting van alle bijproducten

Ontwikkeling Cassave sector â&#x20AC;&#x201C; verwerking 4. Research & Product Development

Ontwikkeling Cassave sector â&#x20AC;&#x201C; verwerking 5. Internationale samenwerkingen (Technische assistentie)



REALIZAÇÃO



APOIO



SEC. EXECUTIVA