Cas033 de sensu rerum et magia campanella by Cassiodoro

I F. T ho mæ C a m p a n u l a

D E S E N S V RERVM ET MAGI A , Libri Q uatuor , P A R S M I R A B I L I S O C C V L T Æ PHIlofophiæ,Vbi demonftratur, Mundum die DEl vi vant ftatuam, beneque cognofcentem ; Omnesque illius partes, partiumque partículas fenfudonatasefle, alias clarion, alias obicuriort, quantus luiiiat îplarum conferuationiactotius, in quo confemium;& ferèofnnium Naturae arcanorum raciones apeuuntur.

TOBIAS A D A M1 RECENSV 1 T, El nunc pnmumevulgauit. FRANCOFVRTI,

Apud Egenolphvm Emmhivm, Impeafis Godefridi Tampachij. anno

m . d c. x x .

' «SPMIi i T.f*

; if«* '

: .-■■ ^ , y,_

•ÎM s^ ;,,yiyf; ,; :^vM iAV

■»

' y-'.

J;;t¿ m mym Sí:"® Ai

iis

-,ÿJy ; Vs»®itói

i ,■

' ' ": ■ y y.;-' yyy,Æ y,y -¡y a y y yyy: ‘ y y-* 1 .ifes"v ■ i*y.^lldnpri

a i ■«

' U &$& *

..y

■

* '

•*

• - y /’ ' fîi^yT• ••■."tòri } ¿Í

Ï'TOV y *yf.T;)' | w - ’ j|4

‘4

«j|( y’fel - -, MV '

yM Âsjt'yî «

iSSfft'iíí*). I g* ■

',y,y' : a1

■1 ' ; '

■

Ì0» ¿ y : '

y- • ■ -■■■

■

i ., ■1 V •-AiViJ . Ht.

'■. 1 .. '

’ yy• 1 ■ ' . ■

AAf* I IL " f‘''Hí'"// *i ‘

t t' . f/ i ; . "

' Am,îA.4,>*. -Su. ¿;A

M¡¿*’FWflrV

r ‘y «

,y?;,

>_Jl

y ■' ■

y>Mà’iiiC

A-''.:

yyy.yy : «y-<WLW

i >tI-

■ ]Êè &m

w. j y.V;,y':- ï'iy y. ■■. i :y»¿

AiA'Sf*'> ' fk?

-* ‘

-J r*wi • $ -<% ■•t ■ ■

yy.v ./y'-!; ,.v,j .

mHi&i* .

W -'« fiftï'W

;

îî

f r f ’!

i é

!?|Àvî':*,yy.y:;¡y.y

Ä; '"y - 9 mBmm ■ ,■ .' ?y w^y'1 ■* ■Â; î' 'A“,.,'y..^ A: 'A-v'-*• .

gf ¡f,;

!■ ! '

-A -'

I ET

K V D OLP H O A B I N A Trebæ, Bretingæ &c. Et Bug», R a m s d o r f i& c .D o m in is jF r a t r ib u s G e r m a ‘ n is jE q q . M if iiic is . X P . D.

R O D IIC T nnper Prodromüs A cademia nojlra, cuifubmittendus erat Epilogifmus PhilofiphU N aturalis, Moralis, Politica & Oeconomic£, cumcp Pars eius mproem i t i effet , v t emitteretur, qm mora ab Auctoreprimum ipfo id rogante, S fa ta li deinde cafu m iei afit» *vt ad aliquod tempus iam differreilines euulgationem op o r te n t, V is Ipf i V I R I N O B I L I S S I M I mecum feitis. Jnterea ne multorum deflderia nimis duefufjienjà te neamies ,plaçait darepraclarum hoc optes quatuor librorum D e S E N S V R E R V M , quorum quartus De

MAGÌA

EPISTOLA M A G 1A efi :Jnfignem partem M undane & admirabilis ,fdtisquenunquam explicabilis Harmonia animata, qu a fi reale cogitabitur, non dici p o tefi, quantum inde con centrata ver it atis concentns ammo pio exaudiatur. '‘'Dogmata E m s etfivulganbus pioilofophisparadoxa, videripofimt ,nouatam en nonfunt ,fed a pnfcis iliisSapientib fideliter penjitata & exculta , ideoque digna, qua a Sophifiarum nofiri temporis ignorantla vindicentur ,ficut & Fran. P atritius im Pampfychia agnofiit antiquum & verifiim um ejfe Stratonis Phyfici dogma; N ih il viuerefine fin fit. StD nfinegifius m claue; b)7iu.n,n~sSn, \nqm, *i

««

eivttijfpgjisdwrwv.Sedplura de argunoeto hoc,quod Scho— lis Pythagoncorum & Platonicorumcognitum non efi, attingere, nunc non lubet, ab A uttore in his libris fatis excujfo & trattato : Q u o d f i omnia omnibus non placent, v t nec nobis,cogitabunt tamen quanta hie extra omnem controuerfiam infigmter ditta fin t , & qua adplura alia excitarepofiint. Q u is vero homìnum efi, qui adam ufiim in omnibus m irabilifim a hw c rerum ftruttura ingenij perùcam adaptare queatìcum Solim fitAEterna SapientiaPrim afua hac tpfius opera quafe c it, rette & piene intAligere: nos interim in Schola Ipfius difeentesprogredtmur quopofi f u m us. zAltorum quicunque in A uttore nofiro exagitando hattenus f i declorarm i ex ignoranza profettorum iudi-

ciornm

DEDI CATORI A. ciomm manifeßationes nos non latent : E t fortaßis in his ctiam occurrentpraßrtim in quarto libro,quibus animus maluscauiüandt occafionemaucupabitur; fid ta lem v ellem primumfecum benehabitare, cogitarequevt in conuemensfit ex fio modulo & pede reliquos metiri omnes. Sin~ centatemfuam & philofiphicam in multis detegit hicnofier, naturamque rerum v t Philo(ophus confderat & refiicit ipfam,npn hums velillm s quia fuafiripta légat, im aginationem falfam , velaffecim qm fiqm poßint fin ifire impwsfirne caß os,fine laficiuos, ideoque vtiüe ait: iiyinluj moÎQlwkiyui. Sicipfi. ^Annon SoUquahßlendore lucet etiam inlocisfæ tidis ,necm aculatur ? Sim Hiter & jMenspu Umda eß ventât H rerum defiderioflagrans. V o s a u t e m B I N A V Ï I F R A T R E S , V 1R I N O B 1L I S S 1M 1 , meritonunc omnium primosfigiU latim hicalîoquor iunttosyV tfiatrcs, & veritatis intelli gentes, vtpote Sapientiœ Prim a Am atores quorum v i v terque rerum mearum apprime confiant, ita alter & ifiius aliquando cum Optim o hoc fe d ajfiiäißimo iuxtaquefortißimophiloßpho cœpta couerfiutonis fâtrattutionisphi lofiophica conßrsfu iß is, & porro eßis, & 'absente quibus eß ßet,fortaßis hacnondum nuncprodirent. Pluribusvero commendare taha apud vosfaperfiedendu exifiimo,quosficio ex hts & aliisE iusfcriptisjrudi~ tionem Hominis contmuis X X .annorum tottantis q^car-

ceribm.

EPISTOLA

rtm htss >txquìfitis item torm entif fu m m aq u e omnium te* rum tum hbrom m ,tum aharum inopia non detritnm affa m are poJfe.Vn de & cuiuisalij Ingenmm, Iudicmm><iMem onam que Viri indicare l i c e i n o n ignaue anteiftaacalamitatestranfattnm evitam. ‘J jìa ‘v e r o o m m a ^ v ta lta quibm homo prò conditione lubri citati* humana afficipofi ffit,refi>ici nolim fidquiddicatur j evt quantumea rationes qua afferuntur,momenti habeantvelnon habeantjn tan tum & valea nt veln on valeantv. Q uodigitur m ihiex voluntateeim licebat, sAmki & hommi* incomparabili*fcnptum hoc non expoftremi*, , infinum veflrum depono, &prò m ultif i f variism me be; neficns wefiri* nullo tempore ex animi m ei memoria eximendi* dedico-, 'vtque apudquospotejfas alws eundempro W iferiarumfuarum fubleuationecommende^fa rogo. Non poftulo a vobi*r,vulgato more libri protecfaonem. Si enim ‘verità*inibìpropomtUKjfeipfumea d efen d a nulla muidia ■■ :dclendam rfifuantillum vero tempori* eilvn iu * ho mini* 'vita prò ventati* defenfiane ? Q uodfifalfdfuni,qua hìc fcn b u n tu r, nec ego mahm eaperennare, nec vos f i v elicti*, inviolatapraftabiti* cum tempore tandem, quodom nia occultaetiam ad ventatcm propalandam m lucem p r o f e~ retyconuellenda< ITefkm ergo pofi c Ateraqua dixidm ncetiam v o lo jt¡doneum in ib ii eorum qiu n u p er a m e pub lice prom iffafuerunt,

D E D I C A T O R I A. r m tjr u flr a dictum ejfe 3cum omniafidei vefira concredita (int,_fedfortafits plura,quam effanplaceat. Vos am me tntim im nottis,fcitis quam in his a 'vulgiwdicioalienus fm . B ‘ om igitur conJulite,de quibus gaudeo miht contmjfc, quireffie de talibus m die are v a leant. B . Valete, m T em pore ¿Eternitatem cogitate. D a b am V n a r u T hurm gom m a. d. X X . S^ ovem bm . eAnno Epoch, noflm D C . X /X -

Tobias <iAdamj. , ■r

index*

I N D E X C A P I T V M HORVM QVATVOR

LI B R O R V M ,

VE S EN S V R E R V M LI BER PRi MVS.

C A P V T I. V i c q j i d eft in effe èlibus,effe & in caufissideoqueElementa acMundum fenfire, ____ 2. Argumenta nulla contra primampropofitionem militare. v 3. Perperam à Lucretio fenfum rebus auferri, peiusa Galenoj&quid hacdere Sapien’tiores fenferint. 4. Senium effeperceptionem paiftoniscum difcurfu rei exiftentis a<5tu ,&non potentiæ puræ informa5ionem 5 eiusque differentiae. 5. Exa<ftionibus,pafliombusque Entium,omnia fentire oftenditur, acfinefeniu Mundum effe chaos, nec generationemineccorrupcionem fieri. 6. Return operationes, in quibus ipfarum manifeftatur fenius,non aDeo,necabAngelis,nec ab Anima Mun di, nec ab intélle&u agente, vt alii opinantur 5fed ab ipfis formis naturalibus:at non fine Deo fieri. 7. Inftindhim effe impulium fentientis N atura , & qui inftindtu res agi ponunt,feniu ponant oportere. s. Q u ae-

Index Capitumd 8. Quaxunqueaccidentiaabinftin&ufìunt,effedus «ile. fènfus partium,totiusque M undi. A P P E N D I X

D E

¿Magnete. 9. CundaEntiaabhorrerevacuuili,ergoientire,mutuoquegauderecontadu:Mundumque animal eife. 10. Danvaeuum violenter,nonnaiuraliter,&icnsum rerum comprobari contra Ariftot. vtrinque. ir. Ómnem naturam fentire, fi vaeuum prohibet, contra Peripatéticos. 12. Spatio feníumattra<5tiuumineife,acpotiusàrebus amari quam odio haberi. 13. Mundum eife animai mortale,& quid extra ipfum eífequeat. L

72 E %

S E C V N D F S

Cap.i* Qme & quomqdo dicenda remanent. z. DeSenfumateriei. 3. Neqjanimam neqs {enfimi,neq; formam vllamde maten# iinu educi/ed ab agentibus ¿flfundi cauiis. 4. Ex fabrica & origine animalis, Animam eife fpiritum tenuem,calidum, mobilem, aptum pati, propterea-quefentjre.

5. Spontaneasgenerationes, earumqueeuentusidem offendere. 6 . StulteAriftotelemgcnerantis motioni An miKpradudionem6c corporistabricamcommittere. ** 7. Mor

■i

IndexCapìtum.

7. Mot tem,aliasq5 paffiones animalis idem declarare. g. Entia omnia ab lgnemotumhabere^animamque motiuam eifeipiritum calidum. 9. Eundem fpiritimi effe ani mam cognofcentem,irafcibilem,& concupifcibil£,& motricem, contra GaleniL 10. Exconcoc'tione»nutritione, augmente & decre mento fpiritum effe ammana : operarique vt principale agensj nec poiTe ab anima regi, nifi iplè fentiat præceptum.. 11. Diuerfos modosièntiendi *fìgnificandiqj offende re vnicum fenfum in omni re. 12. Omnes fènfus elfe tadus :at fenforia,& fentiendi modosdifièrre. 13. Oira,pilos,neruos/anguinem&fpiritum , omnes {entire,contra Ariftot. 14. Poli ti o Ariftotelicorum de fenfu,fenforii,& fenfa^ done. . 15» N on fieri fenfationem informatione 5nec p erfed i uà tantum paffione,nec extare fenfum agentem*nec fen fum effe puram potentiam incorpoream 5fed Ens paifibile, quæ non eiE>& fendre mutatione modica & argu* mento. 16. Sifenfus effet potentia paffiua incorporea, indmi* fìbilis, non poffet nifi femel fendre 5nec multa, neccontraria fimul,nec fimulacraeorum^fèdcorpori tenui mo bilique hæc omniaconuenire.

17. In diuerfìs fenforiis nonpotenrias diueriàs infor-

jmatiices,fed ynumeundem fpiritum corporeum fendre . <&

Index Capttum. & coferre obie&a quia idem obambulat omnia organa: & non dari icniurn communem,vt A rift.fcribit. 18. Animarti noneife corporis formanti,fed dominara dc accolarmexcepta mente humana. 19. Peripatéticos ex vna anima indiuifibili plures par tes effìcere,aut animas autfacukates differentes20. Memonam in fendente fpiriturepdnendam,eundemqj (entire & recordad. 21. Eandem animam fentìentem <k memoratiuara effeimaginatiuam,&discuriiuam. 22. Senfum, intellect umq5 Aditoteli motum, eife idèi 6c vniuerfale ab vtrisque & particulare cognoici, nec vlla ratione Ariftoteli ponendum effe intellecftum incorporeum fèparatum ad immortalem. 23. Effeinbrutis fenftim,memoriam,diièiplinam,discurfum & intelledum vniuerfalis, fednondiuinorum». fku t in homine:qui prasftat eis etiamin omnibus ami bas Acquare. ; 24. De anima humana ièntentìae vanas. 25. De immortalitate ac diuinitate hominis, emsque lum mobono. 26. Preparado ad immortalitatem animi lucidanda. Omnia Entia effe & operari tanquam inftrumenta Pri mas Sapientiae,Summumque bonum effe in ^ternitatem conferuari, omniaque hoc appetere >& fuo coniequi modo. 27. Eximitatione Audoris naturasjcognoicitur ho m o illi conuenire. ** 2 28. Re-

Index Capitum. Cap.2S. RefpondeturPythagoricis,aliisqueopinantibus de anima humana. 29. Reíponfío 6c Epilogusoperationum demonítrantium hominis immorcalitatem ac diuinitarem. so. SenfumeiTe cognitionem veram abditam veladditam memoriam,languidam, discurfum,extraneam5 intelligetiam,remotam50mnesqj communes effe menti humanas acfpiritui,ipfamque hui us eífe formam & im m ortalali. Refpondeturque arguments prascedentibus contra eius immortalitatem. 31. De obliuione 6c deceptione mentis, 6c yitiis 6c yirtutibus,6c Phyíionomia. 32. N um anima mundi exiftat. LIB E R

T E R T JF S :

Ca'p.i. CoeIum,ilellasq3 ignis natura con Rare ac fentire. 2. Coelumjilellasquemotu regulari,irregulariqs àpro pria virtute fenfitiua conieruationis proprise gratia ferri omnes hngulasque. 3. Coelum propria virtute moueri, ftellasque a icipfis intra coelum,ac fortaife Angelicas mentesillisinduas effe ada<5tus,6 cc. 4. De ftellarum feníu,6c Accolis earum, 6c cur celanturà nobis. 5. De fenfu lucis 6c ignis 6c tenebrarum 6c frigoris 6c terras. 6. De ftnfuAeris 6c Ventorum, fenfuifpiritus animalis confimi!! 7. Aerem

Index Capkum. 7» Aerem effe ipiritum com munem , &c dcfcrre feien-

tiam ipirituum animalibus incluforum ab altero in al terimi. 8.

DeProphetia animalium & hominum, &ex diffe rentia,hominis diuinitatem agno ci. 9. Aerem affici rebus praffentibus futurisqueatqjno— bis communicare. 10. De fagacicateMelancholicorum purorum & im - ■ purorum 5& de daem onoplexia,confenfu aeris nobiscum. 11. Prophetiam naturalem in fpiriiu fupernaturalem in mente fieri, òe perperam ab Arinotele òc Galeno confundi, &c de Sy billis & Py thoniifis. 12. Ornnes aquas,liquoresque ièntire,&de Sympa— thia & Antipathia ipforum. i3» Defènfulapidum&metallorum, &deamicitia&: ; odio. 14. De plantarum fènfu,iympathia,6 cantipathia mu t u a ^ alias adres. Appendix de remora detinente nauim. Ü BER

Q VA% TVS, QVT EST De. Adagia.

Cap. 1.. De Magia in communi,eiusqj diuifione. 2. A d Magiara coeieftem requiri amicitiamDei &fidem , & quom odo, & qualem, & in quibus,vnde miraculafiantfupra naturane 3. Miracula.faóta absque Dei amicitia , non vere effe ** 3 mira--

Index Capitum. miracula,fed naturala Magiæ opera, aut Diaboli, autailutiæ imperitos ludificahtis. 4. Miraculacirculatorum ludos eiTeaftutia confi<5toS multaque fapientiam continere, & discrimen in ter vera,apparentiaqj miracula. f. De Magia Diaboli filendum effe, & emulam effe diuinæ,&naturas viribus occultisinniti. . 6. Scientias,artesq5omnesnaturalimagiæ ièruire,ied quasdammagïs. 7. De naturalibus afFedtibus, quos mouet Magus, vt perii ciat opus fuum. 8. Magia naturalis ad prolatandam & breuiandam Vitamin vmueriaii. 9. in Cadaueribus fienfum reperiri,&deputredine. 10. Jnrebus diu confumptis remanere (enfimi antecedentem & recentermexperimenta mirifica ad Mag'iam. 11. N on m odo remanere ienfum ablente aut condum i o fèndente, vndedeciditur: Sed edam multiplican & alia in fie connettere : comprobatur in moriü Appulæ araneæ,&canisrabidi, apenturqj mirabilis quædam latens . Magia¿nutli huc vsqj nota. 12. Jn lege lepræ Moy fien docere fènium affectumque communicari & multiplican in res diilimilimas & di santes, confenfumque comprobare. 13. Vniuerfales Cánones ad inueniendum introdu(ftionem &immutationem afiedtuum.

14. Cánones,quibus ammalia,plantæ&mineralia ad ìKiagicum vfumapplicantur. 15. Ex

IndexCapituM. ij. Ex oculís manare vim immutatiuam, Sepercon-s fènfum a&iuam. 16. Mirificas apparentias arte fieri* vtente natura in vi* * fione. Appendix de Lamiis. 17. Sonos qua motus & qua figna vim magicam mi rificara eertamquecontinere. 18. Verba vim in abfientes res habere 5fed fæpe dæmpnes doloíeinteruenire, 19. MagiaadGenerationem. 20. NeceíTariam Mago Optimo Aítrologiam eífeDó$de eius virtute,veritate & vfu. . EpilogusdeSeníuvniuerfí. F

i •*v .'o.À'.,/.-

V-,'

DE S E N S V R E R V M L I B E R

PRIMVS.

C apvt

Q u icq u id efl in effettibm ejfe & in caufis : ideoque Elementa ac mundum fenttre.

N s nullum aliis dare poftè, quod ipfum in ie non habet, alibi à nobis demonftratum !eft,ac fapientes fere omnes fatentur : experi^ entia quoque nosdocet fatis. Nunquamenim lucem vidimus gignere tenebras, nec calorem frigus,necfpinam lenire, nec graue leuare. Nec colligunt de tribulis ficus,ait Meflias. idemquein omni bus patetPoteft quidem moles, quaecalida eft, fieri frigi da, fed non frigus a calore produci , nec calor in frigus conuerti. Calor quoque frigida interentia obfeifus roboratur & crefcit: at non frigus quidem eicaliditatem addit,fedipiepcrfeaugetur, cum natura fili diffufiuus ac multiplicatiuus fits quod rebus noncontingit fterilibus perle. C um vero ammalia ( ex omnium Teftimonio) fen fum habeant 5ienfus autem ex nihilonon oritur : necci' A fari o

2 D e S ens v R ertm fario adfirmandum eft,Elementa, ipforum Caufas,fentire, & quidem omnia. N am quod vni ex Elementis ineft, conuenire omnibus, demonftrabimus. Sentit ergo coelum òc terra & mundus , animaiiaque inter ipfum m anent, frcuti vermes intra yencrem corporis human«, qui hominis intelleéhim& voluntatem & fenfum non percipiunt, quoniam ipforum feniui non proportion jaantur, Q, a

p ¥ t ■I I

Argumenta nulla contra primam fropofitioH. nemmiUtare.,■ ■■ --%s

A T inqiiiunt:SoJnoneftammaf nequcpianta :geixv rat tarnen animalia,pJantafqueJtem tenuis eft , mo^ bilis,& candidus5niiiilominus.mdiirat,&denfat lutum, & nigros reddit jEthiopes fub T ropicis ,vbi immoratur diutius, Jgnis quoque torret : frigida Öaiixxalefacit ma. num & pinguefacicf òlum , calidum nitrum refrigerai potionesj tim or non frigid usfrigefack hominem: Viuus dat mortem alteriyiuo.Multaqueiimiliadiflimilesproducuntefteótus. O m inique res fit,ex eo quod ipfa:non eft. Ergo ex non ièntientibus rebus,res ieiifmuceonrr poifunt. Reipondeo : Q ualunque fìuntintra C oelum & Terranii, quicquidhabent, accipere his àduobus Elementis. Itaque animal non eft folded terreeportio,in quam agen do iol ipiricum produxicintra crafliaemcum liquore: ex qua

ÂŤ â&#x20AC;˘ L I BH K T, 3 quaexhalafdnon valensipiritus, mo 1cm organizauit, ac comftium aptam vitae emnxit,vt infer ius dicemus.lgitur plantade animal habent ipiritum, calorem, moturn, 6c tenuitatem a foie; 6c materiam a terra, arte folarisienfus concinn^tam: Attamen nihil habent-quod non fit in cauftsjieet non co'dcm medo>quo in caufiseft. Hie autem modus varius naicitur ex miftura ae eaftigatione contranorumaetiones aduerias edentibusquibus Deus Benedidfcus donauit agentes caufas, vt mftriimenta effent ad imprimendum in materia varies Ideas primae m odos: quo in cundtis reb.eius Bonitas elucefcat Quod forte folnonintelligit,neque tellus.Sed illefolem ignemque facerecupit:hase veto terram. Itaquedebjlitantuc, acres produeunt proindemiftas,formatas primae Ideas figuris,cuius organa funt primaque iigilla. Atienfus non videtur efte modus quidam Exiftentiae, velliti funt alias figuras,ied res eifentialis, vifque a&iua, vt mox palam Set. ldcirco folem fentire necefle eft 6c terram. Similiter fol noninduratlutumproducendo durkiem ac iiceitatem, led detegendo duritiem terrenam, quae immifta fub aquas mollkielatebat. Ex terra enim dura^c molliexaqua componiturlutum. Ignis veroagenspriusconuertitin fumum,ac coelum aquam fibi fimiliorem, minuftp fiws aitioni reiiftentem: Tellusmitem remanetcum fua palam fadta ficcitate:quam tamen vehemens ignis liquefacere poteft,& in fumum vertere, vt in fornacibus cornperimus & in falis 6c metallorum fodinis. Solemcalidum eife,alibi contra Ariitoftendimus :id-

A 2

4 6 e Si n sv R e r v m cöque producere ignem conformerò,&(vt aiunt)vniuòcum igni communi. Vbi autem minus vigens eft,langui de tantum calefacere. Eadem rationedum partem tenue mobilem ad ie tollit,remanet immobilis, quae illius motum particibabat. Ita&nigrefacit non producendo nigredinem, ied mamfeftando nigredinem materialem, q u x fub candore tenuium calidarum partium latebat. Si hanc chartam albam comburas, cernes flammam albam exhalare, q u x tenuior eft chartae pars, m ateriam ve ro craftam nigram remanere. At iì inipfam magis agat ignis,efficit vitrum,iìq$ amplius,aerem tenuem, albumquej tametiì materiam omnem inertem effe, ideoque nigram in Phyficis oftenderimus,nigredine quidem in erti & n o n attiua,qualistribuendavideturfrigori. Atex his argumentisinnoteicit, neque inluto nequein carbo ne effe aliquid,quod non fi t aut in iole, aut in terra aut in materia. Praeterea infpicienda eft Polis attio iam fatta» q u x iempereft tenuitas,&candor, quando tarnen perfe tta eibmultse enim nubes adhuc nigrent 5non autem fa, cienda,quaeremanetpriuata re fatta. Atin rebus fimilarib. licet pauciftimae reperiantur huiuicemodi, eius attio eft perpetuo tenuitas,motus & candor. Nix autem non calefacit m anum , fcdipfècalornatiuushominis, fenticns ab inimico frigore iuum deftrui hoipitium, colligitur,crefcit,accurritque in manum ad expuliìonem illius. Pinguefacit nix,quia calorem habet natiuum,blandum, tali aptum effettui : Frigus vero illius eft extraneum,non effondale. Nunquam enim tantum frigus,quod ingrediatur

L i b e r I.

diatur &conftituat naturae opera, videripoteft, cum fol longeterram viribus exuperet. Nitrum vero refrigerai, cjuod vini frigus extrinfecum,aduerfo illius motu,acque inimico odore turbatum, concentratur,& crefcit. A t fi diu agi taretur, vtfolet,frigus deftrueretur, & vinum caiefceret. Timor eft fuga ipfa fpiritus vitalis calidi ad par tes interiores, ne ab inimica re l^datur: 1deoque partes ex teriores remanent minus calidas,& quafi frígidas, praeièrtim aere frigido, vel minus calido fubeunte: ac tremunt, quianon tantumhabent ipiri turn, qui poftit earum fil iti nere pondus. Eft quidern accidentali^ non eifentialis a<5tio,qua viuus occtdendo dat mortem Jn arte vero non requiritur fimilitudo naturalis inter efifecftum caufàmque ficuthacfcripturafit à m e, qui fimi hom o, & non icriptura: attamen habeo in mente fcripturas fimilitudinemfideoquehuic chartaeipfam do. Nec inftrumento fed agenti principali fimilis eft eftecftus. Itaque hascdo¿Irina meas menti fimilis e ft, charaéterum vero lineamenta calamo & atramente) in colore, gracilitate,<3 t obtuiitate: Horumenim inftrumenta funt principaliores cauf^ quamegomon autem configurationis. !gitur cum quis occidit alterum ;.mors eft fimilis mentali cogitatili occiforis,& non naturati vulnus autem latum eft obl©ngumquefimile gladio. Quando autemcafuoccidit, fimilis eft cogitatui primi motoris,cui nihil eft à cafuj vt patetexMetaph. C asterum cum caloroccidit frigus ex peliendo à ligno vel penitus interimendo,quod euenit,fi quis iaciat niuisglobulum intra magnani fornaccm acA $ cenfam, ,

€ D e S en s v R e r v m ceniam,aftirmareoportet,mortem non acalorcoririded anon efte frigoris. Calorenim vtfrigusoccidat, aliud ni hil.-facie, niiicalefacere. Ergo per fe dat ligno calorem, id videlicet quod eft ipfe& habet. A t per accidensfit, vt pereat fngus, quod cum calore iimul viuere non poteft. Pofte autem penre»quod potius impotentiaeftsvMn Metaph.dixi,aduenit frigori, quoniarq ipie non eft calor, ideoqueiecum manerenequit. Ergo hoependet ab aliqua non en titate6c ergo aeommuni nihilo, vnde res originemducuntvirtuteprimientis. Hie autem argutiashas 0 ui non eftlocus,alibi difeuftas valde: Sedhoc mo:rrej Ens nullum dare,quod non habet, C

a p

III

!Perperam a LucreUo fenjum rebm auferrt;^

C ja lem :]& quid haederefiiptenttores

( I ^ G n t e n d -it Lucretius Epicureus cum iuo Demo1 -cntoyexrebus non ientientibus ienfum oriri. N am cx non-ridentibus (inquit) elementis, neque plangentibus naicuntur homines ridentes3ac plangentes3&: ex non figuratis, figurata: multaqueadducitexemplaconiimiIia contra Anaxag, Ego autem in eifdemperfifto reiponiionibus, videli cet rifum acplan&um prseeftc in Elementis, dcJrguras, fed non eo modo rquo in homine. Riius enim dilatatio eft Epintuum exultantium >dilatatio autenveft in rebus raris.

L I B I

i. :

fans, ignis nadtus oecafionem icmagis conftfuandi,dilatatur & lsetatur modo fuo, contrahitur autem & frifta* tur ab inimico potendo«. Pio’ratus autem eft ipintutim in cdlas colledtio exapprehenfc malorquiproinde membranam premi* cerebri, cogitque aquarn. inter illam ac oaluariam in ocifiosefferri; ficuti eum teilus vda premitur,humoremque emitrit. Figure quoque termini funi i^uaixtimtis 'sF lementaatitem terminata' & quanta f o n t ; at non eodemmodo', vt pateat omnia repenri inrcaufis, fed modo vario.Hic anirmdutrtere fleet quod Lucretius cum Epicuro & Democrito non modo iènfus principiis negantjfed amnia fieri ex eoncurfu atomorum, quos in foils lucecontuemur, &iuxta configurati onesvarias in firn & ordine, quos iortiuntur cafu, dum in vacuoagitantur & copulantu r, varias oftentare formas,apparentiafque: Itaqueiimufmodicorpufcula remm femma,ne~ qriecalida effe,nequefrigtda3neque alba,neque nigra, nequeiènrientiarièd eiuimodi eoncurfu oriricalofem, hoc eft,exacutioribus,frigusex obtufionbus 5ex rotundis animam,exiiiis veto ac vacuo multo intercepto aerem5ex multa ìpfarum condeniàtione cum: modico vacuo àquam:ex plurima vero terram. Hanc opinionem a nobis inFhyf&Metaph.reprobatam,hicnon eft examinandr locus.Hoctantum aflero homines vigere fa t to n e c o n fido 5inarboribus quoque fapien ria:vi folia, flores deipina^ficri icompertum diè, òc lapiditi# adfcus in apibusi fJrmieis , aliiique brutis adparere. Ergo.neceflàrio repeririprimamfapi^ntiam?qimmiftaenuaparticiparunt,vt

, ,

s n s v

h v m

& mundi & iftorum fabrica docct. Cafoni vero non poffe,quamuisinfinitisvicibus literas buiusiìbri iaceres Cvt in Lucretii exemplo perfiftam ) ita eas copulare, vt hunclib.componant. Ars vero ièmelipfom componit. Ita non eflè tribuendam mundi fabricam ordinatiifim am , nifi arti primae, quae Deus eft. Stultum eft autem putare gladium & Iibrum ab arte propter finem fieri5 mundum vero & oculum, & cor, & piantanti iapientius conftrudtas, à cafo. Vnde enim nos Ìapientiam habenius?nonànihilo. Ergo praeeftvniuerfitatirerum. Inde allumo scalorem & frigus cum fin t a&iuac res,ex pafiiuis atomis abfique agente vi non nafei Infinito/que aculeos, ac ipinas nmil calefacere vnquams nec obtuias farmas frigefacere. Nec tantam lucem fobito volatilem corpuicula eifè pofiè, quibus peruium fìt cryftallum bene crafium,non autemgracilis chartaJtem quomodonon deftruitur ibi, fi fu ti tantiacorporis eiusita fpargitur, & non eftvisabtiuafoi multiplicatiua,nonimminuibiIis, incorporea? Ac concedit Lucretius folem mane nafei, & cafo circumferri , & in occidente estingui : ac quotidie nouum folem generari ex atomis. At inquam,cur veiperi tota die immmutus , non minor adparet quam mane? Et vnde tanta temporumdiilinólio, & ordo annuus, & menilruus,&diurnus,&repetitio eorum mirifice ordi nata ? Experientia quoque nautarum circumdantium terra orbem poli; nauigationem columbi iam detegit hacftultifiìmamimpietatem. Dehincincuiàre licetGalenum, aliofqj Peripateticos, quiconcedentes qualitates aóiiuas

I s1 L

i b e r

acftiuas Element is contra Democritum ,negant tamen feniiim, Aiuntqueefte tcmpcramentum ipiarum qualitatum. Profedto Temperamentum eft quaedam relatio reram temperatarum,quae efte non poteftvirtus vitalis ac ieniitsua,niii Tennant resipiae in ta!i tcmperamento vitae:Etquamuis cy tharae fides materia aridae temperatae muficamfaciant: non tamen ipfamuiica res vnaeft,fed yariae aeris percufliones, avariis actsfidibus Actamdiu exiftitperieueratque, quamdiu puliantur ab habente artem,vel potentiam 5ergo qualitates vnitae nunquam Tentient,nifivirtusTcnticmsinfitiliis,quaeviuiftcet,moueatque: & quoniam a fe moueri concedunt ipTaspraedidti PhiloTophi,a feipiis (entire affirment etiam oportet.Non quidemcumAnax.afteram omnia in omnibus atftu efte, licet cibus diftribuaturincarnem,os, neruum,pilum,iimilibus partiuncuâ&#x20AC;&#x2122;is fimiles petentibus, quod indicare videtur idem in mundo fieri, quoniam ex quolibet per Tucceflionem fit quodlibet 5fed affirmem, ita euenire ex variis diipofitiombus eiuidem materiae: qmbus alia pars apta fit conuerti in carnern, alia in os, alia in aquam, alia infumum. Haeautemdiipofitiones variataeiunt Temper amundiexordioobvar.as adtiones tkvices virtutum agentium.Vndeopinatur Anax. omnia in Ghaos verfari, &exhomiomerianaili,&inhomiomeriam reuerti. Verus eft iermo eius in hoc quod cum res non fiant exeo quod non eft,fiant exeo quodefhat nequaquamafterendumerat,eodem praeefte modo quod fit omne, atquelatere, &deinde patefieri. Sed enim fit ignis ex ligno, qui B non

e ns

ervm

non eil ignis,fed aliud,magis autem ex ligno quam ex Iapide,quoniam illud diipoiitum eil magis a eafore.Diiponienim eil partem habere reifaciendae 5vt in Metaph.declaratumell. At confricatus lapis, fieut & lignum emittit ignem,magis autem filex,quoniam plus ignis abfconditi habet :quod odor fulfurcus&cinis fein tiliarum oilendit.FalliturAriil.ciuodmotusgeneretcalorem:namplures&ftrenuioresplagaeminus ignis educunt ex aliis Japidib9ergopraeeil,& non fit a motu,fed materia in qua fopitus,adiln£tusq5 eil ignis,pereuifa relaxatur,ca!orqj vim femanifeilandi&eflfundendicum particulis accendibilibus nancifeitur.N ullum ergo ens dat,quod non habet: Et quidem creatio eifet non generatio, fi ex non ente iui quid fieret,vt anima humanaq-uisintra corpus & in ma teria. Formcx ergo adtiua: ab adbuis funt caufis feie multiplicantibus,vt ars & natura docet.Q.uamuisS.Auguil. aiferat omnium rerum femina occulta extare ab initio: VndevideturAnax.fauerenihilominus deantiquiilimis diipofitionibus interpretädus eil. Stultitiam lllorum qui ex non corporefaciunt corpus,alibi reprobauimus.Ergo ienfitiuae res cotinuo fa£te,ienfitiuaelementa eile decla rant, omniaq5ex eis producla.Quod & optimus Telefius docet:& Thaies Milefius exemplo magnetisprobauit, &c Hippocr.inPeriarchumcaiori fenium omnemqj co<mitiuam largitur vim. Et S. Clemens Rom.introducit SrmonemPetrumloquentemadSimonemMagum,quod vbieil ordo, & ratio, ibi eftfenfuss & quia omnisplanta, animaUapis & alia3ordine ac ratione conilitüuntur, fenfum

L i b e r I. n fum babeant. Om nes item creaturae cfcätorcm laudant, ciqj obcdiunt,tdl:e,Sap.&Eccl.Dauidauteomnesinuitat adlaudemeius,&:Daniel:quoniam ienfu naturali illum agnoicunt,cum Intimus fitipfis: du eile gaudent, &; non eile oderüt5& vka lajtanturjlsetitia aute teftis eft latiftimi Dei,teftäte Apoftolo. At quo videamus, nü res ä cauia ex terna ad propriasoperationes impellantur, vt forte Anax. putata mente,&Auice.a Colcodea, & Alex.ab lntellectu age nte: Oportet declararequid ieni'us fit, & quomodo omms forma ienfitiua fit.

C a pv

IV.

Senfim ejfeperceptionempaßionü cum difcurßi rei exißentis achi'} & nonpotentUpurx informatwnem; eiufque differentm.

^ydDETVR fenfus pallio eife. Cumenimcaloreaut frigus ientio,calidus,frigidusvefio. N on aute ientiüturyjiifi potentes fint ad mouendum, agendumque. Febricitas ejuidem medicimanus calorcm non ientit, vt ego, quoniä non patitur maior calor a m inori, & qui teq ue calidü tangit,non ientit calorem 5 ergoientimus,quandopatim ur, & pundtionem dum pungim ur,& dulcedinem, dum dul .efcimus,&odorem dum afficit naresj&colore dum diigregatautcongregat vifum :Senius ergo paftio, alteratioque-eft. Sed bifariam: Nam ienfibile aut delee ta t, aut diiplicet, aut non ita validam infert paifionem , qua; dolorifica, aut voluptuofa fit , fed eonfiuetam, illae nos deledant res , qu*e Symmetriam B 2 noftri 1

ensv

ervm

noftri fcniii,$12trJibus organi* talitcr conemnatarn cnoièruant.Idcirco blanduscalor noftro fimilis deledtat; difplicent autem qua: deftruunt,vt ferrum ignitum. Ita & omnia obietta edam fenfuum interiorum, fi vtilia funt confèruadoni,placent, fi noxiadifplicent. Senfus ergo . noneit fola pallioperfectiua, vt Ariftot .putat : fed edam corruptiua. Porro cum quid ientimus, non totani illius vim & formam fufeipimus 5patet cum lapidem vide ro us. Ipfeenim non poteft fepropria ipoliare forma, nec qui fpoliet extatded lux refìlicns eius dnóta facie intrat in oculum,tangitfpiritum,affìcitq5facieIapidis qua &ipià lux eft affetta: Sicqjfpiritus fentitnòquidélapidis infor ni atus,forma, nam lapis fieret.cenfus ìtaq? non fi t per informationem, ficut Ariftoteli videturjfedperimmutationem. Perinformationemenim fierettotalisdeftru¿tioformaepraecedentis,&:introdudtio alterius. T un c ergo ignem & iolem cognoico,quando ab ìllis immutor,ièd non omnino:nam fieret ignis: ièd parum: & exillaparuapaucaqueimmutatione yirtus fentiens menfuratreliquum potenti# ignis, & ex ali is experimenti s in aliis rebus combuftis validilfima fimul effe argumentatur. Senfus igiturnonfolum pallio eli,lèd fit fimul cuna difeurfutamceleri,quodnonpercipitur. Totumenim ignem ex parte caloris,vel lucisperciperelyllogiimuseft. Porro cum videmus,qu# alias vidimus,vel quid per li mile,fubito idem patimur. «Sicutcum feftum celebrati intuemur,alteriusfeftireminifcimur,&pariterl#tamurj &nauemvidentesnaule#,quamnauigado palfi fumus, ÒCVQ-

L iber I. 15 6c vomitus,itaque fimilitervomemus: Et concubitum beftiarum infpicientes,fepeconcubitus cum mulierefua quis reminifcitur,& fernen iaculatur iponte.Senfus ergo eftpaftio. Memoria veroeft ienfus anticipatus 3reminifcentia autem renouatus in iimili. Difcurius vero eft ienÂ fus fimilis in iim ili,& ideoquot generalimilitudinum funt in mundo,aut eifenti#,aut qualitatis, aut quantitatis, aut adtionis, aut pailionis, aut operationis, aut loci, aut temporis,aut ii tus,aut cau Cx, aut iigurae, aut coloris: tot funt etiamdiicurfus&iyllogifmi: Omniarqj animalia habentia ipiritum liberum intra cellas proprias, liabent&memoriam,&diicurfum. Non autem plant#, quia ligatum in angufta crailitie obtufumqj iortitae funt ipiritum. Et quidem animam eife calidum ipiritĂźcorporeum,tenuem,mobilem,aptum pati,ac fentirefubito, iicutaerin 2 .1ib.declarabimus. Ergo non eftpurapotentia,vt materia, iicut Arift, videtur, ied res tenuis,patibilisque ab omni re fibi diilimili, non autem a prorfus iimili, Vnde ipintus ipiritum, 6c aerem minus ientit, non ergo eil pura potentia qmniapercipiens.Atmens,quamDeus hominibus immittit,non modo hoc ienfu,&memoria, 6c difcurfu feniitiuo animali donataeft, ied diuiniori, altiorique vt palam fiet. Igitur ii ienfus eft paftio, omniaqj elementare elementata patiunturjomnia ergo ientiunt, At iaepe patitur hom o, quae non ientit, vt dormiendo mori us pulicum 36c in ira mult#paru# latent paftiones. Ergo ienfus nonpailioibla eft iedperceptio pailionis, &: ludicium de obie&o pailionem inferente. QuaehconB 3 feruatiua

ï4

D e S ì n sv R e r v m feruatiua eft,iucundaque, ample&itur, cupiturquej il dolorifka,deftruâ:iuaque,reipuitur9abiiciturque. C a p VT

E x attionibuspafiionilmfque entium, omniafentire ofienditur,acfinefienfu mundum effe chaos necgenerationem nec corruption nemfieri.

T T a inimicus eft calor frigorfquod alter alterarti ad ne■ ^•Cem infeótatur, qui autcm minus refiftere poteft, fugitî quiautem ab inimico circumdatum iè noícit,concentratur,crefcit, virefqueadfumit, vt calor fub terra in líje me , & in nubibusinclufus : & frigus grandinum &c fub cane, manifeftant, omnes illas edunt aôtiones quas animaliadgnisquoque&tellusperpetuis odi s fe mutuo interimunt. Ergofatedneceiïeeibalterumaterum noiîe, elfe fibi contrarium, ac ilîius necem parare, vi ipfum fèruetur:Vndefuboritur mutua ipforum debilitado & ge nerado m iílorum ,& corruptio eorum,quæ tali in pugna transmutantur. Noneííet ergo in mundo generado & corruptio,nifi effet contrarietas, ficut om ntsPhjfiologi adfirmant. At fi alterum contrarium non fentiret alterum libi effe contrarium, contra ipfum non pugnaret. Sentiunt ergo lìngula. Præterea ignis aliquam terræ portionem fuperans, attenuar & furfum ad fuum coníimile ccelum igneum vadit : Teíluris vero gleba in fublimipofitadeorfum Ímpetu fertur: & veluti fcre fugiunt contra rias,

L I B E R

rias,&: iìmiles petunt,propriasquecafas,&:hominescuni hominibus viuunt,lupi cum lupis, pifces cum pifcibus/ idem experimur in corporibus magnis.Omnia ergo fentiuntralias mundus eiTet chaos. Ignis enim noniurfum tenderet,necaquaeinmare>nec lapides deorfum :fed res omnis vbi primo reperì retur, permanerei, cum non fentiret fui deftruétionem in ter contraria : nec fui conièruationem inter iimilia. Ergo efficax argumentum iènfus eorum dat mundi ordo,rerum produdiio, &controuerila ac pugna iìmiliima pugnae animalium fentientium. Om nino aiTercndum videtur, animalia a corponbus primis habere hanc ientiendi vini, atque ita operandi :Et fluite Auerr.vocitare dementa corpora imperfetta. Has vero mifturas ipfomm debilitatorum & iemiconfumptorum,perfetta. Jmperfettaenim funt cum vires ianguidas habeant,&nonfummas,quales infunt elementis. Magis autem il rnifta funt ex contrariis rebus,mutuoque fé oppugnai! tibus, vt patetrvnde internam quo que infdicitatem iuflinent,quam Elementafuftinent tantummodo externani.

C a-

D e Se C

s V R e rv m

A PV T

V Í.

Rerum operationesdn quibus ipfarum mamfeftatur fenfins non a Deo : nec ab Angeli* 3nec ab A nim a m undt, nec ab i?iteUe¿tuageníe,rvt ahi opm anturfid ab ipfisfo r mi* naturahbnsat :nonfine Deofieri.

T plurimi Deo tribuunt huiusm odia&us,quiintrinfecc in rebus operatili ,& Anax.videtur opinionis author 5duna chaos àmente feparata diftingui ftatuit .Idcirco ab eadem forte diceret mente ignem furfum ferri, resquealiasdeorfum: quoniam ìpia diftinguit ordinatqueiltaqueeadem mens prima,copulando,&feparando generationes&corruptiones operetur.-quodStoìcorum ipiritui adicribit Alex. Arabes,Theologi,& Galenus idem opinantur,dum aiunt 5non lucere foiem, fed Deum in fole:Kecloqui hominem,fed Deum in homine:necmoueri ignem,fed Deum in igne. Alii vero has operationes Angelis tribuunt, & Diuus Auguftin. in lib.de cognit. verie vitac, videtur idem lenti re, duna procellas, ventosque non à fe,fed ab Angelis,ac docmonibus naoveri docet : & ins.deTrinit.Themiihus cumPeripateticis quibusdana adintelligentiamnonerrantemconfugiunt.Alex.&Auicen.ad intelle&uni &cholcodeam non longeab Anax. At Galenus lìbr. de formatione foetus, hanc naentem admiratur,eiusque animaliuna formationem committit, ficuti Platonici Animai mundi, &S.Baíilius & S. A uguft. confonant: multi etiana T heologi Prillate fenaper ope ranti

L í b e r

ranti Sapienti#. Ego vero reípondeo, pr#di¿tas opinio nes omnes autperperam declaran, aut errorem contine re. Si enim omnia opera Dei perfecta funt (vt Moy íes & natura teftantur) fateri oportet,eas rebus vires ab eolargitaseífe,qu#ipíarumconíéruationi fufficiant. Quoniam vero nulla facultas tam neceífaria eft in tanta rerum varietate,quam cognofcendi fimilia,quibus íeruamur, & contraria,quibus deftruimur ; necefteeft hanc fentiendi vini innatam effe rebus cunétis. Expeiimur in nobis fugam mali, & fequelam boni ab illorum perceptione, notitiaque fuboriri. N on enim malum ignotum fuginiusj nec rete non vifum ammalia vitant 5nec pecudes lupum,aut iaculum nonperceptum : Itaóe tellus&ignis nifi íentirent, non fugeren t , nec feófaren tur. Pr#terea omnibus ineft rebus adpetitus,amor, odium, abomina rlo? omnisautem amororitur excognitionereiamat#. Ergo amor naturalis a cognitione naturali. Ignoti nulla cupido,aitPoeta. Igiturcumconcedant ignem adpeterefurfum, concedant oportet illum noiTe,ibieilè fuum conferuatiuum 5in terra vero deftruótiuum. Ergo eft ne gare igni propriam naturam atque formam , cum aiferuntDeum ireiurfum cum igne &lucereinfolc5&quidern patentiftimus error eft , quoniam form# naturales i#peerrant,tribuèreDeo ipiàrum errores. Sequituretiam àonfentirenec intelligere animam Iiumanam, fed Deum in illajipfumque adpetere & operali noftras operat onci & adpetitiones,tam malas quam bonas. Hoc aut \ti anfcendit Calumi impietatem, qui tantummodo C aflerit

i n s v

i r t m

aiTerit Dettiti impellere animam ad malum, non au terre lolum in ea agere malum : & hac opimo ab Alcorano Machometi orca eft, à nobis autem in Metaph. reprobata.Patetquidemquoniam fiiimileper formarne eft ft mill fimikrper form am quoque fentiat iuunafimile, adpetatque. Quorum autemadpetere eft,eft & node: neqj eninx aliares cognofcitobiecftum, alia vero appetir, fèdeadem. Profecto Anaxièparata menti tribuens opera Naturae omnia,neceifehabet, aut violenter ad fuum qucmque or.dinern res trahere,&:naturamtollere:aut affamare,quod ipfae iponteimperium mentis fequantur. Ergo fenfunx quo obediant, habent. Hoc enim obedire,cft operari fecundum naturarti, quam Deus Enti ita operanti dedita Aut fateti oportetyDeum fieri formam rerumeum ipie formarumloco operetur. Hoc autem perneifus efterror* &Anax. pernouit: idcirco mentem ponit abftraélam. Deusquidem omnib 9in rebus opera tur, ficut caufa pri ma,dans effe òc virtutem effendi,& operad i,& cooperan di aótibus iilarum,quatenusadEntitatem vadunt,noix quatenus ad noneife.quod rebus naturalibus eft deficerey nobis vero peccare dicuti m Metaph offendi, peccatunx non habere cauiàm effieientem,(èd deficiente : Attamen cum ifto verum eft,formas ipias operari & ignem calefacere & terram frigefaeere,ac grauare,& mutuo iè demen ta oppugnare:&non Deum in igne oppugnareDeumiu terra : Hae aliaeque alibi poiitarationes oftendunt, res àie agere. Animam vero mundi, aut naturam communenx rebus confulere, difeendo à Deodèdad particulars aótus parti-

I l i EH I. 19 particulares caufas agentes requiri 5 vt calor vere calcfaciat, & non Deus m ilio ,-ièd cum ilio. Ad quid enini caloiem dedit igni Deus ?fruArane? Sienim ipfe calefacit in igne,calor vanus eftj&calefaciet edam in terra & frigore, quoniam non minus hoc quam illa fèruit Deo. Conilruxit lane Deus orberai,&: creauit res,viresq ue fc confèr* uandi,ac mutaradi fc mutuo per tempora dedit, illse autem vires perièuerant tanquam Natura, dentice tota rerum machina ad fuum magnummuteturfinem. Natu ra autem participatio eft legis seternse, ficut lux in aula participatio eft folaris lucis, tefte D. Auguft. eftque fimul poteftas, & fapientia & amor rebus inditus natura ipfa. Abique enim prima aut fapientia aut amore, eft viuitque mìni, nihilque operami. Quapropter adì cri bere Angelis operationes rerum naturale® errore non vacat, ideoque credo S. Auguftin.operationes tantum fupernaturales & extraordinariasintelligere. At ritti ordinario Mare à Sole &Lunaintumefcit,agitaturque,ventiquemouentur,vt locumipatiofumiax vitaéàptumfnanciicantur,quibus angu ftiamors eft. Aquasnonabsque ienfu fieri libri ièquentes indicabunt. Ammalia vero a natura formari necefle eft, rernque omnem àiua forma aótiua, iuxtaprsecepturn Dei. Ìgitur dicere lapides deorfum ferri ab An gelo , & non a ieiofìs, ignemque fugere terram inimi» quoniam ab Angelo trahitur ad fugam, fiétitia aftertio eft , indignaque D e o , tanquam non largitus fuent omnem neceiianum yigorem aótibus cun^tis.Eft quoque Angelos vilifacere, dum deputantur ad C 2 facien-

D e

S e n s v R ervm

faciendos naturales a&us omnium rerum viliifimarum, quibuslocoformas deferuiunt. Homines quoque abiicere,& ammalia, quibus formas viliores adeifent,quam luto, & paleas, quibus forma eft Angelus. Item Angelus noneftficut Deus rebus intrinfecus, qui abfque violentia omnem mouet naturam,cum ab eo,in eo,& per eum iìntjfedextriiècuseiljergo fenfus omnis eifet violentus. At fi refpondeas,ignem & tellurem obedire Angelis,opus eft quoque aiferas, quod eorum prasceptum fentiant» cumnontrahant Angeli manibus,&inftrumentis corporeis,necresvirtutem obedientialem habeantjnifi ad Deum ,qui edam folus miracula in eis facit,quoniam folus ipfas creauit: Si autem fentiunt, ergo non indi gent Angelisvt moueantur ad operationes naturales. At modo Angeli erunt cuftodesfingularum fpecierum, & noftrorum indiuiduorum,ficut iJiuus Hieronymus docet,acego expertus funi, quod nunquamintellexeram. Concludamus ergo cuilibet inefie rei tantum fenfum,, quantus fìnguTarum conferuationi eft opus : Itaque aliis p!us,aliis minus,nifi pofteriores opinantes nos fuperent. A A*

L i b e r

VII.

TnJHnBum ejfe ìmpuljum [èntientis natura injìinóiu. res agiponunt,(enfuponant oportere.,

qui

D O cTioREs aliiintroipicientes huiusmodiabfurditatesdixerunt, adfuas operationes res naturalesagi inftincftu quodamiecreto Dei, fuis indito formis, & velini noscalcaribus & freno agitamus quolibetequos:HominesveropracceptiSjVerbisque: ItaDeumres omnesregereimpuliibus naturalibus, indigsque propenfionibus, homines vero liberiate intellecSuiinclita. D.Thom.videturitafentire. Etabsque fenfures ad fuos conducunt fi nes. Athiindifficultates confimiles offendunt. Inftin¿ftus enimnaturalis eft impulfusrnaturae, nifi aDeoexterius inferant, vt reprobata paulo ante opinio. Atiuxta dogmata eorum natura nihil eft, nifi forma,aut materia, . 6cquia formis adfcribunt operationes declinando aliorum errorem, ncceife habent adfirmare formas omnes fentientes efle.. Nam concedimt cum Ariftot. naturalia omnia agere propter finem ,& contrai mpedoclem oftenduntplantas fructus ferre, vt aeternentur ,fpinas vt defendantur, foliavttegantur, multaqjdodteaffirmant hacinre : Ergo naturacognouit finem:nonenim ageret propter illum.nec ad ilium operaiiia dirigerei, nifi illuni cognofceret Ergo inftmótus eft impulfus cognofcentis naturaej& cum opera Dei perfeda fint omnia,omnisque C 3 natura»,

D e S

e n

Rerv

natura,vt perfette operetur, indigeat finis cognitione,oninemnaturam fentire affirmandumcft, ac ignemfurfum tendere, a propria impulfum forma fentiente, bonum fuum effe in periphena, malumque in imo. Itaque calor 5c frigus omnisque res fenfu operabitur. Quia Ariftot.ipforum preceptor in 2.Phyfìc.docetp!antas,omnequeEns propter finem operari, nec indigere difcurfu nouo ad eius notitiam 5Sed veluti peritus Cytharaedus abs que confilio quamcunque opus eft harmonise, fcit fta niti, nil cogitando cliordampulfare, ita rem naturalem omnem proprios perite edere acStus 5quoniam ve 5c S. Thom .addit, natura eft ars intrinfeca rebus, ars vero na tura eft extrinieca 5Et in nbro de infomn. dixit Ariftotel. Deum non immittere fom nia, fed naturam,quoniam dxmonia eft, hoc eft,fapiens, multa in fomnis nos docere» Et in libro de part. Anim. dat calori iènfum, vt quodammodoomniaanima fintplena. Quare obftupefco quomodo in libro de An.poftmodum plantis negat fenfum,non modo dementis, vt magno contradicendi Pythagorsepruritugeftiens. Si vero prsefatae Auètores fententiae velint huiusmodi inftinélum à Deo oriri imme diate, ac minime in forma naturali effe impreifum , omnia argumenta natura 5c Diuus Thom, contra Arabes, & Anax.funt contra eos,fi autem in formaimpreifum effe dicant, cuna D.Tliom. cum haec impreftìo lit facultas operandi innata 5c non violenta, opus eft adfirmare, ipfam effe iènfum ac cognitionem. Sed refpondent fagittam à fagittario dircctam ad feopum rei, nil ipfum linei-

L i b e r I. zi ìntelligenda Ego vero inquarti eos, hoc exemplo vaL dedecipi. Deus enim eft intrinfecus rebus multo magis, quam proprie ipfarum formas ( ait S. Auguftinus) •nee duck ad finem nifi per ipfarummetnaturas, im primendo v im , non modo tendendi ad finem , fed & iciendi tendere in finem , ficuti ars in Cytharaedo eft pulfandi, & in pianta florendi,& frutificandi, vtipfe Ariftoteles monet: alioquin Deus aequalis eifet nobis , qiu non potentes dare virtutem fagittae, damus violentiam , quae parum perièuerat, ipfamquefagittam deftruit: vnde impedita non amplius ad icopum tenditr N a tura vero femper contendit ad eundem finem , nifi penitus deftruatur. At quoniam , tefte Salomone , ia' piemia Dei attingit à fine vfque ad finem fortiter, Sc diiponit omnia fuauiter, putandum eft,omnes illi naturas obedire eundo ad fuos fines, ea aétas virtutc, quam ad obediendum habent. Quapropter veluti abfurdum eft afferere, quod ignis calor non calefaciat, nec terra proprio frigefaciat frigore »fed alieno ignoto impulfu 5ita abfurdum eft adierere, quod natura ièntiat finem, & operetur gratia illius abfque feniu, quem ipia habet, aut quod non habeatj òc vere iènfus omnis eft participatio primae fapientiae, vt Salomon teftatur; ac Diuus fhom .om nem formam participationem diuinam eife d o cet, Sc quoniam Deus potens eft Sc fapiens, &amans optimus,egooftendiin Metaph.omnia Entia, Potentia, Sapientia Sc Amore conftitui, Sc vnum-

D e S ensv R ervm

quodque eile, quoniam poteft effe, fcit effe, &am at effe. Itaquepraeliatur contra non effe, & quando illi defecerit poiTe, aut feire, aut velie effe 5perire, aut trans murari in Ensplusillarumhabens,concedunt quidam hiPhilofophi omnibus ineife rebus potentiam adpetitumque vitae & eife,at negant fenfum longc magis concedendum. Nonenim poteft eifeid,quod ignorai res fi bivtiles & noxias,nec quod fìbivtileeft amare poteft, nifi fciatillud vtile effe fibi,nec odiifie quod nocet,ncc fugere,nifi fieab eo deilrui fentiat: quod cum omnes res faciant, non modo quando (e definii fentiunt,fedetiam cum addeftruétionem fie difiponi praefentifeunt * Hic cogimur creatorem fufpicere,ac celebrare qui fiuam imaginem aut vefiigium cundtis impreflit rebus nec facultatem necefiariam aut vtilem praetermifit,quam nonlargiretur eis. Vnde clamai mProphetis:Quidvltradebuifacere&nò feci ?Seipfium laudat quidam (Sotus in pr. de luftit. & lur.) exhac fchola,quod ipfiehocarcanum intellexerit,nullum fcilicet animai àproprio fine aberrare, nullumque aliud Ens, nifi hominem 5quoniam compofitus eft exiènfu&rationefiecummutuo pugnantibus,pofitusque eft in fila liberiate. Caetera vero à Deo regi, ideoque non errare. Grandem profeéto ftultitiam :cum faepiifime errare videantur,& quid ipfie vidi afinum ,aliumafinum fubagitantem contra naturam in ano, & feiern proprios comedere natos 5& ceruum fubagitare praepofiera Venere afiellum.Omitto quod piantai iuis fruftrantur floribus,aIios~ queadtus mille contra naturam reperi in brutis 5licet illis culpa

L iber Î. 25 culpa nulla fit,ièd pœna tantum icmen perdendi, homini autem ad culpam imputatur grauem coram Deo, qui docuitillum fuper iumenta terræ,vt ait Iob, Ergo non eft aiferendum beftias diuino tantum inftinótu duci, ied proprio iènfu, & eo peruenerunt præfati iapientes, quod videntur tollere icnium non modo rebus cunótis,(ed & ipfis beftiis. Quoniam riment,ne fi concédant illis iènfitiuum difcurfum, mentem quoque arbitrio liberam tribuant,qualisefthumana: N ecvident,quantadifferentiaeft inter humanam mentem,òc hunc (enfimi communem. Dequibus inMetaph.&inièquent.libr.Arift. quoque prudentiam dat habentibus memoriam. Hæc autem ineft vt ex præteritis (yllogizêt futura. S. Ifiodorus fiascun&ascognitioneslargitur beftiis,&diicurfiim,& voluntatem,nedum adpetitum,nec tamen errat, quoniam animali modo 6c non fiumano intendit, &cfapientiam vnam eiTe diuinam: De qua omnia Ernia participant, ideoque fimileshabentaóhis.Sedde hispoftcrius. C

p v

V ili.

Qmcunque accidentm ab injiìnttufiunt¡effettui ef fefinfusÿartium, totmfque mundi. aliioftendereinftin&um extare innam o r a abfqueratione ôcfenfu. Nam magnes trahit ftupidum,infenfatumqueferïum,Ôc ipfead polum mirabili D ìnftinC

° \

antvr

ensv

e r v m

inftinétù perpetuo dirigimi: Et muftela inftinclu impul ía nolens ori bufonis iliabitur, d.cuoraturque 5 & taurus fugax, fi ficulnea inuenerit, fub eainitin&u naturæ quiefcit,depofitaira:Delphini amantpueros5Ammalia mul ta pluuiaSfcVentofque pradicunt,nec tarnen funt prophè te. Et Gallus gallmaeeus, paruum animai, Leonem feroofim ium tenet, aliaque huiufmodi addunt excmpla. Quibus refpondeo : Hæc exempla declarare ommaiènfum .& eonfenfum omnium nat urani m, 1pfum q5in ftinéfcum eiTefentientisnaturçimpulfum.Non quidem m ^ gnes polum prorfus reipeótat ,icd aliquibus a polo gradii bus déclinât verfusinfulam quadam in Septentrione, ex magnetibus totam conftitutam. Iccirco talis eftmagnetisienfus,quod femper fiuam voluitur ad vniuerfitatem, &veluti ignis in cœlumadfpirat, & lapis interram, 6c a^ quæ in Mare : Ita magneseo ipectat, vbieftipfius portio maxima vel vniuerfìtas, & propter eonienfum , quem illa habet infula cum ftellis poíanbus, quibus fubiacet ac foueturomnis magnes eas ad ftellas ipedtare videtur. Itaque fi aliorfum magnetem verras,ipfèextemplo fuam ad pofituram reuertitur: Sicuri homo decidens vultuin terram, fubko engitur ad cœlum, iuxta fui pofituram, & rami arborum Bexi ad proprium fitum reuerruntur. N o n n o u i, quoniam non licet mifero nauigantes in terrogare, num & ad polum ipedtet Antaróticum , fed bene credo, vi tra æquatorem addu¿tum,ad alterumreipicere polum , fub eoque alias magnetis fodinas eife. Quoniam confimiles funt resfere omnes, oppofitis fub

L i b e r ì. 27 paraMis aequidiftantibus vtrinque ab aequatore. At in Auftroioldefcendendomagis, & in Borea afcendcndo, & ìminorando magis, multam adducit varietatem hemifphqrioruffi,quam & ftellarum diuerfitas in multitudine&roboreauget. Naicitur magnesintramarmor & ferrum, qui tamen viuidior eft ; iccirco ferrum non ad ferrum tendit,confimilis perfetti onis,a quo plus virtutis & virium accipere nequit,ièd ad magnetem,tanquam ad Limile perfettiusq; fimul: Et iicuti animal in altumattolli nequit: at ft cibus eft ab alto pendens,colligit vires eieuaturque : ita ferrum colligit vires & fpiritu corpulentiam vincit vt fuperpoiitum ad magnetem eleuetur; vbi patetfenfusillius.Magnes,vtaiunt,aliioillitus non trahit ferrum, quoniamipfius odor ferro iuauis,ab altri odore vittus non poteft ferro communicari. Sed hoc falfum eft feexperientia admonet At ft igni adponas magnetem, viridis flammula educitur, ipfeq; amplius ferrum non trahit,quoniam fpiritu viuido ab igne priuatuseft, at ft manetis liquor eidem fuper iniiciatur, regreditur intro, & einde trahit magnes,quonia crallities humoris occludit poros,perquos tenuitas attrattiua regreifaeft intro. Ego quoque experimento didici, magnetem manducare ac ferri limatura nutriti, tanquamexfuo limili minus per fetto, ita vt homo animalibus veicitur. Porro ft alteraex parte ferrum attrahit, ex altera expellit, vt aiunt : non ta men fic e ft, ièd ferrum magnete perfricatum altera ex parte, illius partis iymbolum im bibit, itaque delatum in alteram partem regreditur ad piiorem, quaprius affettu D 2 erat,

D e S ensv R ervm crai, ficut nos ad taärum partis, quo p!us delegati, aut praeuenti deledtatione fumus. Poteftòc polos habere Se pofiturammundialem,quoniam a Deo, vtmirabiles db uitias fuas declararet,ita fadtus eli. Remoramaiunt te nere nauim, nec poteft alia decauiafieri,quam ilupore fenfustoticommunicato machinae,aptie ab ilìa ,per omnespatiporos,afficique. Itack torpedo pifcatorismanum ftupefacit, graui vapore, ac manus fpiritus per fune delato aggrauante.Sicutdicemus de animalibustraélantes. Muftela calidaeft, Se viuax, Se odor exhalans ex bufonisorefrigidiuiculus eft,craiiìufculusque aptus nutriendoeiuspercalido ipiritui,eidemqueproportionatus: h taquecernensbufonem timet à principio eiconìungi, Se circumcurfitat timendo Se amando: Donec bufo prae¿q cupidus os aperit,ipfaque finit fe voluptate iènfus vin ci 5non tarnen certa mori : ficuti necpapilio lucis amore. Ita crocodilus ibici os aperit,quae cupida vermesdevoraregingiuis illius adhxrentesjibéter accedi t, beneficiumquecommune fit. Acquiefcit fub ficu taurus, quoniam odorilliusitamulcetillum, ficut nos rofarum 5Se veluti peraromatum apothecas tranièuntes,fiilimusgradum ad odorem 5ita bos ad ficulneam, qua Se libentilfime vefeitur. Quid mirum fi leo timet Gallum, cum nos timeamus aipidem Se araneam, beftiolas,nobis magnitu dine Se viribus longe inferiores ? Spiritus multi craifique leoni infunt,à cibis crudiscraifìsque,& calore,quo abundat,mult05 Gallo vero tenuesacutique,itaque fpiritus huius tenues in aerem fparfi, leonis penetrant fpiritus, reddunt28

L i b e r I*

23»

redduntquereuerentes* Idem inter duos homineseuenit vt alter inakeriusaipedtuconcidat animo: Namlumen exalteriusoculisreflexum aflfedhimque viuiditate viuacioris in oculos minus viuacis ingrcdiens lacdit occulto modo,reuerentemque hunc reddit,& magis adpaifionem diipoiìtis vt am antibus vel formidolofis, id contingit magis, iìcut qui naufeam eftpaflus ,confpiciens mare vom it,ex anticipato iènfu. V ox edam puiìlli animalis ter rei, ficut nos fuberisftridor quando inciditur,quoniam acute aerem mouet,qui fpiritum noftrum penetrat,pun gitele & fecat,Acuti pundtus ipfefeétusque eit Et Coita nofter à ftridula canum & puerorum voce terrefìt, magis autem iufpiriis. Qui 6e canem obièruauit ad fònitum campanaeita affedhim vlulare coniiieuiifè. Ammalia patiuntur frigus ac calorem ab aere, quoniam ventri de dita funt,& aliud non cogitant,ficut homo 5ideo ex aeris affedtibus tempeilatempradèntiunt, ftudentq? coniulere tunc ventri,&vociferàtur,decIarantqj nobis,iicuti nos expe<5tantes,bellum,aliuduenoui. Aer n.per porosòc reipirationem communreat cum ipiritu noftro in capite,ipfumqj humed:at,aut attenuai, autcalefacit, aut refrigeratxaut aggrauat, & qui attendunt,perfèntiunt temporu exaeremutadonem. Nam herniaaiiovemorboaffetti, bene auftrum norunt,quo tum eicuntfriguique quo piagai veteres conftupefcunt. Ita luna tumefacit maria, variasquemutatiouesjvariatis iplèndoribus adducit, &c res humidiores eiuimodi affe&um patiuntur magis qua Ecciores. Sol mutatÌQnesmagnas,grandes,&coniuetas D 3 induciti

e n s v

e r v m

inducit,luna vero paruaseiusm odi calore blando tumefaciens,& minus attenuans. Adde&fiderum congreiTus, vàrietatis caufas. Ex eiusmodi fympathia & antipathia in mundo fenfum,confenfumqueelledeclaratur. Iccirco res marina terreftribus funt ilmiles, ita vt pifcis epifcopus,& catena, & lorica, & verpa reperiatur, Hìe autem res periimiles funt caloribus ab aitris demiiiìs, & hoc pa&o res confirmantibus, non ad quantum ìpfae habent,nam isignis magnuseftjfèd ad quodimminutum interram perferturjftellazautem in Deo omniaque EntiaideashabenL

Appenditi. Poftquam librum hunc confcripferamannismultis, peruenitad me per manus Tob. Ad. noftrae Philoiòphiac SymmifbedibeilusG.GilbertideMagneticaPhilofophia, V bi vir mirificus in experientiamultiplici occupatus,co irà prifcos de magnete fcriptores optime disputai 5fuas tamen theiès ad Copernici doétrinam aptat à Timaeo & Philolao noftratibus manantem. Nolui opiniones meas mutare 5nequetextum reficere, ne alienos labores praeripere tanquam meos videar. Gaudeo fanequod & ipfè no ad quafcunq-s fidtiones magnetis motum refert, fèd cau fas inueftigat experiendo, & motum eius ad terram per petuo obferuat & ex neceilitate pofitionisnaturalis fieri ftatuit, quod & nos fcripfèramus 5 Attamen ad polos cceH & ad magneticam Infulam nos fènfum magnetis referebamusjipfe vero ad polos terrae:& perplacet cxperientia

L i b e r I.

fientïa quod magnes in medio terræ-vel marivndiqueà terra diftans re¿ta ad polos reipicit: vbi vero terræpropinquat, vt in littoreBrafilienfi & Ghineæ ad terrain deelinat,vtmanifeftumfiteiuslympathiam cum tellure non cum codo celebran: ñeque perpetuo aliquantisgradibus à polo recedere, vt alii teftabantur. In pluribus autem mihi vír fagax non íatisfacit : Primo quia fenfum &fym pathiam (quænon fendiseli, led affe<Stio exfenfuprodíens: Omnisenimadpetitus proleseft fenfus boni,vtodium íenfus mali, hoc eft >rei deftruentis) quali fpernit. Attamen cum Thalete animatimi magnetem concedit, & plus extra fuum corpus extendi, quam noftram ani mam docce. Hoc autem falfum eIL Quoniam fphæra acftiuitatis anima? noftræ vlque ad coelum,vbi fiderà perueftigat,extenditur,& in terram viquequo vox de impulfus humanus & vifio & auditio protenditur. Mirum, quomodo magnetis anima videtur Gilberto liberior qua huinana:quæetfi non trahit ferrum odore »trahit homi nes & ceruos fono, & falcino affìcit à longe, & voce etia Diabolos & Angelos ad le vocat $adpauca relpexit in hoc. Præterea cum duas terræ dat virtu tes in alia corpora operatiuas, alteram Elettricam, qua per vapores, quali m anus» deorfum omnia corpora trahit ad le , ficuti eleetmm paleas per vapores tenuiores aere : alteram vero magneticam, quia ficut magnes ferrum ad fui pofitionem adaptat, ita tell us magnetem & ferrum: Non enim per vapores fit taîis adiro , fed per figurationis conformanonem. Videtur mihi vir dodtus ex parte

D e Sensv R e r v m

ex parte errare: primo quoniam Eie&rum per vapores no attrahit: Siquidem vapor egrelfus, ad corpus vnde emanat,non reuertitur,ied ¡latini furfum attollitur vicaloris vti nosdicimus,vela graffi oribus corporibus quibus cedit,extrufus vt docent Epicurei, &cum eis C o p e r n ic i De quibus in Metaph, Nifi lite homoputetlucem abeleótro,vd 'afole efiufam,ad eleótrum trahere, vti radius Ìolisadiolem. Sedhaecattraólioin obfcuris sedibus non fieret,nequein no<5te, vbi ele&rum lucernaenon exponitur? fiquidem lux eius de fe,nifi à iole adiuta,non tantum p©teft. Praeterea magnes ipfetrahiteleótricc etiam Gil bertofierrum interpolata tabula edam lapidea. Vaporautem fiepenetrare tatam crafiìtiem & fubito nequit.Quapropter alia cau fa eleótriese attraftionis inuenienda erat: & quam à Lucretio ex parte accepit, reiicienda. Tellus quoque non trahit ad fe nifi fimiliacorpora. Atvidemus deoriiim ad terram ex aere ferri non modo terrena, lèd et iam carbones ignitos & vinum , & piper& omnia calidilfima,quibusquantulavis jnfitcralfities, vtmotus ipfe potius delapfus iit, vti in 2.1ibr.dicemus vel regrefius ad naturam in vere terreis, non autem per vapores attra&io. Quae autem dicit de pofitura magnetica mirabilia funt: fique experientia ipfum non fefellit 5( Nam dicunt naut$ in tropicis lineis magnetem mutare vires & inclinationes ) vtique fatendum eft, ita magnetem ad terram conuerti,vti neliotropium ad iblem, ¿lunaria ad lunam. De quibus in 3. lib. At nonreótevirfagax videturmihitellurem proptereamagneticam lacere, quia magnetem ile ad fui

i b e r

ad fui pofitionem inuitat 5fic enim oporterct folem &lunam herbaceas facere, quoniam herbas ad fui motum conuertunt. Neque propterea quod non alia metalla & corporatellus ad fc inuitat,folummodo magnetica fit tellus. Nam edam Sol omnes producit herbas, non tamen ad fe rapiti fedquasdam, nec propterea de natura illarum, quas rapit, ipieerit,cum etiam aliaecalidiores,fint foli fimiliores 5ficuti neque lux de natura papilionisiièd oportet aliquid effein heiiotropio, quo ad iolem propen der & voluptatem in papilione à luce excitari, & in ma gnete à tellure. Praeterea cuna in noilra Philofophia fta.* tuerimus terram elle natura frigidam ,obfcuram &im mobilem in Tuapuritateiquse autem partes eius in metal la Seplantas & lapides,& in rubras Sealbas, aliisquecolotibnsatìeótas terrellas conuerfse funt, terram non elle ve re, fedEntia fecunda : nequaquam affamare poifumus terram effe magneticam. Magnes enim ex floribus fit, à fole ingenerato liquefacienteque, in terrai vifceribus fattis,ficuti Secreterà metalla. Imponìbile eft autem effedtum Polis effe id, quod maxime terra eft. N eque enim contrariumà contrario fi t. Si autem terra fit incentro calida,vtPythagoriciputant, &quafi animai variis conftans partibus,nec propterea magnetica erit. N on enim homo offeus eft, quia os in compofitione eius quoque reperitur. Prseterealapides, ex quibus monte? maximi conftituuntur,vtAlpes,Apennini,Taurus,Libanus,Caucafus Se alii totam terram cingentes Se incruftantes Se v£ queadima vifeera intrantes,longe plures Se grandiores E telluris

D E

S ENS V R I H M

teliti ltìs portioncs funt, quam magnes, vt potius lapidea», qua m mag neticavideri debeat, neu ti homo potius car neu, squam a rembusreneusdiddebet. Motus ergomagn.emadtellurispoiìtionem,qualisheliotropii & lupini ac 1 folem exiftimandus eft, & ex fympathia nonfolum fïn nilitudinîs naturæ-.ficenim aterra eleéfrice trahereturj f èdpofitionisnaturalisoriri apparec. Ñeque negandum i dladpartes polares cœli polos terræ per poiitionis fympathiam referri: quoniam talem ex origine poli turam accxpit.Qtiod autem ex originehabemusmaturaleeft, vtin. Kpilogiimo-,& in Metaph. docuimus. Hoc autem pulcroe xperimento ipic Giîbertus cofirmat,dum férreos clauos eam pofituram inaqua iuper fubere feruaredocet, quam i òrtiti funt in officina ferraría*, dû àfabro fie pofm cuderentarJvlira res,veri tatisq; plena 5vnde mundicôfenfum in fais partibus intelligas. Quod etiam cadau er Humanic probat,dumaquis;natâs perpetuo incœlum federn ipe¿lantem tenet, & à tali poiitione deturbatum ,ad eandë moxredït^vtpluriesexpertus fum vt in 4-lib.dicemus,oc culto regi fenlu,quibus manifeftusdeeife videtur. Narrar etiam de ferro pofito in templo Mantuæ conuerfo poil, tempora in magnetem,& feruan te pofituram quam diir tenuerat in templo ,v t feiasmagnetem non elfe terram puramjvti neq, ferrum, fed à calore Ens conftitutum 5&: poiitionis vim magnani. NcqjPtolemæum fpernas,vb¿ Ecdipfin in Orientali ángulo fùpcriuuencs & res nouas* in medio coeli fuper Reges & res validas, & altas & virilest In Occidente fuper fenes òcres vetufeas indifationem ha1

L i b e r 1. 3/ Lercsquod cxfjm bolo pafitionis verità temhabet.Si cD. Thom .in opuíc.deFato(fi eiuseft)gemellos ex diuerfo ÍItu cordis in ventre varias fortiri conditiones Philofophatur.Ex his quacunqj ratione fiantetiam Gilbertica>fequitur,fenfum cundtis ineiTe rebus quod in noftro prafènti operefolum contedimus. Qucealiiicriptoresde magne te tradunt, negligenda flint prater illud quod aiunt majnetem fuisfuipenfum polis 2 4 . horarum motum circuaremedere.Qnod Gilbertus fagaxexplorator negat.At fi fieret, non propterea tellus circulo feratur,,cum magne* terxeus non fìt.Sed dehis inMctaphyfi

a p t i

IX.

CunSta E nfia dbborrere vacuum : ergop u tire ^murtuofy gaudere conta&u, mundumt^ «animai epe. '

£s[E m in i non periuafum eíTe debet naturas omnes par ticulares ac còmunemiènfu donatas efle fi ammaduertat fingulas omnesque fìmul ita vacuum interipfas cxhorrefcere quod & contra impetum naturalem partialem ad replendum accurrant,quoipfarum communitas Òereip. integra feruetur : Quoniam in totalitateipiarum ièruantur, & gaudent mutuo contaétu ex vita com muni. Quapropter conipicitur aer in profundum aperti maris & in terra cauernas impetuofe infilire, & contra naturam defcendere ad prohibendum inane, E 2 qiiafi tjfe B

36 Di S insv* R ervm quafi deponens odiumparticulare, quodergaaquam & terram habet, vt communi fuccurrat volitati 5 aqua ve ro per canales exquibus exudtus fit aer fuperne,furfum eleuarijfcepeque fiiftinerefein fublimi,vt in clepiydra,vafe m ulta infernehaben te foramina, fuperne vero modo vnum,quo obturato, ne aer ingrediatur, aqua per inferipra foramina nil defeendit j innumerabiles funtde hac re experiential,exquibus ortaeftars de ipiritalibus. Igitur adfìrmare licet,mundum effe animai,totum ièntiensjomnesque portionéseius communi gaudere vita, & ficut in nobis brachium non vult ab humero diuidi,nechumerusàicapulis,neccaputàcollo,ncccruraàcoxendicibusjfedomnesinuicem ad fe mutuo colliguntur,diuìfionemquevitantjitatotum mundum horrerediuifionem, quae aduenitilii, cum inter corporapartiaiia inane intercidit, & quidem nifi timore aut dolore quopiam aer afficeretur, cum deficit fibi alterius corporis contaétus à vacuo,non tamcelcr fuccurreret toti,alio~ rumque corporum expeteret contaéhim.

i b e r

WtanvacuuMviolentery non natura lit e r à fenfumrerum comprobari contra Ariji. ‘vtrinque. Q P i n a n t v r Peripateticincc naturaliternec violenta? pofTe inane reperiri, quoniam addurla cxempla do* cent, Erniaomne malumfuftinere magisquaminane: Attamen noluntfenfum confenfumque rebus tribuere. IrridentquePIatonem aliosque mundum animal adpellantes, reddentesautemrationem,quarenondatur in lane,dicunr,quod fi dareturgrauis ablurditas eueniret, vi delicet quod fieret motus in inftanti abique tempore,, quoniam fimuL lapis cadens de te<fto in pauimentum cfomus reperireturin fuo fine, quod declarant, quoniam mobile tardius mouetur intra corpus craifum, quam in tra tenue : velocius enim fertur intra aquam, quam intra md,&velocius intra aerem, quam intra aquam 5 ergo fi vacuunTeiret,nulIorefi ftentecorpore medio,ac largiente tempusmotui,mouetur (libito, quod eft’ contra1definitioncm motus., Sed ha’c ratio non eft Philofopho digna cum quia non reipondet adiodium vacui,.& amorem pieni, require ièniurh adparentes ratio a quaeducat , refpondcret, quia ni fi manduearet vperderentur dapes : turn quia fallaciflima eft,vt oftcndit Auenpaces & IXThom* Nonmodo enimdatmotuitempusrefiften£ 3 tia

M D e S ensv Rervm tiamedii., fed Ócíinitudomobilis quod finiticum iitvigoris in tempore proprium edit adum . Similiter &rterminorum incompoiiibilitas: No enim fimul in ted o & in pauimento diftantibus,poteft idem corpus reperiri& addenaturam ípatii,longUati,profundiq> a cuius extre mo ad extremum tranieunti opus eft per medium tranfire,& per medii medium,ergo non fubito, fed velocior cC ietmotus. At quaeabfurditas eft, ii quis motus non aute totius naturae in inftanti fiat? fpfi hoc concedunt illuminationi,fed de hoc inM etapL Reliquu eft ergo , vtfenfus communis prohibeat vacuum. Quapropter poflevioleterdariaflero.-NamexeademClepfydra me! cadit dcoriiim occlufo fuperiori foramine, ex qua non cadit aqua, quoniamillud grauiuseft,necpotefta natura fuftinen,ad a!iud malum minus vitad urns & in iyringe obturato ex tremo foramine fi ftylum attraxeris non venit,ne mtercipiaturinane, atviattradus venit,&poftea fibi relidus, impetuoie regreditur, ergo inane interfugit, quoniam ita regreditur:folles quoqj vndiqjconftipati obturatique pi ce,nequeunt eleuari, nifi magna vi. At relidi impetuofe contrahuntur odio intercept! vacui. Cucurbitula quoqs actrahit carnem, quia vacua eft aeris, ignisqs extindus amifta rarite,ipfam replere nequit. Aliaq; exempla docent res pati vacuum,ficut fciftiirae aeris a pilis Bombardarum & lapidum iadu,quos infedatur fe coniungcdo,&(líbi ca lignorum fciftio: Quoniam veluti corpus noftrum naturaliter diuifionemabhorret, at violenter ipiampatiturjita mundano accidie corpori.

C apvt

i b e r a l

C apvt

XI,

Omnem naturam fentireß <vacuumprohibef contra Peripateticos,

L n Pcripatetici frigidam Ariit rationem cerncntcs adduntnondarivacuum, quoniam a natura prohibetur,nec dicunt a quanatura, fed quidam dicunt ä natura vniueriali .Sed hoc eft petitio principii .Idem enim aut intendunt ä Deo prohiberi au t ab Angelis,aut ab anima mundi, nos vero iam demonftrauimus hofce aftus pendere a formis rerum particularibus, atq; ad naturales aftus formas iufficientes habere vires, Deumquein eis operari non abfq, ipfarurn formis. Quapropterexiftiman' dum eft, omnem formam fentire fibi noxiam eife diuiiionem a toto fuo, omnefqueconatus adhibere,vt concorporetufjii autem natura particularis vacuum abominatur, quadibet natura fenfum habeat oportet, qua patiendo inane ientiat,cum tarn celeres iuntadiuccurrendum. A t magnus lapis non iuccurrit vacuo, ob nimiam corpulentiam, fuccurrunt autem parui. Quoniam clauis vacuaexufto aere,Iabro afiigitur, trahit & pendct» Itaque res tenues,quaeplus moleftiam fentiunt,& celeriores lunt fuccurrunt ilii magis.

C a:

D b Sentsv R ertké C

afvt

XI L

‘Spatio fenfiitn attraflm um ineffe, ac p o titi a rebus amari quam odtohaberi.

*F\ I f f i c i l e quietarti perceptu eft, num ipfum naturale ^ ìpatium horrefeat vacuum fieri', cum creatum fit ad luftinenda corpora 5itaque q uando inane eililla attrahat fibi : Nam & in materia iènfum adpetitumque reperiemus. Ego quidemièntio Ìpatium natum ad locandum trahere ad fé corpora, non quidem inftrumentis, fed adpetitiuo fenfu. Nam «Sedili ineftpotentia,ienius & amor, effendi tale,quale a Deo creatum eft. Ex quo Arabes qui dam putarunt ìpatium effe Deum ipfum, quiaomnes fuftinet res, nullis contrariatur, omnesque recipit benigne, nec vnquam moriuntur illi, & per illud, fed hoc corpus m odo refpeótu illius corporis mortuum eft. Maximum eft non quantitate corpulenta fed incorporea, & infini tum extra mundum omne exiftimatur : Amans, beneficiumque rerum omnium. Equidem ipfius admiror excellentiam,at Deum effe ipfum minime credo. EtinMetaph.hanc reprobaui opinionem. At agnofeo ipfum ef fe bafin omnis effe creati, omniaque precedere effe ialtem origine & natura. Nam fi creatuseftmundus oportet (ait Auerr.) aftèrere,quodprefueritinane,quoniam non intelligit Auerr. vbi Deus effe potuiffet, nec ìpatium itrimateriale ab eo potuiffe creari. Qui autem mundo creationemtribuunt/icutegoexiftimoac credo, paruipendunt

L iber

4a penduntiftiufmodicoieóbaras. Deus enim infinituseft, Óenondimenfionibuspríeditum incorporéis receptaculum appropriatum rebus materialibus fìcuti ipatium: At longepraftantioremmagnitudinem Deus habet,praecedentem has omnes. Ab eoque datum eft vacuo {patio poiTe locare corporale attranere, & effe baièm vniuerfalis Entitatis. Deus non eft in loco,fèd locus in ipfo, &c non ficut locatus in loco, ièd ficut in Tuo principio Iargiente efte, Se conferuationem illius , omniumque Entium. Nec ipatium,cum indigeatrepletione Deus exiftimari poteft,qui nuilius indigens eft: nec repugnar fpatiumfimul cum corporibus creatura efte: nifi apud eos qui de Deo humiliter fentiunt,quomam abietti iunt animo, paruique.lgitur fi ipatium tam diurna creatura eft, corni cele licet, res cum voluptate adipfum traili, vtque occupent fpatium,quod bails entitatis eft,res accurrcre ad implendum,quafi acquirentes libenter nouum regnum exìftentiamque : & non modo fenfu mutui contadtus vniri mundum,fed &: gaudio ex repletione vacui, nec res accurrereadprohibendum vacuum,fed addiíatandum fe in amplionregno in ipfo cum amorem feièamplificandi òc multip icandi & plures viuendi vitas in fpatiofa exiftetia expenmur cunélis ineftè rebus : quse (eie multiplicant, generant eftunduntque in locum inimici, omne aliud expeliendo, (eque folas efte appetendo, ob fecuritatem ie conieruandi,ajternandi,&: Deificandi,fi poftent : Omnes enimimitantur Deum sternum, infinitumqj,&illitanqu am caufx propr-iae perii miles fieri percupiicunt.Itaquc F cum

42 D e S e n s v R e r v il cum voluptate ipatium res attrahere poiTumus alta cogitationefèntire, vtinMetaphyfprobatum eft. Inprima huius libri compolitionelatina,quamBononiae lubripuerunt, ac iimmlibrosalios falli fratrcs,eo$que reficere nunc cogor, quoniam recuperare vnquam nequiuimus,dubitarli,qua ratione res potius ad contrariarum rerum,à quibus deftruuntur, contaótum accurrunt,qua vacuum permittant,6c rune diximagis contrariari inane corporibus quam contraria corpora. Ignis enim cum terra conuenit in eo quodvterqj eft corporeus, & formis donatus adtiuis, vacuum autem neque corpus eft neque forma. Quapropter intra le vacuum fèntientes dolent, quali timentes annihilari,quoniam vacuum quali nihilum eft ad corpora,& hanc rationem aftignauftqua coelum,licer extraipfumforetfpatiumnonexpanditurin eo iGaudet enimcotaófu mutuo partium propriarum ,timetq> nul lità tem,fi foras expandatur. Et Democritum irrili, qui pelle ne euentet, circumdat coclum 5nunc autem illam ièntentiam poftibilem efle arbitrar, attamen perplacet magis aiTcrere,quod mutui contaótus delediatio inter corpora infit * & cum Ipatio fim ul, nec non & timor amplioris exiftentiax Ac video non corpora praebere mundo vnitatem , cum ipfe contrariislìt compactus, led magis ipatium ipfum, quod & inter corpora edam feparata in terpeni tur ,& eolligat mundum vnica coexiftentia balilari. At re&a exiftimatio fuit partes mundi continericoniìm ilitudineficut aquae gutta fuperherbam-

L i b e r I. 43 b a m : cui Salomon comparat mundum coram Deo, eademque ratione collegia eft ftella omnis.

XIIL

M.undum ejfe animalmortale, ^ quidextra ipfum ejfe queat. y V L T Ariftoteles extra mundum non reperiri plenum locum nec vacuum, nectempus, necmotum,fed ni hil: Imo Alexander p’uresqueilliusafteclse contendunt, non pofte Deum extra mundum quippiam producer? primamque fphaeram non efte in lo c o , quoniam non habet quo ambiatur, at Temper in ft circumuolui, öc communis videtur efte fententia, mundum non moueri motu redto: Quamuis Democritus & Epic, infinitos mundos extra noftrum fyftema extarc doceant. Nos autem minime credimus Dei potentiam hoc in paruo globo exhauftam efte, terminatamve, licet Copernico iongemaioris quantitatis, quamcaeteris appareat: Sed foris aliaEntia pofte exiftere, Deumque polfe infinitos, multiformesque create mundos. At num lint, quis fciat,'nifi reuelet,Deus ?Qui intus & foris efte creditur, non iicut in loco led iicut infinitum Ens, principiumq u e, cui omne innititur Ens. Corpus tarnen IESV fatemur efte fuper omnes coelos, vbi Legislators ponunt felicitatem ,& Pythagoras Entia diuina. Argumen tum Stoicorum, quod ft quis abextrema fphaera iaculaF 2 retur

e n s v

ervm

i;eturlanceamforas,conumcitaliquid ibi eiTe& non n il hil.Sienim abiret lancea,(patiti na ibi eft, lin minus, areni.-, tente corpore impediatur,oportet. Nihilum autem non eft ibi,vt aiunt.Tunc emm Sphaeranihili eíTet infinita, & nihil erit circulare, ficutSphaera cui adiacet, Ergo ens eft.. Nec cògitatione aflequi pofTumus eiTenlhilncqsin men te,ñeque extra mcntem,ncq5Ìnin Deo, ñeque extra Dcii. Ens enim fìnitum eiTet,& Deus finitus, cui adeftnon ens. Profedto fi ignis víquequaquc infinitus eifet,non extaret, Tellus eius contraria nec res aliafibi diiiìmilis:Ergo fi De us infinitum Ens eil, non ens non eft, neqjfuit vnquaml Sed Deus ex nihilo dicitur feciife mundum, quoniam ex nulla materia praeexi {lente, nullaque ex forma creauiteu«,, fedexfliieilè foecunditateper fimplicem emanationem ad hoc eile ilium tulit. Qua de re fans, cum in Metaph. luculen ter hancdodlrinaintradlauimus. Du am tarnen impoíribiíercitueírejnumreélomoueatur m otum undus. Nam qui intra nauemfub tedio fèrtur, non percipit tnqtum eius,& in I V.libris, quosdere Agronomica ferir pti contra Arillo t, & Telefi um&Ptolemamm & Copernicum^liligen ter hoc Cortefio difcipulo indicaui/imuL que oftendi,nec polle ex vifu fciri,num {Iellata fphaera in gvrum feratur,an tellus :eadem enim adparentiafit m oto vilu,acvifibilnattamen ex qualitatibusmotumcoclo af firm atu , negaui vero violentum motum Sediuifionem iphaerarum,oilendendo; vnammodo eííej ilellasq j fponte mouen fua,ficut pifees in mari; Abftüli concéntricos excéntricos&epicyclos 5PhyficasdePh£enomenisreddidi cau-

L I BE R

dicauias 5oftendiq 5perpetuo folem deicendete deorium magis, adcremandamtellurem,ideoquenon femper ab acquatole ad Tropicos excurrere,grad. 23.&m.2S. ièmperque obliquitatem defeéturam , quoniam prope terram arcus eftanguftior, nec reuerfurum furfum aliquandcHVtCopernicusientit: Nunquam emm obferuatuni eft ipium accendere, fed deicenfum modo tardare, & a Ptoìemxo ad nos,defcendifle 31. parte ac dimidia fere, quarum vnaeft parsterrae femidiameter? cafdemqueob res anticipari (oliti tia, & xquinoétia, quac in anteceden za feruntur,(ed irreguiariterin 6j 6s.znms grad.77-fere$ omnesquein anteri ora ferri ftellas, alias velocius alias pigrius,qua derevidenturhxrelinqui, ac ab occafuinortum ferri, qui motus eft fubdeficientiae non autem exiftentix, &prxdixi mundi mortem per ignem,ficut He-^ raclitusfenfit,&S.Petmsproplietauitj:Ergohocanimal magnum deficiet amiffo altero contrariorum componentium vtin aliam prxftatiorem àDeoperducatur for marci,tefteDauid. CxteruiTrtotiuscoelimutatio&anomaliaAriftoteliiignotx, iccircoqueipfumì xternantis, clare indicantmundi interitum.. Quod autem Telefius dixit marisopecolligatum perm anere coelumcum terra, quoniam inftaurat telluri per vias ipògiofas, quod à fole aufertur, ac deinde mare idem recipit a pluuiis &fluuiis reftitutum,pulcraeftfententia edam D.Bafilii.Quod au tem Telefius addir, quod coelum non exiftente hoc in medio coeli terrxquecorporehumido, recederei à terra, ^acuumqj inter eosremaneret,non mihiprobatur.ConF 3 trarietas

<S D e S ensv K ervm trarietas cnim nondiffoluitmundum,imoad vnionem incitatj&partes ad pugnandum alteram contra alteram, & ad fuccurrendum inani, cenando prse altera, alteram occupare illud,& fé amplificare,generare, &cffundere ab inimica timentem, ac fpótanea ira congredi conipiciuntur.Hocergo animalità feipfum perimet ficutfebris,qu$ feruor fpirituum eft armatorum ad bellum contra inimicum humorem,dum in perniciem inimici pugnat, totumdiffoluitcompofitum. Hoc arcanum de febrelatet medicos ,putantes rem effe pernitioiàm ,quam ego iudico vtilem:nifi enim accéderetur ipiritus contra morbum,&motus pu’fusqj nonvelocioresfolito,vehementiores,&crebrioresederet,&calorem non augeret con tra inimicum liumoremaemaneret ipfe yidus, fubitoq, moituus. Quod repentinis accidit in mordbus, quando nondatur tempus ijiritui armandife,ac feruendiatidem quando in ipfo femore vincitur, nec fit diminutio febris ordinate.’ ndicium copiai maiignorum humorum vincentium extinguentiumquefubito fpiritum in anguftis vafibusautincongreffuaperto copiaprauorum humotumobnubfantium. Atinm undo oppofitum contingetaUquopa<5to.Namcoe!i candidi formofiqjferuor exiuperabit terram atram turpemque ócpradens interibit conilrua:iofabricae,totumqueeritcoelefteacnouuni,vt 4

fanum fub alia ipecie.Stultum eftafferere mundum fenius expeitem efie,quoniam caret oculis,aunbus,pedibus & manibus.H^cenim inftrumenta conueniuntipiritui animaliimateiia craiIa,circumièpto5ideoqj indigenti fo-

ramini-

i b e r

raminibus,quie fènforiaiunt ad fentiendum exteriora:ac inftrumentis ad motum & fuftentationem craifae molis quam ve<ftat. At mundo ad motum fufficit rotunda fi gura, manus eius radii flint & virtus diffufiua, adoperandumfèextendens,non quidem inclufa ponderofis brachiis,impedìentibus roburcius, ocu!i flint ftellse ac lumi naria, quae vident & videre edam dant nobis, quicraffa interclufimoleperfeneftras fènforiorum afpicimus aegre tunicis carceris noftri impedientibus ea quse in toto aere ac cado patent abfquefeneftris &fpecillis vidente:fiquidem &vifus tadtus eft, perceptioque, vtinfeqpatebit li bro. Tarn ftultiim eft fènium rebus negare propterea quod carent oculis,auribus,& ore,quam ftultum eft,ne gare motum vento, propterea quod caret cruribus, pedibusque & igni manducationem, propterea quod caret dentibus,& vifum manenti in platea, propterea quod feneftris caret, per quas profpieiat, & aquila, eo quod fpecillis caret. Idem furor alios impulit adcredendum,Deum habere corpus,oculos,manus,&c.Deum obfècro viuum,verumque, vtdeclaret qualiter non modo rebus omnibus laigitus eftpotentiam dcamorem effendi, quales ab eo facbe funt,fed & fènfum bene effendi, vt fèruentur ingioriamipfius. Hocautem nunc examinandum eft in cundtis denique rebus. Finis libri primi.

DE S E N SV RER V M JLI B E R S E C V N D V S . C

A P V T

Q ua & quomododicendo.remanent. ( ] V m declaratum fit gcneratim rebus ineíTe fienfum,

^nuncdicendum videturipeciatim de cuiuficunqj rei ienfiu,& quid & quom odo Pendati quidditates rerum & operationes & aótiones filebo, nifi quatenus fienfium de clarant. Nam in Phyficis&Metaph.hsec omniadocuiir. usjquaein hoc libropraduppofita eifie volumus. C

II,

T)e Sen(u mat enei. vniueriàlem, locum omnium fiormarum,ficuti ipatium eft locus omnium materiarum, molem eile corpoream intelügimus.Eam enim Peripateticam materiam quae non eft quid, nec quanta, nec qualis,in mente tantum reperiri, primus dicit Auerr.& alii.Si autem in mente eft fiubiici rebus extra mentem genitis nullo poteft modo. Procul dubio corpus fiubftantiale nunc calefit,nunc frigeficit, nunc aqua fit, nunc tellus, nunc ignis, & p’anta,&animal,&c. aptum eft ergo in omnem mutari fiormam,nihil ipfius pereunte. Ergo huius creatum finis gratia, non patiturinvim formarti fiuficeptione M

A te r i a M

L I B I R

II.

ptione,{èdgaudet. Ens cnim omnelibenter operatur,af~ ficiturque,quodfibi naturale eft. Hincorta eft fententia Platonis& Ariftot. materiam adpetere formas ficut focv mina mafculum: quoniam illiuseftperfeitio bis ornari: quae participationes funt diuinae pulchritudinis, Ergo ipfafentit,cumadpetat. Omnis enim adpetitus àcognitione fubontur. Irridet hanc opinionem Auicenna dicens,ipiàm carere appetitu, quoniam caret fenfu, nec ad petere formam quam habet : Iam eni m poftìdet,nec qua ’ non habet,quoniam ipfam non ièntit. Quin Telefius re ite docet,quod íicalor bene poifidet aliqua materiam, fit vnum cuna illa :totamquevfquequaque penetrar, ex¡ tinguitque adpetitumfrigoris j&hascfententia vera eft. At cum materia non eft bene deuiita acpofteflàabvlla formarumadpetereinueniturquodfibi conuenit,ac fentire.Res deoríum cadentes id declarät,q fiepe calid^fu nt, vtcarboaccenfus, & vinuacfim ilia:qquo magis terrae jppinquunt^eomagis concitant motü: Hoc à fimilitudine formali,q cum terra habent, euenire nò poteft : cü tellus fit frigida, fìccaqj ; res vero càdentes interdum calidas humidaeque:Neca calore,qui potius furfum ire cupit,er go matenae tribuendum eft: Quas, quando non eft deuiita a calore, quantuspolfitipiàm luftinere in fublimi, autmoueremecafrigorea quopolfit immobilitari,ipfa libi rdiita non poteft le penfilem fuftinere, quoniam hoceftet agere: ipia autem ad patiendum non ad agenda nata eft,& ilio,nò hoegaudet : ergo cadatin terram com mune rulcimentum necefte habet.Et quo propinquat eiG dem

50.

S E N SV R E RV M cem,eo concitar motum quem oditjinftar animalis fine fugse eoncitantis 5Ergo falla eiì Feripateticorum opinio quorundam res graues motum accelerare,cu à vicina ter ra confimili confortétur, ita enim glebis concitano, partibilsq; modo terreftiib. conueniret 5at in omni cermtur corpulentia,etia inimica terrae & aquae,Iicet ad extin ¿rio ne properet fui 5trgo materia eftà ienfu. Tribuereenim id copiai aeris ienaper magis accumulata fuper cadente re vtaiunt,negat ratio oppofita:nam ècontra plus aeris addenfaturfubrecadente,aptiufq$tardareimpetum.Profè¿to hic adpetitus, vt Auicennae refpondeamus, nafeitur à ièniu non animali fed naturali. At cum omnes iènfationesà prima iàpientiaemanent,fimiles funtadinuicem,ita & ad petitiones. Et m ateriam dicimus no adpetere formam quam habetdèdfrui illa, &exeis fieri compofitum & conienfum,quo idem iapiunt,idemq> volunts adpete re vero alias formas,quado diipofita eft ad illas, nò autem penitus informata: vt tepefadta plus calons appetit, quoniam & ipfa tepiditas augeri cupit. Item exiftimandum eft,eiusadpetitum fenfumqueconformari,ad iènfum omnis forma?,ac ipfam non pati dolorem nec voluptatem per fe dum transformatur, fed ex accidenti, vt experimur in carne noftra incifa aut cotuia, non modo temperiem iniormantem dolere,ied & calorem, 6c corpoream mole exquibus ìpfaconftat temperies. Communirationeidé iuadetur,nam^cum habeat ipia potentiam & adpe.titum Effèndi,ad finé,cuius gratia creata eilà Deosfènfum quoque habeat eilendi materiam,& non nifi materia eifè cupiat,ficut & omnia enfia fentiut Eife, amantqj effe & abD

L ! BE R

omìnatur non effe. Praeterea quonia iners eft, informisq> apta ad omne arciiìciu. formaqj recipiend u 5eft ergo inuiftbilis, quonia in vifum no poteft agere pailìua res,ergo ni gra,tenebri ^'ofaq?: Tenebra n.ita apertis,ftcut claufis iped:antu roculis:nec tenebra eft aótiu a qualitas,ied paftì ua, materie cóueniens,&: calore lucido priuatus carbo oftetatmatenalénigredìnéqluci miftarubefcebat. Ergoputandueft ipiam adpetere colore, variisqj ornari formis, Item cu paftìo iìtiènfus,ipfaquead patienduaptiftimaik, ad fèntiendum quoqj idoneaeft.Dicunt alii nata effe materiam ad recipié ias formas:ideoq$ adpetere no adpetitu* ied inftinéhiftìcuti fagittaà fagittarionnpulfa.Hoc renbatur eisdem ratióni b9,quibus in precedenti lib.oftefum eft,inftin<5tueffefentientis nature impulfum. Atqj fi hoc illi naturale eft,ncceifario ièntire Opinione Lucretii,q> omnia corpora deorfum appetat fed tenuiora àgrauiorib9 furium extrudi, alibi reprobauimus, ipfeqj reprobar ignis nullis machinis copreftìonibuiqj deorfumpremipaties, volensqj, fed ciuitates & mótes eleuans,vt fursu petat,du non extruditurfedintrudituràgrauiorih. Reprobauim9 etiamcp afterunt, omnia materiata corrupi, quonia ma teria atam adpetit forma: Sed diximus illas modocorrupi res,q contrariti habent prepotentius.Ideoqj vifcera ter ra; no con umpi,q; a còtrario diftant valde :Soìemqj ppetuo viuere,quoniatelluseiusinimicaeas non habet vires fummas,qui bus ipfam transmutare interimereqjpoftìt. rormas noeduci definu materia, ied ab agentibus ingerì Mr.cauiìs,alibi kripiì, < 3c fèquens docebit fermo.

’

C a-

D e

S e n s v

P y T

R ervm

III.

J\Qeque ammam}ne%(enfum.ne^formam vllam de ma teriafinit educifed ab agentibus efun dí caufis. j y

iîbi contradicen tes qui materiam prope nihil ponunt nec quid,nec quale, nec quâtum, omnique priuant ièni'u, dicunt econtra, formas effentiales accidentalesque demateriæ gremio educi, animamq? (ènfumqueex ea oriri, 6c non a caufis agentibus. Nam dum elementa priuant (ènfu,ac fimul ex eis animaba (entien da conftitui cernunt,coguntur ex materiæ finuvirtute agentis animam producere. Hanc opinionem alibi à nobis reprobatam,vt totum declaremus (ènfum, hic ex aminare oportet. Palameitquidem materiam conuerti in formam non poffè, naturam paiïîuam in aétiuam, nec formamperpetuo in materia manere, nam perpetuo informata effet,& non pura potentia,vt volunt, 6c cum à frigoreinformatur, impoiîîbile eft intus cotinere caloris formam. Namregnuminipia contrarium omnes illius pénétrât latebras, fuoqj conformât eifè :Ergo nullatenus (ucceifura forma in materia præeftjfèd econtra videmus, omne fimile fùü ^ducere fimile,& cü ignisgenerat igné, nonducerede Iigno ignë,ied ipsümet præbereligno igné, feipfum multiplicando 6c efFundendo. Nec quidem ex tenebneofa mole lux educi queatj ita&frigus non edú cete de noitra manu frigus, ícd feipiiim ingerere, 6c effundere r pite r

I»

fondere in manum experimur. Nam & quomodoexre calidaeducat frigus òc non potius det ? Ergo fenfus òc anima non latet in materiae fìnu,fèd producitur à gene rante cauia iuiipiìus diffuiluaj Alioquin eftèt creatio ex nihilo,aut mamfeftatio formarum infirtitarum, òc fimilium Sccòtrariarum iìmul abditarum in quauis materiae parte,nec infìnitis formaripoteft, vt aiunt. Dicuntmateriam die in potentia ad'formas non autem adu.A t (inquam) hacc ipiìus potentia pailiua e il,& receptiuafor marum, il ouis det,nonautem adiua&formalis &datiua. Igi tur dicert quod ipfàeft in potentia formaeomnes, eft dicere, quod ipfa poteft recipere formasomnes, non autem dare5& hocaffirmo. Aliiinepti adducuntfèminum exemplum,vt frumenti,in cuius grano eft frumenti forma quam edit ad u cum terrseiemipatur. Stulta fal lacia : Semina enim habent ideam generantis ac virtutem adtu,licet ligatam in materiacdeniìtaterQuaeexcita à terrae calore òc mollificataeiusdeiìtate,ipfà virtusvigorem fumit operandi,òc quod in generante faciebat, faciendi,ideoq$molem adfuiprinapii fimilitudinem efHngendi. At in ofte,in lapide, in piuma nonfitformafru menti,quoniam non nabent intus virtù temfrumentanam. Etquidemcx quolibet quodiibetoriretur,fiàmateriae potentia & non agentis emitteretur formai: t fabuo a eit ltultitia, quod de materia in corporea, vtipft dicunt,educatur magna mundi corporeitas, òc deinienfàta cn us,& anim a,&denonca’idacaIor,non autem decalido agente quoniam agens tunc perfètte producit, G 3 cum

<+ D e S ehsv R e r v m eum bene materiam diipofuerit, affirmandum eft, ab eo formam introduci,propriam effondente fimilitudinem. At quoniam corporeitas materialitas eft,vtin Metaph. probauimus,eamque vident triangulum fieri,& quadra tane & circularan, cogitant formas quoque a&iuas effe matenæ filias. Nec intelligunt materiam effe corpus fubilantiale per EiTentiam,aptum ad recipiendos innúme ros términosquantitatiuos figurasque. Item necintelligunt,quod ponétes ipfì formam æque ac materiam principium rerum,dum de materiæ fìnu ipiam educunt,non pnncipium ponunt,fedfinem&efFe¿him , & non caufamprimam. De quibus affirmantquodex alterutris no fiant. Quapropter antequam vlterius progrediar,de ani ma & animatis dicere neceffarium arbitror. C a py t

IV.

E x fabrica & origine animali*, animam effeffnntum tetuemjcalidumymobilem^ptumpati,pro fitereaffintire. J^Iq yid o conilatlucem caloremque folis non in aere gigni,& in terra eduétos de materiali gremio, fèd ab ipfoeffondi fole. Præiertim intra frigidam glaciem ex cuiuslatebrisoriri,nifi ftupidiilìma affirmaretbeftia, Hic calor fub terram pénétrât & abfoedente fole remanet,di£ponitque ipfam in varias formas 5vbi liquidam reddit, producit aquas,oleum, gummi, vbi indurat,lapides,me-

i b e r IL 55 tàlla,&c. vbiatténuât,fumum,vaporemque.&ventura quorfumlibet mobilem : vbi autemi'ngenerat fpiritum qui exhalare nequeat, vel difrumpit vd intus remanet: Ergo quando producit ammalia, fpiritum intra corpulentiamgénérât : animalemm mouetur ficut ipiritus, & quiefcit ficut corpulentias Continetque intra fe liquores, ficut aquam & oleum. Compomtur ergo ex vafis folidis continentibus,& ex contentis liquonbus, & ex fpiritibus impetum facientibus , vt bene loquitur Hippocratres. Anima ergo eft ipfe fpiritus tenuis & calidus îngeneratus in humore intra crailàm molem, vndeegrediprohibitusipfam efïïngit,formatque ad vfus permanentiævitæquecommums: ôcquomam ipfèfuo calore fe attenuans exhalat & humores confumit, & corpus exficcat,efformauitvafa,quibus poiTît alias res fibi confimiles conuertere in fubftantiam corporis, & humoris & fui : Ergo ædificauit os, quo deglutirei, dentesvt conterat, reddatque aptas traniire eas in partes,in quibus fit imminutio 5ventrem vt coquat, venas vt transférant, iecur vt abfoluat, perficiat, diftribuatque: arterias vt viuificent, cor vt in fpiritum attenuet ,pulm onem , vt ven tila , purget, retineatque 5caput, in quo habiter ipfè princeps, offa ad fuftinendam machinam j futuras ad dedendum & erigendum , neruos, in quos excurrat, trahatque, quo opus eft quali funibus, pedes.quibus fè ad ci bum & ad arnica Entia conférât 5 & ab inimit is fugiat , çarnes ad cuftodiendam machinam, ne lædetur ab adtu & geîu , & obuiantium contuiionibusj

jfc

D i S i ns V R ervm

ftonibussvnguespro armis, pilos pro Icui tcgminc, vel plumas cx excrementis,vel fquamas facitjaliaque organa ad aliosvfusexpellendi excrementa,&admittendi res vfilesjienforia autem quibus agnofcat,quae profint quaeq; obiintdtaqj non eft putandum fenfum efte, habere oculos, aures, nafum, linguam, cum & in mortuo animali, ñeque oculus videat,ñeque aurisaudiat,nec naiiis olfaciat: Sed fenfum eifeperceptionem paifionis, in ipfo ta rnen fpirituviuidiorem. Qui aures efformauit,& in eis tympanum,in quo motus ientiat, & per motus mobilia abique laefione;& fpeculum oculorum ad excipiendum lucem affeétam illuminatisrebus, quas ita fimul videat non laefus: Nafum vero qui admittat vaporem exhalantcm ómnibus ex rebus,vndeipíeiudicet,numpoííintfu§ inftaurationi vtiles eife,aut noxiac 5dum ab eis aut viuificatur,autinfeftatur,fic & linguam fpongiofam adimbibendum contritumcibum, ípfeq* ex fapore (qui calor efcx natiuus eft incorporatus) pernofcat, vtilisncfitcuni ftra fubftantia nutriendo ipíí ftiieq? domui viu£,qua; corpus generatimadpellatur,necne. Qüos ergo viftgus appellat fenfus/unt partes corpon sgraciliores,ac perforad per quas ingredi queant res íeníi biles, cum parua kfion e ad íentientem íudicantemqj amniam :Non autem íeníus. Verum omnem íeníum paftionem efte &fieri tangendo tot modis,quot tangí poteft ípiritus, alibi demonftrauimus,nec non & nie demonftrabimus,&c. C a-

L C

i b e r a

p v T

Spontanea*generationes, earumque euentm idemoßendere. JsjA Ti v i T a s , mors, pañiones, operationesque animalis omnes declarant,animam effe calidum,tenuem ípiritum,aptum quauis pañione affici, & (entire, 6c cor pus vectare: Proptereaque dicitur anim a,quodanimet agitetqueÍmpetu,quorí'um accurrit coíleéhis. Ideoque alia Entia licet fentiant^ ammalia rìorivocentur. Semen hominis aliorumque ammalium frigefadtum, non eft prolificumjnec calefadtum nimis: quoniam autcxtinguitur,aut exhalat fpiritus innatus : fed blando fotum ca lore formatur in animahidcirco in vtefo,in (eminibus,& ouishumicalefa&is ingenerano. Ouà nanique gallinarum Tub calido fimo,aut Tub calido Tabulo,licut in ffigypto confueuit, non iecus viuifiantur, quam ab incuban te gallina. Oua ièricorum in calabria prope ignemexcitantur ad formationem. Ipfa ergo anima calidus ípirí.tus videri deber. Caroputrefcens,inlocoprsefèrtim cali do, vermes producit, Se vrinae calor in puluere pulices,& Ivnéhioíusíudor humanus pedículos. Quos ego vnüs non produco, ác mihi appoíiti autfugiunt, aut citoperetint : meus cnnii calor lilis non conuenitjcum íim ego IcorP?re abf°lutus exficcatusque? 6c ípiritibus abundans )'viuidis,excrementaque tenuia reíoluta, non apta ad prc;ducendam corticem conffipandamque vllavncftuofi ta ti tein/

D e Se n s v Rervm te includendo fpiritui. Ariftot.autem ( degener.anim.)id confitetur, in putrefàdis (inquiens) facili me ingeneran t e ammalia, quia eft in humore fpiritus, in ipirit u calor, vt quodam modo omnia animaiint piena, &c. Videmus fané intra cafèum deligna, 6c carnes putrefeentes caiorem agi tari ( Nàm cum fit natura atfauus, agit femper nunquam fuse natiua adfciuitatis oblitus) itaq? tenuem producere ipiritum,qui exhalare no valens, duna molem fuam agitat,fequeftrat tantum a comm uni reliquo corpore.ac proinde organa format,quibus in ea viuerepoflit.Hoc autem facit calor à fèipfo tanquam princeps c au la, non ab alia principaliori impuIfus,modificatusque: Atvelutiinnubibus ¿cinfceno compreifo ignem generat, nulla ipfum regente aut moderante igms forma: Ita in putrefa&ionibus animaliagenerat,nqn ab alia inftrui ¿bus anima.Ergo non eft organum, vt alii putant ,,nifi fòliusDefficutòcomnes form a Ariftot.quoqueinlV Meteor.ait,excreta caliditas in putrefaétione componit & architedatur corpora animata. Componere autem cor pus,liquido conftat effeanimaopusìnbabita ura,&ali bi (de partib. animai.) ait: In omnium ièmine die caiorem foecundum, proportionerefpondentem elemento ftellarum. Patet ergo caiorem producere ammalia, & non ex materiagremio, fed ex materia attenuata & calore conltitu1ammani. Cernimus quoque ranas ex aqua crailà, yilcofa in cahdum pulucrem a Rate cadente, facta corti cc ac mintali tenuitate intra ipfum produci Sape quo que vidi crines equinos in aqua piuuiali tepida animar!

L I B E R.

II.

Eeriqucanguiculos. Nam dum niollìfìcantur abhumom & calore imbibito,cuna fine perforati, humorintusattenuaturipiritusquefìt. Quin &fila &funiculoslineos intra tepen.tesaquas in infeóta ammalia traniìre vidimus nonfemel Vercergoomnia animsefunt piena5quoniam omnibus indi ca'or. Quod autem mirabilius «il, non modo blando ex calore,fed edam robuiliibmo viuiiìcari pjrauitas 1n fornaerbus cypriis Plinius obièruauitj qui quidem iolido cortice gracilique ambiuntur fufo ex liquore induratoque exrraóti. Vbi edam patet eundem calorcm iòlis&ignis: vt alibi oilédimus omnem ignem aiòlederiuari, ontraPeripateticos./Vitamdfè natiui ca lo™ (ergo anima;) permanentiam dixit Ariilotel. Et à ca lore demortua ammalia reuiuifeere palam eli. h tur qtioniamexnihilo nonfitanima ,necex anima mundi, autex Colcodea,vt in Metaphyf docuimus ; fernper au tem acalore generari videtur, In glacieemm òc niue animalia non oriuntur neceifano affirmandum videturcaloremeius cauiam agentemeilè^ ipfamqueflatum. ★ * x

H j

C Ai.

D e

S ensv R e r v m C A P v T VI.

Stdte Arißotelem generantis motioni amma produBionem & corporisfahricam committere. R IsTo t elis autem hanc ab eo aifertam dodtrinam oblitusjdum de animalium, deque hominis generationc loquitur,ncgat in femine eile animam, qux ipfum in tarn pulcram effbrmat flatuam,ied neque inprimo neque in fecundo adluanimatum eiTe vültjioc eil neque \itam , neque vitales' Öperationes habere, ficuti qui nec artem cytharizandi habet, neque cythanzat. Coa&us autem aeclararequomodo fernen inanimeanimam deindeproducat,acadmirabile corporis opificium formet, Refpondet hoc fernen facere poffe in virtute generantis, qui emittit fernen 5Et qukrenti quomodogeneransabiensautmortuus poftcoitum,poteil femimdarevirtm tem animandi öc architedtandi, dum animam cum fenune non iaculatur,refpödet iufficere motum , quem impreffit in coitu 5qui remanet in femine, ficuti invirga mota agitataque, quae aliqüantum poflea,nulIo tangente mouetur. O flukitiam incredibilem/ Q u o pa&o enim motus,qui quafi nihil eil,poteilanimam, nobiliilimumEns producei e & corpus fabrefacere, diflinguendojcopulandoj&affabreelaborando tot ofla,neruos, venas,arterias,vifcera,tam mir fica,induifria&poteflate tanta,quodPhiloiophimelioresDeopotius committen-

dum

. L i B E R II. tfl cium effe putarii tantum opus, quam calori aut animaci Eoque minus Ariftotcliid aifèrendumerat, quoin putri da generationibus ipiritum agnofcit. Hic autem docet ex menftruo ianguine, quem anima mulicris emittit tanquam vitiofum ,nec ab animai vinbus conuertibilc in nutrimentum eius, poife motionem, quae nihil eft, opi ficium tam mirificum efFormare. Praeterea vt ab eius exemplo non recedamus,motio virgae abfente motore continuopaulatimquedecreicit deficitquedeperii. Sed in vtero, cui nullam vini adìiuam ipiètribuit , de inouis iemperhuiuimodimotus perieuerat,crefcit de perficit, abfoluitque opificium. Non ergo motioeft,ied res bene potensjbeneque fapiens. At timer Ariftot.neeadem res fìt agens patiensque 5idcirco fenien non elle materiam foetus, necanimatum putat. Verumtamen in plantarumfeminibusvidemusgerminaoriri,fpiritueius excitata,ad formandam ex ipiò piantana,de agit calor, materiaque patitur. Necdedecetnaturalem motum ab in terna fieri forma, cum natura intriniecum fit illi princi pi1*1*1m otus : male arguì t ergo ex eo, quod sedificator e(l aliud ab edificio de Do<5toràdifcipulo ,non poifeìnternumcaloremfabrefacerecorpus.. Exemplaeius funtab arte penta de a vio!entia,caufìs adtiuis extrinfècis, non autem a natura arte intrinfèca:Sed alibi hanc opinionem reprobauimus. Hic autem concludereliceat, animam cxintedt0 menitruoqui abortus de iterili tatem focminis aitertjOe cambus rabiem,degerniinibus tabem, non pol le orin,nec corpus formari, .praeièrtim opemotionis, qu<^ H 3 actus

(52

D e S ensV R ervm

a&useillanguidusdeficiensque,nihiloproximus; calorem vero cauiàm eiTe principem, non organum, qui ièmen conuertit in partes corporis animatas exanguesquejac deinde fanguinem purum non menftruum, in rubrasfanguineasque,vt inPhjfico epilogifmo declarauimus,òc in diiputationibus.

A P V T

VII.

Mortem,altasquepaflones animalU ídem declarare. T T a friguscaufameíTemortisanimaliscompertumeft, vt vitaecalor. Omnes enirnmorientes frigeí’cunt ab£ cedente anima. Non tamen propterea frigus carere fenfu,fed animam caloreconílitui ,admonemur 5& Ariíl.in libr.de Iuuentut.vitam eíTenatiui caloris permanentiam morcem vero defícientiam ícripíit. Etquoniam a frigoreanimal infeftatur, Íenfum amittit, obftupefcitque, & {aepecalefaCtumreuiuiícitJiocexperimurinapibus mufcisque aquanecacis,qu£ead folempofit£e,autin tepente ciñereattenuatoipiritus,qui aqueus faétus erat,& m ouentur&volitant. Quodgrandioribus nonaccidit, eo quodplura magnaquehabeant organa, quasab aqua replentur,&deprauantur:Nomta illorum anguila organa, quaeparum aquasadmittunt. Prjeterea in Islandia, aliisque Angliae Infulis multa átiimalia líjeme gelantur, demortuaque videntur , nil ¡ ' mouen-

i b e r II. €i mouentur, nec manducant, Vere autem reuiuifcuntad functiones confuetas. Frigusenim nondeprauat orga na,nec frangit,fedgelathumores,fpiritus vero nqn refoluit, ficut ignis, ied inter humores cohibet. Itavinum gelatum iis in regionibus dum frangitur, reperitur in centro íüo liquidam fui tenuiorem portionem calidioremque habere 5 quam aquam vitae adpellant, 6c apud eos ita fit, iicut a nobis in deilillatoriis. Nihilominus 6c calor multus occidit anim al, foras educendo ipiritus & vafa frangendo diifoluendoque, per accidens perimendo,non per fe.Nam edudtus ipiritus in aerem, vitam viuit aeream , obliuifeiturque Jianc, quam in cluí us vixit. Galenus quoque declarat eife caloreni natiuum : nam frigidam deuorans cicutam , moritur homo. Fgo autem nil credo cicutae frigus occideres cum niuis frigus copiofius,robuftiusque non occidat, ii deglutiatur. At omnia venena necant, aut quia cojrodunt vifcera, 6c ípiritum robore vincunt, inficiuntque ficut calx, mercunus, &c. aut quia copiam vifeoiorum vaporum in cerebrum mittunt,aliaquein vafe, in quibus habitat ipiritus 5intercluduntque obilruuntqueita,vtfpiritusintermanereautperambularenequeat: íed ab ípfis fuffqcatur priusquam eos poifit diifoluere, vincere 6c in ipiritum conuertere. Hinc patet contra Ariitotelem animam fenfitiuam non eife incorpoream, impaiiibilemque , fed tenuiilimam, volatile corpus. Non cnim res corpórea incorpórea? obftruat viam,aut mortem afferat, Cum

e n s v

ervm

C am hom o laborauerit , languefcit, quoniam paucos habetfpiritus,eoquod alaboreattenuati cxhalarint mul ti in aeremddeoque manducando aut odorando quippiam ftatim viuificatur.Ergo animaipmtuseftjqusevaporenutritur,reficiturque &augetur. Bibens homo generofum vinum , inebriatur & dorm it,vinum autem hoc vi frigorisnon facit, cum calidiushocmagis efficiat, fed quiacopiam vaporumin cerebrum emittit,adquos attenuandos,vincendosque fpiritus accurrit: itaque rema nent membra abique ieniu Sc motu, quos a ipiritu habebant,&hoceftiomnus. Ergo animaresmobilis eft,quae neruos intercurrit,& ienfum motumque ftatuaecommunicatdn neceiTitate autem retrahiturad refe&ionem: Proptereaquevapores fomnum afierunt, quod ipfe ad illosvhicendoscolugituriLaborveroquoniamipiumimminuit,refoluitque5ipfevero deponit onus corporis,& ingreditur reficiendi fe gratia ex fanguine, quern attenuat. Iccirco debr is eft pulfus in principio iomni ,paruus in medio,quoniam in penetralibus operatur, magnus in fine,quoniam foras iam egreditur refe&us au(ftusqueexvaporibus. Porro ficuti vini vaporespaucivtilesqueinebriant,impediuntque confuetos motusjita vapores ex fungis infeitis & napello coniimilibusque fuccis prauisprorfus ipiritum exuperant,extinguuntque. In Epilepiia Sc Apoplexia idpatet, vbi humores multi replent cerebrum,ipinamque Sc neruos, auferuntque motum Sc ienfum. Ad Agnanse lacum eft antrum vbi ingreifum animal quafi moritur: ad aquam vero delatum ° reuiui-

i b e r IL ¿j reuiuiicitjLocum ipie con iideraui,&vidi terram nigram ineo, veterngne combuilam : nuneautem madefit fu gend o lacumpropinquum. Quaproptcr exhalat inde vapor craiTus,ater,foetidus, qui fubitper narìces in cor & in cerebri celias, ipiritusque totus contra ipfum colliritur, corpusque motu feniuque,deftituit:Siqueplufculum immoret ur,penit us morituriuiFocatus copia iafefti luccedentisque vaporis. A t paru m immoratus, non penicus mori tur, ftd len i um motumqueamittit jSicut < 5c qui venx lectione deli qui um patitur, vbi ipiritus timens ad interiora fugit, ext noraque hominis pauidi demortua remanent :at ab aqua viuificantur,quoniam fpiritus ininiicum frirus icntien,fubito regredì tur foras, ad auxilium membns ferendum in terrore iniueto, reuiuificatque: Pari modo foemina vteri ftrangulationem patiens, vapori bus noxiis fufeitatur a torpore 5 quia fpiritus qui ad vterii ubfidjuro confluxerat, reuertitur ad fnbfidium capitis, ledispruacipa11oris. (Jatbones quoque ocC ulo cubiculo vapores emittunt feculentos, qui fua craiùtie aggrauant Ipiritus tenuitatem, caliditate vero vmeunt vires ipiritus & nigredine foedam lucem fpiritus, idcoqufe occidunt. Lademque ratione peftis ab ìnrectohaunturacre. Vnde palarci fìteorporeum effe fpiritum, tenuem, 'ucidurn, calidumque, cuiufmodi nos ocuimus. LundemqueoiìcnditanimamelÌè,morsex ingenti repentina benna contingens. Nam dum totus con Must in oculos & ad extcriora, vtfruatur bona vel re, nuiicio miperatis, quibus quali beanièputat,iuiibI catur

D e S ens'v R ervm

catur feipfbinanguftia vaforum, & ftringitur in Iiquérem, aut colletto ardore foluitur in tenuitatem , aut à concitatisiimui humoribus compreiTus,mortem patitur. Non Tic facileinterficit mcerors ipfeenim fpintus ad interiora paffim collig.tur miferum fe arbitraos ac propriam abdens miferiam,vel fugiens. Ideoqueoculiexigui ymbrofique adparent,ipfò priuati lucido, amploque :At in rifu &lqtitialuudi grandes,pieni fpiritu,qui adfruitionem reilaetae efFunditur, vtque oflentet le beatum,am pli fìcetque >vt pateat corporeum, tenuem, Iuddumque eirefpiritum.Quod& iraoftendit,qu2e eli: accendo fpirituumad vindiótam :Ideoque vultus rubefcit,turbaturque accurfueius, nerui ac mufculi tenduntur & non di latan te, vt in rifu, in timore autem mollefcunt,decidun tque,quoniam fugiente fpiritufèmiuacuireiinquùtur.Somnumnoneilecordìs ftuporemfrigefa&i àvaporibusde cerebro gelatis cadentibus, vt Ariftot. opinatur, inPhyfic.declarauii & ieiunio affètti domines, quiabsque vapori-bus dormitane idem demonftrant, & cor in fonino fempcr commotum non fecus ac in vigilia, & magis. Ncc effe celebri refrigerationem, vt Galeno placetjibidem diximus.Nam & vinum calidum poten tia & a¿tu,& Auftri iomnum afFerunt :Boreas vero frigidus vigiliam & affluii:! calore dormiunt : Se mufica mi refrige• randoatfertfonmum.Ergoeftfomnusvtdiximus,coÌìed io fpintuum ad interiora,quiefcédigrada a labore, aut fruendi fono vel refezione 5aut iuccurrendi cerebro occu pato vaporibus, eosque vincendi, au t expellendi, au t vefeendi»

L i b e r II. éf vcícendi, ftepe & morbo alicubi fuccurrendo fit pallio perfimilis fomno.Sed dehis alibi.Omnis ergo pallio,ani marti ipiritum effe corporeum declarat.

C a p y t VI IL Entia omnia ab igne motum habere, animamiy motiuam effefjuritum calidum. T i N t i b y s cunétis ignena dare, vt m oueantur, comperrum habemus.Res enim craífae frigidseque, vt lapides, conglatiatas aquse & plantae,& tellus motu carent :At ab igne in fumum vaporesque tenues reíoluuntur , mo tum que affimi unt,&motum communicant rcbus,quibusmtercluduntur,autimpediuntur.Sicventusimpellit ad motum ñaues,& ignis pilas bombardarli, quin mon tes & <¿difkia proáernit: vapor inclufus tremefacit agitat e l e tertam, Igitur&animalis motus a fipiritu calido tenuiquequalis ventus,edineceífeeft. Nana &benefngefaótum nil moueri poteft, & abfcedente toto vtl parte ípiritus,extoto etiam vel parte amittit motum. Videmus etiampulfus acthoracem moueri temper j reliquum ve to corporis tuno modo, cuna animali pacet. Oportet er go aílerereipfum compofitum elle ex re,qu<¿ temper mo ne tur,& ex reinamobili: quae tamen mouetur à re mobi li, cum lili placet. Illa ergo vult,ergo illaíentit, ergo illa eft anima 5ergo anima eft fpiritus mobilis, tenuis, calid us. Item enim coelum femper mouetur & ignis, qui etiam motu priuatus extinguitur ; telld; autem femper I 2 quieri- w

y »

ens v

ervm

quiefcit. Ergo ex coelefti portione tenui, calida mobilique&ex terreftri corpulenta torpidaque conftat animai. Sanguis autem eft in eo,ficut mare inmundo,animali magno,yt copulet vniatque,vtrumque nutriendo, fpiritum filaexha adone , & corpus fua crafiìtie. Procrea patet quando neruus repletur fiuore, ita vt nequeat per il luni fpiritus in terl ab i,m embru m illud amitteremotum, afficiqueparaiyfi,autipafmo? ex virtute autem immobi li prodirc motum imponibile eft. Anftot.tamen omnem animam ìncorpoream facicns>coaéhis eft dicere ipfam immobilem: V olensquedocere,quo padto animali prsebeat motum ipfa immota, reipondetipfam imaginadone producete calorem & frigus : quorum altero dilatar, altero vero contrahit , partes animata : Omnis autem motus ad conftri&ionem&dilatadonem reducitur.At nunquam docere potuit,nec potei! doveri aut credi, qua ratione incorporea anima , nullis dotata qualitatibus, poftìt fola cogitatione calorem, fìngusque producete, iolus Deus id mentali nutu facere potei! : & quiadumquis cogitatjincaleicit, Se duna timet fngcicit, oninandum erateorporeum eile calidumque ipintum,qui motucogitationis mcaleicat fuga abientiaque eius corpus frigeicat, vt declarauimus. Nec potei! anima, quando quis in chorea faìtitat, totfimul caliditates & fngiditates producere,quot fiint flexiones,dilatarione$ óeconuolutiones in chorea, & fim u l, cum pradertim nec cogitan do pentus ialtandi hos edat motus. Hoc quoque nobis tiQtuni fieiet.At bene cernimus,neruos muiculoique in tendi,

' L I B E R li. <5f tendi,tumefcere & detumefcere, nunc fpiritu impellente introrfum, nunc extrorfurrr, nunc torquendo neruoios funes,producendoquemotus. Nunquam Ariftot.inna tura oltendet hos aóìrus ab imaginatione fieri. Ego nunc moueo calamum cogitando do(5trinam,quam doceo, òcnon motus varios, quos fcribendopronto. Sed Arift. ìlli ìnltserens ilultitiae-, quod nequeat eadem res elle mouens motaque,aufertamm£e motum :qui & vento & ae ri conuenirevifitur. Ipiètamen vultventumabaeremoueri, tantumque impernili quo profternuntur quercus, &turres,abiniènfibili languidoqueaeris motu deriuat. Aerern vero moueri ab igne , ignem à coelorapi ad mo tu m 3coelum ab Angelis immobilibus 3 omnem ergo motum violentum ponit M otum veroignis furium à generante igne,& non àproprio calore effici : iltu m vero ab alio generante? fic & grauiaomnia&leuia,doneceo deuenit,vt fpoliet res cunótas proprietatibus iuis >donetqueviolentia. Quibus de rebus inPhyfìcis luculenterdiiputauimus* oitendimusqueoperationes,quasimmanentesa<5tiones vocant nonrequirere agens & patiens difìunóta, quoniam paifiones iàltem in vocefunt, & non violenta, & ab arte.Ideoque eadem defìnitione cum ventura òc aedificatione non contineri. Sed ncque calor, quamuis ab ima ginatione produ<5tus,moueat corpus,nifi quia mobilis ipfe,eft. A re vero immota motum non fieri, alibi oftendimUs.Neci'n animali hocinquirendum, quod ex immo ta S m o b ili re compofitum, indirei externo immoto 1 3 falci-

ensv

ervm

fukim ento, vt & nauta ad fuftinendum pondus,íédin ventis & igne id coníiderandum erat ex toto mobilibus. Nec montibns inhaerere ventos, vt poílint moueri, ftolidecogitaíTet,íireim ©bilis immotaeque naturas inquiíiuiíTetinillis: Nec quia aíemouetur,afedifcedatanima, vtcum eo Aphrod.putat. Non enim a fe tanquam a loci termino mouetur 5fed tanquam ab agente aótuifemper praefente. De his alibi. C A P V T IX. Eundem¡piritum ejfe animam cognofcentem irafcibL le m co n cu p ifcib ilem , & motricem, contra, Galenum. ^

A l en o (De placit.Hippocr.&Plat.) quosuis ípiritus

mobiles aíTerenti, non videntur nerui ab illis inter curren tibus moueri,fed ab incorpórea facúltate a cerebri temperie manantes & pulfus a facúltate emiífa acordis temperiesergo &motiones nutritionis&veneris,facul tan tempcramenti iecoris tribuendivideridebent. Ipíeenim has tres temperies, tres eíTe animas, hoc eft, rationalem,irafcibiiem,&concupifcibilem,& rationali duntaxattnbuit fenfum ,difcuríum ,memoriam & ímaginationem scuteras vero etiam feníu pnuat. Nihilominus vult has obedire& repugnare rationali,proutlibet: C u ius tai nenprsecepta nec íentiunt Galeno. At Plato huius •íententiíc poítPythagoram SeHippocr. Author, íenfum tribmt.

i b e r IL 7* tnbuitiraPcibili,&concupifcibiIi vt itaagant. Veruntamen difficile eft ab ipfo fumere,corporea:ne fint an intercoxporeae : tametfi omnem animam,per femobilemeife ponat. In Apologia contra medicum Veronenfem pro Telefio has examinaui opiniones : Hie id modoreferam, quod conferì ad probandum ienfum omnis animae,ac motum in caloreconfiftere. Quando irafcibiiisvultpararevindidtam, autconcupiicibilis bibere aquam noxiam febricitanti 5 autpronibitam adire venerem controuerfiam in nobis <3cpu gnarli ièntimus à rationali docente has res noxias fri gi end as elle: ac faepe ìuxta eius confilium fieri, vel con tra ftiperatam cedere irae aut cupidini : In omnibus bis ce a&ibus necèftè eft tribuere ienfum irafcibili & concupiicibi. N on enim rationalis frenarentur argumen ts , nifi iliapercipcrent, auicultarentque : Stupido enim lapidique quid perfttadeas? nec ratio illis cederei, nifi doceretur aliquid boni effe in re vindicabili aut fruibili. Si ergo irafeibilis & concnpiicibilis id perfuadent rationali: Ergo dcipiae ientiunt cognoicuntque valde, curn & ^ t,onalem conuincere queant. Si autem rauo lpiaiibi periuadeatièquendum efieobieótum irae & cupiditatis, ergo vnica eft, iblaque eademque anima, quae argumentatur ad vtramque partem 56c dicit bona eft venus, led cum voluptate fua fecum afiert, deinde qamnum 5 itaque perpendit examinatque damnum . vtile , oc mox ieétatur id , in quo plus boni inuenit, in ilio tunc. Nam luturum malum tanquam ièmicertum

S E N S V

R E R V M

fertum ncgligit laepc. Hoc autem patet in dilputatiombus Phylof ophicis,vbi vna rationalis liberando arguméta contraria,nunc huic,nunc illi fententias adhaeret, dum veritas dubia e li Poliremo tamen veriorem fe&atur: velquam vtilitas auc voluptas veriorem facit videri.Ergo m ica eli anima? vnus fcilicet ipiritus in roto corpore, in variis vafibus,habitans Se operans. Sed diuerlitas Se incertitudo obiedtorum, miftorum ex bono & m alo, va riaeque a&ionesefficiunt vidcrianimas multas, effentialiterque diuerfas effe in brutis. Nam canis velletprenlàre cameni,& timetlieri bacu'um iìmul, videturque dilputare quid magis agendum, Ac in liomine reperiri rationemffcd altioris ordinis repugnantem rationi & pruden ti x fenfus carnalisjVt Apoltolus docet, pofterius demonftrabimus. Porro temperiem cerebri,non effe animam fed formam fìraminis Se cubiculi animae,alibi oftenium eft. Nam Se animal nil cerebri temperie mutata fubitaneamoppetitmortem in magna laetitia. Item àcorporc fetid o fi ipiritus afficitur lubito, vacillai Se intermoritur,Scipiritibus in patiente vtero occupatis, fenfus in ca)itenon effvbiièniitiuam&radonakmGal.temperiem ocat:Sedvelfetoribus velodoribus ipfeGal.in caputreuocatfpiritum & fenfum & motum. Neque cnim à fe tore temperies ienfum recuperar. Quin Sc ipfe cum Ariilot. cerebrum nil fentire alias fatetur. luuenis Smyrnenfis, cui apertum fuiffe cerebrum,refert Galen.& mortuum non fuiffe, oftendit cerebri temperiem nonelfe animam,fed ipium lpiritum,qui fe abdideratin cerebello, Se ipina.

{

L iber li, 73 & fpina. Non autem exhalàuerat ( vt Galen, putat) pofteaque reuerfus eft indomuma medico reconcinnatam. Quod non perpendit Galen, ideoque dixit fpiritum non die anima m,fed temperiem ftaeta m &reconfolidatam. PraEerea timor confiftens in adprehenfiorte mali, à fola rationali tarn cito adprehenii ceifare ftmulfacitiram, & animofitatem & concupiicentiam vencream repente. Stupida autem irafcibilis & concupilcibilis non appreheridentes,n il ita cqncidèrentdaltemiubitb. Omnes eie goipiritusridem vnafoitientes. '■ Pra’tereanecirafeiturad vindidam homo verberatus àpatre,autapr£eceptore,neccontraa'ios vldfcitur caiu ladentes aut infama, fed cum modo percontemptum tangitur, aut conipuitur autmaledicitur. Cognoicere autem praefertim fubito contemptum, qui quafi nihil eft, & parum mouet fenfum, fed difeurfu nofeitur, non e f t adus infenfatae temperici 5 fed bene cognofcentis virtutis. Praeterea commettere imperia, dommatus & arma inièniat* irafcibili, vt Galeiius facit, infenfeti Philoiophi eft :Summa n. arte Serationeilia tradantur. Impe rare enim homo cupit, & vincere, vt contrahoftes prxuakat,ab illis fe tuetur, vtq5teternetur & Deificetur. Res, iummaeiapientia:tribuenda. Pan modo appetitoria ci bi copiam multo coquit calore, paucos veropauco,qua l i per tuscoquus preparai,diftribuitcorporiftingulis partibus conguentem adducedo, & deperditum inftaurando.Quodquidem abiquefenfu acrationenon fit. Appetit coitimi vt a^ternetur,6c formofiores amat, vbifemen K melius

74 D e S EbiSV R e k y m melius viuificatur &producit, òc iuuenculas, non anus, in quibustabeicit&extinguitur. Hicautem fummse rationisa&us flint. Et licet nonfiant confilionouo,indi cant perfeétam fcientiam agentis. Non enim peritus C jtharifta confulet,quam pufietchordam, fed tyro. Quoniam vero nocent ,fi aàu s prater tempus & locum & rem,dubitatfecum interdum {piritus,disputatquc, vndc devno fit quali,videturqucduo. Praterea liquet fpiritum tumefcere pudenda, & muiculos & neruos, quos ab incorporea facultate tumcfcere nuflopadto aiTerendum videtur. Ergo fallò illi adfcrifeuntur nuiusmodi a&us & quidem Gal. fatetur, neruos opticos&fpinalé medullam perforates eife,,vt intercurrensdiftribuatur Ipirìtus-.Poftea tamen comminifcitur facultatem.Velàliusautem iflodcterior,quoniam poros non videt,negat. Profedto ex multis conitare filis neruos palam eli, quos fi elixaueris, compcries in filis foraminu figna:ièditaexiguorum,quodfiimciunt congruuntque tenuiilìmo fpiritui : & quamuislaterétvifum oportetta men illa fateri. AtGal^it,quod veluti lux incorporea à fo le defluens,fi quid oppon as,non penetrar : ita facultas in corporea per neruos humoreplenos nonpenetratìn ipafmo. Aft hoc ipfi affirmarenon licet, ponenthcalorem quoque natiuum corporeum eife imo compofitum ex quatuor qualitatibus, omniaque ex quatuor contempe ra tiselementis componenti. Quapropterhanc incorpoream facultatem ex corporea cerebri temperie deriuarc nonpotcìi Nobis autem congruenter patet, temperies cerebri

L i b e r IL 7S cerebri 3c cordis, ¿kiecorisefte materiales 3c corpulentos nec virtutem habere diffufi uam, ficiit ibi, vt point incorpoream virtute tarn procul mittere ad exteriora& fubito, atque reuocare, vt contingit in motionibus animalis, 5c quidem opaciores &denfioresfuntnerui quam humor, ergo hie, qui peruius eft magis, non impedit facultatem. Etquid dicet in (pasmo ficco? Nititur ninilominus oftendereGalen, virtutem puifatricem 5c adpetitoriam carere fenfuiEo quod nos cupientes ipfas ab operibus fuis reuo care nequimus. Nemo enim imperare poteft pulfui5c cordi ne fic moueantur, aut a m otuvt ceifent: NeC iecori, ne coquat, nec transmittat fanguinem 5aut ne cibosnoxios recineant vifeera. Poteft autem (ponte cru ra 5c manus mouere 5c liftere vt lubet. Ergo alias (in quit ) funt aótiones voluntarias (enfu 5c ratione fadtae ja llas naturales ac vitales absque fenili. Patet etiam affe tto corde pulfum demitti, 5c animofitatem concidere: 5c male afìfedto iecore non nutrì tur animai, & adpetitum amittit: affedto autem capite deprauatur memo ria, difeurfus 5c fenfus, 5c ex corde naicuntur arteriae, vbi edam funt latiores, 5c corpulentiores habentque ftipitem , cui alias funt quafi rami : Ex iecore venae, vbi etiam latiores funt : ex cerebro autem nerui, in (tru nienta motuum arbitrariorum. Aft hoc ncque ab ipfo Galeno affirmari poteft, quippe qui in libro de te mine demonftrat contra Ariftotelem,ex rubro (anguineoque menftruo nonpoife formari offa, neruos, ve nas arteriasque 5c cartilágines albas, exanguesque, it'd K 2 ex

ens y

ervm

exfemineillisperfimili: Sicinquam ego,non polle deriuan ex corde et iecore fanguineis rubrisque venas & arterias,ièdomnesoririexcerebro albo, exanguique quales flint ipfà:. Hippocrates quidem (in lib.de iòetu ) demonftrauit primo hxcvafa &canales ex iemine fieri, ac dein de iiigere languì nem ,ex quo primo formatur iccur, & moxcaro,co refudante. Quod liiculenter in Apoiog.& difputatiombusipfe oftendi:Stipitesque.arteria-rum venarumque dilatali in prtedicfcb vifleribus ,non quia ab eis manant, ied quia ab eis bibunt fanguinem largiter,. quem in ccrebrum deferant origmem ipfiarum:, <& per corpus vniuerfum,itariuuiiinfionteparui iunt, & procedentes dilatali tur, òcingurgitantur. At vocalis arterialatior eli in celebro,& ìndedcorfiunxÌabens ramificatur in pulmone, & minora tur, quomam aboreflatum haurif,, deoriumqvie infundit. Omnes quoque membrana; ac nerui ex ccrebro per anatomiam compernnus , oifaque ab caluaria- Propterea autcni ( vt refpondeamus Gale. ) intercetta filo arteria non puliat cerebrum verfiis, vti cor verfius : quoniam fànguis ex corde in ipfam influens aggrauat i piritu : qui vt amo liatur onus,dilatai itringitque arteriam ,ipfumque ita attenuat in ipiritum:expellitque per fibras ad nutrimentum carnis : ex celebro autem non influit fànguis quoniam in ipso eft regia au la, Senqn cullila. Perditur adpetitus non modo affetto iecore,fèd edam pulmone òc ventriculo : Neo tamen propterea ventriculus quartana habet animam : Ita etiam perditur animofìtas quocunque ab viceré & dolore cuiusque t

‘

L i b e r II. 77 iusqiie partis>nec tarnenfuntpartes partibus animae. At quidem adpetitus omnis, 6c ira 6camor6c fagacitasĂśc vis (ubito perditur, ybi animales ipiritus praucafticiuntunVeluti cum nuncium peilimum aftertur, aut vapor quilpiam mfedtusiubitcaput, iicut ad antrum Agnanae euenire diximus j vt pateat ipfum vnum eftetotam anirnam. Necquidem repcntina corrueret morte nil la?iis vifcenbus 6c corpore animal vllum, ii lpforum anima elTet immortalis incorporeaque At quoniam ipiritus eld Iucidus,mobi'isque poteft fubito opprimi humoribus, vaponbusve infeftis eius vafa occupandbus j yel ipfo fe effundente, plus quam proprie conuenit Symmetrise, lubere non poteft animal,arteriae6c cordi neagitentur, nec ahis vifceribus, vt fundtiones intermittant, non quia in eis ipiritus alterius fubftantiaeiniint, ied quia tenuiflimus ipiritus tarn mobilis,motu priuatus extinguitur. Iccircononpoteft iibimet mortemimperare,beneautem poteft vafadisrumpere 6c abire. Nec iibi poteft anima raÂ tio nalis iubere ne velit, neve intelligat $non tarnen ob id duplex eft,aliave a ieipia.. Practerea puliiis inftaurat ipiritus continuo exhalantes, iccirco nunquam ceiTat,niiiin apoplexia,quando ipiritus iuppetias it cerebro, arteriaeque remanent exiguo cum fpiritucrailoque, non adhuc beneperfedto 5Ex quo patetpuliumexcapite oriri quandoquidem in hac 6c-in caeterisipiius pailionibus perditur,aut imminuitur, dc folo moeroreautlaetitiaaut cogitationeintenta vanatur. Nec quidem ita euemret ex confenfu cordis, vt dicunt K 3 medicir

* D e S ensv Rervm medici, nifi óccoripfum fentireteum cis : Hoc enim eft conièntire. Nec ailignari poiTet, quid faciat animaleiTe vnum , nifi vnitas ineifet ipiritus. Hìcc enim viicera ièparata eftent veluti ciuitates tres (ne diicedamus abex empts ipforum) quarum fi mutuo iè non ientiunt,non eft mutuum auxilium. At quidem patet in attente Philofophantibus segre cibum concoqui, & segre arterias puifare 3iidem ergo ipiritus fpeculauoni operam dants proptereaque hos adus deferunt, aut pauci remanent ad hos vfius, non adhuc abioluti, ficut fenes confilio interfunt, iuuenes ludo natiuo. Igitur fi tam neceiTarius eft pulfus, ad reficiendum fpiritum continuo exhalantem, ve fiamma candela, inter nanti non poteft,ièd nec nutritio omnino: Reipiratio veroaliquantulum.Ipfa enim infunditventum cordi, ficut folks,adextitandum viuificandumq; natiuumcalorem Se conuertendum fanguinem infpintum inter arterias, ipio fimul vento in ipiritum transeunte. Hic autem ergo iì ceftèt natiuus calor, fpiritusqj foras egrederetur,dum à vento non retruditur intro, ficutàfo'Lbusintruditurlignis calor,qui accendat magis,feq; augeat, viuificetqs de lùbftàntialigni: Hac ratione moriturquis non reipirans, qua ignis non infufflatus. Hic caue Anftot.errorem & ex parte Galen, qui reipirationem fieri putant refrigerandi grana seftuoii cordis. Ncque enim in frigidismorbis& temporibus fieret,vel minus fierencum tamen in hyeme fit màior. Item intra ftufas vbi calidus eft aer, nulla fieret reipiratio,ne calori calorem addat. Ergo alium fit ob vfum.

L I B I R IL 79 turn. Nequepræterea Deus tantum ignis cordi dediffèt, qui continuo frigore indigeat ab aere : Et AriftoteLplus errât,qui & cerebrum frigtdum, vt cor refngeret fadtum efle fluite aiferit,duasque illi infrigidationes necefiarias ponit. Sed quidem patet taleartificium vtiubminiilret vitam ôc fpintum viuo igni molendinoque animato da tum effe. Quapropter liquet motus neceffarios m agis, intermitti poiTe minus,indicium quod calor omnia operetur, qui /ibi nequeat imperare contra fè,quodque princeps iit,& non organum. A t quidem bene intermittere, &cretinere motum brachiorum & pedum pofïè quando libet:proptereaquodhuiufmodi motus non fit ad ipfius inflaurationem immediate,fèdièétandi gratia com m o da, fugiendique incom m oda,& quod flatuamanima te™ quiefcere oporteat, ncdifloluatur. Itaque prouidit fpiri t us fi bij vt fem per m oueatur, & co rpori ne moueatur,nifi quatenus fibiopus efl 5non magis.Hincincufam dus videturGal.valde^quodcerebroper fé immobili tri— buatvimmotricemjnonautemmobiliifimorpirituiAt dicat quaefo Gal.cur natura cerebrum finxit molle, duasque in occipi te ex ilio aulas ædificauit fpatiofas, vnam verqinpoileiioriiyncipitej& vnum in medio pauloinfenoreir^vbi totcôplexæarteriæ formant quafi rete 5quod agitatam emittitipiritus multos reficientes vniuerfitatê: eftque ncut menfa capitis, in cænaculo inferiori, veluti lanteriores funt aulæ regia*, in quibus fpatratur : Fofleiiorveroeitfacdlü ôdludiolum,vbi confilio ôc çontcmplationi

g0 D e S. e n s v R irvm plationì feabdit jóniefitaboíTeillimoleftia, parietesific molles fabricauitsAliudrefponderenon poteft,nifi quod nos,& ¿teri,cerebrum eiTedomicilium animç,&nonanimam animatorum.

A PV T

Ex concoct ione, nutrii tone, augmento Çtf decremento jj?iritum effe anim am : oper arique <vtprincipale agens, necpojfeab anima regim fiipfefentiat precept um. TvJV LLi dubium concodionem in ventrículo fieri, de^ inde in iecore perfidi le per venas diftribui,& in particulis ad quas fertur abfolui &c coalefcere : fucciqj partem in corde flatu fpiritari : & delatum arteriis corpus vinifi care, & in cerebro vnmerfitatem reficere. Cum autem hos omnes adus operetur calor 5quis neget illuni anima die ? Imo Deus confirmât ( Genefip.c.) dicens ad Noe, ne vefcaturfanguineanimalium, quoniam iànguis (inquit).illorum pro anima efts quali aperte dicens,ípjri tus qui in fanguine & de ¡anguille fiunt elfe brutorum animam. Et interEntia cunda comperimusignem fere vnum deuorare,nutriri,&augeri. G oncodiix ergo vis ac nutrixabeoeft.At Ariftot,(2 deanima.Ôci.)econtra ait ignem denotare absque modo $& quot adpofuens ligna coinburerein infinitum, animai vero cuna modo certo coquere <$e ad certam determinatamque quantitatem creicele* V

L íb e r

II.

«rdcere. Ergo calor eftanimae inftrumentum,ait,ab ípía modifícatum.Cuireípondeononpoííedocere,quomadoinfenfatuscalorabammaregitur. ítem ignemrobuftum robufte deuorare, ignem vero animalis imminutum blandumque eífe, & calefacere quidem íemper& coquereíicutignis, íed iuxta proportionem. Nec poífe amplius augeri animal,quoniam audtus calor eius partes plures tándem exhalare facit defubftátiacorporis, quam m ípíam de a b o conuertit, & tune fieridecrementum, ficutiinpueritiañtaugmentum,quoniamtunc blandus eít caIor,&:a:qüe tundir ac belle cibum infuetum , non adeo calefacit corpus, quod-mukum exhalet , fed plus lili aggeneratquamtollit. Poftmodurn in iuuentute creícente calore, corpus alíquanto magis ealefcit & exficcatur, & color non eft vt pnus,albus,& caro tam moliis 5abícendentetenuitate, quxfui miíbone mollitiem & candorem faciebat. Veruntamen crefcit íemper,dum Calor plus ádderepoteft, quam refoluere5& in roboíis perueniens ftatum, qui homim eíle íolet in 25. annotere, tantum educit,quantum índucitfubftantiaddeoque machina ceflat creícere. Sed cum maxinie audus fuerit deinde calor, plus exhalare de corporefacit,quameidem ingeri. Itemque corpus indurarur ma^is,nec proinde traníitum fuccis nutrientibus , dat, oc calor au&us reíoluit ípiritus plures 5remanentes vero nequeunt bene fundere,diftribuere, & nutriré. Itaq? curuatur Corpus, criípaturque deficiente Tueco, & calor propria adtione imminutus remanet in excrementis, &

fuo

D e-, Sa&sv-R' er -v m -

luo àlbore albefacit pilos, qui prius à multo calóre adiilebantur&nigrefcebantfipio cumalba tenuitate exhaìante, & fiaciem materia atram manifeftante : Tan dem paulatim nutritio perditur, & ipiritus exhalat deficitque, ficut lucerna fiamma deficiente oleo, quo nutriebat.ur5&tandem totus, qui remanet ipiritusexilis exiguusqj exhalat,&ièc.um mens à D i o nobis indita,& remanet corpus carbo exfindhjs aut lychnus concrematus. Haec autem mors animalis abfque dolore fit, cui fimiliseft per Phtyfin 5coterie vero cum dolore. Nam aut infiammano deftruit organa , aut cruditas implef vai a a u t diftillatio fiittbcat ; ipiritusque qui in quali ber fibra carnis,& iànguìnis & neruo.fitatis viuit, violente! cradicatur de iuo fiabitaeiilo3quiamultus eft, multoque humore irretitus, paftusque. Quare videat A fittoteli quodficutineendiumligni&lucemae deficit ièipio, ita , apimalis vita; Et fìcut ille vrit calorfitaòc afteprò rata5& fi cut ille vento vel li umore ninno perimitur, aut fratto vaie* ita ò c ifto .

C & p fr r

L I S E R

C ap

y t

XI.

Dmer/os modos fentiendifignificandique often deft ■*vnicumfenfum m omni re. R E s qua? non tangitn€cmouetnos,nilfentitur, Quae procui funt a nobis valde, nec vnquam appropinquaruntj 6c quae corporeo tabtu communi nobiscum carent, dicuntur ignotae prorfus. At fi quo pabto fi miles funt rebus, quae nos tetigerunt, per iimilitudinema no bis agnofeuntur, Hoc nos vocamus fenfire in, iim ili: alii ante vocantdifcurfum 5 quoniam a iimili ad iimilealiud ipiritus mouetur cognoicendo : Quando vero notae fuerunt atq; perditanofitiainftauratur videndo quid fimile excitans notitiam fopitam, hoc vocamus refentires alii reminifcentiam. At cum rem nunquamin re rum natura vifam fentimus veluti montem aureum, aut cerfimanum^aut AcephalumiHic nobis vocatur ienI fuscoplieatus autdifiunbtus. Aliisveroimaginatio.Poteftquide fie ien tire fpiritus,quia natura paftibilis eft mobilisq? ficut aer,ita quod remanet in eaaftebtus mouenfiumobiebtoru:Sicuti in aere& in aquacernimus.ipieqj poftea copulans diuerforumobietftorumofionesdiuerias, diueria coponit fenfibilia fimul 5aut di uidendo eun* dem otum , facit imagine truncam &com pofitam vtlibet,& diuerfis ex caufis, in fomno hunt magis praeter voluntatem, aliunde excitatis motibus iopitis diuerforum, Hie deceptio fit:fi n. credit fpiritus has imagines veras eiie, vt in fomno faiiuscftjaut fi vemm repraeientareputat, L 2 vtin

D I

S E N S V

R E R v M

vt in vigilia, mcndax efhVeritas enim eftipfia rei En titas. At tunc cognitor verns eft, cum easoognoícit, ficut funt, filíusautem quando ficuti non funtSed in mundonón cftfalfitas & mendaeium,quoniam reset omnis* ficut eft fibi, non autem nobis. Quando multa íimilia fentit ípiritus, quoniam ab illis confìmili immuta tur mo do ,vnoque i adprebendit ca multa quafi vnum , ac nomen vnum imponit commune illis ómnibus. Dum enimvuitaliis rem lignificare quanafentit,coaa:us eíl fin gere inacre refpirato fimilitudinem ílliusrermotibus in ore fonantibus>quas refledtit in varias figuras,prout va lió modoafficitur à rebus, quas íentti :itaqucpnmi locu tores, ex accepta pafiione formarunt.nomina 5& Grxcus dixit àligni percufftone & Romanus verbero,a loro vibrato,. & n o^ Batto & Botta,, ab i ¿tu boantej At quoniam variaeNationesvaYioafficiuntur m odo, & vanum m odum exprimendiaens ñabentj Nam Germani ímpetu quodam ,fiigore retrudcnte ípiritum doquunturjiccirco multas coníonantespronuntiantliteras 5Ve-, neti líquidas vocalesque: multas >quia Iblum iiquidum. mcolunt tHiípani profixas, voces vocalibus^; fibilantibusípiritibusexcaloredeacummeregionísritali in me dio, climate mediocres íunt inter¡ viraíque At antequam fol ita telluri propinquus fieret, multis confonantibuslatine enuntiabant;, Quapropter (vtdicebam) firniliamulta vnoexprimit nomine, vt Pecrum & Pàulum, finguiosque cateros dicit. hominem Omnia corpora dura han pi bilia lani-

L I B E R IL

dem $ flexibilia mctallum. Itaque nomina inuenit omnibus communifiima, ac minus communia multisi 6c particularia iinguIis.:quoniam enim res funt omftes, dixit jEnsjitidem quoniam eadem res,quselimili mo* db ipfummouent,edam diffimilifimul mouent : notauit quoque diflimilitudinem illam nominibus diiTimi'ibus&differentialibus, 6c dixitEns corporeum 6c incorporeurn,6c viuentia 5c non viuentia ?fenfitiuum 6c vege tans , rationale 6c irrationale 5*Indiuiduis vero vltimas diderentiasappofuit, Petrum 6c Paulum ,5cc. Porro huiusmodi cogitationes omnes, in rerum naturis effe opor tet. Calor enim non hoc vnum modo frigus cognofeit, ied ex h oc vnoomnia alia frigora fimrlia : Hoc au lenti eil discuriùs. Equus quoque non hoc vnum bor ri eum nouit, aut vnum modoequum : ied omnesiimiles^iotis vifisqueequos effedicit : ied edam inter Entra fìmilitudines norunt 6c difFerenrias 5illaque Entia fäpientiora fu n t, qu a melius diilinguere ac componere n o rum. absque errore :. Hoc eil non; copulando res diuifas; heut qui diceret,afinus eil h o m o ,aut rnons eilaureuss nec diuidendo vnitas, vt dicens, lux non eft candida, Fol non eil calidusj ignis no fentit. Inter res, communis mutuaque fignificatio: reperi tur, quatabtü fit : Sic tangens aeraTmmaerem,iliiusaffe6lum ientitiquoniam mouetur ab ilio m oro, aut frigefcitabiilbfrigefadlb jaut calefeit : Ec Hella, altera alteri radios mittens; communicant Qogmriones.. Nos auternrcraiFamoie Sccarcercclaufo QQrpons,necefie habemus aeremverberate, qui animales L . 3» com

ensv

ervm

conceptiones deferat,& conuentionem habefe cumaliis,qui nosaudiunt,quod quando verbero aerem taliter, rem calem dicere volo, quando aliter aliam. Iccirco qui regionis linguam ignorar, qux edam continuo variatur yariatione folis,deicendentis continuo,& nationum comiftione,ficut veftitus variatur, & ritus,nequit intelligere,mfi voces ommb9naturales, hoc eft rifum, planÀum, dolorem confimiliter, & manifeftationem demum rei communis cunótis; quas ob res debilis eft animi &parum iyllogi; antis,putareres fefemutno non fentire, proptereaquod nonloquunturrcum loquela iit fignificationis modus impeditus,tardusq5longemagis, quam ligni ficano rerum expeditarum à craifitie corpulenta. Sicuti Angeli & D^emones,qui fubitomutuos percipiunt conceptus,& dum nos voce figuramus vnum,ipfiiignant mille, & quod velocior eft icriptura, quam fculptura $& yerbum quam fcriptura, & cognitio quam verbum 5eo velocior òelonge magis & ipforum fignificatio 5 Igitur quoniamEntia omnia & mutuo tanguntur,& non tadtaeresiimiles funt tatftis, omnes fèntiuntur mutuo vel praftentiavcl iimilitudine, & perfinire fentire difcurfus eft: refentire vero memoria 5ièntire Umilia multa,vt vpum,intelligentia. Sed hoc nomen appropriatum dejndefuit fiumana: menti, ilcut dcdiicurius ,qui & ratios .& nomen fpintus , qui ventorum eft, D e o , Angelisque -tributum eft, quoniarn ab his iìmilibus iàltem in eo, quod non vìfuntur, ìllos intelligimus quoquo modo: Scruni abftinendum efta dicendo, quodres diicurfu & intei-

* I

L l BER

,IÏ.

intelicdu polleant quoniam animæ appropriatum eft> Atvcnti nomen ipintus adhuc non amiierunt. Dicemus ergo res fendre, refendre, exiftimare, & tranfcurrere & peripicere ôc (apere. Imaginario en im eft copulado vel diíiun&io motuum omnibus conuenienss autdiícurfus in rem incorpoream per (¡rnulacrum corporeuni, quod eft fentire in íimili : Hinc-eluceícit genera eile communitates aíiarum communitatum aftectuum j ípecies vero communitates índiuíduorum , mdiuidua vero quæ diuidi nequeunt ñeque: multiplicad in plura, íed mouent modo vno proprio > íbloque. . • C

aptt

x il

;

O m nesfenfm ejfe ta cfm : a t[euforia & fin ti e n d i ’ m odos dijferre.

Af'Ni m alts machina vniuerfa fenfu taclus donata^

X Veft ; Res enim omnes in mundo tangendo ¿entrant;At alus inpartibusaliosíentiendimodosobtinetjquita^ men omnes taéliones fiintjquotquemodis arebus tan°i moueriq5poteft,tot íentiendi organainfunt : Quoniam ’ non om nium rerum præiertim languidam tangendumcai n.crjl)1^ COI'ium >vires intriníecas percipit animal : nec prodeít lili omnes tangere penidus : multæ enim pungimt iranguntque machinant, vt fpmæ & lapides, aur arlloruunt, deftruuntque, vtigms: ¡careo inftrumenta data a

S ens v

h v ú data ilint illi, 6c fentiendireslánguidas,quae commmii ta&u non percipiuntur,fed interiusadmiifefentiripoffunt 56c inftmmentaquoque ientiendiprocul,res nocere potentes, ft cominus moueant. Priorum gratia funt nares 6c lingua. Pofteriorum oculi 6c aures, totque orga na funt,quotresmodiquecommunicandse. Nam aut a rebus in animal motus manat,quo afficiunt aerem,6c huius percipiendi gratia funt aures 5aut lux qua illuilratae funt, 6c quamafficiunt,6c huiusgratia funt oculi 5Came ras ignotum eft , num proficiant animaii eas tangen ti: Nam piper ta&u eft frigidum, 6c Iilium oculo fuaue ac nobile: led nafus 6c lingua piperis calorem perientiunt: atquiadecipituripiritusinnafo, liliumvtile putando ex odore:lingua mox per faporem examinando inuenit ef(enoxium.Interdum linguae non diíplicet carnes prause, quas nafus refpuit,putentes comperiens. Itaque tafia fenioria non funt,nifi Veneris 6c famis: Sediudiciuminhis modo videtur reftdere,quoniam a rebus aliud non ma nat,nift lux motus,vapor,íubftantia, 6c a d ío , ex quibus iudicamus. Procul dubio guftus, tadus eft intrinfecus fagaciofque,nam 6c tangedo fitdn lingua apparent pori multi ad mitientes ad fentientem fpintum cibi fubftantiam: qu# ft bene ^ficit,proficuatoti corpori aeftimatur: non enim tenuiorem portionem,quae ftepiifime vtilis iucundaque eft, ientitjiicuti nafus, ipiritus linguae, fed etiam craflioremtenuion mixtum,eiuique natiuum calorem, vnde feit aptane fit,non folum nutrienda ipiritui, vt tenuis,fed etiam

■

L I B E R _ IL $0 edam fanguini & carni & vafìbus 5fentit edam lingua naturam rei extriniecarm Nam & calorem ferculi extnnfecum fentit,nedum intrinfecum, qui eftlàpor, & vini frigusextraneum,& naduum calorem. At cum extraneù frigus calorve robuilus eft, ficut in glaciato vin o, & feruend ferculo, non póteft iàporem obtedfumfentire fpiritus prseuentus robore vinum extrinfecan te,ficut nec vifus ftellas,preoccupatus à iolis luce robuftiori. Ex quo patet edam perimmutationem fieri fenfum, & non per cum nulla forma fit fapor, nifi calor in mole comm unica!cd* Etiamtangendo odoratus fentit. Ipiè enim odor tenuis fubftaiitiiì^ft omnibus exhalans ex rebusjquoniam omnes calidas funt,p8f ipàffe '^ca lore a&is in coelumexhalantericcirco nafusdeorfum ipC~ <ftat,& intra ipium ipongia extat oifea,quo fpiritus ex ce mbro per neruiculos duos defeendit vaporemque tangit: Sique ab hoc fentit fe grauari & robore vinci, iudicat focddum,inimicumque,fi vero roborari augerique, quoniam tenuis eft blandusque,aptus verti in ipfum, iudicat odorern eife bonum,eoque reficitur,& odore nutriri ipiritus,notum eft. Nam laifus a labore & ieiunio homo, odorefubitorefipifcit,viuificaturque,&: quafì inftauratur. Et Democritus tres ex odore panis caddi fupervixit dies 5odor vini 8ccarnis aftatae,famelicum recreaf.Coqui autem Se Aromatari^ odore rerum quastradtant quali femper iàturi,eas in cibum minus cupiunt. Non tamen inquam odore nutriri carnem òc fanguinem, fed fpiritus tantum,liquores autem òc foliditates ìllisconuenire. VaM ~ pores

9©

351 Sens-v R erym

porcs autem aquæ& rerum languìdarum,quia proponi-' hil afficiunt ipiritum in obtuib nafo,non videntur effe odores, vt iuntcambusacims, ilcut nec motus aeris videtur effe motus, quoniam nobis non fentiuntur obtuiìoribus apt calidioribus 6c mobilioribus : Similiter 6c auditustadluscft, incentro autem ayris, tympanum ae re plenum terminar neruum 5 cui de foris malleolus fu-

^o caua,coiligensmotiones aeris, quipercutitmalleum, & per ipiiim tympanum, & per hoc ipintum lnterclufum , ea ratione ne exhalet, nec facile afficiaturab mtrantibusrebus,ipkqueipintuscommotus cognofcit ex vlu corpus mobile, qpoipiemouetur 6c vocatur 6c mill ceturbcexaiperatun Tact us ergo yil aud itu s, & non per hmulacrum in for ma ns , led afticiente 6e mouente ouiedto, iccirco motus grauescorpulentarum rerum, aerem multum mouentiu m 6caiuem quail late, diiplicent, quoniam ipium con ey tiunt ad capitisconcauum, At acutigracilium rerum ilridentium ».verberantiuni aerem quail pun&im , modica ma ten a lnflexa, redexaq ue pungunt ipintum, diuu dunt, lacerantque, ideoque diiplicent, iomautem com, P f grau' ^ s acutisque yeluti ex hdibus grauibus, lubtibbusque in cythara , mouent alii multum ., alii parum aeris , 6e temperantur 6c Muiicam efficiunt ipn rpui arnicam. Ipie enina natura mobilis gaudet inuitau ad niotum piopnam operationem , qua ventila tor * purgatur, augeturque & dilatatur in ipa fymme,

L'î B E R [Tv Pt tria. Vbï autem fonifunt acuti alii', alii vero graues, ad eius conditionem temp’erantur, ideoque menfura humanæ mufîcæ expuiius humani menfura adfumta eft: At exiftimandum omnes voces mundanas fimul melodiam elfe mundo toti 5itàque motus cœli : cum fonus fit motus perceptus,fed aliis generibus reram aliaharmonia cangruk. Sicut & m genere hominum crafiîoresipiritu âdpetunt carnes pingues, linguam craiTam ipforum dilatâtes ad metrum ipforum : Acutiores macram, médiocres ex bis compolkam. Sicacetum cum oleo harmoniam affertguftui, ficut graues acu tique ioni auditui rquoniam vero eadeiïi res aliis animalibus dulcis eft, aliis amara> nam & in genere hominum pueri dulciora cupiunt» blandoipiritupræditi : Senes fubamareicentia,<|uoniam temperies & calor fimilis meft illis. Capris genkta dulcis eft nobis amara : idem de vocibus exiftimandum eft. Afinus enim afini voce iucundatur, homo hominis, & c. Fœtéfnobisftercusnoftrum3quiaâfpiritunoftro reiicitur,& tamen oîet canibus &porcis, ficut nobis excremetaquarundamferuicularum iuntmufcüs & Zebcttum. At in mundo nô eft odor,neqj fœtor, nec dulcedo, necamaritudo,nec iymphonia nec cacophonia, nifi particularium reipedtu rerum', q aliis ieruantur,âliis deftruuntur, totiautem müdo cui res omnes funt partes, omnes iimt harmonia,odor,dulcedo. Vtq$ meli9intelligas fpkitü mo bile conta<kum audire, nec re incorporel, vt Arift.opinatur,Pythagoras Mufica funofos fanauit, Damon ebrios, M 2 Ti-

D e S i n s v R ervm Tipiotheus, quemcunquc voluiffet afíe&um inducebat,Orpheuscontemplationem, Terpanderfurdis reparauit auditum, Mufica lydia effoeminabat homines 5Lacedemonica mafculefcebatsalii caftitatem concilìabant. tìx c autem propterea fíunt,quod foiritus ita operatur» iiciit mouetur afficiturque. Non enim ialtitamus in chorea gagliardam, alio fonante ipagnolettam, vt enim ftiritus mouetur mouetcorpus >vt calefa&a calefaciunt, Se frigidafrigefaciunt. Ergo furioium,cui motiones funt pertui batas ingenerati^ fu liginibus,aut nimio asitu, aut imaginatiuaferuentealiunde,prudens artifex.fono mulcet Ipoliatque alus furcntibus m otibus, quas coaitatus ÍluitjCogitque fi 111 muiico fono. Idcoque iaspe melodia fonum inducir, quoniam totus ipintus in caput collisitur,ad fi ucndum blando fono, casterumque corpus motu iènluque ita vacuatur,,ficuti ipintus vapore vini opprefli ventilantur & alleuiantur. Et foni afpen mouent adiram ìdcircqinbelliseis vtimur, fuaues vero mulcent ad contemplationem ,ideo in tempio habent vfumititillantes autem ad luxunam Se moìlitiem 5quibus vtuntur amantes. Iccirco Respub,omnis cantuscuram habent». Cantu honoraturDeuseleuando ipiritum ,animamque iiliinditam,ad contempiandum. Et mutato cantu mo- ' rcs &resp.mutatur jVndcLegislatores Se quicunque fè^ as introducunteuam falías,cantum mutant,vt mores luis a ueraciantprasceptis,6c ab antiquis abstrahantfoed cediuinusDauidSaulem cantando p?acabatSe fono. Et Eliiaus prophetare, duna.minus potei! , cytharam libi puliari

iber

pulfari fecit, qua attenuauit ipiritus, & à turbationibus pr^fèntibus alienauit,coegitqueminiftrare menti inipfis reiidenti,yt ad contemplationem eleuetur, recipiatquc notionesàprimafapientiaDEi, à quaomnis fapientiaderiuaturficut lux à iole. Tandem & vifionem eifè ta<5tum inde patet, quod eas modo resilluftratas videmus, quaereóta ad noslucem refie<5tunt. At ii ipfae manentin tenebris, nos vero in luce nil videmus : quoniam ab ipiìsin oculumnoftrumnon refilitlux : Ergo lux a rebus tind:avenit,&tranfitpercorneam transpicuam ,& p er aqueum humorem&tangit fpiritum quieftincrifi:ailino,itaqueipfèdifcernitvifibile obieétum Lucem fimpliciffimam omnibus affici reb, & colorari & refleóti & multiplicari,notum eflcunótis. Vifìoergotaétuseftlucistinótaeàrebusilluftmtis. Hincexiftimare licet, lue em, quar viuus appare nsq; eftcalor,omniaprobe fentire,quoniam omnibus afficitur: itaque alios afficit óc (entireproinde facit. Sol quoque & ftellae fenfitiuiffimae iudicari debent. Cum ergo vifum fit, feniationem omnem contadtu fierijdiuerlitatem autem tangendi fuboriri ex craffitie & gradinate organorum ob id formatorum, de fenfu rerum omnium iudicare confequenter poifumus : Pesqueduriifimasficut lapides modicum fentire,quoniam pati modicc flint apti's naberequefenfumfimfemoffibusanimaliume Plantas \ ero praeftantiori vigere fènfu fimili fenfui carnisj Liquores autem adhuc malori, fimilique fanguineo, Ventum autem Òtaerem facilime fentire, ficu ti ipiritus animalis, M 3 Ne^ ;

D e S e n sv R erv m N ecm odo tangendo cominus grandi percuflione, fed eminus 6c leui {enure ob paftibilitatem, quae ipfismotis communicatmv& ob lucis affedtiones, in eis iniperfae ac tindbe figuris coloribusque cundtis 5 Lucem vero.caloremque maxime fenfitiua entium omnium , quae in mundofunt,prae omnibus exiftimare conuenit. Mundumquoque {entire totum, alibi m agis, alibi minus, ficuti animal in variis partibus vario {entire modo dedaratum eft. Quoniam enim tadtus non ientit na. tiuum piperis calorem, vt nafus j nec nafus amaram liliifubftantiam vt lingua 5nec lingua fonumaeris vtauris, necauris lucem y t oculus ,quoniam ipiritus fub corticibus tranfpicuis afficitur magis, quam Tub opacis, 6c dub gracilibus magis, quam fub obtuiis, magisque in magis perforatis,quam in occluiis jille enim admittunt magis res ientibiles quam Utacdequitur ide efte de mundi partibus ferendum mdicium. :C>APVT â&#x2013; Oj]a ,pilos

X III.

nemos ,fangmnem & j f iritum, omnes fentire contra Arijiotelem.

CEn qusecunq^ praecedentibus duobus capitulis deckrauimus, nunc cum fchokPeripatetica, qua: hodier* no tempore regnat,diiputanda funt: incipiamque ab vltunis. .Oifa fenfus expertia prorius eile contendunt omnes:

, L i b e r IL f f mnes: Nam quando perforaturcaluariaàmedico,quid morbi intra curaturo, non dolet asger :nec in caeterorum odium fradt uris,nifi ob cameni adnatam, quae dolet. Parimodo duna vngues & capillos reiecamus, nikl olemus : Et fiquistangat iànguìnem exiilientem de vena, quin & ipiritum non videturfentire.Nec cerebrum ferro tadtüm fentit. Ergo faifu m efto m nes p artes anim al is idi tirchi t.a etiam partes mundi. Refpondeoobiternuncquodinfenus examinandum eritjias omnes res fentire. Ad animai autem ( qui eft fpiritus habitans in craifa mole ad communis vitas vfum organizata) non omnes palli ones omnium partium-peruenire , vei non ita valenter : nifi eas quae per medium communicatiuuniattingunt. Hoc autem non compe^. nri in partibus nimis aquidisnimisque tenuibus 5 nec in durisnimis ,fed in mollibuspaiam fieri : Nam cum tarn g>tur caro, piena calore ac fpiritu, patir ur, & per corium & neruos & fibras communicatur fenfus viquc ad vnlueriitatem fpirituum in capite habitantem: Atque ita ipiritus ìudicat dedinandum aut iedtaiidum, quod < tangit. - Proptereaque quando qi 1is dormit, aut attente quid contemplatur, non modo non ièntit in capiilis, deveftibus cadis, ied nec in carne punctus .fakemleuiter : non quia caro non fentit, cura & praefati Philofophi non * negent,fèd bene qnidem fentit 5fed quia fua pallio,tunc non communicatur ipiritui principali m penetralibus co liccio ad contemplandum, autpugnandum contra t vaporcs s

D e

S ensy

R ervm

vapores cibi aut concia m orbum,aut ad nutritionis o* pera. Htfcelucefcitfpiritumanimalem interniancre in torpore, ficutT3uta in naui,aut Dominus in iuo palatio, & populus in cau ta?5non autem xicut forma ìnformas acquali ter totum compofi*111}1 vtplacet Ariitot.Si enim ita eflèt aeque fimtiretinom9Ì£arcf nec Giungi pofiènta partibus exterionbus, & interioi^ingredi >& non ientire in fìngulis particulis à le informatis. òìcutcalor ignis for ma,non poteft ab ignedifcedere, nec ab aliquaeius parte, quin totus,vel illapars extiniSta mortuaque remaneat. Sed dehocinferius. Ita igitur quando fpiritus exhalat,aut Ìanguis effluir, fi tangantur, non communicant ìllam ta&ionem fpiritui&ianguini intus remanentibus:motus enim deficit priusquam ad illos regrediatur,obdiigregabilitatem & difiundtionem, quam facile patiuntur liquor &ipintus: Sicutdum tangitur aqua, per cana'em de fonte effluens, non reuertitur eiusmodi motio ìmpreifa intra fontem. At bene quando aqua intra concham continetur fitangas portionemvnam,omnescoagitanturmanifeftis circulationibus. Itaque quando inter venas malignus humor oritur,fanguis &c ipiritus accenduntur,adeiusexpulfionemi&adeo agitantur,quodil e humorvel vapor calefcit,atcenuatur,Òc extra venas propellitur,peN r rimulas interfibrales.Et hxc pugna eft febrissquse tantopere prodeli, vidtoriofis remanentibus fanguine & ipiritu : nocet autem fi vincantur : non quia ipià accenfio nocet, qua; fcbris appeilatur, fed quia fuperare niorbum non pò-

L i s e r IL

97 tuit. Fieri edam poteft, quoti in magno vulnere attaófus fangtiis lentiat parum,quoniamipiritusiamad interio ra f Ligie: Ec lume exiguum (enfimi fanguims dolor piagai iuperet, tegatquej licutcalor ferculi làporem occultai, Fatettamenin membrorum palfionibus fubito ianguincm & ipirkum accurrercin auxilium : & in timori bus interiora petere in falutem.Et humorem inuicem pugna re notum eftMedicis. Idem dicimus de(puto, aliisque humoribus, quorum pallio adprincipem non pertingit ipiritum, Sedconlpiciunturinterram iaóìri aifumere fi gurarli iph^ricam,qua lèiètuentur abaere,aìiisqueabadueriìs Entibus & extendi vt coniungantur,&limulièruentur, vt moxdocebimus. Rationeoppolitaos non videtur (entire 5nameum durum lit,tenuitatis fpiritaiisexpers,fenfum exiguum habet : & cu m frangiturmotusóc paiììononperambulat,neccommunicaturper duritiem vique ad pnncipemipiritum.Ita quando lignum ingens fecaturdurumq5,qui eiusextremam partem manutangit,non ièntiteiusmodi motum. Attangendo flexibilem vngatn, Ratini motuseiusadextremitatemfertur. Quapiopter patitur os fraètum affliótionem, magis autem caro cui plus ipiritus & tenuitatis ineft. Senfus autem in pafiibilitateconfiftit,quae eft loda tenuitatis. Itaqueilla parua olìis afflnftio, in fuoprincipio eft & nonexcurrit» Quod autem ièntiat os, patet ex nutritione & augmento ìllius. Non enim nutnturquippiam, nifi ad fi limile nutrimentum trahendo:Sentitergo fimilesquoniam ipfum noicit & trahit. Dentes autem manifefte lèntiunt óc tra-

hunt

'98

D E S e.N S V R E R V M

huntcalorem&frigus & fitporem,mlgingiuas tangem do, fed folum extremitatem dentis, ne dicas carnis ad natae cfte fenfurn. Item rebus aeidis obftupdcunt dentes & non gmgiuae, & mamfefto feniu tunc patruntur. Et Galenusfeniumdentium fatetur,ac caeterorum oilium tantillum. QuibusHippocrates lnimicumeilefrigusdiÂ xit, fic.ut & rleruis & medulla?.: nujla autem inimiciria fine ienfu kfionis fit Falfum eft quoque cerebrum expers eife ienfusj Nam Galenus illud rationale, nedum ienfitiuum facit, fed eiux mollifies paftiom cedit,ideoque videtur minus ientire, & cum fttanaclinterium ipiritus, conueniebat ei huiusmodi fenius obtufus,neperpetuo ipfum affiigeret., Neruos fenfire nemo negat prater Ariftotel. eo quod terreftres valde fines Ergoex hocconcedit ieniumrebus aereis,igneisquevein,nolit. Ac quidem folidi valde faffi funt nerui vt tenuiflimum fpiritum, ne exhalet,retineant,paruoquefenfiuin fiubftantia pollent,. fed omnis. fenius grandis ipforum eft ab inhabitant j fpiritu. Tandem ientirepilos,nemo dubitet,cum nutriantur,. dccrefcant aterahendo fim-ile, fimiliter & yngues 5fed 1pforum paftio non percurrit vsquead fpiritum. In loco cmm vbi iecantur durifunt,fenfumqueobtufum habent, quiproxinus lpiorummet portion 1bus needifiunditur, quamuis 111 loco incifionis exiguum quendam doloris fenfum habcant rqui nobis communicaturnon vt dolor,fed ficut ieniano ordinariapratet dolorem.Voluptas enim & dolor fenfationes funtplusquana ordinary. At

✓

L I B E R IL

igni appoiìti pili & vngues diffugiunt conuoìuuntur & curuantur&reii limit, pariendo valde. Et ex capillis ver mes fieri vidimus, vt paulo ante narrauimus. Qpificis fummihic prouidentiam collaudare conuenit,quiportionibus,vbi viuidus fènfus nocebat, parum largì tus eft : Si cu ti ollìbus, qua: totani niachinam fuftinent, Scpilis, vnguibus & carnibus, quae ipfam defendunt,& cu ticulac extreman Totum autem coriurnòe nèruos ienfu miro donauit, celerique, ob neceflitatem fentiendi bona & malaj&exquiíitiílímum fènfum tandem redegit quasdam in partes orgánicas, vbi modo opus erat. Aerem & ventum paftibiles ientientesque valde fugacitate & mo bilitate donauit, vt ofteniìones vitarent 5 lapides vero durine,& plantas corti ce,prout vfui proprio cuiusque ad mundum congruum erat.C^tera inipicite & admiraminiò mortales! C a p v t

XIV.

^ 0'fitto A rifiotelicomm defenju ,fenfonù & fenfatwne. O l v n t Peripatetici omnem fenfum effe taéhim, fèdi guftum duntaxat confitentur : ponuntque ienfus exteriores quinqué,& animali tantum conuenire:Oftenduntque ex obieétis diueríis. Nam oculus colores tan tum percipit 5Auris fonos :nafus odoresjguftus fàporess N 2 Taófus \

loo D e S e ns v K ervm T aélus qualitates tangibiles:Nec poteft alterius alter fen dre obiedum : Sunt ergo diuerfæ res. Quod edam in» de patet, quoniam diueriis funt aftixi pardbus organicis. Etquilibetfenfus proprium informât fenforium,iìcut anima corpus totum j i taque pi ures formas partiales po ntino Præterea ait Ariftoteles, quod cum oculus omnes fit percepturuscolores, oportet ilium nullis effe coloratum,a!ioquin eospercipere nonpoffetj intus enim exiftensprohibetextraneum. Sunt ergoiicut ceraomnino inform isi t poflit formas recipere. Hinc adfirmat fenfum nullum Ens acfu effe-, fed puram potentiam pafliuam,nullo modo aduni.. fig o y t materia ,quæ ideo ed: infoi mis, vt omnes recipiat formas, eftque pura poten tía aptainformari fubftan dai, q militate, quantitate, quia ipfa non eft quid>nec q naie, dec quao t urn. Ex quo poftea deducitomnem vim leniitiuam effe incorpoream, quo niam corpora fentmEftque forma corporis, non corpus, alias effet informatimi. Item fieri vuit fenfùm per infbrmationem,itaquod ipecies formæqueobiedorumdeferuntür ad ípftts í u bftan das fend tiuas, easqj informant; & fie fèntiri,Nulla enim res fendri poteft,nifi illi fiat fimilis fendais visuion poteft autem fieri fimilis,nifi illius informeturforma: taduscnim vtcalorem fenda*,caJcfit, calonsque fufcipit formarmOculus yero formam vifibilis. Et quoniam hoc impoli!bile videtur addit, formas ef fe incorpóreas, & immateria iter recipi in potentia fend ente, ìdeoquefenfum fieri cum voluptate,quoniam po tente recipit aduni fui perfediuum, ¿taque perfteitur. Ex

I BE R

II.

TOT

tem corruptiuam. Sicut generano & alterano aliarum rerum, Ex quo ièquitur, autresnullas fentire,qùoniam funt res a d u ,& non potentia,vt ièntiens yis5& patiuntur corruptiuapaiiionetu^ formae: Aut aliquem modum ta-dus rebus incile, quoniam non funtpurae potentine, nec organa habent eiusmodi potentiis intorniata, C

a p

X V..

ìSlon-fieri fin fiattonem infiormatìone ? nec perfecfm a tan tum pacione, nec extare finfium agcntem , necfinjumejfie pur am potentiam.mcorpoream ,fied Ens pafiibileso^ rum q m non eft 3 &fintivi mutatione mo dica & argumento. aifertionum vna modo vera eft : Non fieri fenfàtionem nififentiensvis fìmilitudine iènfìbilis afficiatur. Hancautem adionem obiediefteliquet:quandoquidem ad io eft propriafimilitudinis eftiifìo ab agente. At illius informare forma, vt ientire queat, ftultum eft did u . Oporteretenim obiedi forma ieparariab eo,& fer ri ad potentiam tentientem 5eiq'ue imprimi : Ex quo ièquitur ,quod obiedum remaneret, absque propria for ma 5 fìcut materia nuda : aut corrumperetur penitus.Et quodpotentia ientiens, cum primo informatur aliqua ipecie-non poifet almd quippiam Tenti re 5veì fi reciperet N 3 aliam J Q

102

D e Seksv R ervm aliam formam fènfibilem, corrumperetur ièntiens vis, quoniam eius forma,qua cum fit ynum magis,quam ex materia & forma, Peripateticorum omnium teifimonio,corrumpituraccedente nouaforma. Omne autem Ens formam perdens, perditur. At reipondent Peripate tici venire ab obieffo iìmilitudinem formae, non tofani formam. Veruni Ariftoteles palam docet ita, dum per informationem facit fenfationem, itemi fit compofitum ex materia & forma, iècundum quampofteaagiti Et iìcutlignum informatur forma ignis, &poftea ignit: itapotentiaformaobieóti, vtpofteaperillam ièntiac obiedtum. Item declarandum efttl!ts,quis producit fimilitudineshas? quomodo lapis fuam fimilitudinem exuit, & tamen remanet lapis ? Et quis eam de lapide extrahit? & quis defert ad fentientem potentiam ? & quis copu lai ? & vna fufceptafimilitudinemquomodo potei! aItorum fenfibilium fufctpere ? Et fi eli informano fimilitudtnum, quomodo fitnul plurtbus formis albi deni gri oculus velpotentia ocult indiuifibilts informatur?Expenentiaquoquetllis repugnat. Vt enim ignem fentiamus non oportet totani formam ignis fufctpere : fed iufficit parum calefieri. Senfius ergo non fit informatione, ied tmmutatione. Item cum pura paiìiuaque po ntia fit 5non aget : quomodo ergo fpoliat obiedtum fua for ma aut fimilitudine, ièque veftit illa ? Hinc altercantur Peripatetici dicentes ahi, fenfum agentem repenri, nefciunt autem ìntusne velextra, qui formas èfubiedis ex trahit, òc immateriales facit, òc potentine copular. Alii ; vero

■

;

■-

L I B E R IL 103 '/ero dicunt obieóli acium fufficere ad mouendam potentiam. Illiquidenti apertementiuntur. N am intaólu 1 palarci ipfummet obieólum íeipfum taólui imprimir, iìcut haec penna ícribit,& ípina pungir, & calor caleíacir, in taótum iè intrudendo. Güila bile quoque ipíüm penetrai lingiiam : nec efl qui illud fuá forma ípoliet, fed ipfummet cum tota fuá mole ingeritur linguae & fentitur. in odorata quoque vapor ìpiè penetrat, & per fe exhalar ab obieóto calor cum tenui famofitate, moueturque vfque ad narices, nullo agente íenfü : nifí quis dicat ignem agentis íéníüs opera fumum facere, Fida ergo res eíl fenfus agens , & viíui tantum , audituique poífet, cum mille tamen abíurditatibus , coaptari ea tantum rarione,quo d procul fentiri colores & fo ni videntur, & non cominus, quod fuafít Ariíloteli íeníibilc poíitum fupra feníum non fentiri : fed ad fenfationem requin obieólum , potentiam , & debitam diílantiam. Sed hoc mendacium eíl m om ni fenfu? quamuis in his duobus quid adparentix parum peritis habeat. Attamen fonus íuper aure íentitur, & magis intus, vt pulex ibi agitatus. Digitus autem oculo íuper-. poíitus non videtur, quoniam non eíl obieólum , fed lux tiñóla ipío 5qua: àdigito fíe appofítotiincnullajreíFliiepoteíl*Sed íi digitus lux efíct, &c oculos non deliraens,fuperpofíta bene videretur. Quaie tamen abeíl, vtíenfibile non íentiatur poíL tumíupia ícnsum, quod totum oppofítum eíl modo > I verum.Caraaumnehorúíenfuumobieólalaéderent

y»

U®4

N S 'V

RERV

clerent,quandopræpotentia hint 5& vt alongepercipientur^tm^laboiaaqi præcaueantur & præcaptentur confultum eft, vtalonge ipiritus in his fenforiis præientiretj fed non absque tadtureali: quem in aunbus confnetur cAriftoteles,reali fono percuftis :fed negat in vifus.Sed illu minants (inquit) aeradfuatur, vt poftit fufciperefpeciem viiibilem,quæferturad oculum potentiæque vifiuæcopulaturvteius forma, vbinullo pacto ienium agentem ponitjfedopinioni iècundæ fauet. At ita iners eft ipiè & fequaces,vtnunquaminuenire potuerint,quæ fitcauia detêrens fpiritum vifibilem. Nonenim illis luxeftjcui nimirum hoc munus tantum mandant videlicet adtuandi diaphanum aerem:Nec aerillisdefert,cumnoniit adtiuus expoliationis obiecti & veftitionis potentiæ. Atqui ft aer ad oculum vique deferat fimulacrum, cum vitio fiat illis intromittendo,non dicunt, nec diccre valent, qua: fitcauia introducens llludintratot oculi tunicas & humorcs,nec in quohumorevifiuapotentia infit, do cent. Nec forma vifibilisadl:uidpoilit,vt Aphrod.putat, Quom odo enim lapidis forma ftupida paftiuaque potius quam adtiua iei, (am aut fuum limuîa^çrum emittat vfque adoculura,introd ucatque: vbi fanejteratio mul tiplex & lapidis & aeris tkoculi, multa ab adhuitate requiritur. Minus inepte Plato & Galenusôc Democritus primus lucem, fecund us ipiritum exoculoennttunt,ad peripiciendum vifibjieobiedfum. Tertius vero fimulaera & fpoliaexatomis componit, egredientia ex lapide & omni ex re vfque ad oculos penetrantia. Sed ifteconfutatur,

■ '

• fT.

1 / I B E R IL IOÇ fàtui j quoniam res dum videtur, ipolia corporea emittens minueretun item non reda modo ied obliqua & quacunque fieret vifio via: Item ventis inflantibus afportari iìmulacra corporea oporteret & nil videremus. Plato vero licet minus ignoranter loquatur, tarnen non declarabit vnquam, quo pado pama luxfpiritusoculumhabitantis,vsque ad fiderà,dum ea cernìmus, porngi quean eum multç luces ingentes a longenimis venientes infenfibiles fiant imminutione.Sed ipièiymbolum noftræ lu cís cum externa confiât,vt fiat vifio,nec tam procul feratur. Et fie Ariftotelis ratio contra eum inanis eft, multoque minus alìa,quod in oculo non fit Iux,quiacum aqua non eft ignis. Spiritus enim lucidus eft,& lux in aqua au getur,vtpatet.Sed fpecillaconfutant Platonem. Nam appofita oculis indicant lucem exteriorem intronanti, & in fpecillisaugeri,autaugeri,autoculo proportionari. Præterea neqj reda tantum luce fìeret vifio,fed vndique:cum iymbolum fiat in medio diftantiæ. Galenus vero repro b a ta eo, quod fpiritus egreifus ex oculo, non reuertitur, cumvolatilisfurfum ièmper f i t , ficut omnis tenuitas. Præterea à ventis aliorfum pelleretur , vt non videat* necregrediatur nuncius rei vifæ. Remanet ergo noftra duntaxatfententiaj lucem obiedis tindam ab eis refilire,redaque in oculos intrare, per transparentes membra nas,& humores:Et ipiritum mouereaffìcereque :Qui fic fèntiens, fibi tarnen videtur foris rem videre, quoniam non nifi reda videri poteft res,ex qualuxrefleditur,&per diftantiam in aere aut aqua intermedia multiplicatuniO taqué

I:p6

E> E; S E H. S V R E It V M>

taque menfuraturdiftantia ex confuetudine lucibus in? aeris atomis multiplicatis in pyramides multas: Et rem vbi eft, foris intueri ie putat, quoniam & lux.videt, 6c communicant afTetftum ipfa 6c ipiritus:fteut aer fonum ientit deipiritui comm unicat ilium&diftantiam m a in bi dicebamus.V elociftime eircumuoluitur oculi globus ita, vt nobis videamur videremontem magnum totum iimuhqui tamen non videtur nifi oculumad omnes eius partes velocitervoluendo. Eadem velocitas in vifibili accenib ftylo facitadparere ignis circulum perfedtum fi,. mulycum tamen ignis non niilin vnoipiius circulr pun<5to lit iemper.Eaaemapparentiafitmotoviru acvifibn li. Sen ten tia igitur no ftraiatisfacit omnibus argumentis, vt inPhiloiophiaprobatum eit. A ri fto teli ca au tcomnium eft iniipientiilimaÂťneiciens quid obiedas fpoliaex- â&#x20AC;˘ trahat,&potentiamyeftiat: Scquomodopotentiaminm em inform et, autquid ipiam extra organum educate ad fufcipiendum obie&um iimulacrum sautquointrodueatur.Non minus falfoopinaturienfum efte formann organiquem tamenfacitpuram potetiam paftiuam. Si a;utern per ie eft formated ienfibilium gratia potentiajErgo nilrepugnat efleipfum ens a b tu & aftu m : nee iplum i actum efte paftiuum aiioru actuum. Sic 6c nos dicimus^, omnemyimientientem/entire in quantum patitur: ini quantum veto patitur non efte rem illam, quam patitut ientitque,ied aiiam,quam abam, hoc eft ieipiam ipla naientk deforis itaper accid es/edper eftentia. Omnisenim. res cognoicitieipiam efte,be pugnat contra non efte, 6c a* mat ie eife. Ergo lap/am per leipiam cognofcit, abdita i

L i b e il II. io> 'Hótma,vtin 2.pár.Metaph;lib.i.oftehdi : Àlias vero res no ;per íéipías, íed quatemis ipfaresíénties fit fimilis iílis reb. íenfibilib. Ergoíéntit illas, quatenusícntit feipsá immutatam fa<ftamq5Ìilis fimilem rebus,q non eft. Hi nc elucet arcanum ignotumPhiloiòphis, maxime vero Ariftoteli. Quod Deus cum omnia fit per cíTentiam eminenter, non recipit ícientiam rerum à rebus, fed perfuam efièntiam illas fcit : proptereaque non vileícit res mortales íciendo, intelligendoque,vt ipíe putat 3 non enim illas intuetür, nifi intuendo iè cauiàm, in qua relucent ilice Se inde pendent :quoniam inuentor non diicit à re inuenta : Sedimitatores diicuntexea. Seipium nouit ipiritus absque paifione naturaliter; ipiè enim à iè pati nonpo*èft,cum fibi fimillimus fit, idemque:Ìèd illatce pailìones continuai in caufa fune, vt ipiè iè ignorare videatur; Sed expropiáis operationibus Se aliorumipirituum ferecognofcat, refleètendo in feipfum cogmtionem pafiiuamextriniècam quodamargumento. Ad remredeuntesdicimus Ariftoteli inipiciendam fuiflèlucem,quaeres aètu exiftens eft, nec tamen non tingi tur coloribus figurisque rerum : Et aer, qui ens eft tenue calidumqueSc mobile? At omnem motionem recipit, vtcalorem Se frius. Non ergo repugnat ièntienti virtuti eflè rem aètu, t eas res recipere,quas nonexiftit : minime autem fi lilíes. Ncque enim aerem ipiritus fibi fimilem ièntit, abfque argumento dum mouetur aequaliteràc ipiè : nec vieta-, dum noncraftìorfitipfo.Seddecipitur Anftoteles propterea quodputauit ièniationem informatiòne fieri;

O ¿

qua-

D E S e. n S V R E R V M quapropterfi formam haberetres fentiens non poiTet a» Jam formam absque fui definizione recipere ; Sicut teiia non recipit form am ignis, nifi deftr uatur effe terrq Hoc quidem verum eft, quando fieret per informationem totalemipfa fenfatio: ied fit per immutationemmodicam, qu^ non remouet vim fentìentem ab eius forma prorfus, quianontotaliter immutar,fed reconcinnat illi formam ficut bland us calor motusque fpiritum perii cium fimilitudine :.aut deturbat aliquantuìum, ficut febns, pun<qio,& frigus mediocre in ipfum agendo 5Ex quo difeit talia vitate obietta, A tquando penitus immutatur , priniam amittit formam ¿cillam. obliuifcitur & dediicit, quoniam ab altera penitus eft poftclfus. Ita lignum fenritexignum ignem,&robuftumeft, fed dolorofa potius fenfatione:tandem mutaturin ipfum necamplius dolet, necmeminit fe fuiflelignum.. Sufficit ergo modicaimmutatio ad fenfationem faciendam :ex illaenim tota virjus reliquaobieZi filius confimilitudine cognofcitur,nó autempenitusj quoniam efletfieriillud. Quapropter videtur folus color, fuperficialis, & per ilium corpus inte grum discurfu noicimus. Etfolus fonus percutientis,& ignis calor folus, & omnis rei quidem extnniècum fentimus,& intrinfcca argumentamur praterquam. in guftu: Omnisaiitemfciemia confiftit in difeuriu ad reliquum pbiecti>iènfui abfconditum.. At angelo penetranti non celatur.Namimernum & externum rei patetilli. Decipi-

108

¿operfeZiuameife :• Nani voluptuoia & dolorifica, fit, prout

L i b e r

II.

109

prout obieda conferuant deftruuntque. Nec per accides dolor fit,quatenus organu avehementi fenfibili deftruitur.Nam Sdd did poffetdevoluptate, quod fcilicet fiat, quia perficitur organum :Sed quidem videtur doloris capaxanimafentiens,tunc etiam quando obiedhim non mouet organum,fed cogitandoduntaxat,aut reminifcendo animal irafcitur,d olet & Iaetatur. Et in nobis hoc patet & in iumento,cum amiferit pullum. Praeterea hunt contrariacircaidemfubiectum. Ergo dolor infentiente virtute ficut voluptas fit.Kec docere nos potuit,curiucur dum fit fenfifte res: Sed tantum dicit, quoniam acftuatiir potentia. Et hoc falfum eft: quoniam a&uri dolorifica fpecie non eft iucundum. Item transadbs doloribus gaudetquoque fpiritus. Ergo iucunditaseo fit, quod fcientia conieruatrix eft rerum omnium.Spiritus autem expertus bona ac mala,difcit quid fedtandum, quidque decfinandueftilli.Quapropter & odiofarum rerum fcientia bona eft:Noftefebres,venena,bellum fuaueeft animo,quo niam itaperitus fit.Quamuis iimulrenuat,cupiatqueea$ {entire interdum .Et quo Gafenus putat effe duas animas. Sed ita non eft? fed mobie&ris falus & damnum miftrm reperiuntur.Et illius genera cupit,iftius recufat fimul, vt diditum eft., O

3’

C a—

fD E S EN S y

R E R Y'M

C A I* V T X VI. 'Sifenßtf ejßttpotentiapaßwa incorpórea indiuißbiUs, n<m pojßtnißßm elfentire snec multa >nec contraria ft » m ul nec fim ulacra eommyf i d corpori tenui mobdique b&comnia conuemre.

^ S jO n modo Äriftotelesrationem Tuse pofitionis redderenequit quo fcilicet padto potentia, vbi informata <eft aliqua forma ienfibilii,poifitaliam reciñeres cumquac intuseitprohibeatsvel vbi repona t,quamliabebat, dum nouam accipit : Et quo pa¿to,cum íitpaíIiua,poffit pro prium deponere aétum , ac ípoliari fuo perfe&iuo, quo cum eftmagis vnum, quam compoiitum ex materia & forma. Cum materia nulla poilitpropriam formam dcpellere,nifi ab externa agentecaufa fibi auferatur.Nec n.igniscalorem, nec ifigus terra deponunt, nifi a contrario priuentur , nec quomodo illam obliuioni dat & poftcameminit. Sed&hocdeteriusdeclarat,quomodo poifiteodem itempore contraria ientire calorem & frigus, albedinem & nigredinem , contrariisque informan 5cum fit incor pórea, indiuifibilisque potentia, fpecies autem multas diuifibilesque. Aiunt non eile contrariahaec in cogno.ícente virtute, fed in rebus ad inuicem. Potentia autem contraria ipfa iudicat, non fit. Sed hoc abfurdum dt. Sic

B rain

II.

Sic eni m ncque potentia ipfa contraria effe iudicaret 3ipfà '. enim res iudicat 5prout afficitur, ab eis. Si à contrariis; contrario modo affici tur, contraria iudicat : fi fimili , fimilia. Quapropternunquamiudicabit contraria,a quibus > non patinar contraria,Pati autemeftinformariapud Arifto telem .Ergo fimulduobus contrariis informetur, eiE. opus. Patet quidcm in tadtu aliter nos affici à frigoro & aiterà calore 3ideoque dicimus illud fiagus,hune calorem. Siautemita nonpaterctur, fed ficut qui ipecillis^ vtitur rubris, omnia ru bravidet, & nonfuis colorai coloribus differentibus, ita potentia nifi contrario modo * afficiatur,eadem reputabit effe contraria. Praecerea quomodo potei!: res multas fimulièntire,nil-! dicunt bac ratione. Alii dicunt effe in fenili contra ria »ficut dulcedo & albedo in pomo eodem fubieóto* resdiuerfae : Sed fi ita eft,Ergo potentia non iudicabitx contraria effe contraria, fed diueria.: prout enim in c& recipiuntur, ita mdicantur, Alexand. ver© hxxdisquffrens tandem ait,. potentiam effe incorpoream, fed tamen formam organi corporei, in cuius partibus diuerfis contraria recipiuntur, & a potentia fimul iudicantur. Sed nil foluit 5Eodem enim tempore eadem indi- ■ ui fibilis potentia ièntit plura & contraria : ièntireautem 1 non poteff nifi informetur illis. Ita enimfit ièntire Ari-itoteli. Ergo non fuffiat organum informali, alioquim t ni uam fentirentur. 1 autem indiuifa efi, & non ficut corpus partitura,

e n ìv

h v m

quod in variis partibus, variis tangitur rebus. Quapiopter Aphrod.fentientem animam tacit tandem corpo re am,licet non dicat effe fpiritum, fed vel formam fpiritus vel corporis,hoc efttemperiem vel ex temperie refultantem fpiritum. Sed hanc fpeciem vocat indiuiiibilem perfe,ficut calor & albedo: diuifibilem vero per fubiectum cui inhaeret:Sicut albedo partitur ad partitionem albi. Hoc autem & nos atterimus : ièd temperiem & ipiritumièntiredicimus,quatenusres temperata ièntiunt: noneninidantquodnonhabent. Vnde Aphrodifienfis mfiatroxpòfitionis defenforfit,cogiturelemétisiènfum dare,alioquin mifto illam non darent, cuna & iènfus paf-, fibilitasiìt illisconueniens,&nonrelatio mifturae, vtin alio libro fcripfi. Neciudicium pattìonis aliunde veniat mifto,nifi ex mifcibilibus, vel ex nihilo, vel àDeo,vel ab ànima mundi,quae non placent illi. At quidem nobis faeileeft, his refponderedifficultatibus : Nam cum corpo^ reus fit fpiritus mutabilisque in diuerfis i ili partibus, poteftfimuimutaridiueriis cbieót:is,omnesquefimul ten ure. Si autem informaretur, vnica tantum informaretur forma,necnifi vnum fentiret. Eosdem porro motus ineofopitos,aliis aduenientibus poife remanere, facile in aqua & in aere patet:Pofteaque a confimiiibus excitari & fieri reminifcentiam,memoriam,&difcurfus: qui enim paifuseft,aptioreftpati: Profeóto omnem feniationem mimutationem effe taóbus docet, qui calefit, frigefcit, pungitur,lenitur,aggrauatur,patiendo non formam, tèd mutationem.Guftusquoque& olfadtus nullas formas, / fimu■X *•

L i b e r IL 113 fimdacraque admïttunt, fed fapores 6c odores, qui funt aétiones caloris in craiîitie vel in tenuïtate ingefti. So il um autem eifeaeris m otü, 6c no fpeciem nec formam, Ariftoteks fatetur,&realiter recipi. Vbi licet yalde incufareaifeclas ponentes iimulacra intentionalia,immaterialiterckintentionaliter recipi in potentia immateriali: Cumhæc intentiononiit, quia nos itaintelligimus, fed quia eft m natura. In natura autem realesiuntres,quæ mouent realiter fènfum 5 quem alteratione fieri teftatur Ariftoteles, 6c fènfatio omnis tadfus, auditus, olfa¿tus&guftus.Sedviiio decepiteos >quoniam in pupilla vifibilis obieéti imaginem confpicimus, quod vifïonem intromittendo fieri contra Platonem eos docuit,& per informationem intentionalem. Sed Plato per motum 6c aîterationem fenfitdo&e. At nihilindeconcludunt* Nam funt in oculo tumcæ transparentes, &ciyftallinus humor ad excipiendam lucem fpecietinffam. Sedhæc fpecies non informât fèntientem fpiritum prorfus, fed niouetmodo adiudicandumeiusobieâ:iim,vnderefîe¿fitur. Nec remanet imagines in fpiritu, licet ipfè,quia fubtiliseft,lucidusque,poiîit easrecipere,icd motus tan tum, quiquoniam cum imaginibus fubierunt,efficiunt imaginari ac fummare.Sed ex calore 6c frigore,ex fono,& faporibus & odoribus nulla profeéto imago in fenfu recipitur.Imago autem in vifu per accidens ièntitur, lux veroperfé,quæmouetvtefl:affeâ:a. Necincorporeafitpotentia,vt corpora recipiat,cumaer&fpeculum corpora iint,eaquerecipiantpalam. Quom odo autem incorpoP reum

S'Insv

R e r y m

reum recipiat corpus inexcogitabile eft:necquia recipit immaterialitercorpora,fit immaterialis: nam & ipeculum & aer immaterialiter recipiunt imagines materialium. Tandem patet error offerentium fimulacra fenfui, nil docentium quis ea producit, quomodo yeniant & quis inierat potential :nequeenim lapis nitens fefuafon ipaipoliataut imagine, neciuperfidali iimulacro,vt ftuL teLucretius opinatur. Nec multiplicatiua vis in lapide eft,vtinigne. Oportetigituradlucemtindram recurrere coloribus: Et per coloratam lucem nolle quantitatem i iibiedtam colon,& figuram & motum quanti, dumin aliis Temper íitibus vano modo ipfam repneientat; qui& sem yero,vbi íimiliter.Sed dehis alibi..

G a p v t XVII. .

Jpdm erfisfinform , non potential diuerfds inform atricef^: fed^vnum eundum fpirttum corporeum fentire & co n firm ohiecfa qma idem obambulat omnia organ a: & non danfenfumcomm unem 3v t Arijiote-■ J^ E devntes autem ad An fto telem d ici m us diu eríi íqa tern obiedtorum non comprobare diuerfos fenfus & íentientes formas : Namque album nigrumque opponunturmagis,qua duke & album :Haec enim limulma-r nerepoftunt, non autem alia: Nihiiominus iunt obie-r étumeiusdem vifus, .Indicant quidem varias ientiendi yias

L ií

er IT. iry yias modofque: Quod enim per craifam corporis partera non admitticur ad ientientem anknam,admittitur per graciliorem5&:pertranspicuam,quodnonperGpacarn:idemquepomum in obtuio tadlu frigiditatem imprirnic quam extraneam habet, in lingua dulcedinem, innatum communicando calorenijin nafo odorem,educendo tenuitatem iuamcalidiufGulamdn oculo albedinem,quas eius eil adparétia caloris. Quapropter idem calor,in tadln vocatur calor, in guilu fapor, in o’fadtu odor,in oculo candor&lux.Ipiaemmluxeft viuuscandor, &calor adparens,hoceft,virus,hoceil,attadlus alongé per transpa rentara Atqjeundemipiritumh^cobiedla omnia fentire, ied diueriis organis, iicut idem hom o fcribitpenna, fecatgladio,&foditligone,paiäeil. Quandoenim atien te quippiam audit homo,non videtpraetereuntes corara eo,& cum attentius inipicit,non audit vocantem. Et peH Äftrolabium infpiciens alterum claudit oculum ,vt totus ípiritus colledlus inaltero melius inipedletddem ergo ipintus audit,videt, guilat, quandoquidem ex organis in organa ita accurnt.Ergo no eit forma organo affixa: tune enim ab eo difeedere non poifet. Et quado homo dormic oculis apertis,videret,audiret, tigeret cum omnes formaal ientientes iuis in organis remaneant: ied in ómnibuspaEiionibus laetitiae, irae, rifus, plandlus, ipei, moeilitiae, conipicitur fpintus,nunc confluens in oculos eofque luci dos reddens,nunc in ore dilatar! 5nunc redire intus & minui, & turbar! extrema, & frigefeere. Gorporeum ergo eil , mobile, & paifibile, principium fentiens. Efls P 2 ynus

li 6

ensv

R e.r v m

vnus contìnuatione in cunètis iènforiis,ficut aer in canalibus fonantibus, At Veneris actus, qui iènfus omnes languóre facit,bene probat, ièntientem ipiritum eflè vnicum qui confluit ad fruendum voluptate,&tumefacitmentulam,&moxdetumefacit. Etquidemfi iènfus multiplicandi funt, miror, cur Ariftoteles proprium fenfum Veneris non fecerit: cum àiènon audiens rationem, mentulairrigatur,&ipfavnaaptaeft fentire voluptatem eiusmodfiob fuse carnis fpongiofitatem 5ficut lingua iaporem,&obmordacitatemcalorisper ipiàm transeun t i . TribuenSus ventriculo erat & iènfus famis & fitis, quippe cum in ipfo tantum fiant,non autem in oculis,& aliis organis. Praeterea videns homo pomu,fcit fàporem illi ineife & odorem.E rgo illeipiritus,qui videt, odorat, tangit & gm jftat. Alioquin conferreiìmul obietta eiusdem fubieèti non poifent: fed eifent ficut ego & tu. Ariftoteles hòc perpendens, fuffìcere ait quinque fenfusi ied neceftè eft addere iènium communem : quem in anteriori capitis cella qu idam fui reponunt,alii in corde. Et in iènfu com muni dicit omnes iènfus conuenire,&ipiumeftèficut centrum,fenius c^teros ficut lineas ab eo ad Peripheriam extenias. Pulchra comparano, fed diètis contraria fuis. Sienim fenfus formae funt organis aftìxae,,nunquam docebit quomodo introcurrant ad fenfum communem, conferantquecomputata obieéta,quando fimul videm us,audimus,guftamus & odoramus. Et quomodo diicedere polli n t form te & redire dicet nùquam. Si quidem in

L ib er If. H7 in corpofe non funt huiusmodi vix Sc lineas 5 ñeque in poten tiis,quoniam funt affixae externis organis, à quibus non recedunt. Necquomodo centrum fimulplura nofcatjii vnum eft indiuifibileque: minus autem ftmul. Ñeque enim lineas plures ipfum pluriftcant 5ipfeenim iudicat omnia obiedta.Ergo illis informetur oportet fimul, cumiudicatfimul.Etcumindiuifibi!efit,quomodopqteft?Nec Aphrod.hasc anxiedisquircns fatisfacit. Nobis autem facile eft ponentibus ipiritum vnum corporeum totrebusíimnlindiiieríis partibus fui immutari,conti nuaos per totum corpus: qui quando totus vel maiori pars in aliquo colligitur feniorio, minor eft in aliis Sc aegre; fentit,aut funótiones easterns edit. C

apvt

X V 1 ÍI.

Animam non effe corporisformam3fed Dominant & accolam : excepta mente hu mana.

PRJECE

ièrmones bene quoque declarant ani mam ientientem non effe adtum fèu formam corpo ris organici potentis opera vitaiia edere, veluti definit Ariftoteles. Comprobatum eftenim ipiàmde fenforio in iènforium moueri Se deexterioribus ad exteriores partes: Eífeque corpoream,mobilem, tenuem, non affìxam or g a n o id intermanentem, ficut multi in ñaue milites, Se gentes in d o m o ,& homines in ciuitate: qui diuerfisin dentes

P 3

offici-

T) e S e n s v R i r v m ©fficims,plateis,2edibus&viis diuerfas obeunt fundiornes. Et qui aiferunt efie adum organici corporis,fatentur corpus die illius organum,ficuti nos'. Nullum autem agens principium informat propnum inftrumentu m, fed mouet regitqj. Ergo non eft forma. Et Ariftoteles hoc fateri cogitur,dum adiuam virtutem dicit in pailiuam caufam prodire tanquam in aliud ab alio,in 9-Metaphyfi &: alibi non efte idem agens patensque faepe clama t. For ma autem vnum fit cum materia, Ergo vnum agens patiensquetquod abfurdumilli eft, non autem nobis. Praeterea corpus diftindum eft in ofta,neruos,carnes devifcera,totq> in membra difteretia colore, diipofitione, adiome,temperamento & diftormitate,ita vt nullo pado vniiforme fit, & vnica forma conftare poftit. A qua quidem vniformis eft & ignis;& res fimilares,& h x vnica informaitur forma:at animal tanta ornaturdiftormitate,vtftul,turriiit,ab vna forma pofleipfum informari,putare.Torimaeft vis adiua inigne,vtcalor,fedaiiidicunt igneitas ,&aqueitas,quoniam putant aliam eife formam totius, cum Auic. Compoiitis autem rebus temperamentum <eft forma,ficut Galenus intelligit ipfiq5 Peripatetici componentes omnia ex quatuor elementis, licet nos vno tan!turn conftare declarauerimus. At Alexander qui no tem peramentum fed ipeciem refultantem ex temperament© formam dicit,nilnoui affert :Na poftremus habitus midune erit,aut generationis mifti,vel iimplicis. Sicut qua«do aqua fitaer,paftim attenuatur & calefi t,donee ad moitum agitur.Vbi vltima tenuitas,& caliditas,quae ipfamin aens

B I

E R II.

aeris effentia reponit,conftituitqj dicitur forma aeris. Sic inmifto. Neqj enim additurniii modus gradusque tali» tantusqj.In Metaph. autem huncgradum differentialem; exefte&nonefleexponimus:quoenimeft aer,non ignis,■ nec lapis,nec terra.Porro animal diuerfas habet partes,te nues,liquidas craifas,molles,duras, albas, rubras,omnt&i quidempropriohabituactemperiedonatas. igitur Ariftoteliimpoillbileeft vnica informare forma. Nec ii tcble£his,nec ratio,nec ienfus formse ipfius funt, vt putat Anftoteles5fedait,anima non eft materia, nequecompofiturn 5Ergo eft form a. Nos autem reipondemus efte agentem cauiam interclufam &intra operantem.in corpore.. Et quidem ipiritum dicimus compofitum ex calore & materia tenuiftima.Patet autem diuifi ierpentis duas fie.ripartes,quorum quadibetmoueturadhuc portione iu^* animae.C iuifibilis ergo eft materialisq;, habitatqj in ner-~ uis:Et quia funt angufti valde in vermibus,diu exire labo- rat. At ipii aiunt,erat vna in adtu & multae in potentia 5id^ circopartitur.Sed ineptiifimegarriunt.Non enim quip, piam vnum efte multa in potentia poteft,niii fit etiairt i partibilis in ilia multa: Dum non diftunditur ficutlux* > fed partitur ficutchorda corporalis. Multa iniuperdi6ta.i funtiuperiusjdecorporitateipfius. Ergo folum animal v* numeftcompoiitionemuoniam vnum habet fpritum*, multasqjpartescompoiitas in vnum conienium,ordifc* nem,& rormam totalem, integratam cx multis partial!bus, iicutdomus &nauis.Etiic melius fentit Auic.quam 1 Auerroes,vt in Metaph.docuimus... Hocc A*

T T

!2o D e S ensv R ervm Hoc nomen forma figura? primo impofitumeftjdé-, inde ad ideam agentis translatumeft, & adipfam agentemvirtutem. Hicautem fumitur prohabitupoftremo rei aenitae, quae multiplex eil: 5 fed refpondet ad certum modum idea? in diuina mente, ex qua animal habet vnitatem , & non ex hac Ariftotelica forma. Scotus autem nonineptefuflficeredocetvnitatemcompofitionis.Nori neuern tarnen mentem aDeoinfuíampoífeformam eííe ammalis humam,quin aíferam cumclementinaitadecernente.Seddecretum fuit (deSum. Trin.&fid.Catol.) contra Auerroeni, ponentem vnicum modointelledtü in ómnibus hominibus,non informantem,fed folum afliftentem&eo m odo, quo S. Auguíbn.in C h risto ponit Deitatem. Vt autem errorem Auerr. euerteret, dixit Papa , tuilibet homini ineíle animam propriam informantem. QuodPlatonizantes Theologi gloífant. Nos autem credimus, vt Papa dicit. Anima emm quac a D e o immittitur, non ex materiali pendet tempera mento, fed a D e o , ficut lax afole, ita quod poteftdiuerfa temperamenta colligata informare, íicut lumen fimuí informar fpeculum , aerem , nubem , a&iiatque. Sed res ex materia emergens, nullo padfo poteft forma effe temperamentorum diuerforum. Talis autem eft omnia , quam Anftoteles cognouit. A D e o enim ipfe nihil producir, niíi motum prima? Íphíene , quem a!i' motores imitantur.. Vt Alexander oftendit Peripateti corum princeps, in libro de Anim. Ad doótrinae huius complementum examinanda videntur alia fentiendí genera?

L iber

II.

121

§eneh,quæ Ariftotelem faciuntinuentorem animarum aîiarum ignotarum, C

py T

XIX.

"Peripateticosexvna anima indiuifibili p lurespart es effeere,aut animas autfacultates differentes.

PErip

vnum facere animal conati, tollentes trinitatemanimæcontraPlatonem,invarietatern incidunt detenorem. Non enim tres modo fed multas ani mas , aut partes ponunt in ammali : infuper & quinqué ienfus,qmnqueinformatosformis, &fuperaddunt ienfum communem,qui conférât obieôta particularism. A c memoratiuam laciunt rem aliam,quoniam retinet fpecies/enfusautem recipit. Itemdiuifîminueniuntur. Mufcæ enim (ènfus pollent 8c memoria carent : Nam expulfæredeuntfubito ad mordendum,vnde malum im minet earum. Pofthuncdicuntextareimaginatiuum differentem a memoria : Nam multi bene Pentium 8c memorant, at R praue imaginantur. Item iènfus&intelleétus nondecipiuntur vt imaginario. Item in dormiêtibus non eft iènms3fed eft imaginario. Et in nobis eft imaginario,non m oftreis & vermibus: fit enim fenfus non volentibus nobis 8c illis,fed imaginario etiam nolentibus 8c in ib^no. Et iènfus eft obieétipracíentis, imaginario abftntls- Addunt aliam efïc rationalem, quæ diicurrit à notis XL. adignoa te ti c i

ui D e S- e n s v R e r v m ad ignota, quod ienfu$ & memoria non faciunt. Huic eandem alii faciunt inteltòiuam,aliiieparant:huiusque munusadfignant noffe res invniuerfali,vt genera &fpecies:Etinhocconfiftere Ìapientiam&principiorum notitiam : fcientiam vero effe difcurfum ab his. At fenium noffe particulana,quorum non eft fcientia,cum fint infi nita & varia: Scimus enim hominem fed non hunc & il luni.Iterum Ariftoteles offendè fenfum effe aliud ab inteltòu,quoniam alle vehemeti fenfibilicorrumpitur, vt abigne&tonitruo. Intelleótusvero àvehementiintelE oibui perficitur roboraturq;. Q uo enim vmuérfaliora 6c abftradtiora no ui t,perficitur magis ad intelligendum. Et quoniam intelligitres abfq> materia,vult ipium effepepa timi immaterialemqi. Et hic aliiinterpretaturfeparatum ab obie<Stis,aln a corpore,.vt non fitadus corporis,ideoqi leparabilem effe & immortalerò. Sed cum intelligerefit pallio, Ariftoteles adinuenit alterimi intelleclum agen te m,qui reddit im materiales res materiales, praEetq; defecatas materias intelleóhii cognofcendas pafliuo. At ipie aétiuus non ìntelligit>quoniam ìntelleótus eft paftio. Hincaltercantur Ariftotelici. Nam alii cum Alexandra afferunt ìmclicóhun aehiium effe immiftum, ìmmortalem, ina materiale m , paffiuum vero efle temperamenti habitum.Vnumque ciicintellechmi agentem in cunchs Iioniinibiis, nonautem pafiiuum, Auerroes vtrumque abftrahit &: arterna t,effeque vnum in omnibus & differre ab miucem,quia alter patitur,alter agitaion autem eftèin beftns iBcautudmemquc humanam pau^iftimis conue-

L iber

II.

123

ñire,qui intelíe<5tui copulantur abftradto perfcientias remm omnium quas incogitationequadamnoua poten cia Àuerr. apponit. Latini cuilibec homini dantpropriam animam kcundumAriftotelern & intellectum agétem&paífiuum effe duas facultates ciusdem animasrationalis : & non orgánicas. Casteris dant celias in capite cum Arabibus &lasdi alteram fine altera putant. Verum fuperaddit A riftoteles animam motiuam,quoniam eius munuseílopus,nonfcientia,Etaliivegetatiuam ¿knutritiuam,cuiuseftalere corpus. Nam hascin piantiseli abs que fenfu,&in brutis leni us absque intellectu,, fed niotiua non fine fenfu. C

p v

XX.

Memoriam in fèndenteJfiritu reponendam, éundemque[entire & recordaré. H a opiniones in fuo loco reprobauimus : hic non repetam, nifi quas vtiliafunt ad probandum fenfum oninibusineffè rebus,& has animas partes velanimas,non effe nifi diuerfos operandi & cognoícendi modos eiusdé virtutis,nonautem animas diuerías.Memoriam effe fenfum anticipatum iam diximus :Eas n. modo res recordam ur, quas íenfimus. Eadem ergo virtus íentit ípecies fcruatq5:Attamen &demonílrauimus feníimi immutatione fien & non informatione. Ergofpecies non íeruantur fed motiones. Patet autem quoniam cum recordamur rei dolorifica aut lastre , aut ílomachofae, renouatur

124 D e S e n sv R e r v m in nobis dolor&hedtia,aut naufea,fed nonitafortiter, quoniam obiedtum nonprtelèns mouet,ièdfìcut cica trix quad remaniìt,iccirco nunquam recordaturalicuius rei animai,nifi cum fentit rem iìmilem illi, quoniam iterum patitur coniimiliter. Q uot autem funt fimilitudines, tot funt reminifcentiae : hoc eft, limili tudo fubftandte, temporis,Ioci, adtionis,paflionis, operationis fi gura: , temperici, accidentis 5& iìmilitudo differétiarum Óc fimilitudo adhuc fimilitudinum inuenitur.Senfus er go recipit paflìonem & in lènfu excitatur &renouatur, ideft,infpiritu fèndente. Et htec renouatio eli memoria. Nec fit aliud à feniu, quoniam in fenfu non remanet * palTioabfente obietto, vt in memoria. Nam manifefte remanet,& licet cólorinocuIononfit,efttameneius affettio in fpintu,quieft in ocu lo,& in celebro. Neque enim ocuiuseft fenliis,fed ipintus. Vere edam ammalia multa pus fendunt, quam recordantur, & hoc in genere hominumquoqueinuenitur, vt non putemus aliorum elle generimi fendre de memorare. Quienimfpiritu valdetenui calidoque funt,fèntiunt percipiuntque lubità omnia,quoniam tenuitas facile patitur. Sed non rema net m odo, cum quia àfuccedentibus modonibus facile deletur 5turn quia continuo ipiritus foras exhalat, ficut fiamma de candela, & quac intelligit fènfitqueycommunicarefuccedenti fpiritui, qui edam ex fanguine, vaporeque continuo fit, nò vacat : Ita quod proprii motus cum co euanefeunt. Hoc autem patet in phreneticis à calefa tto celebro perdentibus memoriamjplerique edam in

\ I

< . L ib e r

." If.

12 5

graui Egritudine totamamittunt fcientiam 5Vehemens enim paffio morbi delet,tegitque paffiones exiguas: Ita quod exhalans fpiritus non com municat genito nifi paifionem maiorem : Itaque temporis diuturnitate omnia obliuifcitur. Senesquoquefacileobliuifcuntur,quianimis attenuatus fpiritus facile exhalans ineftillis. Et huiusmodi tenuitate prediti >prxièntiunt aeris paifiones, in quores fiunt,predicuntque, ac deinde non meminerunt quae prEdixerant. Quare Galenus de morbo non vulg. inquit: Quibus multus ineftcalor,eornm fpiritus adeo exacuitur vt fpatio temporis breuilTimo, omnia luftret & omnia cognofcat. Idem fere Ariftoteles de Sybillis &c Bacchis Quapropternilmirumfi mufcE fpiritu tenuififìmse memoria careant : hoc enim non indicat portionem ientientem elle aliam a memorante 5fed eundem fenfumnoneifefèmper vtriqueaptumoperationi. Neqs enim quia nonaptuseft,quispiambello,noneiìhomo. Porro cum nos quippiam meminiffe cupimus, cogitam uslo cu m ,tempus&fimilia>quousque recordemur,, quandomemoria fopita eft,non penitus perdita: & fimili nono motu renouamus veterem fopitum m otum ,, quivdexhalatione, velaliorum motuum fuperuentu euanuerat-Petrus nofter Nièruentiffimi fpiritus fagaciifimiefi: quoque fènfus, vt in exiguo multa pernofcat argumetando: Sed memoriaexilis eli: vaÌde.Neccraifi fpiritus memoria pollent 5napauci in ipfis motus, nifi vehementes imprimi poffunt, led impreiltremanét diutius.Hic irndeas Peripateticos qui ppjnunMnemoriam corporalem Q 3 con-

‘D e

S insy

R. t? r v M

contra propria decreta & cerebro fíceos memoradnos valde húmidos parü. Imo ficciànimio calore,vtpatuit, parum memorant.Humidi multimi, fed pauca obiedta: íesenimlanguida aótionis non imprimunturineis: At temperad facile recipiunt,retinentque,& communicant dodrinam fucceíforibus. Iccirco Pharmacis ípiritus temperies immutaturjfitque memoratiuus, vel obliuiofus. Arsquoque memoria localis fenfui expofitain rebus valdefenfibilibus 6c notis pones res fimilitudine cognitas,oftendit memoriam eile fenfum debilitatum, qui ita renouatur&roboratur. Item ii memoria lequiturtemperiem, ergo corporea virtus, paííibilisque memoratiua eft,nonautem incorporea, vt dicebamus.

p v t XXL

¡Eandem ammamfenttentem & memoratmam eße imagtna ttu a m i dßurßuam. 7M X g i n a t i v a m vim eííeipfammet íeníitiuam , & memoratiuam palam eibqui enim plurimas res fentiüt memoriaq5 tenent,plurimasquoqj imaginantur copu lando, 6c diuidendo motiones ipiarum. Necquispiam ad imaginationem mouetur, nifi per iimilitudinem,aut fimilitudine, iicut memorado fit, 6c refeniatio 6 c (kn fus. kcirco in fomniis perceptas fenfu res imaginam ur. Rex de regimine? Nauta de nauigatione, Dodtor de dodtrinis, 6 c quilibet de h is, quae tra&at, fomniati magis

Is I B E R

II.

It?

magis autem dehis quaeamat/aut timetvalde. Imaginari autem nil eft niil aiiam {entire rem fuper ea^quoc ienEmus:ltaquevoceturfuper{entire.AdmiraturPlatoquan-

do rem imaginando ahquam plur-imasiuppetunt iimul alia^quasyidencurquaEauesinphantafia volitare. Hoc autem mdeftt,quod imaginatio eft moueri: Et aliquaui'5 recolendo rem in fua motione, quam mdidit nobis^omnes i!li Emilesexcitantur,quomam omnes mdtiones pailionesqueilii Emiles renouantur in ten mill mo fpiritu, & vapores 6c affedtus a carne 6c humoribus , 6c res. â&#x20AC;˘ quiecunqueaptaeftexcitare imaginem in nobis prefertim defiderantibus, aut timentibus, aut odientibus, dispoiitisqueadillam. lnuentionesqueomnesinimaginatiua non deprauata locum habent. Ita Bombardas a . tonitruo inuenimus, fiue Salmoneamus primo, iiue Germanus: ierram ex dentibus vel fpina dorfi pifcium? Nauesexauibus, &c. NamexEmilibusinanimamotonibus derelidtis ad Emiles iterum moueraur, vt pateat < imaginationem die difcuri um & ienfum& mcmoriam>>. hoc eft fu perfentire Sc lend re 6c refen tire.Interdum amittitur imaginatiua remanente ienfti & memoria, nec ideo eft alia res. Hoc autem aduenit a feniatione vehementiaffectum permagnum relinquente: qua vnaadeo â&#x2013; afficitur, agitaturque ipiritus, quod aiiam quamcunque per illam meticur: Ita funt furiofi ab amore vel do- lore5 quilemper eadem redolent y aut Isetantur, aut timent ; Sc omms res aba apparet lllamet >Ecut enim i aegg.x

128

D e S ensv R ervm

seger fpiritius exilis infpieiens in parietem quamcunque* hominis delineationem,videtur iìbi videre hominem, autbeluam, magis autem quod amat,aut timet, itaimaginereicaptusagitatur. igitur imaginado nunquam amittitur/feddeprauatur ex paiIìonevehementi,ficut& Ìènfus: Nani vident itaaiFeófi,vt Poeta aiti &geminos ioles,& duplices le o Rendere 1 hebas 5ftepe & in ipintum cerebro habitantem infurgunt fuligines & fumi & horribilia videre faciunt impediuntque ìudicium verarumimaginum,interturbando m ofones ípiritus certas, ordinatasqueaddiscurfum. Necquidem Anídateles debuiffet imaginatrici ikpe fallaci committere domientis cu rara ammalis, lèdrationali potius, cui inuigilare propri um erat magis,ièd cum videret hominem decipi in ima ginando,quod noneftj& in fomnis,hanc deceptionem elle creberrimam,partem anima? nouam pro tunc comminifcitur.Falfo quoque non eile iènfum rei ablèntis doceucum illas & videre & tangere vehementer affetti videamur,necfitaliusfenfus vidensinpraefentia, & abfentia,licet decipiatui irte, quoniam ratio decipiendi eft ablentiarei,quam vt praefentem videt,&infenfu remanere imagines palam eft intuentibus albiiTìmas res, dcaudientibus rumores pergrandes,quibus remanet quali albor in oculo,& tinnitus in aure,qua: fune organaimulto er<70 magisinipiritu. Falfumeitquoque oftrea non imaginani fi enim rerinent memoria, imaginantur, quoniam eftfuperfentireretentas fenfures, imaginatio. At diicurfum eflè imaginationem liquet magis. Difcurrimus enim"

L I B E R IL

129

ab cogniris à fenili ad ignotasres. Hoc idem facitimaginatnx,fìngit arcem in aere, hominem tricipitem, quoniam nota eli: libi arx,& aer & hom o,& caput, ideoque c pulatiftaiimul &vnam diuidendo notionem, {emine-, minem imaginatur, & cuna altero dimidio iemicaprum Imaginamur regemnonviium,videndo quempiani in dignitate magiitratum , & quia notionem magnjtudinis & paruitatis habemus , copulamus magiiiratui vifo magnitudinem ac dicimus ita eft Rex. Quapropter ièna per a fimilibusprocedimus. Ita in icniu quan do video Petrum mihi videor videre Dionyiìum fibi finulem, & fenrimus rem in alia re prsefentialiter in iènfu,ita indiscurfu; ex hisquae potentialiterieniimusaut recordamur,ad quas non ièniimus proeedimus.ExPapas Maieftate Dei maieilatem intuemur, & ex ventorum tenuitate viiibili Angelos inuiiibiles fentimus, & nominamus interdum, & videntes vnum coeli gradum feptuaginta in terra miliariareferre,discurrimus quemlibetgra duili alium iimilem tantundem importare} ita ex 360. gradibus vniueriam rotunditatem metimur. Numerus quoque apudhomines vfq$ addecemporrigitur,quonfam decem habemus digitos,fed quis fcit quousque & quomodo inter Angelos reètcnumeratur? Ex noftro palmo menfuram rerum cognofcimus} h<£auternomnesnoritiaifuntfentientis ipintus jqui à nobili t o per iènfum ad ignotum procedit. Errores autem peomnes fuboriuntur quoniam nos rem iudicamus fìcut nos fumus omnino» Vnde MaliumetaniDeum corR poreum

ijo

ensv

ervm

poreum faciunt&Paradiinmcarnalem 3& T ertulliamis eidem quafi humanam dat effigiem 3Angelosque opina netir quaìes nos fumus. Prsetercaventos ni! videre putamus, quoniam oeulos nonhabent* ficutnos. At bene discurrens homo, per fimilitudinesomnes ac diffèrentias, in neniet oculos non videre,fed in eis latencem ipiritum : Sic Anftoteles opi nami; altana effe discurfiuam à fienili, quoniam oculus nafusquenondiscurrunnnecconfìderat qualiter, quiin eis ineft, ex. extrema petrae effigie icitillam eflepetram,& ex pauculo odore in tenebris 1cit hoc effe pom um &il|ud thus,&fubito. Quin afièram nullam fieri fenfationem absquediseurfu. N on enirn fenfilis anima informatuf fenfibili obicdo, fed ex modica mutatiane,totam menfurat ftarim dieet pluribns fèniatiombus certi or mox fi at, Anftoteles obieda per accidens fènfilia discurfu fentit. Su-nt qui amittunt? difèurfum retento fenik quia iènticnsfpiritus quid patiens remanet ineptus ad a-, liquam ini operationem rNon tamen non eil idem : Vel li ti diximus-, fuligines intra fpiritum volkantes, dnm ipfie recolit mutàtiones discurritque, intcrturbant motiones discurfusque5necaliud cogitare, viderequefaciunt. Nimius quoque calor fiubito discurrere ac prauidere infimi'imultafimtliaefficit^atmotus ilatim'perdieur exhalante fpintus parte, & discurfus perditur, autinaliam ap pari tionem muta tur. Cognoficered fentire infunile eflipfum discutere,hoc efl per aliudièntire,&inanimadum

131

;L I I E R IL

dum reperì« io peri us declaratumefl 5Se moxdedarabitur iènium quoque fc (entire1, iìcut discurfus, quamuis neget Ariftoteles. C A P VT

X X II

Senfetm wteUeäumque Arìfioteli notum ejfeidem; nmerfale ah vtnfque & particularecognofci, nec vlla m Hone Arìfioteliponeridurti ejfe iritelleóhtm in eorporeumfeparatura immertalem.

J N te LLIÖE RE efleipirìtusféntientis discurfìuique fa lc ile nouimus :Resenim vniuerfalis in mundo non inuenitur, ergo quando intelligo hom inem , Se non Pe trum Se Francifcum, contingit, quia alias fenit Petrum & Francifcum,aliosquefimiles homines, & quonìam ipforum particularitates in ipiritu non remanent, quia parum m ouent,& raro vel ièmels fimilitudo autem iti qua conueniuntparticularia, plurimum mouet, quo ndam in omnibus mouentibus eft, Se prope & procul» iccirco magis retinetur in mente vniuerfale , qùod ni! cft nifi ipfà particularia adpraehenfa vt vnum , in co quod fimilia Se quia inteüedtio non fit praefènte obiedro, «cut ièniatio, ièd abièntis rei iènfus eft, vel diftantis» *idetur diuerfa eftè fubftantia Ìèntiens ab intelligen te* Sed Se iènium intelligere palam eft : Si énim R i. vni.

ensv

ervm

vniuerfalis cognitio absque particularibus eft intelledkv & h x c ienfui conuenit,inteìhgat oportet. Conuenire autem liquet, quando quid alonge videmus>vt Petrum* Nam primo dico 5ecceeft animai, quia mouetur,vbi Vniueriale fentio,& non particulare, & ipfo propinquante dico, eft hom o, & propinquante magis, dico eft monachus,& proximato, dico eft fi ater Petrus. Ergo intcllige* re eft fentire,confute,& à longe 5ièntire vero eft in teiligere propefeucominus. Pueriquoquediftinguere particularitates non adfueti adpeìlat omnem foeminam matron, & omnem hominem patron,quoniam vnmerfale eft ih lis notius,quod magis & in plunbus eos mouet. Cams procul hominem videns,latrat contra cum , quoniam coonofcit vt hominem in vniuerfali,adpropinquatum vero amiofcit efte herum iu u m ,& non amplius latrai) fed blanditorcauda 5eft o-gofenfusintelledio. Ariftoteles quoque in 2.Pofter.declarans vnde oriatur fcientiavniuerfaliSjàienfu oriri determinat, quoniam idem fenfus videt homine, & Petrum hominé.ltaq> ftultueft opinar! fcientiam confiftere in cogmtione vniuerfalium. Quid (ciani e<?o ,fi nouero Petrum efte hominem, animal ra tionale,cium eius qualitates & proprietates, adus , virtutes,vitia & temperies ignoro ? Veruni quidemeft,cum impoifìbile fit omnia indiuidua &conditiones addifcere,oportuiife icientias in vniueriali de in confido habere. Scd medicina ncceifitate vid a monet,non fufficere feire, qusenam febris fit hxc,fed quando &quom odo inuadit» & infirmi complexionem particuforem ,& robur & tend-

■

;

• -■ -

■ -,

. ;.

L iber II. î33 pusôccœlum „ SePharmaci non in communi, hoceft, Reubarbari,fed huiusReubarbari quod nunc propinandum eft huic infirmo. V erum enimuero hac ratione mo dica nimis effet ficientia,ideoque vniuerfalia perambulamus, ficut pueri, & à longe afipicicntes coaóhone, non cleitione. Deusautem ideo fapientiifimuseft D.Tliomæ, quoniam non vniuerfalia, fed fingularitates minutiftimasnouit. Ineptaigiturcomparano Ariftotelicaeft,in ter magnum fenfìbile magnumque intelligibile. Seddebetfieri inter magnum fenfibile &parum ienfibile. Senfusenim eft pallio pr^ientis, obie£hintelle<ft:us eft paftio abfentis. Itaque quo magis abièntem percipis,eo magis aptus es ad fèntiendum præièns vicinumque: Et qui ex duobusmiliaribus cognofcit hom inem , magis cognofcet ex v n o , & qui poteft acumvidere,magis poteftpalum.. Igi tur fiparuumminusque ienfibile fentitur,multo magis magnum. Ita econtraintelledhis debet comparari. Nam fi intelligit animal vniuerfalius, multo ma gis intelligethominem minus vniuerfale, magisque ienfibile :Sique Angelos remotos a fenili percipit,iccirco in telligibles magis intelliget,aues m agis,qui minusfunt inteliigibiles.. Idem ergo euemt.fenfui&jntelle<ftui. Iccirco nil mirum , fi corrumpitur à vehiemcnti iènfibili,, non autem ab intelligibili ficut non eft mirum cur ab ignediftantinon corrumpitur, ôcproximo corrumpitur. Necaliærationes Ariftotelisoftendùntintelleârus incor porei tatem,& immortahtatem &abftra<ftionem 5N am . cognofcere vmuerfalefine.materia, fenfus quoque proR 3 prium i

illll

“

jj4

D e S eks y R ekvm

prium eft. Sed ícnfatio prxfens requirit materiampf«* fernem,anticipata vero diftansque ¿eperfimilitudinem» qualis funt memoria intelle&us, &c ratio requirunt an ticiparan! naturam, fimilem, & diftantem. Ipièque Ariftoteles fatetur,nil eite in intelleótu, quin prius fuerit in fenfu. Eaedemque res vniueríales & particulares intelliguntur & vifuntur in praeíentia & inabíentia. V ideo per fè Petrum, recordor Petrum per iimilem alium vifiimjimaginorex iimili & inteiligo cum limili, &: difcurro in cumabalio limili fendendo íemper jipi rita craííi nimis funt qui id non animaduertunt. Bruta quoqueimmaterialiter cognofcunt vniuerfale ócamicitiam&odium & contemptum : Sed hoc tribuunt extimatiuae,quam non íbmniauit Ariftoteles, vt mordicus eius ineptias tueantur. Itapoífemus mille animas faceré ex miiie a<dibus&:exvnoinmillibus. Atextare fimilitudinesabdra<5tas,& ideas ego in Metaph.oílendi contra] Ari ftotelem huius opinionis autorem, abeonilintelleáae & va riata, variis ab autonbus decerptse. Hiñe íeqtiitur non effe pqnendum intelle&um à ma teria abftra&um, vtvniuerfaliaabfírada intelligat,quíe e tia m f nfus noukjm ultoqueminus paííiuumj qui fie ri omnia ficuti &fenfus Ariftoteiividetur: Et ficuti fenfus organo eft illi alligatus, fateturque intelleélum paifiaium corruptibilem 5quamuis alu interpretentur ìmaginationem, quam lic victus ventate nominat. Si autem vtiiat omnia,ab oigano feparatus iit,iènfus quo que feparandus crat. Sed

L i t i

it.

Sed nccAtifto teles deelararet vnquam qua rations hie intelle&uscontrariisinformetur rebus cumiitindiuiiilis >& quomodo cum intelligendo aliquam informatus ipfa alias poftitfufcipere. Et eadem argumenta contras puram poteniiam ienfus hie militant. Attamen hinc. intelledtum agentem adducit, qui feparet formas ab obietftrs, fed quomodo hacnon remanent info-rmia, nom dixit, nec dicet vnquam, & quomodo intelledtus ifte,-: poiiibilis immortalis, impoflibihsque obliuifeitur renv. quam femelintellexit . Item quomodo decipitur? Et curpueri intelle&u a-5 ¿tiuodonati adeo potenti ^quodobiedta ipoliat formic ipforum, non ftatim intelligunt ? & eum mtellexermt illiquid, fadtusque illtid fuerit lntelledtus ipfe pailiuusy, magis quam materia fbrmaque, quis aufert, & obliuionem adducit ? Item ii quilibet liomo,animam habet propriam, & immortalem, oportet eife infinitas a-nimas Ariftoteli mundum aeternanri. Ac quo vadu-ncport mortem, cumArifto teles neget mfernum & P ara-difum ? vel oportet eas. de corpore in corpus migrate», quod reprobät Ariftoteles contra Pythagoram. Atfi-vnus eft intelledtus, iequeretur quod Petro intelligente^liquid, omnes idem mtelligeremus: SedAuerroes refpondit , diuerias efte cogitatiuas > ( quas Ariftoteles's nec cogitauit ) ied hinc iequitur, nos cogitatiua & non inteiledtu intelligere. Atqui ft ipfemtelligit in- telledus feparatus, ndn. anteiligem us nos,fed ipecies > anoftro >

j3< 5

D e S ensv H ervm à noftro íenfu receptas in phantafia illi defèruient ad intelle£tionem,nosqueeiimus obieétum Senon fubieétum, aut a^ens intelledtionis. Item quomodo ha:c anima non intratetiam in beftias, fi manet inaeris fphasra, quam omnesrefpirant? Et quomodo de illis nihil dixit loquendo de motoribus abitradtis in Metaph.i 2. ?Item fi abftra.Cta eft,non informat, nec homo erit homo per ipfiam, namà formaPeripatetici dant effe rei. Item quod anima noílra non recordatur al is fe corporibus defun&orum adfuiife & rexiife,fi omnibus vnaeil? Si enim per obietta am ifit,non potent amififièfpeciesabeisfufceptas,cum magis fiat vnum ex intelledu Se intelligibili, quam ex materia & forma,iuxta ipforum iententiam. At fi amifit, ergo paííuseílcorruptionem. Hoc enim eft formam amictere. SedimpaíTibi!is&imm'ortaliseftillis,quomod o poteft amittereSe obli uifcfiAut quo facto cogiturintroue in homines, vbi amittat fcientiam Se obietta fui perfettiua,quibusgaudet Se beatur? Concludamus ero0 ex vniuerlahs cognitione no comprobad intellettum feparatum immortaiem 3Et Ariftoteles ac fui animaduertes particularia quoque ab intellettu percipi, quando de particularibus percipit Se confulit 3fuperadduxit tertium aenusintelleótus, quern vocat pratticum Se particularium cognitorem per vniuerfalia à ipeculatiuo pre cognita. Sedpa’ameitvniuerfale cognofciexparticulanum induzione. Eadem autem vis particulares propofitiones format,Se ex eis vniuerfale concludit 3ita Se in Vniuerfali particmlaria poitea nouit,Se dirette Senonreflexe,

iber

II.

ï?7

flexe,vtaiunt fingentes 5Vnde fcimus, & illi fatentur ho s intelleôtiiseilè iubilantiamvnamj quæ àparticularibus advniuerfàle & èconuerfo discurritademqueeuenit ieniui vetiam beftïæ, qui paffus ab yno igne, omnes ignés vi t a t i quia vniuerialiter fcit ignem vrere, idem iudicat de omni particulari igne. Facere autem duos mtelîedtus, alterum qui fentiat,in quo res funt iimiles, alterum vero in quo fune differentes,figmentum vanum eil Seni us ou,a multa videns propter iimilitudinem adprehendit ilia vt vnum ,præièrtim fi nonfimul, vt ïocidifferentiadiftin. guat.Sed fbemellagallinarummagiftra fcitcuius gallinæ lit hoc, quia ex viudiftingerenouit,&profed:o iiparticularia cognofcere eft fignum mortalitatis, hic intelle&us pradticus mortalis erit, qui fubftâtia eadem eff cum fpeculatiuo,igitur & îlle mortalis erit. Et Deus qui omnes iingularitates indiuiduorum nouit prorfus, vt docetD. Thomas in p.fent. fuipedus erit mortali ta tis fecundum hæc Ariftotelica argumentai Vnde & putat Deumnonoitra ignorare,ne vilefcat; quo nulla opinio itulta magis magisque impia inuenitur. S

C ap ,

i|t

D* b S e n s r R i r t C a p v t XXIIE.

Mjft in bruti*fenfum ymemorìam^ifciplmam^ijcurjum & mtelledum z>muerjalù,fednon dimnommficut in hornine: qmpr<zjlatei* eùam in omnibus adibii* & quart*. O M ' ntb-.v s animafibus lenfuni incile nemo dubitai« Multis memoriam nemo negatJpia enim dilcunt, equi laltationes, fimiae Iud©s ,Apes renertidomum,, Òca. Quoniam vero bis animaalia non indi, nifi fenfitiua,oportetmemonam animse fendenti tribueresreminifcentianon minuspolLent.Namcum quid palli fuerintafini, locum iMumvitant, & con fi miles illi abhorrent : Ergo ex limili fi mile in eis exeitatur 5ergo disoirfiMion careni* Idemenim eli nolle in an tieipato fi m ulacro rei prateritae prxlèntem ex praefend coa&aàlem* Palam comedens hardeumfèmel equus ex eo ora ni a hordea cogliaicit, & ex odore canes argumentantur q u x fit res odori f e r a ^ ex m otti fyluae latentem iy llogizant beftiam JSc fsepe arguto iyllogismokpQrem mfeftantes, viam proli* xiorem d e c lin a n ti breuiorem captant, & in tranfitu expeélant. Accipitres idem ©bfèruant» cancer concilili venando fiepe pedibus laeditur-, dum conche illorum clauduntur, quod nefaciant ipfe calculum iniicit ,ac tu ro deuorat. Polypus aftute lapidibus adìgitur fui colo ns , v t lapis vidcatur pilciculis quibus vefeitur. Sepia c* momit atramentum, quo fibi parat latibulum, quan do*^

t, I TJ E R I I

139

ab inimico pitee, vel pifeatote inua'ditun '& vifuscft cairis abaltero caneimpccitus, alios conueniííe canes, & ad locum vbi carnes multas ipie ccIauerat,coriduxiiTc,&: cibo eonciiiailè, moxque cistanquam conci uób'svfum miliiibus,tnimicumcanem inuauiíe,& occidiifc. Equus quidam ita venerabaturmatrem, tede Ad itotele, vtnunquam ipfum fùbagkarc vòluerk, donec ab Armentario deceptus, qui panno matrem texerat,coiuit tandem,at fallacia detesta,calcibus poftcaatmcntarium occidit, Alius vero feipfum. Et Montedorus Mani à Tufo hac ve neranda erga matrem perpetuo vfus d i Mus quidam fluuáumtranans cauda fibivekm facit, Vulpes multa: copuiantur muftìb-caudism huius rei grada. Afeuda ara ne* ad captandas muicas impenda eit, qua rationefabncaturrete, circumponit fila attradfona, abiconditut in centro abdico,quo fila immerguntur, & muícaincidens m rete agitata & agitano per filumvsqueadarane^m fertur, qua: egreditur ad captionem mulcae multis £urn fyllogismis. Ammalia imbeciilia viuunt in Repub* contra ferocia, Habent apes regem, obedientiam »excubias,fabros,iemos, magiitros operum, faCerdotes,qui uint foci tanta arte celias fabricantur, quod noftras uiperant, Prouidentiam formicarum admiratur Salornon.Lc ad ìchoias ipiàrum nos mittit. Arìnghis Respub. excoionatus,turmatim ambulat, in medio debile* In n nt < I

—,

-.-.www

o i

■. u i i a i i va. I lU im U UuIluwlTI V v lv lltw »

G ru e s d u c e m h a b é t m a g k lr u m m ilit im i o r d in e m

m o-

uendì

i4o

ervm

uendiexcubias, & lapidem manu tenet, ne dormitetexcubitor. Leones parcunt fubiedtis, debellai fuperbos, reeordantur bcneficiorum , ita quod leo quidam Komae noluit deuorare hominem,qui paucis ante annis in quodam antro ipinam pedi affixam Ieonis eiusdem cafu extraxerat. Elephanti hispollent magnanimitatibus,infuper & fapientia,arte praeliantur, addifcunt Iinguam, paciicunturcumhomimbus,culpamnorunt,lauanturpoft coitim i, Iunamadorant,ficutGrseci antiquiores ob be neficia ab ipfa in nodtepraeftita eis. laculis inuafiimheatro Pompeiano gemi flexi fupplicabant pro vita. Trans eunte Nilum Anuocilo cum exercitu, quoniam dux Elephantorum noiuitprimus traniire,priuatuseii ducatuj quidedecoris impatiens ieipium oceidit. Multa amma lia honorem am biunt, contemptum norunt. Quid fimiaeargumétenturpalamefl:.Honor& deipi. ientia ienfibusexterioribusnonpercipiimturfedintelJiguntur.Intelligunt ergo. Et lob ait Deus,quis deditGallointelligentiam? Et in Terpentibus prüden tiam Ieiusponit,& o.mniaanimaliadiTciplinabilia,prudentiadonat Ariftotel. Dicunt tarnen ilia difcere aflliefadtione. At nos edam afluefactioneartes difidmus, led quis aflueicit nifi pr^uia rauone polleat,vt poflitafiueicere ? At quo afluefieratieo i!legratus,&formica nata in adiate congregans pro hyeme ?quando per aeris immutationem-cognofcunt pluuias, & ventos, Nonne fyllogismo àcaufis ad effedtus vtuntur? Dicuntinftindtu naturali, at inftindtuseilin1' puli'us pimndentis iapientiii, ergo quoniam ab aerepatiuntur,

iber

II.

1411

untur,{èntiuntqjiìe, iciunt quid faciendum inftat in aere. Formica ab altera difcit formica iicutnos,&itaconfulunt in futurum :neceife eft eas vti voce, & fe inuicem iumenta,& aues vocitare. Ergo discurfus habent, at nos 1pfarum linguam non percipimus,quoniam necPolonorum,aut Indorimi percipimusjomnes enim fuo pronun ciane quisque modo. Canes tamen nobiseum viuentes &fimisebeneaddiicunt linguam noftram 5nani in alias delati regioneslinguamaccolarum non mtdligunt.Vidi Neapoli canemPolonumnil percipere linguamNeapolitanam, nifi loquentes Polonico. Veruni pronunciare quod voìunt,nequeunt,qiLoniam non habent organa fi rmila noftris,iicuti nos non poifumus vti tuba» VEcythara j nec cornu edere campana: fonuni. Pfittaci tamen pa latum concauum habentes lìcuti homo bene discunt verba multa humana. In man quoque inueniuntur piiceshominesprorfus 5& in Olanda&Lufitania vii! funt omnes humanas fundliones obire 5at linguam non difcuntvtloquantur;nam extra aquam parimi viuere po terai! t. Sunt Satyri & Syluani homines iylueftres, vt teftatur Diuus Hieronymus in ventate, óc proibito cuna * Tartaros & fEthiopes coniideramus, &c loqui audimus ignotos fcrmones, videntu r rudiores noftris equis, ciifTcrentes mori bus, & adtibus noftris humanisproifus. Ita > videntur alia nobis animala a'osqpe discuriu&iudicio» fed omnia pobentratione,alia magis,aliaminusjiicutinternoseiienit,quod multi homines videnturbeffe Iccirco Àriftoteles dixit non omnibus ineife inteliedtqm»

’

S 3V

Qua--

$4®

D e Sen st R erym

beftns,& moriatur,öenafcaturilcut illæ 5velin fe habeat diuiniorem animam,& vndehocfcimus. Non quidem afferò íapientiorem,qui meliora organa fenfus habet,multæ autem beftiæpræflantiora habêt or gana, 5 c multi ignorantes vifiim auditumq; meliorem, quam Philofophi habent. At non ita organa interiora nequefpiritumíentientem,iudieantem de iênfibilibus 5eu omnisfenfus cognoicat extriniccum per fè,reliquum per difcurfums&: quia brutaièntiunt extrinièc um 6c ad relitiunt,dievero ex figura, reliquumqj îudiçant 5discurfîua dicenda funt,ideft,rationalia. Atquiaparum discurrunt vitra quod vident,& fentiunt prçiêns,homo vero diícurrit ad piuka fimilia Ernia & adtiones, & figuras, & virtutes,& vitia,& negotia,codemin tempore,eum ob melio ra organa interiora, tu m ob fpiritum puriorem, lucidiorem & nobiliorem, & ob perfeârionem, quam ípiritus habet à mete immortali ipil indita, vt nunc docebimus, euenit, vt homo dicatur rationalis, non autem bruta, no quia non ratiocinentur,fed parüm 5íicuti nec planta vocantur animaha?quoniam fentiunt parum 5ita & nos loquemur: Sed hominem rationalemmentalem intelligimus, bruta vero lattone fènfkiua donamus,c]uam D.Thomas vocat æfttmatiuam. C

ap .

L r r i » C D

a v .t t

fi.

i>4S

- X X IV .

humanapententi*varia.

Ç J O n s id e r a n s Pythagorasomncs operaciones he* mini conuenien tes beiuis quoqj conuenire, fenili m*> memoriam,discurfum òc intelligentiam ex prseiadtis exemplisineis argumentando,incidir in opinionem,quo <& humanae animaeexcorporibus noftris iolutæ in brutorum naicentium migrarentcorpora5& exeis mnoftra' promeritis vitae, vt iuftitia eum monebat. Nani informattone modoorganorumdifferuntanobis lkuta,& in! hisparum.Sicut Anatomiftæ & Pintoresperitiores bene intelligunt. Quoniam veroanimam veluti ièpultam in corpore eiTe vidit, & iicut in earcereaffli6tam,coniedturauitaliquamobpœnama prima fapientia iuiliilìme omniagubernante corporieiTealligatane Plato putat eas> in codo peccafiem aula Dei ; Origines liane feótatur opinionem,præièrtimquiaSalomonconiirmare ipíam videtur dicêdo:Puereram bonus, & cüeíTemmagis bonus ■ forti tus fu m animam bonam,& veni adcorpus coinquinatum.Virgiliuscamt a Deo mille po-ft annos in corpo— raeas piius tamen.purgatas alibi, malonimque.obiitas3, quadhicpaifae funt „quodam Dei loco iterum mictùPla— toludum Deorum hominem effe, animamqj immorta— lem effe, non ob Ari Hotel is ineptas radones, ièd ob alias* dodtiores, & aifentitur Pythagoræ & Timæo conterrai neonoftro,in transmigratione animarum poil decemt mille annos.. Eandem opinionem EiTem lecitati fante

144

ens v

ervm

&Pharifxi multi,vel Sadducei, proptereaq; putarunt Iefum effe vel o3ianné>velHelia,yelHieremiamj & hodierno tepore Brahmani pleriq, & Cataini conientiunt transmigrationi.Sed audio plunmos Indos opinari,nos effe fimiìes beftiis,& organis tantum aptioribus adredtiusoperandum nos antecedere. Ergo Epicurus regnar, magis autem intereos,qui ipfum abominari fèiìmulant. Hoc creduntMachauelliftae&Politici aquilonares. Deantiquioribus inuenio Herodotum admirantem, quod qui dam animorum immortalitatem crederent,adeQtunc oppoiìtum verius vulgo habebatur.Eandem ièntentiam plurimi Peripatetici Anftoteii ad(cribunt,quimmirurn ieternetfoluminteiledtumagcntem vnicurn intotaipeciehominum.Quorum opimo proftrauit fìdem, amicitiam,&probitatem,impiosquefacithomines,feipfos,id eft corpus mortale tantum amantes : Ac Sadduc^os proriusfi&itios. Vtinam apertos,quoniam facilius caueremus à technis eorum. Quomam vero non vtilitas,nec honor generis humani perfuadere nobis noftram debet immortalitatem,vt ipii dicunt,fed ventasi Ad examen defcendam,quatenushuiclibro conuenit, A’ibienini contra iententias Nationum & fedtas differui luculenter. C

ap -

iber

p v T XXV,

I4 j

Deimmortalitateae dmimtatc hominis?emf~ quefummo bono. Jh F f e c t v m nullum fupra propriam cauiam eleuari poflè,principitim fit nobis ad demonftrandam immortalitatem hominis,diuinamquenaturam. Idindu¿honeparet. Genitiis namque ignis plus facere non po tei!, qu am calefacere, attenuare, mouere, albefacere & moline perfe, addenfare difiimilaria5& quidem quode1us genitor ignis faciebat, autpoterat facetes Imoquenec vnquam eo pertinget,vt fiat q ualis,quantusque foi, vnde deriuatu rsnecgemta aqua operationesedit,aut meliores, I quam aqua,nec tellus tellurem in agendo, & potendo excedit. Nec filius Superar patron, nifi alia virtus illifuperaddatur,quieinpatrenonerat,a ftellis vela Deo. Particu lares enim caufie,vniuocseque, potius organa & modifi caciones primarum caufarum funt, quam caufie 5quod olfecitS. Thomas. A t nos, videmushominem non quie1cere Tub natura elementorum fòlis,& terras, fed longe niagis,ampliusque fuper ipfa intelligere & desiderare &: amarejoperarique eflfe£tus altiilimos fupra dementa & nhos elementorum, ergo ab his originem & dependetonam non habet 5 fed à caufa longe eminentiori, quas Deus nuncupatur. Ecce quando to m o meditatur, extendit cogitationes fuas fupra iolem , & deinde fuperius, öc demde extra coelum vagatur,& tandem infinitosexT tra

14$

s n s y

H i

r y m

tra mundos intelligit,fìcut ^Epicurei ipiì intelligunt,po^ nuntque in ventate. Ergo infinita cuiuspiamcaufacho m o roboleseft,non autcm folisde terrai tantum, quos in infinitum excedit,fijperegreditur&fupcreminet.Ariftoteles refpondet vanam imaginationem effe tanta fuperexeogitare in altura. Ego autem cum Trimegifto in quam beftialitatem effe,animam vilificare,& curuare deorium ad ima bcpauca. Et quid relpondèat mihiopor-tetille,vndehaec infinitas, immenfitasque ? fi reipondet’ ex fi mili niu nd o,m uitos con fi miles excogitarfificut ex vno homine infimtos perfimiles intuemur discurrendo ini infinitum. Ego autem, hunc progreffum de limili in li mile absque fine effeadtum virtutis participants infinititatem, & quamuis beftiae de limili inaliud fimiledis— currant,hoceucnit quoniam omnescogitationesmodique cognoficendi ex prima lapientia deriuantur, ram n obis q bmtis aliisqs entibiisjiccirco inter le miituam babet Èmilitudinem, led aliacelfior, alia humilior.Necn.quia ens vniuocum eli aerfterr^ & lbli,quin etiamDeo,vt do-' cetScotus Theologus,lblnon cxcedit terree nobilitatene line fine ; Nec quia homines fapientes fiunt, & Deus fapiens eft, non li t Deus absq uè co mparatione & fine fiapientior homine. At quomodo potuifièt ibi largiti infinitum discurliim homini lupra ipliim lolem, fi totahumanaanima fpiritus fit albleingeneratus ? Ammalia tam altillimo non pollerediscurfu palam eft, quoniam ex eiusmodi discuti u orta eft fcientia deDeoinfinito,cui&- làcrificia & Tempia & facrad od nnadrcanturiquaeapudBrutanon

I m i IL 34 7 fanone tiam extant. Etquamuis alia adorcntlunam,alia iolcm ,-aliaquc alias res5vt Elephànti & Galli admoncnt, non camen vsquead Dcurn infinitum religionera, fiuam crexemntjtamctfi non inopinabile fit aprbus, animalibusque gregalibus inette cognitionem Diuimtatis confuiam 5Omnia enim Entiaamant bonum Scconfufe omnia primum bonum , iummumque perfentiunt: Aft haec fcientia de infinito in hominibus tantum ex operationibus manifesta eft,& mrraculis, yt patebit. Praeterea nullum Ens operatur fruftra fuas potiifimas ®perationes,fed omnia ad certum natura finem eas dirigunt. At homo habct tanquam nobiìifiimas potifiimas que opcrationes religionem & fcientiam, quae prtefta•rentpotius moleftiam vitae corporali,quam vtilitatem, nifi alia illi vita conueniret, & anima cum Diuinitate non communicaret, cuius rei fidem faciunt homines innumerabiles&fapientittimi,&ignorantiiìimi,omnisque conditionis, qui ipario fanguine , miraculis, prophetia , femore fpìtitus, & certitudine aifertionis abs que haefìtatione non captantes honorem , icd iperricntesilluni, óc omnia bona praeièntis vitae,& vitam,notum . fecerunt mundo & comprobauerunt,fefe colloquio Angclorum 6c Dei polito« eilè,òc vidittè oculis & mente, bcatitudinem inaeftimabilem poil hanc vitam abeisfloccipenfam nos manere. P rofeto cunftis hominib.religio eft naturalismi in adUcrfìtateaut fortuna feliccmincurrentes cxtcplo in coeli T t crigunt

148

e n s v

e r vm

eriguntvultum aut petendo auxilium, aut gratias agend o, quam ob rem facrificia & oratoria inuentafunt, ied apucl alias nationesaliter,prout fert varia commoditas regfonis,aut varia opinio derebusdiuinis, faepeque error adeft in m odo, aut in re, quippe cum omnes putent fe Deumcoiere verum. Hoc autem fignum efthominem cum fuperis com municare, ii quis autem neget hiftorias iandtorum , ipfe negabitur, quoniam &. ßomam eile quam non vid it, & Caefarem fuiile , &: mirabilia , q u x in nöuo orbe alii vident, negabit. in praeteruia fua. Praeterea nullius Entis natura cogitat, tradtatque ea,, quae iibi naturaliter non conueniunt, ied omnes ieruari. itudentin illa,quam habent vitajat h om on on contentaturvita praefenti, ied aliarn cogitat, fam moque iludio lequiritjomnemquefuifertlaborem vt adipiam vd cognoicendamperueniat* Longe vaniffimam. hominicurioiitatem naturadediilet,/ii haecquam tantöpere lnqairit,vita iibipoftmortem non conuen-iret. Natura autem invanum nonoperatur*nectam extrem a dei ideria caeteris Iaigituranimalibus.. Ergo deterioraEntia melioris ei. ientconditionisjquammenora.. Praeterea appetitus, hominis in finit us d l 5 non eninv fufficitillipraedium. vnum , necciuitas vna,nec regnum vnum,necmundusvnus s C um Alexander Magnus d >luerit,quodnonpeiletexliocm undatransfernad ■ abiugandosDemoeritimundos^Hacautem cupidir ,sr mininonineiiHaecergoindicatobic&uminatrualis dp|r ¿tus

i b e r

ï 4 *)

petituseiTeipfuminfinitum; Quamuisignisabsquefifre comburat , omnequeEns abique fine viuere vdlet ,vnde videripoiTetabignehçccupiditas innobisiuboriri:Nqn tamen hoc nifi infiniti ¡Dei veftigium in illis indicat 5in homine yeroimaginem & virtutem diuiniifimam.Non enim homo illis operam impenderetdefideriis, quç fatiare non poifët,çum bru tapai culo vno eontenterentur, iumentoquevno adgenerandum : nec plusquam fufficit, requiruntjicet ipiomm calor robuftior fit, quamhumanus„ficut in leone & ftruthione: qui diuinitatem&aeternitatem maiori ftudio quam hom o , fi calor ignis efiet caufa infirmitatis, & quælibet entitas quæritarent, neceiTeeiE Fèrro iapientes plurimi confiderantes hominem totai terra & rebus, eius fatiari non polle, modum inueftigarunt erigendi le ad primam caufam per religionem , omniaque mundi bona,tanquam exigu a & mania defide- riis iplorum fpreuerunt. At quomodo potuiilet in men- temi hominis cadére quod fit immortaîis, nifi ipfé in re * abdita cognitionehoc cognofceret, aut à Deo non didi— cilïet.Hæc quoque defpicientia corporis,& fiducia in na tura animi, vitaque meliori idem confirmât,& licer a— miflus honor; aliaque bona fine quibus viuere non con- • fidunt ,impeiiatanimalia, hominesqj multos ad necem > voluntariamsnonproptcrearatio-noilrafalIitunSienirri difndentes in nobili fepoiTe vita viuere vt Gleonimus, vel commoda,vtM.Ahtonius^yeldélitioiavtSardanapalus,. fibr necem coniciuerunt,quæritanda tamen aliam vel > • T. a in « -

"Be S

en s t

e h m

infam a vitam,velin ipfo effe,non enim annihilantur,ied m utant effe. A t Philofophi, rc’igiofique præitandores ipreuerunt pradèntem vitam , & delitias & com moda & honorem , non propterea quod ipfis fmiprohiberentur, fed tanquam resviles indignasqueipforum animi feientia,& desiderio generofo; alleati fane pulcritudine rerum dimnarum, quas Philofophia & reuelatio ipffs -conuemredocuerunt. Præterea hom o nafeitur nudus, inermis,iners, ploran do, neclaft are feiens, nec manducare necambulare, nec fe regere aut iibi opem ferre, cætera vero animalia veftita fquamis,aut plumis,aut pilis,armata dentibus,corniìbus,fpinis,vngulis,roilro, fubitoque fci'unt ambulare, manducare,fibique prodeffe. Nihilominus breuepoft tempus homo fuperat animalia, veftitur ipforum pellibus,carnibus vefcituripforum,i pfa domat & fuperæquitat,eorum armatur armis, & viribus vtitur, taquam propriis, &c laboribus in arando & portando, veftitur etiam auro & argento ac ferro,donatque iibi metalla & lapides. •Natat in mari cum pifcibus, volatinaere Dada'us spedibus terrain perambul at fuis,& anim alium , ôanundum peragrat in aquis,iuperbiiIimos vincendo fludhis, ferosque vento?,tanquam maris Dominus,metalla omnia ad vfum propnum domar entendit,figurar,traétat, nec mi ri uslapides.Arbonbus vtitur ad ædificiumnauium,fedi rmi , arcarum, teà:orum, & adignem 5earum fruótibus vefcitur, foliis vtitur & floribus in delitiis & medicina» M ontes fyluasque òdapides com modis fuis aptat, ani mialiuna

L i r i r.' It

ij! f

maliurn gregcs & plantamm rcgit fibi. At qua:fo quad- namexanimalibusrobuftioribus fagacibus potcìleafacere,quae facit homo inermisjnudus^cbilisjtimidus^aut minimam iitorum partcm ?Sed forte ais, apes Rcmp. habent v thomines,Elephanti religionem, arancae retia te- nuifljme elaborata, qua: non facit homo, alia nidos,aliabellum bene trachini5ego tamen inquam qatecunque alia faciant ammalia, fieri ab homine, multoqueplura& praftantiora. Homo fert leges, inftituit Kespub.ciuitates aedifìcat, tempia, religionemque Deo 5medicinali! longe diuiniorem quam canis , Hipopotamus &ibis: 1 quodlibetquidem genus brutorumvno tantum in opi ficio excellit, homo tamen in omnibus fuperexeellit, re- tiafabricator vtaranea ad captandas aues & lepore.*, ceL las vt apes,militiamvtgrues&pifces,exque omnibus ex emplar ilimit & meliorem reddit omnem ipiòrum indnftriam & arte.Ecce iuperat ipfe Flaccus ElephantommJ vires ingentes,cogitque iuperuedbare turrim Signeam hominibusplenam,domat iubctqueillis, ita vt ferociiììmo !eoni,occiditmanducatqueimmenfacete. Quid vltra dicam ? Nullum animal licet minus ha beat, vt fimia,& vrfus,(cingile vti, nec tra ¿dare, nec à fio- leaccipere, exlapidibus excudere, accendere, & cu m ]pfio mitigare metalla, monies demoliti ,epulas coque-1 fulgura 6c tonitrua & fulmina , ficut facit DE VS a in aere , ita hom o per artilleriam facit, & quod ad- mirabil eeft valde , facit de noéte diem in cande- bs &. oleis aceenfionem nutrientibus tam mirabili a£te,h v

!D E

S ENST

R ER V M

arte,&quidem vtimrigne, taquam viiiifima re iìbi com parata. A t fi hommiaìia non mefiet anima, nifi ab igne, poiTetneiperneretam nobilifiimampofétiifimamqj naturam parentem, quam non audent bruta contingere, nec afpicere, multaequeadorantnationes. Ars tramandi ignem homi nivn1, vtpropriiiìima conuenit, praeterea Icripturx {enfimi & linguam dare &horologiis temporum dodtrmam 5Se magnetis vfus ipedbantis polum;, inuentiones funtdiuinaeprorfus animai Praeterea Aftronomia patefacitmagis hominem coeleftemeiÌeiurfum afpicit, {follarum magnitudinem meititur,numerat motus, &quae minime videtfingit,pcr epicyclos Se exccntricos, i uosque numcros tanta ratione abiòluit, non m odo ficut cognitor, fed ficut faber coeli, Se quamuis variae Se plurima firn hominum de his nutantesque opimones, nihilominus ex his oifoditur ipfius diuinitas, qu x tot ineedit viis ad creatorisfuicognitionem. Item quod mirificum eft , inuenit quando fiant luminarium Lcdipfes,quaspr3edicit multisante temporibuSj&coniund:iones& aipedius ifollarum omnium, natui as, nomina :Com etas, fìgnificationcs, mfluxus, quid portendant in terra,in aqua,in aere. T em por a nouit fòlftitiorum,aequino<5tiorum,Ódpforummutationem, licet pigerrimam Seinfienfibilem,vt Se apogeorum &excentncitatumnquae ad muilim quadrant. t t quando De us aliquid in cocio variar, hom o animaduertit & notai anomalias,& irregularitatescarumrièmperqj nouas con dii tabulas Se indices rerum diftamiifimarum Se argtimen 0

i b e r II. J5ì 'mento prafèntifcit montes & vitas non modo liominum & animalium , Rerumpublic. Regnorum imo & Mundi ipfius per ignem perituri. Ammalia vna cum ho rnine intra mundi ventrem manent, ficuti vermes in -ve* tre hominis,qm hominis vitam,& a n im a m i naturam ignoranoat homines vero duntaxat foli animaduertunt quid lit hoc animal magnum, id eft, mundus eiusque principiale curfum & vi tarn & mortem quaritant, no run tque. Ergo folus horn o extat inter ammalia in ventre mundi,tanquamadmirator &vicarius prima’ caufa re rum omnium opificis. Praterea hom o cornmunicat cum AngelisÒc Damonibus &c Deo. Hoc autem nega re imprudentiaeft,non fecus ac fi quis negaretRomani eftè,quiaipiènó vidit, aut nuquam fuiflein mundo C a lareni aut Alexandrum,quia Tuo tempore non funt. Iamque tot miraculis & languine proprio fidem faciunt omnesgentes, ned um opera miranaturavim excedentia. Argumentum Ariftor. (in lib.de mundojftultum eft quo ait,Deum per fé polle omnia agere,ideoque non indigere miniftris Angelis & D am on ibu s, fi cut Rex Perfarum, quando multitudo miniftrorum eius imbecillitatem ouendit : Ergo non elle : fi enim argumentum valeret, nc que Poi & ftella &m are oportuilìèt exiftere , quoniam Deus poteft de le illuminare & liqiridimi elle i piòrum lo co, Periculum alii fcceruntjmihi vero non obtigitmfi damonum,qui conati lunt fuadere mihi transmigrationem animarum & in hominc liberum arbitrium non [ ìneiÌe,aliaque m ulta,& pradixerunt euentus plurimoy rum

154 D e S e n s v È e k v m rum parti m verorara, partim faliorum. Nec eos in corporibus humanis claulos vidi, (ed adparitionc euidentff quodnunquamintellexiftem,pr 3sfertim effe ìlios ita nequam5& rogarli Deum, vt mihi Angelos quoq; oftenderet bono&& adhuc non impetraui : AtDiabolusdixit, omnes effe bonos, alios magis, alios minus,eiufque doios percep ii fandtior inde euafi. Nec experimentum narroimperiti,timidi,vel mendacis hominis. Vtrumque eninc vitauiiemper tedulo fi cutpeftem diram. Vnde conclu dere licet,quod velati d^rn ones eum hominibusconuerfantur, Angeli quoq? conuertentur.Hoc autem indicium: eft m agnum , quod de corpore egredìentes animie ad faeietatem honorum autmalorum Angelorum affumam tur,quibus ffmiiiores fadti ffintin operibus vitadiuius alioquin qtiidprodeffet illis curam notili ita gerere nobifcum com m erciaintó nnumerse flint nationes idem teftantes5tametfi negentnonnullie animorum iramortalitatemff raeterea argumentum I e sv C hr i st i contra Sadducceos pro immortalitate animorum nemim non perfiiad cat.>icn im Deus comparate hominibus multisi ièq? Pattern Iiominum declarauit, iicut Abraham, 1faacv & Iaeo b ,indicium eft nosadDeum pertinere poft mor tem. Ncqsenim noftri tantam gereretcuram iempiterna mortedeftruendorumj deo Dauid P iàlx exclamati Do* mine quid eft hom o^uod memor eseius? & alibi:Pf 143*; quid eft h o m o , quia .mnotuifti ei ?Homo vanitatieftfì' mills&vmhrae( ait) luxta praffèntem vitam, Nilulonunus eonftituifti eum fuper omnia opera.manuumtua'

rum?

L H ER PI.

ijS

mm,Scelta Chriftus concludit contra Saddiicieos* De us eft Deus viuorum óc non m ortuorum, ergo ( quaii dicat) declarando iè Mofi,quod fit Deus Abraham, iiaac óc Iacob, neceife eft Iiàac, Abraham óc Iacob viuere poft mortem in Deo. Tanta enim affinitaseius cum hominibusnimiaeftèt,&fluita,fipaululum vi Sturi, Óc perpetuò morituri eifern. Qui autem hàs, aliasqueneget vifiones óc teftimonia SanStorum óc iàpièntiflìmofum hominum, in ancipiti dolore femper veriatur 5ita etiam poifet omnes negare hi ftorias quas non vidit rerum. Hoc in li bro praefuppono Deumefte & intelligentes abftra<5tas,& Ìcientiam extare & iènium, faltem in ammalibus j quo poifim demonftrare ipi um in c^terisEntibus. Nani bene noni Scepticos,qui feientiam efle negant, ScEpicureos* negane Deum eiTe,parum his ratiombus aflèntiris fed inMetaph.Sc in Antimachiauellifmo hacpraTuppofitiones demonftraui corra omnes con tradi dores. Anftotekm autem dicentem Deum non habere cum hominibus amicitiam,quoniam non eft proportio finiti ad infinitum, maieftatem, non bonitatem Dei confideraffè.

Cap,

156

D e

S i n a

p v t

R n v

XXVI.

PRASPARATIO AD IMMORTALITÀTEM ANIMI LVCIDANDAM.

Omnia Enfia ejfe & operari tanquam inflrumenta prima pipienfia .fummumque bonum efe in atemitatem confiruarÍ,omniaque hoc adpetere, fio confeqmmodo.-

autem iubrepentes non Iateant errores,nouo fado principio,inquam 5Hns quodBbet proprium adpeterebonumi magis autem magis bonum 5maxime tádem prorftrsmaximum. Deindeinuenio maximum Entium bonum eife confcruationem in vita Sc efle fi pofTent, iEtemum. [taque calorem , oppugnare frigus frigusque calorem, & Rudere omnia ííiarn multiplicare Eníitatem y Sc inimicum extinguere , vt in tuto vitam reponant5ideoquead locum iuum ferri fingula, vbi tutius meliusquc viuant, ignem fenfum, Sc aererrr fupef fblurn,aquas,ad marc5hominesinciuitates&cibum omnia quaeritare $vtenim feruet vitam lupus, occiditpecudes omniaque animalia innocentia., Pecus occidic berbas»&plantas, aliaque animalia alia? Homo vero o» mniain fur commoditatem.. Vtque fe ieruenr plantas frondes vefíiuntur,fíIios pariuntvt viuantin illis,dum in íemoriuntur,ita&féríearmanturcorniBus,ÍTcutpíant^ ipinis. Atque in omnibus fugam odiumque mortis amoremquevitíecomperimus. Conifematioigiturfuni' mu«1

L I BE R

11»,

mum bonum eil rerum omniumrEius enim gratia ope ra tio n s, inilrumenta Se partes &adliones,rcrumciTe : probantur,ytin Metapfydic.patefecimus. Spatium,Entia loeans inuenio primum immortale quia nulli eft contrariumsomniarecipitjbafisque ellomnisEntitatis creata? ,, qua? mil in eo iùbiìilere poteft, aut viua aut: mortua. Deinceps matcriam immortalem inuenio, quoniam : nonbabeteontranum, omnes fufcipit formas, frque diuiditur,aut coniungitur aut rarefcit, aut denfatur aut calefcitiautfrigeiciteadem fempereil iniubftantia,noauteminadparentia. Nam talis eil,quales in ipia formai attamé dici mortalis poteft magis,quamipatium. Po ilca vero inuenio caloreni Se frigus,prineipia adii ua rerum i viuerenonpoiTe nifi in materia 5 Se mutua iepugna pericqui vtri dóminariin ea conueniatjquoniam vero m or-tales íunt, nepenitus extinguerentur,dedit illis Deus virtutem diiFufmami multiplicatiuam generatruamque ipjbrum. Ita quod miraculum adparet, quantopeream- plificéturcalor & frigus,vbi dominari datur j& quom odo ille à fo'e in terram , hoc autem aterra ad codumxxpandantur^óeamplifiecntur, ótquicquidaguntconfèrüandi fe cupidità te atqueteternandi agunt. Hanc vim i amplihcatruam locus,, materiaque non habent, quotiiam mortales non „fune i y extantque iicut bales return». Inuenio deinde lapides, ac metalla ad ilia cognata de-leenderc corpora j& vbinarcuntutíam plifícan augeri- y j. ■ o’ve ¿L

TIS*

I NSV

E H M

(que conuertendo in fe fluorem terreftrem fieriquc mon tes altiffimossqui profecto fieri (ubico non potuiffent, fed temporis diuturnitate, (ìcut offa erefcendo jhsec ta rnen vi generan di alios lapides, aliaque metalla carene, , quoniam duraconftant materiadiu renitente frigori,ca lori &iniuriis,nec ideo indigene amplificatione,& vita in alio fim ili, nec ingenium ad hoc in eis comperitur. Pianta autem quaepatibiliores fune aptioresque admontem ,propagant iè&germinant,prolificantque, vt in (ìmilibusviuant. Dehinc eleuantur ab innato calore & fole adiuuante dloresfruftusqueedunt, (emina vitas, qui cadentes humi putrefcunt,nouasque producunt plantas 5vtque (emina nèruentur cingunt offe & pulpa 5folijs defendunt à calore 6efrigore& fpinis ab animalibus, quantum poíTunt. Animaliavero tcnuiori ingenerata fubftantia donata agi,tantur,feparanturqueà corpore, in quonafeuntur, quia mon fufficit iilisterreftris cibus,vti plantis,ac feie induunt varios cortices, tedas, fquamas,peiles, arman turcornibus,vnguibus,dcntibus 5& quicquid habent & operan» ttur,ad vitas conièruationem (pestare conipicitur. Nec fuperfluum in eis inuenitur,nec deficiensquicquamj Ac uti qui riteinipeótant, cum ftupore fatentur. Mirabile« E'iepnantorum proboicidcs Galenum ( 17. de vfupart.) exclamarecoguntin iaudem Dei. Anatomia teftatur non poííedeílderari, nec auferri o£ iìculu m , aut fibram, quin fabrica non deprauetur, tota

ad c o n i è r u a u o n e m ordinata. Quoniam vero hace

L I B I R IL

10#

fe r ita fehabent,dubium eft mirificum, quisnam fit architcétus ipforum & vbinam ars tanta hoipitetur. Sitque ne in homincportio ad aliam fpeótans conferuationem quam praièntis vita 5 proiècfo aut fatenduni eli Deum immediate hac omnia fabrkari „aut numen aliquod nobiliflimum, habr.areque m ipfts diuinam animam,regereque,ñeque regerequisnouitopificium quod 1 ignorat. Quapropter cxiilimat Virgilius mentem extare infufam per artus mundi, totam agitare molem, hac om niai formare corpora, & animare & ad fuos producere fines* Idem Lucanuscantar ÓcStoici docent, N on ehirn t e pida virtutis,operaapparenteffe,ñeque anima beluinar , nec hum ana, ied longe iapientioris »intelleduque dime no altiflìmoque regi apparcnt. Admiror equidem hominem tanto praditum inge nio,ammamque eius regcntem corpus, nec am eni piamo fcire,quarationeregat.FÌuntintranos tot conc ostiones, * feparationes, aggregationesuiutrificationes, allìmilatio- nes, nectamen intelligere poiTumus, quomodo fiunt 5&*quidem nos ipil,qui anima iumusjiosactus operamur,, nectamen n o t a opera, nec operar iones n o ta s ícimus. Mee poiTumus corpus a’iud fabrefaeere inflar noftriiEtc quamuis anatomías plurimasconipedtemus, minus ta~naenfeimus. Praterea dubitamus quid fi t ani ma. Et quide nos ipfir* dubitátes fumusanima. Corpus n. difeurrere nefcitcüfitr craísüded íentiretantú frentes, robuftosqs afiíedt9. Atq? t e nos*

i6o

D e S ensv R ervm

nos ignoramus nos ipfos &c corporis fabricana & regimen : ñeque enim fcimus qua racione mouemus illud, num ípiritus neruos intercurrat,an facultas, vnde oriatur motus5cumtotquæftionesbac de re inter Philolophos controuertantiir : Ergo dicendum videturaliam ineife caufam,quæ nos regit, ducitque in fabricando corpore, îtaque brutorum animas &piantarum ab alia cauià in fimi regique : omnemqueanimam manere intra corpus quali cœ^am,veî in tenebri4, ita quod non videt iêipfàm, ñeque opera fua, veluti fi ego in tenebris icriberem hoc folium älter in luce manens meam regeret man um se go tune non viderem meipium, ñeque idquodfcribo. Ac.mox per feneitram prolpicerem interrogando alios viator es,q uid fum ego Òc quornodo fcripiì,ita per oculos & aures explorât homo extrorfum quid fit anima , & quomodo corpus regat,& quid ipfemet eft anima,qui de ieipfoquæritat,interrogatque. P rofeto tanto corpus artificiomouetaniitia,quodmillei}Tllogismisnonintel]igitur,necimitari pofiumus,ipia vero iubito absque ne gocio & íyllogiímo lias aârioncs & opera mirifica edit, lamquein fuperionbusfenrionibus declarauimus calorem fabricare animal & piantana, ime animam aliam. Ergo fateri cogimur, naturam omnera efierationaliílitnam ac fapientiífimam in faciendo ac dirigendo opera propriaadfinem. Animamquehumanam,licet lapientiffima anima-rum fit, & ferarum & plantarum, non ta rnen tanta poliere ícientia, quanta architeótusopifexque paruæ plantas. Si autem calor eft opifex,ammaque noltra calidus

iber

calidus eft fpiritus, cur & quomodo ignorât ipfec peratur,&quomodo in nobis &inaliis.reb9?O r’ piemia illuftranunc mihimentem,vtqjinte;h grederein me,aut inftrue magis. Proculdubio L r prima mens altiilima rerum omnium eminent:, en -, tra res omnes,omnesque res intra ipfam nec ipía com in ifta,retentaque eft: Sed absque motumoueturvelociííimeàfinevsquead finem,om liaqueoperatur ficut prin ceps agens,omniaque agenda ipfius liant inftrumentaj errores vero inftrumentorum funt, non illius : At reiuitantin laudem illius. Igitur ipfeDeus, qui eft Prima Potentia, PrimaSapientia, Primus Amor, largitus eft rebus omnibus potentiam viuendi, & fapientiam & amorem, quantum fufficit conferuationi ipfarum in tanto tem pore neceflariæ, quantum determinauit eius mens pro rerum regimine in to to Ente, nec prætcriri poteft. Calor ergo poteft,ièntit,amat effe 5ita & res omnisj cupitque xternari ficut Deus, & Deo res nulla moritur, fed iolummodo mutatur,fed altera alteri videtur momia? & vere naortua eft illi:iicuti ignis videtur malus frigori,&vereeft illi malus, fed Deo omnia bona iunt. Ergo quando calor occlufus intra craííitudines exhalare no poteft, deficiente illipotêtia,deficitetiamfapientia:(Namhæprimalitates, potentia,fapientia & amor mutuo & fimul feconfequütur, vt in Metaphy. declaraui. ; Ergo obliuifcitur elfe cœtam, fitque vnum cum materia, fflamque organizat vi vendi gratia : totque mirifica fabricaturinftr umentaad vitam compofitam conferentia, reârusàprimafapientia X cum

i62

er v m

cum fìmiiter,&: ita poteft operan,fìcutpoteft& quan tum poteftfcire, Neceflìtas & fatum cogtipfum ad opificium conftruendum quod refulcat in harmoniam totius. Primaquecaufa opiiex,cuilibet pràeeftattui illiur, , quapropter non indiget piante na ura,nec rei cuius pia m, , inireconiilium,fed virtus, quam ilia fapientia prima largiturrn omniadru fuffìckilii ad perficiendumipfum,& iiic eil mifinctus diuinus, de quo loquuti fune, quos in primo libro reprobauimus? qui nonne ignoranter,iìc-urlili putant,fedcum fenili & con fenili. Quoniam o~ pifex natura omnis amat effe, idcirco Deum amar primum elle,ex quo omoependet effe, & bonum videtur opifici ita operan òtconfìituere. At Deus eft primum bo num , per quod omnealiud bonum adparet bonum. Í- taque incipit elaborare, & in tenebris iua opera fabricare fecundum primas caufaeinfluxum, in illa m odificatunv > & in legenda deinde pianta aliove opifìcio regitur à po ten ria,Sapientia, Amore Ente vno, & prim o in om nia deriuantur. Omnisqueaóhis rei omnis à primo aótu originemducit. Quapropter fapienter Diuus Hieronymus ? anEp.)Deoadfcnbitcompofìtionemhominisin vtero,, & mulier Maccabasa(-2.Mac*)dixk,fenefcirehòmines fa brican, nec quomodo in iuo ventre apparueriit, loquendo ad filium. Nam reuera cauias vniuerfali & princi pali conuenit maioricertkudine effeckus,quam particular^ ergo quando calor ampli fìcatur,lapis crefcit,arbor armatur,iuntaótus omnes feciidorum Enduro ,tanquamprimaecaufìeinilrumentorum, quorum eil m odificano^ con-

L I B E R IL ïffs contractio vïrtutis primæ immenfæ ac ampliflimæ. Quandoautem errant, permiftio eflipftus cauiæprimæ» non autem aèlio : non enim concurrit Deus primum infinitum Ens ad non effe, in quo coniifticpeccatum& defedtus. Ergo quando frigus occiditurà calore,Deus concurrit ad ampifìcationemcaloris, non autem ad deftrudfionem frigoris, nec ad paflìonem nifi pec accidens, quatenusamplificat calorem, ièd permittit frigus ita pa ti,non præbendoei virespugnandi, plures quam calori, Sique hoc confideraflet Caluinus, non feciftet Deum caufam adtiuam peccati, quod defedtus eft adtionisperfedtæ, & non adrio ipfa. Ad adtionem quidem concurrit, quia eft diflPufio eftè, fed non ad defedtum eflè,& ©rdinis,quoniam eft tendentia ad non eftè, quod répugnât Deo Entiflìmo. Vniuerfitas rerum ienfium ergo nabet quafi radios folis fapientiæ primæ s ipfaque regit huiufmodi radios iàpientiftîmo quodam modo in omni re, quæ ftupida videtur j Nam ftupiditas rei eft, fapicntia w o mentis pri

mæ.

C ap,

a p y t

i n s v

R erym

XXVII.

Ex m it attorie AuBoris naturai, cognojciturhomo illi conuenire. N V nc afferò aliam a fpiritu ineife homini animam à XDeoim miftam ,totque operationes excellentiflìmas edere fpiritum ab ea perfedum , aptiorem que fadum ad influxusdiuinos. Atnunquameoperuenire,vtfaciat opera,quaeforma vilis quaelibet facit a natura inftruda,ni fi vbi natura & ipfe vtitur. thec natura eft ars,quam De us rebus indie omnibus,vt fuos ad fines perducantur:Eftqueintrinfècacundis, & conila t Metaphyfìeis primalitatibus, potentia, fapientia, amore, ex quibus Ens omne conili tuitur,aìiud magis aliud minus. Atque ad exteriores adus deinde hanc innatam artem extendunt, & qui ipfam melius imitaripoteft ,diuinioris natura? ingeniiq? particepscognofcitur. Quapropterdiuiniilima eil ho minis naiura,qu^imitaturintrinfècam naturarci animalium,omniumque rerum in exterioribus artificiis 5animalia autem imitari nefciuntquodinipiismet ineft,nec intelligereiEt quamuishomoplenenon intelìigit hoc ipfum,intelligit tarnen tantum, quantum fufhcit ad eius diuinitaremdedarandam. Igiturciuitatem ae domum fabrefecit fimiles corpori: Caput refert arxvelpalatium fuperius,aulas fecit ficut vemriculos cerebri anteriores, cubiculum interius, ficut cellam fyncipitìs 5coenaculum ficut cerebelli aediculam 5 Veftes ac muros inftar corii, ftrata

L i b e r . II. tó/ Arata viarum Se deambulatoria ficut neruij Aquçdu&us iimiles venis, & arteriis fontes ficut iecur, fornaces & fol les ficut cor & pulmo, cloacas & ícalphia inflar veficæ, lienis & fellis,&: culi procul à nafu ac principibusædibusj Alembiccos inteftinis fecit fimiles,culinas ventri : promptuaria iecori, feneftras oculis & auribus, molendina ori conferenti nutrimentum,ol'as ventrículo, Aggeres ipinali dorio, íellasnatibus, Anaclinteria cerebro,puluinaria glandulis, penpetasmatamembranis, milites manibus, arma vnguibus, cornibus & dentibus exertis>loricam fquamispifcium,thoraces conchiliis,equos afinofque luis crunbus,curras perori ôccoftis. Ñaues peótori am urraremos alisjgubernaculum caudæjnaualia,excubias, exploratores,auribus,oculisque5lucernam foli 5 Bom bardas fulmini ôctonitrui, horologia fphæris cœleftibus. Transplantat, paratqueviridaria inflar iyluarum. Gene rationen! animalium & plantarum curam , ficut natura mater: natat cum piicibus, volât cum auib.&^greditur cum fens Nec habet mundus,quod homo non miitetur neqj intra fc, neq; extra iè,infuper adinuenitmodü æternandi fe per literas,&futuris & abientibus Ioqui 5& m ti fi cam auium ,& cœ liim itatur,& polum ficut magnes ipe<flat,&Deumlaudat,ficut Angeli in choro,&templo ac benedidtiombus 5T andern ambiere homines diuinitatem&Dii haben voluerunt, & quamuis hoc grauiflïmum fit crimen, nihilominus in homine diuinitatem elfe indicai, ôc quod tanto abutentes dono in ignorantiam donatoris incidunt. At in eius gloriam bene vtentes X i poflunt

ritti D e Sensv R ervm rpoiTunt vere D eificali, fìcut oftenderuntilli, qurrnttf* rtuos refufcitauerunt jinfirmos curarunt, per aeran delav‘ti funi, futura prophetauerunt, monftra ferina & huma na domuerunt Amplici verbo, in Deo confidentes 5Se in coelum volarunt. Hoc negare non feri & impii modo, fed fluiti eft animi. At quodnam ex animalibus hæc imi tami,nifi paucula obfcure ?aut facit tam mirifica ?Porro fi hom ohæefacit, tanquam Dei inftrumentum, fequituripfiurn brutis nobiliorem longe effe, quippe cuna nobilibus organum ad nobiliora opera artifex tra&enCum 0ergo ad fupernaturalia opera hominevtaturDeuspalam facit in homine diuinitatem inditam eife, C 1

v v

XXVIII.

%eJj?ondetur Tjthagoricis, aliisqueopmantìbm de Anim a humana.

J^E v ERTENTEs ad opinantes, reipondemus mentem primam operan omnia , fed in rebus nobilioribus nobiliores effeétus, eiusqueaififtentiam redle nouit Virgilius. Ponentibusanimam mundi, dico, Angulas res natu rales propnisadtionibus fuffìcere: Gum omnis natura fit ars diurna , & tanquam Dei inftrumentum potei! omnia operaripræftantiifimeabique mundi anima. At num hæc exiftat anima in mundo, ficut in homine fuperior Anima quoque irteli, in Metaphyfic. diiputatum eftj Deinde

Deinde ad Pÿthagoram, inquam non effe ammam homims exiftimandam æqualem brutorum ammabus, vt panilo ante rationes multæ declararunt, & cum diceret e hoipitium hominis commodius ac excellai ti usfabrica- turn eftè quam brutorum, ideoque in ilio liberius, & : commodius ammani fuam diumitatem oftendere quam in bis,quam ob rem Vefalius quoque admiratur, quod m Anatomia hominis non repenat ìpie membrum, quod non fit &cin brutis : &incerebro cellaseaft dem,quasin Gallinisinuenit. Yndeïdemhabitatoreiîe vtriusque videtur. Ego inquam ammana hominis non eiieomnibus,corponbuscommeniurabilcm. Nani puates, pediculi, echini,oftrea ,ïpongiæpenitusdrffèrunt à . nobis,ncc polli t eadem ahin a nos vinificare &illos: Nec : anima Elephanti in culicis corpore hospitari, quamuis s incorporea; Siquein beftias migrant anîmæ, in plantas ;» quoque migrent eft opus, quæ animalia iunrim m obiia, , iicut demonftrabimus : Et Pythagoras nonfècusacnos diis tiibuit ienfum. Hoc concederei Ouidius qui transformat homines s ui plantas,& tandem in faxa migratio eoncedendà. fcfe rct, quoniam & hæc ièntiunt 5 Hanc edam Ouidius concediti ied in poenam purgatoriam. Diuus Gre^o- hus intra glacies & iàxa òc balneas eas reperir 5 : corpus, fed non anima vxoris Loth verfum eft in i 5 fed hæc funt iudicia D ei , ncc ab homineperch H poteft , qua ratione hæc fiant. Dièta quoque Py- ^lagoræ religionem continent quandam , fed certi, tu in e m 1

i58

D e Sensv R e r vm

tudinemnfflam EtinEcclefiaC h r i s t i TapientiæDei, hærefis reputatili îuxta naturæ legem hæc opinio, nifi Deus perjufiitiam hoc efficeret aliquando,ficuti &Dæmones in corpora humana & brutorum fæpe ingredinntur. Authoritas Salomonis fenfus myilicos claudit, fed ad literam intelligitur fic: Quod cum effet puer,probus bene operando magis,acmagis lòrtituseil animam bonam,quoniam Temper perficitur &fit melior anima bonis operibus òc venit hæc anima bona, velpotius bo nitas in corpus purum. Nam prauecompoiitumcor pus vitiófumque temperamento aut federe répugnât probi tati, quam Deus paratus eil elargiri: Cæterorum ièntentias,quod peccauerint in aula D ei, & poil mille quofeunque annos,aut poll decern milita tranfmigrent, lue diiputandas non cenfeo 5Oporteret enim differerede penodis exorbitantiarum coeleilium, & num mundus reftau retur in nouam formant,ièptem poil mjllibus quibuique annis, aut poil 49. millia, aut poil 25816. aut poil 36000. ficut diueríi opinatores feribunt. Hoc autem in libro de Ailromm motibus, &cin Metaphyfic.differuimus.Hicvidiffe Tatis, quorú rebus omnibus infit Tenfiis, ôchomini anima beluinis longe diuinior. Tranfmigratio damnatur à Theo!ogis,& Origines, iihanc affirmât. Ncc credo polle rationem demonilratiuam afferri, qua Deus animas corporibus immittat, vbi captiuæ in carce r e ^ morte detinentur 5vt Apoilolus Paulus lignificat,& Salomon, et Plato ac Trimegiilus,qui Ôccorpus portatile fepulcrum adpellat, et nemo fapientum hoc nondicit.

Li b n IL ióq At cium confiderò ipiritum à fole ingeneratimi corpus formare,& viuerein carcere, & in eo gaudere, fìcut plurimos vidi reniiganres hbenterin triremibus vitam ducere, aliosque in dmtino carcere, quoniam pene obliti igno rant li ber tatis bonum, nec confidane aliam iniuetana in ire vitam quamuis meliorem: NecDeuna tantam Animalibus iapientiam indidifle,vt mortem cupiant,ficut nqminesjtanquamlibertatis initiunij Intelligerepoifum aliud nihilnifi Deumproptergloriam fuana^&quafìper ludum immittereanimascorponbus,vtquefibiipfìs mé nta comparent, duna quali intra valium praeliantur, & à Deo diftantes ipfum recognofcunt & reuerentur, & operantur omnia in gloriam tanto dignam patre. Figura quidem hominis coeluna ipedans, non curuainterrarti licut beluarum , declarat coeleftem anìmam hominis, cado inlnantem 5fìcut Anatis collum faduna eli: oblongum,vt fub aqua vermiculis vefeatur, & rofira ciconiarum vt ferpentes ìllxfxcaptent,&probofcis Elephanti,vc ut illi manus non potenti fledere molemingentem cor poris,& os oblongum cambus ad venationem porredu, onaniaque ammalia difpofìta lunt in figura ad proprium finern. Vnde Phyfiononaiahumana cuna beluina Coninaunicat, & ex eis iyllogizamus. Igitur homo natus videri debet,vt confiderei coelum & diuinàenfia ? 1tem Veialio teile,plus cerebn habet, quam beftia qualunque ingens,&cellàslatas m ultorumcapaces fpirituum,aniniae immortali delèruientium , fìcut mox declarabo, Vvommerciunaque hominum cum iuperis (nam bruta Y dun-

3f®.

D e

S e n sv

E er v m

«Juntaxatpluuiaspraefentiunt & ventos,&indieia, quacicorporali vita? opus lunt, homo vero diuinarum notioaiurn &alterius vitx)oftendunt,hominem natum ad intelligendum qnarad aliam pertinent vitam eamque i l i conuenirejficutiitaBrutis. C a p v t XXIX. '

B gonfio Epilogm operatìonum demonjiran— tmm homvnùimmorta lita te m i dmimtatem,.. . '- Ì

i ’ '

\ * . V ». '>

n ..

-r . r - v \ y

•* *

•

-V .

A T vero ii operationes animae humanie communes» ^ ^ fu n t brutis , quarnam offendei nobisipfam feparari, iìcutimmortale a mortali corpore,&non ficutipiiitus; vÉuanefcat in acrem?Et curmoritur homopradaetitia ni„mia & a cicuta* omnesque rationes,qmbus ipiritum; paiìibilem , corporeumque oftendimus, & m ortakm , lo n tra humanam militant mententi. Reipondeo 3quamis intelligere fieret fine organo cor porali , vnde Peripatetici immortalitatem pntantfepro-" bare, éequamuis anima non eflèteorporis aéfus, vnde aliiidem conantur probare f Ettamen nee illi inteltòio3iem fine organo inuenerunt,necifti ficutnautam ili n aaiianimam oftenderunt?nihilominus animai ìm m ortalitatem adhucdubiameiTe. Non enim quia nauta habet ©perationem propriam aliam à naui,non corrumpitu* brachi .nauj, yel fi/eparaturabeaeritfiibito immortali^ Arbi-

Lì

» I K

II.

Ift

Ärbkrorcquidem ipiritum beftise cogitantem ea, quseà icnfu accepit, non vti corpore, fed propriis tantum motionibus, y d , vt dicunt fimulacris: Nec tarnen ideo eft immortalis,necquiarefidet vt Nauta, <kièparatur in aercm, eft immortalis : Nec quia ieipfum mouer, vt Plato argumentatur : Nam iicct non deftituatfeipfiim in mo tu, tarnen ab alio poteft cortumpi contrario Ente, m o tu que pnuari, v.tipnìcontingit. Quapropter non operado, ièd res operata, & modus, & Ueus declarant immortali tà tem.Quis enim fciat num ícparata viuatlongo tempo re, &pofteamoriatur? Solaigitur argumentado noftra, & exChriftiièntentia,&ratione inuufta confirmata, eius diuinitatem oftendit.Quapropterquode.fi: in Deo, in cundtisefterebus,alibi ciarius,alibi obicuriusjEt Jicetanimaliaomnes operaciones habeant, quas operatur ho m o, tarnen adeo obfcuras eiTe humanis comparatas, quod bene certum euidensquefit,quodDeus reuelauit hominibuspiis,(àpientibusque, hominem efieimmortalem.íneftquidem lapidibus,pìantisquefenius, fed ani ña alibus comparati infenfati videntur $&oftrea compa rata Elephanto& homini, neutiquam videtur eflè ani mai. Nihilominus animai aptum eft effe amicumfociumquehomini,ficut equus & canis, aliaque pianta vero minime,nec lapisi qui viibus modo vilibus inièruiunt, ita&homoaptuseft amicus fociusque effe Angelorum, de Dei 5beiuse autem minime. Afterebat Florentinus vir confumptus in Theologicis, quo cuna diiferui olim, beftias omnes in fine fecuh, ficut nomines refuicitatuiri ad Y

prae-

17%

i n

s v

u v m

premium ,veIpoenam5 Propterea quodApoftoIus dicits; omnem creaturam ingemifcere, Scpauere viqueadhuc*. expeótareque redemptionem & libertatem àcorruptione in gloriam filiorum Dei. Et in Apocalypii fcriptum efoomnes iìmul decreto communi conuenturas, dignu effe agnuni aperire librum 5cuinque illi obiicerem de ho rn inibus loqui Apoitolos,qui curii omnibus iymbolum habent crcaturis, de de renouatione cadi & terras, quo rum corruptela gignitur noftrarum rerum varietas 3 in foa indureicebat credulitate , qüas Indis multis.etiam. communis eft 3Cumquereplicarem, ftultum.eile putare muièas,cimices,pilreas,reiuicitatum iri,quas quali ni hil lapientias habent, qua peccatorum rei & capaces mcritorum lint. Iniuper nec terram Xufficere iniìaurationi totcorporum , quot ammalia mortuaiamfont ,,cum. quotidiemoriantur milliones m illionum , & tot generum,ita quod li terras rotunditatenx& craihtiem metiam ur cu Archimede, ac deinde cuilibet hominis corpori palfum vnum terras demus inlatitudine, longitudine & profondi tate,yel minus, inueniem us vix fofficere reficiendis corporibus humanis tantummodo : Siexquilìta id ratione indagarci u $ , momios cuiuslibet prouinciae quotannis numerando,, &ièxfere mille annos,quibus durauitmundus., Nuncenimfofiìcit,quiaaliagenerantur è terra, alia conuertuntur in terram.. TuncJFlorentinus àfoabeiuina fentétia in fauorem beluarum recedere coepit, & qui ipfam tenuerunt Antiquiores íiicceííiue & non iim ul refici, led alia íim ul definii paulo declinantes, ab luí-

>' L i ber II. 173 abfurditatem,dixerunt.Sed dchoc inMetaphyf Quapropter nunc repetam „infinitam hominis intelligentiam,infinitumquc defiderium& religionem 5& folicitudinem non vanam agnoicendi Dcum , aliamque vitam, certa«iTe indicia nobis illam conuenire,&reuelationes facras euidenter credibiles reddere. Iamqj vidimus,Ens nullum procurare,nifi praefentem vita, nec naturam largiri deiiaerium quaeritandi res non conuenientesquaerentibus. Nec beftias illam curare, necplantas nec rapi des, patuit, & dominatum hominis fuper omnia opera Dei inferiors,ab illius modo iapientia dependere, illumqs vnum poifeDei opera in natura cundta imitati,tanquam Deidiicipulusnaturalis. Eoquevti iàpientiam ad negotia altiilima tanquam inftrumento viuo,fibiconfimiIim o,capace diuinitatis & immortalitatis: hue enim à Deo> hue ab homimbus haec iniint nobis, palameli diuinaenaturadiominem effe participemnimis,

C uv

itT;4

*De Sen s y R e r y m

, , ,, C

p v t

XXX.

ISenfum ejfe cognitionem <veram abditam <vel additam, â&#x2013; 'memoriam languidam difcurfum,extraneam3intelligent Uam remotam omnesque communes ejfe menti humam .acftiritui ipfamque huim e]Jeformam immor.talem; Rejpondeturque argumentisprecedent i f ilm contra eius immortah.tatem. c Q V ie v n q j e veritatemconcupiscitis,audite5Sapien^tiaeftcuiuscunquereicognitiocerta,internaqueabsue dubitatione. Hos nomen a iaporibus, quos iapit guus,aflumptum eft. Etenim per alia ienforia nos rerum qualitates extrinfecas fentimus,vtaqu2e frigiditacem tangimus, & piperis nigredinem videmus, quse facies frigoris eft, poteftque frigus indicare innatum vt in terra, & in Iilio fuauitas odoratur. At guftus attrito cibo, admiftb.queperipongiam, nonm odo vini frigus,aquseque exÂ ternum ientit,fedetiamcalorem internum,&piperis calorem acrem in adufta nigrefad:a facielatentem 5&lilii amaritudinem craifte molis iapit non iuauitatem motdo exhalantis tenuitatis.

Quapropter fapere eft certo &interiusfcire res,prout funt. Hinc ipfe inuenio, iensus in nobis certiores efte, quam quaeuis notitia intellediua, aut discuriiua, aut jnemoratiua,autimaginatiua. Omnes enim iftiusmodiici*

Li m

?75>

di fcientiae a fensu naicuntur, &quando incertae funt, ad 1 fensum recurrunt, vt certitudinem hauriant, & ab e o 5 corriguntur, aut confirmantur: Jpfaequc funt ipfemet: fensus languens aut abiens,aut extraneus, Quae fensu ac- cepi, remanent in memoria, & cum obliuiicor ,aut dubius fu m , redeo ad fen su m & fic recordor & certificor; Qme autem discurrendo cognofco,nunquam vera eileprorfus affirmem,nifi fensusexperientiaconfirmet. S»'Auguftinus & Laftantius & alii Antipodasnoneifefcienua discurfiua cotenderunt, Nunc autem fensus Chriftophori Columbi rationes ipforum omnes emendauit;, van0squeoftendit,& quotdicuntfyllogismos Philofo-* phi de rebus, quos non cognouerunt iensus, corrigit idkna quicunqueeas videt. Principia quoque feientia- rum longa experientia inuenta funt, & licet fciens reddaC £ caufam melius, quam expertus de rebus, hoc tarnen fa- citin virtute principiorum fenfibus experientium muh torumpopulorumfibiprtcnotorum, licet non fuisL Ex- pertus autem illas omnes non habet experientias. Ideo > male arguir Ariftoteles contra expertum hunc. Diseur- fus ergo eftprocedere adnotitiam reiignot3e,pernotiti- am alteriusrei fimilisilli,quam notitiam oportet afenfu t acceptameife At faepe fallitur, quoniam non omnes ; iimiIitudinespropinquaefunt,Eifentialesque,ied remo- taealiae, accidentalesque. Ita ratiocinatur Ariftoteles » folem ex eo , quod calefacit non effe calidum, cum öt laptdes- non-ealidi percufli calorem emittunt c

l74

SV K H V M

& ignem. Sed deceptus efbquoniam non vidit lapides in fua cluritie calorem habere irretitum, quern laxati educu n t: non autem in acre percuiTo a foleita eife: nec num percutiat,infpexit. Dixit aquam eife frigidam, confulendo tadtum 6c non guftum certiorem 5nec operationes, candorem jtranfpicuitatem & m otum , conaiciones caloris eius. Quapropter multae omnium fenfuum ieniatae expeÂ riential faciunt fcientiam, non autem vnica 6c vnius, ab ilia argumentando,nam 6c fenfus decipitur 6c ipfemet fe corrigit per alias fenfati ones. Porro non difcurrit, nec argumentatur homo de rebus certis, fed incertis 6c iuper certis fundat difcurfum,eas autem certas putat, quas expertuseftienfu. Itaquefenfus praecipuum lumen eft, per quern videmus quae latent in tenebris. Vndeiyllogifmi medium terminum volunt eife certiifimum. At quando quid certonouit hom o per fenfum, non quacrit vltra rationes,argumentaque. Nemo nuncargumentis quaeritat,fitne nouusorbis,poftquam a columboinuentus eft. Nemo quaerit num iol iit lucidus, 6c homo moueatur,&ignis iltcalidus 5Nam ienfu patent. Sed quaerunt cur calidum eft piper&vinum,quoniam tadtui ideftignotum. Quapropter decipitur Ariftoteles dicens fenlum non redd ere caufam quaeftionum ,ficut ratio ,vndc ipfumhacincertiorem facit,velinfipientiorem. Feddere (inquam enim) caufam eft declarare vnde fit quod incertum eft,fenfus autem certus eft neeprobationem quaerit, ipie enim probatio eft. Ratio autem eftincertanotitia, ideo-

L i b e r II. 177 ideoque indiget p ro b a tio n e r quidem quandoprobatio adduciturex cauía,ex alia ieniatione petitur certa. Itaq> difcurrendo,curpipereftguftuicalidum 5 Reipondetur,quia nafwitur in loco calido prope trópicos ex ambu-< fta terra. Hoc autem fcitur per aliorum íenfus, auc per coníiniiíem probationem aliarum reruminlocis nafcentiumca idisjomniaquefcientiarum principia indu¿tioneíenfuum Anílotelesfundatjicetparum fíbi conftet,& exeis educuntur fyllogifmorum condufionesj quas ob res fapientiííimus Deus nihil diícurrendo fcit5 efi fet emm imperf. ého mu’tasíed per fapientiam,quoniam rebus omnibus internuseft,&: omnesineoj Ange'idifi currunt,quoniam non omnino fciunt, fed ex nocís argumentantur ispead ignota. 1 1 D. Auguftinus ( lib.de diuinit.daem.) Angelis non modo fapicnciam 6c djemonibus, fed etiam argumentum cribuit,&Scotus. At tana velociíbrni Tunc in argument!conclufionem,quod absque tempore fieri videcurdta ignis velocifiimus 6c figax habi to eft,cun¿tapenetrans &vrens. VndeDauidaclDEVM: Qui(ait) fa:is Angelos tuos{piritas, 6c minifirostuosignem vrentem. Iccircofimilem fibi fedemhabentcoelum. Et homines penti breui discurfu pertingunt, ad quod quserunt: Imperiti vero mtiLo. Ego immoror in numerando aliquid nimis; mercator autem fubico expeditur,quoniam numerisefiaifuetus. Hinc videre licet Ens omnefeipfum nolle, & non perdiscurfum 5& opera qux facit,per fe absque discurfu facere.bic anima organizat corpus,mouet regitque: Planta quoque apropria absZ que

178

D e

S e n sV

R erv m

que difeurfu formatufanima,fed fole fenili propri!effe, propn'lqueboni. Q uo fapientia omnia adfuos perducic fines,& millefyllogifmi mine efiicere non poftunt,quod fenfus propri« conferuationis iolusefficere in ennb9potuit.Quod auté mein ft upore retinebat , quaratione ani ma ignorat ieipfàm & opera fua, nunciteru ita foluo, q> anima omnis ieipfam fapit, quàdoquidem totartes operatur propri« gratia vitae, & amat feipfam. Amor aute ex eogmtione nafeitur, ipfa autem fènoncognofeit discuriujNam discmfusrei dubiaeeft, ipfaautem natura, &per eftentia nouitjC^teras verores omnes discurfu ,.in quan tum fentit feipfam ab iliis immutar!, illasq>fieri 5ergo to t qu«ftiones,quib.qu«ritur, quid fit anima, & quomodo' mouet,ipfius exterioris fensus fon t, qui in aliis infpicit & per paftiones addiicitjnon autem narrai fenfus, qui eifentialiseft, & velini pentus Cytharqdus fcitpulfare cythara m ufico fonitu non cogitando,num tangenda eft h«c, num illa chorda,& fie vel alitersfed qui addifeit, ita cogi tar confulitque j Sic & anima absque confilio fènouiry, fuasque edit operationes, propria innata ducente arte,a prima pendente j Cuius tamen videtur oblita,quoniam paftionibu s extenonbus cogitur res nouas di feere,& ex fe in alteram veluti murari, Vndepoftea indigetperreflexU ©nem redi read fui notitiam 5 Sic ego recito Pfaimos Dauidicos nilcogitandointerdum deillis, nec quid dicami Sed quatuor recito aut quinque absque errore nil percipiens quid recitauerim. Nani infpedho aut cogitano aut andino aliamm rerum alio me rapir. Attamen quando * addiì '

. ■;

i i

e r

17*

addidici Pfalmos, co^itabam in eis. Ita omnis natura dumEntibus inditur a Deodifeit qusecunqueoperatura eft,& deinde incidit in fui ignorantiamob iuperadditas >aiTìones. Siccaìorincluditurin terraiobliuiiciturafoeemanaftè: Domumquefabricatur, & inimico perfèquitur odio calores caeteros domum ipftus foluentes. Deus autem vtiturhuiusmodi ignoranza,Òc obliuione ad multiplicationem Entium Òc durationem. Nihilominus perpetuo calor exha?at fursumadceelum duétus innata cognizione, nonautemadditodiscurfu. Ita&anima humana Temper ad Deum abdito iènsu tendit natiuoque,quamuis Cux fìtcreationis oblita, obcorporales fuperadditos affèòtus, fed iìcut calor à iole, ita &ipfa à Deo deriuatur. Gratias tibi Domine Deus, quoniam ad tuicognitionem meconuercis. Porro progrediens di co intelleóLum quoque effe iensum communis,&confimilitudinis rerum, non autem particularitatum 5& imperfebtiftimam cognitionem eite5minoremque iensu & ratione,quoniam diftanseft, intueturquefolum quodin omnibus patet,non quod peculiare eft&patetjeiusmodi fensus eft puerorum òc imperitorum, qui hominem & ftellam in comuni norunt, nò autem ìpiorum particular ritates,maximeq3proprius eft beluis, qomnes homines eosdem putant, quando neiciuntparticularkates diftinguere,ièa tantu eommuniaintuentur,fìcutnos putam9, omnia ouaciusdé effe gallina,&: qui aleas deforis aipicit, putatomnes éiTe aequales,6c quando non fìmul, easdem. Sed qui intro infpidt, ait, haec eft figura gladiorum, hxc

Z " V

paté-

2 •

iso

e n s v

ervm

paterarum. Q ui autem callet artem ludendi dicetjiaec eft monasgladiorum, haecmulier paterarum, & tanti valet autfìgnat. Etprocul videns dico, homo eft, cominuseil Petrus; Ergointelligere vniuerfalis eft iènfus languidus,& abfens. Memoria vero eft fenius fopitus anticipata;. Discuriusveroeftfènfus extraneusfiueinfimili. Senfus autem ipfe fapientiaeft, autfcindlla diuinae fapientise. QuadereS.PetrusdixitadSimonemMagum (dumifte arguebat,quod Chriftus fi fapientia erat Dei, debuiifet prius in mundo innote(cere,opemque nobis ferre,& non tune quando incarnatus eft,) ièmperin mundo innotuiffeprimam fapientiam, omnibusquerebusineife,& eo argumento id declarauit, quod cum plan tx fapienter ad fuos fines produeant folia, & (pinas & fruètus ,animahaque ratione regun tur, piti uiseque & aeftus oportunis fiunt temporibus, aliaque Entia ordine, & ratione conftruuntur, &reguntur, (equitur fapientiam effe rebus in omni bus. Vbienim eft ratio,ait, ibi fènfus & fapientia, aperte docens (enfimi magis effe (àpiennam,quam rationem: Ergo S. Petrus antcponit (enfimicognitionihus cundas. .& cum Simon Magus oftendere vdlet aìium eifemundum noftro fuperiorem m undo, alluna que Deum me li o rem ,fapi cutio rem q ue. noftro,quandoiìcratio fuadet,, eum videamus tot mala & deli èia prseter ordinane reèlu in noftro mundo & eius regimine; quapropter aiferendum videtur,inueniri mundum alterum meliorem,& Deum alterum meliorem. Reípond. S. Petrus credere àuiusmodi rationibus absque experiencia fenfuum effe furorem

i b e r II. furorem & vanitatem.EtDeum noftri mundi largitum effe nobis quinque fenfus ,quibus cognofcamusipfum inoperibusfuis,hisquefenfibus Scnon discurfibus credendum effe, nam fi alter melior Deus exifleret, debuiiTet nobis fui fenfum dare,& experientiam cum fittam benignusduper noftrum,ergo meliorem effeDeum noftrum, qui nobis fenfus dédit, nobisque fe manifeftauit, Ex jipçvirtutem fenfus no île oportet, Theologiamq; ipiam vmuerfam fuiffe manifeftatam , ac reuelatam fenfibus bominum. Et ficutdicitS.Petrus in epifloIa2.non fabu lasse argumenta fecutos effe Apoflolos in prædicatione Theologiæ, fed teffes fuiffe & fpeculatores per vifum prçfertimin monte fandto. Et SJohan.quod vidimus & ali di ni m us,& m an us n o 11ræ contredhiuerunt deverbo vi t a l i t) annunciarne, vobis 5 Omnis ergolcientia fenfui innititur,non dico oculis & auribus, fed fèndenti animæ in eis : Cum Paulusalien ate,& alii Ecftafin pafïi, tam multadiuinitatis viderint, ac nefeiant vtrum in corpore velextra corpus 5& hæceft fcientiaintuitiuaScIiolafticorum,quam dantintelleétui à Deo indito nobis, Se non inepte, fed fcientiam vniuerfalis cum Arift.indodte magnificantjcumfitbefîiarumpropria. SedD.Bërnhardus . & T Ecologi non Ariftotelizantes fcientiam diuinorum intuitiuam,& ex hacdiscurfiuam dantintelledlui à Deo nobisimmiiro,&noniIlam operationem vniuerfàle capiendi Seabitrahendi ,quam Ariftoteles comminifcitur in eo, Sctamenefl inomni fenfu languido, & em ine fpedtante. .Legisdodtoresetiam telles requirunt devifu, Z î &

ini

D e Se s v R frvm <&nondediscurfuloquentes. Aftronomia ex apparcn.tiispatentibusjadfènsum ortaeikomnisquefcientia dis«curiìua ex ;precedenti cognitione fenlìtiua Aditoteli

iik. Hìcdiuinam admirari licer henignitatem, qua? cum Ut hom o interclufus inparuo cortice, & res fentire non poilit omnes cellas in capite illi ipatiofas formarne, vbi t^piritus commoditatem fesemouendihabetj&exnotittiainnotitiam discutere conferendo Emilia & oppofita,quod plantis facerenon datur,quia carent cellis Beftiis wero infunt anguftae &c non ita ettormatse, vt ipiritusin cisvalearitamouerìjVtinhomine. Exquofa&um eft vt homoaptusfitad cognofcendas res omnes, quas fentire ijiequit,perdiscurfum. Quoniam veroplura&maiora <&nobilioradiscurfu& ratiocinio fcimus,quam iènsu, licet non ita interne & certe: Nata eft opimo in mundo, quod discurfus feu ratio intellecftusque iìnt cognitiones vdigniores& venores 5qusequidem languida funt iènfa-.tiones, fed itadiuites, quod deificant prope hominem: Vnde nomen Rationale haber»beftiis dato nominefenÌiriufquìanon ita cekriter,& ad multa discorrane. Ecce iparuo circulock quadrante hom o codi m otus& ambi tu s & magnitudine s omnium rerum & diftantias rnetitfcur : Quod iàgaciftima belua non percipere poteft : Ex »preferiti eriim lenii bili adpauc a Emilia discurrunt 5nam ilicet meliora habeant organa extenora, non tamen ha» b m i meliorem fpiritum lèntierttem, nec organa interio ra noftris meliora., nec mentem perficientem operariones

L I B E R 11/ nes ipintus,quarationediscurrimus facile, ad obietta a« mnia, quoniam firn ilia omnia iunt inuicem : .¿umilia i autcm iunt, quoniam ab eadem pendentcauia potentiiÌima,optimaque: Hinc adora primum numen,quod i peioribus condi tionibus ad melius vtitur. Foemina eft imperfedus hom o, eo quod non tanto > calore praditafuent,qui forasgenitaliapropellerei,ficuc: mas : Nihiiominus hoc imperfedo vtitur Deus ad for- mationemhominum. Choleraeftianguis fpuma>melancholia fex,iputum vapor excrementitins, qui in oris > cauoeoncrefciun liquorem : Nihiiominus eftècitDeus > vt cholera fpiritum ftimularetdn inteftinis ad excernen- da ftercora >& melancholia in yentriculo, vt adpetat cibum,quando vacuus eft, ne moriatur animal. Etfpu- - turn mollifìcaretlinguam, neloquendoexiccetur, &:riibum, vt fubiret poros guftus, & transmini polli t in Ven* trcm.Hemlmirabiliaiapientiie prima. Ita ratio iensus quidem eft im perfedus, extran eus;, &non proprius, fed in. firn ili 5nihiiominus perdiana fe^ citDeusvvtomniaindagare,& fcirepoflimus,licet non i perfedre;. Gum fendo ignem paruarn illius portionem tango "> fcntioque, & inhocconfiftitfapientiajiedexilìaparua i portiuncula ratiocinor de natura tocius ignis , & hio ■ di&curfus certus eft de Eftèntia , non de quantitate^ » Jpd cum cogiramus D e vm inuiiìbilem ex aeris in u f •'bilicate .eft ineemor discurfus, quoniamtiìmilitudo j

non i v

•

(

184 D e S en s v R e r t m noefteffentialis. Quasòbresquipatibilioreft molliorq» aptioreftadftntiendum,&comparandum!uculentior6 fapientia, quidurior eft minus patitur, minusq; eft aptus adfcictiam, &quidéminusinaiget.Quareanimaliaimbecilliora faepe fapientiora fun t,qua robuftiora,vt apes & form ica canibus, & b o b u sj nentamenconchiliaElephantis,quoniamcell«,òd'piritushorum meliores. Hac igiturpailibilitateDeus vtitur in melius ipforumEntium paffìbiliumdicetdispofitiofit ad corruptelam. Quapropter folus Deus qui extra fé non fentit nec à rebus fcientiamhauritjeftimmutabilisjfolusquehabetimmortalitatem,tefte Apoftolo. C iterà amena Entia mortalia funt quoquo paéto. Mors enim eft in aliud mutarfomnisautem mutatio aliqualis mors eft, vt do&e inquit S.Auguftin. Cumquediicere&fcirefitmutari in natura cognofcibilis rei, aliqua mors fit oportet. At inDeuin mutariduntaxat eft vita «terna. Non enim effe noftrum ineo non eft 5nec perditur noftrum effe in infinito pela go Entitatumsièd magni ficatur. Vera ergo fapientia absquepaifione fed aétiua,eft fapientia Dei 5In rebus vero & in nobis eft iènfus noftrimet ipforum abditus,quiefta6tus &per quem naturaliter absque discurfu operamur. Deinceps eft iènfus fuperadditus rerum exteriorum, qui eft paftio,vndedifcimus,qu« nobis bona funt, cuna non habeamus in nobis boni noftri fufìicientiam,ficut Deus, icd mendicemus. Poft fenfuna vero ièquitur memoria discurfus,&intelle<5tus,qui funt iènfus languens, anucipatus, vel renouatus,

L i b e r II. i 8f uatus,extraneus &abfens. Huiusmodi autem fenfusin toto funt mundo impreifi ac pendentes aprimafapientiajcum in toto fitars&ratio, &ordoficutadmonetS. Clemens cum prin ipe Apoftolorum. Sed omnis ienius n o t e eft eciam argumentum, quandoquidem non a tota re informamurfted partem patimur deforis. Ideo periuftime Apoftolus Paulus vocat fcientiam noftram ex parte, quse in Deo perficietur, vbi totareiEntitas cognoicetur. Anima lgitur quern Deus immittit nobis,mens nimcupatur,quamvero cum beftiiscommunemhabemus,ipiritus. VndeApoftolus aitjfi ipiritus orat, caro orat,mens autem fiuperuacua eft. Nam ipiritus nafcitur, ex carne & fanguine. Homo autem ex came, ipiritu& mentecomponitur,vtexponit hoc in loco S. Auguft. & fuperGen.ait: Virumefte mentem, foeminam fpiritum, ferpentem carnem, & fic exfierpente in foeminam & ex foemina in virum transcurrerepeccatum,vt ipfe docet,& Origenes,& S. Gregorius: Taceant ergo Theologi vulgares,qui Ariftotelifmi fe&andi cupidi,negligunt,ian<ftillimam veritatem fcripturarum fan<5tarum propriosque ienfus. Fareritamen liceataliquandohaecnominaconfundi& fpiritum vocarimentem & Angelum & D eum j Salomon mentem vocat fenfum, & lob fenfum intelligentiam , &quidemDauid mentem aliquando vocat intelIe<ftum,quo caret equus,& mulusi At quonia TheoÂ logi intelle&um, mentem nuncupare folent, licet Diuus Thomas ipfam cogitatiuuam caaucam intelletfturnap-^ pellet, abranebim us a dicendo quod res omnis'habeat Aa intel-

i8<5

n s v Rer v m intelledum/ed raticnem ienfitiuam, non autem men talem tribuere poiTumus, cum Chriftus ferpenti tribuat prüden tiam,&: S, Petrus rationem agnoficat in omnire. Imo Ariftoteles in 8.Phy fic.Omnis ordo, induit,ratio eft, & vbi ordo,ibi ratio. Needicemus beluas rationales,cum* contrarium receptum fi t , fed irrationales, hoc eft, nonmentales interpretando,ac dicemus fcientiamdiscuriiuam eife ampliorem, non autem cerdorem ienfìtiua*. MentemqueàDeoinditam pofleformam corporis effe, quoniam ìndependens & incorporea eft, poteftque pluratemperamenta aduare, fed principali ter in fpirituhabitare,nec óperationem habere propriam, verum ièntire, difcurrere,intelligerevnacum fpiritujSi enim propriam haberet, non eilet forma illius,ièd abftrada ficut Ange las,& quamuis fit incorporea, poife tarnen à corporepati,contra Ariftotelena affirmo-Nam öc calor incorporais eft, nihilominus a corpore patituf. N on tarnen mori, quoniam compatitur,non patitur per fe, ipfamquepoftè fpiriium corrigerequi folumcorporeæ conieruationi operam impendit. Pacet in religi one,cui ipiritus répugnât,'. Eius enim prüden tia Deo fubieda non eft, ncque enim poteft,aìt Apoftolus, quoniam ad ipfum immortalis v f tanon attinet,nec earn nouit nifi per mentem-, cui femper répugnât. Ethæc eft pugna quam in ieipib Apoft olus s ièntiebat carnalislegis c on tra mentalem, fed cibi iubtradione&disciphnis debili tatui ipiritus, mens autem roboracur,ab eius non perturbata fumis öc deledationi-' b us, ficut experienuaà fom nus d o cen t. QuaS

L i s i r

IT,

igp

<Quapfoptcr eius eft frenare perficereque cognkionem, operationemque omnem , quamuis propria ca- â&#x20AC;˘ rear, & religionem in fpiritu plantare, & hoc eft opus" eius,fed non finefpiritus minifterio. Ergo moritur homo, haufta cicUta,ficutbeluae,&:prae la:titia,omniquepaifione,qu2e diftbluit ipiritum. Quoniam mens incorporea eft,nec poteftcorpulentiae vniri absque medio, qua de reTrismegiftus vocauit ipiritum mentis vehiculum 5 EfSandus Auguftinusidemdocet,, & quod absque fanguine neque poftit anima in iicco corpore inhabitare. Sicco enim corpori eius fpiritualitas valdediftimilis eft non autemhumido. Ergo fuffocato per rifum , aut per venenum velexhalante fpiritu, mens egreditur foras & proficifdtur, quo Mens prima decreuit. Ipfa ergo manct in fpiritu ft cut lux in aere &c in ipeculo , quas confrado ipcculo disparet. Et quidem inftar lucis viia eft a Sand. Catherina Se~ nenii, & anima Sandi Francifciitidem afratribus. Cseterumficutlux incorporea fit invaporibus atris ,crocea, iubra,viridis,flaua,vtinlnde,&in fum oj Eadem ratioHeanimaafficiturpaftionibus fpiritu sjfique vinci obruiquefepermittit,poenis obnoxia'remanet,quoniam frenum erat in manu eius. Si vidrix fuerit pura remanebk, nec purgatione macularum indigebit, vt docent Theologi & Plato Aa 2

188

e n s v

ervm

& Virgilius nouerunt,&iuftitianaturalis monet, &quiclem absque hoc ipiritu reiponderi nequi t probantibus anim^mortalitatem exeo,quod caret operatione propria, & omnibus mortiferis afhcitu^&exdodrina Ariftote* lis nullo paóto eius immortalitas defendi potei!:,vt vifum eft 5 at optime ex fcripturis facris, fi rite in eisphilofophemur.

C a p v T XXXI. D e oblimone & deceptions mentis, & evitiÌ5 & rvir-

tutibus 3& Phj/ìonomia. P

9 » o in noftra Philofophia manifèftum eft, vnde

obliuio&:deceptiofiat,licetanimaincorporeafit,immortalisquequodAriftotelesdocere non potei!:,cumipfi non fit forma corporis,quandoquidem elicit iccirco pofi fefeparari quod nuliius corporis eftaffusr Nequeenim 'iì ipià eft forma corporis,eiuspotentia & operatio, vt La tini dicunt, non erit forma corporis,aut poifit absqs cor pora opèrari.Auerroes quoque intelleótum paftiuum & a<ftiuumfeparat,vt&Auicenna. Nec potei!: Ariftoteles. ex infenfatisElemétis,animam immortalem fàcere,cum neget a Deo quidpiam fieri praster motum primum.Nec docerequomodotot temperamenta&quidem contra ria iuxta eius dogmata informet anima eadem. Nobis autem facile eft ipfam ipirituiinuoluentibus, &iècum a^ gere&fecum patidicentibus. Quapropterexhalanteipiri tu

L í b e r

II.

189

ritu & nonv mmunicantepaííionesfuas ípiricuifuccedenti,merr iperditur. Quíe fi eifent ípecies in anima immortali mipreffa:,perdereturnunquam.VndeAuicen. nega t, ípecies remanere in anima, & reponit in iènfu inte riori,cum Ariftoteles aperte in intelletti! poííibiü tanquá tabula rafa eas depingat. Dicimus quoque animam decñ pi,cum decipiturfpiritus;Sienim nicpuruseft,discutíus ípíins clanfunt,perfettique,fi fuliginofus, interrupti perplexique,& accipitmoaim,alerum pro altero, ergo rem prore,&decipitur.Sicaliduseíi: fubitaneifunt discurfus, faftidioíiqueabira,fi craíTus parici,6c languidi. Hiñe adparet omnia argumenta Galeni quibus aftruit animi mores corpons temperaturas (èqui ; Et Teleíii, natu r a l facúltales effe» mhil obeífe mentis immortalitati, ñeque libero arbitrio, ficut quidam T heologi fufpicanr tur,quifunt incaufa vtprohibeantur libri illuítres, feníati,neceffariique.. Deberent quidem hifapientesinípicere libidinem fementis temperatura; Caftitatem tempera ta, ignorantiamPhlegmaticorum,argutias melancholocorum ,hilaritates íánguineorum & ciernen tiam,deinde verodecemere. Et quidem D.Thom . loquendode fpe, putat iuuenes eífe magnae ípei, & confidentiae,ob caloris viuacitatem ,ípiritusque calidosjSenesautemdiffi^dentes ac tímidos ex frigiditate. Nec propterea mens non libera erit,autvitia naturalia cohibere non poílit,& actu virtuofos imperare; cum videam us nos ob inferni me quin & temperalium poenarum & propter amorem í micorum,nedumDei,homines abftinere ab attibus v Aa 3 tioíi.

l &e

S ensv R ervm

ttiofis, ipfis connaturalibus. At fi nequeant habitus viritutum acquirere, nihil obeft. Deus en n largitur Ipromiffa premia habitibus Ariftotelicis, ied operibus 1bonis fidekum, & qui ea facit repugnante natura plus :meretur apud Deum r& homines fapientes re<5ta,obe>dienti# legis omnes quidemnaturapronifumus,quomiam naturatimemus poenas & amamus premia. C#.teris aótibus alij bene apti alij inepti funt, ied omnes frcnari poifunt, non quidem ièmper. Vnde Theologi faigaciorescompererunt non pone hominem omnia pec ca ta vitares fedlìngula peccata benepofte, & ad bona opera virtutes infufas praerequiri ad merendum fècundum D eum 5 Haec autem noftr# fauent fententi#, & Ariftotelismus pelagianizat. Item Apoftolus dicendo prudentiam camalem non effe fubiedtam nec poffe fubiici diuinae legi, nifi per vin i, manifeftat vitia efle natura tila poft naturam in Adamo corruptam. Magis autem virtutes,tefte Chryfoftomo j Et fubdit Apoftolus fè fa•cere quod nollet, non autem quod vellet,vbi oftendit ;totam hanc dottrinarci in perlona Tua poftquam confirmatus fuerat in gratia Spiritus Saturi. Phyfìonomia Ariftotel. contra ipfum quoque docet, witia, virtutesque temperamentum (èqui. Nobisautem phyiìonomicus iyllogismus fumitur à temperie, & ex fbrmatione cerebri & oculi & motu &c Iocutione. Hi tcnim patentes loci funt, & attus ipfius fpiritus 5Acutus Caieta nafter laudabat alteram phjfionomizandi rationem,

■Li b e r IL

nem,vt fi quando video hominem ,ftatini imaginorme habere nafiim, vt ille habet, & pilirm & vultum&frontem & locutionem , & tune qui affedtus, & cogitationesinhaccogitationemifri obrepunt, iudico eiÎe pro pres illi,quem ita imaginando contueor, & quideni'i non absque ratione, & experientia 5 fpjritus emm for— mat corpus, ôc iuxta aflfeâms innatos ipfum fingit ex— primitque. Iccirco fpiritus caninus contrahens affectum fui ge— nitoris, quo venationem ore porremo capta t,efform at: oblqngum os huius gratia. Lupinus deuorationis auidùs innatæ ventrem latum fingit,Leporinus timon af~hietus, aures patulas, & frontem introaétam, quali ca- neret ,efformat : Leoninus vnguibus affuetus venari, , jnagnificat ipfàs in formatione, 6 c omne animal mem— f ^aeffërmatiuxtaafFedtusfuos. ita extimare debemus iuxta proprios afïèdUis h urna— llUm cuiuscunque fpiritum corpuseffingere, & quidema c,Um itnaginor mehabere nafium grandem, iubitoquæI afieótio magnani mitatis fuboritur, fi frontem re-I V-?’Lm rmior^s & cautelæ 5Siporredtam foras, in periculai^bilem quali me video. j

Ex colore quoqs patet. Si enim domum nigris pannis * ÿdique velatatn mires,ftatim timiditas &Janguor fubo— ntur, fi rubis lætitia &furor,fi albis claritas animi & firn-Pjicitas quædanx ferena fit. JErgoidem de coloribusa humanisa

192

ervm

humanistaliafìgnificantibus inteìligerelicet. Nonindi« gnaeft igituriflhaec ratio Phjfionom iae/cdinterrogan tes hominem quibus qualitatibus eius viicera praedita fint,& humores,& excrementa, vt de calore, frigiditate, Eccitate, humidicate cembri,jecoris,cordis, ventricidi,renum,infoi cien tesque fi m u k apitis formationem, po Hu mus non mediocnterdiuinare. Atomnis discurfuspene incertus. Experimentum vero repetitum tutius eft. Ma gnos calor in vifceribus ex cibis humiclis educit fpiritus -craiTos^opiofosacdiilìmilares òdmpuros. Ex cibis ve ro folidis fpiritus craifos tenuesque iìmul & fuliginofos. Blandus calor ex cibis humidis generar fpiritus craifos lu- . eidos purosque, ex folidis primo tenues, deinde crailìusculos/erenifnl impuros. Spiritus puri fimilareslucidiqj ingenium facile pnobent, fenium promptum ,difcurfus certos,tenacesque5& naturam iuili amantem, clementem,generofam,prudentem,vt Itali 5Spiritus tenues, impurique lagaces fenfu funt,interruptidiscurfus,fraudulenti,timidi,oftemantcs audaciam,inuidi,crudeles,tegunt vitia,oflentant virtutes/uperioritate vtuntur,vt A gyptii & Hifpani non omnes, nifi qui de Maurorum fanguiñe funt. Craflì & impuri funt fluiti irrationales, mo dici discurfus quodprimo adprehendunt,creduntfempersarbitratu proprio vtuntur,fune cuídeles, audaces, fe rì, aptiarmis palam, fraudibus & fimulatiombus mini me 3huí usmodi funt T urcse, Mogori & T artarij craflì & puri funtpaucidiscurfus,fèdclari Òcfecuri,apti legibus & mechamos, Regimini < 5cluiliti^,vt Veneti, Aquitani,&cCon-

i b e r

II.

19$

Confulenda ergo eft regionis conditio, ccxdum 5c infoiationes,teilus,5ceiusdispoiitio. C

X X X II.

N um Anima mundi exifiat.

J N fuperioribus fermonibus iam diximus, quicquid intra le homocontinet,imitationeabeo iotas expnmi: ac operae pretium effe philofophari ex adibus exterioribus ad intenoresj 5 c quoniam patet totam domum ac ciuitatem formali inftarcorporis, nosquedeforis edere operationes iimiles interioribus operationibus, videndum eft num anima coniilium aliunde capiat intus ac foris.Nos bella gerimus contra hoftes, ficutfpiritus intus contra humoresinfeftatos. Deambulamus inaulaficut ipfein occipitis aulis. Quando hilares lumus,procedimus inplateam,vt beati oftentemur, fic 5c ipintus proce da in oculos vbi confpiciturIucidus, 5 cpatens. Quando j burnus in lu<ftu,procedimus in penetralia,itaipin usad interiora fugit, 5 c vultum lumine fuo carentem turbatu ielìnquìt. Quando moritur amicus, nigrasinduimurveJles,nolumus edere,nec opera vitae exercereneceffariajfic Ipiritus intus fuligmes tetras non expdlit,remanet quali °bfcuratus,atquemotuscordisintermittit: quosfimul Sumere mox cogiturac fuspirac : Suspirium enim eftrepctere vnomomento motiones intermiffas. Deinde inf jjrmaturinexpulfione fuligmum , 5 c fèruet ephemera fèbn,ficutnospoftaifli5 tionem. Nosludimus,vtipfedi!aBb ‘ tatur,

194

D e S e n s v R erv m tatur,ndct effunditurquc. Nos aecurrimus vbi malumr domui imminet,ipfe vero vbi Corpusdoletnosfamilia vidumdiípenfamus,coquimus,molimus,mundamus, ipíequoque moIir,coquic, mundat, diftnbuit fuccum & excrementa expellk.Nos vtimur helleboro, Reubarbaro ficut ftimulis ad piirgandum,ipfe vti.tur cholenco humore,tanquam ftimulo ad cacandum, & melanchoUeo acetofoad appetitum excitandum,vtnos acetanis. Nos con^re^amur ad conílliumdpfe in caput fecedir,vbi mo-> tiones pretéritas recolit, mípiciens quid bene nouit,& quid ma'c,& fciat quid fugiendum fedandumque, ficut> nos Amiquas liiftorias confulimus exem plaque regiminismaor^m. Nospetimus coafilium Tapientuna ,ípiri-> tus autena autmens lili indita ad cuius coníiliunaconfugit ? Hiñe ipíe exiftimo, quod , quandonon eft in ipfo confundís motio pretérita futuris, nec experimentum a gcndorum,coníulat diumamjaliquam inteUigentianv Hecintelligentiáfiprimafapientianon eft, erit Anima» m un di: PretereaíihominisRegimini non fufficitípiri-; tus corporeus, fed infuper mentem immortalem in eo inuenimusj multo conuenientius erit, mundum nobiliííi mumEntium,prolem fumín i bonfoptimum puf eerrimumque non modo naturas Temientes partium fuarana in fe continere, fed & animam excellentiftimana quoeunque Angelo preftantiorem, que tqtius curan* gerat. S. Auguft. in lib.Imperfedo fuper Gen. &S.Bafilms fn Hexam. fentiunt, comprobantque hanc mundo in* eífe mentem. Icideitf

L X1

E R

II.1

195

Itidem Plato & Trimegiftus, Auicen. Alexan.expartej Stoici, Virgil Lucanus, ac fapientiores Philoiophi 5 At quidam ditunt fufficere naturam com-munem, vtPlini11s Ego vero,inqu-am, hanc animamefte naturam communem , artemque vmuerialem a Deo creatam, totique infufam.Alii Deotribuunthos iecretos abtus. Ego verb inquam Deum infinitum effe, nullamque creatam natuÂ ram prseiertim inferiorem pofie eius fuscipcre influxum infinitum,led cum modificatione finita 5no enim eft fuftinereapta9vt&Bern hardus dick: Hacdecaufiaprius obumbrationemfecifie in matre 1 e s v , quanto magis erÂ go naturaliter gefta indigen t modicatione, & obumbrationeintantaiuce? Iccirco haecanima beatiftimainfipicitinprimamente quid agendum eft, & iuxta eius ideas operatur in materiabus, ac formationibus particularibus. Ipfaque eftinftrumenturn primum prim# fapientiae,Mundusquehabetipiritum,quieftcoelum:Crafium corpus quod eft terra, fanguinem qui eftmarejmentem ifthanc animam. Homo igitur compendium Epilogusque mundi eft, ficut & T heologi quidam ipium vocaiit. Cragci vero mundum paruum5 Atqui fi mundus mentem itadiuinam non Haberet, inferior eflet homine,totu parte. Argumentum quod contra me facra inquifitio fbrmauit,& poenitus fibiiatisfa&um ame fuiftefatetur, Hoc eft: Quod iequeretur, vermes quoque & culices aliasque feces munai informari abhacanimabeata, ficut partes totius,acproindeillius beatitudinem ficut homini conuenire. Ego rdpondi, fequelam efte nullam $Cum JBb 2 videa-

i96

S ensv R e r v m videamustotpediculos &vermesgigni in capitehumanomultosquealiosvermes intra ventriculum & vifcera eius,nec propterea beftiolae iftae mente rationali hominis informantur,nec eius confilii &beatitatis funtpartici?es* Sedtantummodo ieniumbreuempropriumqueaiarum beftiarum morehabent. Sic intra mundum beftiienafcunturiliaanima beatane praedita^fed iuo quolibet peculiari fenfiiddancreiponiionem contrario certoque exemplo confirmatam contradi&ores impugnare nonpotuerunt. Mille efFeétusftupendi,acTubitaneihuìusanimaevifuntur.Angelisnotaeft&amica prorfus. At in Metaph.melioradixi:& in fuperiori libro patuitplures mortes, vitasque 5quas transmutationes funt intra mundum,mundi vitam integrare, iicuti pìures mortes yitaeq? ianguinis & cibi & humorum & ipirituum hunt,qu# vitam totius hominis complent. Omnibus autem perfeótionem largitureminendilimamens.

{

197

DE S E N S V R E RV M LIBER

T E R T 1 VS.

C A P V T I, Ccelumfellasque,ignis natura conftare,ac fenfire.

C Alorem fenfitiuum eife omnino^nimamquebrutorum ipiritum eife caIidum,mobi'em, paftibilemqi Animaliaq5calidamagis,{eniitiuaeilc magis, pracedens demon ftrauit Liber. Jgiturconfequenseft cociumomni fenfuacutiiTimopr^ditumcfre.lnnoftraetenimPhilofophia demonftratum eft , coelum eife prorfus igneum, quandoquidem ftella omnis ad nos aiiiduum eftundit calorem,Iucemque.Solem autem ionge plus,quiaingentior,robuftior,propinquiorque,omnemqj igncm,quern excontufis lapidibus,aut confricatis lignis educimus>eo quod a foie genitafunt,incIufoque ac denfitateirretitxa calore,qui nifi percuifo Iaxatoque fubiedro, vim iefemanifeftandi non habet,ab eodem foie originem trahere declaratum eft$ & in fpeculis, vbi lux folis vnitur, multiplicatur & roboraturfticut & aliorum ignium luces fadunt ibl accendere confpicitur, ignemquegignere vniiiocum noftris ignibus. Sub Tropicis quoque aridam & ambuftam a nimio calore folis, vbi immotatur diutius, terÂ rain eife nemo non affirmat. Aliud ergo ponere Elementurn ignis ,quam Sol, a quo omnis ignis & calor manat,

D e S ems“v R e r v m

finita cil cogitatio. Cum & fublunaris ignis Ariftotèli(.cus facereapudnosignemvifusefi nunquam. Nec quii<dem defcendat, (licec àregularo codoquafi pilas ígneas detrudi deorfum fingant) quin extinguatur exigua eius portio à totalitateElementorum vt ponit,contrariorum, autvelocius redeat furíum,quam lapides furfum impuli ì , ad folurn 5nec motum poiTe ignem generare, fed exci tare tantum , oftenfumeft. Pluribus namque idtibusla)ides communes vix fcintillam emittunt, iilex vero mile vno i<5tu 3vt in hoc latereplus ignis quam in illis intelligamus. Nec aer idtus plagasque excipit , fed fugitat. N ec inflammari aptus eft flagellante cœlo vt flngunt, multo à minus iole, quippe qui miliaribus diftatinnumerisjitavtipium tangere nullo queat modo. Nec tangens luna ignem producir vt íol 5 quæ quidem deberet compenfare propinquità te magnitudinem, qua de caufavterqueDiametrummginta minutorum oftendit,licetfol longe maior fit. Hæc eigo excellens lux à fole ma nat, nam Luna prout illi opponitur, lumen excipit,non autem à percudo ignito aere, vt fìngit Ariftoteles. Sicenim ièmper tota ìiiuftraretur ex parte qua aerem &nos ipedlat. Etiam Peripatetici omnes vtteftaturiìmplicius in 2.de Codo, deAuerroes defub.orb.opinionem Ariftotelis reipuerunt,!ucemque foli reftituerunt,non autem & calorem, voiuntquelucem apud nos reflexione calefacer e ,& quidem ftultius. Cum afole exoriente nos tanquam iaculisferiri priusquam refleilatur lu x, experiamur. Nec aliud poftìt reflexiopræftarelucinifi vnitionem,

{

L i b e r I FI.

rgg •

nem, ac caloîem proinde manifeftare, qui disperfusnoftro erat imperceptìbilis fenfui : Sicut & lux ignis noftri parumcalida nobis perdpitur &eminus nihil. Nos au-^ tandemonftrauimus lucem oranera effe calidara quin ipFum catarem apparentem. Et SandJBernhardus (in ièrmon. de affumpt.) in ie candidiftìmum calidiffimumque folem effe affirmât. Similiter & Origines & Sand:; Baiilius in Hexam. contra Anftotelem, in hocexclamat. EtS. Ambrofiusputat hærefin effe , cab rali auferrefoli;- » vel lucem, cum Eccleiiafticusde ilia loquitur cabina te, &de ftdlarum limpida flammis in Sap. Et luftinus Martyr in li bris, quos infcripiit contra Anftotelem beneid demonftrat. t t ecclefìa canit5Ìam fol recediî igneus^ Totumquecœlum authoritate Efaiæ ignis tenuiffinw , puriffimaque conftare natura. S.Baiilius oftendit & S. . Auguftim ex aqua in vaporem conuerfa, quod idem eft.' imo negat codum ciyftallinum Sand.Baiiliusdicendo' eo quoa impoffibile lit ipfum cum Empyreo,quodfo-j natigneum, manere. NecDeus contra naturam res co-palare, fed aquas fuper firmamentum à Moie poni, eo quod in aere generentur, qui pars folidior, firmiorque codieft,iccircofirmamentum vocata. lob autem quaff1 ex æte fui um codum dicit,non quia durum,fed quia per petuo eandem figuram ieruat,& fitum,.iicut ftatuaærea. * Sol vrit vbi potens eft, generatque vbi languidus eius eft calor, quo noftra Entia conftituuntur. Similiters & ignis nofter poftquam cremar fyluas blandefcit generate

200

e n s v

ervm

Qua propter non debuiffet Auerroes arbitrari a^quiuocum calorem folis, quia generat, «Seigneusdeftruit : V terquecnim idem facit robuftus blandusque. Sed calor folis anificiofuseuadit,quando in ma eria occludimi-, ac neceifitate cogitur,arte contra hoftes,in cuius medio eft, ,v ti,& organa fibiparare,ficutdocuimus,omnemrem {entire,& poffe & amare effe,quod fortitaeibSed quidem fatericogitur Auerroes lucem effe calidam, calore confimili vniuocoque cum igne nofiro, ve patet in 2.coel. t.42. poftprolixos discuiffus,in quibus quiefcerenonpotuit, nifi hanc veritatem fatendo. Nec quidem virtus ignis fit infoleabsqueEilèntiaignis,àquaiepararinequit,licet alner fingant inepu, qui garrire, non autem pholoiophari diffunuPatetenim hoccunctismrebus. Dicamusergo vniuerfum ienure codum,propriamq, noffe confèruationem,eiusq5 gratia mouen, quoniam vita ipfiuseftmotusjficutterraequiesjpaiam enim calor fentit, mouetque omnia.

CcelumJìeliasque motti regulan, irregular1qne a propria 'vmutefenfitma conferuationispropriagratta ferri omnesfingulas^ o n 1 a m fenfus immutatio eft fentientis rei,codum •autqm mutabile eft non modo fecundum Jocum,fed facile ob fili tenuitatem, pafiionem fufcipit omnem 5dicemus Q V

L i b e r III.

fof

ccmus ipium die fagaciilimum , ac conuenifle diuinae Maieftati efficer'e folium gloriae & pulcritudinis fuse,non niortuum,ftiipidumque led viuum ieniatumq;. Natio nulla fub cceio eft, quae non eredat Deum efte incoelo, tanquam inlocolucido,puronobiliftimoque. Ipiedixit ad Efaiam,eoelum efte fedem eius,terram vero fcabellum pedum eius. Quod intelligimus de manifeftadonibus. NonenimDeus indigct fulcimentofed resomnes in eo fulciuntur Sc viuunt. At Deus vitam Sc gloriam Sc beadtudinem in coelo manifeftat magis quam alibi. Iccirco opinari conuenit coelum die viuum, acfapientiae particeps. Quod eius oftendic motus. Nullaquipperesapud nos fit,niii a foie Sc terra immutata, eiusquecompoiitis, ficuti in Philofophia declarauimus. Porro quoniam animalia mouentur, motus autem craftis rebus, vtterne non conuenit,fed tenuibus, vt coelum Sc aer,a coelo motiuam vim animalia habeant oportet, quoniam vero motus virtutis ientiends operatio eft manifefte,dum hue Sc llluc, introrfum, extrorfu m, variis modis ad varios vlusmoueri fentiendo patet. Igitur itanegate fenfum coeÂ lo eftirrationabile,ficut negate motum. Tametfi m oÂ tus eius non eft ad varias politiones, ficut nofter. Non enimexcorpulentia,fpirituquecompofiti, ft iempermoueremur diflblueretur compoiitio j Spiritus autem in thorace, in corde, & cerebro femper mo uetur, vt liquet, ficut coelum. Nosque alia nunc re,nunc alia indigemus, quae varijs funtin locisj iccirco motus variamusjcoelum Vero beatum his neceftitatibus non vrgetur 5iccirco eai Cc dem

202

e n s v

R 's

dem regula perpetuo circumfertur. Alibi quidem oftendimus motum motui noncontrariati* fed quieti. Felices cœli íuperiores poctiones,quç nunquam aterra Içfæ pro prio æquali gaudent motu & fècuritateJtaque fiderà fixa eadem feruntur regula Îèmper infiiper in iapfos circumuoluuntur, ideoqjicintillant. Necretrorsum iimul mutari gradii vnoin centum annis, vt Ptoiomeus putat, nec in 66 vt AlbategniusJNTecin 7o.vtRecentiores ièmiunt,alibi oftendimus. Necconuenireterræ gyro moueri, ibi-, dem contra Copernicum fcripfi. Sidéra errantia perpe tuo mouentur,atnon ordinate*quia terrç viciniores funt ac ipfam exuperare ftudent,inuaduntque variis viis nunc ab Aulirò ad Boream, nune àBorea in Auftrum torquen-i do ker, & cum ad certos perueniunt fines >quos trópicos vocamus*reu£rtuntur,neteUus in oppofito hemicyclo coelumvincat. Præte rea planetaomnes virtutemàfole captandoupfumièquuntur &ad ipfumamoris nutibus inclinantur. Quieildux belli contra telluremeisque ar m a prabet ,. proeuldubio ipiàm exuperabunt ôc per k gnem peribit mundi vultus, vt Ieiii oraculum canit : Et ¡Sanâr.Petrjjs promulgauit,&HeracIitus coniedtura confecutnseft. Porro Mercurius,aeVenus foliproximi,iH^ fiubter,illa fuper,vtïn Aftronomia oilendi, nunquam à foie ieparâtur,ièd perpetuo ipfumambiunt, ôc quoniam inaltumeleuanturmaximevbi dicunturefiè in Apogao alfumunt circulum ampüorem, ôc foie breuiori circulo fubambulante relinquuntur pallini in conièquentia fignorum, V enus vsque ad 4 6 . gradus j Mercuri us vero ad

2f i e r e

i i e r

XIÍ.

¿05

?5 - fere, vbi deficiente illis luce & vigore a iblepaulatim deicendunt,&circulum anguftiorem alfumunt, &velocioresfiunt in anteriora. Qua de re adpellantur retrogra di ab illis Aftronomis,qtii ab occafu in ortum costerà putant5&in medio huius retrogradationis terra propincjuiífimiiamfaéti, acliibfoleperpendiculariter, plus Iu~ cisexcipiunt&eleuanturin anteriora, & fiunt matutini ante foiem orientes. At poftea adeo eleuantur pailìm* quod amplitudinegyri afiumta, minus incedere cum fo le & fixis poifuntjdonec cum fole coniunguntur,& fiunt altiilìmi,&renertuntur ad choreas moduramen aniabilej&idem pari modo Saturnus, Iupiter&MarsSoIi coniundti plurimum lucis ac vigoris accipium, & altiiìimi fiunt,&dicuntureilèin Apogeo fi¿bi Epicicli : mox iblis motu deficiéte ab eis,qui cum fintEmpyreo propinquiores,funt & celenorcs in anteriora, ita perambulant quod fol videtur retro relinqui : At quo magis fol recedit ab eis> co magis ipfie defcendiit ad terram, ac morus in anterio ra concitatur.Cumqjfuerit Saturnus proculà fole ios.feregradibus,Iupiterquali 117. Mars 133. adiplum inclinantur &defcenduutpaiTìm,non eisdem in gradibus,nam quifublimioreftjcitiuspatitur defedtum àfole, citi usqs deícendit, acin anteriora fertur, velociusq; qua fixas Hel ias circulo anguftiori alfumpto. Qua de re videnturterr$ propinquiores,grandiores,&lucidiores,&quo magis fol ab eis recedit, magis deprimuntur ad terram inter median! , quia inclinantur ad oppofitum foiem , ita quod quando funtinDiametro eius,nobis^ppinquiifimi ■ Cc 2 funt/

204

ens v

ervm

funt,qui in medio fumus inter folem,& ipfos quafì incli nantes fe ad lucis fruitionem iòlaris. Dicunturque retro gradi ab Aftronomis,quoniam confuetum motumfuperantadeo quod in anteriora fixas prsecedunt. Deinde vero illis adpropinquante fole incipiunt fublimari&in eisdem gradibus,quibus defcenderunt, afcendunt, & in ampliori, gyro permeant, dicunturque directi : femperq; adfolempropriamreferuntgloriam. At qui in mundi fìtibus quibusdam eleuantur, &c deprimuntur alia infusta abhis ratione, non ipil modo fed Ódol j ex quo intelligimushabere Planetas quendamcum fìxis confenfum talibus in locis,fi Apogea ftabilia funt,vt putat Ptolomeus, aut cum ipatio mudi, vel cum vircute, aliqua extra mundum ,ad q eleuantur, iìcutferrum ad magnetem fi abfidesmutantur,vt Copernico redtius forte videtur. Athas omnes operationes effe virtutis bene cognofcétis inficiati nemo poteft.Luna quoque Apogaeum proprium ac perigseum inftabilia habet,praeter ordinanum à fole,qui ipiam lemper erigit in coniunétionibus & oppofitionibus. Quandopropterea velocior fitin anteriora à lumine maiore, quodaccipitreétaqua ipeótat adnos,autad coelum fuperius. At in quadratis, trigonis, & ièxtiiibus a* ipedtibus variatur,prout foli magis minusve opponitur, cotnungiturque. Non autemdefcenditin oppofìtione, ficuti alise planetse, quoniam fub fole graditur citima nobis, parumqj proprise lucis habet, totum vero a fole mutuatur,&quando plus accipit, plus eleuatur quocunque in fini.. C onfiderai eft proinde folis motum artificio: ; funi, /i

i b e r III. 205 lum,quo in mundi parte omni lucem tenebris sequat, & quibus longa eft nox,eft & infitti oppofito longa pari ter dies,&Tub ¿equatore tequan tur omni tempore. Aliis vero variisin temporibus recompenlari,&terram pertotvias inuaderej nec tempus illi concedere feie reficiendi totani nec ipfiimvnquamiiftere iter. Nam licet ilio in fitu ter rain vftione deftrueret, frigus tarnen eins & vmbra in op^ polito fitu pr^ualeret,& vinceret coelum & ftellas fugiendoj&roborandofeipfam fimul. Atartificiofefolprogre^ ditur. Primaque ars diuina vtitur ifthac ipforum fpontaneapugna ad generandas in medio eorum res formolas continuo ad g5oriam creatons, vt patet. Cuius Idea manifeftaturin formis multipücibus ope inftrumentorumiuorumpropriogaudio & cura agentium, non autem violentiaAngelicaimpulforum,vt Arifto teles putat. At animai motum circularem eftefatetur Auerr. Quamuis corpus à circulo ipiam impediat , ergo coeleftiseft. Quod autem res immobilis vlla motum non efficiat?nec coelum nec ipiritu indigere re im m ota, nifi ad fulcimentum adiunétee corpulenti^, quo non indigent res ab lllafeiumftae,alibi contra Ariftotelem declaratumeft..

ap .

:ao<i

7D e

S ens v R e k v m A

III.

«Çœlum propria virtute moueri, Jlellœsque afeip/ts intra cœlum acfortajfe Angelica* mentes iüis inditas effe^adacfus, Ç f c.

rtTIsvs eft Ariftoteli motus codi non à propria forma y virtuteque,fed ab Angelis manare, quos pofuit æquales numero fphærarumin3.decœl.ponit8.in i2.Meaphyfic.autemjj.Omneenimquod mouetur ab alio m oto re dift inéto mouetur ficut (inquit ) lapis à manu5corpus ab Anima, quæ infidet ficut naui nauta fèorsum. Ignis autem fursum, & terra deorfum à generante* qui dédit formam, & con fequentia, inter quæ motus eft. Hanc ineptam ftoliditatem alibi aperui. Quæ enim violenter mouentur à feparato motore mouentur, naturaliter au tem à propria forma 5ita & cœlum. Generans quidem mouetur motu generationis non locali, nam perdite ge nerante ipfa forma per fe mouet 5 Quapropter tellus per fèmoueturdeorfum,&non àgenerante. Sic &ignis (urfum à proprio calore fertur. Corpus autem ab Anima, <quæ feipiam per ie mouet,ôc motuscorporiseftimpulius, fi intermanet ficut Nauta. Quamuis Ariftoteles (s. Rhyfic. 2.dean.) hic fibi contradicat qui alibi materiævnitam ficut formant poniti reprobatele Platonem voJentem,ficut Nautam. Igiturinquam, cœlumnobiliftïma virtutepræditum eifefemperm obili, ficut & ipiritus moftermouetur femper, efleque ignem qui fursummagis

e r III. 207 gisnon progreditur, quoniam locus deeft:nec dedrsunt quoniamoccupatur ab inimica terra, Cumque fit natura mobilis, in gyrum agitari necefle habet. Necputandumeftignialiumnon conuenire motum nifi redrum. Hie enim non eftmotusfedregreiTus,&fugaadlocunr luum 5vbi deinde perpetoÂŠ mouetur. Sicut nec terrx motus deorfum mot us eft vere, fed regreftus ad fuam vniuerfitatem,vbi perpemoquiefeit, aedato altero Elementoimmobilifticut terra, oportetaherum darimobibile, vt ipfe ratiocinatur,qui eft ignis, ergo non violenter in gyrum fertur ignis acafe>raptus,vtputant,fednaturaliterafe, ficutterra quiefeitafe. Alexanderiphxris An-' gelosaIlegandosexiftimat,vt dent regulamacperpetuitatem motui: Equidem refpondeo,potius tribuendam illisdfenaturam talem,qux fempermoueatur,regulamque feruari a carentia interturbationis externx. Qua de re Planetx non tantam feruant regulam inimicx gratia terrx ,-id autem perpetuum eft, quod internum eft, na-. tiuum que, non deforis: Quod redre alii confiderantes , Angelos iphxrarunr animas efte dicunt. Quod nihil naturae obfit pofitioni. Nam & homo non modo fpiricum igneum a coelo habet, fed etiam animam' a Deo : Quare poftibile afiero 5 fed ftellas non aurem iphxras animari ab Angelis.- Demonftraui enim coelum efte vnum veluti D, I. Chryfoftomo & Theodoretovidetur,at diuerfas regiones, coelos in iacris eloquiis nominari. Hebrxa enim lingua caret huius nominis fingulari" b

208

D e

S e n s v

R ervm

iinguìari numero, ftellasq; a feipiis moueri,& non à fph^.ris oftendi. Alioquin ipiarum obliquano aicenfus , defeenfus, tarditas & celeritas, fphaeris turbationem afiferrent>multo autem maiorem iì veruni eft quod aiunt,eundemPÍanctamdeferri nuncabhac,m ox ab illaÍpliíera; ergo & alteram laiTari aiteramq; intelligentiam openi ferrerei illam refpuereperfe&ionem propriam quam habetin mouendo,acdeinderedimere. Itidemmouereeas contra Dcum ab occaiii inortum,dumàDeo virapiunturabortu in oecafum 5& mouere, vt imitentur Deum? Quamuis faciant ac velint contra Deum ,mouendo in contrariam partem : Sed pluradicendi hie locus non effi C

p y

IV .

D e Jìellarum f e n f i & Accolti eam m & cur celantur nobis, inepteexiftimandum videtur, ftellas mutuo li gnificare proprias alteram alteri conceptiones, dum lucem quoque íuam in alteram transíundunt. Lux enim fimpliciffimaeffiom ni apta paiììone affici. Ipfarumque fenfum volti ptuoíumeíie, non dolorificum, quod con trarias no habear qualitates, ièd plus minusvelucis.lpfasqueres inferiores innúmeras, dum radios quorfumlibet effundunt, ac videre, quia radii afficiuntur, audire vero quia motus mutuo communicant, lam oftenfum eft oculum non videre necauremaudire exemplo dormien ti um

L i b e r I II. 209 tium ac defunótorum : fed tenuem ipiritum in oculo vi d e re z in au re aadiré, ergo tenuillimæ ftellæ funt ex toto vifus,auditusque,ienfusqueomnis exquiiitus.Necputo ipiis obiiuionem &errorem accidere. Non enim exha lant parres aliis fuccedentibus, nec perturbantur externis paflionibus, Quapropter & mundi originem forte norunt, aut dubitant5 nafus enim neicit quod tota animafcit. Cum er go ftellæ fint partes, minime videnturfcirequicquid tota mundi anima fcit, aut mandas totus : fed quicquid eueniteis,ex quonataefunt. Animæquebeatæhabitantes fie viuaslucidasqímanílones res naturales videc omnes, diuinasqueideas.Habentquoquelumenglorioíius,quo eleuantur ad viíionem fupernaturalem beatificam , & veluti apud nos lucesplurimç fefe mutuo tangunt,interfecant,decuíTant,íéntiuntque, ita in codo luces diftinguumur,yniuntur & íennunt. Animæquoque fimiles lilis iîidem propriæ lucís ordinadone &direétioneconfentiscunt. Afportionibuscoeliinferioribusnontantus tamque felix,fecurusqueineft íenfus.Nec lili dubium eífe debet,quinDeus fui manifeftaúones gloriólas plurimum faciat m coelo. At nos videre eas,resque diuinas non poffumus propterea quod ( vt inquit San.Clemens ) vapores perpetuo aerem occupantes, perpetuoqs vel inuifibiles furíum exhalantes, ac pugna quæ interçœlum terramqs fitjimpediunt vifum nobis,in medio pugnæ manentibus,& in fumo Bombardarum. At cum purgabiturlgne mundus,omnia conipicientur.Prçterea corpus noilrum Dd opacum

2io

S e n s .?

opacum eftftolosque oculos transparentes habet,quibiM ineft cornea tunica dura,& vuea,& aqueus hum or,&. ciyftailinus, quiaccipiuatlucem crafto modoac alteratam,iccirco res ipirituales videre non datun Prateruolant inconipedtu noftro venci5>& aer,& nihil eos videmus,muko minus videmus Angelos, acDamones,quo rum plenus eft munaus. Ategrefta anima ex hoc antra» opaco(huiusinftarPlato noftrum corpus &ftatumde~ pingiOvidebitaeremjVentum^Angelos^omniaquetenuiftima Entia^non exiftentibus panniculis humoribusqueocuiorum, quiimpediant. Plusaucem videbit, quas. puriorexriterit,iicut.Brigida&Catharinxyiiiones,dum purgantur,& a Deo impedimenta tolluntur, Scroborantur oftendunt, ipiritusque noftei aereus fiet aer, 6c ccclum. Etcoelumquidemfitaiumexhalaicontinuo,nec ad nos reuertiur amplius, quoniam perplacet libertas magis,fitque vnum cum aere. At mens immortalis non remanet in aere fed vsque ad ftellas transfertur,mii corpo ris ]abemacuIatafuerit,ibiqueDeificaturac glorificatun ficut Theologia faiidta docet diutinis comprobationibus,grauiiiimis argumentis, 6c coeleftibus reuelationibus, confirmata. C

ap,

■ L* I B E ft I l I. C A ? V T V. Dejenjù lum & tgnis

tenebrarmi & jrtgom

& te r r a ,

J N f e l i ces feu mortales,qui ferífiím aìium nullum agnofcimus, nifi obtuíum animafium , piantami*) que tardum, demortuiim, aggrauaturo/fiepulmm: Nec quidem inteiligere volumus ornnem action em noftram óc appetitum & ienfum & m otum & vini a codo manare. Eccelux quanto acutìifimo espandkurienfii fiiper terra, quo multiplicaturjgeneraturjampìificaturddqj non fine magna efficere'voluptateexiftimanda eft. Quandoquidé nos vt noftrum effe amj$ificetur,tamaregnefum,pofie£ fionum,honorù &generationis cupiditate tencmur,voluptatequidem multa afficiuntur etiam plantas in germinando, creficendo, fiorendo, fé ornateveftiendo, fruótificando, multiplicando,licer àcorpulentia imminuatur. Multo autem magis nos in attibus Venereis, quoniam noftram naturam dii atariíen ti m us.V ndein tclligerc li cet quanto maio ri lux iucüditate in imiti smodi fui amplificationibtts perfruacur. Porro videre-cft, ipfam nigris e rebus refledtì retrorium, ièmperqueièi píam quantum li cer augere,& ex corporein corpus fefècondupìicando. Qnare&inantra & cauernas ie ingerì t, quo reóta fol fil trare nequit, reflexaàliisexcorporibus&exatomisaeris omnibus in ángulos, pyramidesque infinitas , quae non bfibiles fiint prorfus,néc numerabiles, nifi íapientias pri mas , tefte Ecdeiiafiico. At in corporibus transpicuis D d

v e lu ti

2i2

D e S ensv R e r v m veluti aqua & cryftallum, tanquam cognatis à vincente caloretranluciditatedonatis, ipfa confpicitur iècum iocari & augeri,& penetrare,ga udere,vniri,roborari, & tan dem vrere,ignirequeres non candidas,quia ipiì funt disi miles. Candorenim eftipfamet lux retenta,demortuaque,iccirco candidarci non comburit chartam lux per ampullam transue&a. Vnitur in globum lux intra am putarci ,augeturque < 5 c in Pyramidem expanditur foras, quali armata in acie,fa¿taque lancea ad vincendum & vrendum. Ignis quidem,qui ipfamet lux eft inimicai má tense intrufa,irritataque ad pugnam, magna cuna iucunditate deuorare conlpis itur,crefcere, vincere,& furfum volare,vi(5toriofusin mole deui&a,attenuataqueprasda, quod & nos imitamur,bella vincendo, regnum dilatan do, & famam,cum non poííit anima denfocorporerepugnanteque claufa in domitas dilatan regiones. Quandoignis intcrclufus eftin nube,aut in cauernis terr^,quoniam na'.ura mobilis eli, rarusque,& quiesacdeniitas funtilliexitium,fìcutraritas motusquefuntterras exiti u, ipleÍmpetu faéto lèlè amplificai,disrumpit,conquatitomnia,quse fuaenecis caula effe poffunt, profternit loio aedificia ingentillima & montes, nubes quoque frangit, diiTipatqueimpedientes. ld imitatur animai feroxloco interclulùm inimico. Necquisquam putet ipfum propterea carere fenfu quod fulgor, leu naturalis, leu artifícialis in aquas interdum immergìtur,extinguiturqs.Hoc enim contingit illi ab Ímpetu fatto, vtex anguftiis exiliat, nec ièipfum frenarepoteft ab Ímpetu, & corpulentia» quam

L iber

III.

213

quam Tecum ve<Stat calor.nec tempus habet confukncü libi,impetuofafuriadeIatus. Sic&anim alvim effugiendoinimicam, fipræcipitium obuiamfiat in illudincidit curili effrenatoocciditurque.Reveramiieri nos,qui cum tam languido fensu præditi iimus, velocem validamque virtutem inienfatam exiftimamus. Nec animaclusrti-musomnem (enfimi neceiÌarioderiuariabeodem prin cipio,à q u o habemus&motum. Siautem ignisvirtute mouemur,coquimu ,nutrimur,creicimus,neceiTeeit& eius virtute nos ¡entire,cum & Tenfitiuamagisfintanimalia calidamagisjfrigidiora veroftupidiora. Itidemli nos videmus, propterea quod lux rebus vifibilibus affé- < ■ (Sta, afhcitdeindeípiritum noitrum, longe magisipTa videat,quæ primo affi, itur, mutaturque oportet. Econtra \ conípicitur tellus Tursum tenebras frigusqiicefíundere, quo licet modico valet aerem occupare, vapores» & aq uas, atque gelare, & deorium trahere ac dcnTare in cryitaIlum,inquæresrerræfimiliores. Sæpequefrigus calida inter Entia multiplicari,vrîiri,roborari, vt calorem oppugnet, iicut Cæiaream milites in Belgio figurarci circula rem,vndiquehoiiibuscircumièptiadfumpferunt,ôuterum in Africa contra hottes* Sic nix induratur, &grandines colligente CeTrigore ab aere in vaporetti craífiorem. Atque luce iníiliente in terramiacTè duplicante refiliendo frigus metuens redire deorsum in medio aere colligitur, ßc roboratur, vbi ianereflexio définit. Iccirco Trigidiqr eli eo in tempore aer iuperiorquam infimus. Pollet fri gus vi Tua amplificati va,ergo 8c lentie inimicum calorem Dd 3 oppu-

2t4.

B e

S i n s v

R e r ir m

©ppognatque. Absque enim ferifu inimicitiam non ien» tiret, neque dolorem, ac iìneret ièextingui 3quia eactem vo’uptas innoneffe,ac effeforet, vel vtrique nulla, cum . ncque eftè, ncque non effe fentiat, ncque vitam neqQe mortem. Palioexiftiniant Peripatetici tenebras effepriuationem kieis, & non Ens prorfus 5Prillano enim mhil eft,at nosviderousper lucem oppoiitam effe tenebras, & Deus in Ifaia dicit, iè creaffe ki ceni & tenebras. At nihilum non ereacur,idem enim effet terminus à quo & ad qu em .Ergo tenebra eft lucis oppofita res, faciesque frigons, fi cut lux-facies eft caloris. Hoc dico de tenebra adiua, non depailìuasqua: eft vultus materieirqua Prigusgaudet magis,quoniam fìmiiius illi eft,quam calor. ldeoquefaciemeiperiìmiiem obtinuk, Surfom attoìlkur vmbra, acmultipkcatur, vbi lux debilis eft,& ei commiicetur,vnd eie cu nd1fu b oriun tur cok) res. Et q uod m 1rab ile eft ,animaduerti, quod quando nos delucead vm brain procedimus,fila vmbra, qua: ex noftro defluir corpore, cum propinqu iIli me accedi t ad ai teramana brain,fponte porrigiturhi Pytamidem, vtcito vniatur alteriàmicae vmbre lì ctrt d coriumeaden tes resinfmemotum concitant,aùt °s,'cum eft animalpTope dcam,extend it. Quas ob res & facies frigoris firmatene L, omniumquererum fentientcs apparentjPrairerea ii akerum contraciorum fentit, alterò fentiateft opus, q 11opoiiì cpugnarepugnare ac icire, quo fubuemenduna eft, f ugiendumqj. ¿>i ergo coelum ientit, terra quoque fèntk. Ptnlolaus autem, ac Copernicus qui ipfam donane motu, magno quoque fenili donane. Py-

£ I 1 .1 -Ifc - III. 2.1$. Sihagofasv’Cfo animal corpulentum terra eiTeputat cui us pili,ac crines funtpIantae,&arboressoiralapides5 Amma lia in eafuntilicutpediculi in capite noftro,& in centro ealidam effe vult, iicut.cor.innobis. Quod Sc Ouidius Tenure videtur,fed hoc alibi disputabitur. Nunc fufficit vidiiTeinreafenfumeire. Nec Trigus Cen in carere pu tand if eft,propterea quod gelata manus, aliaqj membra par uni. ve! nihil ientiunt, no fter. emmfenfus àcalore natiuo eft, v., Trigus autem calori inimicum eft ipfumque opprimit, , eiusquc operationes tollit,autligat,itavtnos (entire nequimus fcnfu frigoria , quoniamextraneuseft, necnoitro,quia iòpitus eft. Non enim homo poteft ligatus ope-. rati manibus ligantis eum. At quidem bene fendt Trigus,, cum tantopere cupiat,ftudeatq5 inimicum opprimere, & ienfus Sc operationes eius deftruere.SoI igiturpatcr.tellusq>mater return, fèniitiuifunt,atque ab ìpfis ammalia habentfenium,motum,&omnia. Diftinéla funtinfe-. xummaris Sc foemina2,vt llle folemdfta terram repraeientent,ac mundi partes totum referant. Itaque rem omnem coeieftem,acterreftrem ienfitiuam . eftecompertum eft.

€ -

)

a p

;1 .

216

S C

e n s v a

e r v m

V I.

D e fenfa Aeri*, & ventorum, [enfiti friritw animali* confimeli. "T \V bivm nonextatapudicriptoresiacros,quinaer ile parseceli minus pura, infettata iemper vaporibus & ftigore,&vmbraterr<r. Ita videturD.Bafilio,propterea quod Mofes de Salomon, aves in coclo de in firmamento codiponunt,deScriptoresLatini illudrioresidem aiferut vtPlinius,Seneca, Virgilius,Lucanus, Varrò. Quoniam vero compertused (ensusin cado,aeri negandus patito ed nullo,tametfi pcrturbatiorinfit. Spiritusanimalium in aere continuo exhalare palameli:, in debilitate relitta ex:‘aboreÒcfame, de in repentinainidau.ationeexfpirituofo vino, de ex odo ribus, often di tur fpiritus elfe aeréas, aereq; nutriri. Nam de inietto aere dam i aggrauaturipiritusjlangueicit, de \ iter operationes aegre operari poteft. Quapropter nee pu rga tur languished inficitur, vnde febris pedilens fubnaicitur,quae totam regionem inficir, quoniamaer omnibus communis, infebtus ed vaporibus firtidis ex terra exhalantibuspoitdiiuma’dum madefadta pluuiisj autex multitudinecadauerum vcl aquarumdagnantium Hi vaporesfuacrailitie aggrauant fp:ritusleuistenuitatem de calore multo vincunt calorem natiuumilliusj&fuliginetingunt luciditatem eiusdem, vertuntqjeum invaporem cradum, occiduntque. Propterea in aedate quando fpiritus mihi exilis ed , pertenuisque

i b e r II ï. ¿i7 que,diiplicet thurisodor,quoniam meum exupcratipiritum,in hyemevero placer, quoniam robufto ipiritu ac multo roburaddit. Remedium contra peftcm cilopti mum, &contragrauedinem capitisaércm caîefacere, at tenuare,odoriferas res cremare,odorifcris vefa cpuïis3fb ribus &odoribus vti, non autem iànguinemmit er^vt Imperitorum mediconim mos eft. Srdritus enim indi go: nutriuone,refezione,& purgatione, nonautem fanguis 5qui tandem dqpfauatur poileaquam morbusinualuit,cumàfpiritu non fitpurgatus, ablolutusque. Etiagaciilimus Hippocrates.ait, Gonilitutiones Aukennas aggrauare caput, inducere fomnum, ven treni fo lucre fua cralfitie. Boréales vero (frenarecaput , pectus ftringcre, acuerefen fus fua tenuità te. Porro il fpintus acre nutrirur adeo quod Varrocredit, anima îii effe aerem inipîratum ore, caiefactum in corde, fparsum per vifcera 5 Ariftoxenus vero præftare pütat vfum m anus, ad harmoniam corporispuliândam ,quæ fibi videtur anima, necefTeeft fiucri ,aerem quoque leritirc. Et quoniam fpiritusadipfum exhalât tanquam ad fuum limile vcluti aqua in mare, & ignisad æ liera, reliquum eft, vtientiatprorfus. Iccino Virgilius(Æneid.ô.) voratiènfumaereum, atque auraiïimplicisignem. Accurritaermagis, quant quodcunque corpus aîiud,ad replenduminane, huncautem aduni eife virtutis bene fcmieniis in primo libro offendimus. Vend quoquequifuntaerisflucfusjvelvaporesaeniimilimi,idem oftendunt. Nam cuin mors fit rebus tenuiEe bus

218

S ins? I

irim bus condenfari, idcoque rarefadm aer circimfemir, quagliando ipatium fuse tenuitati contieniens, necconarid^fiuit,cÌbiiec attenuami iurium de uatur, vapore* quoqj crailìusculi invifèeribus temer geniti exitum guaeruntne m oiiantiuin aguana dentati, écconquatiunt, confriaguacque & e^miuMm^jyBEciàdemoHuotur. &. arborea tanto e f è i a t u r imgetuvquo^ nifi ièntirent dolorem c©®fteifionis „non t e n k e r e n tu r ^ l fimiles funt ammaltbmvndigueaagukiadssqu^nihirnon moBuaturjVtlibei^em adipifeaotiu vitàèm sergpaerluce vide^mocibusaudit^ vapòxibm^odoragtenuiuteguftat,» Gompre&aej&frigore^calbreque taagit5idofet5;gaudet?3 absque ©tganis totusiéntitconièntitque -, &ienius hi! ©tones tadus Jum,moidiivam:9svtiiì.fe£Eiidoi-libro dijte m e i. ■ • C i A-., fi V; Ti Y I E

r^ ì'eym efejfintum icom m m em -, & deferrefetenti*

am ¡fmiuum.anmaUbmmcluforum ab'dieroinalterum...

?À E rpraetereaidtfe«fcientiamab aleroin aìterum Ilo«/xmineiB’,quandò colibquuatur, ergo &ipfe quoque eamfentitj&quikosatnbiticieniiamEabet voeis.. Anima noteintereluiainequit fignifieare.eonceptiones: f c as alteri iatercluiaeetìaaiin-eorporeiquod^eile foret, fi Iber^efièntimiituo ietaagead©.. Skuiieiiiar aquaalt&* /

L ? t i n ni. tatn contìngendo aquam illnis fuicipit mottis,6 cirigus &caiorem, (cirque proinde ipfa patiendo quidpatiatut dia,ita aeràb altero afficitur aere. Pòrro ipiritus nofter, qui aereuseft, ncquit tangere alterius ipintum,idcirco coa&us eft lignificare quodeupit,per communem Ìpìritum, percutiendo hunc orga na luis & ea figurando ratione,qua figuræ illæ altenus ipiritum afficiendq, efficiunt vt Ìciat quid altenus Ìpiritus patitur,yelitaut nolit. Sìcut pifees aquæ,ita aniraalia aeri alligata funt, à quo (Sparata, vt fi nares & os occlu» dantur, (piritus fiiffocatur inaquam, aut euanefeit in acrem. Ergo immanct aer ficut anima communis, quae omnibus præftoeft, &qua omnes eommunicammuicem,vt Plìnius animaduertit. Quapropter mula iàgaces ipiritus ardentes fubito ex aereperièntifcunt,quodcogitatalterhomo$Cogitadoenim eft motus Ìpiritus, hic autem motus modicum & cxilitcrcommunicaturaeri,motusautè modicus exilisque afficit melancholicos exiles.Vnde multa diuinant in afpeòluA iermone & nefeiunt qua rationc. Dum quis mollia verba loquitur, leuiter & blande fcrit aerem, qui motus blandus communicator alteri, ac mitigati©» Ìimul. Si loquitur afpere&forti ter,licet iniurioià no proférât verba,indignationê excitât in alio, emonia ipirit9 moue^ tutabaere,motib.ipsu c5 cudendb.©dacerantib.ergoaec Ee

noa

22p D e S ensy R e r y m non modo fnotum recipit fed &afFe<5tum,alioquin noni communicaret. Placent aiperi foni in bello, & fermonesvéhcmentes, quoniam concitantipium adiram contrahoiles,roborantque verba grauia jbencque compofita in iempio, qui adpietatemexutant. Titiliantiadc variispundtuns blanduJis pungentia in re amatoria, quoniam ad obledlamétum mouentjSe ficuti mouctur aer, fpirnus mouetur. Porro il vot es inter bomines ad iignifìcandum inibtutae non eifent, iìnguli ièntiEemus aìios iuxtamodumafFedlionis im preda: in aere. Sicu ti fi qu is ridet, p!orar, cani t,. quanquamiit altcriusidiomaris ignoti,intelligimusaffedtum eius.. Credo Dei arte effe Apoilolosloquutos, ex affé elibus n attirali biis,& vocibusprimis,quae omnium aunbus. periimilesproprio Idiomati adpartbanr, quoniam percipiebantaffedlus verborumillorum fpiritu fandlo ignitospriusquam figurationes & circulationcs aeris diftinuerenttirinpatientisfenfu;Eaquerationeomnes audieant, mtelligebantque afFeélu prsueniemefermonem:: Procrea viderelicet quando aer ierentis ed,purusque,nos. eiTe naturaliter hilares iucundosque, quando turbatur obfcuraturque,madlosae mefancholicos, quando feruet nimis,iraeundos&failidiofos,quando frigetcoìledlos jfequeilratosque,quando eraifeicit, fomnolentos,, ftupidosque : Quando tenue iìt,acutos, celères , fubtilesque. Quandoventis agitatur,colIigirnur,òc coniilia inimus ac penetrala 5quando quiefcit ad feneftras & ludos agSre'

L Ir*. I K. ITI«, fi"

251

aggredì mur. Quapropter:palam cft,i]mul cum eo nos Kos pati affechis omnes :: Iccirco Homerus canit, talis eftanimus hominum,quaIem quotidiefummusfert upiteraItus,$douem intelligitcœlum :Ita & Virgilius : At pater omnipotensfcecundis imbribusætherconiugisin gremium late defccndit , & omnes magnus alit ma gno coni mi (lus corpore fadtus. Et alibi: lupiterhumid usAuftris déniât, erant quæ rara modo & quæ dénia re laxât, ; .ViiBine patetquod fi mens immortalis humana ipiritus i aereo indiata non effet , obuolutaque nunquam pateretur fimul cum aere: VeruntamenqiKindopaiIionibusingentioribus quis agitacur aliis excaufis, parumafficitur * ab exteriori aere. Nam qui tripudiis & nuptiisoperam dat, quando aer turbiduseft,turbationem fere ninil len ti t,vel minus perapitie ièntire, fed fuas coniectaturdeiitias,fed non ita vt in fereno tempo re 5Gonfert enim m uf Cum coelumnoftrisaótionibusxonforme reperire C A P v T

V ili.

DeProphetiaanim alm m } & hom inum ,^ exip ft - m m differentta hommù dm nitatem dgnofei:

I n c facile intelligitur, qua rationeanimaliapluuiasj * prçuident,ficut corni, & pecudes,aliapugnas & bella,, vtvukures & aquilaejaliaiempeftates maris, ficut AlcjoEe $ nesj

•'¿¿i JB i S I k s r R h u m nesialiaamxnicatcs regionum & eiearum copiam,etiam trans mare (cntiunt,ficut turtures 6c hirundines: Aliavenationem intra iyluas proculodorant»vt canes:Equi ve to infidiaslocatas olfaciunt, & bellum:nobis autem occultae funt ipibrum prophetic ifthaec Hoc autem non £teo, quod fint nobis acfato pmdentioras ied cum iint dedita ventri,aliud enim bonum nihil agnoidint, perpetuoque a&ionibus fuse conieruationis intendunt, ipfqfum ipiritus nonagkanturpaiiionibus intends, mgentibusque curls,Ficut noiler. Quaproptercumomnes res inferiores in aere fiant, ienfusBrutorumperreipirationis 6c transpirationis vias communicandocum ief&recipit paifioncs aeris, ergo 6c ientit res easdem¿cum {entire(it pan, Sed vnumquodque genus1brutorum ilia modo praeientiscit, quaeipiqrum vitae ac conieruationis intermnts aliudverofere ni hil. Ilgitur dumpraeparantur inaereimbres&craifie« leuantur vaporcs,iicuc foetor doacaram,tunc pracuius infuetus oifcndit,6c faeuire incipiente frigore, quo ina«quasftringuntur,aut aliterinchoata condeniatione fub yariis ceenplagis:Ientit coruusmotiones praeuias nobis occultas & condenfationes & vapores ( quia vapor omnis odor eft, non autem nobis ftupido olfadtu praeditis, vnde non niii praspotentes odores ientimus) limiliter& pecusjiccircoqueftudent coniulereventri,nefame iimul obruuntur, & clamant mutuo feie admonendo, iicut & nos cum quippiam pracienferimus, aut futuri euentus

L I V 1 K 1I L

223

euentüs ingcntis mmaum acccpcrimus,. Atquicùm 1anua aperitüï, feneftra dormis claudicar impeliente aere àimua impuIfo,& tâmenlatctnos ifta motio^qnæfenc- ■ íháftinon lacet,vthinc inteHigamu5,quam mufisinaere iatenenos aliis perpeditoscuirs^ Vultuies íagaeidonatacíimEodoratüvqaofíiam cada, «eribusyeícuntur s-iedreo exhalationcs ex mille miîiaribusolfaciunt*propterea quod aer com m otusaâeâusqpefertunventis: alio* propriove fluétus. Notum quiiîemeftinPiiyiicis vmuerium aerem perpetuo motu ab Orientan Oecidentem ferri/içut & mare 5Aliis quoque confîmihterinfumsagkari. Hi autemafFectus ferisnoti fünt&p|icîBiis,triinciique. Sed cum adhuc pugnatum non eft; ;&præj^ratK>nes fîunt & coniilia,.aer patitur voces illas miîitara.ôt çoniî£a &negotia 3 quoniam iarpfôj8 eipibQîxintr»

ïtaquavulturesierLüuntaerispaiEoiîesdimileshiSsquç fîeri foient rquando alias parantur bella, ergoaccuirant Vbi occiifiones præua(£tantur yiîcut nos cum videmut . bouemtrahi ad maceliumo . Alcyones, qui mlhtoiibus. natura nidifícant ; paulo ante percipiunt maris turbacio nes. &tranquiílitatesi quoniamab aere incipiunt Calor enimlunas ílellarum & íblis prms aíficit aerem,deinde Pdagum. Quapropter afFeéti quiete vel turbatione aerisj cui ípiritus ipíoram eoiligatus eíl r præuident euen*üs maris. Parker hirundines diícedunt íemper in^ vbii • firigus fentiunt ,, & profidícuntur. cum

224

•S

N, s v

•

R e

*-■**-_ r

. t

v m

foie nunc ad auilrum, auncarfticiHiì, iniequendo arai» cumcalorem,quopàlamtràhuntur, ficut Òcnos. Gancs olfaciunt valile quoniam potos nar.um prolixos habéc, &cgraciliteradaper tos 5 admitcentes ad jpiritumfencicntem facile, quia tenuis valdeeil, quemeunque vaporern. ' Gmnis emnffera derdinquit vaporem, fumimi òcmocum,quacunquetraniitjqui com munkatur naribus & auribuscanum :nonautem noitris obtufioribus, obeerebri copiamòcmagnitudinem. Atquidem p!urimos vi di homines, qui aliquamintrantesdomum, fubito olfa tti! nofcunt,vbi oleum latet,aut vinum, aut cafèus, mag ’sautemignari, quimagisiila attendunt. Equinatiad belum fpiritu feruido odorantur hominis datum , & modicum quoq; nummi audiunt, ikut òc lupi. Acris enim pailiones.iliis iimotefeunt magis,, fpintu duntaxac aèreopr2editis. Equidem.l1is exemphs hominis excellentiam Òc diuinitatem confinilo. Quippe qui omnibus imperar animaibus^qux fu pera m: ipfum acuniine vifus, Eigacitateodoratus, te imitate auditus, quin òc tadu, »quod negatAriftcxccks, (èd vermiculi Òcaraneares niinutas tadu norunt, qua: nos latent. Item diuinantea,quie pertinent aifcorpoream con eruationem, louge mc-ius w tdidum e fi. Nilii;o minus homo diuinationeiongeennnention pallet, eo quod prakunfeit de olfeiit Ange los, Deum,, aliamque vitam poll mortem. Profedo fi natura dedit animalibus fenfum neceilàrium ipforum .canferuauoni,faoacioreminquibusdamquam in aliis. prout quibuidam Eie opus cil magi?, aliis vero magis ali-

L i ber

Ilf.

22/

terprodeft:NeceiTanofatendum eil, iagacitatem Audi ümquefdendi,quaifiuntincoelo,atq5cögnoicendi A 11gelos,&Deum& vitarnimmortaiem, non fuiiTc fruftra <kiuperfluo hominib9datum, fid necefiario 6c finisgratiä fibi conucnicntisj Veluti neceiTariuseil,aquiIa; vii'us acutus,vt ex praialtislocis, vbi nidificat, alongeferpentei 6c cädauera, aliäsqj efcas conipiciat 5Et canibus fagacitas odoratusjEtAlcyonibuspr^nonotempeilatummarinarum,vtdi&um eil. Si ergo proplntia tantummodo corporearum rerum data eil animalibus 5Homini veroincorporearum 6c aeternarum, procul dubio Deus communicatcum hominibus, infunditie in animas eorum 6c facit Prophetäs 5ficutaer infunditur brutis,autetiam nobis. Ipia tarnen resdiuinasperciperc non valent,quoniam ipforum ipiritui non eil indita mens di uina, heut noilro. Nec indigent Diuinam Enttatem fentire,cum minime conueniat ipfis.

IX.

Aercm affici rebuspr&fentibus futurisque.atque nobis communicare. V E r v n t a m e n ò c dormiens homo cognitionererum ab aere in fpiritu captat m irifi.am , quam vigilando non fentit:quoniam mensfpiritusqjmotionibus validi^ribus rerum,quas traólant vident, audiuntque, incumj3unc. At in fonano fpiritus totus in capire manet, nec nifi refkere cogitar 6c quiefeere à paflionibus,quas vigilanFf " do

B e S i nsv R n v « t , do fenfit,ideoque imminutus eft. Quapropter quicunq* cffcdusin aerefìunt,ei c5municantur,qui cumalio non j intendat,afficitur facile/emitque. Hinc eft »quod in fomnis multas videro us res, qu aenequeunt ab humoribus & vaporibtis & affechbus intends in nobis moueri. Etenim vt in opufculo de infomniis dec’atauimus fuborL unturin fomniaaut ab afFecbbus cauftsqueintriniecis? autexmotionibus vigiline tempore illaris, relictisque in {piritu,aut a Deo,aut ab intel!igentiis,fecf& plurima fune qu^aeritribuendavidentur^ Veluti fi hoc vcfperi venent amie usabfens in ciui tatera, d'e quo nil diu fbmniaueram, nee Gogicaueram,fomniem de ilIo,ac eras mane vb deamillumancelanuam. Etile natoinftantemmortem per gladium materfomniat ; & cum quid inaipedatum negotium adeft, ibmniare contingitde ilio. Quapropter dieendum videtur,quod curares om nes in aerefiant,ipfe afficiturre facienda,ficut nos ex pramifta aut confuità re quid fequi poftit, ptaenouimus j Sicque aer infpiratus nobis manifeftat. Procrea eomperimus timentes,aman ■ tesqueamicos, fiepe vera ibmniare,& omnes de aitepropria bene fomniare: Melancholicos vero plurima Pagaci fomnio percipere.. Qui timet autamat, ftmpertimoris amorisque obiedura cogitat.Iecirco quacunquemotioneexcitainipfi' us dormientis fpkku ,excitaturetiam quae interna eft iecum. Cum enimqju id attente ipfé cogito, fi quispiamdi' catjEccealiquid noui afferò tibi *fta tim- putodere quarn cogito nuncium eile.lccircoamantes & timentes decipiuntuij

2235

L I?

Ili.

2,27

tinture© quod ali am prò alia motione accipiunt, tk rem prò re., ièd cura res eft, quarn cogitane, venus ¿iiifomniant,autpra:dicunt de ilìa,quam aiti. Et miftio quidem ita afficit 5 nam tetris acribusve vaporibus cerebrura fubeuntibus fiuntapparitiones tetra: & minaces, Spugnare videntur contranoftes autfiigererei amatae cauia : Duna ipiritus vapores ìllos fugit,aut oppugnat,&atìfe&:iG amoris fim ulinftaf Videtur interdum iibinatareaut volare, cum fuper vapores molles aut tenues, ipirìtus feri ur. At cuna pallio deforis aduenit, bene peicipiunt, quoniam vera eft. Scribunt Valerius & Cicero de duobus amicis hoipitatisin diuerforio,quod cum Caupo alterumoccidereparat, alter in fomnis viditillum pe entem auxilium» Qui experreótus fonino non videns obdormiufo At fubiio vidit quod caupo umicum occideret. Experrechisqueiterum,non credidit &: obdormiuit lercio. Vi*. ditquc amicum rogantem vt vendicaretmortem fuam, oftenditquefe fub fimo in Carro componi àcaupone efi fèrendum mane extra ciuitatem. Quapropter furgens mane nec inuemo amicò coniperit carrum fimo onuftum,adiitque maeiftratus, qui reperto mortuo punierunt reum. Eiusmodi quidem exempla plurima & iplè vidi. Ergo verifimile eftaerem affe&um, cum ièrenus eft nullis imbribus vencisque turbatus prasièrtim no&u,quoniam nec vocibus & opificiis agitatur,bene commmunicare motiones, vt & quales ipl'e recepì 1.1 taque faepe infueta videoipiein fomnis, quse mane verificancur. Ef i Nam

228

e n

s v

e r v m

Nam qui eanegotiatur verbis,fadisquecommunicatfèreno acri Òcifte nobis, pradèrtim cum iìmilia cogitamus. Propterea qui tradat negotium,autartemfaciTiusaccipit patfìones aereas,quaz de ilio hunt. Itaqj Reges praelia & fames praeuidentj nautae tempeftates 5fcholares minas praeceptoris Et quidam mei amicus,& vini,asgrotabat,& interliminio fomni & vigilia vidit vinum humi fpargi frado dolio in cella vinaria centum palli busa fuo cubi culo diftantei furrexit & inuenit frado dolio vinum effufumcircafextamnodis horam. DXadius Vrfmusnoftervidit per fomnium,quodamatuspuerdeeqiioinIapidescaderet,&fanguisvultumrigaret& moreretur. Iccireo m anefado dixitpuero(quoniameratinitinere) vt equitàret caute & fuauiter,ninilomin9ceciditpuer,mortuuseft&fanguisrigauit faciemeiuseisdem omnino lineis,quas in fonano viderat herus, & omnia vt vidit,contiger ut. Qua in re non videcur aer pradeire potuiife, quod aDeo ordinatum fuerat,nifi aut Angeli,aut dsemones, quibus malum ìl'ud facerepermilfum erat, iignificalfent infom n isD X dio. Sed forte ipfe hoc pomit aer. Licet enim tradatus non prseceilcrit inter homines demone illius modi, aliis tamen vicibus homines alii eafunt interfedi morte,omnefqueinteruenientespalIìones remanet i n aere fopitse, ficut in nobis quando non cogitam us. Sed cógitantibus ilhe per aerem communicantur,acpotius in re amata repralèntantur, quam ièorlum,ideoqueiarpe jtiendaciter adparent raro autem verifteantur. Aut dicendum res futuras omnes iniuis prafeilècauiìs,iicut mors cur-

L i b e r Iti. 129 currentis in prxcipitium nonvifum,eoincuriunotaeil alteri ex turricurfum&prxcipitium {pedanti. Item tVcllae,'a quibus calores omnes ,<5cm otus& pailiones apud nos fiunt,ordinant quodfuturum eit, iuxta legem ipiis à Deo indicarli. Ipfxigiturcalefacientes & mouentes, puerumobledariequitationeacceleratafeceruntjEquumqj faitidire,&deiicerein faitidii tempore in eopetrarum lo co, noto ex menfuraitineris,& tarne talisqipailionis,quc; viq: ad locum illum,ac tempus, eum debebac parere effedum . Quoniam vero quxcunqj futura fu nt,preparata iùnt in caufis ab origine mudi, vsq, ad hodiernumdiem, ac continuo adita inceditur: Omnisqj res antecedens eit cauià,autconcaufa,autiìgnum coniequentisrei,atque coetanex, iicut in M. taphyf oitendim us, affirmari p o f fet proximumeffedumnotumeiÌcinaere,inquoiileca-' lor öcitimulus currendi & indignandi, & cadendi fimul iteri debebant Kon m odoenim preparationes humanx mterficientium caufarum, fed etiam aliarum caufarum ih Aerefiunt,<5ccognofciintur. Ariitoteles (lib.deinfo.) in hoc obitupefeens poitquam negaifet Deum immitterefomnia,quoniam fapientioribus &opdmis,nonautemidiotis &aniculis immitterentur, ailerithxcmirifi- ' ca immitti ànatura, quoniam ( inquit) natura dxmonia eit,hoceit,iapiens. lgituraericoncedatfenfum oportet, cum alia non intret natura communicans dormi, ntib9. Quod autem Deus infomnia im mittat & Angeli, alibi oitendisargumentumque Ariitotelis natumexeo, iuod Deus fapientiam Ariitotelicam, cum fit itukitia a.’teiFf 3 pi mi,

230

D e S ensv

R er vm

pi um,parum c uraret.Sed q u idem Iofiepho,Danieli pluri -, misqjtalia immifit fomnia,qualia nec aer, nec alia natuf a,necAngeiu$ ab iq; reuelatione potuiifent percipere,prç-’ «áicereqj.Quod autem in aere res præièntiantur, mille ex tant hiftoriæ, paulo fcilicet anteprxlia vifos eife homines inaerebellantes ôc araiorumauditum eile ftrepitumjtefte Plinio, & in libro Macabæorum i.ôc Iofephi, homines armaros ôc lo ricatos, ôc equos& lanceas figuraras inaere, aliaque monílra præuiià eile ícribitur multo ante expugnationem Hierofolymorum fub Antiocho & Tito. In Calabriæcladenoftro tempore coiifimilia adparuerunt, & Com eoe& terrae motus. Roma; autem fiepe monílra calia ante clades appannile non femelicribit Liuius.Mul ta quoque accolis Americas terrifica pontenta ante Hiipanorum ingreilum in aere fatfta elle narrant hiftoriæ, *Quoniam omnis preparado in communi iènfu aeris no ta eft, ipiaque amcitur fimulacris rerum confimilibusj ficutinos dormientes fimulacra armatorum hominum &colubrorum,a!iarumque rerum videmus 5dum in nobis excitantur a præiènti paflìone motiones fopitæ talium rerum-Sic adfirmari poifet ipfum aerem fomniare Ôc figurarequæ futura hint jcum fit ipiè communis fpiritus. ,At Angdosdxmonesqueplerunque motiones extra or dì nem faélas in aere often carenali bi à no bis-declaratumeft.Hic autem non eft locus. C

à p v t

...

■

;

Di r i R HI C ap v T

Befagacitate melamUolicomm purorum romm;Qj?ded&monoplexiatâ confina jfu a e ri* nobtfcum . lànc Li a y q irce fex eft tetra combuffi „languid his non eft fagacitatiscauia, &præuidendi ,vtmulti conantur ©{tendere &docerc,jpræfertim Ficimmn libro* de vita codi tus comparada ipfam copular fanguini, educitq; ex tali mixtura ipiritus aureosrpuìcrosrobuftos,co gniti oni aptos. Spiri tusenim fangumis Roridi faniq; meiior eíd iò!ius,qmmafTociati ilio arramento. Itidemlucidior aptiorqjadconcipiendas mociones veras, disc otitis-* uros,nonperplexos,altcratosq5quales ílmtin melacisfuliginoíísjdeoqí dæmonoplexiæ aptis.Pfopter-i ea añeroretrain bile languini rnixtam , fpiritus emittere horribiles fuliginib9iniperfos, & nifi eu îangukieexpu*^ getur efficere lycanthropiam & timorés & cogitati ones; turpeSjita q>vidêtur homines furere & inianire &del etta ri locis fœtidis,fordidis,fepulcretis9& cadauerib. Nâinfedtus fpiricusadpetitres iîbi fi miles. Atq> hi fæpedæmorce vexantur. Vt n.dodtefcripfït Origines,atra bilisièdes eft malignorum fpirituum, &c dæmonioruro, qui videns ipiritum corporeum tetro vapore infedtum mentem; que honore. ftupefadtam non poife recte: operandi eojipiè qui impurus eft fordidusque obledtatur huiusmodi fuliginibus & ingreditur corpus, vtiturqueillis ad inferendum horrorem animçfrenandumque; acque ipiè interim i

53!

‘

S exsv R ervm

interim aliena gaudetfede, Qu amob rem nemoPhilofophus miretur,quod medicina purgatiua lienis, quæfedes edatr£bili-,& mundificatiua ianguinis fanantur interdum aflfeâî demone. Vndeimpia aibortaedopinio dæmones nullos exidere,fediblohu more atrabilioio fieri eiusm od i exorbi tan ti as i n i nfi dio Çi ri t u.Na m que abil edente humore tetro,qui ilio vtebatur, difcedit 5ile etiam moriturhomoabfcedente fpiritu, ac proinde mens,quae ilio vtebatur'ad regendum corpus immanareampìius no poted,eo quod principale indrumentumipfius défit. Econtra affirmandum videtur,fpiritus lucidospurosque depe fedem elfe Angclorum, qui in animooperantur,& docent&illuminant & perfìemnt. Contraacdæmones faciunt. Etquidéliumanus {pntuslucidus,tenuis,mobijis,mensque in eo, fi cut lux in aere refidet: ' ccirco teter liumornatiuoluminiinimicusmetumincutitjÔefuligine.sinrerrampuntmotionesfipiritus,&:discurfum interturbant3Confiniiliferaifieiuntacres humorcs. Vndeimaginantur die elle lupos,&:vluliir, amittuntqueimaginationes verasjordinams, ac vident mdrionibus inter rii pii s & miilis, accipiuntque fignum prò Tigno, & rem pio re altera. Quando vero melancliol ici bene renfati Tunt, fit,quoniarn languis bene concodtus ed , fiiliginesqj foras tranipirantpnrimulas interfibrales,atraquebiliscopiola in Jienem iequedratur ne noceat, ìpfaqj indicium ed calo ns fo b u d i,quippe qui com burit, mgrefacitqj ianguine. Ergo prpducit ipiritus tenues ac pailìbiles valdejVeluti lignum

L iber

III#

233

gnum quod comburitur in principio fumum cmirit crafium, tetrumque,deinde fumum mediorem, purioremque,in fine vero fummum,tenuiftimum,inuifibilemque ex aétione caloris valida. A tque remanent car bones atri,fie remanet atra bilis, in calidioribus tempera tura, ipíaqj fignum eft fagacium ípirituum, fed non caufa:Caufaenimefttenuitas ac paflibilitas ípirituum.Iccirco melancholia íolitudinem adpetunt, quoniam quacunqsmotioneofFenditurtenuis fipiritus. Ideo recedimi a confortio&cogitant multa,quoniam motus multi fiunt&: excitan turni tenuitate, Igitur melancholicus prauidetinfomnisplusquam esteri, eoqu od aptior eft fpiritustenuior ad recipiendos exiles in (enfi biles niotiones aeris,quamcraifi fpiritus,ficutifacilius fuscipitmotum aer,quam aqua,& motus languidiores in tenuioribus inprimuntur magis. Sic mtuentes hominem intente,eius cogitationem intelligunt diuinantque fuscipiendo exiguum m otum , quern cogitantis fpiritus communicat aeri,promptiquefuntad icientiam omnem, nifi fuligo impediat. At quoniam ìpforum tenuis fpiritus exhalar facile & repente,memoriam exilem habent, nifi vaiatine grandia,apta multum fpiritum continere,fon esque am pli, aptiqueplurimumreficere: Quapropterfi caput habeant grande & cerebrum multum frigidiusculumeo$ continere aptum ,& retiforme fanguineum, fomesqug cordis ípatioíos memoria pollent magna, discurfu, ac íagacitate. Sed Petrus N.nofter parui eft capitis & feruentijíim i caloris j & fagaciterpramidet omnia, príefertim quiGg bus

2^4 D e S e k s v R e r v m >v bus operarti dat, aft minus recordatur, quoniam fpiritos exhalat nec communicatprasuiftones ipiritui fuecedéd; | Fuligimbusabundat eius discurium interrumpmtibus, Òc faftidium in discendo afferentibus, mceftus eft valde eum folitariusefl.Qu.od appetii quandoeftieiunus quoniam fpirituspugnatcontra fuligincs exiànguine in fine digeftionisambufto exhalantes, Quando vero hilaris eft, nimia hilaritateperfunditur, vt in fcurrilitatem ckfàcstias transcurrat rquoniamgaudetfpintus àpugna contra fuligines non infeftari, aut tèriari, & qui tennis eft valde, dilatatur in lamdas,ftiffìmditiirque adeo vt frenati non poflit. Multosqueisaatrabiiiofosvidi deditosicurrilitati paraiitic£e,dum quseritatipinrus requiem & laetitiam deforis,v t vacei,& quieicatab interna pugna. AtPetrus eius eft iàgacitatis, vc extemplopercipiat quicquid aksr cogitai,& quando amicis parantur mftdtae abaliis,ipfe fubito molim en percipit,& amicorum mala, lìcut venaticuscanis odoraturÒepracuidet. Semelcum fimuleftè" m uSjiuitad hauriendam aquam frigidiusculam de fon te procul ànobis liOipaftìbuspro communi amico. Qui noiuitpaulum morantem expecftare : fed dixirmihi recedens, {aiuta meo nominePetru Prefteram,nequeoenim expebtare. Tu ne reuerfu s Petrusd 1xi t aftme :R eceifi tn e? Ego audiuivocem, quando hauriebamdefonteaquam cogitabundus. Die Petro,vale jquoniam expeétare nequeo. Miiltaquehuiusmodi iagacitatis exempla in.eo vidi fub aeretranquillo. ^ Quapropter vereextat ièufus in aere, & communicatÌO’

L u

I li.

«lo communis.Etquac hiitoriae narrant de bello pharfaJico percepto apud Abanum a quoclam atiabilioio, de vo ces quas Brutus audiebat,aliaque huìusmodi non fune fabula. Ait ego cum mali quippiam mibi iinminet, inter fomnum de vigiliam audire (oleo vocem clare loquentem mihii Campanella, Campanella 5de interdum alia verbaaddentem,deego attendo,necintelligoquis iit. At profedo fi A ngelus noneli, aut deemo n , ficut Socratiafi fifiebat, neceile eli aerem fie vociferare turbatum mea padrone futura, aut affedum àpreparante mihi malum, autex fimili fimilem alreram ìmaginantcm. Atquomodo format voces? Agnouit S A u g u f t m u s Iiunc aerisfènfum in librodediuin daem.vbi intercseteias rationesalli gnar ob id daemones di uinare,quia corpus h abent tenue, aereum, aptum patifacilime, hancque pailionem effe fcnfum,de iagacitatem, atque ex pauca praeparatione in caufis argumentan effedus,quam celeriter.Mu taquead remadducitrtametfi ipie credam d^mones natura incor póreos effe.

p v

X I.

Prophetiam naturalerti in]fimtu,fopcrnaturaleni in men te fieri, &properam ab Ariflotele & "Galeno con fo n d i; & de Sybillis & Pythomfiis.

Tproplietia, qua Deus liominesdonat,non infpiritu corporeo mitiacur, ficut in melancholicis de

G g

b r u tis ;

236 D e S ensv Ru v m * brutis naturales prophedae fiunt,fed in mente ab ipio hominibus immifla,&:eaoiì:entat res altiifimasàneaquerefìdetipiefolus,mouet,docet,in abftradionibus adeovehementibus, qua trahunt vna rpiritum corpusque confèquenter in coelum. Vndc vifi funt multi in aerem eleuati faepiifime,vt S.Catharina &S.Francifcus vsquead nubessqui Dei amore feruentescorpulentiamvicerunt, non autem v id i funt,fi magnes attrahù ferrum,fursumqueeleuarefacit&in fublimi fuftineri, ftultitiacraiTaeft Ariilotelicorum negantium ecftafim diuinam. Colligitur fpiritus craiii ferri,propriamque exuperat corpulentiam ad odorem fui perfediui Entis, & canis vt carnem potiatureofurfumattollitur.quo per fe perueniretnunquam j&hom o nymphae amore feruens ardua aggreditur,ita vt exercitum vnus diifipet hom o in momento, quanto ergo magis dedendum eft, métem ai colli, quorium adfpirat, furfum, fpiritumqueincalcfcere, & colligi feeum,corpusquefimulinaltum trahere,auxiliantediuino amore, illi edam comunicato, ac toro fimulcompofìto ex mentis vnitione* videmus quidem Ecftaticos non fentire fi pungantur,quoniam totus fpiritus fursum eleuatur colledus, reliquitque exteriores partes rigentes demortuasjita vtinquibusdam, fi tangaturduriter,franguntur vt vitrum. Hocnaturaliter, fieri nequit prafertim tanto tempore, quanto hi Deo chari in fublimi fuftinentur. Aliorum quidcregnorum mutationibus&diftantiflìmis prophetant rebus, prophetiam elle naturaletn tam falfoaftruuntPeripatetici,quam falfo bdtiasaliiputarunc

L I

B ER

III

117

taruntefleimmortales seque achomo,propterea 9 por tar! t canes carne in domum, iicut illos iubemus,&: bruta, qdam eilèDeos,àquibusaliq>beneficium acaperimus, Òportet ergo omnia pròrsus metiri,acdeindedecerntre. Veruni eft quidem ,Pror>hetas loqui per figna,& p imaginesacomnes ferepuidereperimagines opificiorùfuoru. Na Amos videt vnunos,vaccas,plauftru onuftum fceno ftridès trullam ciemétarii,quoniàipferufticus erat. Ifaias verotemplum ,ignem »ammalia mobilia, fumugloriae, quoniamnobiliseratgenere. Danielautem AulicusRegis,ftatuamdiueriòrummetallorum, ammalia Ìuperba, praelia ventorum ,&c &quilibetprsevidetiicuci ipfi na turale eftientire. VnusD.Iohannes non loquiturdenifcatione, fed de equis, angelis canentibus, de phialis plagarum plenis,de meretrice magna, de Agno,deFilionominis tot iìgnifìcatibus veftitum : ex quo colligimus Deum fsepe vti motionibus naturalibus in fpiritu corpo reo impreflis,in quo reiidetmens,eique reuelat resper easdem motiones, à Deo ordinatas alio pa&o ad iìgnifìcandum, in alia politione& ordine, & modulo. Secundum quod ipfa videre folet,&haec eft vifio imaginaria de qualoquiturS.Hieronymus&S.Thomas $Iccirco fapieter in tra&atu deTemperantiaD. Thomas tra<5tat de prophetiajnam ficuti affèétus eft fpùritus,itaci!: aptus viderej proptereaque Comedones & ebrii prophetaenonfiunt» |uoniam ipiritusipForum craflus eft ex fumis,ineptus ad ufcipiendas impreiliones fiiperiores, &c ad mutatiqnem grdinis propriorum motuum.. Sobrii autem ex ieiunio Gg 3 tenui- -

23#

E N S V

E R V M

tenuìtstem fpiritus fibi comparane vt Helias & Daniel, qui menti fuperiori fiibieruitcommodiusjatquefimuiacra in ipi o figuranti vcl fopitas motiones fufcitanti, ordinantique. Ncc homoperuerfius turbatuspaiìionibus prophetiamdiuinam fufciperepoteft, motionesenim ipfiusinept^funt vtcóponantur, nifi pervim Deusquod non fiolet,ficuti in Afirna Balaam,componat. SicElifaeus dumipirituseiusturbatuseifet incomptusque,influentiam diuinam fuscipere non poterai: Ac cy thara fono ièdauiteumpurgauitfuìiginesaliosque vapores, ac probe ventiIatum,reddiditobedientemanimae ipfo inuolutae: ac DeusiniMafatalem ordinationem fignificauit.Hiccanere potes ab Arinotele falfo dogmate inproblem.Sedb 3o. Quibus multaineft,&calidaatra bilis perciti ipiritu funtad omnern motum prompti, & fic fiuntSybilbe&: Bachae,quaediuinoinipiraculo afflari videntur, quodtamen non fic eft,ièd naturaliaccidit intemperie. Similia dicit G alen.in lib.de morb. non vulg. Sybillae enim de re bus prophetarunt ad quas non pertingit tenuitas ipiritus pafto vilo 5pradèrtim quarMeifiam prsedixit Dominum orbis,quam Cicero tirar,ac falfiam eifècupit, ne Respubl. Romana in illius dominium caderet,necputat eilè veram propheiiam,propterea quod primae finguloru verfuum iiccroc copulata nominant quendam Redemptorem per crucem. Hoc autem fibi imponìbile videtur, quoniam prqnbetatie poli furorem nefciuntquid dixerint, neeinip c furo xpoifunt componere vetius,tam accuratecom cLco's'i ièd alicuius ìnduftria (àit) aftute concinnati funt^ Ex

I B I R

I IL

Ex quo coDigere licet prophetiam melancholicoruni

Pythomflàrum in furore fieri, ac memoria non retinerf quoniam ipintus incalefcens attenuatusexhalat fuccefioribus fpiritibus non commimicàdo pafiìones* Ai pro phète diuimbene norunt quicquidprophetamnt,quQniarn in mente immortali fiunt, non autem fpiritucor poreo,ac diuina quadam arte ordinantur òcexcellentia. Vnde Diabolus m energumeni^ conatur pangere verius, yirtmemqjprimam æmulari,led fallì tatibuserroribusq; ïepîet, ficut tot in hiftonis legimus , &ipfemetexpertns fum in quodâàdæmoneludificato.QuæPtolomæus di ci t de ^pphetia ex loue,Venere,ac Mercurio ><^dæmonoplexia cife&:aàLuna,& Mercurio,afflitti« de die à Marte, & de nodbeà Satumoii n multisinueni vera eife.Nó rame credo Itelias aliudLacere, q inclinâtes dispofitìonesmducere.Nâ lupiter & Venus benefici, Mercuriu ipirituù Do- minü ob lym patina beneafflciendo imprimât in coceptione ipiritus nobiles in nobis lucidos aptos ad diuina influentia,&vifiones Angeli as,vtdkebat Origen. Mars vero & Saturnus affligendo Luna, Mercuriumq? leniiIf acdiscurli usepiidentibusfymboio, & ìnfluétianaturalp , vtin Metaph.declarauim us,producuntfpiritus acres,tetrosjfuliginolos & orauatéperiem, quaproptcr.p’ebicula & fœmeilæ prauis nutricib.autex menftruo la nguine,vd ex retends excreméntis præferdm in vtero pcruerfos v<v pores concipientes,perturbâtur,fiuntque apri ad dæmonis ìììufiones. Remedium dat Hippocrates virginibus coniungi viro,vtvterusgeneratioms auidus&prauoru ; ideo yaporum cauiaéxpurgetur. Senib.veropurgationes

24©

D e S ehsv R ervm

prouocare,&pingues brodiosexhibere j.vnde ipiritus lucidos producant, atque vmagenerofa,fubdulcia ac fir ma. AtabsquerdigionenonexpediturmaIum,fìd^mon in dominatuconfirma us fuerir, vt lequenslibellus manifeftabit. Sunt tamen quidam qui pafiione tantum naturali afficiuntureiusm odi maniq,fìcut Socrates,Cal limachus, Scotus, Hercules, &: Maumethus, cui tamen daemonem perpetuoaftitiiTe ex cius furiofis mendacibus fabulofis, repentinisque reuelationibus liquet. Atque fi fsepe deliquio intermoriuntur ab Epilepfìa vapore tetro caput infettante, quamuis acuti&ingeniofilanitatis te pore firn. Aìiiveroadhuc famlaeduntur,vtaniculasvidi multas. AliiàDaemonevexantur,ficutPythoniiTae. Atq; hideceperunt Ariftotelem &GaIenum & Auicennam alrosque vt crederent aliam non extare prophetiam nifi naturalem. Sedquidem resin mundoomnes coniimiles lunt,&qui bene non dittinguit,decipitur fa pe. At Socra tes,& Plato Prophetas iancìos à prauis rede diftinxerunt & expedabant Reform atorem aiquem magnum diuini cultus exhibiti impie crea uiis & ttatuis, vt patet apud Platonem in Alcib. in Dial.de voto, &delanditatc. Praetermultasexperientias vidi fororem Afiniliam anno iuae vitae 12.opprefifam à d rm one quando fol eius aplieta, quierat in Aquario per diredionem ad Saturni diametru peruenit in Leone, & fi irmi à Marte oblaefus eft Mercurius. Poli: annum conualuitiignis mirificiillmis ofteniìs, ac deindenupfit viro probo, òc vixit in magna land:! tate vsque ad 3;.annum, at anno 3/, iubbenignisaipedibus

L I B E R III. . 241 lsefo Apheta ranfitu Saturniintermortuacecidit,&vifit viiiones Dei de mirabilia de fecole» venturo narrauit,d.e inferis de coeliculis, de fapientiilima euafìt in Ideologia fineftudio. Praedicebat euentus quamplurimos, verosqueprsemiifa oratione ad Deum. Vnde agnoui difpofitionem naturalem à temperie deitellis conferremultum ad fuperiores vifiones. C

p v

XII.

Omnes aquas-,liquoresque fontire, &de fympathìa Cf antipathiaipforum. Q vas edam liquoresque omnes ieniiiiuos dlenecefie eft, cum à calore, quem ieniìtiuum eifedemonftrauimus,generentur, òdnformentur. Quodipforum oilendit conftitutio in locis&temporibus talidisex va pore calido,qui vtfiat aqua códeniitionem patitur mo do aliud nihil, vt in Alembicis de operculis ollarum, de in fornicibusbalneorum palam fit, vbi fumi absque frigore fedvltra progredì prohibitnnaquamdenfantur,&iàporipforum autfalius,autdulcis, aut infipidus,nofi;ro videlicet calori fimilis( Nani propterea iaporcm nonoftendit,quod fimile à fimili non patitur,vnde & oui albu men crudum infipidumadparet) teftesfuntnatiui ipforumcaloris,quamuisàfrigore extraneo perpetuo occu pati fint,itaquod nequeant nobis calorem mamfeftare praefertim calidionbus, nam & oleum devinum percalida, frigida tamenadparent, ex frigo re externo & compaHh ratione

242

E R

rationcnoflri.At motus quo gaudet,&quo priuati putrefcunt,oftédk non modo eos cal id os,quippe cü calor mo tu feruetur,fed íimuletiam fentientes. Flumina omnia curruntad maretanquamad fimile,principiumq5aquo leruantur. Ipíumque mare perpetuo gyroabortuadoccafummouetur. ( Vnde ñaues breuiori tepore ab Hispali in Peru,quam a Peru inHispalim nauigant) ac motu gaudetfua diffuiione iìcutaer, fèd non tantopere,quoniam non tantundem caloris habet, nec cenuitatem tantam, qqa poflit ita expandi ó Nec ergo iènfum tan undem, fed minorem Se paulo obtuiionem. Sequitur mare So lls motum ac Lunae non earationeprorfus,quaferrum magnetem,fed quia tumescit &? rarefit ab eis; Tenuitas vero ingenerata compreftionis inimica eft, iccirco eleuatur, vbicalóradeft,& deprimitur vbiabeft. Atfingulisièx horis in tatui» eleuatur ao deprimitur, vbkp näfub qua drante,vbi folimmmet, tumescit, ideoqueaquae eleuatse curan in oppoiitam partem hinc&inde, &ineaeleuantur proprer obuiantem concurs um, iicutin feruenteolla palam fit,vbipars igni expo lira tumefeit, ac fimul oppofita,id eft ad anfas olite,ied in lateribus deprimunt ur,quia nec ignis,nec con cursus ibi easattollit. Sic ingyrumpergens Sol efficit,lìcut fiamma ollam iuccefliuecircumdans,vbiipfeeft,&in oppofì to tumeicere,inlateribus ve ro decreicere,ita vtquatuor vicibusin 24.honsaqu£etotius ambitus Oceaniterram cingentis crefcant ac decrefcant,fed telluris fitushosmotus variati Alibi vero Luna, alibi dispofitio aquarum. Nam per tenuiores nequeunt io »

b e r

I'll.

24j

ìnhyeme nauigare, ficuc Incium mare : per craffiores nequeuntin affiate,ficut in Perfia 5nam Sol hybernos vapo res générât in tenuibus, necpoteft educete, ergo mareinterturbant:æftiuusveroin Graffisi Inæqualib.autematutinusvespertinusq; Sol tumores façit,eocp obliquaseli, ideoqj impotês ingénitos educere vaporesiquos tamê eu meridianus eli,educir, ætheiiasq, auras côilicuit in affiate validus,perpédiculariiq5. Atqj pacata mare videtureo q>à vaporib.exuii naffiis nô agitatur licutm ane& vefperi, li cet in Parthenopço oppolitû verius fit ex maris craffiedine pingui. Omnesaütê b uiusmodi m ot9firn ex maiori,mi noría; fensu tenui tatis maioris, minorisqj. A t in omnib9 marib.& fluuiis generâturpifees, vêrmes &plâræ, quorû nullú absqi fensu & calore ammari polle credibile effiqti mare fuscipit figuras codi & terræ liait aer, quàdo prædf citeuêtus,& ficpisdb.inellpræuifio têpeflatum,ællus & gelu & belli inter fe inuicc,&muratio regioniuSe fedium, licut terrellria ani malia con fueuerunt.Nâ byeme ex fubpolari ad noftrfi mareaccedunt,ællate vero recedunt turmatim.Prçtereâaquæ omnes fursücorpulentiâ vincêtes attolluntur,ad împlendû vacuum,ergo illâ fèntiunt impfeótionem vel amant fui dtfFufionê,fi cut in idib.didlum eft. Eriguntur præterea aquæ de mari fupra montes quali per fpongiam, & pañis attaclus vna ex parte ab aquis torusperfunditur,& colantur.perpanni frullum Iiquores omnes vitro afeendentes guita pollguttam fimilis limile infedlames & ita fefe impelientes & vitra dilatâtes, vt vbi altera cirât, altera accedat, vt in fpongia palam fit, hoc Hh 2 aucem

244

ensy

ervm

autemabsque fcnfuexquiiìtononfacerent. Kam arena non afcendit rangens panni extremum ad illius fumimi, vt aqua.Item aqua in patera conglobarne ne cadat, diuidatur S epereat, Se fi quid craifum imponas attollitur fup paterad feiè continet,dum nolunt partes apartibus feparari : Omnis emm diuifio morseli rebusconfimilibus cognatisque.Prsetereacadentes aqueieguttae fuper fron des arborum, aifumunt figuram iphasricam vmunturqj nediuidantur&moriantiir,&gutta gimas radium appe tir, d iu xta feinuicem vbi funt, ilatim vniuntur Se incorporantur, mutuo le iuuames auxilio contraaduerfum aerem Se contra corpus, in quod inciderunt, ne ab eo fbrbeantur, Se fuper tabulam guttas multai cadentes vifun tur túmidas in feipfas elatae Se conten tas, Se agitata ta bula moueri nolunt, at fi aliaaqua eas prope tangat,ftatimilliadmouentur, vniunturque. Praterea faliuntde fonteaquas ìnièquentcs vaporetti craifum,quo cumgenerantur, no iècus ac fanguis feda frontis vena falit mièquendo ipiikusj Compreir^quqqiiediifiliunt,tanquam comprefiionisiniiTiicas,inftar ventorum,aiiorumq5fentientium renine Cum aerem era ili calidique vapores occupantjparstenuiorfulphurea compreifa accenditur, forasqueerumpit in fulgura Se tonitrua. Craiììor vero ne diuidatur,&veluti tenueminièdando vmtur tanto Ím petus, quod in grandines indurarne. Quipropterealocis temporibusquecalidis fiunt,frigus autem in aereextraneum coliigiturad conipiifatum vaporem,gelatque magis.Nec fulmina alia rationefierenu ni fi qua vapores ex horte-

L í b e r 117. *45 frortescentes diuifionem, quam calor exiliens afferr, in i remduramconípiíTantur,quandoíecum multas fuligineshabent,quíe funt portiones minutasficcitatis exha lantes vna cum tenuibus in magno asftutérras5ideoque aptas funt compingi in ferrurn lapidern,aliasquehuiusmodi confiítentias. Sanguinem íentire priores formo nes docuerunt,fimilíter&íputum,quodcoitin vnum, & dumextenditur,acorpu!entianon vultfeiungi, feiundrumque adcognatum íe contrahit & humipróiedrum agglobatur vltro:&fuper íes calidum aíliimit lphaericam figuram,&refilit lugiens mortem,in igne ftridet, íicutli- quores cundri, nocentes fieri aer, & fumus, nifi violenten Prasterea pugnare humores alterum contra alterum,in febribus patet. Vbifanguisfugit&reditac fuccurrit,vbi eft opus, fique de naribus aífiuat multus,perfufisaqua pedibus aut tefticulis reuocatur ad ipíorum auxilium, & . fiuereceífat. Liquoresmu!tosdefi:ilIatosr&qiiosvocát aquas forres,inuicem pugnare notum efi: Alchimiílis. Maximeauíem aqua vitas contra oleum ,&rcs vndruoías. Jpíequoque vidi aquam in deftillatorio extradram, exfale& myrtorebusque ficcis, amarisque fluori confeóto exrofis & íaccaro impofiram, mirifice aftercari,fugere,refilireriraíci,feruere, ficutfpiritusanimalis diuerfam obqualitatematquefensum.Omnesfaneliquorescum acalore liquefaciente generentur, aut ex calido condeníatofumo,calidoseíreíentientesqueneceífeefi:. Prseterea Keubarbarum videmus ex cunctis corporispartib9choleramin vemriculuniattrahere,agaricum verophíegmas Hh 3 fenam 1

246

S E N S V

R E R Y' M

fènam,bilem atram,aliosq; fuccos herbarumjiquoresalios 5quib. ftimulatus fpiritus inteftina ftringir, expellitqj excrementa,purgatque. Hocautem fìmilitudinis vi fieri cóperimus, cura praediótse medicina omnes fimilesfint colore,0dore&faporehumonbus,quosattrahunt. Proptereaq? caput àfpidis appofitum loco in quo momordit nomine,attrahit ad fé venenu homini inimicum, aipidi vero amicù. Musquoqj nafcens in radicib. napelli deglu t i t a Panai hominem à veneno napelli, trahedo ipfum totum in ventriculum, vnde fimulà ipiritu expellitur foras, Atfibibatur alius napelli iuccus npnaurahitprimohauftum, fed ipfepermeai viicera, cu fi t liquidus ad aiium li quore napelli ieconferés fimilkudine. Mus autem odore trahit,&dcnfitatenonit.Senfusquoq5 attraóbionisAntimonii.notus eil cunétis medicis.Pari modo ad extrahendu oleum ex veftibus eo perfufis, reqritur aliud oleum,q; mollificet illudjfibiq? incorporee,fimiiitudinis vi :Poftea apponiturresarida ambobus contraria, vt bouis fel aut cinis,quo expellitur liquor vnótuofus totus. Hac ratione magica faponiscompofitio inuenta efl,ex cakis cinerisqj lixiuiojóc oieo con glutinatisj Altero attrahendi grana,al tero veroexpePendi.Saporquoqueex vini fecibusitidem confici potei!:, ad vini maculas abftergendas. Sic & Theriaca ex venenatis vipera rum carnibus atque fimplicibus rebus multis veneno inimtcis componimi", vt aliud amiiitia trahat, aliud attraCbumper mimickiam expel-lat5aliud corroboret & in (aiuterà aliud verrai. C ap.

C A

I P

e r

U T .

V T XIII.

'Defenfa lapidum & metallomm, ( f de ami— c i t t a & odio... J^A p ib e s qnoq? ac metalla fenfu non carere licer oB~ tufiifìmo inter omnes ,ipforum conftitutiò declàrat, cunxexterraliquidaindurefcentefìant:Atlapidesexcraffofìuorenanadni!ftaviscofitateauttenuitate,quadere frangibiles flint, non aiitenxflexibiles5iìcut metalla,quas vifcofitacem & quid tenuitatis infuper conti nekPropterea liquefatta imminuuntur ponderecxcepto auro, quod quia iimilaribus prorlus partibuscompofitumeit,ponderisnihil amittitsnam iìmuLomnes ci us pornones exhalarent,cum fint confimilares ,-ideoqj altera non magis necprius Equeicitaut attenuami' quam altera, necergo exhalat,omma tamen in iecalorem cominent:quem cotufi pereuiIiqueJapides laxati manifeftant ; ac confricata fimilter metalla, ac odorem fulphureum &quidpiam eineris emittunt, duna percutiuntur,vt inteIiigasipfosIapides, &nonpercuifum aerem inflammari & com pedi-rum continere in denfitate calorem Ergo omnia fenl um habent,cum feniitiuus fit calor» Pmerea metalla cuntta ac lapides nutriuntur & augentur transmutando folum, vbi primoadnafcuntur ope iolis,non iecus ac pianta, in iluorem & imbibendo ipfum per venas attrahendoque j. qua de re cry dalla ere^untincubicam figurarci, Adamantes inPyramidennEt ap f -

248

i ns

ervm

Appeninorum fubftantia lapidea in montes fuperbilÌìmos creuit ; vbi viderelicet paibìntanquam ramos arboreosinfiguram oblongam quadratam expandi mulcos. Necquidem potei!:iol dubito erexiile fubitantia hancin motes Àppeninos,& Alpes&Pyren^os Hispanicos,&A’ croceraunos Dalmatas & Libanu & Antilibanu Phiiiftàos,& inCaucafum & Gathim,& Ripha:os,qui per nailiiaria plurima extenduntur5& in aere tantopere attolluntur. Plinius teftatur marmorum fodinas in Hifpania creicele in tantundématmoris3quantum extrahi confueuit. liba Hetruriae infida quantuna ferri regenerat continuo f o rmai eftj&naontes ftyh&ialinse Altimontis in Calabria Tà! ir:daurant vegeta ione perenni. At quidem lapides, metallaquenon crefcunt,cum a fua quali matricefeparantur3nifi forte per additionem exteriorenanonpervegetationem. Sic& anim a’ium oda mira<5ta,ie/arataqueab animali nonamplius crefcunt, & ad certum tempus peruenien ìa non augentur,fic&cornua&ouoruna putamina,&dentes lapidib. limili m i, < 5c maion augna to oftrea,conchilia,limaces, «eftudmeslapideam habent y£ftem ,quie in eis nutritur òc creicit ad determinatane quantitatemfPartidpatqiie fensum cuna eis com m ùni ledobtufum,qualis indivnguibns nolfris. SedfpinaeHchinorum palarn fkcfuntur ad m otum in radicemenebranofaÓcientiente. Q ualunque autena Ernia nutriuntur, attrahunt introrium alimentum, non cuiuscunq? iubftantiae&qid' litatisjfedillius m odo, quae ìllis cognata eit3iìmilisquc: Sic,

1 B E R

131.

249

Sic edam renuunt conuuiiìmì , quare ses & fèrrum euomunt exerementa paifim, ac rubiginem, quod absque fensu magno non fìc. Sed magnes quae polum ipeótat» excellentis iènsus indicium aifcrr, S ic & ferrum, quod ad ipfuni fertur,&adha*ret, ve in primo libro fatis di&um eli. De Mercurii fenfu nemini dubium eife deberet,cum fpirita'is liquidusque vna confpiciatur*perpetuo agitari,. &feparatum vnin,vtque fé defendar, fieri Sphaaicum,&; libenter ad metal um perfedtius currere, eique adharrerc: nam itraarcam ex altero in alterum fèconferc angulum, vtperueniat ad argentum, magisautem aurum appetir, cui fortiterinhacret,&pervim feparatur. Quam ob rem aurificescupientesauri minutias òdimaturam colligere, fuperinfundunt mercurium, qui fruitala omnia com picci ur, fibique vnit, deindeapponitur igni, & Mercurius ftatim exhalat,cum fit mollis,tenuisque fubftantiae, facile in fumumconuertibilis: Aurum vero in vafe remanet. Siccircuìatoresdeciperefolent imperitoòofientantes fe ex mercurio aurum cfficere poife. ( Praeterea inflexa vitra ac metal'a,reuercunturadpoiìtionem fuam reéfam, ve’. iphaericam, magis autem quse funtfrangibiliora,quibusperniciofiuseiìinfleéfi. Exant lapides Afirohites,&Trochites, vt teftatur Plinius, ac nos vidimus,qui fuper plana tabula perfufàqueacetoautlinaonis fiacco,à fcipfis mouentur,ita & pumex.Sunt enim lapidesporofiipiritum& tenuitatem eontmentes: qua: acuminepenetrantis aceti excitantur,&cum tota mole mouentur,ficuti nos intermortui alili odore reuiuiiciIi mus.

250-

ens v

e r v m

mus.Extat fenfus attraélionis in eisrnam fuecinum attrahit feilucasjaurum òc argentum, palmas oliuasqiie, quibusvtuntur dhefaurorum abfconditorum inueftigatores ad loci agnit io nc m „-Corailium arborem lapidcam in tra mare eft e, nemo ignorai j quod segrotis appofitum co lorerà amittit,vbi febriciiant ?vbi ceilatfebns, iterum ruheicit vticaro,cui eft iimilis ,& eius affectiones compatì tur.Portanarrauitmihi, argentum intra quasdam ipfrusaquas chymicas eonuerium fuiilè in arborem paruam frondofam formoiàmqj. Jafpis ob fimilitudinem,quanv a i m ianguinehabet,eius afnuxum cohibet. Abinzoai* contra malignasfebres optimum eft. Aliaque ad alios vius:qui amena veriantur in fodinislapidum ac mctallorulongepluraexperimenta habent,quae confenfìoni &disièniioni rerum tribusndafunt. Quouis ex metallo aquas: chy mietavi auri parricida extrah-kuryat ex auro metallunv aliud-minime Jpfum.omnia ad iè trahit, quiaperfeótiiFimum.Nigredine tingi t candidarli chartam,ièd non qua-* turn argentum. Aftheracleum lapidem proprio macu-* lant cundta colore. Mie Sandb Auguftinus obftupet,. quaratione candidumargentum mgrefaciat,quodpoft' iet infringere huius libri fundamentum, hoc eft, nullumv Ens dare quod non habet. Sed firm uni fìat, quondam mei allomm materia noneft bene deuiifta, ficut in vitro? ideoqueiùa tetra facie tingit albani chartam$ licet fimui tingatargentino candem candore, qui tamennon appa ici, quoniam candore chartas confunditur. A t inheraeleo apparet candor, non autem nigredo, quoniam niger

L i ber

III. .

2j.j

eft,&nigredinem algenti fecum occultai. Necvnquam nrorfus deuidta poreft dici maxria metallica, nifi fiat traIpicuafrangibilisque: quando iam viicoms vultus materiaìisexuperatus eit acaloris vuku. Quapropter vitmm eftpoftremus adtusipforum, & tenuitas vaporum, &aqua yitie liquorum. Aiunt vnicornis exudare corna ad veneni fibi inimici conipeéhim ,& aquam ebullire eius ipiritu,fi illi impanatura Aurifices lapidespretiofos fcintillatione & vigore alterum alterimi vincere notarunt. Mufchus amiiTo naturo odore fi fuspendatur in cloaca colligiturab odio foetoris infefti,& augetur eius odor mi rili ce, ficut omne contrarium intra contraria confueuit augerfinifì vbipenitusextìnguicurin fine pugnae. De ma gnetica attraéhone & conformatione didtum eftin Iibn primo & quomodoferrum polì turarti edam ab arte fortiatur & duodeniti illam fernet, dum in aquam fuper fuberenatat.

•C

A ?

X IV.

‘'Deplantammfenfu ,fymphathia&antipathia m u t u a i altasadres. J)Edènlu plantaram, nemini dubitandum eifet, cum vefcantur, nutriantur, crefcanc,femina Òcnatosproducant,non iècus ac animalia. Quapropter a Piatone ammalia iriuérià,ìmmobiIiaqj vocantur.Pythagorae vero fenili prxditae videntur.AtAli 2 rift.

D e S en sv R e r v m rift.in 2.de Anim. vegetatiuaanima non autem fenfitiua predite adparent,propterea,quod (alt) operationeslen-

2j 2

■

i Umìì Ciò uCOrgana non

reperiuntur.quinimiominusno modo fenfus fed & rationis adhis in eis agnouit alias, (2 .Phyf)quando oftenditoperari propterfinem ,fru<5tus videlicet vt ^ternentur, fpinas ad defeniìonem,& folia ad tegendum. A tanimam datplantisfted quomodoanima absquefenfu ? quia carentoculis & aunbus ?imo oftendimus haec non eife fenfus, fed vias feneftrasque ad fentientem fpiritum,vt & S. Chryfoftomus, &S. Auguftinus docuerunt. At vel tadum non debuifteteis auferre,quippecum radices orianimalisiimiles,terrseimmerfas ad iugendum nutrimentum ineisagnoueritiQuapropter & guftumeistribueredebuiifet. Palam enim eft,nonomnem piantana omni in loco nutriri & gigni. Piper enim ìndia producit non autem Italia. Arangia Italia nutrir non Germania. Nutritur ergo pianta terreftri ex fluore fibi connaturali ac Umili,eumqueexugit. Itaqueindilfimilem transplantata locum non exugit,quia confimilemnoninuenit,proptereaquemoritur. Necextoto ft> lonutritur, at exliquido. Iccirco circa fodimus,vLpenetrei fol,& liquefaciat folum fermentetque ita, vt poftit in alimentum conuerti. Ideoq$ fìmum calidum pinguemqueradicibusapponimus. Pianta ergofecermtvtilem ab inutili fucco. Ergo fentit quid fernet, quidue nonconfèruer. fiocque palam in aeftate faciunt, quando nimio ab aeftu funt fqualidse &c dem ortuar, comas demiifae, velut a fflila ammalia: At iuperueniente pluuia fubito reuirefcunt,

í b e r IIL *-$* reícunt, comas attollunt, viuificantur,formofaeque redduntur,acmanifeíbe laetitiaeíénfnm.níWu-'in«-*rrí>fc<£Vi_. ^ v i i t u x n

v v

oniSjíicutpoftinediam aclaborem homines inuenlen tes cibumiNechocVirgiliumlatuit. Praetcrea quo pa¿lo di ftribui poílet nutrimen tum per totum corpus,tanto ordine,transmittendo partes folidiores ad offa,lentas ad carnes,pingues admedullam,vi1co fas ad neruos,& corticem, lubricas ad folia,vndtuofas adfemina,Ieuem benequedigeftam íubftantiam ad flo res; ni fi pars om nis fení um attrahendi íimile haberet,& fpiritus non intermaneret,qui coqueret, & partiretur aíimentum? Patent iníuper in planta nerui <k venseadhaerentes ofli 5& in his animam in habitare neceíie eft, nam detedf a vndique cortice moriumur.At fi vltra dimidium oilis fecentur,dummodorelinquaturcortex,ex oppofita parte,non moriuntunquoniam fpiritusipfarum craflus eft,nec ita fàcileexhalat perfedtionesalterius partís; Sed trahitadhuc ipfe re<5tisvafibus,quem exfuóta terra fubmmftrat fuccum,refick urque. Pneterea ergo íTplantis infunt oíIá,mcduIIaynerui, ve nie fibrae,corium,os,veftes,arma, &prolifícatio, ne mo rían tur peni tus, faterrdum eft animaliaeíTe, íeníuque ab undare. Hocquidem argumentumimpentis& ft upidis quoque fuadeat,qui íen ium non norunt,ntfi per organar. Sapientiores enim certius ípfum agnoícunt in aere & coelo rebusqueípiritualibus,organo carentibus. Velati idiotadmaginanturDeuirrcorporeum íimilem homini, putantqueipfumnoníentire nec Papere necgaudere, niiì Ií vul-

25 4

s ¥ R

yultum habeat,corpusqueinftarhominis. Qua de cauli 'V'ilim Orioinprr»in^Eeypto Monachi aamnaueruntivio^ rudes,& Patriarcha Theophilus, quia Deum incorporeu fecerat.Atiapientesnouerunt hsec organa & corporeitàtem eiTeDeo imperfedrionem, non autem excellentiam. Praeterea fi hoc non fufficit.inueniemus in plantis lexum malculinum &foemininum,vt in animalibus, & foeminam non frudtificare fine malculi congreflu, Hoc patet in filiquis & in paimis, quartino mas fceminaque melinantur mutuo alter in alterum, & fefeofculantur,&foemina impr^gnatur,nec frudtificat absque marejimo coipiciturdolensjiqualida mortuaquej at puluereillius&: odore reuiuilcir. Praeterea extant pianta? in Scandinava, quarum frudhis -vertuntur in ammalia volatilia. In omnibusquoque plantis innalcuntur vermiculÌ5quorum iènfus ex nihilo non oritur. Ergo calor iplarum iènfitiuus ■molem attenuando &liquefaciendo,&deferis induran do, producit vermes in eis,quin & in arefàctis tabulis. .Praetereaeftamicitia,inimiciuaque inter Plantas.Bralfics enim vitibus inimicai, & mutuo deftruuntur, fi fimul plantentur, & qui inebriari non vult, brafiicarum fuoco bibito vincitjobtunditque vaporem<3 c vires vinijLupini ipcomorisinfeftì funt : Oliuse amicai myrtis,acvna bene ièhabent.:vt& vitesvlmisj vbi mirum quantoartificio pianta? fiexibiles manus quali fìbi parant, funiculosue quibus arnica robuftiori coliigantur Òc fulciantur. Sic fiedera quali clauos parat, quibus infigitur corticibus t<juercuum itabiliumque corporeum. Pra:-'

L f

FK III.

255

Pfaetereaquidam fungi naicunturgregatim in Bifiniani territorio,olentes moichu,at fi quis cacauerit in loco vbi nafcun tur, fugiun t, & patalo diftantius nafcuntur,viicofo vapore benigno, ex quo nafcuntur repente ac fugh* enteinimicum foècorem. Habent & pianta Antipapi-' am & Sympathiamcum metailis, vt diótum eft. Porta* quoque multiplices adnotauit amicitias inimicitiasquc quascum partibus animaiis habent : vt Cucurbita etimi capite, ‘ecoraria cura iecore, tedicela ria cura tefticulis, dentaria cum dentibus j exque fìguris earum multa in dagarne, fed non in omnibus diuinat. Narn cucumer verpae fimilis eidem noxiuseft. NihilominusresmirifÌJ ca induftria propalauit latentes. Vidi etiam cucurbitas • vbicunquefècantur,eo ferpere,vbi poiiìnt inni ti, prsefer-» tim in arboribus frigidiusculis j & eo fe dilatare, vbi a-* ejuam ientiunt, Siquefupponas vas aquee plenum pen~i trenti cucurbitaeipfacrefcit inlongum , mirrfice vfquead* aquamiHèefFundendo. Si veroolei vas fupponas; aliorv ium pianta ramosexpandie,reuoluitque: Cucurbita ve-ro contraili tur, minuit urque abom inans oleu m. Quare*' : & odoratumhabentperporosexhalationem admittendo.Atienfusomnis,ta6tus eib& Ens hunc habés, diciiiv feniatum non poteft. Inlignis aridis fenfus quoque reperitur,fed modicus, , qui non nifi,vermium generatione manifeftatur: Duna1t caloradfiuus nunquam agendi oblitus, agitai viuifìcatque particulam aliquam dispoiitam magis. AthvForcP Aulii j&uo gelu exiìccantur oliuse 5ac deinde germinare dipites s

25<j x D e S e n s v R i? v m ftipitcs fieri vi fi funt, quod admiratur V irgilius. Verum trabes palmea cui pondus fuperpomtur,qua!i dolensetiam iursum arcuatur contra moleftiam ponderis.Praiterca omne lignum vi inflexum reli drum fi bi, redit ad pofitum fuum,ergo fentit contrariam pofidonem inimicaci ficut animai, euitatque. ài éniminieniataforet,remaneret ficuii ponitur : Lignu m igni appofitum ftridet,pioratque manifefte, quia deftruitur, & quidem modo luo, non noftro hasoilcncant paifiones. Lauri folia eftugiunt ianemÒcrefiiÌunt, infle&unturque quad íerpentescontra calorem infeftum. Cum cceio etiam habentconíeniumplantae. Heliotropiaquidem perpetuo foleminfpe<5tat,vertitquecomas ab Oriente in Occidentem fecum, & noriu iimulcpnuoluitur,iia quod manead Orientem conuerfaadparer,Heliotropiarum gratia funt multas aliae bund les, qux florem longum fiaibent,granoi unique 5aliaevnicum florem figurini folis referentem 5 alia in Euphrate naiciturfubaquis, quae mane oriente foie educir comas fu per aquas, Sc eleuatur temper magis cum ipfo foie vsqj ad meridiem Sedeindedemittit paulatina faftigium vsqj ad vefperam : Et iòle fub horizontal! meante fubaquas ipfaimmergituf,Seadcii culos fuosreuertifur. Planefi^c indicia mirabilia funt confcnfusremm omnium cumomnibus. Tiliie quoque,vlmi,fa!ices,populj,& oliuse,dum fol ab. #quatoreinCancrumded,Liat,,fempercomas ad Bore-, am fled:unt,& iole à Cancro recedente vertuncur iteruna inau-

L i b e r III

¿57*

in auftrum lati tudinis motum infequcntes :vti heliotropiæ&lupini longitudinis. DicerequispoíTet,itaeuenire, quoniam ib! ex ipíarum neruis redis attrahit continuo vaporem reda extroríum , propterea ad íe herbas iftas perpetuo ípedare cogit5at absqj íenfu hoc non fit: ná fœniculaeuidentibus,redisquedonata neruis fie nonvertunturj&illæfedanturmotumlatitudinisjiftælongitudinis, quapropter (enfimi confenfumque ínter cœleftiaterreftriaaueEntiaponeredecet, nam non modo Leo & Gallus íblaria funt ammalia,íed herbæ ac metallacum cœlo confenfum habent, vt magnes comprobat & lapis pleiadas numero & dispofitionein íe noratas habens, 6c alius lunam,alii alias Aellas. Ec animal in India pennatum reperitur fuíci coloris, quod tarnen crefeenteLuna augetur colore, ita vt in plenilunio purpureum fit proríus.Ac tune Coloni obferuantilludjocciduntquevtpennis potianturad vfusproprios, quæ ftabilem poftearetirtentcolorem puniceum prorfus. Aliaquepluraexempla idem docent,ex quibus veritas Aftrologiçcompro b a r ^ virtus occultæ fapientiæ, quam veteres Magianì appellarunt. Kk

AP-

2jS

D '

E R

V M

. A P P E N D I !

De remora definente nauim. T-J le adnotare libuit non modo res naturales conienti-' re fini, cuius grada faébefunt,íedefiam artificiales» •„ Eademenim mundi anima artem natura mqs regi? 5quapropter fimilimae funt,vt diximus de ferro ab arte poli tu rara ad mundum fornente : Et in mari reperitur pifcis ca tena,Lorica,Epifcopus&alii referentes res arte humana conditas,nedumnaturali. Quapropter cumnauisfadta: iìt,vuperambuletmare cofenfum habetaliquem adhu-% iusmodifinem j Videmusenim alteram nauemeiusdem ponderis Se formas,ineptiorem &renitentioremeifenawgationi Sc curfui,quoniam minus coníenfionis haber. Hac eadem de re & harologiorum fabri atteftantur, Se ignari caufeconqueruntur,& velini moxdeclarabimus, domus Se veftesafficiuntur lepra, quas in eismuhiplicaturnonpervaporem,ièd per maculas contagiólas ficut* in nobis. Nec lufficiunt odores aut ignes eas pugnare, quin ferpant leprose maculx : ficutlapientiifimus docce Moyfes,&infequentilibropalam fiet. Sicaihrmandum videtur,& magis mede ligno nauigationis ienfum, qui a ■ Remora iili aufèrtur,inducente ftupiditatem ,quae amplifìcatur,totamque fttipefacit nauim, repugnantemque reddit naturali ipfiusmotui. Et veluti fenfus rabidi cams multiplicatu in nobis, Se reddit nos caninos, Se Aranea Tarantina temperiem moriu immutar totamrSic remo ra facit in ligno idoneo, proportionatoque ipfiuspaifio-

L I B E S. III. 259 fui : Sicutleo aptus eft pati 'aGallo, iympanum pecudisà lupino. Quapropter Moyiès quoque prohibet, fieri veftes ex lana & lino,nam vt compertum eft,parum durant, quoniam diiTentientesresfunt. Vetatquoque diuerfaieminain eadem terra feminari>quoniam interuenit antipathia,ficut inter vites òc brailicas, minimeque coalefcunt,perficiunturque,&poilquam colliguntur, remanet qualitas & odor,qui omcit iiipervenienti aduerf^ na tura fcmini. Senfus enimremanetpoilmultas quoque mutationesj vtièquens liberindicabit.

Kk 2

260

S E N S V R ER VM L I B E R Q_V A R T V S. Qui ed de M agia .

I■

C A P V T

D e magia in comwuni3ew q u e dìuìfione.

M A g i nuncupati iunt antiqui fàpientesorientales pr#lèrtim PerlaeiQui res latentes Dei inueftigarunt oc na tura, dlius Artis,ac deinde mirifica operabantur,vlìbus hjrmanis ipfàs applicando, tede S. Augurino. Hodierno autem tempore adeo deiedu exolumqjhoc nomened, quod fuperditiolìs modo dqmonumqj amicis tribuitur. Imperiti namque acfordidi homines taedio inuedigationisrerumafFedijàDaemombus breui nego rio petierunt ea,quae predare nequeuntj led polle ièfingunt.Sic Adrologia obtuforum&nebulonumingenioexpoiita,atque trattata, inabominationem incidit. Quin&prophetas nunc temporis barbantes do’.idi &laepe impii ab im perito ac praue educato feculo nodroadpcllantur.Conatus eli bis nihilominus ftudiolìllimus Porta hancfcientiamreuocare.Sed hiftorice tantum, nullas reddendodiétorum fuorumcaufas (Ex quo autem hunc librum meum yidit,audio ipfum rationalem magiara ftruere)Ht Imperati Neapolitani ftudium leu technotehca bafis elfe inuentionis eiusmodi artis polfet Ex tribus Edentiis,tede

íber

IV.

261

Plinio,Magiaconfiabatur,Religione,Medicina,&Aílrologiasprima prodeíl expurgando animo, vt fíataptus cognitionibus occultis, & primas caufíe amicus, vtque timorem magus indar Se reueremiam &fiduciam iliorum animis, quibus adplicatur a<5lio 5Secúda ad cognofccndum vires herbarumSe lapidum & me'aForumSe antipathiam & Íympatívam inter fe & ad nos,& complexio n al!, & aptitud inem ad patiendum &operandumiilius hominis,qui indigetipíá,requiritunTertia vero adeognofeendum tempus operandi, Se íymbolum ínter res noftras& ftellas,errantes &fixas, Se luminaria , quasmanifeíle funt caufe mutationum Se vinum omnium rerum.. Quapropter ín EuangelioS.Matthaei,ilIi collaudanti» Magi, qui ex Cometa natiuitatem Monarchae vniuerfaliscognouerunt. Deusenim inueíligatoríbus Se ad mira to ri bus operum fuorum oílendit, non modoquod qu^. ritañt,fediníuperauxilium prasbet peruenrendi ad fuperna rurales res, cu m purgan fuerint dispofitique naturalibus virtutibus Se iludió. Adeobenignus blandusqueeft auétornoíter, Se Pater.. Vt ibi teílaturChryíóílomus&: Auguílim. Hasc igi tur fapientia (peculati uaeíF,ac fi muí pradica. App'icat enim quas pernofeit vfìbusgeneris fiumani. Ar bitraras eílPlinius(lib. 27.)hanc íapientiam omnibus naturalem eífe,ac fácere miracula, eius eífé muneris. fccirco > putat M oyíea fui fié magum. prasilan tiííimunr veíud Aigyptii aliijlamnes Se Mambrcs, qui cum eo pugnarunt Kk.. j , coran;

»61

ens y

erym

coram Pharaone. Hr tandem nouilfimameiTedicitMagiam Cypriam : Quoniam in Cypro coram proconfule Sergio Apoftolus Paulus in virtute Iesy , vc Elimas Magus ccecaretur,iulfit,quern deinde fanauit. Kec putatextare dremones, quoniam Nero inquifiuit diligenter & non inuenit,necfuitqui o {tenderer ilii daemones.Quapropter putat naturam die Deum omnibus rebusinfufum, acin nobis operari prout fapientianoftraeius operibusvfinouit.AtTriimegiftusarbitratur hominem eilemiraculum . m undi,& Dus nobiliorem vel requalem : Ideoquetan tum valere in fapientia fua, quod poilit facere Deos marmoreos & sereos,il!isque animas infunderefubquibusdamconitellationibus,abeisquere{ponfahabere. Hocidem fenfitPorphyrius acPlotinus, addentesreperiri An gelos bonos ac prauos,vt cotidiana experientia docet, & ' ego quoq; manifeftoexperietiamcognouijnon quando inueiligationeauidaid tentaui, fed quando aliudinten. debam 5ideirco nil mirum, fi curiofo Neroni non comparuerunt. Atque Simonis Magi volatum putauit die ludum naturalem tanquam funambulorum. Quippe cum Suetonius narret, Neronem renouaifè Icari cafum. ;Quapropter ipie altèro,exiftere primoMagiam diuinam, .quarn homo absque Dei auxilio vix intelhgit, & nil operatur. HanccalluitMoy.les, aliiqueDeo chari,qui nulla ifeientia naturali tot miraculapatrarunt, obedienteipfis , creat ura tanq uam Dei Iegatis, & qui credit Deum exiite:re&curare mortalia,id quoque credat,oportet. Datui

L í b e r IV. 2< 5* Datur & Magia naturalis ficut ha?c ex fíellarum 6c Medicina noticia,additatamenreligione, vt fíduciaingeneretur,ineoquihuius feientiae fauorém expetit. Datur &Magia Diabolica, qua m ulti deemonis arte effíci Lint mirabiLa apud minus intelligentes, quae etiam absque dacmone fieri fòlentà circulatoribus in frequenta plebis imperita?. Sed res ad aíiutiam perdnetes noadfcientiam»'Naturalisergoin medio vérfatur,ac qui ipiàm probe cxercetcumpietate ac reuerentiaerga creatorem,meretur fapè ad fupranaturalem erigi decimi fuperis participare, Quiautemabutunturin maleficiis&venenis propinandis j,6c rabiem procurando, deludiera inferendo, mereníuradaemoneludifican&ad perditionem trahi,quifeíe ingerit, vbi inania & praua captantes reperit. Quod 6c Sanétus Thomas in libro de fonibus ex Auguftino dedu ca rectiilime. C A PV T

II.

'tAd M agiam ccrleflem reqm n amicitiam D a &fidem> & quomodo, qualem ,& ìnquìbm , un de miracutafiantfupra naturam. . pRiM i hó mines Deum manifèfte pene agnoicebantr» quoniamereationis opusrecens erat,& continua be neficia ac adparitionesilliushabebant. Quapropterqui ^£0 familiariffimus erat,fàpientiiiìmus omnium erar. Cunv i

2é 4

i n s v

i r v m

Cum fapientia fu ipiecultus diuinus, hoc eft, religi o, tefte lob. Qu,i ergo purius ac obedientius colebat Deum, illi magisobediebant creatura?opcraque miraculofa patrabat. Quoniam vero renuerunt homines ièruire iapientiftimocuique,fchifmatafecerunt. Ne autem religio cogereteosfubdi Sacerdotimagno amico Dei iure natura? omnium principi,nouos introduxerunt Deos politica ratione prudente carnis,promulgàtes Deum , quicomparebatfubquacunque forma,elle quempiam exeis Appellabant communi nomenclaturaDeum,louem,quapropterlinguaHebraicadependensaChaldaica,qu^primafuitjnuncupat adhuc Deum iehouam. Primusqui nomen Iouis viurpauit,fuitBelus, proximusNembrot, caput Monarchia? Aifyrioru m, & pater Nini. Qua ex rationeannospoft quinquagin a fegregatus eft Abraham &feminauitinorbeculcum lehouas.ìdeoqueàDeopromiftaillieft haeredkas totius mundi, tefte Paulo, eo quod eftet Aubtoris mlindi cultor&cognitor5& ita in venta te faótumeft.Nuilaenim natio reperitur,quae non glorieturfeab Abraham defeen dere. Mahumetani per Ismael, Hebraei perìfaac,ChriftianiperDauid,excuiusftirpeeft Chriftus,qui iriferuitnos ftipiti lancio, iicutoleaftros cl ima?,ac tempuspropeeftvt exdilpoiìtionibus coeli &terra? co n fi dero i n q uo to tus m und us reuertetu r ad cu 1tum veri Dei,entque filius Abraha? non ipurius,vt Macon,nec carnalis vtHebra?i,ièd fpintualis, quoniam Abrahaepromifi t Deus,vt ha?res eflet m undi,tefte S.Paulo. Homo intrapugillum cerebriinterclufus videre Se cognofcere infìnitum

L i ber IV. 26? finit um Deum non poteil 5fed Deus benignus codefeenditnobisnod'iamqueprebetexterioribusorganis'icientisenoflrae. At interior fènius melius intelligitper fimilitudines ad infinitum fefe eleuando,quo circumdamur& Turnus. Sipifcis vnustotum marelnhabitarefimulnon \ otefl, nec videre, nechomo totum occupareaerem, ira ac longe minus anima noflra poteil extendi ad infiniti comprehenfionem. At credere DeumefTe,ac bonum efi fe,fanóbum,iuftumque,&fcireac poife,& velie nobis benefacere longe magis quam pater carnalis, qui ignorat, quomodo nosgenuit,ied tantummodo Venereamvoluptatemfècutusefl ilimulo recretoincitatus,quem De us cunétis Tuis inilrumentis adpofuitj neceffarium ac rationabile efl. Porro haec fides tantam vim obtinet,quod immutai rescreatasinidquodcupimus,non quia fides efljfèdfides in Deum caufam omnium rerum. Quapropterquicunquevult acpoteil tam pradlantifTime creatori fèruire,quodetiam poifitconfideredeamicitia eius penitus & omnino, & nolit aut velit quippiam, nifivt vult & nonvult Deus, nec còutra Deum operatur Vnquam, fed eamodo qu^ Deus illi, & communi ati honiinum praecipitjhic poceil in eius amicitia ita confiderò, quodrescreatas, prout opus efl immutare queat per miraculum,& veluti homo praecipiens homini Tuperquem habet poteflatem & fiduciam, ab eo officium conièquitur, ita aids prtecipiendo rebus mouetipfarum fbpitum Tenfum 5ac fibi obedientem reddit: Vt videmusliótorem imperare flrenuiffimis & nobiliifimisnomine Regis,& Li orni es

266

E N

R ER V M

otnnesobedire. Ita putandum. quodei qui Dei nomi ne prsecipere potei!: iuxtaDei voluntatem,obedientia non negetur 5Et hicei! modus, quocaufaignobilis nobilioribus imperare potei! &miracula facere,nifi haefitauerit in fide, quamhapet in Domino Tuo. Pene Petrarchacecink de lofualoquendo? Ofidanzagentil,chiDioben colè,tutto quantofia ere- ato hauerfoggetto el iolfermar confempliciparole. Secundo requiriturfidesineoproquomiraculum fit> cumineius, beneficium non autemin maleficiumfitj tuncenimpotius timor neceifariusei!. Nonenim aptus eft a Deo beneficia accipere, qui di ipofitus non ei!,difpoii tioaqtem abrqj fide non fit. QuapropterChriÌìùs cum curailettotgentesvariisex ìnfirmitatibus , fubdebatomnibus :Fides tua te.faluum fecit , & in Patria eius dicit Marcus Evangelica,mirabatur lei us,quod no poiTet miracula facere 5 Se fubdit,lioceueniife ex incredulitate eorum 5qua reddebantur inhabiles ad diuinam gratiam, ficut qui foli obicem praeponit,viderenequit. Et femeì dixit,fiat tibi iècundumcredulitatem tuam ad alios, fi potes credere, curabo earn. Omnia enim polli bilia ■ funt credenti. Hocautemintelligimusiuxta confuetum modum miraculorum. Nam Deus potei! per federa timi hominem ali una federatimi incredulum fanarejvd qyi folam hiitoricam habet fidem,potei! quoque fanare non credentemDco, &Elementa mutare,omniaque facere,quae CQntradiètionem non implicant,quando opus d ! in glonam iuam : & miraculofa maleficia exhibec : non

L I I E R I V. 267 m n credentibus, vt Pharaoni. Ssepe quoque fides erit in operante tantummodo,fìcut Apoftoli ad incredulos miracula multa fecerunt. Sspe vero in eo, cui fiunc, ve quas fecit ludas , & increduli Hypocrit# ad credente^ confueuerunt. Immò narrar C.l'acitus de quibufdam mendicis languentibus , claudis aridis Iuxatis qui nefeio quo numine moniti conuenerunt Veipafianum venientem de I udasa Romam ad imperium occupandum , rogantes , vtfua virtute curaret eos : Cumque I mperator refponderet fé talem non habere virtutem,tamen cum precibus vrgeretur, imprecatusei!illis fanitatem , & ficuc petebant, curati funt redtc prorfus. Et \drgo veftalis in tutamen & iìgnum propria' pudicitia;, cuius violata iniìmulabatur , porrauit aquam in cri bro de flumine inTemplum : Poteftquidem inmultis ìnterveniiTe da:mon, potei! quoqsexi Rimari Deum eiu£ modi miracula fèciile, in ialutem ipiorum , quipiecredebantineum, autinrem,quam fimplici animoimaginaoantur elle Deum veruni. Et fidem reipicit Deus, & ignoranti^ non procurata; ignofeit : Qui deceptores non autem decepios execratur. Hicipfeloquor de ma gia ,quam homo acquirere potei! , non de lnsquae ex tra ordinemDeusfacere potei!. ItaqueaiTero fiderequiri non ha:fitantem,&cordis puritatem,non hiftoricam fi de fèdintriniècà,qu<gcumDeo vnanimesnos faciat vnuqjipiritumatq 5 velie & nolle,ad volunratéeius,&Ionge magis, qua;vulgaresamatores amat^ rei conformatur, prò quibus mhiInonaggrediuntur,Ha:cei!fides>qua: in LI 2 Deum .

268

E N S V

E R V M

Deum hominem transformar,diuinumque facit, tcfteS. Bernhardo &D.Francifcus adeoamauitDominum fuum ,quod fa<5tus eftinftarcrucifixij&Iicetifteadtusfupranaturalis fit,nihilominus procedit fecundum naturam,queamantem inamatum transformat, ytmoxdec’arabimus. Nec mulcum rerum fcieniiam hec prima Magia requiritjfed amorem ac fidem, que nos prime caule conciliet, vnumqj faciat: Ipfi enim obediunt crea ture omnes, ipiaque fcitquaratione ad noftrameasimmutetiuflionem, Nee miraculum alia creatacaufafaceiepoteft,niiiquatenus eft arnica prime caufe, ipfi usque au&oritate&nutuinteriori. Creareenim atqueintriniecus transmutare absque vioIentia,munus eft proprium duntaxatPrimePotende,Prime Sapientie,Primi Amoiis : Q uo res cundte conftant & cui intriniecus obedi unt. Hancautem MagiamnoneflenaturalermvtPlinio & Auicen. & Pompanatio videtur, palam eft in eo, quod nemo valeat mortuos refuicitare,aridos folidare,maria exficcare, fluminainfanguinem conuertere,virgukain aurum,coelo & vends imperare, fimplicibus tantum ver bis,va amici Dei fecerunt. Vnde falfo de Deo queruntur homines quodhanc fciendam inuideat nobis, vt Symonides,vel quod cum fit Pater nofter non comparet ad docendumnosea,quorum auidiifimam adpetentiamno bis indidit. Non enim defuit nobis vnquam Deus, fed nos nobis .Nam cumieie reuelaftet fa&us homo,ne quercmur quod efletinacceflibilis,& iuxta defideriumnoftruni quecunque cupiripoifunt,docuiflet,nontamen crcdi-

L i b e r

IV .

credimus,propterea quod non docet nos, vti nos volum us, fed vt ipie vu lt,& cum vix difcipuli fimus, legem prseceptori dam us,& segreti modico coniulimus. Porphyrius, vt miracula faceret, feientias nos Deo copulantes inquiiìuit,abietta iàpientia Chriftianifmijnec tamen ipiepatrauit vnum ex his miraculis, quae minimus Chriftianorum fecit. Quapropter nec modus nec res defunt ad tanram fapientiam coelitus comparandam. Nam Chrifti myfteria Magiam diuinam continent, vt expertis patet 5at qui bonitatem Dei condefcentis laudare debemus ,fruftraÒc pernicioiè modum quserimus, quo fit fatftus hom o, vt Deificemur,& quid,.& quomodo virtuces inSacramentiseflepoffint,&quodcupimus,refpuimus. Quodautem Pomponatius &alii impietate imbuti putant,mira cula veraabhominisfinenaturaliproficifci',mendaciumi eft. Nonenimfuicitatur Lazarus, neque in fanguinem fluuius vertitur, quamuis mille homines ita firmiter credant & precenturinaniter. Quod fsepe vidimus, vt infi lls qui falfo Moyfi nouo credebant Iudsei & fummafiducia Creticum mareintrantes,necati fiunt. Sic & qui Dulcino tanquamProphetseadhaeferunt,&:IoXeidenfi. Solam animi proprii paftionem fides naturalis mutat, ficut amor & caeteri affedus faciunt.Exteriora vero nequaqua nifi ad quae operano anima per corpus pertingit,vt qui per vapores ex oculis egreifos prauetenellóspuerosam- dunt. Quapropter im aginatio non tantum valet, quantu m

LI:

A uic..

' 270

Ns v

R erv m

Avic.&fequaces credunt. Vide Metaph.noftram. At Pomponatius cumcaterishuius farina: putant miraculorum patratores temperamenti virtute puriifimaElementorum , & cadetti ìnfluxupr^ditos miracula efficere :Sicut pes Pyrrhi Regis liene Iaborantes fanabat; & manusRegis Galli Scrofulas : & Marfi Itali , & Piylli Afri cani à ferpentibus laedi non poterant. Hinc fequitur Chriftum & Prophetas temperamenti virtute miracula fèciife , v t& magnes trahit ferrum. Sed impie falluntur. Q u x emm naturalem vim fequutur virtutes:ièmper &abiqjprecibus&religione opus fuum per te confequutur vt magnes femperferru trahit. Neq; virtutem fu turi abique vi propria communicat,vt magnes ferro vim attrahendi dar,quia affricato proprium odorerai & atomos impingit. At fanóti& quicunque miracula fecerunt, vera, non mhDei nomineinuocato,miracula faciunt,etiamincredulisagris conferendo ianitatem in teftimonium Caleftisdo(ttrinae.Nequefemper:Itern,necfi vis il la indiuidualiseft , potei!:aliiscommumcari. Chrittus aute virtute miracula faciédi Apoftoliscomunicauit,& ex illisviqjadnosperuenin&quocuquetéperaméto etia prauo donati illa exercent. Neq> illis aliquidex ìndiuiduo communicante adncitur , vtex Magnete ferro ièd ex virtute Deicunótis communicabili ficutpalam eft vo leri tibus ventateminuenire, noncalumniari.Profe&b fi vis temperamenti in S. Paulo faciebat miracula , edam antequam Chnftianusfieretfecittet. DePyrrhoputofaJbuloium exparte. .S.edneque iynipathias Ìk antipathias nego,

tri nego,& filienêtantü ianabat,ergo motificataerat virtus in indiüiduo,fîcut& in temperie Mariorum Ôc Pfyllom. Pàultis autem omnes curabatmorbos non per pollieem pedis ièd fblo verbo Dei RexGallus ex diuinagratia. Nani antequam Rexfit , non Panar. De bis inmetaph.k L i i i R

c a pv t

IV.

iir .

'¡Sdiraculafaffa abjque D ei amicitia >non ‘uereejjec miracula,fid naturalis magia opera3autD iobali 3 out aflutia 3imperlios ludijiçantis § Ë d contra narrar Plinius, Afclepiadem Medicum Ro~- mæ mortuum refufcitafife cum deferretur ad iepulcmm.Itemlamnes&MambremàgiPharaonis virgamin ferpentem conuerterunt, huncque mox in virgam .Et Dçdalus de Creta in Afiam volauic,&:RomuIo floruithafta, & quot miracula referunt fcriptores de Apollonio Thyanço,&Baccho5& 1ove &Mercurio,& qui decantant fegetes,&iiccari ac transponi faciunt,vtLex Romana confir mât in i2.tabulis.Alij vero immutarunt animos& vifiim > faciunrqueviderequodnoneiR&quidem fcelefti multi haecfecerunt,finendeincreatorë.Hæcargumêtacogunt de tertia magia nuncloqui.lnmultisquidem aEhombus Ciuiimodiiinteruenit dçmô>in multis vero naturalis orda, . tantum ì

%7 %

e n s v

ervm

tantum & vis:ac miraculum veruni fine Deo nullum fuit vnquam. Qui efFerebatur in lèpulturam non vere mortuuserat,fèdTpiritus abdituseratin cerebri penetrabilibus & viicerum,occupatus pugna centra morbificos humores: 'taque corpus totum absque iènfu & motu remanfit ficuc in Apoplexia euenir, vbi ceiTat pulfus & ar bitrami motus j acrefpiratio tam languens eft, quod non agnofcitur,nifi forte naribus admouendopilum, vtexeius exili agitationeinnotefiat.Hancobcaufammortuus videbatur,quin Romae efFerebant. Afclepiadesautem iaax M ere fecit eos, quo tempore pugna cu morbo ceifaat, ac fpiritus ad peripheriam reuocauit, aut in 2.1ib. declarauimus.*1 Romani Medicorum inimici,quos ab vrbe etiam expulerunt,ilcut & Mathematicos,parum id intellexeru; ,ideoq; miraculum arbitratifunt.leena nar rai Abenrageldequodam,quiex mortuis refurrexit poli aliquas horas,quando Aphetae directioiam tranfierat ex malcficaeRellreoccurfuinbenefìcam. De Scoto & Mahumeto & Hnarco & depapa Innocentio V i 11. &aliis, huiusmodi deliquia & mortes interpoli tas legimus in hiiloriis,&coudiepalam funt. Atnunquam natura induftria relurrexit quatriduanus defundtus, vt Lazarus iubente Chrilì:o,aut quis vere mortum ,vt ad preces Helilad &aliorumian< 5torum viuentium ,& poft mortem. Aétionesmirabiles lamnes&MambreS.Auguftin.adfcribit demoni? qui virtutem creandi aut immutandi resper /e non habet,fed iapiens eft,diuqueperitus, vtiturque viribus naturalium rerum nobis ignotis.

i b e r

'IV.

*35

Quapropter aliquid virga: adpdfuiile poteft quo ilatimputrefcensinicrpenrem conueriaeft. Sicuc videmus guttas pluuixin sellate cadences in calidum puluerem,efiicereextemploranas. Similiter artificioiecoquuntinoleoefiarum vinicartarum,&clauduntin iecula, quaefimulatqueap£ritur,retruditurabaerecalorincod:a: eicarse,camqueaccendit,itavt videatur miraculum. Poteil daemon cito virgam fubrigere& Terpentem locoeius po nete, vt failat vifum 5ficuc fallirur cum circulo a£tum ignemin toto fimul circulo videt, cum iitin vnopun&o. Proietto nature arcana tanta funt,vt quibus ignora Punt, miraculaadpareant, Conlpiciuntur Ìliper taoula ferri li matura contra arenam currere, & ièparari accederete re cedere ad fubterpofiti magnetis odorerai,aliaque tot fimiìiter fatta,adeo quod non inepteexiilimareliccat,dottiifimosmagos fic often are potuifle&Pharaoni mira bilia,magis autem fi Dqmonum commercio vtebantur. Ail vbi Moyfes alia facit mirabilia plurima absque inreruallo ad cogitandum & moliendum quae opus erant,ipii obilupueriint dicentes 5Digitus Dei ell hie 5eo quod agnouerunt, quod Moyies non vteretur eorum Magia, quae&Moyfinotiifimaerat, quoniam eruditus fuerat, vt films Regius in omni dottrina ttigyptioruniteiteEcclefiailico 6c SS tephano, 6c Philone 6c IoiephojHaec au tem potiifimaextabatapudiLgyptios.Verumtamen pugnauit contra eos in fide& vmute auttoris rerum. Veram eife fatemur excantationem frugum afiarumque rerum. Et ex parte naturàlis eft,quando resaptaeil pati a c . Mm fentire

274 D e S e n s v R1 e r v m {entire quafimprecantur mala , vt vidimus foemelfas fic repente affici :Ex parte vero ingeritur Daemon,qui res coportar idoneas ad exfiiccandum, & venandum 5cum videamus polle menfbuum iànguinem pian tas ex ficcare, & tabefaceresquoniam & oculos infedtos id polle faccre fèquentcs doeebunt iermones. Miracula Bacchi, A po!lonij,Mercurijaliorumq$ Deoru partim naturala ftìeranf, imperitopopulomiraculavidebatuL Sic AmericanidicebatHiipanosnouitercóparétesin terra eoru,elfe Deos, 6cfilios nubiu Caeli, quoniaarchibugiotonitrua imitabatur:& chartani loqui faciebant,per fcripturaipiìsignotam , &capanas horologiorum per iè fonare, & naues de cado defccdilIèputabàt,Et làneomnis natio,quq nouaac portentifica primo vidir,numinib us adicripiit:Et inventores artium Dei ficarunt Ac turn iapientiores quiq; con tra fentiebant. Nam Socrates GraecorumDeos irridebar,6c cu Alcibiades ve! let fui Dei ftatua coronare, fuaiìt eiSocratespotius eiTeDeumPhiloiophumhominé,qua {tatua illa& credehdu. eiTe quod verus Deus milfurus eifet inmundu,quam cito viru3qui veri Dei cultum inftauraret.Ergoexpedtabat Chriftum ex conuenientia, quonia fi Deus eipnódelpiek opera fua.Hoc Plato fcribit in libro de voto.Socrates quoqj iurabat per cané&ne à Sacerdotibus vexaretur& inquiikoribus (qui & mortem illi polka intulerunt)eoquiacanémagisquamDeos eorum in iuramentocoleret>dicerefo!ebat,kiurare per Canem Deu AEcTyptiorujEtinEpinomideRelatoclicitjPhilofbphosna credere nifi vnuDeunr.Veruntamé fi plures adoradi funf, melius

L I B H X iy. melius effe adorare íMÍas,quá ila toas & homines mortuos.Trismegiftus vnum veruni folüqueDeum facrificiis òdaudibus dignum exiftmiauit : Deosque digyptios non dignificat Caro vero ad mirati feaiebat, per facerdotes o bui ates alterai eri, non ride» et mutuis nutibus-& ri fu,ex co quod populis illudunt predicado Déos & facrifìcia,viipfi fruantur reuerentia & viótu per collusone Sriòcurn.AcLucanusintroduciteundemCatonemnolenteminLybiaoraculumDei Animonis confulerecauiando quod non illa ilatuafit Dei fedcs,iedcae!um,terra, pontus, & aer,& virtus 5 fiLiperos quid quacnmus vltra? lupitereftquodcGque videsjquodcùquemouetur. DiogenesCanonicushecatombas pediculoru in altaiiDian<j perirrifione faciebat,dicens fe paupere no pofTe gradiora animaba facrificare,Eádem opinionem fapientes omnes feótatos legimus apud Poetas&hiilorieos.Quapropter Varrò tede D.Auguft.diftinguit inter Deos phyiìcos,Poeticos,6eciuiles5illosàiàpientibus,hosàvulgOadoratos.Anaxagoras mortiadiudicatus eft, negáíet foIiDeitate, Quapropterhicognouerunt,nonfuifleveramiracula ab eorum Deis efFe¿ta,(édfuiííeaftutos homines, ficut Ma con, Romulus,Pompilius,Pythagoras,Minos,qui per fapicntiàPolitica,vtVarroputat,autetiamperDa:monisinftrud:ionempopuIosdeceperunt,cuiusad:us digni non funt,qui miracula credanturapud fapientes Magia verá. At&plurimíeaddunturfabulaequaí nunquam fuerunt. Caeterum DiabolosinterfuiifeexHomero&Ouidio col%imus qui ioué mtroducunt dicenté ad cuteros Déos fé Mm 2 non

276

D e

E N S V

E R V M

non potte omnia facere,eo quod fato fubie&us effiet, vtqj avquiboniq;confulant,fìpctitionibus ipforum minime fatisfaceret. nquoreiponfoLucianusirridet omnesDeos,egoautem experimento didici damones fingere folitos,Deum fubdi fato,vt ipfi interrogationibus ac petitionibus fatisfacere cundtis non valentes,cauiam excuiàtionis inde arripiant. Ego tamen ia M etaph. oftendi, quod cuna fatum fit concordia acnexus cauiarum omnium agentium,ac patietium fimul ordinate,opus fit dare caufam primam ordinantem,propriis ordinibus non fubditam coa&itia vitted quia op; imi finn a fe optima 3ficq? eledtum ab ea errarenon potente, vt itaperpetuoeueniant,fuccedantque„ficutab ¿eterno voluit atquepraefixit. FloruifleRomulo hattam : Suboria ette cornua Cippo,, Cinghimficcopedecum exercitufuo trafiliifeCaipium maréjficut Moyfes Erythaeum, poifibile eft quidem diur na virtute,quae voluit eos ita magnificare, vt ad mundi regimen congruebat,ficutinuocantibus Daemonem,fi^pe ab hoc rei pondet ipièDeus tette D.Thoma,yelvtdecipiantur tette Ezechiele :potuit quoque fieri diaboli interuentu,qui pattiuis'aótiuas res àdplicauit 5potuit& naturaliter ex parte. Sicut Scipio refiuxum in Cartilagine nouaobièruauir,&Amilcar apud Tunetum’confinole tranando canaletti maris,quod imperi tis miraculum apparuit.Sic etiam tranfi tum Moyfisnon fuitte miraculum Iuftinus &Tacitus exiftimant. Veruntamen ex aliis Moyfis miraculis &prophetia& dottrina coeletti, quibus totus mundus fidern hodie praebet,& ex illius marisprofondi-

\ L i b e r IV. 277 funditate &nullofum fluuiorum autphmiarum ingref. fu, vt Iuitinuscomminifcitur,& ex mendaciis iftorum contra caeterasMoyfis hiftorias,conuincitur omnino fuiife miraculum verum. Non negem tamen Deum fxpe naturaeviribusaieinditisvti,iicutiRaphael pifcis felle vtiturjadianandos ToBiaeoculos, Iecoreveroad expellendum Daemonemi Et Eiaias ficuum emplaitro curat Ezechiam : Helifaeus Naaman aqua lordanis,&Moyfeslignoaquas reddit dulces. Equidem arbitror Deum non vti miraculis, vbi natura fufncit 5fed miraculum tunc eft, fare,quae res cui vfuifitrdonea&quarationeadplicanda. Et ad ifta ex parte Diabolus quoque peningit^uon vt author, fed vtdifcipulus naturae. Sed miracula altitfima funt,vbi absquerenaturali pradlatiuis ieruis facere,quae nullapoffet natura. At vero quo nos impeileretatqueinflrueret vt inuefhgaremus enedtus fuos mirificos, & ad noftram vtilitatem verteremusingloriam Dei,docuit amicos fuos tot naturalia arcana, ipieque addidit naturae plus virium, quo ex voto nobis fuccederent,atque ad Dei cognitionem ftimularemur inoperibusiuis,.

Mm: ji

T7 *

e n A

S V

P E R V M

F V T IV.

J v iir a cu la c ir c u la i or u m lu d o s tjje a fe u lia confi£ios 3 m id i a q u e fa p le n ti a m co n tin ere

Gf d ifc n m e n

in te r v e r a a d p a re n tia q u e m ira c u la .

\ / f (rabiìia vulgarium nonfunt magias Caeleftis effedhis, neqmatumlìs,ièdaftutia:, & Darnion fortailèinven toreorumfuir,vtfides diuinorum labaíceret. Fabricantur annulum inauratimi ,fim iìéilli, quem in digito gefta$:acci|3iunttuum &in puteumproiiciunt,atn 5 quidé tuum,fed alter uni, quem fi milcm parai umkabent, oflétñdo tuum teproiieere, celebrate manus oikntationifq, viíbm,neprobepercipiaí,ludificádo:pofteaveroinuenF imt,vbicunq;tuvisannulli,quem tu putas eíTein puteo,fed ponunt iilu dexteritaté quadá in loco,in quo fcmtatur vtiubes. Gonfuuntprius intra diploidis tui túnicas alea, cui altera iifnilem c.remàtiac deinde Íuper te eifecontendunt,inueniuntq5.At quidem paulo ante yel multo has iraeparantaftutias. Proculà te manentes,velnodtes traiunt aleam cera vel vifco alligatam capillo,quem tu non vides eo loci vel temporis,vocátes eam ínter-muí. as. Atqj tiiipiàm (ponte moueri putas. Signant aleas inviabili ftigmate,&deinde ex pondere Ulani noiìè (e iadlant. Poriuntfaiciculumalearum Tibi a tergo in manibuscóueriìs & dicunt fe illas ex tadlu noiTe iigiilatim : atquando«unqjexeis vnam proferunt, quamdiuinant,proferunt quoqi fub ìllaalceramiacpnorem celeriter proiiciunt dicentes:

L I B E R. I V.

%7 P

ccntes:eftnehiEc?dumqj tu ftupeicensafpicis hanc,ipfealia videt,& reponit ad tergu,& fic omnes iigillatim proiicit&cótuetur&diuinat Circulator,idem moliunturin aperto fafciculo. Aleas quoq? ferro iliinitas moueri moto magnete faciunt. Oilendant tibi in ipeculo imaginem cmusuis.lpiì vero in manica ampia,aura tergo ìmagm e tenentparatam Adicunrdn'picere&e, dumque tu at tere in ipeculii fìgisoculos, ipfi praeientant^imaginem pauloretrorfum : tuque obftupefcis,&ipfiniIreiterant ludum :Ethocadlucem candela, vtmeliusfallant & in altari:Conficiunt iìbi crus ftuppeum , veftiuntque cothurnoj ac fuumfub iella abfconduntnubernq, ieruum extrahere cothu.rnum,tunc crus appofitum genkulo, vbi&veficafanguinis piena futuradnterponiturièparatui àgenu &fanguis funditur. Dumq? tu ftupes crus veruna exerunt. Alligantvifcopedesauiculae inramo arboris, Cumqs cum eis fueris animi grafia in viridario,aiunt5 Iubeo avi,nemoueatur exramo. Mittuntqjdifcipulum qui capiateum non fangendo , fcd tctumramum avulum-; fimuUpfi verodumtu admiraris liberai auiculam ante-* quam videasaftum. Ponuntiibiinter inferiorem palpe^ bram & oculum,plumbeum clauum alteri fimiiemqué oreabfcondunt:Deindeiìmulantfeillumextrahereex o< culo. Pilulas inter digitos abicondunt,iimulansque eas, de manu in manum franare. Ligulas graciies iericeas multasintergingiuas & genas abi'condunt fingunrque exnanbusillaspromere.Transmittuntfilu ex nafoia os. Hoc verum eft>quoniamforamen interiacet. Idgnum ingens „

2&o

D e

Sen

e r

E«'

ingens dentibus inferioribusgeftant,quodpoiïïbile eífc eniemque m peótore fuper muero nato effe accommo dant ita quod íixüs intenus adparet. Transfigunt brachi um gladiolo falfo,quod caret media crailitie quantum eft brachium,&c continecur tantum filo ferreointrinfecus,vbi non vides. Alii íaltus miríficosedunt,quoniam apueritiaaffuefiunt,offaac nemos bene flexibileshabent ipintus liberos & carnem modicam. Perambulantes humi fuper lignum affuefi unt íemper paulo eleuatiori fuperfernligno, quousque fuper funem facile ambulare difeunt: Flettendo femper corpus in alteram partem fu per ilium pedem,qui funi innmtur, ne moles corporis dé cidât in alteram cuius eleuant pedem : vtque commodius fulciamur,librane fe longa ac graui hafta, quam opor:tune vtrinque eleuant, depri muntque vtraquemanu 5& mirificas oilentationes ita efficiunt. Dædalus autem volarneappofitis alls imitantibus auium alas,ita &quidam Calaberpaucisanteannis: Sed duna fiiferevolatum cupitjCrus iìbiconfregit. Archimedes rapiebat ñaues de man ad moenia Syracurana vncinis artificiofìs. Hæeomniareducuntur ad artificia iàpientiæ, aut aftutiæ, vulgusque putar elle m iracula: aut miracula his íimilia ludis æftimat,qui pamm fu pi a vulgus fapit. Prætermitto mil le alias faétionesinu iles. At fi in erroges quonam padtoipfevera à faliis miracuhs dignofcam? Reipondeo miracula quæuis muti ia hommibus falla effe, ficutqu# circulatores edunt V tilia vero elle naturaiia artificia, no ta iapientibus. A t fupernaiuralia fempervtihaeffe, non tamen

B E

R IV.

281

tameninimicìsDei,ficutPharaoni.HancreguIam D. Pe trus proferì apud S.Clem Jdcirco miracuIaChrifti hoc figillum habentjcuraredaemoniacos, aridosdeprofos/uscitarem ortuos, capere piices òc iimilia,ficulneam duntaxatexiccarifecitquod inutileadparet, nihilominus ad iìgnificandumfuit,quodquiinipib fruóhim non faceretdignum Deo,coniimiliterareiàciendus fuilTet. Aliam difFerentiamaiììgnatSJuftinus,quod diuinafolo verbo exercetur:Naturalis& demoniaca praeparatur rebus aótiuispaibuiique, & temporibus. Sed de his alibi: Namque ad magiam hinc naturalem properamus: C

D e magìa Diabolifilendum effe, & amulam ejfe diurna, & natura vmbus occultis ìnnitì. ^ A g ia m Diabolica™ non effe docendamfentimus.Eil enim palam iemulatrix diuinae&cultum illius imitatur,fedreuerain naturali iuas operationes fundantdsemones. At faepe iubent conftellationes obièruare, & c?remonias qua; ad rem non conferunt, fed vt fibi cultum arroget, aut quia eo tempore nouit rem perirci iuuante cado,quodipie per iè non potei!:, aut quia diuiniiTìmas Dei creaturas operibus fuis fordidis in noftra opinionelabefaótareftudetj&impietatem fuggerepaffim, & fcicnùarum abominationem, vt ignorantia c r e s c e n t e iàpiefU Nn tiam

D i

S en $ v

R s ry

tiamab hominibuseradicet,& (lias faliitates perñiadcafi’. Miracula » quæ in Brafil fuper prunas ambulantes facerdotes oftenduntvt olim in Soraóte latini, & fie ut in Africa propè Monopotapam ventos & tempeftates & plumas , & famem proinde atqueabundantiamfacere profitentur , Luikani & Hifpani vanitads & impietatis arguerunt : à quibusPii non potuere tutari cultores fiaos , & miraculis noftrorum ceifeiunt 5 & de hic ajibk C

Pv T

Sçientias artefque amnes, naturali magj&: feruire , Jed quafdam

^ V ic q u ìd fapientes faciunt imitandó naturam autfi ^ p fa m adiuuandaper arrena non modo plebi ignorarti ièd communi tati hominum opus magicum dicimus. Quaproptcr non modo lana d i t o ferenti« fed omnes m agia praefiant vfuna. Magicum opus Architi fuit> columbam fàbricari , qua cuna aliisvolabat columbis Et iub; Ferdinando Imperatore Auftnaco, quidam Germanus Aquilanafabrefecit, &m ufcam , mirifica arte, q u a per iè volabant 5 atpriufquam arsvulgetur lenir per magia dicitur : Cuna vero palam fit fcientia vuiga, nis eli, Inyentio puluens. bellici Archibugiorum, T y+

íber

IV.

it$

pographiae & magnetís vfus, res magicsefuerunt ,te l numinepraeeunte inuentas: nunc autem artes vulgares funt, vbi notuere vulgo. Sic & horologiorum flgniñcantium per campanam ñgmentum : & profesó me^hanicse artes Facíle venerationem amittunt,quoniam iñ corporibus exercentur vulgo manifeítis. Phyíicae autem Aítrologicae& religiofae ranílime vulgantur, idcirco veteres ad litas magiam contraxerunt.

A P V T.

VIL

£)e mturdibus ajfeéíilms, quos mouet Mk~ gus, rvt perficiat opusJimm. t • . », C PiritUs animalis qùoniam natura mobilis,tenuis,paifi•v uique efl aptus eil omnibus ab rebus pati,illisqs affici multum,aut paru modis omnibus. Animaqj in eo in vo luta fecu afficitur:Principales paffiones iunt dolor & voluptas,hi precipui fenflisfunt mali vel boni obieóti, coniunóti prsefentefque fentiéti animai Amor & odium tendentia flint ad bonu,aut contra malumjquae fenfui vnita non flint 5vnita enim aut dele<5tant,aut contriflant, voluptate,& dolore 5ipes & timor flint fuga mali aut fequela boni abfentium in Amili prudènti cognitorum-Fiducia eft fenfus rei, ex qua argumentamur certitudinem alicuNn 2 ius

284

D E

E MS V

RERVM

ius bonijContrarium eft diffidentia. Fides eft mater £duciarum quoniam fenfus eft iilius rei bonaj non dico praefèntis ièd diftantis,& quod ex illa ieniatione bona iperatur, fiducia eft. Imaginado vera eft, quando ipiritus afficiturrealiquaeamqueexiftimat ficud eft,nonaccipiendo alteramloco iilius :praua eft, quod ita afficitur ipiritus re quapiam, quod non poteft ab alia affici, nifi per illam : ocquauis exmotione noua, illa quoque vetus excitatur,alias occultans. Q ui ergo hos effèdius omnesin generare nouit per herbas&a¿tiones& res alias oportu nas, nòineptèmagusnuncupabitur.Spiritus quidem eft tenuis, lucidus,mobilis,calidus,fèniitiuus,oportetergo vel tenuitatem vtl nobilitatem velluciditatem vel calore eiusimmutare contrariis vel confimilibus vel vehementibus vel blandís rebus agendo in ipfùmjaut om nes, aut quafdamquiincrofpiciet bene operabitur?at ièniibilitatemadducendopafliones praediótas immurare oportet & quia qualitas ex qualitate pendet ad hanc qualicatem ex aliis procedemus quatuor, & ad illas ab hac» C ap *

i b e r

A P V T.

IV.

28S

VI IT.

Adagia naturalis adprolatandam & breuiandam attain invniuerpiU. JJIcut: homo homini mortem vitamque afierre potei!,, multo facilius alias pa ilíones ad has ex; remas non peruenienies inducere poterit. Omnibus palameli venena i mortem, antidota vitam ingerere. Phyiicusergo qui ve nenólas res, contrariaique intelligir,occidere poteft , 6c Panare. Quicquid occidit, exhibetur, vel in cibo vel in * potu, vel in cly itere, veladplicaturdeforis per reipirationem,veltransfpirationem. Certum eít continuo ipiritum exhalare, indigerequerefezione non ipfum modo, fed corpus totum. Cum enim calidum fit totum,áttenuacuríémper&pr£ecipueminuscraííaepanicuIae,porofque in cute efficit exhalatque in aerem. Vtergoquod continuo perditur inftauretur, continuo opus eft cibo» . atque potu, non modo vteJixetur&concoquaiur cibus, » &tranfmittatur per venas in átomos tritus alteratufque, . fed vt humiditas per corpus difFufa, quae facilius exhalat, inftauretur^ Omnis enim partícula indiget hum iditate vtadnatae melius cöiungatur, & facilius attrahat nu- ’ trimentum, & ne frangatur, dum motusfit,& vt ipiritus locipeculiarisreficiaturceleriten N unc, inquam,quod í prout cibi 6c potus conueniunt, aut repugnant temperi€Ìammaiis,producuntaut abbreuiant vitam. Praefenta- -

Nn 3 ‘;

neutu: i

286

D E

E N S V

T M

neum remedium ad viuificandum aut mortificandum eft iliud quod bene aut male afficit fpiritum. Vir laftus debiliiqueextemploavinoroburfumit. Strenuus vero ac bene nutritus a foetore vel cicuta fubito aggrauatur & cadit & moritur,hocautemafrigore non fieri palam eft, cum nix & glades res frigidiores , eiufmodi paftionem non inducant: Fungi vero &napellus& helleborus aliaquehuiufmodicalida maxime inducant. Quapropter exiftimandum eft efteincauia fumum vifcofum foetidumque,qui ex his ex halat rebus & replet vafa,quibus inambuladpiritus,mortequeinducit,fuffocandoautcondenfandoddemefficit Antrum Agnanae, & fofta veteris frumenti plena;& carbo aecenfus intra cubiculum, vndc exfpirare non polfit qui fua craftitie aggrauat ipiritustenuitatem,nigredmeloedat fpiritus luciditatem, &calore iuperatfpirituscaliditatem, ficergoocddit venenumo,mne,iedalia funt percalida, acria&corrofiuaficutlithargyrium, Antimonium,Calx, gyphum& mineralia id geÂ nus quae corrodunt vlcerantqueinteftina,&in cerebrum emittuntexhalationemacrem, percalidam,amaramipiritumq; mordent,lacerant, vehementia & amaritudine afficiunt,atque a fui remouen t iy mmetria & temperie:ideoquemoritur. Vniuerfale igitur dogma ponere licetj Res omnes quae emittuntexhaTationecraflam,tetra,acre, viicofam , foeidaseflefpiritui humano ac venenofas. Toetorenim vapor eft craflior,calidiorqueipimu noftro. Phyficus autem h^c a calore,iapore,odore,confiftentia craftadentaue cognofcit.Atque vbi concurrere videt totam

xj i b i r

iy;

%*7

tampfauitatem,nil de veneno dubitandum eil. Vbi ccm lörniger tantum adparet, caetera vero non noxia melancholiam modogenerat, vt malü mianurn. Vbkalor eil teter&odorfbetidusprauufcp vtcadauer, generac peile, putrefadlione in fanguine , grauedinem mipiritu. Vbi a i ctim his iäpor quoqj praiiuslinguae videtur,con ii ilentia-* quenonlentaeil, ieddeniaiicutinhelfebor© & cicuta*. magis autem ii fucco ab undatiert um eil venenuni: Ve rum ii conditiones prau^nö concurrunt omnes:prauam» tamenfaciuntnutritionem , acpaulatim diiponunt ad i mortem,& temperiem ipi ri tum q $vitia nt.Hi ncargume; tum eliciosRes omnesputentes,eiIenaxias.Similiter omi rüa morticinia & fruges natasin ilercore,in fim o , & arte cogente,non au te natura,cü arbores tum frumemum,otleraqjomniaqianimaliaqu^vercüturmorricinis Sc herbis&fm6libusbreuis vitae,inducereinnobis quoqj vitä breuem.Nam etii alitum eonueriatin feaiimentum,non j tarnenpenitusimmutat,quin qualitas aliqua remaneaft * Qua de re videmus carnes bouisqui comeaitrapa,redok- ferapum,&porcumcailaneisnutritum,cailaneas', vinu queamatores vinum iaperedgitur paulatim alimemum alterat alitum inieniibilker Quia ergo ea conftitutum * erat temperie, quse durare diu apta non erat, nunc alte^ ratum & tranimutatum in nos , retinet adhuc aco*mos &particulas >. quae eam temperiem ac poiitum intriniecusfadebant , & ienfu acqualitatecaducacondatebanturjitaquediiponitnos adnatiuam iuicondkio3iem. Eadenuationeputrentes vitare oportet aquas, ae

v in a i

jgg D e S ensv R ervm vina citò acefcentia, magisautem quam in vn&uofum liquorem ficgraueolentem facile tranfferuntur Sapientiffimusdiuina ac naturali magia Mojíes prohibetcarnes morticinasomnes,fic omnia non ruminantia ammalia, quoniam craííb cibo replentur feftinanter, nec fatis digerunt :idcirco piena funt vaporibus vifcofis,craiTis, prauis ficcarne cruda , non bene coita a natiuo calore. Vetat ctiam quae vngulas nò findunt,iìcut afinum, aequum, Camelum,ob crailitiem nimiam,breuemque vitam ,& mores noxios. Porcinam quoque carnem, quae in Pale* ítina fic iEgypto lepram generar, carnes quoque animalium rapacium,vt Aquila,corui,lupi ficc. quoniam prauos fuccosfic mores in nobis nutriunt vt mox docebimusspifees edam carentes fquamis 5 quoniam faeculenta ex pu tredine nafcuntur,vt anguilla:, íunrque breuis vitae 5eo quodnontantumcalorishabeant,qui foras excremen ta educat, induretqueiniquamas. Porrò carnes aridae, ficcaequequid corroiìuihabent,ficut comi ficaquilae, & animalium ièneicentium 5 ideo in humores ialfosfunduntur fic exficcant temperamentum fic ad heiticam difponunt, ficfenectutem,fic omniafenefeentia, quonf am morti propinquant, heiticam c o n c ilia n ti ad mor tem vocant. Quae autem diuturnioris adhuc vitae po ti tura erant,nobis ipfam communicant, reìinquuntque. His in rebus nil, vei modicum íalisponendumeíl Saleniminuentumeffadaitenuandos , ìncidendofque li* »quores vnituofos, fic partem putridam, quae in cibo o unni incít, expeliere fic falubremfaeere , fic quia ipfuifl putet

L í b e r

IV.

289

putet nunquam omnemqueexpe-Iit foetorem, contra putredinem prodeftnaturalem. Atincibis corpulentis conuenit íakibrius meliuíque:in ficéis verogracilibusq?, oleum &pinguedo, & in meperieulum feci, quse cuna phiegmate abundo, dies aliquos Íale modico vtor , vel nullo 5Deinde vero multumfalis adfum o, & phlegma inciditur & maceratur,&tunceuacuoíuperfluaplura 'deoríum,quam íi agárico vtcrer. Cum vero extenuadas &exficcatusmihivideor, oléis&pinguedine vtor falubriter, filicet. Ergo omphaciumagreftumquoqueincidendo purgar , &omneacetofum autcorrofiuum aut abfterfiuum pharmacum,&hae:comnia contra pituitaria & vifcofa venenaprofunt. Pcrvomitum , aut feceííum venenaexpellenda funt anteqnam per venas incorpusexpandantur. Oleum fu~ pernatat ventrículo,dilatat fibras & fpiritus,viamque per Oefophagum parat, ideo aptus eft vomitum prouocare. Similiteraquatepens, quseaddito aceto modicocitius operaturXicec enini ftringat acetum , tamen cum modicurrl eíLexcitat fpiriuim,ab aquatepentidilatatum,vigoremque praebet expellendi noxium venenum, vel dilatationi iter parat acumine fuo. Animad uertendum eft denuo,quod pharmaca quaecunquc choleras odorcm & faporem & coloran habent, adcholeram purgandam idónea funt per fimilitudinis a¿tionem:SicutReubarbarum &Reuponticum &helleborum álbum. Atin cibum exhibitaprauafunt,quoniam choleram nutriunt. Sic & resquam cito amareícunt,veluti Appiana mala, mel,íacOo charunv

290

S' en

Re R V M

çharum,aliaquedulcia ». magisautemcombuftaj inter dulce etenim, amarumque fapores non mtermediant,vc putatArift. Atmordenriadukia »quæ ad acrimoniam. vergunt, vt vinaForoiuIianaquædam, vtilia funt falubnaque. Sed temperies <$t anni tempus confiderare oporter. Dukiaenim pinguia ficéis hominibus& tempo-, rrbus &: fi cholerieis non nocent 5& quæ atram bilem gé nérant fubvere&fànguineis forte congruunt : indigent enim fuliginu timore,vt in fe colligâtur fpiritus.Et mêla* cholia contemplationiseft flimulus >Cholera vero iræs ergo in bello conueniunt,quæiram acuant, piegma yero pigritiæcaufa acribus & abiteriiuis eft comprimenda* & piegma deis ifta dabimus, Cholerieis vero anxiifqus celeritate nimiavtentibus ,/rigida & húmida pîegmatis nutritiua.Melancholicis autem pinguiaalba, calidaque, íedpro tempore & fine, quarn intendimus. Ergo in cibum contraria dabis quævitiofumhumoremaut fupeu fi uum minuant in medicinam y ero fimilia, vt attrahant. Hocbeneconfideres, oportet 5& omnis humons fimilû rudo & diffimilitudo cum cibo&potu&pharmaco non, telateantv Corrofiua venena,quoniam ficça,tenaciaque fiintattraddone nonpurgantur,fed vomitujnifi in dyfterepropiñata Tint. Sunt venena, quædam extrinfecus iædenda,quæ vndhiofitatem quandam habent,ficut aipidis& viperæ venenum 5quod tanti efi: vehementifque calorisi vtconuertatinfehumorem carnis com m orfæ, iccircq atténuât,tumefacitque,&ommamordentia,quætenuitatem

-L í b e r

IV.

spi

Tatem &ardentem habent humorem íicafficiunt, ììcut apis&aranea.Hocautem fi tequia venenum inípargitur in loco fibi inimico: Caro enim noftra illi prorfus aduer■ fiatur: iccirco fecontrahit venenum, roboratur accendi t i , conuertitquein feadiacentia, praefertim humores. Itaquetutum certumqueremedium eft in morfursc lo co , apponerc caput mordentis beftiohe, aut pilum, vel períimileseidem :Libentius enim regreditur ad fímilembibitum venenum , quam remanetintra carnem fi bi diflimdem. Nam velutiíérpens eft venenofius homin i , ita homo ferpenti ,quippe quem tolo fputo occidit, pr^fertim ieiunus,quando adhuc naturalem retina conditionem & non aliena apotu & cíbo.Rationabilequoqj eftligamineprocludereingreííum ad viícera & cucurbitulis &íé¿tionibus fofas extrahere,& minuete, &fpiritus odoribus corroborare,& cor aliaque viícera antidotis, ve íi pergrediatur interius fefedilatando venenum, ínueniat robur infpiritibus, & vifeeribus repugnantiam & impeclimentum. At theriaca, quse at trahit carne colubri» &expeHit adminiftrorum rerum v i , íicut Tapo oleo trahit oleum, & calcecinerequeeducic, la u d a ti valde. Hiñe patet res omnesalteraras transmutataíqueadhuc fenfus qualitatifque innatas quid retiñere: Vtíyrupi &pharmaca omnia fidem faciunt. Aduerfus venena, quaeinfpirationem laedunt ,aut ad cerebrum exhalationem mittunt» aut per poros totius carnis fubeunt ( & híec quid vehe m ente funt) neceífe eft primo odoribus blandís ac reficientibus fpiritum roborare, deinde ventnculumacvifOo 2 cera

%pt D e S ehst Ri r v m cera corroboratiuis armare, vt cinnamomo »vino ma* cis, aliifquearomatisj vt prauusodor repens expugne tur,. Extrinfecus vero Cucurbitulas attrahentes adplicare fan* guinem & vaporem educere : & vino firmiffimo confiti mare. Sed quidem fudor prodeièmirifiee. Hsee omnia proiunt timentibus à Venerea lue 5quas nimirum fredda gigniturexhaiatione inficiente ipiritus & fanguinem deinde, ac tandem fonum temperamentum. Quapropter labor & Tudor prauos attenuet, imminuit „ educitque fríceos, lauacra vero tanquam fìmilia roborantipiritus3, qui fiintin cute,&membra ne ìnficiantur aliaque ìntrmlècus corroboratiua partes interiores : acita viatoria paritur. Eadem remedia conferunt contra peftem, quaeva por eft foetid us :primo ipiritum laedens, deinde fanguinem& tandem temperiem,ergoprius eft fubuenienduma ipiritui per odores corpori per iapores, extrinfecus vero cucurbitulis ódauacns >aeritandem ignibus & com bo-Ids aromatis,& rumonbus tjmpanorum & Campanarum attenuantibus & ventilantibus. Hincplanum fit , eas resomnes producerevitam quae venenis contrari« fu n t>nobis vero fimiles , praefertim primordiali temperamento feminis & fanguinis puri (non menftrui ) exquibus conffrtuti fumus. Oportet; ergo eligereprimo aerem tenuem,mobile, lucidum apertum leuiteragitatum, vaporibusaggrauari non íblitum, proculà paludibus & cadaueribus,& herbis beluifquevenenoiìs.Secfidoaquamleuem per tophumaut cryptam dulcempurgatam, tenuem * fapi'dam mobilem,agita tam i

I V.

í b e r

tam 5temo vinum album aut rubicundum vei aureum,, leue, tranípicuum, odoriferum, fuaue , íubdulce non fémperfubafperum, lapidum,.& quali ftipticitate exiceans, ficut vinum Amarinum,quodcalidita(efua íliptica & forbinis atomis humores exiecat, humeétat partes corporis fìccas, fuapenetrante tenui humiditate? Calefa* cit neruos parteíqu frígidas, incidir plegmata,&excrearií &excerni efficit. Refrigerar partes andas humedtatque: penetrando duritiem illarum ac ípongioías reddendo» nutririque aptas. Quarto cibosfacile m fubftantiam ci bati traníeuntes 5non cíaífosvifcofosque, nifi medicine ; grafia, non mollesnimis,nec acres, albos potius quami nigros, íapidos, odoríferos exherbis & arbori bus & animalibus vitam longam viventi bus, non natis ex putredi ne , nec egritudine mortuis in terra fàlubri ac robuíhn naícentibus fpontè, non ingenerantibus fuligines ne©excrementa multa. Moritur hom o quoniam auótocalo re partes eorporis indurefcuntsnec bellenutriri poifunr,, ipirituique pauei fiunt : quoniamiecur inducatur, & fan— gtiinem generat femiuflum paucorum fpirituum, & multarum fuliginum materiam. Magnopere igit ur curandumefl:, vt jécur perpetuo molle ferueturquale meli pueris, caroque húmida mediocriter, iànguisfloridus & copiofi ipiritus. Ad molliendum iecur lac conferì-,, ac res molles&parumexc remen ti habentes. Atfuspendere vas aq u e, ex cuius canali interpolatimi guttae aqux cadantfuper Iecur,optimum eftremedium.Timorenim üammara exhalantis caloris indurantilqueIecur abfcefì Oo

fu tenui-

294 D E S u m K E RV M iù tenuìtatis reprimi t retruditque interim? itaque relaxat9 emollitquejecur & duras partes per admiftá tenuitatem difponit ad mollitiem. Sicuri cothurnix ab accipitre in terfecta teneraeftmagis,quam alias cojhuroices , quoniam timoreColledifpiritus introrfum relaxaruntac mollierunt camena : Omnisenim fibraprópriam duritiem rdaxat.Sanguis quoque deilillatus ex vitula, capreolo, pullis gallinacea,alnsque con tert multíi : nutrimentumquecandidum&leue radicali húm idoconuenit mirifice3vt conditio ciborum ex odoriferisrpiritui:.& omnia animaliaadolefcentìa, & oleratenerioracomprobantur. Sapicter Fl.Iofephus fcribit prifcos Peculi parres perphyficam&Aftrologiam vicaria diuturnam vixiiTe.Palamquiclem eft,magum poiTe vi tana ambus prcfatis producere. Quibus ad de purgationes excrementorum neceifarias purgatiuis interdumcibis, & lembus pharnacis interms mundantibus fpiritum &carnem &fanguinem*Ex?erius vero periudores & v net iones pretioi bruna oIeorú& vina & blanda aromara interius extenufq? ira vt tota temperi es immuteturiuxta arcanum quod me fenbere non datur,ièmper habita ratione cemporiei:Siccis enimcalidiicp cibus conuenit inultus &c crailiuiculus'.Plegmaticis pinguibus,iiccus,leuis,iubacidus:mdancholicis all us fubdulcis pinguis faciliti]? vt dictum eft. At vero e>.erci :um vitae omnino maximeq? prodeft. Non enim pu rga 1tur excrementa,nec roborantur membra, nec venti àturfpiritus abíqiipío. Otium producir cruditatem vnde diitillatio £cmfìado,ex quibus oritur podagra,chiragra, gona gra-

íber

ÍV.

ir?

| f a , íciatíca, fomnolentia fpasmüs,paIIíditas,doIores co3ici,tumores& (aspe hydrop’fis : nimius laborinflammationern, aridi tatem,diííblutiottem menabrorum, htxar tionem,acrimonias, corroíiones,exerci tío ergo inter vtrumqj vitium medio vtendurn.Necniíi eo,quo omnia membra fimullaborant,& roboraníur,fícut ludus pilos &armorum,nam curíuscrura tantum roborar,ferraría ars braehia,&aliasaliud. Quaeautem membra exercitio vacanttrahimt ad íéaliorum morbos. Sed nunquam Corpus fíne ingenioexercebis ne fías praeda barellardiarum ,& Sophiítarum & Empiricorum medicorum*, nee animam fíne corpore,ne fís pr^da-medieorum & athletarum & armatorum. Tandem viétona ípifitus íupet corpus vitam íéruatdiutinam 5proptereaque temperati moribus antiqui monachi modico contenti cibo digeítioni apto,pamonihusvehementibus liberi vitam vixercj diuturnam. C

p v TS IX.

ln C adauenbmfensum reperivi, & de putredine. JpAífím ad'manifèftationem fallitatis vulgaris argus métideuenimusjquo putantnequaquiomnia lenti te cu mortuacoiporaprqpterea mortuadicantur, cp fenííis penituspriuata íút,quadoquidevidemus vini qualitates in mortuo yel exigas remanere. Quoniá vero id per noife dogmati nofíro toti neceífariüeíl veniáad demonflrationes

:.$f€

E NS V

R n

V M

tiones? primo tamé aduerten tes,morrena animalium foloabíceífufieri fpiritus,qui habitat incapite, intercurrit per neruofum genus, & íeníum mommque exquifitum toii prasítat animal!, & quamuis non deftruaturCorpus, ied íutegrumremaneat,vtinfüíFocationibuspatuit, nihilominusmorituranimal. Atmorsrerumfimplicium eíl mutatio inaliudFns,ficütípintusinaeré,aquainterram , aut ignem , quoniam fimilaria funt & vniformia* ?iccirco Tola mutationem formas alienantur a proprio eííe. Animalia vero mukiformia funt &: compoíka, folaqueíeparationem definunteífe.Igitur ípiritusin aere íendtpoftea íensuquidena aereo,amittitque memoriam corporis inquofuit ínterclufus, quoniam magnas mutauonispaílioaufert paíliones motioneíque anteceden tes, & ipía eft fluuius lethasus. Corpus autem remanet cu m feníupropno obtuso,naturas ipíius conuenientejliqueípiritusinneruisrclinquitur,fendtadhuc, vt palana fitincaudisanguillarum& lacertorum. Quasideopoftremo moriuntur íicut& cor, quia vaía fpiruus augufta funt nec facilepermittunt ílliexitum 5pariter cum lanii decoriant boues, quibufdam inpartÍDuscarotremit& mouetur&contrahiturmanifeftoíenfuinteríedliquoqí hominesinconfpedtu mox interfedforis, fanguinem emittunt & feruent irá, vel tirnore {encientes per affedtuna aenscommunemadeífeodiofum hoftem. Ethocindiciovtuntur legisperiti , adagnofeendum homicidam. Quídam Nucerinusoccidic hom inem & obruit humos poíitufqueeíl incarcerem abana obcaufam,poft 20. dies

L i b e r

IV.

297

pluui^illuuiocadauerdetexir,detuli tque vfquein plateam ciuitacis vbi erantcarceres. Cumque cadauer infpe* 6taret proximus de feneftra interfedtor,cepit ebullireca* dauer,& fanguinem mietere ex vulneribus non fine ter rore illius conicii feejeris. Q uo abeunte ebullitio ceftàuit, &redeunrerediit. Aciilehomo feorfum confeifus eft mihi hoc poft 29.annos. Quapropter remanet afFedtus non modo in exhalante fpiritu, fed edam in corpu’entia, inquaianguiseft,&tenuitas:Sic&:nos inimicum obuiamhabentes,autebu!limusira, auttremimusmem. Atcum corpusdiftoluitur penitusin fubftantiam alte ram ,ami ttit ilium fentiendi mod um,aliumque fortitur. Pra:terea generantur vermes in cadauere:quorum fensus exnihilomanarepotisnoneft,nec ex materiae potentia, vel fi nu,quae fu scipit d untaxat & non dat, ficut in 2.1ib. oftendimus. Ergoinerat cadaueri fenfus, calorque nobispccultus,qui natura adiuuscu fir,nunqua agereceffat, autobliuiicicur,propereaquecreici & liquefacit, & attenuai m olem , & foetere facit :foetor enim craftus eft, calidufque nimis vapor qui fpiritus noftri tenuitàtemgrauat , & viresexuperat,alienatqueafymmetria Fua. Iccircoque difplicet nobis : non autem brutis illis, quibus fpiritus ineft: calidior, craftiorque. Qua de re, quod alteri eft foetor, alteri odor eft. Dumergo agicatur calor & ex porcione vifcofatenuemfegregare non valet, ingenerar fpiritum , & fit vermis ,veialiud animal cui magis cognataeft temperies illius caloris, & illius fie effimolist Pmerea in cadaueribus conipiciuntur vnPp gues,

Vps

insv

Re r

gues, Se capilti crefcere : Humor cnim caloris innati reif quiis continuo agentss incalefcit, foraique effluir, nutritqueportionesextremas , praefertim ipfl excrementitio fimiles. At temporis mora exhalat attenuatus, remanetquecadauerficcum * cumfioloiensu ©btufif fimo oilium ,donee tranimmeturinterram , aiiudue in corpus. At nutritionem abfque ienfu fieri non poflè iam dudum oflendimus. Salquidem à putredine feruat , aliaquearomatica, quoniam exhalare faciuntcalorem quam primum r reliquaque moles remanet ficca, duraqueilliusabfceiTuin tenuitateiex quo intelligimus calorem debilem plus valere ad putref'aciendum 5 eo quod nequit exhalare cum attenuata m ole, emollitaque fedea vtitur ad difponendum cseteras duriores , ad relaxationem ,ad emollitionem& ad euaporationem : ita .1 quod vnaomnesputrefeunt. N on enim aliud pmrefadtiocft,quam relaxatio partium folidarum &euaporatiomollium,adtafimulàcalorebIando,quiin eis augetur Se exire non poteft. Nonergoeft amilfio caloris natiui,vtArift.opmaiur, fèd augmentum. Aquofuboritur tandem amiflioex viribus naótis ad exhalandum, cumfuerit à ie paulatim audfcus aut a calore externo adiuuante.Eórrb cum S.Auguft.decur. promort. afflrmat nullum ineflè radaueribus iènfum, intelligitur de fènfu fiumano ,Se viui ipiritus, Sc animae, quam gentiles edam ad comedendum in fepultura redire, vel oberrareputabant, vnde epulasfepulcietisadponebant: Non auterrr de iensuobtuiò materiali Se comm uni, quam ipfe quo que : A -

L ib e r

IV.

4|l

quem aereagnouit, vcdiftum eftiquamuisiiuicphyfic ss opcram philof ophicam minime dedcrit. < • ■ , r •- i, C a p v t. X. In rebus dm confumptis remanere fienjum antece dentem , recentem ; expnmenta mirifica a d magiam ,

T quidemnonobtuium modo ftn fu m , quamui cadaueribus remanere narrauimus, experimur, fed edam paftiones afteftuftp propri os & peculiares fendentis naturae. Vnde magia negotiationem nafta eft mul tarli. Profefto Ci tympanum confides ex lupina pelle,aliudq; tympanum ex pelle agni vel pecudisjiufq; m agis, quae à lupo vim aut terrorem pertulit 5 videbisdumiimulpulfaueristympanum lupinum5frangiacdifrumpi ouinum. Euidens indicium , quod pailio confueta in rebus fopita excitatur , ac renouatur reminifcentia quadam, propter quod peIliscontrahitur,patiturque ftcut & nos inimicum obuiam habentes deciinamus, fiq> nomineturis3a quo timemus valde5d m e m u s,¿ c o mae edguntur refugientis ipiritus abiceifii pelle conftipata,& quando daemon nominatur timidi quoque pnefertim pueri expaueicunt & crines ftant , quoniam meturn adpraehendunt iliis incuti confuetum. Porro eadem res alios Jaetidaaftirit, qui ex ea bePp 2 neiperant

300 D e S ensv R ervm ne fperant,alios vero timore, qui male. Timent Turcae in triremi à Chriftianis imperita ; at mancipialaetantur. IlSi enim mortem, hi vero libertatem praeièntiicunt. Nec infortunium cupiam imminet quod non praeièntiatur in ipontanea quadam latitudine, aut in dimdentia, aut pauore occulto rauta va te per veritatem , velper iocum. Amicus cui per archibugi um inftabatm ors, dixitnegotiando in via ,animo attacco : num quis ne nunc impetat archibugio ? & dum conuertitur retrorfum pila ignita tranfiluit & bom busà lattone ?& quid nemini haec no ta non íunt.Quoniamaer,inquofitpaííioinftans adeft, fenfus nobifque communicat. Quapropter redeuntes, >a!ameffe dicimus ita remanere affectum in pelle ouis à upo quid paffae, ac deinde tympanizando excitan, ficuti nauieafpeétanti cibum,quam alias euomuit. Iccirco quidam duxBohemusmoriens prascepit ex propria pelle tympanum fieri,quo terreamur notes affueti ab eo umerein bello. Credo edam tympana lupina equos fugare polle ex pelle DraconisElephantes, Nam fi conficias chordas ex inteftinis vulpispulfandoeasin lyra,fugiunt gallinas : & exlupinis , fugitouis,& ex neruis víperas abfterrenturmulieres ab hac beffa pauere folitae, &contrariorum animalium chordae in duobus inffumentis pulfatae obiìrepunt & rumpuntur. Praeterea fi concordes Cy tharas ad lymph oniamquis vnus red dere velit, pullando chordam, quam dicunt primam in altera cythara, tuncaltenus cytharaeprima,fi concordiseft,hoc eft eodem prorfus tenia tradtaque modo , mouetur ¿ponte nulla

íber

IV.

301

nullo tangente, vtqueid certo agnoícas , fuperponito illi paleam aut plumam aut chartulam, nam videois refilire, & excuti paleam , tuna pulías aiteram confimiicm chordam , & tune fidicen intelligitiam concordeseííe ambas, &vnifonas. Necquidemexcutitur ab aere agi tato, qui violenter deinde moueat paleam. Nam fi tabu las inter duas cytharas erigas,ne ventulus communicetur idemeuenit. Praeterea nec vnquam palea mouetur,licet nimispulfes,antequamhaec,quam pulías omnino reddita eft fili,cui paleam fuperpofuifti,vni fon a,eodem, ten ía modulo. Príetereafihocmotusefficeretabfquefenfu, omnes alias chordaemouerenturÓc fuperpofitas excuterent feftucas, quod quidem non faciunt 5nec fi cytharas propinquesmagis. Mouerenturquoque&magis chordaeminus tra<ftae,minufquetenfse,qu£e molliores funt & flexibiliores. ^t vero nulla quidem mouetur nifi quse eiufdem eft craftitudinis, & tenía in cythara aequeproríus,.. vtíitvnifona. Hoc autem faten cogit,fimilem gaudere fi mili , & íentire & coníentirefimuípermotum,non quidemtanquam vioIentum,fed tanquam portitorem leníus & aífeétionisíeníatae fymbolíeque. Porro aiunt colubrumoccifum pofitumqueíub vmbrafraxmi, fibi natura inimici, adeo agi tari doñee recedat ab ea. Multaque alia funt experimenta fenfus coníeníusque in rebus, quamobisfeníusexpertes videntur. Si patiens lienis tumorem ipíe velalius íuo nomine , alterius animalislie-, nem camino fuspendat ad fumum , compertum eft, quod dum exficcatur fuípenfus lien, exiccatur & tu mor Pp j pati-,

302

E N S V

E R V M

patientis&lien.Hocdiabolusnonfacit, quoniam intra nolìra vifcera non operatili* , feci patientis affèótio pallo re ingenerar in proprio fplene,qui contrahitur, ftringitur, vomitquehumorem compatiendo cunei fuo limili, & recipiendo per aeris communionem illius affé¿tum. Aft hoc fontingit,hac fideaffedtismagis, vtmoxdeclarabimus.Singula membra fenfum habent peculiarem, quo communicantin totoàccirco metusjecon per aquam incuffus mollitiem eidemaffèrt. Vidi quoqj acuta fecuri lienem incidi fuperpoíita charra in loco lienis, & percuti endo contraipfamnihill3efacharta,nec ventredien vero contremifcebat,diffugiebat,ac per os & per aluu fanguis faeculentusatrabiliofusmox exibat.Affirmàtmulti curari vulnera medendo enfem,quo vulneratus eft quiipiam. Hoc non fum expertusjlèd fieri potei!:,quod vuìnus fentiataffeótum eius, q u in ocu it, verfum ad auxilium duna medicatur,ficquefiduciam arripiat fpirkus in eius fibris, &ipem auxilij,autgaudium de vindidta, ficquecuretur, vt multa moxexemplafuadebunt.Si lensus magnetis vfquead polumextenditur , quis dubitetdefeniucaeterorii rerum in aere communicatium. At quoniam fuperftitiofa plebs,quae rerum caufas non intelligit, falla admifcet m ulta, &daemon ad decipiendum ingentur,perpe tuo facerdotes huiusmodi occultas artes periècuti firnt, iinodicumque fcitur. Caeterum quifensum conlenfumque&diiTensum rerum norunt, DuceDeo perfcrurari óc invenire non dif fidane

A Pv

L C

";t": :'f ■

i s

A P V '

IV. XI.

jos .A

Nt>n modo remanerefenfitm ablente aut confumpto fin tim tefunde deciditunfidetiam m ultiplican & aliam fe conuertere : comprobatur m morfu AppuU Arane a, ¿A cams rabidi, aperiturque mira bilis quídam latens Ada* già , nulli huaijijue nota ...

JSthaecautem omnia yeritate comprobantureuidenti in moríibus aranearum Appullarum,&rabidorum canum. Naícútureiufmodiarane2e(quasTarentini,tarantulas vulgo aloco nominan t)íub feruentiílimo c d o ftiuomucismagnitudmemadaxjuantplusminufue : íimiles cseteris arañéis pedes habent,manus,figuramq}Colòre croceo, viridi,rubro,nigro,pauonaceo&miftofparf^ íunt.Mordenc rufticos duna metunt aut trituranr. Qui a-^ Equo temporeparuo dolore, ièd quodam ardore in cica-* triceafficiuntur. Deindelanguent, obftupeícunt, Óc cadunt interdum fèmianimes,fenili motuque ex parte amiífo : Infupervt furentes in motumaguncur, vbi viderint veftem, aut quippiam eo colore coloratura , quo aranea,qua^momorditeos,inièquunturauide hominem, > aut beftiam íic coloratam. Sono gaudent, alij fidis-, a» lij cythare , alij Barbiti , alij píalterij : Quisque íuo? & fono agitantur, faltant, vtin tripudiis, íed furentius* nullitamen nocentes. At íiceífet fonus caduntlanguentes humi & quali exánimes, cupiuntque fempei falta--

3©4 D e S ensv R erym faltare ad fonum 5adeoqueexfudant, quod laifati decidune, & conualefcuntrepetitis fudoribus & laboribus eiufmoditripudij : Nihilominus poffc vbi conualuerint, cum yident alios commorfos faltare ad ionum ,ipfi quo que reuertuntur ad eandem afFeótionem, &c faltant cum eis. Etfingulis anniseodemin tempore, quomorfifuerint,redeuntad eandem paiììonem&tripudium,ièd non perpetuo. Atdicuntruttici,donecfupervixerit TarantuFa, punótum ab ea reiterare annuas ialtationes. Dicunt philofophi vulgares conterranei,nihil míticos laedi,fed ex ignauia&dolo fic.fimulare.Alii dicunt (ècretameflevim nuìlinotam.Equidemhautcredameiuimodi pauperculos cuperepecuniam anno quolibet per iìmuiationem fidicimbuSj&cytharqdisfoluerefruftra.Necquia i g n o t a turcauià, fenfustotconfirmatusieculis abneganduseit. Quapropter inquameiufmodiTarantulam peracutiilìm o calidiiti moque veneno donatum tífe, ac prauiílimaí qualitatis ad nosd aque dummordet,m odicus ilio vapor & humor ardens, quam m plaga reíinquit, augmentatur paulatim,quoniam eius ardor vehemen ior eft,quam noIterin partícula illaplag^ 5conuertitque humorem noítruminfuiconditionem : ac deinde fpiritus noítriüla afficiunturpaílim,adeoquod omnes fere immutantur inardorem inimicum 5 quoniamex humoribusreficiuntur & nutriuntur 5& iuxtahumoris conditionem iph qualitatemfortiuntur. Quoniam vero multaexhalatio aeftuoía fimilis Tarántulas fíe in corpare ferpendo paítim, fpiritus ipfi amittunt ordinarios motus iufcipiuntque paíliO'

i b e r

IV.

305

paífionem illam vehementem, &fiunt iimilcs fpiritibus tarantulae,ficutipauloantedicebamus vaporibus tetris inficiípintum,fieriqueobícurum 6cibrdidum , poiteaquecuperGÍepuíchresa,cadauera,&: cloacas,quoniam fi. mile ad limile fertur.ltaque amiííb proprio effendi m o do ,ac in aliumverib, quando videi ípiritus coloremfimilem Tarantulae, vndeipfehabet originem iftam,curntad ilium tanquam ad fimilem, fiiam penitus aut nimispropria temperies immutata eft,inTarantulae temperiemt Smminus,curritadcoloremilliusficutadrem lioftilem, diuinando ex intrinsecapaílionefuá , fe paífum elle a re, quxeiufmodi eff colons 3nequeenim diícursu, fed íagacitate & natura hoc fi t, vt in 2.1ib.di¿tum eft. Propterea autem profternuntur Se íanguent, quoniam calor 6c prauitas Tarantulae iam vÍGÍt,quapropter ipfi vidti ípi ritus néíciunt íicut ante corpus regere,tiec poífuntj nonpe a vehemenciaalienan in cantam paífionem nouam, rraquodobliuiícuntur , autdediícuntquodfuerunt,& quod Se quomodo operabantur. At fonum audientes gaudentillo/quoniam res omnis calida mobilis tenuisqj muitatur a motu ad propriam operarionem, quafcruatur. Necomneseod.oble¿tanturfono: Quoniam Ta rantulae variaeíunt,variofq5Índuuntafíé¿his : Se tempe ries hominum variae varios affebtus ab ead.re quoqj contrahunt. Dele&antur autem , aut quia venenum ipfum eft illiusfoniamicum ,cumfit fimiíiter tenue ac mobiles aut quia ípiritus natura mobilis ad petit fonum , quo ab illa paífione infesta in aliam melioré transfertur, fíbiqs Qq con-

30(S D e S e n s v R e Rv M conuenientiorcm 5& quod per fèfacerenon poteràt,foni impellentis auxilio remedió captat.Sanefcm vero quonia ipirituspraveaffeèt-us exhalai partim5prauusque humor per corpus (parías,quo vterq? nuthebamr iimiSicer praue, attenuatur,egrediturqj per trans fpirationé,amper fudorcíolidumtemperamentómundatur.Deindeprobiexhibiti cibi in nomimeli ore mfiiccúfiindútur^óe non conuertóturinfuiíim ilitudinéafuccopáoruhicenim iam debilitatus^eft per (udore imminutus, ergo & liftgjtus ad conuertendóin íealimentum,cum iamexhafauerit,exÍudaueritq5 magna fui pars, & vehemencia. Itaq^paulatim repentis fudationibus hberatur morbogeneratque fpiritus pudores & blandiores diræiUiusaifeètioms minus participes.. Idem accidie infebribus , quælunt feruorest ipiritus contra prauum humorem intra vaia aggregata/ autiuxtaipfa, & cu m fpiricus partem iliius humorisexpulerrtiniudorem&vaporema<5tam ,im m inukuraffìf èlio ièquentis paroxismi.aut no monetar eod.in tepore/ fed tardius. Si vero ipiritusparum prçualuit in primo pri llo, humorcrefcit/piritumqj ad prælium prouocat pau lo ante.Sed propin quior com parano eld inter hóc& venereu morbó;qui nimirum tota fimiliter Temperametum minutâtJdeoqs fudoribus oportet ipfum expeliere &fuccosprobos intusgenerare&emollire carne & oifa&viicera,acpurgare continuo,doneeomnis prauitas exhalet,fudet & excernaturstotaqjTemperiesinnouetur. Poftquanr videm ushominem complexionemutatum,pinguefcere

magis, quoniam adpueritiam corpus redaètum eft. Hac latione :

L i b e r

I V.

30?

t adone ars reiuueneicendi inueniri poteft. Nam aquilae &ceruiferpentibus venenoilspafti, & ab illis com mor ii , poft longum curium fudorcmque immerguntur aquis tepentibus 6c in aquas exit venenum lam exfudansj ipforumque carnes molliuntur $6c viscera , reddunturque aptioraad nutnmentum primae setatis. Vehementiaenimveneniaptaeftinfpongiam omnem duritiemintermutare .Magia id imiiatur in theriaca&purgationibus fecretis,&vnódonibusexterioribus. Ad rem reueriLdicimus,quod quando pofteavident quempiam àmoriu aflied:u,expergisciturineiseadepailiom fpiritus fopitis motionibus,redeutq5 ad furore:Sicquado nausea in mari pafii fumus,reministeces poftea ex vifione maris autnam giiineandéferimurnausea «Memoria enim eft fopitus quidam motusremanés,quail vetus cicatrix: fpiritusq; patitur fecundum ilium quoties aliunde rcpr^seiaturiccirco fi ridere alios conipi cimus:ridemus 6c ipii fxpeneicientespropter quid: Si plorareploramus, & morte amici ftatim recordamur alios mori videntesj omnifqu® pallio memoriam reuocatTempusquoqueatqj locus aptifuntmemoriamreficere: Iccirco eodemin tempore anni patiuntur.Sicuti nobis quocunque dieauttempore, quid maliingentis autktitiseaccidit,eum reuertitur, renouatpaftionemdolorificam aut laetam. Et quidam amicus , aiTuetus per pietatemtergum verberare funiculis , 6c ftimulis ferreis in hebdomade iàn&a, quotannis pruritum ibidem patitur 6c ampullas, ita, vt ii fe non verberet, in infirmitatem incurrat. Natu-

raquo-

S u s y

Ri rvm

ra quoque eandem feruatmemoriam, quoniam eifdemt in temporibus quocannis renouat poma,cerafa, vuas, ventos,piuuias & inRepieftiuitates & funeraliarepeterc naturanoftta nos docuit. Etmagusfihoc percipjr, icit quandoexvoto opificium fucceder. Fieri quoque potei!:, vt pallio reuertaturquamdiu Ta rántula viuit,fonscaulaquedamni. Quoniam viuentc caufa effeótus viuidioreit , quamvis abfèns , ex na tura,&aeris communione,& mundi confenfu. Eadem enim influentiaquaeopitulatur illi,opituIatur&ifti, & moriente caufa etìPe&us r u ita u tm a lis premitur ma gnisi Quoniam influxus inimicus ìnrernciens caufam,, eft q uoque effettui contrarius, loquor communi ratione.N oui enimparticularirationco b circumftantias hoc fallimi effe. N am m ortuo patre, non moritur filius,eO ' quod robullior eftiam patre ex noua in ipfo virtute auóta perfedtus. Atego expertus fum , quotielcunque amicus quid aduerfi patitur, amicosconfimiìiterpatilicetabfentes :Sic & in boniscommuuicare vidi: Amicxtia enim * ex lìmilitudine oritur : & quaecaufx rem quampiam feruant,feruant.& illius limiles.Boc autem nemini non perluadear, virNeapolitanus,cui amputatus fuerat nafus, emitmancipiumpermittendoilli libertatem lì fìneret nafumreficiiibiex carne brachij illius lecundum Magiam Tropienfium,quaein 4© diebushoc opus explet., Refeétus eli nafus , liberatus eilferuus, fed poft tres annos. mortuus eli morbo confueto, & lìmul partícula sali cxpitlanguere, & mormaeft Òecomputrniteodem tempo-

L i b e r

I V.

l o#

se & ordine,quo fèruus. Q usrit àme amicus cuiusnam animaviuebatnaii partrcula,fervineanDomini?SiDom>nfquaremortuaeihrnortuo Ìeruo?iiferuiquare viuebat abeofeparatim?cum quscunquerecifa membra intereant?Prsterea quare furculus infertus non moritur, mortua arbore vntie reeiditur „ óc quare fìlius non moritur mortuo patre,.cuius eft ièmen ? Reipondeo quod fècundùm ammani aDeo immiiTam viuebat anima heri, quae : eitin toto,quod viuificatur in fuo fubie&o-. Non enim * particula nafi erat iègregata ficut vermis in ventrieulo, fed 1 coalita loti. Sed dehacnon eft qusitio,quandoquideini idem eueniifet inter estera ammalia, de altrice & fenfitiuaeftièrmo; Dicimusergoad vniufeuiusque rei conftitutionéconcurrere totani reruvniuerfitaté ,&hermoniaomniaqj certo ordine currere,qui prsteriri nequaqua ! poceft:&vitascundtisrebusaDeofhturasomne, & iì-m ulàconfensuom nium caufarum faundarum , Sererum q u s in virtute prims funt& operantur.Quapropter fatendu eft vitam ìllius part1cuìs dependereà prima con- ititutionequam habuit in filo to to , contraétam ex rota i rerum vniueriìtate. Sedquia à fuo toto ieiunda erat, quoad radicalemfubftamiampertinuiifè ad vitam ferui,, quo vero ad conferuationem nutrimentalem ad vitam ■ heri. Sicut funiculuslucernshabet fubilàntiam à go£ fìpio, & nutrimentum aboleo& viuit vitalucerns & goflipij 5 Et rarnulus infertus de pomo in pyro, viuit vita i pomi radicali &pyrinutrimentali. Quapropter fi defi cit nutrimentum morituri ,, fi fubftantia nutrita edam t Q ji 3 / mori--

31 ©

e n

s y

e r

moritur» Cumergocaelum&i vniuerfìtas rerum terminaifent vita ferui nutu Dei, neceife erat particula ab eo abûra<5tamfimulcommori,quoniamcaufæfauêtes&:adueriantescòmuneserantillis.Etquidemmoituaeil fubftantiaradicalis,ergo fruftra accurrit nutrimentü cuires nutribilis defecerat. At in plantarum infertione non forte fimilitereuenit,quoniam ramulus déferais aptuseft prò fe aliquid effe &fìeri. V idem us namqjplantarù ramos n umi pìatatos germinare,ôcfieri nouas arbores. Similiter& femenaptûm eft fieri animai,&nouo addito nutriméto augeri to tum in multas partes,q uapropter n 5 feruant ra.dicalem fiubftantià,fed in rem alia mutantur & mutât, < 5c augenturjParticula vero nafì non excefiitprimam quantitatem,necexea aliquid per fefieri natum erat,fed tatum poteratcumaiionutriri ergo perdita fubftantia primae conftitutionis,ipfam perdi oportuit, cum quia aliud faéfanonerat,vtiurçulus&femen,nec noua virtutem & effe acquifiuit,neon rem nouamperfeexiftentem tranfiuitjfed alteri adhæfit : tum quia per fe aliquid efle& fieri apta non erat, ficut pianta & femen, & periit cuna fuo to' to,quæ effe totum aut fieri apta non fuit. Viuebat autem extra totum , quia con fi mile nutrimentum nafta erat. Subftamiaergobafilarisnunquam prorfus mutatur, òc fic venenum viuitviuenteTaramula. Quiautem mor dent urâ cane, velfeli rabidis, moletfiam vix fentiunt vfque ad-40.diem.De.hmcla n g u e n ti latrâtvtcanes,,aut fêles 5 mordentquealios hom ines, ficuti ipfi morii flie.rant. Inaquam claram introipicere abominantur & fugiunt,

L I B E R IT.

3» '

fugiunt , tandem quafi canes autfeles vociferantur rabidoquefurorepereu2iC3& emittuntéx genitalibus fe rncn inibir candomcanis.aut feiis?& tandem canes formantm,licet non in figura exteriori & mifère pereunt Ìatrando,(5cimaginàndo ie effe canes. Vndepalam fit, ardenrem fpiritu humoremq>in vulnereàcane derelidtum paifim augeri,& temperamentfi vincrrejficut modicum? coagulu lac mttkumjlnq, ffipfumcouertit. Quapropter ipirnusadeo afficitur,quod obliuificitur effehumanus ,1maginaturqi diè caninus.Mo ionesenim pafiìonefq; ca.~ nin^ in eopraeualent,imaginatemq5vim canina faciunt. Sicut furiofus quidà fe effe Papa credebat.E t veluti modi cum fèmen frumenti terra multa mutai in frumentum; ire caninus illeipiritusmodicus operatur vehementia fua * immutando temperiemiensumqj in fe.lta q>patiens crii- ditfe effe canem,&iam eaniseftinuinfecusno autem in i figuramamiìcutimutatur m corporecaniscibus&fanguisinipiritumcaninumrita & in corpore no(iro,dum caninumieme fio potens eft.Mens autem à Deo nobis in dita patitureadépaifione& creduut3 te,quia eft involuta ipiritu patierite,& credente fe canem effe, Quod fi propriam operatone haberetffpintum corrigec retvtvideas nopoffe fuftineri eius immortalitatem, nifi ’ mortalis ipiritus hepaifionesagnofeatur. Introfpkere aquareluétatur quoniavident in aqua propria figura Hu mana no canina,quamvellent. Am forte fi prorfus caninus non eft faétus fpiritus, putat fe videre in aqua cani na figura inimica,caufam fuae.pailionis,refugi tq> Hoc a, •

agnolci 1

$i2

ensv

ervm

agnofci pofTet ex amorevel odio, quo perfequunturca nes. Nam transformati amane* affe&i vero oderunt.Ex parua delineatione vident praue imaginantes quicq«id in animo obuerfatur vt di6!um eil,in iib. 2. Multi quidé ¡Egritudine dira mutati creduntfeeife gallos ,aut vrnas; vidietiam iuuenem,qui cum fanus eifètomnino ,nihilominas a calore aeiliuo infettata* in fudores liquefcens cogitatione d ixit, ita effe pepones pmrefcentes & ita veliementeridimaginatusett ,quodinfequentep 3 ttione omninocredidit/eeirepeponemputridum,&iìcafììrmabatprorfus. Hoceuenit exmagnaimbeciliitateexilisipiritus: qui ordinariis non potei! moneri motibus ad iuam pailìonem coniiderandam, fed , pailìonem proprìam penficulando, vt primum in mententi venit qui ppiam fi ni ile fuo paifioni 5quoniam alias ìllam rem nouit,imaginaturiè eifeillud. Hoc autem in fonino contingitmagis, quandointumefcentibus tefticulis communicatur m otio ipiorum viquead caput, Spintus autem putat iubitbextrinsecefutuìtionemexerceriquoniam ipie no eft in iènsoriis oculoi um , & aurium ad videndum & cu ius imago mulieris primum in eo expergifcitur per mo* tionem ili conuenientem aut procedentem cogitationem , illam fubagi tare iè imaginatur5& ikpe matrem, ac m ox ait, peccatimi eft lioc, quoniam iimul ineo cógitatio peccati cum maire mouetur. Videturqjii bi cogi illud commitcerefcelus , propterea quod calorem genitalis corrigere non valet, quoniam non intelligit, qua ratione veéfandumeil corpus fugiendun^que , cum hoc non

;

iber

IV.

gig

’nifi infdisoriisfaccreconfueuerit,excitan tur quoque r eo fimilitudines varie, quas v tre s 1uscipit , vtcci.iLv.uir Sic &languens multa videt vana que vera iudicat, quia ipiritusexi!isnonpoteildifcurrere,&:inquirere,niim vera fint,preidi;:ipaiIioneoccupatus & vidtusjiic ex delincatione modica iè in muro draconem putat videre ob exili tatemjEconrraobroburah'j, necquod vident,credunt, quoniam non poteif proprium motum impreilìone magnafusceptumdiminere, vtmoueaturaìierkis.Potentiuscnininonadmittitdebilius, fed eeòntra.Ec huiusm odigenus hominum non mutat òpinionem absque magnaeuidentiamdioris, impreilionem faciente multaminiensu.Rabidi autem venementi motu preoccu pati non diicurrunt vtdidrumeft. Generantquidamcatulos, quoniam caninus fa&useft fpintus ipforum,ergo exieminecanesformatjficutiemé hominisinvtero for mat hominem,quoniam eius ipin tus retinet in fe ideam genitoris,& veluti nutriebat & viuificabat &fentiebat & operabatur in genitore, fic agit&operaturinvtero , er go & iìmiiem genitori fabricatur, Sicetiam fpiritus ca ninus operatur quod óeiicut, in cane operabatur,&nutrit &generat,&latrat & omnia agit iuxta ideam fuam. Granum frumenti de" terra fibi diilimilima frumencum facit 5quoniam adepto vigore agit quod òciicutagebat in frumento innata vis illius,& ficut fecerat herbam fpicam & grana, ita nunc facit in terra & quocunque idea transfertur, ibi iimileproducit,&.galline ouum iubfìmo, Òdubcolumba,facitgallinam cuius ideam habetj Rr fic

qfc

B 1 S ensv

lifc tM -

fic fpiritus caninus conuertit alienùm in caninum,& de* indecane5generat.Muìierpr#gnans recotki nimio affé£kaadpetitu,tangitfibivultum, nafciturque recoótifimilitudo in vultu foetus 5quoniam communis eft adpetitus vttifque5atincarnemulieris duriufcula non exprimiturimago cupitae rei,fed in tenellulo foetu ipiritusadpetensafiedtuseiuimodi imagine, quoniam iìcutaffetitus eftitaagit,eamproinde agendo producit. Producere enisn & agereeiì fimilitudinem fuam effondere. S#pe m o t a Scevra mancipiacandidai formof#quemulieics pepererunt fola imaginatione presunte vehementi: Tametii foleat alias ex ièminis vitio, aut menfoui infe zio n e , aut fuperfluitare vel defeótu materi#, aut vis a&iu#, temperati Sform ati foetus.temperie formaque m o n ta aut beili# , pr#iertim cum iteli# caloreconfìmiiiillitemperieifauerint, vtmox-dicemus. Aicanes& feles quando rabic non aguntur,fi moni orderint,non in dile unti ana di ¿fas paflìones. Quoniam temperies hominis exup rat m ediam i humorem, quem in vulnere relinquiànt3cum non iìtita vehemens , quod noftrum vincere &c immutare valeat, tic & fèmen mafculi filios facit iimiles maiculo, quando robuftius eh (emine mu liebri 5quando autémuliebre potentiusefl, mulienbus nati'eduntur iimiles licer mafculi.Granumquein terra apra fibi&facile vincibili facit frumenturin alia vero Jolti u m , quoniam in ìiuius temperiem ipfom mutatur.Vinum vincitnoilrum fpiritum,inebriar& calciaci t* aqua vero vincim i ànotaoipiritu,cakfo&immutatur> ài/1 omni-

iber

IV.

omnibus haec do<5trinacoprobatur.Credam coriurh caìiis rabidi,&Tarantulam mortuam fuper plagis ab eis inflidisadpofita polle ad fe venenum trahere -, eara do ne amicitiae, quam cum iplishabent, 6c odiinobifcum venenaipforum.Quas obresquiiciretex auro ipiritalem vehementiam educère, quaiis eft in cane rabido , 6c non ordinariam, quaiis ip fkno , poflenteius miftionealia metallain aurum conuertere. Poteft habere aurum eiuk modi virtutem fopitam in deniitate, ( vt patet in magne te ,6c in {ìliceignem continente) 6c per ignem excitari,roborari 6c vehementia donari ; ficuti^ftiui ardor iolis ipiamincaneexciiats 6c naturaliter das Tarantulae. At nefcio num aurum ipiritus nobilisexpers,fieritalepoffit, 6c non exhalare,6c verti aliud in Ens. »

pv t xn. |

■

In legetepra Adoyfen dolere fènjum affeciumque commpmkan & multiplicari in res diftimthmas & d ift antes,confenftumqiie comprovare: T ’ Andem fapientiflimus Moyfes d o cct, non modo aA nimal animali proprias communicare pailiones & contagia, fed rebus quoque, quas in lèn fatili! mas vulgusexiftimat. pxquointelliges, quod retulimus de medioamineenfis 6e lienisnonomninoà ventate aber rare. Nam 6c hums experientiam vidimus. Dicit Rr 2 igùur

D e S e ns v R e r v m igiturin Leuitico jlepram ab homincin hominem con-, ragione trasire & in animalia.Deinde veroinveftimenta &inparictesdomus confimili ierpendojnodo. Dar legem , fi apparuerit leprae macula inhomine» fèpatetur ièptemdies, & quando macula adparethumilior carne reliqua, & quando ferpit poitprimam probationem iu bet aies 40»extracafira manereóccurari oportunis remediis:acdeinde iacerdotis iudiciofuppom, anredtecuratus fit 5qui hoc quibufdam indiciis in carne &puftu!is ex colore¿kplagas cicatrice agnofcebat». Eadem ratione iubet »fi in vefte adparaerit plagaleprse ieparandam effe, ac deinde pluries lauan 5 fique macula fi:aret,amputari à reliqua vefte,fi verofierpatcóburiiquoniam volatiiis(ait) lepra efh Idem dearcuhs & pannis abfcondms docet. Tandem ait, fi apparuerit plaga leprae. in pariedbus domus qua: fitlucens & Huniilior reliquo pariete, abradendum t fifelocum piagai & lauandum & habitatores diièedentea domodonecprobeturad facerdotis ìudiciiim.At fi poftea redcnn tes viderint macula ierperefiepius}demofiri iubet domimi &c comburi, quoniam lepra èli: volatiti? &: vaga &pulueresillius&lapidès extra ciuitatem proiici ad iacerdotis Impcrium.Exquodedarat,vefl:ibusineffèienfijmpailiuum^qualishominiin partibus fui ftupi- ' idius fentientibus 5 iicetiamparietibus : Hsec quid'em morbimuìciplicatio& contagium non fieret eoniimili modoinillis, vt in nobis * nifi coniimiliterpaterentur. Nec macula & plaga multip’icabilis y volatili! quein ipfis h eret,ied vapor duntaxat in eis fiera Scinhiererer, qui ad ìgmsO

“’

, l

IV.

5$t :

fgnis confpe&um euanefceret,& ianaretur. Nec Moyiès hocexDeioredocuiifèt, nifieuenire ifthaec contagiaibi confueuiifent. Nec mirum ii noftris domibus non fimit,quoniamproeulaba:ftu iòlis & abillafurnus vehementitemperie. Necenimlepra nifi,mitis&raroapud nosextat. Sedin ^gyptotunctemporis dira fuit , iicut peftis apud n o s, quod & fcriptores profani teftantur. Hoc autemdixiadmmus credentes. Prxterea experientiadocetjdomum , qux non habitatur ab hominibus,, quamuis bene confolidata & ornata fit tota, munitaque atius fenefcere&corruerequam domus male concinna ta’ , & exilitermunita,fed habitata. Hom o enim eli: caufaeiusefficiens ■, & idealis& finalis. Eflfe<5ì:usaur temomnispra:fèntiafu3ecauf£eviuifkatur& entifìcatur magis. Ac velati corpus hominis a fpirituinliafcitatunit viuit,&fpirituabeunte,remanet cadauer tnortuum : Sic dómus nabitarore viuificamr 6c lìneipfo remanet ipia? cadauer. Prxterquam quodnafcuntur herb^puluere lìecatur,madefìt,verm;culisfcatet,impIeturmuribus,noi fecusac cadauer,cui crefcunt pii & vngues , puluere obru itu r,madefi t>vermibus fcatet,minibus perforatur.Credoetiam lépramacrabiempiantiscommunicari. Arpa-rielibusrabiénoninteìligo iCarentenmi fpiritu foluto in quo rabies primorefidet,no tantu foliditate,fubie<Sto nimirumiepras,qualeos& caro peitesÒc contagia communicari aquis & aeri, veftibus & cunófis vluaìibus re bus palam eiiEademqueratione remora nauim ftupefaeerepoteftjVtinÌ.3 .diótumeft..

Rr 3

C àpvt

Ili

£>

S ENS'V a

? v r

R v

XI LI.

’Vmuerfiles Canones ad ìnuenìmdum introducilo' nem & mmutationem affeéiuum. 'T ’OtexperimcntisirationibuÌquccompcrtumeftfemaA nere paifionem&fenfum propri# originis non modo infem ine, fed etiam in vapore&humore & neruofitate, omnique inreconiundrai&tangentemrem, nifi potentior fuerit res qu# tangitur,multiplicari, creicere oc in fèattadtamconuertere. Vnde Magus do ótrinam elicere quèat, inducendi quamlibet aftè&ionem atque fanandi: Sicut humi ièminantur òc euelluntur iemina. Contrarium expellitconrrarium, magisautem fi applicetur interiusquarn exterius,Limile educit fim ile, magis quidem adplicatum deforis , quam intrinfecus. Simul commixta duplicem pariunt eftèótum, vel dupliciter aut vtroque modo operari pofiunt. Qui potei! capere capiat.

;

Quoniam fummum bonum eft conferu£tio,fummurnqs malum deftru&iofilla res plus voluptatisjastiti^, amorisdpei , fidei ingenerat, quaeconferuat magis aut diiponitadconferuationem,velipfamoftendir. Ilia aute pIusdoloris,odij,moeroris,diffidenti^,increduIitatis,qu^ magis deftruit, auc conieruationem impedit. Nam(vc menus dream) quaedifponic ad conieruationem aut ad deftructionem , iecundum habet gradum in introdu-

¿tione

B I R

IT .

drioneaííe&uum praedidrorum. Res conièruatur aut in fé, aut in prole fimili libi, aut in opinione,fama&honoie.Maxim.am ergo poteftatem habent exhilarandi homi nem &paifionesla£casinducendi,cibus5potus,habi tati os aer, libertas,dominatus,diuitiae,fecumas,quae mmirum hominem in feipfo conferuant :addelucem,fonos Muficos,fcientiam,robur,&qualunque Íbirnuí funt conièruatiua óc fimiha.Oppofua his dolorifica funt, quoniam deftrud:iua.Secundo loco potentiam hilariterafficiendb habent, formofa mulier,iuuentus, venuftas, vigor ftem ineusj&deniquefilij, & omnia Efitiagenetationem. concernentia.Et haec mutant animum in laetitiam,confidentiam,robur,venuftatem, facetias, amoremjContraria vero in odii tantum ? Quod fi quis impedir equo , aut colubro adum venereum , infiliuntviribus immenfis, nunquam in eis vifis, ad vindiótam. Ter no Reipub.dignitas, ftatuae, libri,laudes populares, Hiftorici, Poeta;, potentilfimifunt ad ingenerandam la;titiam , fiduciam,amorem Scc.Contraria autem contrari os effed:us. Veruna enim verbpromiifio vitxaeternsem cáelo poft mortem indie probe credentibus quemeunqj magnum, nobilem,charitate íapidum afted:ü,omniíq5 > mali contempturmquin òtomnisboni, quonia cóparatum illi,nullum eft. Magia vulgaris ad ieminandum odi um , velamorem inter homines cundas eft nota : oftendédo alteri quod alter impediat direste, vel indiredieper fe aut per accidens , diiponendo vel effìciendo rem iquampiam 5 aut modum praeditdarum conieruationum i

320

e n s v

. R

ervm

tionum & deftru&ionum. Infuper cxiftimat homo feruari fé rebus quandoquenoxiis,eo quodiuoilinthumori&fpirituiiimiìes. bicutplacetatrobilioioobfcuritas,affetto Tarantula eius color,felicitanti aqua? igno ranti ineptiae 5Libidinofo Venus praepoftera. iccirco his cundtis tanquam aegris inducuur pallio quam cupit Ma gus eorum plaudendo monbusjaut obliuione procura ta. Et propinando malum tanquam bonum &bonum tanquam malum 3 fi aut fanescere ìllos cupis,oportet temperiemfpiritus immutare 3 hoceft tenuitatem, lucem,móbilitatem,calorcm,vtdidtiimeft. Maxime Ma gus Legislator eflè debet, vt 1ubeac res, ause profmt placeantque omnibus,depaucisrepugnantibus vt folet, perfuadeateiievtilesneceliariafque caditus 5c humanitus: OratoresacPoete fecundè Magia indigent 3 quiaffedtus im m utanti led ad propnam laudem vel vtilitatcm torquent non fine impietate. Cum enim lint Legis mftrumentum contra legem populosdocenn Praeftantillim us x ft, qui vdle&com m odum milcet. Sique addas phyficam 5c Aftrologiam , quse certis rebus & temporibus mouent 5c mutant, perfedtus es. C

a f v t

iber

C atv

IV.

3 il

XIV.

Canones,qmbus ammalia,plant# & mineralia ad magicum vjum adphcantur. JSjVriGergGgeneraiiniprQpQnereliGeat^Himalia^pIantas ac mineralia propterea quod proprias paihones nobis com mumcant,ingredi omnia magi ae vfum . Itaqs animaliaTomnolenta iicutglires&taxi vim habereindu<cendi fomnum,fi adplicentur,magis autem ii comedan;tur 5praefertim cerebrum,ac cor ipfòrum quibus immanet vis ipiritualis, eb quod fpiritus fedes funfj quapropter <earn nobis affebtionem conciliane, quam habent-, cum iam compertum fu ineis retineri etfi non vehementem, •ficutin humore rabidi canis & T arantulae,faltem taliter, ^quod continuata manducanone ad fui ingenium trahat. -Animalia vigilantia, ficutgru«,no(5tua,galius,canis,vigilantiamindere, fi geftentut continuo, velcomedentur vifcera,ficutIafpisfymbolo fanguinis cohibet fluxum: & infpiratio & traspirano & aviditas hominis erga affe ctum qusefitum , communicant afficientium rerum vim, lgitur qui carnibus leonumòc vrforum & Luporum, magis autem viic^ibus vefcuntur, fiunt audaces, itrenuique 3hinc oilium medulla laudatur.Homerus camt 5Achillemexhis nutritum euafiffeaudaciifimum ,& robuftiilimum Graecorum. Idem Virgiliusde Camilla. Econtra ammalia timida, iicutlepus,ceruus, hominem Ss eificerc V

3_24

ens v

ì h m

fm m entum , pepo. Neruofae neruis, ve caftan««, g la n l des,carduijficc«oftibusvtmyrtus. Portaautemex figu ra putatargumentandum, vtcucurbitacapitfiiedmelius,fiaddascalorem,colorem&confiftentiam, vtrubr« óc lucculent^ profint ianguini : alb« dur«que oftibus croce« choleramaugent, non expellunt, vtputant ma gi Empyrici, nifi per fimilitudinem attrahentem, vt di<5tum eft. Vidiapud Neoeaftrum. Cùria óc limo nes grandes,quorum alia formantura naturainftar manusnominiscum digitis, ¿^brachiali prorfus, &plantaj alia ficut cor, alia ficutveretrum cum praputio óc teftibus:alia fteuteunnus omnino,vt rideasacmireris fimuL Atqueexiftimandafiint pr«di<5ti& membns per lymbolum prodotte,At in mari Parthenopeo vidimus de gene re imperfe&orum pifeium , quendàm prorfus fimilem veretro liumano, ttalium .cunno muliebrijpiòrum le mma humano lèminiprodelfe palam e li precipue alba pinguiaqueilli ftmiiia,vtnuclei pinearum& piftaciorum Óc ouaQupniam vero interplantas efta m ic ftia óc inimicicia.& m is Óc foe mina eadem ratione qua de animalibus diximus ,adplicari ad vlum poifunt.Exiftimabimusiniuperresomnesattradtiuasad amorem valere, ficutimagnes , corn ucerm trábenos colubrosnafo, iuceinum trahens paleam& caratoblepharonquem gefiabant Aìgyptiaeadpetentesmaritum Quidam pilos óc femen con fieiun t mifturis, vt feemina in illis eoru m paf* fionemhauriàt, óc ienfum, Óc auiditatem* Et quam~ misìrecnonaarahant plerumque Óc perle,applicatata meng

L ib e r

I V.

32?

men aflfe&um attrahendi habenti m ixtionem , & vires addunt. Econtra res expulfiuq acfaetidae conciliantodiumfficutftercusamafia,menfh:uum, iputum,crepitus, &quandores vnanonfufficit,multae ac multoties Tuffiaunt. Addit Ouidiusremediacontraamoremvenationem&bellum & aliaexefcitiaj, quarpaffionem validioremindant, & hocverum eii luffitMoyfes necoquas Haedum in ladle matris fuse. Credo equi dem y Scvtdiafitatem etiam erga beffiasdoceretj quo tenacius erga ho mines earn coleremus 5 Et quia rema net iopitus in cadaueribus Tenfiis,&al teriusalter&propri am alo dolet,malàmque codionem efficiunt Haut dubium quin (I i mortuusafpisab vmbrafraxinirecedit,, inter matrem & filiumpaffioingentiorTyrnbolumque rem aneat. PoiTemus quoqueo p e r a r iv t oculus Aquila&vifumnoftrum 1 acuat,aures'lupiauditum r. cams odorar us noftrumiuuet,& Tane qui bene Philofophaturjexcoloribusyiaporibus ,coniiftentia5figuris,adionibus)vfibus,&: propnetatibus rerum,inueniet arcana innume re ad quemcumqq^ cupieric .4_ vfum.-

C àPVT?

i n sv

p v -J.

ervm

XV«

•; ■ •■

E x oculis manare ruìm Immutatiuamjffper confinjùm aéíiuam. f^ C uIus multa oilendit magica. Sìquidem hominc W homini obuiam faóto5pupiíla contra pupillam, alteriuslux vivaciorhebetatdemittitq; alterara vtfuftinere intuitumnequeat}faepeque quamipfe habet palli onera indir patienti, ve amantes a-more-m,irati iracundia , tur bati moeròrem : Sed par um perfeuerant, quoniam amouetur nec pergit mutuusintuitus autpamo aliunde ne quáquam fouetur. Ferunt Reguìum intuitu occidere,’ quoniam ardentes ac vene noli (pin tus ab eo egrediuntur,quos inipiratione,& oculis inbibimus. Exiftimatur oculo fecundareoua,vt&:Teiludo:Ego rame credo anheikuratfafanumvim eiuspacefacit. ìnipedaraes enira attentione & afteétu nimio teneilam arborem,autinfantulum,morteafficiunt^Qui aliquidadmirarar erigit iuperci!i?,vtoculiaperiantur„adeoqLiodintret res qua adxniratur?poditqueiilam cognofcere,velfrui:&in eaapertioneémutitforas fpiritus inultos auidos rei deiideratx, vel quam admiraran Qui iubitò comm umeantur teneìlulse rei per poros & fimu 1afFcdtu s aer, ac proinde opegan-tur i icut in generante, ea quidern rati*one,qua rabidi canis venenum connettere conatur noftras humores, ípintuíqueinfe, Quapropter exuperau hebetatique fpi• ricus

L I C E R IV.

22?

ítis arbufculiaotinfantiscedunt , necopera vitae exer• cere poííunt.Erga eo moriimttir.Id aniculq efficiont raagis,quibus obftrudas funt purgaciones men.ftruaejidecqsfoeüdís abundant exfralationibus in ore, 6«; ocuirs, itaque fpecul«minfpedantesobnubila-ntmaculantque: FugidiufculumenimtranTpicimmqueípeculum colligit vaporem cralFuni fuá frigiditateae reíiftentia ilium desl iando, ficut marmor auítrinum vaporem rvel interius infpergitur,quia perfpicuum. Filum quoque vetularuni (puto netum purrefcit.Cubare cum amiculis noxium eíl pueris,bjeuiatur vita,& lánguida fif.iliis vero proficuum valde Dormiré enim & conueríarí eum puens eft übi fpiritusmultiplicare, vivificare&reinuenefiere. Tuum enimficeumpafifituripforumblandohumido, quapropterficcisaridifque coitupinguiumfucciplenarum mulierum vtiplurimumprodeít, phlegmaticisvero graciliü; ficcarumque, &hacratione prolesoptimaquoqucgeneratur.VifioIupiteraucumfacitjquoniamcraííi ipíius vapores in nos ingredientes replentfauces:actimor ipfarumconftridioniprseftat auxilium : quoniam eftcontradio ad interiora, lam diximus de timore quo gaílus leonem afficit, & mus Elephantem & porcus: quod fiar vel quiaftridula voxpenetrat, ficut fuberisTedio nobis> horroremindens,aut quiafpiritus acumen aptius eft ad penetrandum hxc quam aliaanimalia ex temperiei proportionCo G ap rtr.

321

D i

S e n s v C A P V T.

Re r vm XVI.

.JMirificas apparentias artefieri stente natu ra in ‘vifìone. pLeriqueicribuntquodaccenia lucerna ex pinguedine anguillarumalteriufuepifcisobierratisfenedris, itavi aliud lumen non ad fit, videbitur domus piena aquis & anguillis,adeo quod mulieres credula vedes furfum contrahantjSic&febumierpentisadparere ierpentes faciar. Qaodqjflorem vuac intra ampullamoleo plenam fi pofueris, fìuerifque ita crefcere maturata yua,oleum illud in lucernaefficiat videri domum plenam vitibus & vuis. At quidem idaexperiri nò licuit mihivitam in vinculis perpetuis miferrimèagentirnec podi bilia videntur, Nam & oliuarum oleum iemperin domo oliuetum repr^fentaret5& Candela ex adipe abetino & vaccino,arietes & boucsodenderent. Ioh.BaptidaPorcaid affirmat.Scdcon«coquit oleo,& ex liquore ilio parat odentationem Jtaque caputafmi in oleocoquit,quo in lucerna accenda adantesomnes caput aiininuliabereadparem.Podibile forte ed quod multa exhalatioiliius olei in modico lumineaerem occluium occuparet, &induceret reipiratione afFe<5tum fenfumqueaiininum,itaq5alteralteriafinus videretur. Nam qui aliqua re affedtus eft,irifpe(5tando in mo dica luce videre libi ìliam ìpie videtur. Hos autem atfe.¿tusnosnon percipimusiìcutinecpaiììonem caninam

I B ER

IT.

it$ -

in nobis repentem : fedquidem ex'citat nos ad fentiendu cane quo afFedi fumtis^ein omni habentemodicam. cum ilio iimiiitudinem.Quod in iegrotis patet,qui ex li nea parua mou entut ad credendo m fe videre draconem. Praetereaadpofitaoculis fpeeilla rubra,an t viridia omnia fuo colore colorata oftendunt. Quo.niam lux cbiedis tindarebuscum percranfit fpeeilla, iterum tingitur ipfa >-&res quas defert, &eiufmodiiterumcoloratas reprefentat. Eadem ratione'poreft fieri , quodoculipinguibus craftisque vaporibusobnubilenturaiininis, ac fimul afi lli odorem in ipiritura afiFerant,au! ienfum vux,alternaiue com mid aerei, fpiritulque aftedus videatper nubilofum vapore earn rem,qua eft affedusftèd quidemin mo dica ¿militudin e, & in hoc plus valet afFedio quam ex terior adparentia : ficuti cimenti hoftem,quicunqueoi■ ferturoculis videtureffe hoftis,& amanti qu^cunque incedit mulier amafia videtur fua. Cuidam perfuafum eft a condifcipulis quod fibi crefceret naids: il-eque faepe tangebat & pro cerco atfirmabat fibi nafimi grandefcere. Quantum igitur vaici,in his afFedionota, tantum et a ignota in eis.quicapita afi nina (è vidercputant, ficut patet in rabidis pundifque afte étti ipfis occulto. Atrabiliofi panterhombnavidenrobnigram fuliginemqiiae caput ' inreruolat, fi ; & hi à fum o afinino vel alteri u srei afte d i i])iii'iispurantfevidereillrafiìiodi. Quod aiunt quoidam in nifi biles fieri fpedantibus, imporli bile eft, nifi fcipfos armene fumofis rebus ita vt fem per fu m us eos am biat,aut fpedtantium oculos obnubilet Nec putoDiaboTt bope-

33o D e S i n s v K i r Doperà pofle fieri nifi eademratianenaturali: Alij in chotea mulieres expoliari coegerunt. Equidem non ifta credo : nifi fumus àiucerna , vel igne manailètinfeftus quo quali fiiffocari fé ièntirent, pecore illum hauriendó velextrahinatiuumcaloremquod crocus efficit, eaque palfione aifeótosie expoliaiTe, Quin minxiflè pofi funtiwapor acutus lemmari pulueriscunnum eleuatps ilimulaiTet, quandoquidem artemifia & rutaprouocani {ponte menilruatibiaUbusadpjofica. Fiunt arte na turali & mathematica mirabilia quidem , ficut adparere in aere pendulam imaginem, quas refledtiturex globis vitreis transuetìta & .in pyramidiscono hanc adparenriam efficit, Pariterofculando aut loquendo in (peculi concaui medio,qui procul eft à tergo in puncto reflexionis lentit fibi oiculum dari aut loqui, Alij vero ficnon lenti unt, Namaer in medio vnitur ficut lux & n o n ex pandi tur ex bali refiliens concaua. Efficiunt adparere faciem hominis in fpeculoadhaerenteredo, n&efcisvn- I de infiliate (èd tantum m odo icripturamvidebis in qua- \ dam tabella.At tabella multas habet Icindas, quae ex interiorirefieritenteslucem ad ipeculum, quat fuperailat é quali cadum, conueniurit fitu ad formandam eiufmodi imaginem jqua? in eiseftdiuifa3&quidem extrorfum fuperneexpolitae funt aequaliter,nec finunt videri, quando » retrorfumexporriguntur. Sicinpagina formaturimago longa primis duabus aut pluribus , acque fi oblique ipeftes lineas illas quas imaginem reéta (pestanti non qiièndebant, rune certamoilendunt imaginem 5 quoni-

am di-

IV . 33t ám diílantiora videntur , deinde m inofa & copulata L

í b e r

magre.

Vacuine quoque videri cerafum,qui eit in fundo cyathi pieni aqua,in fuperfice vbi lux infringrtur ,qu¿e abeoeìeuàtur,& ad nos défertur.Hinc vfque Roma potei! cuiitfpiam imagooftendi, ferri que per mu'tiplicatafpecula ac Contrapofitapafiim.Opinantur quidam poffead lunata refle&ifcripturamNeapOÌiei expofità,atq5àLuna inHiipaniam defletti vela-ibi, vbi amicus exponendo fpecuM ílib eademhora& p a n d o excipia; fci; pt urani legatque. Hocautem impoinbile mihi videtur,quoniam languida lux fcripturae non potei! vfque ad Lunata eìeuari : NeC angelus qui iìt in Luna , poteri! tantus effe in tanta diftantia , Vtdfilinguatinambobus angulis bafis. Extinguunt alij cancMam , ac deinde eam accendimi in orealicuius im aginis, cuiappoiuerantfulphurispuluerem: qui tadus igne remanente in funkulo abiquefiammainflammatur.Deindepratdicantab imagineidfadu. Carnem codam calidam fidibus cythar^ minutatim incifis fpargunt, quaeà calore flatim contrahuntur & extenduntur 5& videtur caro vermibus per miraculum fcatere 3 Eandem de co d a crudarn effìciunt fuperinii. riendo puluerem ficcati ianguinis 5 qui ibi liquefcit adpareique ianguis viuus. Multa fimiliafiunt per ludumaut cfolum. At daemoncs facere,vt res videantur aliter quam funt, noneffdubitandum. C um S. Cicmens narretSimonem Magumimmutaffe faciem Latrò

TV 2

cure,

Bo2’

D ü- S e m y R ' e r- v M' aus , aliaque multa leguntur. Qua re neceife eil reperii! in n aturante arcana, ac daemonem fcire vfum. Nee ipiè inteliigoqua ratione Daemon incorporeus , ytfehola Theologorum docer,vel fubtiliffimo corpore & S. Aug. inlib.dediuin.Daem.opinatur, & patres multi : EtBphefi | quondam Concilium videtur dicere, po flit vifibilis fiera cculis no ftris, non videntibus nifi res aere craifiores. Alij dLuntpalpabiIeseifetaóìunoilro,{èdmolìes:alij fubagitari& iubagitare.Quodnullidobium elfe poteft, teile S. Bérnhardo&innumeralibusteftibus. Atnos no intelliginius hoG,quoniam aerem ,ex quodeniato corpus aflumeredicuntur,noncognQicimusadeodefiari poife,quin non conuertatur inaquam =Quis feit, an aiTumant aliud corpus human um aut beiliale aut Satyrorum? Nee pofikmus intelligere, qua ratione emmouet ventosmaria, pluuias,nifi adl:iuiiìnt?tanqiiam ignis5qui poifint tranfmutareòe alterare.aut manus habeant,organaquefimilia ad concitaiidum, aut creatura obediant illis, ikiicDeOj quod impoifibile eil,cum ipiì rebus inainfecinon fint,,, nec res habeant ab eis ieniiim , potè (latem 6c am orem, fedir Deo. Dicaniusergo hominis magi am exiguam eife,qu2ehecvidet,hasipiòruartes,nec vinculaquila. aere copulantofigurantquc de incorporane , &m oueni.Atipfi corpulentia expcditi altius inteliigiaitvircs , adtiuitates, paihbilitates rerum naturalium atque vtuntur. vtliben quantumDeus permiilt.Atexpenentkeinnumerae öc au toritäres poti] firn «com probanteos tot mirabilia face-, cum &.110S quo ad licet mirabilia quoque efheimus. Huuiasf.

I B 2 R,.

IV.

Pluuias Homo poteft faceré ex fumis aíeendencibus ad re ctum Aulaedeíuperniucopertumf&tonitruaffi miícue-, ritformisilliscamphoram &/ulphur a rd e o s Cuius va pores intra alias compreíli accenauntur, & erumpunD ltidem fpargendo aquam in aerem contra íolem in me-, dio lucís & vmbrarj Ventos, contrarios apcriendo liras-,prius rameo fumo repleta domo, aliaque multa, AP PE N

D IX

mlamiæcum dim onib uscompofaliceramb ideati', acconuerièntur,dubjtatioeft magna. S. Auguít.putat eas vngi& ft upe (cere vaporibus vncbonis 3caclert‘,dor-. • mire,ac íomniarefeiuiífemouemedamoneimaginatiuam. Quod poceffiiiducendoeosfpiritui motus^quos». aer affare folet in fomnis. Sed expenentiæ multas ipfünx docencias irein c o rp o re i fenfu ex tenori, ac a daemonic bus plurima videre5 at quo pacto ingrediamurexeantq* dauírsjanuis non inteliigo 5nifi per Diabolum aperiam» tur. Poffunt quoque vereetiam dormi end o ire, cum multi dormiendoambuíenr^imiltaíqueaétiones edant5 :> éereuenanturadleótum. Dicunt ab imaginante fpiritu circumducfibene.Sednequit fieri abíque communione aeris communis fpintus 3quoad cenuro iter abfqueerrorereguntur. Num corporaimmutarepoilitdæmon •» dubitatur. S ed non nifi imaginationem credo, qua putat quis fe videri canem ; óc interim corpus eius lacere. Si i autern. cams à dæmone fuppofitus in negocio de¡quo .» iomTt 3

:334

D e

S i n sv

Rirvm

* femniat lamia truneatur,DæmonIamiæ corpus tmncàt i in lecito, vt vereambulaife in tali figura credatur 5 & iic »-experimenta Grillandi & Spinse declarara us in MetapL Multa continguntabaftutia quæ dæmonibus vel angelis tribuuntur. In foro Julio F.Roccus cura obièrualtèc >monachum fingulis furgere no elibus ad orationem coram ftatualignea S. Dominici,depoiùit ftatuam ex aliati: induit feficutS.Dominicuscumdifciplina in manu. Monachus iuit rogatum* Roccus mouebat difciplinam* .fedparum quali minitando: Monachus cæpit pauere; 5Roccus le m o u it, monachus fugit,Roccus infequiturj monachus cadit exanimis,Roccus reddita ftatuaadlocum fiuum , accurritcum aliis monachis i erigebaut eum^quinunquamloquipotuit &capil!i omneS albifa*¿tifunt,calore mtrorì'us redeunte,ac debilitai 05 mortuus eft fine voce poft paucos diesjHoc ego pofteaà Rocco audiui. Idem accidie in Pracanica cuiaam feruo fummo vmane ad molendinum euntfeui coníeruus extfaneo intduîushabituprçcedenstimorem incutiebat. Ergo bene . opus eft diftinguere vera à falfis&vim aftè&us inteldigere , quoquifque fitid,quodimaginatur, iìcutdi&um eft,& mox dicetur. CAPVr

E rrili

GA. PVT-

IV,

335

XVI LI

Sòhos qua m otw & qnafìgna'vìm magìeam m iri- ~ jìca m certamque continere,

CPiritus naturte mobilis deleótatur motu tanquam propria operatione quafcmatur meiTe fuo , purgatura attenuam i diflfunditur, augetur ,.viuifkatur ,propterea foni vim magìcam continent, qui mouent ipfum ad diuerias ade&iones pioipfarum ventate , a (peri vt tubae * & T im p an i, agitantadiram, , molles planique ve fidis ; &cytharaead amotemdaciks& lignificarmi myfterioru x ad pietatem *vt Tempii organa.Iccirco verumeft q>Plato docet^mutationemmuiicaemorum & ftatus adducete,. velfignificaremutatìonem, ite quidem multi abietta t Ecclefixmufica,&nouamanducentes,rnutauere religioné.Ergo & bonostkprauos potei! efFeéhis inducete» Pyv thagorasinlànosàmotionibus furiofìs& incompofiiis * traxitad fanitatem , muiicadulcì & leni mptiones ipirituscomponendo. Damon curauit ebrios, attrahendo » ipiritus in caput 5&fomnum procurando 5 veleos venti lando & à vaporibus purgando. Appuli foni T alari-tulaoblaefos fanant , ipiruumroborando vtpoilìt cor pus agitare , fudareque venenum j & quando fonatur gagliarda non potei! quis iàitare pagnolettam ; quoniam > ionus. mouet ipiritum modulis ibis , nec permiffit fpiritum alios m otto corpori communicare. Sic furia i

'3?6

‘S

e-’N s v

er v m

; furia fanatur contrario fono, Hicauttm dicendum tc•ftafnum foni quatenus Pigna flint, ndquatenus motus, vim habeant magi cam ? Quod nil dtibium eft. Videmus venimOratores acPoetashomines adplanófum inducere, ¿adirarci,adl&'titiam memorando fcsque naturaifta mo ment. Prastereahomo hominem obmrgans,adfer£ me-. ;tum,blandiens amorém &fiduciam:quoniam quid brimi aut mah adprehenditex vocis fignificatu,licet non fit. :QuareCsefarin Pharfalico beilo, dicens fu is militibusjab*,ftineàciuibus5&, facie feri: molle* reddidit Pompeianos clemenriam ofiendando, & audaces iuos,quod crederei: riè vicifte,cum non eftet opus ad vi éloriam occidere ciues rcontrarios : itaque iinguh ftuduerunt primi effe, qui vi- . .«éforiamacclamarent. LegimusinTito Liuio voces diri fonàs ìanguemesqiie cladem illius lignificare exercitus, àquo emitamtur.qitonifioftendunt ipiritus debilitatemi refugiécisad interiora, exdiflidemia pugnàsquodadver■fa acies animaduertens capir fìduciam Òc vuiat. Saspe vox dalia cladem aut vittoriani at udir. Extanthomin.es viua, cisipiritusvencraiidique,qui voce aut intuitu honorem inciitiunt.SicutC. Mariuseis,qui ipfumoccidere para tia nt Aleni contigit D. Lelio Vriìno, qui iolo intuitu exanimauit iicarios 'mercede conduètos ad »nterfidendum .eum. Et in Germania rufticorum torma imperials folo intuitu tomo,digito minaci,quoniam rcgionis'linguam non caìlebat, inuadeiiccs repreftk. Paté tergo , aerem al teratimi à ipiritunobili abfterrére vitós.l. Casfar quoque abfterruit eos qui captiuum ipfum detinebant. Mihi quoque

i s i

I V.

337

•quoqueeuenit non fèmelidem Tacere in manibus inimicorum. At quo paóto verba fimplicia abientis animos aftkerepoftìmc & quando Characteres & fcriptura?Auicen.ait:Confidentia de bono medico fanat aegrotum&: reóte. Namfpiritusimaginans Panari, afficitur fanitate: viresqs arripit centra morbum: Fiducia enim eft medietas virium , lisec quoqj fiducia requiritur in diuinis rebus. Mam quo in excellentiori confidis re, eo magis crefcitanimus.ErgoinDeumconfìderepenitus&omninocertiC fima ratio efthabenti fperatamrem. IcaqueChriftusdicebatfemperfidestuatefaluumfecit. Pari modoprocedit natura, qu^ eft ars Dei infita rebus:vbi enim ponit fiduciàm, apponit & vi<ftoriam,Fid ucia Pupernaturalis ad fupernatura!esgfatiaserigit:naturalis vero ad naturale^ coipiritiisperuenit,quorPummouetur. Speseftmotus incnoatus in fìdecerta. Audiui mulierem petiiftePcheduIam Pacrarn, qua fanaretur à quartana, & quidam Pceleftus Pcripiit ìneafic : Deustibidetmalamfèptimanam, & praecepit ne quis Iegeret,confuit, colloque adpendit, ve rem magnai virtutis. Mulier Pubito Panata eft ex fide. Qui dam in platea fuaferat viro non idiota,ipPum ^grotare, & iìngulidicebantadiUum:Tuespene mortuusjalij, eheu quando pallidusjmultiqueconuentione faóta padlmid cficebant. Tunc vir coepit dicere fé aliquid dolere,& haufto timore incidit in morbum & mortuus eft 5 quoniam Ppiritus afFedlus eft perfuafa infirmitate 5operatusqueeft in corpore tanquam infirmus non purgando &nutriedo, Picut iòlebat.Spirìtus tenuiftimi ac fuliginoii credunt huYu iuPmodi

33?

i n

Rer v

mirri odi perfiuafionibus , cratfì quoque difcurrerencfei-. entesiìmiliter.Quonianec hfinecillidiicurfiushabétclaros,abfolutos diftinótoicp vrin lib.2.did:ueft.H^c credulicasinterdudetegitlatronéexhibendoei in potus pulueré quenda lapideu:qué nimirum deglutirenopotefi, quonia ipiritus timer,ne forte furtu fic detegatur proptetea re-. fugitmeelibéter forbetré,àqua timer,atqui in innocetia cpnfidit,cupitq5eam palarn fieri fecurus deglutii facileqjo Sedquida verfutioreshacartenoncapiunturnifi verore,ligionismetupaueam.Moyfes in lege exbibet in potu pul ii erem quendam mulieri occulti ad uiterii infimulat^ per manum facerdotis cum imprecatione:q fi vera adultera e0èt>diirupanturvifceraeius,fi pudica, ierueturj&quidS iuxta imprecationem contingebat inVeteri Teftamento. Cum quia Deus Teftimonìù ferebat innocenti^- velcub p^vtpiomiierat,(qrnT.NQVononpromifit, ideoPapa probationé per ferr um ignitum&per aqua abftulit,vt pa^ tet inDecreto) tum quia naturaliter accidit vt ipiritus co^ fciusfcelens fic vehementerimagineturpericuluex reue^ rentiafacerdotis3&ex animo culpa pieno femetipfum tfi rnenfe&accuiànte,q àièillud ma’upatereturjVt etia difirumperetviicera,ficutrabie agitati generat catulos & latranticcirco Orefiis furiam haud faliàm reor, aliorumq>. multorum,quibus inpoena dedit Deus imaginationem. efficacifiimamytefte Auguft.qut; poilmodum in easprorumpit adtiones-Quilibet enim cogitar & operatur pro ut eft affe6tus,6c tales adtus figurafqs exprimit formator ipiritus corporiSjqualesipfein generate habebat: Infupcr

Scnouos

L i 1 ! It. IV.

33$

;&rìiouos fiiperueniétessvndedefidium muljeris infikulo exprefíum intucri coñfueuimus. Scribit Galenas, quod Hfculapii facerdotes, licet parum d o d i, plures fanabant infirmosquum medici perfediffimi. Nam infirmo in cib o &potuobediebanulÎis magis 5 & fides tanta erat, quodfiduciam ôc vires contramorbum nadi fanabantur. Quapropter facerdotes prifcifolebant corporis animique fimulefTe medicii vt Orpheus, Trismegiftüs, ZamoLxîs,Pjihagora.s&Ægyptij&Hebrçi.Verbaigiturvim habent in nobis ex affedu,quâ inprimunt & mot« quam excitât in fèndete. Proptereaqj Tapientes in ie magica vim Jjabentad populum,quoniâexiftimâturfcire verum&no mentiri.Et vin quoq; probi tate indignes vim magici ha bent, quoniamquaeunquecupiditate autmetu vrgentc menno nolleexiftimantur. Sicpatribusd fratribusvim magicam exhibemus,quonii pu tamus eos nolle deciperenoS:maxime verofìetiifapientes fin t, quonii neceos decipipoftè,nec decipere velie intelligirnus. Sed cüm frater fuerit & Tapiens & probus, nihil eft,quod dubitemus. Sed quidemaliænationesaüthoritaticredunt magis ,v t Hifpani,aliæ rationi, vtltalijaliæ TenTuiproprio, vt Aqui lonares vt plurimum.ConTuetudo quoque magica vi abundat 5quoniam natura habituata eft,eiufque mutatio in communitate ftatum & Remp. mutât: In particularibus vero mores : vt de mufica didum eft. Rebelles férui Scytharumaduenientes héros de bello armis exceperüc, neepotuere v in ci, aüt domaridcd vifisflágellisadquas Domini recurrerunt de confilio m agico, íuperatifiant: f Vu i quoniam

D e S e n s v R e r v m 540 quaniam confueta pallio excitatur, & potei! magis in ipiritu quaminfueta, Nulla vi magis film ina yincesfalacem, quadicédo, te velleipfam futuere& iubagitare,propterea quod eius eli confuetudinis ita fubiacere. Hoc confirmaturexrenouata padrone Tarantulae & naufex poft naufragium,&ex amore vafallorum erga Tyrannos3 àquibias duriter & mifere habiti, eos tamen fuipiciunt, am an tques& fifios eorum ad iceptru m vo can t,erigun tq? edam expulfis parentibus,adeo quod piebs Romana lu~ xit Neronemj&PatauinaEzelinum» C

p v

X V Ili.

XJerba vSm in a dolofeìntememre. TF^lfficiìius quidem captu eft , qua ratione verba pof^^fintinablèntibus mouereamorem,odium , infirmitatem mortem vt malefici &incantatores ieiadant-Nec ifiud m odo,fed mutare aerem,tempeftatts,fiderà,& mare.In pr^fentibus iam di&um eft imaginadonem minu tari, imaginantemq, fpiritum proinde iecundumipiam pperari» Egoinpueritiaiànatus fum a morbo lienis cuiuidammiilieris verbis & precibus in afpeótu deficientis lunaejdelicétia prions mei F, Andreae Zappauignàe Tbeologi docftiftìrm. Verum fi, quod vidi in altero, qui lanatus eftappenfo lienebouinoadfiimucrededueft,nautdubfi um,quin voces plerùnqjaffe&ione & egem onia prolatae

E r B E R IV.

341' plùrimQspariantefte&us. Ceremonie autem per fé non valent , nifivtfpiritusnofteraffìciaturmagisammuteturq3a¿tibusextenorib.,&íimulaeráípiritu & ceremo nia afficiaturvehemetius qui deinde comunicai afteétic-ne eis,adquosdirigimus}dúdifpo{itiíint. Quodinterd nobis occulte innotefcitiìcut Venator fentir, vtrumiaculuferieritbeiuàexreditufenfus&motus,velexcòfenfu remmQuappropterAvicen.admiraturquianimaproferens affeétu vehementi verba eiufmodfreddat fibi res obedientes.Mulieresquasdam condixerunt,vtirent animi gratiamviridariurmvnaeorumnoniuit.CaeteriEArang'um colludentes acceperunt&perforabant eum ftylis acu- tisdicentes : ita perforamusmulierem talem q u x nobifcum venire detreétauit j& proietto arangio intra fontem abierunt. Póftmodum mulierem illam dolentem inuenerant, quod fetranfigiquaficlauisacutis ièntiretabea horaquaearangiumeaeteras perforarunt : & cruciala eft valde doñee arangij claues extraxerunt imprecantes bo na & falutem.Equidemfate.ornon intelligerequa rada ne Diabolus inftigat dolores , & eiufmodi detrimental crearnos Dei mferat. Sed poife non negem permútente: D e o , cumjobtantopereabipfo maceratus fit dolore & . tabe.Veruntamen fi Daemon non eft in mulierehac operatus,ratio verifimilisà nobis dièta eft de liene paulo ante. • Alia plurima huicfimiliavifa funi&vifuntur paftim. Imaginem ceream fabricantur iimilem illi quam aiiicere Volunt.Deinde ad ignem voluunt imaginem dicen tes3vioperfonam talem. Quae mox languore tangituiardeny u 3 tijùcut

D l

-S E M S

ERVM

ti,ficut Meleager ad tidonis coniumptione coniumptus eft apudOuidium.Capiunt animal cui fimilis eft perfona intenta ( alij enim canis , alijfimi;£,alijLeonis,aliicorui fimilitudinem in vultu gerunt,vtacutePortanotauit) illudque animal Tub c^remoniis percuciunt autcremat, & inferunt paifiones perfonae , cuius gratia id agunt, quod Virgilius in Ecloga teftatur. V tuntur etiam capillisjigulis &foluunt,ligantquein amore:Dicunt verba, quae fomniareVenerem vfqsad feminis emiftionem faciunt,quod <;redibilius eft. idem faciunt in intuitu fixo,quodlibidinofis ¿ft facile. Noui amicum qui nunqua fere in occurfu mulieru formofarum no ftillet feminis quippia. AttamS exiftimo opera Diaboli eiuimodi plunma effedtu iortin? <&no fine optima rationekgib. vbiqj vetatunSed ad notitia aern fensus >vidi aliquado pueros,qui pallium amiferant,tenentes cribrum torficib. infixis appenium dicenctes; Per fan&um Petrum & per fan&um Paulum,rapuitneFlauius palliu;&cu muitos nominarent cribru ftabat •im m otum xum a. ad nomenFiauii veniebant, cribrum ,quod vterque ex ambobus forficis anfis tenebant, volue'oatur ipontequodam impetu.Ego obftupeicens pericu;lumfeci cum eisinuocato Deo altiilimo ne permitteret me adaemonibdudificarirEt fimiliter no mouebatur cri brum , nifiadnomen Flauij , & expiata .confcientia per Sacramenta femper reperi idem repetito periculo. :Qua dere, patet conicium aerem ita affedum afficere. Sed periculum ineft magnum , ne diabolus interueniat 5jquamuis nominas S,Peuum 6c S.Paulum: Piis enim do-

L ì 1 I R IV^I 343 ïîs decipitmiicendo facra prophanis $-yt iàncfta docet Theologia, HofceeiFe<ftus,finaturalesiunt, raros fieri exiftimandûeft.Non enfin abfensfemperad paffi onem difpofituseft, fi cut nec homo difpoifiuseft adproub dendumpluuiam , cornusautemeft. Necdeamicicafu fiomniat nifi penficuloius amicus, vtdi(ftumeft,Iccciro Magi tempusàftellis captant,vtdicemus.4Qnod autem aiunt,poilè ftellas, aerem , ab excantatore m atari & fm~» ges exiccari, intelligerenon valeo. Non enim adeo valet v o x ,&imaginatio*vtpoilittælum&mareimmutare. Poteftaliquid in difpofitofub-ie<fto,eoq>affe<ftusinhoccrefcat,fìcut in falcino. AtirM aere & cælo pauladm déficit ficut motus virgulti agitati?& aqu æ intra cocha, Quod ergo narrât hiftorici deMagis Africams&Tartaris noftri têporis credibile eft, dæmonis' * artefierfiquiinextremisregionib, habitât magis quâ ali bi,vt Ptolomæus agnouit. At quomodo ifta faciat damo* > ipiè nouit Nâ fortafTe fènfum aeris immutar, vt nos hominis, &quiaeft fphæraaétionis fuç,ficut corpus aéfcioJ nis animas,poteft in acre& mari ficut nos in corporei Sed » no in ftellis nifi adparentiâ facere per interpofitos vapore^ > vario cocinnatosmodo.Imaginatiohumanapoteftini- „ maginâte,fed extra minimemifi alter executionem periiciat. ÂtDiaboliaftutiasexpertus tantum intelligitscqui- di fide facere malignitatiseiuspoftumtoti mûdo,vtalihi icripfi. Na profetato ficutfiinthomines ali] icdeiUaüp I faniti,ita effe angelos pios&impios in müdo&quçritare üumeruiîi&Îocietatemaugercquâqi fuam.Necputenv • * T rif 1 /

3*44

"E M s V

R V M

Trimegiftum adeò obtufum fui(Te,ne id pernoiTetqiiacÌò dixit, hominem facerepoiTe Deos loquentes. Vidit enim angelos auc daemones ftat uas ingredi, obftupuitqs quod tantum poifèt hom o: Ideo vocat ipfum miraculum mudi:Etexhocagno(cif,ipium pertinereadDeorufocietatepofl morte.Verum Diogenes&Diagoras aliiqj cum Arift.irridentApollinis oraculafallaciaplerunquejputatquePythiaeexpalhonefuboriri: Sed falluntur quoniam vere Daemon in ea loquebatur.Nec quidem hom o qucat frenare natura corpo re nò irret ita cra(fo,qualis eftDiabolicajniil virtuteDefautilIecebris&reueretiaiQuodquidé iniquitas maxima con tra Deum eft. Daemon tamé poteft fibi cultum vfurpare,iìcut nos poiTumus Deum blasphemarerEt multi hominesDij haberi volueruntjcum fcelerati eifent.Sed Deus huiufmodipermiilionibus vtitur ad arcana mirifica , alibi dicenda. Flatum colophonii antri diuinosfeciirehomines,impoiTibileeil; abfqueDeo. Sed inde aliquam contraxiiTe qualitatem, qua attenuatur & purgeturfpiritus,reddaturq5Ìdoneusad prophetiam naturalem,fieri potuit vtdiòtum eft.Efficiunt afii,ne hom o ipoific futuere,iì tantu credat,non enim poteft facere quod non credit poife facere. Eademque ìmaginatio foluitur arrepta fiducia fuper affeòhim. Sed (emina impediri carmine nequit. Tantusenim afi fe et us qui cunnum obfèret non inuenitur,ficut qui veretrum demittit. Quod (piritus timens abicedendo relinquit labaicens, quod in mulierefacere non poteft quin ^ €emaneatforamen,quo pati non agereeft apta. Aótiones •autem

L I B E R IV. autem afìfcdu prohibentur non paffiones.Porro quidam accindi nimia concupifcetia ad veneris adus, nulla pre cedente magia vires amittut, Iabeicente veretroreo quod Ìpiritus vitro receditintrojpraeientiens in tanta auiditate totum ie poiFeexlialare ac mori : Aut in confiuxuimpeiuofofiaffocatur:autreuerentiaamaiìseipfum timidum reddit. Timorautem fuga naturalis eft a proprio malo aut ab agendo malo in alterum. De veneficio contrafrugesdidumeftfuperius. Tandem nutamus ftolidosefiè qui arbitrantur vifonorum excado,potui{feOrpheum faxa&plantasaiiiceremouereque. Nonenim vis modi* ea foni potei!; in maxima pondera Iapidum & piantarum : nequetantusin hisfènfuseifquimotumarripere poiiìt tantum. Ergo D xm o n esd Angeli ìftafaditare tantum valent,quibus Magi vti folent. De quo in Metaph. C

p v

X IX .

Magia ad Generattonem.

D nobilitandam generationem Magia obferuarì

poiTet mirifica : cum iam notum fit adeo affédumgenerantium valere, quod in regenita exprimunt. Hac magia vfus eft olim Patriarcha lacobjqui dum veflet quod oues parèrent fœtus albos,adponebat canalibus,in quibus adaquabantur,res virgafquealbas. Quo intem pore recreata? ab æilu mouebanturad Venerem,&cele* Xx brato

D E S I N SV

RI RV M

brato co itu , concipiebant albos pariebantque foetus cuni vero vellet nigros virgas adponebac nigras,cum va^ riosvarias, vbifapientiam mirereviri. T u n c e n im o uespotabant iiimma auiditate aquanij inMefopotamia enim &; Syria ingens calor eft, aquae vero paucae 6c pu teaks: eaeque in auiditate inipedtantes virgas, quae er rant in aqua, hauriebant oculis, &quafi bibebant ima^ gines virgarumannataruminamoreaquarum , quas in > virgis vtlex virgis devurrenteshauriebantjfic & nos cum quid deftderatum abhominequopiamaccipimus•, retinemusmagis illius hommisimaginemin mentcquam aiiis cernentes vicibus. Quapropter hiJanterexpiete contentaeque aquis fuftipicbant femeneodem in tempore, ea affectum imagine,in vtroqueparente, m aiculo& foemina. Spiritus vero feminalis eodemaftedtu & idem oerabatur in fabrica corporis 6 c confimiliter exprimeat.Ens enim omne operaturficuti eftedtum eft, res calida cakfacit/rigidafrigefaot, iratusiram operatur,timidusintimore,amansamoreeiFc<ftumqmiqueiuum:& in eo eftundit ieipfum ftcuti ipietunc eft 3 cum agere fit effundere naturam fimilitudinemquepropriam, ftcuti calefacereeftfacerealiudcalidum , ftcuti eftipfumcalidum cakfaciens. Scribere vero eft fa cere & fignift care id , quod icribentismenteeft, 6c facerefcamnum, eft exprimereinlignoideam&fimilitudinemicamniquam in mente habet artifex. Hinc Arift. inepdas admirari iatis nv mo queat , qui fabricam foetus 6c animationemmotioniinfcnfatas 6c quaft non ftnti committir,

¿W

cum

L r » I R IV.

347

‘ eum vis benca£tiuabencqueimaginansrequirafar,qu£e poflìtinfoetuimaginem exprimereadpetentis genitori« velgenitricis. Reginaquidam teft. Avicenrin aéfcu Venereo conipi<ciensimaginem .dkhyopisgenuicnigruminftardEthyopis,foetum. lamque moris eit principuroj piéturas equorum & canum generoforum adponcre equabus & ca• nibuscum Veneremexercent, vt con fi m ìles generaren t„ Sedmiror eorundem beili alitatem qui beiliaiisgenera: tionis curam tantam gerunt, humanam vero negligunt. ; Propterea quidem inRepub.confulendù elicane iccundu 1 doterai matrimonia copulenrur.iediecundum virtutem, veluti OcelIusPythagoricus animaduertitwtqueilrenui viri ilrenuis mulieribus coniungantun Óc ilatuas ìmaginefquevirorum clariilìmorum literis & armls &probitate inipedlent, eorumq? amore afficiantur, &tempus ©bferuent quando ilellae benigna funtin horofeopoin fum m o c^lo , & pianta felici aipeétu mutuo,& ad nxas, prim^ magnitudinis praeferdm,fruuturin fuis dignitatid u s 5 mulcum enim poifunt confemntque ad prolis nobilitatali. Item omnes vtantur coita deficienti* bus menilruis , quando mundatus eli vterus, óc ièmen non inficit vitiato exeremento. Item poli medi ani nodtem cum iam digeilio perfettaeil : cune enim auófcum eftfemen, plenumque ipiritu &eius emiifio ge nitori non officit interpellando nutritionem Óc fpirkum imminuendo óc ab opere impediendo. Re<5te confulcum eil ne facerdotes generarent» Qui enim Vt

eoa-,^

D E S E NS V

R ER V M

contemplationi diuinorum & fcientiarum nauant ope rarti, vinbus flaccefcunt&paucos attenuatoique habent ipiritus 5 & in coitunon ex capite defluunt in vterum, quoniam pauci fu n t, cogitaiioneque continua irretiti, Ìed ex tefticulisjAc homines proinde craifos,corpulentia ingemoque procreant , quales Socratesgenuit,&Cice ro & Samuel & H eli& D auid& Teleiius. A t viriminus Minerua imminuti,aliud non cogitant, fed totumfpiritum ac femen incunnum iaculantur 5 qui robuftior eft iàpientiorque eo quod ex capite defluìt,quam fapientum femen ex tefticulis. His tamen rarus conueniret coitus cum mulienbusviuacioribus, ftrenuis& fucciplenis& pinguedinis j quae femen & fpiritum eorum optimum li cei exilem exciperét,viuificarent, multiplicaremquc.Vi ri acuto prediti ingenionatos generant animoleues, acutos,furiofosquc. Viri verograues, fapientesque gene rant craifos, ftupidofquevtdiétumeft. Quapropteracm tisconuenitconiungere mulierescorpulentas, frigidiufculas,corpore & animo blandas,tempèratafque. Sic enim ièminamirificecoaldcunt materno flemme pafcentepaternumabundejfimulatquetemperante. HancDe us obcaufam inter alias,iolet in feptentrionem Auftrales ad bellum mittere, & fepr entrionales in Auftrum rvt fcilicet {emina inierantur. Craflìtiesemm mollities,iucculentia & blandus calor Longobardorum, Gothorum, Hunnorum temperauerunt tenuitatem,paruitatem,ficcitatem »& caliditatem Italorum,Hiipanorum, Pannoaiorum & Dalmatarum & Afiaticommjflcuti Italorum ianguis

L i

e r.

I V.

$4-9

iimguis nobilitarne Gallos,Germanos , Anglos & Barba ras nationes nuiles iuamiffionefeciir, &ipfe fimulaugmentumaecepit.Sicquidépro!esmeIiorpuIcriorquenafciturfficutcaftaneaeinfertae, nobilióres funt ordinari s noniniertis,grandiores,pu!criores&:vigenuores Om ni bus quidéhominibus ineftanimaàDeoimmiila.Sedaì j ita rudes funt,quod beffiaeadparennali) vero ira Capiente?» quod Divergo id procedit ex temperamento ipiritus, vt in i.lib.didtum effiaccomprobatur , memem agerepatique cuna ilio , &nonperfe;cum non fit abftradtadèd formaillius,totiusquecompolìti. Qnam ob caulàm in furiofis, rabidifquehautquaquam ipiritui veritatem offendere&ipiìusfallaciam potei!, ièdrapitur imagina» tionequaperilfum in ilio afìficitur.Temperies fpiritusoriturexreminibusmarisfoemina:quecopu!atis,&exaife<Tibus,quos ipiritus cum ièmine effufus fecumfert. lccirco t'purij geniti in fugacitateffiuspicione, & amore pie» runqudibidinoii funt,acres iuspicioii,vigiIes.Genitive» roin moIIitie,mollesjinirairacundi,ininfirmitareinfinmiiPoteftnihilominusfemenprobiusafFedum perficereaIterum,probitateque afficele.. At cuna repugnantia funt,gemellos faciunt,aut duplicianimo. Veruna &ftell^ : valentrnultum jipfarumenim calor tuncdiiponii& po itea comparar uriuxta propriam virtutem.acrecipientis ; difpofitionem Itaquemonffia&femibeffi3e,&mulngenaefigunenatihominesviiumur, ex repugnantiaCeminum , veì defebtu & abundantia >& quia ftellae calorem \ ÜMbeffi#,cuiusiìmulacrum geru n tiim ilem ad m in iX x 3; tont« -

tfO D e S l N S V R ’E R V M ftrant.Masnaiciturex nimio calore quamüis matriinterdum fimilisifeemina autem ex modico calore in genitalibus foras propellere eas non valente.Sicut in Philoibphia naturali icripfi m us. Fœminas quoque vidimus fa rtas mares,exlibidinofaconfbcatione. De quo alibi. Si milis eil matri foetus, fi îliiuspræualet&ipiritus&afFediojfimilis patri, fihmuspræualetrobur dimaginatio: Confanguineis vero fi de eiscogitarint,autneutrum fiuperauent : Extraneis vero diftantibuiquegentibus,quan do ea catione temperantur, qua in gente extranea. Hoc autem accidit ex varia generantium diipofi tione, à variis . ci bis,affedibus ,l®cis, temporibus, &ftelüs. Q ui edam argumentari nouitplantarum & brutorum prolem qualiterü bi placet, progigni efficiet & magnificabit vel deprimet,genus humanum his artibus. Mulierquippiam adpetens fi nimio flagrauerit adpetitu, quoniam fœtus iècum res vnaeifieodem affici tur adpetitu, & cum tenellus adliuc fuent exprimit ipfum in opificio ( aiunt) il la in parte quam fibi auida mulier tangit. Quod poifibile arbitror 5fpiritus enim parcium amcitur appetitu fpiritus totius & quando pars tangitur,putat fè tangi à re illa quam adpetit. Hoc in veretro patet? quod perle ipfum eriglturtanquampropriumhabeatfenlum, fitquealterum animal,repugnatque obedientiætotius,&cum tangitur , videturfibitangLàre imaginationeadpetituque conçepta operaturque non fecus ac cum ilia. Igitur fœtus membrum refpondens per fimilitudinem mem bro matris accado , afficitur ilio tadujimaginaturque

rena

I/I1IR

IV.

ìft

fcmadefie dcfideratam prorfus proindcque exprimit. Quod in timoribuspeculiaribus ìccoris Sdienis offendimas,&m£Ì£Ìllationelienis , quxad ri fu m agi t no’entes dilatando-ipiritum , ibi iemipatentem 5 -ficut in phyficis docuimus.Spiritusautemfoetusdignoicere p r oculos & auresfallaciasnonconfueuit, (ed imagi Rem adprehéndittanquam veram .Quod& nobis dormiem tibusaccidit , cum puram us fubagitare renerà muliercm,neceontrariumcredimu$, cum fpiritus non fit in oculis, vbi poftit Ìèipfum corrigere. Q uasobresqui praegnantis animo mulieris auiditatem rei magna: vel parua ingenerare ingentem nouit , poteft efficere vt nafcaturpartus figuratus , coloratus & affeótus ilia rei ergo fi concupifcat virtutem , nobilitatem ; fapientiamcommumcatfoetuihaicipfà. Itaque fpiritus foems iuxtaeundem affeòtum operatur , fabricatur, crefcit, , multiplicatur , ficutdicebamusderabidis conuerfis in » canem,quandolpiritum , &adtiones, remanenteduntaxatfiguraac mente hum ana, quae tamen pene amittitcognitionem iui, quod mens fit humana, propter vnionem rabidi fpiritusin caninum aiti; • Hane aftedrionemftudiumquefècumfertnatus, euaditquetalis, > qualem procurarne magus. Ergoconeeptio,plusqi natiuicas poteft in foetudicet variari queat ex nutrimento & accidentibusfin quibus oportet adhuc magum eftè fòlickumvfqueadnatiuitatem. Quam>quia perfetti eft ho- m inis, &.£ertiat , &velut principiumvnde multaie-

quitur >

351

e n s v

ervm

quitur, Aftrologus confiderai, fed meliora præftaret, lì conceptionem pernoiTet. Poiïuntquoqueexlaâretemperies, moresquemutari in tenello fœiu,& generofa nutnx genero 'os redditi igna. uaignauos,vtCryfippusdicebat,&: caufasdiximus. Idc obferuare poiTec magus in generando dodtrinam in difcipulovnacumdifidij vehcmentia. Acque murareillius temperiem aquis deftiilatis, purgationibus,oleis,aere, ci bo, potuque conuenientibus ipiritui puro,lucido, nobili.Sed religio longe magis immutar remouendo afifeótus Tordidos,viles, vanofque , inprimendoque cupiditatem rerum diuinarum cæleilium ôc præilantiilimarum, Hoc autem fittnaturadiiponente,&gratiadiuina perficiente. Fides fane nihilhæfiîans pura & viua fundamenturn eftalciiîimiædificij vfcjuead Deum grandefcentis. Hanc concédât nobis ipicDeus. Veli miferis,qui vilibus Temper in rebus fidem locamusi iccirco etiam femper vilefcimus. Ecce quando ipia naturalis Magia noftram nobis detegitftuititiam. Poteft & magus veluti plantas vbi IT .bec oriti facit,lacere,vt naicanturammalia: At illa modo, quæ ex putredine fiunt, v tmures,pediculi,muTcæ,an guilla, vermes,non autem Elephanti, equi,homines. Dicitur Architascolumbamfabricate, quæcumaliis volab a t , &ingermamaamficiaiis Aquilaitidemvifaeitiub Ferdinando Cæiare. Sed opihcium Tuie exattraébonibus confi dtum, ficuti recentia horologia,vtdum rotæ 6liscircumdatævoluuntur,ekuenc, deprimantquealias. H aut equidem credam fpintum & carnes in eis fuiifeSta-t

tux

L i s i r

1 Y.

ttiaeDaedaliquoqueponderibus&rotis Se argentovino mouebatur. Dicituretiam Albertus caput humanum confeciffequodloquebatur,ied fabulaeit. Animai enim tam perfedtum non nifi in vtero fabrican poteft.Nouem enimmenfesrequirunturadabfolutionemeius. Soiautem vires íuas detinereloco in vno non potei!:* Tellus enim in oppofi to vincerei caelum , nec hic calor concinnaripoiTet vtin vtero :Sioat fecare nonpoiTumusftuppa & aqua fed ferro. Nec ab arte calor tafis & femen affé¿bum idea equina vel humana concinnati poftèt. Deus igitur perfedtis generationem ab inuicem praebuit: !mper* Feótisvtramque. Namparuo negotioabfoIuentur.Auicenn.contendit omnia abfque FemineanimaliapoiTeoriri, fedipfehoc non fecit necEpicurus,nec Diodorus Si culus , aiiique allegantes quod ex Nili imm undatione, humefadta Aigyptiacatellure ammalia ingentia nafeuntur* PonuntSdylueftres homines (ponte generare ¿cac eólas noui orbis,quos ignoramus vnde& quando co crifierunt.Equidem contendere in hoc pigrefco-PoiTet forte natura eas concinnare vires quibufdam in Iocis,qu* opificium perfetti animatis fabricentjPoteft &Deus formo lo mox opifìcio infundere mentem, iìcut in vtero confueuit. At hiftoriam certam no habemus, nifi de Adamo. Et quidem impoifibilearbitror aiTertum Auieen*incolg nouiorbisexnoftrotranfierunthemifphaerio : Et Plato fcribit in Atlantico hiftoriam antiquiifimam/uiftèquodam in Oceano Atlanticam infulam,quae vtrumque copulabathenifphserium,qu£eindiluuiofubmerfaeft. Ita ly que

D e- S e n s v R e r v m queantiquiflìmisin téporibus fubNoe transfretarunt&: memori a perdita eftrSicut apud nos Qrigines multasignorantur.Itidem exl.slandia9queeft vltima forre Thule ad EftotiIantem,hreuis eftnauigatio & exChma inlaponem,&exIaponein Quiviram breuior , vttransfretate * potuerint,&quideni in Incatham circurncifi moreHebraeorum inuenti funtplurimi incolse : rituiqj multi noftrhperft miles. At fimiles homines fum&fìmilia poftunt inuètare.H^c ars efficiédi perfetta animaliaadhuc vifa no eft. Naperduraifet inter homines. In ftatuis enim daemonesloq.uebantur.Necinhocclubitarelicet:Metailunamquenequitipintu humanoanimari 5 Excipere diffidato- * rio fpintus animali iimintra occiforum polli bile non eft, nimiarenuitaterefugiente 5 nec refundere iìcutmagnetis fpiritum, quoniam hic eft liquor. . Spontenafciingentiaanimalia duplici forma decorata, arduum eft creditu. Satyri homines funt fylueftres à noftris aberrantes. Nam capti cimlitatem didicere, & literas &genuerunthomines. InterScotiam&Angliam non defunt, & in Scrifinia & Scandinava ; Et Plmius genera multa narrai hominum fylueftrium. Q ui ergo contem platio n i& opifìcio operam fedulam nauabit, plura quam dicere queam,inueniet&facie inlaudem , Authorisrerum, rite confideransiymbola cadi &: terras ócmaris. Ars volandipoilibilis mihi yidetur,cum qui fuper funem am bulant, quali volanti !! quis ergo cibis apti$& abftinentia agili atem funambu'orum iìbicomparabit ac alas fimilesgtuis alis parabit, ac bene imitati intelliget , vt bra-

IT.

355

f chia fint alata & crura & coxcndices pennatae3poterit for te volare,non fìcutnatare, feddifficilius,&deciuitate in ciuitatem ibit, & de Infida inlnfulam adiacentem volata yno,cogitetcuidatur.ProculdubiovokuitDiedalus, & inCalabria quidamperquingentos padiis, fed fupernucem defcendens,cruris fraóturam pailùs,artem dim idi: Haec vna arsmundo deeft. Ego autem hic artes non *mani fèd o, fed remm modo iènfùm,in quo Magia foni datar» ° ’G

v t

'XX.

¿JSfeceffarìam mago opim o aAfirologiam effe, & de eiw virtute,‘ventate, & %/ff. fJ O m in u m nemo ita ftupiduseft, qui nonanimaduertat,generationem, corruptionem /alterationes, anni tempora, aeris mutationes& maris & terree, & animalium & plantarumgerminatione5,augmenta, deerementaquea duobus effici luminaribus & ftellis? Quoniam vero quicunque apud nos fìunt , ab his tempori bus & mutationibusefficiuntur, omnidpeefFe&us, ab altera rione, generatione, & corruptione confertur, pròculdubio affirmandum eft,Deum ordines&leges rerum, ^u^cunque fìunt in fubdantia corporea locailè in fkjlis. Quapropter inSap. 8 in ter iàpienti^ diuinae fìlias,id ed feientias numeratur Aftrologia, quaintelligimus iìgna& moitra antequà fìam&euetus temporu &iecuIorujErgo

&totius

Di S e ns v R i r v m & totius mundi.Porco DiGregor.colligitpropinqua die! fignainteritus mundià Chnftopermiifa,in fole, Luna & ffccllis ex aeris immutatione ingenti Tuo tempore fa<5tas quando anomaliaerat in maxima velocitate, & fo l velo* ciiiimedeorfumdelcenditgradus plurimos iuxta Alba** tegnij obferuationes, quipaulo poftPhilolophatus elb fadaequeiuntalterationes mirifica in natura & Politica. Ergo mutationes quas cauiis inferioribusattribuimus habent adhuc caulàs potioies in cado, quibus primo adicribantur & deinde caeteris : Et concuriui totius mundi & conlènfui vniuerfali. Vere hom o óe Angelus liberam habent voluntatem , non tamen. efficere , ponunt quod voltint. Quando enim pluit,, neceiTeeftpluere,Acquando fernet,feruerej&:quando de ci neris in carcere exofo,manere5liberaeft voIuntas,lèd no a£tus exteriores.Qujn D.Thomas acute 3. Cont, Gen.ait; Aftrologos plerumqjvera pr<^dicere,quomà homines pleranqjviuunt iècunau iènium alterata ab aftris,& non iecundum mentem rationalemj& quidem patet polle ho minem occiderehominemjaetitia afficere, rabie,ebrietate,fomno,adpIicandores corpus &fpiritum ad eiufmodi paifiones mouentes.Ergores naturales atqueftell^ hoc efficiunt manente libero arbitriojCum inuenias hominé quadragintahoristormentoni fi^uiiìimorum cogi non polfe,iudici aperire quod pofcìt, lì tanta vis voluntatem vincere non poteft, multo minus poterunt fiderà fuauitermouentiajfed quidem plurimos videas, qui voluptatibus vinci magis quam doloobus foleant, itellse autem fuauì-

B E

R. IT.

§57"

iuauiteragunt,modo quodam naturali »impcrccptibilj. Videmus plantas creicere,Necquomodo& quando intelligimus.Equidem Ailrologorum irtimicimmus fui,Se contraipfosin adolefcentiaicrjpil, ièdexinfortuniiseli dici meis multas ab illis veritates aperiri, magnani quoqs inter eos ignorantiam veriari,cum ob magnitudinem Òc diilantiamicientiashuius5cum quia| ineptus quilibet Aiirologusdiuinus eife cupit. Hinc feientia vituperiis confpergitur.Sandbi patres vno ore laudant Magos,qui C hriiium in iìellis cognouerunt. Expedtabaturenim tune temporis mundi Monarcha, teile Cicer.&Plat.At.S.Auguitquivtparum Ailrologus negauit Antípodas, putat nonciTe, poli mirifìcum magorum illorum (ludium & experientiamabeo& cunélis laudatiffimam, hinc feP entiaeoperamdandam > puto,quoniam damion nigerii potefteum eis , qui fuperilitionespro Ailrologiavenditant,fed quidé non poteil daemon efficere, velvnam ilellarum mutare ikum & ordinerai libi naturalem, vel co metas non ori ri,nec Cancri iignum fieri Capricorni,Nee: feientiam inuenio Dem oniifthac minus íubieóta. Me dicinares tradlatdn quibus Daemon valer multum r nec tarnen relinquenda.S. Iiiodorus & Hierondaudanthoc fludium , longemagis Albertus Magnusjiìmiliter D.. Thom .ibid.&in opuic.&in 2. de generai. &corrupt.& SvBrigittaereuelatumfuit, quod fi honunescurfusiìdeiumbeneintelliperent,ac Deiiudicia*, nihilcafueuenire putarent. At quidem EfaiasAílrologorum irridetprogno*Óica, ficut Iob confilia Politicorum : N on tarnen pruYv v dentia

* 35S

E N S V

R E R VM

« dentia eftabiicienda,ergo nec Aftrologiaquando fupponuntur Theologi^, fèd quando opponuntur abiiciendas ; funt,quoniamnonfili<g&fcienti<£ fed fophifticamàcipia erunt.Non equidé credoAftròlogiam abliominib. inuétaeiTe.In mille enim feculisnonporuiffenthomines totimagines in coelo defignare qu^ fymbòlo & virtute reipoderentrebus terreftrib.& m a r in is i figna Planetis diftribuere,iuxta quali tates fuas, &triangulospropriosadfig: nare,&terminosingradib.36 o.&exaltationes. iofephus &omnisAntiquitas Hebjaeoru pur atre velata fuiffe Noe a Deo,qui fignapropalaueritpluuiarum,diluuiorum,incendioru,quandomox arcani fieri iu/fit contra diluuiu. 1 dem ait Philon & abHabram ad fEgyptios delatam fuiffe.Moyiès quoquefapientiifimushacin fciétia videtur, fi quis legem Se caeremonias fuas ri te intelligat 5& Prifei Patriarchae bac fcientia vitam producebant eorundem , teftimonio. PlatoquoqueinEpinomidearbitraturnon potuiffe abfquepr^eunte Numinehancfcientiam inuem n , putatquereuelatam fuiilè* Nec ego iàtiseius prin cipia defendi puro,nifi reuelatione teneantur. Sed de . his in Metaph. Igitur veram effe fiuppono fiedphyfico intelledtu, affirmo ftdlas elle caufas aclìgna direte reru .iieceffariaruminferiorismundi 5 indireste vero aótionumliberarum: rerum vero diuinarum tantummodo figna. Maximum opus hominis eft, Ieges hominibus ferrei fu b anetis iriangulo fiunt Monarchi^ ingentes leges iuftae, (àpientes diuinorum pietas bona cadi, & E uropa in noi ir o hemiiphairio 5in altero vero fu b librai triangu'-K lolita

b i x IV. S5$ Idiftafiunt. Sub triangulo Tauri labafcunt, & pattini TuntRefp.Sdegesvariabiles&dotTrinie. Libido regnat &mutationes multae, & bona terra? &c Baby Ioni] cura * parte Aiiae meridionali, in noftro hemiipberio in altero > vero appoilti parallelo, & fub Triangulo SCorpijTubgemi noria triangolo regna iacerdotalia, Refp.muìtas, pnncipatus congeminati, caeremoni^fuperibtio, mercatu ra , artes m edianica, res aeris , Alia Seprentrionalis & oppoiìtiillioecidentaies : Sed in alterohemifpherio haec fub iàgittarij, Trigono fi untiiub Cacroh^reies, leges armis defenfa?,impietas,cafuseorum, quae fada funt m pri mo 5binerà & inuentiones regionum multe,imperìuni 1 mulierum,luxuriadira$inuentionesinaquaTyrannides, > Africani,At in altero hemiipherio fub Capricorno iftafiunt. Coniundiones magna?in quolibet Trigonoperièuerantannisfereducetis,&poiTuntin fubditisjmoxtràfeunt ad fubièquens, & abioluitur omnium circulus in * 8oo;&tunc in rebus dira mutatio* Saturnus,iupiter,& Marsreslongaedurationiseffìciunt, <Saarditate5Luna& Mercuriusbreuiilìm^, ahj medicoris.In duodecim Ugna 5 obiiquitasfolis& Plantarum partitur,quoniam toties fol i Luna? cóiungitur in ioiari« obliquitate, ex qua fìt annus. Ctiilibetiignodatur 3 0 . gradusjquonia trigeiimo quoqj ' diereconiungutur.Eoruconiunóhones & oppofmones varietatéordinariam rerum faciunt,& varietatis varietàtem ex fituad fixas & cardines, & alias planetas Sed qua? E untante ingreiTum Polis m pudta cardinale in quatuor Ar-ietis - >

f #0

O *

S 'E R $ T

K ï "R y M

Arietis /Cancri,libræ, Capricorni,plus valent tribus quo que mcnfibusfCæteræ fequun tur ipfammregulam. Plaaietæhabentdomum,trigonum,exaltationem , & Term inum , quoniam experientia docuit, plus in hocquam -in ilio Ugno hunePlanetam operari & valere. Similiter plus in quibufdam panibus eiufdem figni&aliorum, vel plusimmorari,exquocognoiciturlocusApogeivalidus, cuius mutatio de Tigno in fignum Planetæ vimtransTert, ôc aliis proinde rebus, nationibuique Tauetunagis autem indicatefficitque tranipofitio,equinoétionum,Polititi orum,excentricitatum & obüquitatis mutatio. Quorum varietas alias tardior,aIias velociorfit.Res in tarditate genitæ,diuturniGres iunt, dePcenTus Polis transTertvirtutes de Oriente & meridie in occidentem ôc fèptentrionem, Obliquiiasmiicetiep'entrionales auftralibus , quando itringitur j Econtra fi ampliamr cranslatio magnarum fixarum de Tigno ftellato , in iignurn non ilellatum in fpatio vniueriàli imagmatum,&ex cardinibusCointelleôtum transferunt Principales hominum poteftates & nationum Tedes. Pianeta in angulo maxime potetti in fuccedentibus minusjincadentibusvileicit, ôc ad male agendum valet. Quoniam in 12. domicilia partitur poli tura cælij quando igitur fit Coniunótio aut oppofitio Eclyptica diuealiusafpeótusjfine Cometa , eflfeàtusmaiorerit in prouincia & ciuitate cui perpendicularitereft, præPerdm fi non répugnât origo& T n gon u s, & apheta originis,conPequenterpræuaTetmagis in angulo Orien tali,Ôepoitremoin occidentali. Angulus Nadir non tantopere

» L im

IV.

36I

' topére valet,nifi in occuîtis & fundamentis& in örienîah quadrante indicat luiienes & principia rerum & ause promouentur: in medio fcdi viros,media Principes,temp a & quoque clanilima atïicit.In occidente vero fines, fenes, mímicos,abftmiâ,prout magisminusuepropinquant,& p.anetæangulares,&: ligna,&fixæ maiores coniignificant, & determinant 5 &interregnantesma^is.ôc fignafixares ftabiles s communia populares&dupiices ammo,vel rejÆquinodialia & folftitial/a, facia, dodrinas,leges,&primordiatangunt,quibusadde Configurationem & fitum & vim , quam in anni circulo hafient: Eandemenim per analogiam in rebus confimilibus ieruant. Nafçenti cuilibethomini velciuitau, velartivel »reijVitædatortribuiturplGrunquefiol&Lunijfifuperreriram & in ángulo & dignitate, vel in tribus domibus iub* Jimioribusfuerint aut planeta interregnasin angulis po>tens in locisluminarium & Synodorumautoppofitionis prxceden ds & in loco fortune. Aut ipía fortunç pars, quç eft notoicopus Lu næ,a u cipíe horofeopus & partes apheticæ funt Temper foì, Luna, fortuna,horofeopus & Zenith, 1 orro cum apheta beneficis fouetur ftellis,bene fuvcedunt negotia & falujillicuius eft apheta$quando malefic is male, Quilibet Pianeta propriis pollet condi ti onibus&r bona ma’aqueinducitperiè,quæ ipiè poteftj Aliis miftus mifta.cum ergotuuspræualecapheca,reS’iuse pertinentes ad ìlliuimodi aphetam & negoda,& falus be ne ie habent,& tune oportet operad, vt ex voto fuccedat adio.N ec enim fub cane vices plantamus, quoniam cæZz lum

D 2 S2 N S V RERV M lumearum plantationi obeft, aliarum Vero remm minimerquod manitefta tempora reb.manifeftis efficiuntide occulta occultis Non enim anees modo folaris exrat,fed omnium Planetarü fimiliters&: iynodi ,&c^teri aipeétus. Agnofcere autem virtutem aphec^ expofmone quam ad folem habet/Scad mundi ángulos & ad proprias dignitates cofueuimus.Virtusilìorum ingenseftinfè,in nobis v. • pene infertfibilis propter diftéaiLS olaris tamen&Lunaris patentvbiqy.Propter li ocordinarie mutationes de res luminarib.compctuntjAliisveroftellisextraordinari^quas cüipfis cóiortiuntuLMirifica cü voluptateinueni aphetà nieurmcum adDiametrum aphet^ propinqui mei perueniiìet 3vel direzione vel tranfitu inimicitiá coportaííe. Et tuncoportunum arbitror pbyficaiam dièta remedia ad inimicitiàadplicare : Quando V. fextili,aut trigono ra dio feíeaípiciunt,amicitiáper pharmaca&verba procura re; de quìa. coterre ad amoré, Quando in domib. Aphetarum aut in bono aipeétu fiunt Ecclipies de magne iynodi prodeftadfacinoraprieclara&nouitates.Obièruàdafunt tigna fixajmobiliajCQmuniajmafculina, fc£minina,qu x iicdicùturex itabilitate,vel origine, vel mutatione temporum in ipfis>apt ex vi mfluendi.Quinquaginta in Cíelo ítellato funt imagines animaliü aliarumqjrerum plurefqj notari poiTunt,Òmnesq> in terra& in mari fibi fimiles res babéntquibdnfluuntj&quádo malefica in eis itell^ funt, aut c 5 figuranturmaleinfluunt,cü beneficae bene. Ecres omnis terrefbis adeasrefertur, &quicquidreperiturin terra fiueànatura,fiueabarie,reperitur&in maridtaqj reperiaspiice enié cum enfeatramentarmeum atramento òcpen352

L I ì E R IV.

4 $7

penna,nouacula inftar nouacul^catena, lorica, ftella, veretrum,epifcopu noffro epifcopo rimile pror!us3&kominé,queà nobis vix fecernas.Et fufficit,q> inaua, omnia vbiq? reperiri.Eft ergo in arcanis nature fym bolli mirifica ab idea comuni asterna.Pliniusipie,qui dixit,no tata cum cselo nobis focietaseffpoftmodumadmiratur heliotropiacòuerti cum fole3& lupinos oliuafqs motum eius obìiquuminfequétes,&puleiumcarduumq3Ìntràte fole in fòlftitioru panda florerefub eadem nodejquib. vtuntuc Magi.Sed quid diceret de magnete polum inipedante,& de ìndicaaui,qu9 adLun<^cuiffum mutar remutatq5 circulariter colores?Et de lapidib. ftellariis, qux fteilarum i* | 1 l i ** * * 1 £ ^__ L | -1

referunt?Hocfane:Naturâvniueriâfibimetcôfimiléeffe» & in omni re efiè veftigium aliarti rerum,ficut in corpore humano3omnesq3 demü effe in Ideis diuinis, quçprçexiffunt in vnicaldça verbo Dei,viui,veri&fandi. Habeatne Aftrologieç Imagines virtutêfolummodo a metullis, exquib.côficiuntur,vtD.Thomævidetur,autetiâàftellis per iymbolum,cum fiât tepore Dominatusearum & in metallo illis iymbolico,equid.nÒintelligo,quonià experiri nò licuit.Idé de charaderib, dico3 At forte virtuté habéc ftellare exiguâ,infenribiiê, quæab omni vi fuperatur^niri affedionenutriatur,vtdidü eiEQupdautë erigere tepus negotiorû&opificiorum volunt,non modo libertari numanç nò nocet,ficut quidam putant,fed adus eri fagacitatis liberi arbitri] , tede Alberto Magno. Hoc autem ouicunqueneget , nauigare nobis iuadeat non obieruataLuna,& vdis,&peribimusnaufragio 5&feKrinare& Zz

. F an-

j&f2-

D e

S ens v

R e r v m

plantare ab fqueftellisSe tempore,ipTarum motus ToboIes\ &colíigemusTruftra.Sed quidem íí his abtionibus ita còTerunt,cíe ceteris idem reftat indicium. Medicina cogit nedumperí uadetcriticos obíeruari dies,hi ameni àLune pendentmotm Namquartus iccirco critieus eft,quod, luna peruenit ad Tignum Tuccedens& fìtum contranum ; ilìiin quo morbus incepitiErgo affèdrum adducit còtrarium.Èrgovel íanat,q¡uia natiua vis vincit, vel detenus iè haber,quiavincitur.Quartu$autem vindicatiuus eft le prini!,quoniam tue peruenit ad aliud Contrarium periimiiepnmojiimulatquead perfeéturn ìuum quadratum ¡ totale , aìpedium nempe mimicidaemediocris, in quo . maiorexfpe(ftàturmutatio,qu^ Tiinaliiscompareat diebus,pernicioTum ipnptom a reputatur, quoniam fitin •, Ugnofìmilieiusorigini, necproindeaduerfàmrmorbo,, quod eius Tauet exordio. Quin morbus vigorem aííum ir,, quoniam in ìùo fèxtili,auttrigono ìitproficuo Ubis hinc : patet error medicorum , qui Temper in Texto indicium ■ m alum credunt, nec ita ìèhabetin Experimento noftros ; quando luna eft velox,, (Non enim fèrri per squali Tertur motu) peruenit ad ìuum quadratum in iexto die 5quan- do véro tardiorinodrauo, iccirco vtilem Taris iympto- maticam m utationem :A tini4; ad oppoiitionem per— tingitinimicitiam totalem , &tunc mutationemaftert : mirifìcam. Idem obieruabis in fèquenti hebdomad e ; indieiB.&2i.iemperqueincipiasnumerum fequentis in < mumeropoftremopraecedentis in medio ìeptenariorum»*, aonautem in f i n e v t c o n g r u a t numerariocritica aìpetìabus*

L I B E EU IV :.

étibus lunaribusin cado. At in acutis dicimus, vnus duo,, trés 5& deinde repetimus tres,quatuor quinque feriatim. Quoniam in qualibet tigni mutatione ,quafti eterno - quoque die fere ipia Luna mu'ationcmfacit , nonin < ciaifis rebus parum fentientibus mucationesnon vebementes, ièd intenuibus* velocibuique quaks funi acuti1 morbi ex materia & accenfione tenues.» In peracuns vero citius. Profebto qui non nouit eius mutationes,, ilationes,veIoeitaces, tarditates & afeebtusad iblem èc fidera,imperituseft medicus valde.. Porro curn febres aliseque akeraciones tantam cadeftiumobièruationemrequirant^onge maior exiftimanda* eftdeberi casterisin rebus tempori iubiebtis. ìccireo ge- . nefis segrotithemaerigere, & horre decubittis neceilarium eft magoinamque eadem influenuai qutehiiic nocet; alteri prodeft, idem dico in omnibus adtionibus.lifdem quieamico fauet fauét,&:tibi56(:animalibus homir u

fàmiliaribus,quaeautem obeftt tibi,am;cis quoque tuis obeftpropteriymbolums idem in caeceris confina ilibus obferuatur rebus: Nam&patiente mari omnes afficiunturaquq&cumSaturnusin virgine Ugno humanqproducitbrucos,obefthominibus humaniiq? animalibus vt equis,bobus,ouibuso ócparticulanafi fèruilis coalita henlij&mortua in morte ferui.indicarne id fu peri usai) ri de,&Tarantularum afte et io, vique ad ipiarum mortem reuertens.s Obieruatefìngulis inmenfibus Lun^aipc-<5tusneceifeeft,inannis Polis ingreftum in cardines vigefimo quoque anno fynodun*magnam y .& cycium caZ Z-V 3 >

pitis

i396

S f N S V

R F R V M

pitis Draeonissin intermedio Periodos Planetarum. In ièculistriplicitates abfìdes,excétricitates,obliquitates Polftitia,2equino<d:ia,tam Polis qua planetarum analoghe. Ite odgines magnarum reru,vt legis5religionis,Monarchiaru Rerump.incendiorum,diluuiorum, belloru,&quicquid varietatisaddunt ordinario curPui EcclipPes & co m eta , fingulis aute dieb. polì don e Polis ad c^cerasPJanetas,&in qualibetdiei quarta cardinali introitum Polis ad angulos tuihorizótisiReliquumn.illisconiormatunSedetiamin quauis horaCald^i dominatuPlanet^ obPeruarunt, ei ab prima bora,in qua finguli per circuiti do minai ur,dieb,no mina impoPuemntQuod adii uc perPeuerat etiain GhriftianiPmo.Sed Pane Pucceffionéadmiror qui potis Pitcùin eodé tem pore hora alia eft Romse &HiPpani^&Planeta alius.Poteff quoqiPianeta tùc debilis effe,ac praue affi ¿tus, quomodoergodominabitur?Atcu cogito Pucceffiones huiusmodi etatib.tribui quarum Lunahabet, quatuor primosannos5MercuriuscurritvPqueadi4-. Venusad 22. Solad 4 i.Marsad 0 Jup iteradé 8.Saturn.ad 9S4&abaphe ticis locis fieri profieótiones fìgnorum annuas,qu^ vim in genituris habet manifeftà,ad hac eda Pucceffìoné credenda inducorjatquid.virtutis effe imbecille,inPenfibiIiPq>& Pianeta qui reperitur inualidus,propria nò carereviciffìtudine Ped noxia eflè,vt cum Punt in detrimento 5& cuilibet borizòti propria Pucceffìoné effe,arqs infinitas effemultiplicationes c5 fimi!iterad reru numeru.Hoc aduertendum quoq? videtur hodierno tepore,ex quo totius orbisambitus pcragiatur&notus eibPoffequélibet in cado gradum c uilibet terree gradui adaptari adperpendiculum,&intelligi t'

i b i r

IV«

3*6

tdligì potentia c 5 fteUationis,&cometæ,&Ecclipfis fuper fubditaprouincia&regno,&ciuiìate5NouSq;confìruiAfíro.Pcoio.ignotájíimundigcncfimcertáhabercmusmirifice prædicere ex illa poflèrnus.Sed Bibliorum traspationés variçHebræomm&Chrrftianor. & 70.doterpreturn incertitudinem faciunt & anni circulares abícpmeníibus, &diebus,&diuerfitas eorundem facromm liworumsocculta facitchronologiam.Falfo tarnen Cicero Chaldæis VOQOQ.annosobferuationis tribuir,decep us abbiilorico grçco: Cali ebenes enim Arift.tefte.Simplicio ^ooo.tätum inarchiuis inueniíIéexBabyloniafcnbit:Al¡j alios numé ros habentsvcFlinius,Herodotus,fed fallìSinnixi relationib.Nosergo obferuabimushoras,aípe¿tus,direétioRes, ^greíTus peculiares & m undi,&legis, & regi ones,& iliorum,quibus adplicatur magica vis, & traniitus pecul. v«t perfeétammagiamaiTequamur & opera.' > Non minus confideranda Tunt metalla,Ô£ lapides & planta: & animalia & ligna caeleftiaillïs fauentia &.noxia;Itidem quæ prouinciæ & leges & moreSiquib.planetisôcaftris&confteliationib iuuenturautturbeñtur,NofleinfuperdecetCQnllellationesvniueriales,priepotentioresef■feparticularib., & fpeciales Ind uiduabbus;Nam pefte.aut naufragio, aut bello effecììbus vniuerfalib. moritur.qui modieam mortis lignificationcmhabet.Idemin eueabus felicib. dices. Itaq;cum fortunatis viuerefortunatum effe fa!et,autinfbrtunium certe imminui; Qua in repericulafattafiint plurima. Natiurtas regni præeminet Regis natkiitati fi* gnaquæin auftralihemicyclodominantur, feruiunt in Boreali. Vbi regnar Saturnus in Borea,ibi Sol & Lima in aulirò; Siedecætens. Sed de his in proprio comentario fauenteDeo.Perfe<Stça-

! * * 1 -

1• » * >l

¿tiones omnes per magia naturalem. indigent têmporis obferuatione:Sicut medicina, Agricultura, öc Nauigatio s combat:ad augedum qppiacrefcentevterelunçad immi- a uendiôcvendencLüdeficiente,(SdingulorumPianetarum i

?j 68 ’D e S e n s v E e r v m poteftas & obie&ioin tramanda re il is fubdiraperpendendre funqexquevna operatone fimili ad aìiam operationenafinailerntransferturmíi uccia fimilis.Nulli ignotum,fateliidumluminarium conferread iequelam nobiliumjpìeiadum vero ad vilium, ítdlamqueíoütariam inanguloexercituiadueriàm,&cadentecafui rei bonre, velmalasperficere ,5 in angiibveroexaltationi&pretio. Hocautem manifefia fit ratione. Stelìse omnes bonse funt toti mundo: Sed partibus a% bonte, àliae malaxHominibusVenusÒdupiteriColubrisj&feris horr<dis Saturnus& Mars. *Quod prodeífe vides rei tifei amie.vputa tabi quoque vtilèeiTe: A tilla inparteaut aélione, in qua diiTimilis. Necenim fimilitudoabiquediilìmi'itudine, nec ddlimi itudo abfque iìmiutudine repemur. Stelìre interfeadas habent magias , quoniam alicer afficiunmr viuidis ipiarum mutuis viribus.Nobisautem • ifthrecbquamabeHèdibusnotamus , conueniens eft. Meniuratur Ierufalem pede Angeli in Apocalypii:Noitrà ,autem pede homi nis. Ernia quasnpud noshunt acalore gignuntur,magisminusuerobuito , copiofoque& variis operante modisa&cuiIibet Entis gradui correipondet caloris gradus demiííus ab altro eidem proprio : rece.ptufquein tali temperie, talistantufque. òicfignavari‘ant gradus viresquecalorum. Apparentquedam frigida,

iiccaque vt Sacurnus : òed quidem taliaiìmt ad alios comparata calores. Nobis aqua & vuium & herba irigidafuntta&ui, íed calida Tibia caloregenita&eor rum

i B ER

IV.

î<5:9

ramgradibusisrefpQndet calor cæleilis qui feigidus adparet.Quilihet calo fis gradus agit in quemÜbet, variant ob materix affedionem. Iccirco tepens aqua fcruorcm calidæaufertmiftaiiiidnpluri materia calorem dilatan do, imminuendoqueroburjoleum extinguitignem, po rcs vndeexitobturando.Cichoria réfrigérât iecur blan do calore fuo adaperiendo duritiem, educendo fiam manti,quaindurabatur. Aquatepidulacruftâaduftionis igneæ fanat adaperiendo & fiammæ exitum parando à duritieirretitæ.SicSaturnusréfrigérât,Mars vrit, Iupiter ¿¿Venusblandokumidoque caTido fouent, Luna varitiminfiuit,fol feruidum,Mercurius acutum infenfilero, & prout funt tardim otuaut veloces inpnmunt tarde aut cito calorem,ex quo omnis eft influxus. Siceftedus remanetinde affedus. Sed rerum noftrarum vita motu fubdeficientiæ meniuratur, cæleftium vero motu reali quoniam plus non-Entisquam entis noftram ingreditur compofitionem„ vt patuit in noftra Metaphyi. Influunt& m agisàloco fuperiori q uam inferiori,ob redinidinem,& vapores paucos,&plus ab Angulis ob idem, & plusmatutini à foie , quoniam ab ipfo viuificantur ôc nonvincuntur,&plusveiperdniàLuna „ quoniam ad eosvadensdatvires,non tamen vin cit, quoniam vires non fummas obtinet, fitus quoque à mundo confiderandus eft. Sed Scientia hçc infinita eft 5Sed qui Symbola animaduertit, omnia mtelligit, licet non om-

370.'

D I S IMS

R ER V M a

E T I L O G V S

Deferìju Vmuerfi. J^j[ Vndus ergo totus eft fenfus,vita,anima,corpus,ftatu8 ^Dei altiflimi,ad ipfius condirà gioriam, in poteftate, fapientia& Amore. Nullam ob rem doler. Fiunt in tra ipfumtotmortesaevita’ , ièruientes ipfiusmagna vi ta. Moritur in nobis pams & fit chylus , qui moritur, &fìtfanguis,ianguis moritur & fit caro , neruus, os, ipiritus, femen,patifurquevariasvitas, mortes, dolores, voluptates, noftratam en vitaieruientes 5 Sic tori mundo res omnes latitia lunt & vtilitas, quoniam res cunóhe tori us grana* funt 5 totumautem Dei grana in gioriam ipfius. Intermanent iicut vermes in ventre ammalis, omma animaliam mundi ventre , nec putanc fentire m undum , fi cut vermes ventris noftri, nos ientire * minimenorunt: necanimamlongediuinioremhabere, quam ipfi habent : non tamen animanèur ammalia animationebeata anima mundi,ièd quodlibet propria, vt vermes in nobis, qui rauonales non fim t, vti nos. H om o ergo epilogusefttodus mundi, eiuscultor & admiratordum Deum nofie velie, cuius grana fa& usefi Mundus eftftatua, im ago, Templum viuum & codex Dei,vbi infcripfit & depinxit res infiniti decoris, geftas in mente fu a , &proprios conceptus expreifit quem viuis ornauitftatuisiìmplicibusin calo , demortuis miftifquein terra.Scd ex omnibus adDeum attoliimur?

Beatus

L I B £ R.

IV .

Bfeatus qui legit in libro hoc , & ab eo difcit rerum quidditates, non autem proprio c-onfingit arbitratuaut aiieno, Hinc percipit artem & regimen diuiriumj ac proindeDeo fimilis fit & ipiritus vnus, & cum eo in eins lumine videtres omne&bonaseflejMalumqueefterefpetftiuumaclaruaminpartibus agenttbus iueundam coram Deocomsediam, 6c iecum gaudet,admiratur,legit, * canit infinitum, immortalem D eum, Primam Potentiam , Primam Sapientiam, Primum Amorem , vndeomnia iunt,& omnis Enticas, poteftas, iapientia & amor deriuatur,& eft,& conieruatur & mntatur ad fines communi animai notos,qu^ à creatore difcit, & creacorisartem inrebus infitam lntelligic, 6c per illamresomnesad finemfummumducitmouetque ^quoufque omnia fa tica fuerint omnia 5& omnibus exprimentur diuitiq& farmofitatesideieaetern^. Q ui eas admiratur,cognoicitj Qmeognoicit,operator,qui operatur,fimilis anncufque Deo eft, particepsvniuerialis iapientia: perpetuo glprio%Quam obiècrare aequum eft, vt addili agnitionem perfetftam nos > eleuare dignetur Amen.

FI U l S -