Cas079a cornelio tommaso, progymnasmata physica

T H O :M Æ

C O R N E L II CONSENTI NI PROGYMNASMATA ; P H Y S I C A

V E N E T 11 s., M.DC.LXXXm. Sumptibus Bartholomæi Nicola Morefchi.

Superior u m P e r m i ß u , O * P ñ u ile g io .

LEON ARD VS A CAPVA L E C T O R I. Vm Complures hoc feculo in Thyftologia illuflranda feliciter tlaborauerint, feu yeterem Democriti Thyficen inftaurare, fiuc nouam condere funi aggraffi : turn nominili ad inuefligandam hominis naturarti peculiari quodam fìudìo incenfi, nouas, atque inauditas rationes obferuationefque proferre caperunt : ex quibus non mediocrem profetò laudem ftbi compararunt *A~ ; Jellius , Harueius, Falhxus, Cartefms, Cornelius ab Hogelande ,Baccbius ,p artbolinus, Vecquetus, & alij. Eiufmodi quoque fiudio incitatus Thomas Corne­ lius vir plane eruditus, nec vulgaribus tantum, fed interioribus, & reconditis y Uteris perpolituSy multa tum obfern andò, tum meditando percepii, qua ad.cognofeendam perjpiciendamque naturam hominis yalde yidentur conducere . Ea vero cum aliquando amicorum confilio, atquehortatti Uteris mandare inflituiffet, ccepit dialogum fonfcribere, in .quo .Academicorum more dìfputans nihil affir■mat, fed in ytramque partem .digerendo , de omnibus quark ; nihil certo decer'y.n/f: hacenim ratio philofophandi ( y t Cicero fronet) minimi arrogans maximè'.j quo & confìans , & elegans efì . SeA cum in eo fcriptionis genere tempus oj ciumque contereret, accidit interea , t>t amici aliquot confilioìnternos inito, con­ s' ttitueremus certis quibufdam diebus ynà congredi, y t integrum nobis.effetpbìloMfopbicas commentationes inter nos conferve, yoluptatemque, & ytilitatis aliquem Mfruttum ex nofìris colloqui)s percipere . Eratautem infiitutum eiufmodi, vtvnuf: qu‘fque yitiffim de requapiam meditata oratione dißereret, & ,ea, qua à confejfoi ribus contra dicerentur, refelleret, Hac igitur occafione Cornelius intermiffo dia! t°go, Thyfica Trogymnafmata, qua, in conuentu recitarentur, orfuseß fcribere.

Tonò autem cumyideret lucubratipne.s ìllas nobis mirifici arridere, & magno cuntticonfefsus plaufu excipi, capit animum inducereeafdrn marni cura perpolire, , recenjere, & aliquandò tandem diuulgare. Deinde pofleaquam prolufiones digefv flt) & *’» ordinem qualicunque is efl, redegit, id mihi oneris ìmpofuit, vt lettoni opportuna aliqua prafatione alloquerer. Ego yerò ea buie operi praponenda cen­ i t i , qua ipfemet Author in dialogo exarauerat : itaque eins dialogi inititm paucis mutati} I

mutatis in vestíbulo huías libri defcribendum cura n i. Interim tnìhi ve lini adfci ibi fi quid peccati hac in re videor adraififse. Cceterum quandoquìdem hoc ego munus fijcepi ; meas partes efse arbitror, v t librum hunc aliqua commendatione cohoneslem . bulgare quidem ejì fpeciofisinfcriptionibns infignirevolumina , aceorum-

dem vtìlitatem necejfitatemque in ipfofìatim limine predicare . Verumtamen opus hoc(dicam cairn v tresejljn ih il pro'rfus pr'xfe[erre videttir , quod iid benè beateque viuendum vclvtile fìt , velnecefsarinm . Sed quoniam ipfa fxpe iucuriditas expetitirr, ac interdumnouitas, quanquam fine fra chi dele f ia t , nondefpero fio­ re aliquem , qui malit hafee lucubrationes, quàm Ir a fi ani plufquam commentar» perlegere. Et verò fi quifquam ejì hodie, cui GaW.Atts Cartèfms, & Harueiiis minimè fordeant, haud equidem ad buiits libri lettionera inuitatum pmtelim : multa enimineo , vtopinor, notabit, qm ^iuthoris ingenìuminduftriamque commen­ dare videantur. Tfam vt nibil de ipfa rerum varietate non illepida memorem¿ certè obferuatiomm , ac inuentiomm umitas , & copia omnino lauderà meretur .

Quot enirn, aut quanta proferì inuenta Trogymnafma illud ( vt antera fileam ) quod ejì de Tftitricatione : Scilicet in primis docci cibos in ventrículo non calore confici, nec acrioribus dumtaxat fuccis difsolutos exteri , fed alia quadamratione concoqui . Chylum item non per latte as ^ijellij venas ad iecur permanar en ec orane alimentum per duttus Vecquetì ad cor dolali.. TrAteyea fangutnem non in iecinore fieri, nec in corde, atqueliene , nec vllam extare in animal'utm Corporibus peculiarem fanguinis officinarn : ñeque porrò fanguìnt partes augefie r e , atque nutriri . .Ad hxc fellis vjum obfcurum Janè , & ignotum apcrit . rum.vi.as indicai per quas humores e Corpore per aluum expurgantur. Rurfus va forum, qua Bartholinus à fe primum obferuata lymphatica nuncupauit, originerà vfumque patefacit. Et tandem ver am gemanamqne glandularum naturava , & vtilitatem ojkndit ; ac plurimas interea nonas inauditafque obferuationes dejcribit. Sed quid ego te Lettor pluribus verbis detineam. Terlege Vrogymnafirnata, teque Cornelij noflri cogitatis obietta, qui illud abs te etìam, atqueedam petit, atque contendit,

Ne Tuadona tibi Audio difpofta rideli, inteUe&a prius quáxq fint, contenta relinquas.

I N-

I N D E X EO.RV.M* Quae in hoc Volumlne continentur.

Er ex ^ iqus, ac Tens, expiratìonibus xtberi permiftis con­ flituitur.

6 3. & 179 tAer ob vfumrefpirationisrecentaridebet.

IH JÌer prster modum diflradiis,ant comprefitti vita animalium, & ignis cmfernationi im tilis.

135 lAerhifi vjporibits aqueis permijhts refpirationiinutilis .

1 5 4 . ^ 180 <Aer infra aquarn demerfus à fuperflantis aqusponiere comprìmitur. 1 5S lAeris in refpiratione quis vfus.

134 *Aerìs per neccffitas turn ad vitara ani­ mai inni , turn ad ignern conflruandura.

134 vAeris grauitas.

153 lAeris color csruleus vii de .

1 54 ^ieris, & ^Aquarum pondus fub eifdem demerft cur non fentiamus.

157 ^Aerìs compre[fio,& dìjlrattio nifi sthere admiffo nequit explicari.

171 uteris ex aqua generatio.

182 --iecberis fubflantia ornnino admittenda .

148.<2“ 176 Alibilis Juccus ad cor confluii.

117 ^Animalia amphibia curfub aquis diutu le fine fpiritu viuant.

133 wAmmalia pulmonibus prsdita cur nifi refpirauerint citiffime moriuntur. 132 xAnimdlia, qus intcrclufo fpiritu fuffocantur dexterum cordis ventriculum, & pitlmones babent multo fanguine refertos.

132

H

Animalium conformano ex infpeftione ouorumpercipi facili potcfl .

86 Animalium ex femine conformano defcrìbitur.

86 »Animalium pars primigenia non iecur, ñeque Cor, ñeque fangitis .

118 Animantes exfe&is teflibus qttandoque filios generant.

7S lAntiquorum varis de rerum initijs opi­ niones , 40 lApoplefticorum, & flrangulatorum fitnilis eSì exitus, 133 ^Aqua frigore concreta rareflit,& in ma. iorem molem ampliatur. q o .& 1 78 lAqua quomodo in vapores foluatur, & inglaciem concreflat. i j S & f l q . <Aqua flnju iudice ñeque contrahi, ñeque diflrahipoteñ.

171 .£7“ 180 lAqua triformis.

177 lAquis ineffe nonpotefl notabilis quantitas aeris.

179 lArcbimedes ingenij doftrinsque prin­ ceps.

30 lArifìoteles animaduertit in generañone viuiparorum fieri conceptus ouiformes, 75 *Aristóteles ab .Attico platonico philo. fopbonotatus, 51 jlriìiotdes cur priuatìonem inter prin­ cipia numerauerit.

42 oiriflotelis de loco fententia improbatur.

46 «yiriflotelis principia dijfentanea.

51 ^trìfiotclis quàm Galenì ¿odrina dege­ neratione animaliumJunior.

73 * J.T-

Arterie in v te m pregnantiutn ptrtìnentes fréquentions , •& ampliores fim i. fe(i» Arteria non tnouentur à vi pulfifica eifdem à corde communicata,fed ab im­ pilifu fanguinis.

128 ¡Arte-fin omnes eodetn temporis panilo ab itnpulfa fanguinis tnouentur, tam qua cordis prox'mx, funt, quam qua à corde longiffmè abfunt.

129 ^rteriarum venarumqtie plexus, atque implicatio ibi efie foletvbi fit aliqua fecredo.

77 Aerologia conieZuralis vanìtas. 200. & feq.

Attrazioni vulgo tributi motus re vera pendent à circumpulfione. 142 . & feq.

AuZificus fuccus per membranas , & neruos in partes diffunditur.

121 Auflifìcus fuccus ab Arabibus obfcruatHSjfcdperperam iudicatus. 12 2 B llis à fanguine in. iecinore fecernitur.

1 15 Bilis no efì fanguinis excrementum. 1 1 4 Bilis nutritium fnccum diluii, & fluxum reddit, 114 Bilis vtilit as. ii 4 Brahxus illuflris Attronomus àpr.ediZionibus afìrologicis abflinnit. 202 Bruni de mundanorum innumerabilitate fententia refellitur.

57 Brunus voluminibus fuis nugas inferuit.

192 C Alidornm balituum magna vis in exterendis duris corporibus. 103 Calar calefìis esì eiufdem natane, atque elemenearis.

6 ^ . & 67 Caler innatus efi medicorum inane com-

B

C

mentum.

129 Calor omnis animaliumeflà ¡anguine.

130 Calor nonnunquam diffmilis natura, cor­ pora congregai.

6j Calore corpora non femper rarefiunt. 67 Calore cttr omnia dìjfoluantur, atque liqnefcant.

69 Caloris naturaex Tintone explìcatur .6 9 Calterna in quibus homines fujfocantur, & ignis extinguítur.

134 Cbyli in finguinem matado quomodo fia t. n q .& f e q .

Cbylus ad intefiina de'apfts ditobusliquorìbuspermifcetur. io 9 Chylum otunem per LiZeas venas tratta. refaìfoprodiderunt ¡unions.

108 Cbymix cognitio ad Tbyfiolugiam illufirandam perutilis.

35 Cbymici magnain cladem galenica fa ­ zioni at tulere* 25 Cibaria non eo quo ingeruntur ordine permanent in ventrículo.

1o1 Cibi pars e ventrículo flatim elabitur antequarn integra maffa confeZa fuer it. lo ^ .& fe q .

Ciborum concoZionem auZores diuerfa radone explicant. y'j.& Jeq. Cibus in ventrículo quomodo confi eiatur .

99 Cibus non à jolo calore confidine, 99 Cibus in ventrículofermentatur. 101 Cibus in ventrículo coZus non femper albicai, 103 Cibus non dednetur in ventrículo donee totus fuerit confeZus. 1 0 4 .& 107 Cola pifeis cur ampbibiorum more ditttulefub aquis viuere potuerit.

133 Conceptus omnes viitipamutn ovifor­ mes fu n t. y9 Ccn-

Condenfatio,& rarefatilo fine tenuiflima ectberis fubflantia explicari non po­ ufx 77 Copernicus ab Italis mttndani Syfematis notitiam arripuit.

59 Copernicus maxirnus ailronomus prudi. tlionesaflrologicasimprobauit. 202 Cor motum non babet à cerebro,fed in feipfo eietury&palpitai .

126 Cordis motus fit ab balitibus in eiufdern librai influentibus .

X 28 Cordis motus no excitatur cifemore fanguinis, vt M i fiottìit & Cartefio placuit .

12J Corpora ¡e inuicem propellere poffunt , non antera attrabere.

165 D ljferentia inter conceptus ouiparos, & ;viuiparos .

84.¿7" 94 ■ Donij yolumen de Tintura Hominis. 5 2.

quod ob defluxum bydrargyn mane videtur. i ^ , & feq.

F Elle nullum animal caret.

1 x1 Eelleus, & aqtteus bumor, quibus cbylus dilititur,iterato fepius circuita ad intefiina reuoluuntur.

114 Fermentatioquid fit ex Tintone. 102 Fermenti vis à calore excitatur. ibid.

Firmicus reprebenditur.

198 Fiamma cur fine pasìu permanere nequeat , <56 Fiamma cur fafligietur in comm. ibid.

Fœmina fubminifrat materiam omnem ex qua fœtus corporatur.

81 Fœmina genitura non careni.

81 Faminarunigenitura an aliquid conférât adgenerationem. ibid, Fœtus vita non pendet à vita matris. 9 1 Fœtus cum propria, turn parentis vi ab vtero excluditu r. p2 E Frigore nonnunquam di(fmilis natura ;T 7 Lettrum quomodofeflucas attrahat. corpora fegregantur.

68 163 G 'Experirnenta Indierà quatuor. Trimum Menus ab Miflotele maxìmis de orbiculorum in aqua alternatini arebus dijfentit.

13 fcendentium,Cr defeendentium. 1 66 Galenas vlatonis fententiam de circum•Sccundum Orbiculorum in tubo aqlta pulitone non e f afecutus . ï 42 pieno furfUtn deorfumque recurren- C aleni experimentum defibula in arte, ' tiurnad nutum eius , qui tubi ofiurn riam immiffa ofendit arterias ab imdigito obturat. jbid. piil/u fanguinis moiierì.

128 Te) tium orbiculorum in tubo retorto Galeni Seda cœpit deficere .

23 afeendentium, & defeendentium prò Galenica fa&ioni magna clades à chy•»aria tubi inclinatione .

1 67 micis e f illata .

25 Quartum orbiculorum ex imo furfim Galenica Medicina Summa.

209 afeendentium propter dìfratlionem Galilaus de atornis, & inani aliter videaeris in eifdem concluf.

1 69 tur decernere, ac Democritus, & Epi­ Experimentum quo Verulamius prob.it curus .

60 aquam comprimi poffe e f fallax. 1 81 Galilaus omnium primus Thyfoiogiam Experimentum TorriceBij de Spatio , turn Geometria iugauie.

19% * 1 Ga-

F

D

G

Calilaus aßronomicarum rema peritif i fimuf improbauit afirologicas prodi¿itones .

202 Gàlilxi Cartefij alìorumque iuniorttm dottrina pbyfica profìantior , quam antiqimum.

193, Genitura quid,& vnde prodeat?

75 Genitura non fit in tefiibus.

78 Genitura in procreatione animalium ef­ ficienti^ tantum caufo vim habet. 8 2 Genitura non eft pars, feu materia confìituendi conceptus .

84 Genitura crafiamentum oua , & conce­ p t s minimi ingreditur, 81 Genitura pars, qua efficiendi vim habet, oculorumfugit aciem.

7 8 .& 8 3 Genitura vis per occultura agii, & cor. pora quantumuis denfa penetrai. 81 Geometri0 Paradox anon femper phyftcìs difquifitionìbusaptantur.

5o Gianduia: cur maiores, & frequentiores in teneUis, & pinguibus animalibus 9 quam in fenioribus , & macilentis. i l 6 .0 " feq.

Glandulp fecernunt auttificum fuccum à reliquo f anguine .

121 Glandularum vtilitas. ibid.

Croci cur dottrino ftudijs coteris nationibtts procelluerint ?'

7 Grauiora corpora etiam à leuioribus fu.

- psrflantibus premuntur.

15 6 Grauìtas quid ?

1 5 5. & feq.

Hippocrati multa tribuuntur, quo com­ montùia funt .

205 Hobbes fententia de fubfìantia inter aerem,& aquam media. 1 54. ^ feq.

Homo à teneris annis ita potcfl educati r vt amphibiorum more fub aquis diur tins viuat.

13 3.& feq.

Homo incertogignitur fpatio.

91 Uominis genitura non eñ eiufdem rationis cum [emineflìrpium.

75 Homuncutorum generato à Taracelfo proposta commentitia ejl.

84 Hutmnus fotus recens formats maiufculo formico magnitudinem. vix fuperat, 88 ,

1

Ecinoris procipuum muns eSì bilent à fanguine fecernere.

1 tr ­ inane nihil efi.

56 Ingenia ad philofopbandumidonea quonam fm t.

36 Init'ra rerum naturalìum abjlrufa. 37 In omni rnotu fit reciproca lorporim translatio.

145? luniores multa folkius inuenere quàm Trif c i, 4

J

K

K

Eplers inftgms ^iflronomus improbauit afirologicas prodicio­ nes, 202 L . j t c quibus vijs feratur ad mam­ mas .

94 H Antri obferuationes degeneratone Lac ex vberibus virorum T & virgimm frequenti futtuprolicitur .

9% animalium accuratiffmo .

73 Harueius in obferuandoditìgetor, quàm lac e papillis recens natonm e x tilla s.

H

in indicando.

74 Hippocratis de calore Taradoxum. 68 Hippocrates animaduertit fotum in matris vtero alimentum exfugere . 8 ?

L

96

Lac in ventrículo pueri coagulatur. 97 Latte calumbo mtriunt pullos fuos pri­ mis d ieb s. % 97 La-

& 21 r .

Lt&sarum venarum nonnulla cum me.

Medicina praua quadam confitetudme faraicis coniunguntur.

J xJ ' hominibus infima fortis ira fi andareLamina complanata mutuo contatta co.

Unquitur.

1® harentes cut nifi magno conatu diuelli Medicina rationalis fuperfalfishypothe. ñequeant, 152 fibus hattenusfuitfuperfrutta. 2 5 Lansbergius excellent ifironomus à Medicina Gracorum continet inanes pradittionibus aflroloÿcis abflinuit.

cometturas,& fallaces praceptiones.

212 Lien per fiexuofam arteriam cyajjiorent Medicina inconfiantia,-& Settarum vafanguinem excipit. xo6 rietas.

22 lien crafftore, & impurioremfuccum ex cibi rcliquijsfecretum Jufcipit. 107 Medicinam pauciffimi Fgmanomm fa ttitarunt. *8 JJenis vtilitasj&Jlruttura. x 0 6 .& feq.

121 i Lumen non efi in rebus, fed fit in ipfo vi­ Membranamm vtilitas. derais oculo. . .

7 1 Motus ad fugam vacui vulgo relati pcndent à circumpulfione fuperfiantis ae. . Luminis natura explicatur.

70 . r ii, . T 53 M agnética vis dijjimilis elettrica . Mundi corporum triplex differentia. 60 Mundi forma ignoratur.

56 164 , . . , , Maftarias iuniartm gloria mfenjus. 1 2 Mundi magnitudo incomprchenfa. ihid.

M

Materia ex qua fœtus corporatur efi al­ bugineas lentor fimilis ouorum a cu ­ mini.

84 Mathematica difeiplina fummamingenij aciem defiderant.

2? ; Mathematicarumdifciplinarum notabile incrementum.

29 ' Medici latina verba importuné effutiunt, yt imperitorum plaufum aucupcn. tu r.

16 Medici pericutojas, & ancipites morbo rum curañones infiim m t.

21 Medici perperam diuidunt partes in [per. mañeas,atque fanguineas.

82 Medici rationales quant profitentur , feientiam ormino ignorant.

21 1 Medicis familiare.efi mutua inter ft la ­ ttare conuicia. . 2 r4 Medicorum improbitas.

215 Medicorum infiitia reprehenditur . 2 0 .

K • ' f c - r Mtura ratio ex ipfa potius rerum obferuatione, quàm ex libris com­ pararida .

8 7X[aturalis hifioria cognitioad Thyfiologiam valde neceffaria .

35 O

Bferuatio noua de foraminibus in interiorem ventricidi tunicam biantibus. x°° Obferuatio nova, depemtatorum ventri.

O

culti. xoo Obferuatio noua lenti humoris in ventriculo exifientis. x° 3 Obferuatio viarum, qua nouum alimentit ex ventricnli fundo excipiunt. 104 Ottimefr is partus non rnìnus vitalis , quàm feptimeflris „ 91 Oviforme conceptus in viuiparis babet ver am feminisrationem.

Quum

Quum facimdum babet rationm femi­ Ttoiemxi Copernici, & Erahxi mnndanì nism ouiparis. yj Sy¡ternarie pofìtiones manca, ¿rnP perfett* .

6o <Ancreatis dtttìus v tiritas , m & Tuen cur faciline mathematici effe poffeq. funt,quàm pbyfui,aut politici. 36 Paracelfus a plerifque propter obfcuritaTulli ex ouogeneratio deferibitur 87 tem defertus.

P

Paracelfus de naturafeminis opinio. 80 Zrum natura vix alibi,quàm in li» jPecquetus nouis obferuationibus fretus bris ariflotelds quattipolita. 43 borniatofin tribuit cordi, non ¿editori, fiefpirarione cordis ¿fura temperari fa l­ jo8

R

sò creditim e s t . ts T em en ti* co n fid era i. z ia .

S Tbilofopbandi ratio infittita à nofìri fx ^fnguis non efi fncctis fimplex, nec culi auttoribus laudatur. x tarnen contìnet quatuor decantatos Pbilofopbia nojlris temporibus in libér­ bu mores, jjg tate m vindicata e fi.

4, Sanguis in omne corpus per arterias difTbtlo/opbia Carteftjquails. 44. ^ feq. funditur.

XJ P r.Lfopbì* Jludium à plerifque peruerSanguis per arterias in membra infiuens tjtur.

34 vitalitatem magie , quamnutrimenTbilojopborttm in defìniendis rerum initum inferi. ll? dfs confenfus.

45 Sanguis non calore, motmie liquefili, fed Phyfiologia parum hattenus adoleitit. 2 8 permifiione tenuiffirai balitus. 124.

Thyfwlogia plurimarum rerum e ognitio& feq. nem> & experientiam requirit. 33 Sanguis non fifapte natura calidus efi, Phyfiologia wide ordienda . ?r nec calorem accipit à corde, fed motu, Thyfioloya potefì ex falfishypotbefibus atque agitati one incalefeit.

13t veras naturalium rerum affettiones Sanguis non in iecinore, nec in corde, vel concludere, , alio certo vifeere conßcitur. j 17« Thyfiologix obfcuritas vnde proficifca- Sanguinis du* partes altera vinifica, al tUY' .

30 ter a auch fica.

118 .& fe q .

Thyfiologix perfeEla cognithcur defpcSanguinis natura admirabilis.

134, Eins randa, potior pars adern fiigit. ibid.

Thyfufogiara noflrx ¿taris fcriptores Sanguinis motus a. corde. 125 .& feq[ pr¿Claris inuenris illufkarunt.

26 Sanguinis circularionem ab IlarueiodcThyfiologiatn nema Geometria ignarus feriptam indicauerant ante Paulus afe quitur » Sarpa,& ^indueas C¿faipinne.

Planetarum corpora ad *tberis liquidifSangumem fa i coire, & denfere non p aJimi motum circumferri poffunt. 6-> titur.

I2?

"Piato materiam volale effe locum ' Sapientia itia qu a m in xtatibus habet fe •. & 14& . * ncdiie notte* potine * tati, quàm prifeit

S

fcts tempòribus debetur.

11 Semen animalium quidnam fit ex A ri­ notele .

-j Senfus non ea omnia percipit, qua in na.; i tura exifiunt. %2 Senfu quxcumquepercipiuniur falsò ta­ si Ha indi cantar qiialia videa tur. ibid.

Soli nibil fimilius quam fiamma .

65 Solem igneum effe tattus , & oculorum , tefiimonio probat Cleantbes.

65 StellioU Encyclopedia.

1 Steliiola nouitate vcrborum abftrufie do, ¿Irina caliginem offudit.

Stirptum ex [emine propagata comprebondifacile potèfi .

-j^ Stoicis materia corpus effe videtur . 45 Sympatbix^ntipatbu,& ^ntiperifìa! fis mania commenta.

161 T Elefius putauìt poffe fpatium ma­ gna f i conatuque vacuum fieri.

144 Telefms vcteres pbilofopbos, & precipue siriflotelera exercuit. ^ Teftcs vniuerfo corpori robur conferunt, 78 Tbeologi lAegyptij Deos omnes ex otto prognatos effe tradiderunt.

84 Tyndarìdx ex otto editi. g, Torricellif Taradoxnmgsometricum. 50 V -^cunm experimento TmiceUu V non concluditi». v acuum neqne mouere corporapotefi,né. f ,e ne mueantHY inbibere.

16 1

T

I

Vacui propugnatores corporis naturai» ¿ tattu determinant. q S .& ó i Vena lattea non deferuntomnem [te­ a m alibìlem.

I0j Venís latteis animantes quadam carere videntur. x Dg V enarum lymphaticarum progrejfus, & yfus • _ 1 1 5 .& [eq .

Venx mefaraicx fuccum nutritiutn ex intefiinis ad iecur. j 0p Venx me[oraie& non funt defiìnatx nu­ trì cationi intefiinorum,& alui. 1 o 9 Vena umbilicales maiores ampiiorefque [unt coniugibus arterifs.

88 Ventriculi,& ìntefiinomm motus. 1 o 1 Vermes in iecinore, bene,corde,pulmonibus,& cerebro ammaliti. 1 1 1 ,& feq .

Verulamius opes atatemque inter expe­ rimenta con[umpfit. , , V U quibus humores à corpore per aluum expurgantur. lló Vita hominis in continuata fanguinis motione conpflit.

Vitalis balitus in [anguine exiffens quomodo percipiatur.

12Vitrì denfitatem penetrai hydrargyrus.

N

Vniuerfum vnum indiuìduum, atque im­ mobile , 7 Vrina per quas vías in renes, & veficlm profunditur.

Vvirfungiani duttus vtilitas. 112 , & [eqm 2

de natura genitura fenten-

I

s.

KLEN-

;ELHNCVS LVCVBRATIONVM. Dialogus ini Prooemii locum Me&us.

Pag.i.

Progymnafmal. De Ratione Philofophandi.

2.8 Prog.II. De Rerum Initijs.

40 Prog.III.DeVniuerfitate.

55 Prog.IV.De Sole.

65 Prog.V.DeGenerationeHominis. 73 Prog.VI.DeNutricatione. p4 Prog.VII.DeVita.

1x4 Epiftola De Platonica Circumpulfione.

Pag-1# â&#x20AC;&#x2DC; . . .

EpiftolaDe Cognatione Aeris, Si Aquce.

Pag-175 Epiftola M.Aurelij Seuerini nomine confcripta. .3 ;; . i 8<5

1

Stelliola. Trufianus.

Brunus.

ENE habet. Preclara quotidie hominumque ge­ neri maxime (aiutarla proferuntur inuenta: nouac ac praellantiores in dies comparantur artes, nouiique diiciplinis excolunturingenia. Q uam obrem quifquis fila bona norit, gratulan’ plurimùm debetiaxulonoftro , quòd tales habeatviros, qui induitria, virtute, & felicitate maioribus noifris longè multumqúe pre­ cedere videantur. Equidem ingenti voluptate perfundor, l e titiaquc gelido, quotieicumque mecum ipfe reputo optimam nunc demum initam effe philofophandi rationem . Quando.quidem veriras in ipla potiùs rerum natura, quam in m oniInentisScriptorum perquiritur. H incenim obicura:piurimarumremm intelligentia: pallini enodantur , nouique recluduntur obleruationum theiauri. Et nifi me animus fallit,haud longe tempus aberit, quo diicuila errorum caligine firmiora Philoiophiar fundamenta locabuntur. Turn vero feliciori co natu commentabimur praecepta adperficiendam , coniummandamque medendiartem , qua; triftiffimis hadenus conibtit experi mentis, &' omni asno rio^otV p«c tJsuxoc' à tèi Trpoi a^J/cv.

Quod vtique nobis ex fententia obtinget , fi nec indulto la bori que parearnos, nec n o t o mancipantes ingenia maiorum cianìus -,-l“ " P « u s v n d iqu e c i r c u ì g ^ U y m y fa g ttla ,m h ilq u e n o n e x a m ìn e m u s; & ieu intelJigentLT vm bus, leu obleruationerationeque , fi Ifceat pniìbuscapta, P aiiem m . T u a toc T iu fia n e o p u s d lo ^ a A quip-

> # , , quip pe cum Medicinam in celebérrimo gymnafio magna audicorum frequencia magnoque plaufu profitearis, mérito d o ilidis iiiilauratione debes eile follicitus: Nam vires tibi opefdtieiiippetunt, otiumquoque abunde iufficit; nec deelt irud oiorum iuuenum coetus, quivelilim ulosaddat, veletiam íuam locandooperam , laboremleuet . Porro magnum artium diiciplinarumque incremencum expe&ari poceitaplurium conípiratione , arque conienlu fi nimirum omites om ­ nia íua conidia , & cogitationes conferat, vnaque Communicent. .

T i l . Me miierum quid audio? Tune etiam Stell tola teterrima, huius lceculi labe pollutus, nouum doctrinas genus ad-* uerius venerandas anciquitatis placita meditaris ? Ego lane confilium hoctuum a me prorius amotum eflevolo , vtpotequi iiultum putem negle&is meilibus in ipicilegio occupari. Ecquis Verb ignorar itaomnemdiíciphnarúfrugeminvetemm commentarijs eíTe congeitam , vt nihil ferme vitro iuperfit prater quiiquilias ? Cum igitur optima queque inuenra ianu. fine, quidnoua quasrimus, & deteriora? Denuperisexperimentis nouiique obieruationibus , quas prasdicari audio > vix dumquicquamexploratum habeos totenimoccupationibus medendo docendoque diitineor , vt nihil plane temporis ad res alias agendas mihi fit reliquum . Atquicerto icio in ijs fuc u m e ile N o u ie n im quas íibiiomnia fingat hascatas . Scili­ cet dum inuentores haberi volunt, dum plauium coniectantu r, vel inania commenta iaótitant, vel pronouis vetera nobis obtrudunt. Sed breui tandem hascexolefcent, techniique deteótis, veritas trium phabit.

ST. Nie tu nimiúm Trufiane moroíus es, quiytyetera ex­ tollas , vt íepultis ingen ijs p laudas, prasíentia deprimís, ¿¿ami­ to immerenter iraíceris. Numquid hoc tibi negotium legauit antiquitas ,vt íuieíTespropugnator? At vero laudan vecera íatis digne poííunt, etiam íi noua minime deípiciantur. Eg° lane is íum, qui pauca ex aetate, multa vero ex víu, arque prxidantia, chimare íoleo y- at nihil interea authoritati gloriasque veterum

veterani dettaho : quippè diorami monifncntalibenterperleg o , laudo, immo edam ftepifiìmè admiror. Acqui non funi antiquitatis viqueadco venerator , vt aliquid iunioribus acceptum referre erubefeam : iuntenim compfara recèns inuenta, qua mihi mirificó arrident . Quoniam vero ex meo aliorunu ingenia plerumquemetior , te quoque in hac ipfa arbitraban effe ientcntia ; ac proindeteciins pauló inconiultius eg i, ea tibi edam, acque edam commendans, qua: tu plurimùm failidis.

Caeterum vehementer doleo quòd illa tibi nequáquam pros feentur, qux ab omnibus fere doótiííímis virisi ùm m opcro laudantur : quamquam non eft certe curdoleam quòd eatibj minime placeant, qure need um peripecia ha build. Iraícar potius occupationibus, qua: tibi impedimento fuerequom inus m his rebus operam ftiidiumque colíocares • : J R . Diípeream niíermoiitetuusme cogat ineptire ; quip* pc ne veílra ilthasc inuenta in contemptionem veteris íapiend a , at que adeóinpemiciemmortaliumvberiusíuccreícant, enitar propediem horas aliquot, vtilioribus ereptas funóbionibus,ineorum confiderationem, atque examen impenderé . ; BR. Ageíis Truíiane onus hoc laboris pro ventate iuícipif ° > quod íi feceris íummam profeòlò cum literatis omnibus uiibis gratiam . Verum nifi moleftum e il, die obleero, an iu~ niorum ingenia víque adeo ieiuna tibi videntur , vt nihil ab ijs. laude dignum inueniri exeogitariue poife exiltimes ? : __T R . Qqorjum tandem aut cur illa Brune quads ? Mirum *5 tu af^ue Stelliola vnaconiurailis, vt amboaduerius me ho* die velitaremini.

H BEL N on , ita me Deus a m et, id mihi vnqnam confilium.

Ime : iemper enim grau ite r, acm olellèruli cumdoólisviris altercan , & ab honefiis dilceprationibus ad verborum concu melias dejcendere. Verum quoniam meum indicium temper m it , multa rumores innenifle per iefeìiciàs, & m agn ificat » u s , quam poicos ; idcirco mirad lads nonpoßiim quidcauitó íir , quare tu íaeculonoílro rantopcre inuideas, vtScelliola: pquocteiclem plauderet, acriter iucceniueiis. Q uòdfinouaom A i nìa

nia Truíianc tibí fordent, libcntcr audirem quid habeas argum cnti, aut rationis, quamobrem ita íentias. Proinde opea reni vt quoílionem liane , de qua canta ell inter nos diííeníio, perpeníís hiñe , & illinc rationum momentis ad liquidum perduceremus. Quocirca, fi vobis licet, reíldeamus i & omiílis con­ tentions áltercátionibus ad diflerendum leni pácatoque ani­ m o aggrediamur: id enim potiílimum habentdiíputationes, vcinvtramque partcm dicendo , & audiendo , vericatem eli— ciantj Sctanquam exprim ant. Porroquod rcmca¡ufTamque> noílram máxime continet, eft vtrurri ad diíciplinas ingenuaíque artes veterum diligentia conquilitas, aliqua iuniorum Ilu­ dió , arqueindultria fadfca íitaccellio. AitStelliolanoiler , tu Truílane negas. Age nunc vtriuíque argumenta audiamus.

T R . Me Bruñe, quoniam in hancdiíputationemvocas > quocumque voles modoparatum habebis. Nam etíimaximis occupationibus impeditus vis íatisotium dilputationibus íuppeditarepoíTum , quiatamenijs de rebus agimus , quasetiam negotijs libentei profero , coníidamvobiícum , dum veilro opinionis leuitatem confotauero , & vos a tanto erro re folutos adremveritatcmquetraduxero. Ego igitur íic itatuo, piáleos illos Sapientio principes in excolendis dlícipíinis eo proceílifle, vt nihil plane , quod adeammdemablolutionemamplificationem^ue lit conducibile, polleris excogitandum reliquerint.

Nec vero deíunt argumenta,quibus id probem. Primum enim promptum fuerat antiquitati, cum cundía etiamtumforent intentara , ampliilimani inuentionum legetem plena manu demerere,&omnem ípem comparando laudis, exnouis rebus nobis procidcre. Deindeomnia pené artium incrementa G ro­ éis debentur ^hi enim ingeni) viribus mentiíque acie longé e x teris gentibus antecel luerunt i iiue id patrij íoi i proprietas, fine cerca cceli liderumque policiotulerit. Atquinihil iemper flo­ ret : iam enim eruditiílima ilia G rocorum natío, á qua M edí' cinam bonaíque artes habuimus, a barbaris démela, & innumeris vexatacladibus pené perijt, <3¿ cum eadiíciplino pariter omnes extabuerunt, Demumhabuít vetulias eminentiílim&< ingenia*

1

ingenia , qualia nunc minime fertnollraaetas : quippè confo? nuit iam mundus, torpentque in eo c ft x t x vires , & iolum m mia prioris amivbertate defatigatimi, nequic priltina benignitate praebere mortalibus alimenta. Hinc breuiora viuendi cur­ ricula , infirmiora corpora, & hebedora edam nos, quam pnfci Tortiti burnus ingenia . Vtinam vero tunc nobis obtigillet viuere , cum vigebant praeftantillimi illi iapientix proccres , quorum veram iolidamque docStrinam iulpicere potius ac ve­ nerari , quàm aemulari datum elf nobis. Nunc autem pleiique omnes in lumma inanitate verlantur, & conquiiitas ab antiquitate dilciplinas non modo cognolcerenegligunt, led im probantquoque, im m oetiam , lì D ijsp lacet, deltruere conantur. , .

Trìfca iuuent altos ; ego nane me demeiue natum Gratulor : lu e ¿tas moribus apta meis *

At vero illùc adduci Trufiane nul lo modo polfum, vt credant te malie cum Py thagora olim vixilie, quàm retate m hanc no* biicum degere . Ego lane minime doleo quòd Platone , Ad­ itotele , immo Giarda vniuerla defuncta, luperftes tecum vi­ llani : malo enim cum viuis iniìpientibus , quàm cum lapientibus mortuis adnumerari . Sed h«rc iocatus reuertor ad leria v.

Quid tu virturem aelbmas annis, quid ingeniorum pradtantiam verni tate metiris ? An verb Trullane non intei l tgis om ­ nia ,qure mine aiitiquiilìma habentur, noua olim fuillè, & noftra bare alienando etiam vetera fore ? Profeóto lì in exquireiidis his qure vbique terraruni geruntur pauib itudioiìor'eiTes, lì celebernmas Europee Academias anim o, &c rationeluitrarcs, ,■agtioiceres vtique nihil elfo cur antiquis inqideas. Vigent ennn, | etiamnum florendllima ingenia , quorum indultria ciTedàuni elt ne prilcorum icientia vinceremur.

T R . Hem quàm magnilìeè de leipfis fentiunt no Uri homi­ nes : vi libi placent, vt te dottrinarli veterum non atdgiffe m o­ do , led luperalfe etiam glorianmr. Scilicet ipla libi,imbecilli tas indulget, & in aitum prouehit ur imprudentia. Sed nom erat id Brune dilputationis noitree coniìlium vt argumemis^

6 & rationibris pofthabitis , ioco , ac importuna dicacitate rem ageres. Quid ? quod iuiccpri muneris oblitus tuo quail iure arripis idipium, quod in di {ceppinone veriatur. At nihil iute rea ad rationes à me produCtas, quas ianèperpeuderedebuiili >vt illas, iì f utiles tibì v.’derentur, refelleres 5iecus vero refipiièeres> ac iententia? meo? veritatem fatereris.

BR. Re&è loqueris Titillane , &: vti dccet acerrimum difputatorem tacquiego quidiiciplinas leuiter tantum- attigi, temeritatis meritò arguerer, il cum iap fenda? conitiltiiiimo qualis e s tr i, congredi auderem . Ita vero ad hanc diiputationem accedi, v t mihi non tam dicendi ratio habenda foret, quàrru audiendi. Quapropter Steiliolam rogatu m volo,vt il ipil comm od u m eit, cauiTammeam, atqueadeòiuam defendat. At enim cum isfuerit diiputationis noftra?author , quid e li cut modo conticeicat, perinde ac iliua hìc res minime ageretur?

S T . M oleftam inter nos hodiecomparatam video certationem , qua?, quantum conieòtura augurar, maius nobis faceiTet negotium , quàm ferae pretium opera: : quippè ad pacem inter diicrepantia hominum iudicia concilianaam , altero foret opus Prometheo, qui de integro ipiorum praecordia exconfim ili luto fingerei, parilemque omnibus mentem infpiraret.

Sed enim id vitium ex ipia mortalitate contrahitur : aim irum quoniam animus natura? temperatione viget, ientit, & ratiocinatur, vnulquilibet iuo quodam peculiari iudicio, ac iententia pro corporis conftitutione, &c fiabitudine ducitur, atque adea Mille hominum ¡peeks , & rerum dj¡color vfuse.

Velie fuum cuique ejì, nec voto riuitur v n o .

Ita mehercule non iemper meliora qua? lunt, led qua? fibi matgis conicntaneaceniet, quiiqueconieólatur , aliorumque ingenia, m ores, dodxinam iuo meeitur modulo : Trufianus veceribus tantum deled:atur,hiec am at, in his delicias facit >no' ua omnia deipicit, immo cardia edam incognita condemnat..

Per me fruatur licet iententia iua :: ecquis enim hominu m libi­ dini modum ponete aulir ? Vemmtamen fi mihi detur liberras dicendi., oilendana Trufiane rationes a te propofitas non e ilo tam

tam exploratas ad lei quod vis confirmandum > quatti tibividentur. Nam confer qua*io humanrc inceli igentiu tenuitatem cum incomprehenia rerum vniuerfìtate , tecumque reputa-» quàm magnum, & arduum opus ficea omniacomple&i ani­ mo , qua iniuis penecralibus natura recondidit, vitro enim fateberis pleraque abftruia omiiinò elle altioriique indaginis , quàm vt ab aciebumani ingenij percipi queantj at eorum,quse in noltram intei ligentìam cadere poi lune, vix aut ne vixquidem millefimam partem adirne exploratam haberi. Sed enim tnultum egtmnt, vtaitSeneca, fl Hi ante nos fuerunt, fed non pmgerunt.

Multnm adhuc reflat opera , multumquereftabit : neejne -pili nato poft mille f i ­ dila praddetur occafto aliquid aliud adijciendi. Ad iummam Cogita.»

naturam arcana iua non ilmuledocere , ied ieruare iemper quod oftendat exquirentibus : inexhaulios effe illius tlieiaur o s , nec vnquam fore, vt eiuldem myfteriapenitus recludantur j etfì compiuta ex interiore deprompta iacrario inlucerru dies extrahat, Sc Iongioris scili diligentia„ De iapientia G recorum multa iaCtald magnificentiùs fortailè, quàm veriùs. Plurimùm illos dottrina diidplinarumque cognitione ceteris gentibus preiiitiife confiteor : id verb non cam ex regionis fi­ tti, &qualitate, quàm ex patrijs legibus, Sc inlhtutis eueniile pu random. Nam honos alit artes, atque aemulado exacuit ingema, & nunc inuidia, nunc emolu mentum incitationem accendit : idcircò vbi Principes viri philoiophabantur, & Sapientibus prunaia deferebantur , ibi plurima ingenia in fapientia: ftudium congregauittum laudis gloriuque libid o, turn edam lucri, acque opum cupiditas. Adde quod diicipuli à fapientiffimis preceptoribus optimè inlhtuti pari itudio , atque conatu In exornandis , & collocupletandis diiciplinis elaborabant * Quòd fi regionis proprietas , & foli conditio ad mgcniomrru magnitudinem conferat, nobis quoque licet in hoc gloriari quodammodo, qui norimus Pythagoreos municipes noitros principem in philoiophia ingenuiique artibus locum tenuiffe, turn cum crac in hac gente magna illa Crucia nollra parens, & altrix . lam etfi vero cenfeam ad ingeniorum preitantianu non

8 non parum conducere regionis cceliue naturam , tamen periuaium habeo munus hoc procreandi ingenia ad comparandas diiciplinas idonea , haudquaquam vni Grecia: fuifleconcefTum: quod vel hinc iatis liquidò conllat, quòd olim AiTyrij, atque yEgyptij , mox Chaldad, hinc G reci, deinde Latini, poileà Arabes, tum inde rurlus Itali, cognitione artium Tolertiaque ingeniorum antecelluerint. Qua quidem ratione liters bonreque artes terrain peragrare , ac longc latèque peregrinali videntur; tandem enim ànobis, vtitadicam , transfuga: ad G a llo s, Germanos, Batauos, im m o ad Britannos, Cimbros aliolque populos , fiamma: quondam barbarici atque ftupiditatis notainfìgnes, flint profeóhc . Poliremo quod de mundi fenio ex vulgi iententia d ixilli, id totum eli nugatorium; Tem­ per enim hxc rerum vniuerfìtas vniuimodi, & fuifimilis extitit. At omnis de ilio tempore actas conqueila eil : fueruntque ièmper vetera in laude, prebènda autem in Tailidio . V eru na vnde Trullane habes Graios aliaiue gentes literarum lludio -deditas diuturnioremolim degille xtatem , quàm nunc demum nollri 1xculi homines tranfigant ? An non illos qui ad oòlogelìm um , vel nonagefimum annum vitamperduxerunt, iongaeuos appellauit antiquitas ? Iam vero ne te ablegem ad remotiiÌìmasregiones , in quibus annoi! homines viuereperhibentur, nonne cibi quotidie occurrunt lènes, qui celitelimum annum attingentes , dum de tulli, autgrauedineconqueruntur , cceli potiùs inclementiam , quàmcetatisvitiumcauiTantur ? Qua: cùm ita lin t, quid obilat quo minus nos cum antiquioribus ingenio doóhinaque pares ellequeamus, quando eildem xquo iure in coeteris relpondemus? Sed quid ego t o multis morer -,ma quidem argumenta, res ipTa conTutat : quippè enim Multa dies , variofque labor mutabilis m i Pyettulit in melius .

Nam quot quantas quàm admirabiles reconditarum, atquo antehac inauditarum rerum noridas, iuniores leu confido, & indui cria, leu edam ca lu , atque felicitate libi compararmi! ?

Quàm

7 Quàm pulchra, quàm incredibilia, cùm in Mathematicis diiciplinis, tum in Phyfiológia, Se Medicina caceriique artibus perueftigauir, atque in iucem verità tisprotulit noftri iaculi diligentia? Quanta ex illis vtilitas, quanta volliptas ! At vero in quali caligine, quantaue rerum ignoratione veriabanturmaiores n o ftri, quibus hac crani incognita ? H ac quiiquisiecurn, agitauerit, facile intelliget naturarerumquecognitionemex ipfis rebus aisidua meditationelógaqueobieruatione eiTecomparandam, Se periculofiisimum effe eandem ex libris levitan­ do colli gere. Audendum igicur omnique conarunobis eniteii' dum, vt prater e a , qua: à maioribus noftris com perta, bonaque fide tradita accepimus , adilla , qua: nondum explorata». iunt, inueftigandaanimumadijciamus. Nam que, vt monet

Hippocraces, ìnnenìre aliquid ex bis, qh& etiam mine babenturincompertit, qnod ipjìtm nojfe magie, quàm ignotafse expediut, id quidem ¡dentite inJìitutum, ac opus efse videtur : quemadmndum etiam inchoata abfoluerc, & ad finem perditcere.

T R . Longum ianè foret Steliiola illa omnia perfequi, in , quibus tua peccai orario : nam vel ea iumis ? qua nonconcedantur, vel ea, qua edam conceda tibi minime iùffragentur.

Sed.multatibinuncdo ; at illud tamen praterirenonqueo , ftuodargumentorumimeorumvimeluièrispotiùs, quàm inIrmàùeris: etenim cùm te grauiter vrgeri fenfiiles, huc atque illue tergiuerians, ad noua tandem inuènta confugifti-, & m ak ifti gloriola quadam verbomm iaVatione , ftudia conatufque iuniomm in rebus nouandis exagerare , quam rationum, rfiearum pondus ndeliter expendere . Acqui ego conftantiisi^ ? noua hac inuenta imprudentet,& temere commenaari, vel obliane maximecauiam , quia noua iùnt : videlicet nec diuturnitate temporis confirmata, nec vnà cum iaculis a tatibuique nominum inueterata . Sed enim in his dumtaxat acquieicendum, qua longadiesftabiliuit, & tempus cerca rataque errecit. Quippe videmus pleraquecommenta fiVaique opiniones diuturnitate extabelccre . Nec vero te quicquaim adi.uuat exemplum Hippocratis ; turpilsimum enim ccnfeo, B Se pie-

1o Se plenum temeritàtis , cam ipfam inueniendiliberta term/, quam diuinus ille veriratis inuentor, Se incomparabilis Medi­ cina: architedus fìbi conuenire putauit, nobis pariter arrogare.

Nam quis eft hodie qui de ieipio tam magnificè ientiat, vt illius icientiam aufit armulari ? Si quiiquam vero e li, quicornicum oculos confixerit, hic fakerrrmeminerir taiemyirurru fuiiTe Hippocratem , qui illud merueritelogium, tamjaiUn , quàm falli nejat . Numquid de hominedici magniiìcentiùs po­ tei!? Atquisnonmiretur , atque edam ftomachetur id genus homines , quicùm nouillim èviierintlum inisoras, feie cum làpienciiTimis prilcic aetatis ienibus nulla verende antiquitatis habira ratione exaequant : immo illorum quoque lententias nouisinuentisoblcurareconantur? Et quilnam igi?oratveteres ad omnes difeiplinas nobis duces elle, ac prannonftratores ?illoseife veluti gigantes, quorum humeris nos homunciones eìati veritatem propiùs ai pici mus , quam humi haerentes m i­ nime cerneremus. Quotulquilque nunc eft , qui ad illorum dodrinam percipiendam, ne dicam amplificandam5iufficiat?

Ecquid tandem in dilciplinis eximium habemus, quod ab eorum feriptis, Sc commentarijs non omninò lit erutum ?

S T . At m ihi Di j dignum fadis exitium duint : quando hoc genus dilputationis excitaui, in quo quarcuque rationes vtrinque promuntur exconiedura , Sc opinione pendent, atqu<y adco hue Sc illuc diiceptationibus trahuntur, nec vllam adhibent periuadendi neceftìtatem : quippè vbi momenta rationum deiiderantur, ibi pallìm obrepunt verbose contentiones, quas ikpiftìmè coniequuntur difterentium inter fereprehenUones, Sc quandoqueetiam maledida conmmclia?que, à quibus ego vehementer abhorreo. Nec me porrò grauius iratum T rubane putes,quòd abs te fuerim iub^ontiimeliosè reprehenlu s. Do hoc ardori ftudioque tuo erga barbatos ilios veteres, quorum tu nomina , memoriamqueauguftè, & lande veneraris. Sed vide interea ne nimium fallare, dum (apientiam ih lam authoritatemque, quam in artatibus habet lenedus, aritiquitati deferendam arbitraris. Num tibi iilud excid it, quòa

;pnulò antedixeras, confenuiiTeiam mundum, atque adeò iplìus grandæuitarem fenedutemque noltro potiùs iæculo , qua grifcis temporibus effe tribuendam ? At vero quemadmodum fcnes, &c remmeognitione, & maturitateiudicij, natu m inoribusiæpènumero p ræ ita n tquia nimirum plura illis expend, & viu coguoicere meditarique licu it, ita noilra hæc ætas, vtpotèantegrelsis grandior, &: per multa experientiarum varie tate cumular tor, plurima com pertahibet, atque pe ripetila,, quæ ab anciquioribus ignorabantur. Quocirca cum non pancarnosaveteribus vel literis conlìgnata, voi per manus tradita, & hæred irario quali iure tranhniifa acceperimus, rernm illa m ampliorem notieiam , qua ætate prouediores minoribus plcrumque præcellunt, nobis non iniuria yendicabimus. Ita prò • fedo le res habet. Nihil plane inuentum iimul , & perfedum eft. Rudis quidem f uerat, ac pene dixerim pucrilis Pythagorae temporibus.philoiophia, quæ magnum deinde læculis (èquentibus nada eli incre men turn j & medicina iub Hippocra­ te feiiciisima habuit incunabula,polled vero vnà cum ætatibus. etiam atque edam adoleuit.

T R . Ira lane puenlis piane fueratante Ariflotelem Philofophia , tandem vero tanti viri aulpicijs ad lùmmum efteued a faftigium, & M edicinam, cuius firm lisi ma fundamental olim iecerat Hippocrates, piene, & cumulate perfecit conilim mauitqùeGalenus . Vtdeiur enimdiuin i quadam prouidentia fadum , vt in qnàbuicumqueartibus diet lingulare aliquod exemplar , quod earurndem lhidioli ad ìmitandum libi proponerent ; & licuti inPhilolophia Ariilotcles jira in M ediana luere Hippocrates,&: Galenus. Hincoptimo quidem iure Ale­ xander Malia rias A dito telem , Galenumque eoi pio decora­ rne elogio , quo Macrobius Hippocratem cohoneilauerat quod nimirum necfalli polsinc nec fa llerei modo eorumdern ie^iaxitè percipiantur. Quocirca prudenterfàcic , d u m m o net Mediana: itudiolosyvr hiice tantùm iaiptoribus deleòdentur ; horum Vqlnmina diuma verlent nodurnaque manu ; ac omnes prætcrea iuruorum iucubrationes negligane j led nouaB a* torum.

rorumpotifsimum libros v iten t, & tanquam iciendx peftem deteftentur. . .

S T . MaiTarias tuus piane nugatur: nam li omnes ìuniorum libros e ftudioiorum Medicina manibus fubducendos autumat ycur iua nobis obtrudit volumina ? Num vero is galliti* filini alba-, 'bfos viles puerì, nati infelicibus ouis ;

Quis vero eiufdem peruicaciam non miretur ? fcilicet marnile abiurdam quamlibet ineptamque opinionemtueri, quam vel leuilsimam crroris inconltandxue labeculam Galeno aipei gere : quin ilium quandoque adeo frigide ieiuneque exculac, ve om ninòrilum m oueat. Quid enim ìlloineprius ? baleni inconftantiam in recenièndis dolorimi cauisis la ter i coaòtus, ipfum inquit aliquando M ed ici, aliquando Philolophi pei ionaminduere; acque idcirco pugnandaconlulcoloqui. Sed ni­ hil crebrius in libris M ailanx occurrit^quain Galeni conimelidado, óc iuniorum deipicatus, im ino edam vituperado. Quid multa? abipfis quoque medícamenos cibarijlque , quorum Galenus non memimt, abltinendum putauit : lune lúpulos, ve excera prxtermittam , libi iuipeòtos Icnbit , quod mhildeijs àD ioicoride, Galenoque m em oria proditum inuenerit : Et ea tantum libi probanda ceniet, quorum vires veterum fide, atr que authorìtate teltatas agnoueric.

BR.. Hoccine credibile e i t , vt tinta cuipiam innata lit vecord ia, vt vel àcibiscaueat, quos non prxguitaric antiqui tas ?

Quid lì talis (quod omen Dei auertant) nobis vnquarn contili' gac oblonator , nx ilie pro íuaiiiísimis bellarijs cuped jique > quibus hodie velci conlueuimus } incondita priicocum rercii' la , & candem aliquando glandes nobis comedendas obtrude t.

ST. Vereor ne-otio nimis valdè abuti videamur li ornile5 dui modi inepcias percenlere velunus. Vnum lane idre velid Trullane, qui tied poisit vt Ariltoteles,Galenulque( ve de Hip’ poetate Idearti }nuiquam laplì lin t, nunquam opinati -y uiu111' ma e li inter ìlios maximis de rebus diikniìo ? Non perlequ^ quxi ti ones omnes , dedpaucas tantum ex multis p roterai*1' . d H om i-

13 Homines procreati Galenus ceniuit ex viri mulierifque ièminibus inuicem pem iiltis, quorum vtrumque tarn materia:, quàmeffeótionisrationemhaberecredidit: at AriLtotelesicripiit mares duntaxat dfundere iem en, in quo emcicndi vis mi p t , foeminam verb iolam prarbere materiam , quampurauit M e ianguinem. Ad hxc Aditoteli cor, turn ienfus motulque, -turn vita: , & nutiicationis principium viium eit : led Galenus tres conliituit in homine principatus non potevate m od o, led locis edam diiiundtos j nempèièntiendi, mouendiqueyimin ferebro , vigendi in corde , & alendi in iecore. Practercaindiiudicandaa n im iv i, atquenatura, quamlongèab Ariltotelis •fentenda Galenus aberrar ? Cum igitur plus vno veruni eiio non poisit, alterum fieri p ro fe to poceit, vtvrerque in errore Verietur ; alterum certe non poteit, vt ambo fallere ramile 11cfc ia n t. Sed quid ego in confutanda tam le n i, ne dicam tairu» ineptaientenda , tempus frullra concero ? M irorlanè, irnmo edam moleitè fero ( bona venia me audies Trufiane ) inueniri hom ines, qui adeò prxpoiterum abiurdumque Mailariadudiciu m adprobent, atque commendent.

• T R . Tibiquidemitavidetur : acqui ego arbitrar Arinote­ le m , & Galenum de verbis iolììm diisiderc, de rebus vero m i-fificè temper congruere. Scio id vobis paradoxon viderhverum ego planè vellem me arbitrimi inter egregios illos iapientks iriagiitros datum : faciilitnum enim nulli forec dilcrepantes iplorum ieri cent ìas ad conco rdiam adducete . Veruni hxc alias. Nane fingice illos reapie, non tantum verbis diilentire, quid turn inde.11 Nimirum non omnianouimusonmes : iads aucem eit li inluaquiiqueprofeisioiieprxcellac . Ariiloteles autem in philoiophia, tk Galenus in medicina diligentior fuit, & exeracarior : vterque vero author eit accuradisimus, & pia-, he luculenciisimus. Q uocircaoptim èitm lioiom m com m odocautum videtur, vein phiiqfophicisrebus A riltotelis, in_, medick verb Gal em dottrinarti exponeremas . Qua quidein È in re vtrarnque paginam i abfir ditto ìnuidia ì ego fecille vim deor: qinppe can i m ini piuloiophiam profiteati,. ìniunctani quoque.

14

quoque fit onus medidnam interpretandi, fiquando quæftiones occurrunt, in quibus Ariiloteles, & Galenus inuicem dilientire videntur , velinterillos pacem condlio , velvtriuiquc dogmata ilngilladm interpretans pugnaciter ilia açriter que de­ fendo, & radonibus argumentiique vlque adeo confirmo , vt auditoribus meis v idear, non hominum iententias proponere, fed potiùs folium recitare íibyllsc , quali ex trípode vatici­ nan . . . . r B R . Im m o vero ex quadrupede : memini enim te mini la pènumero occurrirte ex mulo lacernato Auicennæ Ralis , &C Galeni oracutacircurrálipancibiis diicipaliisrecitantem . Verum die Tm iìane num dbi pbilo fopbia dignum videtur , eadem de re in contrarias partes diíferendo , vtramque propu­ gnare iententiam & ad tutanda veterani placita, non de leótu aliqu o, aut veritatis Iludió, iedantiquitatis veneratione ,& authoritads iure perdaci ? „ x T R . A ge vero qu àm voles Bru ne ioceris rnam profedo ni­ hil illa m etangim t.. (æ teiu m turpcarbitror, &¿ plane indeco­ rum ob inconitantiam mentiiue imbecillitatem in diuedas aut edam contrarias deduciientenidas.. Veram íldeinduftria id hat, leu ad ingenij magnitudinem oilendendam, leu ad di­ gnitatem glonamque veierum propugnandam, tantum abeit vt lit indecorum, vt contra laude digndlimum cenieii debeat » At verb ego qui vm iapienriae acceptum referoquicquid h ad cnus exirtimatioms famæque, aut opum lum conlequutus^plurimum lane me debere fateor Hippocrati, A nito tell, &c Gale­ no » à quibus omtiem meatn bauli, arquearripui diicipitnam.

Quum autem ltudium voiunrutemqtie meam erga ipedatos illos phiiolophiæ , & medicina: principes teilari aliter nequeain, entrar certe vt ipiorum dodrinæ Edemrobur , & hrmam entumadiungam, &¿ quoquo modo eorumdemnomini glon eque eonluiam, atque pro,pietà m .

BR. R e d è dicis ; & res lie le h ab et. Laudo autem te T ru fiane , turn qubd grata animi beneuolentia hominum de lite­ raria República benemerkor am memoriam proiequaris, turn quoque

r. ,

IJ

quoque quòd optimam philofophandi rationem inieris. Scd enim non queo latís mirari Anaxagora* Democriti, & aliorum ciuf modi phi loiophoi um imprudcntiam, qui ve ieie in rerum' cortererent, opus neglexerunt, immo etiam iatis ampia patrijmcnia diilipärunt. At quanto tu iliis pradtancior, qui tibiipiì in primis iaperc didicifti, animumque tuum non ad inanem-, iüaminopemquephiloíophiam , ied ad íoiidam frugiferamque iapientiam concubiti.

Q, ST. Ecquid vero de me yobis videtur ? An non ego om ­ nium ftulnjflimè ium philolòphatus, qui dura rerum occulta­ timi , & ab ¡pía natura inuolutarum, cognitionem impenfiùs affetto, tetatem pecuniam, & vaietudinem nequicquam contriui.

T R . Mirabar certe qua: cauífa fo ret, quare tu cum plurimum opera: Philofophia:, & Medicina? ftudioadlìibuiiTes , minimum tarnen inter aequaies, fortuna, &opibuspolleres, At mirati nunc deiino, poftquam incellexinouandiftudium cibi maximopere probari. Comperami enim habeo hanc fe piflimènouatores peccati fuipeenam luere , vt nimìrum nulla ìpfis fides habeatur. Porrò cum in omnibus humanis rebus , tum potiiTimum in medicina periculofiflìma cenferi debet innouario : vnde nemo prudens vitam valetudinemque fuam nouatoribus Medicis audet vnquam concredere : & m eritò, narn quid Dei muñere conceilum mortalibus vei vita charius, vei proipera valetudine optabilius?

At per fortunas Truiìane tuas mihiviamrationemque indica , qua locum qualemcumque aucupari inter médicos poilim. Enimuerotametfiegononquidem vt Sophiftes, aut oltentationis, aut qmeftus cauifo philoiòplior, tarnen ileque piane vtCynicus , opesfamamque vfquc adeoafpernor , vt #quo animo feram me nulla hadtenus laborum meorum emolumenta percepiife.

TR. Quamquam confilio non eges, immo abundas potiùs, patere tarnen vtaures tuamoftris praeccptis monitilque pateant aliquando . Primum putato leùìtatem , ne dicam temeritàtem ,

tern qua: inex tibi plerique cxprobrant , necmebercule injuria, obijciunt, quód nunquam in diíputationibus coníultationibuíque latine loquaris , nec vllatibi vnquamexcidatHippocratis , Galeni, aut Auicennns ícntenria latinis vcrbis expreHa : at equidem vix aliter allantes de íapicntia noftra certiores facete poííumus , quam. íi crebró intet d liierend um eftundamus vetetum enun­ ciara', leu potiüs oracula latine prolata , quibus tanquam íale noftraperlpergatur orado . Hiñe nonim m eritbvenitinconfuetudinem,vt Medico latinitatis ignaro nequáquam credatur.

ST. Die íodes Trufiane, num Hippocrati, Galeno, & Alú­ cenme virio culpasque dandum , quód & veríais non latinis fecerint medicinam, & fortaíle etiam latiné neícierint ? Abnuis ?

Cur igitur quod iftos dccuit,mihi vt probrum obi)citur?Numne putas aliam fuilse caufsam, quare medicinam plerique verbis ignotis facereconlueuerint, quam vt fucum facerent im ­ perito popello ? Sed enim hic eft mos patrius nollratium me dicorum , vt adcaptandumplaulumadprobationemque muliercularum, & ineruditas pleheculas, latina verba fine vilo deleótu pallim eífutiant, & quocumque in loco, quoícumque Ín­ ter homines, de rebus non neceísarijs difserentes Galeni, A u f peanas, & Hippocratis nomina temeré inculcent.

B R . Ira profe&ó res e ft, vt dixifti, Stelliola. Nimirum veteratores i f t i , q uoniam quidem nulíum aliud íapientias ipecimen darepoísunt , laureolam, vtdicitur, in muftaceo quas-* ru n t: in quo tarnen mirari licet hominum íolertiam , quinugis inanique oftentatione eam íibi authoritatem facilé compa­ ra ut , quam nonnullis vix aut raro etiam per í um mos labores lingularemque rerum natura cognitionem coníequi datun"1 eft . At illud íanémihi ftomachum m ou ercíolet, quod quí­ dam, cu m verecund ias fines lemel tranfilierint,eouíque imprudentiasíint prqgrcíli, yi communem víum cultumquecorpo' aisdeuitantes ípmeriplós itadefbrm ent, vtnon hommes , ícf

ponas

*7 potìùs hominum monftra vìdeantur.

T R . Qporius harc pertinent ? Nunquid monitraofum tibi Brune videtur quòd nos Medici honelto iimplicique corporis culm contenti,ornatumatque elegantiamnegligamus ?Atqui ita mandat iummus Medicina d ila to r Hippocrates : nec im meritò : arquum enim eli vtillis, qui & vitas valetudiniiqueluce imperatores nos ftatuunt, & vxoribus liberiique ac vniueriìc familias praeficiunt, debitum honorem habeamus . Atquis ignorat elegantiorem velhum apparatum, cultum , nitorem, aliaque corporis lenocinia elle inltrumenta ad mulierum pu­ dici tiam iubuertendam ?

B R . Iam olim acceperam illud vulgi ièrmone iadari doMedicis , quòd precipua; eorum partes eiTent honeltè veihri, gloriose m entili, & hominum vitas negotiari. Mirumni haec vobis Archiatrorum iènatufeoniulta prascipiant. At hunc m ihi Trullane Icrupulum ex animo euelle : Numne praslcripfit Hippocrates vt Medici comam abraderent, lapientem vero barbami pafcercnt luculenter?

T R . Garriantvtique more Tuo im probi, & quibufcumque velìnt conuicijs patientiam noftram exagitent : iatis nam quo nos commendant egregia benefaòta, & preclara in vniuerÌum getius humanum facinora. Atqui iì tecum Brune renimi fkc ad

D im , led temperanza, & moderatione natura: reprimi arque cocrccri : enimuero

l tondi nulla fi des j quis enim non vices abundat

c

Trìfiìhns

iS Trißibus obfccsnis} .

-

S T . Vide quaefoàc confiderà quid Brune loquaris, ncteali-quando tandem pigeat irritafse crabrones . An vero neicis -'quìmfitperieuloiumfìmultates exercere cum Medicis , qui. hominem impune polsunt occidere -,,md bcc *Pfum (ytar enim verbis M.Catonis ) m-rc~dc faciunt, vt fide* ijs fi: , & facile difperdant.

Caue autem exiftimes meribiiubiratum , quòd Medicos li•centioribus verbis peritrinxeris : nani p ro fetò nihil iftam o m ouent, led enim nec medius iìdius attingunc.

B R . Meritò te plurimi fido Stelliola : nam mihi tum do­

ttrina , tum etiam hdclitate bencuolcntiaque mirifici: iempet fatisfeciiH : tibi tarnen, quàmiameft, veilem melius eiset: mo le ite enim fero quòd ad deuitanda nouercantis fortuna: incommoda, medicinam Meccenatis cuiufdam loco, tibidelegeris. Verum enimuero hxc ars tametfi e cedo libi arroger ori­ ginerò,inuentorei que iuos Dijs a£ignet,coepit tarnen ita in dies ìiiagisatque magis apudoptimates euileicere, vt tandem nonniii à fraterculis gigantum , & proletaria turba fid i tari coniueuerit. Quotus enim quifque ex his qui hodie medicina operam nauant, poteil prompte dicere quis fìbi quartus iit pa­ ter ì Quid quod rette notauit quii quis ille fuit, hoc hominuit ordine nullum , prtetervnumquem pietas hìc nominare noli; patitur, turpiorem efsc vel indigniorem. Sed quid ego ita astatis noltrae Medicos profeindo , ceu vero idhominumgenus non fuifset omni a:uo nequiilìmum ! Pene mihi exciderantexpoitulationes deprecationeique , quibus grauiihmi authorö nunquam non iunt illos execrati. Solam hanc animi, Plinio n#' inorante , dedignata eß Romana granita* : in maxima fruäu pancini® Quiritum attigue.

S T . Piget fané immo etiam pudet me iortis mete,quod ege' Jftatcm medicina cogar iuilentare . N oli autem Brune putatf m eartem hancdeteitari, qua:fipcrindeacrespoltu lat, exercererur omnium tum prxitanriilima fo re t, tum vtiliilnfl*' Quid enim maius, quidue conducibilius pradtari poreit ab h°' m in e, quàm morbospropuiiare, yaletudinem tueri, & vitan1 morta-

19 mortal ium prorogate ? At indoleo Tiuittani generis vicem , quod reseas, quibus hominum vita falulque conrinetur, vtro. ingenuo liberaliterqueeducato, indignas reputet, ijlquetraman das relinquat, quibus id potiilimum propoiituna citjVt ex alieno incommodo quadhim faciant, & mortaliu-m vitatu ad kicrum mercatur amquc reuocent. Q miieramrerum condi donem; o caecas hominum mentes! Ecquis non vi ler ex arris.

Jiuius contem ptione, maxi mam in vniuerlx natural humance focietatem, manareperniciem? cum larpilfime opus htabhis vibr ipem pretio emere , a quorum inlcitianequitiaqueplus eft, quam a morbo periculi.

-< TR.. Itane verb charitatis obtentu Iinguam in-Medicos acuis j nec vercris importnnaifta cua querimon ia aniam durev, obtrebtatoribus noftris ad vniueriam noftram familiam liceiir dus inceisendam ? Et audes tauten. frubtum ex Medicina depofeere, aut Medicos tibi iperare propitios> : ST. Scilicet ignotaeftpopulo Medicorumconditio, veloccultari ea poisunt, qua in omnium oculos quotidie incurrunt.

Quail verononiit in m orenoftrom m hom inum pofitum ., vt ijduntaxatad medendi artem ie applicent, qui exiniim ogenere fortune u e gradu progeniti, non tarn honoris exiftimationiique, quam lucri, & commodi rationem ducunt. Atque: Vtinam ego falfa loquerer , certe memet med non pocniteret v nequepuderet in ea arte veriari , Guius mihi arque eftiucundaj. cognitio, atque odiola trabbitio: ob-illorumiUgitia, quieandem turpiter exercent. Quippe hinc fabtum eft vt frequentiifimar in Medicos criminationcs rcprehenlioneiqueexaudiantu r, nec iniuria: nam quis non muehantur in ilios, qui ftontem perfricueruntom nem que abfteriemnt p u d o re m n e c iibi' quicquamnon licere arbitrantur , mode ingentem pecuniae iummam vndecunquc corradant? Qui inuiitato quodamo;is habituinter homines defo imitate iam conipicui cachinos irri dencium commouere , digitoque moftran gaudent, belerio triumphant l qui vel temeritate., &impudentia, veldiururna Beruitute, nimiaque aisencationein diukumfamiliaritates icie.

C

2.

infir-

Ä6>

infinuant ? qui quafiperiònatn Eunentcs vultum modo ad nm gas modo ad ieueritatem co napoli min 3 & iemetipios ad om nem fabula? partem parane , vt magnatum gradam aucupentLir ? qui tandem pollilabita rcrum naturaeque inquifitione, ni­ hil addiicuntpraeter technas doloique , quibus imperita: multitudini illudant ? Nòn iuntmelicrcule ardsiita,.ied hominuru. flagitia.. Eccur.verd Hac ego non credam ycnufina Ugna lucerna ; H.ec ego non agitem >

etfi capiundos mihi feiam efse inimicos omnes id genus M cdicos. ; T R . Quis eft porrò' aut quotufquifque , qui repielienfiolaem ruam poilìt eAligere ? An non vides Stelliola ad reótè bea­ teque viucndum.exacuendam else ingenij aciem non modo ad natura? contempiationem , ièdetiam ad rerum expetenda-i rum fugiendarumque deiedfcum y atque adeo {ape vtilitati cornmodoque coniulendurrì ; interdunlverò edam populo, &c fcena?, vt dicitur, else ieruiendumj & temporibus magis,quam moribus parendum. Hinc emm.pendet prudentia , leu ars illaviiiendiquaquicunquecaret, miierrimamprofecfb degit vi tana-. ; BR. Aliam tibi quaere arte mStel 1io la: näm in medìdnarvii deris prorius indiligens, nedicam ineptus. Quidenim temer ritatem , impudentiam, aitus, & vaframenta, iolemma ìitius artis numera:, Medicisceu crimina obiectas : artificibulque virio vextisea , dine quibus ars iplà conttare non poteft ? Medici* nam Truiìanus exerceat, qui quam perionam iuiceperit optime nouit iuaique partes i emper eit iulti nere paratus..

T R .. Eia, Brune poifquam iatis es in Medicos debacchatus „ cune in artem m aledica eonijcito , & orane tandem iniquità* cis cuae virus euomito . llluceicet tarnen aliquando ille dies „ (ncque: enim perpetuimi cura ianitate feedus idi ti ) cum tu medica: artis ope im plorataci noitram ficiemeonfugies. T u m ■vero honorincendus nos tradtabis , noilroque coiliilio ac vo* uiuati edam, atque etiamobtemperare lludebis B K ,.A t

BR. Ac ego maximas Dijs immortalibusi gràdas habeo ,• quòd in veftras raanusnunquam incidermi : haudenimido an diiceptationern hanc vobiicum hodiemihilicuiilec baberCj fi folte acquando Mediconim collibia f uiiTeni expenus

fìt, disturnacerporisnotartene, acqueobieruadone reram * quas prodeile , aucobeilèfolent, medicmam quandam mi hi co m p a ra u iq u ip p e non rem odi, iedarternhominumvitag» immani quabtii cauponantem ) qua quoad pofiem meato valecudinem regcrem -, vitain tandem commiilurus fortuna:, v.bi: meàme cacio ¿pdqnedeiticuenc. Medicis autemmdiam propemodum fidato habeo >, non his m odo, qui cuin nunquam iteras didicerint,iatis habentvlcrocitroque in pnecextatis m a­ is inequifantes per vrbem indeimencercariare, ied nec etiaitu» magnisiliis medendi magiitris , qui vmuerianj Galeni medicinarn fétenere proiìcenrur : periuaium enim habeonihil ipjos. habere cogniti nihiicomperdjièd periculoias, & ancipites curarionés initituere , & remedìa pene o mina temere adhibere :: tum experi menta per mortes agere ; vniueriamquè eomm ar­ reni in eo poiìtam eil'e , vt vel ex falilshy pothefibusinaniter eoniedfandoariolentur, velexconiuetudinequadam j vulgarique viltducancur ; vel tandem caia &: fortuito, noitris perieulis iortiantur :.hoc tamen ipi< >iecuri acque felices ,quòdnullaiìtlex , qua: puniat inlana m capita lem : immoveròcum-M mercede grada refcramqeoiumque prolperos iucceiTusioi adipiciat, aduerios operiat ceilus Veruni ne iithaec a me inconfiderate dieta pureds, oièendam quibusargumentis eamihi< comperire licuerit .Iiaque cura prilliiimde Mediconim icientia dubitare ccepiiTem, animadiiermllos-,,quotidcuinquein_,. morbos-incidunt, veluti implicatos teneri, &:ha£Ììcare ; nec fibirnet pofre remedium inuenire: ied vel e vetulanim pneiiigijs,. & circumforaiicorum tallacijs iìbiopemdepoiccre : plerumr que vero.iniperata,nec.opinata m one occumbere. Adduce obfeniaui infirmam iemper elle eorum valecudmem, qui Mediconun decrccis fidenres,. eiiciemiaaie obiequunru r . Priecerea: animum

2,1 animum retuli ad multas illasmaguafque, circa x’grosiententiamm concertationes, cun&is ferme inter le diiiidcntibus, ac difcordantibus. His igitur obi eruatione diuturna notatis, de Medicorum imperitia certiorlunafaótus. Nondumtamerumihi iatis conftabat artine ilthsec , an vero perfonis eilentimputanda ; donecconlultisièriptorum voluminibus, comperi artem Inane vt periculoi'iiìimam , ita quoque inconltantiiltmam lem per fuiife, & etiamnum quotidie immutari ; autnoribus firmiora fundamenta quarentibus, aut certe fumana 110uitate aliqua aucupantibus. Primas Hippocrates medendi piycepta conícripfiííe, & clinìcem leu mcdicmam, qua: vichi &c pharmacis in lebto decumbentes medetur, inlfituiife traditur..

Herodicus vero ex Selymbria Hippocratis diicipulus ktralepticen induxic, qua: vnguentis, & fnctionibus hominum ialutilubueniret. A t Petroli deinde fuam quoque contulit medicin am , qua in eo precipue vertebatur, vt agros veitimentis obrueret-, (udorefque omni m odocieret. Philiilio, ítemPauíaiiias,& Empedocles in diuerias curandi vias proceilerunt. Hinc illarationalis, Empyriciequeleda:diicrimina : quippeAcroii Agrigentinus negleóta rerum latentiumconiecbira ab experimentorum oblematione medendi leges deduxit.Eandem quo­ que viam inijt Serapion, qui nuì lana prorlus habendam cau (larum rationum in medicina ceniuit,habuitque lebtatores Apoilonium , Glauc lana, Heraclidem Tarentinum , alioíque innú­ meros , quorum faina ■n obícuro eit. Sed Heroplailus omnem curandi rationem ab inuelligatione cauiarum eliciendam voluit : quocircaScholis omnibus damnatis, iiouam.argutiorenv que condidit leda ni,qua: deinde nimiam propter iubtditateim eli deierta. Chrilippus item , qui incaptiofoargutijsinduifriam teiere coniueuerat, acutulis (òphiimatis maiorumplacita turbauit.Mox à Cianfippo preceptorc dèicilcens Erafiitratus noua meditatus eit dog nauta. Aiclepiades autem in ltudia dicendi, quanainarte medendi exercitatior, eloquentiavicit costeros Médicos ;; vluaaaque medicamentorum, quem isqui iamaliud egerat x non làtis n o ra tm a g n a ex parte luilulit -, am i.

fum illecebris, tum edam medicata quotidie oratione blah* diens, cantarti iibi authoriratcm comparauit, vtom nem m edendi rationem per id temporis viiirpatam, labefaótare potuerit. Afciepiadisprecepta mutauit Them iion eius auditor : atqui huius decreta abdicauit Antonius Muía Augufti Mcdicus.

Nec vero diu latís inconcujOfa lleterunt Muí? dogmata; vt enim compluresalios noux medicina: conditores miiTos faciam , iequutuseit Theifalus, qui omnia maiorum prxcepta funditus cuertens, gloriabatur à ie veram iolidamque ieófcam fuifle inifitutam : nihil prxterea ab alijs traditimi, quod vel ad valetudinem tuendam , vel ad profligandos morbos quicquam con­ ferece . Vicit veroTheifaliingeniumCrinxmailìlienlìscalliditas, qui ex ephemeride ai teologica iiderum motus excipiebat, horalque obieruabat, qux ribos, & medica menta permitcerent -, vt geminata arce accuratior videretur . Tandem Galenus ( longum eli enim iìngulas medicina mutaciones percenf ère ) omnes prioris ami médicos exercuit, peculiaribuique du­ c i us conieóturis , nouam eamque maxime ianguinariamicèlam inftituit,qux quali herba irrigua iuccreuit vberrimè,ma­ gna medius fidiusmortalium pernirie : Sed cnimquamplurimas hxc animas ad Orcum demittit quotidie . Sed quid ego bare commemorem in arte , cuius mutationi modum fine.mque facete res ipía non patinar ? Iam celeberrima illa Galeni Schola , cuius nomen pene inuiótum ad hxc vi que tempora^ permanile, coepit tandem aliquando deficcre : lerpit enim,pluaimumque in aiespercrcbreicitfamachymiatrorum, qui ma­ gna ex parte à Galeno deiciicentes, inaudita Paraceli! dogmata ieólantur- Immo vero neicio quid noui ha:c artas protulit, vnde aólum iam else de vniueria vecerum medicina monemur.

Quis igittir in tanta iedlarum diueriitace , opinionum rationumque cpnfufione , medicina: inconilantiam leuitatemquo non agnolcat ? Quis eum hxc aliquando animaduerterit,vitam auilt illis concredere, qui artem ad caium reuocantes, ne nihil agere videantur , xgrotosnuncimportuna inedia , nunc iniu’Cundioribuscibisviolenter ingeitis affligunc, & ferro , igne, pnar-

phamiacìfque ipfo morbo moleftiombus ac nocentlonbus, excruciane: randem vero acerbi! li me vexatos fpiritus ante^quam. dolons-exharedes faciunt. ,'j ...

T R . £ ò tandem B Riti e procedit iermomstuilicentia , vt non iam diiputandi, ied altercandi, inim o vero obtie ¿hindi Ìhidio ardete videaxis : quippe nos pene e frugi nominum choro luft.iliRi, arcemque tot ixculis exculcnm, totingenijs, tantiique itudijs quxiitam , fundicus eucrtiiU. Vemm perge nos, quantumpotes, maledico dente carpere : nam certe conatus hoicetuosirritos facit fmgularis omnium erga nos beneuolcntia iummanoftrarattisvtilitas. Quidautem medicina: inconibntiam , & mutabilitatem exprobras, ie&arumquevarietatem tot verbis exaggeras? Sciliceteommune ki illa vitium habet cum Philoiopbia, quxlemper magnis doctiilimorutru con tcntiouibus diisenfìonibuiquc viguit. Seti vbi iunt iftx me­ dicorum haerefes polì: Galenum ( nam ante il ili m medicinam mutaisenon diffiteor ) vbinam diicrcpantes ieCix ? Num vero Galenica: do&rinx lucem eripict, caliginemque tandem C h ym itbrum fumus ofFundet ?Et mendacillimus die tenebrio 1 aracclius 3cuius deliramenta ìamdudum exiibilauit Eraitus} de Ga leno deque iapientiilima eius familia triumphabit ?

BR. De medicina id ipium me animo fentire prohteor , quod lingua aperte, nullaque circuitione vitis exprciii. Quare depreco m e putetis , mecontendonispotius , quam ventatis cupiditate, vel prillata aìiqua offeniione, ita loquutum: quanquam vitari in dii pucando vix poteit, ne concitatore impera, animique ardore rapiamur interdum . Vos interca fi vera dixi agnolcite, fi falla ignolcite. Quod autem de philoiopbia T ru ­ llane d è d iti, illarn vidclicet xquè acque medicinam Icuitatis, il loonitantixue cu lpa non vacare, omnino veiiinmum eie. E quidem meodem vtraque peccar; ied non ¿equa diicnmims rationc j quippe ìnicitia in rebus phiioiòphicis aut ninil} aut cer­ te parurn Reipublicx officit ; cura tamen error in medicina^ hominum vìtas depopuletur j nec profedìo iit periculum in v 1lo mendacio m aius. E)e medicina Chymicorum nihil accinet ad me

7,1.

ad me pronunciare: qualífcunque yero illa fit, íuaquoqueiad a t miracula, complurcíque habet íedatores, quinonleuem plañe Galénica fadioni cladem inflixerunt. Vaticinor tándem (& hoc Apollinis Pythij oráculo diófcum puta)non longé tempus abfore, cum illi, qui medendirationem á contemplatione cauíTarum deducere ítudent, nouas indagaturi fint vias j quia nimirum eanuper ipía phasnomena animaduería íunt in animalium ceconomia , qua: omnino videncur euertere funda­ menta , fuper quibus hypotheícs conieóturarque medicina: rationalis fiierunt hadenus fuperítrudx.

T R . Qua: tándem íunt nouasiífeeobíeruationes, autquih nam elf hodie víque adeo oculatus, vt ca perípicere potuerit, qua: Hippocratem , Galenum , alioíque egregios Medicina: principes, latuemnt ?

BR. T u a nuncStelliolamihiopus eíiad hác rem expro m *■ ptamemoria: nam eom m , qua:egoo!im te monílrante, obféruaui, non redé commemini: ñeque etiam edoccre ea fucilé poflem, quorum explicado per propria, & certa anatomes vocabula, mihi non fatis dum perípeda,deber inftitui.

ST. En fato tándem fadum videtur, vt ad diíceptationem, quamprincipioíuíceperamusnoftra rcuoluereturoratio. Sed praeftabit fortaíle huc declinare, quam diutius morar! in odioíailla, inuidireque plena contentione, qua: de medicina natu­ ra, mediparumque condicione pauló ante ínter nos fuk . V tinam vero nunc poíFem ea tibi Truíiaiie ob oculos poneré, qua: in Zootomia non ferne! mihi Iicuit animaduertere ; certe quidem Conhderem te ipío quoque iudice adprobauda fore noua noihiiaxuliinuenta, qua:vulgarismedicina:dogmatamanifeite fallitatis mtilitarilqueconuincunt.

T R . Ego vero ad interruptam diíputationem noninuitus reucrtor. Valde enim aueo audire, quidinueniri tándem po­ tuerit , poliaccuratiílimam antiquorum diligentiam : mihi em m nihilin mentemvenirep o teít, quod illisfuerit intentaturn. Quapropter ediífere, hita placer, Stelliola inuenta illa, qua: tantopere probatis. Mete quidem parres crunt pro vete ri-?

P bus

bus ilare, & quæcunque aduerfus eorum dogmata afferentur, refellerc.

ST. Haud icio an in tanta difputantium diiTenfìone controuerfìa dirimi vnquam queat, ied hoc iermone certe nonpoteft: iarp enim in veiperam inclinât dies, monetque vt de domuitione tandem cogitemus. Atverò vique dum nobis detur opportunitas iterami congrediendi, perlege quæioTruiIano* volumeniftud , quodfads com m ode, vtïpero, defideriurru tuum explebit : bine enim facile intclliges pLurimum luminis, ac ornamenti ad plry fìologiam ea contuliife, quæ à noli ris authoribus.animadueria nuper ac notata fuere. Porrò autemnon dubito , quin m ultatibiinterlegendumoccurrantnoua , & proriùs inopinata , quæ quidetn a b liis , quæ vulgo doccntur , vniuerià re, & cota iententia diifentiunt, T R . O h o . Hæecnieiunt Progy mnai mata illa phyfica, in quibus ( vt ab amicis accepi ) abjurda quædam,& penò portai toia dottrina præter veteran, communemque philoiophandi rationemtraditur? A tegopeream ,niquam prim um iliafunditus euertero . Opportune igitur hoc exemplar mihi Stelliola com mod a lii. Id ego fellinanter legendo percurram, ae in­ terna errores faliafque opi niones, fi vobis ita placet, annotabo.

ST. Id quidem nobis pergratum perque iucundum e r it.

Sed illud velini ribi periuadeas T mirane, multò difficilius elle verum inuenire , quàm faliura conuincere ; quanquamlaudanda omnino eft illorum induftria , qui falias fidfoique opiniones conuellunt,noftraique mentes ab errore vindicant. V e­ rum de hoc iatis : nam tempus iam eft domurn concedere.

T H .

Sb

TH COR NE LI VS ;

Iohanni Caramueli CampanicT Veteris Epil

T^üyPnnafna meunr d e Xatlbne P hildfoybandi ek lubcntius in Lucam exire patior , qu'od-abs te Vir Clarißime nuper leclum-, commendatumquefiudioßicy fueritr. E t <vero de honore fam aqu e mea minime per timefc am , ñeque <vcrébor reprehenßwnem DoElorum atque prudentium-, f i ea diunlgauero , qua magni Cetramuelis indicio fuerint approbata . Porro autem quid mihi in ani­ mo fuerit hac dlflertatione deccrnere} tibi arbitrar ejfe plane'perfpeclum N ihil enim’profecía m alui', quam •vt abfcuritatem . naturaßgftificarem , & caußas corrupta peruerfaque fapientia noßrorum pbilofphom m aper ir c m . N e quis put et me hac mente fuiffc >ru truolucrim philo fophandißrm a pracepta traderefeu cer­ tas lepes praß:ribere ... €aterum rationibus ego méis optime profpexiße <z>ideor , quodtibi hoc progymnafma dicauerim : illudenim pro ccrto mihi pnlliceor, plürimum claritatis huic 'Z’olumini, ex fglcndorctuinominis ,acccßßurum . N eapoli A iV C L X L

D- r.

D E

28

DE R A T I O N E P H I L O S O P H A ND IProgymnaíma I. Irari vehementer ibleo , quæcauda fit, curPhyiiologia tot iæculis, iummis vins, maximiíque itudijs exculta, non ita multimi adoleuerit ; cum cæteroqu-i incorni ipíe confiderans diíciplinarum íubtilitatem, multi plieemque artium varietatem , quam hoc interim ipanohumani ingenij acies eiìailecuta, incredibiliter oblia pei carri : 6c m eritò. Quis enim nom admiretur auto ¡nata, vedati lei que machinas, quæ fidcrunru curium cum cceli rad erecongjtucntem indicare, temporum îreerualla de lignant, áeom ú a coeli pli æno mena velut ignara cauíla repræfeütant ? Quis item non luipiciat preclara Archiredouices machinamenta , & C h y mitemiracula, inquibus glorian noi tra tetas iure oprimo poteít ?

Verum enimuerocum multar resíunt, in quibuselucet h u manat vis ireelligentiæ , tum maxime in m ithem iticis diíciplinis hæc ipia videtur excellere: Quanta Deus bone in illis íubtilitas ! quam multiplex quartine artifìcio! a ine x t ricab i1i il itl. îiodorum explicado i £qu idem, mirari iatLs Geomecriam non p ollim i, quæ expaucisad nodum peruulgatiiquenotion ibus leu axiomacis, adacutiilimarumconduiÈonum apodixesrationem noilram adducit. H;ne multaeiliædifficillimirurm. propf )iicionum demoilitrationes , quæ Archi médis, A pollo, Pappi , vhece , ahora n que voiumuiibus continent ur..

H k k illiusdiuinæpropemoiamarcisquam Analyfi i,ie u Algebram vacant mirabilisortus, quanihii acaiius fingi,auc ex­ cogitan potei t.

Quamuis autem tanta íit mache mañear um demonílrationuni

P r o iy m n a fm n L

29

num iubtilitas, tanta artificioiàrum machinationuiu varietas, vt in ea gloriari nobis quodammodoliceatr, lumma tatuai rertim natura; ignoratici, in qua veriamur, res eit dignaprorecto in qua erubeicamus. Scilicct nihil pene ili Phyliologia tot mgeiiijs, tantiique ftudijs adnitentibus potuit hactenus explican.

Sedi¿nini Utent omnia ( vtarenilllverbisTullij) irulfts occultata , circumfufa tenebrie ; vt nulla aaes Immani ingenq tanta fit , qu* penetrare in casltm , terramintrare poffìt . Carpar* nofira non nouimus , qui fiat fitus partiim, quarti vimquoque pars babeat, ignoramus. Nimirum res ita fehabet : quascumquede natura rerum quasmneur, dii'putationibus huc & illue trahi poilunt, & incontrarias partes diduci ; nec didim i quicquam eli à philotophoruni quoquam, de quo plerique non ambigant : qumpotiluma eorurn, qui hodie Philoiophi videri volunt,cura veriatur in confutandis aliorum fententijs » Quanquaml&pecontingit, vt Ili cum aliena erra­ ta lynceis ocufis peruelligent, in proprijs conieduris ofcitantes conniueanc. r Neque veroquis putet paucitatemillorum , qui pliyiiologix operami nauant, eilecauiTam, quare leuis tenui! que eidern faóta ni acceilio : quippe longè minor eli eorurn numerus, qui ftudium iuum in mathematicis diiciplinis collocane . Idautem vel ex co confìrmari luculenter poteit,quòdcuni innume­ ri quotidieprodeantphylkarumdiiquihtionum libri, pauca interea de rebus mathematicis volumina conicribantur.

Philolopliorum quotquot vbique lune Scliolx magna plerunque auditorum frequentia celebrantur. Neino ad Id eo lo ­ gia , vel medicina; lauream admittitur, m ilconfèdo plnloiopliici curius triennio : quanquam plerique, cum natura; rationcnineprimouibusquidemlabris ateigerint , in pliiioiopìiorumcoilegium coopcanmr. Sed ¡li verDotenus Ulrcm in p'iyliologiie itudio veriantur; at vero iut.uitadiicentiuLitiiiiaidtudine , vix vnus aut alter ad mathematica^ dilcipiinas ani­ mimi , vel leuicerconiueuk adiungere.

Quilquis h.ec iecuni reputartene, facile incelliget n m ira rationem plurima muolutam elle obicuncata, ikieius indaginern multo

3o

De Trattone phìlofophandi

multo abitrufiorem , quàmmathematicarum contempladonam apodixes..

Arifioreles fcriptunr reliquie pueras fàcile poiTe mathematicos euadere, difficile piryficos, & difficiltmè políticos. Bine nonnulli in eiuldem verbaiurareioiid , intulemnt m atheim ticas diiciplinas in perfacili, &:penè puerili cognitione veriari : fludia vero phyfiologiæ , atque polinces.eilc. exercitationes adulti ia m , &: omnino præffiintis ingenij. .

Ego lane vt Anftoteleæiententiæveritatcm agnofeo, ita interpretationemhancprobarenon queo . Enimuero fi qua eli diiciplina , cuius cognitio iummam ingenij aciem defìderet, liæc. quidem in mamematicarum artiummumero eli cxquirenda ; .vt propterea non immeritò quidam Archimedem, qui longè omnes quotquot vnquam fuere, mathematicosiiiperauit, ingeni) dodtrinæque prineipem conffituerint. Ciuilis qui­ dem prudencia multamm xerum viiim requirit „ plurimam-' que çxperientiam , quæ noirtam ex'librisaut.meditar ione ,, quam exmemoria multijugi, & frequenti negotiorum tradacione poteithaberi: hxc autem nifi retate prouedìo.nbus,& iu— didj maturitatem quamdam adeptis^nonxlatum cit conièqui.^ Porrò ad phyliologiamopus dteffeduum , ¿¿pKxnomen m i naturalium cqgnitione, quæ.ex notatione, & ani maduei filone mturæacceri encía potiílimúna videtur. Sed matlier.nadcæ.diiciplinæ , cumin loia magnitudinumanalogia eontempianda verlentur, nullamrei cuiuiuis cognitionem defiderant, præter fîmplices quaídam nociones ,, ac inteliigcntias* quas natura^ menubus hom inum , tanquam ièientiæ fundamentarinièruit,.

Quamobrem puer, qui nec.mu 1torum mores nouerit, nec na­ tura phænomena obieruarit, iiquidcm ingenij acumine pol> ■ Lear, mmathematicis proficeremultum poterie.Verum fimihi detur conijçere quæ eau lia fit,,cuxin tanta rerum naturæ ignoradone veriemur ,,ad duopotifiimumeapita confugiam, quorum alterum.imputandum namne, quæcum veritarem in profundo ( vt ait Dcmoeritus) penirùs abltruier i t , imbecillas dédit intelligentiænoifræviresaddlàm emen­ dami,;

'P r o g y m m fm d

/.

•

31

dam 5alterum vero philofophantibus, qui natura; contemplatìonem prxpoftero confilio plcrumqueaggrediuntur . Q uxnam autem ex vera que partecontingant impedimenta, dein• cepseftvidendum...

Principio quidem conftat omnia , qux iub intelligentiamj noitram cadunc, ad tria genera reuocari, nempe ad abftradb, concreta, & analogías.. Bine triplex exiftitdaftrin arum dif­ ferentia : prima qux res incorpóreas xternaíque, & ajenlu abftradas contemplami-, Theologia aut prima Philoíophia leu metaphyficédidta ; altera qux in rebus corporeis concretiíque verfatur Phy fiologia vel Phyfice appellata, tercia tandem,qux magnitudinis qua figura* aut-numero íubijeitur , analogías lcrutatur, & Geometriam Arichmeticemquecxteraruniomriium artium mathematicarum fundamenta cornpleftituq, Vemmtamcn idomne quod in eiuímodi diícip 1inis nobis ade­ quidatum e ft, refertur iemper ad rationemnoftrx intelligent tix,atque adeo nequáquam ipfis rebus abiolutè relpondet.

Yerum enimuero ( vt miilàsfaciamus Theologorum , & mathematicorum contemplai iones ) omnes naturalium re­ rum imagines ex trini ecus per organa feniuum in ánimos noftros irrumpunt. Hoc enim eft , quod vulgo dici iòl et : Ea^ tantum nos mente concipere , qux a iènfibus tanquaminterpretibus ac nuneijs hauftmus : atqui omnis fere illa cognitio > Í quam humana ratio à ienlu traditami impreilìrmque deprom it, manca quodammodo eft & imperfecta : led enim ea fenfuum vis eft , vt indicet quonam modo ab h is, qux ientimus nfficiamur, neutiquamvero naturas return , quales in ieipfis exiftunt, nobis percipiendas exhibeat . Ex quo fit, vtperixpe de rebus, quasleniuacccpimus, perperamiudicemus. Narro quia vnuiquilque noftrumexiftimat taliaprorius elle lìngula, qualia libi videntur , perindc ac ft ipiererum omnium eifet meniura, compluriesaccidie, vteademdereiudicantes, magnopere diffentiamus ; quotieicunque videlicet non attendimus ad ea om n ia, qux morns ienfiferi affeòtiones variare poifunt : Sic vnumidemque balneum alteri calidumvideriiolet, alteri

31

De Rdtìtme philofophanM

alteri frigidum3cum nimirum hic eituans, ille vero algensad thcrmas acceiTerit. E t crypte eftate rigere, atnyeme calerò plerunque nobisvidentun cum carneo heccaloris frigoriique viciiTitudo, non tam criptis, que vix immutantur, quam noftro corpori iit adicribenda.

Ad lise preiudicata plerunque opinione tenemur, putantes ea tantum in rcrum natura cxiiìere3que ieniìbus percipere poiiu mus : nec interea animaduertimus nobis fortaife non fiiliTc/ à natura tributos omnes illos ienius, qui iatis iint ad ea omnia, qua: iub ienium cadere poflunt, percipienda.

Fac vniuerium genus humanum ita fuiife à natura inÌtftiitum , vtoculorum ieniuomninocareret; numneafiquispotuiiTet aliquando eftiui ardoris , authybernifrigoriscauiÌam adfimilitudinem veriexplicare , vel diurna:noóturneque v iciiiitudinis rationes aperire ? Ecquid de inequabili climatumi temperie , ac de innumera efleótuum àSolislumine pcndentium multitudine 3 conieòlumm fuiilecenicamus illum , qui Solem nunq uam potuiifet adipicere ?

Quis item ocrtiores nos facit attributos nobis fuiife omnes quoicunque fcnÌus natura conceflit multiplicianimantium , que in vniueriitate exiitunt, varietati ? Equidem in animalibus quandoque obièruamus miram quamdam adindagandunu iagacitatem , & veluti reconditas rerum perceptiones, quas cum nos attingere nequeamus, perperamillisacutioremvidendi, aut olfaciendi, aufcultandiue ienium adicribimus: cum fortailìs eiuimodi notiones referende fint ad peculiarenu qucmdam eorumdemfenfum, nobis incognitum.

Fingamuscogitatione apem odorandi ieniu carere : at ferma­ ta tamen ea , que illi à natura tributa e li, corporis form a, rationis, ac intelligentieparticipemciTe. Equidem il h ech o m i­ nem adipexeritrofas 3 autliliaadnaresadmouentem, exiltimabit illum ceram,aut mellagìnem inde decerpturum.Enimuero preiumpta opinione tencbitur , putans id faóturum ho * m inem , quod & ipia iolet efficere, que cum nulla odoris indieia tulerit, vix vnquam cogitare potcrit meife homini olfa¿tu m ,

Propymnafma T. 33 £fcum,quó varias odorum diiferennas percipere poffit. Quemadmodum eum, qui ab ortii iurdus eri, acque adeo vocum varietates , & modos noi cere non quic, iermonis etiam liuguxque viu carere necefse eft.

Ex his conijcere Iicet nos in errorem fiepiifime rapi, & interdum etiam fruftra corqueri in exquirenda eorum racione, quo­ rum cauda eli in rebus, quas íu b ienium norirum minime cadune. Quid ? quod fieri poteri vt illa vis, quam in hercúleo la­ pideo admirari iolemus, à limili quapiam cauila proficiicatur, qua: carne rii norirum obtutum eftugiat, facile tamen percipi a nobis poilet, fi certo quodam fieni u , adeiuidemperceptioj nem neceilario, minime careremus * Eiulmodi erroribus íubieótar nequáquam iunr mathemati­ ca contemplaciones, vtpote quie veri anuir in rebus, quaruiru imagines in animum perienius minime infinuantur : figuras cnim , & números, quorum proprietates, Se analogías mathematici icmtantur, mens per ieipiamconcipere, fine ienius ad­ miniculo , latís commodè poteri. r ,Har procer cuteras íunt cauífe, ob quas non difficilis modo, kdpeneiamdeíperandavideturabíoluca naturai cognitio • at non ideo tamen negligendaeiusinueriigatio : quippein tanta oblcuritate dammeli nobis nonnulla leu iter attingere , quoHim (ciencia non minus veilitatis , quàm voluptatis poteri af­ ierre. de rerum cccleibum contemplación^ traditumeit ab Aratocele ; qwemcunt¡ue ¡mus ihjiipúns psritiamha-

bert, quàmpkrajque alus unes perfálé cafare ; quemadmdum ara.noribus fuauius ejl arnie* fue, vel partera oculo delibare , quàmallarma tota mem­ bra corpHfque ifífpicere .

Sed CcTteris tameii impedimentis femori«, nequit Phyfiologià, nifi vna cum artatibus, ieniìm adolefcere. Quemadm odum enim multar íunt artes, Se compiuta naturar phamomcna S f I XJ CrÌT CnCar o1j;?e^m nuinàicognita , q * x tandem^ anquanao , leu caia, leu hominum coniilio acque indurirla, proferenmr m lucero, ita etiam P k y fo lo g ia, qua: in explican! na racione natura:, ytitur argumenns ex analogia rerum artifiE cialimn,

34

De 2(atione philofo-phandi

cialium acque experientia depromptis, nec ab vnò ingenio, nec vna arcate potei): abiolui. Inexplicabile olim vel iummis auihoi'i.bus viiu n ieli , quomodo Stradiiocamelus deuoratu ferram confidai : id autem nobis hodienon magisoccuJtum d i , quam estera natura; opera: quandoqnidem (vtm iiliirru fiveiarnus attrituni,coiliÌumqiie duroram corporum in auium venrricuiis excicatum ) videmus inter cbym ica ex peri menta., duriflimos lapides acque metalla , ab acrioribusquibuidam lucci« halitibulquecomminui, atque diiloiui. Iam verofulgetra, tonitraa, mlminmiique ia&us, & alia qu xin aere fiant natura:portenta, nontamcognoicere, &inteliigere, quarrL» imitatipolTe,nostandemdocuitChymia. A dlixcquaratione villo fiat, nonante innotuit, qua ni fuerit ohieruatura à Liamine per paraurti forameli in obfcurum conciaue intrarstc pingi in obie&a iuperficie terum foris illumiiaataruminiagines. Prxterea milita ex hrs , qux de natura coelellium corporumnouimus, incompertaiamfìierant, aut dubia priulquam prodijflet in lucem dioptricusrabus, cuius contemplatio anz­ iani dedit Ìohanni Keplero , & Renato dcsCartes, vrpatefach ratione ìnfra&ionis lum inis, pcripicuum faccrent quam vim_. quxqucparsoculi habeat, quod quidem maiores noftrosomninòlaruerat.

Parum vero fuerat quòd naturatati© tot tantifque difficultatibus ex le ipfa elìet inuoluta,ni quoque illius incremento ob* liitilfet eoram, qui quocunque fere Tempore iunt philolophati, flagitia Primiimenininonnullixtateminterexperimenta coniumunt, & loia efFeòtuum inlpe&ionc contenti, ad cauil'arum inueftigatìonem nunquam confcruntingenium. Concia vero ali] pollhabita cerum^ qux in natura lune, contemplation e , ea tantum animo periequuntur , quxmilquamlane, nifi inipiorum ccrcbro,exiftunt. Rurius alij contencionis cupidiores quam veritatis , curamomnem in confutandis authorurro ienrentijs collocane , & cum iemperdeftruant, nunquam, vi cónftraantjcmtuntur. Ad hxcplcrique cuiuipiam authoritati temere addigli, & quali mancipio dediti,eiuldem dodirinam fequun-

Progytmtfm* T 35 féquuntur, & iJ rutum habent, quodabeo,qucm libiducetti pramionitratoremque d.elegerunt,iudicatum vident. Quidam pnetcreanontam rerum', quàm verboram captatores, de his, qu.xmhil aramene, intempeftiuo garrita diicepcantm ahuicque inepta loquacitate inanem quondam plauiumconieótari, quàm in veritatis inudiigarioneartatem. conterete » Ali) de mum obtu fiore ingenio donati, cumnequeantlaudemfru¿bumque ex veris, &riolidis diiciplinis acquifere > ad vanas fàllaceique artes confugiunt j de quibus eim m ita miracula p re­ dicane impudenter ij , vtdhapud Ennium , f'*‘ q ^ l(S cclufi* fiSas fufcitar.t fenunùas. Hmc fa ¿tu m eit vt apudcomplures iam hodie Phy flologia, èc Mathematica: dilciplinartanquam vul­ gares doctrina: pro ni Kilo habeantur : nam nei do quid maius iibipollicentur à Cabala, Alchymia, Aerologia, Magia, ali)C que pradligijs, quas liominumfrausrlèu iuperihitio commen­ ta eli.

At certe liberumnobis crichxc impedimentadeuitare v &c natura: contemplarionem lanieri conÈlio aggredì, vtilicatem que non mediocrem. inde pcrciperea In rem autemerir ea itu primisadhocltudiumingeniacomparare , quibusingenerata eft cupiditascognitionis , acque, icienti.x . Eiuimodi potiiììmum lune qua: qnicquid in natura leu inlolens,ieu recondituirt viderint, íedul b. obleruant, notant, & admirantureiiiique^ caulfam pro vinbus peruelligant. Enimuero vbilojjphi, ve prreclarèait Plato , llUeji admiran : ncque vera eft. alia, pbihfvpbtx. 'tergo, qifàrn iiLi ..

Quicunque vero cupit in Pbyiìologia iludió cum fruitili v eria rid eb et antemathematids arcibus, aut iàkem Geome­ tria, ex Platonis precepto , animumimbuerc: nampreterquamquodiiiathemaricamm-.propriiimeít, vt ingenium exacuant, & racioncm ira dirig ine, vtnifi ex elùdenti neceiTìrace argumentadores , non conci udat ; permagno precerea viìii lune in rebus natura: ìnudiigandis ; quemadmoiumlaris luculenter iiidiotuit G ulilnsusqui Geometria: adminiculo coniplures ab ltru la sreco n iitaiq u e rerum natura: intelligsntias ,, E i. ulve.-

$6

De Trattone philofophandi

in veritatis lucem excraxit.

Naturar autcm coniìderatio à notatione , &c ani maduerfìoneeorum , quar in vniuerfitate flin t, veliìunt, eitordiendaj.

Qqocirca initio enitendum , ve quantam poifumus natutalis hiiforiascognitionem habeamus : ncque ea modo teneamus, qùa2nobis animaduertere licu it, ied qualunqueetiam à probatis authoribus tradita iu n t, addiicamus. Nec vero nos pigeat vel à ruiticis, atque idiotis perquirere fi quid ipiì obleruauerint, quod nobis viui poiìit die aliquando. At illud tameng Epicharmi memoratum à (^Cicerone tcnendutn, Hs™05dtìue artus èffe fapientif non temere creane. Fermagniquidem intereftna­ turar phenomena pcrfpicere, & eorum quamarrantur, fidem vili ac periclitatione, iì lie eat, expend ; ne in errorem illorum rapiamur, qui tempus fruì ha conterunt in exquirenda ration? eorum , quar non iu n t. C ur alhum obiter quominus magnes ferrum ad ie trahat. Quare hiremus ianguis adamantem frali-* gat, at ìue comminuat. Quomodo echqneis paruus piiciculus magnarum nauium curium remoretur . Quamobremocciil fànguis ad interfc&ons praientiam e vulnere fori» «rampar» Quid iit cur Paraceli! vnguentum iaucios procul abicntesad lanitatem reducat . Multa ìibuimodi commenta diiputantur inScholis, quar cimi piena fine futilitati.s lummarque leuira.tisi tamen ' juò longiiìs remouentur à vero, co creduntur libentuisy &iucundiorepruntu titiliant.auresauicultantium.

Magnopereedam prodeitphiloiophantibus vius, atque c o guido eorum , quar in Chymia obieruanrur; in hac enim arcis naturar lueprodigia mirificè elucent. Quicuaquc-verò.animalium narurammoiie expedqdebet impeuiìùsinZootomia ver— iàrfquam pradfat ex ipiadiil'ecìnone, quàm exlibris colligere.

Tandemquicquid vel arte, vel natura fir, animaduertere diligenter oportet: nam nulla propemodum eli vllius rei qòtitia* qua; naturae rationem. inudtigandbus nonviuueniat aliquan­ do . Quotirca non licet nifi maturis ingenijs , & multa rerum obièruacione experiendaque ìnilruóhs , ad phyiiologias. adyta, penetrare...

Carte-

. 1 P ro p jm n a fm a 1 ■ r37 Caftanna demethodo, acque ordiuc, quonatura;conte niplanoiieni aggredì decear, mliilpnetereadicam, guaitiquod a in m mis aire horibus obicmatumvideo nec eninj. mihitantimi iumo , ve confilium meum illorum iudicio aufim pra:ferre . ?.:• . . i • Primo quidem qorrenda funt rerum principiai lixcciiini flint fundamenta icicntia', qua elide natura . Arduum lane opus, & quod phyiìologia myiterijs initiandos merito abiletv reat. Iuuat hic praterea , qua: propria meditatone concepir in u s, exauirere qualunque ha&enus à praftantìiTimis ingenijs excogitata fiacre. Veru mtamen magna illa opinionum varìetate , qua: in hacquallioneilatim occum t, prudentereil Vtendum. Nec vei ò ad vllam ledimi animus adharrcicat, aut fine ratio ne admittatur authoritas, ied expendantur lingula, & qui -quid redlèomnesediiìèruntStoici »Platonici, Ariilotelici, Epicurei, in vlum naturaiis icientia recipiatur.

Equidem vera^ atque germana rerum naturaliumprimordiaabltrufiora eil'e arbitror, quàm vtabhumana inteliigentia in apertimi produci, explicarPiuelatis commodèqucant: fcd tamenidvnum intantadifficulratelperareaudeo , quòdlcilicet cuemadmodum in Ailronomia ex fictis falfifque liypothefibus, atque interdum etiam dilfentaneis, & ablurdis, lidemm motus, pofìcuique, & omnia cceli pharnomena, vti nobiv e terra ipedfcantibus àppar’e n t, quocun('uetemporevelligantur ; ita iimiliter inPb-^lìologia fieri polfit, vtexeogìteneur hypotheies, qua: tametli nonom ninocohxreant, omniumta­ men rerum naturatimi! euenta demonllrenr. At vero ficuci lo: lent Ailronomi e i diuerfis hypothelibus inter ic maxime dii: fentientibus coeli rationem curluique llcllarum agnolcere, ita , pariter Phyfici diuerlam philoiophandi rationem ineuntes , poterunt ali quando eumdéìiiIcopiim proriusattingere; quanquam interdum faciliore , interdum vero dittici! ¿ore via ad idem licet peruenire. Mane autem rationem in pliiloiophando iequutus vir incomparabilis Renatus des Cartes , caput ini pra onanes iupenoris memoria: philoiophos extulilfe videtur,

^'8

De Trattone philofophandi

in explicanda racione eorum, qua: in n i cura obieruantur.

Etfi aucem longè faciliùs (ir eiulmodi hypotheiès praeitrucr e , quàm veras rerum natura: cauíías inuelìigare, noneiltamenmediocris ingeni) eas ita eonttìcuere, ve & omnibus natu­ ra phaenomenisapprimereipondeanc , & repugnantes, acque abiurdrenon ime . Acenitn Aftronomis maioreli concedali- ! bertas, quippe quibus iìmpliciilima quaedam cognicio propo­ sita e li, adquamplunbusvijspoteítperueniri. Verum Phyfiei in varia multiplicique confideratione veríancur, ve propterea i us fithypotheies excogitare, qua: ad verumipíum, velad I i S itudinem veri quàm proximèaccedant.

Poft hypothefium determinationem, confiderare oportet, An ne aliqua coniticui polline axiomaca , quxita vnicuiquo flncmanifeita, vtnemovnquam de ìilisauiit dubitare : Nam demum e x h is , accurata ratiocinatione elici poterunt eorum , qua influiruntiir, demoniIrationes.. Quodex iententia fiet,ii ca. tantum , qua: explorara iam tune, acque comperca, pro ve­ ris admiteantur íeníuum fides racione, ratio veròipia ienfirbus,iì fieri poilìt, comprobetur..

TK.

erv

j

TSF

TH C O R N E L I V S Simoni Rao Pa£tenfi Epiícopo S. If^periore anno cum N eapoli nobifcum eßes, ferm oque ínter nos de lucubrationibus meisincidißet cfflagitaßi v ir cruaitifsime , v t iñius progymnafmatis, quod efi de rerum initijs , legendi pofeßatem tibi f euerem - 'Tum ego prieme tuli, atque proßeßus ßum > me in hoc fcripto minus quam in caterís , mihi pldcere quapropter f a d l e , v t meminiße potes , patiebar quadam tibi non probari, qu<£ ne mihi quidem fatisfacere videbantur . £)uoniam autcm ipfa cognitio contemplatioque principiorum magna e ß , & multis obftruda difficultatibus, aliqu a, v t [pero, mi­ hi v en ia dabitur excufationis , quod quibufdam in re bus v idear conniuere . Nunc quando commentat iones meas publica­ re 7 eafque hominibus mihi amicifsimis die are conßitui, hoc ipfum progymnafma tibi iam pridem defponfum, ac deßinatum, tibi dono, v c l potius bona fid e perjoluo * Neapoli M V C L X l

DE

. (SS S».

DE

I N I T I I S

RERVM NATVRALIVM* Progymnaima II. yu frl m u lti res inPliyiioiògia latent fumfnis inuolutadifficultatìbus, tum peroblcura videtur quaglio de renata natura principijs. Omnes qui­ dem iapientes vnamenteconicntiuntnaniracotemplationem ordiendam elle ab inquiiìtiono primordiorum, e quìbus omnia ftint o tta, generata, at qu o concreta . V entai in definiendis eiuimodi principijs lèmper fuit inter authores iù mma dilfenlio. Qu ippc nonnulli vnum, quidam vero innumerabilia, itemque alij plura, alij pauciora conftitucrunt naturaliura rerum initia . Adhuc autem dunu (crutantur quanam illa fine, non leuiter inter iè diffiderà videntur.

Xenophanes vnum cenfuit elle omnia ; ncque id effe muta­ bile, neegenitum, nec interitui uni vnquarn.

Parmenides vnum atque immobile poiuit yniueriùmj prin­ cipia vero duo, nempe.ignem, &: terrain, vel caiidum, & trigidum, leu lumen, & tenebras : & illud quidem efficiendi vini habere, hoc vero accipiendi, & quali patiendi. In eadem quo­ que fu iife iententiaperhibecur Meliffius Parmcnidis auditor.

At Leucippus rerum initia poiuit plenum, & inane, & il lud quidem in atomos, feu corpuicula indiuidua diuerlàrum formamm difpertitum hac iliac ferri 5hoc vero locum praftare, per quem ipia atomi ferantur. Omnes autem res naturales co agmentarì ex corporum, & inanis admiftione.

Democritus Leucippo in hoc iimilis ex arom is, atque inani concreicerc omnia,& generari voluic. Cum vero rem omnem vberius clfet periequutus, atomorum naturam lubtiliter expreflìt ;

P ro g y m n a fm A I P

41.

preifit ;.tradidic cnirn illas tum numero, rum edam figuraram varietate infinitas eflq ac iuxta earumdem figures,numeru,ordinem, dilpolitionemque rérum omnium concreciones fieri.

Epicurus à Democrito pleraque omnia accipiens docuit vniueriitatem duabus ab initio rebus confiate , corporibus ninnirum , & inani; Corporaautemexquibusconeretionesfiunt, & in qux difi'oluuntur, indiuidua eile, mimutabilia, ac figu­ rar um diuerfitaie incomprehenfibilia.

Et hxc quidem iunt de rerum initijs placita , qux ex Italica Pvthagorxorum Schola certa quadam ferie emanarunt. Atqui non minus illuftria fuere dogmata, qux ex Ionica Schola à Thalete Mileiio per Aiiaximandrum, & Anax-menem, Anaxagorainque alioique celeberrimos philoiophos continuata^ iucceifioneeffluxerunr.

Thales vnus exieprem , cui fex reliquosconienfifieferunt, aqtiarh cenluit effe return naruralium principium ; vndeorta fintomnia : proptcrca quòd humido connedantur om nia, &c humida fint rerum lemina ; quxque interinare, acdiiToluture iunt, ficca, & arida prius fiant, nec i ine humido quicquam progignatur e Deum vero dixit effe mentem , qux cu nòia fingatexaqua.

Heraclitus ex igne omnia naicicredidit, &m riusinignem diffidili om nia.

Anaximenes e’x iltimauitomnia fieri ex aere, qui pro ratione denfitatis, & raritatis m odòinignemabeat, modòinnubein concreicat, & adhuc in aquam cogatur , immo edam in terram & durifhma corpora deniétur.

Anaximander autem eoram , qux in vniuerfitate iunt, prin­ cipium elle cenluit infinitatem quamdam , ex qua quicquid Ì vbique elTgeneretur. Rerum vero concretiones neri per difiimilium legregarionemà motùiempiterno , Anaxagoras ìifitium vnde omnia proficifcantur, materiam ! phnitam conilituit, eamque dittila in particulas inter le fimiles ; & primùm confiilas, poltea diftindas, & in ordinari di. geitas a mente dinina. Eiuimodi autem particulas neque geF nita s

4i

Ve 2{erum Tnttijs

ttitaseílc, ncque interituras vnquam. Haram vero congreíTu, ac iègregatione res naturales concrcí cere , diiïoluique . Porro íingularum rerum partículas inueniri in quauisre; iedefseboc potius quam illud , quoniain plurimas huius reí commet par­ tículas : nimirum viderihocaurum , quia plurima:íunt in eo au ri partícula? ; quanquam & aliarum omnium rerum partí­ cula: eidem infime. Initium vero moms cunda in ordinem redigentis ,fuiíse mentemdiuinam.

Empedocles ex peruulgatis, &cnotis quatuor igne, aere , aqua, & terra generan o muía, &concreícere voluit, per con­ gregar ionem ab amicitia, ícgregationcmque à liteexckaram.

Et vnumquidem è pluribus fieri, nouaique rerum Ipeciesprogjgiiiab amicitía, contra vero plura ex vno prodire, reíque diifipariadiícordia.

Stoici dietim duo eise in rerum natura, exquibusomniæ. fiant, alteram quod faciendi vim habeat, alter urn quod accipiar, & patiatur : illud aiunt else cauisam, leu rationem facie Li­ tem , ideif Deum ; hoc verb materiam, quæ ie ad faciendum-, tradabilem prælfet : cæterum materiam iacere inertem,ñeque cx feipfa cohærere poise, rem piane ad omnia paratam, led cefi làturam,fi nulla vi contineretur. Cauisam vero iuam vini exerccre in materiam , eamdemque form are, & ex illa quicquid vbiqueeft producere.

Plotoni fìmiliter viiiini eftduas efse naturas, per quas cunda gignantur,Deum, & materiam : banc verb inform an ex íeipía, arque ineonditam efse, íed pulchritudinem, formani, figurarumque modificationem indipiíci à mente, ideft,D eo.

Ariftoteles cum veterum íententias eiset iníedatus, concluf i t , atquedefiniuitnecvnum , necinnumerabilia else reruns principia, fed tria: duo contraria, form am , & priuationem ; tertium materiam contrarijs bis íubiedam . Quamobrem ve­ ro priuatio, ideft non ens, in rerum naturæ principia inducenda fuerit, bæc Ariftoteli viía eft cauísa, t^uod vix aliter diísob ui poísent ea, quæ afferebantur à quibuídam philoíophis, qui rerum ornun, atque interitum è natura iuftulerunt, propterea

P r o g y m m fm A IT.

45

quod ncceiTe fie id omne quod giguicur, aut ex eo quod eft gigni, aut ex eo quod non eft : at neutrum fieri poiTe videtur : etettini id quod e ft , fieri amplius nequit, cùm iam fit : at ex eo quod non eft nihil.fieri poiTe, inter omnes philoiophos confta t. Veram Ariftotelcs priuationem cum principijs numerans, faeilem libi adita m comparafle vi ins eft ad infirmanda^ ciuimodi argumenta : inquit enim ex eo quod non eft, nempe cx ipia prruatione, non quidem velut infita rei, qux fit, led ex euentu, fieri id quod fit 5 . ideft ex materia fieri res , non quatenus materia ipià res eft >ied potiùs quia materia haudquaquam eft ilia res, qua; f i t .

Sed cum mult is ab hiuc fcelili« deierta eifet confideratio > contemplatioque naturatj&philoiophi nomen ob inanem potiiis gloriolam r quanti ob iapiendasitudium expeteretur, fadrum eft vt naturar myfteria vix alibi quirerentur, quàm in libris , qui ab Anftotele conicripd putanmr . Quocirca nulla, Dem ocriti, Empedoclis , Piatonis, & Epicuri habita radono (nani & illorumvolumina pleraque interciderai«:, & in his, qtue ¿am iiiperfueranc, obkurior do ¿trina continebatur ) vno omnium ore pradieabatur Ariftoteles, & laudibus vi quo eo efferebaturvc non defuerinc, qui perhioerent vili buie ex o m ­ nibus mortalibus toncellam Dei miniere intelligent iam , qua? norma, & regala, & prxicnptioeiTethumanxiaplentia:: nec vnquamfiore , vt iiiueniretur quiiquam , qui cum ilio poifet asquari. Hinc pretium o p e r i ie faòturos rebantur, fi philoibphantes itudiuni om ne, acque ingeniumeonfierrent ad pernolutandos, ac interptetandos Am hotel is libros j-acque inillis lo­ cos quei eia in ìiotarenc, quos ceuphiloiophix theiauros aiTLdua cxcrcicatione,,Atconamenumone, paratos. haberent.

Veruni exorcus eli patrum noitrorum memoria BernardiTeiefius conterraneus no;ter acerrimo vir ingenia , qui philoiophica firetus liberiate veteres philoiophos, vnumquo o mn mm icr mone celebrar lift n a ia Ariftoteiem, vehementcr exercuit : ac agre ierens naturi radonem iioniam exipia vniUemtatc, led ex Ariitotelicis voluminibus accerfiri lolita tu, ad E z. impu-

44

t)à 2{efum IniHjs

im pugnalici a illius piacila paulo leuerior, ne dicam iniquiar, e li aggreiìlis . Incèrea dum aliorumfan lanaeneaeuectuplibi viiiiseli, noiiainduxicreniin principia; duo quidemefficientia calorem , & frigus, cernuta vero paoibns nempemolenu corpoream.

Coiiatus e il olim vniucrfam vete rum Phyi ìologiam , MedicinamqueinuercereTlasophrailusParacelius, qui resomnes ex Tale infere , & Mercurio, generatas, acqueconcrecas elle tradidic j principiorumque, & eiemenrqrum naturas, acquo condiciones longèalicer quam prilciconiueueranc, expoiuic.

Cane cuna quia Paracelius prascer rerum. nouicatetn , adhibuic eciam lacebramoblcucicacis, factum e li, ve eiuldemdoòlrina à plerilqlie vel negl igerecür, velvcablurda , poitencoiaexploderecur Noftra demum rempeftare defeirunu eli; àcyrannido, cui iampridem icholas manciparas ieruieranr, & iolura acque in libercacem vindicara eli philoiophia à viris pnTclariflimrs Giiberrò, Scelliola, Campanella, Gali Liso, Batóne,Caliendo, Car­ tello, Digbaso, Hobbes. ahjique qua-mplurimis ingenio pariter , acque exercicacione pradtancibus viris ; quorum opera, ac­ que iludió iahi nunc Phyiìologia non minus quam prilc-ii temporibus, empie efHoreièére. Sed camen indefiniendisrerum principi js, videncur omnes cuna aiaciquis, de cimi Demo * crico porimnauna, coni pirare..

Vnus. vero longè. omnium ingeniaÌìlTimus Rjenatus Dcs Carees inregruna iyntag ma phyiicum-e-proprijs principi js ico concinnarne, ve aullna dicere nemineniantea indelcribendo nacurx racione, adii milicudinem veri propias acceííiiíe. Is er­ go cu mnouam dirigendo: ratiouis methodiim cradidiilec, ac­ que inculcaiTec miai! in philoiophia cernere adnaicceiodum, doeiut remilinacuraliuna vires, aceffeClns ,exarcifìcialiuna ana­ logías iuxca medianica: legesdefiniendaseire.. Nam.quemad' modum ex èodem ferro artificia opera, elaboranciir caleri ad res iiicixiendas, horologìa.adinrem.illa- tempo ris defignanda, vomeres ad cerram perllnngendam, carena:, Íagir cas, & alio

/

I

Propymnafmei TL 45 ferejnnumerabil iainitrumenta , quorum variaeftvtilitas ,ac diueria operatio pro ratione iitus, magnitudinis, figure, m o­ m s , ao numeri parcium ipfius fo rri: itaipariterveroiimilli•mum eenlet ex eadem vniiterftmateria effingi connariqueres omnes naturales inter ledilfimiles, propter diucriam partialdarum. materia?diipoiitionem, m otum , magnitudinem, num erum atque figuram.. .. r Facilis mehercule, atque expedita elf h x c p hiloiophandi ra­ tio Careefiana, quae ad interiora PhyiioLogiae penetralia, nom quidem perialebrasled per plananxparentemque viam , nos dirigit j &c clariora iu dies natu raeindicia depromit...

Verumtamen ne Cartcfia pips tribuere videar, quam res, & v.eritas ipia concedat, non diffitebor deiidcrari quippiam iftu eiuldem pfoiloiophia , nec per illius principia explicariiatis. commode poile omnia natura; ph a; no m e m . •Eac.cnimom^ nes inanimorum corporum funifciones , motulquependerea diueria materia: modifications»&omninoiuxta leges mechanicae fie ri, quis tarnen nobis pcrlualerit rplas etiam animantes ini tar automat < 11cieri j.cumpleraequeearumactiones maxime.quaead leniumappetiiumque attinent, ka.mechanicis le­ gibus non lint obltridtx , vtpotius ab adtione.corporis ieiun¿tne quodammodo videantnr.. Ad hire Renatus quanquarm. exprellit accurate.materiam , oitcnditque qua rauioneex illa> varijs conformata m odis, p<dlint diueria; return natura; pr ofid lc i, vim tarnen cfiicientem nequaquam pro di.gmrate laris, explicate videm r.

Sed e re tandem futurum arbirror , fi in tam m ulraop'nioinum vaietatc,meam exprompiero lententiam . Ego lane haud.

Icio an in tanta dillenlione conquerar humana; mentisimbecillitatem, an potius admirer conlenliim, conipirationemque ingeniorumin excogitandis dogmanbus , qua; cunt pi imo aipettu dilcordantia apparcant, poll autem accuranus perpenla videntur quoquo padfco conuenire. Verum vt vt hec philolb-' phorum pladta.lagad ratione adinuenta profitear,'nunqua tamcnita ea probabo, vt de firmiore doctrma non lim lolicitus.

Prin-

Ve Rerum Inttijs Principio conlèntanea mihi vifa eft illorum fèntentia , qui dixerunt naturam diuidi in res dnas, ve altera elsec materia, ex qua quoque res efficiatur, altera autemefficicns, leu vis qua? quicque efficiat. Materiam inprincipiorumnumerarti otn-< nes ferme philoiophi reccperunt >eius antem naturam pauci admodum videntur attigilse . M ihi praecteterisprobantur , qua: de illa lcriptaiunt in T im ao , vbi materia vocatur receptaculum, leu locus in le omnia recipiens.

Stoici materiam Corpus else yokint : hancautemiènrentiam reclamantibus carteris iunioribus p.enpateticis acerrime tuetur Andreas Cseialpinusj qui quidem cur lìc opineeur rationem iubijcit . Enimuero ea, qute in rerum naturar vicificudine intereunt gignunturque, ita quandoque mutantur, vt car­ teos omnibus pereunti bus, nunquam tarnen corpore vacent.

Porrò corporis naturatoli aliunde videtur defimenda, quàm a trinadimenfione, qua? locoedamconuemt : quippe eadem omnino eli magnitudo loci.atque corporis locati. Harc autem ventati naturarque magis confentanea videntur, quàm qua: de loco admenrem Arii tote lis diiputantur inScliolis Proietto cnim qui fieri poifit vt locus fit prima luperficies corporis continentis, fi locato aqualis debeat else ? Numquid luperficies cum corpore iolido potdl aquari > Ñeque vero om nia, qure sequalibus luperficiebus conrinenturcorpora , inter le iunt arqualia ; íed ÍphoeramHoperimetrarumfigurarum maximam else demonitranr Geometrie . Quid quodex Anitotelea loci definitione lequitur fieri poise, vr vnum idemque corpus fitbimet leinperacquale perllitens, modo malore m, m odòm inorem iocumobiideat ; li nitnim m modo in globi formam confleturm odo* autemin tenuiifitnamiamiam ducarur . N ani quanto maior ent lamellar,quàm globi luperficies? Redtius er­ go iocuniponainus else uKeruailum,leuipatium,quod à cor­ pore oblid,etur,idefi ipiam rei materiam. Quare ficuci corpus fi ite¡ ligi line baco non potelfiita nequit fine corpore locus, coniiitere ; ac prolude nulla m inane else p oteit.

Y a u m de principio eficiente maior eil dabitatio . Stoici dum

Progytnnaßna Ti.

47

dumomnem faciendi vim Deo tribuunt, vera prtedicant; acqui dum natura: vniuerixauthorem, ceu partcm eorum, qu«e in natura iu n t, vnum ex principijs faciunt, inium m oerroro veriantur. Ad liarc dum ratenturinitia eise corpora,4ed informia , Deumque ignem eise arrificioium ad gignendum pro­ gredientem via, nonindodteiolüm , verumetiamimpieloquuti videntur . Paulo minus eil inconiiderata illomm opinio , qui Deum eise dixcrunt ipiriturn igneum , peromnem naturam pertinentem j ieu potiusanimum pernaturam rerum omncnun reutu m,& commeantem 5quam iencentiam ijs veriiDus expreMit V irgilius: Trinupio calutn, & terram , c-ampofque üqitentes, Lucmternque glabum Lutu, titaniaque attra Spiritus intus a lit : totamque infitfi per artits Mtrts cigitat inolctn : & magno fc corpore m i/ett,

Scd quid opusclariilimisrebustenebrasobducere ? Profe&o quemadmodum materiaex qua, Sc in quaomnia fiunt, eil; ipi;lnaturacorporeamobilis* ita vis,icueflicienscauisaeitmotus. Motus aurem, Sc materia a Deo iunt. Vcrum age noftri dogmatis veriras aliorum collatione tan dem illuftretur.

Et vt a Xcnophaneordiamur, eiusfencentiamad T hcologiam potius , quam ad naturalem icientiam plerique referendam arbitrancur: quaiivnum. ieuvniuerliim,omnequequod eiset innnitum, Deum eise volucrit Xenophanes Similiter Parmenidem MeliisumquedeDeo'löquutosfcribunt Simpucius Sc I hiloponus ex Theophraftiteftim onio: ac nihil tarnen o b ita t, quin Horum philoiophorum decreta d o mundooorporeo poilint explicari, vt in iequenti progymnafmateoltendemus. Quanquam me non fugit exdtiise celeberrimos p hiloiop hos, qui mundum ipiinn Deum crederent eise • quactiam in iententia fuiise Ariitotelem Cicero icribit Denique Parmenides cum duo flatuit rerum initia ignem J & terram 1qux ab eo formetur, iententia: noftre taucie videtur : per terram emm intclligitur ipia corporea natuia, ideit materia :igms vero ( vtpraclare Plato in Thea:teto) calorque

■

De 2{erim Initijs

calorquc qui omnia regir, gignit, & moderaturex latione, attrrioncquc cfficinir : k k aurem raoms e it.

Leu cippi, Democriti, & Epica ri acomi, at que inane deno­ ta nt ipiam»materiam in duas partes diièributam, (juaram alte­ ra Equidifiìma ,ac tenuiilìràa, nullo piane lenlu pefcipkur, al­ tera vero ciurior , arqueiòlidiòr in minimasdittilapartículas, conílituitátom os, ideil corpuicula indiuidua-, qua:pro varieratefigurarum, motus, finis, numeri, & magnitudini?? diuerias corpo rum concrctionesprogignant. Porrò cu m átomos, leu lolidam marerix partem pieni nomine defignaisent, rekquam qua: liquidiilima e li, vacui, leu inanis vocabulolignificarunt -, rationem dilcriminisa tadlu deltimentes: quoniam enim nihil tangí potell, quod carear lolidojid orane, quod ta~ cium mouercaptum e l i , folidum , leu corpus nuncuparunt; inane vero quod radium haudqudtquam iolet aificere . Lucretius autem, vt multa egregie, fic hoc brcuiter, Tuiltts onrpvriOus ainflis , iuta Siiti inani.

atomos.autem vocabant minima corpuicula, qua? cum Pecari, & diuidi prxcerea non polline,nequáquam tamen magnitudi­ ne prorius carent : quippe atomi magnitudine, & figura inter {è differrc pommtur : quoautempado magnitudine difterro polscnt, fi magnimdinis elscnt experres ? quomodo ítem ato­ mi figuris prxdicx queant intei lig i, fi dimenlìone careant, curri figura v n o , velpluribus tcrminis circumicribatur ?Ex his conitam iam potell quanti facieudafint argumenta, qua: nonnulii ad oppugnandasDemoctitcas atom os, atqueinaneexcogitarunt.

Miror interea Gali Leu m klidiorisphilolophix principati, atque inuentorem , de atorms, atque inani aliter ienfiise : is enim inane non cetirem cuamdam , iedpotiustanquamca­ pacitatoti corporea n -tura? prorius expertem, ad reriim naturaliurn ccncretiones aisumit. De acomis veròexquibuscorporum coagmentationes fieri cenlet, ira diipurat, vt li ilice iri­ diar punóli mauhemadci nullam piane magnitudinem haberent. Nec veretur attirmare corpora fluida , & metalla 1iquatain

P r o g y w n a fin a T I .

49

ta in eiufmodi atomos eñe diuiía.

At vero multa pallinioccurriint in Phyiìologia , quorumj contempiatiónem oportet à Metaphyiìca altiùs orditi, atquo repetere. Nini iru m i) omnes, qui non animaduerterunt cor­ poris generarmi accepti naturam infoia dimeniionum racione confi itere, in magna reami ignoratone lutit vedati. Quocirca fallas opiniones , erroreíque plurimos indüxerunt. Hiñe emanauit iilud vacui commentum, quod mulraruni exercuit ingenia. Sed in quot, quantas, quàm innolucasdii&cultates Galitaus libens delabitur , vtoífcendat natura: corporacoagmentari ex minimis, leu pundis niiMain liabentibus magnitudinem ?Multa quidem protulitex Geometria, qute vali íubtilitate non carent, ita itiftituto íuo minus conuenientia videntur. Ncque enim propriecares omnes , quse de íiguris geome­ trías demo nft rancar, aptè lem per ad phylica corpora referuntur. Compì ara occurrunt in mathematicis paradoxa,qute quideni aliena lunt à phylica catione.

In circulo A B C ik diameter A C , & ex eius putido D excitetur perpendieularis D B , pertingens periphòriam: erit iam quadratum rodeéD B acquale re­ dan guio , quod diametri íegmentis A D , D C condnetur.

Simiìiter & quadratum reòtee G E acquale erit redangulo , quodcontineturíegmentis A G, •GC; & ite de cacccris . Q naro quadratum excremi putidi C iplius diametri A C , erit acquale redangulo, quod tota diametro A C , òepundo C continetur : acqui putidi C quadratum eit pundani; redangulum vero contentimi reda A C , & punido C , eli ipfa diameter A C -, puiidum itaque C acquale erit diametro A C .

Hyperbole tametli ad redatti ita leniper accedat,vt minuaturvlque niteruallmn,nuiiquanitanien cum illaconcurrit.

G Pro-

jo ’ ,

De \tYUYft Tnitijs.

Prolatum nuper eil ab Euaiigclifta Torricellio iòliduttL. quoddam hyperbolicum, longitudinis quidem infinit» , Ted tantx lubtilitatis, vt licet in infinitum protendami:, perexigui tandem cylindri molem haudquaquam exuperet.. Sed ioligum e ft, & non neceiíarium commemorare admirabiìia -, qua* contra omnium opinionem oftenduntur in geomeZìiici •

Nurn igitur & hæc iìmiliter fé habere in phyficiscenièbìmus? Nequáquam lane : nam particular ex quibus res natura­ les coagmentariintelliguntur, magnitudinis non funtprorius expertes , quemadmodum mathematica ligna ponuntur.

Quocirca in multis non licet à mathematicis ad phyílca argu­ mentan.

Quandoquidem vero fluida porpora à Galilæo ponuntur in íuas átomos viquequaque diuila, icire velim quidnam diicriminis interfit inter hoc,& illud fluidumcorpus ? Quamobrem auri natura non fit eadem ac natura argenti liquaci ? Profeótò enim li atomi argentea;, arque aurea;, nec figura, nec magnitu­ di ne différant, eruntomnes eiulciem omnino naturar.

Sed iam reliquas philolophorum leucemias repctamus .

Thales, Heraclitus, & quicumque Aquam, vel Aerem, vei Ignem , vel quid inter hæc medium rerum naturar principium fecemnt,mareriam relpexilTe videntur. Aerenimex vehementi motti, acque agitatione rarcícens in ignem verri, frigoreautem cone fetus cogi inaquam videtur.

Accuratiùs lane Anaximander, cum aqtiar, aut igni princi­ pi] racionan denegandam cenlerct, quòd illa inuicem conuertantur, ftatuit eile in rcrnm natura materiam quamdam infinitam, rebus omnibus lubieblam ; ex qua turnea, quæ vocalitur elementa, tum alia corpora progignerentur, per contrariorum lècretionem à motu fabiani : acque adeo non alia reruiiu primordia ab Anaximandro videntur indufta, quàmmorus, atque maceria..

Anaxagorar fententia nullo ferè negotio noftrar poteft aptar i . Qujs enim non videe eiushomæomoriam nil efle aliud, quàm

I

i

Progymnafma I L

51

quant raateriam remm omnium particulas comprehenden-tem ? At vero vim , quæ particu as inter iè iîmiles inordinem adduxerit , Anaxagoras, vo uit.eife motum à diuina-. mente profedtum.

Empedocles omnem vniùerfi materiam , quatuor elemen­ ts comprehcniam, cum diieordia, &pamicitia,ideitcalore, & fi igore, ieu potins m otti, & quiete, reru m in itiaficit. Mam 1i plures corporum partieulæ in vnum aptèconuenientescoagmententur, nonce remm ipecies in natu ra conflantur. Qu od li aliæ alijs repu gnent, & aduerientur , vel nunquameocunt, vel nexu rupro facile diiïoluuntur.

Stoici planiùs, & apertius primordia rerum expreiïtiïe videntur ,.per Deum atquemateriam. Deum veroadiecere, vc vim ieumotionis principium deiïgnarent.

Plato item , dum materiam, & mentent rerum initiaponit, materiam indicar à moni in diueriasrerum ipecies effidtam.

Quæ Ariitoteli tribuuntur principia,neque.cum noihis pla­ ne conucniunt, neque cum cæteris quibuicunquè : at vero il la nec magis conientanea iunt, nec in noitramintelligentiarrL. aptiùs cadunt. Nam quis adduci poteit, vt credat priuationem , in cuius commento tantopere glòriatur Ariitoteles , vnum elle ex principijs rerum naturæ ? nimir □mnon ens, entibuscauilam efle:, vtiint. Quisvnquamariiloteleamformam complexus cit animoPProfedlb complures Peripatetici formamm originem ,.ceu magnum namræmiraculum, quad humanæ iapientiæ vires traicendat,, ieriò admirantur. Sed.quicumque iliefùit , quilibros de Phyficaauicultationecondidic fviium cnini eit multis eos non fuiil'e ab Arütotele conlcriptos ) hiccertè.perplexa inuolutaque oratione vtitur, addefendendam {entendant iuam , & ad aliorumplacita refellenda.

Scilicet omnia iìbi.tenebrarum caliginiique ingeniaqffundit j. &:vt.ititè Atticus notât, quemadmodum lepiaeft'uioiiibpikatoram oculos arr amento elabitur p ita il le depreliendi.metuens, iententias infakat obicuritate , & km et cœcis amba­ g i ! nubibus obregit. lüud lane perridiculèdidtum >remmw.

G. 2 ,. prb-

52,

De Kcrum Initijs.

primordi a ponencia elle finita ; nani fi eiTenr infinita, nulla foret de natura fcientia. Qua fi vero id inerir natu rasconfi! ium in vniueriìtate fabricanda , vt idenrix cognitioiiiíqueáoítne ra­ tio haberetur. Sed cum naturales formas totidem flameadas fine, quot extant reni ni {pedes, ideit innumerabiles, cur Anaxagoras■reprelienditur , quòd mduxerit homasomprias infi­ nitas ?

Teleiiusmolem corpoream, idei! materiaiiTpofìiit, equa_j expreifa, atque effida fint omnia: calo rem vero , ite, frigus, - quibus cfiiciendi viratr ib u ir a 1notti, & quiete profìci'id perIpicuum eli.

Paracelfus, feti quienmque die fu it, qui chymifrarum prin­ cipia exco gitati! t f confiar enim exritiuefaiciilisaiiquot.anto natum Paracelium icriptores , qui huiufniodiprincipia viiitparant) cum agnolceret ex artificióla corporum fecretione , hasctriaprodireaqueumnempemercuri]liquoreni , oleofàtn fuifuris iiibitantiam, ite concrèta m la lis corpus, ex illis omnia confiare credidit. Conienraneum enim d i ex ijidem rebus ynumquodque miítum coagmenrari,in qttas tandem illud diiioluitur . Verumtamen dufmodi corpora elementi potiùs , quàm principi] rationem, habere videntur: quippeealècundum Chymicos conititmint materiain,ex qua omnia efficiuntur. Vim autem efficiendi omnem Paracelfus tribuic arcano cuida ni fpiritui, quem modo aftrtim, modo vulcanum, m o­ do edam archasum nuncupat. Hicvero ipintus per naturami rerum omnem commeans cuneta moderami*, regit, Sdèmpiterna agiracione perpetuar ..

Cetcrum tamerfìad rerum naturasefEngendasdebeanr par­ tes materias , ex quibus illascoagmentantur, certa magnitudi­ ne , dii politi one, figura, & numero modificad, vt redè docce Cartdius, non tamen neceile eitpraster materiam motumque plura rerum primordia comminilcL Si quidem vniuerfi ma­ teria , quamquam vniufmodi fit, nullaque certa figura circumIcribacur, a motu tamen feinditur in particulas innumerabiles diipofitione, figura, motu, & magnitudine diferepantes.

•- & Demum.

Prooymnafma IT.

53

D e m u m n e c illu d q u id e m practeribo, q u ò d n o n n u lli la c ra m m litc r a m m au ótoricate d u ò li, re ru m n atu ræ p rim o rd ia f a c iu n tC o c lu m , & te r r a in . C c e lu m v e r ò ig n e u m c e n le n t, a c id c irc o m o u e n d i v im h a b e r e , a tq u e e ffic ie n d i: te rra in a u tem a c c ip ie n d i, & q u a li p a tie n d i. E t lia n e q u id e m le n te n tia in e x p lica u it A u g u itin u s D o iíiu s p op u laris n o lle r in lib r is d e N a tu ­ ra H o m in is 3 v b i in q u ilitu ru s in it ia , ex q iiib u s h u m a n u m c o r­ pus c o n ilitu itu r , d u o in q u it d ie p rim a c o r p o r a , v n d e on in ia^ iìin t o r t a , atqu e c o n c r e ta , a lte ra m te rra in , a lte r n ili vero æ d ie.' re n i, q u i ten ero te rra in c irc u m ie ò ln a m p le c litu r

TE.

I

Iaeobo Ruffo a & Iohanni VintimiUio. S. I quis injlituti mei ncfcius, Progymnajmatis. hums titulum legerit, maius quiddam , qu'am quod ego fufecperim , atque.profefus fuerim , expeBabit nam J i l l fa cile perfuadebit id mibi propoftum fu ijjc , <xjt rerum Vniuerfitatem tribus explicarcm cbartis. Egoâ&#x20AC;&#x2DC;vero nihil. evide.or commifijjc , quamobrcm me vobis , qui confd ij mei participcs ejlis , excufem ; fcitis cnim me cum iilbxc fcriberem , nihil minus, quam traBatus integros , condcrc.<voluijfe s fe d fatis habuijje nouum aliquodcogitatum defcribere , quo f e x aut certe fep tcm amicorum, qui nobifcum ad audiendum. conucnerant , aw es detinerem . Quid l quod ipfum Progymnafmatis nomen fa c ile ><vt ego arbitror, me omnibus excufa b it . Iam <vero cum lucubrationes me as in <vulgus edere.conflituerim , confentaneum. mihi <vifum. eft eas , quandoquidem amicorum gratia fu eran t ex a ra ta , amicis dicare. Pobis igitur qui & me certatim am atis, & ingenij doftrinaque laudc pracelliiis, tertium hoc. <vt forstu lit, Progymnafm a, 'veftro merito libentifsime dono ...

N eapoli Ad DC L X I.

DE VNIVERSITATÉ Progymnafma III Emm hanc Vniuerfitatem, qua omnia continen­ t s , immeniàm piane, nulloquc ambita circumi criptam credere par e i l , aut certe fatendu m ampliorem eam, magli ificeiitioremque effe, quàm vt capiat human# mentis inteiIigentia : nec vita nosargumento poffecertoseidem fines , tcrnunofqueconitituere . Quarnam enimilliextremirasineffeconcipietur, vitra quam ìiuliusfk locus.nullum ipatium,nulla capacitas ?

Reólè vero Xenophanes, & qui eiuidem feótam inilitutionemque lune proièquuti Parmenides, atque Meliffus dixerunt '■» leu Tc‘ ideftomnequode il, vnumelle,indnrduum atque immobile . Nam vnum eile omnia quis inficiabitur qui iecum animo agitauerit, nihil omnino effe extra rerum ¡ummam ? Ad h#c diuiduum haudquaquam poteil effe id , cuius partes liequeunt inuicem diuelli, atque dii trahi : atqui om n o quod e il, ita libi firn ile continuatumque eit, vt omnino cohxreat ; icindique nullo modo poilìt. Quid enim, fi diuidatur internai la partium obiidebit : quidpiam ne quod e i l , an vero nihil-? lì quicquam etl, quod partes icparatas connedlit, coh#reicct iam id ornile quod e il, & continuabitur : atìi nihìl,quidnani igi tur partes intei rumpet, atque diiloluet5Denique ipiam rerum iummam immobilem elle facile ititeli iget is, qui animaducrterit ea om nia, qu# mouentur, murata vicinitate aliò commigrare. Sed quis viquam eil locus, quem non occupec id quod eil ? Vaieat autem illorum prariudicata opinio , qui cenient eile in rerum natura locum inanem>omniique prorius iubilantiae corporea: expertem, in quem icilicetferccipiatid quod mouetur. Nec enim eorum qua: funt, quidpiam eil ina­ ne , cum inane nihil f i t , nec viquam eiTepoflit. Omneigitur plenum

$<?

Ve VnìuerfitAtc.

plenum eft ; atque adcoinle rnritis recipereminimepotei!: id quod eft -, nil! hoc ipium contraili, vel diitrahi ponatur : quod vrique fieri nequir.

Hanc autem fuifle principibus illis Philofophis mennem , peripicuum eile potcft ex carminibus Parmenidis apud Simpli­ cami ; vt proptcreanihil opus fit ad metonymiamconfugere; Deumque per rerum vniueriltatem, ideft opiiìcem peripium opus deiìgnare. Enimuerò vnum limili &coiirinuarumeile, nec tarnen diuiduum, propterea quòd vniuimodi,fibique om­ ni ex parte limile j ac omnino plenum fit, de corporeo potiùs vniuerio^quàm de Deo intelligendum videtur.

Castèllimvniuerlum hoc, quo aaher, altra, & omnia, qua: lubaipccftum cadunt, comprehenduntur, Mundi nomine libuit appellare. Nec tarnen lum nclckis totius, leu vniueriì vocabu lum maius quiddam lonare , & latiììs patere quammundum. Scilicet ipla rerum natura,leu idomne quod eit,vniuerliiffi dici iolitum :at vero naturai opus, quod multa rerumvarictate diftinótum, ornatumque K osut; Graeci nominauerunt, id latinisababloluta elegantia mundiim nuncupate placuit.

Sed cuna multa fint, qu;e dilputari de Mundo loiènt,iios ea tantum in diiceptationem qiiadtionemque vocabimus>qa?intelligcntiae noli ras vim, notioiìemque non omnino fugerevideantur. Primum autem de mundi magnitudine perobfcura eli quidtio : quis enim terminos eins aufit definire? Inuenti lunt tarnen lubtililhmi quidam metatores, qui eiuldem menluram prodere, partelque ccrtis interuallis, itadiitinguere lunt aulì, tanquam lì omnia menfì eilent dccempeda. Cartcfius quidem cium indefinitam magnitudinem mundo tribuir,humanx po tius intelligentiie,quàm mundi terminos definijlse videtur.

Quoniam autem figura eft corporis quasdamdeterminatio, qua: ab eius extrema ora definitur, liquet quàmleali coniebtura nirantur illi 3 quiglobolam, vel aliam quameumqueformam mundo alfignaueiunt.

ExiltirpuTcerea hoc loco perdifficilis, Se inuoluraquadtio.

Num vnus lie Mundus,an innumerabiles. Fucrat ollm Anaxi U. mandrij

_ ,

Propÿrtmafma III.

¿y

Bianchi, Metrodori, aliorumque opinio innuméros eífe murí­ aos . In eamcicm autem fententiam Burnus conícripfít libros dclmmenío, & Innumerabilibus : vbi conatur oitendere Hel­ ias fixas innúmeras effe, caique tum natura, tum quoque ma­ gnitudine Sohfimimmas. Videlicet elfe in rerum vniuerfitateinnumerabilés Soles, circa quos totidem Lunæ, teíliires, &c cætera peren ni conueríione torqueantur, & omnino innúme­ ra efle mundorum Sy ítem ata noi tra liuic Umilia yS¿ciuidern prorius natura;..

Verum quiiquiscœlum íuípexerk , ítellammque fixaram conipedum tuent contemplaras, facile agnoicet quatti longe a re, & ventate remota fine illa Bruni Syitem ata, magnitudijC & paiÌPus dütindainteruallis. Eteniin fi eiuimodiciiet iteilarum hxarumordo, atquediipoiitio, vt æqualo ipatium iingulis merit aiììgnatum, profedò in quameunque cœh partem acies dirigeren! r , vniuimodi facies, & omnino umiiis iteilarum proipedus cernerctur: (nihil autem,auteerte parara ad banc rem intereit in terra, an in Sole conit ituatur ipedatons oculus.) acqui longè diilìmilis ord o, ac difpar itelkrum collocarlo in diuerfis cadi plagis obieruatur : quantum emm a reliquis ccelipartibus , differt circulus ladeus, cuius conipedum magno minurarum iteilarum agmine elucentem videmus ? icilicec hie locus innumcris ltellis contenais il le vero pene vacuus cerni tur. Qu id quod in ítellis nequáquam n o tan te illa magnimdinum diicrimina , quæ apparere quiB Î m d f c ' . f i â a rall3folet“ rum‘l“ ^ ‘iP ° & 0 , In caidem fere cjifficultates dclabitur Carteiìus, nam innumerabilesiliiyoitices , ex quibus mundum coagmentari voluit,Brum Syitematibus reipondere videntur. Verumtamen lile luis hypotheiibus iolertius c a u it, quandoquidem nec a? quaks, nec omnino fimiles, coiiftituit vortices; nouamquo Ìinnplui S i bus nm?locis d llupoiiit n m '1apparere. $lafra(aioiìem > Cllius vi idem aitrum Set quisnon yiderhæc, &cbmìlia opinionum commenta..

1 ^ ; H ab ha-

De Vniuerfitate ab harfolantibiTS potiùs quàm cerca coniedura ìudicantibus ingenijs eiTe pro feda? Egoiànè immeniùm natura: omniunu artificis opus in vno duntaxat mundofaciiiùsintelligo. V e­ runi tanti operisfabricana , íuprahominisintelligentiameílc arbitrar.

Aftrologi, quorum omnis cura in defcribcnda coeli rationc, ¿lellammquecurílbus notandis verlatur , mundi opifìciurrL. acairamìsinlpexiile videntur. Sed cumid ponili mum ijspropoiitum eifet., vcaitrorumloca, momiquequemadmodum nobis ex terra intuentibus apparale ad quodeunque tempus dcfinirepoifent, hypotheiss exeogitarunt, qua: vtvcphxnomenis reipondeant, certe à rationenaturar.plcrunque defledune. De hoc genere fune Eccentri, Eccentrepicycli, & coti­ cen trepicyeli, alijqueeniimodi commentiti) orbes, quibus inarqualrtatem apparcntium coeli motuum , adconiiantem x quabilitatem reuocare conantur. Quippe ira ftatutum habenr, aftrorum conueiiionem ftatis temporibus ad inicia recurrere ; motuumque periodos perenni xqualitate redimi : quodquidem non tam ex eucntu conduduat ( iìquidem facile ex longa obleruationum ferie detegitur anomalia ) quàm ex preiudicata quadam opinione ; nam hanemotus conftantiam,iequabilemque tenorem caeìeilium corporam perfezioni condu­ cete arbitrantur.

Quòd vero ad fitum ordinemque mundi corporam attìner,magna eli inter authores diflenfio. Nam quilquis A ero ­ logia: laude praxelluit, iuò libi arbitratu mundi ideam extruxit : vcl quia tale ram seil effe ingens nature opus, quale iùo concepir ingenio, vel certe quia rerum nouitate famam qirefiuit. At vero ínter multas, variai que deSyikm ate mundi tententias, tres in primis iapientiumplauiurti, approbationemque inuenerc.

Prima, qua: pemulgacaeft, & qüaficomm uniterolim re­ cepta iententia, terramin medio , leu infimo mundi loco, ceu centrum quoddam mundana: Iph^re , immobilem conftituit i circa quam finguli pianeta:, fingulis ipheeris, leu orbibus alligati

Propymnafma ¡ J L 59 alligati ferantur ; ita vt prima omnium, & citi ma terris ile La­ na , deinde Mercurius, poitea Venus, dehinc Sol in omnium-, m edio, & iupra hunc M ars, luppiter, arque Saturnus, &ctan­ dem omnium extrema, atque altiilima itcllarum inerrandum iph?ra, qua: muudìmi omnem luocomplexu coerceat.

Secunda vero iongèaliumordinem itatuit : quippè Solem incentro mundicollocai, quem diiparibus internaiiscircumeant primuin Mcrcurius, achilie Venus , temo telJus, circa# quam. breuiòri ambita Lunaferarur, quarto Mars^uinto Iilppitcr, lextò Saturnus, poliremoautemitellarum, quarceclo iniixa* putantur ,. lp Itera, leu excrema ora , &determinaeio mundiomniacingai, &circumplectacur. H.ec icntentiaapud Pytliagoraros Íncolas nollrosprmium nata,acque alta, multis ferme iarculis obliterata, &cex hominum memoriapenèdeletaiacuerat j doiiecillam abobliuione, atque iìlentio vindicauit Nicolaus-Copcrnicus BoruiTus, qui: cura omnem diiciplinam. inltitutionemque ,. tum hypotheieos hmusabiolutam cognitionem. vai debec Italia:. Nani farm eli Hieronymum Tallauiam Rheginum plurima lecum animo agitafse circa# Mundi Itruòturam : & nonnulla quoque de mobilitate Terra* feripfllse ; atque illius tandenifaro prarepti Adueriariain manus Copernici R om a tum degentis peruenilse.

Tertia tandem authorem habuitTy elione rn B rah eu m v i­ rimi in rebus' Aitronomicis exercitarilnmum, qui cura vicíeree, pnrnumilludSyitema phaenomems haudquaqua 111con grueie; nec tamen aLscntireturCopernico , autquia niotum: Terrarrebaturabiurdum ,, aut quia altenus iecta accedsrededignabatiir, nouam commentus eit liypotliellm Terram cnun immohilem inmedia mundi vniueriì lede , quali centruni locatane eircumiri voluitàLuiixSoliiqueorbiris> & Cue­ lo ilei lifero i reliquosyerò planetas circa Solem , propri)^ conuerlìonibus torqueri..

—

:

*

l' V

# V J A U V V / v u u i p lL ii n t

yV

t

tales exhibeantiìderummoius, qualesexobleruacionibus deprehenduntur : tamen nec omnibus coeìi plianomenis appriH 2 .. mere.-

6o De V"nluerfttate me refpondent, nec naturairationique omnino conièntiunr.

Nam prima illa hypothefis, quasplanctisfingulis orbes impenetrabiles, terraeque homocentros tribuit, facile euertitur a Veneris Mercuiijque phafibus, Solarium maculamm dilcur'fu Jouisiatellitumcotiuerfionibus, Marti« vaga mutabilique altitudine, (modo enim iupra Solem iublimè ferri, modo in­ fra defcendere, & ad terram propiùs accedere viderur, ) & C a metarum denique traiettionibus, alijique edam phamomenis, qua: naturamcoeli tenuem.peruiamque cfle demon lirant.Ca.Ì >crnici autem Syitcm a, praeterquam quòd lac-ris literis adueratur, orbes quoque commentitios , &.piiyfìcaerationi repugnantes adfciicit ad expiicandas inaequabiles Solfi Lun?que ceìeritates, altitudineique : & de (teilaniniinerrantiu m lo co , ac diipofitione nihii certo decernit. Nec minu-s abiurila elt T y ehonica hypothefis : etenrm ( vt multa praeteream ) qui fieri poifit, vt Sol annuo m otti, quinque errones rapiat, circumdueatque ; Terra autem, & Luna, quas intra M irtis, louis, & Sa­ turni orbitas condnentur, Soli«, vini, raptumque prorfus ef­ figiane.

Eiufmodi igitur hypotheiès , quanquam ad explicandos ftellarum motusaccommodata videantur, àphyfica tameng ratione magis mintiluc deflettane. Quamobrernt fatèndumu eli incom prehe ni am ad bucefie mun di itrutturam , & fortaifis foie , vt temperili tenebris illa verfètur. Nam proiettò talfc opificium maius eit, admirabiliulque, quàm vt nosanimo illud compietti queamus.

Sed lana mundi eorpora perfèquamur. Quoniam àuterrL» multa iunt in tanta, rnmqtteimmenlavniueifi amplitudine, quie noftram aciem efiiigiunt, propofitum quidem nobis e lt, non de omnibus, fed de aipettabiìibus tantum emidem partibus lermoneirr facete. Hae vero iub triplici potilfimu m ditterentia continenti! r : V na ignea e i t , & 1ucida j altera sftherea, ac pellucida j tertia terrea-, atque opaca. Primi generis elt Sol curri ine rran doti s Itellis, lecundi tether vndiquecircumfiilus, poitremi terra cum pianeti«. De Sole, T ed a, & Planetis alibi dififeremusi

Propyrnnaftn# IH-

¿i

feremus : nunc panca de natura, & proprietatibus aetheris íubImínenla here natura Soli, Lunas, Sideribus, tk Térras fuffufa Grarcis'¡ether eli nominata, leu quia rapido motti cien , iiue quia igneo ardore flagrare cenleretur. Quanquam non me atet hoc vno verbo lignificati res duas ,nempc ignem, leu vnum ex quatuor illis corporibus, leu dementisexquibus res omnes naturales coagmentari ponuntur, & Ccelum in quo altra peivdent, ttque voltiuntur. Scd cuna conftet Co. lum 1iqtudum el­ le , & diffufile, nihil opus eft aliam commini ci naturarci, qua; aerem ampleóftitur , praEter hunc iplum a t herein pei ornno vniuerfi Ipatium pertincittem. x , .

Eft autcmastherisnaturaiuimmepellucida, Luis, Muqui­ da : quanquam alicubiob vaporimi halimumque permiitionem minustranslucet, Ódgrauitatemciailitieni ìueali ,uarrL* habet. Quoti quidem hand diriicile ent argumcntis rationibulqué oftcndere. Etenim li asther lumini non omnino per­ mitís diet, Ilei larum omnium, & pradertim inerrantium, quas in àltiftìmo, & à domicili js noftris remotillimo codi compie * xu conti nentur, conipe£fcum nobis piane adimeret ; necnolL» vniuerla eius regio à Sole illuftrata nocini creperà quadam luce fplenderec: non iecus arque ab aere terrae circumhiio, itellaium , qua; propcHorizontemveriantur, fulgor hebetatui j &l matutina veiperrinaquecrcpuícula fiunt : quia icnicct iniunt in ilio corpuicula, quas Solis itellarumquc lumen infringunt ,repercutiuntque. _ .. r

Pratereacum aether non lumini modo , led quibalcunquo etiam corporibus peruius lit, vt parer ex vaponbus ex pi i ationi*bul'Ue per iplum libere diicurrentibus, iure optimi >a vetenbus tenuiffimus , atquc liquidilhmus habitus e ft. Porro canta eft a t her is cenuu as, vt de illis natu ra merito merit dubitatami.

Nam vilum eft nonnuilisimmeniam hanc regionem quarti nos ath en tnbuimus, corpóreas natura nequáquam die parcicipera, led dìe potiùs Ipatium > leu capacitate ni cont inend1si corporibus a p t a m V eru m eiuimodi inane, quod omnaio ni-

Si Ve Pniuerfitaet hil eft, praterquam quodabhorret à phyfica ratione, ad propagandum lumen omnino vidctur incptum . Alij vero cimi corpus definijílentdíc id , quod tang.itur, & occurrentibus re­ bus obilat officitque, atherem dixerunt, vacuum elle, & ina­ ne m ; proptereaquòdnectaòham affidar, necdiicurrentibus corporibus renitatur.

Sed vocari in diiceptadonem foler vtrum dell? propri js raotibus incitata voluantur , anpotius antiaereaveriationc fèran * tur . H ?n ef i ( ait philoiophus quidam Tullio memorante )

Atberisea natura, vt vi fua Jt-lias complexa contorqueat ; nani tennis, ac per­ la cois , & ¿equabili calore fuffùfus ¡elber , non fatis. aptus ad contìnendas [Iel­ las videiur . Quamubrem inerrantes ftelU , quartini eli quotidiana conueniens t, c.onJlanrque conuerfio , hab'.nt fu.im fpbpram ab xtberea coniunüione fecre-

tam, & liberam. QuicuiiQue vero coperniciilant,de diurno del­ la runa inenarrantiù circuiti! nihil Iaborant,iedvrgentur tamen Lnnacuriu, qua àterracircaSolemcircumducipoaitur . At vero maius negotium Tychonifaceifiunt errantes iteli a , quas iple adSolis motum circa terram circumferri voluit. Sed o m ­ nium tandem interdtexplicare „ quomodoquatuor medicea d ella deferanturàloue , dum circaillum circuios íuos orbefque confidimi..

Minime vero audiendi fune i l l i q u i diffitentur plauetarum denla concretaque corppra à liquidi filmo ediere polle circumueòtari, aiCimentesin exemplum lapides, qui ad morumaeris vixarnpiuntur. Nam non dl.eadem rariolapidum.atqueftellarum per etlierea diicurrentium;quippe 1apides,«3c grauia corpora,quoniam proprio pondere verius terra medium propen­ den! , nonrapiuntur ab aere, nifi inlioc tantaiit vis „qua impe­ rare valeat momencum grauitatis eomm ; Sed altra,quam eircumfuio at here librantur, quoniam aliò nequáquam propendent, facilè.adatheris curium circum ferunturquem adm odu m ñaues, qua in aquis itagnantibus immobiles narent, nul­ lo rete negotio dimouentur, &:vel leniifimi >flatu impelluntur..

Facautem m,acre, corpus aliqu.odlibratum pendere,. lane illud ad quemlrbvt circuì medi. aeris motumverlàri obieruabis • JExhis,

P rogym nafm a ì l i .

Ex his autem illudpcrfpicuùmeft , poiTc planetas duobusù Se interdum etiam pluribu s motibus cieri. Nam pratersth ereum curium , quo multifariam circumducuntur, peculiaribus quoque conueriionibus torquentur.

Carrerum asrher , qui nobis circumfuditur, haudquaquam puruselt, &tenuis, iedcraiìiis, acqueconcrerus : namaqux vaporibus, & expiratiombus terratemperatus, conftituit hanc ipirabiiem naruram, cuinomeneitaer . Qualisautemquantuique rerum prope omnium prouentus accedat iugiter aeri facile ìntelliger, qui animaduerrerit ea om nia, qua; ardore Sol iis, vel ignis diiiipanmr., ablumunturque, in aerem abire: maximamque comm, quibusalimur, parcem excenuatam, acque in ipiritum veriam euanefeere,

TH .

TH C O R N E L I VS t

•

• . i *;

Danieli Spinulae S.

' '*

, • ■

>.

:

Am tempus appetir, Daniel humanifsime, v t ingenij mei ftctura ex elefa n tin o (quod dicere folituscs) [em ine concepta proferatur in lucem . N ihil autem ..... ....... ef t quod tibí ex cufern tarditatem , procraft inai io­ ne m que me am in pr omulgandís lucubrationibus , quas feptem continuis annis amiciconuido ne dum precibus tfflagitarunt ; no­ tti enim fortunam m eam , nofti noftrorwm hominum mores. Sci­ licet omnes latebras perueftigat m alignitas, & ingeniofa eft ad finyendum crimen . A dihivero noftrates M e d ic i, cum aliquam inoenij laudem ( quaeorum eft hum annas') tribuant , illud tu­ rnen officiose, & peramanter obijeiunt} quod cum firn nouitatis paulo ftudioftor , foie am fepi ufe ule pericUlofas ancipite[que v a letudinis curaúones prxfcribere - Quare non aufus fum nouas obferuationes , nouaque inuenta in lueem ante p r o f erre , qu am duibus noftris re exituque monttrauerim, me in curandis mnrbis fa lutarem plerumque operam prdftare folitum e fe . Sic cnim f o ­ re fum ratus , v t obtreElatoribus meis pneciderctur occafto m cliberiùsincejfendi. S e d cumnullum fitaduerfusSycophant# morfir n ( v t in prouerbio eft ) rem edium , defiero plane me pofte inuidti ealumnieeque v im ejfugcre . Verumtamenvtcumque erit, certe fufeeptum munus expleuijfe videbor , ft tibi caterifque amicis ,quimecum ftepenumero egiftis, v t lucubrationesmcas publi­ car cm , obtemperauero . T ibi autem v ir Clariftime quam fori cbtulit diftertationem de Sole , obfidem mei erga te anim i, dicata m v o lu i . N e apoli Ad DC L XIMt DE

D É

S

L E

Progyrnnafma i y .

-

U

1..J IVV ■ • ■1' I-, _■J , J j . •'J -

,■

Olis incomparabilem naturam meritò admiramnr: tauro enimlplendore fiilget,tanta pulchritudine concemplantes obleóht, tanque multam virturisfìiaz vbcrtatcm mundo largitur, v tiu ro . -■ optimoSiderumprinceps,mundilampas,meas, & vita nuncuperur. Quemadmodum vero ad immenfum SolisTuigorem deficiu in o cu li, ita in percipiendaiìnguJarkius natura caligatintellcdus. :r n - • .

• Innata quidem, & infìta eilnobis via,qua; ex rebus cognitis, atque peripedtìs, ad ignotas , obicuraique animum traducit.

Notiora vero plerumque {unt , qu£Epropiùs admota cernere , & contreóbre datum eft nobis : at prnfeaò nib il vnquam aiftrnilc Soli j leu oculis, leu alio ienlu intemspqrcepimus : nanu licet ammalia qua:dam, ftirpes, dfrpidefqite ingenito fulgoro co luceantq eorum tamen tantulam Jucemcum mimenloSoljs lplendorc confcrrc ridicùlum eft. irr Verumtamen lì quicquam ex uoftratibus cum SoleÌibeat comparare, nihibplane aflumendumpociùs •, quam ignis feu fiamma . Quin limilis apparar Solisper teleicopium vili Ipeciesa arqueasnsinfornacibùsliquati,fùfique: in vtroqueenim cernere eft corulcantem quemdam fiilgorem,.& multiformes vmbramm, lummilque viciftitudines.

At v e r o S o le m ig n e u m e flè m a g iiis o l i m p b i lo f o p h is p la CUlt : atque id quidem duorum ftnfuum teflimonio conftrmun C le a ilt h e s a p u d T u l l i u m p & a t, U &us, & oculcmm., 2yam Solis Candor UluSlnw eft » quarti Pllus ignis ; quippc qui ¡mmenfo Mundo f am longè , latèque colluceat; & is eius tattus eft, non vt tepefaciat folUm, fed etiatn [epè cambie­ rai ; quorum neutrurfo faceret nifi efiet igneus.

F o r ta ftìs a u te m v id e b it u r a b lu r d a héec S o fts c u m fiam m a».

I

com pa-

C6 De Sole comparatio. Primùm-cnim fiamma fine paftu pei manere non potefi : nam fit illa, ni giterque fluir infilar aqua: fluUiorurtìj ac­ que adeo perenniseiTedebecprouentus eius materia:, qux in­ fiamma tur, & in decedenti» locum iufiìcitur, AtquiSolnec alimenta delidcrai,nec inibauratione defeòfcus abiumitur: nam ficus tot lacculis, vel omnino conlumptus, velcertè notabiliter unminutusforet. Deinde eaelt fiamma: natura, vt faftigieturinconum , cuius vertex lem per eli: in fublmii, hafis.autem in ìpia, qua: incendi tur, materia: at Seleni eflegloboiiim probant rafionesexoculorumlentu , opticiique fundamentis deprompta:. ! :q 'ru .

■-> ; Ve rum dii par efì: Solis,&: noftratis fiamma: condicio: fiam­ ma enim cum à grauioriaere vndequaquefitarcumfiiia, ad iuperiora iemperenititur: acque adeo nifi recens materia iugiterincendatur , protinus fiamma deficit ; acqui Solis paraculo: nuiquam aliò extra proprium globum auolant ; idcirco nec reparationis indigene. Sic amnis, qui continenter labitur euanefieret,niii perenni» vndaiuccederefi fid fiagnum line noui humoris prouentu&perdurat. At quia fiamma a grauirate am: bientjs aeris propùlla ferturin iublime, neceflè eit medias eiuidem parte», vtpote vehementiùs jncitaras fupra carcera» afTurgere, Quamobrcm fiamma meta: fbrmam, hguramqueiemper effingit ; ièdiolarecorpus in coni figura haudquaquara form atury quia nunquam eiufdempaixesextraproprioslimites mutabili fucceiTionevagantur. .

1 P -■ r Sed vetustamen efì: opinio àSooicis maxime peruulgata,pafei Solem, d i Sidera, aciem r, oceamque humoribus reoouari : illa quoque ipfa coni ipecie figurata placet effe Cleanthi ^ Nec vero me lacet inueniri nonnul los, qui hanc de paftu ftellararru fintentiam comprobari pofleautumant maciilarum Solarium teftimonio: obfiruatum cnim eli illas difei Solaris parte» , qua: ex macularum obiedtu obi cura:, & tenebricela: apparale, poftmodum iplendefcerc, ca:teriique lucidiores fieri; tamquam fi ipfa macularum fùbftantia incerila alta:, inflauratxqoeviuiicerait.

- mioj ì Quam-

Progymnafma IV

6j

Quamuis autcm tanta f i t , tamque immenfa ftellamm inerranriumaltitudo, vtillarumformamcontemplati, & ocu lorum ieniu definire non liceat ( nam per teleicopium lpeófcatx informes, & nulla certa figura terminata: videntur) Solis tamen formarli globofam elfe, non conicam, liquet ex eo, quod eiuldem difeusrotundo lèmper ambitu drcumicriprus cernatur. Nifi quisad tuendam Cieanrh is opinionem contendatSoIem in m etit formam figuratimi elle, at eiuldem iemper bafim noltris oculis obuerfari. Quod autem Solis Limarne figura globoia cum fit, nihilominus plana videarur, fit propter magnani eorumdemà nobis diftantiam , qua: quidem tanta eli ,, vtim perceptas reddat lemidiametros, quxinreétis lineisexoculo ad vtriusiibet centra duótis, intercipiuntur.

Sed cum ea fit Solis natura, vt calorem longè, latèque diffund a t, &cunói:a edam lua lucelulirct, & compleat, inquiren­ dum quomodo hanc ille v in i, & efficientiam liabeat. N anu vilum eli nonnuilis Ccrleftia corpora lupra elementorum vi­ res agerc , & prxfiantiore quadani virtute poi lere , atqueadeo a im minime ignea fint,calefacere nos,atque illuminare. M ul­ ta prarterea in hanc iententiam dilputant illi, qui cenfent Coeli naturarnimmutabilemellè, & diuinioriscuiuldam conditio­ n s participem, quam ea-, qua:exelementisconfticuta ponuntur . Tandem vero cum compertum iam fit, & ratione à fenfibus deduca cpmprobammSoIem , Sdtellashaudquaquam elle immutabiles , experteique earum afFcctionum, quattri— buunmr elementis ,quid obllat quin dicamus lumencaloreiTique a Sole proreótum eiuldem elle natura: cum ilio’, qui ab igne Producitur ? Profeótdenim Solares radi) in angultum lpatium inrrachone, vel repercullli coaóli incendimi!excitant, & igneo calore temperato llirpes viuunt, & vjgent. At de hoc minime ambiget is , quiluciscalorilqueortum , ¿¿cauiasfueritalfecums.

Caeterum vim naturami quecaloris haudquaquarn percepiile viclentur , qui ex Anllotele dixerunt ilium effe qualitatenu quamdam congregantem ea, qua? firmlis natura? finir corpora, 1 i dilli-

68 •' De Sole diilìmilia vero iegregantem : Quippecapotius viseftcalòris> ve corpotum pardculas agitet, vcrietquc., acque adeo larpenit­ ili ero diffoluat , ¿¿liquefadat: ar liquatoruin cor por uni par­ tes in ledetti libi grauitatis, aut ieuitatis .rarione debiram, lin ­ gula feruntur: vnde fit ve carpuicula diilimil is natura;, qua: impari grauitate iunt predica, dum ioluta, & libera lune, diuerlum nabla locum legregentur . Vertim accidie aliquando, vt res difiìmilis naturar, dum vi caloris liquantur in vnam f i­ n i ul in ail am pernii ltxcoaleicanc ; vel quia. Iunt arquegraues, vel quia inuicem tenaciter harrent ; vt cernere eft in pice, o k o , cera, &fim ilibus, atque edam in arre ftannoque, qua: igne liquata in vnum corpus concreicunt. At vero omnia fere corpo­ ra caloris vi liqueicere eft obieruatum : quardam enimeum ignita fuerint protinus funduntqr ; catterà omnia, prater ca, qua: in vapores halitulqueabeunt, in cineres reioluuntur: atqiii cinis omnis diutino ignis ardore conflagrans, tandem liquatur in vitm m . Interdum autem ea,quar diilimilis iunt natura: non à calore m o d o , led edam à frigore iegregantur : fic nonnunquam aqua vino permilta concreicit in glaciem, ac proinde frigoris vi à iiquentivinoiegregatur ; quin fipigoreetiam ipiflatum butyrum iòlet à reliquo ladlelecerni.

Miraiunt, & prori us incredibilia, qua: de calore (cripta iunt ab Hippocrate. Mlhi >inquit ilie ,/«»e' Ddctur id-quad, cahdumvo(nmus immortale effe, & cunita intelligere, cernere, audire, & omnino (ci­

ré omnia turn prajentia, turnfutura . Eius autem plurima pars, cumturba­ ta efsent omnia in fupernarn circuraferentìam feceffit-, & videnturFeteresipfum athera nuncupate. Telcfius quoque calori plus atquo tribute ; nam lumen pnetercartiera, motumque à caloreproficifcivoluit .

- Hate autem, &: alia eiufmodi, etfi explieari, & ad naturarci reuocariquodammodo poftìnt, ita tamen ,’vt ionanr, à r e , & phyfìcaratione remota videntur,aut certe hyperbolic'js.dicfta.

Enimuero vis illa, in qua Iucis calorìfque acftio conftftic, a mo­ tti, & agitatione archeris reitera pendet. Hinc autem (enlus eft omnisjanimique incelligentia, vt luo loco peripicuu facie mas.

Nos

Prcgymnafrfìa /K tip Nos autem ad explicandam caloris originari , ca omnino adii menda putamus , qua: fune à Platonein Thecetetoper So­ la ris perlbnam dilpurata . Scilicetcalorem ( vt & pleraquo eorum , qux ieniu percipiuntur) haiidquaquameiTeexietale quicquam , quale nobis viderur , nequeetiameflfealiquid ex­ tra tangentis corpus, autinipiò tangente , fed fieri ex appuliu eiusrei, qua:calidadicituradmanumaliuduemembrum, in quo tangendi visineit : ruriusid ornile, quodiènliimafficit motum eilè,& prater motum nihil j motum autem in co quod ientitur, habere agentis rationem, at in co quod ièntit, patiem tis: denique agens, & patiensvtraquemotacaloremieniumque omnem mutuo congreilu efficere.

Quibus rebus polìtis haud erit difficile vim naturamque ca­ loris intelligere : quippe ienius is, quo calorem percipimus oritur ex motu , & agitatione iubtilis cuiuidam materia m em branis, nemis, alijiue taótus inllrumentis circumffifà, ad cu­ ius agitationem cognatum quoque ipintum moucrincceilb cit j nine eie ienius Ccilons « , Porro corpora omnia quaeumque vim caloris in iè conti­ nent magis minufue participant athercmdeu materiam illam, in cuius agitatione naturam ieniumque caloris conlfìftere dixim us. Re autem vera nihil iuapte naturam eli, ne ipià quidem i lamina, vel ignis ; led ita nobis videturquicquid motu eiuimodi cietur, vtipiritum perinitrumentatadhas diffidimi co >gnationc quadam exciter, & multifariam agitet. Vnde liquet ■cauila cur ri ita , colliluque durorum corporum calor, Scixpc etiam ignis cliciatur : icther enim, qui in ijs concinetur fri òli on e , atquc coni liciti concitatus, & multiformi motu celeriter agitatus, calorem ignemque progignit. Quocirca mirum viaeri minime debet quod a calore omnia dilfoluantur , atque* liqueicant.

Flammam vero, & orane quod calidum vocamus igneumque vano motu cien , acque agirari, notum elf, &ipiis piane ocu is maniteitum : quo fortalse relpiciens Teielius rriocum a calore hen putauit,contra acque noftri philòlophi vulgo lèni; ,£ :i tiunc,

7® De Sole turnt, qui raotum vóluntefse cauisam caloris „ Verumtamen bene veritatem intuentibus videbitur calor, ñeque a motu penderemeque motum eflicere, fed in ipiometmotu confiftere.

Frigus autem non aliter lentitur , quam per caloris defe£tum. Enimuero quarcumque íunteiufmodi, vt/pirimunu per infirumenta tadlusdiicurrentium motum filiere , aut re­ tardare poiTint , frígida videntur: cartera vero qualpirituuiTL, agitationem augent, caloris ieniiim progignunt..

Sed cum nonnunquam ex duorum corporum confuiione> nouusm on is,nouaqueparticularumagitado fuicitetur, vtin permiftionecalcis , & aquajcontingit, liquet quid fit caiiis* cur quardam manibus contrc&ata frígida vidcantur, manfa> vero, atque deglutirácalorem inore , acventrículoexcitent.

Ex quo perlpicua quoque fit ratiodilcriminisinterea , qnz adtu, atque potefiate calida dicuntur.

Perperam autem vulgo llatuunt á calore omnia rarefieri, &c in maiorem molem difiendi j frigore verodeniari, & in minus jpatium cogi. Profcdto enimaqua multó maiorem locum obiidet,cum in glaciem concreicit, quam cum ferner, necnoru fpiisatumconcretumque aurum filló, atque liquenti iupernatat i quod in carreris quoque metallis, alijique rebus quamplurimis contingere obleruamus..

QuatenusigiturSolcalidusdicendusfit, velquomodo calorem queat excitare,latis videor indicafse. Frafiravero noimulli vt Solis fiel larum que naturam extollercnt,plauderentque rebus ignotis,calorem neldo quem in Coelo iunt commenti longe nobiliorem, quam is , quiabigne, nofirifque rebus proficilcitur . Ñeque enim ignis ille , quem Prometheus, ieucauo fpeculo „ leu vitrea íph?ra, fimiliue artificio lubduxit e Sole, cenlendus efi ei difiimills, quichalybis, filicumqueattritu , atqueconflidtu excitatur.

Iamveraadexplicandamlucisnamramaccedainus: longe autem opinione falluntur , qui ceníent lumen extra oculos exiftere,. & quicquam tale eise , quäle vilu percipitur. Enimuero ßuiquam alibi lumen e f i , quam inipiometvidentis o cu lo : nam

Progymnafma IJ?.

yr

nAm gignitur illud ex motüappuliuqueætheris ad eam oculi pArreni, quæ rcriculatam tunicam format ;1yjbfipiritusexterno >&aduentitiojpuiiu agitatus, lummis ideam menti percipieiidam indipiicit.

Nonnunquam autern etfi nullum adfit iucidum corpus , quodcircumhifum aeremafficiat, iccf humor tarnen aut halitus oculi fundum peruadat, &creticulatæ tunicæ capillamen-' ta puliet, fiarim lumen ante oculos obueriatur. Quinctiam oculo quantumuis claufo, fi vel hirquus,vel alia parsiuxta fundum polira extremo vngue fricetur, apparebit illico areola luminoia eo clarior , quo pars oculi vnguepuliata ad fundum propius açcelserit.

Fit igiturlumencxmotuæchéris, fèuiubdlismateriæàlucido corpore per iparia diaphanaoculiscommunicato . Eau enim eltlucis natura , vtperennipuiiù, & velutijfyltole quad a m , atquediaftolecircumieftumætherapropcllat. V n d o Iuminis a&io non confiiiit inlolo preisu , led potius initerato percuisu: vt conftat ex areolis luminofis , quæoculisvnguo compreilis cernuntur : illæ enimltarimobicurantur, euaneicuntque j nifi altemo preisu pulius iteretur.

Ex his , quæ de natura lucisdiûa font haéfcaus, liquet Iumen non else in rebus, quæ luminoiæ, aut iucidæ appellantur, led fieri in ipio lentientc : quemadmodum dolor non eftiru gladio, led fit in parte animalis; quæ vulneratur. Idem pariter decalore, & hi s omnibus,quæ ieniu pcrcipiunmriudicandura: 11hguram motum magmtudinem, & numerunqquæ philofbphorum vulgus lenfibilia communia vocat, exceperimus,

TH .

TH C O R N E L I V S k

*

,

Iohanni Baptiibe Capucio, & Leonardo à Capua. S.

,Actubar non ita pridem me hoc faculo natum, quo pbyfologia non fophifticis argutationibus jnquibus fcbòlxiarn diti occupata fuere, fed accurata rerum natur&que obferuatione iìluflrari capta efì à Galileo, Cartefio, alqfqne complnribus praflantiffmis viris. 'Ñeque veri» mediocrem rnibi fpetn fecerant preclara Guilielmi Harueij inuenta : putabam enim forevt ex bis Medici fantora tandem medendi pr#cepta elicerent. Nunc autem me amicileVtìffim,atque orna­ tiffimi , nofirx fortis valde txdet, pigetque : quandoqiúdem exiinñis ntiper prxclarijfimis illis bonarum artium veritatijque cmoribns, fabfèquutum efl peftikritiffimum hoc tempus, quo magna tenis, ac nojìrispotiffmum oyis barbaries repente incubuit. Examere protinus fapientix studia, malxqite artes vberrimè fuccreuerunt, lam triumphat infcitia, & virtuti veritatiqne prope,bellum indicitur . Vigent autem noijnulli ineptè eruditi , qui Sapientix prìncipaium infolenter [ibi arrogant, eojque omnes, qui recónditas, & exquifitas literas norunt,inferìfo,atque ini­ micoanimo perjèquuntur. Quale vero ego putem efe Jìoraacbi vejìri in iflorum nequitia fafiidium ? Ignofcite quxfo Viri htimanifjìmi, fi confilij vejìri rationem pa­ téfecero . Scilicet maluijìis ab hohm acuiis remotis,otiim in angulis confumere,& qtiicquid vita meliora parajìis, deponere, quàm aduerfus eorttm cacotecbniaspu­ gnando, honori vefìro velìficari. <At vtinam ego in bac ipfa perflitifftm fententia, hec pajj'ifs vnquatn forcm me popularibushuius vrbis ciuibus innotefcere ; Non enim rnibi eius gentis contigifset fubire inuidiam,atque calumnias. Sed quando iam omnia pertuli , fycopbantijsadbucnon fuccubui, haudquaquamverebor mea hiU fcripta bortatu confilioque vejìro limata,atque congejìa in vulgus emitiere.Cxterum cum vos nunquam non animo meo infixos babeara, vigeatque fetaperapnd me egregix vejlrx virtutis recordatio, difsertationem balie, qua, ejl de ortu hominis, non meo iudicio deleflam , Jedquam forsdedit, vobis dicare injìitui, y t & amori erga vos meo, & vejìris meritis aliqua ex parte fatisfecìfse viderer, Neapoli MDCLX1.

DE GENERATIONE H O M I N I SProgymnaima V. Vod in plryiids difquiiitionibus f?penumero vfuuenit, vt videlicet diiceptantes in varias diferepantdque féntcntiasdiilrahantur, id maxime in qujdtione, qua: eli deanimaliumprocreationc , ^videmusconcingere . De hacenim tanta opinionum difie ni ione ccrtant Autores , vt quò maiorem quis opcram in perlegendis, & expendendis illorum monimentis collocauerit, ec»tandem ieie rei magisignarumagnofeat ' ac de ventate piane deipcrct. Multa olim fuper hac re fcripierat Ariltoreics, in quibus ncc mcdiocrem inobièruando diligentiam , nec contemnendam in iudicando prudentiam depreiiendet i s , qui natura: nryiferia penitus perueftigarit. Subit autem mirari cur M edici, quorum bare noilc maxime intererar, repudiata Ai ìitoteiis dottrina, im o etiam negletta feniuu m frac, de ortu hominis ea fendane, qua: & cationi, & autopiix’ piurimum adueriantur. Scd hic eli hominum mos, vt ad quameunque unt diiciplinam (vtar eniin verbis Tulli) ) ^ r C1 eam tamcluanaad iàxum adhxrcìcanc. òcilicct Philoiophiam quotquot omnes proficentur iurant in verba Anilotelis . At Medici aduocatione mercenaria venalique {emenda Galeno ad dici, quafique mancipati, eiufacm placrta line vllo vericatis delettu temere conféttanrur & tanquam prò ans focifque dimicaturi pugnaciffimè defcndut. g u h iS m o r 5^ amelru^ cumex >depreheniòque ianI m d a m S * ^!onofiffiP u^ ^ ffe ttriu m p h u m , adinueftìo U ^ l u m af generationem animum adiunxit. Quam- -i ¡ulta frequenti Zootomia ( nam ingens illi cuiuiuis K gene-

^4'

De Gcnerationc Hominis.

generis animantiu m Copia, & diflecandi öpportunitas abuftde inppetijc) permuira in lucem protulit ale primumanimaducriä , atque notata j qua: mihi iamdiu laxumhoc voluenti magno, farcor^adiumentofuere; pralertim cum Fortuna mi­ hi inuidcrit exti 1pi c inam exercere in animantibüs maioribus, quaque non fine iümptu cömparantut. . ^ \ Inrerea non dlliimulabo Hamcium in ciuimodi ftudio ita fe praftitifle, vtcum iummam in obferuando cxperiendoque diligenciarncxhibuerit, in iudfcando tarnen perlape labatur: euippe expenmenta magno labore, atque induihia conquiiita ad praconccptasopimoncs ( quoddolenter potius, quarru contumelicdedidlumvelim ) perperamtraducit, Cateruiru quid Egonon Harueij modoaiiorumque Autorum obleruatiombus in firn ¿tu s , ied mcisetiam peculianbus fretus expe, nm entis, de hominis generatione itatuendum putem >indiilertationis huius decuriu mnniielhim faciam.

Conliderare autem primum oportet nonvnoeodemquo modo viuentia omnia generari: Malta: enim , & animantes, & ihrpes lunr,qua cum nullo conipicuo lemine procreafa videantur, ipontaneum ortum habere dicuntur: Sedplanta pleiseqae ex ieminibus oriuntur } quemadniodum & maximaj animalium pars ex o tiis, quacplantaaimIeminibusrcipondent, propagatur. Verum hom ines, & perfedtorumanimalium ingens muldtudo ex parentum ieminein matris vterurn confluente progignuntur.

Hinc tripiieem animalium procreationemdiftinxerüt Autores, aliam quidem exouo, aliam exiem ine, & aliam tandem ex putri; vtproptereaanimalquoduis, vel C üOTOXOV3 yel vel iumfixTo. cx Arillotele iitnuncupandum ^ ac fi dicamus vel ouipamm, vel viuiparum, vel fpoute natura.

Facilis autem eit necrarionemodb , ledlenfibusquoque perlpedta itirpium e lemine propagatio» Videmus enim plerunque in plantarum lemine germen quoddamautabiolu•tarn form am , aut certe rudefururaltirpis fimulachrum repralentans. Huiuimodi autem germina fatis conlpicua dc^ prehem

i

Frogymnafma V. 75 prehendet, qui volee in nucibus quibuicumqueprcefertirn ve­ rb pineis, itemque glandibus fabiíque, qua: diffiflir, ac bipertitx eo potiilimuintempore, quo hunioris plenarturgeicunt > produnt genuinos íurculos, leu plantas..

Ad fimilitudiriem verb itirpium ipfius quoque hominis generationem exprimi poíTe credideram . Etenimcrafiusille, ac concretas humor, quem femen genituramue vocant, plantarum iemini mihividebaturanalogus : ceniebamque latere in certa eius portiouc,quam videi icet vno congreflii vir in mulieris vterum eiacukrur, tenerum futura: prolis germen , feu rudi mentum , quod in concipientem comprehendentemque «aturam. incidens , nutricios lúceos à materno (anguine mu<4 tua retur n.

Re tamen ad veritacis trutinam accuratius peiifitata animaduerti magnata cfle ieminis itirpium, cum horainum ge­ nitura dilíimilitudiuem : illudenim veram ieminis rationem habet, cum.pollii generare fimiiiaillis, à quibus iecretum eit : hominis vero genitura non item .

Si quis antera quairat cuiuimodi effe debeat animantiurru íemen , quod itirpium iemini fit analogum j Reipoudebo ex Aditotele id efle, quod exumbo bus coeuutibus originemtrahit,& vtriuique iexus. vim: conrinet ; idei t quod ex mare,& fce ­ rnina primù m m iícetur, quail conceptas promiicuus . Eiuimodi in ouipariseilouumfcecundum : hocenimiamhabet quod exambobus requniturj.&potenseil gignere tale animal, qualiaíuntilia a quibus diicretum elt. At in viuiparorum quo­ que vtero,certo quodam poítconcubkum tempore, fieri con­ ceptual ouiformem , leu maifulam inflar oui membranaobduòh, cuLdctraétum lit piatameli, ab Ariilotele moniti iemel, at que iterara obferuauimus..

Hoc igitur inter genituram , ¿Hemen intereilsdocet Ariltoceles , quod genitura fit hnmidum illud excrementuni, quod ido iexus alteruter genitali iubminillrat :: íemen aurena conceptas ex vtroque parente procedáis. Qnam quidem diueriam. noniinumraiioiiem , vtpotc noitroinitituto conien& z. caneam

*j6

D eG encratione Homìn'ù.

tdneam deinceps retinebimus.

Sed videamus iam quid genitura i ìt , vndeprodcat, quidue ad hominis procreationem conferac. Iliud autem in primis notaudum genituram e duabusconftitutameflènaturis , ex humido icilicct ilio craflàmento , quod ienfibuseft manifeftu m , &ctenuilfima quadam iubftantia,qua ieniumquidemf eiFugiens loia ratione prebenditur : porro in hanc vira, at |ue-» energiam omnem indie oftendemus -y nam craflìor illaiub-* ftantia nil aliud eft, quam quoddam huius, vt ita dicara, vas,; leu conceptaculum, vel fi mauis integumentum, atque innolucrarci ; quod lane Medicorum badienus delufit oculos, qui nucieum le naólos putantes, cortices, &filiquas obtinuerunt.

Vulgo opinantur geniture craflamentum fieri ex luperflui­ tate ianguinis magis, atque magis elaborati, & in albam craifioremqueiubftantiam concreti : idque ex eo comprobant,;. quod genitura crudior emiflà( cum videlicet re venerea vltra modum quis vtitur) cruenta iamaliquibus prodire ioleat,.

V erum Ego certiflimis fretus coniedluris conftanter aileuerabo materiam , e qua genitura crailamentum conlbtuitur, albuminis inftar, e pcculiaribus vafis effluere, atque ài iua de­ inde conceptacula recondi ; vnde concubitus tempere exiliar * nec vnquam purpurei lànguinis ipeciem exhibuifle . Narcs quod nonnullis intemperatioribus ianguinolenta genitura effluxeriraliquando, idexvena:potius , arteriale alicuius hiatu (fi camen vera narrantur) quam ex defedai geniture prouenifle putandum eft : quippe vbivniuerla genituraexiberitjceiiat ftatim tentigo, languetque neftiis cupidinis.

V t tamen ienccntix noftre fondamenta facile percipiantur». opera; pretium erit nonnulla ex Anatomerepeterej. ac primo-, certuni r atumque velim die apud cos, qui noltra harc legerint» ianguinem alio(ue humorcs à corde per arteria« ad partes corporis pernianare, per venas autem à parti bus ad cor relabi : ad lixc comites atteri js fere lem per venas effe, Si cum illis per varias anaftomoies connedi: preterea arterias plerunqucconiugibus venis minorcs elle, interdum vero maiores. Sic arteria, qua

Prògymmfrn a■Pr'77 qua in vìe mm pragnantis animalis pertinent venís frequentiores, ampliorelque lunt, & maio res quo fòetu5»grandio r frie­ n t: Contra vena vmbilicalis arterias magnitudine fua longe iupcrat. Vena: meiaraicæ recens paiiæ animantis atterijs lunt multò maiorcs : ipcrmatiçæ verôarteriæ in fœcundis animalibus ampliores, capado reí que lune venís • Age veròreconditum naturæ myfterium aperiamus. Arte­ ria:, quæ ad vterum grauidæ animantis protenduntur, luccum qucmdam fœtui alendo idoneum affermit, quo intra vterumdepoiito, refluir languis per venas : quamobrem. maiorem effe oportetarteriarum, quam veuarumamplitudinem . Dilpar autem eli vmbilicalium valorum condicio ; nam arcerijs mul­ tò maiores lunt venæ, vrpote quæ vna cum refluente ex arcerijs languine ,aifiiehunt quoque arreptum ex vteri placenta nutritiumluccum, quofœtusalatur.

Iam vero vt ad propoiîtum regrediamur, feminales arteria? cum venís per innúmeras anafiomoles conne&amtur, capreo lorumque inflar inuieem implicantur in vale ilio py ramidali, quod corpus varicolum, leu pampiniforme vacant Anatomi­ ci ^in quo talis formami' valorum contextos,,vc vix vliaoculonim acies queat ab arteria vena m intemoícere . At !m perlpe¿him habeo nulquam inueniri eiulmodi plexus, mil vbi lecretionem aliquam naturamolitur, vc alias oflendain. Quam­ obrem genitura: crakamentum , dumvnàcum ianguincper arterias ipermaticas delabitur , ineoplexuiecermmr vnde fit vt venæ remeantem ianguinem. excipientes lint minores arterijs ► Nec id quidem mihi dubium efl quin raie cralsameiiturri quo tempore iecretum à languine elabitur ex arcerijs lpermatïcis, exalbelcat, oui- ue albuginem quodammod0 reprælentct.

Quipp-eautopíiaedoótus lum luccum , Quo fœtus in vteroalu­ nir, lim ili etiam Ipecie defluere j.quemadmotdum & albumen, quq>oua in gallina: ytero coagmentantui-. Eiuidempariter getieris iubflanciam iecerni ex languine in plexibus cérebri.liiQ loco demoüflrabimus. Quocirca fa tendame A genitura; ma­ teria itl

De Generations Hòminis .. reriam ftatim vtex arterijs excidie, nullo mutationis interuentu exalbeicere..

Gcnimram in teftibus pcculiariquadam eorumdcm vi trò­ fici omncs fere Medici vnanimi conieniu tradiderunt. Sedmirari fads non poffiim cur ita crediderint, cam nuiquarti norp occurrant cxlè6li,quilibidinantes genituram largiter profon­ dane. Tolerabiliorianècilillorum fententia , qui ceni ent teftes non confìeere genituram ,. ied perficere potiuseidemque foecunditatem im pertiri. N am profetilo magna vis eft tcftium ; hi enim ad vniuerii corporis robur magnopere confe • runt.. Quamobr em cailrati virilem fortirudinem obliti,quail in muliercs degenerant ; vultuenim , colore , imo edam inoribus effeeminantur: lamia illis ora fulgent,hcbeicit acies men­ tis, vox virum non ionat, & vires omnino langueicunt. Quid igitur m irum , il exietili progenerandis foetibus plerunque iìnt inhabilcs ?. Mihi vero experientiacomperami eft canem, cui teftes fuerantabiciilì, fìlios generaiTe j quod dcTauris, Equiique nonnulli memorane : nee deinnt quinarrentde mulieribus, quae exconcubitu cum caftratis viris aliquando conceperi'nt, quod tamen non minus difficile ieitu, quam fatila reor : Quippc non licet exieòlis cocumbere nificum impudicis mnlieribus, a quibus vix:vnquamextorieris ventatemi purterquamquod & ip ix edam pradumpta opinione falluntur..

Neque vero prartereundumcomplura vaia , qux ad teffes,. & proxima locaperrinent,inexle6lione diicindi,viaique inter­ cludi , per quasfobftantia a 1iqu a ad genera t io ne in,ucce il aria^ folce permeare : quodfanenotauitolim Hippocrates,feu quifquis allus libri de genitura Author ..

Hatilenus de corporea iubftanda , feu crailam en to q u o d quafi vas e ft, autalicuod genitura: receptaculum:: nam quidquid adconceptionem genitura confètti, idiagitur abaila.parte, qua: ©culorum effugitobtiuum . Hate autem nmlrotum fatigauitingenia, quicum vim , & effeóluiiiagnoicercnt,cauil'am tamen obicurkate inuolutam nacu rx ignqramnt.

Viger paffim in ore noftromm jphiiofophorum ccleberrl78

mus.

ProgymtuifmA V*.

79

ltlUS ille À r if t o t e lis ( e r m o : Ineil in femine omnium qùod facit vt /«cunda fibit ¡emina , videlicet quod calor vocatur , idque non ignis , non talli facilitai efl, [ed [piritus qui in [emine [pumofoque porpore continetur ; & na~ tura, qtix in co fpiritit ejì, proportione refpondens elemento flellarum . Qtiamobrem ignis nullum animai generai, ncque conflitui quicquam denfis, vel bu­ rnìdis, vel ficcis videtur . ¿Lt vero Solis ealor , & animalium non modo, qui [emine continetur ; veruni etiam [i quid excrementì fit , quanquam diuerfim à natura ; tamen id quoque principiata babet vitale . Cieterum calorem in animalibus contentimi nec ignem e[se, ncque ab igne originem ducere , mani[ejlitm ex bis e fl.

H xc vero quamquam magnificat!! nefcio quid fonare vldentur, recameli vera nihilo ampliùs prxfeferunt, quàmfpeciolarn exaggeraroncm , leu poriììs vmbratilem qhamdarru ignotx rei amplilicarionem . Quidnam enim illa lignificant, tupra vires Elementorumagcre ; parricipare corpus magis diuitium, quàm ca, quxdementa appellantur ; proportione rcipondere elemento itellamirr, & Umilia, qux hic inculcai Ariltoteles ? lcilicct reminuolutamcumnullapoiletratione illultrare , cù\ryoy.uic, potius oblcurauit » Porrò dilcrimen illud codelhis elementaniquecaloris , in quo omne ratiocinationis lux landa menomi polìtum eft , omnino commentitium die iam demonltrauimus.

Zeno Stoicorum princeps opìnatuselt id quod v n ì cum humido.geniturx craildmento ex viro exilit , elle animx partem, & auullìoncm : nec aliter lenfilfe Epicurum conftat j hic enirru iemendixit cìrecorporis , & animx detraòlam partem ; ideoque venereorum viumofficere valetudinis commodo : quidni hoc ipium , vt alia, mutuatus à Dem ocrito, qui apud Plinium venerem damnauit, vt in qua hom o alius exiliret ab hom ine.

In hac edam iententia pertinaciter obftinauit Tertullianus, qui traduces effe volale animas -, viuumque à primordio lem en, quare in hunc alìquando locutus eli m odum . ln lll° ‘pf° vitim* voluptatis xjtu, quo genitale virus expellitur , nonne ahquid quoque de ani­ ma videmus exire, atqite adeo marce[cimus, & deuìgefcimus cum litcis detri­

item N yIfx antiftes aperte prodidit inelTe ìvl. hominis lemine animam , omnelque animx facultates 111eo delimento ? Gregorius

De Gene ratione Hominis. delitefcerc ,fuo tempore, atque ordine educendas ; id autertu ita concluditi. Nihil ex inanimis vim in leie habetmouendi itemque creiceiidi; at perfpcdum eli eos, qui in vtero aluntur, & iucrenientuni capelscre, & de loco ad locum moneti : igitur vnu m , & idem else debet rum anim i, tum corporis conltitutionis principiarli.

Vernili tainerii hxcfententiaah egregijs p rofeta fìrauchol'ihiis, ncc irne aliqua probabili conie&ura , & ratio ne prolata vidcatur ; tarnen hand icio an iure abillis recipi poilìc,quorum animus verarrdigionis piccate deuincitur. Profedtò ianiorientcntia, cuiadhxrcrc pareli:, negatàprogenicoribus darianimas ; led illaium ierendarum rationem vni, ac ioli Dco lubiacerc dccernit. Si quis autemconftituerit in lenirne ignobiliorem quamdam ammani, quaLis illa eit, quam vegetaciuam iu­ nior« , Pliniusaleutem appellar, cuius vigenerationismateria erumpat in aduni, donee ibetus in vtero conformetur,aprimi* que immortali anima: ( qux a Deo fadapohconcepcionerm protinus infìnuatur incorpus ) domicilium paretur, quid turn inde? Veruni nobis non liberili ilia velut adyta penetrare.

Paraceli illx omnem procreandivim pohtam renturin mu­ nì ìa, vtvocanc, leu vitali baliamo , & iulfurc, quoti per viri­ ti eriu ni animalis corpus diipcrgi, iuoque fiiuore omnia com ­ piedi predicane. Eins aurem naturam pene incorpoream else dicunt, conieruarique in humido genitura eraisamento,ceu in vaie idoneo,donee in veertmi conicdia vires iuas poilìc exlèrere.

Qriiquis autem accurate fuerit contcmplatus quomodo 'Gallina bis tenie a Gallo compreisa vigilici, imnio edam plura parere ioleat oua fcccunda ; quaue item ratione papiliones illi \ ‘qui exerucis, acque bombicibus per metamorpbolim quamdam oriuntur, magnaniouorum muldcudinem,quam f a mi­ na: vtero geilant, vnico initu comp leant, atque fcecundent, (cim i tarnen interea eiuiniodi oua duriori celtaobducantur ) fàcile libi periuadebit ingentem else genitura vim,qua* per oc­ e l l i tu ni ag at, òecoiporaquantumuisdeniapcrmect : iiullam vero in craisamento efficacitatem else, cum illud oua, conceptulque

PropyM HAfrrH* P* ^1 ptufque minime ingtediamr ; obcat, quo perfunóto vel ex vtero deiabitur, vel m tenues hall tus vaporeique diflìpatur, vt mox vidcbimus. f .

All vero iicut geniture craisamentumabarcerijsipermaticis iecretum in peculiaria vaia recondkur , vnde concubitus Smpoieeìiliat, ira edampreftantior hæc natura , inquagenerandi vis ineft, craisamenro permifta in eodem concepcaculc contineamr,res eli digna, de qua quæratur, Mihilanejvidemr eiidmodi Orbitantiam non vm tantum loco affixam hæiere ied per vniuerium corpus permanare -, inquc ipio vcneicarum iUeccbrarum æituefteruetcere-, ac dernumvi nis, cui potiflìmum hoc munus incumbit, detrudi, & adexirum vna cuna conlentaneo craisamento tumulari. tem in as vero riulmodigenituracarerenemoiana mento nr rditusopinabitur; cuna cadcm illis ex coiai continganc,quæ maribus accidunt; nec obicuros euentus ex femore turgentis genitu ræ in mulieribus liceat deprehendere.

Difficilioremlane determinationem habetquæitio, vtrum muliebri* genitura vim aliquam ad p r o c r e i n o n e ^ an fornitemi tantum incitamentumque pi æltet , & lit gen a tionis quafi lcnocinium. Scriptum eitab Hippocrate demen­ ta li eum else, quianimamanimar, ìdeit gemturamgeniture ad miiceri non crediderit. Quippe hinc factum videtur, vt na‘ ti modbmatrem, modo patrem mira fimilitudine exprimant; interdum vero vtriuique velut miftam ipeciem référant : ina­ ino ammalia à duobus diuerfis generibus nata, vt m uli,& hinni terni generis fiant,& neutri parenmm fint iim ilia. Huc auternfpeCtare videtur illaobleruatio paitorum , qui cquaspol*. afuu inicurn cuitodiunt, ne abortiant : aut cum equis manbus cocant à quibus faciliùs implencur . Aiunt emm equam ex Afimcoitu non mulina parere , ledequuleum ; iipoltquanu fucrit impleta, fatigetur : quippe fieri poteit vt maris genitura e x nim iopregnantismotudiiperdatur , acproptereaiola.ter­ mina: genitura iuperiles former tœmm mam om m no limilem . Hæc argumenta nonnulli putant latis else ad probanclum maris,

8 £,' De GcneMtìone Hominis . maris, foeminarque genituras inuiecm mifceri, ac ili vtraqusb efhcìendi vim ìneise, leu rcquàlem, leu in alternara maiorem: vnde iìmilitudinis ratio pendeat.

Sed comperami eli nabis natorum cum parentibus iìmilitudinem non ab eflìcientetantum vi, verum a materia quoque, & alimento alijíuecaufisprouenire : fic peregrinaiemina , vt notauit Arittoteles, ad poliremumpro tenie natura redduntur ; hasc enim materiam corpuiqueieminibus praeftat : & oues caprino laóte enutritx,durius lanitium proferirne: atquifoemina materiam oranem iegctcmque foerui {ubminittrat, immo eumdemnonnunquam ita immutar imaginationis v i , vtid circo monttroia quiedam in natura contingaut. Quid ?-quod midieres quarda m adiu randxpenumero i e concepii sedine ea, qUcT per coitimi fit, voluptate. Numquid vero mulieres pau­ lo hebetiores genitura: emfifionemquandoquenoníentiunt, quod notabili voluptate minime perfùndantur ? An neceisc non eft vtriulque iexus genituras codem vna tempore effundi > lèd quid fruttra torquemur in inquirenda eorum ratione, qux mulleres dum continentes videri volunt, nobis fallaciter cxPo»unt. ...............

Oper autem pretium erit in medium pro terre rationes conieóturalquc, quibus innixi deccrnimus gcnituram in procrearione animalium efficienris tantùm cauiìir rationem habere -, materiam vero omnem à loia feemina luppeditari. Scio ha:c Médicos Galeni gregales moiette grauiterque laturos ? mit crani decantata il la partium hominis diuiiìo in lpcrmaticas , atquc ianguincas j narri-otta, cartilágines, neruos, & eiul modi albas partes à genitura: crattamento ; rubras vero, vt cordis, iccori!que parenchymata , & carnes e materno íanguinc con­ cretas arbitrantur : nec abunde idconcludunt, quam ex iim ilitudine ; quam partes übe cum genitura, hx vero cum iànguìne videnturhabere. _ ■ Scd illos, qui ita ientiiunt adexperientiam inlpecttionemque prouoco. Primum igkur pulii gallinacei generationem ex ouo contemplemur; quam he ic habere docct autopiia. Corpora­ ta

5

1

Prdgytmafma fC 83 m rpullusexoui albumine , in quonulla protius ante incubationeni apparet languinis nota. Prima aurem pulii rudimenta forman turinorbiculo ilio , leu circulari tiiacula , quam vitel­ li tunica: adnatam, in media vtmiiquecaeummisouidifhiHtia confiitere obtcmamus. Nenio autem fuit vnqìiam vlqueadeolynceusvt galli genituram inolio coni picari pocuerit : lìqu id en r*« *^ ',-id eit grandine« , quarin vtioqueoui vertice vilùntur, & à mulierculis pi o galli genitura oltentantur, longè abiunt ab eo loco , ili quo prima pulii primordiaeffingidiximus ; & non modo in foecundis, led edam in hy penemijs ouis inueniuntur . Cum igiturinouo nullumadipeòtabiie genitu­ ra: veli igni nr deprehendatur ( nani circularis macula , cuius mod ò meminimus, in ouis ihfoccundis ¿eque, arque f oecundis cernitur)ex quo olla, cartilágines, nerui', ahoeqüeparces leniinales cònfbitUantur ; ñeque íanguisextec , qui maueriam purlter cordi» iecori, carni bus'', alijique languincis partibiri etfìngendis pSed omnia pulii membra, quamquam dillimiiis natiit é , ex vno eodemque albumine corporentur, qu id-obitat quin homi ms partes, quamquam dilli m iles, ex eadem co ndenmi­ mate ria , qua: nequelanguis lit, lic e geni tura,ied altera natura ©uorum album inianaloga: qualeni intra pnegna-ntium veeros continenter dèfluere ex dilkclionc nouimus PriecercaManieio auipicedeprclicndimus foeminarumvteros à maribus fopeundatos , nihil àcoitu retiñere, quod geni­ tura: lpecicm referat, nec anreconceptum ( qui pluribas poit concubitum diebuscorporari incipit ) apparerò aliquod velligiumleminis.• Id pianeparadoxumyidcripotali»; icd accurataHarucij diligentiaiomnemlulhilitdubicacioiienqquippeita ifc-rcmhabere ille comperit »exdiilè elione da m am m , cernatumque laspius iterata’.

His rebusexpolitis-, liquef genituram' ìionelTe parten!, feu materiamconllituendi conceptas ,. ñeque eiuscralfamentuni ad generationem quicqliam conferre ;.cum iìluci abfufnatur aiitequamfoetusiiTcipiaPcoagmentari. Quarè iiipereit vedicamus genitura^ vim om nem poiitam elle in iublkmria qua­ li. 2. dalli-

*4

f)e G eneratione Hominis.

dam prorius iniènfili, qu.x mareriam àfceminacollatamiubigens, gcncrationis fit efficiens..

Materia autem ex qua foetus conformatur vniufmodi ferme eftin omnibus animantibus,ncmpecrafl'us quidam lencuique humor albicans, qualis in vniueiio propemodum ouorum ge­ nere reperitur. Eiuimodi humorcm languirli perni illuni kepiifimè conipicamur in menitruis foecundarum mulierum, quem Medicorum vtilgus pituitam , leu cnniioremianguinem arbitratur . Csererum incipit hie humor in muiiens vterum profìuere multis piane diebus afoecundocoitu : turn vero in mailam cogitur,membranaque obducitur: ficque quodammodo ouum molliori tunica lepru m . Siepe autem albugin eus iftelentor , velperitiilìmis viris impoluit :nam inabortueie&us, habitus elf pro genitura.

Ad hunc igitur modum obleruatum eli in viuiparorum vteris coagmentariconceptushaud ablimiles ouis. Hoc tautùm inter conceptum verbi gratia humanum , & quum gallinaceum intereiìyquòd hoc paratam habeat vniuerlam illam materiam , qute iatis l i t , donee pullus abiolutèconformatus excludatur ; aepraster albumen compleclatur item luteum, quo potillìmum pullus iam excluius, ceu laófe quodam alatiir i cuna eidem primis ftati-m diebus non lutìiciat alimentumore ingeftum r led conceptus humanus non continetomnem materiam ad partimi vfque ueceiìariam ; hanc enim in dies fingulos à valls maternis mutuatur; nec pneter lentorem albugineum alteram habec lubltanriam ouorum vitellis limilem T q ux puerperio in al imentimi cedere debeat. Quamobrem re­ tate notauit Harueius non ea modo ammalia,que dicuntur ouipara, led viuipara quoque, & ipium genus humanum ex ouo progigni: ne putemus hanc fuilfe propriampeculiaremquo Tyndaridarum lortem . Porrò ex his M-ythologi rationerm elicient, cur Higyptioruni Tneologia Deos omnesouo editos elTe, per liibuerit.

Hinc liquet futilitatis, fummarqueTeuitatis plenam elle hommiculorum procreationem à Paracelio, & alijs propofitam» qui

Propynwdfot1 ^

_ ...

qui ex viri genitura, cluf.s, tempcraroquecaloietor L-’ Z ™ mincrea,bilia, atquc polle c r e d ito r ie . N ani, S ‘S taco lleaio n eh u m an ilem iabiurda .q u x illi effutiunt, fmftra alibi quxritur,

E li autem ab A u t h o r i b m " g ^ ^ ^ d c p a i w d u f i k » de ordine, quo foctus mem ‘ ¿ e Dixta Icnpfic diltingui meprimi genia. Hippociatesm ^ tcrum priùs altero , neque bra omnia fimul&aug > . ‘ ura tametfi non antehant, pofteriùs yqux vero mawrai^^namra, omnes lìmul parpriùsramenapparere . G * . > poltei iùs-, exemploeotes effingi , ieclr ^ .^ ^ V u e m a d m o d u m , inquit, Domusrum , qua: artefiunt ■nam qu , pnmùmìaciuntur, non tota lìmul e x ttu itu r > ied ^ n nan ^ ^ ^ iupcr llruitur , fic S£ inde parietes eriguntm, & te v. nTimòetìjngensc|Liiodmaanimannsfabneam Vid g ls e l i

autem Galeno viium cit i

3C

> 1 AV.ilotelesCor pnmunu nutrimenti totius promptu^ium p.^ubir> m om m , lentam conformati voluit, W . ^ cr. L Harueiusopinaturanarque ^ " ’0— - S Ò n S lan g u ii™ grgni, S m « r é t i - ” E U * conceptacùla, riempe corcarli ve-

hac re ientiam : nmnrum ancequai

con<J pm corporari cce-

menta, adhunc terme mo uld1' n • conceptu, viget lpiriPrimò bic autem-amuenientem na­ tura in eo delitekentem cxut Kn morena fermentar, ¿tus fomitem turget, circumlutumq : motu iatLCns tumbullulaformacur^quie vibratis i ^ p conciti-

&6> De G enerinone Hominis'. conclufunr halitum;comprimir, atqueinanguiïiascogitpvt' propterea faóto irnpetu halicus erumpat, & ceti per fidala uu tubulumquelongius procurrat rhqcinterim i patio materia^, iòti halicus intrabullidam fermenteicens, dum ab iceracis eiuidem; compreffionibus propellitela:, proteina quoda ¡annodo in orbenrLfilmato , tandem ad ipiam bullularmreuol uitur >idque iugiterfit.. Intereaexeodem duótu, tanquamcxminco com pluresprorepunc rami,qui deinde in vnum concurrentes,hali­ tum nouaacceflione aucium ad br illtdam reuehunc Hate aucem dum fiunt,obicura fune ¡ju m canta horum corporum.eitrcnuiras, vt.fugiataciem : iecLeavis eitaÌtius halicus, vt circumiaGentemiéntorem tenfiinrarefaciatiubigacque, & inijgni rubore inficiar. Acque bine eli prima ianguinis origo.

Cæterùm ianguisvnàcumhalituadbuliulamdelamsàpe^ rennleius raotiuniubuium,ieu arceriam procruditur; vbi primùm in plures quafiriuulòsdiipergitur., poitea vero in eumdèm lòcu m , veiuci fonrem, vnà cuna foenorerelabitur. Sic er­ go fic vt bullav.enulacque, quæprius tenui ipincu pelluciduloque humore. tur genres, oculorum efiugicbantobtutum, mox imbuca: 1anguille lacis conipicuæ fiant; Qui*;vero ance nos animàlium generarionem ex obieruationibus■cdiicere 1tuduerunc;,.culti' nul limi in conecptuconlpicuum tucuriioetus indicium priiWauimadüerrerent ,> quauu firnguis rubeicerc, & lupraditta bullulamicare inciperec, erediderunt paini igeniam animalis parcemcilècor,. nani il la micans-bullà pio corde eli habita . Vni tamen Harueio venfimile viium eitianguinem pnùs extare, quàmconceptacula.

Sed proteramus argumenta; quæienccntiæiioitræ fidem, &: firniamentum. adiungant,. Pcriuaiumeftijs, qui in perueitiganda ammalili m gcneratione indu ièri) pauloque expenentiores fueranr,, foetus conformationem non aliunde promptius, acqiicfaciliiis accori ì ri poite, quàm ex mipeiStionc ouorum,hçc enim vbiuis opportune lem per occurrunt , leuique ini pendio eomparantur. Quam quidenrr in rem non mcdiocrem operam diligentiamque. contuliifë videntur Ariitoteles v Vlyllcs. id d io *

Tròpytnnafma V. *7 Aid rouandus, Volchcms Coiter , Hieronymus Fabritìus, & nouiilimè Guiliel mus Hameius.

Obkrùatum eil autem ouorumvitellos, quianteincubatum in circumfulo albumine librati pendent, imo fubfìdunt rionnihil, & ad imum fundum accedunt, moxabincubantis gallina! alteriulue blandi caloris fotu leuiores quodammodo radios iurium effcrri, iupraque albumen extare; & iem perillam partem emincre, cui adneclitur orbiculus aibicans ; quia videlicet inibi erumpit bulla ipiritus piena, qua! dum ad iiiperiorafertur, adnexumoui luteum trabit rapirque. Vnde fìt,vt quameumque in partem ouum conuertatur per id tempus , quo bullula fuerit genita ( quod pierumquecontingitaltero, vel tertio die ab incubitu ) iemper ad iupremum locum ederatur orbiculus. Redlè autem notauit Harueius falsò proditum ab Aditotele, vitéHum,eo quo didtum clltempore verfus acu­ tum oui verticem edèrri. Nec tarnen, il vera fated velim us, Harueio ail'entiemur, qui ad obtuium duntaxatcacumenaijfurgere luteum dixit: liquidem non ad hunc, vel ilium verti­ cem vitellusattollitur, led ab adnexa bullula in iuperam emi­ nente mqueou i partem atträhitur.

“Sic igitur pulii corpus formari incipit, vt primiim obfcura^ qutedam vaiorum lineamenta fingantur,qute tum deinde conipicua fiant, cum rubore iànguinis fuerint infedla. Ante vero quim vllum extet adì peccabile membrum, formantur rudimenta cordis, iddi vaicula, qua iugiter palpitantia ianguinem perenni concitatione propellunt.

In hacauretnoblcruatione notandum multò magis turgere ventila«*, quam arteriolas : Quippe fanguis per arterias delatus lentorrem nouiter iubadtum, coiliquefadumque in venasàdigit, vt proinde ha! plus bumoris, quàm arteria contineant. Interca ex hoc humore animalis partes certo quodam ordine coagmentantur.

Primùm cnim dorfum extruitur, cui adnedlitur caput ex tribus, ceu veliculis conflatu m , quarum dua: oculos, tertia ce­ rebrum refert. Apparct autem caput in prima conformatione magnum,

§8 T)è Generatìone Homìnìs . magnum, atque immane ratione reliqui corporis ; deindebrachia manulque,necnqn crura cum pedibusadiunguntur.Dui'n véro hæc f or mantur, vix licet vlla viicerum rudimenta dilcerncre,præter veficas,ex quibus cordis vaia effingi diximus.

Paucis vero diebus poltquam punòtum micans in conceptu apparuir, vniuerlicorporis delineatio abioluirur ; tum denique exra formantur-, nempealuus,& inteftina, lien, renes, iecur, palm o,& cordis complementa-, quæ quidem primum in aper­ to iuntcollipicua, deinverorecondancarintrapcctas, abdomcnque-,quæ ceu viicerum integumenta corporipoliremo ap ponuntur . Mirari autem licet, qua: iìt recens formati fœtus cxiguitas, illeenim , vtanimaduerlumeifab Arilfotele, maiufcnlæ formica: magnicudinem vix iuperat, quo tempore^ membra iam iunt diicreta, & tum cætera omnia, tum genitaliaconifant. , ... c lnterea dum hæc fiunt,producuntur ex vmbiiico fœtus qua­ tuor vaia, ideit, duæ arteriæ, vnica vena, & vrachus, quæ com­ muni quadam membrana, leu, vt nonnulli vocant, inteitinul o , vel funiculo inuoluta longius protenduntur, &cvterino iccori inferunrar. Iecur vterinum, leu placenta vteri vocatur ab Anatomicis, carnea moles, leu fungoià quædam maifa, quæ in placentæformam prægnantis vcero adnaicitur. Plurimus in eo le atei albugineuslcnror, quiexarterijsmatemisinvterum pertinentibus, eò vberiùshucdeìabitur , quò fœtus grandior fuerit. M irurnautem quantum vterinæ arteriæ turgeant, cum parais appropinquauerit -, Quippe magnani iupradidfi humo­ n s copiant in vrerum deponendam aduehunt.

Arteriæ vmbilicales a fœtus aorra propagantur fune enirm exigui rami, leu furculi iliacarum priufquam ad crura delcendant: hæ vero per omnemfuniculilongirudinemprodudæ, cum ad vteri placentam perrigerint, dirimuntur in ramos Innumerabile?, qui venarum propaginibus per anaitomofes con­ tinuati, atquc iuri&i, admirabilem quamdam vafomm implicarionem conlfituunt.

Porrò innumeri per placentam repunt venarum ramuli, qul . in duos

Progymnafma V. 89 in duos maiorcs truncos coeuntes per funiculum, vnà cum arterijs excurrunt-, donee prope fœtus vmbilicum coalefcentes, forment venam vmbilicalem , quæ tandem in cauam iuxta* cordis dexteram auriculam terminatur.

Eft autem contemplatione dignavenævmbilicalis magni­ tudo , quæ tanta eft, yt confortium arteriarum amplitudinem longé mulcùmque fuperet. Scilicet non modo vniuerlus ilio languis, qui per arterias in placentam influir ad cor fœtus relabitur per vmbilicalem venam, led edam non exigua albuginei lentoris portio,quæ à iecore vtsrino lecreta venarum oi cula iub it, vna cum languineillo aduehitur. Hac igitur ratione arreptus ex vteri placenta crai lus humor per vmbilicalem venanu ad cor, ceualimentipromumperlabitur, vndeinomnes cor­ poris partes per arterias diftribuitur. Quemadmodum autem fœtus membra alantur, & crei cant, haudiànè facile didu eft j Nam quæ eie hac re ab Authoribus font prodita, mihi quidem non fatis probaimir. Sed hæc ilio loco referuentur.

Nunc illa potiùs explicetur Hippocratisiententia, quifeetum ex vtero matris alimentum iugere in libro de carnibus lcriptum reliquie ; ad ftipulatoreique habuit lummos naturæ interprétés Democritum, & Epieu rum . Si vero quis, ait H ip­ pocrates , quærat vnde deprehendi poflit feetum in vtero fogere, animumreferatad puerosinfantes, brutoiqueanimantes, qui limul ac naicuntuïalui fœces egerunt. Atqui non haberent eiufmodi exerementa, nifi in vtero iuxiflent, immo nec mam­ mana , ftatim vt in lucem prodeunt, iugere noflent, nifi id in* vtero antea didiciflent.

Excufari autem neutiquam poteft illorum ièntentia , qui cum omnem Hippocrads doótrinam loco Oraculi haberent, fuipicerentque, hanc tamen pulcherrimam com eduram , ceu delirantis fomnium reiecerunt, ne à vulgo præconcepta opi­ nione decederent : Nam promptum quidem erat experimentu m , quo illius fides confirmaretur . Scilicet meli iemper iiu ventriculis fœtuum , qui animalis vtero coutinentur, lentus quidam humor eiproriusfimilis , in quo fœtus ipfcinnataro M cerni-

.

?Ó: De d é b e r ditone H om ìnls cernmirjquinctiam in ingluttie pulii gallinacei, aut columbi-.; ai nondum excluiì eiuirao.ii humorem isepenumeroconipcximus, vt propterea fatendum fitfoetum non ornile alimen¡tum per vmbilicaiia vaia ampere , ied aliquid etiarndecircunifuio liquore fatanti ore ( quod in Cateliis compluriesobjeruaui ) iorbere, & in aiuum dccrudere^ vtcoctum , acquo .confeóìum in rcliquum corpus diuidatur. Huius aucem reli,quiiE inutiles ad inferiora inteftina dcpujia conflciunt nigri.cantem illam maflam,quam Meconimn à fimilicqdine appel lacam Icripfit Ariiloteles, quamque rectns natipu.eruli.ancequam mammas appetant„iolent excerne re.

Superuacaneum eilet eorum vanitatelicoatguerc, quidicuntpelluadulumillumhumoremiqiuteneLloembryoui circumfunditur, eiuidem effe iudorem, v m u eciam, vtnonnulli voluntipcrmiftum : Nani certuni eit huncex albugineolentorequodammodocolliquefa dìo eflìci, ac extareantequanu fcetus membra coagmententur . Qqids quo.d quàmpriraùm pufiilus embryoformatur., in magna eiuimodi huinoris vbertare fluitati vt minime fit credibile e tanni lo corporetantam-. ludoris copiam cftìtixifle. Vrachus vero in bumano foetu non eftperuius,atque adeonequit perillum excernivrina: quin harc toto grauiditatis tempore in velica aiferuatur, tandemqueper verendapolìpartum educitur..

Vtinam vero aiiquando eripiaturpernicioius illorum errar, qui cenient fcetus in vtero liaerentis vitamcxtriniecusreligatam à marre pendere.; atque adeo extindtamatreipium etiam conceptum perire; Nam certe laspenumero accidie vtpueruli iam perfedti, & ad maturitatem perduri matrumfuneribus iùperilites,earu mdern vteris tumulati miferabil iter exdnguantur ; Enimuero iiia foetui vitalitas propria inelf, qua viger, alitur, & augeicit.. Decipiuntur autem, qui credunt ianguincm, ipiritumquee vaiìs maternis pervenas, &arterias vmbilicales ad fectum deriuari: Nuibe enimlunt Analtomoiès, quibus vteri vaiàcum vmbilicalibus continuata coiinedlantur. Neque vero materna vaia vltravtcrum , vel vmbilicaiia vltraplacen, tara.

Progymnafma V.

91

ram producuntur. Quocirea vmbilicalium arteriarum pulfatio à corde fœtus pendet ; quod autopiia euidenter demon'drat ; ligatæenim arteriæpuliant intra vinculum fœtumque-, extra vero, qua videlicet vteri placentae alligantur,, definunc m oneti. . . * .

Confirmari fiate poifunt excmplo pulii, cuius procrcatio ex ©uo fimiiiseifconformatiQnifœtusviuiparorü.Q^emadmodu m aurem pu llus dum gignitur,atque for marur,nul lam cum: Gallina, quæ outtm peperit, habet connexiorttm, ièd propria-.cordis vi viger, & coniènraneunvfibi alimenram ex ouo prolicit -, ita fœtus humanus in obeundis virar muni js non dependet am arre, nifi quatenus ab ea calorem, nutrimentumqtie mutûatür. Quippe in fioc potiifimùm diifert o mis via iparo rum ab ouiparis,.quòd fiorarti conceptus fvtlupradixim us) habeant:o mne iüud' alimenram, quo indigent vi que ad exclufionem;atvero conceptibus viuiparorum nutrimentum particulatinr iùbminidratur in dies uDelabitur enim affidile ad vte­ rn m grauidee ahimantis alfiugineuslentor, quem-pecnliarisquædarn vis e corde fòetusmanans, in vènarum vmbilicaliu m^ oicula adigit, atquepròpellit: • ■ t De tempore quo fœtus abioluitur , fie ell: ab Aitdocele traditümrCum caeteris animantibus certum pariendi tempus ita; tutum iitv.vnus tanien fiomoincertogigniturlpatio'V nam&iëptimomenle.naicitur&vndecimo,acqueetiaminterfios interiedis menfibus, potili! muni vero nono.

Quamuisautem periuaium fiabeamamplosiemporis fines • ad maturitatem fiumani fœtus à natura fuiiìe ptæfcriptos, ad­ duci ta men nul lo modo poifum Vt credam partus odauo me * te éditas minime cife vitales^ at vno meule minores polie viuere-iProfedà conceptusinitium plerumqüe müfierGs ignorant: : Sæpe enini à fiâtibus vtérum infëif ancibus, vt notauic Arido teles, alijlucfallacibus indicijsdeceptœarbkrantür le concepiiie . Interdum -verô'etiam cum conceperint non lentiunt protinus le grauidaseife fad as. Nonnunquam. itemmulieres lugerrœtantes non perficiunt vtrumque conceptual, iedalteru* M. ero peri

pi

De Générâtione Homïnïs.

tro pereunre fuperftitis tempus iullo longius, aut breiiius numerant. Quid multa? incertiiììmaquidemluneconceptionis iadicia; fulpeóta mulierum fides; iæpe enim illæperivnprudentiam decipiuntur ; & acquando-edam viros doiofè fruilrantur. Qu,amobrem controueriia de partus tempore maguarum nonnunquam litium cauli fuit . Quandoquidenu oótauo meni è, vel poli vndecimu m editi ad hæreditatem a luriiconlulds minime admìttuntur.

Reliât tandem , vt exponamus quemadmodumperfedlus ablolutulque fœtus in luminis auras prodeat. Putantpierique fola matris fàcultate nixuque fœtum ab vtero excludi, Ali) eontra fœtum propria' vi libi exitum parare arbitrantur, vt contingitinpullis, qui gallinæincubantis , vel fimi clibaniue» calore excliidunturexouis . Midi vero perfpeólum elladpartum proficere plurimumipiìus fœtus conatum,ièd auxiliarem quoque operam ab ipla parente conferri..

Quantopere partum adiuuct fœtus m olim eli, res iplà fatis luperque tellatur : Sæpè enim ematribus in feretro iacentibus vitales partus prodiere ; Se in lèpulturis nonnunquam irnienti iùnt puemli inter crura numatarum parentum..

Ipium quoque vteri Matriique conamen parmi fubminiftrare adiumentum, liquet exeieclione fœtus mortui, quiperfæpelola vi expultrice parends extruditur.

Quemadmodu igitur ex vtero defunôlæ Matris fœtus diflxciliter prodit,ita labodofum eli,periculique plenu à viua marre extinóìum fœtum.c ducere: facilitante m,ac expeditusdt partus quodelciique fœtus vegetus adinatudtatempcniu£lus,mernbranas quibus inuoJ uitur, perrupit ; vtedque oidio recluto procedit in caput ; ac interea parens robulda,(itu corporis ad fœtus excluiionem appoiito, niluque valido adiuuat partionem.

Cæterùm infanti itatim vt in lucermedirus e l i , funiculus propter vmbilicum deligatus vinculo-tenus ab obidecricibus amputatur:obierareenim-oportetvnibilicaliavala,&:pra 2 fer' tim arteria«: nani lecus per illas, vna cura (anguille vita efidue ret,vt aliquando etica iiTe prodkum eil,

TH>

TH C O R N E L I V S DominicO'Gatalano, &Iofepho Alaimo S. jL 1 .Vj»vi i'A J V'.'I

* » ».

■* -ji-

W fp = m I zi

G c v c ro , amici orn atifim i} fubirafci ßudijs nofiris interdum folco ,■quod illa mihi ad <vii& animitene ySy PC pS tranquillaatem afpiranti, obejfe potitts, quam admmento eße -videantur . Sed enim bellum mihi quaft naturale eß. cum literatoribus , 6^ fciolis , qui, nunquam non ßu den t me in odìum inuidiatnque apud ciues avocare. c At perßepe tarnen mihi naigilijfquc meis gratular , maximequecum mecum ipfe reputo complures >viros fapientia claros amicitiam meam non modo dedignari , f e d appeterc etiam atquc dvpofcere ■ncque enim quicquam habuiantiquius j quam'Vtmihi amicos ßudiorum cognazione mecum confpirantes adiungerem . Por­ ro ft c habetote 'viri do eli f i m i m e incredibilem voluptatem ex <ve(ìro in me amore ' , & indie io percepire : Enimuero’ 'vtprimùm ab acerrimo ilio Sapientia arbitro Simone 'Rao ( ex cuius immatura nec opinata morte ,. mihì nuper a Ruffo noflro nundara , inconfilabilem häuft dolorem ) fmgulare de <veßra •vìrtute iudicium prolatum audiui , ad amichi#. <veflr# cupiditatem exatft. Nunc antem cum hanc animi mei propenßanem omnibus tefìatam eße <velim, fextu m hoc Progymnafma, quod 'varietate inuentor.um do&rìnaque nouitate , caleris prailare 'Videtur r <vobis libentifim è dono „ N eapoli M ^ r T "~

DE

M'

Progymnafina VI. Rimordia; ortumque h o m in is quantum ex propriaalienaque ob%uationeconijceremihi licuir, progyaainaliiiace.Ìiiperioriidilucide, vt videor, expreilì :.lequitur vt explicate quomodo infans »in lucem.editusalatur yaugelcat, atquepubeicar.

Primum hominis nutrimentum lacelt ::iugit autem;vbera-» infans-, itatim vtcaputex.vteromatrisexieruit^ licctnccdum totus •fìierit egreifus ; ;vnde edam intra -vterum luxiiTc non inepteconcludit Hippocrates Nunquam vero ilium rcipirarc, antequam integer prodear3etiamii caput intereadiutiiisextet, argumento eftquòdvQcem',, vt;notauit;Ariitoteles, nifi egrediatur ; nunqtiam.emittat: ■ In antmantibus,qux ladle aluntur,omnis fere cibus matrum protinus apartu, Là¿lei cere incipit.. Qua, vero lpecielac ad mamasferatur ; haud facile icitu e ft.. V etuseitopinio fanguinem ih ; mamillas puerperarum:delàtumingenita naturx yirtute la¿lèfcereN eotcrici.cum ab intellinis, &.aìùo per;mefenceriuni > venulas ladleo tiquore.turgencesfruticarc animaduerdiTent,. crediderunt chylumperproximam, &•quail compendiariam viam ad. vbera perlabi . Huìc autemdententire.fauere videtur npuaIohannis-Pècquetìobleruatio, qua compertumeil chylum per laóleas venas ad conceptaculumiquoddam inter lumBos poiimm;confluere.y: vnde per peculiares tubulos intra thoracem ;quali.redla excurrentes ad venarum ramos lubclauios, feu axillares feratur i vtvna cum refluo languine Cordis ventriculos ingrediatur. Videtur autem verifìmile ex his chyli canaìlculis deduci riuos-ad'vbera pertinentes, qui inpuerperisladlèoslatices vbcrtim profundant..

SinrautemJiiec veraxqpamquam mibi nondumexpiorataj, i Li nec:

$rogymniifin#V&

pj

ncc obicraationc peripezia, quid tamep obftat, quin alia: ad*. mittanturvix,per quas ladeüs fuccus pérducatur ad mammas?

Scilicet quemadmodum pelluciduslentor, ex quo foetus corporatur aliturque ex arterijs in prxgnantrs vterum pertinentibus excidit j Ita pariter conientaneum eli lac lecerni à iànguine per arterias thoracicasmammariafque delato. Hue enim ipedant innúmera: illx vaio rumini pi icationes,qux circa glándu­ las papillis iubiedas, prxierrim in ladancibus obieruantur ; Itcmque mutua: epigalèricorum vaiorum, cum mammarijs anaiàomoies, quas prxter exteros accurate deicripfit Highmorus:. Accediteo, quod arteria: tboracica:, atque mammaria: in animalibus quamdiu lad an t, maiores.ampliorefquecernantur, quàm reiiquo tempore : non iecus, ac de arterijs grauidarum vteros attingentibus mcmoratumeiHupra. Quinedam notauimus ex arteria mammaria Iadantis animalis ladefceatem rorem vnà cum iànguine confutarti efHuxiiTe. Quierentiautcm, aut percuntanti vias, per quas ladeus hu­ mor ad cor arteriafque permanat, indicabit Pecquetus chyliferos dudusà leprimum noratos,qui ad tabclauias venas pertingentés ladeum rorem breuittamite in dexcerum cordis iinum traijciunt. An vero edam pardo quxpiam illius fucci nutriti), quem copiose per venas meiaraicas vnà cum refluente ex arte­ rijs ia n g u in e a d ie c u rin d e ad cortranare-oilendemus, tan­ dem ladei cat in mammis ,nondum piane eompertum habeo.

Verumtamen iì mihi diuinare fas fit, dicam ex hoc quoque tacco tabminiftrari ladi materiam . Nec veròrortuoia videri deber hxc via , per quam iccretus ex intelbnis, & aluochylus permanat adiecur, atque hinc in ventrículos cordis perlabitur; vnde demum deriuaturin mammas : Nam profedò non m inusflexuotameft iter per ladeas Aíellij venas, duduíquethoracicos Pecqueti.

His autem, vt par eft conceiTis, haudquaquam difficilesvidebuntur quxftiones illx , quariam diu Phyncorum torièrunt ingenia. Quamobrem nutriceslargioricibopotuqueingerto itatim ientiant lac ex dorio, & clauiculis ad mammas defluere.

puf T)c Nutrìcatione .v re. Item quare in Ìadlàntibus ex copiofa ianguinis detrazione k c imminuatur. Ad fea?c cur medicamento)'um vispoldpaucas horas ad vbera perducatur. Prie cerea vndefiat, vtinìongioribus inedijs, quando iam alimentimi omne in ventriculo, &: inceli inisfùerit ablumptum, nonnihil adhuc lactis generetur in m ammis,q Ue-mad modu m in diuturnis obfidionibus aliquando conngiiiecompertum eft. Tandem curexinfancium recens natorum papillis aquoium lac larpenumerq excillet, qiiod inadulcis quoque iolet contingere : etcnim obièmatuiTL. db aliquarido ex virorum virginumque vberibusfrequention lìiótu lac prodijile ; & interdilli! edam {ponte tanta copia eftìuxilfe, vt co infantes ali potuerint. Quin etiam de brùtis mimantìbus idem patirei' narrant Authores. Matchiolusicribir inuencos in Bohemia tres hircos lac e mammis affarmi proftìndentes ; & Ariftoteles tradidit Pa (fores O ctx Montis vbera caprarum mares non admittentium vrticaperfricare, &cinde; copioium lac emulgere. Qua: Quidem omnia quomodo fieri polfint, ex-nolfris hypotheiibits elè manifeilum.

Sed progrediamur adreliqua. HauilumexvberibusNutricis lac in ventriculo pueri cogitar, arque duramr à iuccis, halitibufquecoagulandivimhabentibus: Porrò deniàtum confi* citur extericurque haud fecus ac cibus, qui ànatumaioribus mandimr: at quemadtnodum id fiat, deinceps eif explicandum .

Libet interea hic adiriirari columbarum ingenium , qua: pullos iùos prim is diebus latte nutriunt. Ni mirum ficolumbini pulii nupcr in lucem editi ingluuies diflecetur , occurret itacim malfa expluribuscandicantibuscorpulculiscoagmentata, qux laZis in hoedorum ventriculis coagulati, non candoxeni m odo, led odorem etiam , acque lapore m maxima fimilitudine repraientat.Pr.xparatur hatc iubihntia in alumnoruni ingluuie, qua: per id temporis craihor fit, & ampliora vaia obtinet,non{ecus ac vterispnrgnantiura contingit. Nec dubiuni quidem eif, quin co lu m b i id habeant commune cum om­ nibus auibus,qu2 e pullos'cibo in ingluuie recondito educant.

Natii

Prffgymnafma V i $7 Natii grandioreseÌculcntis potulentifque iuftentantur. E s­ culenta dentibus attenni tu r, Se ialina: ex proprijs dudtibus, pfàeiertim vero ex tonlìllis lingurcque glandulis in os extillantis intcruentu humelcunt, crebraque ipilus linguai agitatione iaspiiis deuoluta in mollioremmaiTamiubiguntur. T an ­ dem vero ile preparata per gulam in ventriculum detruduntur.

E li autem ventriculus cibi, Se potionis receptaculum, cuius magna p rofetò vis eli in mutano is, Se conficiendis omnibus, quae accepit; iiue arida illa fine, irne humida j vt c o ita , atque conicità in corpus omne diducantur.

Concoitionem oinnem vi caloris perdei, cibolque à calore animantis, Sehumidapotionemolliti, acdecoquielixorurru inibir tradiderc Hippocrates, Se Ariiioteles, quos pallim lècutilunt Medici.

Erafiftratus vero cibos attritu , Se piitura in ventre confici ceni ni t . Idautem de pennatis ialtem animalibus fatetur experientiflimus, ac diligentiffimus Harueius, qui ideo, inquit ab his deuoniri lapillos, Se predura corpora, vt eorum vi confringere, Se conterere queant cibaria, qua?, quoniam dentibus ca­ reni , integra ingurgitare coguntur. Quamobrem auium ven­ tricidi, ex duobus craifis robuftifque mufculis conftitutividentur, vt duriorem elcam molerò, & pilifere pollini, calculis dentium vicem lùpplentibus. At nequis de conieiture huius ventate ambigat proferam obfemationem, quseipiìfaciat fi­ derà . Gallo Calicutano complura aerea,atque argentea numiimata in canalis formamconuolu tain geilim us,qire polì de­ cern dies in eiuldem ventiiculo inuenta iunt lingula duodena fere ponderis parte diminuita. Erat autem exterior, leuconuexa illorum luperficics infignitè attrita ; at interior tamen, leu concaua, omnino integra pcrmanièrat. Vnde palàm eft iltiu f «ìod i corpora in al itum ventriculis non liquelcere , aut diilolui ; led collilu potiùs exteri, atque comminui.

Alclepiades nihil in ventre eoncoqui voluit, fed efeam ciu­ ci am, vti alfumpta eli, in vniuerfum corpus diltribui, N Chy-

pS

Ve Nutricationc

Chym iftif curri animaduerterent lapides, metalla, aliaue^ duriflìma corpora , certisquibufdamliquoribus irameriadiilòlui exrcnuarique ftatuerunt rimili ctiam ratìonc eicam iru ventriculo confici.

Magnum line , &: mirabile videri debet quomodocibi iru •ventriculisanimalium, itapaucarumhorarumipatio mutentui'j vrpriltinam naturarci prorius exuere videantur. lana vero incredibile c i t , atque abiurdum eiufmodi mutadones à iolo calore proficilci ; quippe nunquam cibi,extra animanrium aluum iequèconcerimurariquepoilunt; edamil diutiusin aquis feruentibus deco quantu r,v el ignibus torreantur. V irrum aure, & metalla, qua: in ventriculis pennatorum comminuuntur, &c atteruntur, vix aut ne vix quidem ab igne abiumuntur.

Quantum vero ad ciborum confedhonem caler conferàt, is deprehendet, qui piicis al icuius etiamnum viuentis vii cera, attigerit, nullum eniminilliscalorempercipiet* quamuispiices fere omnes fint voraces, eicamque prarduram,& interdum edam lapillos, ac offa fàcile concoquant .

Stmthio camelum omnes inuocant, quotquotanimalium concoquentem facultatem exaggerant. Nos mira notauimus in pleriique auibus amphibijs, qua: omnia qualunque pallini occurmntfine vllo delcdu ingurgitant, concoquuntque. M irum quanta in eorum ventriculis rerum varieras,quanta duriri fimorum 1api Horn m copia repcritur.

Memini me olim amphibia: cuiuidam volucris viuam anguillam capite tenus preheniam iam iamque ingurgitantis exta inlpexiile, ac deprehendiileanguillaeportionem intra itoxnachum ingeftam fiuxam pene, atque attritam 5cum tamen eiuidem cauda extra roitrum auis prominens adhuc moucretur. Afflabatur ex aliti? ventriculo acerrimus odor, &aculeata mordacitas linguam feriebat.-initil latum in co putares quippiam aqux , ièuliquorum , quibus Chym ici in diiToluendi? metallis ytuntur.

Mordacitatem eiufmodi in omnium fere maiufculorum pifeium ventriculis percipimus,in quibus eicam,qu? alioqui aqt$ confo»

p'p

Pro pjm ha fina F*!. confe&ionem gufìatui, ¿¿odorami iucuncia elle folce, putidampalatoque moietta ni oblèruamus.

Liquor igittir ex his cibomm conco&ionemnonefle vnius caloris opus j led aliud quidam defiderari, quod eiculenta, •& potulenta in ventriculum ingetta vi que adeo ini mutare pòilìt, ve breui temporis ipatio naciui dlorum laporcs odore!que pereant, nec quicquam ingenita* iuauitatis eorumdcm kruetur* Qtiicunque vero ad oc-cultas qualirates cónfugiunt, ij le pròjfectò ttarim explicantj led interna cuiusrei icicnriam pollicelitu r, eius ignorarionem inaiti fatentur. . Quapropteradiimilitudinem veripropiùs accederevidetur illorum lententia, qui cenient ciborum concoótioncm iìenà luccis quibuida mordacibus inanimalium ventriculosdittillantibusj qui inftarmenttmi ( itaChymicieiulmodiliquores appellanti ekameomminuant difioluantque,vtindcpàiticuìk ad alendum idonea? extrahi leceniiquepollini.

Menttruorum, vt ett diuerianatura,ira vis edam dìifimiiik aliud emm margaritas diiToluit, aliud ceram, aliud aumm, vel eartera metalla: neque puro elle vllum corpus concretimi,quod non peculiaris aliquis liquor queat exterere 5quamquam,quomodo in omnibus id beri poiht, nondurii latis ett exploratum.

Qùamuis autem non dubitem quin corporà om 11ia à peculiaribus meniìruis m ollili, atquedriloliùqii-eanr, vixtameiu adducor, vt credam magnani illam cibomm varietatem, qua h o m o , lus,gallinaaliarnemultiuorasàMmantesingurgitant, ab vno eodemque lucco in ventriculuifi confluente liquari.

Nec vero-videtur conièiitaneum totidem liquore? fingere , quot cibaria qùalicace, ¿¿natura ditterentia ab animali bus deuorantur: Prseterea lì niiiilaliud, nifieiuimodilticcus ad el­ ea: comminudonem requiritur, quid ett qùòdilla iam leniicoita in alno monna: animands non conficìatur am pliùs, otiamli coiaueniend calore interi m foueatur ? Alia igitur exco gì randa ett rado, qurepottìt explicareqtiomodo cibaria in ani­ mai iu m ventricnlis concoquanmr.

Lgo vero, vt quid ipicfentiam expemam, arbitror in vnam 1. cibo-

loo

Ve Nutrie at ione.

ciborum confcdionemplures cònucnirc caídas, nempe & ip íam eícam fermentan debere, & calidorum ipirjtuum, balituumque expiratione foueri , & rurius ventricidi motu preifujjue m iiccri, cogi, acque confundí, ac demum apto luim oro irrorari, acque dilui, vt hacratione confeda per peculiares dudus diílribuatur.

Sed antequam hæc omnia cxplicem operç pretium eric non­ nulla de ventriculi ílrudura adnotare, quæcumadintelligendam Indus viiceris vtilitatem maxime conférant, anemine ta­ rnen, quodfciam,.animaduerfa ludenus fuere.

Inipicienda igitur primùm elf interior ventriculi tunica^ (nam hominis æquè ac plurimarum pecudum ventriculi ex duabus præcipuis membraniscompadi iunOquænequaquam eft vniui m odi, & lui vndequaque il milis : nam circa lupernam partem , quà gulæ, & intelfinis adneditur, magis candicat, quàm.rcliqua parte, quæfundum appellami- ; hæc enim notabiliterpurpuraicit lim o li digito,velvnjpevehemendiis com­ primami' ianguinem ifillat j prælèrtim in animalibus ilrangulatis. Qpod autem ad rem noitram maxime ficir, elf magna illa foraminum frequentia, qua hæc tunica, terebrara qtiodammodo videtur. Quippe circa fundum, vbi eamdem purpuraicere dixim us, veîut aculeo multifiiriam compunda obièruatur. Quà vero-rubra pars définit, præcipuè prope gulam, maioribus, led rarioribus tarnen-, arque trauiueriis olfiolis orbiculatim perforarne; quod il interior hæc ventriculi mem­ brana àcæreris auellaturf id vero facile, & nullo pene negociofieri poteíl ) ilaciónlele in conipedum-. dabicinnumera-artedolarían venarumque; ad- prerata foramina.percinenduino multitud©-. Acverò in conuexaíuperfide,qao loco maioribus illis foraminibiis membrana perndaelf, extant tanquam à la­ tere lenticulares quædam. glandular, quæ lenicer comp reife candicancemhuinorem-incravencriculumfundunt.

Pennatorum ventriculi prædura calloiaque tunica nullo pe­ ne foramine penalaintus obducuntur. Oelophagus verb, qua parte Hornacho alligamr valde craifus eil , habetque intr tide cus ennu

Proaymnafma F ’Xi

l ot

cus eminula qusedam tubercula, quxdum mulgentur albidum iuccumeffundunt. Interiore autemtunica diuullaappa­ rar glandulofa caro mulcis pattila tubulis, in eaipia tubercula pertinentibus. Porrò vbi dièta crailitudodeiinit, ibigulain­ cipit plurimis quibtiidam.veluti punètiunculis incrini ecus per forari.

• : ■' . v . .

Notandus iniìiper eit mirabilisilletotiuspenealiumotus, quippe aperto viux animantis abdomine videntur inteilina_». vndanti quodain mota hirudinuni, aat lumbricorura mirar cieri. Nec vero huiuiniodi mota in vino tantum animali obferuatur, iednonnunquam ad aliqtiot polì internecionem h o ras perdurat.. Quin exempta quoque interanea,acque in fruita» di (lecita mirimi in modumdiltorqucnmr modocontrahuntur, modoetiam dilatantur. Similcm parità* motum de-prehendere licet in vterisicrotiiqueviuorumanimalium: ledi nuiqimm forcai le magis, quain in ventricii loelucct hic motus, qui tametiìfbrinleensaliquanto iìt ob lairiq r, aruihilominus in interiore parte non racionetantumconcipitur f tumeniiru adiìringitur, tum relaxatur, atqPeadeo modo ampia-, modaautem angulta eius capacitas animaduercitur ) veruni.ipiis quoque oeulis¡cernitur : namdiilebto confeltim viuianimalis. ventriculo , percipitui* crebra, ac multiformi; m orioinciutdem interiori membrana, qua: dura contrahiturprxgrandesfinus, ni gai que, leu plicaturas form at.

Inunc redeamus ad ciborum confectione ni; Pnimirnautcm ventricidi conco quentis opus elt eicaadigeltio : ;uam non i ta^ qiKCCimque-, vti in itom achum ingeitifuere, pennanentviqucadconcoètionem: ted quidam .coni unduncur, .quaedanu: eaam lecernuntur, in conuenieuna loca, vent ricali motu digemutui* : nec vero iota grauitacis, &ponderis racione mouentur : quippe coaéta, Seconcrecacorpora c uiulmodi cibaria .die iolenr, iolutè moneri, & liberò nsqueunc.

Ad. hunc igicur moduirrdigeitas in. ventricalo cibus f a mentelcereindpitjniniiruin-Qaec vna.elt pr.capuacicxad mur cationem. via , fermencaao, Ncque id gutemus die luuiorum, tan-r-

102:

De Nutrieadona.

tantum , &prasferdm Chymiilarum commentum;: Cibos cnim in ventriculo dum confiriunmr fermentaliieriptumeli in libro de priica medicina, quitribuiturHippocrati. Equidem conftat eaom nia, quibus animances aluutur iuapre natu­ ra ad fermenteicendum elle apta-j quimilain vcntriculp faciliùs iubigi, qua: prò mptiùs fermentautur.

De. fermentationis natura cauidque nihil haólenus ab Au^thoribus traditum m em ini, quo mihiad veritatem periuaderi. piane potuerim. Tetigitillam PlatoinXim aco, dumlaporis acidi originempercenicrct. Hinc nabla occailone Beliichius, Gonringiiis, & ali] multa iuper hoc argomento fcriplere, iru» quibus nec Platonis mentem, necremipiamattigiile videntur.

Scilicet hiomnem fermentandivim calori tribuunt: C um tamen calor plerumque fermentationem iplam iubiequatur j etenim.in hisom nibus, quxferm enteiam t pardcula;a;thereae, in quarum motu caloris abtionem coiifiitere oilendimus , multifariam agitantur, atqueadeobullulaeipiritus, velaeris piente., vt in T i maro ieriptum eli , excitantur. Ex hac porrò ablioneacidus,vt plurimum iapor iolet emergere.

Hinc liquerfermend vim à calore iuicitari ; ac ea citius fermenteicere, quas quauis ratione incaluerint . Cibaria autem, quibus ammalia veicuntur, omnia fereeiuimodi iunt, vt facile edam iponte in ventricuiò inealeicanr. ied calorenrquoquo quantum iatis e li, concip iunt tum à proximis viiceribus, tum potiifimum à Spiritibus halitibui que per gaifricas, & iplenicas arterias in ventriculum infìuentibus..

Quanta vero ile eiuimodi halituumcalidarumque expirationum vis in molliendis, & conficiendis cibari}s?colligi potell ex plerifquc oleis liquoribuiuechymica arte diitil latis, qua? exhalant iarpenumero ipiritus, qui iuberis cortice m ,cera m aliauc ampullarum obturamenta exterum,acque comminuunt.Quiii edam notum ellnollris Pharmacopolis eburcornu cerui aliaque dura corpora halitibus vini, quod in cucurbita diibllamr ,, expoiita , in fubliantiam friabilem redigi, quod tamen vixà. diuturno p.mnarum ardore ppilìt-effici..

DiiTt—

Progyrnnàfìna V P

I oj

' Diilectiimus fiepenumero viuar um animantium ventriculo s, quo tempore cibaria in eiidem vberius ingeila fermentabantur, vidimufqueefflareconfertim vapidos ipiritus,quorum tanta nonnunquam erat acrimonia, vt oculos, narefque vehementer feriret. T u m vero eicam guidami iniueundam, &cpriiHnxiuauitatìs proriusexpertem leniìmus ; quod tum ex acriu Xuéeòmm halituumque permiilione, tum etiarn ex ipfa fer­ menti natura prò fidici putauimus. ìrixc fortaife reipicientes Empedocles, Plillonicus, alijque veteres rerum naturasconiulti,eicie confeòdionem cormptioni ad numerandam ceiìiuerunt.

Gibus iam fermentatus, atque mollitus ventriculi tum adÌlringentis le , tum relaxantis motu cogitur exteriturque, ac in minimas particulas diuiditur,&apri iiquoris interuentu in fubllantìam pultis,leu cremoris fimilcm ,plerumque vertitur.

Coótum confeéfumquecibum vulgo credunt iemper albeiÌcere, led falsò tamen,quiain eo {¿epe natiuus colqr lèruatur: fic dn ouium boumque, qui fòla viridanti laerba paicuntur, aluis iubaclam maffam vireicere obleruamus. Homines vero cibarijs,vt plurimum velcuntur, qua: comminuta, ¿cliquefiélaioicn t candicare . Quamquam nonnihil etiam ad hunccandorem confert iuccus ille albidus, quem e vafis à nobls primum*. notatis intra ventriculum influere prsm onuim us.

Einimòdi humoris multiplex eli commoditas^ potiifimu« vero yius.ell in colliquefariendo,diluendoque alimento, vt illud minuta,& angufta vaiorum oicilla iùbire qucat: ¿ p e enim deficit potulentus humor,qui munushocpoflìtexplere: prasiertim quando iam àcibarijs maior pars,nutriti] lucci fuerit exhaulla.

Quicunque humanasaluos difiecuerunt conipicatifunt ma­ gnami lenri humoris copiarci , partim ciboperrniilarn, partirti edam interiori tunica ventriculi adhasrentem. Scd de ilìius na­ tura, atque vrilitate pcrperam iudicarunt; quippe non animaduerterunt lentorem illuni, non nifi refrigerato, & extindo ca­ lore deprehendì : nani profeélò in viuo animali iuccus is inilar ii?,9UK,liquitur ; quod vel in vomirione peripicuumeil, etenimu cum pri-

1 04 Ttà Niiirìccttìone .--A Ciim pltmii m llle exccrniturfiquidiiììmus eft, feel refrigeratus déinde in mucoiam fubftanriani coiicreicit. Quid? quod yentriculi corpulentia , &craifitudo magna m partem cx eiufmo di lucco componimi': quamobrem humore hoc abiumpto, minima fit illius magnitudo.

V t primiim'autem cibus in aluo confici liquariqueccepit, ftatim'iuccus'quidam à reliqua malfa iecretus, partim in fora­ minula 3per interiorem ventriculi tunicam hiantia infinuatur, partim quoque ad inteftina detruditur: vtrinque verb per pcculiaria vaia deriuatus ad eas partes perlabitur,in quibus 6c magis elaboratili, atque perficitur, & ad vniuerfi corporis vtilitatem preparatili'. Sed qua ratione id fiat facile indicabo, fi nonmi Ila prius e!x anatome expoliiero.

Initio quidein notandus eft fanguinis motus, necnon ortus, atque progreiffus venarum, 6carteriarum, quorum omnium-, rationem m'aioribus noftris ignotam primus aperuit diijgentiflimus Harueius. Nihil hie motor lucifugo? quofdam, 6c vt planius dicam >veritatis oiores, qui preclariftima feculi noftri inuenta, véinegliguntjVelindidlacauiàcondemnant. Profe¿to nobis planecognitum perlpectumque eft fanguinem à cor­ de perarterias in omnes fere corporis partes propelli : hincautem a yenis-exceptum continuata , 6c perenni motione ad cor tfeflucreIdcirco arteriarum, venarumquevfum , & du 6tum Ìvenas oranesincipere,vbidefinuntarteriæ(mittq venamàgibba iecoris parte egredicntem 3cuius aliquanto diftimilis eft origo ) Arte­ riarum autem longe diueria >atque venarum videripoteftdiftributjoj illarenim ex vno velutiftipitein plurimos hnduiitur lurculbs-.at venæ tanquam mirtutiihmæ radicu m fibre hinc,& que in ventriculum pertinentes. Enimuero non modo acceliaca, quæ arterie deicendentis ioboles eft, complures fiirculi deriuantur in aluum ,ied e ramo etiam fplenico ( quem Riolanus Lindenus, 6c aiij ab Arantio moniti peculiari deriuatione-' cx aorfa

Progytnnafina V i. i oj ex aorta dedu<5Vtitr>iiotamnt)infignesrpuli ad eiufdem imam partem propagante. Hinc vcnarum inter vtramque ventriculi membranam fruticandum exortus, quarum qua: ianguincm ex ìurculisiplenica:arteria:denuatumexcipiunt, cum foraminulis ad ventricidi fundum hiicenribus.coeunt : vnde luecum ilium arripiunc, quem in ea ipiaforaminula infinuaridiximus. Gcterum ha: venula: rcflucntein èx arterijs iànguinem, vnà cum nono humore deferentes, dum inter vtramque alili tunicam perrepunt, in maiores ramulps corriuant, qui tan­ dem iuxta imam ventricidi pattern, quàicilicct eidem alligatui om entum , egreili vas dlud.iniigneconitituunt, quodbreuc venolum appellatili'. Taleauteni vasin lienem inieriturjied plerumque ante ingrcfliim vnum, aut alteram iurculum ad iplcnioam venam rianimitele.

Hand icio an vi la quando in deicribe.nda animalium ceconomia maioribus. vnquam habitahteontentiombus , cu arra qua: elide viu lienis.Ego lane periuaium habeo vi lem hocanimantibus a natura donatimi, turn fermentando dee grada, tu quoquecoiihciendi languii! jscauia ; vtramqueautem miunus, non carne,leu, vt Mediciiuieimt,- Par cnchy mate, led vafis : hoc eit veins, & arrcnj.s conficereexiltimq. Quippc ad hoc fatta, videtur magna alla innumcrabiiium vafontm in bene implica­ no; vuoi ieccrnantur cali la* expiratione5„& acres lucci,qui per pecuu uesducfus in ventnculum ,aciccur influences, ciboruin iermaitationem,ianguiuii queconiettionem adiuuant.

Ammiranda profeC^ . # artenolamm venarumque quaquauerlum per omnern iplcnisiubihnciam diiperiarom fratincp oiansail,m ° P-mipiet,niii qui macerato,colhqueradoque lienc, membranacea vaiaàreliquoParcnchv•mateexement. Nam tanta eli vaforum incapiljamentipenè goiamn r"PCnriU?1 % guenr^ 3 v ccrederepauiraLixarnfun-

» ^

cafcm

2 11011 8 A 1 i v i vaio/ um im p lica tio n em e iìc fa tta m .. .

a u tim I

mi

n i “ Sni s arteria ab a o r ta jv t d ixi,p rop ag atili: huic >^ Ai annus,.accidie v t o b liq u o dexuoioque, an giiis

O

inm o-

i o fi De N utrie adone C' in modum dudlu per pancreas progrediatur, ac fini bus bine illinc fit prxdita. Quìiquis autem fini doni m corporum morus ex ipiìs mechaiiicce dilciplina: rationibus perceperit, facile intelliget nifi crailìorem ianguinem per eiuimoditortuoiam arreriam in lienem non polle deferri. Vena quoque conlpicienda: magnieudinis, arreimque comite ( quod maxime notatid u m eii) multò ampliorà(pienead iectir, quali reCtaprotenditur. Huiulmodi v.alomm innumerabiles iurculi intra lie­ nem perrepunt, & anaiiomoi Ibus edam crebris inuicem iunguntur : fed & extra illuni valdeeonipicuxitinteorumdem-» anaftomoies, qua: iaris oilendunt, qua ratione oblim elo be­ ne , fanguis ex arteria iplenica in venam, & inde in cor remeare poifit.

Ad harc à bene non modo arteria:, ied alia quardam obicuriora vaia in aluum dériuantur ; &cviciffim ab bac in illuni ve­ na: , vt diximus, progredì untur; quxduófuum connexio mul­ to frequentici eli in canibus, óc abjs plerilque anìmantibus, quàm in homine. In pennatis autem vaia bare à bene propaga­ ta noninieruntur in ventriculum, lediliproximam buie odopbagi partem, cuius interiore ni tunicam crebris foraminibus pertulàm elle diximus.

Illud edam in lienenotandum videtur, quodfcilicetnoru modo complures venarum Iurculi ex luperna lplenici rami parte in ventricidi!m pertineant, led exeiuldem quoque infer­ ma parte ptoducantur deorlum ad colon reciti mque intellinum vena: iixmorrhoida 1is riuuli, per quos cralbor i m puriorque iùccus ex cibi reliquijsnoudfimeiccretusadlienenicunij refluente làn guine pcrlabitur, Hinc licer de lienis volitate conicdiiram facete : exeoenim halitns luccique in ventriculum ad excitandamciborum fer­ m ai tationèmeo vberius permanant, quòmaiorciborum co­ pia fuerit ingei la ; quippe ab hac diilenta interior alui mem­ brana magis magiique pernia diicurrentibuscorpulcidisefll-cicur. Rurlus admiranda dia arteria: intra Iplenem francano ad idpotiilimùm videtur comparata, vt in ca acida quxdarru lubllan-

Progymnafma Ì^L-

10 7

íüblíantia íecernatur, qua: 110119 tum ori nutrìtio adieótaeidcm ruborem proprietateíque languinis largiatur Vvt paulo poltoitendemus.

Ad liunc igitur modum pars qüedam alibilis {acci à reliquo tibo íeiundba per oícilia vaíorum intra ventrieulumhiantium primo adiienern per vas breue yenolum, dein vero per venanv íplenicam ad iecurvna cum refluo ex arterijs í anguine perlabitur. Reítac modo, vtvideamus quomodo reliqua, ¿¿maxima pars lucciiilius, quo alimur ad mteílina dcdücarur, atque hiñe demietur in ea lo c a v b i períicitur, & ad tbtius corporis víiim accommodatur.

Vulgo putant cibum omnem in ventrículo aíTeruaiidopec totus exteratur; quod tarnen fallían elle depre hendi musiNam lim ul vtaliqu^eiuídcm porrioliquata', ¿¿iiich ylu m , vt M e­ dici vocalic, conuería merit, llatimadílringentis íe alui prefi. lu , viícerumque cidem ineubantium, prxíertimveróiecoris v i ,6c alterno diaphragmatis moni prelíuque, ceu prado ex­ p id a protruditur in inteílina 3dumqueperillorum Sinuofos ■ antradtus perlabituraboícillis vaíorum ibidem hiairribus lénípn arripitur linudlibus tandem reliqui js advinmarnteltina., depuilis.De vijs, qure arreptumex intcftinisahbilem fuccum, leu ad íecur, leu alio tranhnittünt, magna ell inter Ñeotericos, &¿ veteres' Audiores dilfenfío : hi enim chylumomnem exinteitinis peí mdenterij venas ad iecoris portas permanare credierunr. Dum autem arbitrarentur per has ipías venas langui­ rle m a ■iccor & ad intdbnörum nutricar ione m deferri, in ma­ gnas delapli lune dilheuítates. Nàm qui fieri poílit, vt pereaíeiem vias duo luccicontrari js motibus feran tur íFcrnel iur, prarter cuteros nodumhunc nondiílimulauit, led ita fieri debere ludicauir, quia nullam aliam viameommodiorem agnouerat. • \uìh¿¡ui vaniti jinjutit) aitille, ,*flimatorem, iudicemque aabioiuric , mtjm t ,y venijs ,. ventricidi-, & inteßinorim nutricatoti, ncn autem fuccorum .dàftttmtioni de/ìinatàs eße conteniet, quod omnes femper- rubro nnnquam al' jk a ß u o co'iftru,,*¿dentar: quodque in ventrìcoli

ìnttfììnorum fub/lcm—

Q)

tì*

ro 8 De Nutrìcatìone .. tìamJc fignnt , neque ad interiorità capacitatimi aperta fiat . yenmtamen quoniam alia nufquam via ex inteflinìs in iecur diretta feruntur , per quai alimenturn inflnat, ratio magis quani ftnfus conuincit cas etiarn ad dijlribn* tionern accommodari.

Iuniores vero cum animaduerrcrent, Gaipare Afeli io prxmonifrante, effe in Mefarxo prxter vulgaras vena» arteriafque alia quiedàrri vaia, qua; quo tempore confedfusin ventriculo eibus diftribuitur , lacfeo liquore turgelcunt , edftimarunc chylum omnem ex inteifiriis hauftum per eiuimodi vaia, quas ideo chylifcra, leu lattea nuncuparunt, ad iecur rranare : quo inuento rati lune le nondum piane explicuiffe.

Iam vero in hoc commentò dòctiilimus quiique acqnieuerat: ied ecce Pecquetus inauditaobieruacioriemukorumanimos turbauit ; quippe indicàuic chylum per ìaòteas venasad peculiare receptacu (una lupra lumbos confiuerc; atque hinc deriuarum per duòfcus intra daoracena repcnteis ad cor perma­ na re , Qua rei nouitate percuiiì pleriqueaCalali Schola-, cui authoriratiiampridemfucranc, deiciuere. Hincenimcòncluieruntiànguinisconficiendi vimnon iecori, led cordi eiletribuendam. Quamobrem non dehicre , qdìiècLit hoc naunere defundtum iocoiìs monumentis proiequerenrur ; quatti inge> niorum odo abutenriu ni fel imitatati mie tini quàiaa guani ter, & acerbe tulerint veterani quidam^ Galenica; milidxitipacor e s . Nana Dcos homindqucmbteitari lunt, vtiniuriana buie viiceriillatam vlciicerentur. Quamquam minuscertèdolai-dum erat itudiofìsheparicX dignitads, "’qtiòd iecur gignendi iiinguinis potei fa re priuaretur, narra cadérti quoque ratioiie a inagnis criminationious, Se contumelijs vindicatur . Quotus enim quilque morbus ìion imputarti r vidoils-humoribus,quos paflìm iecinoris culpa progeiaitoscriminantur : Miilrùm profeófò debemus Aiellio, acque Pecqueto, qui primi omnium monilrarunt lacteas venas, carumque progrdlus. Atperperam ramen plerique omnes cumiilisienciunt incarni om n em , quo aliimirper hastantummodo vias ex inteifims adiccuQ cuadcor perlabi. Nanacompertumquideai* '***' ' 7 df.no-

i op

Progymnafma V i. eft nobis vclomne alimentimi, velcertemaximameiuidero», partem, per vulgares ventrìculi, & m deuteri j venas , ad iecur. confluere. .

N ; Sunt qü'xdam animantium ipecies,vt vni.uerium genus peli* nigerum, in quibus ne veitigiuni vllum eitladearum venarum. Quinedam in hominibuspecudibuluc obeiìs, atquo adipatisj.viqueadéorara, arque exilia iunt harc vaia, vtieni uni prorius oninem íxpeniimcro eíTugiant ; non quia in adipe ea_, deliteicunr,vrnonnullis viiumeibiedpotiusquiapropterpingtiédinem obidpantur,acque adeo ladeo liquori,cuius racione, con ípicúa eííe iolenr, impernia fiurit..

Cxterùm nunquam exra animaliuminfpeximus, quin ièie meonipédurn dederic magna vuiganum venarum frequentia, qux ex aluo, & intedinis periienein, ac msianron aliai quo. vias ad ìécoris portas progteditur. -Qy isumque vero opinaci, itine íanguínem e ieciaore in o ninas cor park parces permana' re, crédiderunchidce. venas ventricnii , & inceli inorum aliturae deiiiiiatas fidile . Veruni mora germanoquecuriliiànguinis patd ad o, omnes paiìim duxerunt per cavala remeare ad ie­ cur íanguinciraquí per arterias gaíf ricas, dmeiaraicas ad ventdcùium , Si inidiinaderiuatus, poiteorumdem nutricatici -neiñ reiiqiiusdr ..

■.Quamuis autoen reciprocado illa, feppociusconFuiio{an­ gui ms chylique per eaidemomninovias meritovideridebeat abluida, tamen cognito arteriarum, venarumqucviupalam fit polle .aireptum ex. inceitinis clrylum per meiaraicas venas Vfia cum iangu ineexarcerijs remeàte ad hepar perdita, quem­ ad modumde.vaiisv, mbilicalibus fateti necdìum df.Sed.enim yt vmbdicaies vcnqconiombus artenjsampiiores maiorcìque inni t iradm eiaraicx venxconiuges arterias magnitudine tua longe inulcumqueiuperanc, pigierei ni quando codas iam liquacuiquecibusab incdtmis per ilias ad iecur perlabiput, Quiiquis vero putar venas ,.vel arterias gaiiricas, ¡& meíaraicav yni ìntcltmorum, _& alui alituue acrribucas elle,, maguo •quiikm. in. errore, v.eriacur. N ani prapterquam quód aninia............ liuto.

iro

]3e Nutrieatione’.

liara partes aliter, ac vulgo ereditar, necfortalfis fianguino aluntur, non videtur veriiìmile tantam arteriarumvenarumque multitudinem ad priuatum interaneorain commodunL» miiTe comparatala. Nulquam enim fimilis valorara-copia,. atque frequentia occurrit, nifivbicommunis aliquadiilributio peragitur. Adduce in animalibus, qua; laéteis veniscarent, nul las alias: praster meíaraicas excogitan pollane v|ac, quarchylum deducantex inteilinis..

Verurn quid opas eli circaitione, 8¿:anfraótu ? Profecía va­ nas ficlalque opiniones confutaííe lads videbor,, fi qaomodo le res habeat ( idenim.me iam comperille pro certo dicere audeo ) aperdùs explicaaero.

Suecas igituralibilis vbi primùm, e ventrículo ad4orell|na> perlabitur curra interfluentibus quibuidam humoribus confiinditur, ex quorum permiltione víqueadeo liquidas, & pe­ netrabili* euadit ,.vr& iugiterdiiilaere, & angultilììma mela* raicarum, laótèarumque venaram oicilla in inteilinis hiantia fubire facile poífic.

Duo autem praccipui fimt liquores, .quibus delapfiis ex ven­ trículo chylusdiluitar, felleus alter, alterverò quodammodo aqueus :illc quidem-à iecore, athic àpancreateintra intei linorum capacitatem eo vberius influir, quò magisexingeltoci­ b o , potuque turgefeit aluus. Iam vero vtriuiquenataram> & vires expendàmus..

Prodcunt ab hominis, & animaliumpenèomnium iecinoribus infignes canaliculi adintellinapertinentesquosdu¿tus: eh olidocos appellant,proptcrea quodbilem deriuantaiecore in intellina, quibus adhauent. Hqrum;dudtuum, neciderru numerus,neceadem-iemperellpofiturainvnoquoque anima­ li: homo enim , & pecudesplerasque, quibusanelipeculiare/ conceptaculum, in quo bilis coaceruatur, gemines minimum habent duólus cholidòcos, quorum'aiterum voeant hepati¿ cum, quod è cauaiecoris paFteegrediatur, altemm vero Cy-ltieum,quode fellis veficula prodeat. Hi autem vedili vnum am­ bo coaielcentesadeamdemintellinipartem corriuant,. velie-' ,T V paratimi

Trogymnàfma V i n i paratim paruo interie&o fpatio diuersc progrediuntur. Ncc vero icmper eodem loci pertinent : Nam in iuibus,& alijs multis animalibus prope pyloron, leu infernumventdculiqrificium,qua icilicetcibo cxitus cit, lubeuntinteftina: at in hominibus plerumque pertingunt ad inteftini duodeni extremum » quod à py loro lpithamse circiter longitudine protendimi*.

Anrmantes quaedam bills foHicuìocarent, vr cernere cit in ceruis damis, Sccolumbis; hisr;mìeniempcrineiticlleus hu­ m or, quem peculiares tubuli e iecore ad ìnreftina deriuant.

Nunquam autem non extant in hepate manifeftie vi?, per quas decreta à (ficco nutritio bilis, panami in dudlum hcpaticum , partim quoque infolliculum illabitur. Ha: vero quoniam craiiìori tunica Ifint obuolutx, facile à venisper iecinorix paren­ chym a difpcrfis ìnternoicunrunquin edam in ouibusagnilque magna {xpenumeromultitiidmeverrnium replentur-, quaratione à du&ibus languineis diltingui apertiiiìmè poiliint.

Quandoquidem vero in hanc vermium meutionem incidim u sjlibct ab initituto (emione parumperdigredì, &nouas quaidam inauditalque obieruationes proferre . Scilicet noru modo in ianguine, & pleriique animalium iuccis , ieunuda acie, leu inftrumento ilio , quod minimarumrerum fimulachra mirificèamplificar, vidimus aliquando vermiculos, ied in iecinore, liene, pulmonibus, imo in ccrcbro ed am , òccor~ de verme multiformes, & interdum non minus copia , quam magnitudine mirandos inipeximus: vt propterea lui picari coeperimus illos nonnunquam efle cauias latentium quorumdam morborum, in quorum cognitione plerumque iolemus harrere.

De vermibus in iecore progenitis, mentio faéta eft ab A lbucafi, & Gaipare Bauhino : V vierus quoque geminos vermes dodrantales in hepate puellce aquà intercute laborantis, inuentos memorar. A tveròfrequensouibusìdobuenitvitium, vt earumdem iecinora multa vermiumcolluuierefcrta fine: praelertim qua bili via:, & conceptacula patent. Vermium fpecies lata eft in quadrati ,feu potius rhombi figuram formata, color luridus

T2

De 'Nutr¡catione. ~ luridus magnitudo varia, qua: digiri amplitudincm nonnuu-. quam exaqUrrt; niocusciemum multiplo*. Nani conrrahuntur, &: diducuntur, & lape edam conuojuuntur. Eiuiinodi itcm vermes inpulmonibus hccdorum, agnommque, & in­ certi um edam in iicne deprehcndiimis, ied magnici! cline, arque colore dilli mi les. Tandem vero iuiilum quoque,ac bubulum iecur limili pollurum luevidimus,vt proptereaid iplum cciam hominibus aiiquandoobtingere minime eliditeamur.

Sturnùs domi altusyquem pueri exterritum ixpenumero infedabantur, vV exagitabanr, cocpic conuuliione tenta ri, & quafi comitialii?elle. Idus»automa morbicaufa dilìectione adhibira pala m illico fid a di; Nam cordis balìm rerctium quorumdam vermiculorum amplexu circumplicatam innenimus .

Hate deinde obleniatione freri , corpi mus gallinas mujtifaríam renere5 necnosconicdurafefellic: quippeinearumdemthoracibus iongiuicu li vermes irnienti nonnunquam fuere. Quid multa? Puellam nouimus, qua'inlolitu mettiexanimataccepidu binde pai lere, & dehi nc moldéis circum pracordia doloribus ceneri, tumepilepiìa frequente radici-, tandem vero poli dúos cruciatus extinda eit : in hac non alia intcritus caula.» comparine, quàm quoti vermes lumbricisiìmilescordis vaia exediilcnt.

Eiuldem pariter generis vermes à lequandoqueobferuatos iciibic Volcherus Coiter.non in corde tantum , feti in cerebro quoque eòrimqqui luipendio multati pericre. In extremis quò­ que iuiiloru m pulmonum fibris teretes vermículos in cincinni niodum incortos lape vidimus. Eorum autem maximapierumque inuenitur copia in ijs pulmonibus, in quibuscrebra aqua* bulla titrgdcunr • Gula edam atinaras glándulas maiuiculis vermibus :refcrcas,in cane caterùm bene valenti con (pi­ cad lumus. Dònique-un velica, &¿ renibus nuiltigeneris vérmesinuemosfuiííeceitantur Auchoics.

Sed reueixor ad propqiituin. Q uacholidocliidudáis ininteliinum iniemntur, vd certen o n v.dde piocut Inlcit canalis quidam mfignis à Vari ungo pnmùnxammaduerius, qui ire» homine I

P r o g y m n a fm a V I

jj3

homine plerumqueper Iongitudinerii poncreatis redà progreclitur, & vtrinque in plures iurculosfìndirur ; ar inpennatis ìuxra Jactes perreptar 5&interdum compluribus rimi lis ad diueilas mteltim partespertingit. Raro autem in hoc iuccus aliqms inuenitiir : quippe in venis tantum m odo, Scarcerijsperennem humorum nuxum animadueccerc licer. Nonnunquam tanien cum viuarum ammantiti m exea, quo tempore codus in his cibusddlnbuebatur3pericrutaremur, deprehendimus

ESimctoiSSeqU em dam1ÌqU O remperhuncdu‘

ab^nnrlhi?

bqponbuspermiftus diluttiíqtie chylus, &

1 , n *imhbus rehquijs iecerni, & in vtraíquemeíeriterij venas pene tiare tacile potei è. Sed cum rubra: meiarari vena: ad ieco1is portas pertineant, quicquid eaidem iubit,id omne cum iàn¿u ine confuium ad iceur confluii. Ladearum autem venarum djihmihs eli diitnbutiojquedam emm dum per glándulas me i l i i ' i T d k S ’ CUm >'uls,lribHs rak ra icis coniunguntur ¡ ‘ x j dakr*as corpons partes denuantur: vcrum maxima^ pai« ad conceptacula Pecqueti iiixta renes corriti at.Hax autem conceptnctua non vmu lmodi iunt in omnibus animalibus-Dleexfm vfrZ? 1ClÌ 1 !nCmblaoaCel ipeciem fed quiaiub Un, I; contrahuntur , & corrogantur, glandularumiimiiitudinem quamdam referre videntur. niífvVdTfnínnnUtCm* P ^ g u ftiffim a s m e fa m venas nili \a dei a uni extenuatumque permanare non poteit cura a maiom vaia tieldb“ ur »incipit hquores il los, quibus diluitur co ^ eS en b il,am d efm ia :o siuiimideponere. Etquidemab Ri ni , 1 i ■ 1S111lecorc ’ pal tIm per dudum heparium ad mtedenerd, a r’ Pa/F111 qUoque rccondimrin Millenium; Vtintunc n Ì f Um Cy tlCUmi111capacitate™ inteitìnorum erudet, idmvPrs>«Cr^ d I CUm a iUUS rnu^:o.‘clbo repleta veíiculamipmdediter i ^ h “!£ oralG em m ili le cc a re , rum in gianduii* autemte& adrnil^UO<^Ür & ^ circarenesfeccrnitur , abhcpate ,na reuoluitu r w USllie ara:1 pcr caJ^ !em pancrcatis ad intefti■Hac ìgitur ratione liti humores ab inteièinis per ~ P mela-

] r4

De Nutricaiione. '

mefand venas ad gianduia®, iecur, aliaueconceptaculaviià' cum iliceo alibili peimanant; Hinc vero per tubi;los cholidocos ducfiuique pancreatis ad interina ruriìis, iterato iiepius cir­ cuita , delabuntur.

Bilem vulgoputant effe iecoris exerementum, vtile tanti! mjmodo ad depellcndascibi reliquias ; aiunt enim illius amarore intei lina ad expulfìonem excitari. V erùm fires ita iè habeat, quo narri coniilio natura cholidocos du&usadintefiinorum initium dcriuauit ; cum fic oporceat chylum ftatim om nem > e ventriculolapium bile infici; quemadmodum ex eiuldem-. iapore, atque colore iatis efi mani feftum.

Nonnulli dicunt bilem ianguinidatam prò fide , aut baliam o , ne putreiceret. Sed hanc opinionem res ipfaconfutar: quippe iànguis iuxta portas iecoris iubamarus efi : at .vbi è gibba eiuidem parte egreiTus in venam canaminfluit, amaritiei prorius eil expers.Vnde con fiat nouum alimentum fellis ama­ ritudine infedium in iecore perpurgari : quod ì Iulio Polluce^ animaduerium videmus; icripiìt enim pr^ipnum iecoris opus ejfe (tifionere alimentum in fanguinem, lum, ‘¡itoci incumbit maximo lobo.

C?" bilem,

& bac quìiem implere yafett-

Cteterùm fel habet hanc vini, vt alimentum diluat fiuxumque reddat : quem vium ptediat quoque Piotoribus in miicendis pigmentis. Mirum enim quàm Lue colores adiecto felle-» diffiuant: quodianè non làtuit illuni, quinonitapridemexcogitauitartem tingendi verficolotes chattas.

Sed cu m iatis ofienderimus quantopere bilis ad alimenti diftributionem fit vtilis, & quibusvtjsfiuatrefluatque, proximum elt vt videamus originari dudfcuique aquei humoris, cui precipua iiquaridi diluendique chy li vis in eli. Hu disautora matcnam non aliuqde, quam ab eicte fucco potionibus prouenire, peripcdlum eli omnibus. Nemo famen hactenusanimaduertit liquorem iiunc ab inteftinis, &Caluo vnàcum iùcco abbili ad iecur aliaiue partes iapium, magnani partem adintefiina reÌabi, eaidemque vias ftepius iterare, donec alimelitum omne fuerit traniumptum, ’i Vias,

ProsymnafrnaVÌ.

7r5

V iac, quce mi moremhuncab alimento iecretu ni cxcipiu nt, vìderunt nonnulìi, earum tamenvium p'rogreiÌìoneique non iunt aflequuti; Falioppius obieruauitincaua iecoris parte dir¿|us, qui ad pancreas, & mefènterij glandulas pertingentes m uum quaidam iubamarumorieiuccam inillascruéhntdeponuntque; quos cum nonnulli poit Aicllium deprehendifient',-laéteis venis ( quas conictrtura pocius quàrn feniuducti, adiecur pertinere crediderant ) adnumerandos ceniuerunt.

Eoidem poiìea ducrtus maio ti cura rtudioquepérquiiìtosdeiciipiit Nathanael Higlimorus; ortenditque illos è pancreate prodeuntes iuxta portarum vernini, quam [lederai inibir quibuidam in loriscirtumple&untur, ierpere ; & plurimis gyris cincinnorum caprcolorumue modo intortos in cauam tan­ demdecorispartem inicri. Sed adhucHighmorus in praefumpta de laótcis opinione perftitit. Tandem vero Thomas Bartholirms, cum harcipia vaia diligentiiiscontemplaretiir , obJeruauitinil lis contineri aqueum liquorem, qui per pellucidiilas runicasiatis commodè tranipicitur : hunc autem principio' rebatur elle crudiorem chylum , yelpotmscliylipenèeuaneicentis reiiquias-, multa aqua , leu ieri copia dilutas, e paiacrate ad iecur permanantes. Scd cum deinde repetita iàepiusdiTettjone animaduerteret nil nifi aqueum hurnorem pereavalL per la b i, ac eiui modi quoque ducrtus in alias corporisnartes peranere, coe^nmiusquiddamdehisvafis qudmqukaHÌ* meditati fuerant iufpicari: pucauit enim erte in animalium corS m T r r reS/ 'UdUS-PtX qUOSaqua5 e fidgults parti bus deriuata, in coi tamquam in Oceanum conflìiat.. _ w u ? l?am ramen vaia patentiorà fune, quarti circa ver r n, .^d.iecons portas percinentem :.hìc enimillacompluries ; (pomcpbttikmnr.^Atque hoc locoìlludinon' raim ‘S i ," dum’ ? “odcU™'m vklo'aminilli:1‘'a i v en i. vnà'. pit I h t i m t e a' !u£1!Vprcf e ,ee“r vincolo tònilringitur, ilici*

eonn<te“ *ac v«tÌB intdiina*.

S S “ T5 ° aqaeavaiaexparce iecoristurgélcunt, i d i ‘SulpccU ac UKellaiai,exhaarmntur. V ille parer iànguinpm> B z. exin-'

I iét

ex inteftinis

De Nutr¡catione.

per melatasi venas sutiecurfranare: aqueumautem humorem à iecinore,ad meíarad glándulas deriuari,quod edam a Bartholino obièruatuni video.

Al p ro fe tò nihil eit negotij ex his obièruadonibiis colliger c , quomodo aqueus humor ab alimento íecretusad interina relabatur Namque à iecore per vias hadenus deicnpcas ixu melatasi glándulas, & hiñe per canalem p mcrearis in capacitatem inteftinorum deriuatur. Similiter vbi ladeas vena, ad conccptaculum Pecqueti condanne, ohleruantur ali) duelas aquei, quorum pierique ad renes, nonnulli edam ad glándulas meientcrij pertment. Sed & inalijs quoque lociseiuidemge­ neris aqneos duelas vnà cum venís ferpereànimaduemmus, qui velad renes, velad pancreas pertingunt-, Incerdum vera per diuerias vias ad interina feruntur. Humor aure ni, qui per ha:c vaia perlabitur nonnunquam límpidas aquas lìmilitudinem refere : at circa hepar plerumque flauelcit ; &cguilatu lubamarus percipitur.

Porrò quiiquisnoftras halce diiquifìtiones perpenderit, cognoicet vias dudufque , per quos illuuies humorumque recreamcnta ex vniueribcorporis habitúan aluum deducùntur; quemadmodum contingit in expurgatione, qua fit ex irrita­ mento aifumpti pharm acialtenuiue itimuli ;. quod hadenus piane fuit incognitum.

V tili autem 1uccoex inreitinis prope modum exhauito, obièruamus dilutum quondam humorem, Silero potiùs, quatti lad i lìmilemper venas Aíeílij dudufque Pecqueti permanaii1tem , quitandemmunereiam perfundus deriuaturin renes,& inde in veiicam prof undicur .

Multa hic de renum proxrmarumque glandularum volita­ te, necnon de intignici rcumitantium-vaioruin copia, ¿¿ma­ gnitudine dicenda forent ; qua occahone febrium, quas vocant pútridas, &c aliorum edam' morborum caulaspofTent demonftrari . Vèrùm hasc, & compìura alia huiulmodi inprogy mnaftiiatlsMediciscomniodiùs explicabuntur; His rebus expoliéis latis docurlle videor quomodo alibilb iuccus

r r7 ■ fuccusad iecur , &conccptaculaPecquedperlabatur. Qaem admodum autem inde in coc deriuetur, hand ianè difficile di6tu eft . Sanguis enim ab hepate per venamillam , quarcaua^ appellano; in dexterum cordis ventriculum influir, & obieruata: iunt vise iads manifefta; à diótis conceptaculis ad axillares venas pertinentes, per quas delapium alimentum cum iànguine ad cor confluente, confunditur.

Sequitur vt ianguinis generationem periequar. Plerique pu tant alibilem iuccum ad iecur dclatumingenitaillius viÌceris vi in iffiguinemverti : nonnulli hasmatofinomnem cordi tribuunt : quidam edam lienem huìus cpcris pardcipem,& adiutorem elle volunt. Sedperperam munus hocconficiendiian­ guinis vni alicui certo viiceri adicribunt. Obleruatu m enimeil in concepdbus animalium ianguinem gigni, antequam vel membra confer mari, vel vilcera corporati coeperint. Quamuis autem vna fere cum' iànguine compareat punctum m i-' cans, cordis tarnen parenchyma cum ventriculis, nccnoniecur, 5c lien, nifi aliquot poit dies non abioluuntur. Quamobrem veritatem bene intuentibus videbituriingnis non horum* modo viicerum membrorumquc author eile, led ab ilio totius' plane corporis ffindamentaconllitui.

A t verb cum ianguis nuiquam alibi naturaliterreperiatur, quam in venisarterijique, &vaiculis cordis, forièra quxrirur alia eiuidem officina pratter hare ipia conceptacula. Vertun deillius opificemaior citdifficultas. Equidem cenieovimiliam, qua: cibum in ianguinem. verdthaudquaquameifeconceptaeulis tribhendanv. Sed quemadmodum in chymicis ixpiih me viuuenit, vt candidi quidam, & lacteicentes iued affilio fulfuris oleo, vel alio limili liquore rubeicant, ira pariter con tenta «cura eil chylum certi cüiuidam liquoris calidarumque expirationuiu internen tu, in purpureum ianguinem m utati. Nec aliter rariocinaridebemus de iuccoladtco,qui per venas Aicilij pcrlabitur: is cairn tametfi ex virenticiborum mafia perìarpe expnmatur, ffimper tarnen ladtis mitar albeicit, non iècus ac «qua , vinum., aliulue humor ladtelccrc iòlet, cum illi iupcr • funduiir P r o g y m n a fm a V I .

l i8

.De Nutricatione .

fonduntur ftilla: aliquot aceti, in quo Iy thargyros foerit maeeratus.. Vnde parer quàm leui conieòtura ducantur, quiianguinem ceniènt in iecinore con fici, Propterea quòd iìmilis vtriuique lit rubor. Quid ? quod pifcium. galli narurnque adipatarum. iecinora plerumqueaibicant, etfiianguisincornilidem venis puipuraicnt,atque interdum edam nigricet.

Vidctur autem hasc ianguinisconfectio à m oni, & agitado-ne plurimum adiuuari : quippe dum ianguis vnliterius è corde in arterias, &.hincpervenasincormdeiineprerrecurrit, incaleicit, extenuacur confondi tur; acque adeo pa rscrudior cum reliqua,. qua: iam. codiaconfedlaqueeftpcnniicctur, & eius vi magis arque magis perficitur.. Ex quo inrelligi poce i l , qua: ile cauia cur ex. india vena quandòque crudas quidam.focáis vnà cum (inguinecfìiuar, quodijs maximòioleccontingere, qui paulo ante quàm vena perni nda tur, ie cibisingurgitauerit.

Nihil igitur eft quamobrem micemur,quod acquando in (an­ guine per ieclionem ven^eduòlbdeprehenfominerir lac ante aliquot horas.e potum, &c.ex.vulnere podones, quas vacant vulnerarias, nonnunqiiam emperint..

Pèriiiaium quidèm eft: nobis (anguinenvnon eile foccurru íim plicem , & v nini m odi, ièd ex diilìmilibus rebus miíceri, & temperati.. Verumtamen baud icio an in eoiniint quatuorillidecantati humores vquibiisceu'fondamcnrisvniueria Medi­ corum diiciplina nititur.-Scilicetmos eft hominum, vt res eas,, quas nofte magnopere intere ft; leu i ratiociñatione perpendant.

Quàm verb aptè.Médici ad oilendendam(inguinis;, pituita:,, &.vtnuiquebiiisnaturamrecinant cantilenata iliamde principum qualitatum ^coniugatone , atquc analogia qiiacuor elem entom m , ipii viderint.. P ro fe tò vt. varia , & multiformis eft naturalanguinis,. ira mulcipjcx.cilciuidcm vdlitas,,atquo opporcunitay.Conilat fermc inter.omnes geminarri: porcilimum vim in­ cile- iangfoni,.nempe vt: animah.um partes nutriat, arque has ipiasvrtalicalòre perfondat ;. Qiiocirca duas vulgo iiatuerunt; jbangfonis lpecies, natura viribuiquediilimiles, alteram tenuio^ rem^,

P r ó g y m n a jm à V I .

i r9

rem , ipiritufqiie pienana, quazper arterias permanane vini ca­ lo ris in Tecontineac, alterarlicrailìorem, qute per venas lapia, nutrimenrum membris imperriar. Veruni hociànguinisdiicrimen in diftindfcione locornm poii rum nuli uni oinnìno elle demoni hant argomenta a leniti, & ratione deprompta: quippc compertum eftiànguinem omnem ex arterijs in venas periabi.

Nec tamen diilìmulnndum ianguinem in arterijs aliquanto magis ferriere, quàrn in veni*, propter motum agicarionemque eidem à corde proximè impertitam.

A t vero quiiquis ianguinem, ieu in arterijs, feu in venis conteimim contemplabitur, facile fibiperfuadebit illuni ex duobus precipue iucciseife pcrmixtum, quorum alter candicat, & in lentorem refrigeratus concreicit, alter vero magis rubcicit, nec ramen facile cogitur ; hunc vitalem, illuni vero nutritium , leu audrificum nuncupare iure poterimus. Sanèau tenu, hos confuios , non cogitatione modo diitingucre, (ed oculis quoque licer intemoicere: quotieicumque enim incifa pedis vena iànguis, vtm os e ft, incalentemaquamconfunditur.

Quamquam non me later hunc ipium, de quo ièrmo e ft, len­ torem Ariftoteli, & Medieis innotuiife i qui illum bbraruiru vocabulo nuncuparunt, ratique fune ab eoianguinem habere vim concreicendi. Rxctc autem à Fernel io icriptum eft corpus omne quafi atrophia extabeicere, ianguine fibri.s deftituto ; & incrementi!rii corpori non ex cuiuslibet ianguinis copia acce­ dere, ied ili ius dum taxat, qui fibrisabundat. E xq u ofit, vt ianguis hbrarum propemodumexpers, qualisanimaliumfenio, inacieque confezioni m eife folet, v ix concreicar, &calendo corpori augendique partibus, parum iìt idoneus .

Quemadmodum vero ianguis in vniueriìim corpus dift'undatu r ( quod quidem in diuturna obicuritate latuerat ) ita aperuit Guiliclmus Harueius, vt nullus prateria dubitationi locus relmquatur. Videlicerianguisomnisàcorde, ceu fonte quodam in totum corpus diftribuitur, per arterias inomnes partes corporis pertinenres ; inde vero per venas admodum multas relabitur in cor: cuius rei demonftrationem,cum omnibus fere

120

D e N u tr ic a ta n e

.

clara .fir, arque tettata, &¿à íummisnoitrxtetatis Au&roribiuf iamperuulgata , prxtermátendam duxi.

Ergo quoniam ira res eít, liquet alimenti diftribiitioneitL» per arterias potáis quàm per venas fieri oporrere. Sed cum arte­ ria’ non in omnes corporispartículas víquequaqucpertineanr Cñeque enim vi las venas, arteriaíue acl olla, neruos, & cartilá­ gines animalium praderdm adulrorum pertingere eít obíerua-, rum )£itendum cíl alias elle vías, per quasinfluatíuccus, quo ciuí modi partes aluñtur, augeícuntque, &¿interdum etiam b a­ ita: diruptxque rcficiuntur, &coaleícunt. Quamquam non cíE neceíle ampios in his patenteíque duòtus perquirere : vt enim in ítirpibus,arboribuique, ad quas alimentan! largirei* affíuit, nuíquam tere occurrunt manifesti canales, itapariter coníentaneum eft alibilem íuccum in animalium partes per exiies , ccecoí'quedudáis plurimum illabi ; cum praderti m huiuimodi humor caloris vi extenuatus, & in vaporempenè conueríhs penetrare quacunque facile queat. Sanguisautem, qui copiose per arterias in membra perenni curiti influir, vitalitatem magis,quam nutrimentum infert.

Iam vero que madmodum nutrì tius , & a udii ficus fanguisà reliquo iecernitur,opera: pretium eit cognoicere.Extant in ani­ malium corpore quxdam gianduia?, qua: iniunioribus, pinguibuíque animantibus, maiores, & frequentiorès efie iòlent, quàm in 1cnioribus,& macijentis. Nana ìllarum maxima,quae iub iugulo parte iumma peifcoriscollocatili*, thymus appella­ ta , prxgrandis eit in fgetu $ decreicìt autena in adolelcentibus, & progrediente arate ita exareicit, vtinadultisvixiamappareat. Similiter gianduia: illas reuibus adia ceníes , quas renes iuccenruriatos nuncupauit CaiTerius, in foetibus magnx iunr &c renibus piane exxquantur, ied deinde leniim imminuuntur, & obicurantur. Medici vero cumcompìuresvenarunL» arteriarumque huidos per glándulas pleralque perreptare animaduerterenpcredidemnt has pro firmamento vaiorum,quali puluinar íubí tratas fiiifie. Sed quxnam maior ncceifitas fulciendi vaia in tendlis animan tibus, quam in adulcís ? Haud igi-

T fo g y m n a fm a V i .

12 j

tur,

vt'opinor, errauero fi ex vafe per glándulasimplicatis mulnphcique diremptu fruticantibus iuccum aliquem elabi crcdidcro.

Glandularum varia eft diipariliiqucconditio; quídam enim rarie hint, & mol les, noiinulk verb denfiorcs lu nt, & concrcnores At in omnibus tamen ilmilis ineft vis, quaipotiftimum coniiltitin fecernendis percolandiique humoribus . Nam qua; lingua; ladicibus, &Iaryngiadiacent, iaiiuam madoremque, quo lingua, & circumiedfr; partes pcrfunduntur, crucftant.

M amillamm glandule lac lecernunt, & continent. In adenibus melaran iucciad cibum diluendum neceftarij percolantur.

Uemum in conario, & glándula pituitaria cerebri, necnon in thy m o, & alarum inguinumqueadenibusalijiqucplurimis, quipus vaiorumin brachijs, arque cruribusdidu&ionesluftinen hrmarique vulgo arbitrantur, íecernitur alibilis audrificnlque luecus, a reliquo íanguine. Hiñe vero per membra­ nas nei uoí que in pleraique corporis partes diftunditur; non ieais ac m arboribus maxima alimentiportioper librum corticemque permanat.

inquit Fernelius, inefi in corpore nicmbrarurum commodity, tant.i necejjitas , vt nidhim natura partem pmermiferit , quam membrana non mtegat, comprehends, & fulciat . Slue enim os , fute cartílago , & ‘vinculum , fine mitfculns atquc tendo-, adds nem os, venas, arterias, inte­ rina , v i f era denique omnia proprifs quibujdam membranis conueßita & üs

v!lr

ee,"""ar ■.Quamobremoflk.vcab Arillotele notatum elt,f 1membranis,quibus amiciuntur nuda ta fuerm t, liderantur protinus, &contabelcunt.

Deprehenlum quidem eftcircumfundicartilaginibus, vinculis, membranis, &c ncruis lentorem quemdammuco aftim ilem , qui in animalibusiunioribuscopioluseft, & per car mum queque fibras diftunditur: Hoc autemeas partes proxil hie eft ,i? ^ “ taneum |ft’t& iam vulg° ccfa,tura Nim irum , amin, « 1 ? * quem Arabcs<:x<:Mremi«xilm m vcnarum foraminulisad nutntionem partium excidere prodiderunt Mimme ainemmirum vidcri debet, quod thym us, & pleQ_ raque

122

Ve Nutricatione.'

rasque aline glandular, quar inteneos animantibus magnas fuñe, in adultis tandem minüaiirur, vcl prorí'us extabeícant: quippe animaba dum pubelcunt vberiori egent alimento, atqueadeo maiora ijs intime, & frequentiora vaía, equibusnutritiusros elabitur. Simili etiamracione prasgnantiumvfericraíleícunt, & arterias in ilium pertinentes frequentiores amplioreíquo íunt jvt inde iuccus quantum ad alendum fceturn ell fatis, deriuet-ur.

Ac mihi videoríarisindicaíle quemadmodumcibusconíiciatur, & ad totiuscorporis vtilitatemdiílribuatur . Quibus rebus expoíitis, docere poflem quomodoanimaliumcorpora ad certiim víqtie tempus augeícantpubeícanrque: quamobrem membra paral yíi afieóda tandem contabeícant. Cur in_» puerulorum olía arteria: venasqueinterdumpertingant, quas in adoieíccntibusoblitcrantur, euanelcuntque. Quareglam dulx nonnunquam inltrumas buboneique concreícant; & multa eiuímodi Sed cum adreliqua feibnetanimus, nolo cíTc i.ongus in explicanda eorumratione, qua: ex di&is facilé poil'unt percipi,.

TH .

12.?

TH C O R N E L I V S Michaeli Angelo Riceio S: Vandoquidem ihflitui prolußones mcas die are ho— minibus tum (iudioßrum cognations , tumqunque amicitii£ necefsitudine mecum coniunclis, iniquüs plane poßem v id eri , ß te Vir eruditißime prdtcrirenr.. T u enim rvnus omnium iam mdc ab adolefcentia mihi amieißimus , ftudiorum mcorum adiutor authorque fu i[ii . N am cum ego 'Rgmam 'venißßcm -vulgar i quad am imbutm literatura , tu me. ad Geom etrie , ac PlrßhlogU ß u d ia acrius incitafti , facem que mihi ad optimarum artium mtitiam pratuiißi ■ Cum igitur confentancum eßet vnum aliquod noft'rarum prrgymnafmatum tibi dicare , poslrcmum hoc, quad eil de V ita., non quidem ratione, autconßlio dele slum , fed forte potius deßinatum-yoccurrif. Quare illud amoris in te met pignus ccrtifsimunr, noßreeque amicitia monimentum >v t fpero , fempiternum futurum , tibi libens atque ex animo dbno ••Carnet itaque ex iß im es, me'qubd poflrcmum tibi progymnafma dicit— u e n m no Lui¡sc. tuo erga me mutuo amori, mgenwquc printas­ caneedere ...

N eapoh: M D C L X Il.

x

d e:

DE

V I T A Progymnafma VII.

Ribus rebus animantium vita fuftinetiir,cibo,potu , & reipiratione. Quemadmodum vero ex ci­ bo , atquc potione vciìis iuccus ad nutricationem. corporis confidatili-, iatis ni fallpr, iupcriori progymnainiatecft explicatum ■’Reibac igitur vt videamus vnde vitalìtatem (Iugular patres indipiicant.

Nulla reseli:in corpore animalis fanguinevd ytìlior, veladmirab’lior: cius autem rcconditam vim iuboifeciile videntur priici illi Philoiophi, qui non aliamin animantibus, praeter ianguinem, animam conilituerunt: led enimtametii homi­ nis animus diuiniorem quamdam haheat originem a corpo­ rea mole iecretam, nihil tarnen obliar, quin beitiarumani­ mar,-cum corporea: fini interituique participes, inianguino ftatuantur.. _ r Plerique vero iànguinis nararam ex his dum taxatqua: lem iu percipiuntur arfèimantes eiuidem praeftantiam minime flint aiTecuti : nam potior illa pars, in qua vitalitas ineir, om nino fugit obtutum , & fìmul acèproprijsconceptacuiiselabitur, euaneicit.

Notumquidem cft omnibus ianguinem inarterijs veniique: viuarum animantium conrinenterfluere,&.omnino liquidum eile, extra vero profilimi!, plerumqiie in duriufculos grumos eoncrefcerc. Falium autem eli, quod nonnulli opinantur, lan guinem intra venas vicaloris liqueicere: namcumiemel ilio e venis eruperit, ipillari (latini incipit ; etiamfii intra calentiay vini animalis viicera excidat, :vel in ferttentem ndeliainmun datur : quin iapius àcaloreinduriorem mauam cogitili-. Mi­ nus fortaifc peccane ilìi, qui ianguinem àmotu Iiquelcere.putant ; & fané qui ianguiculos conhciunt recens eductum ian' u* guinem*

Progymnafmu V IL 12 5 guinem bacillo agitant, ne concrefcat .

Verumtamen etii motus, atque agitatio impediat nelaniguis facile coeat ; læpe tamen ille diutnlè immotus intra venas haudquaquamconcreicit, quod experimur ligata viui animalis vena, ita vt languis fluere, ac refluere nequ.eat.

Alia igiturinquirenda eli cailla, quamobrem fanguis, donec inarterijs venilque contineeur, fluitet, 8c plane liquidas lit..

Scilicet meli in lànguine tenuilEmus quidam iralitus omnium plané vitalium operum effedor, & auótor, cuius vi lânguineæ atomi incitata: lolutèfluunt,ac libere j atque adeo nequaquam inter le cobærelcunt. At eiulmodi halitu expirante, Hat ini lan­ guis concretare incipit :illiusenimparticulæcum quielcunt, mutuo nexu perfacilè implica ntur.

Vitalem hunc halitum non lolum-animocompleótì, lèd edam leniti quodammodo percipere licer. Vide mus enim finguinem1adhuc calentem, exhalare vaporali quemdam, qui linguampalatiuiaqueacri, acpropeialiamordacitatepcritrin- ' git. Quin lallilago hæc:manifeitô le prodit intra viui,& palpitantis edam cimi cordisconceptacula contento, qua* mox euanelcens concretimi ianguinem guftatufdulciorem red dit.

Soient i), qui ex {.inguine cibaria parant, recènsdilli urru ciuqrem laie perlpergere, vt nimirum is iiquens fiuiduiquo poilìt fdruari : fai enim coire fanguinem, .deniereque non pari­ mi- . Vidcturicaquc lìmilis quædam in lale, atque in vitali limguinis halitu vis elle . Quamobrem non inepté quispredialitiorem hanc ianguinis panem vitæ bali am u n i,. fiue i aleni ap peli andam cenluerit : quippe, quæ vim in le habet vitalem, in emncs-pattes corporispertinentem : qua perctuite non m odo ■ euanida fit ianguinis natura, frjgentque citare; incorporevi­ res , ied fi l i edam caro , omniaque animali* menibracom, putrdeunt..

Nec vero lum nefeius multa vulgo a Pliylìolegisdevicali ipiritu m em orali,.quæ in hunc ipium dequoìoquimurian-gumeum halitum quadrare aptèvidentur. Quamobremauguror. non <le io ie q u i mea lhidiaconatuique aufint ìmprobare.„

r26

P v t*, re, quafi ego commeimuìi planèvetus:tnmmqueimmntatp nomine pro nouo obtrulerim . Verumramen non delpero fo­ re aliquem, cui pleraqueex his,qna£denaturaianguinisprotaiimus j non m oda nouainaudicaqtie , led òc value iimilia ve­ ro videantur.

•11 lain vero de ianguinis mom difleiamus ynequeenim ilio grauirads, aut ponderis rdtione mouetur: quippe non modo deortum, iedfudum etiam vitro cirroquein omnc corpus dii¿m ditur.. Medici,arque Philolopbi in pcmdliga ndo eius m otionis principio panini loliciti fidile videntur : forte quia quidquid in animali d i ,, id mom inte riore cicricredid eruncvel etiam quia arbitrati fune partes omnes peculiari quadamvi, auam. vulgo atrra&ionem, vocanc, ianguinem tuccofque nutritios ad ie allicere, &trahere. Profcdò difficile fuerat hums moms probabile iti aliquamcauiamreddere, pnui qua m p1as­ ciata Harueij reperta innotuiilenc'. "Mime vero eius rei faciiis videtur explicatio: Etenim cor iugi paipicatiolie ianguinem per arterias in vniuerium corpuspropelLit; hinc autemper anallomoies invenas prorruius continuo ad cordis iinus refluir-, vrgente ni mirumvenarum {ponte concidencium,membrommque circumiacenrium preilu, vetitoque ob valuularum obitacula ad arterias regredii ., Difficiliorem aucem explicatum habet motiiscordis : hoc enim haudquaquam externo,&aduencirio impnlimdetur, led in. ieipto agitatur, & palpitar ncque motionisfuie prmeipium habet à cembro : quippe in prima animalis conformatione ila ­ ri m. cor palpitare incipit, ancequam.vlla capiris cerebriquc rudimenca,cernantur, Quin edam lspeauulium areliquocorporecor diutulepalpicar. _ .. vr f Carreiius palpitationem cordis excitari cenlet a femore languinis :: inquit enim ianguinem in venrriculos cordis iilapiuni» iniìto vel potiùsinnaro cordis calore efiferuelccre , &. rareneri : acque:adco in. maiorem molem diilendi 5donee cordiseauerBulW ab inrurnefcente fànguine praner modumdiilra&aeextenLTqueYdilatari amplius non queant vfed comprimaotur tao.-

.Prog y m n d fin a V I I .

127

tandem; conclufiimque lànguinemaótutumpropellant: Itaque alterno puliu fieri lyiìolem, acque diaftolem. Hxc autem ad mentém Ariitotelis dièta effe nonnulli reclamante Cartefio arbitra ntnr. , , • r .

Sed neicio quomodo vir cianilimus contraautopliam ob­ it inatione quadam fententia? pugnauerit ; Enimuero leu vena catta ligetur vr nuilus omnino langu is permanale poifir in cor ; fiue coriptum itavulneretur , vt influens in eiuldem ventriculos ianguis totus pene effluat, videbimus quidem eriamtum co r, vtantc, mobi'.iter palpitare, altemèque ailringi, atquo laxari, Dilfedi iniuptr cordis fruitala identidem lublilirecervt lic neutiquam motum elica minus , Vt u n q u a iu credibile t-LCUlUUv lit 111 huiuimodi in u tu u iM iv « ianguinc cordis ventriculos inf lance , ac difendente. A ddo quod auricula cordis dextra, quxquidem ante alias partes in_/ ammalisconformations videtureffingi, itati-m micare incipit iugique puliucieri, yixiamaliocordis.apparenteprimordio, nedutn eo abloluto , luilqueextrudo ventriculis. Quinimo pereunte animala poftquam carcera membra,& ipium quoque .cor niotus detecir, palpitat adliuc memorata cordis auricula. fixe enim ( lioculis liabenda fit fides)par.tium omnium prima moueri incip it,poftrema delink. # . , c Aliunde igitur exillit ratio eius motioms, quae 111corde ht: illam vero ex analogia quodammodq perl pici , & cognolci poilearbitror ; quippevidemusenim fidiumneruos, 6i nigricantes fylueltris auenx ariftasab humidufis vaponbus halitibuiue, bue & illuc diftorqueri, ac veluti (ponte ammatorurru more cieri. Quod ii animalium figuras iubtilemque pai cium deicriptionem, & admirabilem membrorum rabiicam nobis animo co m p leti licerci, prefetto intelligeremus quomodo a calidis expirationibus varia in ipfis genera motuum excitentur: fic enim credibile eft ablciilas lacertarum caudas, &anguium teltudinumque fruita, necnon artus recens mattatorum pecorum moueri, ac interdum etiam iublilire. Similis quoque ra­ tio elle videtur de puliu, ac pal pitatione il la , qua: in pain bus phlegmone laborantibusloletobleruari. Quapropter conicar taneum

I 28

T>e Pita-; taneum eft ab eiufmodi cxpirationibus halitibufque cot1dis paritermotumpendere. Hincenimcontingit, opinor, vc corda frigidiorn m animalium, qiur moms paulo ante defecelit , inftillatacalidialicuius humoris guttula , reuiuiicant, & palpitare nidus ineipiant.

Verilimde autem eft, vt vapos hicbalitufuevnacum(an­ guine per iurculos arcedae coronariax in cordis fibrasinfluat: namqueis arteria; illius potiflimus eile videtur.

Porro peripictium eft, conftatque inter omnes, arteriamrru pullum a cordis motu pendere; quoniam tequatis quidem vis, atque rhythmus in vtriiquc obieruattir: & paipitatione cordis ceilante, omnino conquxicunt arteriae. Verumtamenderationc, qua pulfifica vis a corde in arterias permanat, magna eft inter Aurhores diiieniio.

Galenus ceniuit vim pulfificam a corde in membranulas af­ ter iarum influere , idque experimento probare conatus eft .

Quoniam , inquit, fi viua: animantis arteriainlongitudinem diffindatur, vt calamum excipere p o ilit, qui& vulnus obftruat, &fanguinem exilire non finat, tunc quidem donee|ic ie habuerit arteria tota m icabit; fed cum primum illius tutticar obdudto filo conftribta fuerit, iam non ampiiusvltra vincu­ lum arteria ipia micare videbitur.

Harueius autem cum mu Ids, & grauibus argumentisdocuiil'ct arterias abimpuliiiianguinisdiltendi, auius eft Galeni experimentum in dubium vocare: Scripiit enim necaieeius rei pencil lum fadhimdie , necrecte in viuisanimantibus fieri poil'e ob vim ianguinis ex maioribus arterijs magno impetu emmpentis j nec iibi veriiimile videri, vt vulnus calamo obduci fine ligamine poilit. Atquiegononom nem Galenofidem in hac re derogandam velim ; quippe mihihamaliquandoli-. cuitexperiri: ligata vtrinque hinc, & iilinc arteria, ipatioque> inter vincula diifiifo, fiftulam per vulnus in arteriaminierui, ac dilciil'am arteria! partem prsetenui, filo fiftula; alligaui; turn diimptis confcftim prioribus vinculis,ianguis per fiftulam permanabat in vlterio.rem arteria; partem. Atintereavidereerat arteriam

Progymnaftna V ii. n j arteriamvltra vinculum,{ed paulo obicuriùs puIfantcm.Quod autem eiuimodi motum Galenus non animaduerterit caulam fidile iulpicor calami craffitudinem, qui quondam exiguo pertuius erat foramine , traiedtìoni ianguinis officere potuic. Ad htec accedit quod ianguis intra fifiulam facile, coir, atque denfatur: quapropter tale experimentum nauum induilriumque poftulat obieruatorem.

Arterias igiturab impulfu ianguinis moueri, atque micare, pala-m fit abipioGaleniexperimento. Sed quxretfortaflealiquis, qui fieri pofiit, vt à tannila ianguinis gutta, quanta vno quouispuliu àcordeinaortam propellitur, tantus inomnibus vniuerii corporis arterijs motus concitetur : quaue item ratione vno eodemque punólo temporis iubfiliant arteria: omnes, tum qua: cordiproxìmè adhierent , tum edam qua: in extremis partibus longiifimè à corde polita: iunt ; finonaliunde motionis iuxprincipium habeant, quanti à ianguine per ipias difcurrente. Verumtamen in hac quadrone minimefiauebit file, qui animaduerterit viuarum animantium arterias ita ianguinisef­ fe refertas, vt quorieicunque nouus ianguis à corde in aortam protruditur, neccife fit omncm in arterijs conclufum humorem momentoeodem vrgeri, atque propelli.

Agc nunc de virali animalium calore diiferamus. Multai medici de calore innato diiputant; ied qua: nec rationi, natureque conientanea videntur, nec intclligentiacomprehendi fa­ cile poifunt. Plerique recitaiit filami Ariftotelis cantilenali!, qua vitalis calor cceleitis longeque pr^ftantioris conditionis el­ le pncdicatur,quàm qua: tribuitur rebus nofiraribus ex morta­ li elementorum genereconcretis. Fernelius vnus m axim èom nium in exaggeranda huiuscaloris pnclfantiamultus videtur: fed cum in Gius argumentis eloquentia iatis eluceat, rationum certe momenta dciiderantur. Nos alibi caloris naturam altius repetencesdiuius opinionis leuitatem confu tauimus.

Minime autem recipienda videturdiftin&ioilla innati, & infiuentis c aioris, in cuius figmento precipua vulgaris Medici­ na: fiindamentaiunt iaóla. Quippe nullum aiium in viuis ani, v R. man-

r 30

V e V ita .

mantibus calorcm^crcipimus, praeter eum qui pe’ndet a (an­ guine per arterias influence. Enimuero quoticicunque ica mo­ ws cordis intercipitur, vt fanguis per arterias Sucre nequeac ( quemadmodum vidcre interdum eft in iyncope, Apoplexia, Sdimilibusmorbis )ftatimincipiimc membra frigeicere, neque vl la apparent infiti caloris veiligia. Num igitur putabimus innatum calorem non poiTc fine influence confiHere* an potius, commentitiam cenlebimus infiti caloris fabulam ?

Vnde autem ianguis calorem habeas, deincepseitvideildum : nam profeblb,qui cenfent fanguinem i uapteyi calidum eife, vel potius incaleicere a ipiricu, cuius naturam igneam eife volunt, & plane feruidam, valde mihi videnturerrare ,om ninoque in hoc omnis ell error, quod arbitrantnr calorem in re­ bus fixum, ac pcrmanentem ineiTej cum tamenca lit caloris natura,vt a motucontinenter,& iugi luccelfione pendeat. N eque verb v.idetur aliunde contingere, vt cordis aclione ceiTantc llatim animal inalgefcat ; nifiquia fanguis quocieicunqueapcrenni cordis impuiiu non agitatur,calore prorlus deficit ur, C a r t e f i u s A r i l l o t c l i s p l a c i t a .l e g u u t u s , c o r e i f e p u t a t p r i n c i p i u m f o n t c m q u e v it a li s c a l o r i s : f c r i b i t e n i m in p r i m a a n im a li s c o n f o r m a t i o n s e x c i t a r i in c o r d e c a l o r e m q u e m d a m , le u p o ­ t iu s ig n e m n o n l u c i d u m , c u i u s v i m a r d o r e m q u e c o n t r e & a n t i s m a n t is x g r c i u i l i n e a t ; i a n g u i n e m a u t e m in c o r d i s v e n t r i c u i o s in f lu e n t e m , e iu ld e m c a lo r e , q u a il ig n e iu b d ito e ffe r u e fc e r e .

S e d m ir o r in g e n io fiilim u m v ir u m h o c iib i c o m m e n t o p la c u i if e , q u a n d o e a r n p r o f e f lu s e i l p h i l o l o p h a n d i r a t i o n c m , q u a : a r e b u s in c e r tis a fie n fio n e m c o h ib e n d o , e a t a n tu m a d m it t a t, q u a r c o g n i t a p l a n e f u e r i n t p e n i t u iq u e ,p e r l p e 6 la.: le d e n i m f i t a £ h i s i n d i c i u m i e q u a m u r , v i x m a i o r e m in c o r d e , q u a m i n c x ~ te r is v i k e r i b u s c a l o r e m e ife t e f t a b f i n u r ; v t i x p e i n v i u a m r r u a n i m a n d u m d i i l e b l i o n e n o t a u i m u s . N e c v e r b in r e l li g i f a c i l e p o t e i l q u o m o d o c a i o r in c o r c u l o p u f i l h e m b r y o n i s i e m e l e x c ir a t u s i n c i e m e n t u m c a p e f i a t , a c c ii u t if l im e p e r o m n e m v ita? c u r i u m p e r d u r r t , c u m n o n n u n q u a m e x m o r b i s ir a d e f i c i a t , v t p e n e v id e a tu r c x t t n b lu s .

Ego

P ro g ym n a ß n a V I I .

131

Ego vero j vt videor ante dixiflfe, fie ièntio, vitalem animaÎiu m calorem non aliunde, quàm à íanguine proficiici: at ianguinem tarnen non iùaptc natura calidum eiTe,ied motu dum taxât, atque agitatione incaléicere . Hincenim fieri videtur,■ vt tum maximèiànguis ferueat, cum à crebra celerique cordis palpitationecompulíusperarteriasvenaíqueincitatiorfertur;. quemadmodum infebribus, iracundia, ac vehementiore totius corporis agiratione iolet contingere, contra vero frigeat in metUjl ipotlry mia,& omnino in om ni aiFc£fcione,in qua cordis -motus aut intercipitur,aut certe remittitur,atquelangueícit. M m e operæ pretium erit explicare quomodo ex m o tti, &c agitatione calor excitetur inianguine : quâdoquidem videmus dura corpora mutuo confiicftu arque trita incaleícere,& ignein fiepe condpeie : liquida vero, quoniam collidi attenne inuicem nequeunt nullum ex agitatione mottiquccalorem acqui­ r e r . Sed multos tarnen habemusliquores, cum natura, turn­ arte prolatos, qui tenuiílimicum fuit, & facile mobiles, vim' in ie coloris habereptitantun-hi verotametii manibus applica­ ti nullum calori s ieniüm citant, lingua: tim en , & palato admori agitat ¡que prociilusincàleicunt,& feruent. Si quisatitem íim ilem qua mdam vim ponat in íanguine, non vaitie quidemconiatura aberrare vidébitür : ineft enim in íanguine halitus üle vitalis lubtiliílimus,ac nobilifiimusj quenaex perenni mo­ tu agitationequ e incaici cere par e ft. Quid Íicalóreiíl in íangui­ ne excirari dixerim ab admiftione vitalis halitus, ieuipiritus; actions in cordis ventrículos iugiterinfluentis, quidumiaiiguini permiicerurdus partículas agitet, & in femore in adigit: : quemadmodum in compluribus chymicis liqtioribus contili­ gure videmus : .íicaqua íup.erfuío vini ípiritu confeftim incaleicit, Óc.fernet.. ’ .

Ex his quæ de natura motuqae iangtiiais msmoráíiimUs,fi- diè intellcóki ele vitam in continuata «, & perenni í angui iis ; motionecoiilìftcre. Qaippe tarn diu viiiimus j qiuimiiti ían i guis incorde caideens vitalique lialitti animatusper arterias in) membra diifuadkur : bineuutem partium omnium vis ,âcw* R.. i lutafiss

1 32 De V ita. lutaris calor exiftit. Quapropter il membruta alìquod, vel corpus vniuerium huiufinodi infìuxu deficitur-, protinus inai— geicit, cmoritur, ac demani putrelcit.

Czterum quoniam ad vitam conieruandam niliil eit arquè neceflarium atque reipiratio (nam iine cib o, & potione diutulè poifumus viuere ; at line aere ilio, queni ipiritu ducimus, vix ad pauca momeitta vitam propagamus ) inremeritperquirere, quis aeris in reipiratione (le vius. Hit aucem hascquceftio perdifficilis, & nequaquamiatis adhucexplicata. Medici cum pleraque temere credane , nucuranique liominis leui conieòtura perpendant, dicunt aerem ab animanti bus ipiritu hauriri, vt eius frigo re adtus feruor que cord is te mperetur. Sed opinionishuiusfaliitat'em res ipia cqnuiócit. Nam in laconico , vel hypocauito maxime feruidei aliquandm viuimus ,licet multo ^ealidior iit aer, quem illibi ducimus, atque concipimus, quàm ille halitus, quem interna à pulmonibus reipiramus, ac reddb mus : at vero in dolio concili il ccleriter iuffocamur, antequam eontentus in eo aer piane incalefcat. r Cauta vero quamobrenr ammalia pulmonibus inibrudra, nifi reipirauerint, citifiimè emoriuntur, ma nife ita ibis erte, qui motum iànguinis minime ignorauerint. Quippelanguis ille, qui e dextero cordis ventriculo in pulmones per vena ni, vt vocant, arrerioiam propellitur, nequir in finiitrum ventricil­ luni permanale , nifi aer ipiritu duttus arteria; aiperas iurculos inflet, atque diitendat : Hinc enim fit, vt venx arter iofie ram a­ li comprimancur, atque adeo conciuius iiihis ianguis protrudatur in iurculos arteria; venoiae.

Ex quo exiitit &cillud quod-in animantibus, qux interclufo Ipiritu nioriuntuv,dexter cordis ventriculos pulmoneique plu­ rimo {anguille infarciuntur, iiniiter autem ventriculus exinanitur. Sanguis- enim donec corpalpirat, concinenter e vena, eaua in dextemnrcordis finum int iuic p bine autem per venam arterioiamprocruius in pulmonibus iubiìdens reftagnat in d i cniminipfis pulmonibus raritas q u xd am ,& moliitudo1, qua; confluenti inipfos fanguini locumdaqódfacile cedit-QuaprofitOi'

ProgytnHafma V II .

13.3

pter iolct interdum conringere vt in animalibus ilrangulatis, caua vena qua cordi alligatur, difrumpatur a copia ianguinis, quas cum prasterfìueréHon poilit, ibidem afiluentiùs reilagnat.

Hie obiter notandum iimilem efleeorum, qui ex apoplexia perenne, atque ltrangulatorum exitum : liquiderà apoplexia correpti non ante moriuntur, quàm eos reipiratio defecerit.

Cor antera edam intercepto ípiritu aliquandiu palpitai , & proinde pulmones interea, ac dexter cordis ventriculus multo {anguille impleimun ù.

Porrò animaiitibus donee invtèro hserent peculiares inlùnt du 6tus,per quos ianguis e vena caua in finiltmm cordis ventriculüm , & ex dexteró. ventrículo in aortam, non traiedto pill­ inone perlabitur. Is igitur non iecus ac animalibus pulmones carentibüs datu m eiìpoilèfine ípiritu viuere : pulmones enim in non naris ab ornili prorius muñere vacare videntur.

Eiuimodi duétus poítquá ex vtero prodierint animalia,incipiunt plerumqne exareicere; at integritamen ieruantur, duratque toro vita: curriculoin Lutris, Caíto ribus, Phocis, Anatibus alijlque amphibijs animalibus-, qureptoindelubaquisdiutule fine ípiritu viuunt, ài colloteuus prehenla difficile iuffocantur.

Nonnunquam tamen edam in quadrimulis, ài quinquennibus, imo 'grandioribns natu pueris tales ductus Íntegros incolümeíque obièruarunt viri in dilfeòtionibus exercicati. Quid quod aliquando fieri poteit, vt adulti iam , atque aitati proueéti homines iitos dnótus Íntegros incorruptoique retineant,.vt credere par eli de Cola ilio celeberrimo vrinatore, qui ob in­ credibile natandi ítudium cognomentopilcisnuncupabatur r is enim ab ineunte pueritia, cum pelagum innate, (eque aquis immergere afiucicerct, neccilehabuit interdum, vel potius nimium ircpc ìpiritum continere: Quaproptcr ianguis, cum noi* poflet pulmones traijcere, per memoraros ductus, qui in te­ nd lo puero patentes edam turn erant, permeabat j. atque has inrerea vias creder earumdem vfus abolelcere non paciebatur.

Sic igitur- factum e li, vt Cola pilcis caffi magis, quàm confiito amphibius eualeric.-

134

D eFita. ,

Ego verb non dubito quin ftudio, dataque opera efficipoffit , vc talcs cluttus in puerulis infandbus minime aboleantur, ¿ d vna cum aeteris partibus progreiluastatisadoleicant, & perficiantur; vnde adukiiam queant vitam amphibiorum inllar perducere., Neque id difficile fa£hi elie arbitror;, videmus enim recens natos pueros pollp aliquandiu line vitae valetudtpatent viae du&ufque, per quos praxlulo pulmonum traniitu, ianguis perlabitur.. Quamobrenv, ii illomm orajiarelque ixpius indieobturentur, & ípiritusíntercipiatur.caindiu, ,durru íanguinis aliqua porrio per eos duóius in finillrum cordis veiltriculum, magnamqucarteriam inftua.r, .nunquam ianeeiufmodidináus exareicent.

Tam etíi va ó perípicuum lit hax ica fe habere,ad hue tameir aeris illius,quiípirituducitiir,víus plane ignoran videtunNamfirelpirarioadid íolum.comparata eílet, vt cius vi íanguis c pulmonibus in íiniftrum ventriculumimpellatur, poílet-vtique liomo in ;doho conelíiíiisdiutiusviuere: atqui necefTeeíl: aerem ob reípirationis víum iugiter recentan. Ñeque, vero qui- uis aer ad reípirationem vtilís lalutariíque eííe videtur: íiqui- • dem in quibufdam terra? cauernisputei!quehomines ilacinu..jlpirandi aifficultatem íentiunt, mox/etiam animi defeélionem patiunturp.ac.demumniíiopportunéiuerint extraéti, emoriuntur... Cuius reí frequens eit.obíeruatio apud Britannos, dum carbones foffiles, qtiorumingens eíl teditus, eximís ter­ ne V-iíceribus eruunt . Quippe calis aer nonnunquam cauernas illas occupat, qui non modo homines íuftocat ,ded hammam quoque,candentefque carbones extinguir.. Falso autem a nonnullis prodiium eíthxcid circo condngere, quodin ijs loéis te­ tri peihferi que hkitus íubíidant. Fac enim eiutmodi lialitus vita? hominum iúfenlos elle led vndetamen.il li habentq vt ignem eriam reílinguant ? ■ Hobbes vt horumeffeótuum cauíam redderet, .íl;atuit in cauernis ilíis contineri nouum quoddám corporis genus,, quodi nequeaer ik , vneque humor ,íed media quasdam inter vtrum quep

P roiym n afm A V H -

^ *3 $

aue tiatura, quit cum aeris pelluciditatera rcferat, artimalia tamen, atquc ignem aqua: ini tar extinguat. Scd quid opus elt res nouas comm iniici, quoticicunquead ea poilumus contugere, qua: nobis vbique iuntobuia . Scilicet omnia quitcumque in eiufmodi cauernis obferuantur,ioient etia in ijs locis contingereÂťque ab acre prater modu compreilo diftradoue oblidentur.

Multa d im de natura , & qualkatibus aeris com m entate fum vt qua? illius in animalium reipiratione lit vtmtas, ailequerer: led cum ea peculiari volumineexplicate dccreuenm, libet hoc loco pauca lummatim attingere. M ini itaqueperiuaium in primis parem eile aeris neceilitatem cum ad anima' lium vitam , turn ad ignem conleruandum: ad vtmmque ve­ rb vtilis eile videtur aer file , qui nec valde rarus lit, nee vaido denlus; item neque prater modum compreilus, neque diltrad u s. Ouare fi ignis in laternacortclufus ardeat, at e roraminc quod in ipfius laterna: fundo ell ipiritus exugatui, ftatim rlamma contrahi, ac langueicere incipiet, &breui tandem extmguetur: idem prorlus connnget, ii per lllud lpium foramen im, laternam aer copiofius inipiretur. Sed dilpar tamcn eile videtur natura illius flam mar,qua: fit ex puluere,quern pynum vocant, accenfo; tanta enim eius vis eft, vt ipiritum vehementer cieat, & circumtetftum aeremmagno conatu dm jciat, ideoquenon facile ob raritatem, vel denfitaremambeuntisaens extingua, tur . Ex quo fit vt in ijs cauernis, in quibus t lamma carbonelque extinguuntur , pyrius puluis femel accenius, contineuter donee totus conflagrauerit, ardeat. Cateraautem f lam m a, quibus impar eft vis, facilein aerenimis tenui, vel craiio diiiipantur,aut obruuntur. Nec veto ddim ilis in ammalibus ratio eile videbitur,fi pulmonis, & pedifiequarum reipirationis par. tiumvisconatulqueperpendatur. _ Quemadmoduautem ad conieruatione flamm?,prater haliters illos5quiincenduntur,neceilarius eftcontinuatus aeris,qui inflammaiugiter abit,prouetus; ita patiter h sx ipi a ammabilis fpirabiiiiq; namraad coferuatione vit?neccilanaeltihincenim '.vital is, & ialutaris anim^iu fpiritus pereiulucceflione yiinlcit..

Ianuario ab A.«.«

^CL S «

7fni fnnt tredecim , amici fuauiffimi, cura differtationem de Tlatonica artpiuPU iimenili (jiivdara impeto Jludioque confcriptam , fnbdititiQ Timcei Locrenfts nomine, diitnlgaui ; yt quafi Upelles latens fu i tabula, literaforum horninum de mtis co­ gitati''f iudiàa liberilis prolata attendetevi . Tarn vero multi funi irnienti viri piane eruditi , qui nefitùm libtUum laudibus cxtulerunt . Tfon defie r e tarnen qui notisti corafnènt'atimes ignoto audiore edi­ tai , & quali tutore orbatas exciperent , fibique-fidentiàs adoptarent . Quod. fané grauiter molejìeque tulijiem , nifi in mentem rnibi venifset , nunquam non extitifse plagiarios , qui ex alieno labore (ibi laudem quarerent . Varia fernper fuifse hominurn ingcnia , ac nofìros Italos plerumque in exeogitandis rebus excelltfifse -, nonnullas autem nationes in illuflrandis diuulgandifque aliortm inuentis diligentiores ac paraticres fefe praflare fcliias efse . ' dietim fanguinis ab Harueio deferiptum iantpridem agnoucrat , & arai cis ìndicanerat T aulii s Sarpa Veneto s ; quin ctiam illuni multò ante defignauerat Andreas Ca ft ¡pintis , qui cuYn pluribus locis, tum pracipuè libro V . quxfììonum pcripateticarum quattione IV. fcrip/ìt Sanguinem ex dexterocordis ventriculoin finiftrum per pulmones tràijci; atque huicianguiniscirculationi optime refpondere e a , qua: in diileftione notantur. Opticus itemtubus, quem pri­ m is omnium prottilifse perbìbetur lacobus Metius batauus , multo ante file­ rai indicatus à loanne Baptisla Torta Tfeapolitano ; neque vero ad eiufrnodi artificium amplificattdum profuifse pantm videtur induflria Gallia i , Fontana , Tonicela , alionmque ltalorum. Mitto fapientiam arifioteleo nomini , re au­ tem vera fopbiflicis tricis iamdiu rnancipatam, Italia primum afsertam fuifse ab illuilribits i/lis pbìlofophica liberi atis vindicibtts Telefio, Tatti ti o , & GaliU o. Vento iam ad decantatum illud argenti i#ui experimcntum, de quo totj a. i tanta-

i

M7

tantaqin brtui temporis [patio [cripta [unt volumìna , qua irttegram biblia£ impara pojfmt explere . Tralufifle olirà viietur buie experimento GaliUus f qui aquari fut7n vel eiujmodi alia vi , qua cb vacui fugam trabere vulgo cènfitur, non vltra decera, & o£lo vinas attolli pojje notauit. Qtta obfertnttione incitatiti Cajpair Bertius mathematicarum artium in ^Academia Romana profefsor plumbcum tubimi longitudine viginti vlnarum erexit , apierque inferuit vitream fpbxràm, vt aniraaduerferet aquam [apra vinas decem, & olio afsurgentem, in :[ubietlum vas continenter deflitere . Tandem vero Ettangelifia Torriceltius , vt pragrqndis machina laborio[am RruRuram vitaret capii periculum in argento vino [acere, nec coniettura eum fcfellit, qui rei cau[sas rattonejque ex ipfis fumlamèntis ante deduxerat . Sed ecce intcrea perferuntur vr.dique [cripta de nouo inauditoque experimento , quod multos induxit , vt a vulgati tritaque pbilofophandi ratione defeifeentes , nona dogmata meditarentur . Quid autem ego de catt[sa, quarnobrem bac ita eueniant, fentiam » partir» bac àifsertatione expìicui , pattini etiam cttm amicis , & vobi[cum proferiti», quorum ingertas primas iure defero , communicaui ; ñeque enim li­ bine omnia, qua meditatiti fueram, fcriptis mandare. Cceterùmvesìro fretus indicio commentariolum hoc , non ita prorfus vt olim {{orna editurn fuerat , fed dizione alicubi mutata, progymnafmatis nojìris adnexi , vobifque dicaui, vt volunten hoc veRri nomìnis ciaritate illuflratum predirei. ìfeapali MDCLX1 .

fi

s

TH O-

*8

T HO M

JE CORN

CONSENTINl A D

MARCELLVM CRESCENTIVM E P I S T O L A .

Qua motuum illorumqui vulgo ob fugamvacui fieri dicuntur, caufa veraper circumpulfionemad mentem Platonis explicatur.

E t noua qutedam experimcnta profemntur in lucem .

RnícerisVirIlluftriifmic obtréíftatoribusnoftris, quód dicant me de natura: racionedifTerentenu, inaudita interdumopinioiiumcommentaia&are; vitíaqueitemmihi vepanc, quodinPhyficis iebus expucanais/vtarnonnunquamMathematicarum aitium adminiculo. Me veronihil iftamouent; ñe­ que enimhie mea tantiimres.agitur, ledcommunisomnium quot íünt, quotquevnquamfuereprarclariflimorumPhiloiophprmp. Nam profeóto quisPhiioiophi nomeniure mereatur3

De Circumpidfione Platonica.

13 9 s tur,qui vel nihil nouum luo moliatur ingenio,vel Philoiophi* anfis (v t eit Xcnocrans diòlu m .) hoc eli Madiematicis dilciplinis dehciatur? Commenta opinionum qui odetit, paturam acceder, qua: veritatcm in prof undo ( vt ait Democritus) penfi tùsabftrufit. Pradiat tamen uouas, acque inaudita? opinioncs co m m in ila, quatti inuentas, vbi de illarum vapicate condite rit,obftinatè.defendere. Quamquam hodie pleriqueaim pra­ tia quadam conluetudine de via deflexerint, co lenfim dedurti lime, vt quamcLimqueiemelàPrxccptoribushauleruntdiici plinam, eamdempugnacilhmetueatitur ; nccab illa leu racionuiii momcntiSjieuexperientijs poffint abdugj imo vero arcate proueóli obilinatiusobdiirant: quippe,yt inquit Horatius, ...............Turpe fiutane parere mnoribus qnx Imberbe s di dicere, ferrs perdendo [uteri..

Quid vero Geometria: peritiam, vt vitium mifii audentobijcere?.l:ugit ianè.detraólores noitrosilludvei libido Academig . inlcriptum sSd, ayiùipé7p*nz>i.e-iO’/’TCì). Quid vtilitatcm, ne dicam neceilìtatem anicini Machematicarum inPhyCicficocempJajtionibus exagerare opus eli? Nonne&ipie Arilloteles, cuius in verba obtredlacores iili iurarp folent, non modo esempli^ ? veruni edam binda mends Mathen;adcis varar in libris de.» phy fico auditu, &c alijs ad naturalem icicntiam.perdnentibus?

At iM tm c Luce vndehicMatheleoscontcniptus. Scilicet idi; m oseilhom inum , vt ea damnent, & pro nihdo ducane, qua: ipfi folent ignorare ynam di ac arte propriam inicitiam tegere, atque excuiareie polle arbitrali tur. Sed valeanc tandem illi Mathematicarum ardimioiores Ariilippi, iìucEpicuri: Nuacad te redeo docliilimc M arcelleq u i cium penis, .vc.tccum.communicem argumenfa, quibus ego induótus opinor nudum et le in re ru m n atu ra c o n a tu n i ad u eriu s in a n e ;m v o m u m q a e ilio r u m , q u i o b fugarne, ia i.m a m m , v e a iù n t, v a c u i fieri p a ta n tu r, cau là s.effe a liu n d e exq u iren d a s i. r e m .q u id e m p o ic is , q u a m u am icitiae i eira.file tib i n eg are n o n p m u n t u r :. ac d u ni m a x m b iu n g is p r e f e n d a e lle .in iu c e iiT c a , quae h a ó f e u s w P u y uè js a m e r à ai i o : u m .o p ia io iie s iu m m c d ic a tu s , v t ta u d e r n lq u o d fe y

*

\

S;

ì

:

p jop aV

.

1 40 De Circumpulfione propulfa errorum caligine, veritas eluceicat ; opus ( vt ingenue ratear) prtecipis, noniolùmlaboriofum , ied edam ìckÌvtvv.

Neque ego de me ipfo tarn magnificè fèndo, vt hoc aufìm pollicerif nouicnim quàm tape in hoc do&rinarum genere laba­ ro ur. Addc quod noniufficitfaliitatemconuictiTe, nifi &:ve­ ritas quoque detegatur; rn!Ì)t aurem ( vt inqiiit O rator) non tam

facilè in mento» venire joiet , qnare verum jìt atiquid, quitti quarre fitlftm .

Sed fac veritatem iam effe rcpertam, putafne illarn locum faci-' lèinuenturam in hominnm mentibus, qua addetta opinionis pranudicio tenentur ? Profetaci nequaqiiain : naminphyfìcis cometari ris deiìderaturillademonih-adonum euidentia, qua: necciTarium ailenium abintclletau valeat impetrare. Hucac­ cetta, quod vix vnquamcòhtrouerfiaioléatterminari, cu n e diiceptantes in ipfis prinripijs non conientiunt. Ego autem, vt> notai, in plerifque loieo.ab viitata ra t ioncp h i(oi opha nd ir ece derc : neque enim ita iemper Aditoteli addiòtus lu m , vt quandoque non probem etiam piatita D em ocriti, aut Platonis ; ndc item ioiarn vecerum Philoiophiamitaveneror, vt ah quando non fetaer Neotericorum dogmara ; quippe placcnt mini non­ nulla ex Telefio, compìura ex Galileo arrident, pluirmataridem mihi iuppeditat Renatus des Cartes ad eam Philoiophandi methodum, qua ego vtor : interdum etiam occurrunt difquifitiones, in quibus needitai Auctores, nec quifquam alius mihi pi anè fatisfacit, quapropter proprias pofitiones fequutus, ea loleo decernere, qua”mihirationum momentaiuadereyidentur., Caterum qui a morena tibigerere cupio, hbenter iufeipiam onus abs te mihi demandatum enuntiandi rationes, quataententiam m eaim ie motibus ad vacui fagam vulgo relatis, comprobare valeant. T um adijcia in nonnulla, qua ncque ab hoc argumento nimis abhorrent, ncque edam omnino iniucunda videntur. Ad remigitur deuenicns, totius diiputationis m ea methbdum ab ìpio pène orni incipiens, explicabo.

Supcrioribus igitur annis cum ad naturalesviuentiurrtfuu¿tiones contcmpiandas aggrederer, hxrere cocpi in difquìiido * ne iliius yirtutis, qua viuentia fuccos, quibus aluntur auge> feunrque,

Platonica.

*4*

icuntque,trahere putantur,vulgo facultatemattra&ricemnuncupant. Arbitrabar enim nullaratione fieri polle, vttrahens motum vllum rei attrahendx imprimerct, nifteidem rorct al­ ti gatum, exemplomanus, vnci, aucalteriuscuiuiuis craòtorij organi, quod quidem non trahit, nifi corpori trahendo fuerit aftixum . Sed contrariuna tamen mihiiuadere videbantur vl~ rcs magnetiche, elettrica:, atque eciam motus illi, qui obrugam vacui fieri dicuntur, in his enim, qua: trahuntur, nullovinculo vidcncur alligata t rahenri.

Tandem re mcliùs penfirata animaduerti nnllam iam cm aratis motibus contingereartractionem: verumea^uie moucntur corporati circumieótis propelli. Necdeerantraciones, at­ que experimenta ad hanc rhefim confirmandanr; ,ied illaminterea neminiexpromere audebam, verebar enim ne tamquam com mentum àppnniv ab Auditoribusexlibilarecur.

Verum cum deinde Platonis l imitunieuoluerem, depre-hendi in iaac eadem iilum.fiiiiTcìentenda : nam duna anima­ li a m reipirationcm explicaret, iutina dogma per circiimpiu,fione m grarcè vrsy appellatamexprellic.. om n ibu s j a m , inquic il [e perlptcn u m -efl , q n o i j'piritus-, qui è nobis ex tra .fy rtu r »n on in v . icu tm fe r t u r ; fecip ro x im u m f i b i è fitti fed e pellik :. Ulque q u o d .p d litu r , proxim um etiatn fib i e x t r u d i t . A t q u e fecundum han c necpffìtatem qiiicqu id.ia federa e a m , v a ie jp iritu s ex ijf circam triiditur ., tìb ie in grediens , ip fa m q iierep ten syfp ir ìt u m c o m ^ t a l l i r . T otu m qu e hoc infine ro tte , qii£ c ìr c im ig it u r , fìt ; propterea q u o l va~

enatn nullum t fl . £ t

paueis quibufdam interpofitis.

Eaclem inquic1,

efl ratio de admirabili ìlio elettri attraila, hercùleommque lapidum - ìmùmenim omnium nulli fané attra&io vnquam efl". fed-cum vacuum nullum (it, lue ■ 'jefe mutuo circumpellant-, concretatine, & difereta in ftiarm[edera pagala t,anfenntia raigent -¡.diligenti barrita rerum inuefligatoriex.imtuis aàftftim Mi cotnplicatis ornnia rnirabiliter fitbricata effe videbuntur . ^ _

Hac Placonis authoricate, ceu Teucer Aiacis cVyp?o tectus, videbar adueriariorum cela, obtreiibitionelquelaciliusvirare polle. Quamobrem noia luna.veritus deinde liane iententianii inter coiLoquenduml^pius com m em orare,. ¿¿.inliDris de natura lioniinis, qnosiamdudiim. meditor , vpesius,expqpe re, argumenniqueà catione,. & experientia peticiscom im in uv.. iNec.

1 ¿j.2

De Cìrcumpuljibne•

Nec vero ab inilituto me abduxit Galcnus, qui in commentarijs, quos in ’innaairaconipofiiit, I'1-vlLÌ f£‘°* inquif, ?'^l>utorii

inmenteta-»merit., vi ciumipulfionisopinionctn potiùs, quarti attraffioncmeligeret . Tfamfi quit fiflulam, fine arundinemvtrbujtte perforatumiu.aqnamde!mittens, ere atremattraxeritaqua juccedet , nulla alia caufa affionem, qi;# per attrattimeli} fit, precedente .

Sane vir egregius Medicorum antefignanus putauit 1%;» , nis doótrinam, Ìe.ui concuifam arandine.peiTundatum iri ; ied omnino lapi'us eli, & à mence authoris, quera mca procandum iùlceperat, longè deflcxir j pneiertim cum adJaujap modani-» icriplìt circumputfhnemfieri, ait Plato, /¿fami ideft ne vllus lotus vacuus euadat ; atipieobid, .citmquidpjiin: radiatur, feqiii/iirqupd. continuumefi yipfinslocumreplens . fa VerÒ. hxG pClliEUS adlierfitntur {¿«tènda; Platonis , qui circumpuJiioncm ob pieni porius , quam ob vacui neceflitatem fieri d ixit.. Quia cum om niaipatia fine corporum plenar quidquid.ihoiietur i continuumexpellit, & hoc rurius proximum extrudiiq donee id quod vidm o peilicur , fubiequarur in locum iilius, quod principiò mouebatur. In iu6tu aucem qui per arundinem fit, hax ipiacircumpuliìo videtur manifella. Quippe in iplblm iilu ipiricus efaiudbus inpulmonesadigicur, vndefit. vtpecStusdilarecur,. circumieòhimqueaerem propellar, qirib/uiquam locum.inuenirec j . nifi aliud aliquod corpus dntauili ipiricus lbcumiuccederctjvcex.dicendisliqucbit.

Equidem Galeno a r b it r i : miidifle Fata , dumveritatem quam ipfis penàmanibus, vt ica dicam, contreólabat, oicicanner. abiecit, vt bonas horas-i^utt'Eoìiocarec in propugnando craòhicis facuItatis commeritcy-j quod nos melioribus duòli auipicijs3exfinibusPhiloiophiarexterminandumputamus..Adiungit autem 1entendrenoilnrfidem ,, acque firmamenturru mocus ianguinis ab ingenioiiilimo Harucio nuper deteòlus,. procuius-explicacione nulla actradio videtur confingenda : fiquidem ianguis à iiniitro cordis vetriculo3iteratis eiuidem palpitatiombus,propclliturin vniuersu corpus per arterias, & bine : migrar invenas per ariafto moles, qxrofque diiòlus : quamobre.,

;

P la t ó n ic a ,

14?

. , p t vnda impellitnr vnda} yrgeturque eadern veniens, vrgctcjuc priorem .

Ita porro fanguis nuper acorde per aorram expulfus, antecedentem vrget, ve dern11ni qu©dam circuicu facSodextcruiru» coráis venrricultim ingrediatui ^vndemox per pulmones delatus, iccium in finiítrum íuum redcae. Nullam verobicacftycrtiem comminiíeioponer; íufficitenmi huicmocui cfiidendo valida illa cordispropulíio, quam quiáem iuuat venaRim íponteíiiaconcidenriumcomradio , & valuularum trequentia. Meque vero mili i obijeias ianguinis humo rumquo affltmim, qut ex percuflioíie, autphlcgmone in membrisiokt contingere:namis nonidcoíit, quiadoiortrahic, vrvu godicitur > íed potáis qüia humores illue delati, dumobltructa, cóntuíaue oícüia váíbrum íubire nequeunt, cogunturibiarPuencia reftagnare. i . .

Arque hxc quidemdi&umíanguinis motum non ignorantibus mandefta éífereor . Videtur t-amen alionatabelle dithcultas in moru, quochy lus per melaran venas defertur ad íecur lien tinque, lett aliaconceptacula: cum nulla m eiuimodi molu vis propeí leus appareat. *

-• At vero di ánimos attendamusad motum pralumquegia^ phragmatóymuíc^ cuin abdominis, aliarumquc pareium, circumincennum, quas ic'pi ratio perenni motu premie vrget*que vIciic mtelligemüi^i.dmodochylus ex aluo, & médiums ad pPopriít foca pioerüdatiír, leu per ladeas, leu pervulgares nielen terei venas. . ' n , i Q u t ó etfgnitis elle porelt cur adaperto viuas "ániitiantis abdómiiie ,da£tea; 1 en# lepenteoblitercntur, arque dilpereailt: quippe aporto laxatoquc abdo mine,ceísar pkru ñi­ que Vis ida * quee íiondum candicantcm iuccum. in lacres unpeilit. Forro liquoris, quiiam-perillaspermanat, itacima ípontarlea vaíorum coiit radio no piopulius alio detercunquod cum iidn ánimaduertilset Aicllius, inperquirendacaulsaocculratioinslaódeaiurns fruftra iaborauit.

Quemadmodum autem Jme vlla vi actrahenee animalices

144 De Clrcumpulfione ali, & mrgefcerepofsunt, ita pariteli, &ftirpes . Quippeiuccus is, quoplanttealuntur, àipiritu vrgetur: quandoquidemipirìtus àdiurno calore agiratus, & rarefaZus in radices erumpit, & ci renm fa iam m at edam iubigiq, extenuat^ue, donee frigoìis nodiurni iuperuentu.coaZus;,, i urlimi vnà cum arrepto ali­ bili lùcco propellami'..

■ Verùm inilituti noilri ratio non patitur, vt de huiulmodi alimentaria attrazione plura diiseramus. Explicandum eft deinceps qua ratione motus i j , qui ad fugam vacui vulgo referuntur , à circumpulfione reuerapendeant, quodeitpriecipuum diiputationis noitrx argumentuni; cuius demonitrationem aliquanto altiùs exordiemur.

-Bernardinus Teleiius iìngulari viringenio, ratus efb pofse in rem rii natu ra exiftere lpatium omnis corporea: lubitantix ex • pers, atque adco proriùs inane : quamquam id non fine vi, co natuque aliquo ben poise contenditi ; aitenim mundi corpora mùtuo contaZu gaudeic , atque colmiti ne inuicem ieparentur, ieiunganrurque, ac proinde quocunque corpus ceiserit, alimi illico iubiequi, neicilicet contaZu priuetur. Verum vbi vis,niiuique validus contigua corpora ieparat,nec interea aliud corpus iuccedere datur, cedere quidem quamuis inuita, ipariunì que inrcrieZum inane relinquere . Adducit autem afsertionis ina: teiiemexperientiam 5il quidem, e clepiydrarumforaminibus., e quibus aqua non defluii, mel liquoreiquealij gra,uiorcs decjdunt, pendere yidejicet deorium magno piiu pre­ mente. ' Eiuiinodi experimentum argento viuo vtpote inter cor­ pora. omnia fluida longè grauiiÌimo , Florentia: prim iìnv, quod lciam, ance quatuor annos rcntauit EuangcliltaTorrZ cellius, remque per literas iìgmflcauit amicis, praiiertim vero Micliaeli Angelo Riccio viro in primis iim bolo, atque erudi­ to,cuius humanitate mihi baie primum noise licuic. Quoniain autem iubinde obieruata quaedam iunt, quae fidem, atque .intelleZum vulgarium Philoiopliorum merito debeant fatigare, idcirco expedit hic experimentum proponete, quseque in co r ie , coniìde

1

I

Platonica, 145 c( nfideratione digna videntur breuiter indicare.

Su mam r itaque elepíy dra , feu fiftuia vi trea duas circiter vi­ nas longa, hydrargyri plena, cuius orificium digito obturaturn , iubeat catillum , in quo iìt tantum argenti v iu i, ineo clepiydrx oftium omnino mergatur . Tum clepiy dra iuxta-. horizontis planitiem creóla manente, digitus amoucatur, con­ timi òque videbimus argentum viuum ab ilia in catillum de­ fínete , ita vtluperiori ipatio exhaufto, rema neat interim certa quxdam fiftulx pars, nempe cubiti vnius cum quadrante fere by drargy ri adirne piena..

• Hìcautem primùmnotabimusclepfydrameò magis inanir i, quò reclius ad horizontis planitiem iniliterit ; nam fi paula­ tina inclinetur,continuò argentum viuum ecatiilòiniliam adiurget, donee tandem tota rurius repleatur .

Prxterea fi clepiydra igne , aut alio calido admoto incaleicat, deicendec vlteriùs argentum viuum : at contra fi refrigeretur magis, atque magis ailurget-; non iecus ac contingit aqua: in thermometra concluía:.

1

V

Item fi argento viuo in catino contento aqua fuperfundatur, & clepíydra iurium verfus attollatur, vt eiuldem apertura ex by di. ai gyro egicíla in aquaconíiílat, tuncrcliquum argenti vini c fibula delabetur in catillum ; & aqua magno Ímpetu aicendet, vtoranem proriusclepiydrxcapacitatem expleat. Ex quo maniré ite apparct errare il los, qui putant ipatium clepiyli ciepiydra ad prxdidhm mcniuram cubiti c.rxKurins lupernum poli argenti viui defluxum repleri aere pervnius vitti cum quadrante nondum exhauila , -eiufdem oilium digito poros ingieilo. Nani fi aerykrum iubierit, cur tandem vafis claulum extraaqua catinumdeferamus , experiemurvim hydrarcanil m olirne repktur? gyn digitum prementis, qux iemper erit maior, quo exrdfus a Ititudinis iupra memoratam meniuram fuerit maior At vehydrargyrum ad ftatamakitudiiiemiamdeucncrit, nullam omnuio vim gramtaus digito pcrcipimus . Quod fi cup v ram ita diligcnter agitemus , vt hydrargyrum infra^ T - didam

14 6 De Circumpulfionc diòtam menfuram deicendat, nec interim aer, aut alluci cor­ pus fu beat (quoti in ipiìs argenti viui librationibus facile aiTequemur) oplèruabimus digiti oitium claudentis carne m.iru clepiydram violenter intrudi.

Demum li clepiydram iùpra cubitos decerti Se oóto longam , aqua repleamus,eamque orificio iiicatinum demerfo ad perpcndiculum erigamus , obferuabimus omne eiuiHem fpatium > quod iùpraaquar in catino contentariuperfidemvltraj' decerli Se o d o cubitos attollitur, exhauriri ; aquavidclicetex orificio deqrfum erumpente : ad ì clepiydra illa iiquenti melle fuerit,piena>multò maius eiufdem ipatium vac«abitur,& ma­ xima lane fict vafis exinanitio,fi argento vìuovtamur. Infumma clepfydra iuxta li quorum grauitatem magis,aut minùs:exhaurietur,adeo vt altitudines liquorum in collo vafis ccmanentinm earumdem grau itatibus e .contrario .reipondere videantur. Nec enim.fbliliydrargyro , ied cuiuis etiam liquorica, qua dkim us, eucniunt ; ied prarftat argentum viuum ieligerc, ne fitopus ingenti vaiòrum longitudine.

Et Ilare quidem ita le habere comperiet is, qui pcriculum Fecerit. Verum qua de cauta iita contingant, inquirere, fortaflc non cuiuis promptum erit.

PolTet autem quilpiam ad.raentemTelefijex hisinFerreva­ cuim i, etfi quodammodo naturar aduerfari videatur, induci tamenquandoquepoilèà viiatis valida. Nani quamuis.corpora omnia jiiutuo nexu ita gaudeant , vt propterea ab jnuiceiru diuelli zegrè fuftineant: niliilominus argentum viuum, m iei, autali) liquores in clepiydra , dum proprio pondere deoriunu magno.nilu feruntur, diuelli potiùs à iumma vafisiuperfido patientur, quàm e prqprijs locis exulantes aìriùs itilpenfi contra natura feges confiitere. .Praieram quia, vt Galilaeus animaduertit,idem fluidis contingere deberjquod Se duris corporibus. At vero quemadmodumvirgaaliqua lignea,vel metal­ lica, ex dteroiuiterm inoiuipenfa, fi longiùs, atque longiùs protendatur, tandempropri] ponderisvi dirumpetur -,ita pariter virga, leu cylindrus ex hydrargyro, m elle, alioue liquore

Platonici*.

14 7 in ffiftulà vitrea. contente,fi longiùs, quatti par fuerit, produca « .

T. •• li v \ i _______/_/__ _ flatam aitim i inem ;;vltra quammeqtfit coni ìffere i. atqueinterea iìipe riora.vaiis inania relinquuntur.

Veruni hxc opinio nobis reijcienda videtur,vtpote qua? non’ poffirexplicarecaufas omnium plixnomenwn, quxin prxfato expert mentoobieruari diximusu Pneterquam quod multaìru idiiloiophiam monftra. inueheret vacuum .iliaci triplici dimeniione prxditum, quacunque figura terminabile, de loco in lòcum m obile, in partes diuiduum;decrementi 'y atqueincrementi particeps,luminisitem,caloris, ioni,magneticammque operationum propagatiutim1.. . ..

Sed audire mihi videoraliquem fic dubitantemtfi cleplydrx fu mina capacrtas poli h y drargy ri dcflùxum , non eli omnino inatiis*! qutdnam inea continebitur ? nonquidem aer, exhalatio,aut vaporvlius; vt quidam ineptècom minticqntu r: quamuisenim ciuf modi .corpora rarefaction i s , .aut condenlationis vi in ingens lpatiumextendi,vel in minimum contraili videanturj neutiquam tamen potert infignis comm moles, aut prorlìis in .niliilum redigi, aut certe.ita inangullum cogi, vt cerni nequeat propter:paruiratcm . At verb nullum deinde in fum­ m o cleplydrae-obfèmatur vel minimum intcrititiunv,. quod aquis vacct, vt lupramonuimus. Quid autem ad hxc reipoildebimus ? num .vacuum propterea propugnandum effe dlice­ rti us ? nequaquam lane : perfualumenim eit nobis fpatium ih lud replerraliqua lubltantia..

Q ùxris tandem quanam lit hxciubftancia ?.ollcndetEurk pnides apud.Giceronem his verbis : t'ides fuiitime-fufHmfiitmoderatum xtbera, , Qii.tmero,tsrMmcinumieffuampleftitur-..

Bt'Ennius apud eundem,.

^idfpice ìm fnblime cxniens, , Quern* ìnmiant omnes louem ; .

Nmiiriuueft: illa pura} leuis, actcnuiffimafubftàntia;, quae: TP

x

.

per;

i4S

De Clrcumpuljione

per (ublrmem fertur Iqcinn, Ííuesechcris, fiueignis, áurCceíi nomine appellarevelis : Q uoque, vtinquit Plato, minutili!mis confiar partibus ; vndeper aquam, tcrrani, & .ie re m & ex ^.conltrtuuncar.permeari iplaque à nullo contineri p;ot e i t . Scilicct sdier non modo per orane vniuerfi ipatium longe iateque dirrunditu r, lolidaque corpora, hoc eli ccllurem & iteilas luo iinu com piccim i-, led cunóla fubiem, omnibus pene corporibus pernnicemr : vt propterea icitè Virgihuscx Ara­ to dixent efle..

Ioni* omnia piena _

Nihil autem hic inorar il los, qui codoni m compagnia ex duriffima, ac adamantina pene maceria conflatam, in folidos Orbes diltribuunt : Nani nenio eli nifi velremmernietlium^ penitus ignaras,, vcl in propugnandis erroribtis nimis psrtinax qui poi! viutn tubidioptrici, hancfolidom m or bium dilbi/ ólionem velie admiccere, cumeademumincorponbuscceieltibus deprchenia fine phoenomena , qux aiircr explican nequeunt, nifi polita Coeli materia fluida, qualiselthsc, quarm, veterani- ceitimonio' coraprobatam , stheris nomine iignificamus.

Hinc vt dica ni quod reseli, ajther mihi primùrn iniiotuit *■ eius autem contemplado perutilis mihi vifa dèadcom pluraJ naturai phoenomena cxplicanda rnamrarefaCio, Ccondenlàt io , magnetisitem efiluuium quadibet corpora pcrmeans, iòni denique, caloris, & lumiiiis opcrationes, & innumera alia na­ tura: phoenomena-, vix aliter, quàm per techerem explicad poh le mihi videntur-, vt proinde animaduerterem podares nobiliorelque naturas* operaciones pendere ab hac íü b ík n d a, qua: n o n immeritò inter precipua mundi dementa eli adnurneranda . ^ th e re a igimr iublantra, cuius fumma ternuras, perfpicui, duc ícníus no Iro s im piet, & effugit,. repletfpatium il lu i' clepiydrSjquod poli: liydrargyri dcfluxum inane videtur.Nec mirum viucddeòet,quòd huiuirnodi materia vicri ióliditateni penetrare polfic r Nam lape ex ampulla vitrea, figlilo, vt loquuntur

Platonica.

14P

quuntur hertnetico datila , tenuiilìrìiÌ quidam liquores ad ìgnem exhalant, & nominili edam Chym ici lalesegrediuntur.

Quin videmus quoque hydrargyrum in aqui ilygia, ytvoéant, loltituinper vim porosexfudare. Quid plura? Auro nihil piane deniìusattam en virga aurea, lì altera lui extremrtate in hydrargyrum mergatur , protinusiuxta totani longitmlinem eodem inficitur ; ita ve àurum? luapte naturaflauum, & ducti­ le , argento deinde viuoimbutum candicet, 6c nullo penò ncgotio hangatur.

Haec velini di db.in gradanoeorum, quilolisietiiibus res te­ mere luilrant j nam qui diligentius natura penetralia icrutantu r, non ignorant plurima elle in vniuerlo- corpora, quorum,, nodtiam nunquam leni us ailèquitur, niflredfce rationis ad mi­ niculo adiutus.

Sed tenipus eli tandem , vtmiihsambagibus, fai ten da rre, noftram exponaraus . Prxm incenda vero lune aliqua ex his, qua; à nobis fulìus explieara 1unt alibi.

Et primo quideni ilatuimus vniierfum elTecorporibus ple­ num , quod & omnes fere Phiiolophi viianimiconlenlu fatentur : videtureiiimeire imbecillitas quaidam intei lcéfcus veratri-, & genuinam corporis natura ni ignoranris, fingere in vniuerlo ipaduin ornnis produs materia’ expers :.nam quia tale fpitium tres habet dimenfiones , omnino corporcuin calieri clebct..

Quod lì non abextenfione , a q-uonam denique corporis nataram decernendam elle iudicabimus ? Num ve valgusdoler a denlitate , opacicate , aut colore? At li hoc fiat oporccoitiubilantias valde ra ra sa c pellucidas, cuiul modi in-vniuerloplurimas elìèconllat, à corporum grege eliminare: quod vtique-» eli ablurdum. Re&èigitur Placo niateriain, ex qua res corpo­ rea gignuntur, dixitearndcmeilo cum-loco, fèurectotacuio :: locus enìiit non eli ipatiuni à conrentorum corporum nioic/' diuerium,, ièdvna eademque reaple eli excenho loci, 66 maten x corporea: locata ; tamedi uosquandoque reicontentxex­ tern ione m abexceniìone loci,cogitar ioneiecerna m as.

Porro quia vacuunvPhiiolophico moreiumptumdcnotat: priua-~

i?5cr

De Circiim pulfone jmuationem cuiufcunque corporate. Íubftantiíc , atque adeo omiiisetiamexteniìonis, qua? lococuiuis, icu (patio debetur, manifeitumeilrtullum víquamefleípatiumproríus inanciNifi quis interea confugiat ad Epicuri intermundia-, feuipatia illa imaginaria ,. qua:, ingeniorumcememincptientiùirrvanitas eli commenta..

H ac cum ita ie Kabeanr ,. manifefta erit veritas illitis eflati Platonici', icilicet iii;omni motu. fieri reciprocam corporurrL, translationem 5hoc eli no polle corpus mobile ex vno in alium Ibernai migrare ijnifiinterim ex.loco nomilimècomparato, in locum priftinum aliud aliquod-corpus transferatur. Vndefit vt facilis fit motus per. aerem,. aquamque -, & alia fluida corpo­ ra, quorum partes mobili occurrenti cedentes,, in eiufdem locum.continuo iubfequantur..

Deinde ponimus-terreifrisfyftematis (jioe:cft globi, qui ex aqua, terra * «Sc circumfiiio aere compoftiintclligitur ) partes continuo niiu ad ipfiuscentmm.tenderetaata.vi , quanta eli ipiàra mvniulcuiuique grauitas^ac proindeillasfeie inuicem pre­ mere, ardteque confrere, neque.vnquamdiuulfionern pati poiie, nifi avi iuperftàntium corporum pondùs exuperante.

Quibus pofitis facileerÌt explicare, cauflas eorum , qua: irò pracfato.experimento contingereobieruantur . Nam quotieicunque Hydrargyri; aut alterius fluidi corporis in clepfydra., contenti altitudo , ad fuperftantisaeris altitudmem maiorern.« Habet rationerm, quarti huius gnau iras , ad grauitatem.il lius, mncfliiidumcorpusà íumma.vafisíuperficiediuulíúm effluiti quo vfque.eò dèuenerit, yreiuidemaltitudo adaltitudinem acrisHabeareuerlamrationem grauitammmam tuncdemum ob acquale vtriufquepondùs,yelut in ^equilibrio confiflet,nec altem m ab alterovel’deprimi, y el èleuari patietur :.

At vero cum primum*argenmm viuumextra clepiydrarrL» deflùere.cceperit j quia non in vaciiunifertur , proximum fibt efuaiède deturbat, idquequod pellirur,yicinumetiam extrud it, atq u eh o cd ein d efib ico n tìg u u n raerem p ellith icE iecemuèiibiconrinuum propulíat i donec tandem ab aere, qui in depiyI

Platonica.

ijj

clepfydræ extimam fiiperficiem impingens3nequit vltcriuspe-, netrare,exprimatur æther in locum ab hydrargyro derei ióhim lucceiTurus: vt hac demum ratione abfoluatur.circulus ille corporummouendorumà Platone indigitatus.

Manente autan femper eadem hydrargyri altitudine, maior vdque eiuidem copia ailurge t in fiilulam , quo magis hæc ad horizontem inclinabitur..

Et quoniam circumìc<5tus aer vicaloris rarefcit, ac proindo leuior euadit, nequit ad eamdemiquam;priùs altitudinem hy­ drargyrum eleuare. Contrarium autem condngitexfrigore.

Sed hic confiderandi quoque iùntcaloris, & Frigorisefîeâas, in mutandis iubftantijs, ab ipià clepiydra compreheniìs.

Prarterea clepiydra, quæ poil hydrargyri éfifufionem, ali­ quanta lui parte inanis videbatur, deinceps repletur aqua ; quia hascad maiorem altitudinem poteilaifurgere. Cuiuicunquo enim fluidi corpods¡in eleplydra ea qua di&um eli radono coTìcitifìaicitudo} altitudiniaerisyxonuerià grauitatum ratio­ ne refponHct. Quocircaliquorumomniumaltitudinesinteriè ..comparatæ em n t, vt eorumdem grauitates permutatimium-ptæ.

Denique fi hydrargyri altitudo in Eftulatanta fuerit, vt alti­ tudini aeris.conuerfa grauitatum ratione reipondeatiorificium digito.òbturantes-, filtulamque ad perpendiculum ereótam, extra catinum, fi îibuerit,;aipor tantes, nullum lane pondus di­ gito fendemus ; conatusenim, quo argentum viuumeruptionem tentât , omnino æcpaliseilxonatui, quoaer ingre/Tum in fiilulam molitur. Verum cum hydrargyri altitudo fuerit m aior prædi&à mcniurà, ientitur pondus ©bexcefÌum, 'quo vis h y drargyxi defiuxumtentantis, iùperat vini aeris irruptionem m oliends. Contiarium autem aeddit fi hydrargyri altitudo ad præfatam menluramnonaccejGTerit ; veletiam ii fiilidanotabil iter inclinetur jtiam tunc ob maiorem aeris conatum digi­ ti pulpain fiftulamintruditur.

Haólcnus earum obieruationum , quas in propofito experi­ m ento confiderauimusjcauflas expoluimus. Quodfiquid. obicurum

T 5 2,

D e C ircU 'npulftonc

fcùrum nei hue videtur, •iniequenribuselucefcet. Intereanon difiìmulabimus hóftram hypothefim in explicandaration s quorumdam m otuum , òc aeris prarfertim, quo caro in cucu rbirùlas medicas intruditur, mancam imperfedamque videri ; nifi pra?tereacogitcmusnoftratemaerem viiuperilantis com prcimm,ilipatumque eflè; atque adcopreilii ilio ceflfante lponre laxari, acque rareicere.

Ex bis rnanifeilum quoque videtur cur aqua fiphonum fud u , aut alia tradente vi nequeatiupra cubitosdecem & o d o d enari. Nonenitn o b id aiforgitaqua, vtlpatium, quodaliter poli hauilumaerem inane rclinquerctur, expleat: quippedeberet ali quando eadem vacui neccHìtate vrgente, vltra didam meniuram, accolli: led potiùs quia luperftantis aeris pondero propulfa cogitur iliac erompere, vbi nullum eli corpus, quod cidem obiìltere valeatjquemadmqdum intelligitur effe cauum fiphonis ipatium , poli ipiritus iubdudionem . Porrò aeris comprimentis vini tantam elle concipiemus, quanta iufficit ad aquam iuxta didam meniuram eleuandam: ita icilicet expoicente rationetumaltitudinis,tum grauitads vtriuique.

Ad hanc eamdem aeris prelTionem videtur referenda vis il­ la , quam experimurindiitrahendisabinuiccmduabuslaminis lapideis, vel metallicis exquifire complanatis; il la? emiro» dum mutuo contaòtu apprime coheren t, non patiuntur di­ se lli, nifi a conatu, qui valeat mouere totum illud aeris ipatium, quòdlamina? mouenda?tanquam bafi infillic.

Sumatur vas A B C , fitque fondi B C foperficies complanata; eiqueiuperincumba *• circellus cartaceus, vel ligneus H , cuius ima iuperficies ita fuperficiei vafis coha?reat, vt mutuus earumdem conta clus om nino arceat, ne argentum viuumdciuper efiulum E D , intercircellum vafifquefondum iubire queat. Turn vero circellum ex alligato foniculo H A attollentcs, oblerH uabimus tantum requiriconatum, quantus fit

bV®Vc

I JJ

P laton ica. iit fads ad eletiandum hydrargyricyiindrum , euìusbafiseft tirculus H , aititudo vero H E . Veruni iìmul ac hydrargyms nicer circelli, & vafìs iuperficiem iubirecoeperit, circellus à ni ndo vai is diuuilus, iurlum enitetur, ac extra iùperficiem hvdrargyri E D magnoimperuiubfìliet. . -Eadem autem eft ratio hydrargyd,aeaeris fuperincumbentis) quotiefcumque inter duorum corporum iuperficics nequit penetrare.

Similiter quoque iuxta hanc hypotheilm poteft allignar! canla eduòtionis aquarum per i ip hones retortos , itemattractioms cucu rbituiarum mcdicarum,& o mnium denique alio•rum motuum, qui vulgo referri folent ad borrorem, atquo reumim naturar in admittendo vacuo. Siquidem aer circumleótus arqualiter vndique vrget corpora , qua* idcircoirrumpunt in ca.loca, m quibus vcl nulla, vcl minima eft vis rcfiftensi cumi modi eftpars ilia hphonis,quar ad terrar centrum propcn’ dens aquam mgi defluxu effundit ; &<mcufbituiarcauumpoft nouam aens ante calefa&i refrigerationem.

Si quis vero de hac aeris grauitate ambigat. confideret vola-ftus auium, nubiumquc, & aliommcorpulcuforum ineodenu pendentium libramenta. Veliicupiatvideriperipatcdcomm dogmatum conftans aifertor, coniulat Ariftotelem doccntem dementa omnia in iua regione grauitatem habere , mxtCr jgnem , etiam aeremipium: iignum eft,inquitille, quiav er mfiatus grauior e ft, quam compreiius.

4 Equidcm apud ingeniofiores nollri fecali Philofophos non ioium in confeito eft aeris grauitas ; veruni edam arcifìdoiìftìmis expermientis deprehenia eft ad grauitatem aqua: commu­ nis e ie rere vt vnum ad m ille. Quamuisnon omnino fibi con iter hare proportio propterina?qualem aeris ftatum ; quipoe^ turn pro ra tin e b e ! , turn etiam pro rationefrigods, & caion s , aenlior e it, aut ranor. m i n r / n ^ ' hic,f?«fidcrari Vidcatur, notandum eft aerò no™ mtclligiomuc ìilud » h e n s interuallum.ad quod P S vapores, acque halitus e terra vicaloriseduóti j ita •J V vt ni-

i 54

De Ckcumptilßme

4»t,nîii il aliud. fit a c r ,. q u àm x t h e x im p u n is, h u iu fm o d i vap o ri¡bus, exp iratien ibu iqu e p e rm iftu s. Ñ c c v e ro id la tu itv e tc re s j n am Vt d t apud T u lliu m .

Stoici doutant ; intmeSus inter inan, & Calura, liinonis nomine corifetratur , qux efl forar., & coniux loit ïs ïquid & fwiilìtudo efl ^tthcris,, 6~, turn eo fumma couiunFuo . Effpr.i- / narunt auti m cura., lunonique tribye-runt., quad niìxl efi eo moitiés. Ipfc vero

¿er.j-.-yt idem

notât

, or¿tur tx:'Wfififïonc'aelHarum ; w w tmm

vapor quidam aer ha bendas ejì.

Æ ther igitur inapte natura rcnuiiÌìmus, acque lcuifiìmus, itemque omnino pellucidus , ob vapora m tarnen e terra profieuntium admiftiontan , dpiflèiciraliquantialum , vrproinde oorporum per ilium exctìntntium motibus ohnitatur, & Ileiìaram lume« infringat ; firqncpræterca aliquantulum grauis ; & demumopacitatcmaliquamindipiiaiiir;ita vtìuns quamdam portionem rctorqueat: quanìobrem&¿ceruleo quodam colore pingitur, vt appara ex vrbibus, ièumomibus eminus çonlpeáis : ( quem quidemcccraleum calorem eile proprium aeris, non autem xtheiispurì,liquctcxeo, quia is nequáquam ccrnimr riòólurno tempore ., scum ,icilicct vinraeriaaeris regio nobis adfpeítabilis latet imeano vnibrre tcrrenar ) atquc edam creperam iilamJucem vefpertinam, .atqoe matutinamefficit : fiuiit cnim crepnicula ab aere ilhmiinatocirca orientalem j aut O.cciduum.cardkiem.,-.o ■ ; D otet autum..computati® ò;crepufcul®mm:catione delti mpta, habe xtheris impuritatemad quàdragintafèrc milliaria-. iupratdrraqliipeitìcieiìi!Qxteudi ; kd haetam entage, vtaer tel­ luri proximè adiacens multò magisinficiatur , acpropterca^ grauior quoque fiat, Atquchinc d i qiiòd m.cxccliìsmontium quorundam iugis ÿvt dfioiympo narrant, vita prorogarinequeatpiifi pcripongias huméelas ipirìtustrahatuc. Et in h iiìorijs icribimr homines quoida m per iumma aliquorum Ameri­ c a montium cacumina tranieuntes, repente explrafTe , firnul cum ipfis equis, quibusinfidebant; Pro reípirationeenimrequiritur aer notabilrter vaporai us, & velutiaqua quxdam rara.

Ac ver© veln u lii, vel paucromnmo vapores ad illorum mon. ..?

V dum

Platónica.

iff

Éiurrt vertices adfur^unt; quamawcxhakdoncSjaliarque leuio^ res íubídantiar multo aitiás ferantur. Et quidem ii vniueria.aeris regio-, quae ad quadragitataadque mil liaría protend itur r cu­ qué grauis eílec,urque pars ilia, quae nobis ciraimfunditur, cfcebcrct aquamekuarevlcra paflus quadraginta •,cumraraen expcrientia iuadear , hanc ab acris impuliiideturbatam, vixaccolli ad decimumviquc paiTum: Nunc autem opcre-prerium erit explicare quomodo aer gra­ dúate fua. corpora, iiibiefta comprimerevaleat; namlcepeiru icholis audias prolaram ientenriam illam rElementa iadiiis lo­ éis ñeque leuitant, ñeque g ra u ita n tnuílamque nos videinur pcrcipere íiiperílantis aeris grauitatem , imónecipíius aqucemillies fere grauioris, preffum vllum , íeu pondus vrinantes. fcnrimus.

A t reuera quaeuis corporaalijsíubíidenria, etiam dum grauiora minus grauibus íubílernuntur, impulíum aliquem iuxca iníidcnrium pondus patiuntur; quod nos turn racione, rum experiencia ratumdaciemus^ Prqmonere autem oportet grauitacem-nihil eíTe aliud,quam faculcarem quamdam , leu vim íingulis partibus íyldc macis terreni, (nequeo liter de reliquis vniueríi iyídematibus pronuiiciandum foree ) imrqualiter pro racione de dita ris earumdem diídriburam , qua videlicet illarfimul vnaooncurlunt; vtdemum.ciuidiis ad idem.punótLim*conípirantibus,dum altera alRu i incumbir, in-vnam eandeniquelphoeramomnes lim ulcoactee congloben tur. Namque ad. hoc pocillimum cond ucit íi.ec vis , vdcilicec omnes cuiuíque ly ídemaris-partesad i dent*, centrum tendentes coeant, &cieí ei nu ice m mu t troco mpl exu eonlenient. Ex quo íic vt omnes Mundiparces, cuiuímodr íunc Tetra, Planetar,íddlxque fixarjquantum inléiplis eíd,jph£ricam vtiqueformamadieibent. Ñeque aiiam videcurdiabe-recauílam conldansiíh , &cperpecua cerre&riumelemcato =rum , hoc eld partium.noidri í yídcmatis diípoíicio , miiquod; giauiora corpora , dummaiori niíi ad ccntrunifcniutiir , ícliiiuiTLadepta íunc. locum ; reliquis incereaduxta grauitatis.

V ira-

1

De Circumpuljïone rationem propios accedentibus.

Oliamo x en i quotieícumque corpora minus grama , grad uioribus lubfidere cqntingir, tunc hæc per ilia, niiiduricies oblle t, irmmptint ; ijiqueextrufis, viamfibiaperiunt, donee ad medium, fi neri p o teil, deuenerint ; velcorpus aliquod ièipiis grauius, aut fundum durum , ac impenetrabile ofFenderinc r qup caiu inulta quodammodo coníiltunt, proprioque ponde­ re íubieófa corpora vrgent. Corpora autem minus grauia, Sc n grauioribus locum concedere cogantur, quia minorem vim habent, quam vt ijidem. refiifcre queaiu, tamenproprium conatum propenfionemque ad centrum iemper retinent. Ñeque vero cellar vnquam vis. ilia grauitatis , nifi cum graue ad cen­ trum delatum non haber quo concédât vlterius ..

Ad hanc ipiam veritatem confirmandam innúmera pené occurrunt experimenta ex his nos vnuminftituto noíiro aptilnmum proponemus.

Paretur vas vitreumcylindraceirm A B , eud ius altitud© cubitalis f i t , diameter vero palm aris,a t in eius fundo lubfidatargentumviuum B C : deinde fi if ulani H Bvtrinque perforatami » ( cuius amplitudo ad amplitudinem præcLiôU. vafis minorem habcatproportionem , quanu, aqua: grauitas ad grauitatem hydrargyrt) ita» aptabimus, vt alterutrumeiufdemorificium B in hydrargyromergatur. Turn aquamcolorata m , leu vinum C D- iuperfundemus j. Sc deni* que reliquum vafis ípatium D A oleo replebi.m us. Q uitus ira paratis obieruabimus hydrar­ gyrum ex fiiperifantium liquorum pondero* compulíum per filhilamacconir verbi gracia vi* quead E ; itavtaltku d oC E adaititudinem C A.,.eamdem habeat rationem » quàm grauitas cxillorum hum orum permiftione prodiero, ad grauitatem hydrargyri. Rmiùs finitili a» furfumverfus attollatur, vt orificium B c x hydrargyro egreifilm in aquis, C D mergatur aiam itacim argento viuo defluen­ te .

I

Platónica.

157 te , aqua per fiílulam attendee ad F iuxta expofuam racione m .

Iam vero hoc experimencumprioris caudas explicare v¡detur; íi ícilicet inteliigamus oleum codem hie fungi muñere , acque in illo altero aerem : icemque aereen in pradéntiorgino per fiftola: oftium H liberé ingredientem egredientemquo pr.eftare viccm atheris. > Fatendum cít igicur a quouis corpore graux, atqueadeo ah ipío eciam aere íubiecca corpora premi propcllique ad ea loca, in quibus cít minor renixus. Talisautemimpulíus iuxta me­ chanics leges eft meciendus, habita Ícilicet ratione pondera ni turn corporis impellentis , tumetiamimpulít. Quamobretn fí quando impulíio h sc vndsquaquefuerit squalls, nulius-iru íubieóto corpore fiet m otus. Vndeconft irepoceft , qux íir. caula, cur ñeque aeris, ñeque aquammpondos íub ijidem.demeríiíentiamus.

Sed vt h sc manifeftiora hunt íubiungemus regulas quaídam de fluidorum corporum preííu , qus cametida nofttoinftituto videantur aliens, mulcum camero vcilitatispraeléferiiuc..

Inde enim innoteícenr cauís quorum iam phoenomeii»» , qua phyfica ratio nis ignaris mira videri íolent.

Sit igicur vrna aqua plena ; dreo vim ab aqus grauitate perodencem iuxta lias regulas eíTemeciendain. Primovnaqusquc tundí particulapremituratocidemgucris , quotiliicamquant ball á fiim m o ad inaum íuperimpendent; etenim cumprimum guita qim ús ex h is , q u s fundoinhactcnc exitum nafta delabicur, dcíccndunc paricer Sd apenares broquarum locum lucceditaer adefluente aqua deturlxitus . Hincperípicuumeít cur aliquando obnim iam aqitaealtitudinem, fundum va(is> oneri íuftinendo nondudiciensdirumpatur ; é¿ aqua e q.uouis vrna' foramifie canto Ímpetu erumpat, quantum poftulat prelíus ponderis, & grauitatiseiuidem. Vnck inlerto t u b o cuiusori nciuna íuríii m vergar, aqua iubíiliet víque ad íupremam fere aquxinvrna contentó kiperficiem.

Secundo inferior aqua: 'gotea non premitur a íuperiotibus a preítus enim fit propter inatum ;, a im ícilicet corpus aliquodi

De Cìrcampiilfione ira fertur ad alterami, ve nifi ab eodem ptxpediatiir, debeat vU terius progredì -, atquidum-nullurn ineít vali foramen, nequit aqua: gutea iuperior ferri ad locum inferioris, nifi eodem tem ­ pore hacc aut alia fimilis in illius locum,aícendat : id autem fieri nequit, quia aqure guerre iunt acque graues, atque adeo vis il la » qua lingula: feruntur deorium, acquata eli: virtuti, qua crede nv reiìifunt ne furiti m impel lanciar. Nulíus ergointerea fit m o­ nis , quia altera alteri locum non concedit, ve hae deicendente,. illa pofììr afeendere..

Terrier. aqua premit inrertoremvafis.iuperfìriern , non m o­ do iuxta perpendiculares , feci iuxtainclinatas quoque lineas ;, imo non {olumiaxta rcófcas ; lèd etiam iuxtaflexuoiàs;, quacre¿tis requiparanrur. In oumi tam encaiu, tan tus iìc impulfus quantus omnino fierctàperpendículo aqux altitudinem defi­ niente . EademeniiTLpreilìoniaquaruincontingunt, qua: in.> motugrauium naturaliterdelcendentium obleruantnr, curro preiTus hicoriatur ex propensione, quatti habetaquaad in o tum deorium.. Quemad mo riunì, vero pila plumbea per planum inclinatum, vel pertubum in helicis forma m. renata tu mi àfum nioadim um repens, tantam deñique acquine velocitatem , qu antamprop emoda natii depta fuiííbt,fi per reótim perpendicularem expofitx altitudini acquabm defceudiiTet ; ita^ ferme aqua in vaie contenta.,, non modo iubiedtunvfiindum ,, íed & latera quoque vrgens , apertoioraminceriiinpit , tanto Ímpetu, quantum portillare videtut eiufdem. altitu i o . Vbi fi militer oSleruandiimaquameforaminéerumpentemu, non* iuxtavnam tantum-fitas determinationemferri, led fili que de.que, dextrorfum, acfiniltrorium, &quocunque tandemrtoramenvergatpraruere.

Hacceumiraeffe inceliigerem , fequensexpsrimentum ccrrtaui. Vicreum orbem exiguo pertuliim fora mine in profun>dioremaquam mergebam, ortiolumque deoriu m-ve rgens,d i gito obeurabatrt, vt mox orbis in auras eueóbas, indi care t icm* per maiorem, atque muiorem aqiiaccopiata in eumdemunge • Ítam,quo-profani¿usuile penetralfet. Et res quidem ex ícnten.'i 'i 5 8'

"

eia

Platonica. i I 5p da fgareifit., Nani aqua co imaiori nifupcrorbis Forameli intr udmuyquò il iafueric aiiior, atque intcrea aer in orbe contcntus, inrninus, acqueminus iparium cogita r ; donec impulius à iwpcrilantis aqua: pondcrc prouaiiens iit aqualk corami,quo aer rtiìlHc, ne violenter comprimarur ; v.nde aperto deinde fbraminc, ac dcoriuir.ipcólante, aquaforasicxtruditurà viacris iuxta dcbitam meni urani icieiterum cxpandcntis.

Hoc autem experimentum , iicuri poiìriones noftras mire confinilac,itadeitrukcomplura aliorum cogitata. Quidam enim crm ieiuim odivim , preflumqucnonintelligerent, lìudiimi operamqucluienintin fabricandis nauiculis , q u x iu b aquis demeria: indirai deorium, vitro citroquc ferripoflent, camdemiempcr rednciites grauitatis rationem: nani machinasiìruxcrunc ima parte patulas : iperanres fo ie, vt aer ili iliis con tennis arceret aquam in eaidem irrumpcrc couantcni. Ve­ runi deceptiiunt, quia huiuimodi machinie iemper grauiores iù in t, quò magis ad fondura, acceilerint.

Qualunque autem haòtenus de aquarum impalili expofita finir , comieniuut ctiam aeris predili j hic enim quotieicunque ab ocairrennbus corporibus impeditur ne ad medium , ad quodgrauitatelua propender, deferri p o ifit, nitkurquaquauerium erumpere, dummodonulla vis aqualis, aur maior obiiita r. Quamobrem fi quandoadfoerkipariumplenum fob» ltanrix alicuiusipio aere tenuioris ieuioriique , & qux inde fa­ cile poiìit exturbari, tane in illudirrumpcrc niticur, & interied a porpora prò ponderis iui modulo vrget ; Senior,tnìm circurHpojUus res

» erberat

aer.

Ex quo liquet cauia cur in diftrahendis laminis eadem vis requiratur, cum illarum altera reòìà forfimi attollitur, ac cum vel deorium, vel adiatera foerit deducenda.

C xteru m , vthxc faciliùs percipiantur , notandum eft im puliiortem iliam fiuidorum , de quaimpnasièntiarum lbquinuir , tunc proprie fieri, cum corpus magis graue ita ferrar ad ieuius, vt hoc e iuo loco poifit: exturbare : alioqui nullus fbret motus, acque adeo nullus impulius . Yisautemimpulfionis metien-

i £0 V e C trcum pùlftonc mcrienda eft ab exceffu, quo corporis grauiorisconatus fuperat m iixuni leubris . Hunc aurem conatum nancilcitur corpus impel lens, turn ex inaiori proportion^ grauitatis, tumetiam ex a lritudine ^ quae in hoc calu perindeie haber, acmotus acce­ lerarlo acquiiìta ex deicenlu naturali à loco acque alto. Acproprerca acr circuir, fuius irruit in loca, in quibus ineft lubftantia aliqua leipi'o leuior( cuiulmodieft aer rarior, vel purus aether ) tanta v i, quanram poftulat exccflusgrauitatiseiuidemliipra^ lubftantiam illam leuiorem . Sedhichabendaquoqueeftratio altitudinis ipiius aeris. Qujod fi quando acr occurrentium corporum interpofitione arccatur, ne in ea loca irrumpat, tunc iuxia conatus fui vim ipià corporamterie&aprotrudit infila^ i paria. Atque obid ia:pe videmus grauiora corpora,quali contra propeniionis propria: leges aicendere, tìuvppe agitantur enim plagis aliunde ; nec ipfa Sponte pia furfum pofìent confurgere in auras .

Inmque ex his, qua: a nobis bucuique dbbi flint, peripicuum cuiuis elle poteft iolum luperftantis aeris ponduspollelubie¿ta corpora ira vrgere, vt propterca ea omnia contingant, qua: vulgo addccantatam vacui repugnantiamreferrilolent. Et la­ ne quicunque in hac ipla cauianon acquielcentes ad vacuurru confu giunt, ffuftra lcle excruciant, fallunturque more vElòpi( i can is, qui ofiam, quam ore gerebar, demific in flumen,vt vanum eiuldem fimulachrum expiicarerur. Nam quomodo va­ cuum, quod ex ipiorum quidem lententia neque eli,ncque fùit, itur crit vnquam, corpora vel mouere, vel ne moueantur inhibcre poterit? Cur natura tantopere abhor rer,extimeicitque id, quod riulquam eft? num òc illud eidem contingit,quod &pueris loiet, qui cxhorrefcunt 1pc&ra, & lemures, aliaque vetubr rum terriculamenta, cjuae nuiquam inueniuntur ?

Dicet fortalTe quilpiam, polle quandoque dari vacuum, fed non ime renixu quodam naturae, quae ili ud tanquam fibi noxium vitare nititur. Veruni ego interea quaeram a quonam vis illa naturae inferatur ? Qui fieri polfir, vt vacuum antequarru exritcrit, viresiuas prodat? ÒC cur demum id quod a!¿quando j...i poteft

I

Platonica.

\

iS l

poteft in rerum natura exifterc, ipfi naturae aducrfumdcbeat ccnièri ?

P ro fe tò Ariftoteles vacuum confutamrus non profert im medium haec experimenta,quae noftri ab horrore vacui pende­ re fallò arbitratimi-. Nouerat enim non entis nullas elle opera-* tiones : Sed potiffimùm inuehitur in illos, qui inane allumebant tamquam neceifarium ad motum ( qua in ièntentia prae-* ter cceteros fuerat Democritus , quem (equuti (unt Epicurus, & Lucretius ) nititurque oftendere vacuum non modo non rcquiri ad motum , fed etiam obliare quo minus in ipiomotus iteri polfit. Similiter alibi dilputat aduerius eofdem aiferentes •minorem maioremque corporum grauitatem oriri ex maiori, minorique inanis admiftione . Quamquam ( vt hoc obiter moneam) argumenta quibus Ariftoteles vticur, partim captiofa fu n t, partim quoque innituntur fundamentis experientix adtieri'antibusj vt videre eliapud Galilamm eorumdem fallacias preclare detegentem.

At vero quidam Philofophi, qui nihil vltracorticemnorunt, de natura, leu potius de rebus naturalibus non aliter lo , quuntur, quàm fi illa: mentis, rationilqueparticipes, aepropriarum fundionum conici^ foren t. Aiunt enim ill as rebus amicis obledari, & ad eas (ponte accurrere >fugere vero inimicas, imo vires luas aduerius ealdem intendere ; & quod non fi­ ne rìlu cxcipere poifum , interdum etiam contra propriaspropenfiones iponte movieri, ne vacuum progignatur, monftrum lane formidabile, & ipfius natura: terror. Hinc exorta inania«. illa inlcitiasque piena vocabula Sympathia:, Àntipathiae, Antiperiftaiìs, & umilia, ad qux tanquam ad facramanchoram iolent confugere Philoiophi n oftri, quotieicunqucinarcanis cognofcendis caligar intelledus.

De hoc autem genereeftattradio , verbnmquideminane, de Medicis tam en, atque Philofophis optimè mcritum : hi enim circumpuliìonis vim ignorantes , dum motuum ex illa-, pendentium caulfas efferre coguntur, hoc vno attradionis no­ mine obiedo (latini (eie expediunt.

X

At

1

J)e Cìrcumpulfwne At P]nro iapienter j v tio let, reiedtaattrazione, motusilli vulgo atlicripros percircumpulfionemexplicandos elle decre­ t i r . Circumpclluncautem leie mutuo corporation quidem vt alterum alteri locum violemereripiat, quemadinodumvox jpia iona'rc vi de tur ; ied vr iìngula in iuamicdem tranleuntia.. eommlgrcnt. Et quoniam vis illa,qua vnaquxque mundi pars ad proprium locum fertur, communitergrauitas, autieuitas iplet appellari ; idcirco & nos. neàconiuetaloquendi forma., recede tennis, ijidem vocibus vii iumtis, Cu m autem liberum nobis fuiflet circumpulfionemdeu mauisdiipoiitionem illam, ordinemque corporum, cum per grauiratem deicendentium, rum etiam per leuitatem aicendentium explicarc.( namque eodem iemper redijiTet demoniìratio ) maìuimus tamen granitatem eligere, vtpote quxiuxta vulgiienlum ftt manifeitior..

Adde quod plerique iolam grauiratem qualiratisnominedignaniur; leuitasenim illirperinde e l i , ac minorgrauitas ; feti potius grauitatis priuatio : qux quidenTibitièntcntia Demo­ l i t i , Epieuri,aliorumque, qui, vtdiximus,corpommleuitarem ab admiftione vacui pendere arbitrantur.

Quanquam nos, qui vacuo e rerum natura ab{egato in eiufdem locum atherem iubrogauimus , nihilo magis grauitatis, quam léuitatjs vim , dedicaci tatem agnoicimus :prxièrtim ii primeipijs peripicaciilìmi , atque incomparabilis Philofophi Kcnati des Carces iniìitcntes, opinemur corpora grauia, noib proprioliberoque, ied coadopotius, atque cxtriniècus adueniente motu versuscent.rum propelli. Qi-idquidid E t , nulla quidem videfur, elle cau,{a , o b qu am g ra uitas in remm numelium iit cooptanda, Ieuitas vero non; cumvel vtraque, vel po­ mi s neutra inter enfia videatur adnumcranda. Scdnoncft, vt in hisre patiar vitro im morati Marcelle ciarlili m e, p raderti m eumianialiquandotibicontigericaiìdireloiephumBonacurifin ii, virum vndeounquedocìiilimum, denatura grauis, & leuis, tam icite, iubrilitcrque diilerentem, vt ego neque aliter ienrire, neque omnino quicquam adijeere autpollini, aut de­ bea in.

Tandem

P l a t o n i c a 16 3 Tandem ad noftrae thefìs, leu mauis, Platonici dogmatis veritatem vndequaque firmandam, examinaiidne forenc ma­ gnetica: atque elettrica: attraótiones, qua; quia longion indi gentdilputationc, quàmnuncferatiulceptimuneris ratio , à nobis alibi diicutiendar leruantur.. Interea notandum eléctri­ cas coniunòtiones eadem ferme ratione contingere, ac motus illos vulgo relatos ad metum vacui ••A Ìuccinoenim, Se iìm ilibus corponbus érnànat effluuium, quod vapores lialitufquo in orbem propeliens , circumfuium aerempuriorenr, atquo adeo leuiorem reddit: vndemoxilliicabaerecircumieCto grauiori,corpuiculaadiguntur tnamque vt iam fusèoitenium dt yi Continuo f i t , »ti qui pojl-eft t,cunque locatiti o lir à tergo quafi proucb.it j atque propellatiSemper enim circttmpofiius res verberat aer.

Atque hinc potei! effe manifeftum cur elettrica tempore nubilo a.aereque multis vaporibus referto y parum,.velniliilactrahant. Ñeque, vero minim videri deber, qtiod clectricumeffluuium vapores, halitulque finítimos dii ìjciat, paleas autem , capillos , ,&¿íimilia còrpuicula non modo non abigat, iedpotiuspatiatur accedere: iìquidemvapores , atque halitus, quoniam in minutiflimas partículas facilèicinduntur, poilunt a b ; iteratisefHuuij propuliionibus abigi : at non item pale.r, &:capillijcorpora.vapomincomparationelongèmaximatiicexernplicauia à-]eniipirkiitriticuiTL.vixmotieturvat eius tamenfarirna faciledilijcitur;, Ex> quoperlpicuum.eciamefl:,. curipfaefRuuijpropulfione^adhucdurante polli taer àtergo palèas mouere. Eni mvero base : aerisi circumpulfio ettomnino ma ior , . quàm propulso ab ef— fluuiamanans j quas non vnicotant uìn, ied iceratis motibus fi­ niti mum, aeremita d iip o n it.vt reliftere nequeat imp.uliùi aeris , qui pone, paleam: ineumbens, ìiol lana patini r ab efRùuio; mutationem .. M iiÍEapra’terea¡nbhi,.cumprimùm-ha:c med irari cceperam aduerius hanc.lententiamoecurrebant argu­ menta , qua: deinde accuratius penlìtata’, vifaiunteidcinroburi.

X 2. potiuSjj

4

\6 De Circumpulßone potiiis, ac fidem adiungerepolle ; vchare diligcntiùs inquirenti manifcftumfore confido.

De magnetic» autem coniumftionibus aliter eft philolophandum . Perperam vero Lucretius in his explicandis ea viiis eft ratione, quam nos in elc&ricis iequuti fumus : quippe vis il­ ia magnetica penetrans denfifiima. quaruis corpora, aliarti om nino habere videturcauiam ; vt interim prater earn direftionem , excirationemque, &quam nospaiicisabhincannisobd - femare ccepimus inflcxionem linearum magneticarum àfer­ ro , & fimiJibus in alia corpora tranieuntium : in quibus expli­ candis, ac demonftrandis claudicai omnes omnium quotquoc adhuc mihi nofte licuit>Philoiophorum hypothecs. Ego ta­ rnen in nouas incidi politiones, qua: non modo obferuationibus omnino leipondent, fed rationi ed am , atqueipfi naturar apprime confentire videntur. Quamquam has vtcalumniar vim dfugiant, lupprimendaspotiùs > quamdiuulgandascenleo : pndertim cum nulla viuueniatPlatonis, Ariftotelis, aut alterius magni nominis Philoiophi authoritas, quam detra¿foribus poifim opponere. Animaduerti enim,& longa obleruatione didici hoc hominum genus vix vlla ratione, argumentoue magis periuaderi,quam tcftimonio ab antiquitate deiuiup to .V n d e quotieicunque cum lftis mihi res e ft, veterumauthoritates ftudiosèconquiro. Quip pe cum feiam nullum elTeremedium adueriusiycophantcE morium , malo quidem , vr m ihiobijciant , quod ego inueniamiaminuenta, quam quod nouitatis ftudio flagians exprobanda loquar opinionunu m onftra, atque por tenta.

Habes lam , Eruditiflimc Marcelle, fententiam m eam do cauila illorum m otu u m , qui vulgo adfugam vacui referuntur j iationdque item., atque experimenta, quibus adcircum pulfionis pocius >quam attraiftionis dogmaapprobandum adducftus fuerim . Spero autem tenoftris, hiice meditationibus ,, poitquam earumdem momenta reifte peniauens ; facile aifeniurum .

Verum cnimuero ficut experientia quotidiana nos edocet polle

P latonica. poffe vnum corpus ab altero deturbari, dum hoc feu motu na­ turali, leu edam impuliti aliunde libi delato, ad illiuslocurru fertur ; ita osculino iniolens e l i , arque répugnât, vt corpus iam quiclcens moucatur vnquam; nifi vel periubtra&ionem impe­ dì mentorum , quibus antea detinebatur , neadpropriamiedem duci poiletj vel pernouam motus impreilìonem concita . tam a corpore , quod ad illud accedat. Atqui dum vnum cor­ pus ad alcerum fertur, eidem motum íúutn impertir iuxta eandem determinatioliem,qua illud ferebatur : voco autem determinationem , mobili s verluscertum tcrminum diredionem.

Igitur, vt ma ni fella eftcorporumpropulfio, itaom ninoablurda videtur attradio .Siquidem potelt vnum corpusaiterum abigere per transladonem impuliùs, nequáquam vero trahere, &adleallicere, nifiexcuentu, & quali aliud agens . Quem­ ad modum lì grafia excmpli dccem globuli intra canalem in* circuii formam excauatum ita collocentur, vt libi mutuò e la­ cere incumbentes, vniuerium canaliscauumcompleant, non poteiìtillommprimKs veriuslecundum moueri ? nifi igfuixi» comitetur & décimas: nonquidem quia primus decimum tra­ hit , led quia pcrpellit lecundum, atque hic tercium, & (ìc demcepsjdonec tandem a nono decimus protrudatur. Nam cum nullus in canali ponatur locusglobulis yacuus,qpnpoteil quifpiam ex fis per ipium moueri, nifi & omnespariter moueanmf ' Propterea li decimi globuli renixus exlùperct impullum primi, nulkisomnino fietmotus ; quia cum nulla detur di menlionum penetrano, nequit alter alteri tocum concedere, nifi Se omnes eodern limili tempore cireumducantun Sane vero quid tmiiie contingit inomnibus moribus , qui ad tradàoiiem, Se potiiiirmim ad fugam vacui vulgo refèrunmr : ve hæc diligentius eonlideranti peripicuum eflè potelf.

Videbatur mihi vir amplifiime , co demumperdtida hæc c - m' 44W lumuxiliem, mil interea raemimiiemexoluendum me adhucelfepromifiis, quibus me tiPinupcrdeuuixeram * cum lcüicet inter nos effet lcrmo de ex­ pert-

X6 6

De Circumpulfinne perimenti«, illis,1quas Fiorenti^ , vt audio, primùminuentaad' nos dudum delata fuere . Pollicitus enimiumaliaquardairL,. eiuidem generis experimenta, quasiampridemanimo conce­ pta , & ab ipfis fundamentis dcduófca, tandemante duos ferme menièsadopus reuocaui , & ebmpluribusetiamphilòfophiai, & Mathematicesitudìoiis vidénda exhibui ».Ve auternnaede reccrtiorem te faciam , oilendarrt breuiter , qua occafione in. haice nugas egoinciderim..

Iam voluitu r alter annus, ex quo Ludouicus Caialius vir, vt no i l i n o n minus genere , clarus, qtlamdiiciplinaram orna­ menti« còrìfpieuùs , nunciauit mihi inuentumfuiiie Florentine experimentunr huiuim odi. Duo globuli vitrei in dyathìimu aquse plenum .im m illi, ircalternatimmouebantur, vteum aqua frigidiof eilet, alter furidum peteretreliquo iiipernatante;. at mox adieóta aqua calida } ilie e fundo adiurgeret, atque hic e iumma aqu.r iuperficie peiTum iret.

Ego rei nouitate perculius de artifici] ifru&ura nonnulla: qunerebam, ied fruilra, nam author rem hanc , ceu magnuini arcanum occulrabat. Tandem veròcumad Phyficam rationem inueftigandam contuliflem anìmum , qua id fieri poflet ratione cognoui. Scilicet orbiculorum alterata- perniius e il, aquií que innatat, foramine deodurn ipeéìante xinbunc autem tantum humoris intmditur, quantum íatiseíbvt aqua: frigida: immeriusferaturad fundum l poltiUodumenimadieótacalida aqua}eumdem iurium aifurgere obieruabimus. Quippeaer in ofbiculo coUtentus vicaloris rareitens , iubieòdam aquanij extrudir, atque. adeo orbìculus leuxor fiàétus adiupenora enitiair. Scdorbiculus alter cumperforatus non iìt }.itatemperandus eif,vt in aquafrigidaiupernateteli calida vero mergatur;.

Sed cuna in eiuimodi ludirás inuentis occuparemiir, rumor ad aures noftraspcrfertur, veriàri in manibus viricuiuidam ingeiiioiì admirabile artificium , nem pevitreum tubum aquar plenum , in quoplures orbiculi vitrei íuríum, deoriumque ferebantur ad nutirm eius qui tubi, oilium: digito obturabat .

T um eò cogitationeni intendi, vt qua ratione id fieri poifet ab iequerer:

Platonica.-^ r:-, fequerer : neque diu ha:fitaueram,cum intellexiorbiculos illos cile aliquantò Jeuitìres aqua, & foramina habere, per qua? digi­ ti preilu aqua intruderetur , acre intus concento in minus ipatium c o a t t o ^ proinde orbiculi grau.iores idiòti fundum pece-, rent : qtm ox digito laxato, dum aerici e itcrum ad debitam expanhoncm redigerei,aquam perforamen extrudi j atquc ideirco orbiculos leuioresfattps, iterum iìirium aditirgere..

Qiiibus animadueriis memoria mihi iuggeilìt ea, qua? alias meditati^ cram de impuiiu aqua: in cauumorbis infra illarru demeriì, cuius iupra fattaeie mencio. Quamobrem exiitima„ui polle orbiculos perforatosiuriùm , vel deoriiim ferri, & in medio libratos detineri abique vlla caloris, aut frigoris vi ; item fine vlio d ig iti, manuiuepreiTu ; ièd tantum impuiiu ipiius aqua?,qua? modo maiorem,modò minorerà altitudinemiupra dittos orbiculos adipiiccretur, hoc iciiicet m odo.

In tubum vitreum rctortum A B C D aqua: plenum immittantur orbiculi vitrei perforati B , G , D, qui ita aqua: tubo inclufx innatent, vt ^ minimi ponderis, acccilìone fundum petant ; turn digito comprimente, vel fpiritu ad atto, cogantur ditti orbiculi ad fundumdcicendere, tubuiqueitainuertatur, vt illivcrfus D ferantu t. Quibus poiitis obièruabimus dittos;orbiculospcrtubulum B C D aieendere,& defcen- V dere pro catione inclinationis ipiius tu b i. Ete- IfuQ nim cum retta A B horizonti perpendiculari- ^ ^ ter infiitit,.globuli ex D deicendunt verius B ; at contra cum tubus itaaptatur, vt retta A B ad horizontem inclinetur, tunc ijdem orbiculi ex B aicenduit verius D .

At vero pofiris globulis, vt fere temper, contingit, aliqno grau itatis exceifu ieie iuperantibus, tunc poterimus multiform jter illos mouere : namque alter peiTum i b i t , dumreliqui iurlum feruntur ; item alius quouis in loco, quali libratus pendcbit j li iciiicet organuni tantundeminclinemus , quantum, ad

Ifig

De Circumpulfwnc ad opus requiri expericntia didicerimus.

Ratio cur haec itacontingant manifefta e fte x ijs , quaeiatiu expofuimus dc aqua, quae in orbiculos co copiofms intrudimi* quo fuerit altior, vtaccidit cum tubus A B ad horizontis pla­ num credum fuer.it ; nam ex inclinatidne ipfius tubi, aquaealtitudo decreicit, ac proinde eiuidem conatus fit m inor.

Strudhiram vitrei tubivi us docebit. Id curandu m e lì pot iifim u m , vt eiuidem crura A B , D B , quodammodo parallela iìntjaltitudo B A , altitudinis B D tripla, velquadrupla. T u ­ bus aequalem vbique habeat amplitudinem, vel in crure B A fit aliquàntò amplior, quam in altero B D .

Orbiculi eaparte, quae pertufa eft praeponderent, vt dum in aqua librantur, foramina deorium vergant ; facile verb id fict, fi illis paruulum collum affigatur : cauendum tamen ne viquo adeo leuiores fint aqua in tubo contenta, vt propterea vis ab ip­ fius aqua; impuliii manans nequeat illos ex D veri us B p r o lu ­ dere ; itemquenenouo frigore , aut calore accedente , aer iru globuliscontentusnotabilitercondenfeturvel rarefiat, atque adeo m aior, vel minor aquae portio in globulos intruia, eorumdem grauitatem infigniter variet.

Hie autem animaduertere oportet quandoque globulum* exempli cauia B , qui ita grauis eft, vt nifi iìimma tubi inclinatione vix adiurgat ad D , poftmodo ad fupremam aquae fiiperficiem A delatum , ibiquediutiusconfiftentcmleuioremfieri ; contra verb grauioremeuadere, fi in fundo B detineatur.

Idem enim fere contingit aeri, ac lana;, quaeiam diu compreiià , nequit deinde ad priftinam amplitudinem feie expandere ; quamuis tandem à compreifione libera ieie laxet aliquantulum . Cuius rei cauiTaperipicuaeftijs, quinaturamrari, & deni i non ignorauerint.

Quemadmodum igitur aer aquae fubiebfiis ab eius pondere vrgetur, atque adeo veldeturbatur, vel certe premitur, & iru anguftius ipatium cogitur j fie aer aquis iniidens ab earumdem defluxudiftrahitur , vt propterea vel nouus aer aliudue corpus idbiequatur, vel ille ipie dilatetur, & in maius ipatium extendatur.

Platonica.

i &$

datur. Ad halle autemacri*diftra&ionem attcndentcs exeogitauinms artiheium liuiuimodi.

Vitreum tubum cylindraccmn fefquipede longum ita accommodauimus , vt altcmmeius extremum patufum, alterum vero exiguo foramine pertufom eilet ( illiid qiiidem ver­ tex 3hoc fondumdiiìin&ionis gratia voce tu r. ) At quarta ière ìongitudinis parte intra vertieem collocauimus reticulum ex arneishiiscontexnim , quodtranfitumvitreisglobulisinhibcret. Turn parauimus orbiculos perforates aqua: innatantes, in quos tantumdem aqua: ingeilìmus, quantum iatis forct, vt ij • dun aquis immetti lente peiTum irent. Iuftam vero aqua: portionem in orbiculos vi caloris conijcere potlumus : quippe e foramine foriti m ipe&ante aliqua rarefaci aeris particula egreditur ; vnde mox orbiculus aqu.x immerliis grauior redditur : ac foramine dcoi funi vei gente rarefa ¿bus aer acjuam foras extmdiq atque adeo orbiculus leuioreuadit.

Orbiculos hac arte paratos in cylindrum aqu* plenum in­ culi ìmus ; demum patens in lummitatc oitium membrana diligenter obturauimus, vt aeritranfitusomninoimpedireturmembranam autem pertudimus acicula , quaquotiefeunque liberet, foramen obieraremus.

Quibus ita diipoiitis cylindrum ad perpendiculum ereximus apcrtoque foramine, quod fondo in cit, effluxit aliquantulum aquaj, & continuo ipharulx ex reticulo ad fiipremanu aquiiuperfiaemfcrebantur. At vero inferno fo ra m m e o b ti raro, diim .iltemrn nilu m ina cyhndri parteextanspandere! 1 * Ì° ,Vm Sforarli defccndeban r. Item inclinato, quandmrlum f * Cy mdro >ott,Kuli in iuperficieaqua;innatantes deonum remntur : atmpxilioiterumadperpendiculumcrea f c l f t opuiUr “ m allabuntur* verumtamen in his cautione

c^ | ; s = : a

3

Y

s ;S in cy -

iy o .

De Chrcumpülßone in cylindre aíbicidi aquagrauiores ,d u m abijícíem ingefta* aquæ portio extruditur, leuiores fad i íuríiim feruntur.

Quicunqiie autem hæc experiri cupir, diligenter obferuet fundamenta à nobis hadenus expoíita, quibus çognitis fucilo eritinft rumenta conlhuere multo quidem artificioíiora, quo­ que ípedantium ánimos in admirarioncm omnino raperepofíin t. Sed hæcdemum ijs fabricanda relinquimus, qui ad po­ pulärem auram captandam iníudant. Nobis íat eli veritatem e puteo erutam experimentis ítabilirc , & ad abditiora naturar arcana viam iiernere.

V crum neldo quis aurem mihi vellens, cum inquitaer poi­ nt aquam ad altitudinem dccem &zo d o cubitoram attollere, quid eíl caufæcur aerili lumina eiuscylindri,de quo nuper loqunti fu mus, parte poíirus diílrahirur à pondere aquæ deícenlum tcntantis 5 quamuis hæc vix ad vnum, vel altem m pedem confu rgat ?

Equi dem'hoc argumentum naîtras pofitiones quodammodo infirmare videtur , non quia nos ventmcauiâm prædidorum ttiotuum non fimus afiequuti, led quia in ijs explicandis vfurpauimus grauitatem, puliioncm, & Emilia vocabula, qux vt omnibus pallini fùnt ohu ia, ita inllituto noltro minus con­ grua videntur. Vcrani cum nul la alia fignificantiora luppcterent, coadihumusijsvtb donee aliquandorem accuratius per proprias loquendi formulas liceat explicare. Intereavtobied ioni aiiqua ex «patte latisfiat, notandum elt ex his, quæ lupra jUntdemonf Ira ta } nullum fieri polle impulium in ter corpora eiuldcm n atu ra, & grauitatis ; fie ñeque aqua deturbatur ab aqua, ñeque aerabaere.; ac proinde cum nulla fir ad io acris ciicum icdi inaerem , quiaborbicuhscylmdroinclufiscomprehenditur, ièquirur ve vis abaquarum pondere manans, ae­ re m lupra earumdem iuperficiem conftitutum ita diltrahat, vt proinde hic aeri circumfulo collatus eò minorem renixuuo h abeat, quo aquælubiedæ altitud© ad meniurani cubitorum deccm , & odopropiùs acceiferit,

Cæterùm hæc aerisdilbadio ncquic explican, nifi ærher, : /

«

-

ided

Platonica.

iy j

idefl: fubfiantiq quadàra ipío aere tenuior, atque iubtilior a i m ittatur. Hnimucro qui liberiore animo rerum contemplanones aggreditili;,. facile fìbi periuadebit aererà difirahi, aut rai efieri non polle, nifi eiuidem particular ita inuicem dirim antur , vt propterea ínter illas malora , aut frequentiora fiant interititia ; quæ quoniam ex dicftis, vacua elle non politine necci 1 lariorcplenturmateriaaliquaiubtili, hocefiæthere. Similiter condentatio , aut compreilìo aeris, non p o te i mtelligi, nifi per mutuum partium accelìum: ita vt inter iliasinteruaUa fi mt minora , & rariora . Qùemadmodum Ipongia , aut lana diltrahitur, dum eiuidempartiaila ab inuicem m agis, & m igisrecedunt ; arque relinquuntur internada aeris, aqua,aucaltcrius lubitantiæ piena : comprimitur vero dum iiliuspartesmagis inuicem ha-rent, ac interfiitia minora fiant ; vt propre lea acr, vel aqu aex ijiue m expriman 1r. Oaicuuque vero al iter ' rareraòtionem condoni ationemque aeris fieri polle arbitran tu r , vel vacuum , vel duneniìonum penetrarionem tacite vi-denturadmittere.

Sed & aducrius hos pugnar experimentum ab ipia aeris diitrachone pecitum. Sic enim phiala aqua plena prater vnuin, aut alternili digitimi infra eiuldemopifidum , in cuius fundo ìaceantorbicuh exiguo foraminepemilfiatqueaeripl-ini.Tdvnj ex nuncio phialæ ípintuxexíugatur , 6c continuò aerin giobuisconteimisu111ra ncru r ; vt hquebitexampullis, qua e foraminibus prodeuncespeç aquas iurlurafcmncur. À vero vis , i l S i s T “lglobullSlnC'ulT dlllrah ¡ - a l l u m i n i a ,is interieCtiscfncitmocum : ve confiare potelt ecorpuícuiis i mis amhciose collocam : acque adeo nuli., h.c acrrailio v i d Z poileconhngi. Caufla igicurdilbaàionkom nm oascendavi— i à n b h t f v rC’31" l ns bbi i l o s dumal i qui dexi o* uphiaiaiuclioiiisopeexcmliiin.contmuacproor.ivrgec ' d ìS io n fif occ^anc m n icdvum aqua preflimii, & . aiirract.oni lit obnoxia, ficutefiaer, necne ? Eirm n-m finir n P£ œ n ? e ï ï a 'T1C‘Ìr m ìllaqU am á “ i“ “ ’ & fogotet»rcfie* îijfi.conaem acipoü ij icamcercumeftadhucnumeadeincoY z nam.

172

De C ircump ¡ditone nata -a!iquo diftrahi poífit, & comprimi.

PoiTec equidem aliquis Phyficis innixus fundamentis iic ratiocinari. Cum aqua millies fere denilor ile aere , minimum profsóto continct materias illius iubtilis ,cuius expreffione pofiiìt conftipari -, vt proinde idem conatus millies maiorem com prcííionem efficiat in aere, auàm maquis. Quamobrem vix vllavnquam viserit, quamquam infigniter comprimere , aut di lira bere v aleat. Quamuis natura ope caloris, & frigoris fa­ cile id aííequatur} quod noitris viribus eft om ninoim par. Sci­ licet vis ilia, quae per minimas partículas agir, iuperat omnem noil rum conatum .

Quod fi periculum facerelibeatcomprimendae aquae, burni­ to cylindrum vitreum aqua: plenum , acin eumdemimmergito quindecim , aut vigiliti glóbulos ¿ qui íeíeinuicem mini­ m o ponderis diicrimine exiuperenr} ita tameri vt ex bis ali] in fondo iaceant, ali) vero furíum ferantur. Tune obièruabis mi­ nima frigoris, vel caloris mutatione accedente , nonnuilos ex illis forium ferri > vel deorfum : cum tamenvix vilo conatu aquam com pílente efficere valeas , vtquiiquameglobulisin fondo iacentibus adibrgat > quemadmodum fieri deberet fi aqua comprimetemi'.

Idem iìmiliter tentare poteris per organa foperius deferipta.

Nam fi cylindri illius re ò li, vel potiiis cleplydras bicubitalis partem dim idiam iuxtaorificium hydrargyro, reliquam ve­ ro aqua repleas, & mox olliu m infra argentum viuum in cati­ no pofitum immergas , agnofees num aqua dillraòlionem vllam paila fit, cum ex ali js >turn edam ex globulo>qui vixaquis innatabat : nam hic deinde ad irnum ferri deberet. Cauendum taimen ne bydrargyri altitudo tanta fit, vt foperilantis aerisconatum exiuperans, eiHuat, ac proinde xtherem in cylindrum^ cogat intrudi. Quamobremfortaife aptior huic experimento eric tubus reforms, cuius alteram crus iit duos, vcl tres etianu cubitos iongum, akem m vero longè breuius y &cili ud quiderru hydrargyro repíeatur , hoc autemaqua ( induilriumnic poí ci mus obieruatorem) nam aqua, fi fieri poteifc, ab ingenti in v puliti

PlatQnicd.

s

17 3

pu Irti argenti viui comprimetur, quod coartare poterle ex glo­ bulo ineadem demerio, qui vix delcendat: hic enim polì aqu£ comprdlìonem debefet attendere.

Libellus autem nuper excuius , qui omnimodum aqua: renixum ad compreifionem demonftrareconatur ex eo , quia-, globuli pertuil in cylindrò aquee pieno, lente ddeendentres, vel edam e fondo iuriùm adiùrgentes , deinceps minimo digiti prdTu ad oftiutn cy lindri facto, deorium velocius femntur, ni­ hil fere aliud probat, quàm quod aer quoque in globulis contentus comprimami-, & forte promptius quam aqua, iìcutex ftigore multo magis aer, quàm aquacondeniatur.

H xc ad te lcripn, vir Eruditiffime,tumultuario Itilo, & o m nino nimis incondite. Excuiàbis praproperos ingenij: motus, quos per fèrtinantiam, acque occupationes, quibus ego diftringor, 'maturarenonlicuit. Malui autem ha;cqualiacumquo ad te mitteas incoiliulcusvideri , quàm officium diutius prò» craftinare. T u iuterea, Vìuc vale : fi quid nouifii refììus ijfisy Candidus imperli : fi non, bis vtere mecum,

L

R o m « Idibus lumi M D C X L V IIL

T E

17 4

TH C O R N E L I V a Camillo Pellegrino S„ ifiertationem ban c , quam olim Seuerino noftrc efijlag ii ante confcripfieram, in lucem p r o f erre confi­ tti Camille non taulgaris amice : Confido cnim non iniucundam fiore rerum naturalium [hidiofis,. lueubrationem illa m , atue Clarifiimo viro , dttm in viuis e f ­ f e ' 3 t fique eo p lacu it, tat digna taifa fiit, queo eruditifisìmis finis de Rpfipiradone Pifcium commentarci ,infiereretur. Nunc.autem quando pefiilentia omnium quotquot tanquam fu ere fiuncfìifisim a, fienem dottifisimum nobis adem it , & cum m u lta illius lue ubrationes , tum precipue operis de jRgfpirationc Pifcium complementa intercidere , non pafiusfium nofiras de Aeris , & t^Ìqua cognatione meditationes perire : libuit enim illas cateris commentariolis nofiris adiungere , tibique tair erudiiifisime dicare , qui & Seuerini amicitiam m axim e coluifìi , & ea infiruñus es literatura , quam dotti omnes merito admirantur , atque Jufpiciunt.

N eapoli A ID C L X I.

DE

DE COGNATIONE A ERIS- E T

A

Q

V

Æ

Ad /v i . Aurelium Seuermum .

Vum olim in pcripicienda cognofcendaque pircl pi rar ione occu parus elles, egifti mecum Vir hiuditillime , ve aliquid ego ternporishuic panter ítudio im pertirán. Foreerumaiebas-, vt 'TaTass^mm m “1^expemnentis, atque obieruationibusinftructo racilispateretaditusad iolutionem illius problcmatis lubiir nc inna aquas aliquid aei is , qui ípiritu duóFusaquatiles alat animantes, t go igitur , ne non in omnibus obiequerer tibi cœpi ftaniti denatura, & qua itatibus aeris aliquid accurati^ agitale. T u m vero inter compì m es nouas,atqueomninoante id tempons inauditas rerum notitias, quæ lele mihi paftim ob tu lei ant, ipiius aerisin animantium relpiratione viùm attigifte videpar . Ergo quoniam hæc hìudquaquam contemnendíu ceníueiam , libuit Amicis indicare, ac in primis Ioíepho Bonaccttríio aceirimoarcanorum natura:perícrutatori Arriíere V.10 Optimo nous cogitation« , vifeque font dignæ , 3 communcm ftudioforain vdlitatcm lircris mandarei tur t^iapropcer pretium opera:, me fa it,,rum duxi, fi q u X ñ e m de Relpiratione Anima mm à pluribus iam p rid em ex aT tf m >lrellîm pertratbandam aggrederer: iperabam enimfore vt noua rnea dotât,na cemffimis obieruationibus, c o i S u r i f ’

& ribiM,ter

*Ab‘ T *'& ÿyi.oiogixltudiofisva dep odefe

cum al,quando poli vi yfleos erro“

&£ nondum

ìj6

Ù e C o g n a tin e

nondum iatis pacatas, quoniam cocpti operiscomplcmentum maio rem poftulat moram , quàm tua terre poilìt expeétatio, in rem forc puraui, fi raptim congcrerem quidquidad propoiìtam controuerfiam dirimendam mihi iicuic comminiici .

G sierum an rei veritatem attigerim,tuu m eric decemere.Equidem Ego fi non rem ipfam, iludium certe meum,voIuntatemquetibiconliantcrprobabo . Poliremo luperuacaneum reor meam in diiferendo libertatem tibi excuiare, qui optimè nodi me in rebus Phyiicis non tam authoricaris, quàm rationis, & expcrientke momenta perquirere . Sed ad diiferradonemiplam , qux iam fequirur ,animum paulilper attende.

Principio conuenit inter Philolophos telluris globum circuiri ab orbe quodam opaco-pellucido, cuius craiìitudincm e crepuiculis triangulorum ratiocinioiubdudam llatuuntM athematicipailuumcirciterquadragics m ille. Hunc vulgoacris nomine nuncupamus : veruni de fubllantia, qua; ab hoc aeT riscomplexuadextimam Mundi iupcrficiem protendimi', diliident Authores. N am ali] ingcns hoc ipatium1, in quo altra-, ferri, tellulque ipla, cum iua atmoiphxra con filiere credimi', proiius inane conllim un t. Quidam vero noltro huicacri iìiperftruunt puriorem alium , quem mox excipiat igneus orbis Sphxrx Lunaris ambitu circumcluius. Nam luperam cceli regionem ex pluribus piane lolidis, & quouis adamante durioribus Iphxris fabricantur.

Sed vacui inane commentum , quodinfcholasinuexitinfeitia naturar corporea:, iam nosluculenterconfutauimusirL/ epiitoIa,quamorus omnesadfugam vacui vulgo relatos,mutux corporum circumpullìoni adlcribendosdieoltendimus.

Quatuorvcrò vulgarium elementomm ordinari .aeque diltin¿tionem euertit natura Cceli pernia, & xqu è, aciublunaris re­ gio mutationibus obnoxia.

Quamobrem làpienter dccernunt illi , qui confiderantes phoenomena noltro potillìmiim ixculo in Ccelo mbi dioprrici ope dcprehenia , multipliccs illos orbes , quosantiquiores Altrologi ad dctcrminandos itellarum motusconfinxerant, e rerum l

ts4 ew , & A qu a.

177 e reruni natiira eliminantes, in eorumdem locum iubftituunt pdlacioam >acfumble tenuem iubilantiam, artherisnomine bgnmcatam: iecus enim neque de vniueriiftrudhira quicquani ecici pronunciare lice t, neque pnecipuas naturae operationes explicate. N a n i, yt filentio pr&'teream admirandos efie ¿his magncticos y - elcdtricaiqueatrradliones, Sc luminis itebi, ioniquc propagationem quisvnquamdecqndeniatione, & rareraCtionc aeiis vciobniilia diciurum 1c iperer, mb hacatlieris iubftantia adtnifla ? Profc&b enim fuarefa& io, &condeniatioita beret, vtvulgoponitur, Mundusquandoquedeficeret, quandoque vero redundaret, vel etiamnuncaliquaeiufderm. pars eiiiccretur inanis; nunc autern penetratio dimeniionum coiitingeret, quaianeiuntabiurda.

At veio conceila, vt aquuni e it, Iiuiufmodi iubitantia faciJis eiit ad it iss ad compluia natui a arcana pernoicenda, ac pra— lcrtim ad ea , quadeCognadone Aeris, & A qua, atqueadeo de rcaproca borum corpoiummutatione, mibiediiTerend^ propoiui.

Nam quod ad aquam pertiner, illam intripliciftatu, quafi ti 1101mem expemnur quotidie, Aliquando enirn in glaciem eqncreta, dun corporis ipeciem repradentat: plerunqueautem kquentis bunions formam exhibet j Sc nonnunquametiarru lol incur in vaporcs, modo denfiores opacofque, modoautem rariqres, atquepellucidos, Libet autem perquirere ,quomodo vna eademque aquanatura enumeratas , ties formas poffit induere . At eiusquSem paiabms Philoioplii Renan cies Garres: Etenim aqua: pardcula: ( quasatomos appellareJicebic, nonquidemgeometricori gore , hoc eftomnipo iniecabiles, led Phyfica ra tin e ' vtfint pi-irna aqqartomponencia, fcn corpufaila indiuidua ’in q u i dunraxat iplum aqua: corpus naturaliterdiuidivlrimA /r l lurteque , vt facile repcre pollint, liumorisfigurim lubennrT & * & * * * ngcant, glaciem e f f i n g u ^ D e n i t e C Z leriter,

1^8 • De Còjrnatione icritef, ac ib'gy^ito cjtìodamitiodo a<9:2Evoluantm*, ita vt ali* ab aìrjs màgis, ac magi« recedant,vaporisipecicmexhibent.

Hinc autero maniTèfhimeife poteit quo modo aer , &aqua rarefiant, atque deni’entur, vt proinde modo attgùiliotem,mo­ do vero ampliorcm moiem adipiici videantur : gÉtherenim., quia tenuiihmas c i t , in cùcterorum ietorporu m poros ìnib nuat, rebuique piane omnibus irntniicet.. Porro hanc xtheris àdmixtionemconlequkui’raritasipia, vel denlitas. Quippc* denia vocamus ea porpora, quoru m patacuU inuicem quartL, m aximecònne&órtur, vtproptereapanca, itemqueangultsu in ijs rehnquantur incerllkia artheris piena. At rara Porpora appeliantur , qua: paites habcntlaxiorcs, ncc ira inuicem cohxrentes, quin inter easjplura ampiioraue interiaceant a:therea intèrualla.

G cteium opportunum erit h xc omnia experimentis illuftiare. Paretur itaque ampólla vitrea proceriore collo prardita., & crafla ne frangi facile poffit -, Hanc ad medium fere collurm» aqiuT pìenam,igni admouebi mus: Nam firn ul ac caloremcon^epcì'it aqua, turgercleniim incipit, donec ad feruorem vfque ddaéda ióiìgniter exereuiffe videatur. interim iì eiuidemoitio velica niom itìilóinanem , hoc eft compreilaminleramus, obfcruabimus hanc confeftim intumelcere àvaporibus aquei.s iu~ blimiapeceiitibus. Scd ampólla ab igne detraCÌa aquaiubiidcre, ac in minuslpatiumcogi incipit.. — Oeiifttatidi ampullam mu’bus^ nitroque circómièpientes aquam in gkciem concreicere iìnamtis, vidébimus hanc non modo kemili cxundare , ied multò quoque maiusipatium quàm antca fèmens implerat, c o m p r e n d e r e .. Hinc giaci« aqua: innatat, & metall a concreta ióbijidc m liquatis demeria iiuriumferuimm vtpropterea manifeilum lìt, non iolùm acalorevied.abipiòetiamfrigoreingentiaqnamjarcfierij acque in maiorem molem diitcndi.

Foaaifis vero quiipiatn negabit aquam in glaciem aditri¿ram raram dici debere, proptereaquodappareantincaconiprcurc buila: aeris piena:, cum pradertim rarefaóbio videatur intei-

t A t r is , &

A qu¿ .

179

intelligenda, cum n u lk íeníibilis íiibítantia' raro corpori admiícctur. ^ V'erum in his controiicrfía tantum cflcc de nótame . Cectefum quod ad rem attinet , conabor hie enarraras aqua? muta­ ciones explicare, & admirandum natuese opus exempío, tamquam leui pcnicillo ruditer adumbrare Aqure igitur partículas oblongas lauefque anguillulis viuis „ vel reccnter mortuiscumCarteíiocomparabirnus, vt intelligamus qua ratione m oueri, ac ínter íe repere facilé pofíint. Ac aquam in glaciem concretam coiifercmuscum eiidem anguil­ lulis exíiccatis y vel gelu rigentibus, qua: quidem iivíemetipías perplicat^impediunt quó minus fluere,ac repere queant: Quim imo cum altera alteri non valdecóha:reat'} fity tinterf iina-rcIinquantur aeris,aut altefius fübftantia: plena. De mu m ía c íingulas anguillas a vi aliqua in gyrum rapi, iam l l k longioriinremallo inuicem difluía:,valde maiusípatium occupabunt, Similc quid atomis aqueiscontingerearbitrabimur, dumin va■poreS ilia’ íoíuuntur- Quotieícunqiie vero vapores eiuícemodi motu deííituuncür in humoremiterumabeunt j prazícrtiiiufi eoiumdem partícula? inuicem proximéaccedant. Talisautem imitado manifeíta c íiiií vaporibus ab aqua feruida eduCtis,qui iivkuigatam aliquam frigidioremqueíüperfidemiucidencesíurlus coguntur in aquam .Iamque ex his, qua hucuíque rríemorauimus, perípicuaeííe P otd t acns natura,eiuídemque generatio i-U^'¡W£«■» vteílapudludium ,-m tur e)c ''ffpii'auone aquarurn : Earum emnt quafi vapor qui¿a.u aer b a o ^ u y c/^ Vnd.e conftareetiamp'oteftmaióitm , potioremqUe aerear molís parteimeíle íubííantiamxtheream vt propterea nihtl aliud íitaer, quam asther impurus, hoc eítva-ponbus, atquchali-cibus'e certa eduólis inquinatus Hincan rem fie, vtaercoutrahipofíit, acdiíkahi,item que' delnan, ac rarehen; & den fitas quidem , arque raritas a frigore', ce calore excitantur: Vapores enimcumincáleícuntvehem enti us agitan tu r , ac proinde maius ípatium obíidcnt. Conwa vem cum reírixenne y quieíclmt, ideoque inuiccm propius Z- z acece

ig o De Cognazione accedunc. At co m p reso , & diftra&io ab extema vi pròficiicu n m r, vt cimi in í'cloppos illos pneumáticos paucis ab hinc annis inucntos , aeris ingentem molcm adigimus, vel contra, {piritum e vaie aliquo ore exugimus. Qqamobrein aer deniìor, aut compreilìor plurimum continer vapor am^íed raras diitra¿ìuiue maiorem haber reherís portionem . Quinimoaerdiutius , ac vehementer compreilus in icioppoiiio pneumatico, cuius modo fa£ha eft m entio, in aquam vertitur : cuius cauia ex di<5Hs eit manifeida.

Quoniam autemanimantibus ad reipirandumopus eid aere multa vaporum copia referto, fic vt in valde exceiiis quorumdam montium iugis, vbi iolet inueniri aer vaporum expers, hoc eli puro asthen affinis, homines haud alicer vine munia^ obirepotuerint, quam perlpongiashum oreim butas, ipiritum haurientes.

Nunc ad propofitum deuenientes expendamusnum aqua-, fitexillarum numero rerum,quibus aer admilcetur.

Primùm autem liquetnon polfe intra aquasdiutiusfubeife/ porciones aereas magnitudinis conipicuae, nifi incerea has alicui duro corpori adhaderint, iecus ob diueriitatem loci, quem fibi vindicant grauia,& leuia,furfum eiferuntur in auras.

Item non polle aquis ineife notabilem aeris quantitatem ex eo licer conijcere , quòd aer facile , ac valde comprimitur: aquam vero nullam ieniibilem comprellìonem iubirepolle , vel hoc vno experimento iat euidenter alias oitendimus . Pa­ rentur ex vitro , al iaue dura materia , quindecim, aut vigiliti orbiculi, quorum grauitas grauitati aquae , quantum fieri po­ tei!: proximèrefpondeat, itacam en, vtdum in aquis merguntu r, ex ijs aíij'peífumeanc, alij vero iti duna ferantur. Tune ib nè iì vel minimum frigus aquas acceiierit, ali) exorbiculis, qui in fundo iacebant ad iùpernam aqiinsiupernciemenitentur • Nim irum minima noni frigorisacceilione aqua; grauitas infiguiter augetur, vt idcirco m uorem habeac ad globulorum-' pondus rationem. Ac vero nulla vnquam vi pocerimus aquam ita compeliera, vt propterea quiiquanie gbbulis in im o iaceatibus-

e A cris , & Acjua •

18 t

tibus fìtrfum adiùrgat. Sed enim aqua & il' fdgore condenfetu r, non tamen externo edam conatu perinde ac aer, compri­ mi Se in minorem mole m contrahi poteri:.

Non tamen fum neicius elle nonnullos, quiaquam com­ primi hoc experimento a Bacone Verulamio mutuato ,conah tur oilendere. Summit vas plumbeum orbiculare, q u o d aqtia plenum ( foramine per quod aquam intrudere oportuit,plum­ bei liquenti oblèrato ) torculari comprimendum exponunc, ita vt quod ante fph?ricum erat, demum lenticularem forma nu nanciicaturj Si quoniam figuraran! iíoperi metra rum iphera capaciifimae.it, vt demonftrant Geometrie, inferunt aquatru violcnter com prim i, dum in angulHori ipatio concludimi'.

Sedoitendac quxio il poteri: Verulamius, auc quiuisalius fupradicti experi menti admirator, interioren! varis plumbei iuperficiem minime tune deduci, cura à vi torcularis premen­ te in lenticularem formarn redigimi*. Midi enim pianepecCuadeo vas iilud nequáquam pode comprimi, nifi incerea eiuidcm ambicus didendacur.

Inilabit fortaife aliquis contendete aerem in minimas iàltem parricidas diíciflum, aquas comm iiceri, nec iuterea in.» auras efferri : ficuti ncque vinum, tametri ieuius aqua, dum eidem commifcctur, ieparari facile pocelt, iurlumquc adfurgere. Item non pode aerem diileClum in perexiguas átomos ab aquxparticulis vndequaque circumieptas, notabiliter com ­ primi : tune enimeorpora comprimuntur, cum ab ilìis exprimitur lubdantiaaliqua in eorumdem incerititijs contenta. Sic •incompreilione ipongiae,auc lauteexprimicur aqua, vel aer: verumtameriin exemploiupra polito nequic aquaaereis acomis intercluía varis poros penetrare , igitur nec exprimi.

Verrini hsec vt a veritare ,ita quoque àiententia ripftra non longè deflecfcunt. Etenim aer, quelli componiinteUigimuséx vaporibus halitibuique ?theris admixtis, non diilìdet abaquis, niiirationemotus , ac interualli partitili! . Quamobremlì aer in minimas íciifus partículas aqua.’ commifceatur, non retinebit eas quaiitates,quas iibiprius vendicabat -, namque lialitus, & va-

i 8i

He Cognazione' & vapores ab aqueis atomis cicumfepti motupriuantur, acn i humorem plerumque abeunt •• Cum ea itafin t, tamen deinceps oftendam nunquam fere non gigni aeremexaquis, non modo circa iummam eartimdcm iuperfìciem, ièd & infra, acque etiam in profundo . Siquidem atomi aqua?, feu vi ca]oris,ieualiùnde agitata? ioluuntur in vapores ;:at vixvnquam abfimt caula?; qua: illas vel calefacere, vel alicer agitare valeant ; ièquitur ergo continuami fieri aeris ex aqua generationem.

Hoc auteui vt rationi maxime c o n g r u itita etiam experimenti's confirma ri facile potei!.

Primùm enim fiaquaferueat, vel incamdem mergatur ferrum candens, lapis ignicus, auccalx, obíerüabimus plures aeris bullas periummam illius iuperfidem emmpere. Nec vero putes pradiófam aercmaquar prius inelle, fsd mox vicaloris rarefaètum ,acinm aiorem m olem expanlùm ,lurium etichi..Quis cnim crcdattam ingencem aeris copiam in aquis deliteiccre. Addequod liopusiterctur, tandem vniueria aqua: iubftantia in huiulmodi bullas abibit.

H òc item multò euidenriùs expcrimur in compluribus liquoribus, quibusChymiita? vtuntur ad dura quardam corpora diííoluenda, cuiuimodiiunt aqua; fortes, quibus mctalla_> comminuuntur, & liquoresacidi, qui coraliia,& margaritas atterunt diílbluuntque. Cum primùm enim dièta: aqua: irL, exiguos aciemque piane ontnem fugientes duorum corporum porósiemet infinitare cccperinr, protinus enimpunt aerea’ bul­ la?, quadurfimiexilientes, lape ipiumcuiha?rentcorpus^iugi motu exagitanr.

Rurius-. Si vitream ampuilam a qua piena m lòlaribus radijs cxponamuSjVidebirnus infra jpiain aquam pallini gignipluriimsaeris bullas magaritularum ipecièm gerentes quantum alia; vitro adhaerefcunt, alia? vero iurlum in- auras exfiliunt .

Qu,°y liinprxdidtumvas iinmerganturarborum folia,char­ ca ícriptoriajOrbiculi vitrei, aliane corpora aquis paulo prepon­ derancia, ha?cquamquam primo■pedina eant, deinde tamen

Aerìs, & Aquát.

183

foras emerguntiùrfum dclatamiquamplurimisaercis bulliiIis , qua: durai ad iu mmum aqua: enituntur , ipfi edam dura-, corpora , quibus adharreícunt ,ficuméfferunt.. Id autemreitàre frequentiiìs contingit, proprerea quod calor aquam in va­ pores facile iòluit , atqueidcircocompluresimiulmodi aere* bulla: progignuntur. .

Demum cadauera ilib aquis demèrfa, cumputreicurit, tltrgent propter nouum aercm in eommdem finibus ^enitum, vr proindefundumdeierentia, ad iupremamaquariupcrficiem-. cm ergant, exfiliantque.

Hinc patetaioli -omnino opus effe pifcibusalijfque aquatilibus ad iumtnam aqux iuperficiemenid, vtindehauriantacrern,quipafliminueniturin eorumdem vtriculis. Poteilenim aer ille in ipfis piicium corporibus gigni :$ & exinde in prsefitas veficulas/amquam in propria conceptacula deferri : fi quidem facillim élium or,vtiiam di¿tum eft,verdtur in acrcm.

X o m * M D C X L IX .

TH

tem perate pcflis peuifsima JSleapoIim ciuibus | orbauerat, angcbat me ntmis v a ld e extinclorum amicorum trifiifsima recordatio : ac ‘vnus pr£c<£___ tcris animo meo. obuerfabatur A i- Aurelius Seuer rinus , cuius fm pularem eruditionem cum magna morum fim plicitate coniunclam , a d m ira ri, atque fufpicerc folitus cram .

N cque ‘vero nyigilanti tantum , fe d in fomnis etiam occurfabat doEtifsimi fen is recordatio ; qiU dcfiderium moeroremque meum m axim e refricabat . Quare v t medicinam aliquam dolori meo facerem jnftitui nomen am icifim i v iri fcript ìs re colere m cis. Igitur epifìolam batic illius nomine conferipft , iocifque aliquanto li­ ber ius indulfi, v t cegritudinem meerentis animiquadantcnus le­ nir cm . Cceterùm lufum hunc noPcrum tibi Iohannes c,Alphonfe dicatum v o lu i , <vt hoc ex tare t noHra amicitice me ¡eque erga te obfentantia teftimonium fcmpitcrnum.

N capali AdD CLX L

MO-

MONITVMAue Leétor ne te hxc offendat Epiftola, inqua omnia fabuloíe , quxdam vero etiamíuperftitiofe ad prifcum ethnicorum ritum , narrantur. Libuit enimleporem, qualifcunque iseft, figmentis, ac íocoía feftiuitate confectari. Sapientiumvmbrasin Beatorum míulisauumdegere, ea libér­ tate licentiaque protulimus , qua nonnulli noftra; cetatis fcriptores poéticos Déos hominefque, cum viuos, tum mortuos, in Parnaíío ioca fenaque agentes, confinxerant. Siquis aliter opinatus fuerit, iniunamfaciet íimplicitati mea:.

Aa ^1

MAR-

« II»

I85

MARCVS AYRELIV SSEVERINVS CRAT.HIGJBNA

TJM^O LOCRENSJ M unicipi fuo S. T primum de vita deceffi., cogitare mecum edam atque edam c a p i , quarationeSapientiasfiudia, & literatorum hominum am ìcidas, quas dunu vixeram fàndtiffimè colui, mortuus quoque prolcqui poiTem. Purabam enim me infceiiciiììmum fiore, fi earum rerum, qiribus in vitaiummopcredeleótabar, vfus m ihi polir obi tum excidiil'et. Quapropter Ietharu m am nem traijciens, etfi valde fitirem , quippe qui ex arditola febri perierim,ab vndis ardenter expedtis abfiinui. Acceperam enim om nes, quicunque huiusfluuìj latices degufiralfient, rerum pia­ ne omnium obliuifici. Ergo fic habeto chariffime T imax me mi m emorem elle, ac id vchementer concupilcere, vt vetus.illa amicitiar necefhtudo, qua: mihi tecum interceffit, vigeat ad­ irne, arternumqueperdinet. Vtinam verònobis liceretcoram ootiùs , vtolim , quàmpercpifirolasagere : at quando difpari ocorumiortedifiungimur , vtem urbonoliteram m , exquious fm clum certe aliquem nos perccpturos confido. D evo. untate autem tua , velftudiopotius, &cupiditate, vtcogirationesnoftras, ieniuique animi mutuò conferamus, non du­ bito . T e igitur oblecro, vt quàm ocyifimè ad me reicribas, rerumque tuarum ftatum m ini fignifices .Valde enim (ciré aueo . . . f .,; quid

I8y

I

quid cibi poil funeftam Ciuitatis cladem in magna illa confa­ none, & pcrturbatione reriim obtigcrit.Quanquamautem perfiiaiumhabeo peftilentianon fauerenifi hominibus nequam & improbis, & horum duntaxat conditionem fortunamquo estòllere folitam else, tibi tarnen ea faltem ratione profuiise fuipicor, quod in tanta pqpularium litage, magnarci imperitorum turbarci, quæ fallís criminationibus nomini tuo tenebras offundere conabatur , orco demiíerit. Scd vt vt eil , erit ianèm ihi gratiisimum, fim edehis rebus feceris cerdorem 1 Prompta tibi &c parata iemper erit opportunitas mirtendi ad me literas: ingens enim multitudo ex 'omni Terrarum regione quotidie concurrir ad inferos ; tametfi non om ­ nibus datum elf ad nos adire, & in Elyfia valle degere ( plerique enim in Tarta rum precipitane) quod lane dióium oportuit, vticireseas modo Epiilolas mihiredditas iri, quæ traditæ fuerint viro pio, cui deiponius fit,& dcllinatus nobilcum in EÌyiio locus. Ego vero (quod me maxime angit, iolicitumque habet) nequeo crebras ad te literas dare : nam præterquam. quod ad lcribehdum nobis ìnilrumenta plerunque deficiunt, nenio præterea in hoc Populo extat, qui tabellarium agens, epiilolas ad viuos perferat : Deorum enim Manium auilerior eilnedicam iniquior natura, quam vt homimbusgratificati, vel prodefFé velie; acnulli mortalium fas eílKinc pedem referre, iuperaique cuaderead auras : Sed enim quæ memoranttir de ' Orpheo, A lceili, Protefilao, T h eieo, Hercule, Viyife, &c Æ ¿ nea, quibus licuit ab inferís ad viuos redire, rara liant & p erpauca ex omni æuo exempla, & muñera præilantioris cuiufidam (vt temporibus illis) fortuna:, quæ quidenl elle lupraiortem noilrarum ætatum agnofeimus. Tandem vero in repenè iam deiperata, egregiam operarci mihi deipondic Momus,qui cum nuperhuc adueniflèt in familiaritatcm iuamm e amantét recepit; & vitro pollicitus eít fé in luo ad iuperos reditu Epiitolam hanc tibi certo redditurum. Ñeque vero id illi, vt aror? molelliim erit ; èteni'm ex inferís excedenti patet AùeruiTltium iti vicinia noihæ Neapolis . Cçterum viderete viA a 2. deor

r88 deor hafee literas auidiifimè perlegentem; prxterquam enims ea: ipix fcribuntur à viro cui am antiflìm o, inde edam veniunt, vnde raro 3nec vnquam nifi grauiifimis decaufis nuncius affer­ ri iolet ad vìuos ..Sedaleadidaudiendumtc para,quod expe¿barionem tuarn facile expleat .. Nimirum quid morte obita videre mihi concigerit, quidue hic apud infcros aófcum , di­ s u n ì , cautum quefit, (cripto prodere inibitili. Itaquevt prim um fato concedi ..me iam pallentibus vmbris permillurrL» Mercurius duxit ad ripam> acherontis . Aderant ibi ièxcenta minia mortuorum-, qui dum traijcerentur iolicitè expedbabano.

Plurima inter hosnoltrorumciiiium multitiidoyqux fimul ac me conlpexit, ingentem edidit plangorem : plerique vero eiamabantdeiperandam iam. eise Patrixiàlutem , quando vique eo ferueret peftis immanità«, vt Medicum experientiéimumy & morborum inianabilium propuliatorem, opprefserit. Stabat in vlteriore paludisacherufia: ripa portitor indinumerandis obolis itaoccupatus, vt craniue&ionis morcuorum viderecur oblitus j quare illuni Mercurius his verbis compellauit .

Heus Charon ita ne tandem de portitore faófcus es erufcator y dumque lucri & quxitus iatagis, p rx cupiditateofficij tui rationem non habes ? An tenon mileret tot anim am i» procul a fede illis parata miferabiliter eiulantium-? Tum Charon vides), inquit, quo loco fine res n o t e Mercuri ? vetus eli nobis,& pe­ ne putris C y m b a, qux eum rimisvndique fa tilc a t& o m n ibus compagibus aquam accipiat, fané mihi facelfit negotiumj n a m & magnumlaboremtempuique ad exhauriendam fentinam impendo ; &cvehementer metuo, ne vmbris conferei n* accurrentibus jtandem aliquando mergamur. Quamobrenv cum ingentem obolorum ium m am dudumcongeilérim, & opportuna iila peftilitas maiorem in dies quxftum nobis iuppeditet , velimcures vtnouanobis extruaturnauiclila, & h xc item ipia, qua modo vtimur, comparatisad id opus rebus necellarijs, relarciatur: namin tanta morcuorum frequentiacommodiilxmum erit binis vti pontonibus, quorum alter alteri afligatus, remulco trah atu rA n n u ir Mercurius » lauda dir que

porci-

18 9 porritoris confilium, qui tot obolomm m illia, non quiderru priuato com m odo, ied pubìicae vtilitati deftinauerat. Intetea Charon adnos femeauit, cónfeftimque Mercurius me cym bam conicendere, fìbiqucin puppi iuiTit aisidere: placuit enim hoc quidquid eft honoris , eruditionidare. Exin omnes aceruatiminnauiculamirruereconabancur,ièd-repulit iilos portkor,&paucos tantum ,ne multitudo'praegrauaret, exaóto à fìngulis naulo, admiiit incym bam : reliquos autem- bene iperare iuffit ;n am iè omnes, quicunque adueneta'nt, traieóturum promifit, dummodonec obolis deficerentur, neceorum corpora inhumata iacerent. Taim-multi Neapolita notimi pr?fertim Ciuium pallida Orci loca eiulatu & plangore compleuerant,quippe qui a traniueótione acheruntis arcebantur, quòdproieéti inhumati fuerant, vel adulterinos numos fecum attulerant. Iam vero ièygarranigre(Ìus,in Beatorumoras veneram,eum primus omnium mihiobuiam proceifit Schipanus; poilquam autem inter nos,vt mos eit,amiciisimèconialutauimus,.

Q uideli hoc, inquarta, amice , quòd tu mihi repente e veftigio occurrifti : numquidnam de aduentu meo praslenleras ?at ille, iamdudum te Seuerine oppcrior ; nam'cum hic nunciatumeifet iyuirc peltem in Neapolitanos incolas, c$pi ftatim de ialute tua iolicitus efTe :-Sciebamenim-certc)fiituriitn:, vt vbi le quiiq; m orbo implicicum eil e videret, ad te confugeret ; teque dira> pcitilentis halicus contagione pollueret. Nane quando mea^ non me fefellitopinio, noli amabò te, diuturni deiiderij mei expedtatioiremeìudere-Nam quiaiamdiu nihil noui adnos e. viuis aliatam eli, vix enarrare queo-, quanta cum auiditate te fimauditurus. Tumpercuntariex mecgpitquonam iumptu,, atque apparatu haeredes funeri luo iufta loluilfent ; quaebibliothecce leótiisimis hbris inftruóhe cura^ quiscukus fuiiTet hortu li, in quo-raras-exocicafque ftirpes magno labore conquifitas, ieucrat. Rifrittane hominisiapientilTimi lludium ,ac inteliexieiidemmortuoscurisiòlicitari, quibus detineri viuentes coniueuerant. Porrò me continere non potui, quin illi obijceremondignamphi 1oiopho ambitio nem , & prope nimiam> bono*.

I pO bonorum cupiditatem : quandoquidem nominis fui memoriam fepulcri potius magnificentia, quàm literaram monumentis immortalem reddere fludùerat; &ccum magnum iru congerendis opibus laborem infumpiiifet, nullum ingenij i pecim en, nullum opus ocij reliquerat. Ad lume autem modum colloquentes peraenimus in ea loca, qua: à viris liceratis, & Il Li­ dio do&xinieq; deditis incpluntur. Magna hic eruditomm frequentia. Atijplerumque folcii e vna congredi, familiariter ' degere,'quos vel lludiorum iimilitudo, vel gratis, nationis, lingueueiocietascoidunxit. Schipaniis vero cura vidcrct me efferri iludio vifèndi populäres noftros, in illam me plagam adduxit, in qua Telefìus, Campanella, Donius, alijq; viniapienria: lludio clari ipatiabantur. Agnouit me ftatim Campanella, ■ vltroque accurrens, om nia, qua: p rillare rune poterai, amiciria: officia mihi cumulate reddidit. Pottea mirati le dixit,quod ego; quiom nem eum fludium in dottrina &c iàpientia collocaueram, vitam ineaCiuitate egerim ,in qua nulius literis boniique artibus habetur honos, nullum defertur praimiumi Ad hxcper Ditem patrem, Deoique manes iurauit nullum xtatis iux tempus libi grauius, aut molellius viium,quàm quod iitic degerat ; vbi cura vix aut omninonon pollét inuenire xquum arilimatorem itudiorum luorum ,coaClusfùerat genethliacas vanitates, magicas prxiligias, aliaiqùe iuperllitioias, ■ & nugatorias artes proiìteri, vt gentis imperita: gratiam aucuparetur. Telelius vero Campanellanihtec memorantem, inlcitiamque leuis & otio marceicentis populi taxantem , repreilit; monuirque vt linguam contineret, aut certe honorihcentiùs de illa gente loqueretur, cuiùs tanta multitudo ad infernas iedes dudum confhixerat, vt facile, fi libitum illi ei­ let , nos pötuiifct obruere : Deinde in me conuèrfus ,de Confentinis, inquit, noltris fi quid habes noui, feire velim Seuerine: illienim cu m acumine & induftria polleant, non mediocrem m ihi fpem aflerunt jforevtaliquandoilluilrentphiloiophiam , quamego Arilloreli iampridem mancipatam d11 libertatem primus viudicaui. T urn ego^ erariolim Contenti^

.5 ^

n

ipi

| *piena bonamm artium & difciplinaram : nu ne v ero, pace ma Telefi dixerim , Ciues illi tuo ingenio folertiaque piane abutuntur : itudia enim doôtrinæ, falutareique artes auerfati, ca_. meditantur, quæ hominum generiperuicieminférant. QuiI , dàm autem veteratores, cura mediocriter in literis profecerint, j diuina quadam,fi Dijs placet, arte (cabalali! vocant) inft rudbos 1 iè prædicant, cuiusope de re quauis iciicitanti relponlum cari mine exprelfum ariumm exhibent. Quid valeat ad concilian, dam in amc ribus gratiam , quomodo crui poifint Thelauri, quis furti, aut necisjfuerit auótor, qualis.cuiulque rei fit futurus euentus,quonam remedio valetudini iune Ìubuenire quis poifit, & ne multis morer , quicquid eli in rebus quantumuis obicu­ rarci inuolutumqne, iearte hac explicaturos profitentur; ac in , terea homines ftupidos, & rationis rerum ignaros, cxpilant.

H ic Donius me interpellans quærebant vtrum nouæ illæ cogltationes, quas in volumine de natura hominis exarauerat, à noftris Philoiophis probarcntur. Atqui ego in ipfis etiam libris fatum eife diéritabam, quandocafii neicio quo fadtum fit, vt commentariolum piane nouum,atque elegans, nec ijs quidcm innotuerit, quorum-omnis cura in pemolutandis phyficorum monti mentis, iniumitur : at extareramen (te vero his verbis defignabam ') qui obicura, & ignota liaòtcnus commenta patefàciat , ac illuiiret aliquando. Hæc dum ìoqueremur, aduenerc interea Stelliola , Brunus , & ali] complures propinqua Patriæ | , cognât ione, ltu dbrum que iocietate nobifcum coniunóli, qui me nouitium Elyfiæ vallis incoiali! omnibus officijs proiequebantur. Inde ego magno amicorum comitati! llipatus, ea lo­ ca curiose peragrabam , in quibus perpetuò nobis eli habitandlim . Incedentesautem proipicie' unus Parmenidem, Zenonem , Leucippnm, Philolaum, Tîm æ um , alioique Pythagoræos incolas quondam noltros, in quadam magni fluminis ri­ pa inambulantes. Sed cum ego adire ilios geftirem, Stelliola^ quali dilluaiòr, confili) mei, velini, in qu it, Seuerine tibi ìuadeas barbatos illos veteresegregie nobis impofuiile : Nani pro­ f e t o li iplorum auòloritate rem ota, ea, qua: de natura decernunc

192, mmt ad rem rationemque perpendanras , facile imieriiemus pleraque ab ijs dici proriùs abfurdè; Nonnulla vero de indù « .firia o b ic u r a r iv t interpretantium ingenio ad naturarci aliquando reuocentur. Quidautem per Deos immorcales ab Anttquisedo&iium us, quod cum his poffic conferri, qua: de ratione nature acca rata obieruacione, ac multa meditatione fir­ mata tradidere Gilbertus, Harueius, Galileus, Cartefius, Digbeus, Hobbes, alijque huius iaculi Scriptores ?Equidem rateor excel luiife veteres in Mathematicis difciplinis ; verumtamen & in his etiam docuere V ieta, acque Cartefius etatem noftranu nihil cedere vetuftati; vt nihil interna de mea Encyclopedia dic a m , ¡in qua ita diiciplinarum omnium fyntaximcomplexus lu m , vt vnum hoc opus (abfit di<fio inuidia)fit inilar omnium quecunquedeTheologia , Phyfiologia, & mathematicis artibus vulgata haótenus fnere . Turn ego lubridens, N ouiinquam Stclliola ingenuità tuummultiplicemque diiciplinam.; lèd vtinam illa vulgo innotuiifet.; certe cairn noftra Neapolis maiorieil'etapuderuditosomnes gloria.. Nuncverò Encyclo • pedia illa tua, in qua orane ocium tempufque contriueras, perijt ia m , ac vix,tanti operis index, & lucubratiorium argumentalùperiùnt, Sed quidi N e tu fam e nominique tuo male conluluifii, qui nouicate verborum abfirufe, & inaudite d o ttin e caliginem ojiudifti ; cumque multa preclare inchoaffes, nul­ lum tamen com mentario.lum perfedtum piane, ablolutumque reliquifii; led genio indiilgensiubtiliilimas cogitationes non fine magno rei [iterarle damno paflus es perire. In iHurra aurem iermonem.deJapius, infiitueram etiam Brunum incre­ pare , quod is cum bonarumartiuingnaruseifet, fiiatamera voluminanugis, prefiigijlque, quàm lolida doftrina implere maluiifet: At vero Galilei aduentu nofira interrupta eli orario; hic enim cum nosialutauiifet, iciicitari fiatim ccepit quemnam progredirai habuiifet hadenus Phyfiologia , quamipiemet omnium princeps ex obièruatione nature aedudam,curri Geometria felici conatu iugauerat. Preterea numquid noui deprehenium efiètin Ccelo viilliusinftrumenci, quoacies ad re. .. ì mota

ip 3 m ota cemenda mirificcintenditóri ae dcmum qualis quantaue eiuimodi organìs faé^a fuiilet acceilìo . Tum egorernom nem enàrrans dixi defercam fere iam à no (Iris Italis vcram itlam germanamque philoiophandirationem , quam ipfeille, a e pumum excitatam complaribusedids voluminibusili uitrauerat ; Sedeam tarnen apudPo.puiosexternos nulla principis, &cinuentoris ( quod lane dolenter dixeram ) mentione faa reuireicerc . Fuiiìe nonnulla inCoclonuperanimadueria qua: quidcm mini me abhorrent ab his, qua: iam d im litcris ille mandauerat. Quaedam porro eile ab ìjs impudenter confi­ d a , qui vt viro clandìmo pares viderentur, laureolam in mu1tacco quxiiuere. Deniquc multa in vitrisperpoliendis, iìue> v,lu > ac obleruatione, ime ctiam radone notata eile, qua: ad acuendamoculorum yim iummopere valent. Quin codiare iam demum cuiui modi forma , artificioue fabricanda lint v U ti a , in quibus ca lege lumen ìnfringatur, vt quicunque ab vno ■eodemque punclo prolihennt radi), ad vnum aliquod pun<äum anguftati conueniant : Ex quo mira biles exiilunt in ib iiS

i f e

™

« 1,Kr amP“ Cant 1

quem vnum in tantaillamuldtudineagnoueram ^ i m ^ counter c°epit veteremque amicitiamnouis o ffic ij? iIS a Ìr ^ io. Poitea vero licentioribus verbis in me iocatus, dixitnullam me laudem exZootomia oromeirri • 1 > n,jl1llan:l exiis mipiciendis v i q u ? X o fó aue’rim morii m à f** dim L, oicitauerim , vt verum ianguinis UMteK A r e ^ f c l P ’ non poracriroanimadr ~ S°ratebai filile mihi non ratione modo iedautopiia quoque teilatum fanguinis circuitum, fed nihil tameru me aduni in re iatis manifelta decernere vt v ira rZ fS> edlCorun? lnuidiam > quorum faólioniextremum ora' t ó o fatum ex hoc inuento videbam i n i W Tn P| tiones m in im e ^ l c \nuidcil].quodeom m inuencisexterasnaplauderent ; lernetopesattatemque inter experimem

IP 4 .t ..._ _ rimentaconfumpiifFe , nec aliud vtique gratiaconfequutum, quam lnuidram. Gilbert© pariter de nacura magnetispraiciarc m emorantieosiii primis obftrepuiffe, qui ex illius experimen­ t s , & obieruationibusiibi laudemquadiuere. Sed cum h x c, & eiulmodi alia compluraiadaret V erulamius, Itali noftri in­ ter ie clam mullitantes innuerunt diicedendum ab eagenre, qua’ vi nature, atque ingenijelata, cum eceteris nationibus iniolenter agere coniueuerat. AtSchipanusinterea , vt Verulami] ardorcm impetumquereftingueret, faffus elt Britannos multum opera contuliile ad ornandas, & collocupletandas diiciplinas, atque adeodeRepublicaliteratorum optime meritos efle: Sed earn eile Scrijptorum fortunam,vt quo quiique forct praftantior, eo faciliiisobtrcdarores inueniret. H accum dixiflet Schipanus viiiiunriibiplaudereBritanni: A tnosillos valere iubentes , in rcliqua ipatiaiedeiqueliteratorum Manibus ailignatas ire perreximus. Caterum quanam vm branobis b acloca perarrtbulanribus obuiam prodierint, &: quale' cum illis iermones habuerimus longum ell periequi. Fortaire verb alias h ac ad te feribam iubtilius; liber enimea nunc memorare , qua ab eruditorum Manibus dePcltecoram Mercurio fuerunt hodie difputata . Foreautemconfido , vr prater voluptatem, nonnihil eriam -vtili tatis tibiiit allatura hacenarratio , qua magnam partem in Sapientiunvdidis iermonibuiqueveriatur. Arnediutiusm’o rerexpedationem tuam,abini­ tio , quemadmodum res fit gefta, perlcribam.

Iam dilcuiTanodis caligine, nouus dies caperat illucelcere, cum Mercurius mortuornm, quos compulerat, agmine iuxta Achcrontis npam dimiifo , ad iedes , atque regiones noilras properabat. N ihil verb h ie d tT im a e , quodmirens, licuiile iam nobis infernas fine Sole domos incolentibus, diei nodilque viciilitudines obieruare : quippe non ita dimetiendi ternporis curam abiecimus, vt clepiydris, automatiique machinulis carere velimus. Caueautem, ii me amas exiftimes me quod liberius iocari tecum iim iolitus , nunc fabulole quicquam tibi narrare . Sedreuertoradrem. Vbiprim um nunciatum eftno-

195

Ibis addentare Mercurium*, confellim iUicateruatimpencximus obuiam. Tum Cyllenius petalo pinnuliique, & virgula-, inllruóbus, dicebat le ab Apolline miilum, ve cum-Sapienrium vmbris de rebus agerer, qua: famam eius dignitatemque maximè videbantur attingere . Mercurio le íocium adminiítmru­ que Moraus pnebuerat., qui cum conuocallet Altrologorum-. concilium, & lùum cuique locum attribuififet exordine, iilentium fieri iuifir, efflagitauitque vti cu nòti atures arrigerent, Se Hcrmetem Apollinis mandata perferentem attenderent. At M ercuri), fi recle commendili, hasefuitoratio . Pro met beo quàm ia m e ft, peius.vel lem , is cnim ho minem exarg il la lutoquefinxit, vrellet, qui moleiliamquoticiieDijsexhiberet. E t­ ernai hoc vidimi habet ipia mortalitas tlcilicet dura delicijs,A: voluptatibus affluir, Dco runi i mmo reali um pror Íus obliti ileitur, & vclfumo parcit, arquen idoli, quibuscum noitnropis •eli indiga, prolectarenos lolet : led.fi milerijs arrumniique pre­ mami' ^ilatirn Deomm aras exagitar, Ccelumque ornile im­ portuna prece.iolicitat.. Atqui Apollo maxime vnusomnium videtur vrgeri nequiilnnegentis conuicioqiec porrò quicquam illuni iuuat, quod quadri jugo Solis curra iiiitmctus.hue acque, illuctotosdiescircumuagus feratur, vt lumencieat, &ialu ta ­ re ni calorem , quo terrena omnia , quorum potillìmus eli itu homine dominaras, procreantur, & vigent. Quin fili prò-tan­ to muñere rependuntur iniurix Quot entra qualeluede nohh fabulas detrahendi caulanarrant mortales. ? Equidem minime inficiabor dira Apollinem tulilse iufortunia ; cuin.& exilio o h ínter re¿tos Cyclopes mulclatus lìty & necellitace caaótus Admetiiuuencas pauerit, latereique apud Laomedontem merce deconductus finxerit yvdfientio prxrereaminfelices amores, Dap lines fugam,arque Hyacitithi cxdem . Vcrumtamen quid, gens ingrata eorum , quxD ij parum decore feciise dicuntur * m em oriam importuné refricat ? Sed liceatvfque Poetis iniani* r e ,, cur carnea Philolophi, quibus nihil, videtur elsencgotij', niü, vt curióle res noltras exquiraiit, audent Soli nitidiifimo maculas afiingere ? Haud impune id tulit lynceus file Codi SiBb i derum-.

1$ 6 derumque fpeculator G alik u s, qui gloriabatur ea ié in So^ leStellilque deprehendiise , qua; nulli mortalium videre an­ te licuerat ; mox enim oculorura lumine captus, nec in­ fimi quidem Solem cernere potuit j & in m iti c?citatis cali­ gine mukam vita; partem traniegit . Sedvt ad idveniam a liquando, quamobrem nuncdemum ha:c loca mihiadeuiv* da fuere : Notum vobis eft Manes > quantam in Terris v$ftitatem effeceris Peitis illa , qua; ntiper nouis incoks munici­ pi a vellracompleuit: At nunc icitote in iumnia Apollineim eileiolicitudine ob importunitatem mortalium , qui in eum culpam tanta; calami'ans transfetunt, &c Medicinam quoque proicindunt, quod nullum buie malo remedium inuenirc* potuerit. Illum vero piget pudetque iilhax audire, quippe> itaièm periè geiììt, vcoptimè devniueria Deorum M orr*liumque foderate videarur m era iile ; nec profeòlò quicquam carius ,vel antiquius liabuit,quàm vt hominum generi ialutaris eilet, merito que poífet opifer dici, vtilii.simceque artis inuentor. A tm aleirt tibi Hom ere, qui ad permulccndas otiojforum hominum aures, impias de Dijs fabellasconiinxiifi, & cum de nobispermuka eiFes mcntitus, tum prxterca illud auiìiis es- impudentereffluire, quod olim Apollo ad vlciicendarm iniuriam, quam Chryiès ab Agamennone acceperat, atrocem peililentiam in Graiorum claflem immiièrit, acne multis qui* dem canibufquepepercerit. Sed vt demos hanc impunitatene garriendi poetis, qui., nifi cuna forum, nunquam iapere putantu r, quis tarnen, fcrat illorum impudentiam, qui nouiflìmam hanc peilem ex defezione Solis extitiflè prxdicant. Quali ve­ ro Lunar vmbra, quando T erras non vai de nimis op acat, adco aaumnoiàsciere polTit calamitates, cum tarnen altemm telluris hemiipha;riumnunquam-non terra; ipfius vm bra, qua; no¿lem effi.cit, oblcuretur. Ellgenus hominum, quorum inge­ nia ad nugas potius fallacialque, quam ad bonas arces íoiidaíque dilciplinas iunt parata ; Hi igitur cura eruditum illum M&tnematicorum puluerem nequáquam atdgerini, ac vix vnquam in Coelum íuípexerint, latís tarnen habent notas,nume' roí que

197

•foique ínmathematica ephemeride defcriptos agnofcere, quo ilh iludió elatiiupera arque Celdliaíémper habent in ore, ac de humanarumrerum euentisnon alicer pronunciant, quam íi C?ii interpretes , íummique Iouis eííent internunci}. G cterum omnia quarcunque-fiunt in Terris, vi fíderum fieri eontendunt, bella, excúrilones, latrocinia, cades, adulceria, &c quicquid fibi ipíis mortales machinantur, C?lo tribuunt,mox ctiam quod bibant meiantqueStellisimputaturi. Sané auteur illa cum Caelitum pieroíque, turn prarcipué Apollinem non leuiter tangunt ¿ is enim, vt noílis, aitrorum principatum, luminumque reliquorum moderamen ob tin u it. At quandoquidem peílirni lycophant ae,vt luis decretis fidem fáciant,nul­ lum aliud profemnt vaniísima: artis fuiidamentum, niíi auctoritatem eorum, qui prxcepta olim Ailrologia tradiderunt rEa re vosom nes, qui in Aílrologia excelknitis aduocatos v olu i: •veítra enim hoc máxime interdi,vt pro veritate, acqs adeo pro noílra dignitate reili fice mini ea, qux’ de fignificatione arque cuentis ecliplium á vobis mandata literis fuere, non aliquoafílam diuino fula, nec vlla phyíica, conílantique ratione, aut cerra obíeruatione firmara efle: led quod resell leui conieclura , vel potiüs vana iuperílitionefuiííe confióla : ne deinceps mendaciílimi nebulones , dum humanarum calamitaturm» caulas in Solem , & attrareierre conanmr, aufint ab-au¿lorica­ te hdeque vdlra íumere teílmionium . Vos itaqueíi iápitis, ne Deorum iuflá negligire. Quat cura Mercurins- dixiíTec, llan m Momus Thalen Milefium manu prehendit Schcus tu, in^U^ru aT orurn la.pientii.sime, quiinexquirendis aílrorum curíibus víque adeo curioíus fu iili,vt omnium primus defeclionem Solispradicere potueris, age nunc, efiare quo lidere quoue Cqlipoíituquaituoíafitoleamm mercatura? Eílenim tama te olim íidcrali icientia adiutum plurimumex hacnegowatione lucrifeciíle ..Tum Thales iocoíc, vt videbatur,refpondens, lech^i, inquit, laticis potus rerum om nium , quas invita cogiraui, ge£Iique memoriam mihi proríusademit. At mercurius incereaAilroiogosmonuit , vtne tempus in. nugis tere-

I 98 rent, led adea, quanpfe pracceperat adiitumrefponderent ..

Iam vero ^ompluresíe addicendum parauerant, cum Petofiris audiri íé ante alios ¡poftnlauit, & contenta voce íic -fetus e l i ..

Ego quidem Mercuri geram tibi morena, nec vereborpalam ierre íententiamde vanitate pracdi&ionum, quae eapiuntur ex aftris. Sed vide quaderne periculoíum fit huiuicemodi diurnadones tollere , mortalefque moliere , yt in poíterum reíipileant, deque his rebus,;qua íuperílitioía leuitate creduntur ,, addubitent.. Nana fi íemel i Ili ánimos exíuperftitionu m laqueis exuerint, vos protesto Dij omnes inhonqrati eiurietis .

Quisenimpofthacaras vobis exrruet, viótimaíque madfcabit?.

Non paiíus eíl Momus Petofirim diutius proloqui ; íed illurm. interpellans bone, inquit, Aítrologe, tu quidem íupra quam oportet in nos oifidoíus videris ; cuna enim íolam teílificationem abs te expedaremus, tu pratereacqnfilium (aiutare íuggefiiíti. Nunc tibi pro talibus mentis íiientium indiciums ..

Turn Nccepío quanquain adloquendum compoíitus videbatur, tarnen veritus, vtopinor, Momicauillationes,ciani èconíelfuíeie proripuit. Interea Firnaicus ita incitatus clamabatfibi atque vniuerlo Altrologorum ordini non parum iniuria fieri,, quod ad palinodiam. adigerecur eile commune mortalitatis vitiuna (allere atquementiri; ideoque velonane genus hum anum.exagitandum, vel certe parcendum Aítrologis, quòdin vana failacique arte veríentur. Atqui Momus miror ,inquit, quid fit M aterne, quod t u , qui nunquam non es iolitus allen­ tati m oi talibus , nunc tandem Deorum voluntad parere graueris. An vero , quoniam aflheuifti naendadjs, pigetteali-' quando vera fated ?. Verumtamen.noli putare teitimoniumtutina alicuius elle momenti Quis enim e li, aut quotuiquiique qui neiciattenimis ap ertèm en riri& multaiaspenumero etiam olcitanter hallucinari *. Scribis Imperatoris vitam íupra mortalitatis iòrtem eise, atque adeo C ? lo , ítelliíquc non 14b ijei. O impudentiifimam aduladonem !. Ad hrec decernis quid Mercurij ideila fignificct, fi fiimmum Celi fidtigiunain-' ge nefi nocturna tenuerit : Atqui akerurrum fitearis oportet,

199

_ Ì

I

vel Icilicet illud tìbi excidifle, quod Stilbon àSolenunquam fi-' gni vnius interuallo dilcederepolÌìt, vel certe te eiufmodi pra:-» cepta hyperboreis tradidifle . Sed longum eft de ijs omnibus dicere, qua; temere, Se ìnconiideratèabs te (cripta (bere. V ix dum Momus ha;c loqui deiìerat cum quidam de nobiliore fa­ m i lia Aftrologi tumultuari, Se impetum in Mercurium facerc coeperunr, expoftulantes, grauiterque qunrrentes ab ilio A ftrologiam indiata cauia damnari:Dicebant autemvaldè iniquum elle pronunciare iudicium antequam ientenna; perrogentur.

Audiendum in primis erte Claudium Ptolem xum , qui artenu hancà barbara iupcritìtione vindicatam, in certas rationes, ac priEcepra redegit, & philoiophia; fratina examinauit : Non el­ le arti imputandum , quod earn aliqui Authores fabulis , & mendacijscontaminauerint, vel quodnonnulliin deicribenda Cedi facie deiìgnandiique artroram curfibus errauerinc. At certèvnum Prolemamm omni culpa vacare, vt qui & Codi rationem optimè norit, Se quatenus Alìrologorum prardicrtiones progredì poilìnt, phylica ratione moniti auerit. Turn Hermes vultu lèuero,& ad maieftatem compofito, Facente hic,inquit, vmbra: procaces, quid obllrepitis, quidme laceiTitis ? Eia Ptolemams verter cauia m dicat : Vos interea ledete lultis, Se quiefeite . Alsedereiam omnes, fubitu mque iuit filentium. M ox iìirrexit Ptolemxus, Se lie carpir ertali . Tametfì non ignorem quantam mirti inuidiam paritura lit hacoratio,m alo tamen in •odium ortdrfionemque multorum incurrere, quàm vel men­ titi, velveritatem diilìmulanterobraere: Omnia enim licere-» potius prtilolopho arbitror , quàm contra verum a mendacio ilare. Ergo quoniam nunc mini res ell baud fané cum indotta multiradine, lèd cum Dijs iapientifsimoque conlèniu, pra: me feram , atque fatebor me nunquam ita defipuilse, vt Aftrologoram pnediótis fidem vllam adrtibendam else cenluerim .

Scrìpfi iam olim apotelefmata , vt oblequererSyroalijlque-» nonnullis, quibus vilum ert luperuacaneam fore lubtiliorem-» illam motuum coelertium dodlrinam in libris magnq conftru¿Honiscxplicatam , nifi edam accederei vtilitas , quambbiex diui-

lo o diuina rione pollicebantur. Hoc autem, quicquid eft flagiti} ( nam w e dedecus admifific confiteor ) mihi facile is condonabit, qui íecum agitaueritj eamvitæ legem conditionemque confiitutamcfíe mortalibüs, vt populo nonnunquam, fcençque vt dicitur,fit íeruiendum. Atqui nihilominus ita ego A ftrologiæ decreta tradidi ,y t quanta illis habendafit fides mi­ nime retienen m : quippeíatis luperquetefiatusíum ea firma­ menti parum habere, ac reprehend i non iniuria poise. Sed diiciplinæ ta men ratio poftulabat,vt quardam diílimularem , multa comminiicerer, ac identidem ficlis atqueementitis re­ bus a liquem veritatis fucum illinirem. Quapropter ineptiores illas Chaldæorum luperfti tionesviraui,omniaque( vt in tanta dodrinæ futilitate lieu it /philofophids pigmentis aipcrfi. At certe neldo quomodo humana crediti itas plus au&oritatis, & fidei, quàm iperaueram, præccptionibus noftris adiunxerit .

Enimuero non veriora efsepythia oracula, quàm noftra apotelefmata cenlent A ftrologi. V aide autem mirorcurtantopereillaprobentur, quæquotidie vlus,&: euentarefellunt, necnon grauiora rationum momenta deficiunt : Quanti enirru argumenta illaæfiimanda Íuntí Luna vim haber ciendi hu­ mores , quiaterræ próxima eft-, atquehuius vapores combibit.

Saturniftella réfrigérât, quia valdè recediti Sole. Media Mar­ ris inccndit, quia lùpra Solem proximè fertur. Phofphoros propter corpo ris lui magnitudinem húmidas expirationes ex ods terne vicinisad ierapit, & alia id genus commenta, qui" x is tanquam principijs conftituta eli: arsvniuerlà. Ad hæc quàm temere illud creditur, in quo fundamentan! AftrologLx politum eli : Ni mirimi vim quamdam è Cçlo fideribuique in Terram diftundi, quæ omnia qualunque e terreno principiorum genere concreicunt, moderetnr, atque gubernet. Atenim quamuis Solis dficientiam vireiquc resaceuentademonftrant (quippeeius naturacum tota feruida fit, cçteris naturis calorem, quoillxviuunt, vigentque iugiterimpertir) quis tamen eiuldemmodi vim in reliquis fiel lis experiri, vel animaduerterevnquampotuit? Nam quas Afiris affingunt occultas vires,

I

■

201 tlifi Deomm aliquis priemoiiftrauerit, mortalium nulli, vt ego arbitrar, licitum cric pcripicere. Qiiid verb memorem A ftrologorum com m enta, falíaíque opiniones de Mundi ftru¿fcura ?Nemo quidem eft neficius me de fitu , atque ordine planetamm lècus atque fe res haber, confticuiífie. Illud cnim pneter estera me fùgerat, quod perenni errantium itellarum conuerfio fit circum Solem , Quamam igitur habenda fides eli; prasceptionibus noftris, aure planetarum vires ex firn decernunt ? profeelb enim fi fteila Martis propter Solis propinquitàteminceudat, quanto magisexurant Venus, Stilbonque qui propioribus circum Solcmorbitis leconuertunt? Acqui non.» ante finem dicendifaciam quàm oftendero perperam Aftrologos noftra citare apoteleimata, vt probentpeftìlentiiE in Íta­ las gentes iam dudum fieuientis, nuliam aliamfuifie caufiam, quàm Solis Eclipfim, qua: proximo prascellìt. At mirari potifiiimum licet, quàm belle egregi) ifti vates de pelle diuinauerint, fimul ac omnia palfiimìoca viaique mors complerat exanimiscorporibus, aceruatimquecadaueraaccumulauerat. A gite igitur expendamus quam aptè illa decreta, qua? ex noftris praceptis iumuntur, quadrenc euentis. Scriptum quidem eft in noitro tetrabiblo calamitates, & ea qua prouineijs vrbibufi. quegeneratim eueniunt, ex Luna Soliiue potiilìmum defe¿Honibus exilíete, atqui in his coniideranda effe turn loca, leu regiones ad quaspertinent effectus, turn etiam tempus,genus, &cnaturami eucntuum. Hate vero ita expofita fiunt, vt latiùs pa­ tere videantur , ac in plures cafius difiparileique exitus poftìnt accom odati. Quario enimà vobis, vt has praccptiones ad nouiilimam Solis defcctionem dirigatis. Prirnùm autem exiftimandum ad ea loca attinere effeótus, qua? leonis figno, in quo nimirum Luna cum Sole congreila eft, eiufique trigono lubìjci putantur. At vero quam latèeiuimodi regiones recenientur?

Scilicet Britannia, Belgium, Germania, Italia, Iberia, aliiequo plures prou indie talem in numerum aieribuntur. Acqui pellilentiapollquamNeapoli c?pta eft grailàri ineas dumaxat re­ giones eft peruagara, quibus obloci propinquitatem, aliamue Cc caufiam

202 cauiam cum pefte afie<5tis commerciami fuit, nec fibi fàtis à contagionecautumeft. Rurius in quadrupedibus dammim_, minatur leonis fi gnu m , in quo Sol defedile viius eft : Verumtameirbipedu-m tantum, ni fallor, haétenus clades fu it. T an ­ dem vero eiuimodi fuit Martis, & Saturni, Lunam Solemquo òbfidentium in hac eclipfi conftitutio, vt ex illa predici potuerintbella, fèditiones, vrbium excidia, depopulationes, Principum indignationesfubita: neces, rapina, latrocinia, Iuuenum, lenumque interitus,frigus, & asltus, morbi diuturni,&celeres, vailitas, caritas, & ne multis m orer, nihiladeo atfumnoiùiru calamitoiumque hominum generi poteftobtingere, quod ad iitam Solis defeàtiouem iuxtaapoteleimata noitra referri non queat. Poil'em alia multa de Aftrologia; vanitate dicere, ièd nolo effe longus ; concludami tamen ita omnia huius artis de­ creta futilitatis piena m ihi videri, vt nihilo magis dclìpere eos putem^qui fidunt illis, quam qui multùm opera; laboriique in ijldem refutandisiniumunt. Dum haÉc loquereturPtolemcus, fremebant Hall, Cardanus, Naiboda, Maginus, alijque A lirologi illius ieótam diiciplinamque proièquuti. Atqui Mercurius approbauit eximij mathematici icntemtiam, laudauitque ingenuam eiufdem confeflìonem. Momus autem Ptolemei afilentationem leuiter notans, commendabat Copcrnicum, Brahacum,K.cplemm, Lansbergium, & GaliLxum, qui cum in cgteris Altrologité partibus excelluiffent, hoc praedidlionum ge­ nere minime vii iuerant:m ox adCornelium Agrippam conueriusabeo poftulauit vtimoreatque exemplo Ptolemei Allrologia; vanitatem fateretur: at ille aiehat fe olim oninia, dam viuerct, expleuiife-t nec Ailrologiam tantum, ièd pfurimas edam aites confutale, earumque futilitarem ac falfitarem editisiamvoluminibus promulgane. In eamdeffi ferme fèntentiam loquuti iunt Sixtus Hemminganus, &c Marfilius Ficinus. Atnonnullisfubturpicula videbatur palinodia ; quapropter muilabat conièffus, iamque difTonis vocibus iubiellia per' lònabant, cum Mercurius iniri carterorum fuffragia, ac nu merari iententias iu ilit. Quanquam autem multi iunt irnienti,qui in pio-

20 3

fil propugnando Aftrologiæ decretis pertinacîterobffinarent, omnes tarnen quicunque cogitationes mas ad rationem reuocarc eonitieuerantj eius artis fallacias teitabantur : ni auteni ôc il minus numéro j audtoritatis certe pondéré præcellebant .

Momüs intereaeomm-, qui abnegauerant chirographa teitixi*Gationefqueexcipiebat. Cæterum Mercuriuscum iatis iuperque ab Ailrologis fibifadum effe videret, Medicos aduocauitj cum quibus longum iermonem habuitrinitio autcrnrnultadifférait de Medicinæ dignitate rdeque iummadimcultate, quam habet hæc ars: deinde mcmorauit honores pene diub nos,quos primis medendi artificibus decreuit antiquitas. T u m dolere ie cfixit Medicinæ vicem, grauiterque ferre, quod arsirla,, cuius osig© Cado dicata, Dijfque fueratadl cripta ,ia m a em um inhom inibus viÎiffimis, atque nequiisimis exiordeiceret. Ad hæc deteilari Medicorum Hagitia cçpit, acque m eos vehementer inuchi, qui naturæ contemplatione, boniiqueartibus pofthabitis, iatis habent promiffam barbara paicere,& obibletiori habitu* atque veftitu perridiculam quamdam grauitatem affettare. Præterea intolerandamaiebat libi videri iltorum impudentiam temeritatemque, qui cum tempus induftriamque triuerint inbis perdilcendis, quæ minus nihilo finit, nec ad fanationes malorum quicquam attinent, omnibus ta­ rnen quicunque inhumanum genus inuadunt morbis, ialutarem medicinam pollicentur, audentque ipfietiam peitilentiæ non fùo minus, qpam ægrotantium periculo mutilescurationes adhibere. Ad extremum iumrnis medendi magi (tris , edixit, vtrationem mirent, quemadmodum labantimedicinæ fit occurrendum, coniulendumque mortalibus, quos Medico­ rum inkitia ante diem exhæredes vitæ facere coniueuit :item que perpenderenc vtrum expédiât peites obfeffos medicaminiibus tentare, an vero nulla peltilentiæ fit medicina, reipuatque id malummedicæ artis auxilia .. V ix dum Mercuriiis. ffiierm. ©rationi iuæ fecerat, cum circumftantiumturba.quidam profilìt, caperata fronte, oculis tome tuentibus, hircina barba, ac. ©mnino m onlboià deformitate ridiculus : Vnum aliquem.ex; Ce z Capri-

204

Caprigeno Satyromm genere te intueri dixiffes : Is autem v b i omnium ora, atque oculosinievidit eife conuerios, 'fronton contraxit,& fapientem barbam manu permuliir: Deinde ve­ ro polì: longas excreationes, cæpit bori; ilona voce profari. Prim um autem multa de fe ip io, deque fuisitudijs atqtie conatibus gloriofius prædicauit 5mox rationem propoiuit, qua in , itaurari medicina, atque in priftinum itatum décuique poifet reftitui.N im irum compclcendum effe dixic ingeniorum æitum , pyæcidendamque Medicis libertatem nouandr, excurienda item de manibus difcentium Chemiae iìudia, iubm ouendòsParacclfi, Heimontij}Haruei>,& aliorum- Nouatorum librosad vnius tanta Gaìem Icàri,onem adigendós omnes, quicunq;Medicinam faclitare volucrint; iìcenim fore,vtijcertas m edendirationes,acpræcepta ièruantes in morborum eurationibus féliciter progrederentur ; atque adeo ignominia rm, , calumniæque vim protius effugerent. Poliremo de peftilentia ad bunc modum decrcuit, neceffum feilieet effe, conquifitis rationibus atque argumentis, de illius natura diiceptare, vt conitare tandem poffit,vtmm peitis inremperiefan totius iùbftantiæ lit morbus j hoc autem cognito, curationem quoque/ cognitanidri, & intemperiem quidem contrari) appofitione depclli, totius autem iubilàntiæmorbum alexipharmacomm viti lanari. Hæc ille & compiuta eiulmodi, quæ memorare piget, inlulla loquafcitate iadauit : at omnia protinus-magno atìantium rdù, atque cachinnis, vt par erat, accepta fìiere. Sed cuna interna ingens perturbatia, clamorquc concitaretur, ca­ rne Mercurius, vt nequis iniiiffti ad dicendumluo, prodiret .■ Tum H ippocrateni j Ciiiiis magna apud omnes effe videbatur exiffim atio, primtkn eloqui iu ilit: itaque cæteris iilcntimm fu it, ille vero iìc in fit.. Medicina ar-tium omnium præffantiiiìma Deorum munere beneficioque data mortalibu3 , deprauari iam tumcçpta eli,acqueeuilelcere,cum primuin ab ffudio lapientiæ ad mercedem quæltumque fuit abduda ; && enim quicumque in quafftuoia arte veriàntur, omnem operam induiìriam cogitationem mentem de&ique omnem in-' pecu-

pecunia figunt : prteque argènto famam gloriam dodrina: fttè. dia, cceteraque mortalitatis decora acque ornamenta conte m nunt. Quare fic mihi peripicere videor abiediorem fordidio remque in dies fore medicina conditionem, vique dumdiiciplinam fuam Medici mercedelòcauerint, & pra:clarifiìinam_. artem turpiter feruire coegerinr. Ergo vt iua.medicina; lausdì * gnitaique reddatur, in rem,nifallor,fuerit,vri]s duntaxat medendi facultas concedatur, qui non auditate numorum potius, fed fapientix Àudio ad hanc artem feruntur. Sic enim medici­ na: tradatio ab illiberali, iordidoque quccilu ioluta, & ab auariti<^crimine liberata, hominum generi maxime lalutaris efiet, ac o otim o, & nobiliflìmo quoque digniflìma . Qiiin edam-, abilmia- difficilifque diiciplina quotidie illnftraretur ab bis, qui vèlocculto quodam natura: iuiTu ad eam infiammati rapiuntur, vellauciisglorixque percupidiin difcendo,quàm in adipiicendo maluntoccupari. Ca:teium de peiblentiatanmm habeo dicere, me nunquam hoc morbo laborantibus medicìnam feciiTe, nec vliam in Tem pio yEiculapi] Ichedam ìnipexiile, qux remedia peiìis indicarci. Nam quod memoria: proditum eli Atticam olim meacuraex imminentis pelli lentirr impetri ereptam feruatamque faille, ad praecepta potiùs ciuilisr prudentia, quà.m medicaprofèilionis cft referendum Quid quod multa mihi triburvideo a nominis noftriihidiofis, quar ( vtverumloquar ) velomnino iuntcommentitia, vel certe mihfiprorfus excidere. Incredibile eli quantis plaufibus, qualitaque admurmuratione commendata fuerit Hippocratis ora­ rio . Ipie ille Deorum hominumque obiurgator Momus noir. recuiauit iummam nobilitatis, dodrina-que laudem iapicirtiflìmoSenitribuere. Ac vnum tamen hoc haudquaquamcelauit, multa de ilio gtqcula vanitate, ac populari fide fillio nar­ rati, quale illudeit , quod c proiapia'Deorum fu erit, itaque natune rationem virtutefque omnes tenuerit, vt tatti fil­ iere quàm falli nefeiret . Nec id quidem reticuit, quod pleriquem ortaliurm ionredudi, fed opinione iitius audoris fententias cusjvdiuims oracolis auderent exiequare; quiir multai.

2OS Quoque eflent multorum fubiniulfe abfùrdeqjie dièta , qua: quoniam ex eius difei^iina effluxiife putantur, in omnium ore vigerent, & ftultiifimècrederentur.. Tandem non veritus eft dicere Hippocratem de agrota ac propecorrupta medicina ita rariocinatum fuiiTe, vtdiligentior in apericnda morbi caufa, quam in curatione prafcribenda videretur. H ac cum dixiifet M om us, loquendipoteilasfaóiaefiHerophilo. Ille vero aiebar medendi fcientiam in recondita multiplieique cognitione poiitam effe, quam nemo poilìt aisequi,niii qui ingenio valeat» omnemque laborem indultriam, &crationem ad rerum natu­ r a contemplationem conferai: idcircoab.fi conditam fubtfi liorem illam iectam , cui ltudium in primis fuerat firmari ho~minum corpora., cauiaique valetudinum oculata fide reco^gnofiete, & prarerea herbarum ,rerumque omnium, quarum in medicina viùs eil'e potell, vires & eifeètus inquirere. Sed poftea Medicorum inicita inertiaque fàètum eife, vt ieèta h ac ac­ que infiitutio defireretur r ac in bis medicina profefsorcs potiilìmumoccuparentur, qu a garriendi magis, quam medendirationem videntur attingere. Dandam igitur eifeoperam ,v t M edici rcètiorcm illam viam aieolim m onilratam denuo ineant, <Scadhibita frequenti diifeèlione perquirant qualis natru eordis, &venarum fitpulius, perquasvias iànguis fluat refiuarquejquonam motu aluus & inteftina cieantur,& alia eiuim odiin viuisdumtaxat exploranda, vt conftareiam demum pollitquem vium ,& quamvim. quaquepars habeat.. Herophilumplura:loquuturum.repremtMercurius-, qui detefiacus ellim m anem illiuscarnificinam atquecrudelitatem, quoti viuorum fiominum aluos,& pracordiainciderai, arremque;iàlutis fium ana prafidem atrociisim a internecionii deuouerat ; quum alioquiliceatpari lane fru¿tu , at fine fielereextilpicir na m inbrutis animaìibus exercere. T u m Erafìftratus, quom am fioc firm one fi quoque notali videbat, erubuit, at neicioquid cum Archigene ficretò colloquutus ie in mediana turbarn, conferramque multitudinem ab d id it. Intetea ad diccndum furrexerat Aiclepiades,quiad rfietom m m orem comp o-

iìtUSj

207 liras, elegantem ornatamque habn itorationem . Toras autem m eoerat, vtollenderet mcdendi rationem vulgo vfurpatam, plus incommodi,quàm adiumenti afierre mortalibus -, vt quæ periculofas ancipitefque inualetudinum curationes ptæicribat, & ferrum ignem atenué pharmaca ipiismorbis nocentiora, & moleftiora iæpiisime adhibeat. Multis præterea grauibufque argumentis docebatmedendiviam à ieolim tritam cçteris anteferendam, quod omnium tutiffima foret: quippe cum acrio ra médicamenta, & remedia vehementiora iuitulerit, om tiemquecuram confixerit in victus ratione, friótione corporis, amlxilatione, & geftatione ; quæ quidem auxilia nec valdeiniucundaiunt,nechoitiilium naturænimis infenfa. Deniquc* prç le tulit medicinam haudquaquam inutilem pefte laborantibusfore, ii ea potifsimum adhibeantur, quæ manantibus corpuiculis iter aperiant, expirationes cieant, & vitalem vinu aôtutum promoucant. Finierat Aiclepiades varia cum adclasnatione. Sed M omuscum illiusingenium eloquentiamquo magnis laudibus extulïfset, non veritus cil deinde nonnullam eidem labeculam aípergere : Subiecit enim morbos non fa­ cundia, ièd remedijs curari ; ac perperam eos facere, qui relióla cfítcaci medicina , ægrotantibus blandimenta , illccebraiquc proponunt : denique omninô deteftabilem eife illçrum impudentiam, qui valentiora medicamina; quorum viùm minime norunt, audent procaciterimprobare. Seníerat Afclepiades fe m om i iermone perftringi, quare excuíationem parabat. Sed Mercuriusne longius res procederet, ftatim Theisalum m onuit, vt loquererar. Hic autem quanquam liberrimi oris , Deummetuebat, quoniam tamen, & ipfi dicendum aliquid fuit ,iîc in fit. Qpalis ego quantufque fuerim medendi artifex , Dijs hominibuique arbitror elfe notiisimum 5quippe vnus ex omnibus extiti, qui vera tuendæ valetudinis,cürandorumque morborum decreta præicripferim ; nouamque condiderim íeótam, quæ omnium quot quot ante fuerant, medicorum placitadeierepotuerit. Sedvt primum inter viuos eise defij, medicinæftudia, quorum nullumapud Manes viùm fore in-

tel-

¡R js 'r . ’

208

tellexeram, deferiti, curamque ad ea renili,qua: mihicum vitibris varianti in reraefsent. Interea omniaquacumquede medendi ratione meditatus ante fueram, mini fateor excidere ..

Quamobrem vehcmenter doleo, quod ad ea, qua: a me poitulaftis, nihilpiane queamvel meoingenio, velveitra expectatione dignum reipondere . Geitiebat Monius acquici eloqui, cum Mcrcurius Galcnum iamiam iurgentem,& ad dicendu m paratimi, protinus inuitauit. Mirum quam fradicie cunctus pene conieisus Galeni iermonem attenderei : itaque omnes propcmodumaures erexerant-, ille vero vberrimum rundens verborum flumen fententiam fuam capir expromere . Initio autemiè iplum magnificè ia&ans memorabat vti lana inde ab adolcicentia Niconis parentis fui dudtu atque inicitutione 111genuasartes, liberalefquedifciplinas nauiter hauierat, clonec io nini ]s ita monetitibus animum ad medicinam traiiuulerat, cuius notitiam tanta felicitate fuerat aisecutus, vt omnes quot finir, quotquefuereMediops, velfam a celebritate, vel editoruiii voiuminum copia iuperare potuerit. Pratereacommeiidabat iummopere m etliodum , qua ipie in inuenienda, tradendaquemedendi fcientia vfus fuerat : aiebat enim indereiso feftudio cura, & peregrinaiionibus admitanda artis, natura— que opera veifigaise, & certas demonilrationuni leges quafiuiise, auas e gcometricis theorematibus maglia indultria ad medendi arreni traduxerat. Quippe geometrarunt more Me­ dicina fundamenta locauerat, axiomata ina artis conftituerat. Omnia experuulgatis quatuorelementis concreicere , & remm naturati! ex principium qualitatum temperatione pendere quammiymmetria fanitatem, diflidium vero morbos, & mortem efficeret. Omnes pratcrea qualitates ex principibus o r ir i, rerumque omnium vires ex elementis prodire • Contraria contrarijs curari, calidum frigido, humidum ficco, Eccetera, qua ex diftis nullo pene negotiodeduci viderentur• Hanc vero ille viam facilem effe dicebat,aptamque ad cìiilerendum dehisom nibus, quacunque in medicas difceptationes cadere pofsunt. Si qua vero ex hiice fundamentis miuaS aptè

I

aptè deriuarentur, óccultis qualitatibus efse adfcribenda. H xc ille, & eius generis alia de ratione, qua lux artis principia conftituerat, pluribus verbis, & nimis, more iuo, copioiè aiiìèruit.

M ox edam aufus eft dicere Deos de ipilus ialutc mirificè fuiife iòlicitos, quodadilluftrandam, perfìciendamque medendi artem natus videbatur : ac proinde Antonino expeditionem in Germanos apparanti , eumque iècum adducere cogitanti , «A-fculapium prxcepifTe, vt ne ipii libertatem viuendi prxciderct,progreflìiique in doófcrinis obturbaret. Multa item de con {ìlio Deorum iè feciife prxdicabat, ac interdum ctiam iniomniorum monitis duótum , przefcripfifle valetudinis curationem . Praz {è enim ferebat le manus arceriam lèm el, acque iterum incidiise, vixvllaimpulium ratione , icditaquìdcmiubcntibus iom nijs. Iam vero Galenus dicendi Audio incitatus, feipium , & fua ftudia impenfìus efferebat, cumHelmontius fubmifsa voce agens, tantum vtproximi conieisores audirent.

H u i, inquit, Ecquando prxclarus iftenugatorfinem garriendi faciet ? Parum ne eft quod pernicioiam illam , & maxime fanguinariam ieófam inftituit, quxplurimas omni tem poro orbi abftulit illuftres animas impune, & vindice nullo ?Edam ne audetManes tandem infeftare , & infoienti ifta loquacitace auresnoftrasobtundere? Audijt h x c M om us, plaufttquc h ominiadloquendilicentiam libero; Tum demiror,inquit,Helm ontiquidfitquodpeftis, quamiugulatami, extindam quo iam pridem condideras tumulo, nunc denique reuixerit, ac in mortales , impendio magis graisetur . Atqui illeieexcufans aiebatinuidilseiuisconadbusfortunam , quandoquidem nec Alchaefticom poiìtionemaisequi, nec mirabile medica men­ timi ex bufoni bus paratura^ fata libi dum viueret, experiripermiferant. Dum autem in ciufmodi ièrmonibus occupati M o­ mus Helmontiufque prellìs labijs commurmurarent, Galenus interna incitata, & (^uaiì exaggerata altius oratione de peftiientia diiserebat. Porrò autem Paraceliùs, Seuerinus Danus, Dornasus, Crollius, & ali) complures fu m i, carbonumque nigrore lqualentes, paiamfremere , &obftreperecceperunc. QuaDd propter

T in

proprer Mcrcurius Gàlenifermoneminterrumpens, ficis, fa­ quir., Medicorum difèrtiflìmè eleganti ma oratione noftras an res detinuift i . Nunc quoniam G ky miffce dicere aliquid geftiunt, parere quafio, vt illos pauliiper audiamus. Turn Paracellus nihil cunáam sexilu it, caepitqué continuo omnes om­ nium cecatum Medicos licentioribus verbis incedere : ac iiu Galenum prad'ertiminiultans, pre le tulit , arque profeisus eft nullam vnquam in orbe terramm extitiise peftilitatem , qua2 mortalium generi clademimdorem inflixiiset, quamipiius medic inam ; Multa deinde.de ina doctrina induftdaque p redicauit ; nec vero eum dicere puduk ievnum extitiise , qui Medicinar inilaurator reformatorque y a c artium plane om ­ nium monarcha meritò ac iure poiset nuncupari. Poll: hare ori ùs eft de peftilentia dicere, led iententiam iiiam inconditis v«rbis3 & inaudito quodam dicendi genere obicurabat. Aiebat enim peftem íceundum philoiophiar techellicx funda­ menta else Com eta' Microcoi m i, cuius vis in eo eft pofira , quodarienicaiisaeriii itia regioneconcluius, exprim o corpore.genitus, & ab ylcido iecretus ad tartarum cefiit, quo area* per id temporis mors aríenicali lancea per firmamenti bafiliicum corpus humanumtransfigit : fieriautempeftilencianu per proceisum yirtutis m icrocofinidelementi aquae, eodem plane modo 9 quo rana progignitur : quandocunque videlicet Mercurius ex venefica vi à Solis eueftro fibi delata exaltatúr ,ac lethale virus coneipit ex quincupliciente diuino , aftrali :> pa­ go vco , venenato, & naturali. Plerumque vero excrementa^ ftellamm peiìis else prenuncia, &cab eorumdem forma, atque figura,futuri morbi genus poise predici. Cceterùm poftquam denatura , diifèrentijs , ac fignis peftium tali quodam modo ci ifseruit, complura deinceps de earumdem curatione iubiunx it, noua quatrdam , & inaudita, fed pleraque edam ridicula, de anilis cuiuidam fuperftìtionis piena. Quae cum aftantesaudirent ridere protinus, & cachinnari cceperunt : at Eraftus ira­ cundia percitus proclamabat puniendam else effrenatam imptidentiisimi Gircuiatoris audaciam , vlciicendamque iniui ; riam,

21 I

nam,ouam ille vniuerix medicorum famrlire auiìis ciac infer re . Hic Momus leniter arridais, Nolite, inquit,Manes exiitimare Paracelfum nugari,aut certe defipere,quod nouam mulitatamquecum loquendi, tum philoiophandi viam inient : quippe iolebat illeolim dum inter viuosdegeret epoto anatim meraciori vino ad Epicuri intermundia diuertere 3vnde & inauditam , vcltroquccrbiprorius incognitam medendi rationem arripuit, &nouunictiamiermonis genus cdidicit. Dehinc adMercurium ie applicans, propiuique admouens: Nce nos,ait,piane ineptiue videmur qui tantum tempons in auicultandis medicorum nugis iotumpiimus ì At quado quoulque noftras aures ab importuna iitorum garrulitate patiemur cxagitari? Ille autem iubridens redìe,inquit, Mome loqueris: atqui nihil medici antiquiùs habent, quam mutua inter le ìachiro conuicia,& intempeftiua loquacitate garrire. Ecquis vero auflt nugandi veniam illis denegare, quibus conceda ek impunitas occidendi ? Sed heus tu num tibi graue ac moleitum clc ine amplius im morati ?At vero mihicertum eli deliberatumque non ante hinc diicedere, quam Stelliolam diiTerentem audierim . Nam hicprofedtò mihividetur fingulare ahquid, noilraque dignum expedtatione elle didturus : quippe cum cere­ rò rum medicorum diifimilis, indolem nei ciò quam probitatis ipeciemque prx ie boni viri ferat. T u m Stelliolam cundtabundus, & quali verecundans huiuimodi quadam orationcexoritiseli. Ego vero Di) immortales huc ignarus quid ageretur adueneram. Nam certe non aufus -eifern inter medicos coni le­ dere lì fore putailèm vt mihi non audiendi lolam , fèd dicendi etiam ratio eilet habenda . Ecquid enini de his, qua: medendi icientiam attingunt veièris au ribus dignum ego tandem exp rompi crini,qui omnium minime in medicina racienda laborarim. Vemmtamcn quoniam me quoque poli celeberrimos viros effari iuflìiiis, vos oro vt patienter bonaque cum venia^ mea verba veritatis ftudio licentiùs iadtata, exaudiatis. Princi­ pio quod attinet ad medicinali! videre m ihi video r vix reparabilem eile illius caium , nifi Apollo artem inuentioni lux conDd 2 iecra-

2t2 icerata m labantem, Si propè cacientem fulfent, Si tandem aliquando firmioribus pixeceptis certioribufque rationibusfundatam inftaurarit. Etenim vero ftudia illa pneceptioneiquo medendi, quas Grecia moni mentis tradita hauiìmus, nil fere aliud continente quam inanes conie&uras, & abfurda com ­ menta, qua: ad iànitatis tutelam,& valetudinis curationem ineptiiTimèreferuntur. Viguitiamdiù vigetquc edam celeberri­ ma rationalium lèda, qua: garrulis diventa diiceptationibus ad loquendum eftaptior, quàm ad medendum. Clamane v tr que atque teftantur radonales medici nullam efle medendi icientiam,niiicorporum rerumque rationecomperta. Sed quis rerum initianouit? Quis humani corporis ftruòturam viumque partium,& naturales aétiones complexus eli animo ? Quis abditarum, & m orbos continentium cauiTarum icientiam eli; affecutus? medici igitur, qui rationales videri volunt, quànu profitentur icientiam omnino ignorant. Ex quo fit vt ancipites periculofaiquecurationes morbis admouerecogantur. Vetus iam e it, & maiorum exemplo cunófis fere in morbis viìtatum iànguinem mittere, & corpora perpurgare. Sed quali, Di j im mortales,ratione quaue conieòturahasc inftituunt remedia-. ?

Scilicet vinci naturamque fànguinis minimè norunt ; N ani quod illum aiunt in iecinore gigrii,atque inde per venas in orn­ ile corpus ad partium nutricationem diffondi, filila potiusratiocinatione , quam certa argumentatione aut obieruatione concludunt. Tametfiaudiorecentiores quofdam prxftantifiìmos artifices verum languinis motum veitigaiì'e, eiui que originem vtilitatemque editis voluminibus aperuiiì'e . Purgantium item pharm acom m , quorum v i m, Si eiFeddum vident, cauffas profeólò ignorant. Nec vero quilquam ha&enus agnouit vias, per quas liumorum illuuies ex vniuerio corpore ad aluum deducatur. Sint autem ha:c rationalis medicina: flagitia; at certe culpa non vacat Empirice : quanquam enim ad curali di rationem plurimum conferat experientia, & falutaria qua:dam remedia mortales longinqui temporis viu ac periclitationeperceperint; Superameli obieruationesadexemplum inutiliter

tüiterreuocantur: Ñeque eadem omnibus edam infimilibus cafibus opitulantur. Quid quod perpauca tot fçculis, tantifqae ingenijs annitentibus animaduerfa liant médicamenta ^quo­ rum viti morbi c a to tuto que curentur. Quæ cum itale ba­ bea nt non iniuria reprehendetur ars illa, quæ ignorò rebus failacibulque præceptionibus continetur .Porrò autem quis ferat illorum impudentiam), qui dum in arte medendi prdftàntes videri voltine, ingeni) exercitatione, dodrinæque ftudijs pollhabitis, ad gloriara famamque populärem dolis acque ailu contendunt ,& quantum quidemdifciplinis bonilqueartibus dciiciunt, tantum iilecebris, & aftedata grauitate fupplere conantur. Ceu vero magnum opus fit obltipo capite incedere , capillos fondere j& luculcntam paicere barbara, vultum in­ duciré grauem atque feuerum, quafcunque inter gentes, & in omnibus ièrmonibus collocutionibu fque aphoriimos, & lententiolas aliquot ingenti verbomm volubilitate hindere,& alia ciuiccm odi, quæ mulierculis, Se imperita: plcbecule magnani pollicentur fiapientiam. Sed quid ego medicorum oftucias teclmaique coni m em orem . V ox me tempuique deficiet, fi quæ dici poifunt de huius gentis improbitate coner exprimere. Ceterum de peftilentia licequidem arbitrar nihil hadenus M e­ dicorum iludió conatuque fuiííeconquifitum, quod funelliiìim i mali caulas vel curacionem atringat. M irar autem cur tot, Se tanta quotidie de pelle volumi na exarentur, cum nemo non fateatur inramprehenlam elle illius naturami, Se omninè ab humana inteiiigentia remotam. Scilicet infitum eli nonnullisquanto minus Iciunt quxlcribunt, tanto plura conicriberc. Ncque vero tantum ego, milii lumovt quod alij ignorauerint, id Idre nie putem: qui ppe perluafiilimum mihi eit medicinara multimi habere caliginis, nec pellilentiæ m odo, fed cætcrorum etiam morborum caudas elle inexploratas .

Nec profedò diffiteor medendi artem quandoque in agendo feliciorem e.de,qnàm in contemplando. Videmus enim mor­ bos plerunque non percepta cauifa curari, Se vtiliora reme­ dia confiìio , vel cerca racione , verum cafu periculolilquo Dd 3 experi-

experiments eíTe com pota . At veròiiie'xquir’e iyis m edtctmentis,qua peítem abigant vías ratioqüe mortales plane defe­ dile videtur. Sed cum m ihi iam obtigerit aliquando; vt mor­ tifera contagioiiis vim effetftuique propriaobieriiatione pereiperem, & multa cunt in languentibus experiendo , turn im mortuis exta inipiciendo animaduerterem, teneor p ro fe tò .aliquid ex his , qua: mecumdpie lam commentati« exprome­ re . Vifum itaque mihi in primis ell peftilentia afilóloshaud aliterangim orique, aceos, quiexfebre, quamvocantnialignam , intereunt. Sane autem nihil peculiare eft quod mirem ar in pelle proper contagimi! , cuius vi gliícit illa in dies ferpitque , & vibes importuna clade deuailat^ccctera enirn malignis plerumque febribus funt communia . Immo vero diííeétione compertum habemus ijidem prorfiis (ignis noriíq'ue in­ ti ita cífe eorum viíce ra, quos íeu pci tilentia, feu ma !i gna febris peremitj quippevtrobiquevidereeftaluum , intellina , pracordia, Sc omnia plane viícera purpuréis, aut liueicentibus puitulis vndiquaqtieconiperia j ianguinemque in dextero praíértim cordis ventrículo concretum ? atque in duriuiculam malÌàm coaòlum . Q u a cum ego obleruaftem coepi mecunt quarrere nuffl eiuimodi morborum caufia ftatuenda fit in halitu fpirituque ilio* quicontinetur in (anguine, Sc vitam ialutaremqueealorem vniuerio corporiinfert. Et vero íiiípicatus íurru omne vitíum in íangu in ed ie, mortentque ex illius cormptione pendere. Corrumpiautem ianguinem dico, non quod ocur lorum iudicio putris, Se in alienara naturami veriirs mutamiqoe videatur ;ièd quod vitali ilio halitu pereunteeuánidus fiat, facileque concrdcat in grum os, atque adea nequeat edextero coráis finu in fin iftram traijci. Hinc verb liquet cauilà contagij ; quippè halitus expirationeique a morbi do corporc exha­ lantes circumfufo aeri perittiicentur , eique lethale virus com­ municant . Ex quocoiligiturpelliferam contagionem facilius propagari in aere puro , ac tenu i, quarti in craftq;, atque con­ creto y, haudaliter atque experimurineffluuio,. lèuviillaqua^ iuccinum pleraque corpuicula ad le conucrtit, Se rapir. Poftètn autem.

a I 5

auterti hie oilcndcre qui fiatvt 'oca, &plerxque regiones certis quibuidam temporibus pcililentem contagionem fuicipe• re , aut proferre non qiteant: SedmiiTahxc faciamnc inotiofis diiceptationibus noitra teratur oratio. Porro ne nihil videar decuratione peilis attingere , fateor iatius eiTe languentes na­ turae , quam ratedicinx coucredere ■ , quandoquidpm Medici penlicioia plerumqueadhibentremedia , peftiferoquehalitu pol Inti ipios inter du m ianos inficiunt. Hue accedit quod non nulli medicoruraindultrix fidentes incautius agunt, teque periculis committunt audacius: Cura tarnen nullum fit prxilantius aduerius diram peftiientiaä cladem prxiidium , quam cauere ab his omnibus,qua: lethali halitu fuerint inquinata. Cura dixiiletSteiliola, fadla eil omnium admurmuratio. SedM omus ad me conuerius multa pcrcundlabatur de his, qua:ego in iiouilfima peililitate obieruaueram * Tandem veroiubento M ercuric coepit iapientium reiponia pericribere, vt Apolhnis mandatis iadsfaceret. At egointereaepiilolamhancfellinationis plenam ad te icripii. Vale & amicis noilris Baptillx C apucio, & Leonardo a Capua meo nomine ialutem dicito.

TH .

216"

«T

TH C O R N E L I V S Franciico Gliffonio , & Thomae Yvillis. S. Erucnere nuper in manus meas perelegantes v e fìri Camme tifar ij de Hcpatis anatomc , itemene | de Fermentanone , atque de Febribus , quorum | le ti ione mirijicè fum deleciatus : ex bis enimpcrfpicere inibì videor 'vipere in florentifsimis < ■ veftris A&ademijs Scriptores, qui ad iUtijìrandari illam P byfiolog'nepartem, qua ad Àiedìcinam pertinerc ereditar , Jìudium ingeniumque v iriliterconferant. Ncque vero id dolco, quod nonnulla ex bis , qua medicatus olim fueram , atque in ProgymnaJmatis deferìpferam , a vobis prius fuerint euulgata : quin mìni maxime gratular, quod flentiam cogitai iones meas cum veftris obferuatìonibus mìrabilitcr confpirare . Ego fané ab bine annos duodccim animaduerteram corpus non fanguine augcfccre , atque nutriti , fed alio quodam fttcco , qui fecretus a fanguine per membranas, & neruos in partes diffunditur : buius autem coniecfurx argumcnta non modo in Progymnafmatis iam pridem fum perfequutus, fe d complurìes etìam indicaui amieis cum nvHratibus tum exteris s prxfcrtim vero Arnoldo Huiberto Patauo -, & Era fin o Patibolino , ahjfque ex Dania doclifsitw5

Vins>

217

v ir is, qui e a tem perate pcregrinantes N eapolim aduenerant Verum prater m im i fententiam euenit <vt Progymnafnatum ed itio} quam aliquandiu consulto procraßinaueram , tandem in annum prope nonum dilata fu erit : quod quìdem mihi graniter moleßeque ferendum fu ìt ob earn precipue caufam , quod interea plerique ex ijs , qui mihi a d h ac fcribenda ßimulos admouere e <viuis exccßerint : at cn'nn nihil m em ouet, quod v ì ­ dea™ aliquam inucntionis laudem mibi prarcptam > necprofecio m ea commenta mihi tanti Junt 9 <vt iniquo animo pattar ea prim ab alijs, quam a nobis promulgari. Cat er um vos ego non filu m honor Clarißimi v ir i, f e d etiam ohfecro v t quam infli­ tti ft is v ia m alacriter fequam ini : nam quantum opinione au­ gurar , non dcfpero fo r e , v t multa ex his, qua obfcuntate in uoluta natura haflenus latuerunt, tandem aliquando ftudio , atque labore v eß ro in v e r itat is lucem proferantur . Scilicet magnam mihi fpcm fa c it illa philofophandi ratio, quam a, v o bis fufceptam v id eo , expeclationcmque plurimam commouet multar um ad eadem ferm è ß u d ia confpirantium confenfus, at­ que communio . Audio enim Georgium quoque E ntium , atque Virthonum populäres veilros non mediocrem in excolenda Phyßologia operam confumpfife . Ego v e r o , v t de me loquar, tanta olim indu ßria, tantoque labore ad ìnuefligandam homi­ nis naturam aggrefus fu m , v t ca re aliquam certe grati am a virìs in fapientia ftudio exercitatis me initumire [pcrauerim : fe d inuidit mihi fortuna otium vitaque tranquillitatem > nam N eapolim aduerfo ß d ere aduccbus neceffe habui curas , & c0~ gitationes non tam in litcras , quam in falutem incolumitatemquc meam intendere, atque omnino idagere ne Sycophantarum calumnijs aliquando fuccumberem . Dici autem v ix p o ­ tè»

2 18

teft quantum mihi inuidíam medicomm turba confiar it ex (lu­ dio noucC iß ms minim ¿eque ^vulgaris doctrina, quam ego a, g ra ­ d a r ifsimis nofirœ œtatis S crip tordus in di tut a m , meifque pecutiari lus inuentis aliqua ex parte illufiratam in hanc •vrbem primus in d u x i . Nlmirum hoc hominum genus , quantum quidem literis difiiplinlfque haudquaquam cxcultum eft , fed totum plane ex fr a u d e , & m en dacijs compofttum, ah his f o i m a­ xime- m en tit, qui méritât is cultores funt, & fu cum , ac f a l l a ­ d as infi cían tur . S ed quid ego <vobifcum de ne quif i im a mentis peruerfitate conqueror. Id)s quœfi <■viri ornatifsimi aliquam do­ lori meo <veniam tribune , aut fairem conceäite , <vt m eam in hoc 'volumine exarando negligentiam <z>obis excufim ; narrt quœdam fateor paulo olfeurins m em oraci, dp* multa praterea y quœ longiori exp lie at tone illußrari debuijßent ß riciim , ac Icuiter attigi . Integrum autem mihi j iterai enucleate} dP* luctdenter ea traderc , qua breaker fum m atimque perfirinxis dphunc ipfum librum magna nouarum cbferuationum , & difquifitionum accefsione auchim ampliorem e f f e ere : f i d labori operacque parccndum duxi ; perfuafum enim habm plus inde mihi filici ~ tudinis inuidueque quam voluptatis, aut fm ciu s infia re . Verum~ tarnen f t prolufiones hafie naobis, ahjfque Juniorisp h ilofiphd fiudiofts probare intellcxcro , enitar profitto v t cater as meas cogît añone s libr is aliquando com picciar. V a lete ,

F

I

N

I

S.