Cas085a cassiodoro complexiones in epistolas by Cassiodoro

CASSIODORII ——

S E N A T O R 1S

COMPLEXIONES I N et

E P I S T O L A S

cta

po sto lo ru m

E T A P O C A L Y P S IN E vetuftiffimis Canonicorum VeronenGum membranis nunc primutn erutae.

Teßificantur in terra tria myßeria , aqacL» fanguis, istfpiritas ; quae in pafftone Domini leguntur impleta: in cáelo autem Vater , ist Filius , ist Spiritus Sanftus: ist bi tres unut eß Deus.

CafT. in Ep. i. loh.

F L O R E N T IJE . M D CCX X I. E x T y p o g r a p h i a I o s e p h i M a n n i.

Superiorum PermiiTu, wibl.ll.

64 B

$ 0s ß g

R E G I Æ CELSITUDINI

IOANNIS GASTONIS

MAGNI ETRURIJB PRINCIPIS S C 1 F 1 O M

F F E l U S.

J ^

¿ E S IT A N T I mihi) prœftantifs'mum hoc tantiScriptoris monu mentimi emtteremne modo y ut acriter pofeebatur an in aliud tempuf quemadmodum confiitueram differrent ea cogitatio follicitudinem du*

a s

, , , bita-

m i bitationemque abjiuht Jlatim ac refcidit

omnem, cum fuccurrit poffe me ex maturata élus editione occajtonem am pere cbfequentiffimum & multis nominibusjd EREH1SS1ME T R IK C EFSjibi dewinBum animum publice profitendi lis falicet me poftquam in hac M etropoli fé li

citer commoror , humanitatis , & d e mentia winculis o b flrin x iB i ut ntbil mpenjtus exquirerem nihil exoptarem yehementius quam officii met tefiim onium quoddam cultufque Jingularis non minimum argumentum quomodocumqut* exhibere Illud a d hoc accedit quod pre mium maximum decufque inufitatum m anere probe fciam quafcumque fub fauftiffimis m fpiciis tuis prodituras lucubrationes ; nimirum procul dubio fore 3ut a te le-

gantur, intime intelligantur

mira

qua

qua polles , ingenti a>i non minus acute, quam were, & apte diiudicentur. Idem obtingit libris fere ßngulis , qui in ma m s deweniant tuas j boras enim aliquot f&piffime legendo tranßgis , quod woluptatis atque obleBamenti genus quotufquifque e il bac ¿tate noBra inter priqjat£ etiam fortis pm eres , qui probet, qui intelligat , qui ampleBatur Ì N e mo certe fia t inter omnes celebratiffitna ilia , ac prorfus ßngulari bumamtate quandocumque a te in colloquium^ admiffos , qui mentis acumen , ingeniique elegantiam non admiraretur fummopere , & fummts laudibus non profequeretur . Externi etiam homines , & e walde difsitis a nobts regionibus hue profeili , yards eorum lingms ita pajßm a te tnterpellari fo len t, ut a 3 non

;V II

non verba tantum , proprietatemquL* diBionis s fed ipfam gentis fu a , patriarumque em itatum emntiationem , natimum fornrn audire fib i n d em tu r. ‘Decent hoc quidem ommau , decent quammaxime Etruria imperatarum ; omni avo fcilicet ßudiis , & artibus non fortis tantum , ut olim ille , fe d doBa quoque Etruria crevit : 1 cuius fpeBatijfima T comincia ex incli ta bac Urbe rationem habere , & ar gumentum fumerò liceat : nam ut mete r á , & toties decantata fileantur , pauciffimas profeBo bis ipfis temporibus cimitâtes, feu prçftantiffimi in re literaria miri j feu fcientiarum adiumenta , priscorumque monumentorum cura fpeBentUr y i Virg. Georg, lib. 2,

tu r, Florentin comparandas deprehendeye e fi. Tlurimts ea quidem titulis fe lix ; at nullo magis , quam quod.iis Trincipibus regatur , qui paterno potius impe rio utentes quam regio , f c alunt, ac foment , ut cum perquam multa in hac iniquitate temporum Italia chitates mtmantur fenfim , & populi frequentici decrefcant, augeatur ipfa in dies, & fé liciter efflorefeat Ego vero, T r i HCEPS S e r e n is s im e 5 qui ab aliquot ia m menßbus incredibili quadam cum moluptate hoc eoelo fruor , buiufque propterea publica fehcitatis fum particeps , etiamfi dum praclarum hoc , & haBenus frufira perquifitum opus tibi f ifio , non tam munus exhibere , quam officio fatisfacere optime intelligam , fpero tarnen fore , ut b ila ri, ac benia 4 gnu

VIIS g m fronte 3 qu£ tua iemtds eji 5 CSf dementia , 0 excipiar , ut jlu~

dtis mcis fautorem aliquando , adtutoremque tepr&fteg* A

o c t

HU MAN

•*sK<>3§<*

U R prxftamiflimum^ hoc opufculum multo ante , & ubi primum in illud incidi , noru ediderim > cur modo, poftquatn in longer diffitis ftudiis verfor, repente emittam j unde habuerim_j; qua occafione turn iftum , turn alios plures maximi pretii codices repererim , ac detexeritn , monendus *

do*

docendufque es amice Leólor. G£lo fere elapfi iam anni funt ab Eccleiialiicse antiquitatis thefauro in ipfa^ Patria mea per me invento , atqtie effoíTo,quo facras literas, eruditionemque univerfam , Dei Optimi Maximi ope & auxilio , amplificaturum aliquando m e, ac iuvaturum fpero . Inveftigandi , detegendique occafio fa it huiufmodi . Sermonem habueram_» cum amicis non femel de Itinerariis Italicis , five de libellis iis , qua: in^ unaquaque civitate rariora , & obfervatione magis digna habeantur, recen* fentibus, quibus inftrui, & furnma fi de adhibita uti folent, quicumque fe re ab externis Provinciis ad Italiani-» peragrandam fe conferunt . Oitendebam , quantum in eo fcriptionis gene re non imi tantutnmodo fabfellii ho mines, feque utplurimum exfcribentes invicem , fed ipfi quandoque peccaffent fammi & literati viri j vel diverfam admodum a vero rerum fpeciem cxhibentes, vel putantes, polfe quernquam

quam diebus paucis in urbe aliquafubfiftentem , quorumcumque, qua: no tatone digna inea funt,notitiam alfe, qui. De Verona praefertim nollra cum verba facerent , cùm hallucinatos ef fe declarabam non uno Loco , tùmu multa ab iis praetermiflà memorabam , qua: in primis defcribenda erant , & celebranda : ut enim eorum quidpiam attingam , qua: maiori Audio ab iftis exploran fo len t,nemo unus Comitum Bivilaquarum cimelia , aureo x v i feculo colletta, & preclare collocata-. ac difpofita nominavit umquam > etiamfi inter illa , prater eximias piólas tabulas, aereas imagines, Mss. codices, & excuíbs , quod in his rebus primas tenet, L circiter vetulia e marmore fimulacra numerentur, Auguftorumque tam certa: ac praeftantes protomse , ut Rom x quoque, nedum Verona:, fpe¿landa , & magnifacienda fapellex haberi pollini. Addebam tamen, non., tam in his omnibus viaticorum huiuf modi Ja.rgitores, externos fere omnes,

XII

culpandos effe , quatti incuriam no li;rarr. , defidiam, dicamne ? infcitiam_» edam quandoque noftrorum horninum, ac ftuporem j quorum plurimi curri-» praeclariora quaique,ad rerum pracfertim , ac temporum notidam fpettantia, aut ignorenc ,aut rideanti ut qua? prz manibus habemus innotefcant , ab ex tremis iìnibus veniant neceffe effe,qui perquirant , qui illuftrent . Arreptabine occaiìone iuvenes aliqui fummo ingenio , qui multa mecum erant famiiiaritate coniunfti, inftare acrius ceperunt , ut quod Veronam fpe&aret, libellum adornare ne pigeret, quo lin gula memoratu digna cum in hofpitum , tum edam in civium cotnmodum recenfere niterer , atque esplicare. Iis obfequi cupiens , opufculum aggredì minime diftuli. Dum id molior , cum quidquid edam manuferiptorutn codicum , veterumque documentorum preftandus , ac rarius apud nos fervaretur , indicare mihi conftitutum effet , Capitularium librorum mencio fubiit, quac

XIIÇ

qua? apud plures Scriptores mihi aliquando occurrerat : & quamvis una., in civitate vox omnium effet, a maioribus etiam tradita , nihil omnino ex andquiifima ea Bibliotheca reliquum_» effe, accelfi tamen ad Canonica Ecclefiæ primaria? clauftra, ut locum , quo ohm fuerat, luftrarem , & an veteres faltem plutei fupereffent, infpicerem. Fruftra perquirens , accepi a prudentibus viris pluribus ,de loco nihil con ia re , pluteorum neque hac ætate, neque patrum memoria vifum quicquam* vel auditum effe . Needum tamen proposto dettiti 5 cum enim cogitarem , non Guarini aevo tantum , qui ex ea S. Zenonis Sermones eruerat , & Ambrofii Camaldulenlis , qui celeberrttnam vocat in Hodœporico , wir&qtte <vetttftatis •volumina in ea fpe&av it , Bibliothecam ftetiffe ; fed & Panvinii astate 1 magna eius extajìe •vejlig ià , & S. Caroli quoque, quem célébrât Paus Antiq. yeion. p. »53,

tint

Paulus Manutius in nuncupatoria Epi* ftola , quod S. Cyprianum reftitui cu« raffet , accerßto Verona mira 'vetuftatis exemplari ; incredibile mihi videbatur , nullas ab eo tempore exuvias nobis fupereffe. Quamobrem cum inter praeftantiores ipfos Canónicos patriae hiftorias notitia , & antiquitatis amore^ Carolus Carinellius excelleret , ilium adiens , in quem etiam tabularii cura tunc ex officio incumbebat, enixe ob¿ teftatus fum , ut arcas, fcrinia, forulos fcrutaretur omnes, exploraretque , an eorum codicum reliquiae haberentur ullae , quorum vel pulvis ipfe mihi in preño eííet . A pprime is tum erudito fui ipíius genio impulfus , tum j amore fmgulari , quo me pro huma* nitate , qua praeftat , perpetuo profequutus eft , hanc indaginem inftitu* it : poftque paucos dies advenit hi* lari vultu , quiddam repertum iri af fe rens fperare fe in latibulo , quod excutiab ambobus fimul cupiebat. Pro* peravi confeftim ad Capitulares aedes ,

ipfumque in fubobfcurum cubiculum fequutus fum , in quo praealtum mihi armariutn oftendit, Cancellarii fcriptis refertum, fupra cuius faftigium nefcio quid veterum chartarum , & ligneaquaedam librorum integumenta , inTSifi^iAwm fpeciem illue ohm conie r à , apparere videbantur . Scala ftatim arceffita , & applicata , morse impatiens afeendo j eiufque repofitorii fummitatem nulla tabula terminatam deprehendo, fed deteóhm , & cavam, ita ut velut ampia ibi capfa efficeretur. Acervo quifquiliarum, & fragminum, qui fuperftabat, reie&o, cavum omne codicibus plenum video, mirantibus , puto, infuetam, & quam ab immemo rabili temporis fpatio non afpexerant, diurnam lucem. Quofnam vero codices , Deus immortalis ! primus quera arripui, nigrumque, & fecularem, quo obruebatur , pulverem nihil morans , extraxi, maiori Romana litera, & quidem magnifice , atque adamuffim effi giata fulgebat : fecwndus celeri ea feri-

ptura

XVI

ptura conftabat, quam literaria omnis Refpublica modo Gothicam , modo Saxonicam »modo Longobardicam appellai , & putat ufque in hanc diem , Francogallicatn item quandoque, viro maximo P. Mabillonio novitatem nominis concipiente j ego vero mere Romanam invi& is, ni fallor, & inelu&abihbus argumentis oftendam aliquand o , atque evincam. Rurfus pergoj & non nifi maiufculis notis , aut mille naria quae videretur , etiamfi alterius fo rm x, fcriptione exarati libri prodibant. Unus in mentem venit , quem_* ad fequiorem ætatem ftatim reiicereni, quicumque a fcriptura ipfummet co dicia feculum defignari putant : illum tarnen Theodorus Ecclefiae Veronenfis Le& or Agaptto V. C. Confale , hoc eft annoChrifti D X V I I , exaraVit. Alienabar paene mente , ac fenfibus prae ad irli ratione , & vigilans fomniare videbar mihi , cum ici rem uno vel altero eius vetuftatis codice regias quando que commenda« Bibliothecas, atque

XVII

illuftrari. Extraftos demum omnes ab ilio tumulo ita collocari , ac difponi Canomcus Carinellius iuifit , ut evolvendi mihi facultas effet : quin polì: tempus aliquod , cum quid circa eos Codices meditarer aperuiffem, Capitulique res agi ipfi videretur , & Vero nenfis Ecclefiae dignitati maxime con futi, admonitis ad quos tunc temporis fpe&are poterat, quofdam ex redivivis hifce Mss. pro arbitrio utendos tradidit, & domum meam comporta« indulfit. Tum vero lucubrationibus variis fi ve inceptis , fi ve meditatis valedicens s Poeticis precipue , cuius facultatis illecebra quicquid florentis §tatis obleélamentorum atque ineptiarum cura mihi non eripuit, abfumpfit, ftudia mea ad hos potiiììmum Codices contuli : quorum plurimos ( nec ta rnen omnes ) mutilos deprehendi, acephalos , femefos, laceros , & reliquias potius librorum quam libros. Nec alio fere afpeftu par erat monumenta^ emergere, quae decem aut duodecim, b ad

Svili

ad minimum autem novera feculorum ecatem tulerint: cum enim due veluti clafles horum codicum fint , quarum una rubro numero fìgnata viiìtur , nigro altera j prioris claflìs membranas a Pacifico Veronenfis Ecclefie nono feculo Archidiácono defluxifle , plura funt que ferme evincant. Bibliothecam ab eo conditam retulit Panviniusj five ex Epitaphii verfu conie&ans , Bis centenos terque fenos codicefque fecera t, five ex traditione quadam eo tem pore adhuc fuperftite. Eam Bibliothecam totius orbis tenarum celeberrimam fuifle, arguebat idem Panvinius 1 ex his ipfis, ut opinor , eiufdem in Canonicorum Monajterio <vefttgtis, de quibus in prefens fermo eft. Has vero hbrorum, quos Pacificus qua collegit , qua exarari iuflìt, reliquias effe,id etiam confirm at, quod unus & alter (cripti dicantur Regnante Domino Nojlro Hlotario Imperatore . Ut autem conftet, quo is ani Antiq. Veron. p. iS3-

anno decefferit , quam admirando in genio floruerit, quamtumque Ecclefiam Veronenfem , Capitulumque nofìrum , multis ac preclaris titulis , ut alibi perfequar, illuftrem decoraverit, Infcriptionem afferam , candido mar mori incifam, & in cattedrali Tempio pulchre collocatam , cuius prioreno tantum partem vulgarunt Panvinius , Ughellius , alii j x i difticha pretermittentes , que ab ipfo eximio viro , ut fepulcro fuo aliquando infcriberent u r , concinnata nullus dubito > cum e fenfu, quinti prefertim verfu s,& decimitertii 5tum quia ftilum prefeferunt a rhythmico precedente elogio longe diverfum : quioufdam enim interlucent tum Latine loquutionis , tum Poetice venuftatis luminibus, que in eius etatis monumento alio nullo reperire eft: nonum diftichum exempli grafia cum quibufvis medii evi lucubrationibus compara . Qui celebrati huius ingenii i£tum aliquem nancifci fummopere,* cupiebant, elegans pro tempore epi* b z gram-

gramma, quod pr$ oculis quotidie habentes non agnofcebant, plaudentes excipiant. Hoc ipfo epigrammate, linguas Hebraicam , & Grxcam calluiffe fe_. , Archidiaconus nofter nobis indicat i nomen enim fuum Hebraice , & Gras ce reddit , cum fe Pacificum vocat, & Salomonem , & Irenaum . Lapidis fcripturam , five orthographiam fervo , meliori tantum , & multiplicata inter punzione leZorem iuvans. gg Archidiaconus quiefcit hie vero Pa• cificus, Sapientia predarus , et forma prefulgida. Nullus talis eft inventus noftris in tem poribus : Quod nec ullum advenire umquam talem credimus. Ecclefiarum fundator, renovator optimus Zenonis, Proculi, Viti , Petri , et Last, rentii, Dei quoque Genitricis , necnon et Geor g i*Quicquid auro , vel argento , et metallis ceteris , Quic*

xxr Quicquid lignis ex diverfts , et marmora candido, Nullus umquam fic peritus in tantis openbus. B is centenos , terque ferns codicefque fecerat : Horologium noBurnum nullus ante viderat: En invenit argumentum ; et primum fundaverat Glofam veteris , et novi Teftamenti : pafu it Horologioque carmen fperae Cpli optimum: Tlura alsa grafiaque prudent tnveniet. Très far decim v ix it luBra , trinos annos amplius : Quadraginta et très annos fu it Archidia conus : Septimo viceftmo atatis anno Caefaris Lotharii Mole carnis eft folutus , perrexit ad Dominum. Nono fane Calendarum obiit DecembriurtL. , NoBe fanBa , que vocatur a nobis Do minica . b 5 Lu-

XXII

Zugent qoquefacerdotes, et minìflrì optimi , Esas morte riempe dolet infintius pop»Ins. Vefiros pedes quafì tenens , vofque precor cernuus, O leBores, exorare quefo pro Pacifico. Hic rogo pauxìllum venìens fttbfifte viator¡ E t mea ferntare pectore dicia tuo. Qaod nunc es , fueram , famofus in orbe viator *. E t quod nunc egofum, tuquefuturas eris. Dilictas mundi pravo feBabar amore ; Muñe cinis , et pulvis , vermtbus atque1 cilbus. Quapropter potius animam curare memento, Quam 1 carne ,*quoniam hac manet, illa perii . Cur tibí plura paras ? quam parvo cernii in antro Me tenet hic requies ¡fie tua parva ìfiet. Ut flores perenni vento veniente minaci , Sic tua namque caro ¡gloria tota, perii. Tu mihi redde vicem Leftor ¡ rogo ¡ carminis bums y Et i ¡« « but. x. 1. csrnim. 3 1. pent.

X XIII

E t dtc, da veniam, Chrifie, tuo famulo. Tacificus , Salomon mihi nomen y atqtu^. Ireneus , Pro quofunde preces mente legens tìtulum. Ohfecro , nulla mams violet pia tura fépulcri, Perfonet Angelica donee ah arce tuba. Qui ìaces in tumulo terraefie pulverefarge, Mangnus adeft iudex milthus innumeris. Polle bine fegnittem ¡pone faftidia mentis, Crede mtht, f rater, doeltor bine redies. Anno Dominice Incarnationis Indizione x.

dcgcxlvi.

Perfcrutari ingreffus , quidnam veterum lcriptorum hi codices nobis fervafifent, Chriftiana tantum monumenta, librofque Ecclefiafticos reperi } in eo maxima: , quam mente conceperam_j, fpei parum , ut fatear , refpondentes, quod anecdota in tanto librorum nu mero perpauca occurrerent . Plura taw men erui luce dignifiìma $& ex vulgatorum collatione multa didici, qua: noville , Chriftiana , ac literarise Reipu£ 4 bli-

X X IIII

blicae magnopere interfit. Cur ergo pretnis? interpellabit quifpiam ,cur tot annos differs ? cur adhuc occultas ? Hoc volebam nefcius ne effes, erudite Led or , & hoc ipfutn eft, de quo te neri quodammodo videor rationem_> reddere . Prima equidem protrahendi caufa ex ipfa rei mole , ac difficultate oritur ; neque enim in his rebus aut properare deberet qui poifet, aut poffet qui v e llet. Multa faepe Volumina^, multa: voluminum congeries percurre n d * , atque excutiendac fu n t, ut de cern verfus fatis caute fcribantur . Im mane quantum temporiscollationes abforbent ! quot editiones, quot ab Hen rico Canifio ufque in hanc diem colleftiones pervolutanda:, ut ¿n ib ™ tan tum monumentorum fatis conftet ? devorandus fane alacriter labor , ubi ra* riorum ut plurimum librorum ea fupellex omnis in promptu efset : at quam incredibili corporis , animi , marfupii defatigatione perquirenda mi hi fuerant plurima variis incivitatibus, & ab

XXV

& ab remotiflimis regionibus arceffenda ? Nec parum obftnit, quod incifor numquam fuerit ad manus : quamvis enim duo ex celeberrimis noftræ actatis Verona: pedem fixennt , altero , quod literis fculpendis operam non_. det , altero , quod chiragra impediri foleat , uti non licuit. Addas velim , non Capitularibus tantum codicibus , fed præftantioribus omnibus , qui Ve rona fervantur , conftitutum mihi effe Bibliothecam Veronenjem Manufcriptani* inftruere : adefie quidem apud nos putantur nulli 5 at mille & ducenti nu m erante in una Saibantiana bibliothe ca : pauciflimi fane habebantur Graece loquentes ; iam vero horum quoque , me adnitente , non vulgaris copia eft adve&a. Infidet animo, quod maxime expédiât , undecumque decerpere_. ? de antiqua Latinorum fcriptura difceptationem præmittere ; ac poftremam Operis partem ex documentis feleÈlis ( Veronenfibus ut plurimum ) inftituere , quorum claflìs prior Ægyptiacis papyriss

XXVI

papyris exarata , & a me prscfertiinj conquifita , & poffeffa contineat : ee. occafione nova quídam ad artem Cri tican) diplomaticam pertinentia proferre veilem, que rapdm tradere nemini certe liceat. Has moras ab ipfa r e : maiores autem a me ipfo contraxi, & ab anterioribus inftitutis , & a fupelleftilis mese tenuitate , quam fateri, imo profiteri minime vereor: cum enim in Capitulares códices incidi , preciadores , interiorefque Ecclefiafticas literas ne primoribus quidem labris attigeram } Grecas tantum delibaveram j He braica elementa vix videram i Latine cifferendi ame aliquot tantum menfes primo periculum feceram , Critice nec ipfum nomen , ut hodie vulgärs ter accidit, fatis affequebar. Incipiendum mihi ergo fuit eo ipfo etatis an no, quo popularis meus Panvinius def u t í hoc eft poft prelongam immortalium voluminum adornatam feriem_» deceffit. Verum quidem eft, P.Abbatem Bacchinium , ad quena confugi , cui-

XXVII

cuique par referendi nulla umquam_» facultas fuppetet , mira mihi tarn longe vie compendia monftraffe : facra tarnen Biblia , Concilia , Patrum non exiguam partem perlegere oportuit j a quibus quantum ftudia mea abfuiffent, carmina Italica varii generis , Tragoedia , Erotice Thefes , de re Poetica., difceptationes fatis teftantur : necnon Italica fcriptio de Sclentìa, quam Equeftrem vocant ; cui tarnen id acceptum refero, quod ad profane faltem eruditionis limina mihi iter ftraverit , uc quibus moribus , quibufve opinionibus in iis que , ut hodie loquimur , ad Honorem fpeöant, Romani, G recique vixerint , eruerem, ac patefacerem. Difquifitionis illius nullam audio xationem hucufque habitam effe ab an* tiquariarum lucubrationum indagatorib u s, qui de Düs umbratilibus , d o libulis , de caligis difceptationes ma gno ceteroquin ftudio conquirunt , & Latine edam transferunt : videtur ta rnen ea perveftigatio , que ad vitam per-

XXV U t

pertinec, & ad mores repurgandos val* de conducir, ut magis ardua , & mi* nus trita , ita multo utilior exiftimand a. Ad rem ut redeam, quae prxterea me ab his codicibus fiepe dillraherent, acciderunt multa . Cum Chriftophoro Pfaffio V. CI. de rebus graviilìmis decertandum mihi fuit : de ftudiorunu methodo , & univerfali Gymnafio re tte inftituendo fententia mea , quahfcumque effe potuerit, fufe proponenda : patria prifcorum temporum hiftoria pertexenda , & Italicarum Regio, nutn fub Romanis Métropoles ablegandæ : vernacularum e Latinis , Græcifque Scriptoribus verfionum catalogo, quem antea defcripferam ,cûm tranflatjo agglutinanda quædam, tùm de numifmatum, ac lapidum primatu difceptatio : nova , quam protuli, de Fulminum generatione fententia iteratis argumentis vindicanda . Sed & plura cvenerunt , quæ me non a Manufcriptorum tantum , fed a quibufcumque omnino ftudiis divellerent : fex mihi pu.

XXV IIII

publico officio abfumptos menfes j complures rurfus Sereni (Timo Bavarix Ele ttorali Principi feliciter dicatos con terranei mei probe norunt. Satis mul ta attulifse, quibus procraftinanti mihi ultro ignofci debeat, opinor > cum in iis omnibus nulla mihi culpa imputari poflìt. Verumtamen cum annos rurfus aliquot cunétaturus firn ,in eo me extra culpam non effe, fponte , & ingenue^ fateor : deflexi fcilicet, tantamque provinciam intermittens , in alias fenlim delapfus fum nec minus amplas , nec mmus arduasi quibus demum non ni fi ornatis & peraétis ad priftinam revertar . Id qui contigerit , expono . Coniti tueram BibUotheca Veronenfi Ma ineditarum Infcriptionum ParergotL, adiungere, qux vel in Urbe noftra, vel in agro reperirentur. Dum vetuftos lapides exploro in hunc finem , & cxfcribo , monumentorum eiufmodi is me amor incendit,ea cepitadmiratio, ut difperfa , occultata , negletta, coeli inclememia intereuntia colligendi in . unum,

XXX

unum, publico, tutoque loco exponendi , contegendi quoque , & integra^ , atque incorrupta in futurum gvum prgftandi, cupiditas me invaferit maxima. Re felicius cedente , virifque praeftantioribus fymbolam conferentibus, aviditas inceifit Graeca quoque & exter na , quotquot maxime poflem , undique conquirendi. Satis profpera,& in hoc fortuna ufus, cum nec labori par« cerem ,nec pecunia:, Mujeum Veronenfe, five peculiarem colle&orum marmorum editionem iure quodam a me fla grare cùm res ipfa, tùm doétiores ceperunt cives. Manum admovens, cum praclariflìma occurrerent, incogitatam de ufu ac praeftantia Infcriptionum di. fputationem ingreflus fum : verumtamen Gruterianam colle&ionem , lapidarios Scriptores, fummofque rei literari^ proceres marmoribus paflìm utentes percurrens [ bona venia dixerim ] tot fallaciis obrutum , tot hallucinationibus demerfum , tot adhuc tenebris circumfufum itudium bocce mihi vifum

XXXI ium e ft, ut nihil fatis tuto in hac ma teria praeftari poffe arbitratus flm , nifi nova quadam ¿lftc Cvittcu LuptduricL» adornata, ac prsmifla . Vix mentem.^ cogitatio ifta fubierat, mei compos , & rationis ftudiorum meorum non amplius fuij tanta enim vi operis huius, & inftituti imaginem, conformationemque in cerebri fibras adaftam fenfi, ut alia quxcumque abiicere,five in aliud tempus reiicere , coaftus omnino fue. rim . Cum quicquid hoc libelli futu rum fit , quam primum exigere averem, Patriam mihi relinquendam n o v i, in.» qua diverticula parata perpetuo eflent: idcirco ftatim ac per domefticas tricas licuit , Florentiam me contuli , ut iru hoc Mufarum domicilio , & quo mihi ab omni parte iucundius nullum , in_, earn opellam incumberem. Ultro fateo r , inconftantiam hanc, & ab uno ad aliud lucubrationis genus defe&ionem,. minime laudandam efle , fed improbandam, defugiendam, vituperandam : quo me fatis tuear , non habeo : at non

XXXII

non in ftudiorum tantum , fed & iiu ratione vitae inobfervata quadam , & occulta rerum connexione ita ducimur, tit faepe aberrationes noftras ne quidem percipiamus , atque illuc fenfim iam pervenifle nos , quo tendere conftitutum nobis minime fuerat , quandoque admiremur . Id quoque afferre pro me poflim : nempe cum inter adverfa multa, moleftiafque, quibufcum non infrequenter confli&avi , libertatatis bonutn mihi omnino intaÄum_» fervarim , ita ut otii mei nemini prorfus rationem reddere obftringar , five ad haec me conferaro,five ad ilia, perinde elfe : quin , ut etiam nullum ex inceptis commentariis , vires meas , quod optime intelligo , multum excedentibus , ad exitum perferatn , quae duo bona unice mihi a ftudiis peto , nihilominus confequar : ut vitatn non line dele&atione ducam, & ne quid interea deterius agam . Verum enimvero cur in praefens contra ac decreveram , dies aliquot ma-

XXXIIV

mänum de tabula tollam,atque ad inlermiíTos códices redeatn , Caffiodorii Complexiones emittens j curque hoc membrum a Bibliotbeca Veronenfis corpo» re avellani, paucis perfequar . Moretn in hoc gero amicis , & familiaribus , quorum voluntad ac confido, cum iterum atque iterum efflagitant, obfifte« re minime valeo. Admonuerunt ii per repetitas literas , viros quofdam in civitate noftra praeftantes repentino , & laudabili defiderio correptos, quicquid anecdoti in Ms$. Capitularibus continetur , in publicam lucem prolatum intuendi : quapropter cum vir eximius , undequaque doftiffimus , & tum a di g ita te , tum ab ingenuis moribus fufpiciendus , Veronam, qua: ipfi Patria eft, adveniflet 5illum obfecrafle, ut ne gotium hocce in fe reciperet, & quam primum fieri pofiet , quam plura poffet ex his membranis educeret : vel ignorabant ii fcilicet , quam longatn ego in iftis codicibus fingulis operam pofuiflem , vel procraftinantetn me_, c Siu-

X XXIIIS

XXXV

diutius , ac labores meos iupprimentem ,eam curam abieciffe, opinati funt. Rogabant ergo viri amiciifimi impenfe , atque enixe , ut vel ceteris omni bus poflhabitis Btbliothecam meam perficere properarem, vel eius faltem fpecimen aliquod communicarem , quo de confilio tneo atque inftituto quic'quam tamdem conftaret. Parui , qua licebat : nempe ut de fpecimine edendo ftatim cogitarem. Inter ilia , quae manu mea tranfcripta , & quomodocumque llluftrata mihi fepofueram , hoc maxime opufculum pluribus de_* caufis felegi j fed praecipue quod feiun* £lim prodire , & libellum ex fe con* ftituere minus improprie poflfet . Adpotationes relegens , tribus , aut quatuor locis verfus quofdam adieci * ceterum quod antea fcripferam, non attigi . De verfione Scripture: Saerx , qua Cafliodorius utitur , multa commentari inceperam , qua: reiicere in«, aliud tempus cogor. Iam vero ad aras confujgiojhoc eft ad lapides meos iterum

rum me recipio , Veronenfes códices non nifi poft annos aliquoc , vitam e, & valetudinem Deo Optimo Maximo fuppeditante , refumpturus . Quicquid interea eruere ab his , atque illuftrare alii forte pergant, expeftabo lubens, & lartus excipiam , cum probe norim, multo utilius in tam laboriofo , tantique momenti officio profpe&um ,ac longe prgftantius per quoilibet alios Chriftianae, ac literarias Reipublicae confuU

tum irà*

c 9

XXXVII

X XX V I

# *

* * •

* *

# * #

• #v~

DE COMPLEXIONUM O E T

C O D I C E C u i

jV j

D E B E N T V R.

Aurelii Cafsiodorii Senatoria A cum ingenium fingulare , & multiplici ftudiorum genere exercitum ac comprobatum, tum facra precipue, & digna Chriftiano homine ab eo percepta do&rina , fummo eruditorum_* confenfu ita celebrantur , ut quaecumque ab eo literis confìgnata funt, nul la profedo laude,nulla ut avide arripiantur , indigeant commendatione-* . Inter lucubrationes, quas pofteaquam militi^ Monafticf nomen dederat, exaravit , memorai ipfe in Prasfatione ad Orthographiam Compiexiones in EptjloIti ApoHolorum , & Aftibus eorum , & ApOm

Apocalypfi, qttafi brevifftmas explanations (¡ecurfus. Memoria lapfus eft vir eruditiflimus Io: Alb. Fabricius Bibl. Lat. lih. 3. c. 16. cum harum mentionem fieri tradidit in Pracfatione Variarum, quam multo ante conferspferat . Complexio nes fiquidem extremo fenio confecit , cum poft illas ad amantijfmos Ortbograpbos dtfeutiendos anno atata X C I I I , Domino adiamante, pernvenerit: quin ad differendum de Orthographia , ex non. nulla de Complexiontbns Apojlolorum orta difputatione impulfum fuifle , eiufdem ad Orthographiam Prgfationis ini tio difeimus. Illas vero nequicquam hadenus perquifitae exoptatasque , atque inter deperdita communiter recenfitíe, fpe omni prorfus abie&a deplorabantur . Exiguam quidem ac poftremam partem, quae in Apocalypfin eft, Daniel Mollerus editam docet, ut videre eft apud Fabricium in Suppleraento Bi bliothecas Latinas : at quamvis editionem ipfam defignaverit,Mollerum deceptum fufpicor : fane inter eos quos c^ con-

xxxx

am mores ac pietatem fpeftat, praeclaia multa in his Complexionibus reperias : verum ut a doftis cupide excipiantur , id fàtis fuperque fit , in facris fcilicet Novi Teftamenti libris interpretandis verfari, Canonicafque etiam Epiftolas exponere , in quas Veterum commentarii vix unus,aut alter extant. Quod fi cetera abeffent, quibus Ecclefiaftici libri commendari folent, ad hu* ius pretium mirutn in modum augendum diverge iliac sacri textus leftiones, & antique verfionis fru lla, quae nobis exhibet , abunde fufficerent . Conftac fiquidem cum ex Canone, turn ex hemiftichiis , qua: capitulis explanator praefixit, Vulgata eum, five Hieronyminiana verfione ufum non effe , fed veteri. Proinde difcrepantias vel minimas, Vulgata lefticne margini adiefta, indicavi : iliac quidem ftudiutn atque^ operam in sacrum textum , inque eius interpretationem conferentes iuvabunt fummopere , multifque , ac perutilibus animadverfionibus anfam pracbebunc. A h-

XXXXI

Antiquac autem verfionis ab his Com plexionibus excerpta fragmenta eo pluris facienda funt , quo nobis a Cafsio« dorio traduntur, viro fcilicet in optimis sacrorum librorum exemplaribus deligendis , ut ex Divinis Leftionibus intelligimus, accuratifsimo, eorumque emendationem ex Fontium etiam infpeftione acriter fuadente , Difcrepan tias illorum etiam locorum fubinde^ adnotavi, quae in explanations conte* xtu non fiemel occurrunt : quamvis de iis ambigi pqffit , ipfifne exemplaris verbis, an paraphraftice, aut memoriter ab expofitore adducantur : quae fufpicio orta mihi eft aliquando in Aftorum Complexionibus , cum a commu ni textu verfus quidam nimis recedere viderentur . Infirmatur tarnen fufpicio hzc ,quod in verbis ipfis pr^pofiti tex tus hemiftichia quandoque legantur, qug addita explications , feu conne xions gratia videri poffint j ut illud Aft. x iv. 1 8. Cumque ibi commorarentttr, fr jo c e m f ; itidem x v t. i. ctm f e in * .

scsdcxn

àjfent bus mtioaes: qug tamen in exemplari Aio interpretem legiiTe , nullus dubito : quin aut eadem , aut iìmilia^ Grgcus aliquis codex prgtulit, ut W a ltonii precipue Variantes Le&iones telìantur. At de his penes erudìtos iudicium etto: quibus in his Complexionibus nova quoque & peculiaris in capita-. feétio animadvertenda erit : id temporis fcilicet facrorum librorum ut emendationem 3 ita prò arbitrio quifque Abi partitionem concinnabat. De veteri capitum diftin&ione , Scriptureque-. fanélac ftichometria notum eft , quatn multa difputaverint viri do&i . Numquatn vero fm jlra laborare qui iacris Veterum Iucubrationibus eruendis ope rarci navat , vel unus haruna Compie« xionum de Trinitate locus fatis tettatur : nondum enim ad hodiernos expu. gnandos Unitarios , vel profligandos tam inviftum, tamque inelu&abile teftimonium emerferat . Clamant itti Scripture verficulum, quo Sanaiffima Tria.s perfpicue docetur S. Ioannis Epift*

XXXXIIÏ

I. c. $. in priicis codicìbus ut plurimum non reperiri, & ab antiquis Patribus leélum non ette, Africanis quibufdam exceptis. At docet nos Caflìodorii interpretatio le&um ab ipfo fuiffe ; quo conttat & in Romanis exem» plaribus extitifle : quibufnam autem ? nimirum fele&iflìmis, & qui iam tum haberentur antiqui : is enim PRISCOS, & Emendatos codices ad Sacre Scripturç leélionem maxima cura deiigendos in Divinis Leétiombus adroonebac: quid putabimus ab ipfo prettitumu? y quum non legendos tantum , fed & in» terpretandos fufciperet ? vix autem pu* to , Cattìodorii çtate vetuftatis laude.» celebrar! codicetn potuitte , qui ad Apoftolica fere tempora s Ave ab iis haud ita longo intervallo diflìta noiu pertingeret. Quam emendatis etiam_t exemplaribus uteretur, intelligi poteiì ex Prçfatione Divinarum Inftitutio» num ,qua libros ceteros notariis emendandos tradiditte difcimus jfacros vero manu ipfum ina emendafle. Qpin de Or*

XXXXVt

tu r, quae Auftorem noftrum ediderat. Var. lib. i. ep. 4. CaJJìodorot [ ut hafte« ñus perperam fcripfimus ] precedentes fama concelebrai ; quod •vocabuUtm etßper alias wdeatar correre , proprium tametu eius confìat effe fam ilia. Summam fidem in hae editione inílruenda adhibui , & Ms. edam in mi« nutioribus , quantum fieri potuit , in« haefi. Qui antiquum monumentum ab exemplari unico primus eruit,ac pro ferì , fatis cautum , & circumfpeftum fe praeftare vix poffit j is enim quid pofceritad omni legendum fit imperar* ac iubet. Ad conftitutam mihi fidem pertinere credidi , nihil immutare, ut fyntaxin quandoqtie reftituerem j & de meo nihil addere, aut ad fenfum , qui mutilus videretur , integrandum , aut ad lacunas aliquas explendas : quas congruentibus quidem utcumque verbis fupplere in promptu eft ut plu« rimum; abftinendum tarnen d u xi,u b i eadem ipfa , quas vel membrana albeícente evanuerunt, vel corroía defici«

unt

xxxxvir unt ( velut p. 207. ) obvia prorfus ; & indubitata non fint. Emendationum quas raro adhibui, ubi opera: predimi fit , admonebo , ut & ipfe ab aliis emendari P°ffint : hoc fi praeftitiíTent ttaníaclis temporibus Critici, veterum ícripta alicuanto melius pernofeere« mus 5 innúmeros emm locos ex arbi trio reficientes , antiquorum codicum lectiones ab oculis fubduxerunt . Non ea tantummodo, quatn mihi propofui, m Ms. exhibendo fides , fed impuli? etiam me conftans doftorum hominum tentenna, ac voluntas,ut qutedam Ieriptioms genera , a quibus Ms. liber numquam defleftit , intafta relinque! rem , qua: m alus editionibus nihil prohibebit corrígete , & ad melíorem uíum traducere. Sunt ex his, Bpißula temptare, fantaßica, profeta , dicio, co». Z Z \ aWT T ' at^Ue alia : tntellegere perpetuo fcnbitur , ut in quam pluri. 1 k*- Vetuftiflìmis aliis codicibus ; pieoeiorum precipue & rufticorum hommum is erat fonqs, ut arguo e Cice roni's

■ ■

XXXXVIIt ronis loco , de Orat. lib. i. quem d o his vocibus accipio : ridetur Cotta iotam literam tollem , & e plemffmtm ditetti , qua pronuntiatione non oratores antiquoi fed Meffores im itavi, Crafifo videbatur . Scribitur in hoc exemplari caecitat, caeltìm, caeleflìs ; item adicere, fubicere, reicere . Inconftanter in aliis ; itaque modo feculum , modo faeculum : cena, & caena, ut apud veteres fcena , & fcaena. Oboedio hie fere Temper, nec non retta lit. Moleftum erat leftoretn m orari, quotiefcumque particular non, a t , quod &c. aut redundant , aut defiderantur . Libri autem indolem , ac morena , minutafque itidem emendationes Temei hic innuamus : haec quid ìnterfit fcire , non nifi Criticis facris ìnitiati intelligunt . Primum confuetis permutationibus cognatarum literarum laborat liber : pecca^vitnui, pro peccabi l i , fuper warn b is, intervallo praeter morem reli&o , pro fuperbiam : item_j accedere , cadet , monte! , pro accidere , cadìt, m ntis : contra / , & audiat pro

f i* & audeat: itera adque, a lim o d .m x occurrunt ut plurimum , prQ ataue , altquot . Scribitur in Ms. inproba con. ple&ent y conpunBos: praeterea òpporiunae ponttur, conmerfoi, prò opportune , punii tu r, cowverfus : Caflìodorii astate familiaria menda .* is iìquidem Orth. cap xv. B prò V , T prò £ , O pro V , £ prò ivi cantra orthograpbia pr&cepta •vi. ttofe pofitas non relinquas . Videas fame popolai y mondijjìmur, iracondia : quam j ab antiquo accepta confuetudine , vetultiora monumenta teftantur. Legitur etiam in codice, pìaetas, practto, fae : exinde manifefto errore patiatur lfide3 > m i” >m fm t

’ l"Clju,Pr°.z )"?w , « , »«/<•</<■ , de. c 3fic ; demum /e prò <?k, e(.

/pietre J

prò p h , ,

pro

p ,Q

« » prò w , « tionibt••pere»

fa h /e; h i. p reca tìo n h mrò p precari.

nterdum, ut in contrariuirL» d abdu»

t abducatur fententia a liteiüla una','ut* que addita ea , vel dempta , periodus integra reftituatür . Animadverti , eadem confonante concurrente * fcilicet in fine unius di&ionis , atque in capi te alterius , primam a librario fæ p o omitti: five mu five ; cum ipfo femper, p ro , cum ipfos femper : alibi ex oppofi* ro importune conduplicat: ntger regrejfus , sUts fufcipere , cum fcribendurro erat, ntger egreffus, tilt fufcipere. Regionis pro religionis y ut etiatn fcribitur in Taurinenfi codice, e quo initium Epitomes Inftitutionum Laftantii nufquam antea vifutn aliquot ab hinc annis emifi . Quid memorem deprehendiiTe me feddomtm , prò fe domini ? feddicit pro fe dictt ? didici ex his quæ non funt huius loci. Praeludentes Italica: linguae phrafeologias perfequi non vacat; adverbia prompttjjime , benigne , devote ita in hoc opufculo enuntiari folentrj^o«tijfima mente , benigna mente , devota. mente. Redarguerat Au&or nofter Dìv. Lit. cap. xv. librarios Grammatica ar-

rit expertes ob M literam , quam f i inconvenienter addas , aut demas , diil io tota confufa eft. At crac in Ms prue pafi fionem , de Hierofolymam : fluebant hxc ab imperita; plebis fermone , quem_» iifdem foloecifmis fuperiori enam_j «tate infe&um fuiiTe conftat. Trimalchionem , & focios eodem modo iru convivio loquentes inducit Petronius, ut edam a plebeia loquutione ridiculum aucupetur ; fcimus te pra hteras fa tuum effe. Adnotationes addidi breviuiculas : difiertationibus locus patebat multi plex } verumtamen non cam Caflxodorii tunc Opus exhibuiiTem, quam meum. Au&oris vitam nihil attinebat retraftare poft amplitlìmam , quam opti, ma: eiufdem editioni P. Garetius prsemiiit. Cum & aliam laudari deprehendiffem a Card. Norifio noftro in Apo logia Monachorum Scythise, nempe-. quam P. Dionyfius a S. Martha Gallice edidiflet , poft longam indaginem_> reperì tandem , & percurri . Lib. IV, d i de

LII de fcriptis amiffis verba faciens y Cate» nam memorar , feu Comtnentarium ex fiuribtís Scriptorihas decerptum in Epí stolas Apottolorum, & A & a, & Apocalypfin . Cómplexiones noftrse defignantur i fed qnx ad modurifi Caten* elucubrar* miñime credi poterant , eum Catenarum ufus longo poft Caffiodoritsm intéíVallo emerfern: ñeque ex váriis Scriptoribus iílo aevo comí, mentarius decerpi poruiffet in ApoftoJorum (Catholicasfaltem ) Epiftolas, quas pauciífimi adhuc interpretes atíigerant , ut in Adnota* tionibus perfe* í quar. ■ >-*

Ì0

,ydimúb üm

r; 'i ■t. #

. $* 1-% ft* ,

IIH

o j •", ju ./v

Um per epiftolas Amicos eruditos de huius Operis editione monerem-, Apoítolus Zenus, Invi&iffim i, & Literati acque ac literatorum hominum Amáritiffimi C A R O LI V I Gaefaris Augufti Hiftoricus, & Poeta , inter alia , qus his ipfis diebus doéke refcribit, quam rara medio «etiára aevo harum_* Complcxìmtm exemplaria fuerint , animadvertit r nam Notkero Balbulo, feculi x Scriptori,minime innotuerunt > ut ex eius opufculo de Interpretibus Sacrac Scriptur* arguere eft , quod in Tbefaurt No<vtjJìmi Anecdotorum ( ad oras noftras nondum tranfvetti ) tomo pri mo P. Bernardus Pez , Mellicenfis iru Auftria JMonachus, tnuper vulgavit. Sollenne ?mihi perpetuo fuit, ut do<ftorum virorum iudicio Icriptiunculas meas fubiiceremynihilque mihi acceptius accidit, quam cum quid peccajim admoneor. Vir inter amicifsimos, Antonius Maria Salvinius , feculi decus, cum in eum Epiftolaeme* locum, bums

xuri huius voluminís pag.a7^. incideret,quo e Regís vocabuio de Romano impera toria. non a g i, arguere videor} commpde docuit, aliis quidem argumentis re&e id probar!, íllo vero nequáquam} cum ex voce , qua ad Roma nos Imperatores íignificandos Grxcí uti folenc , Latinis etiam JLfgendis , Uí vocantur, Regis nomen ¡eadem-i íignificatione («pe adbapíuTe „ deprehendatur.

zniunni Knojquss x s-.-ao C J y: ohi:(.IS i f Ssr JiVtsii èP »'.IK v. T Ü P r? ¿an if: ismTJb W w -¿¿imS .q o?n .ISVfiglllV ■ •'ÍJUÍV t 25, ,bf-noN! stifiaA

PRAEFATIO *

iáí.-yi

•. Érr. oWifei ... fag. s i i. rver. 9. effe ■ eft ..:i? :■ , >10 toas in': IQ ’* 1^ i ‘ a r;rs»iib . i ■ «#! iiv . i&snomba n.ti r-'.v..'. ( ?rsir;fv{ei> 2U!il02nA \ ni mm , ea»

I E V E S Apoftolorum , quos nos pro prie Compie xiones poffumus appellare, fummacim dicendo diverfa comple&un_____ „ tur , quae fibi tan* genda effe proponunt ; ut nec relatio iudicetur effufior , nec aliquid brevitate conftriilum praetermiffum effe videatur . Sit ergo nobis propofitae rei brevis , et abfoluta narratio, fummas rerum in parvitate compleftens , non cuncta verba difcutiens , fed ad interi* A tiones

tiones fuas fummatim difla perducens; ad quod nos ftudium fenfum Le&oris deducere feftinamus , ut altius ad intelleftum perveniat , ubi noftra eum deducere voluntas congrua intentione feftinat. Inter Breves autetn,et Com• plexiones hoc intereft ; quod Breves funt fubfequentium rerum particulatim divifa commonitio ; Complexion ties autem fimilium rerum iunfta copulatio : quod tibi iam notum facio , Leilor ammonitus , ut alterum inter rogate non egeas , dum ipfe plenifsima quod dicimus fatisfa&ione cognofcas . Nunc ad exponendum textum in Chrifti nomine veniamus.

C a s s i o d o r i i S e n a t o r is , iam

D omino p r a e s t a n t e c o n v e r s e , EXPLICIT P r AEFATIO-

IN,

3 I N C I P I U N T

COM PLEXIO N ES IN

E P I ST U L IS

APOSTOLORUM. KTXKTvsíGViQs SANCTI PAULI

A d R omanos. AULUS, Servas Chrifti Je- I. r. f a , <ztocatas Apoftolus: et cetera . Nomen fuum_, competenter praeponit Epiftulis , quoniam fcribebat abfentibus : vocatum fe quoque IX. a Deo dicit Apoftolum, ficut Ananiae Aft. i*. Vulg. diftum eft : Vas elef l ionis eft mihi ; at mihi iße^ portet nomen meum in Gentihus : et fe- . cogregatam in Evangelium D ei, quod an ram Gentibus. . . te promiferat per prophetas, de Filio fuo, propbetas qai f aflús eft ei ex jemine David fecun funs in, dara carnem : per quae fe dicit acce- scripturis piffe gratiam , ut in omnibus eum Gen» fmilis. tibus praedicare debuiifet . Ita cathohcae fidei fundamenta in ipfis primordvis , velut doétus architeélus , falutaxi praedicatione conftituit. Benedicie A 2 etiana

ctiam Romanos , ut gratiam , et pacem a Deo Patre, et Domino Iefa Chrißo percipiant; ubi etiam et Spiritus * Sanilus intellegi debet : quoniam ex tribus una, vel duae nominatae Perfonae, totam plenifsime nofcuntur indicare Trinitatem; ficut in A&ibus ApoAfl.X.48. ftolorum beatus Petrus ait:et iujßt eos in nomine lefu Chrifti baptihari , cum Matth. Dominus dixerit yiteydocete ornnes Gen» x ^ vl n ' tes » bapti<z>antef eos in nomine Patris uicrgo“dJ.et Ftltt >et Spiritus Sanfti. Legitur etiate. am in fuprafcripto libro , de folo SpiAri. I. j. ritu Sanfto: Johannes quidem baptimamit aqua y mos autem baptt%abimini Spiritu San ¿Io. I. 8. II. Primum quidem gratias ago Deo tneo per leßum Cbrißum pro omntbus mobis: et reliqua. In primis Deo gratias agit , Romanorum praedicans fidem , et pro eis fe orare teftatur afsiduo ; promittens, habere fe defiderium , ut ad eos tandem aliquando venire praevaleat ad confirmationem fidei , quae iam illis probabatur effe communis : nam frequenter fe deßderaffe diät ad eos venire ;fed teftatur quibufdam impedientibus caufis fe fuifte prohibitum : fcilicet ut doceret eos plenius} ßcut et ce»

ceteras nationes, ad quas fuerat deftinatus, novi,et yeteris Teftamenti veritate patefaéla ; adiciens exemplum Ambacum prophetae , iuftum ex fidz_* * mimere. Nec terrearis de profondità* n * ^ tibus facris , quia maxime intentionis eius eft , ut fe ipfe confequenter exponat. III. Remelatur enim ira Dei de caelo 1. is. fuper omnem impietatem , iniuftitiam : et reliqua. Iram Dei fupra illos dicit effe manifeftatam , qui cum fupernam potentiam per creaturas eius, et inaeftimabiles operas cognoviffent, gloriam incorruptibilis Dei ad qreaturas corruptibiles tranftulerunt ; ideft ut homines volucres, et quadrupedes co lere decreviffent. Hi dum fe aeftimant effe fapientes, ftultitiae caecitate dam nati font : quia totum inde mortiferum nafcitur , ubi auélor rerum foerit facrilega impietate derelt&us : in quo enim fubveniat creatura fragilis .fi offendatur omnipotentia creatoris ? Hactenus foit narratio delibi ; poft fequitur poena peccati. IIII. Propter quod tradidit eosDeus 1 . 14* in defideria cordis eorum : et cetera-. . Hie iam commemorat, qualis poena * ’■ A3 pro-

6 proveniat eis, qui fe a Domini cultura fummoverint; fcilicet ut qui Deum incorruptibilem contemnere tetnptaverunt, relitti in deiideriis, et ìnmunditiis cordis fui , ipfi fe alterutra foeditate commaculent : primum , ut con tra naturalem ufum feminis utantur ìnlicite ; ipfi quoque mafculi mutua«, corruptione lacerati fubdantur libidinibus fuis , et ceteris flagitiis , quae caecatus fenfus invenit : fed non folum haec facientes , verum etiam talibus confentìentes fimili deteftatione condemnat. II. x. V. Propter quod inexcufabilis es o homo omnis, qui iudicus : et cetera_l . -Arguit eos , qui alios rette iudicant, et eadem fe vita commaculant : patientìa enim Dei fuftinet dementer errantes ; fed qui fuerit peccata confef, » gloriam fufcipit, et honorem ; ilios autem , qui veritati non confentiunt, tributario ,et anguftia digna conequttur : acceptìo fiquidem perfonarum apud Deum non eit, fed fola qua li taspenfanda fattorino ; non entro.» tantum legis auditores grati funt Deo, „ , i a ° res legis potius iuftificabuntur. II. 14. VI, Cum enim Centes, quae legenu, non

non habent, naturaliter quae legis funt, faciunt : et reliqua. Cum Gentes, quae legem non habent,naturali vivant inftitutione compofitae ; Iudaeus, quoniam legem accepit , eamque nec intellegere, nec custodire voluit , in iudicio Domini Chrifti amplius tenetur obnoxius : non enim quemquam beatum circuncifio facit effe , fed vita«, ; maxime cum illa recifio praeputii ad circuncifionem cordis confteteffe tranflata ; cuius laus non ex hominibus , fed effe conftat ex D eo. V II. Quid ergo amplius eft ludaeo ? IH. aut quae uttlitas ctrcumafionis ? Gentibus quidem , quae adhuc minime erediderant , praeponit Iudaeos ; qui tamen legem Domini devotis cordibus acceperunt : nec iterum illud potefe evacuare praecepta divina , fi quidam eorum inoboedientes fuerunt : illis enim pereuntibus legis veritas manet ; nam peccata hominum dicit commen dare iuftìtiam D ei; ut cum nos delinquimus,ille in comdemnatione noftra Temper iuftifsimus approbetur : qui ve ro aliud dicunt , eorum iufta damna tio eft : quapropter Iudaeos ì et Graecos tìmnes fub peccato ejfe > coofirmat : Hoc A4 etiam

etiam tertiidecìmi Piai mi comprobavic exemplo ; dicens , univerfam cameni-, non lege ‘mitifican poffe , fed gratia i quod Chrifti Domini comprobavit ad' ventus, qui nobis in reatu pofitis fidei fuae dona largitus eft. III. *7. V IIÍ. Ubi efl ergo gloriatio tua ? ex» clufa eft : per quam legem ? fadorum ? non ; fed. per legem Videi : et reliqua . ludaeorum gloriara , quam videbantur habere per legem , veniente Domino Salvatore, per legem Fidei profitetur exclufam : non enim per legem ci?« cuncifionis, vel alia huiufmodi , iuftificatur homo , fed per legem Fidei ; quoniam unus eft Deus , et legis , et Tidei. Abrahae quoque fubiungit exemplum; probans, non ex operibus eutn gratiam Domini reperiffe , fed Fide. * xxx. Pfalmi adiciens teftimonium ; bea» tos effe confirmaos , quibus peccata-, dimiffa funt:quem iuftificatum non in circumcifione perhibet, fed in praeputio effe per Fidern . Fides autem eius evidenter apparuit , quando Domino promittente, non dubitavit credere de le , et Sarra vetulis Ifaac fibi filium,. nafeiturum. Qpapropter fimilis erit ilìis iuftitia , qui Dominum Chriftum, et

et propter deli&a humana traditum, et propter iuftificationem nobis conferendam crediderint fufeitatum. V IIII. lujlificati igitur ex Vide } pa- V. i. cem habeamus ad Deum per Domit?um nofirurn lefum Chrijlum . Iuftificatos per Fidem pacem monet habere cum Patre; auando per lefum Chriftum fi lium eius aeternae falutis munera perceperunt , qui magis in tribulationibus,etanguftiis fpei fuae fumunt femptr augmentum . Cum pro impiis le fum Chriftum dicat effe mortuum_. , multo magis ab ira falvosfacere pro* mittit , quos fuo fanguine iuftificare-/ dignatus e ft: peccante fiquidem Adam, mortem humano generi conftat infli¿lam; etiam eis, qui mandata Domi ni , ficut fecit Adam, minime praevalicaffe nofeuntur : fed ficut per Adam mors pertranfivit in pofteros , multo amplius in adventum Domini Iefu Chrifti gratia, et donum aeternae vi tae abundabit in plurimos. X . Igitur ficut per unius delictum in V. sU omnes homines in condemnatione , fic et per unius iuflittam in omnes homines in iuflificaiione . Adhuc in eadem probatione perfiftit: nam per Adam dick fa-

' IO fufcepiffe mortem genus humanum_. ; fed per Dominum Chriftum aeternae beatitudinis praemia confecutum : et ficut per unius inobedientiam peccatores conftituti fune multi , ita et per unius obedientiam iufti conftìtuentur multi : fubintravit enim lex , ut abundaret deliéhim ; Venir grana , ut deleret exitium : et ideo qui iam mortuus eft peccatis , vivere non debet in deli&is . VI. 3. X I. An ignorati*, quia quicumque^, bapti<z.ati fumus in Chrtfto lefu, in mor te ipfius bapttz,ati fumus ? Sicut omnis baptizatus fuis peccatis eft mortuus , ita Chrifto refurgente novatur in per petuarci fofpitatem : nam qui fimilitudini mortis eius complantatus agnofeitur, eodem modo et fimilitudini vitae ipfius fociandus effe declaratur : in illa enim cruce nofter vetus homo confixfus eft , ut innovatus exinde refurreélionis munere nafeeretur . Nam ficut Chriftus femel peccato mortuus eft, et vivit in gloria Dei , ita et nos pecca tis mortui ,in ipfius fanélificatione vivamus, quia iam non fub lege fed nofcimur effe fub grafia.

Vi. 15-

XII»

ergo ? peccabitrms , quitL. non

non fumus fub lege , fed fub gratia ? et reliqua. A fidelibus viris famulandum # non dicit efse deh&is ; quia iam nonfunt fubie&i legi ,fed gratiae: nam fi cut prius iniquitatibus membra carnalia ferviebant, ita nunc per fidem fpiritales effe&i, vivere debent in fanftitate propofiti : quippe , quando in-, prioris vitae ftipendio finis erat fine-» dubio mors aeterna ; in ifta vero perpetuum datur gaudium , et fine fine-» fecuritas. X III. An ignoratis , fratres,(fcien* VII. r. tibus enim legem loquor) : et reliqua—. Quemadmodum fe habeat lex, fa&a— viri , et mulieris comparatione , defignat. Sicut enim mortuo viro mulier line crimine tranfit ad alterutn , ita-. recedente lege , ad novitatem gratiae fine culpa perventum eft : quapropter ferviendum Deo iam dicit in gloria-., f.ingwtiit non in litterae vetuftate : nam occafionem peccati lex dedit , quae prohibendo delifta , inoboedientes homi nes reos femper oftendit. X J HI- Itaque lex quidem fan ¿fa , et yu. it. tnandatum fan6lum, et tufium, et bonum. Cum fit lex fpiritalis , necefse eft, ut earn caro femper offendat: quoniamvitio

(

It vitio peccati originalis mundi concupifcentiam probatur affettare damnatam : unde profitetur Apoitolus , ha bere fe defiderium boni, fed trahi ma xime lege peccati : propter quam difficultatem Dominus Pater mifit Fili— um fuum , qui affumta carne peccati credentium vincla difrumperet. VII. aj. X V . Igitur ego ipfe mente fermio leg ì D ei, carne autem legi peccati . Legi Dominicae dicit fe quidem voluntate fervire, fed carne potius oboedire pec cati« : qui autem non ambulant fecundum carnem ,fufcipiunt a Domino remiffionem : ideo enim Pater mifit Filium fuum , ut fumens fimilitudineiru carnis peccati , defitta mundi difsolveret. Nam prudentiam carnis , quae eft inimica divinitati , mortem dicic operati ; fpiritalis vero intellettus , qui Deo femper acceptus eft , aeternam vitam tribuit, et falutem : unde inagis in Spiritu Santto vivenduraj» eft , qui nos tunc inhabitat , quando fe a nobis diaboli poteftas extraneat. Ambulandum eft ergo in fanttitate^ propofiti ,quoniam qui fpiritaliter vi» vunt , hi fìlii Dei funt. Vili. *5- X V I. Hon enim accept¡Ut fpiritunu,

strm

fer<vitutìt iterum in timore : et quod fequitur. Omnem Chriftianum perfedum dicit accepiffe nonfervitutis fpiritum in timore ,fed filiorum adoptio n s affettum : quando ilium patrem di cit , cuius hereditatem iufto defiderio concupifcit : nam fi Chrifto compatimur , et gloriae ipfius participes effe merebimur . Sed multo minora funt praefentia mala , quam futura praemia; irta enim temporaIia,illa perpe * tua funt : nam creatura noftra congeVulg. V» mefcit, et parturit, quoufque ad illud il. omnif perveniat, ut promiffa felicitate po- creatura tiatur : quod etiam fe dicit efficere>, ingcmifcit quamvis Spiritus Sanili cognofcatur iam primitiasaccepiffe, exfpeélans redemptionem corporis fu i,quae in ge nerali refurrettione praeftanda eft. X V II. Spe enim fa lv i fatti fumus. V ili. 14. Spes autem,, quae cuidetur, non ef i fpes. Promifliones divinas fpe magis praedicat fuftinendas ; quoniam quidquid in futuris temporibus punitur , carna- leg. fw » libus ocutis non videtur. Spiritus au- tur. tem Santtus poftulat pro nobis gemitibus inenarrahlibus ; ideft, quod nos ge mere faciat, ut ad promiffa praemiaL. venite poiEmus. Praedeftinatos aarern

dicit

dicit vocatos , ut fit Dominus Chriftus primogenitus in multis fratribus : et ne in tanta fpe ritubarent hominutn corda fragilia , praedeftinatos dicit vo catos , vocatos autem afferit iuftificatos ,iu(tificatos vero magnificatos effe confirmat . Hoc argumentum dicitur climax, ideit gradatio, quod etiam in fubfequentibus frequenter affumit. V i l i . 31. X V III. Q u id ergo dicimus ad haec ? f i D eus prò nobis , quis cantra nos ? et cetera. Commendat igitur per omnia mifericordiam Patris,qui ut nos redimerec, fuo Fslio non pepercit : quid enim nobis boni potuit negare , qui beneficiorum omnium concefsit auétorem? ipfe enim interpellat prò nobis, qui et fedet ad dexteram Patris. Confequitur etiam numerofa nimis, et affeftiofa promifsio , nullas tribulationes, nullas perfecutiones , nulla peri oda , nullas poteftates caelorum , neque praefentia, neque futura a gratia nos Domini Chrifti poffe dividere , quibus dignatus eft tam magna praeitare. IX. 1, X V IIII. Veritatem dico in C hrifio , non m entior , tefiimonium m ihì perhibente confcientia mea in S p irita S a n ilo : et

re-

reliqua . Caritatem carnalium parerttum fuorum tantam fibi fuiffe tellatur, ut quod ultimum miferiarum eli , f«^ magis voluiffet a Chriito dividi ,quam Iudaeos a fide Domini videret excludi: quod etiam et Mofes dixiffe legitur : Exo,? aut dimitte populo buie peccatum ; fin - xxxn.3’1. autem , dele me de libro quem fcripfiftt. 3l >V. avi Primum , quia adoptati erant in gloria fiborum ; deinde quibus praeceprum ; Tut eit legis obfequium ; unde patriarchae/ non faquoque provenerunt ; et quod omnes cis » df!y honores fuperat , ex quibus natus eft T u flitZ fecundum carnem Dominus Chriftus , fcripfifa. qui eft fuper omnia Deus benediétus in fecula . Ad fidem quoque Chriftt filios dicit venire promifiionis , nouu omnes filios Abrahae, qui ex eius quidem femine nati funt , fed eiufdem fidei non fuerunt. Dantur etiam exempli Abraham ,et Sarrae , Ifaac , et Rebercae , et duorum fratrum Efau , et lacob; fed unus ex his ita probatur elef “ s » ut nullis mentis praecedentibus, piT folam gratiam germano videaPraepofitus ; gratiam Domini 0 v y 1 n per cun<^a commendans. . . ’ Q&d ergo dicemus ? numquid IX. 14. tmqmtas apud D etimi abfit : er reliqua. In ar-

16 In arbitrio Domini pofita fatetur univerfa , quando non <volentis, neque current is , fed miferentis eft Dei . Exemplura quoque Pharaonis anne&it, quia iufte voluntate fua peragit, quaecumque difponit . De fuperioribus etiam diélis (ibi facit contrariam quaeftionem , quam figuli comparatione diffolvit : dicens, habere eum poteftatem, aliud vas facere in contumeliam , aliud in honorem : ne quis contra Dei voluntatem facrilega murmurationt/ confurgat . IX. it. X X I. Quod ft molens Deus oftendere Vulg. no- ir am, & manifeftare potentiam fuam : et tam'facere.cetera. Oltendit patientiam D ei, cum impios magna pietate fuftinuit;uttam de Gentibus,quam deludaeis eligeree fanftos viros , quos praeparavit gloriae (empiternae : cuius rei Ofeae prophetae datur eXemplum . Iudaeorum autem reliquias, exemplo Efaiae prophetae , convertendas dicit in fine feculomm : quod etiam effe faciendum ipfius prophetae alio confirmavit exem plo. IX. 30. X X II. Quid ergo dicimus ? quod Gentes, quae non fetlabantur tuftittam, adprebenderunt tuftittam. Gentes dicit pet

per fidem , non ex operibus coroprehendiffe iuftitiam :nam Iudaei credentes ad litteram, et non fpiritaliter fapientes offenderunt in lapidem offenfionis ; qui eft Deminas Chriftus • quod etiam prophetae Efaiae probatiir exem plo . Unde affe&u civico pro ludaeis quidem fe orare teftatur , pro quibus teftimonium perhibet , habere quidem illos aemulationem Dei , fed Chrifti feientiam hon habere; qui eft finis legis* et completiva perfe&io. X X III. Moyfes ewim fcripftt\ q u o n i- X . 5 am iuflttiam , quae ex lege eft , quifecerit earn homo , <vi^vet in ea. Mofes di c it , fi feterit homoriuftitiam , quae^ ex lege eft , vivet imtea : et ideo Chriftum Dominurn virtute potentiae fuae refufeitatum credat a mortuis : nanu five Graecus, five Iudaeus, qui re&e invocaverit nomen eius, et non fuerit facrilega dubitatione confufus , falvus e rit. Negat autem obftinatum Iudaeum Evangelio credere , qui ipfunu. '-hriftum contempfit a'udire, quod etianv T i m Um comprobatur exemplis. X X I HI D ico e rg o : num quid repulit Xi. D eu f populunt fuum > ahfit. et reliqua . Univerfum populum Hebraeornm B Do-

Domino non dici*: effe contemperan , * fed eum exinde cotidie multos digé ré , qui ad futuri regni pofs’mt gaudia pervenire : quod edam Regnorum le gione confirmât ; nam ficut dedos dicit Domini gratiam confecutos, ita incrédulos refert cadérti lumino fuiffe privatos . Hoc etiam Efaiae , et Da vid probatura confiât exemplis . ludaeos autem memorai offetvdiflfe quidem r*fed non ut funditus intcrirent ; quorum fi delidum , Chriftocrucifixo, falus e.ft mundi,et deminutio divitiae gentiurp , multo magis converiio eorum erit ingens gaudium beatorum . y r . 13, X X V . Vobts enim dico Gentibus : quctmdiu ego quidem fum Gentium ÀjMr (ioltts¡eccetera. ApoftolusGentes alìoquitur , dicens , fe quidem Iudaeos adaenrmlationem eorum velie deducere ; fed gloriar* non dicit debere Gen tes , quod ludaei propter incredulitatem fuara repudiati funt; ut plénitude? Gentiùra falutariter introiret : narri fi dilibatio ipforum fanèia ert , maffam potius confiât effe fan&iffimam : d«_y oleafiro , et oliva pulcherrimam faciens coraparatìonem;quia glorian non debet infitum contra illud 5 ubi eoa»

\g ftat infertum : nam fi Gentes extraneum beneficimn Domini munere perceperunt, quanto magis et illi poffunt ab ipfo rettitui eleétae Temei origini. X X V I. Holo enim <zior ignorare . , x i. a?. f r a t r e s , myfterium hoc : et iequentia . Ad tempus ex parte Hebraeura popuIum dicit fuiffe caecatum , ut ad fi derò Chriftianam Gentilitas introiret. Ceterum in fine feculi Ifraheliticunu populum mifericordia Domini perhibet effe falvandura , poftquam Gentium praedefiinata crediderit multitudo i nam ficut legem accipientibus ludaeis prius , Gentes minime crediderunt, ita et falvatis Gentibus Iu« daei creditori effe nofeuntur : concili- * fit enim Deus omne in increduli tato ut cunélis mifericordiae fuae donaJ praeftaret. XXVIT. O altitudo disvitiarum fa- XI. j i . penttae, et feientiae Dei : et reliquia . Dominrcae difpofitionis ammiratane completus veraciter exclamat incoitiprehenfibilia effe , quae fanéh TriniidelTex3 p " effiCere : eX Ìpfo enim- » Der 3tre ! et P « ^ ,M * ÌTrn dàLfl V « ,n ,pfo > ideft in Spi nta banilo funt omnia j et ut unitaB a sera.

20 tem in eis indivifibilem effe tnonitraret > adiecit, ipfi gloria in fecula fecurum, lorum : unde Romanos obfecrat , ne ferculi delettatione capiantur; fed corpora fua praeceptis debeant offerre eaeleitibuS. Monet etiam , ut omnes lecundum menfuram fuam fa pere debéant, qiiarn Deus unicuique prò fua ptótate diftribuit ; quatenus abrogaret pràefumptiones inlicitas , unde r'ragi4i& maxime peccat humanitas. XII. 4. X X V III. Sicut enim in uno carpare multa membra babemus: ot cetera. Faèia Comparatone membrorum , docet unumquemque fecundum dona prae‘ftita in compage ecclefiaftici corporis ** Chrifto Domino debere famulari ; regtìlas multifarias ponens quemammodiim fideli populo fit vivendum . Ad poflremum taliter cuntta concluditi ; * ut nemo malum prò maiò reddat,fed iniquitas inflitta boni potius retributióne vincatur. XIII. 1. * X X V IIII. Omnibus pateftatibus fuVulg.o»- bljmiortbus fubditi eftote : et reliqua-.. p’oteSta'tib. Omnibus poteftatibus iuflitiam praejubitmiori‘ cipifirttfbus dicit effe debere fubiettos; bui fubdi- quoniàm poteftas a Deo datur , et ta fit. p eo videtur velie refiftere , qui ordì»

na-

nationi iudiciame nititur obviar^y. Dicens ab eo propter confcientianp» rationabiliter formidari , qui in aliquo facinore probatur involvi : ideo enim et tributa folvimus,quia nos Principibus fubiettos effe fentimus ; miniftri enim Dei funt, cum crimina commiffa diftringunt. X X X . Reddite omnibus debita : et XIII, quodfequitur. Omne quidem debitum • per enumerationes plurunas dicit effe reddendum ; ita tamen , ut nos affettio teneat femper noxios : cuntta enim Dei mandata complet, qui inproximi caritate confiftit, quia plenitudo legis eli fratris cuftodita dilettio. Commonet etiam de feculi iftius no tte furgendum, quoniam proximus eli adventus Domini, quem debemus bonis operibus expettare vigilantes : ipfum vero fuftinere cognofcitur , qui carnis delideria fu pera re monftratur. X X X I. lnfirmum autem in fide afu- XIV. mite : et cetera. lnfirmum dicit ad facras feripturas leniter affumendunu, nec cum eodem di dritta impugna tione litigandum ; fatta comparatone docens , alios Polis olertbus reficien» dos , alios ciborum foliditate fatianB 3 dos:

21 d o s: et ideo unufquis non debet a!te« rum fpernere , fed de omnibus difcernat folus ille , qui vere iudicat : pom , tens eft enim Dominus , ilium magis in abftinentiaefoliditate firmare , qui nobis videtur carnis fragilvtate fuccumbere: nam cum de ieiuniis agerer, v. j. dicit, alius iudicat diem inter dtem, uc * quidam fideKum quarto , et fexto die eligunt abftinendum ; alius autem omtiem ¿rew,quia multi inveniuntur ,qui orani die inediae fe oblatione purificant; fed utrique gratias Domino fuo referre non definunt. XIV. 7. X X X II. Nemo enim noftrum Jibi nsimt nemo Jibi moritur: et reliqua. Praefumptiones iliicitashominibus tollens, five moriamur,five vivamus,ad Dominum dicit effe referendum , qui leg. ideo iudicaturus eft mundum : adeo enim redimit humanum genus fanguine pretiofo , ut omnibus ipfe dominetur . Datur etiam Efaiae congruenter e* xemplum , quod ipfius imperio cunfta famulentur . XIV. x*. X X X III. ltaque unufquifque noftrum fro fe rationem reddet Deo : et cetera. Illos arguit , qui abftinentia fua gloriando fratribus fcandalum faciunt j dicens

dicens apud Dominum nullatenus effe aliquid inquinatum ,ficut ipfe teftatur: non enim quod in os intrat, coinquinat hominem, nifi forte illis culpa lfta proveniat, qui cibos , quos Deus ad vefcendum creavit , inquinatos effe-/ * pronuntiant ; quod et alibi dicit Apo* ftolus, omnia munda mundis , coinqui- Ad Tit. c. natis autem , et infidelibus nihil eft *• mundum:non enim in cibo noftro regnum D ei, fed in pace, et concordia nofcitur conftitutum . Nam quamvis abftinere fit bonum , tamen fi caritàtem fratris deftruat, conftat effe peccatum : praebens Dominicae paffionis exemplumi ficut Pfalmus Lx v i i i . di cit , improperia eum fuftinuiffe, ut dileftionem fratrum pius miferator impleret. X X X IIII. Quaecumque autem feri- XV. 4. ptafunt , ad corre.ptioitem noilram fen- Vu'Spta funt . Quaecumque libris facris tunt indita, ad correptionem noftram et ad fpem futuri feculi dicit effe confenpta : unde oportet, eos invicemfratrum onera portare , ficut et Chriftus noftra cognofcitur fufeepifse-/; fclaiae prophetae , et x v n . Pfalmi exempla fubiungens, Deum patrem,

et Chriftum Dominum omnes populos debere fub comrounione laudare. $enedicit edam Romanos, ec fidem ipforum fan¿la praedicatiane concelebrar, fe autem dicit, eos neceflario cotn*> monere , ut oblado eorum accepta-. fiat Deo per Spiritum Sanétum , qui eis probatur efse conceffus : fic todus Trinitatis commemorata nobis faluta* ris unitas intimatur. XV. *7- X X X V . Habeo igitur gloriarti in_ Chrifto lefu ad Deum : et ea quae fequuntur. Habere fe dicit in Deo gloriam , quoniam praedicatio ipiius vev. 19. niente Domino noviter inftituta , ab Hierufalem per circuitam ufque in lllyricum repleverit Evangelium Cbrißi. Deinde benedicit Romanos , promittens eis, poftquam Hierofolyma quaedam ordinaverit, ad eos fe efse ven turoni : quos rogat, ut pro eodenu orare non definant , quatenus ereptus ab infidelibus Iudaeis , dum ad Hifpaniam profeétus fuerit , ad eos valeat venire falvandos. XVI« r. X X X V I. Commendo vobis Vhoebam fororem noftram: et cetera . Ut oftenderet etiam hie , gloriofum efse pròpolitura bonum , commendat, et fa* lutat

lutat probatiflimas mulieres , et Fratres diverfos , quorum operas fanélas fpiritali laude concelebrat ; ammonens , ut praedicatores falfos évitent, ne eorum bene inftituta corda fubvertant : epiftulam fuam de incarnatione Domini ea , qua coepit , praedicationis virtute concludens.

C O R I N T H I O S P r i ma .

I. T ) /Zulus vocatus Apoflolus Cbrijli 1. t JL lefu per voluntatem Dei : et reliqua . Cum Softhene fratre fuo falutat ecclefiam Dei , quae eft Corinthi conftituta , et omnes , qui invocant nomen Domini noftri lefu Chrifti. More fuo in ipfis foribus praedicat Chriftum , cuius voluntate vocatus Apoftolus eft; petens, ut gratia illis, et pax divina largitate tribuatur :gratiam illis optât , ut futura Spiritus Sanfti verba percipiant ; pacem , ut unitatis virtute gratuletitur. II. Gratias ago Deo meo femper pro I. 4 •VObis : et fequentia. In primis laudat fidem ipforum , et orat , ut ufque ad ad-

16 adventum Domini fine crimine perfeverent: obfecrans etiam,ut perceptae do&rinae cuftodiant firmitatem , nec fe putent praedicatoribus effe fubie&.os, fed uni Domino Chrifto : quando fe non in Pauli, non in Apollinis, non in Caefae , fed in Chrifti gratia baptizatos efse cognofcunt. Cratias ago Deot quod neminem X. 14. III. •yeflrum bapti<z,a<vi : et reliqua . Non le dicit Apoftolus alios baptizafse , praeter Crifpum , et Gaium , et Stephanae doraum; quoniam non fe perhibet mifsum , ut baptizaret, fed ut evangelizaret; quod a maxima parte dicitur : omnibus enim Apoftolis da tum eft facramentum baptifmatis communiter dare : unde datur intellegi , aliqua eos pro falute deiiderantiutru eifecifle , cum probarentur in praedicationibusoccupati. Evangelizavitautem in fapientia fuperna , non faeculi ;• placuit enim Deo per ftultitiam praedicationis [ficuttamen incredulis videbatur ] falvos facere credentes : nam cum fint pauci fecundum carnem potentes, et nobiles, elegit Deus humilia , ut non glorietur in re omnis caso , fed in Domino Iefu Chrifto : ficut

cut fcnptum eft i n Hieremia prophe- H ie r. I X . ta: qui g lo rta tu r , in Domino g lo rie tu r. 14. ' IIII. E g o frat res cum ntenijfem ad n. u 'VOS : et quae fequuntur. Veniife fe di cit ad eos , non in fublimitate verbi , fed in virtute fermonis ; ut dottrinarci fuam non oftenderet efse feculi , fed fupernam : quatenus etilli fecularia-, deferentes , ad divinae contemplationis confcenderent fummitatem . Oftendens etiam , quantum fapientia caeleflis ab humana difcreta fit;nam fi Iudaei verba prophetica percepifsent, numquam Dominum gloriae crucifigere maluifsent : alta font enim divi na myftexia ; nam ficut infirmitates , quae in homine funt, fpiritus eius novit ; ita quae in Deo profundà funt , folus ipfe cognofcit : quapropter , ut de Deo loquatur , non a mundi fpiritu , fed a divinitate fibi afserit fuifse collatura : oftendens fpiritalem virum omnia iudicare , ipfum vero a nullo I>ofse iudicari : quod Efaiae prophe- v. 15. tae confirmavit exemplo. V. E t ego , fra tres non potiti loam IIr r njobu quajt fp irita h b u s , fe d quajt car. nalibus 1 ro ipfis initiis non fe dicit

Gormthus locutum fuifse pleniffimt> di-

divinitatis arcana , fed potius tamquam parvulis laélis pocula contuliffe : nani cum faciant illa, quae mun di funt, probant,fe perfeélam doélrinam adhuc minime percipere potuiffe:quippe dum carnalità-fapientes div . 4 . V u l g . cerent, ego fum Pauli , ego j.ipollinis , ego Apollo. quando perfe&us fidelis Chrifti fe famuluin confitetur efse , non hominis . Predicatori enim fuo nullus hoc po tei! debere , quod Deo j operas autem homiuum , quae tamen fupra-. fundamentum Chrifti aedificantur ,per tribulationes , et diverfas neceflìtates huius feculi dicit efse purgandas : ficut Pater Auguftinus in libro Enchiridion plenius explanavit. III. z6. VI. Kefcitis, quia templum Dei efHst et Spiritus Dei habitat in nobts ? et cetera . Templum Dei baptizatos efse confìrmat ; quoniam eos Spiritus Sanétus inhabitat, quibus iam commune nil debet efse cum vitiis : precipue monens , ut fi quis fe mundi exiftimat fapientem , ad divinam potius agnitionem recurrat ; quae vere prudentes efficit, et beatos : dicens, omnia efse fidelium , quae confequenter enumer a t , fideles autem Chrifti , Chriftum autem

autem Dei : quod a parte diélurn eft humanitatis. Addit etiam, non fe me* tuere, ut ab hominibus iudicetur; fed ne putaretur elatio , confcium fe fuorum non dicit efse bonorum ; quando in iudicio Dei cunéta fint polita , ubi aiìus omnium manifefta dilucidatione cognofcitur. Haec autem , quae fupetius dicit ,adeo et ipfe in fe, et Apoi# lo difcipulus eius transfigurata efse*/ teftatur , ne quid in fuis viribus prae* fumptio humana confideret : optans eos in fide regnare , ut cum ipfis poi nt mixta cantate gaudere. VII. Puto enim, quod nos Deus Apo- IV. 9. (loios noviffìmos oftendit : et reliqua . Propter Evangelium Chrifti Apollo* lus fe dicit , diverlis iniuriis atque_> neceffitatibus fubiacere ; cutn filli eius fpiritales in Chritto fint nobiles , et felices : rogans , ut in viis eius omni* modis perfeverent , qui (ibi fupernae predicationis pattern elfe voluerunt : arguens eos , qui fe inflati de feculari gloria iaélitabant; cum regnum Dei non in fermone vacuo , fed in virtu te fit pofitum . Minatur etiam eis, ne il ium cogant ad fe venire * fub corre- fuppf.«**ptione, quam gratia. V ili.

JO v 7 ' n' V ili. Omaiko dicitar inter uos formm*,™’. nicatio >et talis, quali s nec inter Gen• tur &e. értes nominatur . Increpat Corinthios , talisfornì-cat habeant inter fe , qui novercae tatio &c. fuae coniugio copulantur ; dam mo dicum fermentum totam mafsam corrumpat : fed ilium , qui talia commifit , temporaliter tradendum iudicat diabolo in interitum carnis ; ut fpiritus eius in iudicio Domini poenas perpetuae damnations evadat. Vetat etiam vel cibum cum his iumere , qui fe decreverunt impia converfatione^ tramare ; fed auferendos dicit de me dio, ne confpeétis talibus reliqui polluantur : decet enim , fratres regulis vivere conftitutis : de illis autem , qui foris funt, divina difceptatio iudicavit. VI» r. V IIII. Audet aliquis <veflrum habeas Vuig. ha- adqjerfus alterum indicium : et cetera . Iniquorum hominum vitanduin dicit efse iudicium,et fan&orum potius expetendum , qui etiam mundum in fu tura difceptatione iudicabunt. Culpat deinde, cum iniuriam fratrum nqn fuftineant , fed ipfi potius in eos impia voluntate profitant. Enumerat etiam, quibus vitiis intaerentes ad regnumL»

Domini non accédant : illis fcihcet , qui ufque ad vitae exitum in talibus «¡minibus perfeverant : fornicationem dicens omnimodis execrandam , cum corpora noftra vitiet,quae mem bra funt Domini : nam qui emptus eft magno pretio , iam non debet diabo lo fervire, fed Chrifto. X . De quibus autem fcripjijìis mihi : vii. u bonum ejl hornini mulierem non tangere. Praecipuum quidem effe dicit , nullatenus cum muliere mifceri : coniugdtos autem monet, ad tempus abftinere , ut orationibus vacent ; pofteaque redire ex confenfu ad ufum matrimo nii fui , ne temptatione diaboli probentur intercidi ^ quod tamen fecundum indulgentiam, non fecundum im perium , praedicat effe faciendum- . Vult enim omnes abftinentes effe , ficut ipfe eft ; quod fi nequeunt abftinere, tunc iungantur uxoribus :,feparari autem debere non dicit , qui inunam copulam foederis convenerunt. X I, Si quis frater uxorem habet in- VII. it, pdelem : et quae fequuntur. Si quis fidehs uxorem habet haereticam , vel paganam , monet , earn ftatim nondebere derelinqui j fed impenfa cura re-

recorrigi : quod fimili modo devotam dicit efficere mulierem ; nam fi quis eorum in pravas feflas permanere voluerit , tunc fas efse a fidele contemni : quoniam cum obftinatis , et perditis nulla poteft efse concordia . Subiungit etiam , nullam efse falutem in praeputio , vel in circumcifiorie , nifi in mandatis D ei, quae ad novum per tinent teftamentum . Praeterea commonet, ut five fervus, five liber ad fidem vocatus fuerit , fine difcretione aliqua condicioniS in catholicO docmate perfeveret ; quando in iudicio Chrifti fidelis fervus infideli Domino re&e praeponitur. VII. xj, X II. De virginibus autem praeceplum Domini non habeo : et reliqua-,. Laudat quidem virginitatem , fed permittit quoque coniugia ; oftendens innuptas petfonas facilius fpiritalia cogitare , quam coniuges : omnibus tainen ptaecipit, non amare quae mundi funt , quia figura huius faeculi ftatuto fine praeteribit. Sitnili modb parentes commonet , dicens , primunu. quidem efse , qui fervat virginem filiam fuam , fecundum , ut earn marito congrua temporis maturitate contradat:

dat : mulier autem, quae faerit a ma rito dereli<fta , fi abftinere non poteft , nubat ; remedium eft enim coniugio leg.melius copulari , quam libidinis libertati derelinqui ¡multo tarnen melius efse confirmans , fi in viduitate permaneant . Talia vero praecepta divino fe afserit praedicare confilio. X III. De bis autem yquae idolis im• VIII. r: molantur: et reliqua . Dicit quidem.. Yu'snihil efse idola , fed carnes vetat co- "rififantur medi , quae talibus videntur offerri>: ne infirmitas fratrum non decernat horrere , quod paganos conftat effice re . Itaque fit, ut ad ilium redeat errorem credentium , qui culpis praeftat initium ; quapropter non fe man ducare dicit in aeternum , quidquid fratrem poteft fcandalizarecariffimum: pro quo caelorum Dominum in afsumta carne conftat occifum. X I III. No« fum liberi non fum Apo- IX. u ttolus > non lefum Chriftum Dominum »oftrum vidi ? Apoftolum fe quidenu icit eorum efse , quos facra inftitutione formaverat ; cui poteftas erat cibos accipere , et matrimonio copu* an , icut et aliis Apoftolis liberumu u it, qm uxoribus adhaerebaDt : fed C omnia

omnia fe dicit libenter fufFerre , nej> quod ofFendiculum Evangelio Chrifti afferre videretur: pro qua re nee ab ipfis fe aliquid velle dicit accipere, quamvis a Domino permifsum efse-/ nofcatur; ne tantorum laborum gloria tali compenfatione vacuetur. IX. t6. X V . Ham f i evangeliz-em , mom eji V. tv/tn- m ibi g lo ria : et cetera . Quadam negelitavf ceffitate fe dicit evangelizare , ut iara ftantiam probetur effugere : dicit enim debitum fe folvere , fi commifsa fibi videatur velle peragere : ait enim omnibus fe humiliare , ut eos potuiffet adquirere. Nam fi illi , qui currunt in ftadio, abftinere non definunt, ut praemia humana percipiant; quan to debet ftudio potiori futurae beatitudinis corona perquiri ? Seautem non dicit in vanum currere, nec pugnis ae ra verberare ; ne quod eft omni infelicitate miferius , praedicans aliis , ipfe poflit reprobus inveniru X V I. Holo autem ntos ign o ra re , f r a X. x. tres , quoniam patres nofiri omnes fub nube fu e r u n t . Admonet Corinthios,ut

quae prioribus temporibus Iudaeis fa¿la funt, ad Chriftum Dominum pertinuiffe cognofcant: deinde , ut poe* Das

3? nas eorum graviffimas paveant , et a culpis fimilibus novus populus arceatur: monet etiam , ut Dominum tem prare non debeant , fed fperare , ut temptationes carnales eius dono pietatis evadant , cuius mifericordia geritur , ut a faeculi iftius fceleribus evadatur. X V II. Propter quod carijjimi mihiX.t 14. f agite ab idolortm cultura : et reliqua . Sicut participes funt menfae Domini, qui in unam communicationem conveniunt , ita participes funt menfae_> daemoniorum , qui una fuperftitione ìunguntur : et ideo fibi convenire non poifunt , quae difcreta qualitate divifa iunt . Quapropter fi quis dixerit immolaticium effe, propter confcientiam non oportet attingi : fi vero ignoratum fuerit , in nomine Domini manducetur. Scriptum eft enim in Pfalmo, Pfai. ij. Dontim eft terra , & plenitudo eius . Nam live manducetur , five bibatur ‘we aliquid aliud honefte fia t, omnia in g lona Domini conftat efse facienda. n Z £tr ! Ì iaLm > ut fine ofFenfione tranrn, f ,debeant, et Ecclefiae piacere, xr. r«. Y V i i ,iP Ci c°gnofcitur eiFecifTe. inVuLde» A V U 1 * Im itatores met efiote , fr a eft [rttrar C 2 trss j

: et quod fequitur . Corinthios monet Apoftolus, ut ficut ipfe imitatur Chriftum,ita il ium debeant fideles imitarj. Sic autem fieri poteft , fi illud quaerant , quod multis , non quod fibi poffit utiles comprobari . Doccns caput viri efse Chriftum , caput autem mulieris virum , caput vero Chrifti, Deum : quod rii&um ab humanitare reéle percipitur ; ut tali diftinétione recognita or dine fuo debeant cuncìa penfari. Suadet quoque viros , ut velato capite^ orare non debeant jquoniam Deo fubditum efse, libertas eft . Mulieres au tem teéto capite Domino praecipit fupplicare , ut eas viris fuis fubditas effe declararet. tres , ficut et ego C h rifli

X I. i i.

X V I I l i . S i quis autem v i detur con tent io fu s effe; nos talem confuetudinem non habemus . Populum Dei contentio -

eon• ttnuonu ji(S quidem perhibet non amare ; dicens, ecclefiafticum conventum, pacis votum , non ftudium habere rixarum : oportere tamen dicit haerefes effe , ut inter eos probati maqifefta debeant purità te cognofci . Arguit quoque illos , qui non fuftinentes conventum , * fingillatim celebrationem cupiunt ha bere

leg.

bere Miffarum : exemplum reddens Caenae Dominicae , in qua regulam fidei non fingulis , fed in unum cunctis dixit Apoftólis. X X. Itaque quicumque m anducaverit panem , et biberit cahcem , corpus fanguinem C h rifii . Reélae fidei

X I. 17. V u l S-

Pa'

et ne?hh? nc' operum bonorum confcium dicit debe- Taliceml* xe percipere, ne non cam remiflìonem Domìni /s. peccatorum , quam damnationem fu disne^rt’ am videatur appetere : nam fi nos ipfi nos iudicamus , in iudicio di vini tatis fanguinìt abfolvimur. Quapropter in celebrano« Domìni. ne Miffarum invicem dicit caritatis Audio fuftinendum j nam fi ad mura . fimulacra cum reverentia videbantur afcendere , quanto magis ad Deum , veruni fine blafphemiis , et contentionibus mente debent puriffima conveni re ? Dominus enim Chriftus non blaf phemiis appetendus , fed in Spirito Sanilo magno Audio devotionis honorandus eft. I - X X I - Divifiones autem grattammo XII. 4. J " Ht » S p irita i : et fequentia— . Quatnvis divifiones gratiarum multae Imt , unum tamen effe Dominum conhrmat auAorem , qui omnia haec operatur in omnibus. Hoc etiam memc 3 bro-

brorum , et corporis probavìt exem* pío ; dicens , aliud quidein vifum agere , aliud manum operati , aliud pedem efficere ; fed invicem fibi mutua complexione fociari. Sic in Eccleíia_* Dei licet multa fiat san&itatis officia, adunatione caritatis , omnia fibi tarnen neceffaria effe nofcuntur. X X II. Si Unguis hominum loquetr , X I I I . i. et Angelorum : et reliqua . In hoc ca pite commendat omnino caritatem*. ; ita ut nullam virtutem fine ipfa prodeffe commemoret : definit etiam quae refpuat caritas , quae fequatur; narria licet alia dona , ideft fides , et fpes in futuro faeculo conquiefcant , fola ca ritas permanet in aeternum: quam dicit omnimodis. expeftandam. X X III. Qui enim loquitur linguaL ,, XIV. non hominibus loquitur , fed Deo : et cetera. Inter fcientiam linguarum , et prophetiam , magnam dicit efse diItantiam : quando fcientia linguarum non eft omnibus nota , prophetia ye » ro ecclefias inftruit , et intelligentes rnuneribus fupernis aedificat : initrusnentorum ponens exempla muficorum, quia nifi intelleélum fuerit, quod îib iis, aut tuba canitur , auditus non poteft

2 Ut

poteft haberi proficuus, multis probationibus docens, maiorem efse propheciam , cui magis eos ftudere coturnonet,quam dìverfarum linguarum multifariae qualitati. X X IIII. Ideo qui loquitur linguaL.. XIV. i* oret, ut interpretetur: et quae fequuntur. Adhuc in eadem facienda difcretione remoratur ; multis probationibus docens utiliorem efse interpretationem Dominici fermonis, quam lin guarum multifariam locutionem. Aflerens , non efse orationem proficuam , quae fine intelleélu depromitur * ita et doétrina caeleftis , fi non intelbgatur , a plurimis putatur infama^ ; nam fi quis idiota prophetantem auoiat, et quae dicit intelligat, tunc cadit in faciem fuam , et publice annuntiat, qUOd vere Domiuus locutus eli per ipfum. X X V . Quid ergo efi fratres ? cum_. XIV , , congenitis, unufqutfque veflrum : et ce- V‘ ' tera. Ab homimbus , qui in Ecclefia aocent , dicit magnopere providen°.Utr? , ut auditores fuos debeant divinis ìuffionibus erudire. Si cui vero de fedenti bus fermo Dei fuerit relevatus, * ■ nec ipfum perhibet negligendone : C 4 quo-

quoniam interpretationes propfìetarum afferit effe prophetias : prophetarum quippe intelligentiam prophetis dicit effe fubieélam . Mulieres quo que propter infirmitatem fexus fui prohibet in ecclefia loqui ; fed quod jgnorant , domi eas difeere praecipit a maritis, ut tali lege compofitae, fi umi et feientiam , et modeitiae munera confequantur. XV. r. X X V I. Hotum autem wobis facio , fratres : et reliqua. Breviter notumJ iacit Evangelium , quod praedicaverac cunélis ; nam tradidiffe fe dicit univeriìs, Chriftum mortuum prò noftris effe peccatis, et quoniam tertio die refurrexit a mortuis : qui licet multis fratribus poli refurreélionetn fuerit vifus,a fe quoque tamquam a minimo, et abortivo, refert efse confpeftunu. : gratiam Domini de fe plurima humilitate eommendans , quo refurgente xefurreélio mortuorum non debet ab negati ; quoniam omnis do&rina fan¿la deftruitur, fi de cordibus humanis credulità? ifta tollatur : pulchsrrima nimis definitone compleélens , refurre-ftionem effe Domini primitias dor©ientium. X X V II.

X X V II. JQuoniam q u i detti per homi- XV. ai. fiem mors , et per hominem refurreélio mortuorum . Sicut per Adam dicit ho-

mines mortuos , ita per Iefum Chriilum proveniet omnium refurreilio mortuorum. Mors autem in fine faeculi deftruetur, quando Dominus Chriftus adveoerit : fubie£us femper erit Patri a natura humanitatis affumptae, poftquam illi fuerint cunéla fubieéla , ut f it D eus omnia in omnibus . Qui v, vero ifta non credunt, ficut dicit iohannes Apoftolus, Antichrifti nomine cenfebuntur. Obicit etiam verba dubitantium , in quali corpore refurgat ille , qui mortuus eli : quae feminationis triticeae faéla comparatione deilruxit : dicens , fi granum tritici cadens renafeitur innovatum , quanto magis corpora , quae mortua funt, Domini iulfione reparanda funtl X X V III. K o n omnis taro , tadem XV ~3t» caro : et cetera . Primo totius carnis diftantiam facit ; deinde caeteftia , et terrena corpora fatila fequeftratione difeernit ; poftremum mirabili narra tone praedicit , quantum in illa refurreilione natura hominum perChrifium Dominum meliorata proficiat : ’ ’ my-

42 mylterium refurreZionis ipfius indubi tata praedicatione defcribens. Monet etiam , ut confiderantes alia , in fide fufcepra , et bonis operibus perfeverent. ColleZas vero , quae fanZorum neceffitatibus praebebantur , ex more praecipit fieri ; antequam ad ipfos eum venire contingat : alios fratres commendans , alios falutans , et ut credentium perfeZiflìme corda roboraret, anathema dicit in adventu Chrifuppl. ei fti futuro * , qui Dominum non amat Chriftum : falutans eos,et epiftulam., praefentem folita benedizione concludens. AD

C O R I N T H I O S S E C U N D A.

I# l-T)Aulus yjpoftolus lefu Chrifti per JL njoluntutem Dei : et cetera. Cum Timotheo fratre fcribtt Ecclefiae D ei, quae eft Corinthi conftituta , idem_. compleZens et eis, qui per univerfam Achaiam in fanZo propofito permanebant ; gratiam illis, et pacem con cedi poftulans a Deo patte noftro, et Domino lefu Chrifto : iftis enim no mina-

minatis , et Spiritus SanZus’ abunden memoratus eft : unus enim ex Trinitate diZus totam pleniffime compleZi. tur Trinitatem. II. B enediélus D e u s , et Vater D o - 1 . 3. m ini no/tri lefu C h rift i : et reliqua^ . Confolatum fe dicit a Domino in omni tribulatione fua , ut et ipfe pari modo confolaretur in calamitatibus conftitutos ; et ideo ad Corinthios fcri bit , quatenus ficut in paflione focii , ita in confolationibus Chrifti partici pes efse mererentur , Refert etiairu quae in Afia mala pertulerunt : Deo gratias agens , qued orationibus eorum ad inftruendos populos de tanta fuerit clade liberatus : unde et fideles congratulati debent de profperitate-/ col lata. HI. Gloria noftra haec eft, tefti moni- I. t% uni confcientiae noftrae : et cetera-. . Gloriara fuam dicit teftimonium con fcientiae fuae ; quoniam non in fapientia carnali , fed in gratta Domini converfatum fe in hoc mundo fuiffe_* teftatur : praeconium fuum dicens effe Corinthios , ficut et ipforum probabatur Apoftolus. P-romittens,, fe quidem ^d cos frequenter venire voluifle ; fed non

44.

non fuit Ievitatis ,qua minime confta«* bat impletum : omnis quippe fermi) jpfius praedicationis apud eds , exenu pio Domini Chrifti, ftabilis , non dubius fuit. Sed tamen ne quid fuis viribus applicar« , Dei Filii , lefu Chri fti dicit effe , quod confirmabantur in omnibus : ipfe eft enim , qui et unxit praedicatores , et iignavit corda credentium . I* »3* UH. Ego autem teftem Deum infuoca in animant meam : et quae fequuntur . Peperciffe fe dicit Apoftolus , quod non yenit ad Corinthum ; ne gravis ef fet eis, qui erant aliqua obiurgatione culpandi : fed contriftatio ipforum aéternae caufa falutis eft ; quando tunc difcipuli Domino gratinimi fiunt, cum magiftrorum correzione proficiunt . Patientiam quoque docens , petit , ut pareatur illi , qui eum contriftafse di» nofcitur : promittens , ideo fe illi remififse , ne defperatus intereat , fed potius diaboli laqueum converfus eva dati nam patere fibi dicit, diabolicae cogitationes quantis fraudibus dece» ptos interimant. II. il. V . Cum rvenijltm autem Troadem prò• pter Evangelium Chrtfii : et cetera-*. Gra-

VagXXXXV.

s v ilii

Tab. I I .

iq u iö x n T e m

ü id e T u r ic o N T e N T io s u s

S e i S i O S T ^ L e c v ) C O N S u e ^ u ô n s ie o o T v O N r h A B ^ CV3 u s p o p u lu o o ò lc o N T e N T io B u s c ju iò e c o

p e R b iB e ^

Pag. X X X X V .

Tab. I .

c a s s io d o r iis e n a t o r is l a m d n o p r e s t a n t e CON

V E R S I E*PUCI PR6 FATIO I N C I PI U N T C O M . p f E N I O N e S

IN EPiSTU

isa p o s

Tolp

Gratiam fibi dicit a Domino datairL* Troade , atque in Macedonia , uc Evangelium Chrifti fidelium turba fequeretur : aliis fe fuifse odorem mor tis in mortem ; aliis odorem vitae in_. vitam : fimilitudinem trahens animalium ; quae ad res defideratas nariunu. fagacitate perveniunt : eos magis dicens efse epiftulam fuam , qui praedi- nr. *. cationes ipfius confcriptas in fuis cordibus continebant. Tamen non fe fufficientem ad talia perhibet , fed Domini miferatione confidit; qui eum fecit idoneum novi , et veteris Teftamenti veritate patefafla ; non ad litteram intelligens, fed fpiritaliter cun¿la cognofcens ; quoniam littera occidit, Spiritus autem anajificat. VI. Quod f i mini fir at io mortis litte• nr. 7. rae formata in lapidibus ,fuit in gloria. Vulg. litComparat fcriptas tabulas , quae per Mofen datae funt, et corda bane eredentium : dicens illas plenitudine veniente vacuatas , quae in honore fuerunt ufque ad adventum Domini lefu Chrifti . Sed multo amplius erunt ifta in aeterna laude firtmflima , quae in cordibus fidelium Spiritus Sanili virtute deferipta funt. Quod fequenti ai-

argumentation confignat; ideoque in hoc dono diete efse perfeverandum_. , ut ex ventate praedicationis D eo , et hominibus efse debeamus accepti. IV. j. V II. Quod Jietiam opertum efl Evan gelium noftrum , in bis qui pereunt efl epertnm . Velata dicit corda dementiurn Iudaeorum , quibus Evangelicus non relucet affe&us. Quid enim dicendi funt videre , quibus imago Patris Chriftus Dominus non refulget ? credentes enim , quamvis neceifitates creberrimas patiantur , omnia tamen.. praeltante Deo fuperare nofeuntur ; et ficut propter Dominum affli&iones fu* beunt, ita cum ipfo in aeterna gloria collocabuntur . Oportet ergo mortem ipfius defideranter expetere , ut et vi tae premia mereamur accipere : nam omnia fe dicit Apoitolus difcrimina_. fubifse , ut cum ipGs mereatur in ilia Domini remuneratione refurgere. IV. 16. VIII. Licet enim is , qui forts efl \ Vulg. fed nofler homo corrumpitur , interior renoJuct it &e.ryfltur de die in diem . Exteriorem ho*n nobis dicit efse corruptibii s ’quiin- lem , interiorem vero de die in diem tuseftfye. renovari pofse confirmat ; quando ad Chriftianae fidei dogmata devotus accedit.

cedit . Ifte tarnen exterior homo , quamvis in ifto faeculo duris neceflitatibus pateat , in ilia tarnen refurredione magna fpe provedus exfultat : et ideo quamdiu in hoc faeculo fumus peregrini , Domino placeamus, ut in eius iudicio mereamur abfolvi ; ubi ho mo fafta fua five bona , five mala iufta compenfatione recipiet. V illi. Scientes ergo timorem Do- V. ri. mini , homintbus futtdemus , Deo tin tevi manifefti fumus . Manifeftum f?_y quidem dicit Apoftolus cordibus Co* rinthiorum , non ad gloriam inanem , fed ut fe veraci declararet eloquio . Praedicat etiam mortuum refurrexifie Dominum Chriftum , ut Deo reconciliaret perditum mundum : afiumpfit enim pro nobis carnem peccati , ut nos redderemur gratiae muneribus abfoluti. Et ideo confidenter quaerendus eft Dominus, quoniam feriptum eft in V.tempnrPropheta : tempore opportuno exaudi<vi te , et die falutis adiu<vwvi te : talis g.‘ enim promittit , ut non poffimus in- &e. turertercipi. liatut fum X- Ecce nunc tempus acceplum , ecce f y j t nunc dies falutis : et fequentia. Quid V.'leceptl* fit adventus Domini, magna brevità• te

4»

te definitur . Dicit enim , ecce ttunc tempus acceptum, ecce nunc dies falutis: propter quod ait , nullam occalionem offenfionis alicui praebendam , fed quodlibet,et illud patienter fuftineri ; ut fanétus populus Domino poffit adquiri : quapropter ad incitamenta reliquorum , paffionum fuarum calamitates congruenter enumerai . Hortans eos , ut cum infidelibus non habeant portionem ; diffimilium rerum magnam facrens difcretionem : quando tenebris, et luci non poteft ullatenus conveni re . Hoc quoque Numerorum, et Efaiae confirmavit exemplo . VII. i. X I. Has igitur habentes promijjionet, cariffimi, mundemus nos ab omnt inqui namento carnis. Poft acceptas protniffiones a vitiis carnalibus mundare fe , fìdeliffimos et perfeverare in fanélificationibus perfuadet : plurimum gau* dens , quod eos ad paenitentiam perduélos , et paffionum , et fidei fuae participes fentiebat : fubiungens neceffaria divifione , quid interfit inter triftitiam, quae fecundum Deum eft, e£ triftitiam mundi : illa praeftat paenitudinem, ifta mittit ad mortem: nam propter Dominum contriftati quantum profe-

...

, ■ 4.9 profecerint , fequenti enumerations declarar . X II. Igitur, etfi fcripfit non propter vir ri eum\ qui iniurtam fecit : et reliqua_, . Vuig.fcriScripfiffe dicit, non accufans aliquem, tfi vobb. fed illis notam faciens follicitudinem., ^uam : gratum fibi efse fignificans , quod Tito fratri paruerint , eumque benigna mente fufceperint ; ad aemulationem quoque Corinthios provo caos , Macedones laudat , quod cenfu pauperes ubertate fidei fint referti: et ne iterum eos laus aliena morderet , cum multis virtutibus pollerent , ta rnen caritatis iludió dicit eos effe com pletos : ideoque illos hortatur , ne ad collationem faciendam aliquibus im pares efle videantur. X III. Scitis enim gratiam Domini \ in. 9, noftrt lefu Chrifti: et quae fequuntur. Adhuc eis collationis ftudium taliter perfuadet , dicens , cum Dominus in femetipfo dives , pauper fit faélus pro nobis ; quanto maiori defiderio nobis ebemus praeilare , quod divinitatem u^ ano generi cognofcimus contulife . et ideo unufquts pro viribus fuis orterat, non fe aliqua neceffitate conltringat : elemofyna enim ilia Deo D gra«

typo defponfatum dicit populum Da mino Chrifto ; fed veretur , ne Dia bolo feducente falfis praedicatiombus pervertantur a regula caftitatis. Affent quoque nullo Ulis fumptu fe fuiffe gravem ; oftendens in tranfitu , quabs deheat effe praedicator : pafliones quoque fuas,et liberationes enumerai; -? . narh, ut iaéltantiae vitia praefumeret , led ut talia cognofceutes Chrifto Do mino libentiu? fubderentur. .Xtl. I» X V III. Veniam autem ad aiijtones * et rew lattones Domini : et quae fequun ■ turi* Venit ad mirabiles viiiones , et revelationes eximias , in quibus fe raptusm dicit ad tertium caelum, et ar cana verba in paradifo cognoviffe.-*, quae homini non licet loqut . Tamen non in his vifionibus, fed potius in infirmitatibus fuis fe dicit velie gloriarii quatenus in ipfo Chrifti virtus Temper poffit augeri t diverfas etiam clades eaumerans , afferit , fe non minus ìil , eis a ceteris Apoftolis in fanéta fide laboraffe:cum tamen fumptum ab ipfis cógnofcatur nullo modo percepiffe ; quatenus res ifta recognita maius illi ftudium caritatis augeret. x h . 14. X V III1. Ecce te n ia hoc paratus funi weni-

mentre ad 10s bis . Paratum

et non ero gtd<iis ie.~

fe quidem dicit , ut ad eos venia t , fed tamen nihil de ipforum.faeultate praefumat; doeens;, filios non parentibus , fed parentes thefaumare potius film fuis. Commonetj etiam eos , ut corrspci vivant; im Do« mino , ne veniens lugeat eos , quos cognoverit militaffe diabolo: minatur quoque Corinthiis increpatioties fuas, quia etfi Chriftus carne fit mortuus , vivit tarnen in Deitatis fuae gloritu. .X A fenipiterna ; ficut omnes in ipfo vivunt, qui illi credere pura mente ma» kIHluerunt. Deinde temptare fe, dt mdi* care in fide unumquemque debere di c it, fi Chrifto Domino poftit adiungi; *11* cnim ipfius effe dinofcitur ,qui repröbusnon habetur. X X . Oro autem Dominum , ut nihil X I I I . 7. male factatis : et fequentia . Orare fe V . oramuf i>edicit , ut populus fidelis ante confpe» autem '* um cxum Domini gloriofus appareac: non ut ipfe de illorum correptione praedicetur(> fed. ut ille potius de fua probi* täte laudetur . Se vero gratiflime fer* uce dicit, quando propter paffiones fu as innrmus, et humilis invenitur ; illi autem in Chrifto Domino cdnfpiciunD 3 tur

tur nobile?, et potentes. Deinde confulto fe talia dicit fcribere , ne praefens Dei populum afpere videatur arguere . Salutai plebem fanftam yct Ecclefiarum falutatrones (ludio caritatis aditíñgit ; benediéìioriem quoque-* populo lolita pietate conceden?. ? >np < £03 ir . . : a sn ,,, or?;

AD il:G■ALAtAS, :: l:

20031001

I. x. I .T y Attlni Apoftolus non ab hominìbus, S , h i ^ m u e p e r h o m in e s , fed per lefum inmcm. Cbnjtum , & Deum Patrem. Cum fe dicit Apoftolum , non ab hominibus faftum , fed per lefum Chriftum , et Deum patrem , deftruit eos , qui fe-/ Apoftolos humana praefumptione vocitabant : iftis enim temporibus a fal- <ìs praedicatoribus vehementer tutbabantur ècclefiae ; quas falutat cunu omnibus fratribus , qui erant cum eodem ; et in ipfa falutatione benedicit, ut ad percipienda verba Domini pof» fint idonei comprobari. Et nota, quod tota Epiftula contra falfos praedicatores eft edita , qui iam baptizatos etiam circumcidendos effe firmabant. t. 0. II, Miror, quod ite tam cito transfe* rimini

rimini ab eo , qui <voì mocavit : et reliqua . Incrépat eo s/qui fallís ptaedicatoribus feduéti , a percepta fidei regula deviabant : ilatuens, ut fi quis alter evangelizare vdit praeter h oc, quod ab ipfo conftabat effe praedicatum ,anathema fit : afferens revelationem fuam humanam non effe fcilicet, fed diviham . Probat hoc copiofius per antea&ae vitae fuae contrariarli-» voluntatem ; ut qui prius fuerat expugnator Ècclefiae , volúntate Domini correélus , devotus eius praeceptionibus appaierei. D ic it, fe etiam de-* Hierofolyma veniffe, ut Petrum vide* re t, et Iacobum : deinde Syriam , et Ciliciam effe profe&um ; iterumqut> rediffe Hierofolyma, Ut exponeret eis Evangelium , quod praedicabat in.» Gentibus. Eos autem, qui nitebantur r populos faifa praedicatione confunde re, in praefenti dicit effe conviélos , ut veritas Evangelii manifeftis probationibus appareret. III. Mihi enim qui <videbantur , ni* II. 6btl contulerunt : et cetera . Evangeli* V“J £•?“* urn Chnfii non fe dicit a fratribus°ac- tur IjftZ cepille , led divina fibi infpiratione-* liquid. collatum : propter quod refert , dex^ D 4 tras

14.

T* tras fibi dediffe Petrum , Iacobum- , et Iohannem , ut illi circumcifioni , ifti vero praeputio praedicarent: nam et Petro Antiochiae fe perhibet reftitifle , dicens ei ; fi tu , cum fis ludae us , gen ttliter , et non lu daice m tm s , quomodo Gentes cogis lu daitcare ? ut

tam Hebraei » quam Gentiles ad fidei gratiam ncm ad legis deftriita cogerentur , quae nullus hominum poflit implere: unde Petrus magnae manfuetudinis , et patientjae monftravit exemplum ; ut tantus , ae tabs Apoftolus videtur increpatus corrigeret * , quam fe humafupplen* no more improbis allegationibus exdum p f cufaret : gratiam enim fe praediqafle m t' dicit, gratiam et praecepit cuftodiri , ne mors Domini Chrifti irrita , atque evacuata eife videätur. , III. 1. H ü. O infenfati Galatae , quis mos fafcina<vit ? et quae fequuntur . Arguit Galatas, ut cum do&rinam acceperint , in gratia Chrifti , eumque^ propriis oculis per Apoftolicam doÄrinam viderint crucifigi , ad legis opera iterum fiat reverfi : quod Chriftiane fidei contrarium pofitis probabit exemplis . Filius autem Dei ideo carne crucifixus eft , ut nos a legis ma-

malediélo redimere , et promiflio Abrahae Cfirifto credentibus impleretur : dicit enim, promiflionem Abrahae fa£tam non in feminibus , fed femini eius, ut in Domino falvatore pollicitationera promulgatam evidenter oftenderet : nam fi haereditas eflfet ex lege , quae poll cccc. et triginta annos fafta eft , ex promiffione , quae praeceffit, utique non fuiflet: fed cum Abrahae longis ante temporibus conftet fuifle promiflum , evidenter appare t, haereditatem iftam ex lege nonvenifle , fed gratia : conclufit enimomnia Deus in peccato per legem, ut veniente Iefu Chrifto ex fide donaretur haereditas. V. ltaque le x paedagogus nofier f u it in C britto : et reliqua . Qua ad adventum Domini timorem legis dicit nobis fuifle paedagogum : poftquam vero baptifmum venit , fine difcretione fexus , aut condicionis alicuius fibi filies fecit : diverfis argumentationibus probans , non eos debere ad feyvitium idolorum reverti , unde iamprobabantur egrefli . Commonet etiam > ne falfis fuaforibus adquiefcant , cum et maximam gratiam praedicatori

111.14 .

n praefrìterint, et fe bene itìftitutos effe cogriofcant : unde prudenter erticiunt, fi ad meliora charifmata tenidunt, et abfenté Apertolo divina- inltitutione proficiunt. .- 3 IV. ip. VI. Ftitoli met , quos iternm partario , donee Chrtftus formetur-in rvobis : et cetera . Adirne eos arguir , qui fe volunt fub lege màgis élse , quattu grada j prcponens eis , Abraham du os filios habuifse , unum de ancillä*, qui carni fuit obnoxius , et alteruni de libera , qui fecundum profiiiifianem natus efse cognófcitur : file pertinens ad legem, irte ad gratiam fidei» Cur ergo deteriora volunt elicere , cum fe feiant accepifse meliora ? 'exemplis , et fentehdis multo meliorem fidai gradarliipróbans , quanf eft in lege praefumptio : quapropter abicere debent perfuafiones illicitas f ne iniquitatis ferménto plroveniat totius mafsae vitiofa corrupdo. V« io. V II. Ego confido in rvobis in Domi no , quad nihil aliud fapietis : et reliqua . Confidere fe dicit in eis , quod falfos praedicatores ulterius audire*/ non velint , fuadens ìllis , contentiones improbas non amare , fed in una fo-

focietite Deum Dominum debere perquirere : quando omnis lex uno fermone probatur impleri : d ilig es p ro x imam tuum tamquam te ipfum : mira bi liter. aperiéns eis , vida carnis , fpiritalefque virtutes : monens eos , ut in gratia magis , quam praefumptione legis debeant ambulare. V III. F r a t r e s , etfipraeoccupatus fu e - V I . x. rit homo in aliquo d e l ii i o . Commonet, ut lapfis fratribus manfuetudo digna praeftetur ; fic enim legem Domini complemus , fi alter onera portet alterius : fequitur etiam , ut catechizatus catechizanti morum probitate refpondeat; quatenus quibus aures aperiuntur , doftrinam fidei cum fuis de beant communicare do&oribus : fubiciens, qui fem inat in c a rn e , met et cor v."8.Vulg. ruptionem ; qui autem fem inat in fp ir i- qui fem i tu , w ham metet aeternam . Quapro nin in car

ne ju ii de

pter circa omnes bona facienda funt, carne & fed maxime domefticis Fidei tribuen- metet & c. da benignitas eft ; quando fru&us la- de fpiritu in boris iniutura iudicatione percipitur^ metet fam. Exponit etiam , praed.icatores falfos adeo illis velle fubrepere , ut crucem yomim falvatoris évacuent : Apoftolus enira ilia cruce gloriatur , per quam

6o quam ipfe mando , et illi crucifixus eit mundus : in Chrifto enim nequo circumciiio , ñeque praeputium aliquid valet , fed fola hominis per fidem innovata perfeZìo. Se autenu. ftigmata Chrifti , ideft crucis vexillum , quod in divertís paffionibus fu* ftinebat , gettare profitetur , epiftulam fuam fanZiffima benedizione^ concludens.

E F E S I O

l . T ) Anlus Apoftolus lefu Chrifti per A woluntatem Dei ; et fequentia_.. Voluntate Domini creberrime fe vocatum dicit Apoftolum , ut eas deftrueret , qui hunc honorem humanis praefumptionibus appetebant . Scribit ergo fanZis , et fidelibus Efeliis , berediZionem folitam paterna caritate fubiungens ; ut gratiam , et pacem a Patre, et Chrifto Domino confequantur : ubi tamen sanZaTrinitas religiofa devotione fentitur. , II. Benedifiui Deus , et Valer Do mini noftri lefu Cbrifti . èt quae fequuntur. In primis Deo Patri gratias ag't,

61 agit.et Domino noftro lefu Chrifto; cuius voluntate praedeftinatum fe di cit Apoftolum : gratiam unanimicatis eorum multiplier laude concelebrat; afserens et Efefios eadem munificentia fuifse completos . Quapropter orare fe perhibet , ut excellentiam fidei, et magnitudinem revelationis accipiant; quatenus tanti myfterii fecreta cognofcant,et intelligant per veriffimam fidem,federe IeiumChriftum ad dexteram Patris,quem conftituit fuper omnem principatum , et poteftatem , et virtutem , et dominationem ; et reliqua , quae de ipfo mirabili narratione praedicantur. III. Et <vos j cum ejfetis mortal deli- ir. i ttis : et reiiqua . Ea nunc iterum docet, quae illos primitus optavit agnoicere ; quia peccatis fuis mortui fuerant fub diabolo , fed nunc vivificati probantur in Chrifto : afferens , non_ hoc humanis meritis tributum,fed di* vina gratia fuifle collatuin : hoc credendum t hoc tenendum diftioZiflitne persuadens; nam qui prius inter Gen* tes fuerant adeo longe poiiti , nunc proximi faZi funt in (anguine Domini Ciirifti ; qui diflidentes duos populos H e.

Hebraeorum , atque Gentilium in-* unum novum hominem per crucem fuam pacis vinculo colligavit; acceffum per fe praebens ad Patron in uno'fpi* ritu , in una fide credentibus. IV. Ergo iam non eftis hofpites , eP TI. *9. Vuig. 6 ' peregrini, fed eftis ci<i)es fanflorum . et advcttx cetera . Dicit eos in Chrilto Domino aedificatos , in quo , et Apoftoli , et Prophetae ipfius probabantur efle conftrufti : quod ante quidem Gentibus videbatur ignotum , fed in Spiritu San* fto fidelibus conftat effe revelatum . Quam difpenfationem perhibet nunc fibi creditam , ut praecedentibus beatis coheredes fierent Gentes in Domi ni fanguine falvatoris ; cuius fe miniftrum dicit faftuin , ut per univerfam Ecclefiam sanfti Evangelii praedicatio beata difcurreret: unde petit a Domi* no, ne eorum pofsit fides deficere ,qui talia nofcuntur praemia fufcepifse. V. Huius rei gratia flefto genuamea HI. 14 ad Vatrem Domini noftri left Chrifti . et reliqua. Rogare fe pro eis Patrem Deum dicit , ex quo omnis paternitas in caelis , et in terra nominatur , ut habitet Chriftus in cordibus eorum.. ; quatenus poffint comprehendere, quae

fint magnalia Domini, et caritas Chri fti >• Obfecrat etiam eos , ut cum patien tia et humilitate in fufcepta fidei fegula perfeverent j et unitatem fpiritus cuftodiant in vinculo pacis : fidei fiquidem re&ae una focietas, unus eft Deus.Subiungens diverfa dona dediffe fanitis fuis Filium Dei , fcilicet in aedificationem Eccleiiae, donee refurxedtio futura proveniat; in qua omnes in menfuram aetatis Chrifti , fed di* verfo fexu refurgimus . Nam cum dicat Dominus in Evangelio , in refur- Mattb. reliione non nubent , neque nubentur , X X I I . 3a> evidenter oftendit , mafculos refurgere pofse cum feminis. VI. Hoc iterum dieo , et teftificor in IV. 17. Domino, et fequentia. Hortatur eos, ut ficut prius fecerunt , nationum vanitate non ambulent; deferibens , irL. qua ceterae gentes caecitate verfentur: fed in fapientia, qua vocati funt, no vum hominem induant; qui fecundum Deum creatus efse dinofeitur : utriufque rei, five quae vitanda , five quae fequenda funt , diftin6tas , ac lucidas enumerationes infinuans „ Quapropter imitare debent Dominum Chriftum T qui fe in odore fuavitatis obtulit pro falute cun&orum. V II.

v - iVII. Fornicatiti autem ,i*t omnis inVulg. in. munditia, aut a<varitia , nec nominetur mbu, jnter tvos ' Perfefl0 magifterio noxia_» prohibet, et utilia perfuadet; nam fi ent criminibus vindiélam , ita perhibet virtutibus venire praemia : dicens fugienda, quae Dominus prohibet , fequenda vero , quae praecepit . Et ne quis boni aliquid fuis viribus applica n t , in omnibus monet , debere nos fubie&os effe Deo , et agere gratias Domino Chrifto , qui nos protegere , ac gubernare dignatur. V. it. Vili. MulieresnjirisfuisfubditaeJinty ficut Domino, et quae fequuntur. Mulieres viris fuis commonet debere fubdi , ficut et Ecclefiam Chrifto fubieélam effe confirmât . Ut fenfum perfeélae caritatis infunderet, eodem mo do praecepit a viro uxorem diligi, fi cut Chriftus amavit Ecclefiam : dicens, quia carnem propriam fovet, qui uxo rem fuam diligit . Filios quoque ammonet, et parentes, ut mutua fibi officiofitate focientur : fervos etiam , et dominos , quemammodum fe invicem debeant tramare , commonuit : omnes tamen generaliter inftruit , ut contra diaboli infidias armis caeldtibus indùantur.

antur . Pro fe quoque dicit orandum ¿ ut ei libertas Sanfti Spiritus tribuatur, quatenus ad docendum poffit idoneus inveniri : nam Tychicum illis dicit omnia referre , quae gefta funt ; epiftulam fuam falutationis caritate concludens.

PHILIPPENSES.

l.T)Aulus , & Timotbeus ,fe revi lefu j. u A Chrifti, omnibus fanttis in Chri fto lefu t qui funt Pbtlippis . Salutat cumTimotheo C6épifcopos,etDiaconés Philippis conftitutos ; optans illis gratiam , et pacem Dei Patris, et Domini lefu Chrifti : oftendens in Ecclefia Dei fuo gradu et Diacones honorandos. II. Ego quidem gratias ago Domino I. 3. noftro in omni memoria meftri femper: et cetera. Agere feproipfis Deo gra tias pollicetur , ut in vifeeribus Chri fti fideles mente permaneant. Indicat vmcula fua multis , et bona vota , et prava ftudia concitafse ; nam puros corde reftae praedicationis dicit defideria fufcepifse ; obliquos autem , et E pet-

66 perditos fimulafle , de Deo Ioquì , ut Apoftolus poffit amplius ingravari . Sed in utroque Deo gratias agitjquia nomen Domini probabatur augeri : definiens , vitam fibi effe Chriftum , et mori lucrum. 1. ii. Ili. Quoti fi (vivere in carne ,hic mi hi fruttus operis e/t , et quid eligam , ignoro. Defiderare fe quidem dicit,de hoc mundo tranfire , ut debeat effe-» cum Chrifto ; iterumque caritatis ftudio fe velie vivere , ut Philippenfium pofsit in Chrifto Domino corda firma re : tantum e li, ut in Evangelio percepto conftanter adverfariorum infidi* as non pavefcant ; fed virtutem cari tatis invicem cuftodientes, aemulentur Dominum Chriftum , qui cum effet Deus omnipotens, homo fieri pro noftra falute dignatus eft : quem aequalem Patri non rapina, fed naturae ventate profitetur Apoftolus. Inde quoque fequitur fupra omnes creaturas gloria-, humanitatis adfumptae a Chrifto , quem caeleftia , terreftria , et inferna flexis genibus adorare nofcuntur. II. il. IV. Itaque dileéhjjtmi inibì , ficut V. (bari/, fimper obcdtflis : et reliqua. Monet eos, ßm me, e£iam fe a5fgnte de animae faiute effc

■j

de-.

debere follici tos ; definiens , Deurm. et bonam voluntatem dare , et quae funt in perficiendo profutura , conce dere . Congratulari fe dicens de fide_y ipforum , quae ante Dominum- Chri ftum ei gloriam fu datura : cito fe Ti* motheum miffurum promittens, quem laudai , et omnino commendar ; Epafroditum quoque dicit fe praefenti tem pore deltinaffe-, qui poft aegritudinem longam Apoftoli folacio nofeitur reftitutus. Hic etiam ad eos videndos ma gno defiderio feftinavit, quem fufeipiendum veneranter ammonuit; quia-, multis periculis pro Chrifti praedicatione non ceflìt. V. De cetero ,fratres mei fgaudete in III. i. Domino : et fequentia. Ammonet praeterea Philippenfes , ut circa praedicatores falfos debeant effe folliciti jquos bene canes vocat, quia latrant potius, quam loquantur : circumcifionem corporis evacuans , cordis vero confir maos: quoniam illa legi obnoxia, ifta vero gratiae cognofcitur effe fociata . I erfefìum fe tamen non aflerit , fed ad perfeélionem fe tendere profitetur ; ftc aurem fideles Chrifto Domino pernibet fieri configuratos , fi illum , ad E 2. quem

6% quern tendunt , modis omnibus imiv. ii. tentur : qui reformaturus eft corpus humilitatis noflrae configuratum corpori clarttatis fuae : per hoc fcilicet, quod inmorrales funt , qui ulterius peccata non appetunt , quod divinis deleitationibus perfruuntur : modus enitiu. M atth. PerfcriPtus eft beads , de quibus diX X I I . 3 0 . &um eft > trunt Jicut Angelí Dei. V I ltaque fra tre s met carijjim i , et fic dejidcrattffim i , gaudtum , et corona-. me(l . j i ate D om in o . Hortatur Phi-

IV . i. V u lg .

Slate

lippenfes, quos coronam fuam decen ter appellat; ut in fufeeptae fidei firmitate permaneant. Commendat eti* am Germano fanttifsimas mulieres , quas perhibet fecum laborafle cum aliis fratribus in Evangelio Chrifti; monens , ut orationem , et confidentiam debeant habere continuam ; et il ia de cerero peragere , quae Domino probantur accepta : granas ilhs referens , quod tribulationes eius pecu niario funt muñere confolati: benedicens eos pariter , et falutans.

69 A D TH ESSALO NICENSES P r i m a . l .T ) Aulus, et Silvanas, et Timotheus, i A Ecclefiae Tbeffalonicenfium in Deo Taire , et Domino lefu Chrtßo. Theffaloniceufibus feribit , cum Silvano , et Timotheo , qui Evangelium Do mini iuntto labore piaedieabant ; gratiam illis, et pacem concedi poftulans a Deo Patre , et Domino Iefu Chrifto . Nec moveat , quod de Spiritu Sanilo tacet ; nam live unus , five-/ duae , ficut iam dittum eft , fuerint nominatae de Trinitate perfonae, perfettifsimam faciunt intelligi Trinitàtem, licut dittum eft in epiftula,quae fcribitur ad Romanos. IL Gratias agimus Deo femper pro I. x. omnibus vobis , memoriam facientes pro V u lg . me. moriamo omnibus <vobis tu orationtbus noiìris. ve/lri Deo gratias agere fe dicit,quodTheffalonicenfes , derelitta fuperftitione_/ Gentilium , verae fidei fundamenta^, perceperunt : referens, quali fe apud eos probitate , et paterna dilettione trattaverint : gaudens edam , quod Evangelium Domini , non tamquam E 3 fer-

fermonem humanum , fed ita ut erat, verbum accepere divinum. I L 14. Vos enim , fratres , imitatores fatti eflis Ecclefiarum Dei , quae funi in ludaea in -Chriflo lefu. Imitatores eos fattos efse dicit prophetarum , et Domini Chrifti , quando et ipfi pròpter fiderei fanttani fimilia pertulerunt: dicit enim , defideraffe fe nimis Theffalonicam venire , quia ipfi funt ante Deum gloria , et corona eius : fed ad praefens miffum perhibet effe Timotheum , qui eos , et fide corroboret , et pafsionibus faciat effe praeparatos, quas numquam pronuntiat deeffe fidelrbus. Addens etiam , non fe fufficere pro ipfis Deo gratias agere , quibus talem caritatem fuam noìcitur contuliffe : ipfos autem Dominus in concefsa femel pietate confirmet , ut an te Patrem Chriftum omnium fanttorum poffint efse participes. I V . i. IV. De cetero , fratres ,rogamus>vost V u l g . in- et obfecramus in Domino Jemper. et ceUomwoif tera. Monet Theffalonicenfes , ut ficut hattenus fecerunt, et in poflerum perceptam fidem devota mente cuftodiant : fubiungens , qualia vitarev , qualia eos oporteat femper expetere. Re-

Refurrettionem quoque omnium mortuorum pariter dicit effe faciendam ; nam et qui eodem tempore inventi fuerint viventes fpiritu , ficut et ipfe erat , corporali morte praemiffa , in_. aera Domino Cimilo fimul dicit occurrere: omnes enim carne morimur, ficut fcriptum eft ; quii eft homo , qui Pfalm.SS. v iv it >et non roidebit mortemi Sanftos v- 49tarnen Domini cum ipfo femper teftatur effe manfuros. Dies autem, et hora adventus Domini humanitati praedicatur incognita , ficut et in Evan gelio Dominus ipfe teftatur. V. Voi autem , fratret , non eflis in V . 4. tenebris , ut dies illa <vos , tamquam^ fur ,comprebendat. Qui filii funt lucis, in adventu Domini non timebunt peccatorum caligine comprehendi ; nec deebriati in malis dormiunt,qui praeceptis Dominicis armati femper adfifiunt. Monet etiam , ut praedicatores fuos benigna mente trattare non definant, et reliquis fratribus ftudia caritatis impendant; invicemque fede fufcepta traditione commoneant. Orat etiam , ut in adventu Dominico pun s, ac religiofis mentibus offerantur : coniurat quoque , ut omnibus fratri bus praefens eius relegatine Epiftula.

72 A D TH ESSALO NICENSES SE C U N D A. I*i* l.T}ylulus , et Stivami , et TimotheX «f licclefiae 1Lhefisalonicenfi iru. Deo Fatte tto/lro, et lefu Chrijlo. Cum ipfis fratribus falutat iterurn Theffalonicenfes , quos et in prima Epiftula». nominavit ; oftendens tali honore munerandos , qui laboribus eius confortes eife meruerunt : primordia Epiftulae fuae fanéla benedizione commen» dans. I. 3« II. Gtatias agere debemui Deo femper pro vobn , fratta : et quaè fequuntur. Laudar, Theffalonicenfes , re» Zae quidem fidei fuiffe regulas confecutos ; fed in futuris monet , ne illos perverfi aliqua novitate decipiant : dicens adventum Domini non effe^/ venturum , nifi prius videatur Antichriltus ; cuius perverfa tempora mi rabili proprietate defcribit. AfTerens iam quidem myfterium iniquitatis eius operari ; fed ipfius quoque nequifsimi praefentiam profitetur rune effe revelandam , quando Romanum imperium quod nunc tenet, de medio fuerit,

rit , ordine veniente fummotum,.. Sic iftis fignificationibus veritas adventus Domini praedicatur effe ven tura . III. N a autem debemui gratias age- j j , re Deo femper pro vobii , fratres . et cetera . Gratias fe dicit agere Deo pro ipfis , quod cis reZam fidem , et , falutis perpetuae dona contulervt : ideoque magnopere dicit fidem tenendam , quam ab ipfis gloriabatur acceptam ; quando fidem, non omnium, fed profitetur efse paucorum . Oravit quoque pro ipfis , et iterurn , ut illi pro ipfo debeant orare commonuit . Denuntiavit etiam falfos fratres ftudiofiffime praecavendos, nec alias re gulas fidei eos debere quaerere , nifi quas ab ipfo probati funt accepiffe . Epiltulam fuam falutationis, et benediZionis folito fine determinaos.

COLOSSENSES.

I .T ÌAulus Apoflolut Chrifti lefu per l. X voluntatem Dei. et reliqua. Ad Coloffenfes fcribit cum Timotheo fratre fuo ; fed cum dicit fanftti , et fi«. deli-

¿elibus, oftendit verba Domìni, quam* diu funt polluti , et perfidi , homines non poflfe fufcipere : fupra quos gratiam , et pacem Dei Patris , et Do mini Iefu Chrifti venire deprecatur . In iftis duobus fermonibus , ideft in., pace , et gratia , oftendit , quam ma gna fint munera , quae tam frequenti iteratione repetuntur. 5. 3. IL Gratias agimus Deo , Patri Do mini noftri lej'u Cbnftit femper ■pro ‘vo lts orantes . et cetera . Deo gratias agit,quoniam perEpafram eos in accepta fide perfeverare cognovit ; ut in omni opere bono fruftificantes , Do mino probentur accepti . Laudem Pa tri mirabili praedicatione fubiungens, cui placuit per Filii fui fanguinem, fi ve quae in terns , five quae in caelis funt, fibimet reconciliare : oftendens Incarnationem ipfius fanélam cunélis rebus mirabili virtute profuifle . I. *1. DI. Et <vos cum ejjètis aliquando aV. fenfu lienati , et inimici fenfus eius ; et reliqua. Mqnet eos,ut ficut alienati aliquando in carnalibus vitiis verfabantur , ita nunc Evangelicis debeant ftudere virtutibus ; adiciens exemplafua pro falute ipforum quantis calamita-

tatibus ingravetur : nam modo dicit manifeftatum fanftae incarnationis ar canum , quod a faeculis probabatuT abfconditum : commonens , ut nemo eos feducat per inanem fapientiam.. philofophorum , qui dicunt folem^ , atque lunam, vel aftra cetera efse veneranda , quae ex dementis conftare non dubium eft , quando etiam noftris afpeftibus offeruntur . Hos vera nihilominus impugnat au&oritas, fi nonad Dominum Chriftum omnia re'ferant; in quo habitat omnis plenitudo v. 9. di*vinitatis . Corporaliter enim dixit , qnia omnis plenitudo divinae naturae incorpore eius inhabitat: Sandi praecedentes in figura eius Chrifti priftino Pf CIV. tempore vocabantur. Circumcifos autern Coloflenfes dicit in corde , non-, corpore; qui confepulti per fidem Dominicae paflionis , nofcuntur refurrexiHe cum Chrifto . , ^ wos cum mortui eftetis in de* II. 13. Itttis; et quae fequuntur. Cum Domi ni crux hominem veterein fua paflione con xerit, et chirographum perpetuae mortis evacuaverit; vetat, ne ulterius quaedam praecepta teftamenti veteris mqturantur: dicit enim vitanda efle , quae

jà ■ quae mortem inferunt, non falutem ? nani qui Chrifto mihtant, illa debent affe&are , quae Chrifti funt. Quapropter exuti vetere homine , induamut novo , qui renovatur per collatam^ gratiam in imagine eius , qui creavic eum : in interiore fiquidem homine neque perfona, neque fexus, neque con dicio poteft diffimilis inveniri, fed om nia , et in omnibus Chriftus eft Dominus. IH. ii. V. lnduite ergo vos Jìcut eletti Dei Jcrfetrdìx f an^* >etp0njt ^inviftera ¡ericor i . £ egUjas quitjusmifenttonis debeat am. bulare , qui fidem Chriftianam feftinat affumere : defignans in omni aftu noftro Deo gratias effe referendas : viros, mulieres, parentes, filios, dominos , atque fervos invicem (ibi debitam venerationem reddere debere-» , commonuit. Orationi vero eos hortatus infiftere , quatenus Apoffolo DominUs oltium praedicationis aperiat, ad fanéia Domini loquenda myfteria. Monet etiam eos , ut in fuperna fapientia loquantur illis, qui foris ecclefia effe nofcuntur ; ne non tam inftrui, quam irritari pofse videantur : fitque fermo eorum femper fale condìtus, ut »udì*

audientibus profit acceptus: praecipiens poft falutationes confuetas , epiftulam hanc in Laodicenfium Ecclefia efse relegendam.

AD TIMOTHEUM P r i m a . l.T}Aulus Apoftolus Chrifti lefu fe- i. i. X cundum imperium Dei fahvatoris V u lg . ! « • ttoftri , et Chrifti lefu Domini : et cem‘ tera. Cum in praeteritis epiftulis Pa-7 rÄ trem nominaverit , et Filium , et iterum in confequenti benediftione Patrem , Filiumque commemoree , hic tanthm fecundum imperium Chrifti Apoftolum fe dicit effeilum ; ut evi denter appareat de his una Perfona_. nominata , ficut et ante iam di&utn eft, totam nihilominus infundere Trinitatem : Timotheum dicens filium effe fidei fuae , quem fan&ae Ecclefiae conftat regeneratum. II. Sicut rogami te, ut fuftineres Efe- j, 5. ß , cum irem in Macedoniam : et reli- V . ut requa . Scribit ad Timotheum difcipu- w*ntret lum fuum , quatenus circa populunru iibi commifsum debeat efse follicitus; ne

ne fuperfluas do&rinas fequi debeant; fed ea , quae illis praedicata funt, fixa mente cuftodiant : fcientes , iuftis legem non efse pofitam, fed criminofis ; quos fubfequenter enumerar, quan do illos femper arguit , qui fe fcelcru'rri foeditate commaculant . De fe_y autem refert , quanta illi fuerint Do mini largitale conceda : per fuam falutem probans Chriftum Dominum ad peccatores veniffe falvandos . Commonens eum , ut in praedicatione fibi commiffa perfeverare non definat , quam Hymenaeus.et Alexander defe rentes , fidei naufragia pertulerunt : propter quod diabolo illos dicit effe contraditos , ut difcant minime blafphemare. II. i. III. Obfecro igitur primo omnium fie ri obfecrationes : et cetera. Scribens ad difcipulum congrue monet , qualem regulam debeat ecclefiafticus or do fervare . In primis orandum praecipit pro regibus , et poteftatibus , ut in pace potiti vitam huius faeculi fub tranquilízate peragamus:et ut fiduciam orationis accenderet , mediatorem effe Dominum Chriftum famita praedicatione concelebrat ; et quemam-

ammodum viri, et mulieres orare de* beant , fpiritalis magifter inftituit . Adiciens quales Epifcopi , Diacones, vel Subdiacones effe debeant ; et qua les effe non debeant : in fumma concludens , bonos miniftratores multato fiduciatn apud Chriftum Dominum.# comperire. IV. Haec ficribo tibi , fperans me w - III. 14. »ire ache cito: et reliqua. Commonet Timotheum , ut in Ecclefia Dei converfatio ipiius decore fplendeat ; n fallì praedicatores fimplicium cordai decipiant : in qua re Ile eum dicit , debere effe conftantem , ut audier.tibus cunélis virtutum praeftet ^exempluin . Dicit etiam , unamquamque perfonam quali honore , quali debe ant moderatone tramare; laudans bo nos difpenfatores, et arguens eos,qui curam domefticorum habere neglexerint , ut etiam illos deteriores infidelibus dicat. V. Vidua eligatur non minus fiexa- V.?. gìfitft annorum : et cetera . Quales eligi debeant viduae , vel quales fint evitandae ,evidenter oftendit: eas au tem , quae fe abftinere non poffunt , nubere praecipit, et filios procrearej ne

V I.

ne diabolicis temptenturinfidiis. Prefbyteros bene praefidentes , maxime-» qui praedicant verbum , duplici honore perhibet efse venerandos ; nec facile contra eos accufatoribus efse credendum ; et cetera, quae ecclefiafticus ordo compietti tur . Monet praeterea , manus impofitionem cito fieri non debere ; ne ille , qui eum incau te promoverit , delittis communicet alienis : et ideo cautius eos dicit exa minar!, ne opinio laedatur Ecclefiae. Praecipit fervis , dominos fuos omni honore venerari , maxime illos , qui fideles effe nofcuntur. i. VI. Haec doce, et exhortare : et quae fequuntur . Quae ditta funt in fine-» complettens , dicit , in eis efse modis omnibus perfeverandum ; et contentio n s eorum vitandas, qui mente corru ppi funt : pietatem vero cum fufficientia laudar, quae fuavis eft omnino fidelibus , dicens in quantis temptationibus incidant, qui mundi divites effe feftinant rquoniam radix omnium ma« lorum nofcitur effe cupiditas : hortans , ut magis ad virtutes enumeratas animum tendant, recepturi a Do mino praemia fempiterna. Tradii ed am ,

81 am ,quemammodum di vites huius mun di Timotheus debeat commonere ; ut in futurum aeternas potius Domini di vidas confequantur : iterata eum infinuatione recommonens , ut fidei depofitum cuftodiat, et contentiones im probas vitare non definat.

T IM OTH E U M S ecunda.

I . T Aulus Apoflolus Chrifli ìefu per j, u A fvoluntatem Dei : et reliqua. Se cundum promiilionem vitae dicit fe a Chrifto Domino Apoftolum fattum , ut intelligatur , quod fit praemium_» eorum, qui Apoftolatum eius fideliter exercere meruerunt : ad ipfum Timotheum et hanc epiftulam fcribens , ad quem et fuperiorem vifus eft deftinaffe . In benedittione quoque fua gratiam, et pacem follemniter ponens ; fed in medio mifericordiam cremento quodam declarations adiciens ; quia ñe que gratia, ñeque pax poteíl fine Do mini largitate concedi. II- Gralias ago Deo meo, cui fermio _r« ?* a Progenitoribus meis , cut fir vio i ^ a tS i n

82 confcientia pura. Promitdt Timotheo, memoriali! fe eius habere die ac node in orationibus fuis ; laudans eum_» , quod aemulatione matris,atque aviae fuae , in integra fidei difciplina permaneat . Commonens edam , ut fufceptam regulam dodrinae praedicare non definat , nec erubefcat illud agere, unde fe , et credentes noverat efse falvandos . Optans Onefifori domui , ut in ilio die Iudicii mifericordiam Do mini confequatur , qui non erubuit ca» tenam eius impenfis heneficiis fublevare ; fed in Evangelio praedicando , tam Romae, quam Efeii minifteria ei digna contribuit. II. r. IH. Tu ergo , fili mi, confortare in gratia , quae eft in Cbrijio lefu . Praecipit Timotheo , ut myfteria fan&ae fidei , quae ab ipfo cognovit, populis incunéianter enuntiet : frequenter hoc ammonens , quatenus contendofos , et obftinatos evitet ; quia fermo eorum v. 17. nihil proficiens ferpit , ut cancer . Ipfe vero qualis ad docendum effe debeat, veritatis eum praedicator infdtuit ; praemonens, quae fequi debeat, quae vitari concedat : cum patienda enirn.. corripiendi funt, qui perverfi effe nofcuntur ;

fcuntur ; ut liberentur a Iaqueis dia boli , quibus tenentur obnoxii. IIII. Hoc autem [cito , quoniam ìyl*. III. x. ttoviffìmis temporibus erunt tempora pe- Vuì-quoi riculofa . Noviilimis temporibus per 'mìTdilhf muldfarias enumerationes, quam pef- TnhabuZt fimi homines reperiantur , exponit j temportu inter quos afferit, eos effe, qui mulie- &c• ribus iniqua dogmata nituntur infon dere: quos tamen dicit veritatis ipfius inluminatione depravandos ; fed et ta- f.¿ecfora». les omnino vitandos efse commonuit : ipfum autem permanere praecipit ìil . eis, quae didicit, atque credidìt : oranis enirn fcriptura divinitus infpirata_* utilis cognofcitur ad docendum , ad arguendum , ad erudiendum , ut perfeftus fit homo Dei , ad omne opus bonum udlirer praeparatus. V. Teflificor coram Deo , et Cbrifto IV. 1, *eJu j qui iudicaturus eft vivos ,et mortuos . Terribile? obteftationes Timotheo praeponit , ut populos opportu ne , importune increpet , arguat , et eis patienter infiftac : quatenus ver uni Domini praedicatione dilatata»* prohciat : fe autem profitetur de hoc jaeculq continue tranfiturum , et in il40 mencio recepturum coronam iufti* F 2 tiae,

84 tiae , quam fan&is fuis Dominus repromifit. Hortatur etiam , ut cito ad eum cum Marco , et nonnullis rebus venire feftinet; quoniam ab Ulis miniftris fuis videbatur efse dereliélus . Alexandrum quoque Aerarium , adverfarium praedicationum fuarum, di cit magnopere praeca vendum ; cui poe« nam debitam inminere confirmât. Salutationes multorum referens , ipfe> quoque , ut fideles Chrifti debeat falvare commonuit.

AD J .u

T I T U M .

Aulus ferviti Dei, Apoßolus auX fern Cbrifti Iefu ; et cetera. Cum fe dicit Apoftolum Chrifti , profitetur , ficut faepe di&um eft , et Patris fe effe , et Spiritus fanfti ; quia una.ibi cooperano , unus Deus , una co» gnofcitur et poteftas. Verum, ne hoc nomen putaretur geftare cum falfis fratribus , dicit ,fecundum agnitionem veritatis , quam folum illi merentur accipere , qui perfetta nofcuntur veritate radiare : et ut coaeternum oftenderet Filiutn Patti, dicit etiam, fpem vi«

vitae promiffae, Chriftum, ante témpo ra aeterna praedi&um. Docens i n c a r n a tionem Domini praedicatione prophetarum fuoque tempore fuiffe completam ; et ne eum poteftate minorem.. forte fentires , dicit ,fecundum imperi V. pruaum Domini Salvutoris ; optans Tito ptum Sal gratiam , et pacem a Deo Pâtre , et vatori! . Domino Salvatore concedi. II. Huius rei gratia reliqui te Crc- I. S* tae : et fequentia. Commonet difcipulum fuum Titum, quales presbyteros, vel epifcopos per ecclefias Cretenfes deceat ordinare, ne mali fuafores fubvertant corda fimplicium :increpandos eos fpecialiter dicens , ne faifa praedi catione fubverfi , ad ritus Iudaicos transferantur . Omnia vero profitetur munda effe mundis , coinquinaros ve ro , et infideles nihil perhibet habere mundiflimum : quando confitentur ore Dominum , faftis autem negant iudicem, quem profitentur au&orem . I III. Tu vero luquere, quae decent fa II. t. nant doñnnam : et cetera. Monendas igitur perhibet fingulas aetates , fingulas condiciones , quemammodum fe debeant probabil i converfatione tra bare , ut in omnibus gratia Domini F 3 evi*

evidenter poffit agnofci, qui mori car ne prò noftra falute dignatus eft ; et quod efficaciffimum genus poflìt eff«^ doZrinae , ipfe tali moderatione vi vai , quatenus det exemplum precautionibus fuis , ne audeat adverfarius mala de ipfo dicere , quem fe cogno^ fcit fanZifsima inftitutione moderari. Dicit etiam fingulatim quemammodum converfari debet, qui Chrifto fi* delis eft , et haereticos evitare iubet ; praeterea eum ad fe cum quibufdam^ venire Nicopolim , ut Apoftolum videndo difcat , qualiter in fide fanZa firmiffima ftabilitate confiftat : epiftulam fuam cariffima benedizione con cluder.

* 1 .1 . Hf

PHILIMONEM.

E T ì Aulus /Ipoftolus •vìnElus lefu Cbri-E fti, et Timotheus frater : et reliqua. Ipfis primordiis nomini fuo coniunxit noviter paffionem,et ne putaretur aliquo deliZo fuiffe vinZus, addidit Chrifii lefu , ut illa vincula non criminofa , fed gloriofa declararet ; fcribens Philimom fratti t et adiutori

fuo , cum fratre Timotheo; Appiani., quoque, et Archippum in eadem falutatione commemorans : fed et congregationem , quae in domo eius effe videbatur , pari falutatione compleZitur ; gratiam illis, et pacem optans a Patre provenire, et Domino Chrifto. II. Gratias ago Deo meo, femper memoriam tui faciens in orationibus meis . Gratias agit Deo , audita fide , et ca ntate Philemonis , quam habebat in_. Domino Chrifto , et in omnibus fantìis eius ; operas ipfius magna praedicatione concelebrans . Obfecrat quo que eum , ut Honefimum , fervurru quondam fuum , quem per fidem Do mini vifcera fua dicit effeZum , debi ta ei condicione relaxet , et in frater na ilium caritate fufcipiat: fe redditurum dicens quidquid ille debuifset ; confidens tamen quod eum propter caritatem Domini gratanter exaudiat ; falutationis quorundam diZa fubiungens.

HEBREOS.

rr r* /fUltifarie , multifque modis dim «il«»],™,' Deus locutus efi patrtbus in prònonLbet’/m i de Filio f uo • Quaeri folet , cur iiFiltofm.iita tantum epiitula non habeat falutationem , dum cunftis fuperioribus praelata videatur : prima enim fronte nomen fuum adeo velavit Hebreis, ne propter odium perfonae fuae caeleftem non reciperent fofpitatem. In_. primis vetus tettamentum , novumque coniungens,per prophetas praediftum F'lium Dei ex femine David ultimis dictt venifle temporibus ; cuius magnificentiam inenarrabili laude conce lebrai : oftendens , eum per exempla legis divinae cunftis creaturis fuis effe potiorem , quando nulli Angelorum , rive cuilibet poteftati caelorum , a Patre diéfum eft, quod de ipfo con ila tette praediélum. Nam fi per Angelos fer mo , qui diétus eft , probatur impletus , quid nos merebimur fuftinere-», fi negligimus totius donationis auélorem? II. 3* II. Qucte eum initium accepijjet enar r a i per Dominum : et reliqua. Initi um

um dicit falutis Chrifto Domino prae* dicante concettimi ; deinde fignis , ac prodigiis , et per Apoftolos eius fanélae fidei innotuifle veritatem. Redit ìterum ad eius omnipotentiam declarandam , quam exponit exemplis ; affìxum cruci dicens pro fallite cunélorum : propter quod plurimis locis fratres eos appellare non definit, quan do et carnem fufcipere dignatus eft , et diabolum , qui habebat mortis irnperium , fua paflione deftruxit. Nam cum non Angelos, fed iemen Abrahae adfumpta humanitas adprehenderit ; merito frater diitus eft eorum : ut verus pontifex , et hominis , Deiqut> ipfius mediator exifteret. Ita qui paffus eft pro omnibus , potens eft edam temtatis fine dubio fubvenire. HI- Unde, fratres fanttt, <vocationis ni. *. taeleftis participes : et cetera. Hortatur Hebreos ad fidem diritti , a quo et fratres eos conftat efle nominatos ; multo praeferens eum Moli , cui obedientes effe videbantur : oftendens , creatura fua longe potiorem effe creatorem raptiflìma exempla coniungens, ut vox Domini debeat incunflantec audiri. Contremefcenda eft fiquidem^ poena

90 p o e n a p r if c o r u m , q u ia n o n in tr a v e r u n t in e iu s re q u ie m , q u i divinuiTL. n o lu e r u n t a u d ir e fe r m o n e m : c o n t r a - , a u te m

o b e d ie n tib u s p a x d a t a

eft ,

tr a n q u illa p a u f a tio , u t e t ip iì a p r o p r io la b o r e c e f f a r e n t , ficu t D o m in u s r e q u ie v it a b o p e rib u s f u is .

*V- ri»

Ì 1II. Fefìinemus ergo ingredi in il luni requiem : et fequentia . Obediendum dicit divinis effe mandatis , quia non poteft falli , quod a tanta nofcitur veritate proferri : habens fpenu. maximam in Domino Chrifto } quia fubveniat calamitatibus noftris , qui pro nobis atrocitatem perrulit pàffonis : tantae rei , et exempla legis divinae evidentiflìma nimis , et ar^umenta fubiungens. Arguit quippe°illos , qui doftrinam prifcae legis ita-, dinofcuntur obliti, ut iterum eos, tamquam parvulos , laéfe neceffe (it enutriri : perfeftis enim mentibus folidus praedicationis opus eft cibus , qui difcretionem boni , ac mali poffunt ha bere probabilem. VI» *• _ Q f ¿propter intermittentes inebetìtionis Chrtftt fermonem : et cetera. De primordiis fidei iam non dicit effe-* traéUndum , fed de reliquis rebus, in qui-

91 quibus probatur folidata perfeftio : terrae faciens mirabilem comparationem , quae dum imbrem acceperit amoenas herbas germinat in decorem: (i vero fpinas protulerit , eas videli cet ultrix flamma confumit. Confidit tamen,eos ad illorum imitationes potius erigendos , quibus promiffa funt regna caelorum ; Abrahae copulans exemplum , cuius femini Dominus iurando pollicitus eft folidiffimam firmitatem : ut hac promiffione roborati , ad penetralia caeli fidelium animus tenderetur ; ubi iam praecurfor , et Pontifex nofter Dominus Iefus Chriftus intravit. VI. Hie enim Melchifedec , rex Sa- VIL r. lem , facerdos Dei fummus. et rehqua . Vulg. lid In principio huius capitis exponit qui fuerit Melchifedech , cui per magnas, et fubtiliftimas argumentationes comparatus eft Dominus Chriftus : primum , quod nominis ipfius interpretatio, ideft rex pacis,et rex iuftitiae, loli poteft Chrifto Domino convenire : deinde , quod patrem ipfius , atque matrem nulla prorfus feriptura-. teftatur : ficut Chrifti Deltas , ut arbitror j fine raatre , caro fine patre . fuifle

„ 92 fuifle cognofcitur. Tertio , quod neque initium , neque finis vitae ipfius doceatur effe vulgatus ; ficut Dominus de fe dicit ego Cum A et f l . Quarto , quod adlimilatus filio Dei , facerdos permanet in aeternum .Quinto fequitur , quare in Pfalmo diftum non fit , fecundum ordinem Aaron ; fcifuppl. et licet , ut tranflatum facerdotium , * mutationem legis,quam ad perfeilum nihil adduxit, commutandam in Chri fti gratiam nuntiaret. Sic per has fimilitudines congruenter expofitas, Melchifedech Domini Chrifti geftafse^ probatur imaginem . VII. 19« VII. lntroauftio roero melioris fpei , per quani proximamus ad Dominum : et cetera. Hie diftantias facit inter facerdotes communes , et Dominum-. Chriftum ; quia ifte fingularis eft fa stis , qui et facramenti interpolitione promiflus eft, et in aeternum nofeitur conftitutus :deinde omnis facerdos pro fuis primum peccatis exorat , et fic pro populo fupplicare praefumit: Chriftus autem peccata propria non habens , confidenter interpellat pro no bis. Ad poftremum feipfum fingulariter obtulit pro falute cunftorum ; itu ipfo

ipfo quoque novi teftamenti fafta promiflio eft ; quod de nullo alio conftat efFeélum : dicendo enim novum , antiquatum voluit offendere quod praeceflit. V ili. Habuit quidem et prius iuftifi- I X . 1. eationem feripturae fanttae : et reliqua. Vulg- »«-. Difcretionem facit per praemiflas ob- néseultui fervationes novi, et veteris Teftamen- r& ti ; dicens , aliter acceflille prifeos facerdotes ad Sanéla , et iterum interius ad Sanéla fanéforum : aliter autem introiife Dominum Chriftum in Sanila , qui gloriam eft aeterne redemptions operatus . Nam fi taurorum viilima-. peccata mundabat, quid faciet fanguis fufus immaculati Domini Chrifti, qui ad ferviendum Deo, purificavi! corda fidelium ? V IIII, Et ideo now Teßamenti me- ix. 15. diator eft Chriftus lefus : et fequentia .V.non haProbat etiam Dominum Chriftum me- *?ej[ diatorem faéfum novi et veteris Tefta- ‘ menti ; ut veteris obligatio collato mortis ipfius munere folveretur : doC.®J1S etiam , et in antiquis follemnitatibus facrificiorum , Teftamentum no vum fine dubio fuifle promiflum ; quan do cum fanguine vitulorum, et hircorum,

rum , et lana coccínea , et hyfopo librum facrum,et jpfum populum teftatur afperfum . Sequitur autem , femel ilium paffum in confummatione faeculorum, ut pro nobis Patrem pius Redemptor iugiter exoraret ; nam ficut hominibus femel mori datum eft , et port , Domini fuftinere iudicium , ita_. Chriftus femel eft mortuus , ut exfpettantibus fe in fua iudicatione promii* fus appareat. X. t. X . Legem dicit umbram futurorum. Vulg. uwbonorum : et fequentia . Legem dicit ^ - u m b r a m futurorum bonorum , noiu. imaginem , ideft veritatem habuiffe fiequentium oftendens per fanguinem facrificiorum humanum genus minima potuiffe falvari , fed fcilicet prae paffione crucis , quae periclitanti mundo fua redemptione fubvenit; qua fiducia percepta ,fonte facri baptifmatis ablutos accedere monet ad Dominum_* Chriftum,ut fidelis promiffor fua mu ñera in ipfis dignanter adimpleat. X. 14. X I. Et confideremus inuicem in pro^vocations caritatis : et cetera. Coniiderandam dicit gratiam Dei , non per divifiones impias , fed in congregatione fraterna : comminans iudicium futu-

turum , quod Domini Chrifti adventu probatur effe iam proximum . Nam ii # perire folet , qui legem Mofis irritant facit , quo fupplicio plettendus eft , qui Chrifti Domini caritatis, et unitatis mandata contemnit ? Commoner etiam eos , ne vacuas faciant pafliones , et direptiones rerum fuarum_. , quas iam pro Chrifti nomine pertulerunt : fola enim perfeverantia perfeftos efficit Chriftianos ; neceffaria eft enim patienria , ut promiflio Domini referatur accepta. X II. Eft autem Fides fperandarumXI. 1. fubftantia rerum , argumentum non ap parentturn . Primum definii , quid fit Fides ; credulitas rerum fcilicet noiL. apparentium : deinde refert , quanti per earn fuerint Domino miferante^ falvati ; ut incredula corda Iudaeoruin ad fimile ftudium confideratis tantis devotiouibus incitaret. Dicit enim fidem Abel, Enoch , Noe , Abraham, et Sarrae ; quam ideo frequenter itera.v|t, quoniam ipfis credentibus in ii« militudinem eorum univerfam benediétam conftat Ecclefiam. Verum. ifti omnes nec dum adhuc promiffa prae* $ mia fufceperunt, fed perfe&am beati» tutti-

96 tudinem in caelefti civitate recipient, quam eis Dominus praeparare dignatus eft . XI. 17. X III. Fide obtulit Abraham Ifaac , V. I f a a c , ut immolaretur. et reliqua. Adhuc in cum ten• tatetu r . ipfa enumerationefidelium perfeverat: dicit enim de Abraham, Ifaac , Iacob, lofeph , Mofe, de fiiiis Ifrahel , Rab meretricis , Gedeon , Barach , Samfon, Iepthe , David , et Samuehele : prophetarum etiam exempla fubiungens , V . 33. qui per fidem vicerunt regna, et diveriitate paflionum divinam gratiam invenire meruerunt : qui tarnen adhuc promiffa praemia minime fufceperunt, ut uno eodemque tempore pius Redemptor omnibus daret, quod cunftis fidelibus nofcitur effe pollicitus. X I111. Ideoque et »os tantam habenXII. i. tes impofitam nubem teflium: et fequentia. Conliderata priorum fide, depo« fitis peccatis ad Chriftum dicit Domi num feftinandum : nam ille pro nobis crucem fubire dignatus eft , qui fedet ad dexteram Patris . Cur nos contriftemur in mediocribus paffionibus , quas tarnen fcimus ad aeternam requiefn pertinere ? commonet etiam^ adeo illos vocatos filios, ut gratiflimc patris

patris flagella patcrentur ; huic liqui derà rei genitorum carnalium exempla fubiungens , quorum in praefenti gravis quidem creditur dilciplina ; fed in futurum fuavis cognofcitur adepta iuftitia : propter quod adhibenda patientia, corroborandi funt greflus,ut ad illud efficaciter poffit perveniri , quo tenditur. XV . Vacem feq u im in i cum omnibus t X I I . et fanilim oniam , fin e qua nemo <videbit D e u m . Pacem dicit, et fan&imoniam omnimodis appetendam , fine qua ne nio potei! videre Deum . Monet eti am praecavendum , ne nos opera impietatis noftrae furfum praecedat , et ab hereditate Domini reddat alíenos : ficut contigifle dicit Efau , qui poftquam primitiva fuá vendidit, multas quidem lacrimas fudit , fed occulto Dei iudicio minime conftat auditum . Mofe quoque fubiungit exemplunu. , <jui lapidari faciebat eos , qui fe in munda converfatione traélabant: fcilicet montis Sina , et Ecclefiae Dei difparem faciens collationem ; quippe./ ubi Chriftum corporaliter et auditum conftat, et vifum , cuius magnopero obocdiendum dicit eloquio.

XVI.

X V Ì. Sì enim illi non effugerunt, recufantes eum , <7«/ terram loqucbatur. Adhuc in fuperioribus comparationibus permanens , dicit, fi poptilus Hebraeorum non potuit vitarty vindiétam , qui Mofi minime oboediens fuit ; quid nos patiemur , fi loquenti de cado Domino nequaquam optemperare videamur ? cuius poteftatem , atque magnitudinem , et argu ments neceffariis , et fequentibus declarat exemplis . Monet etiam , quali fe debeant converfatione tra&are , et quae vitia malint nocitura refugere ; afterens lefum Chrilium ultimis tem poribus vifum , qui Temper fuit , et eft, et permanent in faecula faeculorum . X I I T . 9. X V II. Doélrinis •variis , et peregri* Vu lg. ab nis nolitc adduci : et reliqua . Dottri duct , ni5 varias, et peregrina dogmata omnino vetat audiri : optimum eft enim, cor gratia Domini confirmare , non.» efcis . Ritum quoque priorem facrifi* riorum in paftione Dominicae fimilitudinis trahit ; quoniam ficut animalium oblata pro peccato corpora foris caftra cremabantur ; ita et Dominum Chriftum , qui fe pro peccatis noftris X II . i J.

, 99 obtulit, extra civitatem conftat efife> crucifixum : fed illam crucifixionem , illud oprobrium dicit modis omnibus appetendum ; ut exeuntes ad eum irL. fupernam civitatem pervenire mereamur . Beneficentiam , et communicationem illis perfuadens nullatenus oblivifci ; talibus enim rebus placatur De us : oboedientiam vero propter ordinem cuftodientium exibendam dicit efle^ Praepofitis , ut falutis eorum curamL» debeant habere cum gaudio . XIIJ X V III. Confidimus dutem , quoniam y. e'„ bonam confcientiam babemus in omnibus quia benevolentes conmerfari . Bene converfantibus benevolentiam maximam fe debere teftatur , quod illis continue dicit eiTe faciendum ; quatenus ad eos promptiflimo ftudio debeat feftinare . Orat etiam pro ipfis , ut voluntatem Domini Patris fincera mente perficiant , qui eduxit ex mortuis paftorem magnum Dominum Chriftum , cui eft gloria in faecula faeculorum ; ut con tra eos , qui folum Patrem venerandum putabant , competens medicina^ breviter intimata fufficeret : indicans ds , Timotheum ad ipfos fuiffe tranfmiffum , per quern ore fuo et probaG 2 tif-

lo o tiflimos falutat,et bonorum falutatio» nes impenfa caritate commémorât.

10X

1N C I PI U NT

COMPLEXIONES CANONICARUM

x p l i c i ü n t

p is t u l a r u m

o m p l e x i o n e s

bea ti

EPISTULARUM

po sto li

S E P T E M :

a u l i.

Ideff beati cApofíolt Tetri duas , lohanms 1 1 1 . Iudg unanu, et lacobi i. *0*0*

PETRI A

APOSTOLI G

e n t e s

I. W ^Etrus Apoftolus lefu Chrifti , j. eleílis advenís : et rehqua_. _ San&ifíimae regulae inftituta coocelebrans, et Petrus Apoftolus le fu Chriíti fcribit abfentibus Hebraeis, qui impía perfecutione Iudaeorum difperfi fuerant , et advenae fafti per Pontum , per Galatiam , per Cappadociam , per Aíiam , et Bithyniam_.¡ fed tarnen in Chrifto lefu corredla^» mente crediderant, quibus praedicationem fuam dicit fecundum praefcientiam Dei Patris, et in fanélificatione G i Spi-

101

Spiritus Sanili, et Pafllone Sanguinis Bornim Chrifti fuifse tranfmiífam : ut more prillino facrificiorum afperfus populus Dominico fanguine purgaretur , Sic ipfis primordiis et uniras trinae vìrtutis , et perfonarum eft breviter declarata diftinilio ¿ petens , ut gratia , et pax Domini plenifiìma debeant ubertate compleri. I. 3. II. Benedtttus Deus ,et Pater Domi ni nottri lefu Chrtfti : et quod fequitur . Fideìis populi falutatione com pleta , memor Dominicae inftitutionis primum Deo Patri gratias agit , qui per magnam mifericordiam luam regeneravit nos facro baptifmate in fpe vitae perpetuae ; per refurreàionem fcilicet Domini Chrifti , quam poit triduum faélam confiât a mortuis: cuius hereditatis quam magna fint praemia confequenter expomt : hortans , ut moleftias praefentis temporis pati enter ferre debeamus , quatenus in iudicio Domini probatio nofirae fidei multo pretiofior auro poflit ofiendi : nam qui illum hic non videntes , credunt , refpicientes eum inaefiimabiii exultatione gaudebunt. De qua retributione praemiorum arcana Domini per-

103 perfcrutantes prophetae , multa dixerunt ; et ne aliquid propria voluntate putares ediélum , docet, illis per Spiritum Sanélum fuiffe revelatum, quem yidere Angeli concupifcunt. III. Propter quod fiocinili lumbos T. 13. mentis <veflrae ,fobrii , perfetti fperateVllìS-p^ in eam . Portquam illis promiflìonis ^eite magna praemia patefecit, hortatur , ut per fortitudinem mentis filiorum.. loco ad gratiam tendant, quae illis in iudicio Domini monftratur effe pollicita. Ammonens eos , ut sanilo debeant manere propofito , quando fcriptum eft , santti eritis , quoniam et ego santtus funi : fcientes , quoniam non fint redempti corruptibili pretio , fed Domini noftri fanguine pretiofo , qui praecognitus eft quidem ante conftitutionem mundi , fed manifeftatus noviflìmis temporibus prò falute cunilorum : ita ut fides, et fpes credentium in eum fixa permaneat. IIII. yìnimas 'vejlras cattifìcantes ad }■ «> cbediendum cantati . et cetera . Praemifsa fides quemammodum exercea- cbarultL tur , exponit : primum , ut Amplici amore mutuam fibi non definant cu stodire caxitatem ; quatenus qui rena» G 4 ti

II. 4Vili. Vos demde_c

bit fatìu

I04 ti fune communiter per verbum Dei vivi , nulla debeant dividerne feparari , et humana mens ad mundana vitia feftinare. Comparatione fatta foc ili , caro noftra quam fit caduca monftratur : verbum autem Domini , quo regenerati effe nofeuntur , manet in_ aeternum : quapropter prioris temporis malitiam deponentes , iicut modo geniti infantes rationales , primordia debent fidei concupifcere ; ut ad erementa poffint falutaria pervenire : nam fi ad lapidem vivum , hoc eft Dominum Chrifrum , devotis mentibus acceflerunt,et ipfi quoque debent, tamquam vivi lapides , in Eccleiìae aedificatione proficere : offerentes hoftias acceptabiles Deo per Iefum Chriftum Dominum noftrum , per quetn falus humano generi optata provenir , de_> ipfo vero fantto lapide Efaiae Prophetae datur exemplum. V. Vobis igitur bottor credentibus : non credentibus autem lapis, quem reprobanerunt aedificantes , faéìus eft in caput anguli . Adhuc de ipfo lapide./ cx v n . Plalmus datur exemplum : de quo fatta contrarietate credentium ,et noa credentium difputatur : dicens ; ©b-

IO^ obftinatorum lapidem effe offentionis , et petram fcandali , credentium vero effe genus elettum , progeniem fanflam , populum adquifitionis , qui vocatus ett de tenebris ad lucem perpetuae fanttitatis. Qui ante fuerant alie ni , mine proprie fatti funt Domini Chrifti , et ut ab eis mundi extranearet affettum , docet eos a carnalibus defideriis abftinere, quae nituntur Tem per animas fauciare: fed potius fic vi vere , ut inter gentes debeant bonae converfationis exempla praeftare ; qua.tenus ilii , quibus nunc detrahere videntur ; confiderata eorum converfatione magnificent Dominum , cum ipfius fueriot vifftatione compuntti. VI. Subititi eftote omm b u m a n a tn ordinatimi propter Dominum : et reli- V . Subie• qua. Ne aliquos praemifsa fides po a' 'Z,t!tr tuifset inflare , ad patientiae tolerantiam rediit , ut principibus , five du- n& crat. cibus propter Deum debeant efse futura probietti : qui eos ad vindittam malo- i'tcr Ue‘ rum , et in bonorum Iaudem cogno- ‘ feitur deftinafse. Hoc tamen ex liber iate iubet confcientiae fieri, non timoris neceflitate perfolvi. Servos quoque commonet, obedire dominis fuis, noi» tan-

io 6

tantum placidis, fed etiam qui viden* tur aufteres ; quoniam haec eft revera grada Dei , fi non folum aequalia_*, led etiam patiamur intuita : tali enim exemplo vocati fumus a Domino , ut iniqua fuftineamus pro ipfo , qui pro nobis elegit fufcipere crucem , cum peccati macularti non haberet ; et ideo converti debeinus ad paftorem noftrura, qui mortem pertulit pro falute cunéìorum. 7X1. i. VII. Simili ter qui non credunt ner V. Simili- bo , per uxomm fuarum converfationem ter & mu lterei fub• lucrifiant. Venit ad ammonitioneitL» dite fini quoque mulierum : primum dicens, ut •viris fuis: fubditae debeant effe viris fuis , quaHI & fi qui non ere• tenus qui praedicationibus fanétis mi dunt ver nime crediderunt, uxorum fuarum pobo , per tius cor.verfatione refipiant : deinde^ mulitrum converf*- praecepit eis , ut non tantum ornationem fi mentis ftudeant, fed interiori homini ne verbo devotae fint ; qui ante Deum vere loluenfiant. cuples invenitur : quibus Sarrae datur «««•Pjum > quae Abrahe devotione probabili ferviebat. Ipfas dicit debere ìllam imitari, ex qua fidei aemulatione in Abrahae femine funt receptae. Si militer et viris praecipit , ut uxores fuas nonore digno contineant, quafi in-

107 infirmas ,et coheredes gratiae, ut oratio alterutrum non debeat impediri. Ad poftremum utrumque commonet fexum, ut fint omnes unanimes, compatientes , mifericordes , et humiles , non reddentes malum pro malo , fed in benediitionis gratia , qua vocati funt , perfeverent. V III. Qui enim null vitam , et di• III. 3. ligit videre dies bonos , coberceat lin- J- rntam guamfuam a malo. Adhuc generaliter monet , ut linguam noftram a mails derebome cohibere debeamus; quae femper prona cognofcitur ad deliiia. Sed noiu. folum dicit hoc poffe fufficere , quando ilia fola perfe&io eft, a malis quidem declinare, fed bona eminenter efficere: Dominus enim fuper iuftos refpicit, et fuper impios iratus intendit. Dicens beatos eos effici, fi pro nomi ne Domini aliqua fuerint infecutione lacerati . Omni vero tempore paratos illos dicit effe debere , ut cum mode* ftia , et timore fan&o fidei fuae poffint reddere rationem; quatenus derogatores fidelium veritate percepta-. protinus conticefcant. V IIII. Melius eft enim benefacientes m. *7. ( Ji nelit voluntas Dei) pati } quam ma le-

io 8

Ufac’.entes. Multo melius effe confir mât bene agentem male pati , quam-. male agentem prò fa&orum fuorumqualitate percelli. Sic enim Dominus cum nihil mali feciflet , prò peccatis noftris carne peremptus eft ; qui nobis formam fuae paffionis inftituit. Noe-» quoque coniungit exemplum , quoniam licut in arca eius odio tantum animae diluvii perditione falvatae funt ; ita per baptifmatis gratiam fan&us populus a peccatorum labe nofcitur ef fe liberatus : non enim in facro baptifmate , ficut in communi lavacro fordibus fuis caro diluitur , fed eredita-. Domini refurreftione falvaturjqui deglutivit mortem , ut virae ipfius par ticipes effe mereamur . Quapropter Chrifti refurreftione comperta , et nos in carne patiamur,cum peccata relinquimus ; quatenus reliquum vitae nollrae tempus , non fecundum humana defideria , fed fecundum voluntatem Domini tranfigamus. IV. 5. X. Sufficit enim praeteritum tempus V. confucvoluntatem Gentium confumatum. man am. gu^ cere ¿icic mundo,quod ad volun tatem nefandam Gentium praeterita-. tempora probantur elapfa : nunc autem

tem fecundum Deum vivendum eft in Spiritu Sanéto , qui nos vocavit ex mortuis, ut in fpe eius vivere deberemus . Adeo enim evangelizatum conftat et mortuis lege peccati, ut in illa refurreétione generali aeternae vita«-» gaudia confequantur . Quapropter adpropinquante fine faeculi, prudentes , et feduli in oratione effe debemusjcaritatem inter nos habentes , quoniam earìtas cooperit multitudinem pecca torum: hofpitalitatem quoque, ceteraque bona fine murmuratione praecepit debere praeftari : verbum autem Do mini fic afferit praedicandum , ut tota intentio credentium ad Dominum referatur auélorem , cui eft virtus , et gloria in faecula faeculorum. * X I. Cariffimi , nolite pavefeere in.fervore , quia ad tempiationem vobis j ì t . Confortai populum fidelem , ne « debeat illata pafiione turbari ; quoni am prò nobis Chriftus pertulit maiora , quam nos videmur prò fide ipfius fuftinere : conftantia exultandum eft ergo hic in talibus rebus , ut ante-» ipfum perfetta laetitia gaudeatur. Ammonet quoque, ut nemo prò flagitiis, aut criminibus mundi tormenta fuftineat;

no neat ; ceterum fi prò Domino Chrifto patimur,in aeterna beatitudine collo» ceinur : nemo enim debet erubefcere, unde fe novit ad aeterna premia per venire . Sed fi iuftus, atque fidelis vix fai vi fiunt,utique peccator,et impius non parebunt ; natn qui hic prò Chri fto patitur mala , animam fuam in il la iudicatione commendat. V. i. X II. Seniores igitur , qui in mobis fu n i, obfecro, confenior , et teftis Cbriftt pajjìonum. Presbyteros ammonet , ut clerum fibi creditum diligenti , et inavara cura cuftodiant , vitia defpiciant , temporalia lucra contemnant , et in converfatione probabili fuas divitias ponant : quatenus cum apparu* v. 4 - erit princeps paftorum, beatitudinis ho nore coronentur. Adolefcentes edam commonet, ut fubie&i debeant effty fenioribus fuis , quoniam Deus fuper* bis refiftit , humilibus autem dat gratiam y nam qui fe humiliant Chrifto , in eius exaltantur fine dubitatone iudicio. Humanas quoque follicitudines in eo dicit effe proiciendas, ut ipfe nos nequaquam debeat de fuo regno proicere. V. g. X III. Sobrii ejlote , (vigilate ; quia admer»

ill admerfarius metter diabolus , tamquam leo rugiens , circuit , quaerens quem~. tranfmoret . Sobrios , et vigilantes eos V u lg . de• effe debere monet , quoniam indefi- voret . nenter temptat illos diabolus , tam quam belva cruenta fubripere; cui per fidem , atque operas bonas refiftendum effe pronuntiat : quoniam ille fic vincitur,cum fidelis animus nulla immiffione fuperatur. Et ne tanto hofte defignato turbarentur corda fidelium.» , potentem Deum illi dicit refiftere,cui nulla poteftas praevalet obviare. Quam epiftulam perSilvanum fidelem eorum fe fcripfiffe teftatur , obfecrans , et conteftans , ut in praedicata gratia«. Domini perfeverare non definant : falutationes quoque Ecclefiae, quam de Babylonia , ideft de feculi iftius confufione , dicit cleflam , et Marci fìlli fui pia inftitutione tranfmittens ; petit edam , ut falutentur fidelifiìmi in obfequio caritatis , gratiam illis benedi¿lionis attribuens , qui in Chrifto Do mino permanebant.

11 2

U S D E Secunda.

L. *’ . I-QÍWO» Petrus , fervus , ef Apoftolus <WuaZ d hfu Chrtßi bis , equate* formnifeumJtttt J mt fidem . Simon nomen eft pro prium , Petrus cognominatio eius ; filoan.r.4j.cut in Evangelio a Domino di&um_» V u Jg .jf/» - eft ; ík es Simon ,filius lohannis , tu us Iona njocaberis Cefas, quod interpretatur Pe trus . Servum vero fe perhibet , quod Domino Chriito devotione humillima ferviebat : Apoftolum memorat , ut collatum fibi defignaret officium ; nam quod dicit , Jefu Chrifti , ficut faepe iam diftum eft , unius appellations perfonae indicare cognofcitur fanftiffimam Trinitatem : et ne fe Ecclefiae Domini aliqua elatione praeferret, his fe dicit fcribere , qui coaequalem fi dem Domini largitate fortiti funt: quibus optat gratiam , et pacem mul tiplican in futuri cognitione iudicii ; ubi quidquid tribuitur , nulla ulterius Y amiffione fraudatur. Vul.2«»* II. Sicut omnia nobis divinae •virtu« mni? r í ¿ e*- e*US !ZJ‘ tam i p’ctatemque donata. omni* credentibus ad vitam -, pie-

I I

113 pietatemque donata funt, per recogni• pereognitionem eius , qui nos vocavit propria_ tionem gloria , non meriti« noftris , ut per haec , quae promiffa funt, divinitatis eius mereamur effe confortes ; ficut in Evangelio diétum eft , Pater volo , ut Io:XVII. ubi fum ego , ibi fint et bi mecum : ita *4et nos effugere debemus mundana fla g r a . Sed magis nitamur in fide noftra affe&are virtutem,in virtute vero fcientiam, in fcientia autem continentiam , in continentia vero pietatem ,

in pietate sapaorem fraternitatis , inamore fraternitatis Domini caritatem.

Haec enim cum. nobis praefto funt, fi ne fruélu in cognitione Domini Chri fti effe non poffumus ; fed in regno Domini iecipimur , ubi aliter introire penitus non meremur. III. Propter quod non differam fem- j, I1# per commemorare <vos : et cererà . Non Vulg.* fe dicit poffe defi nere a praedi cationibus inftitutis v donec eos firmos , atque corroboratos derelinquat in fide Domini salvatoris : quando fe tefta- *e tur, ficut a Domino eft commonitus, de hoc faeculo tranfiturum ; et ideo an&iffimo-paternitatis affeétu operam *e perhibet dare, ut talia in ipfis agac* «■1 H ^ quem-

H4 quemammodum eius polTmt retinere^ memoriam : non enim commentaticiis fabulis aliquid de Chrifto Domino fe dicit effe diélurum ; fed diélurum fe il la , quae fuis auribus audivit , et certiffima vifione cognovit. Cui rei illud v. 17. Evangelicum fubiungit exemplum : hic eft Filius meus dtleéìus , in quo mihi bene complacui ; ipfum audite . Quam_» vocem cum aliis Apoftolis fe dicit audiffe ,dum in fanéto monte effent cum Domino salvatore: fic in ilio teftimo* nio illi confutati funt, qui putant Pa* trem Filium non habere. T. 19. H Il. Et babemus certiorem profeti» V. firmio* cumfermonem, cui benefacitis intende» 'itn u !?' tes ' Q y°d Piotulit , laudat exem' ' ‘ plum, ut hoc ita debeant habere femper in cordibus fuis , quemammodum lucerna praeparatur in tenebris : donec Chriftus adveniat , de quo iufti incomparabili claritate lucebunt. Pro* phetiam veram generaliter laudans , quae numquam voluntate humana^ , fed divina infpiratione collata eft i pfeudoprophetas vero aptiffima conclufione definivit, dicens , eos magi* ftros effe mendaces, qui fpe turpiflìmi lucri, iudicium libi perpétuae damnatioais adquirunt. V.

ny V. Si enim Deut Angelis peccantibus il. 4. non pepercit , fed carceribus inferii re- Vul. fed trudit. Probatio di èli fuperioris digna rui^ntìhut confequitur ; quoniam Angelis peccan- ”S S u T n tibus non pepercit, fed caliginofis car- tartarum ceribus retrufos refervavit , fuo iudi. ciò puniendos : deinde , fi originali mundo non indulfit , quem fuis manibus fabricare dignatus eft , eurnque^» cum hominibus impiis fuperduñi diluvii vaftitate delevit ; fi Sodomam, et Gomorrara in cinerem dedañam iufta indignatione damnavit ; contra oña- r bum Noe a diluvio , iuftum Loth fu- lC preme dolentem ab impudicorum con verganone liberavit : ut talibus eoniunñis exemplis vir fanñiflimus probaret , et impíos poenam dignara recipere, et iuftos temptatione falvari. VI. Maxime autem qui pofl carnem n . io. in dejideria ton*uolutationis eunt . Ar- V. Magi* guit eos , qui poft defideria carnis auttm eunt, et dominationem Chrifti facrile- pia ga voluntate contemnunt; quorum vi- »em ìil, tia multipliciter narrans , dicit , eos contra Dominum fuperba volúntate^ confurgere , qui pcccantes Angelos « Bofcitur indi naife : eorunique denuo babai* ‘ defetibit p et corporum qualitates , et H i peffi?*

li6 ir*7 peflìmos mores , quos poft multa flaìudentes . Commonet eos , novithmis mviffimis gitia dicit edam coluiffe (ìmulacra_. ; apparere temporibus , qui dicant, ubi diebus in quos dignis comparationibus notat : efi Chriftus Dominus , qui celeriter <ve- decePtio”‘ memorans , eos fontes effe fíceos, et » ire promijfus eft ? ecce tanta tempora_ ,lluJ,ire!’ {. turbini■ nébulas caliginofas , et tubidines exatranfierunt , et mhtl tale provenifie co• bus gitatas , quibus merito aeterna prepa gnofcimus . Exeinplum ponens diluvii, rami obfcuritas. Hi decipiunt audienquoniam , ficut iftos caelos aerios cretes,et ad libertatem trahunt libidinis, feens unda complevit, mundufque tunc cum ipfi nofeantur fervi effe peccati : a fua temperatione deperiit; ita in di udlem nimis fubiungens, probabilemem iudicii eofdem per ignem iterum , que fententiam ; illius unumquemque ficut legitur, efse delendos. His rebus efse fervum , cui et fubieétus efse coabfolute probans, omnia , quae praegnofeitur, diéla funt, fine aliqua dubitatone-/ V II. Si enim refugientes coinquinaII. »o. complenda. Vulg. tiones mundi in agnitionem Domini . V IIII. Venient autem dies Domini , ni. io. 7»e°Domi- l ncrePat jilos, qui accipientes manda ut fur : et reliqua . Diem Domini fu* V. A d v e * ci nòjlri. *a veritatis, iterum fe in prillino cae? bitum venire dicit, ut furenti, quando niet no falfitads involvunt : comparaos eis caeli magno impetu celeritatis excurilla proverbia , redire canem ad vomìrunt , quando dementa mundi ignis tum fuum , et porcum in fuis volutabris calore folvenda funt; fed his omnibus denua revoluìatione verfari. Secundan» pereuntibus , et totius machinae im dicens illis epiftulam tranfmififse , ut mutatone terribili , quales oportet Tradidones patrum fideliter teneant, tunc fideles effe, ut tantam nequeant « non fe ad-Gentilium errores impia vo incurrere vaftitatem ; nam cum novi lúntate convertant ; fed illud magis caeli , et terra nova pollicita fit , in defiderent efficere , quod ad mandata qmbus habitat promiffa iuftiria , non cognofcunt Chrifti Domini pertinere. eft dubium , quae nunc videmus, pofIII. V ili; Hoc primo feientes , quia ve*e diffolvi . Quapropter dilationenL. v. ve nient in nient in novijjimo dierum inlujione in* temporis non fibi credant ullatenus - < luH 3 odio-

z i8 odiofam , fed falutis fuae caufas iudicent a g i, quando fe ut convertantur, intelligunt fuftineri. v \ X*r S*CKt et dtleiìijjìmus frater nofimut ' f ter l>at,lus 1 et quod fequitur . Lau dai fratrem , et coapoftolum fuum , dicens, cuftodite veriffimam fidem,ficut vobis fcribit Paulus Apoftolus,fecundutn fapientiam, quae illi data eft, altitudines profundas exquirere , et occulta revelare ; quae tamen indoli, et inftabiles ad proprium interitum , fìcut et ceteras fcripturas, pro fuá vo lúntate convertunt . Sed inonet eos quibus fcribere videbatur , ne perverforum errore decepti, a fidei fuae videantur «abilitate fubverti ; fed potius in intelleélu , et gratia Domini Chrifti proficiant, ut bonis Temper meritis augeantur.

I O

H A

fùìt*

A P

a r t h o s

I S .

erat ab initio ì quod audivi» <ìuo^ ‘vidimus oculis noftrts. Certiffimam fidem facit praedicationibus fuis , quando fe de Domi no

noChrifto non tantum audita dicit referre , fed vifa ; illa tamen fe vidiffe confirmans,quae fecundum Evangelium fuum nuliatenus temporaliter coepta funt, fed iugiter in aeternìtate-/ manferunt : dicens , Deum effe veriffimum lumen ; et fi quis maluerit ad eius pervenire notitiam , in confcientiae debet claritate verfari : quoniam fieri non potei!, ut aliquis quandiu in tenebrofa pravitate poiitus e ft , eius fanélo lumine compleatur. II. Si dixerimus , quoniam peccatum I. 8, non habemus , nos ipfos feducimus. Ne putaret aliquis , hominem fine pecca to effe , quem iemper in lumine cor dis praeceperat ambulare, dicit, nul lum effe , qui nequeat in aliqua parte delinquere ; fed ilium potius probabilem fieri, qui peccata fua Domino noIcitur confiteri : quatenus demittens nobis deliéla , Dominus reddat nos lua pittate purgatos : nam fi nos inculpabiles aeitimemus, mendacem fe£>mus eum , qui dixit, omnia conclufit v’S ’ Deus fubpeccato , ut omnibus miferea- o Jìa fn r . Dicit etiam , ut dum carnis fra- *»creduligilitate peccaverint, ad fatisfaélionem tate ' ut pronnus redeant Domini Chrifti , qui H 4 Patrem

12 0 Patrem iugiter interpellât pro nobis ; nam qui fé dicit in eo manere , debet ita greffus fuos dirigere , quemadmodum et ipfe cognofcitur ambulate. II. 7» III. No» novum mandatum fcribo <vobis , fed mandatum vet us , quod habuiftis ab tmtio. Quantum ad Scripturas divinas pertinet , non fe dicit no va praedicare , quia olim in lege nofcuntur effe praediéta ; fed in hac par te novum cognofcitur effe mandatum, quoniam ilia , quae funt praemonita, nuncvidentur impleta: peccatorum fiquidem tenebrae tranfierynt, et manifeftatio luminis venit per Dominurrij Chriftum ; ideoque non debet aliquis, odiffe fratrem fuum , pro quo Chri ftum animam fuam pofuiffe cognofcit. Scripfiffe autem dicit fenioribus , iuvenioribus , pueris , et pupillis , ut communi debeant cantate gaudere^ ; quando pro percepta fide confiât illis remiffa effe peccata : deinde quia vicerunt malignum diabolum, quia Deum cognoverunt Patrem , et Filium , et Spiritum Sanftura. II. XJ. UH- N olite diligere mundum, »eque ea , quae funt in mundo : et reliquat. Mundum praecepit nullatenus concupifci,

m pifgi , quoniam voluntatibus divinis probatur femper adverfus : ideoque_» qui caelefterh patrem diligit, mundi huius tenebras non amavit : carnis enim vitia , et fpintalis virtus longer difcreta funt ; et ut eos efficeret cau* tiores , horam dicit effe noviflìmam ; quoniam per fubdolos fratres, et haexeticas pravitates nequitia provenit Antichrifti . Quos tamen exiffe dicit de congregatione sanftorum , quia digni non fuerunt cum fidelibus perma nere ; probat etiam , eos effe mendaces , qui dicunt , Iefum non effe Dominum Chriftum , quando qui Filium negat , utique negavit et Patrem, V. Vos quod audiftis ab initio, per- II. »4« maneat ÌK\rvobis : et cetera . Manere dicit eos qebere in accepta fide , ut et jpfi in Patris , et Filii caritate permaneant -, quatenus promifiìones eius , ideft vitae aeternae praemia confequantur : quapropter manendum eft in eo , ut in adventu fuo non nos inve rnar alienos : nam cum nobis dederit, fuos filios vocari , nimis impium eft , fi ab eius jnftitutis reddamur extranei. Sic ergo nobis agendum eft , ut cum apparuerit , poflimus eum , Acuti eft, pleniflimo munere contueri. VI.

*22 nr. 4. VI. Omnìs, qui facit peccatum , ci V.&ptt- tniquitatem facit j quia peccatum ini• catum tfi quitas e/?. Hoc multis argumentationi« bus >hoc fedula probatione comple&itur j dicens , contrarios nos effe d iri go Domino non debere , fi habere> cum ipfo volumus portionem : nam cum fit ille immaculatus, atque iuftifiìmus, omnino fe ab ipfo dividit, qui nequitia perverfitatis involvitur : ideo enim Filius Dei venit in mundum , ut antiquum folveret indebita morte pec catum : et ideo fratrem nullus odiffe debet, ne Cain deteftabilis incurrat exemplum,qui per invidiam bonorum operum germanum fuum impia morte trucidavit.

vii' 0«;

VI1' non M igit frttfnm , pert.tonati ™a.tiet tn morte • et reliqua'i Qui non gii,munti™'1g>t tratrem fuum , homicidam il» &t. lum else pronuntiat ; et qui homicida eli , vitam non potei! habere beatotum : nam fi quis fratrem fuum vident egentem , et circa ipfum clauferit vifcera mifericordie fuae , ipfe non_. potei! a Domino mifericordiam impe trare : non enim fratrem fola lingua diltgendum conftat effe , fed opere ; guod fi cor noltrum praeceptis eius 9 man-

1 23

mandatifque confenriat , quidquid a , Deo petimus , incunftantei accipimus : fic autem in nobis permaner Dominus, fi erus praecepta fideli men te faciamus. V ili. N dite omni fpiritui credere, IV. r. sed probate fpiritus qui ex Deo firn Falfis prophetis nullatenus dicit e ffo f i ex credendum , fed probandos afferit , fini. quibus fides debeat adhiberi : nam qui Chriftum confitetur effe Verbum , ca ro faélum , hic verus eli praedicator ; qui vero eum haeretica pravitate difi» folvitjifce verus Antichriftus eftrquoniam illud vult deftruere , unde falus mundi cognofcitur eveniffe ; nam cum fit caritas Deus , eum quem nemo viderit , ipfum revera diligimus , quan do mutua fratres affezione compleélimur . Apparuit fiquidem in nobis di» leftio ipfius , quando unigenitum Filium fuum in hunc mundum mifit, ut nos de laqueo mortis eriperet,et perpetuae falutis dona praeftaret. V 1III. Et nos vidimus teftamur, IV. r*. quoniam Pater mifit Filium fuum salva- \ u}s‘ ,r" torem faeculi . Saepius caritatem Dei , $ am fOi. et proximi fuaviflìma revelatione com- vatorem. mendat ¡ cognoviffe fe dicens , Deum munii • Pa-

124

Fatrem mififfe Filium fuum , ut mun di pericula , miferiafque falvaret : et ideo qui manet in caritate , in Deo manet, quoniam caritas Deus eft : Tic enim fiduciam ante ipfum habere poi* fumus , fi eum Audio caritatis imitemur. Sed ut huic rei maximam confidentiam daret , timorem effe in caritate non afferit ; maxime quando De us prius nos diiexit, ut eum diligere dcberemus : fi quis vero odio habens fratrem fuum, quem videt, dixerit fe Deum poffe diligere, quem non videt, omnino mentitus eli : cum evidens conftet effe mandatum , ut qui diligic Deum , diligat et proximum fuum . x. X . Omms , qui credit , quia ìefus eft Cbrtftus , ex Deo natus eft : et reliqua. Qui Deum Iefum credit , ex Deo Patre natus eft , ille fine dubita tone fidelis eft ; et qui diligit genitorem , amar et eum , qui ex eo na tus eft, Chnftus. Sic autem diligimus eum,cum mandata eius facimus,quae iullis mentibus gravia non videntur ; fed potius vincunt faeculum , quando in illum credunt, qui condidit mundum. Cui rei teftificantur in terra-» tria myfteria -t aqua , fanguis, et fpiritus :

12 5 ritus : quae in paflione Domini leguntur impleta : in caelo autem Pater , * et Filius , et Spiritus Sanétus j et hi tres unus eft Deus. X I. Si teftimonium hominis accipi- V. 9. mus , teftimonium Dei maius eft. Si hominum teftimonia folemus accipere , credi debet paternae fententiae , qui Filium fuum Dominum Chriftum multis audientibus inconvertibili fermone profeffus eft. Nam qui eius teftimonio non credit , quod dici nefas eft , mendacem putat illum , qui ve ra locutus eft : nam cum in Domino Chrifto habeamus perpetuam falutem, qui ei non vult credere , falutis fe^ munere cognofcitur exuiffe. X II. Haec fcripfi ujnbis , ut fciatis , V. i j . quia <vitam habctis aeternam : et cete- Vid.feri tà . Ut credentium fenfus corrobora- 0 ta fidei radice firmaret , dicit , fi voluntas eorum in accepta praedicatione permanferit , quidquid a Domino falutariter petere voluerint, eis fine dubitatione concedi. Commonet etiam , ut prò fratribus orare debeant * qui tarnen non ufque ad mortem gra via deliéta committunt : prò illis au-tem , qui fe feeletata impietate com-

12 6 maculant, et in defperationis iniquitate perdurant, non dicic ullo modo fupplicandum : fed ne aliquis de inteîligentiae lumine caufaretur , dicitFilium Dei in hune mundum veniffe , et veritatis nobis intelligentiam praeftitiffe, commonens eos , ne ulterius fimulacrorura mendaciis inludantur.

INCIPIT S

EIUSDEM

e c o n d a

I. r. I.JObannes fettior Elefîae dominas, ci Vui. non JL filiis Eiusiet quod fequitur. Io-

Aaw»«l0' ^annes ^en'or » quoniam erat aetate nanne. proveftus} elettae dominae feribit Ecclefiae, filiifque eius, quos facro fon te genuerat j hos fe dicit , Audio ca ntati* diligere non folum , fed etiatn omnes fiddes , qui cognoverunt Do mini voluntatem , quae permanet in_» aeternum : optans cis gratiam , mifericordiam , et paeem a Deo Pâtre-» , Filioque ipfius, Iefu Chrifto in veritate concedi. î. 4. II. Gavifus fum walde , quoniam in» w n i de filiis tuis ambulantes in <veri« tatem. Gavifum fe pluricnum dicit,

quod

quod fiIios fanttae Ecclefíae , quibus videbatur fciibere , in ventate comperit ambulare ; ficut a Patre mandatum nofeitur effe fufeeptum : ut Filium eius fcilicet crederent, lefurru Chriflum Dominutn noftrum . Commonet autem fidelium congregationem, ut mutua fe caritate confocient ; natn qui non confitetur , Iefum Chriftum adfalvandum humanum genus in carne veniffe , hic omnimodis probatur Antechriílus : qui enim permanet in dottrina retti (Tima , in Patris , et Filii , et Spiritus Santti benedittione gaudebit : ideoque falfos prophetas ree falutari , nec recipi debere teftatur ; quia communicant feeleribus eorum , quicumque fe illis aliqua focietate coniungunt. Multa quidem fe il lis dicit fcribere voluifse , fed quoni am difponebat ad eos venire, quae il- v lis dicenda erant , fervat prefentia«-/ fuae : epiftulam fuam falutationis iterum fine concludens.

E IU S *

12 9

jz8 E

S D

1 1 i. I. i. I.QEwi'or Gaio dile£lij]ìmo , quem ego • 3 diligo in meritate : et reliqua--'. Cum in Epiftula fuperiore nomen fuum pofuit , et fenior iunxit , hie tan tum femor dixit : quoniam quis eft ifte femor , fuperius indicavit . Scribi! er go Gaio , quem refte filli copulatione diligebat ; laudans eius, et provocans in bona a&ione propofitum. I- 3II. Valde ga<vifus funi in addenta ^t,bus”fr i'fiatrum teftahtium de •ventate . Gavit'rìbus, & town fe dicit , quod venientibus frarriteflintom- bus , probabilem ipfius cogno.verit um p-rb- a(q|0nem • qUja revera boni patris eft ritati tu(. gaudi um , quando filiorum fuorum lau dabile compererit inftitutum : praedicans eum, quod in frarribus,et maxi me peregrinis ftudia caritatis impen dent: et hortatur, ut talia praemittat ad Dominum , quatenus ipfe fecurior fubfequatur : nam cum ab infidelibus folacia vitae nulla perceperint , a fidelibus eis decuit fubveniri1; pro quibus fe dicit , Diotrepto cuidam fcripfifse, qui priraatum eorum agere vide« ;' . baturj

batur ; fed volúntate ipfius peffima_, non fe dicit auditum : quem non perhibet imitandum , quum boni potius , quam mali fequendi fint . Demetrium vero laudat, cui bonum teftimonium cum ipfa ventate perfolvit ; rcliqua-. vero , quae dicenda fuerant, refervat praefentiae fuae ; epiftulam fuam ca» riffima falutatione concludens.. I

AE.

l.'TUdas lefu Chrijli ferwus,frate? au- r. r. -I tem lacobi in Domino Vatre:et fe- Vulg.Is quemia . Cum dicit fervus Cbrijli , et "V frater lacobi , dividit fe a luda traditore , quem iufte omnium deteftatut auditus . Scribit ergo dileélis in Do mino Patre , et in lefu Chrifto vocatis , atque fervatis ; optans illis , ut mifericordia, pace, et caritate Domi ni compleantur. II. Dileiìijjimi , omnem follieitudi- j facient fcribendi wobis. Studium_. fe dicit habuifie probabile , ut fidelibus fcriberet de fatate communi , ne falfis praedicatoribus credere debuiffent j quos tamen in praedeftinatione I co-

130 cognitos Domino fuiiTe teftatur : qui divinatn gratiam in luxuriam hereticam transferentes , dominatorem no strum lefum Chriftum denegare praefumunt. Commonens eos , quod Ifraheiiticum populum femel de Aegypti terra liberavit , fed eos , qui minime crediderunt, iuftitie fuae indignatione confumpiit : Angelos autetn, qui glori arli nativae dignitatis amittere delegerunt, refervat iudicio fuo, caliginoiis vinculis inligatos . Sodomam quo que, et Gomorram , et finitimas civitates, quae graviter deliquerunt, obfcena carnis vida diligentes , confumptas perhibet, in exemplo ignis aeter ni : dicens , maieftatem blafphemantibus periculum imminere femper exi ge tii : in tantum , ut altercans cum dia bolo Archangelus Michael de corpore Mofe , aufus non fuerit blafphemiae inferre iudicium : tunc diabolus nomine Domini audito difcefTit. T. io. III.H i autern , quictmque qutdem ignora^ant ì blafpbemant : et cetera . Malo‘quìdelnl rum » bonorumque Angelorum pofitis ignorant exemplis, redit ad eos, qui de Domi no Chrifto derogare praefumunt : dicens, eos divinicatem blafphemare \ quam

quam nefciunt : quae autem naturaliter , ideft corporaliter , tamquam muta ammalia noverunt , in eis fe caeno perverfitatis involvunt : in via illos Cain efse proclamans , et in Balaham idoli errore verfari, et in Chore contradiftionibus inveniri ; quem terrae vaftiflìmus hiatus abforbuit; eorumque nequitias multiplici fententiarum brevitate definit : de quibus Enoch datur exemplum , qui ab Adam feptimus prophetavit , tales in Domini difceptatione perituros. IUI. Vos autem cariami , mtmores . *7» eftote <verborum , quae praediéla funi . Memores eos dicit efse debere , quae et ab aliis Apoftolis audierunt , ultimis venire temporibus delufores , in_. defideriis fuis nequiter ambulantes; hi funt animales divinum fpiritum noiL. babentes : illos autem dicit veraciffima praedicatione completos debere mu tuo permanere , et in Spiritu Sanéio proficere , qui eis datus cognofcitur ad proveftum : ita ut quofdam diiudicatos arguant , quofdam de aduftione aeterni ignis eripiant; nonnullis mifereantur errantibus , et confcientias maculatas emundent : fic tarnen , ut 1 2 pcc-

' 3* peccata eorum digna execratione refugiant : quatenus in iudicio Domini laboris fui mercedem larga pietate recipiant ; cui eft honor, potentia , claritas , et poteftas ante omnia fecula et nunc , et in omnia faecula faeculorum.

£ 8c i INCIPIT EPISTULA IACOBì thnlica B. Uc.jipofl.

A d D is p e r s o s .

VuiiUct- L T Acob“± Iff« Chrifli fe r v a f , dundei»r Dei, A «*» Trtbubus, quae funi in dtfper&Domi»ifione falutem. Iacobus Àpoftolus ferib,t duodf j rn Tribubus Ifraheliticis , quae in difperfione morabantur , fecundum illam comminationem Domi ni , quae dicit , et difpergam voi inl , omnes Gentes : ipfis enim defeuit conlolatio praeftari , qui maxime videbantur affligi. I. ». II. Omne gandium exiftimate , f ra. tres met, cum in tentationes variai inadertiti. Gaudium dicit potius aeftirnandum , quando nos temptatio diabolicae pervertati* infequitur : quia bonae mentis patientia inde nafeitur „ ^[uam Deus Dominus coronare digna® * tur.

tur. Deinde ficut bonus medicus di-t éiat falutare remedium , ut fi quis indiget fapientia , ab ilio magis petat , qui praeftat dona gratuita. Sed inu ipfis petitionibus non dicit haelitandum , quia non poteil accipere , qui dubitanti animo cognofcitur poiiulare. Deinde commonet hominum perverfitates , ut humilis in beatitudine fibi collata gratuletur , dives autem_» gaudere debet, quando fe humiliatum efse cognofcit y quoniam mundi iftius divitias , tamquam forma fiorifera^. , videmus pofse tranfire , Redit iterum ad illa que coeperat , beatum dicens, qui aequanimiter ternptationem fuffert; quando in illa difeeptatione , Domi nion corona illi vitae probatur efse-/ pofita. III. Nemo cum temptatur , dicat , I. 13. quia a Peo temptatur : et reliqua. Deum perhibet non efse temptatorem.. malorum, fed a propriis concupifcentiis unumquemque pofse temptari : concupifcentia fiquidem dum concepta fuerit , producit peccatum , peccatura vero dum confummatum fuerit, generat mortem : et ne fuis viribus boni aliquid imputarct humana fragilitas , I 3 omne

*34

ow«e dutum optimuns , et omne donuttu. perftñum de furfum a Patre luminum^ perhibec poíTe defcendere j a quo facro baptifmate gratuite nos , non me ntís , dicit efle progenitos ; ut novae recreationis fimus imtium. Monet etiam , ut veloces ad audiendum , tardi aurem five ad loquendum , íive ad iracundiam efle debeamus: quoniam ira cundia humana divinam non poteft implere iurtitiam ; et ideo malitiam arque inmunditias abicientes, fub maní fuetudine verbum debemus accipere quod nos poflit in illa refurredHont/’ lalvare. lili. EJiote autem fadores <verbi et non auditores tantum. Ammonec nos non tantum auditores legis fed de-’ bere potius efle faélores : quoniam íi quis auditor folummodo legis fuerit lili fit fimilis, qui fe in fpeculum contuetur ; et cum difcefferir , oblitus fui propna imaginatione deluditur : qui vero faéiis impleverit legem libertatis atque in eadem fixa volúntate perí rnaníerit, operatione fuá beatus habebitur. Si quis autem religioforum fuen t nimia procacitate verbofus , huius a i omnino vana religio j illa eít enim apud

apud Deum laudabilis converfatio , fi non fimus in loquacitate proni, fed ad mandata ipfius facienda ftudiofiflìme praeparati. V. Fratres met , nolite in perfonarum ir. r. accepttone habere fidem Domini nnftri lefu Chrifti. Fidem Domini Iefu Chri- V . cbrifli fti perfonarum non dicit acceptione gl(!ri{ ■ penfandam ; ut in honore dives , in_. contemptu pauper habeatur : quia nimis iniquum ett,non de meritis homi nem , fed de fubftantiae quantitate iudicare . Nam cum Deus in hoc mun do pauperes elegerit , quos Apoftolos fecit , facrilegium efse non dubiunu» eft , contra ipfius ire iudicia ; deinde cum divites facultatum fuarum praefumptione fint noxii, impium eft pau peres defpiccrc, qui nihil tale probantur afsumere : maxime cum legatur ; diliges proximum tuum , ficut te ipfum ; v. 8. et ideo fi quis totam obfervaverit le gem , eamque in uno mandato caritatis doceatur offendere, totius legis efficitur reus. Subiungit quoque, in ilio diftri&um faciendum effe iudicium, qui nulli mifericordiam fecit ; nam quan do fit mifericordia , fuperexultat fine dubitatone iudicio. I 4 VI.

■

n 6 V i. Quid proderit , fratres met , j i fidem quis dicut fe babere , opera autem Vulg.wo« non habet ? Fidem fine bonis operibus h¡tient. neminem dicit pofse falvare j nam fi quis petat elemofynam , eique dicatur, dat ttbiDeus , fideliter quidem dicitur, fed minime Domini iufsa complentur: tue. Vt quando ipfe praecepit, omni petenti te 30. trtbue . Fidem vero fine operibus efse mortuam , per daemonum exemplar confirmat; iterumque docet, Abrahae perfeftam fuifse fidem , quando filium fuum facris altaribus obtulit immolandum . Raab quoque meretricis tìmilitudinem ponit;quae non fide tantum, fed opere iuftificata cognofcitur: probans per omnia , ex operibus iuftificari hominem , non ex fide tantum.« pofse fai vari. III. I. VII. Noliteplures tnagifiri fieri,fra tres met : et cetera. Vetat multos ma gi fieri , cum linguae procacitate faepius doceatur offendi ; nam fi quis in verbo non deliquerit , hic videtur effe perfeétus : corpufque fuum fubdic edomitum ; nam ficuc frenis equos , naves gubernaculis regimus , magoas autem filvas modico igne fuccendimusj ita et lingua noftra parvum qui dem ÎL 14*

*37

dem membrum eft , fed magna exultatione dilatatur : nam cum omnes beftiae maufuefeere pofiint, fola lingua incontinens nonpoteftedomari; quan do per ipfam benedicimus Deum , et per ipfam hominem blafphemamus , qui ad imaginem , et fimilitudinem eius faftus effe dinofeitur. Facit etiam comparaciones aptiflimas, ut cum om nia fervent ordinem naturae fuae , fo la lingua in difciplinae regulis per manere non poifit ; et ideo quicumque fapiens eft , oftendat converfationem fuam in manfuetudine, et fapientia m o d e r a t a . V III. Quod J i ixlum amttrum babe- III. fis , et eontentiones in cordibus <veftrij. Amarum zelum viros non decet habe re perfeâos i quoniam talia non fuperne data, fed diabolica fraude probantur efse concepta : nam ubi zelus, et contentio, ibi inconftantia, et omne opus pravum : quod divina damnat auftoritas ; fapientiam vero falutarem multifaria laude concelebrat , quae fuperna infpiratione conceditur : dicens , earn in pace feminare , et iru. ipfa corda fidelium contineri ; belîa ve to, et lites ex concupifcentia pertnbec m-

*38 mfci i unde humanum genus confiât affligi . Hinc etiam generatur , quod niale petentes bonorum praemia mini me confequuntur ; quoniam qui ami cus eft mundo, inimicus eft Deo : fubCj ® ° ^mus Chrifto , ne tradamur îufte diabolo, ut qui captivai, a nobis tugiat, et proximetur ille , qui libé rât : nam fi vifus nofter in affliélione mutetur , et laetitia convertatur itumoerorem, tune nos Dpminus exaltat fcat°fmet flbi proilratos

cogno-

V uIe fine t V “ IL Kv Ute detfab^e de alteruVulg.fine trum ; et rel.qua. Hic docet, quoniam qui detrahit fratri , detrahit le g i. et le conftituit Jnprobum iudicem_. • cum unus fit Dominus , legiflator, et index. Arguit quoque illos , qui aliquam rem facere dementer aflumunt ïn ma voluneate ponentes , quod con! flat in voluntate Domini conftitutum* hos dicit ignorare, quod fupervemente die poflit accidere; faepe enim da tum reddunt, qui fuperbiam fuam improba. eiatione diftendunt . Quapropter divitibus faeculi dicit elfe plorandum , quoniam in quibus videntur praefumere , confumta certum eft difpe-

perire : docens , graviflìmum effe ma» lum ultimis thefaurizare temporibus , quando vicino iudicio Domini , iam deberet fruitus bonae operationis in quirí : imputans ludaeis occidifie iuftum , qui ad eos cognofcitur vernile falvandos. X . Vatientes igitur eftote fratres, v. ?» afque ad adventum Domini : et cetera. Ammonet fideles , ut ufque ad adventum Domini debeant effe patientes , quando et agricolae huius mundi matutinum fru¿íum , et vefpertinum pro temporis qualitate pèrcipiunt . Iudicem quoque dicrt non effe diutius fuftinendum , quando eum ante ipfas mundi ianuas (tare confirmat; fuadens cis , ut exemplum patientiae fufeipiant a prophetis , qui longis ante tem poribus adventum Domini fuftinere^ decreverunt. Iob quoque viri fanftifiìmi datur exemplum , qui tolerando paifiones fuas laudabiliter vicit, et dia bólicas fraudes Domino praeftante fuperavit : fub pio fiquidem principe./ nullus perit , nifi qui liberationem fu am fperare contemferit. X I. Ante omnia, fratres mei , volite y. x*. turare : et fequentia . Poli omnes am moni-

140

monitiones falutarem reguJam fideli* bus praeftat, dicens , nullatenus effe iurandum, fed debere dicere Chriftial’um , effe quod eft , et non effe quod non eft : nam fi quis alterius praegravatur iniuria, vel corporis imbecillita» te quaffatur , presbyterum dicit adhibendum , qui oratione fideli , et olei fandi perunftione concefsa , falvet eum , qui yidetur affliélus : peccata»quoque illis demittenda promittens , qui alterutra fuerint oratione vifitati * orationem vero afiìduam iufti multum dicit prevalere ante confpeaum Do niini . Eliae denique fubiungit exemplum, qui et caelos verbo fuo claufìt et iterum eos cum precaretur aperuit: in fumma concludens, quoniam qui ab errore fratrem liberaverit , ftudio caritatis peccatorum fuorum vincla diffolvit. E

x p l i c i t

p i s t u l a r u m

a n o n i c a r u m

T IH.

141

I N C I P I T

P R O L O G U S DE COMPLEXIONIBUS A ctuum A po sto lo ru m E t A p o c a l y p s is

I o

H A N N I S.

UCAS , Unus Evangeliftarum , qui doarinam Domi ni caelefti veritate confcripfit, Adus quoque Apollo* Jorum fideli narratione complexus eftj ut gefta beatorum praeceptis Dominicis concordi grafia confonarent. Hoc nos in feptuaginta duobus capitibus eomplexi , fingulis quibufque locis ad breviationem fuam credidimus annotandum ; ut revera facer Aaus Apoftolorum r ficut ipfe Lucas Evangelifta teftatur , eodem numero ,, quo eleai fune, clauderetur . Decuir enimr, illum ordrnenr quantitaretn habere li brai , qua dedicatus caelefti probarur effe

14 2 efse ìuftitiae . His A&ibus Apocalypfen beati Iohannis forfitanconvenienter adiunximus ; quia caelefte regnum mirabili narratiorte defcribit ; quoniam talibus viris habitatio tanta praeftabitur . Hanc triginta tribus- capitibus aetatis Domini Chrifti dividendam efse curavimus ; ubi et triginta.. fìgnificant caelorum culmen excelfura, et fan&aeTrinitatis afsociatur adoranda perfeétio . Difficile opus , obfcure dièta brevius velie perftringere ; cutn iìnt Iatius dicenda , quae volumus explanare : fed quoniam hunc librumu Tychonius Donatifta fubtiliter , et diJigenter expofuit , providente Deo , qui faluti noftrae antidotum confìcit ex venenis ; propter brevitatis propo li tae neceffitatem aliqui novi perverli dogmatis fenfus praetereundi nofcuntur, ut Leètorem noftrum non tam fatiare , quam introducere videamur ; quando fine damno intellegentiae fuae in ilio reperit quod ortodoxus, et diligens leétor inquirit. E x p l ic it

P r a e f a t io .

*4 $

1 P

L I B E R

II.

COMPLEXIONUM ABuum Apojiolorum, et- Apocalypjts Santti lohanms, C

i o

i i

i s

iam Domino praeflante cowverfi.

INCIPIU N T COMPLEXIONES im

c t u s

p o s t o l o r u m

A P O C A L P Y SIN .

ACTUUM APOSTOLORUM. L

llimum quidem fermonem feci j . ii de omnibus, 0 Tbeophile, quae .B coepit ìefus facete , et docere : et cererà . Evangeli! fermone comple to, quem poft refurre&ionem Domini Lucas fecifse commemorar, Aètusquo que Apoftoldrum, fcribens ad Theofilum , fe collegifle teftatur ; ut fidet Chriftianae indubitata perfeiVio certiffimis teffimoniis appareret : primurrLdicens, ad Patrena afcenfurum Iefum GHri-

144

Chrillum praecepifle difcipulis fuis, ne ab Hierofolymis difcederent,ut quamvis effent baptizati , Spiritus fanfti plenitudine complerentur. 1.6. II. Igitur qui connetterant , interrogabant eum: et reliqua. Interrogatum dicit Dominum Chriftum ab bis , qui convenerant , fi praefenti tempore re gni Israelitici reftitutio fieret, quam promifit effe venturam : definitionem vero temporis ipfius ad utilitatem magis noftram ccnftat effe denegatane : fed illis magis praedieatum eft , quod quinquagefimo die accepturi effent Spiritus Sanili virtutem , quatenus in omni terra perfeilae fidei magnalia te da rentur. 1- 9- ) HI- Et cum httec dixijjét , nidenti' ous illis, clenatus eft , et nubes fufcepit eum ab oculis eorum ; et cetera . Inter illa verba , quae fuperius dixit, videntibus Apoftolis , afcendiffc Domi num fubito teftatur ad caelos ; et ne-# aliquis tale miraculum fantaflica cre derei imaginatione monftratum, adftitifse illis dicit Angelos D ei, dicentes, quid ifta miramini ?fic ad iudicandum t eum de medio neftri conftat adfumptum. Tunc a Monte Oliveti , ubi haec gè*

fta funt, Hierofolymam reverfos dicit Apoftoios , et introiffe caenaculunu. , ubi in unum undecim , quorum dicit nomina , commanebant . Perfeverabant autem in orationibus fuis cum_. fanilis mulieribus , et Maria Matre Domini,vel fratribus eius,ne ab ipfis difcederet , qui videbatur affumtus. IIII. Et in diebus illis furgens Pe I . i f . trus in medio fratrum d ixit: et reliqua. Tunc Beatus Petrus , centefimi o&avi Pfalmi recordatus exemplum, dixit in v. S . medio fratrum, qui erant circiter cen tum viginti : oportet nos , luda traditorefummotó, * duodecimo difcipulo cogi fu p p l. de tare : quatenus perfeélus ille numerus compleretur . Tunc in medio ftatuen* tes lofeph , et Matthian , oratione-» faéla fortes miferunt , et eleélio cecidit fuper Matthian , et ipfe duodeci m o eft annumeratus Apoftolus. V. Cum complerentur dies Penteco- I I . i . Hen , erant omnes partter in unum : et V u l g . Et reliqua . Impletis igitur quinquaginta cum dure, eoietn diebus , ficut eis promiferat Dominus in loco. Chriftus , fubito faélus eft vehemens de cáelo fonus , adveniente Spiritu Sanfto , cunftifque in ipfa domo fedentibus fupra caput caelcftis ignis apK paruit;

paruit ; et diverfarum nationum linguas locati funt : qua opinione vaga ta , diverfarum Gentium viri, qui Hie» rofolymis congregati fuerant , advenerunt , et mirabantur eos , cum effent Galilaei , linguis Gentium loquentes magnalia Dei . Hoc aliqui rationabiliter intuentes , rette putabant divino munere contributum ; alii vero fluite deridentes , hoc ebrietatis vitio potius applicabant. 21. 14. VI. Stani autem Vetrui cum undecim , elevavit vocem fuam , et locutus ejl eis : et reliqua . Stans autem cum undecim Apoflolis beatus Petrus, am* mirantibus cunttis, voce magna locufuppl, #/. tus eft, dicens ; cum hora diei tertia * /«» non eos , ut a quibufdam putabatur , muffo deebriatos fuiffe , fed Spiritus Sanili potius dignatione completos . Hoc etiam Iohel prophetae comprobavit exemplo ; ut praedicaret eis , quoniam manifeftata cognitio non te» mulentiae , fed applicaretur mifericordiae revera divinae . Deinde Iudaeorum arguit nequitiam , qui Chriftum_» Dominum crucifigere maluerunt, quem folutis legibus inferni Deus fufcitavit a mortuis: quod edam quindccitni pfal» mi comprobatur exemplo. VII»

V II. Viri fruirei, Ucear audenter di- n, cere ad voi de patriarcba David : et cetera. Et quoniam Petrus Apoflolus David fecerat mentionem , qui apud Iudaeos propheta venerabilis habebatur , praedicationis fuae ex ipfo faciens occalionem , mortuum tarnen eum probat, et fepulchrum eius dicit apud eos effe : cum ipfe prophetaverit carnem Domini Chriffi corruptioni nullatenus fubiacere ; quem Deus refufcitavit a mortuis, et promiffiones Patris pleniflima ventate percepit : ab ipfo perhibens , donum , quod cernebatur, fuiffe collatum ; nam eum Dominum fuiffe , David centefimi noni Pfalmi exemplo probatutn eft : qua praedica* tione corapunttos triamillia virorum , penifos , et baptizaros effe teftatur. V ili. Erant autem perfeverantei in n. dottrina Jipoftolorum : et reliqua_. . Dum hi , qui converfi fuerant, in fufcepta dottrina devotiflime permane* tent , et Apoffoli faepius miracula_. magna monftrarent, timoris Domini, et fidelis, populi cottidie fiebat augmentum : erat autem credentium ma gna concordia , ut fubffantiam pro f a n i unufquifque venderei, quidquid £ ì effet

effec fratri neceffarium , utique praeftaretur : ad templum quoque conve* niendi , erat illis magna devotio ; cibum etiam fuum in fimplrcitate cordis cum gratiarum attione fumebant: pro pter quod eorum numerum propitius Dominus femper augebat. Petrus autem , et Iohannes, cum templum orationis caufa confcenderent , claudum.» ex utero matris fuae adpraehenfa manu robuftis fecerunt ambulare veftigiis : quod populi videntes inaeftimabili funt ammiratione completi ; eifque^ videndi ftudium magis ac magis im« penfa devotione crcfcebat. i*. V IIII. Widens autem Petrus refpottdit ad populum: et cetera . Videns Pe trus A poftolus ftudia fidei populis concita, fe in talibus fa&is non dicit intuendum , fed Dominum Chriftum glo* rificandum , quem ipfi crucifigere decreverunt : imputans eis cetera , quae in Domini pafsione fecerunt , ipfumL. dicit talia praeftitifle , quae humanas vires probantur excedere; hortans eos, ante iudicit temptis ad ipfum debere> converti; ut veniam fui mereantur erroris: huic enirn e(Te per omnia oboediendum , Mofe teftimonio com pro? bavit:

bavit : ipfe enim promiflus eft in Abrahae femine , qui unumquemque a fui pofsit falvare nequitia. X. Loquenttbus autem illis ad popu I V . i . lum nerba haec. et quod fequitur . Vi in V u l g . bedentes principes , et facerdotes , vel nmou sh aver reliqui primate* Iudaeorum credidiffe bs b t c . Apoftolis circiter quinque millia virorum , mittendos eos in carcerem cenfuerunt, ne illis univerfa crederei multitudo. Alio die,fa&o concilio, praefentatos interrogabant , in qua virtùte , aut in quo nomine talia miracula facere potuiffent . Petrus A poftolus , ut folebat , clara voce profeffus eft , in nomine Chrifti hoc fatìum fuiffe^ roiraculum ; qui eft lapis , ficut in_. c x v i i . Pfalmo legitur , angularìs ; v . n . V u f . quem Iudaei quidem crucifigendum ef fucìu! eft in caput fe putaverunt, fed Deus illum fufci- an g oli . tavit a mortuis . Tunc eorum ammirantes confidentiam, quos litteris eru dito* effe non noverant, cognofcentes etiam , eos fuiffe cum Chrifto , ipfa_. veritate permoti funt ; et ftatuerunt eis , ne ulterius in nomine Iefu Chri fti praedicare debuiffent. X I. Petrus nero ¡et lohames refpott- I V . 19• dentei dixerunt : et cetera. SacerdotitT: K 3 bus

1J0 bus itaque, et cundo concilio Petrus, et Iohannes refponderunt , ut praeceptis magis Dominicis , quam humanis terroribus oboedire deberent ; qui conftanti ratione populorunu , quos tali fado placaverant, de conci lio dimiífi , venientes ad fuos , quaej illis acciderant,intimabant: tunc Deo reddentes gloriam, magna voce dixerunt,quod in fecundo Pfalmo confcriffal. II.i. ptum eft , quare fremuerunt Gentes , et cetera. Probantes etiam, quoniam in civitate Hierufalem ilia, quae confcripta funt, fecundum confilia provenerunt : petentes , ut eis praedicationis, et virtutum maior gratia praeftaretur:qua oratione Spiritu Sando re« pleti , verbum Domini inceflanti virtute praedicabant. Credentium vero cundorum erat cor unum , et anima una ; ita ut nullus eorum aíiqua indi gencia premeretur, fed habentes, gratanter dabant, quod omnibus in com mune proficeret, X II. lofepb autem, qui cogmminatus IV . J*. eft Barnabas ab /Jpoftolis : et reliqua , Hie iam fidelium , et fraudolentorum dantur exempla : nam Iofeph, qui Cognominatus eft Barnabas, quia inte grum

grum pretium obtulit, inlaefus abfceflit, Ananias vero,cum Sapphira uxore fuá , qui venditae villae pretium_. fraudaverunt , maledidi in confpedu omnium infelices animas reddiderunt; et ipíi extulerunt virum , qui uxorem ipfius exanimem poftea portaverunt. Quo fado timor omnibus crevit , et fides, et Apoftolorum praedicatio iugiter augebatur : adverfantium vero nullus fe illis audebat adiungere : quo niam circa eos favor populi fubinde*/ crefcebat ; quando aegroti eorum ver bo Apoftolorum , et tranfeuntes um* f. tranfe, bra Petri fanati funt : quod non fo- umit lum civitatis eius populi , fed vicinarum quoque urbium crefeente fide faciebant. X III. Exurgens autem princeps fa- y. cerdotum, et omnes, qui cum tilo erant : et reliqua . Cognitis talibus princeps íacerdotum , et reliqua haerefis Sadduceorum , repleti funt zelo magno , et detentos Apoftolos pofitis cuftodibus m publicum carcerem retruferunt: quos Angelus Domini apertis ianuis educens , praecepit, ut more folito in templo populos docerent. Hoc igno rantes principes,et facerdotes alio die K 4 ad

14»

ad publica cl aulita miferunt ; qui re« perientes carcerem diligenter ferva« turn , nullum taroen eorum , quos pridie retruferant , invenerunt ; fed aliis indicantibus agnoverunt eos , quos quaerebant, in tempio populis Domi? Iti magnalia praedicare . Tune ad sy« nagogam abiens magiftratus , fine vi aliqua eos deduxit ad concilium ; iterumque illis inhibere praedicationem folitam temptaverunt . Tune Petrus , et Apolidi accepta fiducia verbum., fic Domini conftanter elatabant : unde-# illi vehementer irati, interficere illos, quoniam populus in timore erat , occultis machinabantur infidiis. v\bonoSurgens autem quidam in contabiiis°&e. c‘ ^° Forifeus nomine Gamaliel, legis dor fupplend. i^ • * Quem etiam Paulus lauGamahrf \ dat Apoftolus , voce publica perfuafit quem&c. 9b Apoftolorum perfecutione ceflandum ; dicens : fi ab hominibus eft praedicatio eorum, exemplo Tbeodae, et I«dae Galilei , fine dubitai ione fruftrabi» tur ; f i ajero a Deo fuerit , nequáquam ab aliqua potevate poterit difsipari, Tune caefos Apoftplos abire fecerunt, denunciantes illis, ne in talibus ulterius praedicationibus mifeerentur : fed illi

>43

illi Gentibus verbum conftantius praedicabant . Interea fattum eft murmur Graecorum , quod viduae ipforum in minifterio cottidiano contemtu defpicabili trattarentur ; pro qua re politi funt feptem eletti viri , qui diacones fatti funt , ut talia moderato ordine-^ amminiftrare debuiflent : Apoftoli ve ro folis praedicationibus inharerent ; qui honor fupra eos manus edam impofitione facratus eft : et turba facerdotutn oboedire Domino ilio tempore feftinavit. X V . Multa etiam turba facerdotum VI. oboediebat fidei : et reliqua . Unus igi* tur eorum , qui ad difpenfationem.» menfarum fuerant eletti, nomine Ste phanus , in virtute Domini Chrifti li gna , et prodigi* magna fadebat : et quoniam eius praedicationibus nullus infidelium poterat obviare , contra-, ipfum fallì telles addutti funt ; qui dicerent , eum in Deum , et Mofe verba-, dixiffe blafphemiae : quem in concilio conftituentes ,de dittis talibus inquirere voluerunt. Tunc ille occafione reperta, ordinem veteris teftamenti, qui pertinebat ad Dominum salvatoremexpofita veritate narravit. XVL

IJ4 VIL Í4* _ ^ V I. ¿ludientes etutem haec , dilTe-

Jam uréa aT r C°/d'bu.S í uis » " /*"**««*

dentibus . Increduli praedicationeiiL» Stephani non ferenres , in eius exitium volúntate confentanea feftinabant. lile ad caelum levatis oculis , ftantem vidit a dextris Filium Patri ,quod cum pura veritate dixiffet , impetum in_. eum fecit turba dementium , et eie¿lum foras caftra , lapidibus obruebant: fed moriens Stephanus pro ipfis magis orabat ,ne perfecutores fuos ta le facinus ingravaret : in qua necev Paulus quoque confenfit : et faéta eft ab ipfo magna perfecutio in Ecclefia quae erat Hierofolymis conftituta_. : nam corpore Stephani pia lamentationc fepulto , fupradiélus Paulus Eccleliam Dei tanto devaftabat zelo,quan to earn erat defenfurus affe&u. Philip, pus autein diaconus alter ex feptem m Samariae civítate defcendens , ver* bum Domini praedicabat inftanter ; mu!taque miracula defiderantibus populís m Chrifti virtute faciebat ; pro«7ttt P tY v n d r53udio magno repleta eft. ’Vill. 9 . XVII. Vtr autem quídam , nomine.l » Stmon , qui ante fueras in civítate ma gus : et reliqua , Credentibus multis. Si-

Sinr .1 magus diabolici? artibus omni» ne .ìotiffimus , miracula tanta confpiriens , ipfe quoque baptizari feftinanter expetiit : feci cum Samaria Spirirum Sanétum in perpofitione manus Petri atque Iohannis Apoftolorum de voti fufciperent , obtulit eis pecunias, ut ipfi quoque concederent, quatenus et eius impofitione manus Spiritus San iti gratia praeftaretur : quem Petrus digna increpatione redarguir > dicens, non effe ilii partem cum fidelibus, qui Spiritum Sanétum pecunia credebat effe promerendum : qui tali reverberatione conviétus , petebat labiis prò fe orari , quod in corde non habuit . Apoftoli vero per multa cartella Sa mariae verbum Domini minime p r e dicare definebant. X V III. Angelus autem Domini locu- v ili. && tus eft ad Vbtlippum ì dicens ■: et reli qua . Philippus et Angelo commGnetur> ut pergat ad viam , onde Gandacis reginae tranfirurus erat Eunuchus : ifte revertens de Hierufalem , quam_prò devotione mentis fuae venerat ado rare , fedebat in curru , Efaiae Prophete locum illum legens , ubi ait , tarnquam ovis ad ocafionem duttus eft f f . L l l l u

Vul. v.jt. et ßsut Mgnus cotum tondente , fic ttotL, /¡nc'v'ce*aPeru** os f uum : el reliqua . Tune ad r voet eum Philippus ait ; putas ne , quae-/ legis , intellegis ? Eunuchus vero fecit eum currum confcendere ; et Obi feripturarum fecreta revelare; quae fideli mente percipiens , in itinere aquam confpexit, et ardore mentis incenfus, baptizari fe protinus poftulavit : quo faito Spiritus San&us fupra Eunuchum cecidit, et Philippus fubita tranflatione difparuit; inventufque eft in Azoto verbum Domini folita praedicatione Jx j diffeminans. Vulg./>«• X V IIII. Saulus autem adhuc fpirans ram mi- winas , et caedes in difeipulos Domini: IlTtT ^ et cetera • Pau^us autem adhuc fideles * Domini nocere difponens , a principe facerdotum poftulavit epiftula , ut fi quos praedicatores Chrifti reperiret in Hierufalem , perduceret alligatos : quae magis ipfius fuit fine dubitatione folutio ; nam in itinere ipfo dixit ei Dominus : Säule , Säule , quid me perfequeris ? quo verbo tremefadus in fa dem fuam corruit , et captus oculis , Damafcum alienis manibus perdudus intravit : in qua civitate erat difeipulus Ananias, cui relatum eft , ut iret

147

ad Paulum , et manus inpofitione ei redonaret afpedum : fed Ananias priftinorum memor, Domino refpondit , Paulum effe perfecutorem Ecclefiae , ita ut nuper a principibus accepta pòtettate fideles Domini vinculis alliga rci; cui refpondit divina dementia-. : vas ele&ionis faélum , quem prius feelerata noverat iniquitate completum . X X . Et abiit J.inanias , et introivit ix . 1 7 . in domum , impofuitque ei manum , et V. ¿•«wdixit. Ananias Ingrediens ad Paulum , Ponen‘ ei impofitione manus oculos eius fquamis * cadentibus emundavit ; qui in Chrifti nomine baptizatus , cibi quoque per cepitone refedus eft quippe triduano fuerat ieiunio fatigatus r tune fuperna pietate refpedus , in Chriftiano dogmare convalefcens, verbum Domini in fynagogis praedicabat , feliciter immutatus . Poft aliquot vero dies con tra eum quoque Iudaeorum armabantur infidiae ; qui a difeipulis in fporta pofitus , et ciani de muro per funetn demiffus , Hierufalem ufque pervenit : qui per Barnaban praefenratus Apoftolis, retulit eis quae illi Domini mu ñere contigiffent : tune illi* cariflima iocietate coniundus , fimul praedica-

bat Dominum Chriftum , quem prius aeftimaverat perfequendum : unde in creduli morti eum tradere feftinabantj Vul.v.ji '. fed Apoftoli fanda difpofitione TharTarfym fis eum dimittendum effe decreverunt. Omnis autem ludaea , et Samaria habentes pacem in Domini claritate erefcebant. TX . 31. X X L Faéium efi autem Vetro , dum V . ut P f pertranfiret univerfos, dcveniret ad fantrus ¿los, q u i habitabant Lydde : et cetera. Cum Petrus veniffet Lyddem , invenit ibi paralyticum, Aeneam nomine, annis odo iacentem in grabato : cui di v*34- xit yfanat te Dominus lefts Chrifius ; confeftimque curatus eft : quo vifo miraculo , converfi funt omnes ad Deum , omnes qui habitabant Lyddem , atque Sarronae . Dorcas quoque mulier, elemofynis vacans,atque operibus fandis, habitans in loppe , vita priva ta eft : miffum eft ad Petrum , ut ibi dem deveniens magnalia divina monftraret ; quem pauperum turba deprecabatur , cui Dorcas veftimenta praeftabat, ut Cibi mater pauperum redderetur. Tunc Petrus flexis genibus exo* V . v . 40 . Tabi i b i . ravit , dicens : fiurge in nomine left Cbriiìi ; confignavitque iHam vivano {urge popu-

„ *19 populis convocatis . Pro qua re plursmi in Domini virtute crediderunt; un de fadum eft , ut Petrus multis diebus apud quemdam Simonem coriariuno commaneret. X X II. Vir autem quidam erat i n x , 1. Caefarea, nomine Cornelius: et reliqua. Cornelius gentilis , habitans in Caefarea , elemofynis , et orationibus va cans, vidit in vifu Angelum Dei , dicentem fibi : orationes, et elemofynae^, v. .*/«»« tuae ad confpeilum Domini perwnerunt: fo u n t itt. tnitte in loppe ad Vetrum, qui in domo eorriarii Simonis hofpitatur , ut ad t o tiu dJ . i 'i propere <veniat faltiandum . Petro au- nunc mittern in fupradida domo pofito , circa horam diei fextam cum efuriret , et gultare vellet,fupra eum cecidit men• mnne qmtis exceffus : viditque vas , velut can- dSt quin ^ didum linteum , in quo erant omnia., furp'tlZ quadrupedia , et ferpentia , et volati- Hk hofpilia , fummitti de caelojet fada eft v o x taturapud ad eum : furge Vetre , ma6la , et man- Simon^ duca: paulo poft: quae purtficaojit Do- coriarium, tte dixeris inmunda : quod cuius tire. fadum eft tertio ;et vas receptum con V. v. 13. «at in caelos : fignificabat enim Domino Chrifto totius mundi gentes effe Credituras. nedixtrit. X X III.

i5 o X X III. Et dum intra fe haefitarei Petrus , quidnam ejfet uifìo , quarti •vidijfet : et reliqua . Cum Petrus ftupens de fupradifta vifione cogitar«* SpiriV.íceev'f tus Sanftus dixit ei ; ecce •viri quaelurit'réT runt te ■>c¡ ms Corne^us deftinavit : furSurge ita- ge , et <vade cum eis ; quoniam ad t o que , de- quaerendum me iubente direéìi funi : ad feende, & qU0S cum Petrus fine dubitatione de7uwh!t fcendiffet.eumcaufam, quare miffì funt, dubita»i, perordinemdocuerunt: *quos receptos quia ega hofpitio, alio die cum ipfis ad Come* mifitìia*. jjum feftinavic : quem videns Cornelileg.efwbut us a(j pgjgs eius Corruens , adoravit : re-ep n ^uQ(j fjerj petrus fervata humilitate> probibuit ; interrogans eum , quamvis fuiflet ammonitus , pro qua caufa il ium fecerit evocari : cui Cornelius rettulit,quae fibi oranti Angelus intimavit : expeftans , ut ab ipio cum cete ris audiat , quae ad falutem pollini pertinere cunétorum. X. 34* X X IIII. /Iperiens autem Petrus os , y.osfuum djxit : et reliqua . Petrus 4 ixit : itu> V. quit- everit ate comperi, perfonarum acceptorem non c(tper- non gjre £)eum ■ fed gratum illi fieri ho* acceptor rntnem, qut operatur in quacumque gen» Deun Sed te iufiitiam. Tune reétae fidei verba-ì in omni. profecutus , Iefum Chriftum illis re» rum X. 17-

161 rum Dominum else praedicavit ; quem Gente, qui Iudaei crucifigendum decreverunt, qui timet turn, refurgens a inortuis quadraginta die- Ó * operatur iufiiti bus converfatus eft cum dìfeipulis fuis; am acceet cetera , quae Chriftianae fidei ordo ptuteft il pofeebat : quo loquente cecidit fupra_. l i . credentes Spiritus Santìus , et nimium gavifi funt, qui venerant cum Petro , quoniam et in Gentibus talia praeftare dona cernebant . Tunc eos iuflit in nomine Chrifti gratiam baptifmatis adipifei ; qua opinione vulgata , fratres ,qui erant in ludaea , gaudio fum mo completi iunt . Petrus autem pergens Hierofolyma verbum Domini continua devotione praedicabat * X X V . Cum afcendìjjet autem Hiero- xr. ». folymam , difeeptabant adverfus illum Vulg. Pe qut erant ex etreumeifione. Cum afeen’ ti'« / Zerofolymam diffet Petrus ad Hierofolymam, difeeptabant cum ipfo Iudaei fideles , cut ad habentes praeputium introiffet et cum eifdem manducali«. A tille.quali fuent vifione commonitus , et quid 1 . a divinitate praeceptum , fub ventate narravit : quibus auditis cun«a plebs Deo gratias egit , quoniam ominus Chnftus et Gentibus paenitentiam vitalem , et Spiritus Sanai dona largì tus eft. l

1 61 19. X X V I. Igitur illi , qui difperfi fue* V . & illi rant a tribulations , quae fatta fuerat f qurdcm et reliqua. Illi , qui difperfi fuerant inStephani paflione, perambulaverunt ufque Phoenicen , et Cyprum , et An tiochiam , nemini loquentes verbum , nifi fobs Iudaeis ; fed tamen inter ipfos fuerunt aliqui , qui cum ingreffi fuiflenr Antiochiam ad Gentiles., praedicationis verba loquebantur: quibus magna populi credidit multitude: cuius rei ufque Hierofolymam fermo pervenit . Miflus autem ab Apoftolis Barnabas , quod de ipfis didtum fue rat , adprobavit ; gavifus eft plurimum ,et hortabatur multos , ut in cepto propofito permanerent : audiens quoque Barnabas , quod Saulus effet in Tharfo , perrexit ad eum : quem_. Antiochiam ufque perducens , in eccletia cum eodem anno toto praedicafle cognofcitur, et multos convertiffe declaratur : ubi Chriftiani funt primitus nuncupati . In his autem diebus fupervenerunt prophetae , qui venturam famem , quae fait a eft fub Clau dio principe ,nuntiarent : difcipuli ve to quae invenire poterant, habitantibus in Iudaea fratnbus per manus BarX I.

1 6$ Barnabae , et Pauli deftinafle memorantur. X X V II. Eodem autem tempore in- XII. r. mißt Herodes manu ut affltgeret quof- leg’ mu\ dam deEcclefia. Herodes rex Iacobum "mTnli fratrem Iohannis v e r b u m Domini prae- V u l g . w dicantem impia praefumptione truci-ß* Herodit davit : unde fe videns Iudaeis placuif- ,!xmanut fe , et Petrum mifit in carcerem , adponens illi fexdecim milites ; qui eum magno ftudio cuftodirent ; pro quo totius Ecclefiae incefsanter fundebatur oratio ; qui ante diem deftinati iudicii vifitatus ab Angelo , et catenarum nexibus , et cuftodum periculis nofcitur fuifse liberatus : itaut quod vera ci^1 agebatur fieri putaret in fomnis : qui tamen ad fe reverfus , raamfefta_. ventate cognovit , quod eum Domi nus per Angelum fuum liberare dignatus eft * Veniens autem ad domutTL* Mariae matris Iohannis , ubi orabaü pro ipfo fidelium multitudo , oftiunt* crebro pulfans tandem ingrefsus eft , eofque docuit , quemadmodum de cuftodiae nexibus veniente Angelo fue rat abfolutus : quod praecepit Iacobo, aliifque fratribus nuntiari. X X V III. Fatta autem die , erat XII. i*. L

non

*¿4

V u l.

non non modictt tarbatio in ter m ilites :

qU0d fequjtur £)je autem faft0 jnter cuftodes carceris magna coepit effz j contentio ; quemadmodum Petrus tot vigilias hominum, et tot catenas evafiflet. Herodes autem Rex non invento Petro cuftodibus vehementer iratus eft , quos praecepit adduci ; ipfe auV. a lu■ tern in Caefaream , Iudaeamque de(areata'*“ *fen.dens » a populis , quoniam erat illis iratus , redempto Blafto cubicular i o ,magna fupplicatione placatus eft: ubi indutus regia vefte , pro tribunali fedens adverfus Dominum nimis fuperba locutus eft: quem percuffit An gelus Domini , eo quod non dediflet gloriam Deo; et fcatens vermibus expiravit . Fides autem Domini confpe¿iis talibus ubique crefcebat. Barnabas autem , et Saulus affumpto Iohanne , qui cognominatus eft Marcus, ab Hierofolymis exeuntes , Antiochiam ufque profe<fti funt ; ubi prophetarum , et doftorum beata congregatio cernebatur : quibus Santftus Spiritus dixit , ut Barnaban , et Saulum minime retinerent, fed permitterent illos facere , ad quod ele<fti elfe videbantur : qui venientes Salaminam, per totam infu« paw»

16 $ lam ufque Paphum praedicaverunt verbum , quod eis fuerat Domini dignatione commiflum . Interea repererunt pfeudoprophetam ludaeum , nominee V.QuieBariefum , qui eis apud Sergium Pro- rat runL. * confulem, et Paulum prudentem nifus l! roc°nfu' eft obviare , fed compreflus Domini vauU%l virtute nihil valuit. roprüdenX X V IIII. Saulus autem, qui et Vaur lus repletus Spiritu Sanilo , dixit . Exfequitur quod fuperius coepit ; nam emineß, audientibus Sergio Proconfule,et Pau- dixit lo prudente Paulus Apoftolus reple tus Spiritu San&o Bariefum pfeudopro phetam vehementer increpavit : et ut illa inveétio fatta dilettione Domini monftraretur, dixit ei : eris caecus ì fo- V. v. ir. lenjque ufque ad ttmpus penitus non qji.nonviàcns debis : cui tenebrofa fcaligo fuperveni- SoUm ens ita naturalem claufit afpettum,ut alienas manus quaereret , quarum.. praefidio fultus abfeederet : cuius miraculi oftenfione comperta , iudices videntes converfi funt, credentes revera dottrinam efse fummi D ei, quae talibus miraculis probabatur oftendi. X X X . Et cum a Vapho navigaffent v m « Vaulus , et qui cum eo : vel reliqua_.. Dum Paulus, atque Barnabas cum ceL 3 teris,

1 66 teris, qui timul venerant, a Papho de«ft ve- navigafsent , * Pergem Pamphiliae , nirwt et tranfierunt : unde Iohannes difcedens ab eis , Hierofolymam eft rever« fus. Paulus vero, et Barnabas ambu lantes Pergem, venerunt Antiochiam Pifidiae ; tibi ingreffi fynagogam, audierunt legi prophetas , et legem: ad quos miferunt principes fynagogae ; ut fi quis ex ipiis haberet verbum exhortationis, ediceret, ficut in aliis ci» vitatibus credita fibi veritate fecerunt. Tune Paulus faCto manu filentio , populis doftrinam Chrifti Domini praedicavit; prophetarum teftimoniis, quae dicebantur oftendens; ut eos ad plenitfimam fidem patefa&a veritate perduceret : conteftans eos , folum efse-* Dominum Chriftum, qui aufteritatem legis gratiae fuae dono iuftificat : cavendum ne,ficut feriptura monet,nolint credere,quae eos ipfa veritas cognofeitur ammonere. XIII. 4». X X X I. Exeuntibus autem illis , roV. loque. galant , ut fequenti fabhato loquerentur v x L b c f ö * qjerha D e i' Exeuntes igitur fyna“■ g °g am Paulum , et Barnaban precabatur turba Iudaeorum , ut iterumL» fabbato veniente de Chrifto Domino verba

verDa geminarent : tequentí vero fab bato, dum ftudiofiífitne ad audiendum populi conveniflent,zeIo magnocommoti quidam Iudaeorum contradicere Kmprarerunt ; quitas Paulas , nabalque relpondit : oportebat quidem lud, cvobis primum toqui ^verbum Dei fed dignos vot quoniam repuliftis illud , fie ut manda tum nolis eft, tranfimus ad Gentes: quo dicto gratifican Gentiles Chriftianum vertimur daugma prontiflima mente receperunt. adGenlerDolentes autem contradictores concitaverunt honeftas mulieres, primofque^ civitatis , et Barnaban , Paulumque^ de fuis aedibus expulerunt ; qui veni entes Iconium converterunt multos ad JDqminum : iterumque illis per adverfarios feditio concitata furrexit, quae tam cito Domino iuvante placata eft; unde faCtum eft , ut alii cum Apoftolis , alii fentirent utique cum Iudaeis. X X X II. Cum autem faílus efjet im- XIV. ?. petus Gentitium , et Iudaeorum cum-. prtncipibus fuis: et reliqua. Cum Paulum , et Barnaban Iconii concitata fe ditio extinguere voluiflet , confugerunt Lytran , et Derben , vel alias velyroit Lycaomae regiones , ibique populus cunctus in Ghriíiianam leligionem mu* L 4

tatus

i68 tatus eft. Lyftris autem quidam vit ab utero matns fuae pedibus iacebat infirmus ; cui magna voce praecepic coram omnibus Paulus in nomine lefu Chrifti intuens ,fa»us /urge wfttgiis, Quod cum vidiffet tu;ba Lycaoniae , putantes non homines effe ,fed Deos, facrificia illis offerre pecudum , more patrio feftinabant. Tunc Barnabas,et Paulus fcjfsis veftibus fimiles eorum mortale: fe modis omnibus afferebant; fed ifta virtutefua peragere Dominum Chriftum , qui fecit caelum , et ter rain , et omnia , quae eorum ambitu continentur : qua ratione placati vix a deliberata immolatione remoti funt. X I V . 18. X X X III. Cumq. ibi commorarentur, InVul.co- et docfrent, fuper<venerunt quidam ab nnrX'P10 AntiochtCt : et cetera. Igitur cum Pautur. lus,et Barnabas Lyftris fub magna civium devotione morarentur , fupervenerunt quidam fceleratiflimi Iudaei , qui perfuadentes turbis , Paulum lapidibus caefum quafi mortuum foras caftra traxerunt . Qui furgens cum difcipulis fuis civitatem , de qua expulfus fuerat , invitta fiducia fanus intravit : alio vero die cum Barnaba-. Derben ufque profettus eft : ubi praedi-

dicans Verbum , multos convertit ad Dominum ; exindeque iterum Lyftram, lcomum, Antiochiamque reverii funt : confirmantes ánimos difcipulorum, ut in traditis fibi regulis conftanter infitterent : quibus conftituentes presbyteros,cum ieiunatione praedicati funt, Dominoque eos fantta commendatione reliquerunt. X X X IIII. Tranjeuttlefque ìpfidi am , tvenerunt Famphiltam : et reliqua. S i- 1 mili modo per diverfas civitates p r e dicando , Antiochiam profeti effe referuntur : ubi in unum fidelibus aggre gati: , rettulerunt , quanta Dominus Gentilibus praeftitifset ; ut aperto oftio fidei pleniflìmam illis dignatus fuerit monftrare veritatem . Sed cum ibidepi aliquanto tempore morarentur , qui dam falfi monitores perfuadebant Gen tilibus , qui iam fufcepta predicano ne crediderant, non eos poffe falvos fieri, nifi circumcifionem perciperent, ficut per Mofen Dominus imperavit : quae res diffenfionem fecit in populis. Tune placuit ut fuper hac quaeftion« interrogarentur , qui erant Hierofoly* mis conftituti ; quatenus eorum co«fenfu altercatio fuborta finirenar : qe© pee-

170 pergentes, per civitates, fingulafque regiories narrabant , quanta Dominus Gentibus praeftitiffet: unde gaudium^ magnum cottidie crefcebat in fratribus. X V . 4. X X X V . Cum autem 'veniffent HieV u l. non rnfolymam , fufeepti funt magntfice ab h a b . m a Ecclefia . Dum Paulus , et Barnabas gnìfici cum fratribus Hierofolymam veniffent propter habitam quaeftionem , ab Ec clefia cunfta cum magna gratulatione fufeepti funt . Ibi iterum inter Pharifeos, qui iam crediderant, et Apollolos de circumcifione fa&a conquaeftio eft: Tunc Petrus Spiritu Sanfto repletus docuit Gentiles , non circumcifio ne purificandos effe , fed fide ; quod etiam Iacobus fecutus Epifcopus , qui frater Domini vocabatur , magnis ratiocinationibus , et prophetae teftimonio comprobavit : dicens , fufficere_# Mofi , quod eius nomen in fynagowa omni fabbato fub veneratione noimnatur. X X X V I. Tunc placuit Apofiolis , XV. »*. V u l . cum et fenioribus , et omni Ecclefiae eligere cmni Ec- wiros , et mittere Antiochiam . Placuit tlefia (Ste m m i ex Apoftolis, et fenioribus ,qui Hierofodt ère. lymis habitabant, Antiochiam mittere cum

cum Paulo , et Barnaba Iudatn , qui cognominatar Barfabas , et Sileanu. , per quern huiufmodi epiftulam defti* narunt; ne crederent circumcifionis li bi neceffariam legem , fed ab idolis , fornicatione , et (anguine fuffbeato fe tantummodo continerent ; et in gratia Domini perfeverantes bene fe pofitos effe confiderent, X X X V II. ini igitur dimiflì defeen- XV. derunt Antiochiam: et reliqua. Supradiéii Barnabas , et Sileas , cum Anti ochiam venifsent , fratribus epiltulas congregata multitudine tradidenwit : quibus rele&is gavifi funt , caufarrL. fcandali fuifse fubmotam . ludas quo que , et Sileas, cum et ipfi efsent pro phetae , in eadem volúntate cunélorum peétora formaverunt : ubi ali quanto tempore commorati , dimiflì funt a fratribus , ut redirent ad eos, a quibus fuerant deftinati. Sed Sileas ibi fe tenuit ; folus autem ludas Hie rofolymam eft reverfus. Paulus igitur, et Barnabas Antiochiae morabantur , verbum Domini docentes enixiusrpoft aliquot vero dies Paulus, et Barnabas paterna iura commoniti ; illas regio nes recurrere decreverunt ; in quibus ver-

I'll v Verbum Domini fuerat longe lateq. feminatum . Tunc propter Iohannemj , * qui et Marcus, diflenfione fa&a , Bar nabas aflumpto Iohanne navigavit Cyprum ; Paulus vero aflumpto Silea_. profe&us eft Syriam, et Ciliciam confirmans Ecclefias , ut in traditionibus patrum mentis robore permanerent. XVI. i. X X X V III. Cumque circniffent has V ’t bf* ” at*one5 >perwnit Derben, et Lyftram. que pr*" ^au*us > dum circuiflet nationes fupeced. rius nomirratas, in Derben pervenit, ec Lyftram : ibique reperit Timotheum_. quemdam , difcipulum Gentili patre./ progenitum ; quem volens fecum ducere , circumcidit ad feditionem Iudaeorum fubtiliter amputandam . Is , cum pertranfiret propofitas civitates , tradebat illis Chriftiana docmata, quae fuerant a reliquis Apoftolis Hierofolymis conftituta ; quos volentes ire ad diverfas civitates aliunde Spiritus San¿lus prohibebat , et alibi eos pergeie commonebat . Nam cum veniffent Troaden , Paulus vidit in fomnis v. 9. quendam Macedonem dicere ; tranficns in Macedoniam. adiwua nos: unde intellexerunt omnes , iter fuum probitate reram divinitus ordinatum , et ne*

necefle fuit gaudentes facere quod dignata fuerat Divinitas ammonere . X X X V IIII. Ha<vigantes autem a~. Xy jt XJt Troade, redo curfu wenimus Samothraciam . Paulus igitur , et Sileas , cum a Troade navigaffent, perambulantes aliquas civitates , venerunt Philippos, quae eft prima partis Macedoniae civi- V. prima tas , Colonia . Ibi quedam mulier Ly- P*tr‘* dia purpuraria credidit Chrifto , quae cum tota domo fua gratiam eft baptifmatis confecuta : apud quam rogati Apoftoli fecerunt noftis ipfique manfionem . Alio die ad orationem euntibus puella eis habens fpiritum pythonis occurrit: quae dominis fuis queftum magnum vulgata vaticinations praeftabat . Haec dum importuna fequeretur Apoftolos , praecepit Paulus fpiritui irimundo , exire ab ea , quae tenebatur obnoxia . Tunc domini eius quibus dementia ipfius erat caufa com• pendi , in contumeliam Pauli magiftratus, et populos armaverunt: quos caefos virgis , et traditos cuftodibus carcereis vinculis inligarunt. X L. Media autem node Paulus , et XVI. *?• Sileas orantes lauiabant D om inum . Cum Paulus , et Sileas retrufi in cu’ ftodia,

17?

ftodia , media no&e laudes Domino perfonarent , Cubito terremotus faétus eft magnus , ita ut carceris ipfius fun damenta quaterentur : nam et oftia_> patefa&a funt , et omnium vinéiorum ligamenta Coluta Cunt ; quod cum cu» ftos carceris cognoviffet , evaginato gladio Ce volebat extingúete ; cui Faufus magna voce proclamavi^ > ne in fe manus iniceret , cum Cibi créditos ibidem reperirei : qui incenfo lumine omnes ibi reperit,quos quaerebat. T une procidens ad pedes Apoftolorum , ut falvus fieret, fupplicavit: qui audien3 verbum Domini , credidit , et cum_» omni domo íua baptizatus effe cognoícitur. Quos ad abitaculum fuum perducens , plagaCque eorum perungens, appofira menfa refecit; et laetatus eft nim'mm , quod curo tota domo fua_# Chrifti fuerit gratiam confecutus : quo terremotu magiñratus quoque commoti funt, et praeeeperunt , ijt Apoftoli de cuftodia linquerentur . Paulus refpondit; cum Romani fimus, et in» nocentes carceris vincula patiamur , clam exire non poffumus ; nifi ipfi veniant ad nos eiciendos, qui fie iniqua kfferunt. X L I,

X L í. Huntiaveruut dutem magijtra- x v i. 3S. tibus Itílores verba haec : et cetera_.. Auditis verbis Apoftolorum , magiftratus omnino timuerunt, quia fe di* xerant Romanos innocentes miíTos in carcerem , et euntes ad eos deprecati funt , ut civitatem fuam egrederentur inlaefi ; quo faéto , ad Lydiam venerunt, fratribufque fuis per ordinem retulerunt, quanta illis Dominus praeftitiflet: exindeque promoventes, Theffalonicam pervenerunt: ubi ingrediens fynagogam docebat eos , fecundurru feripturas fanélas oportuiffe Chriftum Dominum pro falute noftra pati , et triduana celerirate refurgere , quod multi populorum, et nobiles mulieres credentes , Apoftolis fidei probantur adiunfti : quos ludaei zelo faciente> concitatis feditionibus expulerunt; qui venientes in fynagogam more folito difputabant; ubi nobiles eorum feri pturas divinas diligentiflime perforatantes , Domino Chrifto ex magna-, parte crediderunt. X L 1I. Cum autem cognovijjent XVII. 134 Thejialoniea ludaei, quia et Beroeae prae• dicatum e{l verbum D ei. Cum vero cognoviífent Theffaloniccnfes ludaei, in Be-

fj6 Bcroea Apoftolos de Chrifto predica re , venientes illue crebris leditionibus populos incitabant , dicentes, cavendos effe , qui orbem terrarum no va predicanone confundunt . Tunc vifum eft fratribus , ut Paulum tranfmitterent Athenas , Sileam autem.. , et Timotheum ad tempus aliquod ibi retinerent. Paulus autem vemens Athe nas , per loca fingula vehementius difputabat, videos idolatriae deditanru* civitatem : qua opinione vulgata». , comprehenderunt eutn quidam civium, et duxerunt ad Ariopagum , ubi erat philofophorum adunata collegio: * quem alii feminiverbìum, alii novorum daemoniorum praedicatorem effe dicebant. Tunc prudentes Paulo in me dio conftituto , defiderabant audirev do&rinam, quam longe lateque feminabat. KVILxi» X L III. Stans autem Paulut in me• dio Ariopagi, dixit: et reliqua. Paulus igitur in Ariopagi medio conftitutus caeleftis philofophiae mella fundebatjinde pulcherrimum fumens initium , quod inter eorurn diverfa fimulacra fcriptum reperit , IGNOTO D E O . ut neceffario quaererent, quem

ipfi incognitum fibi effe profeffi iunt: per ordinem praedicans Dominum». Chriftum, qui omni potentia fua cae lum fecit, et terram , et omnia, quae in eis funt : convincens eos , etiam auflorum fuorura evidenter exemplis r cum fmt genus Dei , non debere eos colere manufa&a. Nam edm audiffent inter alia de furreftione mortuorum , multi crediderunt , alii vero putabant effe mendacium: poll haec defeendens ab Athenis , venit Corinthum , ubi praedicans Dominum salvatorem Iudeis, et Graecis Chriftianae religionis dogmata contradebat. X L 1III. Cum menijfent autem a Ma- XVIH. %. eedonia Sileas , et Timotheus, inft abant ^V.inftabat ut <verbum Pauli etc. Cum de Mace- ‘" tr^’°(Fau‘ donia veniffent Sileas , et Timotheus tex'o-u«/Corinthum , ubi erat Paulus; verbum xtro rS, Domini Paulus docebat inftanter: fed non audientibus quibufdam ludaeis , excutiens veflimenta fua, dixit ad eos; vul. v. 6. Chrißi Domini fanguis effufus njos one• tSguh vtret : ego autem , ficut mthi praccepturn—ner eft, ad Gentes madam protinut injlruen- ßtaTmuL das . Et emigrans ad Titum quendam, dus ego , tunc docuit Archifynagogam Crifpum, ex hoc ai et cum tota domo fua,aliifque multis M Chriftia-

rq S Chriftianae fidei praecepta fafcepit. Quadam vero noftc Paulo Dominus V.Noliti• dixit in fomnis : contradicentium <vota mire ,fed non ft meas ; ego autem fum tecum , et ¿ynetael neminem tefuperare permit to. Qua com* at: Propter monitione roboratus , annum , et fex quod ego menfes fiducialiter docens , in eadem & nemo c‘ v‘tate confedit : qui propter novam upponetur praedicationem ad tribunal Proconfutibi,utno- lis Gallionis perdu&us eft a Iudaeis . cent te. s ed Gallio quaeftiones legis divinae-/ ad fe non dicens pertinere , eliminatos fecit abfcedere : port aliquot vero di es fratribus valedi&o, cum Aquila , et Prifcilla in Ephefum Paulus advenit ; nec ibi deprecantibus multis diutius potuit commorari, Hierofolymam pro Pentecoftes folemnitate feftinans. XVIII.«. X L V . Et profeilus eft ab Efefo , et v ' defctti- defcttidtt Caejaream Paulus: et quod dens' fequitur . Inde Paulus egrediens, defcendit Caefaream, ubi falutavit congregationem ecclefiae : poft Antiochiam eft profeftus ; ibique aliquantutn temporis immoratus , peragravit Galatiara , Frygiamq. regiones , confirmans omnes difcipulos, ut in fufceptis regulis permanerent. A doIIo vero quidam Iudaeus, Alexandrinus natione ,

vir loquens , et fervens fpiritu Ephe fum venit ; ibiq. dum in fynagoga fi ducialiter ageret cum Iudaeis, affumferunt eum Aquila, et Prifcilla, quem diligentius fcripturas Domini patefafta ventate docuerunt : cum auteiru* vellet ire Achaiam , fcripferunt , uc eum confidenter plebs devota fufciperet;?'unde faâum eft , ut Iudaeos con fidenter , certiufque convincerei. X L V I. Failum eft autem, cum ApolX IX . « h effet Corinthi , ut Paulus peragratis fiiperioribus partibus meniret etc. Ve .. il ■ rum cum Apollo effet Corinthi , con tigli , ut Paulus peragratis fuperioribus partibus veniret ad Efefum ; ubi * repertus quofdam difcipulos , interro gavi^ fi baptizati Spiritus Sanfti gratiam percepiffent : illi profefii funt, hoc nomen fe omnimodis ignorarti ; fed in lohannis fe fuiffe baptifmate-/ confecratos : quos invocata Tri ni ta te baptizans , venit fupra eos Spiritus SanéîusjUt linguis diverfis prophetare va lui fient : ibique Paulus per très men fes refidens , de Chrifto Domino follemni more praedicavtt. X L V IL Cum autem quidam indura- X I X . 9/ tentar , et non.cnderent : et cetera-* . M 2 Cum

i8o Cum quidam Ephefiorum obftinata vo lúntate non crederent , fegregavit ab eis difcipulos fuos, et cotidie in (cho la tyranni per biennium differebat , miracula multa faciens , itaut fudaria eius apponerentur aegrotis , et reftituerentur priftinae fallitati. Erant autem feptem fratres fubdoli, filii principis synagogae , qui dicebant energumenis ; adturo vos per lefurn Chrijtum , quem Faulus praedicat, exire ceV. v. i*. leriter rquibusrefpondebat Spiritus ne cton hab. qUam i lefum quidem novi , et Faulunt nter nec f ci<> > w autem qui efìis ignoro . Et ¿inoro„ obfelTi pertinaci adverfum eos concertatione pugnabant : quod dum fuiffet cognitum , magna poputi credidit multitudo . Tune qui fuerant mundi curiofa fe&antes , deferentes códices fuos , iudicantes effe fuperfìuos , igne cremaverunt, qui ufque ad quinquaginta millium denariorum fuerant com parati . His itaque pera&is , Paulus duos mittens in Macedoniam Timotheum ,et Eraftum ,ipfe in Alia man» fitad tempus. XIX. ts* X L V III. Fatta erat autem illo V. ejl tempore turbatio non minima de v i et-. Domini : et cetera. De religione Chri» fiia-

ï8 i ttiana in Ephefo eodem modo faéla feditio eft . Erat quidam Demetrius , qui in tempio Dianae aediculas facie» bat argenteas : ifte artificibus confueverat non minimas praeftare mercedes: is videns ritum facrorum praedicationibus Pauli funditus potuiffe fubverti, fupradiélos artifices adverfum Apoftolos , eiufque difcipulos graviter incitavit. Qui rapto Gaio et Ariftarcho , comitibus Pauli de theatro, ubi verbum Domini praedicabant , traxerunt ad iudices audiendos : Paulum.« vero volentem ad populos introire-* , non permiferunt difcipuli , vel amici : erat enim totius civitatis magna confiifio ; ne ipfum totius populi furor impeteret, quem feiebat contrariae li bi praedicationis auélorem. X L V IIII. Alexander ergo manu filentio poftulato , volebat rationem rei- XIX dere populo . Alexander vero, unus ex difeipulis Pauli , manu fafto filentio volebat populis concitatis reddere rationem : quem mox , ut Iudaeurm« cognoverunt, ne quid contra Dianam diceret , per horas duas voce magna profeflì funt , magnani effe Diana m_j Ephefiorum . Metuens autem fcriba , »b M 3 ne

i8 a ne tanta feditio confunderet cidtatem, iilentio fado populis perfuafit , ut fi Demetrius , et artifices eius adverfus aliquos caufam movent, a iudicibus placatis audiantur : homines auterru innocentes , qui nihil contra Dianara locuti funt, non debent ufque ad mor tis periculum pervenire : qua ratione fofccpta feditio cunda fedata eft. Tune Paulus valedido difeipulis , Macedoniam eft profedus ; ubi docens plurimos , venie ad Graeciam : exindeque perambulans regiones vicinas , cunu difeipulis fuis pervenit ad Troadem , ubi feptem dies nofeuntur efie remo rati . XX. 7. L .In unum autem fabbati , cum con vex. Una qjentfletit ad frangenrium panem . Paubat^cum lus Pr‘^’e <luam effet profedurus ex conventf[c- Troada , protrado fermone ufque ad mut ¿re. medium nodis , ftudiofifiime , et fuaviter imbuebat : ubi contigit,ut unus adolefcenrium fomno compreifus , de if caenaculo cadens periculum mortis incurreret ; quem Paulus religiofa caritate compledens,iis,quiaderant red didit fanum : qui fe pane rcficiens, uf que ad lucem praedicans populis , in** a(* Affoon terreno * profedus eft:

difcipuli vero eius navigantes , (ieuc jpfe conitituerat eis , Paulum in fupradida civitate repererunt. Inde iam iìmul Mytilenem , Chium , Samum , Miletum ufque profedi funt : propofuerat enim Paulus Ephefum praetermittere , ut die Pentecoftes Hierofo* lymam pervenirci. LI. A Mileto autem mittens Epbe- x x . 17 funi vocavi t maiores nata Ecclefiae .A ' Mileto Ephefum praetermittens, Epifeopos Ecclefiae Paulus Apoftolus con vocavi , ibiq. illis magna cantate retexuit , quali apud eos fe temperan za , vel humilitate tradaverit, verbum illis Domini fupra cunda commendans : ne venientes falli praedicatores eorum corda fubverterent, et ab inftitutis regulis periculofo nimis er rore deviarent : referens edam nulli fe fuiiTe in fumtibus gravem -, fed curaillis fpiritalis patris impendiffet affedum, fuis manibus fe, et reliquos pa vide collegasi quando dare,quam ac* cipere conftat effe beatius . Se dicens vale fado difeedere , nec eorum afpedus ultra revidere ; quae cum dixiffet, cum tota plebe genibus pofitis exoravit f et fletus omnium voce magna-* M ^ con-

1 84

concrepuit : ofeulantefque collum eius, profufa pietate deflebanf , propter quod illis dixerat, eos ulterius fe non effe vifuros. XXI. i. LII. Cum autem faéïum effet, ut na* vigaremus abflrattt ah eis , reélo curfu •venimus Coo. Inde port multas lacrimas , quad violenter abftraéü , venerunt Coo : progreffique Rhodum, atque Pataram , tranfeuntes Foenicem , etCyprum ,Tyrum ufque perdufti funt. Ibi repercisdifcipulis quibufdam , manfit apud eos diebus feptem : qui praefcientiae virtute commoniti , dicebant Paulo , ne Hierofolymam feftinaret afcendere, dum ei ventus ibidem gravifTimus immineret.Unde oratione fa¿la , et vale diélo , ad Tolomaidam^. venerunt , exindeque Caefaream ; ubi ingrediens domum Philippi praedicatoris , qui état unus ex feptem , quos fuperiori tempore Apoftoli menfarum amminiftratione praefecerant ; is haLebat Alias quatuor virgines, Domini eloquia profetantes : et dum ibidem morarentur , ab Hierofolymis venit propheta , nomine Agabus , qui affuAiens zonam Pauli , pedes fuos inli«ans dixit} ita effe virum , cuius erat

18 y cingulum , a Iudaeis protenus alligandum , et in manibus Gentium contradendum. Tunc difcipuli cum fidelibus rogabant, ut imminentia Paulus pericula declinaret. LIII. Tunc refpondens Paulusdixit: X X I . 13. etreliqua. Fientes autem Paulus ammonuit , ne de afpero eius cafu fe viderentur affligere : quando ipfe paratus effet pro Chrifti nomine non folum figari , verum etiam libenter occidi : cui difcipuli dixerunt, quoniam eum retinere non poterant , fiat voluntas Domini. Hi cum Hierofolymam veniffent , a fratribus gratanter excepti funt. Pollero die Paulus abiit ad Iacobum , omnia illi referens , qnalia^. Gentibus per minifterium iplius virtus divina praeftitecit : unde omnino gavifi funt : cui congaudentes grati as Domino rettulerunt , fed commonebant ilium, ut circa populum Iudaeorum deberet effe foliicitus ; quoniam probabatur illis vehementer effe fufpeftus, eo quod decircumcifione abo* lenda contra legem Mofis doceret, Sed confilium dederunt , ut ex fuis quattuor viros affumeret, cum qoibus fynagogam rafis capitibus introivit ;

iS 6 quod Iudaei coghofcentes , nihil eum contra legem Molls crederent effe di¿lürum. His autem qui de Gentibus crediderunt , fcripfifíe fe dicunt, de> quibus rebus fufficienter abftineant , et in traduis fibi regulis perfeverent. ¡SXL a6. L 1III. Tune Paulus, adjumptis<virist poftera die purificatus , cum illis intra*vit in templum. Confilium vero,quod fupra diftum fuerat , Paulus gratanter fumens, acceptis quattuor fratribus purificatis, rafifque capitibus, alia die íynagogam praefumptus intravit. Ubi cum verba faceret , annuntians illis purificationem neceflariam, doñee pro falute ipforum Domino penderetur oblatio , poft feptem dies qui de Alia erant Iudaei , cognofcentes Paulum comprehenderunt , feditioneque faéla contra eum populos collegerunt , dicentes , hune efse virum , qui contra legem Mofe praetermittendam circum* ciíionem Gentibus perfuadet . Quem cum occidere decreviflent , cum militibus , et Centurionibus Tribunus fubito cohortis advenit, qui ratio n s reddita ab feelefta volúntate fufpendit. Tunc a populis ereptum Paulum , fed duabus cateois inligatum , Tribunus perduci

187

perduci iuffit ad caftra; ubi Apoftolus vinculis inligatus Tribunum petiit, ut ei popules liceret affari : qua volúnta te conceda, mami fafto filentio, turbis Hebraica lingua locutus eft. LV. Vt-ri fratres , audite , quam ad XXII. i. ’vos nunc reddo , rationem : et cetera . V./r<*/w, Paulus , cum ad fimplicitatem cordis &*“*'“ * curreret ,'per ordinem populis narrat, quamammodum a Domino fit eleftus, cum efíet perfecutor Écclefiae : cui ctiam feelusfuum de fanguine Stephani infrafta mente non tacuit; fed audiífe fe dicit a Domino , cui non poteft obviare , ad praedicationem Gentium fe effe mittendum. Quem ludaei eatenus audientes , voce magna Tri buno clamare coeperunt , toliendum effe de vi vis , qui fibi talia perfuafit. LV I. Vociferantibus autem eis , etXXII.aj. proicientibus ^veñimenta fuá : et cetera. Sediticnem facientibus ludaeis ,et pulverem in caelum proicientibus , Paulum Tribunus duci iuffit in caftra_. , quem dum flagellis caederent, ut caufam concitataefeditionis agnofccrent, v ,, Paulus Centurioni dixit adftanti : dete, ji wdemnutum <vobis liceat Jlagel-Romam,ms ¡are iiommum. Q110 difto perterritus,

í 88

folvit cum , et imminentia tormenta-» fufpendit : alio autem die Paulum, atque Concilium ludaeorum ante ft-» praecepit adfiftere ; volens agnofcere, qua caufa fit traditus. Tunc Paulus lu# daeorum turbas intendens , ita locutus eft. XXHI.t. L V II. Intuens autem concilium\Vaudent^àu. 1us : et • Cum Paulus pritem in ma. fronte dixiffet : miri fratres , ego omni confcientia bona conmerfatus fum ante Deum ufque in hodiernum diem : os eius Ananias princeps Sacerdotum, quafi blafphemum , percutere praecepit adftantibus. Cui Paulus libera vofcicmiu. ce «fpondit : Deus te, partes dealbate, Aitai mu percutiet ; qui fedens loco iudicis , perfccunium cuti me praecipts contra legem. Quern lomrà U. dum argueretlC > cur principi facerdoZ'm tubes tum maledicere voluiffet , refpondit : me perçu■ nefciffe fe tali eum honore fubveéhtm . *' ? Sciens autem Paulus Pharifeos.et Sad* duceos ibidem conveniffe , qui diverfa perfuafione difcreti funt , voce ma gna proclamavi , fe effe Pharifeum , et propter fpem , et refurreélionem-, mortuorum , quam et ipfi credebant, fe gravifsimum iudiciuin fuftinerty. Quo diéìo mox inter eos altercations com«

t8 p commota , convcntus ille folutus eft. LV-IH. Et cum magna diffenßo fa il a xxill.i*. eßet , timent Tribunus, ne dtfcerperetur Paulus. Cum fafta fuiffet inter Pharifeos , et Sadduceos magna diffeniio , timens Tribunus , ne Paulus difcerperetur a Sadduceis , iuffit eum ad caftra revocari .* cut per noftem Domi nus dixit: conflans eflo Paule,quoniam Jfr ßcut hic mihi teflificatus es, ita te opor• C ß “:'ßcut tet nomen meum et in Romana urbt_j enim teflipraedicare. Sequenti vero die quadra. ficatus es ginta ludaei coniuratione fafta Pau*'urufatem lunv occidere decreverunt j quod au#jieteVpZl diens filius fororis Paulo in caftra po- tet & R>fito nuntiavit. Rogat ille cuftodes , W(;. ut adolefcentem perducerent ad Tri' bunum qui dum ei per ordinem cunfta dixiffet , praecepit adolefcenti, ut diiftum fibi nullus agnofceret. L V IIII. Et mocatis duobus Centurro- X X I I I . 1 9 nibus, d ix it. Tribunus autem vocatis duobus Centurionibus prarecepit r ut cum militibus armatis ad Felicem iü* dicem Paulum Caefaream ufque perducerent; ne forfitan credetetur, quod eum aecepta pecunia a ludaeis feciffet occidi : cui tranfmifit epiftulam , obt a&um fub veritate narravit. Milites T quae

19 0 quae fuerant delegata , fecerunt; tunc fupra di&us Praeles praele&a epiftula Paulum fecit in Herodis praetorio cuftodiri , ufque dum eius accufatores venire potuiffent. XXIV. i. L X . Poft quinqué Uutem dies defcendtt princeps facerdotum : et reliqua_. . Poft quinqué dies venerunt Iudaei ad Felicem iudicem cum oratore Tertul io contra Paulum ......................... di „ Tunc partibus in medio conftitutis , Tertullus Orator de eloquentia huma na praefumens,Paulum invidiofe coepit impetere ; per totum orbem quie tos Iudaeos novis praedicationibus eum vélle confundere : quo adpraehenfo , tantum facinus fecundum le gem fuam voluerunt protinus vindicari : quern eripiens Lyfias Tribunus , ad ipfius cognofcitur mififfe judicium, Reliqui Iudaei horrifona voce teftificati: funt ,:ita fe habere quae diéta funt; XXIV.10. LX I. Refpondtt autern Paulus , au mente fibi P raefide, dicens . Poftquam Tertullus Orator quae volebat afferuit, praemiffis, quae poterant ad benevolentiam iudicis pertinere , Paulus: ita refpondit : cum more gentis fuae Hierufalera Dominum adorare veniffet % -

-dp

xg t et elemofynam genti fuae fafturus , ñeque turbam, ñeque tumultum fecit; fed cum teneretur a centurionibus cla ro ^ 6 fe dicit ad populum : de refurreéiione mortuorum , quam et nos creditir, badie iudicandus affìtto : nec aliquii tale eos probare poffe confirmât, qua* lia de fe impia volúntate finxerunt . Certe cum (int praefentes , dicant , (i quid aliud, quod ad confufionem peçtinet civitatis , faétum effe meminerunt .Quos Felix iudex ufque ad praefentiam Tribuni Lyfiae diftulit audiendos ; iubens Centurioni Paulum cuftodiae mancipatum habere requiem , nec prohibere quemquam illi miniftrare , quae ad folacia eius poterant pertinere. * LX IÍ. Pofl aliquot autem dies D ru -xxiv filia uxor F diet s , quae erat lú d a t e . V. vmkm i olt aliquot dies rogatus Felix a Dru- FeIix eu*» hila coniuge fuá coram ea Paulum fectt adduci : qui dum multa de fidi^ /w<* Uomini, et de iuftitia , et caftitate , et de ìudicio futuro differeret , praedicattoms ipfius veritate commotus , dixit Paulo : nane vade, et oportuno y acctr. tempore factam te elfe praefentem : quem firn ad fe frequenter vocabae, credens ,

ly w quod more iaecularium negotiorunu pecuniam ab ipfo fumere potuiffet. In ter haec expleto biennio Felix fuccefforem accepit Porcium Feftum : Pau lum vero propter gratiam Iudaeorutn reliquit in vinculis . Tunc Feftus veniens Caefaream , praefentatis ûbi et Paulo , et Iudaeis , qui eum perfequi videbantur , fedit tribunal . Paulus autem neminem fe laefifle teftatus eft, ammirans quare tantae perfecutionis pateretur invidiam ; et ideo ad Caefarem fe mittendum efse proclamabat . Cui Feftus fub brevitate refpondit : v. i». quoniam appellaci Caefarem , ibis a i Caefarem. XXV. 13. L X III. Et cum dies aliquot tranfaiH effent, Agrippa Rcx, et Beronices defcenderunt Caefaream . Tranfaétis autem,. aliquot diebus Agrippa ReX , et Beronices ad falutandum Feftum Caefare am venerunt , et cum apud ipfum âliquanto tempore morarentur , de Pau lo quodam Iudaeo Feftus Agrippât^ Regi per ordinem quae fuerant gefta, narravit: et cum Iudaeorum impron tate premeretur , ad Caefareffl eum* appellafse , clamavit . Tune cum eum videre vellet Agrippa , alio die pro* mi fit

*7 s miiit ilium Feftus modi* omnibus àudiendum. L X H II. Altera autem die , cum <oe.XXV.13. tiijjet Agrippa , et Beronice cum multa ambinone. Altero die dum Agrippa , & Beronice una curri Fefto, et turbis plurimis auditorium civitatis intraffent , iubente Fefto Paulus eli tradiiAus in medium ; ut ea quae fecretius Regi rettulerat, per lìngula ipfius teftimonio comprobaret ; quem poft appellationem ideo perhibet ànteAgrippam perduélum , ut veritate rei co gnita cum explanatione caufae ad Caefarem mitteretur. L X V . Agrippa vero a i Vaulum ait. XXVI. t. Tune Agrippa Paulo pro fe loquendi nduciam dedit ; qui primùm iudicem_» laudans , ab initio quae libi accide n t , integra verîtate complexus eft : referens , quemadmodum Chrittianum populum fuerit perfecutus : deinde^» cum iret Damafcum , qualia lum ina Domini circumveritus audierit : ftatimque ut necefte fuit , ferniónìbus oboedilfe Dominicis : unde fe praedicalse perhibet populìs , et gentìbus , ut converlì , dignaque penitentia opera-, facientes t aeternae vitae praemia reN pere-

*94

périrent : qüâ de caufa commoti Iudaei eum occidere decreverunt ; quo rum manibus auxilio divinitatis ereptus, ufque ad illud tempus ea fe praedicafle teftatus eft, quae in prophetis, ac reliquis fcripturis divinis leguntur efse confcripta. XXVI.l? . L X V I. Onde, Rex Agrippa, non fu i incredulus caelefii rifiorii. Loquente,/ Paulo illa , quae dièta funt , Fellus Vul. mul dixit incredulus ; infanis Pauls ; ment i tt Huetemque tuam leéiio multa confunùit . rç ad infa • niam con- Cui Paulus fervaca gravitate refponverdini . dit non fe infanire , fed veritatis , et V. 14 . fobrietatis verba dixifse;nam fcire talia et Regem decet Agrippam , quoniam quae palam gelta funt ad eius notitiam pervenire potuerunt : Agrippam quoque confirmât credere prophetis . Cui Agrippa iucunda mente refpondit, quad eum fub celeritate./ vellet facere Chriftianum : cui Paulus Audio caritatis optavit, ut et ipfe, et ceteri audientes taies fièrent, qualis ipfe erat, exceptis vinculis fuis. Qui dimifso conventu inter fe locuti funt, Paulum nihil tale fecifse , unde mereretur occidi. XXVI.Î», ■ L X V II. Agrippa autem Fefio dixit « Tunc

Tunc Fello Agrippa dixit : poterai ho* mo ifte dmitti , f i »0n appellafiet ad Caefarem . Tunc traditus eli Paulus Centurioni Iulio cum cuftodibus , ut navigaret Italiam;quì afcendentes navem fecondo die Sidonem venerunt, ubi Paulum Centurio clementer traètans,ad amicos fuos ire permifit. In de Cyprum, inde Lyftram, inde tranflati in Alexandrinam navem tranfnavigantes Cretam, in Salmonetn ,exindeque in Boniportum poli tempus ali- v< ft quod pervenerunt. Ubi iam tempore navigations expleto , Paulus dixit ad focios melius conftare , fi ibidem hietnare potuiiTent; ne illis accidiffet for te naufragium : cui Centurio inprovida mente diiTentiens, ad portum feilinavit Foenices, qui erat loci polmone fecurior. L X V III. Afpirante autem Aufiro , XXVII» aefìim antes propofitumfit tenere. Egref- *3fi de portu Finicenae , aeftimantes lo cum fe tenere poffe pro portu , fubito illis , qui vocatur Euroaquilo contrarius , ac fortiflìmus ventus occurrit. Tum colleais velis navis per undas coepit efferri, ita ut infulam Gaudeni exeuntes , fcafam perderent, et funiN 2. bus

1 g6 bus accingentes nàvem , catti liberare conarentur : fed crefcentibus ventis ita pèriclitabantur , ut nec folem , neque fiderà per multos dìes confpicere vaJuiffent . Tunc Paulus quam in fomnis audierat, Domini promiflione narrata, ceteros animavìt ; dicens, praeter na setti donafse fibi Deutn cunétos homines , qui cum ipfo pergebant. X 1 1 1 1. vero die cum tempeilate adhuc faeviente nautici fugere decreviffent, Pau lus ait , omnes falvos fieri non porte , nifi nauta« in navi ilare contingeret . Tunc milites abfcifsis funibus fcaphatn potius iudicaverunt effe temnendam . XXVII. L X V IIII. Et cum lux inciperet fie* 33* ri , rogabat Vaulus : et cetera . Poft tempeitatis igitur quartumdecimum_» dietn , rogavit Paulus , ut cibum fu. merent , quando de ducentis feptuaginta fex viris nec capillus capitis eorum imminutus effe probaretur : nam ut alios exemplo fuo potius invitare!, panem frangens ipfe cibatus e(t . Fa* ¿lo igitur die finutn quemdam confpicientes , ad littora vicina tendebant ; fed navi cautibus , undifque refoluta, confilium fuit , ut omnes enatarent : unde fic faétum eli , ut nave perdi» cun-

*97

cunólt iniaefi ad optatatn terram protinus pervenirent. L X X . Barbari risero praeflabant non xxvm. modicum bumanitatem nobis : et cetera » x. Omnibus iam in littore conrtitutis , cum maximum frigus infiileret , ine dia multa fatigati , accolae locorum_» barbari humanitatis alimenta praeftabant. Paulus autem dum congregar, fet multitudinem farmentorum , et fuper ignem mififfet , vipera , quae ibi cafu faciente reperta eft, manum eius mordicus adprehendit : quae cum in_. eius carne penderei , incolae loci pri* mum ilium homicidam effe credide. runt , qui poi! maris periculum , incurriife putatum eli ultionis eventum. At ubi fanus effe confpeftus eft , Deuin credebant, cui nihil venena nocuerunt . Tunc etiam a quodam Publio benigne fufcepti , patrem ipfius febribus , ventrifque fluxu laborantemu , Paulus oratione data fanavit. Quapropter concurfu faélo multorum, qui in eadem infula commanebant , obfeiS diverfo languore curati funt. XVIIL L X X I. Vojl menfes autem tres na- X XI. rvigavtmus in navi Ahxandrina : et cetera . Poft tres vero menfes afeen* N 3 den»

WJ 'i1

i 98 dentes in Alexandrinam navetn, in civitatem Siculorum Syracufas venerunt: * inde R egio , inde Puteólos, inde tara g, fie pedibus, Trib. Tabernis : ubi a fratribus Paulus libenter exceptus , et R o mani perdu&us intravit : ubi poft tertium diern convocatis in fynagoga fe0 nioribus............ milite . . . per ordinem a centurionibus , quali caufa de* duftus eft , oftendens illis gloriofam.» catenam , qua Ifraheliticae caufa fa» Jutis fuerat inligatus. XXVIII. L X X II. At illi dixerunt ad : vos »eque lifteras acceptmus a te ludaea: et cetera . ludaei vero Paulo refponderunt, ñeque per litteras , ñeque per »untium fe cognofcere potuiffe , qua« ruper vifus eft intimare : fed poßulabant ab ipfo magis, ut quae alibi praedicavit, agnofeerent. Conftituto vero die cum veniffent ad hofpitiam Pauli, loquebatur de regno Domini Chrifti, quem per Mofe , atq. prophetas conftabat effe promifsum , Sed quidam.« coníentientes , quidam non credentes fuerunt : quibus Paulus inerepans Efaâae dixit exempîum : proteftans, Gen tes magis fufeepturas falutem , quarru #Ui fuicioere nolueruot. Quo difto faétun»

ftum eft , ut ínter fe ludaei haberent non minimam quaeftionera: Paulus autem in fuo condudo biennio raanens de regno Domini Iefu Chrifti ad fe J venientes iugiter inftruebat; qui licet efset catenis ferréis inligatus , credentium tamen cotidie folvebat vincula,« peccatorum. E

x p

I. A

ctus

N 4

po sto lq ru m

IH-

zoo

201 I N

C I T I

A PO C A L Y P S I S SANCII I,x* I*

IOHANNIS.

Pocalypfis hfu Chnßi ,quam rkirir ///* jL)e»f pa/a«j fucere j f ^ fervis fu is ’. e t cetera. Qui dam prologus praemittitur , jjt praefentis libri dignitas breviter indicetur: dicit enim Iohannes Apoftolus,a Do mino Chrifto vifionem libi de fine fae* culi fuiise monftratam ; et per quem , et cur fitoftenfa memoratur: ut tanta veritate patefaéta , et confidentiam_» devoius atcìperet , et metum infidelium confcientia reperiret . Laudatur etiam qui haec legere , vel cultodire "naluerit ;ut talibus promifsionibus in* vitatus devotorum animus ardentius excitetur. L 4. D. Iohannes feptem Eccìefiis , quacj funt in Afra, Gratia uobis tet pax’, vel reliqua . Scribere fe dicit Iohannes Apoftolus feptem Eccìefiis , quae funt in Alia conftitutae ; quas lalutat , pacemque illis optat , et gratiam venire a Domino Chrifto , et a feptem An-

geli* , qui ante thronum Domini leguntur afliltere : licut in libro Tobiae Rafael Angelus dixit, anus fum ex fe* Tob.XII. pent Angelis , qui eonfrfhmus ante thro num darti atis Dei , Sed quis eft irte-/ Dominus, qui eft , qui fuit, et qui ve n ie!, evidenti relatione patefacit: protçrtans , ipfum efse Dominum Chrilium, qui nos redemit fanguine pretiofo . Dicit etiam , qualis vcniet in fe cundo adventu fuo , qualemque illutn homines declarata poteftate vifuri funt: nam ipfum effe primum , et noviflìmum , et omnipotentem , ipfius quo que divinitatis voce confirmât. III. Ego Iohannes fritter utefier^ et 1,9 . Jiarticeps tn tribulatione ; et cetera-. , Cum effet in infula Pathmos , a Do minano principe propter verbum Do mini in exilium féliciter deftinatus , Dominico die voce magna commonitus , audiffe fe dieit Apoftolus , ut ea qpae videbat, fcriberet ; et ad feptem Êcclefias deftinaret : quarum nomina leguntur fcripra . Subitoq. convertis ad vocem Domini , vidit feptem can delabra lucen ti a , et in medio Do minum Çhriftum , cuius habitum peç myftiças cqnttpfationes exponit. Erat ?:i f " enim

enim podere veftitus , quod ad facer« dotium non eft dubium pertinere*» : praecin&us fuit fupra mammas zona-, aurea , propter hoc quod eius aftuum relucebat integritas : caput vero , et capilli eius, quod erant aibi, demonftrant antiquiffimutn dierumtoculi autem , veluc flamma ignis , eo quod omnia vifu penetret, et a calore eius nemo fe pofsit abfcondere. Pedes eius erant fimiles aurochalco, quia in praedicationibus fuis fortiffimus, et fplen« didiffimus invenitur : vox eius, ut fonus aquarum multarum , quia de ipfo fapientiae fluenta procedunt : de feptem vero ftellis ipfedicit inferius. Ex ore eius egrediebatur gladius bis acutus , novi , et veteris Teftamenti sacratnenta defignans: facies ipfius fplendebat, ut fo l, quoniam quidquid non intendit, umbrefcit. Qua vifione pcrterritus , ante pedes ipfius protinus fe corruiife teftatur: cui Dominus dixit} furge , ne timeas : fe primum , et novimmum efle confirmans} habere fe perhibens claves mortis , et inferi . Memento autem , has, et alias huiuf* eemodi vifiones, quas Dominus feryisfuis dedarare dignatus eft, ad tem-

pus

203 pus efle pro rerum qualitate forma tas; manente in excellentia fua natura Deitatis . Ceterum natura ipfa , ut eft , divinitatis nulli hominum viventi ad* hue probatur oftenfa : quam port rcfurreftionem, ficuti eft, fe mundis cordibus patefacere compromittit. 1 III. Scribe ergo quae <vidifli , et 1. 19, quae funt, et quae fieri poftbaec oportst. Nunc in feptem candelabri* , et feptem ftellis facramenta , quae viderat lohannes , Dominus illi Chriftus expom t ; dicens, eas feptem Ecclefiarum effe fulgores ; fed cum fit earum re rum innumera multitude , feptem ponuntur ad perfeifionem fcilicet indicandam : unde Angelo Efefiorum-, hoc eft Epifcopo commonet feribendum , qui revera feriptis poterat ammoneri, Scire fe quidem dicens labores ,et patientiam eius , quia falfos nolit prae-dicatores ammittere , fed caritatenu» eum praetermififle contendit,adquam ilium redire fubita fatisfaftione recommonet : ne candelabrum ipfius , quod pro bonis operibus probatur oftenfum , quafi extimftum pofiit aufert i . Laudans , quia fa&a Nicolaitarum, fP ideit turpiffimas fornicationes, fimili ut

204 ut Dominus execratione condemnet ; viéloribus autem deteftabilium vitiorum praemium promittitur , ut de ligno vitae fumant cibum , quod eft inDomini paradifo conftitutum ; unde^ omnis fpiritaliter refìcitur , qui in re gno Domini perpetua beatitudine col locanti . II. 3. V . Et Angelo Ecclefiae Smynae feribe : baec dtcìt prrnui , et novtjfimui : vel reliqua . Commonet , ut Angelo Smyrnae , ideft Epifcopo , debeat in dicare ; narri Angelum Epifcopum di ci , in Aélibus Apoftolorum locus ille teftatur , ubi veniente Petto , et pul íante ianuas Apoftolorum, diélum eft, XI. ij. non l>etru* , fid àngelus etus eji : dicens , feire Dominum Chritìum , qui Temei eft moriuus -, femperque vivit , qualia , quantaque pertulerunt ab infidelibus Iudaeis : unde fi et ipfe ufque ad finem perdurare maluerit , coro narti vitae perennis probatus accipiet : nam qui mala faeculi vicerit , fecundae mortis interitum non habebit.Dicit etiam Epifcopo Pergamorum fimiliter indicandum : feio , te quidem in ter aliquas pravitatet patientiae regttv. *3* lain cuftodijfe ,* ut etiam Antidate martyium

ìoy

tyium fuftinenle, nullo potuerit terrore deviare : fed tamen in medio tui effL* e’ognovi , qui imguntttr diabolicae pra v i tati , et ideo celerini ad medicinam recurre paenitentiae , ne veniens in iudicio objhnatorum , mala aeterno debeam punire fupphcio. Vincentibus autem mundum , mannam promittit, et calculum candidum , qui tamen cunélis margaritis pretiofior invenitur . ^ VI. Et Angelo Ecclefiae , quae efl in II. r S . Tyathir ,fcribe : baec dicit Dei Filini ; Vul.Tfcy. et cetera . Scribendum dicit Angelo , ¿'Jjf Ee“ ficut iam diélum e li, Epifcopo Ecclefiae Thyathyr, haec dicere Dominum, qui hibet oculos , ut flammam ignis, et pedes fimiles aurichalco, ut nec ad videndum aliquid illi fit obfcurum- , nec ad praedicandum patiatur defe¿lum . Scire quidem fe perhibef bona, quae fecit , eiufque excellentiflimam caritatem ; fed inter illa malis fe eius nonnulla offenfione morderi : nam.» congregano ipfius , quae ex magna parte fornicata cum pravis eft, et nomen vult habere prophetiae , quae> Hiezabel debet potius nuncupari , ni fi converfa fuervt , Drotinus earn inleélum languoris effe mittendarn , et in g

20 6

in fornicationibus eius graviter vindicandum : ut tunc omnes eognofeant Ecclefiae , quoniam unicuique Domi nus pro fa&orum fuorum qualitate rcftituit. Reliquos autem commonet in eadem Ecclefia conftitutos , ut in acceptis fidei regulis perfeverent : vincentibus promittens , quod Gentes in vVrga ferrea regant , iicut et ipfe a_* Patre fibi dixit fuiflfe conceffum : datururn fe quoque talibus pollicetur g!oriofam refurreftionem , quam ftellae fignificat. nr. r, commemoratione V II. Et Angelo Eccleßae , quae eft V u l .Eerie J it Sardis Sardis ,feribe : haec dicit , qui habet ft p cm fpiritus D ei: et cetera. Domi nus Chriftus , in quo eft feptiformis Spiritus San&us , et feptem ftellae i n manu eius , ideft univerfalis poteftas , Epifcopo Sardis praecepit dici , fpecie quidem v iv is , operibus vero mortuus es ; et idea paenitentia tibi interveniente fuccurre ,ut quae in te extinCia funt, fatisfaClionis medicina revtvifeant ; ne tamquam furent tremendi iudieii patioris advent urn , et incipias in ntembris tuts fuflinere , quae gravi a funt. Sed quoniam populus Ecclefiae diverfa.« morum qualitate convivit, dicit, Sar dis

207

dis partem efse beatorum , quae Do* mini voluntatibos obfecundat , et in_# candidis veftibus , ideft in mundifitroa confcientia , cum Domino iugitec ambulabunt : hinc de libro vitae non delebuntur , et nomina eorum antty Patrem , et Angelos ipfius laudabili confeflione memorantur. V ili. Angelo, qui eft Filadelfiae : bdee III. 7. dicit SanClus , et Verus : et reliqua_.. V. Dominus , qui aperiendi, atque claudendi fingulari poteftate praecinftus E c e l e f i a eft , feribendum Filadelfiae dicit Epi* ftriba fcopo ; quoniam mibi fanCla bumilitate devotus es , humilio tibi Synagogam. t ideft congregaiionem Satanae, ut ad Ec« clefiam adorandam veniat, quae te pridem fuperbia faciente temnebat. Tuendam quoque in temptationibus compromittit , quando mundus diverfa-. iuerit clade fatigatus ; hortatur e tiara in patientia fua, ut cito veniat, ne co ronarci eius alter accipiat : defignans, quam magna fit füis fidelibus Domi nus largiturus. Epifcopo quoque Laodiciae praecepit indicari,aut frigidura illum , aut calidum effe debere : ne e i ore Domini vomatur,ut tepidus : narra cum eonfidentiam in fuis viribus po ca®

io S nat , cunétis debilibus probatur effe> miferior. Stare enim fedicit ante oftium , et crebra verberatione pulfare, ut cum illi ianuas unufquifque fui cordis aperuerit, ad caenam Domini paratus occurrat ; et vìncens in trono maiedatis eius fedeat,ficut ipfe viétor in patris fui folio confediffe dinofcitur. IV. i. V i l l i . Pofl haec nidi o/ttum apertura in cado, et ecce nox : et reliqua. Vocatus Iohannes animi contemplatone confcendit ad caelos , et fedententu. Dominum refpexit in thronum , cui gemmarum colores tropica locutione confociat. Ibi viginti quattuor feniores , quod ad numerum plenitudinis pertinet indicandum , in throni circui timi albis vedibus confedebant : de fe de autem Domini egrediebantur coruicationes , voces , et tonitrua ; ante-» quem erant feptem Spiritus,ideft An geli Dei , in confpeétu vero throni , quali vitreum mare videbatur , per quod faecuh" huius qualitas indicatur. Mare,quia fluctibus agitur, vitreum, quia fragile comprobatur . Ante throrum , et in circuitu thtoni , quattuor erant ammalia conditura , quae quattu or Evangeliftis quadam fimilitudine

con-

209 conparantur, fenas habentes alas,pro- r pter aetatem mundi , qui tali numero *'e * compleri poffe dinofcitur : piena oculis intus , lignificar praedicationis eorum profunda effe myfteria : quae laudes Domino iugi exultatione dicebant. X x n n . vero Seniores audita laude Domini in facie cadebant, adorantes eum,. qui vivit in faecula faeculorum, et ipfi quoq. praeconia limiliter offerentes » X . Et nidi librum in dextera Dei v. r. fedentis fuper thronum ,fcriptum intus, Vul.Et vi<t rétro : et cetera . Inter haec vidit d f inr d/ x‘ librum in dextera Patris fedentis in_ tu ’ fuper throno, intus, forifque confcriptum , tbronS 1,. quoniam in lege quaedam adhuc oc- hrumf'crim culta , quaedam nofcuntur effe manifed a. lite feptem figillis , ided fepti rù.-Gr£ formi fpiritu confpiciebatur effe Tigna-tex- «ti* tus ; quia myderia Domini ufque ad gdtv ’ tempus praefinitum habentur femper incognita. Tunc Angelo predicante, nec tamen inveniente dignum , qui eum poffit accipere, atque regere, Iohannes fletu magno turbatus eft : fed unus ex fenioribus indicavit ei ChriItum dignum effe aperire librum , eiufque figlila xefolvere : et levatis oculis O Àgnum

2 10 Agnum vidit quali occifum ,habentem pleniffimam poteftatem , et integerrimam praedicationem . lite librum accepit aperiendum, ut fuerat praedicatumjcui quattuor ammalia,et vigili ti quattuor ieniores curri citharis luis, et pateris diverfis odoribus plenis , ideft bonorum aèìuum qualitate , no vum canticum perfonabant: dicentes, dignum effe tali honore facrari , qui occifus eft pro falute cunétoruin ; qui et facerdotium generaliter contulit , et caelorum regna fidelibus repromifit . Citharae autem fignificant integritatem fidei , operumque concordiam ; paterae vero plenae odoribus , ficut diétum eft , orationes , fupplicationefque iuftorum. V. ir. X I. Et vid i , et nudivi welut w cent multorum Àngelorum in circuittt tbroni: et reliqua. Audìit etiam vo ces Angelorum millia millium, dicentium praeconia Domini Chrifti : di gnum effe , qui gloriarti, poteftatem, divitias fufciperet, et honorem , fòlicet a Patre , quia paffus eft : cui omnis creatura devotum praeftet obsequium. His animalia quattuor refpondebant } fiat ; quibus confeffum prae« ben-

2 ir bentes vigioti quattuor Seniores in faciem cadentes adorabant. Tunc fufcepti libri primum figillum Agno aperiente , vifus eft equus albus , qui in dicai mundiffìmam vitam ; et fupra.* eum fedens, fagittam tenebat, ut ver bo fuo penetrabili omnes adverfitates evinceret. Cum aperuiffet fignum fecundum , rufus equus oftenfus eft,qui effufi fanguinis Domini portabat imaginem; et fupra eum fedenti datus eft gladius magnus , ut fubie&orum pacem de terra fub terrore magno fufci peret , et adverfantes fe mutua contendone perimeret, Tertio figlilo re ferato equus niger egreffus eft, ut putamus , fupra impios poteftatem dominationis oftendens , quando fedens, in manu fua habebat ftateram , quia tales funt fine dubio iudicandi ; cui quattuor animalia dicebant,triticum, et ordeum ad caritatem denarii perve nire ; oleum vero, et vinum non effe Jaedendum. Referato quarto figillo vi dit fub ara Dei animas martyrum vindièiam cito petentium, quibus patientiae data folacia funt, iuffi ut fpe&arent, donec confervorum numerus impleretur.

xir.

fi 2 12

2 13 X II. Et v id i , aperuiflet fextam do Angelo tuba canente mons ardens tUm {ex• fignum , et ecce terremotiti magniti fa in mare proieétus ell , quod failu re tur» ttiti eft:et cetera. Aperto autem fexfanguineum tertiam partem perdidic to fignaculo , per allegoria!» terrai».. ani mal ium , et navium, quae conime contremuifiTe dicit : Sol niger effe&us le videbatur . Cum vero tertius An eft , Luna fanguineo oculo refufeata-. gelus tuba ceciniflet , magna (Iella-. , eft, et cetera, quae in fine mundi fie quae dicitur /lbfentium, de caelo cor- V . Ahjìttri pofle praediéta funt. Tunc laudes ruit fuper tertiam partem fiuminum, tbium * Angelorum turba , et fanftorum con et fontium : quae graviter aquas amafu p p l .m ii gregano ( ideft CXLIIII , in quo nu ras fecit, unde potante? extinili funt. li* mero omnium beatorum fumma con Quarto Angelo tuba canente , faélutn cludine ) tenentium palmas , et indùeft,ut tenia pars Solis^, Lunae,atque torum candidi^ veftibus r perfonavit : stellarum tenebrefeeret , et eandem^ qui ftolas fuas in fanguine Domini lapartem cum noéle dies amitteret. Tunc vaverunt , et de confpeftu eius peren quafi Aquila vifa eft , quae dicebat ; ni felicitate gaudebunt ; nec ulterius evae vae <vae babitantibui in terra ; qui habebunt mdigentiam , qui de Chrifti erunt talia , tantaque vifuri. Dominr maieftate completi funt. X IIII. E t quintui Angelus tu b a leV ili. r. X III. Etcum aperuijfet ftgnum fepti- cinti , et vid i stellam de caelo cecidi/-- I X . r . V u l . Jtgilmum , fattum efi fileni ium in caela ad lum &c. fe : et reliqua . Quinto Angelo canen Jemihora. Sigillo autem feptimo remo qua/! me• te tuba , stella cecidit in profundurru dia bori* to , venit Angelus ante tribunal Dei putei , et fumus inde progredii eft , turibulum aureum ferens , in quo fupqui aera , folemque tenebravit : unde plicationes Sanftorum in modum inexeuntes lucuftae , tamquam feorpiocenfi mateftatis confpeaibus offerat . nes , neque fenum , neque arborem Tunc primus Angelus tuba cecinit, et laedebant, nifi eos tantum , qui figrando, et ignis cum fanguine permixgnum crucis in fuis frontibus non hatus , in terra iaélatus eft ; ita ut ter— bebant : ut quinque menlìbus cruciati, tiam pariera telluris exurerent. Secuntamquam ab feorpionibus percufli, in do O 3 fuo V I. rt. V u l .figil-

It4 fuo graviter dolore congemerent. Defcribicur etiam in mytticam nocendi potentiam potìtio lucuftarum , quod Tychonius minutius, et abundanter expofuit : quibus Angelum terribilem dicit praeefse, cuius nomen exterminator eft. Sesto Angelo idem canente tuba, foluti funt Angeli , qui erant in Eu frate fluvio quattuor alligati : ìfti equis, armifque terribiles , tertiam partem hominum extinxiffe relati funt , qui fadorum fuorum penitentiam nonegerunt. i. X V . Et midi alium Angelum fortem defcendentem de caelo nube amiéium- : et cetera . Alium Angelum fe refert vidifle fortiffimum , amidum nube , cuius facies erat ut Sol , pedes autem ipfius,ut igneae columnae , pofitoque destro pede in mari , et Anidro in terra , voce magna clamavit : et refponderunt........................................... . . . . effe commonitum. Iuravit autem Angelus quoniam mundus nequaquam ulterius protelabitur , fed cum coeperit feptimus Angelus tuba canere , finietur : ficut omnimodis Dei famulos condat effe prophetatos. Librum quo que commonitus accepit ab Angelo , £ quem

ny quem deglutiens,in ore eius erat dulcis, in ventre vero ipfius amarus effedus eft : quia lex Domini cum manditur fuavis,cum oblivionedevoratur, amara fit. Arundinem quoque fimilem virgae fufcepit , per quam vifus eft meciri loca , quae Chriitianus populus obtinebat; alia vero relinquere, quae infideles poterunt obtinere . Hi funt, qui in finem faeculi per tres, et femis annos Antichrirto regnante in martyrum fanguinem bacchabuntur. Fitquoque Enoch , et Eliae commemorano, quod palam iacebunt, et infepulti tri duo , donec vocati fubito afcendere> videantur in caelum . Quos refpicientes inimici terrore magno turbabuntur , et gloriam Deo fub magna ammiratione praeftabunt . X V I. Et feptimus Angelus tubaceci- XI K*t, et fa(lae funt nooces rnagnae in cae lo : et reliqua . Angelo feptimo tuba canente , refert voces laetantium fadas in caelo , quoniam tandem aliquando regnurn Dei , quod fpedabatu.^J advenerit , et illa quae funt promiffa, completa fint. De matre vero, atque Domino Iefu Chrifto , et di> diaboli adverfltate pauca perftringit : O 4 fu-

2 16 futuris praeterita iungens ; dicens, De* % um afcendiffe ad caelos , Matrem ve ro ipfius aliquanto tempore in fecre» tioribus locis effe fervandam ; ut eam illic pafcat annis tribus , et femis -, quod in magnum facramentum , ficut Tychonius refert, confiât ediftum. XII. 7. X V II. Et faéïum eft bellum in cado* V. prati- Michael r et Angeli etus , ut pugnarent um ma- cum ¡{racone . Bellum refert Michaelis tato™ M i'■ Angeli cum dracone , qui precipita l e / , & tus in terram corruit , ita ut locunu Angeli e- beatitudinis ulterius non haberet : quod tâtu'r&J. tatnen initio mundi contigiffe non ’ dubium e ft. Secuta eft bonorum fafta graduano , quando diabolus cecidit , qui bonis iam fidelibus femper invidit: fed terrae, marique graviter condoletu r,quando malitiam tam magni ponderis acceperunt . Fit iterum commemoratio Matris , et Domini Chrifti ; quod diabolus credens fe Matrem laedere , ex ore fuo vaftiflimum flumenemifit , qui eam putabatur abforbere : fed illa in tutiffimum locum re« cepta venena diabolicae fraudis evafit . Illos tamen inveterator malorum perfequi non définit , qui Dominicis iuflionibus oboedientes effe nofcuntur^ X V III.

2 17 X V III. Et midi de mari hefttam af- XIII. t. Cendentem , habentem cornua decern , et capita feptem. In Antichrifti typo de-/ mari configgere beftia magna deferìbitur ; quae diverfis membris ferarum terribili imaginatione formatur. Haec tribus femis annis cum fanriis bellum f. tnhus& aditura narratur : quorum fanguine V* caedibufque depafeitur ; quae in De- menÌs,^u um nimias eft locutura blasphemias : ad poftremum adorabunt eam perfidi, qui munera Domini non habebunt. Hoc tamen generaliter definitur, quo* niam qui akerum capere voluerit y ipfe captivus erit , et vicifsicudìnes malorum digna compenfatione recipiet : eatenus enim Samfti mala patiuntur , fed mox ad fpem fuam Domino praeftante perveniunt. X V IIII. Etmoidialiambeftiam afeen- XIII. u„ deniem , et habebat cornua duo i et re* Y* liqua. Alia beftia confurgere de terra tm T ' * deferibitur in typo diaboli , ideft An* techrifti : leverà bellua , quae multos eft improvidos vaftatura, lune multa Antechriftus miraculorum figna faéturus eft , ut magna devotione adorati facial idolum,faerilega falfitate com* pertum . Pon'uur etiam humano gene ri

2l8

xi tam facva condicio , ut nullus vendat alteri , nec emat ab alio, nifi qui beftiae nomine , ideft devotione iplius fuerit annotatus. Deinde proprius numerus beftiae fub quodam modo calculationis exponitur. X I V . t. X X . Et vid i , et ecce Agnum flanv . Et ecce tcm in monte Sion , et cum eo C X L l Ì I i . cetera. In monte Sion vid.ffe le dimontem, cit Dominum Chriftum , et Sion cum eo C X L I I H . beatorum, qui nomina tam ipfius , quam patris eius in., frontibus fuis (cripta portabant . Hi nullo mendacio , nulla fidei fornicatione pollutifunt: quodtamen adomnes beatos conftat aptandum : ifti perfonabant Domino canticum novum_. , quando ab alio non poterat dici : de inde mirabili profecutione laudantur. .Alterum fe dicit Angelum vidifle, qui diverfis populis evangelizabat, et Gentibus Deum debere metui , dignaque i l l i ..................................quoniam eius iudicii . . . . adventus. Secundus An gelus fubfequens dixit Babylonem, et infideles pariter corruiffe ; quae vino fornicationis impleta cum fuis perditis erroris crapulam fuftinebat. Tertius quoque Angelus dixit j Si quit adora*ve«

. , . 2 19 vent befham, et imagìnem eiusyin tram V u I. V. 9. Domini lapfus incurrit : fit autem poe- eius & ac* ceperit nae ipforum terribili , et contremcfcenda defcriptio . X X I. Et audivi vocem de cado di X I V . 1 3 . centem mihi : fcribe : feltces mortai, qui V. beati in Domino moriuntur. et reliqua. Iuffum eft de caelo, ut quae dicebantur, fcriberet : proteftans, felices effe mortuos , quorum labores cum vita finita funt . Vidit etiam albana nubem , fupra quam Filius hominis confedebat : cuius diverfa effigies pro rerum qualitate formatur: illeenim ficveniet ficut abApoftolis eft revifus in caelum. Habuit ergo tunc in capite auream coronam , maieftatis fuae fplendidiffimam dignitatem j in manu acutiflimam falcem, cuius imperio in fine faeculi ge nerano nefanda metenda eft.Nam dicente Angelo ; tempus eft fecandi meffèm , quae iam aruijjc cogmfcitur : falcem fuam mifit in terra , hominefque impios fumma celeritate defecavit . Item Angelus falcem fuam mifit in ter ra , bonofque eius, quali homines ma* litia praetumentes , incun&anter abfcidit: qui in furoris Dei torcular im milli , fanguine per mille fexcenta fta-

220 dia maduerunt : quod ad myfticarm* lignificationem non eft dubium pertinere . Vidiffe fé edam refert Angelos feptem, habentes in poteftate fua piagas feptem; quas Domini indignatiotione daturi funt. In mari quoque vi treo , igne permixto ftabant Martyres , qui vi&oriam adverfum diabo* lum Domini munere perfecerunt, canticumque Deo cum magna exultatione reddebant. X X II. Et poft haec 'vidi , et ecce-* X V . s. V u l g . ta- apertura efi ternplum tabernaculi marti bernticuli n i in cado. Aperto tempio,ubi Mar* teftimooii tyres erant , feptem fe Angelos vidif* fe dicit, ferentes plagas , quas daturi erant ; populo videlicet infideli : et induti candidis veiiibus , zonifque aureis circa pecora praecinéti , feptem^ fialas in fuis manibus acceperunt ; ut fupra terram , et in fluminibus diverfas fpecies necefsitatum fupra eos effunderent , qui Domini voce contempta idolis , et perverfttatibus ferviebant. Tunc ore San&orum gloria Do mini cantabatur , quoniam compenfatio digna fecuta eft. XVI. 8. X X III. Et quartus Angelus effudit fialam fuum fuper folem : et ea quae fecun-

221 cuntur. Quartus , quintus , fextus , •feptimus Angelus fialas , quas acceperant , eifuderunt ; et tantis neceffitatibus terra percuffa eft, ut vox exiret a Domino, dicens, aéìum eft : ftatim[. voces , et tonitrua , et terremotus aélus eft talis, qualis a faeculo numquatn conftat effe effeftus, Tunc civitatem D e i, ut arbitror, Trinitatis di* cit credulitate fundatam ; et Babyloniam recepiffe ,quod ei divinitas olim praeparavit inferre,omnes poteftates, et elationes a propria fe confuetudine fummoverunt; quando magna grandi ne caefi , atque afflifti , infideles Dominum blafphemare coeperunt, dum_» tantus impetus eius effet, ut non pofiit ullo modo fuftineri. X X IIII. Et venit unus ex feptem-, XVII. 14 Angelis , habentibus fialas feptem : et reliqua , Unus ex Angelis , qui habuerunt plagarum fialas feptem , promittit Iohanni, oftenfurum fe meretricem illam Babyloniam, quae foto orbe famofa eft : tunc fpiritu tranfiatus afpexit fuper beftiam mulierem fedentem , byffo,et purpura, gemmifque decoratam : in cuius manti erat poculum execrationis, et criminis j in fronte vero fcribe-

( 222 My/ìc fcribebatur: Babylon, mater fornication Mo» ma' mm » tnttuf f ue terrae pollutio : et erat gnu, nut- etiam fanguìne Martyrum crudelitet ter forni- ebria,et fcelerumubertate plenifsima: unc*e admiratus > tam deformiter natwnum compofitam videre , quam cunéti Do« ter^ . minain putabant efse terrarum . X V I I . 7. X X V . Boß haec vidi ahum AngeV . Et di- ium , Prnpter quid miratus es ? ego ttbi jn*ehi'sh'i ¿team : et fequentia. Ammiranti lohanquaremi- ni Angelus interpretatur,quae fit me« tarisi retrix illa, quam viderat fedentem fupra beftiam , quae habebat capita feptem , et cornua decem ; quam non nulli de Romana volunt intelligere etvitate , quae fupra feptem montes fedet,et mundum fingulari dicione pofi* fidet. Alii de Babylonia dicunt magis efse narratum , pofitione eius non.# montibus , fed praetumidis poteftatibus adferibentes : quam dicit a populis conterendam , quibus prius domi nata effe videbatur . Refert etiam_» , decem reges poteftatem habituros in terram : unum vero eorum , qui vocatur Antichriftus , in fine faeculi re« fervandum ; qui contra Chriftum bel lum quidem parare difponit , fed iniquitas eius Domino vincente fubcum« b it . X X V I. '

223 X X V I. Pofi »vidi alium A n gelutnV ili, u defeendentem de cacio, babentem potejlatem magnarti . Vidit etiam Angelum.» alium in terra defeendentem , cuius claritas in toto orbe lampavit : qui dicebat ; cecidit , cecidit Babylon illa_* potentijjtma, quantum non apudfe forni• cata ejt , fed cundís gentibus pereundi dedit exempla . Alia quoque vox fecuta eft , ut congregatio fidelium ab ea celeriter exiret; ne ruina fua populum, qui Domino credebat , involveret . Babyloniae autem reddenda dicit effe duplicia , quae fe fuperbiae praefumptione iaéiabat : tune reges , et mercatores eius graviter deflent , in mo dico periffe eam , quae poffidere mun di bona fingulariter extimabat. X X V II. Mercatores quoque horum qui divites fadt funi , ab ea longe ftabunt : et cetera . Trahuntur adhuc ver ba dolentium , et imputantium Baby loniae, quod ita fubito praepotens divitiis, et elata potettate corruit; ita ut pulverem fupra capita fua mittentes , amatam......................... inpenfis fe> lacrymis confolentur , converfique dicant : exultate fupra eam Sandi , quot perfecuta impía volúntate trucidava ; q u o -

224

quoniam fanguis vefter de ipfá abunden nofcitur vtndicatus. Pofthaec Angelus fuftulit molem magnam proie&amque in mari, dixit, Babytonem illam ma< gnatn tali ímpetu eífe cafuram ; nec ulterius ibidem nuptias faciendas , aut audienda quoquo modo verba laetantium : propter quod capax erat criminum , et exemplar omnium undique vitiorum. XIX. i«. X X V III. Toft haecaudivt quajivocent turbarum magnarum in cáelo : et reliqua. Poftquam Babyloniae , quae dicebantur, impleta funt; San&orum, Angelorum , atque feniorum omnium in cáelo gratulatio magna provenit ; tta ut adorantes Dominum crebris vo* cibus , tamquam tonitrua concrepantia , canerent Allelaia; qui fuperbiam peflimae meretricis digna ultione proftravit ; addentes hymnutn fuavifíimum , quia Dominus Chríftus cunij íponfa fuá , ideft Ecclefia fanéla , coniun&us eít. Tune Iohanni Angelus di» xit : feribe , quoniam haec verba Dei fu n t; beatos efie, qui.asi caenam Domi*>i vocantur. Qui dum eum vellet ado rare , prohibitus cft ; quoniam: boni Angelí non fe volunt adorari, fed De»

um.

4 *y um . Tune elevatis oculis víHit Domirum Chriftum, fedentem fupra equum album ; qui nimis mirabili terrore deferibitur , habens veftem fanguine-» fparfam propter teftimonium paffionis : procedebat gladius acutus,quia fermo eius fortis , et efficaciflimus approba« tur : habens etiam pro lignifica tione carnali in femore fuo feriptum : Rex regum , Dominus dominorum . X X V IIII. Et v id i unum Angelante XIX. Jlantem in Sole , et magna voce clama« v it , dicens : et reliqua . Angelus auditus eft , caeli volantibus, ideft fan¿lis viris , dicere ; venite ad caenam Domini : quales decuit ad eius convivium videlicet invitan. Et ut faélae^ allegóme contropatio fervaretur, di.5 * diverforum animalium , quali variis hominibus , qui funt in Ecclefia-. colligendi , carnibus effe vefeendum -, Vi fus eft quoque diabolus cum magno exercitu, veniens contra membra Domini Chrifti , bella gefturus ; fed captus cum pfeudopròphetaTuo Antichri- . Ito , in ftagno ignis graviter flagran te immerfus eft . Ceteri comités , qui beftia.ro funt fecuti , gladio Domini trucidati efse nofeuntur : cunaifq. avi» P bus.

llé bus , iddi Sanélis, impiitationis pa* buia praebuerunt. Tunc Angelus dev cado defcendens, adpraehenfo dracone, qui eft Satanas, catena religatum mifit in abyfso ; alligavitque eum mil le annis : quod per figuranti fynecdo* che a parte totum dici tur ; quando eius finis omnimodis habetur incogni t a , qui tamen confenfu Patrum a na tivitate Domini computantur : ne credituras gentes libera potevate confunderet. In fine vero faeculi dicit eunu. efse folvendum, quando multi Martyre s, et Confeffores veniente Antechrifto germinabunt. Vidit etiam Martyres Dei , qui nequaquam in frontibus fuis figna diabolica perceperunt : primam refurreétionem dicens in fide^, qua renafcimur ex aqua , et Spirito Sanéto , in qua fecunda mors non habet locum . Permanet autem generaliter fidelium de Chrifto facerdotium.», donec conftituti temporis quantitas impleatur. XX. 7. X X X . Et eum finiti fuerint m ìllu V. Et eum anni, folvetur Satanas de cuflodia fua : iT& c’d'i et cetera- Exire dicit poft annos milcarcerèfuo le Satanan de cuftodia fua , ubi nune cognofcitur effe ligatus ( fed et iilud

acci-

accipiendum eft a parte totumVquoniam hoc hominibus conftat incognitum ) ad feducendas nationes, quae.^ in foto mundo difperfae funt : quatenus caftra Sanélorum impia dominatione pervadane quos mox ignis divinus extinguit , et diabolum qui eos folhcitaverat in (lagno mergit ardenti: ubi et illa crudelis bellua cum fuo pfeudopropheta Antechrifto proiedafuiile , narrata eft . Vidit etiam tro» num candidum , et fedentem fupet enm Dominum Chriftum , qui in refurre&ione futura , faéta fua unicuique digna compenfatione reftituit : tunc videns caelum novum , et terram novam , Hierufalem quoque confpexit ornatam, ficut marito folet comptifsima fponfa praeparari : et audita eft vox de caelo ; ecce tabernaculum quod confiat effe promiffum, ubi hominibus dae/? habitare cum Deo ; ubi omni trtfiiua neceffitatis exclufa aeterna noJcttur regnare laetitia. J « » - * ***** fcdens in throno ; XXI. j, ecce nova facto omina : et reliqua . Di cit fibi dixiffe Dominum Chriftum , S , r f? VaUÌ ,tf q“ e c° nfc"beret, quomam ipfc eft A , e t Q j faciens nova, * * rau-

XXI.

22$ mutanfque praeterita ; fitientibu* aquam vitae praeftans ; et quicumque fidelis eius fuerit , hereditatem ipiius loco fìlii poffidebit ; infideles vero ia ardenti ftagno mittendi funt ; fulphureo fetore concreto : quae nuncupatur veraciflìtne mors fecunda. Unus au» tem Angelorum, qui plagarum feptem fialas tenere relati funt , Iohannem_. in montem duxit excelfum, cui oftendit Hierufalem de caelo defcendentem, sniraculorum varìetate pulcherrimam ; cui fulgores gemmarum fplendidiffimi comparantur : et fio tota defcribitur , ut ad intelligentiam magni myfterii eius decora diverfitas applicetur. X X X I I . Vrìmum fundamentum , ìa* fp s ; fecundum ,/appbtrus ; tmium cbalcbedon . et relìqua Adhuc illius Hierufalem mirabilis pulchritudo de fcribitur ; quae etiam in fundamentis fuis invicem Sandorum gemmas pretiofiffimas habere narratur. Haec in_. Apoftolorumnumerum duodecim por» tis Temper aperta eft;cuius platea puififlìmo auro conftrata refplendet j et quod ornatum cundum , vel omnti pretium quantitatis excellft, non de> Solis 1 umine, fed de fuo cognofcitu» ' ' au-

aurore lucere: ubi nihil inquinatum: nihil fordidum repperitur : fed fluvius vitae de Domini fede progrediens , per medium ipfius perfpicuo candore dilabitur : cuius utrafque ripas nemorofae arbores referuntur ornare, quae frudus fuos per menfes fingulos lar» giuntur : ubi non erit nox, neque ulla indigenza , quoniam Dominus il luminât cundos , et fatiat. Poftreinum beatos effe dicit, qui huius libri dida fideli mente fervaverint. X X X III. Ego lobatwa, qui haec Au* di'vi y et (vidi , et cum audtfiem, et v i- XXII. 8. dtffem haec , pro/travi me : et reliqua_. V. eeeiii. uique ad finem. Cum fe verba libri huius Iohannes audiffe diceret, et vidiffe , gratias agens , Angelum voluit adorare ; cui ab ipfo retponfutn eft Sandorum fe confervum effe, non Dominum : fed ilium potius adorandum qui caelum fecit,et terram. Polthaec loquitur , Dominum cito effe ventu» rum , qui Operas uniufcuiufque difcretiqne fada diiudicet : beatos dicens % qui confcientias fuas bonis ad.bus mundaverunt ; ut in ligno vitae ,ideft in crucis fide pofiìnt habere fiduciam ; nam ions a regno Domini excludendi ? 3 funt,

*3® lune, quicurtique fe foedis aftibus polluerunt : per multas, diverfafque fententias Dominum fe Chriftum efse-/ eonfìrmans. Conteftans , ne quis in_. hoc libro quicquam , auc addat , aut minuat, qui ad intelligentiam aeternae vitae concefTus effe dinofcitur ; om nes faciens effe praeparatos , cum fe cito venturum frequenti repetitione teftetur. Amen.

»31 A

x ADNOTATIONES. Pag. I. Breves Apojtolorum.

C A S S IO D O R H D

o m in o

Sen

a t o r is

pr a esta n te

ia m

co n versi

EXPLICUERUNT COMPLEXIONES in

p is t u l is

po sto lo ru m

E T APO CALYPSI .

R G U M E N T A , five lemmata-*, quae prsfiguntur, quibufque textus quodam nobis compendia panditttr ( Div. Left. cap. I . ) non modo Titulos, & Capitula Veteres appellarunt, fed etiam Breves. In colIeftione veterum Titulorum a doftiffimo Cardinali Thomafio vulgata , qua Codex unus habet , Incipiutit Capitula, prseferc al ter, Incipiunt Breves: vide Cangii Gloffarium . Hinc in Mss. quibufdam index lemmaturn Breviarium vocatur; quo fane vocabulo ufi funt etiam Suetonius, et Plinius. Se neca Epift. 39. w lgo Breviarium dicitur ; eltm cum Lattne loquebamur, Summarium ditebatar . Innuit autem Au&or , potuiife explanatione* has fuas Breves etiam appellari,

cum /

non

eum in ipfis cuntta nerba dìfcutìat , f e i fummas rerum in parvi tate complettatur : aptius tamen Complextonum nomine donandas fuifle, quod prsefigenda, luminaria non fint-, fed veluti paraphrafes quaedam textui fociandae, & qua: contiqentui in textu compieft.entes: w w i . x -• . P . 2 . ammonitur.

Colliquefaftam in hoc verbo five ab Au r o r e , five a librario primitivam literam noti miror: iniror potius qui faftum fit ,ut com muni fcriptune id vitium non adhEferit , cum ceteroquin c o n f i m i l i a verba corruperit. Illa ius fuum tenuere, quibus tn poli d confequitur j fcribimus enim admoneo, admoneo, admitto , cum fcribamus appono , àccumbo , affo , & c. At in hoc libro ammonet >fummo<vet, ammirante & qusmammodum. P . 2 . Cajtodorii.

Ita vetuftus codex ex gentilitiorum minum regula .* praefationem vide.

no«»

P. 2. Domino praejlante connerji. Connerfus dicebatur, qui feculo valedixera t. Ita loquitur D. Benediftus in Regula, Concilium Arelatenfe can. II. & c. Hoc adiunfto nominis qutecumque fcripfit poltquara

quam intra clauftra Monaftica fe recepeTat, infignita antiquitus fuiflfe , par eli cre dere . Hinc fortaffe tum Magni, five Marci praenomen abeft, tum Aurei» nomen:Senatoris agnomine retsnto , quo fingulatim defignabatur. Sequiori enim a v o , quo plura-. arripiendi nomina mos invaluit , ultimo ut plurimum utebantur. P . g. Eptftulis.

Prifca quoque marmora fic Ioquuntur : ab Epijtulis Lattnis paffim . o & « fepe convertebantur. P . g. Sanili Tauli ad Romanot.

Ab Aftis non incipit , Vulgato enim, li ve D. Hieronymi canoni non inhaefit . In-. Dininis pariter Lettiontbus Novi Teftamenti libros in tres parte* dividens , Epiitola* omnes, qua* Canonicas Epiftolas Apoflolorum vocat, in fecunda collocat, Afta , & Apocalypfin in tertiam retici t . Ita & D. Auguftinus de doftr.Chrift. I.2.-C.8. Confpeftum accipe : Vulgata. Cafliodorius Atta S.Pauli Epift. S. Pauli Epift old!. S. Vetri 1. 11. S. lacobi. S. lobannis ad Partbot, S. Petti 1. 11. S.loh. U .JU -

5*4

2?. lohannis I. Jl. III. S. ladae. S. lu due. iS. lacobi ad di(perCos. A äa.

P. 4. ubi etiam et Spiritus Sanftus. Idem iterar , ubicumque Spiritus Sanfli nomen omittitur : comprobat etiam inelu¿tabilibus adverfus Macedonium , aliofve-# haereticos teftimoniis.

P. y. Ambacum prophetae. P.Poflevinus initio Apparatus Sacri: Abacuch , quern LXX. interpretes fine afpiratione ficribunt Ambacum . At D. Hieronymus Prol. in Abac. Scire nos convenit , corrupte apud Grxcoiy & Latinos nomen Ambacum Prophetne legt , qui apud Hebrxos dicitur Abacuc.

P. 8. xxx. Pfalmi. Beati quorum vemiffxfunt iniquitates. In— Vulgata eft xxxi. in Hebraica ferie , & in yeriione Hieronymi x x x ii ,

P. It. famulandum non dieit eße. Hyperbaton hocce vicies fere in his Complexionibus adnotavi: nihil fcilicet illo sevo , & ab hoc Scriptore tam diligenter qu^utum, quam perpetuus quidam rhytnmus, OOQ fine aliqua tatione metri, ut ex cap. xv. Div.

Div. Le&. arguì poteft. Ad eum rhythmum fuperftitiòre fervandum , pro nihilo habebatur, inulitata verborum collocatione fenfum ipfum , aut perturbare, aut invertere . Ne~ gans ergo partícula fxpiflime loco movetur; idem pronomini fe pariter accidit, precipue cu iti adiacec verbo dico . Cutn fcribendtame ra t, dicit gentes gloriari non debere legitur , glorian non dicit debere gentes : cum— «xpeaabas , dicit, fe bonorum fuorum conficiam non effe ; habes , conficiumfie fuorum non.-, dicit effe bonorum : ita , fie non dicit in s a nimi currere, pro dicit ffie non in vanum currere : non decernat hórrete , pro decernat non bórrete : timorem effe in charitate non afferit , pro ajferit in charitate timorem non ejie : non fie dicit pofie , loco 7g dicit, fie non poffc-> ; & fimilia . TranfpoGtionis huiufmodi velligià quxdam in aliis Cafliodorii fcriptis confpiciuntur . Ad Pfal. v i. quoniam non /e_, »vult a mortuìs rogati: ad L X X . tune ergo /c j petit non debere derelinqui. Var. 1. 5. ep. 42. qui eum non optat evadere. Quod vero iin editis perraro haec fyntaxis appareat , ea praftertim collocatione, quae fententiam inccntrarium trahit, Criticorum opera eveniffe credideritn , qui verborum ordinem rettituerint : ncrunt fiquidetn quicumque Mss. códices .terunt, quam diveifa pleraque Au* itor&us-

t $6

étoribus invitis legamus . Mihi quicquanu immutare religio fuit : ceterum de his Lefìorem Temei admonuiffe , Tatis fuperque-# duxi.

P. 13. nam creatura nofira. Diverta forte leftio diverfam interpretationem peperit. De natura nottra videtut Auftor explicare hunc locum : at pro crea» tura omni aliì creaturas inanimes univerfas, alii Gentiles intelligendos cenfent; quo fen ili verba »■ *»* » ktIck in Novo Teftamento etiam alibi occurrit. Mar. x v i. i j . twpCl-ure t 'o ivnyjihiai iritrn t» *TiVa : predicate E<van« geltum omni creatura ; quod apud Matth, x x v n i. 19. dicitur,f**fl»TÌi/0UTi vdvTa. ta ¡Oro: docete omnes gcntet.

P. 18. cotidie. Auélor noßer de Orthogr. cap. 1. Quoti» die funt qui per co cotidte Jcribant , quibut peccare licet : definerent yf i fcirent quotidie inde traftum efse a quot diebus . At hsc ex Gnseo Cornuto : ex Papiriano vero cap. xv. Cotidie per c , ó* 0 dicitur, ut fcribitnr , non per q : quia non a quoto die tfed a confidenti die diólum e/f.Quam deinde fcripturam elcgerit, quis divinct ? a Ms. non defcivi.

P« 22.

237

P. 22. quarto et fexto die. Ea verba diem inter diem de ieiunio quar ta & fextæ feria explanator accipit ; quod ab Apoftolica ufque fanétione, feu tradita ne fluxiffe putabatur . Vide S. Epiphanium Hær. 7 J.

P. 23. qui cilot . Manichæos innuit.

P. 29. adeo et ipje. Videtur legendum ideo : forte etiam difci» pulum, ut fententiae, ac fyntaxi confulamus, nomine Apollo indeclinabiliter fumpto , ut in Vulgata.

P. 29. omnimodis , Omnino , feu omnimodo. Ita non Cafiiodorius tantum , fed Auéiores etiam mê lions ævi , ut Lucretius non Temei.

P. 33. matrimonio copulari. D. Paulum uxorem non habuifle, Cafliodorius ratum facit ; quamvis id a quibufdam in quxftionem revocatum fit , præcipue ex S. Ignatii Epiftola ad Philadelphenfes. Quatn ab antiquo Chriftiana Ecclefia in coel'batum ferri ceperit, plura comprobant. X IX . ex prifcis

prifcis canonibus , qui Apoftolorum nuncupantur: ut ex iis , qui cum efsent codibes, ad clerum promoti funi yfoli Leti ores , 6* Cantoresf i velini uxores ducant ; ¿v*yv<i<r*<, Kai \f<xAt «< Docebat Hilarius , Ronix fub Daraafo Diaconus [ ad I. Thimoth. inter Ambr. Op. ] facerdotes noftros , & facros miniftros omnes a consenta fentin* abftinerc debere, quia tteeefse efi eos quotidie prcefio ef fe in Ecclefia ; quod Levitis antiquae legis non accidit -, eorum enim rarior in faerificiis erat opera, ita ut dierum aliquot expiatio praemitti poflet . Vide Can. x. Ancyranae Synodi &c. Explanator ipfe nofter paylo ante : oftendens innuptas perfonds facilius fpiritalia cogitare quam contuges.

P. 7,6. liberati efi. Corinthiis inter Chriftianos receptis praecipiente Apoftolo ne Iudaeorum more vela to capite orarent, nullam fervitutis notam ob detefta capita ab iis timendam fubiungit interpres , quoniam Deo fubditum efse liber• tas efi. Libertatis ceteroquin fymbolum iru Bruti numifmate pileus. P. 7,6. Sitjgillatim eelebrationem. Locum , quem de Miflarum celebratione Caffiodorius interpretatur , de communibus illis

illis veterum Chriftiahorura conviviis ( ¿yi* nuts ) accipiunt alii i eorumque xeprehendi cenfent tom pauperum contemptUm , turru intemperahtiam * At cum Auétor nofter il* los arguì putet, qui noti fafìinentes conventum , fingillatim eelebrationem cupiunt habere Mifsarum , Miflas intra privates lares cele* bratas videtur innuere, quas propterea eius iam sevo in ufu fuifle conieélare liceat. Eas quidem D. Gregorii aitate receptas Epiftolae ipfius XL«. & XLIII. oftendunt ; quibus ad Venantn Patritii diflenfionem tollendam, Syracufano Epifcopo praecipit , ut in domo ipfius Mifsarum peragi myfieria permittat , At multum aberat, ut Apoftolorum tempo* ribus cOgnofci poflent, cum exiguo fideli* um numero Mifla unica peragebatur. Quia etiam decernitur Canone Apoftolico xxiv. ut presbyter deponatur , qui contemplo fuo Epifcopo feorfim congregationem facial, i f ali a i altare figat. Cum tamen dicat interpres > non fiuftinenteS eonventum , intelligi etiaiiL» poteft de iis , qui Miflas confueto quidem » & publico loco celebratent > fed antequaret fideles convenient : natn fuftinerc apud ipfum expefiare efi : nardo infra , invicem ca vitatis fiudio fufiinendum , quod Apoftolus dixerat v. 33. invicem expeifate : àd la cobi Epiftolam num. x, tudtcem non efse fufiinen-

241

24a

d m , ut fignificaret, expe&andum non eflc. *

P. 37. corpat , é r fangaìfum.

Catholic® , & inconcufl® de EuchatiAt eo myfterio fentèntiae novus calculus híc accedit, cum antiquus textus , quo Cafsiodorius utebaturprstulifse videatur hoc loco, panetti, ér caltcem , corpus , & f,anguinetti Chrtfti ; qua legione clarifsime , traditutn anterioribus verficulis dogma iteratur. De Confecrattone luchariftica Difsertationem meam, ad virati» fummum P• Ben. Bacchinhim mifsam , iterumque nuper Venetiis cufam ,novo libroTubing* edito rurfus oppugnar» video a viro inter Lutheranos celeberrimo Chriftophoro Pfaffio. Eruditionis plauftra , quod illi follenney eft , in eo volumine congeda mireris ; at quod ad quseftionem pertinet » ipfi , collatione fa6ta , iudicent in iifdetr» caftris fuis merentes literati viri , num qusecumquey attuti vel minimum labefaéfentur . Qui.d* piam tamen aliquando reponam , ubi ott imi dabitur , ad deceptiones quafdam dCtegendas , eludendafque : in praefens hoc tantum moneo . Quod inter nos primo , & precipue difceptabatur,id erat: num Frag menta ab ipfo reperta , & S. Irensei Lugdunenfis nomine vulgata , ad ipfum vere pertincant>

tineant, ut acriter pugnai, necne . Abiudicantem vero me , atque reiicientem dodi ipfi viri a nofiris facris alieni minime abiudicarunt,?vel reiecerunt ; nam hæc lego de Fragments hifee in Hiftoria Critica Reip.lìI terariot T. 1 x. le ne m'étonne nullement de ce que Scipio Majfeius { præclarum, fed alienum opus mihi hìc ex errore tribuitur ] les ait com battu , & reiettex,. Franchement ie tromje_, 1 fes raifons touchant leur incertitude , dr leur fuppoßtion très plaußbles, dr très bien fanâtes: P. 38. Prophetia Ecclefias tnflrait. Dum hæc relego , ab antiquis lapidibus, quibus nunc vaco, paulifper divülfus, egre gia , & nondum vulgata fuccurrir Infcriptio, cui interpretandç, ubi Mufeum Veronenfe pro férant, nonnihil opis afferent hi Caffiodorit loci. Eximium lapidem Hieronymus Baruf{ faldius » ‘EJ® clariflimi viri humanitas eft , mihi dono dédit : Infcriptio eft huiufmodi. D A C IA N A . D IA C O N ISSA Q V E . V . A N . X X X X V . M. iTl E t . F V I T . F. P A L M A T I . CO S E T . S O R O R . V I C T O R I N I . P R ES B R I E T . M V L T A . P R O P H ETA V IT CVM . FLA C C A . ALVM NA .- ...V .

X V . D E P . I N . P A C E . H I. H>. A .

’ 5 -? i l ,

242

P. 39. S i eut WD de fedentihu! . Erat in Ms. ficut vero de fequentibus.

dideratque : quod utique f i in mam fpeciemu corporit, unumque fexum omnesffuerant fufeitandi, cur diceretur caufa penitut non fuiffet.

P. $ i. Videte: f i quis confidit. Videntur hic abfuifle a Caffiodorii text« prima verba verficuli v u .

P. 72. Ad Thefialonicenfes. Canon Vulgatae Epiftolam ad Coloffenfespræponit.

P. j i . modicum infipientiam. Ex Græco ¡ttnféi/ r» : Icaiice , foffrite utl* foco la mia & c. interpretado ad literam videri poffit nefeioquid alieni invehere. Val* tonii Polyglotta habent vV .

P. S3, inhminatione depravando!. Anceps fui , an depravare incongrua lignificatione idem importaret hie, ac pravitatem tollere, ficut depretiare apud Scriptores quofdam medii ævi idem valet, ac pretio minuere. Cum tarnen illis Apoftoli ver bis v. 9. refpondere hie fenfus videatur, in• ßpientia eorum manifeßa erit omnibus , legendum arbitror declarando*, hoc eft manifeftandos.

P. j 2. Ventant autem. Ea verba , j î glorian oportet , »0« expedit quidem, Caffiodorium non legiffe fufpicor : infpice Græcum textum, & contextum con fute. P. 6g. fed diverjo fe x u , ExApoftoli verbis Epiftolæ huiusIV. ïg. furreéluros nos elfe in virum perfeéîutn, non defuere qui autumarint , feminas non in.» proprio fexu , fed in virili furrefturas . A meliori parte ftat Caffiodorius, atque ópti mo argumento pugnat. Eumdem Evangel« locum attulerat Gelaflus I. hoc idem urgens , Cone. Labb. tom. iv . p. 1257. ad* dide*

P . 86. Thtlimonem. At deinde, feribens Vhikmoni : num. II. rurfus Thilimonis ; ambiguë liquidem & anti quitus ifta enunciabantur. Gellius 1. 10. c. 24. confuetum veteribus Uteris his ( e & i ) plerumque uti indifferenter. P* 8 8. A d Hebreos. Animadvertendum hic , de Auttore huius Epiftolæ Caffiodorium minime ambigu* Q^z um

*44

ym elfe. Nihil igitur refert, quod Div. Left, cap. v i i i . Auftoris nomine non adiunfto earn laudaverit, nec quod eam omiferit, ubi expofitores recenfens, att, Refiduas •vi vo Epißolas S. Pauli & c. praecipue cum eo* dem loco illam etiam ad Philippenfes , de_/ qua nemo dubitavit , oblivifcatur. Id qui« dem fatis patebat ex Prsefatione in Orthographiam, ubi haec legunturl teflis eß Vaulus Apoflolus, qui ex maxima parte in Epifiola , qua fcrtbitur ad Hebraos &c. Rationem , quam affert, cur Apoftolus nomenfuum non praemiferit, Clemens Alexandrinus attulerat in Hypotyp. apud Eufebium Hift. 1. 6.c. 14. Infra; non reciperent fofpitatem : in libro de Anima cap. 11. effettum fofpitatis attnbuit . Ad Pfalm. L X X . pettt etiam corporis fofpita tem .

ret , quod cunftis fidelibus mfcitur effe polli* citus ; fibi conftantem Caffiodorium agnovi qui cap. x i i . libri de Anima haec tradii! Nam cum fuerimus hac luce imperio Creatorts exuti - in anima no/lra natura tugiter perfe•verantes , mbil bom maltque facitmus , fed ufque ad tempus iudtcit &c. Séritentiam’ nofcis , quae in longum aevum audita eft , eieftos fcilicet , ufque dum corpora reftituantur , divina facie interdicendos, ac non nifi poft univerfale iudicmm beatitudinem affequuturos . Eamdem obiter Auftor nofter etiam in Apocalypfi attingit num. 3. at improbaret modo, fi vitam duceret, poltquam a Ioanne X X II. reieftam damnavit exinde Concilium Florentinum , atque in Unionis decreto profcripfit.

P* 9 J. probatur effe iam proximurn.

Non ut in cetera facra biblia affluunt in has Epiftolas veterum Scriptorum commentarii. Singulas ante Caftìodoriùm unus ex* plicaverat Didymus Alexandrinus a doftif. fimo Simonio in traftatu de Novi Teftamentrexpofitoribus praetermifsus. Nihil ramen tere Auftorem noftrum ab ipfo muta* atum efse , diverfa etiam ac fpeciali feftiore Ulum, noverit quieumque Latinam , quae fupereft f Dydimi verfioaem in Bibliotheca

Opinionem de imminente extremi iudicii die Apoftolorum aevo emanatam, ad plura-» fecula viguiiTe fcimus.

P. 95. necdum adbuc fufceperunt. Id cogitaveram prius, an reponerem, fafeeperant: fed cum fubfequenti Numero idem repetatur , atque addatur infuper ,, ut üno eodemque tempore pius Redemptor omnibus da~ ret,

P. 10 1. Compiextones Canontcarum.

0 .3

Pa«

t\6 Patrum refpiciet. In quatuor ex ipfis CleBiens quoque Alexandrinus fcripferat , at eius commentariutn periifse fufpicor :quan> vis enim hoc nomine quse extanc in Bibliothecse PP. tomo III. fragmenta recipianc m ulti, in eam fententiam CI. etiam Dupijiio vergente ; mihi tamen piane perfuaderi nequit; cum ex eo quod prò lacobi Epiftola , quam a Clemente J.ittico fermone deckratam Gaffiodorius in Div. Left.c.8. docet, iis fragmentis illuftratam video Epiftolam^ ludsei tum quia non unus error eas inficit : a Latina autem illarum verfione ojfendtcula exclufijfe Au&or nofter ibidem profitetur , ut purificata dottrina eius fe curi or pojfet hauriri. Thomas Itigius in Bibliotheca Patrum Apoiìolicorum Clementis Alexandrini Supple mento prreloquens : mim (vero qux badie fuperfunt AdttmbvaUones , illx ipfte fin t\ quas Cafsiodorus a f i emendatas dicit, alìit mine dtudicandum relinquimus . S. Auguftini in_. primato Ioannis opus extat ; non in laco* bum,quod etiam indeperditorum enumeratione praetermitti folet, quamvis eam Epifìolam Cafliodorio tefte folita diligentice fu<t afriofitate trattarti . Adeo rari demum in«, has Epiftolas interpretes, ut Colma Indico* pleuftes v i. feculo hxc tradiderit Topographiae iib. 7. ei

Chriftian»

„*47

vUraint rd f U U t ypopdc Sort ut dora» hóyoi irnnexro t kuBokikuv. nullus ex omnibus iis ,qut

in divinai Scripturas commentarla ediderùnt% Catholicarum epißolarum rationem babait. Ve rum enim vero poli; Caffiodorium quoque«/ prifei Canonicarum interpretes pauciffimi numerantur, cum ante Oecumenium, Gloffa ordinaria omifla , Beda tantum in medi um proferri poflk . Oecumenium quideir«.. colleétionem, & ex fuperioribus Gr^cis Catenam nobis exhìbere , admonent eruditi ; at quod ad Canonicas pertinet , e quibus cum commentarium decerpere potuerit non video : nifi ex amiflis Grsecorum Patrum lucubrationibus colleéìum interpretemur : monente Cafliodorio in Praefatione Divinarutn Le&ionum fama vulgatum fuifse , quofdam ex ipfis ficripturas divinar ve teris , noviqtie Teflamenti ab ipfo principio ufque ad finente Grxco fermone dettaraffé , atque inter eoa Chryfoftomum nominante, cuius Abbrevia tur Oecumenius vocari folet. Vix tameiu, adducor ut credati), five Chryfoftoini, five alterius in has Epiftolas animadverfiones, fi extaffent, Caffiodorium latere potutile»/, quem in eas expofitionem aliquam quserentem magna cogitano fatigavit { Div. Lee. Cap. 0. ] quive illas Didymi ab Epiphanio transient curavit : quin potius ex facris liAOi _____ Q„q. tris ,

2'4 8' .

bris hunc ab expofitoribus .ut pldrimum pr£termiffum putaverim , cum ob eius exemplaria forte rariora , tum quia ab Ecclefiis pluribus non nifi fero admodum in facrae Scripturse canonetn receptus f it . Quomodocumquc fe res habeat, inter antiquos:Canonicarum interpretes eximio loco in pofterum Auctor noftér habendus erit, utpote primus inter Latinos, qui univerfas illuftrandaS fufceperit; primufque etiam, ut arbitrór, aut certe inter primos , qui eas Canónicas nuncupaverit , etiam in libro de Inftitutione-* divinarum literarum , cum olim Catholicae vocari folerent. Canonicarum quidem appellatióne in veten Prologo enunciantur * fed quem D. Hieronymó certis argumentis viri doéfi abiudicant j qúod minirtie anijmadvertit Güil.Cave ubi de D.Hieronymo, ñeque eximius editor S. Cypriani , qui ad Traíl. de Unit. Eccl. integrum recitar , & magnopere commendat. A Laodicena Synodo in Divinarum Scripturarúm Catalogo Canónicas appellari Cll. Hieronymi edito res docent tomo IT. p. 1672. verum fortui ta quadam , ut puto , halíucinatione , Catholicas enim vocat ciim Graecus textus eius Catalogi , tum Latina Mercatoris interpre tado : Dionyíius eas nec memorat.

P.ioi.

P. 1 0 1 . ad Gentes . Mendax infcriptio : ad difperfos potius infcribi poterat, tovì h S'marrop£ f ut ea D. Iacobi in his Complexionibus infcribitur , cum ad ludseos pariter mifia fit , qui extra Iudseam pedem fixerant. S. Petti Epn ftolas ante ceteras locat , quem ordinerru S. Auguftinus ampléftitur de do&r. Chrift. 1. 2. Vide antiquum Prologum Canonicarum. P. 10 5 . omni fumana ordinationì • - Ita & Didymus legerat, ni Latina verik» nos decipiat. P. 106. dedottone -probabili. Probabile apud hunc Scriptorem valet probandum , live laudabile : occurrit pafiim_j Z In Prsefatione Di v. Left.per expojìtiones pro babile Patrum. Idhoc paragrapho animativertendum ; verba , quse in praefixo bemiftichio defunt, errore qupdam omifla invelligi ex expofitione , in qua legitur : primum diceni, ut fubditx debeant effe <l)iris fuis : quoti propterea noto, ut pateat, quam cautos ìb his rebus, & circumfpeétos praflare nos debeamus » P. «09,

ajö

*51

P. 109. «olite paniefeere.

P. 125. in eaeìo autem P. et F. et S. S.

E x Græco v-ü {¡til&St : quo verbo turbari fignificatur aliquando ; turbatio vero a pavone non abeft . Geopon. 1. 2. c. 46. £ev/é» >*/> *«< T«f«TTf<. Legit Beda «olite mirari,

En decantatiffimum ilium S. Ioannis de Trinitate locum, de quo contentione maxiina cercatum eft ad hanc diem . Volumenconficerem,ea colligens, qus in hanc qusftionem ab eruditis viris plurimis congeda— funt. Coeleftia , ut loquuntur, teftimonia propugnantibus validiflàmum fane fubfidium ex Caifiodoriano hoc opere accedit ; quo demum conftat , non in Africana: tantum , quod patet ex Eugenio , Fulgentio , Vi gilio , Viélore , Facundo , Cypriano quo que , ut videtur , fed & in antiquiffimis ac emendatioribus Ecclefix Romans Codicibus verficulum ilium fcriptum fuifle^ : cum enim tanto Audio Monachis fuis inDiv. Leéì. id prsceperit, ut prsftantiifimis, & Grsci etiam textus collatione repurgatis codicibus uterentur , utque in ambiguis locis dmrumt w l triam FKISCORUM , emndatorumque codicum auttoritas inquireretur , ipfum in primis idem prsftitifle, quii ambi g l i ? Qui vero Vulgata: , feu Hieronymiatix ver (ioni earn vtpixo^riv olim intrufam— putant, deditionem tamdem faciant , atque arma fubmittant , necefle eft j evide-ntet enim patet ex quam pluribus Jiatum Complexionum locis t Cafliodorium alia verfio«

i j. rfftamm Noe.

Emendet felicior aliquis, ac reftituat.

P. 1 1 6. Tradìtionet patrum. Interpretationen! ariìmadverte verficuli i7t memores fitis , documentumque de Tradì* tionibus fideliter tenendìs.

P. 118 . lohannis ad Partios. Eodem titulo Epiftolam hanc recenfuit Div. LeéL cap. 14. Cur fie infcribatur ex ipfa non eft eruere : verum fie antiquitus inferiptam oftendunt, præter D. Auguftinum ad Epift. lohannis, & in Quæft- Ev. etiam Ven. Card. Thomafii Codices , in quibus , Incipiunt Capitula S. lohannis ad l’arthos. In Prologo quodam Bedse adfcfipto apud Guil. Cave p. 403. Multi Scriptorum Ecclefiafticorum, in qutbus eft S. Athanafius , pri vi am eius Epiftolam fcrìptam ad Farthos effe (eftfintar.

I2J«

2JZ .

ne a Hieronymiana ufum effe , & nihilominus éam *(fiitown-ì le g it. Solemus cómfnuniter, cura Scripture locus a Vulgata defleftens occurrit , ex Italica decifum affere te ; nimis audenter ut plurimuna : nani quam multse andquitus tranflationes circumferren* tur , D. Auguftinus precipue docet de-/ Doélr. Chrift. lib. z. Qui Scriptmas ex hebract lingua in gr acam <uerteruntynumerari poJJunty Latini autem interpretes nullo modo : ut enim cuique primis fidei temporibus in manus <venit codex gracus , & altquantulum facultatis fibi titriufque lingua babere >vtdebatur , aufus efi interpretari: ut in veteri,lìc & in novo Teftamento idem preftìtuin fuiffe , netno in-, dubiurn revocaverit. Verumtamen quae in hac explanatione vel affert Calìiodorius he* miftichia, vel defignat , a Vulgata antiqua, live ab Italica vere deprompta effe , id apud me ferme evincit ; quod illa verfio probatifsima inter ceteras a do&ifsimis veterum haberetur : quapropter adhibitam.» procul dubio arbitrar ab erudito Scriptore, facrorumque librorum fcratatore cximio ; eoque magis, quo vetuftiores Scripturae codices perquirere folitus erat , & collatos cum Greco textu , quem Caeleftia Teftimonia prefetuliffe,cìim Scriptorum auftoritas, tùm optimi qui fuperfint Mss. libri teftan-

tur.

2JJ tur . Cur autiem In milltis ex vetuftioribus hodie Latinis codicibus ea perioche minime appareat , cur illafei plures ex Patribus in-, exemplaribus fuis non habuerint , nec legerit Auguftinus ipfe , quamvis legiffe affirmet Cornelius a Lapide , in promptu ratio eft : non illa tantummodo, quae ex D. Hieronymo erui poteft , Prefat. in Iofue, fuif fe iis temporibus apud Latinos tot exemptaria quot codices, fed ulterior: oftendam fciJicet y ubi de vetuftis agam lapidi bus , eorum exfcriptores folidum verfum.,, duos ed am non infrequenter preteriiffe , cum eædem di&iones exiguo forte intervallo iterantur: facillime enim accidit, ut prioribus exfcriptis, cum oculos ad lapidem référant, incidant in pofteriores , & quae coofequuntur arripiant. Idem prorfus antiquo cui piara librario contigrt, S. Iohannis Epiftolanu tranfcribentr : cum enim ea verba, ó* hi tret «««»» fu n t, bis ibidem haberentur , interiecta oculo aberrante tranfiliit : exemplar autem unum innumera procréât unius errar infinite diffondi tur . Quorum yerbohi tre? unumfuni , obfervanda edam <ft paraphrafis ab interprete noftro éxhibita , nrmirum : dr bitter unus ek Deus ; qua fufpicio omms evertitur autumanrium con tra communem fententiam , ea verba Ar riarás

if4 tianis favere ; perìnde ac fi imitateti! non iti effentia ftatuerent, fed in rations te ftifi can« di , qua unum pariter dicuntur aqua , fan« guis , & fpiritus . Ceterum in Caffiodori» textu terreftrium teftimoniorum verfus prsecedebat, quod & in quibufdana Mss. viri doéti animadverterunt.

P. 126. Ecclefiae ¡flitfatte» Ad myftica propenfus iis accedit , qui Ele&am hanc , non matronam putant , fed Ecclefiam.

P. 130. altercans earn diabolo. Docet Hieronymus in Tra&atu de Seri* ptoribus Ecclefiatìicis, S. ludae Epiftolanu , quia de libro Enoch , qui apocryphus efi , iru* eet ajfumit tefìimonium , olim a plerifque reieftam erte: quod teftimonium inferius affli* initur verf. 14. Altercatio autem de corpore Moyfis ex alio libro itidem apocrypho vi* detur decerpta , cui titulus erat Moyfis Afa cenfio: memoratur aborigene •¡tifi dfyù* lib. 3. c. 1. Commentarius , qui Clementi Ale« xandrino tribuitur,ad hunc locum: hic con• firmat ajfumptionem Moyfis. Vide Sixtum Senenfem lib. t i . tradentem etiam lib. v i i . ab huiufmodi libris citandis S. Iudam non ab« ftinuifle , ut eos ad quos fcribebat etiam ex

bis libris , qui apud illos ' aufioritatm habebant, productis tefiimoniis perfuaderet. Beda ad hunc locum adnotat ;fimile his aliquid in Zacbaria propheta reperimus: fubditquejNo« défunt , qui dicant eundem Dei populum Mo« fis corpus appellatum , eo quod ipfe Mofes illsus populi portio fuerit : ideoque ludas quod de populo faffurn legerat , reCle de Mofis corpore faftum dicere pofsit. P. 136* fidem fine bonis operibus'. Perpetuo apud orthodoxos dogmati de> neceffitate in adultis bonorum operum ,quæ ex hac Epiftola tam clare evincitur , fi novus iterum calculus addi poflet, ex interpretatione hac adiicerctur, qua perfpicue^ exponitur , ex operibus iuilificari hominenu.^ non ex fide tantum pojfe fa lv a ri. Idem pluries: pag. 5.folaqualitas penfandafaCtorum & c. Hinc patet quam captiofe procédant,& fophiftice , qui in alienam fignificationem lo cos trahere conantur, quibus Operum nomi ne legalia Iudaica defignantur : ut in hoc ipfo opufculo p. 6. Abraham non ex operibus gratiam Domini reperijfe fa d Fide ; cum pauJo ante : non enim per legem circumcifionis •vel alia buiufmodi iuflificatur homo , fed per legem Fidei : & p. 13. gentem dicit per Fidem non ex operibus comprebendijfe iuftitiam ; cun* fcqua-

fequatur: nam ludtei creàenles ad ¡iteram, é? non fpiritualtter &c. Pag. 46. arguti Galatas , quod ad legis opera iterum fint rever/i : ecce quid veniat fub Operum nomine , cura opera improhantur , & ad falutem minime neceffaria afleruntur. P. 14 0 . praegrà'vatur inturia. Extremse Sacramentalis unétionis vim , & ufum in hac Epiftola oftendi , Baronius ad ann. LXIII- fufius profequitur : at eo remedio adverfus iniurias Uti , Equeftribus , ut yocant , Scriptoribus noftris, quos aliquando excuifi , prorfus ignotum . Forte de corporis languore locum accipit , quem alterius iniuria , ac violentia induxiffet, cuique elei inunélio, humani etiam iuvaminis ratione, precipue convenire videretur. Hanc Auéloris mentem effe, facile impellemur ad credendum , fi particulam vel prò et polì* tam intelligamus ; qua fignificatione in his Comptexiombus non femel ponitur : veì rehqua loco 7 » et celerà : facerdotes , wel reliqui primate! , prò et reliqui. Ita paffuti apud Scriptores medii svi * P. 1 4 1 . i n feptuaginta duobus capitila! . Partitio facrorum librorum , quae primitus velabufu publicarum leftionum in Chri‘ ftia-

ftianorum ccetibus, vel ad locos facilius allegandos , & reperiendos, vel ab expofitoribus , interpretibufque introduca eft , in certa olim fuit, & ex cuiufvis arbitrio con cinnata . Adnotavimus , quam diverfa ab Hieronymiana capitum diftinélione illa di vido fit , qua in Apoltolorum Epiftolis Auftor nofter ufus eft ; numeri fiquidem feftionem defignant. Aftorum librum, quem Vulgatus interpres in x x v i i i . ahi vero in XL capitula, ut apud Oecumenium apparet, par titi funt , fecat ipfe in LXXII. ut Sofpitatoris noftri difeipulis, quibus omnibus A poftolorum nomen videtur largiri, numero sequentur , atque ut facer Atius Apoftolorum eodem numero, quo eletii funt, clauderetur. La» tius olim patuìffe Apoftoli nomen , e vetufto etiam Florentinii Martyrologio difeimus , At Caffiodorio valde arridebat is numerus : Div. Leéh c. 13. cum de Auguftino fermo effet, qui Scripturas di<vinus t x x i li brorum calcalo comprebendit , pergit ; quibus cum Santi# Trinitatis addideris unitatem ,fit totius libri competens , ó* gloriofa perfetiio . Quo loco mendum eft nondum animadverfum, legi enim debet totiut librae , ut patébit ex fequentibus : eam vocem, cum libra r ia non intel.'igerét quid hlc fibi vellet, fubduxit, reponens libati %

•A

p. 141.

4*8

P. 1 4 1. quanta atcm habere librae. Haefi adhunc locum, Ms. codice LIB tan tum exhibente, deletis a vetuftate , abrafif* qiie literis ceteris. Ubi me paulifper colle gi , fupplevi librae, agnofcens ex numero li brato memorari, quae Occidua dièta eft, fi ve quia imminuta , five quia in Occidente ufitata. Apparet ergo , longum in sevum.. confuetudinem perduraffe, numerum feptuagefimum fecundum defignandi per aureamu. Itbram ; quam ea ratione prsefinierat Valentinianus fenior, ut L X X I I aurei folidi libram efficerent , cum fub Conftantino Ma* gno ex L X X X I V conititueretur. Vide Gotliofredum ad lib. v i i . Cod. Theod. tit.24. 1. 1. Legtmus in aftis Concilii Sinueffani : hi omnes eleéli funi 'viri Libra Occidua , qui tefltmontum perhibent ; teftes autem L X X I I adnotat Binius fignifìcari : nomina quidem, quse ea verba antecedunt, L X X X V funi: in fra tamen L X X I I memorantur teftes . Ex huius Occidua librae mentione longe poft Marcellini Papa: astatem Afta illa fuppofita fuifle, arguì poteft. P. 14 2 . triginta tribus capre¿bus. Apocalypfin , quam in L X X I I capitula-* difcretam cernimus in commentariis nomea Are-

Arethse preferenti bug, quamve V ulgativerfio in X X II. diftinguit Caflìodorius inX X X I II . duplicem de more velut caufam adumbrans : quocumque enim dato numero, myfterium ftatim invenit,aut creat. De feptenario Prsefationem vide libri de Artìbus: tum infra in Apocal. num 1 v.feptem pomatur ad perfeélionem (cilicct indicandam. Scripturam fanftam LXXV libris partiens, hunc numerum affirmat duobus miraculis confecrari ; nempe annorum Abraham , quando promifsionem Domini latus accepit, & animarum, qua cum Patriarcba lacob fines /Egyptios intra<uerunt. Div. Left. c. 14. Orthographiam duodecim libris conclufit, quia.* x i i horarum fpatia , x i i menfes , x n Caeleftia figna . Cur vero affirmet hoc loco, triginta Jìgnificare calorum culrnen excelfum > numerorum virtutes , atque arcana perfcrutantes difcutiant.

P. 142. Tychonius Donatifi a. In ea expofitione Tychonium quaedamnon refpuenda tradidifle, qusedam vero venenoiì dogmatis fui feculenta Dermifcuifle, docet Div. Left. cap. ix.

P. i j ó.Jtdeles Domini ttocere. Ita & Vulgata pafsim : Aft. x v m . io. J R 2 Ut

ló o . , „ ut noceat t e . Apoc. II. J. eoi nocete : nitnirum ex conftruélione verbi fadm ». Plautus non femel eumdem cafum huic verbo adpofuit.Graecae fyntaxeos non uno loco in Lati na verfione veftigia deprehendimus : obumbrabit tibi : oriens illuminare bit : decem millia ad te non appropinqudbit : & in hoc ipfo Aétorum verficulo, fpirans minarum , & c*dis , ex iis , iunviav *V»a»ì noti pimi , ubi CaiTiodoriana vertìo , fptrans minas , et caeder.

P. 1 6$. Froconjukm , & Pauìum. Vides hic hominem diftrahi , & in duos diffecari, ex Vroconfule fcilicer Sergio Pari lo , miro prudente * Sergius Proconful , & Paulus prudens conflantur. Verficulo 20. redempto Blaftoy live ex fuo codice, five perfuafionis genus divinans.

P. 167. Cbrìflianum ¿augna. Ita libcr : fic plauftrum & plofìrum : Plautia , & Plotia eadem gens . Vetus codex Capitularis Veronae: & oceifum Aunam, ubi Onam legi folet in S. Hier. lib. 1. adv. Iovin. Praenomen Arias in quibufdam lapidibus fcribi OLUS , teftantur Reinefius , & Fabrettus . 0 « quoque t vernila Infcriptio apud Gruterum pag. 506. 1 0 UP*.E dicendo ;

Viélorinus in Orthogr. inde fcriptum legnis loucetios, nouncios : in numtnis fo«r/«i t Fori•vius &c. Vide legum fragmenta ex aeneis tabulis eruta a Sigonio, Se Urlino.

P, 17*. qui

Marcus.

Verfionis ,cui Cadiodorius inhaeret, antiquitatem comprobare videtur hic locus, ubi enim Vulgata , lobannem , qui cognomina t a t i Marcus, legit interpres noller, qui et Marcus , Romana , & vernila formula , ut docent prifea marmora . Romae in hortis Iuftinianeis: F E L IX .Q U I E T .CLEM EN S.

P. 173. caufa compendi. Hoc eli lucri . Epittola Athalarici Regis ad lohannem II. abfint enim a noftro feculo damnofa compendia . Etiam Auélor ad Herennium lib. 4. du<t res funt , qua pojjunt ho mines ad turpe compendium Commodore : & Ulpianus in 1. fi quis a Alio ff. de legar. quod ad ornatum <vel compendium Reipubltca fpeftat : oppomtur difpendio . Antecedente numero animadvertenda optima leélio ; qua ejl prima partis Macedonia cwitas : confentience tum Graeco textu, tum S.Hieronymi verfione.

2.61 P. V]6, feminfaerbium. Vulgata x v i i . 18. femtnator *verborum-> ; Grsecus textus errfpneAe'yof. Athenienfes fiqui* dem homines Atuca contumelia Apoftolum infeftabantur. Demofthenes de Corona : «* yap Paj'u/xuvBet » Mhut n1 e k* tnjepui taKKt' (*n ffinpiA.o\iyo( & c. P. 17 g.repertns quofdam. lepui . novum parcicipium Latinis largitur , Graecos remulans : fupra pariter a^i verbo poenitet pgnifos deduxit , y.irtmvon. *oT*r . Interrogawt ft : more Vulgate verfionis , quae Graecum *< , etiam cum pro an ponitur, reddit f t . Similiter fumi videtur a Tibullo lib. 3. El. 1. Ilia mihi referet, J i noftri mutua cura eft, An minor. P, 182. periculnm mortis. Infigniter difcrepabat heic ifta verfio a_* Vulgata , five ut arbitror , infigniter aberrabat. De adolefcente, qui de cfnaculo cecid it, legimus in communi textu ,fublatus eft tnortuus; at Cafliodorius legit, periculum mortis meurrijfe: & paulo infra pro iis, adduxerunt puerum 'viventem , habet iis qui aderant reddidit fanum. Non deerunt tamen qui putent, difcrepantiam hanc non irnputan-

tandam textui, fed interpret!; qui martmm pro exanimi intellexerit, ac velut mortuo, & ea quae fequuntur, anima ipftus in ipjb eftt ad literam acceperir, quamvis ut fimulate , ac velut iocofe difta accipienda fin t, quo modo & ilia Chrifii Iefu Matth. ix. 24. non t i l mortua puella, fed dormit. P. 18 3. Ephefum praetermittens. Verba libentiffime extendit: contradebat y promoventes , compromittit , quod etiam habetur Div. Left. c. 24. fimplicibus nimirutn verbis adhibitis,perire vidcbatur rhythmus, & perpetua ilia diftionis veluti modulatio. Inverfa autem quandoque fignificatio minus curae eft; itaque pratermittens heic pro mit* tens. P. 18 8. turban intendens. Hoc eft intuens: fic Pag. 202. quidquid Sol non tntendit, fcilicet non afpicit : Epifco* pus apud S. Auguftinum dicitur Superinten dent , ideft Infpeftor. P. 19 8 . iade Regio. Auftori forte probabatur quod e Varrone apud Cornutum retulit Orthogr. cap. 1. li literam tJ i primo loco ponatur, non afpirat t ; letter enim ipfe intelligere debet Rodum y & 4 ta*

26 5 ia m e t fi e ffe

n o n

K b e t o r c m

b a b e a t

R b o d u m

e ffe

, R eto rem

P. 198. Tribùf talerait. In Ms. erat Tribunus. Numeratur Tribus tahernis in Itinerario Appia via, inter Aric iam ,& Appli Forum. In Concilio Roma no fub Hilaro inter Epifcopos : Lucifer Trium tabernarum . In Itinerario Burdegalenfi bis id nomen occurrit, non longe a Placen t a , & prope Interaronam. P. 198. per ordinerà a centurionibus. Mutilus, ac corruptus locus : infpice fa ctum textum . P. 2 0 1. controfationes. Lege contropationes a tropo , feu modo y vel figura : infra p. 2 2 1. ut fa ti* allegoria contropatio ferruaretur. P. 203. nulli lominum. Vide quse ad pag. 95. animadvcrtimus.

P. 203. Nicolaitarum. De Nicolaitis vide Epiphanium , Irenæum , Hilarium , Hieronymum , Clementem Alex. Eufebium, .Theodoretum. P. 204. Angelum Epifcopum d ic i. Interpretatio fatis obvia , ratio fatis pe regrina . P. 209. sénat baientes alar. In ea fententia oftendit fuiffe fe , quae viguit inter Hebrseos , Mundi ætatem l'ex annorum millibus circurnfcriptum iri. Sibi autem confiât : Var. 1. 1. Ep. io. Sex emm milita denariorum Solidum efie <voluerunt ; [cilicei ut radiantis metalli formata rotnndnas atatem Mundi, quafi Sol aureus , con<vententer includerei. Vide Laélantiuto lib. v i i , c , 14. & 25. P. 2 1 x. mundijfmam mtam .

P. 203. efie Fulgores .

Plurìbus, diverfifque harum figurarunu interpretationibus hæc quoque erit adiungenda.

Hoc verbo Angelos iignificat : eo ufus fuerat in Formalis fenfu dignitatis : uni tan tum cedens Fulgori : de Patriciatu loquens uni tantum Confulatus culmini concedente, P. 203. *•4

P. 2 12 . omnium heatornnt. Explicat inferius num. X X . quod de hoc fignatorum praefinito numero dicituc, a i bcatoi omnes aptmdum effe » P»

ì6 6 P. 2 1 j. tres et fernst átonos. Ita reftitui ; erat enim in Ms. per trefftnos anuos . Illud ab Aurore refpicitur per tres dies , & dimidium . x i. 9. P. 2 1 6. matrem vero ipßut. Quod hic traditur de intemerata Redetnptoris matre , audiendum non eft : quamvis ipfum quoque Caflìodorium myftice lo* quutum effe , fufpicari poffimus ex iis qu* fequuntur. Abditiflìma myftériorum involu cra , quae in magnum sacramentum , five myfterium dièta effe , iure merito Tyconius ille afferebat, quis fatis apte explicare poffit ? P. 2 18 . CXL111I. Millenarii notam liber hic linea fuperdu¿ta fignat : ita & lapides folent. P. 2 2 1. Trini tat ss d icit. E x eo , fatta efi civitas in tres partes t verf. 9. [P. 226. mille am is A llig a v i eum , ne credituras gentes libera poteftatc confunderes: cetera per modum pa* ieothefeosinteriiciuntur. Memorat Caffiodo* rius Div. Left. c. 9. Vigilium quemdam^, Africa-

Africanum antiftitem , de mille anmrum intelltgentia pleniffime differuiffe ; quod opus vel interiit, vel adhuc delitefcit. Vide Auguftinum de Civitate Dei 1. io. c. 7. Quod lubditur , fpatium hoc multorum Patrum fententia a natimitate Domini computati, ad opinionem multis olim fubortam videtur xeferri , millefimo poli Chriftunu anno rerum univerfitatetru» diffolutum iri, & Antichriftum adventurum.

Tomo V. nupera editionis Itali£ Sacras subfequem Epi/ìola inferta e li , in qua Capitulares Veronenjis Ecclefia membruna memorantur. Iterum autem bic exhibetur, quod ex manco quodam , & inemendato exemplar* prior typographus non uno loco fuerit deceptus , ut confe renti patebit.

S C I PI O

MAFFEIUS

NICOLA® COLETIO S.D.

■ o- , N T E L L E X I ex tuis literis , te«* momentis rationum mearum, quibus ab Ughelliaiia Epifcoporum a j Veronenfium hiftoria univerfeexpendenda , documentifque exagitandis ab« itinere decrevi, tandem acquiefcere ; ac poftulationes tùas eo redigere , ut fi quid habcam de vetuftioribus faltetn Epifcopis , < > quod

#jo quod neque ab Ughellio, neque ab Hi don* cis noftris allatum fuerit ; itemque fi quem forte Prsefulem detexerim , qui nondum innotefcat , & a dyptichis noftris adhuc exul e t , tecum ftatim communìcem : quse quidem paucis praeftabo. Nullum extat ea de re monumentunu antiquius rhythmica quadam VeronseDeferì* ptione , regnante Pipino Caroli M. filio » ab anonymo Auélore elucubrata . Priorein illius partem edidit Hieronymus a Curtc in hift. Veron. lib. i. ex Ms. Chronic© apud lefuatos : reliquse , in qua ofto primi Epifeopì recenfentur, ex antiquiflìmo libro apud Coeleftinos ccenobii Ariminenfis aliquot ver ba allegai Perettus : frulla quaedam occur* rerunt mihi multis ab hinc annis in ZenoDiano codice . Vesrum perierat prorfus infignis documenti pars pr^ftantiflima , nifi PMabijlonius ex Lobienfi bibliotheca inte grum demum , abfolutumque emififset. Ra* therius, multis fetiptis clatus, ex eo mona* llerio ad federn Veronenfem , anno g iS . ut Sigebertus docetjtranilatusfuerat : qui cuffl deinde Veronae valedicere , & monadica-» aliquando clauftra rèpetere cogeretur, De* fcriptionem illam , fimul cum ichnographia civitatis noftrse minio depi&a, Lobiam per* tulit. Ea quidem membrana y necnon ichno* graphia,

*7 * graphia , qu* hiftori* Veronenfi maximo adiumento effet, anno 1713. per fratrem.» meum , Namurcenfi tune Provinciæ Præfe¿lum , operam dedi , ut fumma diligentia-, perquirerentur ; Abbatia fiquidem Lobieniis vix decem aut duodecim horarum iter ab Namurco abeft : verum irrito conatu , multumque conquerentibus Patribus, plures codices vel furreptos fuiffe , vel ab iis , qui utendos acceperunt, minime redditos. Cum Mabillonii Analeéla vetera , quorum tomo primo rhythmicum id monumentum infertum eft , in Italia perquam raro occurrant, eius exemplar , quod fideliter olim exfcripfi , ad te mitto : mirum eft quam iuvet hillorianu noftram. Magna, & preclara pollet Urbs bate in italia , tu part ¿bus Venetiarum , ut docet lfìdorut, qua Vtrôna <vocitatur olim antiquitus . Ver quädrum efi compaginata , murificattt.* firmiter, quadraginta , ist odo T urres prœfulgent per circuttum : ex quibus odo fiunt excelf a , qute eminent omnibus. Habet altum laberinthum , magnum per cireuiturn in qua nefetus egrejfius non valet egredi ,ntfi igne lucerna, vel a filo glomere. Foro lato Jpaciofo ßernuto lapidtbus, ubi in quatuor cantus magnus infiat forniceps Fiate* mira fier nu; * défitdis lapidtbus f

lana

1 *7 * Vana tempora confirutta ad Deorum nomi* aa Lunis , Martis t & Minervis , lo v is , atatte Veneri* , Saturni, fiate Solis , qui praful• ¿ef omnibus. . r-V'Et dicere lingua non valet huius Urbis fichemata : intus nitet, /or« candet circumfiepta lamini* y in are pondos deauratos metalla com munia . Cañro magno , ó* excelfio, é* /rw<r pugna tala , Fontes lapídeos fundatos fiuper flumen^, Adefis y quorum capita pertingunt in orbem ad Oppidum. Ecce quam bene efi fiutidata a malis hominibus, qui neficrebant legem Dei , «ot»d »veteta Jtmulacra venerabant, lignea lapidea. Sed pottquam venit plenitudo temporum, incarnavit Deitatem naficendo ex Virginia , cxinanivit fernetipfum, aficendit patibulum. Inde depofitus ad plebem ludaorum pefjimam, in monumento conloeatus, ibi manfit triduo , inde refiurgens cum triumpba ,fedit Patri* dextera . ■■ , ■_ •..... Gentilità* hoc dum cognovit yfieftinavit cre dere y quare ipfie Deus Cce li, Terra conditor , qui apparuit in Mundo per Maria uterum . E x qua ttirpe procejfierunt Mártires, Apofiali y Confefiores, & Dottore* , & Fates Santtifisimi y qui concordaverunt Mundum ad fi* dem Catholicam. ~ *• Sic

Sie fiattut adimpletut efl fermò Davtticus y quei C ali dar iter enarrant gloriam Altififimì a fummo Ccelorum ufique Terra terminum. Primum Verona prpdicavit Eaprepus Epificopus, fecundas Dimidrianus, tertius Simpliciast quarta* Proculus Confeßor, Paftor egregias. Quintus fuit Saturnina* y & fiextus Lucili• at yjeptimus fuit Gricinus Dottor, & Epifico• pusy ottava t Paßo r, & Confeßor Zeno Mar tir inditas. Qui Vtrondm predicando reduxit ad Baptifiluum, a malo fipiritu fianavit Galli filiam, boves cum. . . vergentem reduxit a pelago. Et quidem multot liberavi* ab botte p eflife* M ¡ . . Hott queo multa narrare huius fiantti opera, qua a Syria venienda ufique in Ita lia, per ipfum omnipotent Deus oftendit mirabilia. O felieem te Verona ditata & inclita, qualis et eìrcumvdllata cuftodibusfianttiffìmis, qui te defendant, ó* txpugnent ab hofte nequi¡fimo. Ab Oriente habet primum Märtyrern Ste phanum y Florentium, Vindemialem , & Maurum Epificopum , Mammam , Andronicum (¡t Probum ctsm quadraginta Martiribus. Deinde Petrum & Paulum , lacobum Apoftolum y Pracurfiorem & Baptiftam Ioannem y & Marthem Hazatrium, una cum Cefo , Vi ttore y Ambrofio. Inclitos Mártires Chrifti Gervafium , ó* $ Prota-

l ’jÓ

decimumoilavum ; quo fondamento fi cxquiras , nihil eft quod afferatur . De Agapio infcriptionem proferunt, quam proxinus feculis compaélam quis primo intuitu noiu. agnofcat? Mihi ergo nec vetuftius, nec fincerius documentum ufque in hanc diem reperienti piaculum videretur , ab Anonymi traditione recedere : precipue cum & fecundus teftis ad fit, qui annis plufquam du^entis huius argument! fcriptores caeteros anteceflìt ; nempe Ioannes Eccidi* Veronenfis Diaconus , qui in Imperiali , quam_* exaravit, Hiftoria nunc deperdita primos oélo Veronenfiurti Praefules iifdem nominibus, ac eodem prorfus ordine recitabat, ut ex Panvinio Antiq.Veron. lib. 4. c.2. difcimus, qui earn Chronicam Iegerat. Tempus autem, quo ifti federint, ftatuere , non ita in promptu eft: propterea multorum Veronenfium Antiftitum , q u o r u m t a m g e f t a

q u a m

te m p o ra

in c o m p e r ta f u n t

n u d c u

deferìpferat Panyinius ibid, lib 4. c. 7, quamvis poft haec ipfa verba diverfa prorfus methodo poftumi operis editores feriem adiecerint, & arbì trio fuo concinnarmi. Trium tarnen ex his setatem deprehendo , unde & caeteroruttL* coniicere, atque arguere liceat ; S. Proculi in primis , qui Firmi, & Rullici martyrio intexn o m in a

o r d in e

a lp h a b e t ic

interfoit, ut ex illorum a£lis liquet apud Mombritium tom. 1. pag. 283. quae non eft cur refpuamus, etiamfi alicubi interpolata . Non recenfuit quidem Ruinartius , at multa pretermifit ex genuinis . In Le&ionario optims n o t*, & non vulgaris vetuftatis Canonicorum codice ipfa eadem non femel legi. Anno igitur ccciv. quo fandli Martyres fub Maximiano Herculeo paifi funt, huic gregi Proculus preerat; cuius antiquum Epitaphium ( cum, inferiptiones alise , quae de his ofto Epifcopis celebrantur , recentioris sevifint lingulae ) Pario marmori infculptum, & in eius Eccleliae confeflione fuperftes accipe. Vulgatum eft faepius,nunquam tamen fatis exa&e . Gruterus pag. 1058. duo carmina riteconcinnans,ut metri rationem haberet , veritatem neglexit; aliquanto meli us exhibuit Panvinius non uno tamen loco & ipfe defleftens . Verba nullo diftinentur intervallo. HIC CITO CoNSENVI IAM ME PRE CEDET LONGIOR AETAS $ VIVAMCLVE D 1 V MELIORI BUS A N NI S P R o C V L I EPI CoRPVS ET SANCToRUM MAR T YRVM CoSME ET DAMI ANI SEDET C0NFESS0RES MARTINI RELiQyIAE, QyIESCENT IN PACE ,/Etas

l'jS

JEtas Lucilli facilius con Rat , cum anno CCCXLVii. Sardicenfi Conciliò fubfcripferit. Ñeque S.Zenonìs ineomperta eft, cum liqueac ex D. Ambrofii Epiftola ad Syagrium Vero* nenfem Epifcopum data, non multo ante id temporis fediffe; facratam enim Virginem , de qua agebatur , Zenonis fanti* memoria ittdicio probatam docet Ambrolius Epilt.i. lib. 6 . eiufque fantiificatam beneditiione. Scio Baronium ( in Adnotatiombus ad Martyrologium ) quem deinde noftri , ipfeq; Ughellus gregatim fequuti funt, hinc populi Veronenfis de S. Zenonis tevo opinionem ven turo , hinc Ambrofii teftimonio viélum , ut omnia componeret, duos huius nominis Pr£fules nobis tribuifle : at refragantibus Ecclefise noftrse , in qua de Zenone altero nihil auditum fuerat umquam, monumentis, vetuftifque membranis a me excuffis, ac tot feculorum traditione . Qute de tertio feculo percrebuit opinio, ab ea S. Zenonis vita flux it , quatti Coronatus quidam notarius adornavit, edidere Mombritius , deinde Ughellius corrupte , poliremo Henfchenius , & Papebrochius : in ea feilieet Gallieni tempo re Paftor nofter floruifie traditur:fed documentum illud aut mendis fcatet , aut fecus intelligendum. Rhythmica Defcriptio nuper aliata S. Zenonem a malo fptrttu fanaffe Cai-

li filiam prteferc. Potuit quidem eo nomine & Gallienus indicari, ut ex quibufdam aélis colligo : potuit tamen & privata: fortis ho mo i nulla enim adftat Auguftei, vel Ctefarei faftigii nota. Gallienum fuum Coronatus Regem appellar, eiufque regalem coronar,n memorat, quse Romanorum Imperatori mini me aptantur . Imperatorem connotarent equidem prima poli prooemium apud Ughellum verba , temporibus Gallieni ; at infititia iunt , quapropter minime habentur apud Mombritium melioribus, ut folet, codicibus ufum. Regulum quemdam innui fufpicatut Papebrochius, eoque maxime quod in Miffali Ambrofiano habeatur , fili am Gallieni l ’rincipis . Ad viri doili fufpicionem roborandam ea Vitte verba perpendantur : «on— egrediar de torpore ifio, nifi Zenon Epifcopus menerit, illaque; tane ex iujfu Regis milttes pergunt ad virum D ei, ille enimfedebat fuper lapidem ; quibus aperte indicatur a loco, quo puella confiftebat, & vexabatur, Zenonera brevi intervallo abfuifle . Clarius iterum_. quae fequuntur : Exurgens autem S. Sacerdos fecit orationem , perrexitque ad Valatium , ubi cruciabatur Rex . Quis enim homincrru iongum iter ingredientem ad Palatium pergere dixifTet ? Memini, cum haec aliquando perlegerem , fuccurrilTe mihi , in Antonini S 4 Iti-

28o

Itinerario inter Tridentum & Veronatu ¿ ab îfca M. P. X X X V I . F a l a t i u m collocari. Num ibi Regulus aliquis , Gallienus nomi ne , Rhætorum montibus imperitans tune commotabatur ? Qaicquid lit de his , nulla fatis folida ratio eli , qua ad duos Zenones comminifcendos impellamur, cum & Palioris noftri Sermones , quorum non exiguam partem, doétiflìma Criticorum natione univerfa nequidquam adverfante, alibi Deo favente tuebor , quarti feculi Scriptorem fæpius prodant. Quid autem apertius iis verbis in Sermone de Continentia, quibus pri ma Chridianorum tempora a n t e a n n o s f e r m e q u a d r i n g e n t o t diferte docet fuiffe ? polteriores quidem editiones , quod incredibilitei averfor , faifaverunt hunc locum , pro q u a d r i n g e n t o t , reponentes d u c e n t o s ¡ at perperam , & reluélante cum Mss. omnibus prìn cipe editione , quæ apud me e il, an. 1508. Venetiis adornata . Condat ergo , lìcut D. Proculi , & Lu cid i, ita S. Zenonis *vum in aperto efse ; ex quibus quinqué aliorum tempus fatis firma conie&ura afsequi pofsumus. Doleo profeéfo , acceptiora me Clero nofiro loqui haud potuifse ; cum feilieet an te Proculum , adeoque ante quartum feculum, tres tantum Epifcopos videamus, de fide Apoftolicis temporibus inhac urbe fata, de que

38 r

que Euprepio a Petro Apoftolo huc miffo, »umor ruit omnis . At ventati, ut haélenus pred iti, ita & in poderum d u m f p i r t t u s b o i reget a r t u s , unice litare mihi conditutuiru e i l . Populäres fabell® , nec non Hiftoriol® decimofexto ut plurimum feculo concinna ta , cuiuslibet fere Itali® civitatis Palte« xem primum ab Apoftolorum ® v o , ipfifque Chridian® fidei incunabulis arceffunt, feriemque Epifcoporum mirificam , nec interruptam perbelle xdifìcant : quam plures ta rnen fuiffe ex his civitatibus, in quibus an te tertium feculum Epifcopi nomen nec fit auditum, rerum ordinem , & tempora perpendenti conllabitj neque enim Chridiana religio in omnibus illico univerf® Itali® municipiis celebra» potuit, ac radices agere. In nodra certe, qu® exteras huius traftus urbes frequentia , opibus , fplendore , dum res Romana ftetit,antecellebat omnes, ut nupero libello fatis odendi, quarto iam ineunte feculo S. Proculus p r o p t e r m i n i t i V a g a n o r u m

c u m

p a u c is

C b r ift ia n is

n o n

lo n g e

, ut SS. Firmi & Rudici Affa docent ; & eodem demum fe culo inclinante S. Zeno V e r o n a m p r a d i c a n • d o r e d u x i t a d b a p t i f m u m , ut Anonymus me morar, hoc ed , maiorem populi partem ad bonam frugem traduxit. Quod

m u ro

c iv it a t is

la t it a b a t

?8z

, Quod attinet ad nondurn agnìtos eruendos Prsefules , minuti quidem videri poffit poft tot indagines quemquam adhuc lacere ; mul to enim magis peccatum eft in intrudendis pluribus , quam in príetermittendis . Duos tamen fuggeram . Inter Scriptores rerum-. Erunfuicenfium , quos eollegit Leibnitius , Catalogus extat eorum , qui e Goflarienii Canonicorum Congregatione ad Epifcopalem fedem eveéh funt. Vilhelmus in his nu merane Prsepoiìtus X I , deinde Veronenfis Epifcopus, quem nemo adhuc noverai. Floruit ea Congregano fub Henricis III. IV . & V. Inter Dietboldum forte, & Aldegexium , quibus Perettus duos interferit ab Ughello reieélos , Vilhelmus ifte collocari poffit. Epifcopus alter, quem profero, nullis typis nomen dedit unquam ; erui fiquidem ex Ms. libro Mififali pulcherrimo, inter Bìbliothecas Capitularis vetuftiflìmas , fed laceras , femefas , ac difcerptas membranas integro , atque incorrupto . In eo magna* hebdomadte recenfetur Ordo : ad benediétionem cerei : p r e c a m u r e r g o t e , D o m i n e , u t w ft r u m

p o p u lu m

g lo r io jijjìm o f,v e n e r a b ili

u n a

R e g e

cu m

n o ftr o

A n t ift it e

P a p a O tto n e

n o ftr o

i l i o

u ec

V o lfk a n g o

n o n

& &

& c .

qua prece Volfangus nofter ab oblivionis tcncbris smergit, catalogis adiiciendus im porte*

pofterum. Quo tempore Bcclefiam noftram rexerit, invetìigandum eft. Sub Ottone IV afgre crediderim,cum liber altiorem prodat atatem . Alamannicum quoque nomen, & genus fuperiorem staterò fubindicant, cum a X II ingrefso feculo ex canonica Cleri Veronenfis elezione indigente ut plurimum prodierint Epilcopi. Mea vero fententia ex iis , llege nojlro Ottone ab an. 983. ad 996. tempus defignatur; nam cseteroquin Octoms nomen fine Imperii titulo nequaquam aiferretur ; at ilio temporis intervallo vacavit Imperatoria dignitas, & Otto III. corona, atque infignibus a Gregorio V. nondurn acceptis , Rex tantum ditìus . Eidem fpatio temporis Volfangum noftrum adfignabimus, quem intrufum futfse , funt qui fufpicentur : fedifse tamen vetuftus, &magnificus,quem appellavi, Veronenfis Eccidio Mifsalis libet evincit. Ecclefiaftica eius feculi, eiufque«# precipue periodi hiftoria noftra valde imancipiti eft, quod ipfe animadvertit Ughellius. Extricafsem,ut fperabam,nifi tabularium Capituiare non multis ab bine annis graviffimas ob caufas repente obfignatuitL* iuifset, ac nulli hominum referatum amplius. Inter Veronenfes a nobis haétenus mini me recenfitos Antiftites Nottingus quoque numerandus videbatur t ad quem Rabanus Mau-

2§4 Maurus Epiftolam dedit de Przdeftinatione adverfus Gottefcalcum ; Veronenfis enimdicitur ineius Epiftolae editione a P.Sirmundo procurata : fed virum doftiflìmum erronea-, quzdam infcriptio fefellit , nam Brixianz Ecclefiz Nottingum przfuifse conftat, quod etiam V. Cl. Paullus Galeardus, quem hono ris caufa nomino , in notis ad Ughelluir_ tom. iv. nuper patefecit. Hzc habui, Cole tti amiciflìme , quz de antiquioris xvi Prz* fulibus noftris , ac de nondum deteftls proferrem. Cura ut valeas.

Uiufmodi Opens reviGonem committimus Domino Abbati Antonio Ma tiz de Salvinis Graecarum Literarum in pu blico Studio Florentino Leftori & c. & (i aliquid contra bonos mores, & contra Catholicara Rom. Ecclefiam reperiatur, nobis referat. Datum die 17. Martii 1720. ab Incarn.

Horatius de Maznéis Vic. Gen. Illuftrifs. ac Rev, Domine. Hifce Camplexionibus, feu Brevibus Scholiis Caffiodorii Senatoris in Epiftolas D ivi Pauli , Catholicas, Afta Apoftolorum , & Apocalypfin, perleftis , quz e vetuftiffimo Codice Veronenfi eruta, publicam lu cera videre concupifcunt, una cum Adnotationibus doftiifimi Viri Scipionis Marchionis Maffeii , nihil in iis reperi , quod noftrz sanftz religioni, aut bonis moribus ádverfetur. E x zdibus meis . die x v i u . Martii anno ab Incarnato verbo 1720.

Antonias Maria Salninius , publicas ifU Vatrio Lyceo Gr*c. litterarum Profejfor. Attenta fupradifta relatione imprimatur*

Horarias de Maznéis Vic.Geti.

E x Commi ffione Reverendi (fimi Patri* Magiftri Vincentii de Comitibus Inquifito* ris Generalis S. Officii Fiorenti* admodum Reverend. Pater Magifter lulius An tonius Maria Roboredo Ordinis Scrvorum B publicus in Fiorentina Univerùtate Controverfiarum Leftor , & huius Sanfti Officii Confultor Theologus, visear hoc opus,quod dicitur : Caffiodorii Senatoris Complexiones in Epiftolas Apoitolorum & c. & référât an public* luci donari poffit. Dat. in S. In quinatone Fiorenti* x i . Kalendas Aprilis 172 u F . Antonius Marta Brembati de Bergamo Min. Cono). Sanili Officii Fr otticarias. Reverendiffimc Pater. M. Aurelii Caffiodori Complexiones itu Epiftolas D. Pauli, Canónicas» Afta Apoftqldrutn,& ApocaLypfin, qüas longa obli vione fepultas e ruinis vetuftatis em it, illu* ftravit, ac reftituit literari* Reipublic* fumma diligentia Clariffimi Viri Marchionis Scipionis Maffeii, dignas iudico qu* in lucein nunc prodeant » u t, quod olim optabat magnus ille Ecclefi* Doftor Chryfoftomus » Pauli Epiftols ad manus omniunu deferantur,& Apoitolorum gefta ftudiofius

legantur . Datum in Conv. D. Annunciai* die 22. Menüs Martii 17 2 1. Fr. lulius Antonius Maria Roboredo Ordì0ts Sera). B. M. V. in Univerfitate Fiorenti na Sacra Scrittura , & Controverf. L eiìo r, Sanili Officii Confultor, (sfc. Attenta pr^difta atteftatione imprimatur F. Antonius Maria Brembati Frovtcdrius S. Officii Florentix. Tb. Bonarota Sen. R . C. Aud.