Leerjaar 1
LoopbaanoriĂŤntatie VSO Arbeid Op weg naar de juiste werkplek
Leerjaar 1
1
Leerjaar 1
Inhoud 1. Inleiding Loopbaanoriëntatie VSO Arbeid............................................................ 5 2. Tijdpad instrument loopbaanoriëntatie............................................................... 7 3. Doelstellingen...................................................................................................... 9 3.1 School ........................................................................................................... 9 3.1.1 Invulbladen Loopbaanoriëntatie ....................................................... 11 3.2 Leerling ...................................................................................................... 20 3.2.1 Vragen aan oud-leerlingen ................................................................ 21 3.2.2 Voorbeeldles Staking schoonmaakpersoneel .................................. 23 3.3 Ouders ........................................................................................................ 26
3
Leerjaar 1
1. Inleiding Loopbaanoriëntatie VSO Arbeid Als gevolg van de invoering van de Wet Kwaliteit VSO zijn VSO-scholen nu intensief aan het werk om de in de wet genoemde uitstroomprofielen vorm te geven. Met name voor het uitstroomprofiel Arbeid vraagt dit op veel scholen om een grondige herinrichting van het onderwijs. De invoering van het (wettelijk verplichte) ontwikkelingsperspectief (afkorting: OPP) betekent dat al bij aanvang van de schoolloopbaan van elke leerling uitspraken worden gedaan over wat het eindresultaat van het onderwijs lijkt te worden. Zowel de uitstroombestemming (vervolgonderwijs, arbeid of dagbesteding) als het daarbij behorende uitstroomniveau worden in principe al binnen 6 weken na plaatsing van elke leerling door school en ouders met elkaar afgesproken. Dit vraagt van zowel de school als de ouders dat zij, in vergelijking met de oude situatie, al op een veel vroeger moment in de schoolcarrière zicht moeten hebben op de mogelijkheden van de betreffende leerling. Doordat het OPP minimaal eenmaal per jaar wordt geëvalueerd, blijft het mogelijk om te sturen op een realistische uitstroombestemming. Hoe komen ouders en school tot een juist beeld van de mogelijkheden van de leerlingen? En op welke manier wordt de leerling hier actief bij betrokken? De meeste leerlingen in het VSO hebben immers geen eenvoudig leerlingprofiel en soms hebben de ouders en de leerlingen uiteenlopende verwachtingen ten aanzien van de reële mogelijkheden. Soms schat men de mogelijkheden te hoog in, soms ook juist te laag. Een concreet voorbeeld is dat ouders nog in leerjaar 3 van het uitstroomprofiel VSO Arbeid denken dat hun zoon of dochter uit zal stromen naar werk op MBO-4 niveau (elektricien, automonteur, verpleegkundige) terwijl de inschatting van de school is dat zelfs toegang tot een MBO-entree opleiding geen kans van slagen zal hebben. Een grote mate van (over-)bezorgdheid kan er toe leiden dat men de mogelijkheden juist ónderschat; uiteindelijk blijkt het kind, ondanks de beperkingen, wel degelijk in staat tot uitstroom richting betaalde arbeid. Het is erg lastig als dit beeld later in de schoolloopbaan bijgesteld moet worden. Tenslotte is ook de betrokkenheid van leerlingen bij het nadenken over hun eigen toekomst van groot belang. Leerlingen dienen al vanaf de onderbouw te weten wat de uitstroommogelijkheden zijn op deze VSO-school om daar hun eigen mogelijkheden tegen af te zetten. Een vaker gehoord voorbeeld is de leerling in VSO Arbeid die in leerjaar 3 nog denkt dat hij piloot of dokter kan worden. Het bieden van een realistisch en haalbaar toekomstbeeld is een belangrijke taak van de school. Om een helder en eenduidig beeld van de mogelijkheden van elke leerling te krijgen, zowel bij de school als bij de leerling en zijn of haar ouders, is een aantal stappen noodzakelijk. Deze stappen zijn te verdelen over de verschillende fases van de schoolloopbaan en zijn omschreven als concrete leerdoelen. In het nu voor u liggende instrument zijn deze leerdoelen nader uitgewerkt. Het biedt u steun bij het inplannen van het onderwerp ‘loopbaanoriëntatie’; een onderwerp dat al bij de aanvang van de schoolloopbaan prominent op de agenda van alle ouders, leerlingen en schoolmedewerkers hoort te staan. Daarom zijn deze leerdoelen ook als posters bijgevoegd bij dit instrument, bijvoorbeeld om in de lerarenkamer op te hangen. Het gericht werken aan de beeldvorming van leerlingen rondom loopbaanoriëntatie krijgt hiermee een centrale plaats op school. In dit op loopbaanoriëntatie gerichte instrument staat een tijdpad centraal waarin voor alle betrokkenen duidelijk is wat er op welk moment gedaan moet worden. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende betrokkenen: 1. Leerling 2. Ouders / verzorgers 3. School
5
Leerjaar 1
Er zijn doelstellingen opgenomen voor de school, en ook doelstellingen die expliciet gericht zijn op de ouders en op de leerling zelf. Daarbij zijn voor elke fase in het tijdpad en voor elke partij suggesties voor activiteiten opgenomen. Tijdens de ontwikkeling en de vulling van dit tijdpad, bleek uit gesprekken met scholen en uit onze eigen analyse dat er al heel veel ontwikkeld is rondom dit onderwerp. Door de veelheid aan materialen en interventies zien veel scholen door de bomen het bos niet meer. Planmatig werken wordt daarmee moeilijker. In de uitwerking verwijzen we daarom zoveel mogelijk naar bestaande materialen en interventies. De school kan dan zelf een bewuste keuze maken uit deze materialen en bepalen wat voor hun specifieke doelgroep het meest geschikt is. Uiteraard waren er ook doelstellingen in het tijdpad, waar nog onvoldoende materiaal voor beschikbaar was. Hierbij zijn activiteiten voorbeeldmatig uitgewerkt. Dit voorbeeldmatig uitwerken betekent dat er een opzet voor de activiteit in de vorm van een Word-bestand beschikbaar is voor de school. De school kan dan zelf de schoolspecifieke nuances aanbrengen en bepalen of er vragen of activiteiten toegevoegd of verwijderd moeten worden. Deze documenten zijn te downloaden via www.cedgroep.nl/loopbaanorientatie. Er is bewust voor deze opzet gekozen om de materialen zo praktisch en gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. De ervaring met materiaal voor leerlingen in het uitstroomprofiel Arbeid is immers dat het vaak niet gebruikt wordt omdat het niet landt bij de leerling als het niet helemaal is toegesneden op diens situatie. Dergelijke subtiele aanpassingen kunnen wij als ontwikkelaars niet maken, die dient de school zelf te maken. We hopen dat u steun heeft aan ons instrument in de planning van uw onderwijs rondom loopbaanoriĂŤntatie. Bij vragen hierover zijn wij altijd bereid met u mee te denken over praktische oplossingen.
6
Leerjaar 1
3.1.1 Invulbladen Loopbaanoriëntatie VSO - Voor leerlingen met uitstroomprofiel Arbeid Loopbaanoriëntatie is een veelomvattend onderwerp binnen de scholen. Zowel de school, de ouders en de leerling zelf hebben te maken met dit onderwerp en dienen hier ook bij betrokken te worden. De OPP-gesprekken met ouders zijn de uitgelezen mogelijkheid om dit onderwerp ter sprake te brengen. De invulbladen in dit instrument geven richting om het gesprek gestructureerd aan te gaan. De bladen bieden ook een mogelijkheid om hier gedurende de schoolloopbaan van de leerlingen op terug te komen. Er ontstaat duidelijkheid en herkenning voor zowel de ouders, de school als de leerling. In de ontwikkeling van leerlingen kunnen twee soorten factoren onderscheiden worden. De bevorderende factoren stimuleren de ontwikkeling, terwijl de belemmerende factoren die ontwikkeling juist bemoeilijken. Deze factoren hebben ook een duidelijke en voorname plaats in het ontwikkelingsperspectief. Deze bevorderende en/of belemmerende factoren kunnen in de leerling zelf aanwezig zijn, maar ook in de omgeving van de leerling. Factoren die in de leerling zelf aanwezig zijn, zijn bijvoorbeeld het motorisch functioneren, de sensorische informatieverwerking en de intelligentie, maar ook persoonlijke eigenschappen zoals doorzettingsvermogen, concentratie en schoolbeleving. Deze factoren kunnen deels door de school en door de leerling zelf wel versterkt worden en deels niet. Dit is uiteraard afhankelijk van de factor zelf (bij de factor motorisch functioneren loopt de leerling eerder tegen zijn maximale groei aan dan bij de factor schoolbeleving), maar voor een groot deel ook van de mate van motivatie die de leerling zelf heeft om hier aan te werken. Factoren in de omgeving van de leerling hebben te maken met de thuissituatie, maar ook met de bredere omgeving waarin de leerling opgroeit. Voorbeelden hierbij zijn het sociaal-economisch milieu en de manier waarop de leerling zijn vrije tijd invult. Deze bevorderende en belemmerende factoren spelen vanzelfsprekend een rol bij de mogelijkheden die leerlingen hebben op de arbeidsmarkt. Om de kans van leerlingen op de arbeidsmarkt zo gunstig mogelijk te maken, is het goed om zicht te krijgen op deze factoren en deze factoren ook duidelijk te maken aan de ouders en, niet te vergeten, de leerling zelf. De school dient gebruik te maken van de bevorderende factoren door deze waar mogelijk te versterken. Bij de belemmerende factoren moet een school onderscheid maken tussen factoren die te beïnvloeden zijn en factoren die dat niet zijn. Door dit onderscheid te maken, is direct duidelijk waar je als school de focus op kunt leggen en waar vooral niet de focus op gelegd moet worden. Voorbeelden van belemmerende factoren waar scholen vaak tegenaan blijven lopen, zijn het intelligentieniveau van de leerling en de thuissituatie. Door hier als school de nadruk op te blijven leggen en weinig resultaten terug te zien, levert dit veel frustratie op voor de school en wordt hier veel energie in gestoken. Deze energie kan beter gestoken worden in factoren waar je als school wel invloed op kunt uitoefenen. Voor deze beïnvloedbare factoren maakt de school een plan van aanpak hoe deze precies te beïnvloeden zijn. Bij deze belemmerende en bevorderende factoren waaraan gewerkt gaat worden, wordt ook de leerling betrokken. De leerling op het VSO dient zelf achter het plan van aanpak te staan en hier een keuze in te hebben. Gevoel van autonomie is immers een belangrijke factor om tot leren te komen en de stem van de leerling is hierbij cruciaal. Samen met de leerling worden de doelen besproken waar aan gewerkt gaat worden. De leerling geeft hierbij aan welke ondersteuning hij hierbij nodig heeft. Dit plan van aanpak kan in de invulbladen in dit instrument beschreven worden. Voor de belemmerende factoren die niet beïnvloedbaar zijn, kan de school aangeven hoe zij deze gaan monitoren of en hoe zij deze over kunnen dragen richting externe partijen. Op de volgende pagina staat deze werkwijze globaal uitgewerkt in een stroomschema. Er is te zien hoe belemmerende en bevorderende factoren in een stroomschema een uitwerking krijgen. Daarna zijn verschillende invulbladen te zien die u als school kunt gebruiken. Het stroomschema en de invulbladen zijn als word-document beschikbaar op www.cedgroep.nl/loopbaanoriëntatie. N.B.: De bevorderende en de belemmerende factoren in dit document zijn ontleend aan: Hogeschool INHolland (2010). Integrale Trajectbegeleiding Passend Onderwijs, Instrumentenboek
11
Leerjaar 1
Bevorderende factoren
Informatie over bevorderende factoren Bevorderende factoren helpen de leerling om het goed te doen op school. Bevorderende factoren zijn sterke punten in de ontwikkeling van de leerlingen. De punten kunnen bij de leerling zelf horen, dan zijn het factoren van de leerling. Deze factoren kunnen ook in de omgeving van de leerling horen. De omgeving kan het uitoefenen van betaalde arbeid positief beïnvloeden. Hieronder vindt u enkele bevorderende factoren.
Bevorderende factoren Factoren van de leerling
Factoren van de omgeving
• • • • • • • •
• • • • •
Intelligentieniveau Sociaal-emotioneel functioneren Werkhouding Motorisch functioneren Schoolbeleving Communicatief functioneren Zelfstandigheid / Leren Leren Zelfredzaamheid
Gezinssituatie Materiële mogelijkheden Sociale omgeving Woonomgeving Vrije tijd
Welke bevorderende factoren ziet u bij deze leerling: Factoren van de leerling: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
Factoren van de omgeving: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
13
Leerjaar 1
Versterken van bevorderende factoren
Informatie over versterken van bevorderende factoren Bevorderende factoren zijn van grote invloed bij het uiteindelijk slagen van een leerling op school. De school wil daarom de bevorderende factoren zoveel mogelijk versterken. Hieronder vindt u welke algemene werkvormen er zijn om de bevorderende factoren van de leerlingen te versterken.
Suggesties voor het versterken van bevorderende factoren Factoren van de leerling
Factoren van de omgeving
• Werken aan hogere doelen rondom Leren Leren • Leerling inzicht geven in eigen bevorderende factoren
• Ondersteuning bieden bij het behouden van hobby’s • Gesprekken aangaan als leerling verkeerde vrienden kiest • Ouders betrekken bij schoolse activiteiten (ouderraad, MR, etc.)
Wat gaat u bij deze leerling doen om de bevorderende factoren te versterken: Factoren van de leerling: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
Factoren van de omgeving: __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________________
14