Hoe beschrijven leerlingen een leerkracht van kaliber?
Inhoud Het Kaliber Kompas, voor leraren van kaliber 4 Pofessionaliseren in zes stappen 6
… iemand die alles heel vaak uitlegt en als je het niet snapt, zegt ze het nog een keer.
… iemand die gezellig is, omdat ze gewoon lief is en ze ziet er altijd leuk uit.
… iemand die niet zo streng is, van wie je best veel mag.
… iemand die ook wel eens ongelijk heeft, en zich gelijk verbetert en ze maakt er gelijk een grapje van.
… iemand die wil dat je veel leert en dat je je fouten onder ogen komt.
… iemand die je het gevoel geeft dat hij je mag. 2
Vooraf Het Kaliber Kompas is een hulpmiddel voor professionalisering, bestemd voor leraren in het basisonderwijs, die hun functioneren als leraar willen verbeteren of onderhouden. In het Kompas worden algemene competenties van de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL) uitgewerkt voor verschillende vakgebieden. Zo is er een Kompas voor taal, voor rekenen, voor sociale competentie en burgerschap en voor ouderbetrokkenheid. Het Kaliber Kompas sluit aan bij het werken met Persoonlijke Ontwikkelingsplannen (POP) en met een bekwaamheidsdossier. Deze handleiding is bestemd voor leraren basisonderwijs die met het Kaliber Kompas willen gaan werken. Het Kaliber Kompas bestaat verder uit een handleiding voor leidinggevenden met daarin een cd-rom met de benodigde bladen en suggesties voor professionalisering1. Deze handleiding voor leraren bestaat uit twee delen. Het eerste deel Het Kaliber Kompas, voor leraren van kaliber bevat een korte uitleg over achtergronden van het Kaliber Kompas. In het tweede deel Professionaliseren in zes stappen staat een overzicht van de werkwijze. Daarna wordt elke stap uitgebreid beschreven, zodat u aan de slag kunt gaan. Het Kaliber Kompas is ontwikkeld in samenwerking met het Rotterdamse scholenveld. Directies en leraren van verschillende Rotterdamse basisscholen (zie colofon) hebben de werkwijze beproefd en van commentaar voorzien en ook andere professionals uit het onderwijs hebben met hun commentaar een bijdrage geleverd aan de werkwijze.
1
Het is bij het verschijnen van deze handleiding nog niet duidelijk of er regelmatige updates van de professionaliseringssuggesties zullen verschijnen. Kijk voor actuele informatie hierover op www.cedgroep.nl.
3
Het Kaliber Kompas, voor leraren van kaliber Een leraar van kaliber Een goede leraar beschikt over kennis, zorgt dat zijn2 leerlingen van hem leren, is aardig en is een voorbeeld voor zijn leerlingen. Kortom, vakkennis, didactische aanpak en persoon, dat zijn de drie componenten van het beroep van leraar.
De wet De drie componenten vinden we ook terug in de lerarencompetenties van de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL). De SBL onderscheidt zeven competenties die zijn vastgelegd in het Besluit Bekwaamheidseisen van 2005. In de Wet op de Beroepen In het Onderwijs (Wet BIO) staat dat elke leraar een bekwaamheidsdossier moet hebben waaruit blijkt dĂĄt en hoe hij zijn bekwaamheden onderhoudt. Dit is het wettelijk kader rondom lerarencompetenties.
De leraar als professional Professionals zijn hoogopgeleide personen, in wiens werk sprake is van een grote mate van autonomie en zelfstandigheid. Daarnaast is het werk van de professional complex en dynamisch, en vereist het een hoge mate van vakinhoudelijke deskundigheid. Het werk van een leraar voldoet aan deze karakteristieken.
Verantwoordelijkheid voor professionele ontwikkeling Een professional is zelf verantwoordelijk voor zijn professionele ontwikkeling. Hij houdt zijn vak bij en ontwikkelt zich daarin verder aan de hand van zijn taken. Hij zorgt ook dat voor anderen duidelijk is wat zijn kwaliteiten zijn en hoe hij die ontwikkelt. Dat legt hij vast in zijn bekwaamheidsdossier.
Professionalisering leidt tot anders handelen door de professional Van professionals wordt verwacht dat zij reflecteren op hun werk. Zij zorgen zelf voor hun professionele ontwikkeling. Ze bouwen op eigen initiatief en zelfstandig nieuwe kennis op, verspreiden die en brengen die in de praktijk. Dat noemen we professionalisering. Professionaliseren leidt dus tot anders handelen in de praktijk, gebaseerd op wat de professional heeft geleerd.
Professionaliseren maakt het vak boeiender Kritisch denken over het eigen handelen is een teken van kwaliteit. Iedereen twijfelt wel eens over de eigen aanpak. Het is positief en geen teken van zwakte om daarover met collega’s te praten en zo nodig een training te volgen. Dat maakt een ontwikkeling in positieve richting mogelijk. Het kan het vak boeiender en minder stressvol maken.
2
4
Omwille van de leesbaarheid gebruiken we alleen de mannelijke vorm.
Het Kaliber Kompas, voor leraren van kaliber
Kaliber Kompas
Professionalisering is een gedeelde zorg Een leraar werkt in een team. Hij deelt de verantwoordelijkheid voor zijn professionaliteit met zijn leidinggevende en met het bestuur van de school. De meeste scholen werken met een POP om de professionele ontwikkeling van elke medewerker te stimuleren. Dit is geen vrijblijvende zaak; de POP-cyclus is gekoppeld aan de functionerings- en beoordelingsgesprekken.
Kaliber Kompas Omdat het concretiseren van professionele ontwikkeling via competenties en POP-cyclus vaak lastig blijkt, is het Kaliber Kompas gemaakt. Het is een stappenplan voor verschillende vakgebieden van het basisonderwijs dat begeleiding biedt vanaf de keuze om te professionaliseren tot aan het in de praktijk brengen van het geleerde. De stappen zijn voor elk vakgebied dezelfde; de inhoud – datgene wat u zou moeten beheersen op dat vakgebied – verschilt vanzelfsprekend. De zeven SBL-competenties zijn namelijk per vakgebied geconcretiseerd door deskundigen die vakinhoudelijk goed op de hoogte zijn en door leraren basisonderwijs die de praktijk goed kennen. De resultaten van het werken met het Kaliber Kompas kunnen opgenomen worden in een bekwaamheidsdossier.
Voor wie zijn de Kaliber Kompassen bedoeld? De Kaliber Kompassen zijn bedoeld als hulpmiddel voor leraren in het basisonderwijs, die hun functioneren als leraar willen verbeteren. Als u zich wilt professionaliseren met het oog op een nieuwe functie, bijvoorbeeld intern begeleider, is het Kaliber Kompas niet zo geschikt. In alle Kompassen worden competenties – een geïntegreerd geheel van kennis, houding en vaardigheden - beschreven die in een bepaald vakgebied van belang zijn voor het werken als leerkracht. Er zijn Kaliber Kompassen voor Taal, Rekenen, Sociale competentie en burgerschap, en Ouderbetrokkenheid.
1)
interpersoonlijk competent
2)
pedagogisch competent
3)
vakinhoudelijk en didactisch competent
4)
organisatorisch competent
5)
competent in samenwerken met collega’s
6)
competent in samenwerken met de omgeving
7)
competent in reflectie en ontwikkeling
Lerarencompetenties van de Stichting Beroepskwaliteit Leraren
5
Professionaliseren in zes stappen Het Kaliber Kompas is opgebouwd uit zes stappen die u via een keuze voor een passende professionalisering brengen tot een door u gewenste verandering van uw handelen in de praktijk. Het traject begint altijd met een gesprek met uw leidinggevende over uw professionele ontwikkeling. Dit kan een POP- of functioneringsgesprek zijn. Deze informatie heeft u nodig om met het Kaliber Kompas te kunnen starten. Dan komen de volgende stappen.
Stap 1 Kies op basis van het gesprek met uw leidinggevende welk Kompas u gaat gebruiken.
Stap 2 Beoordeel uw bekwaamheden. Het blad Richtpunten biedt per vakgebied een overzicht van de bekwaamheden die belangrijk zijn voor een goed functioneren als leerkracht. Door het blad in te vullen kunt u nagaan wat u naar uw mening goed doet en waarin u zich wilt verbeteren.
Stap 3 Stel prioriteiten en maak hierbij uw eigen doelstelling. U bepaalt welke onderwerpen u op dit moment belangrijk vindt om aan te werken. U maakt een Top 3 en kiest daaruit in overleg met uw leidinggevende één richtpunt. Deze werkt u uit in een concrete gedragsdoelstelling en u bedenkt via welke gedragstussenstappen u uw einddoel bereikt.
Stap 4 Kies passende professionalisering. In overleg met uw leidinggevende stelt u vast welke professionalisering voor uw doelstelling nuttig en haalbaar is. U maakt een professionaliseringsplan, waarin u de doelstelling en de tussenstappen opneemt.
Stap 5 Breng in de praktijk wat u geleerd heeft. Tijdens of na het uitvoeren van de professionalisering, maakt u een planning wanneer u de tussenstappen bereikt wilt hebben. Op die tijdstippen kijkt u of het gelukt is. U verzamelt ‘bewijs’-materiaal waarmee u kunt laten zien hoe u het geleerde in de praktijk gebruikt. U spreekt af welk resultaat in uw bekwaamheidsdossier wordt opgenomen.
Stap 6 Onderhoud uw bekwaamheden. U sluit het professionaliseringstraject af als u het einddoel heeft bereikt. U spreekt af hoe u ervoor zorgt dat u blijft werken met wat u heeft geleerd. Het is natuurlijk mogelijk om daarna een nieuwe ronde te starten met een nieuwe doelstelling.
6
Professionaliseren in zes stappen
Stap 1
Stap 2 Beoordeel uw bekwaamheden
➮
➮
Kies een kompas
➮
Stap 6
Stap 3
Onderhoud uw bekwaamheden
Stel prioriteiten en maak een doelstelling
➮
➮
➮
Stap 5 Breng het geleerde in de praktijk
Stap 1
Kaliber Kompas
Stap 4 Kies een passende professionalisering
Kies welk Kompas u gaat gebruiken
De POP-cyclus In het kader van het personeelsbeleid heeft u regelmatig een gesprek met uw leidinggevende over uw functioneren. Vaak is dit gesprek gekoppeld aan een POP-cyclus. In gezamenlijk overleg stelt u vast op welk vakgebied u zich wilt ontwikkelen. Naast de uitkomsten van het POP-gesprek kunnen er ook andere redenen zijn om voor een vakgebied te kiezen, bijvoorbeeld de veranderonderwerpen van de school, uw taken, of een combinatie van deze redenen. Er zijn Kompassen voor vier vakgebieden: taal, rekenen sociale competentie en burgerschap, en ouderbetrokkenheid. Deze staan op de cd-rom. In elk Kaliber Kompas staat voor het betreffende vakgebied: een blad Richtpunten, een blad Top 3, een blad Plan en Toepassing en een bestand Suggesties voor Professionalisering. U kunt deze bestanden zelf printen. Als u uw leerkrachtvaardigheden in het algemeen wil verbeteren, kan het Kaliber Kompas ook een geschikt hulpmiddel zijn. U moet dan wel besluiten u eerst op één vakgebied te richten. De ervaring leert dat dit er eerder toe leidt dat u het geleerde ook daadwerkelijk in de praktijk brengt. U kunt het geleerde daarna ook in andere vakgebieden gaan gebruiken.
Doen
Kies het Kaliber Kompas dat past bij het onderwerp waarop u zich wilt ontwikkelen. Lees de handleiding door en vraag zo nodig uitleg aan uw leidinggevende.
7
Kaliber Kompas
Professionaliseren in zes stappen
Kaliber Kompas
Richtpunten Sociale competentie en burgerschap Datum
Reflectie & ontw.
Met omgeving
Met collega’s
Organisatorisch
Vakinh. en didact.
+ ++ ++ ++ ++
Doet een beroep op de volgende competentie(s): Pedagogisch
+
Dit doe ik geregeld
Dit doe ik af en toe
Leefwereld van de leerlingen
Dit doe ik (bijna) nooit
1.
Dit doe ik (bijna) altijd
In welke mate doe ik dit al?
Richtpunten
Interpersoonlijk
Naam
Ik ken de leefwereld van de leerlingen en sluit hier met mijn onderwijs bij aan. Voorbeelden: a. Ik weet wat de leerlingen na schooltijd doen en laat geregeld mijn belangstelling daarvoor blijken. b. Ik ken de culturele achtergronden van de leerlingen en zorg dat leerlingen dit ook van elkaar weten. Zo kunnen we allemaal rekening met elkaar houden. c. Ik weet hoe de leerlingen en hun ouders met elkaar omgaan. Ik houd hier rekening mee in mijn omgang met de leerling. d. Ik gebruik zoveel mogelijk lesonderwerpen die aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen en pas ze zo nodig aan. e. Ik bedenk activiteiten naar aanleiding van voorvallen of gebeurtenissen die de leerlingen binnen en buiten schooltijd meemaken en biedt deze aan.
sch
kla
coa
int
clb
zelf
and
Geschikte vorm van professionalisering: sch Scholing kla Klassenconsultatie coa Coaching int Intervisie en collegiale consultatie clb Consultatieve leerlingbegeleiding zelf Zelfstudie and Anders
Kaliber Kompas
Richtpunten Rekenen Datum
Ik ken de leefwereld van de leerlingen en sluit hier met mijn rekenonderwijs bij aan. Voorbeelden: a. Ik bied rekensituaties of reken‘problemen’ aan in contexten, die aansluiten bij de belevingswereld van de leerlingen. b. In mijn rekenles gebruik ik zoveel mogelijk de gebeurtenissen die de leerlingen binnen en buiten schooltijd meemaken. c. Ik grijp voorkomende situaties en spontane inbreng van de leerlingen aan om gericht wiskundige problemen aan te bieden en zo leerdoelen te verwezenlijken (buiten de voorgeschreven lessen van de methode om).
sch
kla
coa
int
clb
zelf
and
Geschikte vorm van professionalisering: sch Scholing kla Klassenconsultatie coa Coaching int Intervisie en collegiale consultatie clb Consultatieve leerlingbegeleiding zelf Zelfstudie and Anders
8
Reflectie & ontw.
Met omgeving
Met collega’s
Organisatorisch
Vakinh. en didact.
+ ++ ++ ++ ++
Doet een beroep op de volgende competentie(s): Pedagogisch
+
Dit doe ik geregeld
Dit doe ik af en toe
Leefwereld van de leerlingen
Dit doe ik (bijna) nooit
1.
Dit doe ik (bijna) altijd
In welke mate doe ik dit al?
Richtpunten
Interpersoonlijk
Naam