KlasseApart, feb 2017

Informatieblad relaties CED-Groep februari 2017 nummer 1 jaargang 15

De Vreedzame School: een manier van leven Haal meer uit kinderen met opbrengstgericht spelen Stap in de Wereld: hulp bij overstap naar andere school Op weg naar duurzame verbetering

Inzicht in je eigen leerproces

Inhoud

4

Wat kan ik al en wat nog niet?

Hoe krijg je gemotiveerde leerlingen die nadenken over wat ze willen leren en reflecteren op hoe ze dat doen? Maak hen eigenaar van hun eigen leerproces.

6 Margéke Hoogenkamp: 'De lat ligt steeds hoger’ Naar school ga je voor jezelf

In augustus 2016 trad Margéke Hoogenkamp naast Theo Magito aan als directeurbestuurder van de CED-Groep.

‘Scholen vragen alleen nog om ondersteuning bij complexe en innovatieve thema’s. Daarom zijn innovatie en professionalisering voor ons cruciaal.’

Op school moet er veel. Opletten, meedoen, op tijd je werk afhebben. Het is goed dat er regels zijn, want in een omgeving met rust en structuur kom je beter tot werken.

Maar al dat ‘moeten’ kan ook een ongewenst effect hebben. Kinderen kunnen het gevoel krijgen dat ze alleen naar school gaan, omdat het moet. Natuurlijk vallen zij onder de leerplicht. Maar is het niet jammer als kinderen leren alleen als een plicht ervaren?

Als leerlingen beseffen dat ze voor zichzélf naar school gaan, om er beter van te worden, om te bouwen aan hun eigen toekomst, leidt dat tot een andere leerhouding en meer leerplezier.

8

De Horizon, een school voor nieuwkomers in Hengelo, zet De Vreedzame School in om leerlingen én ouders vertrouwd te maken met elkaar, het Nederlandse onderwijs en de Nederlandse samenleving.

In deze KlasseApart beschrijven we hoe de Limburgse Widdonckschool Heibloem werkt aan het eigenaarschap van het onderwijs bij leerlingen. De kinderen weten wat ze moeten leren en waarom. Ze houden zelf bij welke doelen ze al hebben behaald en waar ze nog aan moeten werken. De leerlingen zijn daadwerkelijk betrokken bij hun eigen vorming.

12

Zo sluit je als leerkracht aan bij de natuurlijke neiging van kinderen om zich te ontplooien. Dat kan ook bij de jongsten. ‘Opbrengstgericht spelen’ klinkt misschien tegenstrijdig, maar is dat zeker niet. De gelijknamige cursus leert leerkrachten om uit de juffenrol te treden en met kleuters op een speelse en fantasierijke manier te werken

Met opbrengstgericht spelen haal je meer uit kinderen

De cursus Opbrengstgericht spelen in de onderbouw leert leerkrachten om uit de juffenrol te treden en op een speelse en fantasierijke manier te werken aan de leerdoelen.

aan de leerdoelen. Soms gebeuren er dan mooie dingen. De kinderen moesten eigenlijk speelgoeddinosaurussen sorteren op grootte. Daar leken ze niks van te bakken, maar toen juf Saskia nog eens goed keek, zag ze dat de beestjes wel degelijk waren gerangschikt – naar hun staartlengte.

Verder vindt u in dit nummer verhalen over De Vreedzame School, opbrengstgericht werken in 4D en het programma Stap in de Wereld. Ook interviewden we Margéke ­Hoogenkamp, die bij de CED-Groep aantrad als directeur-bestuurder naast Theo Magito.

Veel leesplezier!

Op weg naar duurzame verbetering

CED-Groep bereikt De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen.

Rotterdam Bezoekadres: Dwerggras 30 3068 PC Rotterdam

Volg ons

Postadres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam

www.cedgroep.nl info@cedgroep.nl

Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.

KlasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CED-Groep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties. ISSN 1571-660, jaargang 15, nummer 1, februari 2017 redactie: Frank Brouwer, Lot Hannik, Marijke Nijboer (eindredacteur), Carolien Rebel, Elly van der Zel redactie-adres: CED-Groep, Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam, klasseapart@cedgroep.nl website: www.cedgroep.nl fotografie: Jan van der Meijde, fotografie pagina 12 en 13 Petja Buitendijk vormgeving: Pressure Line druk: MediaCenter Rotterdam oplage: 14.000 KlasseApart gratis ontvangen? Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl 2

KlasseApart februari 2017 nummer 1

De Vreedzame School: een manier van leven

16

Het Comenius College in Capelle aan den IJssel werkt met behulp van opbrengstgericht werken aan duurzame verbetering.

‘We praten over de inhoud van het onderwijs. Dat inspireert mensen.’

14

Stap in de Wereld: hulp bij overstap naar andere school

Het spel Stap in de Wereld, gemaakt door scholen samen met de CEDGroep, helpt leerlingen bij de lastige overstap naar een nieuwe school.

10 Nieuws 18 MAGiTO, Uit de wetenschap, @cedgroep

19 Agenda 20 De werkweek van Els Groenewoud

KlasseApart februari 2017 nummer 1

3

4D-model

Inzicht in je eigen leerproces

Met eigenaarschap geeft u leerlingen een actieve rol in het monitoren van hun voortgang.

Uitgangspunt is het 4D-model: data (wat kan ik al en wat nog niet), duiden (wat kan ik goed en wat moet ik nog oefenen), doelen (wat moet ik nu gaan leren) en doen (hoe ga ik dat aanpakken). Al doende krijgt de leerling inzicht in zijn eigen voortgang en handelt ernaar.

Wilt u ook aan de slag met eigenaarschap van leerlingen? Volg dan de training!

Doel bereikt? Afvinken!

Elke dag staat een van de vijf categorieën van Leren leren centraal. Het doel waar op dat moment aan wordt gewerkt, is zichtbaar op het visualisatiebord. Een voorbeeld van zo’n doel is: ‘Ik zet me langere tijd in voor een taak die ik moeilijk vind of die niet lukt’. Gedurende de dag besteedt Lisette op twee momenten

Wat kan ik al en wat nog niet?

extra aandacht aan dat doel. ‘Ik benoem het voorafgaand aan de les. Tijdens de les krijgen ze van mij gerichte feedback en aan het eind van de les evalueren we of het doel behaald is.

Zo ja, dan mag je het afvinken op je kaart. Na voldoende oefenmomenten in gemiddeld zes weken evalueren we op groepsniveau. Als 75% van de leerlingen het doel heeft bereikt, verhuist het naar de categorie ‘dit kunnen we al’.’

De school werkt met de methode Spelling langs de lijn. De doelen zijn gekoppeld aan de citotoetsen en de referentieniveaus 1F en 1S. In de klas is dit zichtbaar op de doelenposter van spelling: dit leren we tot januari 2017. ‘Drie keer per week oefenen we met een spellingscategorie. Ook hier wordt een doel afgevinkt wanneer 75% van de klas het heeft behaald.

Leerling Loet vinkt op de leren leren-kaart de doelen af die hij al heeft behaald.

De leerlingen bepalen zelf of ze nog extra oefentijd nodig hebben en vinken het doel op

Tekst Connie van der Zel

bij hun eigen leerproces. Inmiddels werkt de

visualiseren. We brengen in kaart wat de leer-

de inschalingslijst en deze vergelijken met de

Hoe krijg je gemotiveerde leerlingen die nadenken over wat ze willen

hele school met het 4D-model aan eigenaar-

lingen al kunnen door middel van de inscha-

schoolstandaard. De kernvraag is: zitten mijn

schap van leerlingen. Dit doen we met de

lingslijst. Verder wordt de schoolstandaard

leerlingen op de goede koers?’

leerlijnen Leren leren, Spelling en Sociaal

vastgesteld: welk niveau willen wij bereiken?

Alle leerlingen hebben een resultatenkaart

gedrag.’

Voor Leren leren en Sociaal gedrag hebben

waarop staat wat ze presteren en hoe dat zich

we vastgesteld dat onze leerlingen niveau 6

verhoudt tot de uitstroomverwachting. Li-

Anders denken

van de in totaal acht niveaus moeten kunnen

sette: ‘In mijn klas hangt een visualisatiebord

Eigenaarschap van leerlingen vraagt een an-

halen. Met spelling streven wij naar het Cito

voor Leren leren en Sociaal gedrag. Verder

dere manier van denken van zowel leerkracht

spellingniveau M7. De CED-Groep heeft voor

hangt er een doelenposter voor spelling.

leren en reflecteren op hoe ze dat doen? Maak hen eigenaar van hun eigen leerproces. Lisette Marell, leerkracht in groep 8 van de Limburgse Widdonckschool Heibloem (so), deelt haar ervaringen.

4

‘Enkele jaren geleden startte onze school met

lijk gaan maken wat zij moeten kunnen om

als leerling. Op de Widdonckschool is dat rus-

alle leerlijnen de niveaus uitgewerkt en per

Hierop is te zien waar we het komende half

een hogere uitstroomgroep’, vertelt Lisette.

naar een bepaalde school te gaan. Ik zei: ‘‘Als

tig opgebouwd. Voor elke leerlijn zijn een jaar

niveau worden concrete doelen benoemd.

jaar aan gaan werken. Alle leerlingen hebben

Zij werd leerkracht van die groep. ‘Toen een

jij dat wilt leren, ga ik je erbij helpen, maar jíj

en drie studiedagen uitgetrokken. Lisette: ‘De

Vanuit deze basis kun je direct aan de slag.

een vergelijkbare poster in het klein, waarop

leerling moeilijk tot leren kwam en vroeg

gaat het leren.’’ Dat was voor mij persoonlijk

eerste studiedag bestaat uit informatie over

De andere twee studiedagen bestaan uit te-

ze zelf bijhouden wat ze al kunnen.’

waarom hij iets moest doen, ben ik inzichte-

de start om leerlingen actiever te betrekken

het 4D-model, de doelen en hoe je die kunt

rugkoppeling, ervaringen delen, updaten van

KlasseApart februari 2017 nummer 1

hun eigen kaart af als ze zelf vinden dat ze het goed beheersen.’

Drie jaar werken aan eigenaarschap heeft volgens Lisette geleid tot veel meer betrokkenheid bij de leerlingen. ‘Als ik vergeet om het doel te benoemen, wijzen zij me daar op. Die eigen verantwoordelijkheid vinden ze heel fijn.’

Meer weten? a.machielsen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/eigenaarschap

KlasseApart februari 2017 nummer 1

5

Margéke Hoogenkamp over onderwijsondersteuning:

De maatschappij is zo dynamisch dat veel

grootste zorgen voorbij. ‘We hebben gekozen

van het leerproces, voor de leraar en de

gezichtspunten veranderen, ook de visie

voor een aantal onderwijsthema’s waarop we

leerlingen. We zien het kind als denker

op onderwijs. Daarmee verschuiven ook de

onze klanten meerwaarde kunnen bieden en

en initiatiefnemer en we helpen leraren

eisen die aan scholen worden gesteld. Dat

we merken dat scholen daar in het hele land

om kinderen in die rol te stimuleren.

maakt werken bij de CED-Groep zo boeiend,

belangstelling voor hebben. Schoolbesturen

Daar betrekken we ook gepersonaliseerd

zegt Margéke Hoogenkamp: je moet steeds

en samenwerkingsverbanden bieden steeds

leren bij en de inzet van ICT. We brengen

opnieuw proberen te voorzien aan welke

vaker zelf leerlingzorg aan, dus dat doen wij

binnenkort een heel praktisch Startboek

ondersteuning scholen in de nabije toekomst

nu minder’.

uit, waar scholen meteen mee aan de slag kunnen.’

behoefte zullen hebben.

Daarbij komt dat scholen steeds meer zelf

Van complex naar toegankelijk

kunnen. ‘Ze hebben leraren op masterniveau

Volgens Margéke is het onderwijsveld zich

Hype of serieus?

in huis en vragen alleen nog om externe

behoorlijk aan het professionaliseren. En

De CED-Groep verbindt onderzoek,

ondersteuning als het gaat om complexe,

schoolbestuurders nemen volgens haar

ontwikkeling en advies met elkaar, om

integrale dienstverlening’, zegt Margéke. ‘Ze

steeds meer onderwijskundige verantwoor-

zo de onderwijspraktijk te ondersteunen

willen adviseurs die gesprekspartner voor

delijkheid. ‘Dat is een goede ontwikkeling. Je

en te helpen vernieuwen. Medewerkers

hen zijn en ze zijn geïnteresseerd in produc-

ziet dat wanneer bestuurders aandacht heb-

speuren in binnen- en buitenland naar

ten en diensten waarmee zij hun onderwijs

ben voor het primaire proces en de kwaliteit

relevante ontwikkelingen in wetenschap,

daadwerkelijk kunnen verbeteren’.

waarderen, dat een enorme stimulans is voor

beleid en praktijk. Die worden in samen-

Voor de CED-Groep ligt de lat daarom hoog.

verdere ontwikkeling binnen de school.’

werking met het onderwijsveld vertaald

‘We investeren veel in innovatie en in profes-

De CED-Groep ondersteunt het onderwijs met

naar nieuwe producten en diensten.

sionalisering van onze mensen, zodat ze de

producten en diensten die complexe concep-

De kunst is om daarbij onderscheid te

nieuwste inzichten en ontwikkelingen in hun

ten toegankelijk en bruikbaar maken voor de

maken tussen tijdelijke hypes en serieuze

werk integreren en kunnen inspelen op de

onderwijspraktijk. Als voorbeeld noemt Mar-

ontwikkelingen. ‘Dat onderzoeken we heel

steeds hogere eisen van de klanten. Zo kun-

géke opbrengstgericht werken. ‘Wij hebben

grondig: wie spreekt er over een nieuwe

nen wij besturen, directies en teams helpen

het 4D-model ontwikkeld, dat opbrengstge-

ontwikkeling? Hoe past die bij onze

om door de bomen het bos te zien.’

richt werken behapbaar maakt. Nu ontwik-

huidige opvattingen over goed onderwijs?

kelen we dat weer door naar leergroei. Dat

Wat zeggen recensies en onderzoeksre-

All-round

begrip laat besturen en directies zien wat de

sultaten? Sluit dit aan bij de behoeften

Margéke kent de CED-Groep door en door. Ze

toegevoegde waarde van hun scholen is. Een

van het onderwijs?’

begon jaren geleden bij een van de voorlo-

paar jaar geleden hebben we hiervoor een

Een Amerikaanse ontwikkeling die ook

pers, het Pedologisch Instituut, als begeleider

pilotproject van OCW uitgevoerd en nu hebben

in Nederland een grote vlucht heeft

leerlingzorg voor het speciaal onderwijs. Dat

we een praktisch leergroei-instrument voor

genomen is Teach Like a Champion, dat

combineerde ze met methodiekontwikkeling

scholen ontwikkeld.’

inmiddels een vervolg heeft gekregen in

als directeur-bestuurder van de CED-Groep. ‘Scholen vragen alleen nog om

en onderzoek. Margéke gaf ook trainingen en

Ook als het gaat om 21e eeuwse vaardig-

Teach 2.0. Margéke: ‘We starten binnen-

ondersteuning bij complexe en innovatieve thema’s. Onze mensen moeten

begeleiding op scholen voor po en so. Zij is

heden, legt de CED-Groep de nadruk op de

kort onze eigen Teach Academie en willen

nu tien jaar actief in het management van de

praktische toepasbaarheid. ‘Wij benoemen

scholen in Nederland en Amerika meer

CED-Groep, aanvankelijk als unitmanager en

de vier kernvaardigheden waar het echt om

met elkaar gaan verbinden. Teach heeft al

vervolgens als directeur onderzoek, innovatie

draait en laten zien hoe kinderen die met

gezorgd voor zo’n goede impuls voor het

en advies.

hulp van de leraar zelf kunnen ontwikkelen.

onderwijs, dat we daar beslist meer mee

De CED-Groep heeft een aantal reorganisa-

We noemen dat Skillis: waar een skill is, is

willen doen.’

ties ondergaan, maar volgens Margéke zijn de

een weg. Wij hechten aan eigenaarschap

‘De lat ligt steeds hoger’ Tekst Marijke Nijboer

In augustus 2016 is Margéke Hoogenkamp naast Theo Magito aangetreden

kunnen inspelen op de steeds hogere eisen.’ Daarom zijn innovatie en professionalisering voor de CED-Groep cruciaal.

6

KlasseApart februari 2017 nummer 1

KlasseApart februari 2017 nummer 1

7

De Vreedzame School: een manier van leven

‘Wij denken in oplossingen in plaats van problemen’

Een grijze en koude woensdagmorgen. Op het plein van nieuwkomersschool De Horizon in Hengelo spelen jonge kinderen. Juf Christel staat te kleumen, maar verwelkomt het bezoek met een stralende glimlach en een uitgestoken hand. Ook binnen worden we hartelijk welkom geheten. Het springt in het oog en dat is precies wat het team en directeur Saskia van den Bos voor ogen stond toen de school ruim een jaar geleden vorm kreeg: ‘Wij willen dat iedereen zich op onze school welkom en veilig voelt.’ Een uitgangspunt dat nauw aansluit bij de beginselen van De Vreedzame School. Omdat Saskia naast schooldirecteur ook Vreedzame School-

Democratische oefenplek

trainer is, was het team het snel eens: de

‘Kinderen leren van ouders en van een bij uitstek democratische oefenplek als

Tekst Ronald Buitelaar

nieuwkomersschool zou volgens de princi-

de school wat democratisch gedrag inhoudt’, zegt Mirjam van der Ven, project-

Scholen die een manier zoeken om de onderlinge omgang te verbeteren, kunnen terecht bij

pes van De Vreedzame School gaan werken.

leider De Vreedzame School bij de CED-Groep. ‘Scholen die met De Vreedzame

Saskia: ‘Dat betekent dat het kind centraal

School werken, melden een afname van het aantal conflicten. Ook zien leer-

staat in ons handelen, dat wij ons kwetsbaar

krachten effect op het gedrag van hun leerlingen. Zij gedragen zich rustiger en

opstellen en denken in oplossingen in plaats

verantwoordelijker, gaan respectvoller met elkaar om, houden zich beter aan

van problemen.’

afspraken, hebben minder conflicten, verwoorden zaken beter en laten zich be-

De Vreedzame School. Met dat programma kunnen ze bouwen aan sociale competenties en democratisch burgerschap. KlasseApart nam een kijkje bij De Horizon in Hengelo (OV), een school voor nieuwkomers. Hier wordt het programma gebruikt om leerlingen én ouders vertrouwd te maken met elkaar, het Nederlandse onderwijs en de Nederlandse samenleving.

ter aanspreken.’ De Vreedzame School is opgenomen in de Databank Effectieve Samenwerken

Jeugdinterventies van het Nederlands Jeugdinstituut en is erkend als ‘effectief

De klas van juf Christel en juf Pascale telt

op eerste aanwijzingen’.

zo’n zestien leerlingen in de leeftijd van vier

www.devreedzameschool.nl

tot zes jaar. Het ene kind is net op school; het andere gaat al bijna naar het reguliere onderwijs. Dat gegeven speelt in elke klas.

Saskia: ‘Welkom heten en afscheid nemen

850 Vreedzame Scholen

doen wij hier constant’. Christel verdeelt de

Er zijn inmiddels 850 Vreedzame Scholen. De Vreedzame School leert kinderen:

klas in twee groepen en zet een doos met

• op een positieve manier met elkaar omgaan

blokken neer. De kinderen leggen om beurten

• op een democratische manier beslissingen nemen

een blok neer zodat zij met elkaar een toren

• constructief conflicten oplossen

bouwen. Zo oefenen ze samenwerken en op je

• verantwoordelijkheid nemen voor elkaar en voor de gemeenschap

beurt wachten.

• open staan voor verschillen tussen mensen.

Conflict oplossen Juf Marleen heeft met haar klas het speel-

een kring. Ze werpen elkaar een wereldbol

gehoord worden. Een ideale omgeving om tot

lokaal opgezocht, omdat daar voldoende

toe, bedanken de ander, kijken elkaar aan

ontplooiing te komen. Maar hoe zit het wan-

ruimte is om een rollenspel te doen. Ibrahem,

en zeggen waar ze goed in zijn. Ook hier een

neer kind en ouder in het reguliere onderwijs

een leerling uit een andere klas, ‘tolkt’ voor

oefenspel waarbij er van petje gewisseld

een school treffen waar niet volgens deze

leerling Aziz. Juf speelt een buurman die een

wordt. Als het rode petje opgaat, weet de klas

principes wordt gewerkt? Saskia: ‘Dat kan

bal in de tuin krijgt. Afwisselend krijgt ze te

al wat er komen gaat. Er wordt gegniffeld,

wellicht even wennen zijn, maar ze hebben

maken met een rood (ik ben boos), blauw (ik

want een gespeelde ruzie is best grappig. Dat

niet voor niets anderhalf jaar geleerd en ge-

loop weg) en geel (ik bedenk een oplossing)

ze een echte ruzie minder leuk vinden, wordt

oefend. Zij kunnen daarmee omgaan.’

petje. Ibrahems bijdrage zorgt ervoor dat de

duidelijk wanneer Saskia nadrukkelijk zegt

taalbarrière leerlingen niet belemmert. Zij

dat rode petjes op De Horizon niet gewenst

zien én horen hoe hij met Aziz en de juf tot

zijn: de groep knikt instemmend.

een oplossing voor de bal in de tuin komt.

Ontplooiing

8

KlasseApart februari 2017 nummer 1

Geel petje

De inzet van het programma De Vreedzame

In de klas van juf Judith staan even later zo’n

School helpt De Horizon om een school te

zestien leerlingen van acht tot twaalf jaar in

zijn waar kind, ouder en leerkracht gezien en

Meer weten?

Mirjam van der Ven devreedzameschool@cedgroep.nl www.devreedzameschool.nl @vreedzameschool

KlasseApart februari 2017 nummer 1

9

Nieuws

Nieuws

Nieuw in de webwinkel

Newswise is uitgebreid Het programma Newswise bevat lessen begrijpend lezen voor het vak Engels aan de hand van actuele onderwerpen. Vanaf maart 2017 bevat Newswise naast de niveaus A2 en B1 ook materiaal op niveau A1 van het Europees Referentiekader. www.newswise.nl.

Registerleraar.nl Iedere maand worden er trainingen van de CED-Groep aan Registerle-

Taalkit voor taalzwakke leerlingen

raar voorgelegd ter validering. Op onze website vindt u een overzicht van gevalideerde trainingen, workshops en conferenties. Denk aan de Basiscursus taalcoördinator, Aan de slag met woordenschat, Denkkracht,

Stap in de wereld

Rekenspecialist, of Opbrengstgericht werken met kleuters. www.cedgroep.nl/registerleraar

Tijdens het spelen van dit bordspel oefenen leerlingen met

rentieniveau 1F te halen. De Taalkit is een handzame

alle categorieën uit de leerlijnen Leren leren en Sociaal ge-

uitgave waarin per taaldomein tien ‘focuspunten’ zijn

drag. Zo worden ze spelenderwijs zelfstandiger en krijgen ze

beschreven die voor taalzwakke leerlingen extra lastig

meer grip op hun eigen gedrag. Stap in de Wereld is geschikt

kunnen zijn. Met de tips en suggesties kunt u het onder-

voor leerlingen in de bovenbouw van het (speciaal) basison-

wijs aan uw taalzwakke leerlingen zo inrichten dat zij zo

derwijs en voor alle leerlingen van het v(s)o.

dicht mogelijk bij het niveau 1F komen.

Meer informatie en gratis downloads:

www.cedgroep.nl/webwinkel

www.cedgroep.nl/stapindewereld

Hoe geef je rekenonderwijs aan nieuwkomers?

Hoe bepaal je hun rekenvaardigheden? Welke toetsen kun je afnemen? Allemaal vragen waar-

Sommige leerlingen hebben net wat meer ondersteuning nodig om aan het eind van de basisschool refe-

Routeboek rekenen voor nieuwkomers

mee u te maken krijgt zodra er nieuwkomers op school komen. Het Routeboek geeft leerkrachten met nieuwkomers in groep 3 tot en met 8 aanknopingspunten om het rekenonderwijs goed vorm te geven. In het Routeboek wordt gebruik gemaakt van de rekenprogramma's Kwint (CED-Groep) en Maatwerk rekenen (Malmberg). www.cedgroep.nl/webwinkel skillis

www.cedgroep.nl/webwinkel

waar een skill is, is een weg

UI T NODIGING open kijker

STERKE DENKER

Subsidie kinderopvang voor taal- en interactie

teamspeler

doe-het-zelver

Houders van een kindercentrum of gastouderbureau kunnen een

Conferentie Waar een skill is, is een weg Met de schoolbrede aanpak Skillis ontwikkelen leerlingen zich tot zelfverantwoordelijke personen; mensen die over vaardigheden beschikken

bijdrage krijgen in de kosten van trainingsactiviteiten die gericht

Wat vindt u?

zijn op het versterken van taal- en interactievaardigheden van

Hoe kijkt u aan tegen ontwikkelingen in en rond

beroepskrachten en gastouders. Uw aanvraag kunt u indienen tot

het onderwijs? U kunt nu reageren op deze

en met vrijdag 28 april 2017. Wilt u weten welke trainingsmogelijk-

stelling: ‘Minister Bussemaker maakt 5 miljoen

heden de CED-Groep biedt?

vrij voor vrouwelijke hoogleraren. Zij zou ook

www.cedgroep.nl/taaleninteractie

5 miljoen moeten vrijmaken voor mannelijke

toekomst. Bezoek de conferentie op 15 maart 2017 in het Isala Theater

leerkrachten.’

in Capelle aan den IJssel! U betaalt € 149,95, inclusief het Startboek

Laat van u horen!

Skillis t.w.v. € 39,95.

www.cedgroep.nl/onderwijsforum

www.cedgroep.nl/conferentieskillis

10 KlasseApart februari 2017 nummer 1

Conferentie Waar een skill is, is een weg Toekomstbestendig onderwijs in de klas Woensdag 15 maart 2017

www.cedgroep.nl/skillis

om mee te kunnen bewegen in de snel veranderende samenleving. Skillis heeft het complexe vraagstuk over toekomstbestendig leren teruggebracht naar vier kernvaardigheden: denkkracht, perspectief nemen, zelfregulering en samenwerken. Met deze vier vaardigheden bereidt

CED-Groep bereikt

een schoolteam leerlingen van groep 1 tot en met 8 beter voor op de

KlasseApart februari 2017 nummer 1 11

Opbrengstgericht spelen in de onderbouw

Haal meer uit kinderen door minder te sturen manieren aangereikt om een evenwicht te vinden tussen spelend leren en de regeldruk rond doelgericht plannen. Kennis en vaardigheden rondom spel en spelend leren worden verdiept. Aan de hand van rollenspelen, oefenopdrachten en filmpjes die cursisten maken van een speelleersituatie in hun eigen groep, leren zij leerdoelen bereiken door hun sturende rol los te laten en als een kind mee te spelen. Uitgangspunt bij dit alles is dat je doelen flexibel moet plannen, want de ontwikkeling van kleuters is niet precies

De hier afgebeelde leerkrachten en leerlingen komen niet in dit artikel voor.

voorspelbaar.

‘Als je het letterlijke doel loslaat, leren kinderen via een omweg wat ze moeten leren’

brievenbus, waarin kinderen brieven aan Brieven aan een kabouter

een kabouter stopten. De bedoeling was om

‘Het gaat om het aansluiten op de ontwik-

spelenderwijs begrippen aan te leren die met

kelingsfasen van kinderen’, legt cursusleider

de herfst te maken hebben. ‘De kinderen

Annelies van Oudheusden van de CED-Groep

lieten de kabouter een ziek dier meebrengen

uit. ‘Met het pushen van leerdoelen bereik je

dat naar de dokter moest. Ze maakten een

niet wat je wilt.’

dokterswachtkamer vol zieke knuffels, die

Dat ondervonden cursisten toen zij in een

op hun beurt wachtten volgens een zelfbe-

rollenspel wilden uitproberen hoe je kinderen

dacht systeem met volgnummertjes. Cijfers

kan leren tellen via een spel waaraan je als

en sorteren kwamen zo uitgebreid aan bod.

de praktijk? De cursus Opbrengstgericht spelen in de onderbouw

‘kind’ deelneemt. De sprongen van een speel-

Als kind meespelen helpt je out of the box

een beetje waren uitgekeken op de hoeken,

leert leerkrachten om uit de juffenrol te treden en op een speelse en

goedkikkertje over een denkbeeldige sloot

denken. Je krijgt ideeën waar je anders niet

gingen weer enthousiast spelen. ‘Die waren

werden geteld. Na vijf minuten sloeg het spel

op zou komen. Bijvoorbeeld buitenspelen als

wat verder in hun ontwikkeling en konden

dood. Pas toen de cursusdocent voorstelde

het regent, waardoor kinderen ontdekken wat

nu hun ei kwijt. Zij namen het voortouw door

een brug over de ‘sloot’ te bouwen, ontstonden

er met materialen gebeurt die in een plas

andere kinderen te helpen met het vinden van

Tekst Ineke Westbroek

Spelen is leren, maar hoe breng je dat als onderbouwleerkracht in

fantasierijke manier te werken aan de leerdoelen.

nieuwe ideeën voor leerdoelen, zoals meten.

worden gegooid: drijven, zinken, van vorm

cijfers. Ik ga in de bouwvergadering voorstel-

‘Ze maken er een zooitje van’, dacht Saskia

Opbrengstgericht Spelen. ‘Als je het letterlijke

Annelies: ‘Door je eigen doel los te laten en

veranderen.’

len om op deze manier te blijven werken met

eerst. Ze wilde haar groep leren sorteren van

doel loslaat, leren kinderen via een omweg

te kijken waar je uitkomt, bereik je leerdoelen

klein naar groot, via een spel met speelgoed-

wat ze moeten leren.’

die je misschien niet voor dat moment had

Hoeken aan elkaar koppelen

Annelies wordt blij als ze dit over soort er-

dinosaurussen van verschillende grootte.

Leren loslaten is cruciaal in de cursus

gepland, maar die net zo belangrijk zijn. Door

Dit hou ik erin, dacht Julia, toen ze voor een

varingen hoort. ‘De eerste stap op weg naar

Toch zat er logica in de vermeende chaos. De

Opbrengstgericht Spelen, die ingaat op het

het initiatief aan de kinderen over te laten,

praktijkopdracht de bouwhoek, de huishoek

een andere rol is gezet. Ik merk dat cursisten

kinderen sorteerden niet op grootte, maar

spanningsveld tussen opbrengstgericht

kunnen ze nieuwe elementen toevoegen.’

en de poppenhoek aan elkaar koppelde. ‘Pi-

bestaande patronen een beetje leren loslaten

op staartlengte. ‘Een eyeopener’, zegt Saskia

werken en spelend leren. In drie bijeenkom-

Dat merkte ook onderbouwleerkracht Julia

raten’ vormden het verbindende thema en zij

en inzien dat kinderen zich daardoor verder

tijdens de laatste bijeenkomst van de cursus

sten krijgen leerkrachten van groep 1 en 2

bij haar groep tijdens een spel met een

speelde met de kinderen mee. Kinderen die

ontwikkelen.’

12 KlasseApart februari 2017 nummer 1

Opbrengstgericht Spelen in de onderbouw is gevalideerd door Registerleraar.nl, het beroepsregister voor leraren in het po, vo, mbo en s(v)o.

De volgende cursus start 8 maart 2017 in Utrecht. Aanmelden: www.cedgroep.nl/ogwspelen

de hoeken.’

Meer weten?

Suze van de Pol s.vandepol@cedgroep.nl

KlasseApart februari 2017 nummer 1 13

Stap in de Wereld

Steun in de rug bij overstap naar andere school Tekst Connie van der Zel

Hoe bereiden we leerlingen goed voor op de overstap naar een nieuwe school? Een aantal scholen voor (v)so ging samen met een projectgroep van de CED-Groep met deze vraag aan de slag. De discussies die hierop volgden, Bordspel

leidden tot het spel Stap in de Wereld.

Het bordspel Stap in de Wereld kan los gespeeld worden en werkt het beste wanneer een school opbrengstgericht werkt aan gedrag aan de hand van de leerlijnen Leren leren en Sociaal gedrag. Het spel is geschikt voor leerlingen vanaf groep 6 en voor (s)bo en vo.

U kunt het spel bestellen via www.cedgroep.nl/stapindewereld.

Cindy Blommensteijn is leerkracht op De

omgeving wordt de overstap nog moeilijker en

werken. Hierdoor weten leerlingen precies

Piloot, een cluster 4-school in Rotterdam. Als

beginnen leerlingen op hun nieuwe school met

hoeveel tijd ze nog hebben voor hun werk. Ook

deelnemer aan het voortraject vertelt zij graag

achterstand. Ons doel is om die achterstand

dit laat weinig ruimte voor eigen initiatief. Door

over de aanleiding tot het spel. ‘Onze school

in sociale competenties te verkleinen en een

onze voorgestructureerde manier van werken

is voortdurend op zoek naar goede manie-

meer passende overgang te creëren.’

is er te weinig ruimte voor zelfontwikkeling

Hier vindt u ook een digitale presentatie voor klassikale uitleg, een handreiking en de film ‘Stap in de Wereld van… de brugklas’, waarin brugklassers belangrijke sociale competenties naspelen.

en initiatief. Sommigen van onze leerlingen

ren om een doorlopende leer- en zorglijn te creëren voor de overstap van onze leerlingen’,

Weinig ruimte voor initiatief

zullen deze structuur nodig blijven hebben.

vertelt ze. ‘Het nastreven van een doorlopende

Binnen de projectgroep ging Cindy samen met

Maar we moeten ook kritisch kijken naar wat

lende categorieën: mening geven, naspelen,

gespeeld. Cindy: ‘Leerlingen zien Stap in de

sen. De werkvormen van dit spel kun je ook op

leerlijn is een vast gegeven, maar de zorglijn

de andere leraren op zoek naar de specifieke

we kunnen afbouwen en bewust gaan werken

weten en aanpakken. Een meningvraag is

Wereld niet als een les; ze gaan gewoon een

kleine schaal bij andere vakken toepassen.’

behoeft extra aandacht. Veel kinderen zijn na

behoeften van leerlingen. ‘Wat hebben zij nodig

aan de ontwikkeling van competenties die de

bijvoorbeeld: In het noorden van Scandinavië

spel spelen. Dat is mooi. Verder wordt het

groep acht nog vaak onvoldoende zelfredzaam.

om een betere overstap te kunnen maken? We

overgang vergemakkelijken.’

wordt het enkele dagen per jaar niet licht.

spel met tweetallen gespeeld. Dit stimuleert

Sociale competenties en autonomie zijn niet

ontdekten dat onze veilige structuur de ont-

Hoe zou jij dat vinden? Het team dat de vraag

het samenwerken, iets wat voor veel van onze

vanzelfsprekend, die moet je bij sommigen

wikkeling van sociale competenties en auto-

Wereldreis

krijgt, gaat in discussie. Hun ‘tegenstanders’

leerlingen niet vanzelfsprekend is. Bovendien

heel bewust ontwikkelen. Wij creëren een vei-

nomie kan afremmen. Wij werken bijvoorbeeld

De CED-Groep heeft naar aanleiding van de

luisteren goed en beoordelen of zij hun mening

wordt een kind dat niet snel iets aan een ander

lig klimaat binnen de muren van onze school.

met afgebakende plekken, zodat leerlingen

gesprekken allerlei vragen en praktijksitua-

goed hebben verwoord.

zal vragen, gestimuleerd om dit wel te doen.

Maar die veilige omgeving valt weg wanneer

rustig kunnen werken en niet te veel afgeleid

ties uitgewerkt, die de basis vormen van het

De leerlingen oefenen al spelend in probleem-

Kinderen leren door te zien hoe de anderen

kinderen naar een andere school overstap-

worden. Maar hierdoor leren zij niet

spel Stap in de Wereld. Al spelend reizen de

oplossend denken, hulp vragen, samenwerken

iets aanpakken. En tot slot: het spel helpt

pen, of dat nu een reguliere basisschool is of

beter om te gaan met externe prikkels. Een

leerlingen de wereld rond op een landkaart.

en het presenteren van hun oplossing. Op De

leerkrachten om na te denken over wat je leer-

het voortgezet onderwijs. Juist door die veilige

ander voorbeeld is de tijdklok waarmee wij

Onderweg pakken ze kaartjes van verschil-

Piloot is het spel binnen de pilot twee keer

lingen nog meer zelfstandig kan laten oplos-

14 KlasseApart februari 2017 nummer 1

Meer weten?

Esther van Efferen e.vanefferen@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/stapindewereld

KlasseApart februari 2017 nummer 1 15

Comenius College investeert in opbrengstgericht werken

Op weg naar duurzame verbetering Is dat gemiddelde alleen zo bij mij of ook bij anderen?

Door Renate Mamber

Het Comenius College in Capelle aan den IJssel volgt een traject opbrengstgericht werken. Directeur Herma Verbeij: ‘Het gaat niet alleen om de harde gegevens, maar vooral om de oorzaken die erachter zitten. We praten over de inhoud van het onderwijs. Dat inspireert mensen.’

Het lyceum van het Comenius College ver-

Onder begeleiding van Brigitte van Hilst van de CED-Groep verzamelen de sectievoorzitters gegevens en maken ze analyses en verbeterplannen.

zorgt mavo, havo en (al dan niet tweetalig) vwo voor zo’n 1.300 leerlingen. De resultaten van de havo vielen de afgelopen jaren wat tegen. De toenmalige havo-teamleider wilde deze resultaten eens goed analyseren. Ze startte met een traject voor opbrengstgericht

Kijken naar álle resultaten

klassen. Dat deden we vroeger alleen voor de

en we hebben echt gebruik gemaakt van de

steeds weer terug op de oorzaken erachter.

eerste stap was bewustwording. Het is be-

werken onder begeleiding van Brigitte van

‘Brigitte keek met ons naar veel aspecten’,

examenklassen. Ik vergelijk bijvoorbeeld mijn

analyses. We hebben dat gekoppeld aan het

Dan heb je het over de inhoud van het onder-

langrijk dat mensen beseffen dat het nodig is

Hilst van de CED-Groep. Inmiddels is het

zegt Richard Swarttouw, teamleider havo 2-3

gemiddelden met die van mijn collega’s. En

verbeterplan om bijvoorbeeld het verzuim

wijs. En dan zie je mensen weer geïnspireerd

om de gegevens goed te interpreteren. Maar

traject uitgebreid naar meer geledingen van

en vorig jaar sectievoorzitter natuurkunde.

hoe deed deze klas het gemiddeld vorig jaar?

terug te dringen.’

raken. Dat ervaar ik als bijzonder.’

in de hectiek van alle dag kan dat verwateren.

de school.

‘Wat vinden we bijvoorbeeld van een gemid-

Zo kun je veel beter een vinger aan de pols

Richard merkt dat collega’s door de training

‘Als je de examenresultaten van de havo wil

delde van 6,1? Op zich best een aardig re-

houden. We kijken waar het hem in zit en hoe

Opbrengstgericht werken anders zijn gaan

Duurzame verbetering

Het is de bedoeling dat we over vijf jaar nog

versterken, moet je ook kijken naar de basis’,

sultaat. Maar als je bedenkt dat het landelijk

we met z’n allen kunnen bijsturen.’

praten over opbrengsten. ‘Vroeger was het

De school wil nu de stap zetten naar meer

naar de cijfers kijken en ons afvragen: hoe

vindt directeur Herma Verbeij. ‘We richten

gemiddelde hoger ligt, opent dat wel de ogen.

best een beladen onderwerp. Maar het gaat

verdieping voor de sectievoorzitters. ‘Ik heb

komt het, waar zit het in en hoe kunnen we

ons samen op een duurzame verbetering.’

Dan ga je kijken hoe je tot jouw gemiddelde

Concrete plannen

niet om afrekenen; we kijken samen naar wat

er behoefte aan om zelf de relevante cijfers

het verbeteren?’

Brigitte gaf trainingen aan de teamleiders

kwam. Wij keken bijvoorbeeld naar de op-

Richard illustreert hoe een analyse van gege-

de oorzaak is en hoe we de zaak samen kun-

uit het systeem te kunnen halen en te kunnen

van mavo, havo, vwo en alle sectievoorzitters

bouw van de toetsen en naar de leerstof: we

vens tot concrete plannen kan leiden. ‘In de

nen kantelen.’

analyseren’, zegt Hannelore. ‘Ik wil ook leren

van de vakgroepen. Samen verzamelden ze

hebben alle stof behandeld, maar halen we

sessie met de schoolleiding bleek dat er een

Herma: ‘Ik vind het belangrijk dat mensen in

hoe ik het onderwerp levend kan houden. Hoe

gegevens van alle geledingen van de school,

ook de leerdoelen?’

relatie was tussen het rendement van de havo

een veilige omgeving open over de resultaten

zorg ik ervoor dat opbrengstgericht werken

analyseerden deze en maakten op grond

Hannelore Soer, sectievoorzitter economie:

en de resultaten van leerlingen door de jaren

kunnen spreken. Ik merk ook dat er behoefte

steeds opnieuw ter sprake komt in de sectie?’

daarvan plannen voor verbetering.

‘We kijken nu naar de resultaten van alle

heen. Daar hebben we nu beter naar gekeken

was aan feiten. Brigitte komt vanuit die feiten

Ook Herma wil zich focussen op borging. ‘De

16 KlasseApart februari 2017 nummer 1

Wij zetten in op een duurzame verbetering.

Meer weten?

Brigitte van Hilst b.vanhilst@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/ogwsturen @brigittevhilst

KlasseApart februari 2017 nummer 1 17

Agenda

MAGiTO

UIT DE WETENSCHAP Leren reflecteren op burgerschapservaringen Sinds de zomer van 2016 werkt de CED-Groep - samen met de Universiteit van Amsterdam en enkele ASKO-scholen (Amsterdam) en scholen van

‘Mag mijn hand vasthouden’

Stichting Surplus (Noord Holland) - aan een onderzoeksproject waarin binnen- en buitenschoolse burgerschapservaringen centraal staan. We ontwikkelen, op initiatief van en samen met de leraren, strategieën die basisschoolleerlingen (groep 7 en 8) stimuleren om te reflecteren op

STUDIE(MID)DAGEN EN WORKSHOPS Di 07/03 Basiscursus Passend omgaan met verschillen

Vr 17/03 Verantwoord plannen en borgen voor besturen

Wo 22/03 Werken met Nieuwsbegrip in het speciaal onderwijs

in de klas (po/so)

Do 09/03 Spelen in hoeken - taal (po)

Wo 05/04 Werken met Nieuwsbegrip in de isk

Vrij 10/03 Verantwoord plannen en borgen voor directies (po)

Di 11/04 Drama is leuk en stimulerend (po)

Wo 15/03 Werken met Nieuwsbegrip in het basisonderwijs

Wo 12/04 Gesprekken met kinderen over onderwijsbehoeften (po/so)

Wo 15/03 Werken met Nieuwsbegrip in vo en mbo

burgerschapservaringen. Zo bevorderen we de ontwikkeling van burgerschapscompetenties. Voorbeeld van zo’n strategie is een stappenplan dat

Opvoeden en onderwijzen zijn belangrijke

leraren direct en flexibel kunnen toepassen in de klas. De reflectiestrate-

maar ook moeilijke opgaves. Al helemaal

gieën worden in de praktijk uitgeprobeerd.

in een tijd van verharde standpunten en

De leraren vinden het belangrijk om burgerschapservaringen met elkaar

schreeuwerige meningen. Een tijd waarin

te verbinden zodat de kloof tussen school en buitenwereld wordt verkleind.

het luisteren naar elkaar soms onderge-

Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld Prinsjesdag. Dit kan aanleiding zijn

sneeuwd dreigt te raken. En waar luisteren

om middels reflectie het gesprek in de klas op gang te brengen over hoe

Vrijdag 10 maart Rotterdam

HET JONGE KIND

ophoudt, stopt ook het leren.

binnen de klas besluiten worden genomen. Dit raakt ‘democratisch hande-

Conferentie Het Jonge Brein

Wo 15/02 Spelend rekenen met kleuters

len’, één van de vier sociale taken binnen burgerschapscompetenties.

Er is steeds meer kennis over het brein beschikbaar.

Wo 12/04 Heldere communicatie (kov)

‘We willen dat iedereen zich op onze school

Samen met een enthousiaste groep leraren zijn de reflectiestrategieën in

Is het belangrijk om kennis te hebben van het brein

Wo 15/03 Basiscursus Teach Like a Champion - Jonge kind

welkom en veilig voelt’, zegt de directeur in

conceptvorm nagenoeg uitontwikkeld. Vanaf februari 2017 zal de inter-

en hoe kunt u deze kennis vertalen naar uw dagelijks

Wo 15/03 Doelgericht werken aan begrijpend luisteren voor 3 tot 7-jarigen

het artikel over De Vreedzame School. Een

ventie worden toegepast. De resultaten zijn in september van dat jaar

handelen?

Wo 22/03 Basiscursus Teach Like a Champion - Jonge kind

bewonderenswaardige keuze van dat team.

beschikbaar. Deze studie wordt onder auspiciën van het Nationaal Regieor-

www.cedgroep.nl/hetjongebrein

Do 23/03 Trainersintervisie Ben ik in Beeld

Deze school wil een veilige haven voor

gaan Onderwijsonderzoek (NRO) uitgevoerd. De betrokken ontwerpers en

kinderen zijn, waarin ieder voor zichzelf en

onderzoekers zijn de leraren van ASKO en Surplus, Jaap Schuitema, Anne

Woensdag 15 maart Capelle a/d IJssel

van de ander kan leren.

van Goethem en Jitske Steenber-

Conferentie Waar een skill is, is een weg

PO EN SO

gen- Bosma (UvA) en Corien van

Skillis heeft het complexe vraagstuk over toekomst-

Di 14/02 NT2 in het basisonderwijs

bestendig leren teruggebracht naar vier kernvaardig-

Wo 15/02 Nieuwsbegrip: Omgaan met verschillen in de groep

heden: denkkracht, perspectief nemen, zelfregulering

Wo 15/02 Basiscursus Teach Like a Champion

in een ander kunnen verplaatsen. En de

en samenwerken. Met deze vier vaardigheden bereidt

Wo 08/03 Werken met Nieuwsbegrip en Woordenschat

emoties van die ander kunnen begrijpen.

een schoolteam leerlingen van groep 1 tot en met 8

Do 09/03 Omgaan met (pre)pubers (10–14 jaar)

beter voor op de toekomst. Inclusief het Startboek

Do 09/03 Basiscursus Teach Like a Champion po

Skillis t.w.v. € 39,95.

Wo 15/03 Sociaal veiligheidsbeleid op school, po/so, Utrecht

www.cedgroep.nl/conferentieskillis

Wo 22/03 Coöperatieve leerstrategieën

Luisteren naar elkaar kent ook nog een

der Linden en Mirjam van der Ven

dieper niveau. Dat van de empathie, het je

(CED-Groep).

In een leefgemeenschap voor meervoudig

Meer weten?

Corien van der Linden c.vanderlinden@cedgroep.nl

@CEDGROEP

complex gehandicapte jongeren was één van de bewoners overleden. De moeder

BINNENKORT

STARTDATA CURSUSSEN

Do 23/03 Teachcoördinator

van de overledene bezocht het huis bij

Woensdag 22 maart Zwolle

Di 28/03 Vernieuwde Masterclass Opbrengstgericht werken in 4D

wijze van afscheid nog een keer. Ze zat stil

Conferentie Teach Like a Champion 2.0

Wo 29/03 Onderwijsassistent, gedragscompetent

Teach Like a Champion 2.0 is uit! Teach 2.0 bevat

Wo 29/03 De Feedbackrijke klas

62 Teach-technieken: nieuwe ideeën gebaseerd op

Wo 29/03 Hoe verbeter ik mijn spellingonderwijs?

observaties en nieuwe inzichten. Kom naar de confe-

Wo 05/04 Cognitief talent in de klas; basiscursus Rotterdam

rentie met ervaringen uit de Nederlandse praktijk met

Wo 12/04 Heldere communicatie

Frank Teunissen en de energieke eigenzinnigheid van

Wo 31/05 Terugkomdag Heldere communicatie

@staugustinus3

en verdrietig op de bank; de bank waar ze

Bij ons in de klas draagt iedereen zijn steentje bij. Samen zijn

voorheen vaak hand in hand met haar kind

we verantwoordelijk voor onze klas. #devreedzameschool

had gezeten. In die verdrietige stilte reed een meisje met haar elektrische rolstoel naar haar toe en zei terwijl ze haar hand uitstak: ‘Mag hand vasthouden.’

En zo biedt de realiteit voor wie het wil zien zelf de lessen. Want misschien is het wel zo simpel. Tegen iemand zeggen: ‘Mag mijn hand vasthouden.’

@SandraEducote Constructief overleg gehad op ODBS Europa: hoe verbinden we GP Gedrag met SCOL, Somatics en enkele leerlijnen SEO van @CEDgroep

The Big Mo. Bezoek de conferentie en ontvang direct het nieuwe boek Teach Like a Champion 2. www.cedgroep.nl/teachconferentie

@bennyvreden Benny Vreden is vriendjes met @Silopschool. De liedjes staan in de Benny Vreden Tool. Kennismaken met Sil? http:// www.silopschool.nl/ #kleuters

Di 07/03 Basiscursus Teach Like a Champion vo Donderdag 6 april Utrecht

Vr 17/03 Bewust lesgeven met Breinsleutels vo

Grote Taal- en Rekenconferentie voor vo en mbo

Ma 03/04 Werken met Taalportfolio's in het mbo

Op de conferentie krijgt u een update van de ontwik-

Vr 07/04 Verantwoord plannen en borgen voor vo

kelingen op het gebied van het kernvak Nederlands en

Do 01/06 Veiligheidsbeleid op school, vo Utrecht

@ilsevanderspoel

rekenonderwijs. Eliane Segers, bijzonder hoogleraar

Debatteren in groep 8 @RehobothNaarden @nieuwsbegrip

lezen en digitale media, opent de conferentie met een

'Dure merkkleding op school moet verboden worden'

keynote over multimediaal leren. Abdelkader Benali,

#superargumenten voor en tegen.

schrijver en presentator, leidt op geheel eigen wijze

@JufMaike eer een avondje bijscholing. De regels voorop De rekenontwikkeling van kleuters stimuleren zonder aan

VO EN MBO

het middagdeel in.

Bekijk het complete aanbod op www.cedgroep.nl/cursussen /cursusbureau

@cursusced

www.cedgroep.nl/taalenrekenconferentie

een methode vast te zitten? Rekenhuis geeft effectieve... fb.me/5HSqk7jKU 18 KlasseApart februari 2017 nummer 1

KlasseApart februari 2017 nummer 1 19

Els is innovatie- en organisatieadviseur bij de unit Het Jonge Kind en coördinator van het vveprogramma Uk & Puk.

Els Groenewoud Ik begin mijn werkweek met de train-detrainer Uk & Puk. Dertien mensen uit het hele land zijn naar Rotterdam gekomen voor de elfdaagse training. We zijn steeds twee aaneengesloten dagen bezig.

Dagelijks beantwoord ik mijn mail. Via de website komen veel vragen binnen over vve en Uk & Puk.

We werken plenair, maar gebruiken ook andere werkvormen.

Veel wordt gedaan in kleine groepjes. Het uitwisselen van ervaringen en ideeën is een belangrijk onderdeel.

Vandaag ben ik in Maassluis bij kinderdagverblijf Tiktak. Er staat een locatieconsultatie gepland: de medewerkers worden geobserveerd tijdens hun dagelijkse werkzaamheden. Daarvoor gebruik ik de videocamera. De kinderen merken er niets van en de pm’ers zijn het gewend.

Na afloop wil ook hij graag even juf Lianne filmen!

Juf Ansje wordt geobserveerd tijdens het vrije spel.

Met de directeur van Tiktak bespreek ik het opgestelde scholingsplan en maak ik concrete afspraken. Naast de consultaties komen er bijeenkomsten om de kwaliteit verder te borgen.

Op een rustig moment bespreken we de beelden na.

De koffer met materialen kan de auto in. De week zit er op.