KlasseApart mei 2014

MEI 2014 NUMMER 2

JAARGANG 12

INFORMATIEBLAD RELATIES CED-GROEP

SPECIAL PESTEN De Vreedzame School Taakspel: de kracht van het positieve KiVa: leuke school zonder pesten

N I E U W S inhoud De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar

SPECIAL PESTEN

niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen. Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.

CED-Groep bereikt Postadres: Postbus 8639 3009 AP Rotterdam

Volg ons

Locatie MAARTENSDIJK Postadres: Postbus 25 info@cedgroep.nl

3738 ZL Maartensdijk

www.cedgroep.nl

Redactioneel

Pesten ‘Als we pesten écht willen bestrijden, moeten we aandacht besteden aan groepsprocessen.

6 ’Bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen’ Anti-pestwet legt teveel nadruk op afleren en te weinig op aanleren

Conferentie Breinsleutels

8 De Vreedzame School ‘Je ziet dat kinderen met elkaar in gesprek gaan’

Rake woorden van Martine van Bokkem in het inleidende interview op pagina 6 en 7.

Op 1 augustus 2015 treedt de anti-pestwet in werking. Dat betekent dat alle scholen

Taal in 4D Een handig boek voor opbrengstgericht

12 Cursus Gedragsspecialist ’Niet curatief maar preventief benaderen’

werken aan taal in het voortgezet onderwijs. Het beschrijft een cyclische wijze van opbrengstgericht werken, waarbij de

pestprogramma’s is groot. In onze Special presenteren we praktijkvoorbeelden van Taakspel, De Vreedzame School en Grip op de Groep. Programma’s die relaties tussen

Lesdoelen vermelden, feedback geven en herhalen zijn didactische gereedschappen om het leerproces van leerlingen te bevorderen. Wist u dat er ook andere gereedschappen en

vanaf dat moment moeten werken met een anti-pestmethode. Het aanbod aan anti-

16 KiVa Leuke school zonder pesten

hulpmiddelen zijn die het leren effectief ondersteunen?

kinderen verbeteren en positief gedrag bevorderen. Scholen werken daarmee impliciet aan de doelstellingen van de anti-pestwet.

3 Nieuws

Daarnaast laten we twee leerkrachten aan het woord die de cursus voor gedragsspecialist hebben gevolgd: ‘De cursus heeft ons veel inzicht verschaft in ons eigen handelen en veel

17 MAGiTO

Wat speelt zich eigenlijk in de hersenen

17 SPOT op Marieke van Logchem de stam van de anti-pestprogramma’s, waarvan de Nederlands versie al na korte tijd een succes blijkt te zijn.

COLOFON

klasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CEDGroep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties.

ISSN 1571-660 jaargang 12 nummer 2 mei 2014

2

KlasseApart mei 2014 nummer 2

redactie Willem Bijl Frank Brouwer Lot Hannik Carolien Rebel Elly van der Zel

website www.cedgroep.nl

feedback geeft? En waarom beklijft kennis beter wanneer u het vaak herhaalt?

foto voorpagina Jan van der Meijde vormgeving Pressure Line druk MediaCenter Rotterdam

redactie-adres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam klasseapart@cedgroep.nl

oplage 14.000 KlasseApart gratis ontvangen?

Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl

In het boek Breinsleutels worden inzichten uit de neuropsychologie verbonden

18 Van kwetsbaar naar weerbaar Nieuwe leerlijnen seksuele vorming speciaal onderwijs

met het dagelijks handelen in de klas.

20

Deze nieuwe inzichten delen wij graag

VVE monitor geeft inzicht in resultaten Zwakke punten benoemd en aangepakt

22 Cursusaanbod 2014-2015

Uit de pilot blijkt dat leraren met de tien breinsleutels uit het boek ‘breinbewuster’ lesgeven.

met u op de conferentie Breinsleutels voor po en so op woensdagmiddag 18 juni a.s. in Maartensdijk.

Schrijf u snel in!

Gratis boek Breinsleutels voor elke deelnemer.

23 Agenda 24 De werkdag van Lonneke van Dijk

begrippen data, duiden, doelen en doen (4D) centraal staan. Scholen in het hele land hebben deze aanpak inmiddels beproefd en werkzaam bevonden. Wat houdt deze 4D-aanpak in? De auteurs laten dat zien aan de hand van een casus op het

drie niveaugroepen kunt indelen en voor

fictieve Oranje College. Ze beschrijven hoe

elk van deze groepen een passend leer-

je resultaten op het gebied van taal kunt

stofaanbod kunt samenstellen.

duiden, doelen kunt stellen, een klas in

webwinkel.cedgroep.nl

af als u het lesdoel vermeldt of direct

inspiratie opgeleverd voor het werken op school.’

Tenslotte vragen we aandacht voor het uit Finland afkomstige KiVa. Een nieuwe loot aan

Cursusaanbod nu ook op Facebook

Like ons en u bent straks als eerste op de hoogte! www.facebook.com/cursusbureau

10 Taakspel De kracht van het positieve

14 Grip op de Groep ’Maak de draai naar een positieve klas’

N I E U W S

• De nieuwste cursussen • Actuele ontwikkelingen • Acties van het Cursus- en conferentiebureau

Doen we dat niet, dan creëren we schijnveiligheid, waarbij het pesten niet afneemt maar verschuift naar plekken waar minder toezicht van leraren en andere opvoeders is.’

N I E U W S

NIEUW IN WEBWINKEL

Doen, Praten & Bewegen Digitaal Het volgen en stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen is een belangrijke taak van pedagogisch medewerkers. Door de ontwikkeling van het kind op de voet te volgen, kunnen zij zorgen voor extra uitdaging en alert zijn op een eventuele achterstand.

Niet langer tijdrovend Observeren en registreren kan sinds kort ook digitaal. De papieren observatielijsten van Zo Doe Ik, Zo Praat Ik en Zo Beweeg Ik zijn onlangs gedigitaliseerd. Meer informatie op www.cedgroep.nl/DPBdigitaal

www.cedgroep.nl/conferentiebreinsleutels Boek Breinsleutels bestellen?

Nieuwsgierig? Op 19 juni is er een gratis kennismakingsworkshop.

Ga naar www.cedgroep.nl/webwinkel

Inschrijven op www.cedgroep.nl/workshopDPBdigitaal

KlasseApart mei 2014 nummer 2

3

N I E U W S

N I E U W S

Voortgezet onderwijs-editie

N I E U W S

De Vreedzame School In Amsterdam werken nu zestig basisscholen met De Vreedzame School. Tijd om ook het voortgezet onderwijs met dit succesvolle programma kennis te laten maken.

Speciaal voor het voortgezet onderwijs

Met steun van de gemeente startte de CED-

verscheen in april een extra editie van

Groep samen met drie Amsterdamse vmbo-

KlasseApart. Hierin is ruime aandacht

scholen een ontwikkelproject. De komende

voor een aantal praktijkvoorbeelden rond

anderhalf jaar werken Het Huygens Col-

opbrengstgericht werken, kwaliteitsverbe-

lege, de Bredero Mavo en de Open School-

tering didactiek en het project Taal Effect.

gemeenschap Bijlmer aan De Vreedzame

Te bestellen via communicatie@cedgroep.

School in het voortgezet onderwijs.

nl, onder vermelding van adresgegevens.

Leo Pauw

Te bekijken op www.cedgroep.nl/klassevo

l.pauw@cedgroep.nl

Lespakket Mijn stad

Leren leren

Vormgeven aan passend onderwijs

Veel scholen organiseren in de grote va-

Leren leren is er nu ook voor het po. Weten

Schoolbesturen hebben vanaf 1 augustus

kantie weer een zomerschool. De makers

hoe je het beste leert, is voor leerlingen

zorgplicht. Dit betekent dat de school ie-

van Nieuwsbegrip ontwikkelden hiervoor

een belangrijke voorwaarde om goed te

dere (aangemelde) leerling een passende

het aantrekkelijke lespakket ‘Mijn stad’.

presteren: welke vaardigheden heb ik

onderwijsplek binnen het samenwerkings-

Hiermee werken de leerlingen aan taal,

nodig en waarom? En welke vaardigheden

verband moet bieden. Hoe geef je vorm

rekenen en sociale competentie. De teksten

moet ik nog verder ontwikkelen om mijn

aan die zorgplicht? De CED-Groep heeft

en opdrachten voor taal en rekenen zijn

doelen te bereiken? De CED-Groep bege-

een integrale visie op passend onderwijs.

ontwikkeld volgens de Nieuwsbegrip- en

leidt schoolteams primair onderwijs bij

Opbrengstgericht werken in 4D is hiervoor

Nieuwsrekenformule. De leerlingen werken

het invoeren van Leren leren in de school.

het inhoudelijke kader. Ervaren adviseurs

ook aan een gezamenlijke krant waarin zij

Een overzichtelijk traject met aantoonbaar

geven trainingen en begeleiding op maat.

de eigen stad aanprijzen als toeristische

goede resultaten. Uitgangspunt vormt de

Dat geldt voor netwerkbijeenkomsten voor

bestemming. Aan het einde van de peri-

leerlijn Leren leren.

leerkrachten en ib’ers en voor begeleide

ode presenteren zij de krant aan familie,

Jeroen Meijboom

intervisie binnen het samenwerkingsver-

schoolgenoten en mogelijk aan de VVV.

j.meijboom@cedgroep.nl

band. Training en advies staan ook op het

Het pakket is ook zeer geschikt voor Brede

www.cedgroep.nl/lerenleren

programma bij onderwerpen als Ontwik-

scholen.

kelingsperspectieven, Schoolondersteu-

mijnstad@cedgroep.nl

nigsprofiel op 1 A4 en Passend indiceren.

Wilma Peulen w.peulen@cedgroep.nl

N I E U W S

Excellente schoolleiders

N I E U W S

N I E U W S

Zelfredzaamheid vergroten Er is nieuw innova-

met praktische zaken van alledag, zoals

tief lesmateriaal

boodschappen doen. Gebruikers van My

voor jongeren en

mate kunnen ook zelf stappenplannen

Scholen zijn effectief als ze leer-

volwassenen met

maken of bewerken. Bij de verschillende

krachten hebben die hun tijd effectief

een licht tot matig

mogelijkheden die het programma biedt,

besteden aan het geven van heel

verstandelijke

kan iemand hulp aan een andere persoon

beperking: ’My

vragen. Ook dat kan via My mate; je kunt

goede lessen. Maar scholen zijn nog beter als ze bekwame schoolleiders

mate’. Doel is het vergroten van hun zelf-

vanuit de app en de website mailen, sky-

hebben die het voor elkaar krijgen dat

redzaamheid in het dagelijks leven.

pen, telefoneren, sms’en en WhatsApp’en.

leerkrachten de goede dingen doen.

Het bestaat uit een app en een website

Keeke Dielemans

Het blijkt dat excellente schoolleiders

met een agenda, een kasboek en stap-

k.dielemans@cedgroep.nl

succes hebben omdat ze de prioriteit

penplannen over hoe je om kunt gaan

www.my-mate.nl

leggen bij de ontwikkeling van de leerkracht. Zij besteden veel tijd aan observeren en feedback geven. Belangrijke steekwoorden zijn: datagestuurde instructie, veelvuldig observeren en gerichte feedback, plannen en tijd vinden, professionaliseren van het team en een schoolcultuur scheppen gericht op leren.

De training Lead Like a Champion leidt op tot zo’n excellente schoolleider.

Carla Versteeg c.versteeg@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/leadlikeachampion

Groepsonderzoek: NIO-toets, groep 8 Vanaf schooljaar 2014-2015 zijn basisscholen verplicht een centrale eindtoets af

Sil redt het koraal Na de meivakantie startte een nieuw thema van Sil op school. Naar aanleiding van de WNF Rangeractie gaan de kleuters aan de slag met het thema ’Sil redt het koraal’.

De mooie onderwaterwereld is aanleiding voor leuke en zinvolle activiteiten. Zo wordt de speelhoek omgetoverd in een zeeaquarium en maken de kinderen zelf souvenirs.

aangeboden via een website. De thema’s

Sil op school is een nieuw totaalprogram-

van Sil op school zijn daardoor altijd

ma voor kleuters, waarin wordt gewerkt

actueel.

aan de SLO-doelen. De materialen worden

www.silopschool.nl (gratis proeflicentie)

Masterclass 4D uitgebreid

te nemen bij alle leerlingen van groep 8.

De afname van deze toets vindt vanaf dat

dag toegevoegd. Op deze dag staat

Spelling langs de lijn

schooljaar na half april plaats. Aangezien

de interne ondersteuningsstructuur

de meeste scholen ruim voor die tijd het

centraal. Wie al eerder de masterclass

eigen schooladvies aan ouders willen

volgde, kan zich nu inschrijven voor dit

voorleggen, is het interessant om komend

vervolg. Degenen die de masterclass

De auteurs van Spelling in de Lift hebben nu Spelling langs de Lijn ontwikkeld. In

schooljaar deel te nemen aan het NIO-

nog niet hebben gevolgd, kunnen zich

deze nieuwe methode voor basisscholen en speciaal (basis) onderwijs is de leer-

onderzoek. Dit intelligentieonderzoek kan

meteen inschrijven voor de nieuwe

lijn voor spelling volledig uitgewerkt in de arrangementen basis, verdiept en (zeer)

aan het begin van groep 8 klassikaal wor-

driedaagse. Tijdens de masterclass

intensief. Het betreft zowel onveranderlijke woorden als werkwoordspelling.

den afgenomen en geeft een betrouwbaar

staat de volgende vraag centraal: hoe

Bij het ontwerp van de methode namen de samenstellers opbrengstgericht wer-

beeld van de uitstroomverwachtingen van

ken als uitgangspunt. Daarnaast lieten zij leerkrachtvaardigheden een belang-

leerlingen. Hiermee kan het schooladvies

rijke rol spelen. Het materiaal voor groep 3, 4 en 5 is inmiddels uit. Het materiaal

goed onderbouwd worden.

voor de hogere groepen verschijnt na de zomervakantie.

Margot ter Rele

www.cedgroep.nl/webwinkel

m.terrele@cedgroep.nl

Aan de populaire masterclass voor schoolleiders en intern begeleiders ’Opbrengstgericht werken in 4D’ (data, duiden, doelen, doen) is een derde

organiseer ik op mijn school kwalitatief goed en gedifferentieerd onderwijs dat recht doet aan verschillen tussen leerlingen en toch uitvoerbaar blijft? www.opbrengstgerichtwerken4d.nl

www.cedgroep.nl/nio

4

KlasseApart mei 2014 nummer 2

KlasseApart mei 2014 nummer 2

5

SPECIAL PESTEN

’Bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen’ Anti-pestwet legt teveel nadruk op afleren en te weinig op aanleren tekst Ronald Buitelaar

Staatssecretaris Sander Dekker en Kinderombudsman Marc Dullaert hebben eerder dit jaar de handen ineen geslagen en een plan van aanpak gepresenteerd om het pesten op school een halt toe te roepen. Een sympathiek initiatief, vinden Theo Magito (directeur CED-Groep) en Martine van

Op 25 maart van dit jaar presenteerden

Wat is normaal?

lijsten en kennisopbrengsten maar lijken te

Cyberpesten

staatssecretaris Sander Dekker en kinderom-

Theo en Martine zijn groot voorstander van

vergeten dat sociaal-emotionele ontwikkeling

Martine hoopt vurig dat het Nederlands Jeugd

budsman Marc Dullaert een gezamenlijk plan

een aanpak waarbij het positieve benadrukt

minstens zo belangrijk is. Niemand die het

Instituut (NJI) niet alleen ’losse’ pestpro-

van aanpak om pesten op school tegen te

wordt. Theo: ‘Ik denk aan de uitdrukking

in zijn hoofd haalt om tegen een kind te zeg-

gramma’s maar ook bredere programma’s

gaan. Het wetsvoorstel ’Sociale veiligheid op

‘catch the child being good’ ofwel stimuleer

gen dat het zonder oefening de tafels moet

selecteert. Programma’s die niet alleen aan-

school’ maakt deel uit van de aanpak en wordt

het juiste gedrag.’ Volgens Theo en Martine

beheersen, maar als het om gedrag gaat,

dacht besteden aan pester en gepeste maar

Bokkem (uinitmanager CED-Groep), maar niet aansluitend bij de praktijk

op dit moment in het parlement behandeld.

dé manier om te zorgen dat de sfeer in een

denken we dat het voldoende is om te zeggen

procesmatig de hele omgeving betrekken:

van scholen: ‘Teveel nadruk op sociale veiligheid. Te weinig aandacht voor

‘Sympathieke, maar ondoordachte paniekwet-

groep goed is en pestgedrag minder kans

dat een kind ‘normaal’ moet doen. Maar wat

‘Als we pesten écht willen bestrijden moeten

geving’ noemt Theo Magito het wetsvoorstel,

krijgt. Theo vreest dat de socialiserende taak

is normaal gedrag voor een kind op school?

we aandacht besteden aan groepsprocessen

‘ik had liever een burgerschapswet gezien.

van scholen in de verdrukking is gekomen

Dat zal het net zo goed moeten leren als dat

en de omgeving. Doen we dat niet dan cre-

Er gebeurt al zoveel goeds op scholen. Het

door de focus op cognitieve leerresultaten:

het leert rekenen en lezen.’

ëren we schijnveiligheid waarbij het pesten

was beter geweest als de wet daarop had

‘We maken ons collectief druk over rang-

sociale vaardigheid.’

aangesloten.’ De wet, die vanaf schooljaar 2015-2016 van kracht wordt, schrijft onder meer voor dat scholen een (erkend) antipestprogramma moeten gebruiken, een vertrouwenspersoon en anti-pestcoördinator moeten aanstellen en verantwoording moeten afleggen over de resultaten van hun inspanningen om pesten te voorkomen.

Positief gedrag bevorderen Martine van Bokkem is onderzoeker bij de CED-Groep en als schoolbegeleider, ontwikkelaar en projectleider betrokken bij verschillende onderwijsproducten die zich richten op sociaal gedrag, sociale competentie en

niet afneemt maar verschuift naar plekken waar minder toezicht van leraren en andere

NJI beoordeelt Over Taakspel zegt het Nederlands Jeugd Instituut (NJI): ‘Taakspel is een universeel preventieprogramma dat bestaat uit een groepsgerichte aanpak voor leerlingen van groep 1 tot en met 8 van het basisonderwijs. Uiteindelijk doel is beginnend probleemgedrag in een vroeg stadium te verminderen en om te buigen in positief gedrag.’ Taakspel is door het NJI beoordeeld als ‘effectief volgens sterke aanwijzingen’.

opvoeders is. Cyberpesten is daar een voorbeeld van. Dat kan 24 uur per dag en zeven dagen per week doorgaan en veel schade en onrust veroorzaken. Voorkomen dat het zover komt, is daarom verstandiger dan achteraf ingrijpen. Juist bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen!’

Over De Vreedzame School zegt het NJI: ‘Het is een programma waarin sociale competenties en democratisch burgerschap centraal staan. Het doel is om de sociale betrokkenheid van de leerlingen ten aanzien van de

Meer weten?

gemeenschap te vergroten, waardoor probleemgedrag vermindert en de onzekerheid en

Martine van Bokkem

handelingsverlegenheid van leerkrachten afneemt.’ De Vreedzame School is door het NJI

m.vanbokkem@cedgroep.nl

beoordeeld als ‘goed onderbouwd’.

010 4071599

burgerschap. Ook zij heeft sympathie voor het initiatief van de staatssecretaris en de Kinderombudsman maar vreest dat er met

Ad Oskam

een te smalle focus naar de problematiek gekeken wordt: ‘Ik vrees dat de wet teveel gaat voorschrijven wat scholen moeten doen en te weinig ruimte laat voor de bestaande praktijk.’ Martine breekt wat dat betreft een lans voor Taakspel, De Vreedzame School en Grip op de Groep, programma’s waarmee geïnvesteerd wordt in sociale relaties en leren omgaan met elkaar: ‘Het zijn programma’s met een systeemaanpak die zich wetenschappelijk en in de praktijk bewezen hebben.

Ze verbeteren relaties tussen kinderen en bevorderen positief gedrag waardoor meer Martine van Bokkem en Theo Magito: ’Wij willen een lans breken voor impliciet werken aan de doelstellingen van de anti-pestwet.’ foto Jan van der Meijde

6

KlasseApart mei 2014 nummer 2

impliciet gewerkt wordt aan de doelstelling van de anti-pestwet.’

KlasseApart mei 2014 nummer 2

7

SPECIAL PESTEN

’Wij zijn pestgedrag in een vroeg stadium voor’ Directeur Paul van Hattem had op zijn vorige

over wie er mag draaien, maar laatst hebben

school goede ervaringen met De Vreedzame

ze het zelf opgelost met behulp van een ander

School en meende dat De Klimop ook baat

kind. Ik kwam er niet aan te pas.’

kon hebben bij het programma. ‘We hebben kinderen uit veel verschillende culturen’, zegt

Structuur

hij. ‘Sommige kinderen zien de juf en meester

Volgens juf Willemeyne laat het programma

als iemand die boven de troepen staat. Als de

je ook naar jezelf kijken. ‘Jij kijkt naar je

leerkracht dan uit zicht is, gebeuren er soms

eigen handelen. Wat kan ik zelf veranderen?

dingen die we niet willen. We willen er naar

Vroeger reageerde ik altijd op de manier

toe dat de kinderen zelf bepaalde dingen wel

waarop het mij het beste leek, dat doet iedere

of niet doen, niet omdat de juf het zegt, maar

leerkracht, maar die manier komt niet altijd

omdat ze het zelf ook zo vinden.’

overeen. Nu is er eenzelfde structuur. Alle

De Vreedzame School beschouwt de klas en

leerkrachten reageren volgens diezelfde

de school als een leefgemeenschap waarin

structuur en de kinderen floreren daarin.’

kinderen zich gehoord en gezien voelen. Ze

Het invoeren van De Vreedzame School duurt

leren om samen beslissingen te nemen en

twee jaar en kan nog worden verlengd met

conflicten op te lossen. Het is een school-

een derde. Paul ziet nu al positieve ontwik-

breed programma. Elke groep krijgt een les-

kelingen. ‘Het is rustiger geworden op het

senserie waarin verschillende onderwerpen

schoolplein. Ook merk ik dat de kinderen zich

aan de orde komen.

meer bewust zijn van dat er nog iets anders bestaat dan de straatcultuur, dan de men-

Bespreekbaar

taliteit ‘Wie het hardste schreeuwt die is de

‘Je krijgt als leerkracht veel handvatten’,

baas’. Daarin hebben we stappen gezet. Ze

vertelt juf Willemeyne van groep 8. ‘Het

kunnen beter samen spelen.’

programma maakt gevoelige onderwerpen

‘De kinderen kunnen nu beter met conflicten omgaan’ foto Jan van der Meijde

De Vreedzame School ‘Je ziet dat kinderen met elkaar in gesprek gaan’ 8

KlasseApart mei 2014 nummer 2

tekst Renate Mamber

Basisschool De Klimop in Amsterdam-Noord begon dit jaar met De Vreedzame School. Dit programma, ontwikkeld door de CED-Groep, richt zich op sociale competentie

bespreekbaar in een veilige omgeving.

Natuurlijke oplossing

Er wordt bijvoorbeeld homoseksualiteit

Hij merkt dat de kinderen nog niet altijd zelf

besproken. In de lessen bouw je dat langzaam

conflicten kunnen oplossen, maar dat ze er

op en laat je het luchtig aan bod komen. Je

wel beter mee kunnen omgaan. ‘Dat be-

maakt bespreekbaar dat je anders mag zijn,

ter omgaan met aanvaringen, maakt dat je

een andere mening mag hebben of er anders

pestgedrag in een vroeg stadium voor kunt

uit mag zien. Je mag zijn wie je bent.’

zijn. We hebben op deze school nooit echt een

Het programma richt zich ook op omgaan

pestprobleem gehad, maar indien nodig biedt

met conflicten. Kinderen maken kennis met

De Vreedzame School daar een oplossing

verschillende manieren van reageren op

voor. Pestgedrag is er niet van de ene op de

conflictsituaties en hoe ze die zelf kunnen

andere dag, dat groeit. De Vreedzame School

oplossen. Juf Greet van groep 5 ziet daarvan

geeft je handvatten om op een goede manier

de eerste resultaten. ‘Kinderen hebben vaak

te voorkomen dat er wordt gepest.’

kleine aanvaringen. De tuimelrekken bij ons

Juf Willemeyne is blij dat ze kinderen door

op het schoolplein zorgen bijvoorbeeld altijd

het programma anders ziet reageren. ‘Als je

voor strijd. Vroeger bemoeide ik me ermee,

ziet dat een kind eerst niet mee mag spelen,

maar nu laat ik de kinderen het veel meer zelf

erover praat en het de volgende keer wel mag

oplossen. Dan zie je dat ze met elkaar in ge-

meedoen, maakt je dat als leerkracht trots.’

sprek gaan. Dat is echt iets dat De Vreedzame School ons heeft gebracht.’

en democratisch burgerschap. Ook

Diezelfde ervaring heeft juf Marianne van

Meer weten?

gaat het pestgedrag tegen. ‘Het geeft

groep 3. ‘Ik merk dat de kinderen minder

Annemieke Vernooy

vaak met vragende ogen naar me toe komen

a.vernooy@cedgroep.nl

handvatten om op een goede manier te voorkomen dat er wordt gepest.’

van ‘juf, los het even voor me op’. Ze hebben soms hele discussies bij het touwtje springen

0346 219777 www.vreedzameschool.nl

KlasseApart mei 2014 nummer 2

9

SPECIAL pesten

Taakspel

De kracht van het positieve

De gedragsregels worden dan ook positief geformuleerd. ‘Niet kletsen tijdens de les’ wordt: ‘we zijn stil tijdens het werken’. Michelle: ‘Vroeger benoemden kinderen veel vaker wat ze niet leuk vonden in elkaars gedrag. Nu is er de wil om naar zichzelf te kijken. Die draai naar het positieve, dat is zó gaaf om met elkaar te beleven.’

De Bron begon dit schooljaar, na het volgen van de eerste training, met Taakspel. Alle groepen spelen het drie keer per week. Per groep wordt gekeken wat de beste speelduur is. Die wordt opgebouwd van tien minuten naar een dagdeel.

Structuur

tekst Marijke Nijboer

Kinderen begrijpen vaak heel goed waarom anderen iets nog niet

Michelle: ‘Je ziet kinderen bijdraaien. Alle leerlingen zijn gebaat bij structuur, duidelijk-

kunnen en zijn zeer bereid om daarbij te helpen. Dat is het team van

heid en rust. Taakspel bevordert die elemen-

basisschool De Bron in Numansdorp scherper gaan zien sinds de school

ten.’ Taakspel is eigenlijk heel eenvoudig,

Taakspel speelt. Taakspel bevordert hier merkbaar het sociale gedrag,

zegt zij. ‘Maar als je er echt met de klas in opgaat, brengt het veel teweeg. Ik vind bijvoor-

de taakgerichtheid en rust in de klas. Directeur Aemile Roos denkt dat

beeld dat de kinderen veel netter zijn gaan

Taakspel ook helpt om pesten te voorkomen.

werken. Ze kunnen nu ook beter individueel werken. Dat is fijn in een combinatiegroep; dan heb je meer ruimte om aandacht te besteden aan individuen of kleine groepjes.’

Door het spelen van Taakspel verbeteren de onderlinge relaties tussen kinderen en wordt de sfeer in de klas prettiger. Dat leidt er weer toe dat het probleemgedrag afneemt en kinderen minder geneigd zijn om de regels te overtreden. In zo’n klas wordt ook minder gepest, zeggen onderzoekers. Aemile

Bij Taakspel (zie kader) wordt van kinderen

Pedagogisch klimaat

onderschrijft die conclusie: ‘Ik denk absoluut

verwacht dat zij tijdens het schoolwerk het

Dat was precies de bedoeling. Aemile: ‘Wij

dat Taakspel helpt om pesten te voorkomen.

gedrag vertonen dat tevoren is afgesproken.

hebben de laatste jaren hard gewerkt aan het

Kinderen leren om elkaar op een positieve

Stilzitten, je vinger opsteken als je iets wilt zeggen, met je eigen werk bezig zijn; dat soort regels. Als er één toch zit te draaien of kletsen, verliest diens hele groepje punten.

Dat verkleint de kans op een beloning. Je zou verwachten dat zo’n kind boosheid oogst, maar Michelle van Diggelen, leerkracht van

’Taakspel legt basis voor het voorkómen van pesten’

groep 6/7, ziet vooral hulpvaardigheid. ‘De

didactisch klimaat en waren erg bezig met

manier aan te spreken. Ze gaan het gewoon

kinderen schieten elkaar aan op een posi-

opbrengstgericht werken. Wij hebben grote

vinden om elkaar te helpen om tot gewenst

tieve manier en geven tips.’ Directeur Aemile

groepen en merkten dat de taakgerichtheid

gedrag te komen. Ze gaan ook duidelijk zien

Roos: ‘Dat ongewenste gedrag zie je vooral

en de concentratie van de kinderen minder

dat ongewenst gedrag voor iedereen verve-

nog in de onderbouw. Kinderen snappen dat

aan het worden waren. We zien die verbeteren

lend is. Als je Taakspel langer speelt, wordt

sommige anderen het moeilijk vinden om zich

door Taakspel. We willen nu de pedagogi-

het een grondhouding. Wij spelen Taakspel

aan de regels te houden en accepteren het.

sche kant aan gaan pakken, en ook daarvoor

alleen in de klas, maar ik denk zeker dat dit

Ze zijn dan heel sociaal en helpen dat kind om

is Taakspel heel bruikbaar. Dit spel maakt

spel ook buiten de klas een basis legt voor

resultaten te halen.’

gebruik van de kracht van het positieve en het

het voorkómen van pesten.’

complimenteren.’

10

KlasseApart mei 2014 nummer 2

Taakspel

komen in aanmerking voor een beloning.

De klas stelt samen met de leerkracht

De leerlingen stimuleren elkaar om zich

positieve gedragsregels op en verzint

aan de regels te houden. De leerkracht

passende beloningen. Vervolgens wordt

complimenteert gewenst gedrag en ne-

het Taakspel drie keer per week ge-

geert zoveel mogelijk ongewenst gedrag.

speeld, in teams, tijdens de reguliere les-

Taakspel bevordert een positief en veilig

sen. Elk team krijgt punten. Ongewenst

klassenklimaat en taakgericht gedrag en

gedrag kost een groepje punten. Groepen

neemt risico’s weg die kunnen leiden tot

die voldoende punten overhouden,

ongewenst gedrag, zoals pesten.

‘Niet kletsen tijdens de les’ wordt: ‘we zijn stil tijdens het werken’. foto Jan van der Meijde

Meer weten?

Lilian Mouissie l.mouissie@cedgroep.nl 010 4071599 www.taakspel.nl

KlasseApart mei 2014 nummer 2

11

SPECIAL pesten

CURSUS gedragsspecialist

’Niet curatief maar preventief benaderen’

tekst Ronald Buitelaar

Groepsleerkrachten Laurien Vos en Tamara Greveling leerden bij de basiscursus Gedragsspecialist van de CED-Groep hoe belangrijk preventie is. Een principe dat zij ook toepassen bij de aanpak van (online) pesten: ‘Onze leerlingen overzien vaak niet de gevolgen van

Cursus De basiscursus gedragsspecialist van de CED-Groep bestaat uit negen bijeenkomsten waar cursisten leren om

hun gedrag en zeker niet als het om acties op internet gaat. Aan ons

gedragsproblemen bij kinderen in on-

om te zorgen dat ze zich bewuster worden van risico’s en gevaren.’

derwijsbehoeften te vertalen. De inhoud van de cursus bestaat uit toegepaste gedragsleer en motivatieleer, gesprekstechnieken en observeren, registreren en analyseren van gedrag van leerlingen en leerkrachten. Het kijken naar het eigen handelen als leerkracht staat voorop in de cursus; bewust worden van wat je als leerkracht doet en waarom je het doet. Welke behoefte heeft de leerling en wat heeft deze leerling nodig van de leerkracht om die behoefte te vervullen?

Ook pesten en cyberpesten maakt deel uit van de cursusinhoud. Na afloop is de gedragsspecialist in staat om collega’s te adviseren en te begeleiden bij een individuele en groepsgerichte aanpak.

Enthousiast Laurien en Tamara zijn bijzonder enthousiast over de cursus en cursusleiders Froukje Joosten en Tamara Wally: ‘De cursus heeft ons veel inzicht verschaft in ons eigen handelen en veel inspiratie opgeleverd voor het werken op school.

De begeleiding door Froukje en Tamara

’Ik wil ze elke morgen in de ogen kijken om te zien of er iets aan de hand is.’ foto Jan van der Meijde

heb geen controle over wat zich in het week-

Laurien Vos is leerkracht bij Alphons Laudy,

de cursus gedragsspecialist heeft me er nog

De kennis die Tamara en Laurien tijdens de

werd omdat het dicht bij het dagelijks werk

end en na schooltijd afspeelt. Juist dan neemt

een school voor (voortgezet) speciaal onder-

bewuster van gemaakt.’

cursus opdeden, wordt bijvoorbeeld via stu-

staat en direct resultaat oplevert.’

het online pesten een grote vlucht. Niet op-

diedagen onder het team verspreid. Tamara:

wijs aan zeer moeilijk lerenden in Amster-

12

die enthousiast door onze collega’s ontvangen

zettelijk want leerlingen hebben zelden door

dam Buitenveldert. De vso-afdeling telt zo’n

Kennis doorgeven

‘We hebben met de intern begeleider een

Kinder- en oudercafés

wat het gevolg van acties of uitlatingen is.

180 twaalf- tot twintigjarige leerlingen en

Laurien volgde de cursus twee jaar geleden.

studiedag georganiseerd over agressie en

De praktijk bij Alphons Laudy laat zien dat

Het gevolg is dat de narigheid mee naar

Laurien kent ze stuk voor stuk: ‘Ik sta vaak

Haar collega groepsleerkracht, Tamara Gre-

preventie, waarbij we de teamleden onder

ook de aanpak van pesten gebaat is bij een

school komt.’ Tamara: ’We proberen dit

op het plein omdat ik het vervoer coördineer

veling, is er dit jaar aan begonnen. Dat ze de

meer vertelden over de ABC-aanpak (Antece-

zorgvuldige analyse van de problematiek.

probleem preventief aan te pakken door alert

en begroet iedere leerling persoonlijk. Niet

cursus doen, heeft naast persoonlijke interes-

dent, Behaviour, Consequenses). Tijdens de

Dat er op school een voelbaar prettige sfeer

te zijn op signalen van leerlingen en veel te in-

alleen omdat ik ze allemaal wil leren kennen,

se te maken met het beleid van de school om

cursus hebben we zelf ervaren hoe belangrijk

heerst en leerlingen en leraren respectvol

vesteren in voorlichting. Aan leerlingen en ook

maar ook omdat ik ze elke morgen in de ogen

zoveel mogelijk expertise de school binnen te

het is dat ons handelen niet reactief is, maar

met elkaar omgaan, laat onverlet dat er soms

aan hun ouders. Zo organiseren we kinder- en

wil kijken om te zien of er iets aan de hand is.

halen: ’Naast onze inbreng als gedragsspeci-

onderdeel van een weloverwogen aanpak.

buiten schooltijd zaken spelen die op school

oudercafés waar bijvoorbeeld over (online)

Zie of hoor ik iets, dan speel ik dat direct door

alisten, beschikt de school over een autisme-

Eerst gegevens verzamelen, de behoefte

doorwerken. Laurien: ‘Ik kan de leerlingen

pesten en loverboys gesproken wordt. Curatief

aan de collega bij wie het kind in de groep zit.

specialist en collega’s met een master SEN

van leerlingen in kaart brengen en op basis

wel elke morgen bij het hek in de ogen kijken

benaderen is ook in het geval van pesten niet

Die oplettendheid heb ik al van nature, maar

(Special Educational Needs).’

daarvan een aanpak formuleren. Informatie

en dagelijks op school observeren, maar ik

de oplossing. Preventie is veel belangrijker.’

KlasseApart mei 2014 nummer 2

is erg prettig. Ze vertellen geen opgelegd verhaal, maar werken echt vanuit de praktijk en hebben ons door hun energieke en enthousiaste aanpak bijzonder goed weten te motiveren.’

Meer weten?

Tamara Wally t.wally@cedgroep.nl 010 4071599 www.cedgroep.nl/gedragsspecialist

KlasseApart mei 2014 nummer 2

13

SPECIAL pesten

Grip op de Groep ’Maak

de draai naar een positieve klas’ tekst Marijke Nijboer

Een klas vol ballonnen. En een kleutergroep die zich netjes aan de afspraken houdt, zónder dat de juf haar stem heeft moeten verheffen. Dat is één van de effecten van de cursus Grip op de Groep. Twee directeuren en een leerkracht van verschillende scholen vertellen hoe hun teams met behulp van deze cursus positief gedrag weten te stimuleren.

Nelleke den Hollander van de Eben Haezerschool in ’s Gravenzande heeft met haar kleuters afgesproken dat ze bij haar moeten komen wanneer ze hen roept, maar een paar kinderen spelen gewoon door. Wanneer iedereen in de kring zit, herinnert zij de kinderen aan de afspraak. Ze belooft dat elke keer wanneer het iedereen wél lukt om meteen te komen, zij een ballon zal ophangen. ‘Dat heb ik een hele week gedaan en de klas vond het

’Verhouding negatieve/ positieve opmerkingen moet 1:2 zijn’

geweldig. Af en toe zeg ik: waarom hangen

aardig. ‘Als er iets ongewensts gebeurt, zeggen de kinderen: stop, ik vind dit niet leuk.

Dan luisteren beide partijen naar elkaar en bedenken een oplossing.’ In de normingfase komen de groepsleden dichter tot elkaar en worden de regels voor samenwerking nader bepaald.

Gerard: ‘Uit onderzoeken over pesten blijkt dat het heel goed werkt wanneer je al voordat er wordt gepest, het signaal geeft: dat doen wij hier niet. Met Grip op de Groep maak je

die ballonnen er ook al weer?’

heel duidelijk welk gedrag je wel en niet wilt

Nelleke vindt die positieve benadering

team werken aan de sociale vaardigheden

op je school.’ Pauline: ‘Maar ook wanneer in

een eyeopener. ‘We hebben geleerd dat de

en de sociale samenhang. Dat gaat de hele

een groep al negatief gedrag overheerst, kun

verhouding tussen negatieve en positieve

school aan, vandaar dat we de cursus met het

je dat met Grip op de Groep ombuigen. Mits je

opmerkingen 1:2 moet zijn. Zeg je één keer

hele team hebben gevolgd.’

de technieken goed in de vingers hebt.’

iets negatiefs in een klas, dan moeten daar

Directeur Pauline van Gurp van De Vossen-

twee positieve opmerkingen tegenover

berg: ‘Wij vinden dat elk kind recht heeft op

Eerste resultaten

staan. Bijvoorbeeld: wat goed dat jullie even

onderwijs in z’n eigen omgeving. Een gevolg

De scholen zien al resultaten. Nelleke: ‘Wij

helpen! Zo word je geen mopperjuf en voelen

is dat we te maken krijgen met wat meer

merken bij het samenspel op het plein dat

de kinderen aan het eind van de dag dat het

gedragsproblemen. Het is belangrijk dat

er onderling meer respect en waardering

een goede schooldag was. Ik denk zeker dat

leerkrachten leren om een sterk pedagogisch

is.’ Pauline: ‘Wij laten eens in de paar jaar

deze positieve benadering het leerklimaat ten

klimaat te scheppen. Grip op de Groep helpt

bovenschools de Kwaliteitsmeter Primair

goede komt.’

daarbij.’

Onderwijs invullen. Onze school scoort verba-

Goede start

Conflicten zelf oplossen

met andere scholen en met vorige jaren.’

Grip op de Groep begint met een bijeenkomst

Grip op de Groep loopt gelijk op met de

Om pesten nog verder terug te dringen, moet

kort voor de zomervakantie en reikt leer-

ontwikkeling van de groepen. Leerkrachten

je ook ouders bij je aanpak betrekken, vindt

krachten manieren aan om vanaf de eerste

kunnen hun nieuwe vaardigheden dus meteen

zij. ‘Wij denken na over hoe we ouders kunnen

schooldag een goede start te maken met de

inzetten. De cursus onderscheidt de fases

betrekken bij onze manier om conflicten op te

groep. In een combinatiegroep op de Eben

’forming, storming en norming’. Nelleke:

lossen. Het zou goed zijn als we samen één

Haezer werd veel geruzied en gepest. ‘We

‘Voor de formingfase leerden we allerlei ken-

lijn kunnen trekken.’

hebben die groep uit elkaar gehaald, maar

nismakingsspelletjes en leuke werkvormen.

dat is maar een tijdelijke oplossing,’ zegt Nel-

Je spreekt met de groep positieve gedragsre-

leke. ‘We wilden schoolbreed iets effectiefs

gels af: wij spelen samen, we luisteren naar

opzetten.’

de juf en naar elkaar.’

De School met de Bijbel in Benthuizen zag

De eerste botsingen kondigen de storming-

steeds meer ongewenst gedrag in de boven-

fase aan. De leerkracht bespreekt met de

bouw. Directeur Gerard Bel: ‘We zagen onrus-

leerlingen hoe zij conflicten zelf kunnen

tig en negatief gedrag en wilden met het hele

oplossen. Dat lukt ook Nellekes kleuters al

zingwekkend hoog op veiligheid, vergeleken

‘Als er iets ongewensts gebeurt, zeggen de kinderen: stop, ik vind dit niet leuk.’ (Eben Haezerschool in ’s Gravenzande) foto Jan van der Meijde

14

KlasseApart mei 2014 nummer 2

Meer weten?

Annet Doeschot a.doeschot@cedgroep.nl 010 4071599 www.cedgroep.nl/gripopdegroep

KlasseApart mei 2014 nummer 2

15

SPECIAL pesten MAGiTO

KiVa: Leuke school zonder pesten KiVa is een effectief basisschool-programma voor het voorkomen en stoppen van pesten. Het is gebruiksvriendelijk, vernieuwend en biedt concrete materialen voor leerkrachten, leerlingen en ouders. KiVa is afkomstig uit Finland. Het woord betekent ’leuk’ of ’fijn’. Het is ook een afkorting voor de Finse zin: Leuke school zonder pesten.

SPoT PEDAGOGISCHE WETGEVING? Wat bereikt KiVa? • Het vermindert pesten met meer dan de helft.

• Het zorgt voor een prettige leeromgeving. Uit onderzoek blijkt dat KiValeerlingen hun eigen leerprestaties positiever beoordelen.

• Het verhoogt het welzijn en de motivatie van alle leerlingen.

• Leerkrachten weten beter hoe ze pes-

KiVa is een aantrekkelijk en gevarieerd pro-

ten, kunnen zij een tweedaagse training van

gramma voor positieve groepsvorming. Het

de CED-Groep volgen. Dag 1 gaat over de

spreekt daarbij de hele groep aan om pesten

preventieve aspecten en is bedoeld voor de

en groepsproblemen op te lossen. Kernonder-

directie, de intern begeleider(s), de leer-

deel van KiVa zijn tien lessen over onder-

krachten die de KiVa-lessen gaan geven en

meer groepsdruk, communicatie, respect

het KiVa-team (drie personeelsleden die KiVa

en (het herkennen, oplossen en voorkomen

coördineren - de directeur mag hier niet deel

van) pesten. KiVa is echter meer dan een

van uitmaken). Dag 2 gaat over de aanpak van

lesprogramma. KiVa zorgt voor een cultuur

pesten en is alleen bedoeld voor het KiVa-

waarin pesten niet past en leerlingen samen

team. De leden krijgen training in gespreks-

problemen oplossen. Mocht zich toch een

voering met kinderen en ouders. Gedurende

pestprobleem voordoen dan zorgt de KiVa-

het invoeringstraject zijn er per jaar twee

steungroepaanpak er voor dat de pestsitua-

ervaringsbijeenkomsten voor het KiVa-team

ties worden opgelost.

en is er de mogelijkheid voor extra begeleiding op school.

Slachtoffers steunen

Wat doet een leerkracht als een leerling regelmatig veel rekenfouten maakt? De fouten analyseren en bedenken hoe de leerling geholpen kan worden om de rekenopgaven goed te maken.

Wat doet een leerkracht als een leerling anderen pest? Achterhalen waarom die leerling anderen pest en die leerling stimuleren om positief gedrag te vertonen.

Pedagogiek is dikwijls het vertalen van problemen in positieve doelstellingen en het daarvoor

KiVa-trainingen 2 en 3 juli 2014 CED-Groep, locatie Maartensdijk 15 en 16 september 2014 CED-Groep, locatie Rotterdam Aanmelden bij Margot ter Rele, m.terrele@cedgroep.nl, onder vermelding van school, adres, telefoon en het aantal groepen of leerkrachten 5 t/m 8.

benodigde gedrag stapje voor stapje stimuleren.

Staatssecretaris Dekker heeft een wetsvoorstel Sociale Veiligheid bij de Tweede Kamer ingediend. Dat is een mooi thema, want een school behoort voor kinderen sociaal veilig te zijn.

En het is soms een hele klus om dat te realiseren. In de wetstekst zelf gaat het echter vervolgens vooral over ’anti-pestbeleid’. En dat is wel een duidelijke norm, maar geen pedagogische doelstelling. Je leert kinderen geen ’anti-

Kennismakingsbijeenkomsten Eerst kennismaken met KiVa? Dat kan.

Op woensdag 4 juni van 16.00–17.00 u bij

pesten’. Je leert kinderen hoe je onderlinge relaties kunt verbeteren, wat respectvol sociaal gedrag is, hoe je conflicten op een goede manier

Certificaat

leerlingen zover te krijgen dat ze slachtoffers

De wet stelt een antipest-aanpak verplicht.

gaan steunen en proberen de pester te stimu-

Het goede nieuws is dat KiVa hoogstwaar-

leren om met het pesten te stoppen.

schijnlijk zal voldoen aan de eisen die het

Het aanpakken van pesten werkt namelijk

nationale plan van aanpak stelt. Dit jaar juni

alleen als de leden van de groep zich ver-

loopt een onderzoek af van Rijksuniversiteit

antwoordelijk voor elkaar voelen en als er in

Groningen naar de effectiviteit. De eerste

het gedrag van alle groepsleden verandering

resultaten van dit onderzoek zijn zeer positief.

Meer weten?

Zou het helpen om de leerprestaties van leerlin-

plaatsvindt.

Met de formering van het KiVa-team voldoet

inhoudelijk:

gen omhoog te brengen als er een wet ’Cogni-

Een aanvulling op de lessen is het KiVa-

een school aan de eisen van de inspectie over

computerspel. In dit spel kunnen leerlingen

het aanstellen van een anti-pestcoördinator

rondlopen in een virtuele school en oefenen

op de school.

11 juni van 16.00–17.00 u bij CED-Groep Rotterdam. Inloop vanaf 15.30 u met een drankje. Aanmelden via www.cedgroep.nl/kennismakingkiva

Femke Brandsma of Ellen van Vught kiva@cedgroep.nl 0346 219777 training:

kunt oplossen. Een school waar een harmonieus en veilig sociaal klimaat heerst, is geen ’anti-pestschool’ maar een harmonieuze en veilige school, een vreedzame school. En dat is niet zomaar een woordspel maar een wezenlijk andere gerichtheid.

Wat is je werk?

Senior onderwijsadviseur taal/lezen. Daarnaast ben ik trainer coöperatief leren en geschoold als beeldbegeleider (S-VIB). Ik doe voornamelijk verbetertrajecten op scholen, vooral om de opbrengsten op taal- en leesgebied te verhogen.

Waar ben je nu?

Ik ben nu op de De Regenboog in Waddinxveen en help met het opstarten van het traject 4D begrijpend lezen. Doel hiervan is dat de opbrengsten voor begrijpend lezen verbeteren en dat leerkrachten betere instructievaardigheden voor begrijpend lezen krijgen. Vanmorgen was ik in de klassen voor een 0-meting bij begrijpend lezen. Bij alle groepen kijk ik wat al goed gaat en waar begeleiding nodig is. Zo kan ik samen met de school concrete doelen stellen voor het verbeteren van de leerkrachtvaardigheden. Daarnaast geef ik begeleiding op maat en speel ik in op de verschillen tussen de leerkrachten. Tijdens gesprekken krijgen de leerkrachten de ruimte om aan te geven wat zij nodig hebben of missen of waar ze tegenaan lopen in de methode. Dit neem ik mee in de komende begeleiding. In de teamkamer ontstaan al interessante discussies over het modelen bij begrijpend lezen.

Waar ga je naartoe?

Ik ga nu naar de Egbertusschool in Vianen voor een stuurgroepvergadering. Deze school begeleid ik sinds vorig jaar met 4D begrijpend lezen.

Dit schooljaar zijn we verder gegaan met spelling. Volgend schooljaar wil de school op dezelfde manier verder met 4D rekenen. Nu ga ik samen met een collega en de stuurgroep bespreken hoe het plan er voor volgend schooljaar uit komt te zien.

Wat is je motto?

Doelgericht en direct aan de slag.

tieve Veiligheid’ zou worden aangenomen met een ’anti-dombeleid’? Misschien toch maar een pedagoog bij de afdeling wetgeving aannemen.

Margot ter Rele

Een school die meedoet aan de training mag Training

zich meteen KiVa-school noemen. Na twee

Voordat scholen met het programma star-

jaar krijgt de school het KiVa-certificaat.

KlasseApart mei 2014 nummer 2

CED-Groep Maartensdijk en op woensdag

Marieke van Logchem, ik woon in Culemborg en werk ruim dertien jaar bij de CED-Groep.

Het voornaamste doel van de lessen is om de

om pesten te herkennen en tegen te gaan.

16

ten aan moeten pakken.

Wie ben je?

m.terrele@cedgroep.nl 0346 219777 www.cedgroep.nl/kiva

Theo Magito is algemeen directeur/bestuurder van de CED-Groep.

KlasseApart mei 2014 nummer 2

17

Nieuwe leerlijnen seksuele vorming speciaal onderwijs

Van kwetsbaar naar weerbaar tekst Ineke Westbroek

Seksuele vorming in het speciaal onderwijs was lange tijd onderbelicht. Om dit thema te verankeren in het curriculum van het (v)so, startte de CED-Groep samen

‘De onderwerpen spreken onze leerlingen aan, ze praten er spontaan over.’ foto Angelique Haan

met Rutgers WPF het project ’Van kwetsbaar naar weerbaar’. Bij dit project, dat kinderen en jongeren met een beperking informatie en vaardigheden aanreikt, zijn leerlijnen seksuele vorming ontwikkeld, die worden gekoppeld aan bestaande lesmethodes.

Illustratie Marian Latour

‘Wat zeg je als een goede vriend vertelt dat hij homo is?’

‘Oké, jammer,’ antwoordt een leerling uit de vsomiddenbouwklas waar Anne Nales seksuele vorming doceert. Een vraag uit het Liefdesweetjesspel, met vragenkaartjes over seksualiteit en relaties.

‘Waarom jammer? Blijft hij nog steeds je vriend?’

‘Túúrlijk.’

Een andere vraag: ’Wat gebeurt er met je tepels als je opgewonden raakt?

‘Die worden stijf!’

‘Je piemel wordt ook stijf als je trekt’, roept een deelnemer.

‘Het borrelt eruit, ze willen er graag over praten’, bemerkt Anne, die in haar lessen seksuele vorming aan de Nijmeegse ZML Talita Koemi (cluster 3 voor basisen voorgezet onderwijs) werkt met de ontwikkelde leerlijnen: ‘De onderwerpen spreken onze leerlingen aan, ze praten er spontaan over.’

‘Je hoeft niet meer helemaal zelf te verzinnen welk lesaanbod voor welk niveau geschikt is.

De leerlijnen geven daar richting aan’

Gekoppeld aan relaties

Vertrouwen

Memory

Anne merkt dat de nieuwe methodes leerlingen

De leerlijnen seksuele vorming zijn de eerste

ZML Talita Koemi, die lessen seksuele vor-

De speelse vormen in het lesaanbod prik-

weerbaarder maken in de omgang: ‘Er is min-

opbrengsten van het project ’Van kwetsbaar

ming in de eerste leerjaren aanbiedt, werkt

kelen leerlingen tot praten over thema’s als

der grensoverschrijdend gedrag. En leerlingen

naar weerbaar’, dat tot eind volgend school-

sinds dit schooljaar met de nieuwe leerlijnen.

puberteit, verliefdheid en grenzen stellen.

weten dat ‘nee’ zeggen bestaat. Ze denken na

jaar met financiële ondersteuning van OC&W

In haar midden- en bovenbouwgroepen werkt

Bij de lesmethode ’Visualiseren’ spelen

over wat ze in contacten met anderen wel of

werkt aan verbetering van seksuele voorlich-

Anne met deze leerlijnen, die zij als deel-

leerlingen memory met plaatjes over seks

niet willen.’

ting in het speciaal onderwijs. De leerlijnen

nemer aan ’Van kwetsbaar naar weerbaar’

en voortplanting. Bij ’Liefdesweetjes’ en

Dat geldt ook voor Marieke en Roy (derde

zijn producten van intensieve samenwerking

mede ontwikkelde. Anne integreert de doelen

’Puberkwartet’ staan zij stil bij vragen over

jaar).

tussen Rutgers WPF, de CED-Groep, verte-

uit de leerlijnen in lesmethoden die zij al

liefde en lichamelijke veranderingen. ’Baas

Marieke: ‘Je leert over de goede en verkeerde

genwoordigers uit het speciaal onderwijs,

jaren gebruikt, zoals de thema’s relaties en

over eigen lijf’ leert hen over weerbaarheid.

manieren en of je het leuk vindt of niet als

ouders en zorginstellingen voor kinderen

weerbaarheid in de methode ’Wijs!’ (informa-

De ’Voeldoos’ bevat kwastjes en schuurspon-

iemand je aanraakt.’

met een beperking. Doel: leerlingen uit het

tie en invulboek). Leerlingen worden uitge-

zen, die bewustmaken van nare en prettige

‘De lessen zijn belangrijk voor als het echt

basis- en voortgezet speciaal onderwijs in

daagd tot vragen en discussie en leren seks

aanrakingen.

wordt’, vindt Roy, ‘als je een meisje hebt, en

hun veilige schoolomgeving informeren over

niet los te zien van relaties.

‘Het mooie van de leerlijnen’, vindt Anne, ‘is

je gaat met elkaar naar bed, dan moet je er

seksualiteit, toegesneden op de verschillende

‘Dat hoeft niet de klassieke verkering te zijn’,

dat je nu alles kunt opzoeken en dat het wordt

eerst over hebben gepraat.’

stadia van hun seksuele ontwikkeling.

benadrukt Anne, die vindt dat het emotionele

gelinkt aan bestaande methodes. Je hoeft

Vanaf komend schooljaar kunnen leerkrach-

en relationele aspect van seksualiteit vaak

niet meer helemaal zelf te verzinnen welk

ten een website raadplegen, samengesteld

onderbelicht blijft. Het gaat om vertrouwen,

lesaanbod voor welk niveau geschikt is.

Meer weten?

vanuit het project. Deze site combineert

genegenheid, nee kunnen zeggen. In de

De leerlijnen geven daar richting aan. Je weet

Tim Micklinghoff

praktijkgerichte informatie en wetenschap-

omgang met elkaar moeten leerlingen terug

ook wat je kunt uitleggen aan ouders, die

t.micklinghoff@cedgroep.nl

pelijke inzichten met bestaande materialen

kunnen grijpen naar die begrippen, bijvoor-

vaak behoefte hebben aan hulp bij seksuele

en methoden, gekoppeld aan doelstellingen

beeld bij verliefdheden en conflicten.’

voorlichting.’

010 4071544 www.leerlijnen.cedgroep.nl

uit de leerlijn.

18

KlasseApart mei 2014 nummer 2

KlasseApart mei 2014 nummer 2

19

VVE-monitor geeft inzicht in resultaten tekst Ineke Westbroek

Gemeenten zijn blij met de VVEmonitor van de CED-Groep. Op een eenduidige, gestructureerde manier geeft dit instrument inzicht in het functioneren en de doelmatigheid van VVE-instellingen. Bovendien zijn gemeenten in het kader van de Wet OKE (Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie 2010) sinds dit jaar verplicht om deze gegevens inzichtelijk te maken.

Zwakke punten benoemd en aangepakt

20

Veronica Korpel van Stichting Kinderopvang Maassluis: ’Wij doen veel aan het stimuleren van de ontwikkeling.’ foto Jan van der Meijde

Aangenaam verrast was Jos Groenenboom

beleidsvragen over inzicht in doelgroepbereik,

Naar aanleiding van de uitkomsten kunnen

en ouders stimuleert om hun kinderen naar

Terughoudendheid wil ik omzetten in enthou-

in om te meten of het aantal VVE-voorzienin-

(Afdeling Welzijn Gemeente Maassluis) toen

kwaliteit van VVE-instellingen en professio-

gemeenten en schoolbesturen beleid voor

een VVE-instelling te sturen.

siasme om gegevens in kaart te brengen en

gen voldoende was. Tegenwoordig gaat het

de nulmeting, die de gemeente vorig jaar

naliteit van pedagogisch werkers. Omdat elke

verbetering uitstippelen. Samen met de CED-

Binnenkort gaat de gemeente Maassluis

daar wat mee te doen. Dat vergt tijd en aan-

vaker om effectmetingen van methoden die

uitvoerde met de VVE-monitor, aantoonde dat

monitor maatwerk betekent, inventariseert

Groep, de VVE-instellingen en CJG’s worden

opnieuw meten. Jos: ‘Op die manier willen

dacht, maar het is mooi om te merken dat het

kinderen verder moeten brengen in hun cog-

kinderen in Maasluisse VVE-instellingen met

de CED-Groep altijd eerst bij de gemeente

de zwakke punten benoemd en aangepakt.

we een trend ontdekken waarop we kunnen

lukt, helemaal om alle partijen qua afstem-

nitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling en

taal en rekenen op het landelijke gemiddelde

aan welke informatie behoefte bestaat. Een

inspelen.’

ming en ambitieniveau op één lijn te krijgen.

om bereik van doelgroepkinderen te meten.

zitten.

vergelijking tussen kinderen die wel of niet tot

Trend

Dat gebeurt niet in één middag.’

Vanaf schooljaar 2013-2014 meet de monitor

Al geruime tijd bestond bij de gemeente

de VVE-doelgroep behoren, wordt standaard

De gemeente Maassluis gaat op basis van

In zicht

Maassluis behoefte aan betere inzage in VVE-

uitgevoerd. De monitor maakt zoveel mogelijk

de uitkomsten uit de monitor extra inzetten

‘De monitor brengt kinderen in zicht en bij

Effectmetingen

leerlingen van groep 3, zodat zichtbaar wordt

resultaten. De VVE-monitor biedt hiervoor

gebruik van bestaande databases en gege-

op thuisprogramma’s en het verbeteren van

signalen kan eerder worden ingegrepen’,

‘Voor kinderopvanginstellingen is het nieuw

of een mogelijk effect van VVE blijvend is.

een ideale mogelijkheid. Jos is bezorgd over

vens. Een centrale rol speelt de Toetsservice,

ouderbetrokkenheid. Jos: ‘We waren daar

noemt Corien van der Linden (onderzoeker

om naar resultaten te kijken’, weet Peter

Corien: ‘Interessant om te kijken of doel-

de uitkomst dat achterstandskinderen hun

die op een veilige manier gegevens verzamelt

al hard mee bezig, maar de monitor maakt

CED-Groep) als sterke punten van de VVE-

Wolfgram (onderzoeker CED-Groep), die de

groepkinderen inderdaad baat hebben bij

achterstand nauwelijks inlopen: ‘Gaan we aan

via exports uit leerlingvolgsystemen van

inzichtelijk dat het nog beter en scherper

monitor. Het contact tussen samenwerkende

VVE-monitor in Maassluis uitvoert, ‘die moe-

VVE-programma’s’.

werken.’

scholen of via excelformulieren van kinder-

moet.’

scholen, schoolbesturen, kinderopvangvoor-

ten omschakelen. Tot enkele jaren geleden

opvanginstellingen. Ook papieren observa-

Om het percentage van 65% tweejarige

zieningen, Centrum voor Jeugd en Gezin

ging het vooral om prettig bezighouden van

Meer weten?

Maatwerk

tielijsten kunnen hieraan worden gekoppeld.

doelgroepleerlingen dat een VVE-instelling

(CJG) en gemeente maakt het werken met de

kinderen, nu moeten ze kinderen ook in hun

Lenie van den Bulk

Sinds jaren voert de CED-Groep voor verschil-

De gegevens worden voor verdere analyses

bezoekt naar 80% te brengen, schakelde de

VVE-monitor voor haar interessant: ‘Be-

ontwikkeling stimuleren.’

l.vandenbulk@cedgroep.nl

lende Nederlandse gemeenten een VVE-mo­

en onderzoek bewerkt en verwerkt tot een

gemeente Aan Zet in. Dit is een organisatie

langrijk om de betrokken partijen te kunnen

In de beginperiode zetten gemeenten en

010 4071599

ni­tor uit. Het instrument geeft antwoord op

inzichtelijke rapportage.

die ouders van geïndiceerde kinderen bezoekt

overtuigen van de noodzaak van de monitor.

schoolbesturen de VVE-monitor voornamelijk

KlasseApart mei 2014 nummer 2

van enkele gemeenten ook de resultaten van

www.cedgroep.nl/vvemonitor

KlasseApart mei 2014 nummer 2

21

AGENDA

Cursus- en conferentiebureau CED-GROEP

Cursusaanbod 2014-2015

BINNENKORT

De cursusbrochures zijn gratis verkrijgbaar bij cursusbureau@cedgroep.nl.

Maak kennis met het nieuwe aanbod van de CED-Groep door een kijkje te nemen in één van de nieuwe

Vermeld naam, adres en gewenste brochure(s).

cursusbrochures. Daarin vindt u korte beschrijvingen van cursussen, trainingen, workshops, conferenties en studiedagen. Op www.cedgroep.nl/cursussen staat het complete aanbod.

kinderopvang Voor leidinggevenden in de kinderopvang zijn kwaliteitsverbetering en opbrengstgericht werken belangrijkste thema’s. Als u de kwaliteit van de opvang wilt verbeteren, is het belangrijk om te weten wat uw beginsituatie is en welke richting u uit wilt. Heldere doelen helpen daarbij. De gemeten vooruitgang benoemen en successen borgen zijn vervolgstappen die niet vergeten mogen worden.

Voor de pedagogisch medewerkers draait de professionalisering vooral om verbetering van de pedagogische vaardigheden en de eigen taalvaardigheid.

Cursussite Op www.cedgroep.nl/cursussen staan alle cursussen, trainingen, conferenties en workshops. Met de aparte zoekmachine is het aanbod makkelijk te filteren. Kies bijvoorbeeld een thema of vakgebied en combineer

22

dat met uw sector en functie. Heeft u al een

Passend onderwijs, leidinggeven, opbrengst-

op Teach Like a Champion, Breinsleutels,

VO EN MBO

gericht werken, het vergroten van peda-

Nieuwsbegrip, De Vreedzame School en Sil

Welke vaardigheden heeft u nodig om uw

gogische en didactische vaardigheden en

op school. Allemaal praktische werkwijzen

vak goed te kunnen uitoefenen? Didactische

weten-waarom-wat-werkt zijn de belang-

waarmee de professional op de werkvloer

en pedagogische vaardigheden zijn naast

rijkste thema’s van het nieuwe aanbod. Met

goed uit de voeten kan.

vakkennis het belangrijkst. Voor het vergro-

de 4D-aanpak van de CED-Groep is pas-

De cursus Passend omgaan met verschil-

ten van deze vaardigheden bieden wij tal van

send onderwijs geen struikelblok en krijgt

len biedt houvast voor leerkrachten die zich

cursussen. Effectief lesgeven, Teach Like a

opbrengstgericht werken handen en voeten.

zorgen maken over de invoering van passend

Champion en Omgaan met moeilijke klassen

Ook in de kinderopvang is opbrengstgericht

onderwijs. Ieder kind een eigen handelings-

zijn goede voorbeelden.

werken goed mogelijk.

plan is niet haalbaar. De cursus biedt een

Schoolteams willen meer uit verzamelde

bruikbaar alternatief.

data halen. De cursus Opbrengstgericht

PO EN SO

Voor schoolleiders is er de nieuwe pittige

sturen voor leidinggevenden is gebaseerd op

De 4D-aanpak kent de dimensies data,

training Lead Like a Champion. Deze behan-

het 4D-model en gaat over het goed analy-

duiden, doelen en doen. Op basis van ver-

delt richting geven, coachen, veranderingen

seren van data en het stellen van duidelijke

Meer weten?

zamelde gegevens beleid uitzetten, doelen

in gang zetten en successen borgen.

doelen.

Lot Hannik

bepalen en doen! U leert er meer over in de

Wilt u zich zich specialiseren als taalcoör-

Ook mentoren, taalcoördinatoren en zorg-

vernieuwde masterclass Opbrengstgericht

dinator, reken-, lees- of gedragsspecialist?

coördinatoren bieden wij trainingen met een

werken in 4D.

Wacht dan niet te lang met inschrijven. De

hoge praktische waarde voor de werkvloer.

Voor de dimensie ’doen’ kunt ook bij ons

gelijknamige basiscursussen zitten ieder jaar

facebook:

terecht. Denk aan trainingen gebaseerd

snel vol.

www.facebook.com/cursusbureau

KlasseApart mei 2014 nummer 2

cursus in gedachten? Zoek dan op cursusnummer met het zoekvenster rechts bovenaan de pagina.

Advies en maatwerk Vrijwel alle cursussen, trainingen en workshops zijn ook op maat in te kopen voor uw instelling of bestuur. Neem daarvoor contact op met uw accountmanager of het Cursusbureau.

Cursus- en conferentiebureau cursusbureau@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/cursussen twitter: @cursusced

wo 4 juni Maartensdijk wo 11 juni Rotterdam KiVa-kennismaking Voor scholen die zich willen oriënteren. do 12 juni Maartensdijk Informatiebijeenkomst Opbrengstgericht werken in 4D voor (v)so-en sbo-scholen Kennismaken met onder andere Breinsleutels, 4D-arrangementen, De Vreedzame School, Spelling langs de lijn en Teach Like a Champion. www.cedgroep.nl/agenda do 12 juni Utrecht Bijeenkomst Kenniskring Schakelklassen Benieuwd naar nieuwe ontwikkelingen rondom schakelklassen? Hoe andere gemeenten een en ander organiseren? Of een concrete vraag? Kom naar de bijeenkomst Kenniskring Schakelklassen die de CEDGroep samen met Sardes organiseert. www.sardes.nl di 17 juni Maartensdijk 30 juni Rotterdam Informatiebijeenkomst Peuterstappen Opbrengstgericht werken in de kinderopvang is een cyclisch proces waarbij je informatie over de kinderen verzamelt, analyseert en vervolgens een passend aanbod samenstelt. www.cedgroep.nl/peuterstappentour wo 18 juni Maartensdijk wo 15 oktober Roermond Conferentie Breinsleutels Herhalingen van de succesvolle conferentie

van 27 november 2014 in Rotterdam. www.cedgroep.nl/conferentiebreinsleutels wo 18 juni Maartensdijk wo 25 juni Rotterdam en Zwolle Startbijeenkomst Grip op de groep De cursus Grip op de groep bestaat uit vier bijeenkomsten. De eerste bijeenkomst is ook los te bezoeken. www.cedgroep.nl/gripopdegroep wo 2 en do 3 juli Maartensdijk KiVa-trainingsdagen www.cedgroep.nl/kiva di 9 september Maartensdijk Conferentie Werken aan opvallend gedrag van jonge kinderen Inleiding door landelijk bekende wetenschapper en workshops over opvallend gedrag, werken met Trapsgewijs en opbrengstgericht werken met jonge kinderen. www.cedgroep.nl/conferentietrapsgewijs wo 24 september Maartensdijk (in voorbereiding) Mini-conferentie Rekenen in po Vanaf juni meer informatie op www.cedgroep.nl/rekenconferentiepo wo 1 oktober Rotterdam (in voorbereiding) Conferentie Begrijpend lezen Deze jaarlijkse conferentie vindt najaar 2014 plaats. www.cedgroep.nl/conferentiebegrijpendlezen

CURSUSSEN (startdatum) HET JONGE KIND do 18/9 Intern begeleider voor kov en psz vr 19/9 Hbo’er op de groep wo 1/10 Bewegen, motoriek en leren met

jonge kinderen vr 9/1 Basiscursus Omgaan met

opvallend gedrag bij jonge

kinderen PO EN SO wo 18/6 ma 15/9 wo 17/9

wo 23/9 wo 24/9

wo 24/9

do 25/9

Grip op de groep Basiscursus Leesspecialist Vernieuwde Masterclass Opbrengstgericht werken in 4D (so+sbo) Lead Like a Champion Basiscursus Teach Like a Champion (po) Basiscursus Passend omgaan met verschillen in de klas Basiscursus interne begeleiding

di 30/9 di 7/10 di 7/10 wo 8/10 wo 8/10

di 28/10

iCoach: ICT, van doel naar middel Specialist Jonge kind Basiscursus Gedragspecialist Automatiseren is te leren Omgaan met (pre)pubers (10–14 jaar) Basiscursus Taalcoördinator (po)

VO, VSO EN MBO do 18/9 Basiscursus Teach Like a

Champion vo di 29/9 Basiscursus Taalcoördinator vo,

mbo do 2/10 Haal meer uit uw leerlingvolgsy seem taal, vo ma 6/10 Interne coach TVO do 20/11 Datacoach taal vo en mbo do 20/11 Valmanschap in de klas, mbo Kijk voor het complete aanbod op www.cedgroep.nl/cursussen

KlasseApart mei 2014 nummer 2

23

DE WERKDAG VAN LONNEKE VAN DIJK Lonneke van Dijk is projectleider Het Jonge Kind bij Onderzoek & Innovatie. l.vandijk@cedgroep.nl 010 4071599

foto’s Jan van der Meijde

De dag start achter mijn bureau. Eerst telefoontjes plegen en wat emails wegwerken.

’s Ochtends is er overleg met het projectteam van Sil op School. Tijdens het overleg bepalen we onder andere het volgende thema van Sil op School en bespreken we reacties vanuit het veld.

De poppen Sil & Lis zijn verkrijgbaar! Daarom worden ze geshowd tijdens het overleg. Verder in gesprek over de mogelijkheden van het digitaal maken van het prentenboek bij Sil op School.

Na het projectoverleg heb ik overleg met Ellen van Latum van Quebble, die onze observatielijsten Doen, Praten & Bewegen hebben gedigitaliseerd. Ik krijg te zien hoe het er nu uit ziet. Het is mooi geworden!

We bespreken verder wat er nog moet gebeuren.

Na alle besprekingen op pad voor een voorlichting over Sil op School in Utrecht. Sil & Lis mogen natuurlijk niet ontbreken.