MEI 2014 NUMMER 2
JAARGANG 12
INFORMATIEBLAD RELATIES CED-GROEP
SPECIAL PESTEN De Vreedzame School Taakspel: de kracht van het positieve KiVa: leuke school zonder pesten
N I E U W S inhoud De CED-Groep traint professionals en adviseert beslissers in onderwijs en kinderopvang. En ontwikkelt innovatieve educatieve producten. Dat is wat we doen. Maar
SPECIAL PESTEN
niet wat we zijn. Bij de CED-Groep zijn we van alle onderwijsmarkten thuis. We zijn innovatief en hebben een grote passie voor kansen voor kinderen. Maar voor alles zijn we trots op resultaat. Als het een professional lukt om kinderen het beste uit zichzelf te laten halen, hebben wij echt iets bereikt.
CED-Groep bereikt Postadres: Postbus 8639 3009 AP Rotterdam
Volg ons
Locatie MAARTENSDIJK Postadres: Postbus 25 info@cedgroep.nl
3738 ZL Maartensdijk
www.cedgroep.nl
Redactioneel
Pesten ‘Als we pesten écht willen bestrijden, moeten we aandacht besteden aan groepsprocessen.
6 ’Bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen’ Anti-pestwet legt teveel nadruk op afleren en te weinig op aanleren
Conferentie Breinsleutels
8 De Vreedzame School ‘Je ziet dat kinderen met elkaar in gesprek gaan’
Rake woorden van Martine van Bokkem in het inleidende interview op pagina 6 en 7. Op 1 augustus 2015 treedt de anti-pestwet in werking. Dat betekent dat alle scholen
Taal in 4D Een handig boek voor opbrengstgericht
12 Cursus Gedragsspecialist ’Niet curatief maar preventief benaderen’
werken aan taal in het voortgezet onderwijs. Het beschrijft een cyclische wijze van opbrengstgericht werken, waarbij de
pestprogramma’s is groot. In onze Special presenteren we praktijkvoorbeelden van Taakspel, De Vreedzame School en Grip op de Groep. Programma’s die relaties tussen
Lesdoelen vermelden, feedback geven en herhalen zijn didactische gereedschappen om het leerproces van leerlingen te bevorderen. Wist u dat er ook andere gereedschappen en
vanaf dat moment moeten werken met een anti-pestmethode. Het aanbod aan anti-
16 KiVa Leuke school zonder pesten
hulpmiddelen zijn die het leren effectief ondersteunen?
kinderen verbeteren en positief gedrag bevorderen. Scholen werken daarmee impliciet aan de doelstellingen van de anti-pestwet.
3 Nieuws
Daarnaast laten we twee leerkrachten aan het woord die de cursus voor gedragsspecialist hebben gevolgd: ‘De cursus heeft ons veel inzicht verschaft in ons eigen handelen en veel
17 MAGiTO
Wat speelt zich eigenlijk in de hersenen
17 SPOT op Marieke van Logchem de stam van de anti-pestprogramma’s, waarvan de Nederlands versie al na korte tijd een succes blijkt te zijn. COLOFON
klasseApart is een drie keer per jaar verschijnend informatieblad van de CEDGroep over (nieuwe) diensten, producten en aspecten van educatieve dienstverlening in de praktijk; bestemd voor scholen, onderwijsinstellingen en overige relaties. ISSN 1571-660 jaargang 12 nummer 2 mei 2014
2
KlasseApart mei 2014 nummer 2
redactie Willem Bijl Frank Brouwer Lot Hannik Carolien Rebel Elly van der Zel
website www.cedgroep.nl
feedback geeft? En waarom beklijft kennis beter wanneer u het vaak herhaalt?
foto voorpagina Jan van der Meijde vormgeving Pressure Line druk MediaCenter Rotterdam
redactie-adres CED-Groep Postbus 8639 3009 AP Rotterdam klasseapart@cedgroep.nl
oplage 14.000 KlasseApart gratis ontvangen? Mail uw adresgegevens naar: klasseapart@cedgroep.nl
In het boek Breinsleutels worden inzichten uit de neuropsychologie verbonden
18 Van kwetsbaar naar weerbaar Nieuwe leerlijnen seksuele vorming speciaal onderwijs
met het dagelijks handelen in de klas.
20
Deze nieuwe inzichten delen wij graag
VVE monitor geeft inzicht in resultaten Zwakke punten benoemd en aangepakt
22 Cursusaanbod 2014-2015
Uit de pilot blijkt dat leraren met de tien breinsleutels uit het boek ‘breinbewuster’ lesgeven.
met u op de conferentie Breinsleutels voor po en so op woensdagmiddag 18 juni a.s. in Maartensdijk. Schrijf u snel in! Gratis boek Breinsleutels voor elke deelnemer.
23 Agenda 24 De werkdag van Lonneke van Dijk
begrippen data, duiden, doelen en doen (4D) centraal staan. Scholen in het hele land hebben deze aanpak inmiddels beproefd en werkzaam bevonden. Wat houdt deze 4D-aanpak in? De auteurs laten dat zien aan de hand van een casus op het
drie niveaugroepen kunt indelen en voor
fictieve Oranje College. Ze beschrijven hoe
elk van deze groepen een passend leer-
je resultaten op het gebied van taal kunt
stofaanbod kunt samenstellen.
duiden, doelen kunt stellen, een klas in
webwinkel.cedgroep.nl
af als u het lesdoel vermeldt of direct
inspiratie opgeleverd voor het werken op school.’ Tenslotte vragen we aandacht voor het uit Finland afkomstige KiVa. Een nieuwe loot aan
Cursusaanbod nu ook op Facebook
Like ons en u bent straks als eerste op de hoogte! www.facebook.com/cursusbureau
10 Taakspel De kracht van het positieve
14 Grip op de Groep ’Maak de draai naar een positieve klas’
N I E U W S
• De nieuwste cursussen • Actuele ontwikkelingen • Acties van het Cursus- en conferentiebureau
Doen we dat niet, dan creëren we schijnveiligheid, waarbij het pesten niet afneemt maar verschuift naar plekken waar minder toezicht van leraren en andere opvoeders is.’
N I E U W S
NIEUW IN WEBWINKEL
Doen, Praten & Bewegen Digitaal Het volgen en stimuleren van de ontwikkeling van jonge kinderen is een belangrijke taak van pedagogisch medewerkers. Door de ontwikkeling van het kind op de voet te volgen, kunnen zij zorgen voor extra uitdaging en alert zijn op een eventuele achterstand. Niet langer tijdrovend Observeren en registreren kan sinds kort ook digitaal. De papieren observatielijsten van Zo Doe Ik, Zo Praat Ik en Zo Beweeg Ik zijn onlangs gedigitaliseerd. Meer informatie op www.cedgroep.nl/DPBdigitaal
www.cedgroep.nl/conferentiebreinsleutels Boek Breinsleutels bestellen?
Nieuwsgierig? Op 19 juni is er een gratis kennismakingsworkshop.
Ga naar www.cedgroep.nl/webwinkel
Inschrijven op www.cedgroep.nl/workshopDPBdigitaal
KlasseApart mei 2014 nummer 2
3
N I E U W S
N I E U W S
Voortgezet onderwijs-editie
N I E U W S
De Vreedzame School In Amsterdam werken nu zestig basisscholen met De Vreedzame School. Tijd om ook het voortgezet onderwijs met dit succesvolle programma kennis te laten maken.
Speciaal voor het voortgezet onderwijs
Met steun van de gemeente startte de CED-
verscheen in april een extra editie van
Groep samen met drie Amsterdamse vmbo-
KlasseApart. Hierin is ruime aandacht
scholen een ontwikkelproject. De komende
voor een aantal praktijkvoorbeelden rond
anderhalf jaar werken Het Huygens Col-
opbrengstgericht werken, kwaliteitsverbe-
lege, de Bredero Mavo en de Open School-
tering didactiek en het project Taal Effect.
gemeenschap Bijlmer aan De Vreedzame
Te bestellen via communicatie@cedgroep.
School in het voortgezet onderwijs.
nl, onder vermelding van adresgegevens.
Leo Pauw
Te bekijken op www.cedgroep.nl/klassevo
l.pauw@cedgroep.nl
Lespakket Mijn stad
Leren leren
Vormgeven aan passend onderwijs
Veel scholen organiseren in de grote va-
Leren leren is er nu ook voor het po. Weten
Schoolbesturen hebben vanaf 1 augustus
kantie weer een zomerschool. De makers
hoe je het beste leert, is voor leerlingen
zorgplicht. Dit betekent dat de school ie-
van Nieuwsbegrip ontwikkelden hiervoor
een belangrijke voorwaarde om goed te
dere (aangemelde) leerling een passende
het aantrekkelijke lespakket ‘Mijn stad’.
presteren: welke vaardigheden heb ik
onderwijsplek binnen het samenwerkings-
Hiermee werken de leerlingen aan taal,
nodig en waarom? En welke vaardigheden
verband moet bieden. Hoe geef je vorm
rekenen en sociale competentie. De teksten
moet ik nog verder ontwikkelen om mijn
aan die zorgplicht? De CED-Groep heeft
en opdrachten voor taal en rekenen zijn
doelen te bereiken? De CED-Groep bege-
een integrale visie op passend onderwijs.
ontwikkeld volgens de Nieuwsbegrip- en
leidt schoolteams primair onderwijs bij
Opbrengstgericht werken in 4D is hiervoor
Nieuwsrekenformule. De leerlingen werken
het invoeren van Leren leren in de school.
het inhoudelijke kader. Ervaren adviseurs
ook aan een gezamenlijke krant waarin zij
Een overzichtelijk traject met aantoonbaar
geven trainingen en begeleiding op maat.
de eigen stad aanprijzen als toeristische
goede resultaten. Uitgangspunt vormt de
Dat geldt voor netwerkbijeenkomsten voor
bestemming. Aan het einde van de peri-
leerlijn Leren leren.
leerkrachten en ib’ers en voor begeleide
ode presenteren zij de krant aan familie,
Jeroen Meijboom
intervisie binnen het samenwerkingsver-
schoolgenoten en mogelijk aan de VVV.
j.meijboom@cedgroep.nl
band. Training en advies staan ook op het
Het pakket is ook zeer geschikt voor Brede
www.cedgroep.nl/lerenleren
programma bij onderwerpen als Ontwik-
scholen.
kelingsperspectieven, Schoolondersteu-
mijnstad@cedgroep.nl
nigsprofiel op 1 A4 en Passend indiceren. Wilma Peulen w.peulen@cedgroep.nl
N I E U W S
Excellente schoolleiders
N I E U W S
N I E U W S
Zelfredzaamheid vergroten Er is nieuw innova-
met praktische zaken van alledag, zoals
tief lesmateriaal
boodschappen doen. Gebruikers van My
voor jongeren en
mate kunnen ook zelf stappenplannen
Scholen zijn effectief als ze leer-
volwassenen met
maken of bewerken. Bij de verschillende
krachten hebben die hun tijd effectief
een licht tot matig
mogelijkheden die het programma biedt,
besteden aan het geven van heel
verstandelijke
kan iemand hulp aan een andere persoon
beperking: ’My
vragen. Ook dat kan via My mate; je kunt
goede lessen. Maar scholen zijn nog beter als ze bekwame schoolleiders
mate’. Doel is het vergroten van hun zelf-
vanuit de app en de website mailen, sky-
hebben die het voor elkaar krijgen dat
redzaamheid in het dagelijks leven.
pen, telefoneren, sms’en en WhatsApp’en.
leerkrachten de goede dingen doen.
Het bestaat uit een app en een website
Keeke Dielemans
Het blijkt dat excellente schoolleiders
met een agenda, een kasboek en stap-
k.dielemans@cedgroep.nl
succes hebben omdat ze de prioriteit
penplannen over hoe je om kunt gaan
www.my-mate.nl
leggen bij de ontwikkeling van de leerkracht. Zij besteden veel tijd aan observeren en feedback geven. Belangrijke steekwoorden zijn: datagestuurde instructie, veelvuldig observeren en gerichte feedback, plannen en tijd vinden, professionaliseren van het team en een schoolcultuur scheppen gericht op leren. De training Lead Like a Champion leidt op tot zo’n excellente schoolleider. Carla Versteeg c.versteeg@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/leadlikeachampion
Groepsonderzoek: NIO-toets, groep 8 Vanaf schooljaar 2014-2015 zijn basisscholen verplicht een centrale eindtoets af
Sil redt het koraal Na de meivakantie startte een nieuw thema van Sil op school. Naar aanleiding van de WNF Rangeractie gaan de kleuters aan de slag met het thema ’Sil redt het koraal’. De mooie onderwaterwereld is aanleiding voor leuke en zinvolle activiteiten. Zo wordt de speelhoek omgetoverd in een zeeaquarium en maken de kinderen zelf souvenirs.
aangeboden via een website. De thema’s
Sil op school is een nieuw totaalprogram-
van Sil op school zijn daardoor altijd
ma voor kleuters, waarin wordt gewerkt
actueel.
aan de SLO-doelen. De materialen worden
www.silopschool.nl (gratis proeflicentie)
Masterclass 4D uitgebreid
te nemen bij alle leerlingen van groep 8. De afname van deze toets vindt vanaf dat
dag toegevoegd. Op deze dag staat
Spelling langs de lijn
schooljaar na half april plaats. Aangezien
de interne ondersteuningsstructuur
de meeste scholen ruim voor die tijd het
centraal. Wie al eerder de masterclass
eigen schooladvies aan ouders willen
volgde, kan zich nu inschrijven voor dit
voorleggen, is het interessant om komend
vervolg. Degenen die de masterclass
De auteurs van Spelling in de Lift hebben nu Spelling langs de Lijn ontwikkeld. In
schooljaar deel te nemen aan het NIO-
nog niet hebben gevolgd, kunnen zich
deze nieuwe methode voor basisscholen en speciaal (basis) onderwijs is de leer-
onderzoek. Dit intelligentieonderzoek kan
meteen inschrijven voor de nieuwe
lijn voor spelling volledig uitgewerkt in de arrangementen basis, verdiept en (zeer)
aan het begin van groep 8 klassikaal wor-
driedaagse. Tijdens de masterclass
intensief. Het betreft zowel onveranderlijke woorden als werkwoordspelling.
den afgenomen en geeft een betrouwbaar
staat de volgende vraag centraal: hoe
Bij het ontwerp van de methode namen de samenstellers opbrengstgericht wer-
beeld van de uitstroomverwachtingen van
ken als uitgangspunt. Daarnaast lieten zij leerkrachtvaardigheden een belang-
leerlingen. Hiermee kan het schooladvies
rijke rol spelen. Het materiaal voor groep 3, 4 en 5 is inmiddels uit. Het materiaal
goed onderbouwd worden.
voor de hogere groepen verschijnt na de zomervakantie.
Margot ter Rele
www.cedgroep.nl/webwinkel
m.terrele@cedgroep.nl
Aan de populaire masterclass voor schoolleiders en intern begeleiders ’Opbrengstgericht werken in 4D’ (data, duiden, doelen, doen) is een derde
organiseer ik op mijn school kwalitatief goed en gedifferentieerd onderwijs dat recht doet aan verschillen tussen leerlingen en toch uitvoerbaar blijft? www.opbrengstgerichtwerken4d.nl
www.cedgroep.nl/nio
4
KlasseApart mei 2014 nummer 2
KlasseApart mei 2014 nummer 2
5
SPECIAL PESTEN
’Bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen’ Anti-pestwet legt teveel nadruk op afleren en te weinig op aanleren tekst Ronald Buitelaar
Staatssecretaris Sander Dekker en Kinderombudsman Marc Dullaert hebben eerder dit jaar de handen ineen geslagen en een plan van aanpak gepresenteerd om het pesten op school een halt toe te roepen. Een sympathiek initiatief, vinden Theo Magito (directeur CED-Groep) en Martine van
Op 25 maart van dit jaar presenteerden
Wat is normaal?
lijsten en kennisopbrengsten maar lijken te
Cyberpesten
staatssecretaris Sander Dekker en kinderom-
Theo en Martine zijn groot voorstander van
vergeten dat sociaal-emotionele ontwikkeling
Martine hoopt vurig dat het Nederlands Jeugd
budsman Marc Dullaert een gezamenlijk plan
een aanpak waarbij het positieve benadrukt
minstens zo belangrijk is. Niemand die het
Instituut (NJI) niet alleen ’losse’ pestpro-
van aanpak om pesten op school tegen te
wordt. Theo: ‘Ik denk aan de uitdrukking
in zijn hoofd haalt om tegen een kind te zeg-
gramma’s maar ook bredere programma’s
gaan. Het wetsvoorstel ’Sociale veiligheid op
‘catch the child being good’ ofwel stimuleer
gen dat het zonder oefening de tafels moet
selecteert. Programma’s die niet alleen aan-
school’ maakt deel uit van de aanpak en wordt
het juiste gedrag.’ Volgens Theo en Martine
beheersen, maar als het om gedrag gaat,
dacht besteden aan pester en gepeste maar
Bokkem (uinitmanager CED-Groep), maar niet aansluitend bij de praktijk
op dit moment in het parlement behandeld.
dé manier om te zorgen dat de sfeer in een
denken we dat het voldoende is om te zeggen
procesmatig de hele omgeving betrekken:
van scholen: ‘Teveel nadruk op sociale veiligheid. Te weinig aandacht voor
‘Sympathieke, maar ondoordachte paniekwet-
groep goed is en pestgedrag minder kans
dat een kind ‘normaal’ moet doen. Maar wat
‘Als we pesten écht willen bestrijden moeten
geving’ noemt Theo Magito het wetsvoorstel,
krijgt. Theo vreest dat de socialiserende taak
is normaal gedrag voor een kind op school?
we aandacht besteden aan groepsprocessen
‘ik had liever een burgerschapswet gezien.
van scholen in de verdrukking is gekomen
Dat zal het net zo goed moeten leren als dat
en de omgeving. Doen we dat niet dan cre-
Er gebeurt al zoveel goeds op scholen. Het
door de focus op cognitieve leerresultaten:
het leert rekenen en lezen.’
ëren we schijnveiligheid waarbij het pesten
was beter geweest als de wet daarop had
‘We maken ons collectief druk over rang-
sociale vaardigheid.’
aangesloten.’ De wet, die vanaf schooljaar 2015-2016 van kracht wordt, schrijft onder meer voor dat scholen een (erkend) antipestprogramma moeten gebruiken, een vertrouwenspersoon en anti-pestcoördinator moeten aanstellen en verantwoording moeten afleggen over de resultaten van hun inspanningen om pesten te voorkomen. Positief gedrag bevorderen Martine van Bokkem is onderzoeker bij de CED-Groep en als schoolbegeleider, ontwikkelaar en projectleider betrokken bij verschillende onderwijsproducten die zich richten op sociaal gedrag, sociale competentie en
niet afneemt maar verschuift naar plekken waar minder toezicht van leraren en andere
NJI beoordeelt Over Taakspel zegt het Nederlands Jeugd Instituut (NJI): ‘Taakspel is een universeel preventieprogramma dat bestaat uit een groepsgerichte aanpak voor leerlingen van groep 1 tot en met 8 van het basisonderwijs. Uiteindelijk doel is beginnend probleemgedrag in een vroeg stadium te verminderen en om te buigen in positief gedrag.’ Taakspel is door het NJI beoordeeld als ‘effectief volgens sterke aanwijzingen’.
opvoeders is. Cyberpesten is daar een voorbeeld van. Dat kan 24 uur per dag en zeven dagen per week doorgaan en veel schade en onrust veroorzaken. Voorkomen dat het zover komt, is daarom verstandiger dan achteraf ingrijpen. Juist bij pesten geldt: voorkomen is beter dan genezen!’
Over De Vreedzame School zegt het NJI: ‘Het is een programma waarin sociale competenties en democratisch burgerschap centraal staan. Het doel is om de sociale betrokkenheid van de leerlingen ten aanzien van de
Meer weten?
gemeenschap te vergroten, waardoor probleemgedrag vermindert en de onzekerheid en
Martine van Bokkem
handelingsverlegenheid van leerkrachten afneemt.’ De Vreedzame School is door het NJI
m.vanbokkem@cedgroep.nl
beoordeeld als ‘goed onderbouwd’.
010 4071599
burgerschap. Ook zij heeft sympathie voor het initiatief van de staatssecretaris en de Kinderombudsman maar vreest dat er met
Ad Oskam
een te smalle focus naar de problematiek gekeken wordt: ‘Ik vrees dat de wet teveel gaat voorschrijven wat scholen moeten doen en te weinig ruimte laat voor de bestaande praktijk.’ Martine breekt wat dat betreft een lans voor Taakspel, De Vreedzame School en Grip op de Groep, programma’s waarmee geïnvesteerd wordt in sociale relaties en leren omgaan met elkaar: ‘Het zijn programma’s met een systeemaanpak die zich wetenschappelijk en in de praktijk bewezen hebben. Ze verbeteren relaties tussen kinderen en bevorderen positief gedrag waardoor meer Martine van Bokkem en Theo Magito: ’Wij willen een lans breken voor impliciet werken aan de doelstellingen van de anti-pestwet.’ foto Jan van der Meijde
6
KlasseApart mei 2014 nummer 2
impliciet gewerkt wordt aan de doelstelling van de anti-pestwet.’
KlasseApart mei 2014 nummer 2
7
SPECIAL PESTEN
’Wij zijn pestgedrag in een vroeg stadium voor’ Directeur Paul van Hattem had op zijn vorige
over wie er mag draaien, maar laatst hebben
school goede ervaringen met De Vreedzame
ze het zelf opgelost met behulp van een ander
School en meende dat De Klimop ook baat
kind. Ik kwam er niet aan te pas.’
kon hebben bij het programma. ‘We hebben kinderen uit veel verschillende culturen’, zegt
Structuur
hij. ‘Sommige kinderen zien de juf en meester
Volgens juf Willemeyne laat het programma
als iemand die boven de troepen staat. Als de
je ook naar jezelf kijken. ‘Jij kijkt naar je
leerkracht dan uit zicht is, gebeuren er soms
eigen handelen. Wat kan ik zelf veranderen?
dingen die we niet willen. We willen er naar
Vroeger reageerde ik altijd op de manier
toe dat de kinderen zelf bepaalde dingen wel
waarop het mij het beste leek, dat doet iedere
of niet doen, niet omdat de juf het zegt, maar
leerkracht, maar die manier komt niet altijd
omdat ze het zelf ook zo vinden.’
overeen. Nu is er eenzelfde structuur. Alle
De Vreedzame School beschouwt de klas en
leerkrachten reageren volgens diezelfde
de school als een leefgemeenschap waarin
structuur en de kinderen floreren daarin.’
kinderen zich gehoord en gezien voelen. Ze
Het invoeren van De Vreedzame School duurt
leren om samen beslissingen te nemen en
twee jaar en kan nog worden verlengd met
conflicten op te lossen. Het is een school-
een derde. Paul ziet nu al positieve ontwik-
breed programma. Elke groep krijgt een les-
kelingen. ‘Het is rustiger geworden op het
senserie waarin verschillende onderwerpen
schoolplein. Ook merk ik dat de kinderen zich
aan de orde komen.
meer bewust zijn van dat er nog iets anders bestaat dan de straatcultuur, dan de men-
Bespreekbaar
taliteit ‘Wie het hardste schreeuwt die is de
‘Je krijgt als leerkracht veel handvatten’,
baas’. Daarin hebben we stappen gezet. Ze
vertelt juf Willemeyne van groep 8. ‘Het
kunnen beter samen spelen.’
programma maakt gevoelige onderwerpen
‘De kinderen kunnen nu beter met conflicten omgaan’ foto Jan van der Meijde
De Vreedzame School ‘Je ziet dat kinderen met elkaar in gesprek gaan’ 8
KlasseApart mei 2014 nummer 2
tekst Renate Mamber
Basisschool De Klimop in Amsterdam-Noord begon dit jaar met De Vreedzame School. Dit programma, ontwikkeld door de CED-Groep, richt zich op sociale competentie
bespreekbaar in een veilige omgeving.
Natuurlijke oplossing
Er wordt bijvoorbeeld homoseksualiteit
Hij merkt dat de kinderen nog niet altijd zelf
besproken. In de lessen bouw je dat langzaam
conflicten kunnen oplossen, maar dat ze er
op en laat je het luchtig aan bod komen. Je
wel beter mee kunnen omgaan. ‘Dat be-
maakt bespreekbaar dat je anders mag zijn,
ter omgaan met aanvaringen, maakt dat je
een andere mening mag hebben of er anders
pestgedrag in een vroeg stadium voor kunt
uit mag zien. Je mag zijn wie je bent.’
zijn. We hebben op deze school nooit echt een
Het programma richt zich ook op omgaan
pestprobleem gehad, maar indien nodig biedt
met conflicten. Kinderen maken kennis met
De Vreedzame School daar een oplossing
verschillende manieren van reageren op
voor. Pestgedrag is er niet van de ene op de
conflictsituaties en hoe ze die zelf kunnen
andere dag, dat groeit. De Vreedzame School
oplossen. Juf Greet van groep 5 ziet daarvan
geeft je handvatten om op een goede manier
de eerste resultaten. ‘Kinderen hebben vaak
te voorkomen dat er wordt gepest.’
kleine aanvaringen. De tuimelrekken bij ons
Juf Willemeyne is blij dat ze kinderen door
op het schoolplein zorgen bijvoorbeeld altijd
het programma anders ziet reageren. ‘Als je
voor strijd. Vroeger bemoeide ik me ermee,
ziet dat een kind eerst niet mee mag spelen,
maar nu laat ik de kinderen het veel meer zelf
erover praat en het de volgende keer wel mag
oplossen. Dan zie je dat ze met elkaar in ge-
meedoen, maakt je dat als leerkracht trots.’
sprek gaan. Dat is echt iets dat De Vreedzame School ons heeft gebracht.’
en democratisch burgerschap. Ook
Diezelfde ervaring heeft juf Marianne van
Meer weten?
gaat het pestgedrag tegen. ‘Het geeft
groep 3. ‘Ik merk dat de kinderen minder
Annemieke Vernooy
vaak met vragende ogen naar me toe komen
a.vernooy@cedgroep.nl
handvatten om op een goede manier te voorkomen dat er wordt gepest.’
van ‘juf, los het even voor me op’. Ze hebben soms hele discussies bij het touwtje springen
0346 219777 www.vreedzameschool.nl
KlasseApart mei 2014 nummer 2
9
SPECIAL pesten
Taakspel
De kracht van het positieve
De gedragsregels worden dan ook positief geformuleerd. ‘Niet kletsen tijdens de les’ wordt: ‘we zijn stil tijdens het werken’. Michelle: ‘Vroeger benoemden kinderen veel vaker wat ze niet leuk vonden in elkaars gedrag. Nu is er de wil om naar zichzelf te kijken. Die draai naar het positieve, dat is zó gaaf om met elkaar te beleven.’ De Bron begon dit schooljaar, na het volgen van de eerste training, met Taakspel. Alle groepen spelen het drie keer per week. Per groep wordt gekeken wat de beste speelduur is. Die wordt opgebouwd van tien minuten naar een dagdeel. Structuur
tekst Marijke Nijboer
Kinderen begrijpen vaak heel goed waarom anderen iets nog niet
Michelle: ‘Je ziet kinderen bijdraaien. Alle leerlingen zijn gebaat bij structuur, duidelijk-
kunnen en zijn zeer bereid om daarbij te helpen. Dat is het team van
heid en rust. Taakspel bevordert die elemen-
basisschool De Bron in Numansdorp scherper gaan zien sinds de school
ten.’ Taakspel is eigenlijk heel eenvoudig,
Taakspel speelt. Taakspel bevordert hier merkbaar het sociale gedrag,
zegt zij. ‘Maar als je er echt met de klas in opgaat, brengt het veel teweeg. Ik vind bijvoor-
de taakgerichtheid en rust in de klas. Directeur Aemile Roos denkt dat
beeld dat de kinderen veel netter zijn gaan
Taakspel ook helpt om pesten te voorkomen.
werken. Ze kunnen nu ook beter individueel werken. Dat is fijn in een combinatiegroep; dan heb je meer ruimte om aandacht te besteden aan individuen of kleine groepjes.’ Door het spelen van Taakspel verbeteren de onderlinge relaties tussen kinderen en wordt de sfeer in de klas prettiger. Dat leidt er weer toe dat het probleemgedrag afneemt en kinderen minder geneigd zijn om de regels te overtreden. In zo’n klas wordt ook minder gepest, zeggen onderzoekers. Aemile
Bij Taakspel (zie kader) wordt van kinderen
Pedagogisch klimaat
onderschrijft die conclusie: ‘Ik denk absoluut
verwacht dat zij tijdens het schoolwerk het
Dat was precies de bedoeling. Aemile: ‘Wij
dat Taakspel helpt om pesten te voorkomen.
gedrag vertonen dat tevoren is afgesproken.
hebben de laatste jaren hard gewerkt aan het
Kinderen leren om elkaar op een positieve
Stilzitten, je vinger opsteken als je iets wilt zeggen, met je eigen werk bezig zijn; dat soort regels. Als er één toch zit te draaien of kletsen, verliest diens hele groepje punten. Dat verkleint de kans op een beloning. Je zou verwachten dat zo’n kind boosheid oogst, maar Michelle van Diggelen, leerkracht van
’Taakspel legt basis voor het voorkómen van pesten’
groep 6/7, ziet vooral hulpvaardigheid. ‘De
didactisch klimaat en waren erg bezig met
manier aan te spreken. Ze gaan het gewoon
kinderen schieten elkaar aan op een posi-
opbrengstgericht werken. Wij hebben grote
vinden om elkaar te helpen om tot gewenst
tieve manier en geven tips.’ Directeur Aemile
groepen en merkten dat de taakgerichtheid
gedrag te komen. Ze gaan ook duidelijk zien
Roos: ‘Dat ongewenste gedrag zie je vooral
en de concentratie van de kinderen minder
dat ongewenst gedrag voor iedereen verve-
nog in de onderbouw. Kinderen snappen dat
aan het worden waren. We zien die verbeteren
lend is. Als je Taakspel langer speelt, wordt
sommige anderen het moeilijk vinden om zich
door Taakspel. We willen nu de pedagogi-
het een grondhouding. Wij spelen Taakspel
aan de regels te houden en accepteren het.
sche kant aan gaan pakken, en ook daarvoor
alleen in de klas, maar ik denk zeker dat dit
Ze zijn dan heel sociaal en helpen dat kind om
is Taakspel heel bruikbaar. Dit spel maakt
spel ook buiten de klas een basis legt voor
resultaten te halen.’
gebruik van de kracht van het positieve en het
het voorkómen van pesten.’
complimenteren.’
10
KlasseApart mei 2014 nummer 2
Taakspel
komen in aanmerking voor een beloning.
De klas stelt samen met de leerkracht
De leerlingen stimuleren elkaar om zich
positieve gedragsregels op en verzint
aan de regels te houden. De leerkracht
passende beloningen. Vervolgens wordt
complimenteert gewenst gedrag en ne-
het Taakspel drie keer per week ge-
geert zoveel mogelijk ongewenst gedrag.
speeld, in teams, tijdens de reguliere les-
Taakspel bevordert een positief en veilig
sen. Elk team krijgt punten. Ongewenst
klassenklimaat en taakgericht gedrag en
gedrag kost een groepje punten. Groepen
neemt risico’s weg die kunnen leiden tot
die voldoende punten overhouden,
ongewenst gedrag, zoals pesten.
‘Niet kletsen tijdens de les’ wordt: ‘we zijn stil tijdens het werken’. foto Jan van der Meijde
Meer weten? Lilian Mouissie l.mouissie@cedgroep.nl 010 4071599 www.taakspel.nl
KlasseApart mei 2014 nummer 2
11
SPECIAL pesten
CURSUS gedragsspecialist
’Niet curatief maar preventief benaderen’
tekst Ronald Buitelaar
Groepsleerkrachten Laurien Vos en Tamara Greveling leerden bij de basiscursus Gedragsspecialist van de CED-Groep hoe belangrijk preventie is. Een principe dat zij ook toepassen bij de aanpak van (online) pesten: ‘Onze leerlingen overzien vaak niet de gevolgen van
Cursus De basiscursus gedragsspecialist van de CED-Groep bestaat uit negen bijeenkomsten waar cursisten leren om
hun gedrag en zeker niet als het om acties op internet gaat. Aan ons
gedragsproblemen bij kinderen in on-
om te zorgen dat ze zich bewuster worden van risico’s en gevaren.’
derwijsbehoeften te vertalen. De inhoud van de cursus bestaat uit toegepaste gedragsleer en motivatieleer, gesprekstechnieken en observeren, registreren en analyseren van gedrag van leerlingen en leerkrachten. Het kijken naar het eigen handelen als leerkracht staat voorop in de cursus; bewust worden van wat je als leerkracht doet en waarom je het doet. Welke behoefte heeft de leerling en wat heeft deze leerling nodig van de leerkracht om die behoefte te vervullen? Ook pesten en cyberpesten maakt deel uit van de cursusinhoud. Na afloop is de gedragsspecialist in staat om collega’s te adviseren en te begeleiden bij een individuele en groepsgerichte aanpak.
Enthousiast Laurien en Tamara zijn bijzonder enthousiast over de cursus en cursusleiders Froukje Joosten en Tamara Wally: ‘De cursus heeft ons veel inzicht verschaft in ons eigen handelen en veel inspiratie opgeleverd voor het werken op school. De begeleiding door Froukje en Tamara
’Ik wil ze elke morgen in de ogen kijken om te zien of er iets aan de hand is.’ foto Jan van der Meijde
heb geen controle over wat zich in het week-
Laurien Vos is leerkracht bij Alphons Laudy,
de cursus gedragsspecialist heeft me er nog
De kennis die Tamara en Laurien tijdens de
werd omdat het dicht bij het dagelijks werk
end en na schooltijd afspeelt. Juist dan neemt
een school voor (voortgezet) speciaal onder-
bewuster van gemaakt.’
cursus opdeden, wordt bijvoorbeeld via stu-
staat en direct resultaat oplevert.’
het online pesten een grote vlucht. Niet op-
diedagen onder het team verspreid. Tamara:
wijs aan zeer moeilijk lerenden in Amster-
12
die enthousiast door onze collega’s ontvangen
zettelijk want leerlingen hebben zelden door
dam Buitenveldert. De vso-afdeling telt zo’n
Kennis doorgeven
‘We hebben met de intern begeleider een
Kinder- en oudercafés
wat het gevolg van acties of uitlatingen is.
180 twaalf- tot twintigjarige leerlingen en
Laurien volgde de cursus twee jaar geleden.
studiedag georganiseerd over agressie en
De praktijk bij Alphons Laudy laat zien dat
Het gevolg is dat de narigheid mee naar
Laurien kent ze stuk voor stuk: ‘Ik sta vaak
Haar collega groepsleerkracht, Tamara Gre-
preventie, waarbij we de teamleden onder
ook de aanpak van pesten gebaat is bij een
school komt.’ Tamara: ’We proberen dit
op het plein omdat ik het vervoer coördineer
veling, is er dit jaar aan begonnen. Dat ze de
meer vertelden over de ABC-aanpak (Antece-
zorgvuldige analyse van de problematiek.
probleem preventief aan te pakken door alert
en begroet iedere leerling persoonlijk. Niet
cursus doen, heeft naast persoonlijke interes-
dent, Behaviour, Consequenses). Tijdens de
Dat er op school een voelbaar prettige sfeer
te zijn op signalen van leerlingen en veel te in-
alleen omdat ik ze allemaal wil leren kennen,
se te maken met het beleid van de school om
cursus hebben we zelf ervaren hoe belangrijk
heerst en leerlingen en leraren respectvol
vesteren in voorlichting. Aan leerlingen en ook
maar ook omdat ik ze elke morgen in de ogen
zoveel mogelijk expertise de school binnen te
het is dat ons handelen niet reactief is, maar
met elkaar omgaan, laat onverlet dat er soms
aan hun ouders. Zo organiseren we kinder- en
wil kijken om te zien of er iets aan de hand is.
halen: ’Naast onze inbreng als gedragsspeci-
onderdeel van een weloverwogen aanpak.
buiten schooltijd zaken spelen die op school
oudercafés waar bijvoorbeeld over (online)
Zie of hoor ik iets, dan speel ik dat direct door
alisten, beschikt de school over een autisme-
Eerst gegevens verzamelen, de behoefte
doorwerken. Laurien: ‘Ik kan de leerlingen
pesten en loverboys gesproken wordt. Curatief
aan de collega bij wie het kind in de groep zit.
specialist en collega’s met een master SEN
van leerlingen in kaart brengen en op basis
wel elke morgen bij het hek in de ogen kijken
benaderen is ook in het geval van pesten niet
Die oplettendheid heb ik al van nature, maar
(Special Educational Needs).’
daarvan een aanpak formuleren. Informatie
en dagelijks op school observeren, maar ik
de oplossing. Preventie is veel belangrijker.’
KlasseApart mei 2014 nummer 2
is erg prettig. Ze vertellen geen opgelegd verhaal, maar werken echt vanuit de praktijk en hebben ons door hun energieke en enthousiaste aanpak bijzonder goed weten te motiveren.’
Meer weten? Tamara Wally t.wally@cedgroep.nl 010 4071599 www.cedgroep.nl/gedragsspecialist
KlasseApart mei 2014 nummer 2
13
SPECIAL pesten
Grip op de Groep ’Maak
de draai naar een positieve klas’ tekst Marijke Nijboer
Een klas vol ballonnen. En een kleutergroep die zich netjes aan de afspraken houdt, zónder dat de juf haar stem heeft moeten verheffen. Dat is één van de effecten van de cursus Grip op de Groep. Twee directeuren en een leerkracht van verschillende scholen vertellen hoe hun teams met behulp van deze cursus positief gedrag weten te stimuleren.
Nelleke den Hollander van de Eben Haezerschool in ’s Gravenzande heeft met haar kleuters afgesproken dat ze bij haar moeten komen wanneer ze hen roept, maar een paar kinderen spelen gewoon door. Wanneer iedereen in de kring zit, herinnert zij de kinderen aan de afspraak. Ze belooft dat elke keer wanneer het iedereen wél lukt om meteen te komen, zij een ballon zal ophangen. ‘Dat heb ik een hele week gedaan en de klas vond het
’Verhouding negatieve/ positieve opmerkingen moet 1:2 zijn’
geweldig. Af en toe zeg ik: waarom hangen
aardig. ‘Als er iets ongewensts gebeurt, zeggen de kinderen: stop, ik vind dit niet leuk. Dan luisteren beide partijen naar elkaar en bedenken een oplossing.’ In de normingfase komen de groepsleden dichter tot elkaar en worden de regels voor samenwerking nader bepaald. Gerard: ‘Uit onderzoeken over pesten blijkt dat het heel goed werkt wanneer je al voordat er wordt gepest, het signaal geeft: dat doen wij hier niet. Met Grip op de Groep maak je
die ballonnen er ook al weer?’
heel duidelijk welk gedrag je wel en niet wilt
Nelleke vindt die positieve benadering
team werken aan de sociale vaardigheden
op je school.’ Pauline: ‘Maar ook wanneer in
een eyeopener. ‘We hebben geleerd dat de
en de sociale samenhang. Dat gaat de hele
een groep al negatief gedrag overheerst, kun
verhouding tussen negatieve en positieve
school aan, vandaar dat we de cursus met het
je dat met Grip op de Groep ombuigen. Mits je
opmerkingen 1:2 moet zijn. Zeg je één keer
hele team hebben gevolgd.’
de technieken goed in de vingers hebt.’
iets negatiefs in een klas, dan moeten daar
Directeur Pauline van Gurp van De Vossen-
twee positieve opmerkingen tegenover
berg: ‘Wij vinden dat elk kind recht heeft op
Eerste resultaten
staan. Bijvoorbeeld: wat goed dat jullie even
onderwijs in z’n eigen omgeving. Een gevolg
De scholen zien al resultaten. Nelleke: ‘Wij
helpen! Zo word je geen mopperjuf en voelen
is dat we te maken krijgen met wat meer
merken bij het samenspel op het plein dat
de kinderen aan het eind van de dag dat het
gedragsproblemen. Het is belangrijk dat
er onderling meer respect en waardering
een goede schooldag was. Ik denk zeker dat
leerkrachten leren om een sterk pedagogisch
is.’ Pauline: ‘Wij laten eens in de paar jaar
deze positieve benadering het leerklimaat ten
klimaat te scheppen. Grip op de Groep helpt
bovenschools de Kwaliteitsmeter Primair
goede komt.’
daarbij.’
Onderwijs invullen. Onze school scoort verba-
Goede start
Conflicten zelf oplossen
met andere scholen en met vorige jaren.’
Grip op de Groep begint met een bijeenkomst
Grip op de Groep loopt gelijk op met de
Om pesten nog verder terug te dringen, moet
kort voor de zomervakantie en reikt leer-
ontwikkeling van de groepen. Leerkrachten
je ook ouders bij je aanpak betrekken, vindt
krachten manieren aan om vanaf de eerste
kunnen hun nieuwe vaardigheden dus meteen
zij. ‘Wij denken na over hoe we ouders kunnen
schooldag een goede start te maken met de
inzetten. De cursus onderscheidt de fases
betrekken bij onze manier om conflicten op te
groep. In een combinatiegroep op de Eben
’forming, storming en norming’. Nelleke:
lossen. Het zou goed zijn als we samen één
Haezer werd veel geruzied en gepest. ‘We
‘Voor de formingfase leerden we allerlei ken-
lijn kunnen trekken.’
hebben die groep uit elkaar gehaald, maar
nismakingsspelletjes en leuke werkvormen.
dat is maar een tijdelijke oplossing,’ zegt Nel-
Je spreekt met de groep positieve gedragsre-
leke. ‘We wilden schoolbreed iets effectiefs
gels af: wij spelen samen, we luisteren naar
opzetten.’
de juf en naar elkaar.’
De School met de Bijbel in Benthuizen zag
De eerste botsingen kondigen de storming-
steeds meer ongewenst gedrag in de boven-
fase aan. De leerkracht bespreekt met de
bouw. Directeur Gerard Bel: ‘We zagen onrus-
leerlingen hoe zij conflicten zelf kunnen
tig en negatief gedrag en wilden met het hele
oplossen. Dat lukt ook Nellekes kleuters al
zingwekkend hoog op veiligheid, vergeleken
‘Als er iets ongewensts gebeurt, zeggen de kinderen: stop, ik vind dit niet leuk.’ (Eben Haezerschool in ’s Gravenzande) foto Jan van der Meijde
14
KlasseApart mei 2014 nummer 2
Meer weten? Annet Doeschot a.doeschot@cedgroep.nl 010 4071599 www.cedgroep.nl/gripopdegroep
KlasseApart mei 2014 nummer 2
15
SPECIAL pesten MAGiTO
KiVa: Leuke school zonder pesten KiVa is een effectief basisschool-programma voor het voorkomen en stoppen van pesten. Het is gebruiksvriendelijk, vernieuwend en biedt concrete materialen voor leerkrachten, leerlingen en ouders. KiVa is afkomstig uit Finland. Het woord betekent ’leuk’ of ’fijn’. Het is ook een afkorting voor de Finse zin: Leuke school zonder pesten.
SPoT PEDAGOGISCHE WETGEVING? Wat bereikt KiVa? • Het vermindert pesten met meer dan de helft. • Het zorgt voor een prettige leeromgeving. Uit onderzoek blijkt dat KiValeerlingen hun eigen leerprestaties positiever beoordelen. • Het verhoogt het welzijn en de motivatie van alle leerlingen. • Leerkrachten weten beter hoe ze pes-
KiVa is een aantrekkelijk en gevarieerd pro-
ten, kunnen zij een tweedaagse training van
gramma voor positieve groepsvorming. Het
de CED-Groep volgen. Dag 1 gaat over de
spreekt daarbij de hele groep aan om pesten
preventieve aspecten en is bedoeld voor de
en groepsproblemen op te lossen. Kernonder-
directie, de intern begeleider(s), de leer-
deel van KiVa zijn tien lessen over onder-
krachten die de KiVa-lessen gaan geven en
meer groepsdruk, communicatie, respect
het KiVa-team (drie personeelsleden die KiVa
en (het herkennen, oplossen en voorkomen
coördineren - de directeur mag hier niet deel
van) pesten. KiVa is echter meer dan een
van uitmaken). Dag 2 gaat over de aanpak van
lesprogramma. KiVa zorgt voor een cultuur
pesten en is alleen bedoeld voor het KiVa-
waarin pesten niet past en leerlingen samen
team. De leden krijgen training in gespreks-
problemen oplossen. Mocht zich toch een
voering met kinderen en ouders. Gedurende
pestprobleem voordoen dan zorgt de KiVa-
het invoeringstraject zijn er per jaar twee
steungroepaanpak er voor dat de pestsitua-
ervaringsbijeenkomsten voor het KiVa-team
ties worden opgelost.
en is er de mogelijkheid voor extra begeleiding op school.
Slachtoffers steunen
Wat doet een leerkracht als een leerling regelmatig veel rekenfouten maakt? De fouten analyseren en bedenken hoe de leerling geholpen kan worden om de rekenopgaven goed te maken. Wat doet een leerkracht als een leerling anderen pest? Achterhalen waarom die leerling anderen pest en die leerling stimuleren om positief gedrag te vertonen. Pedagogiek is dikwijls het vertalen van problemen in positieve doelstellingen en het daarvoor
KiVa-trainingen 2 en 3 juli 2014 CED-Groep, locatie Maartensdijk 15 en 16 september 2014 CED-Groep, locatie Rotterdam Aanmelden bij Margot ter Rele, m.terrele@cedgroep.nl, onder vermelding van school, adres, telefoon en het aantal groepen of leerkrachten 5 t/m 8.
benodigde gedrag stapje voor stapje stimuleren. Staatssecretaris Dekker heeft een wetsvoorstel Sociale Veiligheid bij de Tweede Kamer ingediend. Dat is een mooi thema, want een school behoort voor kinderen sociaal veilig te zijn. En het is soms een hele klus om dat te realiseren. In de wetstekst zelf gaat het echter vervolgens vooral over ’anti-pestbeleid’. En dat is wel een duidelijke norm, maar geen pedagogische doelstelling. Je leert kinderen geen ’anti-
Kennismakingsbijeenkomsten Eerst kennismaken met KiVa? Dat kan. Op woensdag 4 juni van 16.00–17.00 u bij
pesten’. Je leert kinderen hoe je onderlinge relaties kunt verbeteren, wat respectvol sociaal gedrag is, hoe je conflicten op een goede manier
Certificaat
leerlingen zover te krijgen dat ze slachtoffers
De wet stelt een antipest-aanpak verplicht.
gaan steunen en proberen de pester te stimu-
Het goede nieuws is dat KiVa hoogstwaar-
leren om met het pesten te stoppen.
schijnlijk zal voldoen aan de eisen die het
Het aanpakken van pesten werkt namelijk
nationale plan van aanpak stelt. Dit jaar juni
alleen als de leden van de groep zich ver-
loopt een onderzoek af van Rijksuniversiteit
antwoordelijk voor elkaar voelen en als er in
Groningen naar de effectiviteit. De eerste
het gedrag van alle groepsleden verandering
resultaten van dit onderzoek zijn zeer positief.
Meer weten?
Zou het helpen om de leerprestaties van leerlin-
plaatsvindt.
Met de formering van het KiVa-team voldoet
inhoudelijk:
gen omhoog te brengen als er een wet ’Cogni-
Een aanvulling op de lessen is het KiVa-
een school aan de eisen van de inspectie over
computerspel. In dit spel kunnen leerlingen
het aanstellen van een anti-pestcoördinator
rondlopen in een virtuele school en oefenen
op de school.
11 juni van 16.00–17.00 u bij CED-Groep Rotterdam. Inloop vanaf 15.30 u met een drankje. Aanmelden via www.cedgroep.nl/kennismakingkiva
Femke Brandsma of Ellen van Vught kiva@cedgroep.nl 0346 219777 training:
kunt oplossen. Een school waar een harmonieus en veilig sociaal klimaat heerst, is geen ’anti-pestschool’ maar een harmonieuze en veilige school, een vreedzame school. En dat is niet zomaar een woordspel maar een wezenlijk andere gerichtheid.
Wat is je werk? Senior onderwijsadviseur taal/lezen. Daarnaast ben ik trainer coöperatief leren en geschoold als beeldbegeleider (S-VIB). Ik doe voornamelijk verbetertrajecten op scholen, vooral om de opbrengsten op taal- en leesgebied te verhogen. Waar ben je nu? Ik ben nu op de De Regenboog in Waddinxveen en help met het opstarten van het traject 4D begrijpend lezen. Doel hiervan is dat de opbrengsten voor begrijpend lezen verbeteren en dat leerkrachten betere instructievaardigheden voor begrijpend lezen krijgen. Vanmorgen was ik in de klassen voor een 0-meting bij begrijpend lezen. Bij alle groepen kijk ik wat al goed gaat en waar begeleiding nodig is. Zo kan ik samen met de school concrete doelen stellen voor het verbeteren van de leerkrachtvaardigheden. Daarnaast geef ik begeleiding op maat en speel ik in op de verschillen tussen de leerkrachten. Tijdens gesprekken krijgen de leerkrachten de ruimte om aan te geven wat zij nodig hebben of missen of waar ze tegenaan lopen in de methode. Dit neem ik mee in de komende begeleiding. In de teamkamer ontstaan al interessante discussies over het modelen bij begrijpend lezen. Waar ga je naartoe? Ik ga nu naar de Egbertusschool in Vianen voor een stuurgroepvergadering. Deze school begeleid ik sinds vorig jaar met 4D begrijpend lezen. Dit schooljaar zijn we verder gegaan met spelling. Volgend schooljaar wil de school op dezelfde manier verder met 4D rekenen. Nu ga ik samen met een collega en de stuurgroep bespreken hoe het plan er voor volgend schooljaar uit komt te zien. Wat is je motto? Doelgericht en direct aan de slag.
tieve Veiligheid’ zou worden aangenomen met een ’anti-dombeleid’? Misschien toch maar een pedagoog bij de afdeling wetgeving aannemen.
Margot ter Rele
Een school die meedoet aan de training mag Training
zich meteen KiVa-school noemen. Na twee
Voordat scholen met het programma star-
jaar krijgt de school het KiVa-certificaat.
KlasseApart mei 2014 nummer 2
CED-Groep Maartensdijk en op woensdag
Marieke van Logchem, ik woon in Culemborg en werk ruim dertien jaar bij de CED-Groep.
Het voornaamste doel van de lessen is om de
om pesten te herkennen en tegen te gaan.
16
ten aan moeten pakken.
Wie ben je?
m.terrele@cedgroep.nl 0346 219777 www.cedgroep.nl/kiva
Theo Magito is algemeen directeur/bestuurder van de CED-Groep.
KlasseApart mei 2014 nummer 2
17
Nieuwe leerlijnen seksuele vorming speciaal onderwijs
Van kwetsbaar naar weerbaar tekst Ineke Westbroek
Seksuele vorming in het speciaal onderwijs was lange tijd onderbelicht. Om dit thema te verankeren in het curriculum van het (v)so, startte de CED-Groep samen
‘De onderwerpen spreken onze leerlingen aan, ze praten er spontaan over.’ foto Angelique Haan
met Rutgers WPF het project ’Van kwetsbaar naar weerbaar’. Bij dit project, dat kinderen en jongeren met een beperking informatie en vaardigheden aanreikt, zijn leerlijnen seksuele vorming ontwikkeld, die worden gekoppeld aan bestaande lesmethodes. Illustratie Marian Latour
‘Wat zeg je als een goede vriend vertelt dat hij homo is?’ ‘Oké, jammer,’ antwoordt een leerling uit de vsomiddenbouwklas waar Anne Nales seksuele vorming doceert. Een vraag uit het Liefdesweetjesspel, met vragenkaartjes over seksualiteit en relaties. ‘Waarom jammer? Blijft hij nog steeds je vriend?’ ‘Túúrlijk.’ Een andere vraag: ’Wat gebeurt er met je tepels als je opgewonden raakt? ‘Die worden stijf!’ ‘Je piemel wordt ook stijf als je trekt’, roept een deelnemer. ‘Het borrelt eruit, ze willen er graag over praten’, bemerkt Anne, die in haar lessen seksuele vorming aan de Nijmeegse ZML Talita Koemi (cluster 3 voor basisen voorgezet onderwijs) werkt met de ontwikkelde leerlijnen: ‘De onderwerpen spreken onze leerlingen aan, ze praten er spontaan over.’
‘Je hoeft niet meer helemaal zelf te verzinnen welk lesaanbod voor welk niveau geschikt is. De leerlijnen geven daar richting aan’
Gekoppeld aan relaties
Vertrouwen
Memory
Anne merkt dat de nieuwe methodes leerlingen
De leerlijnen seksuele vorming zijn de eerste
ZML Talita Koemi, die lessen seksuele vor-
De speelse vormen in het lesaanbod prik-
weerbaarder maken in de omgang: ‘Er is min-
opbrengsten van het project ’Van kwetsbaar
ming in de eerste leerjaren aanbiedt, werkt
kelen leerlingen tot praten over thema’s als
der grensoverschrijdend gedrag. En leerlingen
naar weerbaar’, dat tot eind volgend school-
sinds dit schooljaar met de nieuwe leerlijnen.
puberteit, verliefdheid en grenzen stellen.
weten dat ‘nee’ zeggen bestaat. Ze denken na
jaar met financiële ondersteuning van OC&W
In haar midden- en bovenbouwgroepen werkt
Bij de lesmethode ’Visualiseren’ spelen
over wat ze in contacten met anderen wel of
werkt aan verbetering van seksuele voorlich-
Anne met deze leerlijnen, die zij als deel-
leerlingen memory met plaatjes over seks
niet willen.’
ting in het speciaal onderwijs. De leerlijnen
nemer aan ’Van kwetsbaar naar weerbaar’
en voortplanting. Bij ’Liefdesweetjes’ en
Dat geldt ook voor Marieke en Roy (derde
zijn producten van intensieve samenwerking
mede ontwikkelde. Anne integreert de doelen
’Puberkwartet’ staan zij stil bij vragen over
jaar).
tussen Rutgers WPF, de CED-Groep, verte-
uit de leerlijnen in lesmethoden die zij al
liefde en lichamelijke veranderingen. ’Baas
Marieke: ‘Je leert over de goede en verkeerde
genwoordigers uit het speciaal onderwijs,
jaren gebruikt, zoals de thema’s relaties en
over eigen lijf’ leert hen over weerbaarheid.
manieren en of je het leuk vindt of niet als
ouders en zorginstellingen voor kinderen
weerbaarheid in de methode ’Wijs!’ (informa-
De ’Voeldoos’ bevat kwastjes en schuurspon-
iemand je aanraakt.’
met een beperking. Doel: leerlingen uit het
tie en invulboek). Leerlingen worden uitge-
zen, die bewustmaken van nare en prettige
‘De lessen zijn belangrijk voor als het echt
basis- en voortgezet speciaal onderwijs in
daagd tot vragen en discussie en leren seks
aanrakingen.
wordt’, vindt Roy, ‘als je een meisje hebt, en
hun veilige schoolomgeving informeren over
niet los te zien van relaties.
‘Het mooie van de leerlijnen’, vindt Anne, ‘is
je gaat met elkaar naar bed, dan moet je er
seksualiteit, toegesneden op de verschillende
‘Dat hoeft niet de klassieke verkering te zijn’,
dat je nu alles kunt opzoeken en dat het wordt
eerst over hebben gepraat.’
stadia van hun seksuele ontwikkeling.
benadrukt Anne, die vindt dat het emotionele
gelinkt aan bestaande methodes. Je hoeft
Vanaf komend schooljaar kunnen leerkrach-
en relationele aspect van seksualiteit vaak
niet meer helemaal zelf te verzinnen welk
ten een website raadplegen, samengesteld
onderbelicht blijft. Het gaat om vertrouwen,
lesaanbod voor welk niveau geschikt is.
Meer weten?
vanuit het project. Deze site combineert
genegenheid, nee kunnen zeggen. In de
De leerlijnen geven daar richting aan. Je weet
Tim Micklinghoff
praktijkgerichte informatie en wetenschap-
omgang met elkaar moeten leerlingen terug
ook wat je kunt uitleggen aan ouders, die
t.micklinghoff@cedgroep.nl
pelijke inzichten met bestaande materialen
kunnen grijpen naar die begrippen, bijvoor-
vaak behoefte hebben aan hulp bij seksuele
en methoden, gekoppeld aan doelstellingen
beeld bij verliefdheden en conflicten.’
voorlichting.’
010 4071544 www.leerlijnen.cedgroep.nl
uit de leerlijn.
18
KlasseApart mei 2014 nummer 2
KlasseApart mei 2014 nummer 2
19
VVE-monitor geeft inzicht in resultaten tekst Ineke Westbroek
Gemeenten zijn blij met de VVEmonitor van de CED-Groep. Op een eenduidige, gestructureerde manier geeft dit instrument inzicht in het functioneren en de doelmatigheid van VVE-instellingen. Bovendien zijn gemeenten in het kader van de Wet OKE (Ontwikkelingskansen door Kwaliteit en Educatie 2010) sinds dit jaar verplicht om deze gegevens inzichtelijk te maken.
Zwakke punten benoemd en aangepakt
20
Veronica Korpel van Stichting Kinderopvang Maassluis: ’Wij doen veel aan het stimuleren van de ontwikkeling.’ foto Jan van der Meijde
Aangenaam verrast was Jos Groenenboom
beleidsvragen over inzicht in doelgroepbereik,
Naar aanleiding van de uitkomsten kunnen
en ouders stimuleert om hun kinderen naar
Terughoudendheid wil ik omzetten in enthou-
in om te meten of het aantal VVE-voorzienin-
(Afdeling Welzijn Gemeente Maassluis) toen
kwaliteit van VVE-instellingen en professio-
gemeenten en schoolbesturen beleid voor
een VVE-instelling te sturen.
siasme om gegevens in kaart te brengen en
gen voldoende was. Tegenwoordig gaat het
de nulmeting, die de gemeente vorig jaar
naliteit van pedagogisch werkers. Omdat elke
verbetering uitstippelen. Samen met de CED-
Binnenkort gaat de gemeente Maassluis
daar wat mee te doen. Dat vergt tijd en aan-
vaker om effectmetingen van methoden die
uitvoerde met de VVE-monitor, aantoonde dat
monitor maatwerk betekent, inventariseert
Groep, de VVE-instellingen en CJG’s worden
opnieuw meten. Jos: ‘Op die manier willen
dacht, maar het is mooi om te merken dat het
kinderen verder moeten brengen in hun cog-
kinderen in Maasluisse VVE-instellingen met
de CED-Groep altijd eerst bij de gemeente
de zwakke punten benoemd en aangepakt.
we een trend ontdekken waarop we kunnen
lukt, helemaal om alle partijen qua afstem-
nitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling en
taal en rekenen op het landelijke gemiddelde
aan welke informatie behoefte bestaat. Een
inspelen.’
ming en ambitieniveau op één lijn te krijgen.
om bereik van doelgroepkinderen te meten.
zitten.
vergelijking tussen kinderen die wel of niet tot
Trend
Dat gebeurt niet in één middag.’
Vanaf schooljaar 2013-2014 meet de monitor
Al geruime tijd bestond bij de gemeente
de VVE-doelgroep behoren, wordt standaard
De gemeente Maassluis gaat op basis van
In zicht
Maassluis behoefte aan betere inzage in VVE-
uitgevoerd. De monitor maakt zoveel mogelijk
de uitkomsten uit de monitor extra inzetten
‘De monitor brengt kinderen in zicht en bij
Effectmetingen
leerlingen van groep 3, zodat zichtbaar wordt
resultaten. De VVE-monitor biedt hiervoor
gebruik van bestaande databases en gege-
op thuisprogramma’s en het verbeteren van
signalen kan eerder worden ingegrepen’,
‘Voor kinderopvanginstellingen is het nieuw
of een mogelijk effect van VVE blijvend is.
een ideale mogelijkheid. Jos is bezorgd over
vens. Een centrale rol speelt de Toetsservice,
ouderbetrokkenheid. Jos: ‘We waren daar
noemt Corien van der Linden (onderzoeker
om naar resultaten te kijken’, weet Peter
Corien: ‘Interessant om te kijken of doel-
de uitkomst dat achterstandskinderen hun
die op een veilige manier gegevens verzamelt
al hard mee bezig, maar de monitor maakt
CED-Groep) als sterke punten van de VVE-
Wolfgram (onderzoeker CED-Groep), die de
groepkinderen inderdaad baat hebben bij
achterstand nauwelijks inlopen: ‘Gaan we aan
via exports uit leerlingvolgsystemen van
inzichtelijk dat het nog beter en scherper
monitor. Het contact tussen samenwerkende
VVE-monitor in Maassluis uitvoert, ‘die moe-
VVE-programma’s’.
werken.’
scholen of via excelformulieren van kinder-
moet.’
scholen, schoolbesturen, kinderopvangvoor-
ten omschakelen. Tot enkele jaren geleden
opvanginstellingen. Ook papieren observa-
Om het percentage van 65% tweejarige
zieningen, Centrum voor Jeugd en Gezin
ging het vooral om prettig bezighouden van
Meer weten?
Maatwerk
tielijsten kunnen hieraan worden gekoppeld.
doelgroepleerlingen dat een VVE-instelling
(CJG) en gemeente maakt het werken met de
kinderen, nu moeten ze kinderen ook in hun
Lenie van den Bulk
Sinds jaren voert de CED-Groep voor verschil-
De gegevens worden voor verdere analyses
bezoekt naar 80% te brengen, schakelde de
VVE-monitor voor haar interessant: ‘Be-
ontwikkeling stimuleren.’
l.vandenbulk@cedgroep.nl
lende Nederlandse gemeenten een VVE-mo
en onderzoek bewerkt en verwerkt tot een
gemeente Aan Zet in. Dit is een organisatie
langrijk om de betrokken partijen te kunnen
In de beginperiode zetten gemeenten en
010 4071599
nitor uit. Het instrument geeft antwoord op
inzichtelijke rapportage.
die ouders van geïndiceerde kinderen bezoekt
overtuigen van de noodzaak van de monitor.
schoolbesturen de VVE-monitor voornamelijk
KlasseApart mei 2014 nummer 2
van enkele gemeenten ook de resultaten van
www.cedgroep.nl/vvemonitor
KlasseApart mei 2014 nummer 2
21
AGENDA
Cursus- en conferentiebureau CED-GROEP
Cursusaanbod 2014-2015
BINNENKORT
De cursusbrochures zijn gratis verkrijgbaar bij cursusbureau@cedgroep.nl.
Maak kennis met het nieuwe aanbod van de CED-Groep door een kijkje te nemen in één van de nieuwe
Vermeld naam, adres en gewenste brochure(s).
cursusbrochures. Daarin vindt u korte beschrijvingen van cursussen, trainingen, workshops, conferenties en studiedagen. Op www.cedgroep.nl/cursussen staat het complete aanbod.
kinderopvang Voor leidinggevenden in de kinderopvang zijn kwaliteitsverbetering en opbrengstgericht werken belangrijkste thema’s. Als u de kwaliteit van de opvang wilt verbeteren, is het belangrijk om te weten wat uw beginsituatie is en welke richting u uit wilt. Heldere doelen helpen daarbij. De gemeten vooruitgang benoemen en successen borgen zijn vervolgstappen die niet vergeten mogen worden. Voor de pedagogisch medewerkers draait de professionalisering vooral om verbetering van de pedagogische vaardigheden en de eigen taalvaardigheid. Cursussite Op www.cedgroep.nl/cursussen staan alle cursussen, trainingen, conferenties en workshops. Met de aparte zoekmachine is het aanbod makkelijk te filteren. Kies bijvoorbeeld een thema of vakgebied en combineer
22
dat met uw sector en functie. Heeft u al een
Passend onderwijs, leidinggeven, opbrengst-
op Teach Like a Champion, Breinsleutels,
VO EN MBO
gericht werken, het vergroten van peda-
Nieuwsbegrip, De Vreedzame School en Sil
Welke vaardigheden heeft u nodig om uw
gogische en didactische vaardigheden en
op school. Allemaal praktische werkwijzen
vak goed te kunnen uitoefenen? Didactische
weten-waarom-wat-werkt zijn de belang-
waarmee de professional op de werkvloer
en pedagogische vaardigheden zijn naast
rijkste thema’s van het nieuwe aanbod. Met
goed uit de voeten kan.
vakkennis het belangrijkst. Voor het vergro-
de 4D-aanpak van de CED-Groep is pas-
De cursus Passend omgaan met verschil-
ten van deze vaardigheden bieden wij tal van
send onderwijs geen struikelblok en krijgt
len biedt houvast voor leerkrachten die zich
cursussen. Effectief lesgeven, Teach Like a
opbrengstgericht werken handen en voeten.
zorgen maken over de invoering van passend
Champion en Omgaan met moeilijke klassen
Ook in de kinderopvang is opbrengstgericht
onderwijs. Ieder kind een eigen handelings-
zijn goede voorbeelden.
werken goed mogelijk.
plan is niet haalbaar. De cursus biedt een
Schoolteams willen meer uit verzamelde
bruikbaar alternatief.
data halen. De cursus Opbrengstgericht
PO EN SO
Voor schoolleiders is er de nieuwe pittige
sturen voor leidinggevenden is gebaseerd op
De 4D-aanpak kent de dimensies data,
training Lead Like a Champion. Deze behan-
het 4D-model en gaat over het goed analy-
duiden, doelen en doen. Op basis van ver-
delt richting geven, coachen, veranderingen
seren van data en het stellen van duidelijke
Meer weten?
zamelde gegevens beleid uitzetten, doelen
in gang zetten en successen borgen.
doelen.
Lot Hannik
bepalen en doen! U leert er meer over in de
Wilt u zich zich specialiseren als taalcoör-
Ook mentoren, taalcoördinatoren en zorg-
vernieuwde masterclass Opbrengstgericht
dinator, reken-, lees- of gedragsspecialist?
coördinatoren bieden wij trainingen met een
werken in 4D.
Wacht dan niet te lang met inschrijven. De
hoge praktische waarde voor de werkvloer.
Voor de dimensie ’doen’ kunt ook bij ons
gelijknamige basiscursussen zitten ieder jaar
facebook:
terecht. Denk aan trainingen gebaseerd
snel vol.
www.facebook.com/cursusbureau
KlasseApart mei 2014 nummer 2
cursus in gedachten? Zoek dan op cursusnummer met het zoekvenster rechts bovenaan de pagina. Advies en maatwerk Vrijwel alle cursussen, trainingen en workshops zijn ook op maat in te kopen voor uw instelling of bestuur. Neem daarvoor contact op met uw accountmanager of het Cursusbureau.
Cursus- en conferentiebureau cursusbureau@cedgroep.nl www.cedgroep.nl/cursussen twitter: @cursusced
wo 4 juni Maartensdijk wo 11 juni Rotterdam KiVa-kennismaking Voor scholen die zich willen oriënteren. do 12 juni Maartensdijk Informatiebijeenkomst Opbrengstgericht werken in 4D voor (v)so-en sbo-scholen Kennismaken met onder andere Breinsleutels, 4D-arrangementen, De Vreedzame School, Spelling langs de lijn en Teach Like a Champion. www.cedgroep.nl/agenda do 12 juni Utrecht Bijeenkomst Kenniskring Schakelklassen Benieuwd naar nieuwe ontwikkelingen rondom schakelklassen? Hoe andere gemeenten een en ander organiseren? Of een concrete vraag? Kom naar de bijeenkomst Kenniskring Schakelklassen die de CEDGroep samen met Sardes organiseert. www.sardes.nl di 17 juni Maartensdijk 30 juni Rotterdam Informatiebijeenkomst Peuterstappen Opbrengstgericht werken in de kinderopvang is een cyclisch proces waarbij je informatie over de kinderen verzamelt, analyseert en vervolgens een passend aanbod samenstelt. www.cedgroep.nl/peuterstappentour wo 18 juni Maartensdijk wo 15 oktober Roermond Conferentie Breinsleutels Herhalingen van de succesvolle conferentie
van 27 november 2014 in Rotterdam. www.cedgroep.nl/conferentiebreinsleutels wo 18 juni Maartensdijk wo 25 juni Rotterdam en Zwolle Startbijeenkomst Grip op de groep De cursus Grip op de groep bestaat uit vier bijeenkomsten. De eerste bijeenkomst is ook los te bezoeken. www.cedgroep.nl/gripopdegroep wo 2 en do 3 juli Maartensdijk KiVa-trainingsdagen www.cedgroep.nl/kiva di 9 september Maartensdijk Conferentie Werken aan opvallend gedrag van jonge kinderen Inleiding door landelijk bekende wetenschapper en workshops over opvallend gedrag, werken met Trapsgewijs en opbrengstgericht werken met jonge kinderen. www.cedgroep.nl/conferentietrapsgewijs wo 24 september Maartensdijk (in voorbereiding) Mini-conferentie Rekenen in po Vanaf juni meer informatie op www.cedgroep.nl/rekenconferentiepo wo 1 oktober Rotterdam (in voorbereiding) Conferentie Begrijpend lezen Deze jaarlijkse conferentie vindt najaar 2014 plaats. www.cedgroep.nl/conferentiebegrijpendlezen
CURSUSSEN (startdatum) HET JONGE KIND do 18/9 Intern begeleider voor kov en psz vr 19/9 Hbo’er op de groep wo 1/10 Bewegen, motoriek en leren met jonge kinderen vr 9/1 Basiscursus Omgaan met opvallend gedrag bij jonge kinderen PO EN SO wo 18/6 ma 15/9 wo 17/9 wo 23/9 wo 24/9 wo 24/9 do 25/9
Grip op de groep Basiscursus Leesspecialist Vernieuwde Masterclass Opbrengstgericht werken in 4D (so+sbo) Lead Like a Champion Basiscursus Teach Like a Champion (po) Basiscursus Passend omgaan met verschillen in de klas Basiscursus interne begeleiding
di 30/9 di 7/10 di 7/10 wo 8/10 wo 8/10 di 28/10
iCoach: ICT, van doel naar middel Specialist Jonge kind Basiscursus Gedragspecialist Automatiseren is te leren Omgaan met (pre)pubers (10–14 jaar) Basiscursus Taalcoördinator (po)
VO, VSO EN MBO do 18/9 Basiscursus Teach Like a Champion vo di 29/9 Basiscursus Taalcoördinator vo, mbo do 2/10 Haal meer uit uw leerlingvolgsy seem taal, vo ma 6/10 Interne coach TVO do 20/11 Datacoach taal vo en mbo do 20/11 Valmanschap in de klas, mbo Kijk voor het complete aanbod op www.cedgroep.nl/cursussen
KlasseApart mei 2014 nummer 2
23
DE WERKDAG VAN LONNEKE VAN DIJK Lonneke van Dijk is projectleider Het Jonge Kind bij Onderzoek & Innovatie. l.vandijk@cedgroep.nl 010 4071599
foto’s Jan van der Meijde
De dag start achter mijn bureau. Eerst telefoontjes plegen en wat emails wegwerken.
’s Ochtends is er overleg met het projectteam van Sil op School. Tijdens het overleg bepalen we onder andere het volgende thema van Sil op School en bespreken we reacties vanuit het veld.
De poppen Sil & Lis zijn verkrijgbaar! Daarom worden ze geshowd tijdens het overleg. Verder in gesprek over de mogelijkheden van het digitaal maken van het prentenboek bij Sil op School.
Na het projectoverleg heb ik overleg met Ellen van Latum van Quebble, die onze observatielijsten Doen, Praten & Bewegen hebben gedigitaliseerd. Ik krijg te zien hoe het er nu uit ziet. Het is mooi geworden! We bespreken verder wat er nog moet gebeuren.
Na alle besprekingen op pad voor een voorlichting over Sil op School in Utrecht. Sil & Lis mogen natuurlijk niet ontbreken.