OKTOBER 2011 JAARGANG 9 NUMMER 3
INFORMATIEBLAD RELATIES CED-GROEP
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL Goed toegeruste leerkracht kan verschil maken Daag het kind uit op een manier die bij hem past Stap voor stap werken aan hanteren emoties
N I E U W S inhoud
Alles is te leren
Postbus 8639
bezoekadres:
3009 AP Rotterdam
Dwerggras 30
010 4071599
3068 PC Rotterdam
www.cedgroep.nl
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
info@cedgroep.nl
Ieder kind is speciaal De belangrijkste rol bij Passend onderwijs is weggelegd voor wie het onderwijs geeft: de leerkrachten. De komende jaren zullen zij, meer dan nu, te maken hebben met veel leerlingen die verschillende onderwijsbehoeften hebben. ‘Dergelijke klassen vragen het uiterste van leerkrachten en hun vermogen om te gaan met verschillen tussen kinderen. Een goed toegeruste leerkracht kan in zo’n geval het verschil maken’, aldus Marijke Erades op pagina 3 in het openingsinterview van de special ’Ieder kind is speciaal’. We vonden ze: leerkrachten die het verschil maken. Zoals Marjolein Hoobroeckx van de Openluchtschool in Rotterdam, die een programma in werking zette om leerlingen zelfstandiger te maken, zodat ze zich beter kunnen handhaven in het voortgezet onderwijs. (pagina 8 en 9)
6 Marijke Erades en Els Rietveld ‘Een goed toegeruste leerkracht kan het verschil maken’ 8 Openluchtschool ‘Ze maken een powerpoint over hun ziekte’ 10 Koninklijke Visio ‘Daag het kind uit op een manier die bij hem past’ 12 Het Spectrum Recht doen aan hoogbegaafde kinderen 14 Het Rotsblok Zelfredzaam met Sociaal op Stap 16 De Piloot Stap voor stap werken aan hanteren emoties
Lees ook hoe de ’moeilijk lerende’ Adil, met een zicht van 20% en een grote leergierigheid op inventieve en uitdagende wijze door het team van Koninklijke Visio opgetild wordt naar niveau kader/theoretische leerweg. Het staat op pagina 10 en 11. Eef van der Most van Het Spectrum krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar er zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor leerlingen die opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je leren te leren.’ Lees verder op
3 NIEUWS 4 Krachtenbundeling CED-Groep en Eduniek
pagina 12 en 13.
Nieuwsrekenen Goed nieuws voor scholen die werken met Nieuwsbegrip: rekenvariant ’Nieuwsrekenen’! zes verschillende niveaus, corresponderend met het onderwerp van Nieuwsbegrip. De actuele onderwerpen leveren levensechte rekencontexten waarmee u ongeveer een half uur rekenonderwijs kunt geven, als aanvulling op de rekenmethode. Nieuwsrekenen is beschikbaar als een aanvullend abonnement op Nieuwsbegrip. Kijk op www.nieuwsrekenen.nl voor meer informatie.
TeleCoaching Directe feedback op uw optreden voor de klas? Dat kan met TeleCoaching, zeer onder-
COLOFON
In groep nul van de basisschool krijgen peuters vijf dagdelen per week extra stimulansen
die zich een bepaalde didactische werkvorm
op het gebied van taal, rekenen, motorische ontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikke-
eigen willen maken. Buiten het lokaal volgt
ling. Daarmee moet hun schoolloopbaan een betere start krijgen. Heeft u ook plannen voor
de TeleCoach op zijn laptop de live-registratie
een groep nul? CED-adviseurs kunnen helpen bij de opstart. Zij adviseren bijvoorbeeld over
van de les. In zijn ’oortje’ krijgt de leraar feed-
subsidiemogelijkheden en ondersteunen de organisatie van een groep nul – op het niveau
back van hem in de vorm van korte instructies
van gemeente, school, kinderdagverblijf of peuterspeelzaal. Zij trainen schoolleiders, leer-
en suggesties. Bekijk het filmpje op YouTube
krachten en pedagogisch medewerkers en zetten intervisietrajecten op. Neem voor meer
of ga naar
informatie contact op met Anja de Rooij, unitmanager, a.derooij@cedgroep.nl.
www.cedgroep.nl/basisonderwijs/management
redactie
foto voorpagina
keer per jaar verschijnend
Willem Bijl
Jan van der Meijde
informatieblad van de
Lot Hannik
CED-Groep over (nieuwe)
Cees Hereijgens
vormgeving
diensten, producten en
Toni van Oortmerssen
Pressure Line, Rotterdam
aspecten van educatieve
Carolien Rebel
dienstverlening in de
Elly van der Zel redactie-adres
lingen en overige relaties.
CED-Groep
oplage
Postbus 8639
12000
3009 AP Rotterdam
jaargang 9
klasseapart@cedgroep.nl
2
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
20 De vreedzame school
22 Antoniusschool implementeert Nieuwsbegrip 23 AGENDA
KlasseApart gratis ontvangen?
nummer 3 website
Mail uw adresgegevens naar:
www.cedgroep.nl
klasseapart@cedgroep.nl
welke competenties u nodig heeft voor een bepaalde taak. Nieuw is ’Kaliber Kompas QR’: een
druk Goos, Ouderkerk a/d IJssel
Met Kaliber Kompas brengt u snel in kaart
19 CED-dictee
21 Filosoferen met kinderen
scholen, onderwijsinstel-
oktober 2011
Kaliber Kompas QR
18 SPOT
klasseApart is een drie
Starten met groep nul
steunend voor beginners en voor degenen
18 MAGiTO
ISSN 1571-660
N I E U W S
U ontvangt wekelijks toepassingsopgaven op
Redactioneel
praktijk; bestemd voor
N I E U W S
24 De werkdag van Maryse Bolhuis
Gratis lessen zml
boekje met op elke pagina een QR-code. Lees
Geeft u les aan zeer moeilijk lerenden (4-20
blijft. Of, hoe u zelf een Kaliber Kompas maakt
jaar) en bent u op zoek naar lesmateriaal voor
dat precies bij u en uw school past. QR biedt ook
rekenen-wiskunde? Kijk dan eens op www.
de ’interactieve Kaliber inspiratie’, wekelijks
rekenboog.nl en download gratis lessen die
nieuwe lessuggesties voor basisvaardigheden,
makkelijk zijn aan te passen aan de school,
sociale competentie & burgerschap en ouder-
de groep en de leerlingen. In de lessen is veel
betrokkenheid. Deelnemers kunnen reageren
aandacht voor het vergroten van de redzaam-
met aanvullingen en ideeën. Lees meer op
heid en minder voor de formele kale reken-
www.cedgroep.nl of www.mijnkaliber.nl.
deze code met uw telefoon en u wordt direct doorgelinkt naar een website over het onderwerp van die pagina. Zo komt u er razendsnel achter hoe u een leraar van kaliber wordt en
sommen.
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
3
N I E U W S
N I E U W S
N I E U W S
KLANT PROFITEERT VAN KRACHTENBUNDELING CED-GROEP EN EDUNIEK
‘Oude en nieuwe klanten nog beter binden en boeien’
N I E U W S
succesvol samengaan. Theo Magito: ‘Minstens zo belangrijk is of we ook na de fusie nog door één deur kunnen. Dat Bas en ik goed met elkaar kunnen opschieten is prettig, maar belangrijker is dat de mensen op de werkvloer elkaars taal spreken.’ Bas de Koning: ‘Als ik afga op wat ik de laatste maanden zie en hoor, denk ik dat die klik er zeker is. Mensen beleven echt lol aan de samenwerking en maken over en weer afspraken om van gedachten te wisselen
N I E U W S
‘De contacten tussen beide locaties zullen steeds meer op gaan leveren’
N I E U W S
bestuurders zijn er helder over: ‘Wij willen een vaste, betrouwbare, interessante en innovatief spannende partner zijn voor iedereen die gebruik wil maken van onze bestaande en nieuw te ontwikkelen expertise.’
over bepaalde ontwikkelingen.’ Theo: ’Men
tekst Ronald Buitelaar
herkent elkaar op professioneel niveau en
niet liggen. Wij gaan voor kinderen en voor
trekt in veel gevallen al samen op. Zo zijn er
goed onderwijs.’ Bas: ‘Het geld dat we ver-
een onderwijsadviesorganisatie rijker, die de grootste is en de beste wil
al verschillende conferenties gezamenlijk
dienen gaat naar twee zaken – innovatie van
worden. KlasseApart sprak met de bestuurders van beide organisaties over
ter hand genomen, trekken we één lijn in het
onze producten en diensten en continuïteit van
benaderen van de onderwijsmarkt en vindt er
het bedrijf. Dat is waar onze maatschappelijke
veel en regelmatig (kennis)uitwisseling plaats
aandeelhouders ons op af mogen rekenen.’
Met de fusie op 1 augustus van de CED-Groep en Eduniek is Nederland
de aanleiding voor en de uitwerking van de fusie.
op het niveau van middenmanagement. Toekomst
van ambities. Wij willen een toonaangevende, op inhoud interessante organisatie worden.’ Ronduit trots zijn ze dat de fusie niet gepaard gaat met gedwongen ontslagen: ‘Het laat zien dat er geen saneringsdoelstelling achter deze fusie zit, maar de wens om onze gezamenlijke ambities landelijk ten uitvoer te
Innovatie en continuïteit
Wat de toekomst betreft, is het de bedoeling
Misschien wel het belangrijkste dat beide or-
dat beide organisaties op ’organische’ wijze
ganisaties delen, wordt door Theo omschre-
met elkaar vervlochten raken. Zo wordt de
ven als het ’gezamenlijke DNA’: ‘Onze idealen
naam CED-Groep gehandhaafd, maar zal
hebben nooit bij geld en winstmaximalisatie
Eduniek op een voor haar klanten herkenbare
gelegen en zullen daar ook in de toekomst
wijze werkzaam blijven. Het einddoel? Beide
Van regionaal naar nationaal De CED-Groep komt voort uit de fusie van een aantal onderwijsadviesdiensten uit de Rotterdamse regio. Hoewel ontstaan en gevestigd in Rotterdam heeft de CED-Groep zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een landelijk opererende educatieve dienstverlener en gekend gesprekspartner van, onder meer, onderwijsraden en ministerie van Onderwijs. Eduniek is het resultaat van een fusie tussen vijf, in de provincie Utrecht, actieve onderwijsbegeleidingsdiensten. Ook Eduniek heeft de afgelopen jaren een ontwikkeling doorgemaakt van regionaal naar nationaal. De nieuwe organisatie telt ongeveer vijfhonderd medewerkers.
brengen.’
NIEUW IN WEBWINKEL
Praktijk van alledag Volgens Theo Magito is er bij scholen en andere organisaties – zeker in tijden van crisis
ALLES IS DATA Opbrengstgericht in 4D: data, duiden, doelen, doen!
en bezuinigingen – sterke behoefte aan een educatieve dienstverlener die niet alleen goede producten en diensten levert, maar ook in staat is te (blijven) innoveren: ‘Ons onderdeel Onderzoek & Ontwikkeling staat vanouds garant voor
Deze uitgave helpt u bij het werken met data in
een niet aflatende stroom ontwikkelde inno-
de klas: het verzamelen en analyseren van toets-
vaties, waarbij wetenschappelijke inzichten in
resultaten en observaties. Uw lessen worden
samenspraak met het onderwijsveld vertaald
effectiever en de leeropbrengsten gaan omhoog
worden naar de praktijk van alledag.’ Theo Magito: ‘Wij gaan voor kinderen en voor goed onderwijs.’
Krachtenbundeling Hij verwoordt impliciet waarom de CED-Groep
– qua leren én qua sociale vorming. Aan de hand Bas de Koning: ‘Mensen beleven echt lol aan de samenwerking en maken over en weer afspraken om van gedachten te wisselen over bepaalde ontwikkelingen.’
zo’n aantrekkelijke partner voor het, iets
4
van voorbeelden en oefeningen doet u veel ken-
NIEUWSBEGRIP-KIT
nis en vaardigheden op – ook ten bate van een datateam waarin u met uw collega’s streeft naar
De nieuwe ’Nieuwsbegrip-kit voor in de klas’
hogere leeropbrengsten voor alle leerlingen van
Ja, de concurrentie op de onderwijsadvies-
kleinere, Eduniek is. Bas de Koning: ‘Ik weet
aanbod en de ambitie van de CED-Groep.
maakt werken met Nieuwsbegrip nog leuker!
de school. ’Alles is Data’ sluit aan op de eerdere
markt is toegenomen en nee, die is niet zo
dat tevreden klanten alleen omzien naar een
Door de krachtenbundeling is het nieuwe
Naast een A2-poster met het stappenplan lezen,
uitgaven ’Resultaten Tellen’ (de praktijk van het
bedreigend dat Eduniek en CED-Groep de
andere dienstverlener als die levert waarvoor
bedrijf nog beter in staat huidige en nieuwe
opbergmappen voor werk van leerlingen en een
opbrengstgericht werken) en ’Focus op Feiten’
’veiligheid’ van een fusie hebben opgezocht.
ze bij jou minder goed terecht kunnen. En
klanten te binden en boeien.
bewaarmultomap bevat de kit ook een poster
(grondbeginselen voor datagestuurd opbrengst-
Bestuurders Theo Magito van de CED-Groep
het moet gezegd, Onderzoek & Ontwikkeling
om iedere week het Nieuwsbegrip-onderwerp
gericht passend onderwijs volgens het Onder-
en Bas de Koning van Eduniek zijn stellig:
maakt de CED-Groep uniek.’ Eduniek heeft
Elkaars taal spreken
op te schrijven en zes stoere key-cords om wer-
wijscontinuüm CED-Groep®).
‘Dit is een fusie uit vrijheid, niet uit armoede.
ook programma’s ontwikkeld, zoals De Vreed-
Toch beseffen beiden dat zakelijke overeen-
ken met rollen te visualiseren. Een handige set
Het gaat hierbij om het oprecht samenvallen
zame School, die naadloos aansluiten bij het
komsten niet garant hoeven te staan voor een
voor iedere Nieuwsbegripschool.
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
Deze producten kunt u bestellen via www.cedgroep.nl/webwinkel
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
5
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
OMGAAN MET VERSCHILLEN TUSSEN KINDEREN
Marijke Erades: ‘Er zal nog meer aandacht moeten komen voor her- en bijscholing.’ foto Jan van der Meijde
‘Een goed toegeruste leerkracht kan het verschil maken’
lende handelingsplannen, maar van een
reguliere onderwijs zullen in de, nieuw in te
basisarrangement, een talentarrangement
richten, samenwerkingsverbanden tot afspra-
en een intensief en zeer intensief arran-
ken moeten leiden over de inzet van mensen
gement. De indeling van kinderen gebeurt
en middelen.’
datagestuurd, waardoor basisvoorwaarden ontstaan voor effectief onderwijs. Als het
Maar met die herschikking van mensen en
daaraan schort roep je de problemen als het
middelen zijn we er toch nog niet?
ware over jezelf af.’
Marijke: ‘Dat klopt. Er zal nog meer aan-
Vragen we niet teveel van leerkrachten?
dacht moeten komen voor her- en bijscholing. De ervaring heeft geleerd dat alleen
Marijke: ‘Veel hangt af van de wijze waarop
een cursus hier en een bijeenkomst daar
schooldirecties en schoolbesturen hiermee
niet helpt. Echte professionalisering van
omgaan. Zijn directies bereid dichtbij de on-
leerkrachten is pas effectief als het zo dicht
dersteuningsbehoeften van leerkrachten en in
mogelijk bij de praktijk plaatsvindt. Dat kan
open communicatie met het team aan de slag
door ondersteuning en begeleiding in de
te gaan? En benutten (grotere) besturen de
groep, door ’meer handen voor de klas’ en
mogelijkheden tot specialisatie en het schep-
door modeling, het ter plekke voordoen en
pen van voorwaarden die direct aansluiten bij
navolgen. Maar ook met bewezen effectieve
het werken in de klas? Als die vragen positief
tekst Ronald Buitelaar
methodieken en hanteerbare modellen voor
beantwoord worden, hoeft het voor leerkrach-
Marijke Erades en Els Rietveld van de CED-Groep zijn respectievelijk
klassenmanagement. De CED-Groep ontwik-
ten niet zwaarder te worden.’
directeur Landelijke markt en unitmanager Leerlingarrangementen.
kelt voortdurend van dergelijke ’evidence
Beiden hebben een lange staat van dienst waar het leerlingenzorg
based’ producten en diensten, die een
Els Rietveld: ‘Belangrijk dat leerkrachten gecoacht worden op het hebben van een positieve grondhouding.’ foto Jan van der Meijde
Leeskliniek ’De Leeskliniek naar school’ van de CED-
En ouders, hebben zij hier nog een rol in?
bijdrage aan dat professionaliseringsproces
Groep is een goed voorbeeld van een zeer intensief arrangement waarbij kinderen
betreft en zijn daarom de aangewezen personen om aan te vragen hoe
kunnen leveren. Een voorbeeld is het door
Els: ‘Ouderbetrokkenheid is van wezenlijk
met (ernstige) leesproblemen zo lang
het onderwijs met minder geld dezelfde of liever nog, betere onder-
ons ontwikkelde Taakspel – een effectieve
belang. Als er sprake is van een gelijkwaar-
mogelijk op school ondersteund worden,
aanpak om de sfeer in de klas en de werk-
dige relatie kunnen ouders en school over en
maar in geval van ernstige enkelvoudige
houding van kinderen te verbeteren. Met de
weer leren wat voor het kind werkt. Goede
dyslexie zo snel mogelijk (vaak al binnen
verschillende Wijzer Onderwijs-mappen heb-
communicatie tussen school en ouders is
drie weken) met een behandeling bij de Leeskliniek kunnen starten.
wijszorg kan leveren.
6
de toename van ’moeilijker’ leerlingen in het
Laten we ons een denkbeeldige klas voor-
Marijke: ‘Laat ik voorop stellen dat een
uiterste van leerkrachten en hun vermogen
ben leerkrachten goede praktische hulpmid-
essentieel en zal deel moeten uitmaken van
stellen die bestaat uit vijf zwakke lezers,
dergelijke klas minder denkbeeldig is dan
om te gaan met verschillen tussen kinderen.
delen in huis voor klassen zoals hierboven
het instrumentarium van een professionele
waarvan er waarschijnlijk twee dyslectisch
misschien gedacht wordt. In het huidige
Een goed toegeruste leerkracht kan in zo’n
beschreven.’
leerkracht. Marijke: ‘Het huisbezoek zoals dat
zijn, een adhd’er, een leerling met pdd-nos*,
onderwijs komen veel van dit soort klassen
geval het verschil maken.’
een muzikaal begaafd kind, vier anders-
voor. De vraag hoe wij zoveel leerlingen met
taligen, acht kinderen uit lage sociaal-
verschillende onderwijsbehoeften optimaal
economische milieus, vier die liever de hele
kunnen bedienen is dus een zeer realistische.
dag buiten spelen, een die waanzinnig goed
Voor de beantwoording ervan zou ik willen
kan tekenen, twee onderpresteerders, twee
verwijzen naar het standpunt van minister
Els: ‘Nee, dat is niet waar. Wel is het zo dat er
ganisatie. Een klas moet hanteerbaar zijn
kinderen met ouders die net aan het schei-
Van Bijsterveldt, die zegt meer geld te willen
bij het speciaal (basis)onderwijs een verdere
om opbrengstgericht te kunnen werken. De
* Pdd-nos is de afkorting van Pervasive Deve-
Meer weten?
den zijn, één met een ouder met psychische
besteden aan de toerusting van leraren. Het
verdichting zal ontstaan, maar dat is een
uitgangspunten van ons Onderwijscontinuüm
lopmental Disorder, Not Otherwise Specified.
communicatie@cedgroep.nl
problemen en drie met ernstige rekenpro-
geld moet naar de klas. Een opvatting die
proces dat al ten tijde van Weer Samen Naar
CED-Groep® helpen daarbij. Bij deze ziens-
In het Nederlands spreken we over een aan
blemen.
hout snijdt. Dergelijke klassen vragen het
School ingezet is. Die verdichting in het so en
wijze gaan we niet uit van dertig verschil-
autisme verwante stoornis.
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
vroeger door leerkrachten werd afgelegd was
Lees de negendelige serie over ’bijzon-
Els: ‘Daarnaast is het belangrijk dat leer-
zo gek nog niet. Misschien dat we dat weer
dere kinderen’ in de Praxisbulletins van
Waarbij het speciaal onderwijs het nakijken
krachten gecoacht worden op bijvoorbeeld
gewoon in ere moeten herstellen? En als het
2010/2011, geschreven door CED-mede-
heeft?
het hebben van een positieve grondhouding
even kan niet alleen in het basisonderwijs,
werkers. Een aanrader!
en het op orde hebben van hun klassenor-
maar ook in het voortgezet onderwijs.’
www.taakspel.nl www.wijzeronderwijs.nl
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
7
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
OPENLUCHTSCHOOL BLIJ MET PROGRAMMA ZELFSTANDIGHEID
Weerbaar naar de nieuwe school tekst Marijke Nijboer
De meeste kinderen vinden de overstap van de basisschool naar het voortgezet onderwijs spannend. Ze stappen een andere wereld in die nieuwe vaardigheden van hen vraagt. Voor kinderen in het speciaal onderwijs is die overgang nog veel groter. Het nieuwe lespakket Next Level helpt hen om zich stap voor stap voor te bereiden op deze nieuwe fase.
Kinderen noteren hun eigen sterke punten en zetten die in om verder te komen. foto Jan van der Meijde
De Openluchtschool Rotterdam verzorgt
een kind met diabetes, dat onverwacht last
ook leren om zich zelfstandig op straat te
dit kan ik al, dit kan ik nog niet maar wil ik
alle allochtone ouders spreken Nederlands.
ten opzichte van leeftijdgenoten. Anderen
speciaal onderwijs voor langdurig chronisch
kan krijgen van te lage bloedsuikers, niet snel
bewegen en zonder hulp met het openbaar
leren, dit hoef ik nog niet te kunnen, en: dit
De Openluchtschool heeft echter geleerd
beseffen wel dat ze moeten loslaten, maar
zieke kinderen. De school dankt haar naam
voor een boodschap naar het winkelcentrum.
vervoer te reizen.
mag ik nog niet. Iedereen maakt een stappen-
van het afgelopen jaar. Zij wil met de nieuwe
weten niet hoe dat moet.’ Het programma
De Openluchtschool werkte al met de
plan voor wat hij wil en moet leren, en oefent
groep schoolverlaters eerder in het jaar
biedt ouders op dat punt houvast.
aan de tijd dat er uitsluitend werd lesgegeven aan kinderen met tbc, die veel buitenlucht
Maar al die zorg heeft wel een keerzijde:
methode Leefstijl die de sociaal-emotionele
vanuit huis. Een doel kan zijn: alleen naar
aan de lessen beginnen, zodat deze beter
Elke leerling moet in z’n laatste jaar een
nodig hadden. De huidige leerlingen hebben
vergeleken met gezonde leeftijdgenoten
vaardigheden versterkt, maar daarin kwam
de stad gaan met de tram. De eerste keer
kunnen worden gespreid over het jaar. De
Powerpoint presentatie geven over z’n eigen
allerlei chronische ziekten. Dat kan bijvoor-
zijn deze kinderen minder zelfstandig. ‘Wij
zelfstandigheid minder aan bod. De school
reist er iemand met hem mee,
beeld een longaandoening zijn, diabetes,
kwamen erachter dat veel van onze leerlingen
benaderde de CED-Groep, die besloot om bij
of wordt hij na een paar haltes
epilepsie, een nier- of hartafwijking of een
die naar het voortgezet onderwijs gingen, nog
wijze van pilot een programma te ontwikke-
opgewacht.
stofwisselingsziekte.
nooit alleen met het openbaar vervoer hadden
len dat de zelfstandigheid bevordert. De klas
Kinderen noteren hun eigen
Zo’n aandoening gaat vaak gepaard met
gereisd,’ vertelt intern begeleider Marjolein
die deze zomer vertrok naar het vo, was de
sterke punten en zetten die in
ontwikkelings- en leerproblemen. Dankzij
Hoobroeckx. ‘Ze komen meestal met de taxi
eerste die ermee werkte.
om verder te komen. Een paar
de kleine klassen en speciale aanpak van de
naar school en fietsen doorgaans ook niet.’
Marieke Tjallema ontwikkelde in overleg met
weken later vullen ze de vakken weer in. Mar-
te gaan werken.’
het team een serie lessen, en kwam deze zelf
jolein: ‘Als het goed is, zie je dan verbetering.’
Marjolein: ‘Het kan voor ouders angstig zijn
Openluchtschool kan worden tegemoetgeko-
8
’Ze maken een Powerpoint over hun ziekte’
ouders krijgen op de eerste
ziekte. Diezelfde presentatie kan hij later
ouderavond van het jaar al
geven aan z’n nieuwe klas. ‘Het is belangrijk
voorlichting over de zelf-
dat kinderen ervoor uit durven komen dat ze
standigheidsbevordering.
een ziekte hebben. Als je aan de klas uitlegt
‘Wij dringen er bij hen op
waarom je met een pompje rondloopt, is de
aan om hier ook thuis aan
kans veel groter dat je wordt geaccepteerd.’
men aan de behoeften van individuele leer-
Nieuwe groep
op de school geven. Dat gebeurde in de uren
lingen. De school creëert bewust een veilig
Of haar leerlingen nu vertrekken naar het
die zijn ingeroosterd voor Leefstijl. De klas
Ouders
kinderen zijn pubers. Op een gegeven mo-
klimaat, waarin ook de meest kwetsbare leer-
voortgezet speciaal onderwijs of het reguliere
bespreekt wat je moet kunnen voordat je naar
De school betrekt ouders zoveel mogelijk
ment gaat die bescherming knellen. Som-
lingen kunnen gedijen. Ook thuis worden deze
vo; ze moeten zich leren handhaven in een
de nieuwe school gaat. Elk kind verdeelt deze
bij dit programma. Dat is wel eens lastig.
mige ouders zijn zich er niet van bewust hoe
kinderen extra beschermd. Ouders sturen
nieuwe omgeving en nieuwe groep, en liefst
vaardigheden over vier verschillende vakken:
Mensen wonen vaak ver van school, en niet
beschermend ze hun kind hebben opgevoed
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
om hun kind los te laten, maar ook deze
Meer weten? Marieke Tjallema m.tjallema@cedgroep.nl 010 4071 495
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
9
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
ADIL BEREIKTE MEER DAN OOIT WERD VERWACHT
‘Daag het kind uit op een manier die bij hem past’
Op het eerste gezicht zit het Adil* (13) behoor-
‘Hij vond auto’s geweldig. Daar haakten we bij
gekomen dan de school aanvankelijk ver-
lijk tegen. Hij kreeg als kleuter de indicatie
het leren op in. We leerden hem bijvoorbeeld
wachtte. ‘We hebben hem na de kleuterpe-
zeer moeilijk lerend en heeft maar voor 20%
begrippen als naast, achter en onder met
riode in het reguliere so geplaatst, in plaats
zicht. Hij heeft aangeboren staar en last van
behulp van autootjes in een speelgoedgarage.
van op de afdeling voor zeer moeilijk leren-
nystagmus (afwijkende oogbewegingen).
Op een gegeven moment kreeg hij ook inte-
den, waar het plafond ongeveer het eindni-
Daardoor gaan zijn ogen snel heen en weer,
resse in letters, en konden
wat het lezen en de concentratie bemoeilijkt.
we daarmee verder.’
Nederlands is Adils tweede taal; thuis spre-
Door Adil te observeren
ken ze alleen een thuistaal uit Afghanistan.
ontdekte het team dat hij
Ondanks al die drempels heeft hij de afge-
heel visueel georiënteerd
lopen jaren goede vooruitgang geboekt. Wat
is. Gyntha: ‘Dat is bijzonder
Koninklijke Visio, dat speciaal onderwijs verzorgt voor leerlingen met een visuele beperking, houdt vanzelf-
hielp, was dat de leerkrachten en intern
voor iemand die slecht ziet.
sprekend rekening met de verschillen tussen leerlingen. Maar soms lukt het leerkrachten om nog een stap
begeleiders oog hadden voor zijn sterke
Onze meeste leerlingen zijn meer auditief ge-
zijn leeftijd had dat vorig jaar al gekund, en
extra te zetten. Zoals bij Adil, die dankzij z’n leergierigheid verder kwam dan aanvankelijk werd verwacht.
punten en interesses. ‘Toen hij in groep 3 bij
richt. Ondanks zijn beperking geven wij hem
dan was het basisberoeps geworden. Maar
ons kwam, viel zijn leergierigheid ons meteen
dus ook veel visuele uitleg.’
Adil wilde zelf nog graag een jaar werken
tekst Marijke Nijboer
veau van groep 4 is. Maar we
Dol op computers
evalueerden wel jaarlijks of hij daar op de goede plek zat.’ Afgelopen augustus is Adil onder hetzelfde dak begonnen aan het voortgezet speciaal onderwijs. ‘Op basis van
aan zijn basisvaardigheden; hij vond dat hij
op,’ vertelt intern begeleider Gyntha Goertz. Geen diepte zien
meer uitleg en tijd nodig had. Zijn ouders en
Adil was al snel door de leeswerkjes van de
wij waren het daarmee eens. Hij zit nu op het
zml-kleutergroep heen en mocht meedoen
niveau kader/theoretische leerweg en we
aan de leeslessen in groep 3. Het jaar daarop
denken dat hij het gaat redden.’
startte hij met rekenen. Dat ligt hem min-
Terugkijkend concludeert ze dat tests
der. Gyntha: ‘Adil en veel andere leerlingen
belangrijk zijn, maar dat je je daar zeker
zien geen diepte, waardoor het moeilijk is
niet op moet blindstaren. ‘Het was jammer
om illustraties bij sommen te begrijpen.
geweest als het stempel ”moeilijk lerend”
Slechtziendheid leidt ook vaak tot motori-
bepalend was geworden voor Adils school-
sche problemen. Dat heeft nadelige gevolgen
carrière. Je moet kinderen goed blijven
voor onder andere het ruimtelijk inzicht.’ Hij
observeren en uitdagen op een manier die bij
kreeg extra rekenuitleg en materialen, zoals
hen past. Dan raken ze echt geïnteresseerd.’
een reken-kralensnoer, om meer inzicht te krijgen in de getallenlijn.
*Adil heet in werkelijkheid anders.
Adil is dol op computers. Al in groep 3 raakte hij vertrouwd met ’Klankie, het sprekende toetsenbord’. Met behulp van typelessen raakte hij snel bedreven in het computeren. Hij verwerkt inmiddels al z’n lessen op de Adil kijkt naar zijn eigen prestatiecurve. foto Jan van der Meijde
computer. Dat is extra handig aangezien hij z’n eigen handschrift nauwelijks kan zien. Gyntha: ‘Het leuke van Adil is dat hij zo geïnteresseerd is. Hij wil de logica achter dingen snappen en daar kan je mooi op inspelen. Hij ontdekte bijvoorbeeld een regel voor de spelling van voltooide deelwoorden en riep: moet dat altijd zo?’ Groeicurve
Rekenkist voor brailleleerlingen Slechtziende kinderen hebben extra tijd nodig om inzicht te krijgen in de getallenlijn. Een werkgroep van Koninklijke Visio bekeek samen met rekendeskundige Jan de Wit van de CED-Groep welke vaardigheden extra moesten worden getraind. Zo ontstond er een opbouw in de getallenlijn. Deze is opgenomen in een rekenkist voor brailleleerlingen, die zal worden uitgegeven door Visio.
Gyntha besprak met Adil regelmatig zijn leerproces. ‘Hij zag zelf aan zijn groeicurve dat lezen nog niet goed ging, en vond dat hij daar harder aan moest werken. ‘Door zijn doorzet-
Meer weten? communicatie@cedgroep.nl
tingsvermogen, zegt Gyntha, is Adil verder 10
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
11
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
Recht doen aan hoogbegaafde kinderen tekst Renate Mamber
Eef van der Most krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar er zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor leerlingen die opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je leren te leren.’
Eef van der Most: ‘Je moet ze leren om stapsgewijs naar het antwoord te gaan.’ foto Jan van der Meijde
Eef zit al ruim dertig jaar in het basison-
ters al. Maar het is ook belangrijk dat je een
het gaat om het geven van passend onderwijs
leerkracht een doorslaggevende rol. Als kind
derwijs, als groepsleerkracht en als intern
goede overdracht hebt tussen de leerkrach-
aan elk kind. Zo vertelt hij van een beginnen-
merkte hij al dat het uitmaakt hoe je iets
begeleider. Ook schreef hij mee aan een
ten. Dat je de kinderen goed in het vizier hebt
de leerkracht die voor een moeilijke opgave
uitlegt. ‘Als mijn leerkracht iets uitlegde,
lees- en spellingsmethode en heeft hij een
en weet wat hun mogelijkheden zijn. Dat je
werd gesteld. Hij kreeg een klas met veel kin-
snapte ik het niet, terwijl als mijn oom het
eigen bedrijf dat kinderen en jongeren met
genoeg materialen voor ze hebt en dat er in
deren met een speciale onderwijsbehoefte. ‘In
uitlegde, ik het wel snapte.’ Hij vindt dan ook
een PGB-indicatie ondersteunt. Hij is een dui-
de klas ruimte is om te versnellen. Maar ook
de eerste videobeelden zie je een chaotische
dat leerkrachten niet stil mogen blijven zitten.
zendpoot. Gemakkelijk schakelt hij van een
dat de kinderen het sociaal-emotioneel naar
klassensituatie waarin de leerkracht alleen
‘Elk half jaar verdubbelt de kennis in de we-
visie op ’hoe om te gaan met hoogbegaafden’
hun zin hebben.’
maar probeert klassikaal les te geven. In de
reld, daarom moet je je als leerkracht blijven
laatste beelden zie je een totaal veranderde
ontwikkelen om recht te kunnen doen aan de
leerkracht.’
kwaliteiten van elk kind. Een leerkracht moet
naar een visie op ’hoe onderwijzers opgeleid zouden moeten worden’.
Klassenmanagement
een klas kunnen ’lezen’ op klassenniveau en
Hij kent het werken met hoogbegaafde
12
‘Als een dirigent moet je je klas kunnen managen’
Bijzonder hoog
kinderen van dichtbij. Zo was hij mentor van
De klas ’lezen’
tegelijkertijd ook elk kind individueel kunnen
Bij brede school Het Spectrum zette Eef zich
twee jongens met een hoog IQ en met pdd-
Eef schetst hoe de leerkracht in de laatste
inschatten. Elke keer moet je je afvragen: Wat
gelukkiger zijn en je meer recht doet aan hun
de afgelopen jaren in om recht te doen aan de
nos. Eef: ‘Hoogbegaafden gaan snel naar de
beelden de snelle leerlingen als eerste aan
kan ik verder uit deze groep halen?’
cognitieve mogelijkheden. Eigenlijk vind ik dat
talenten van kinderen. Hij was in 2008 bij de
oplossing en kijken in mindere mate naar
het werk zet. Hoe hij de rest van de klas in
conferentie Bijzonder Hoog. Met de bagage
het proces. Daardoor slaan ze soms cruciale
groepjes verdeelt en hoe hij zelf bij één van
Gelukkiger
tieve, maar ook aan hun creatieve, emotionele
die hij daar opdeed en de inhoud van de bijbe-
informatie over. Je moet ze leren om staps-
de groepjes op een strategische plek gaat
Wat is het effect van beter passend onder-
en fysieke mogelijkheden.’
horende map gaf hij mede vorm aan passend
gewijs naar het antwoord te gaan. Je moet ze
zitten waardoor hij de hele klas kan overzien.
wijs aan hoogbegaafde kinderen? Worden ze
Een hoogbegaafde jongen met pdd-nos die
onderwijs voor hoogbegaafde kinderen.
leren te leren.’
‘Als een dirigent moet je zo je klas kunnen
er nog slimmer van? Eef weet dat niet met
Eef destijds op de basisschool begeleidde, zit
‘Het is belangrijk dat deze kinderen al heel
Als intern begeleider coacht hij leerkrachten.
managen’, zegt Eef.
zekerheid te stellen. ‘Ik zie wel dat kinderen
nu in 3 gym. ‘Hij komt nog wel eens langs op
vroeg worden herkend’, zegt hij, ‘bij de kleu-
Hij noemt klassenmanagement cruciaal als
Volgens Eef spelen de vaardigheden van de
het leuk vinden. Het effect is dat de kinderen
school.’
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
Bijzonder Hoog De map Bijzonder Hoog geeft informatie, tips en voorbeelden uit de praktijk over onderwijs aan kinderen die meer kunnen. De aanleiding voor de map was de CED-conferentie in 2008 over hoogbegaafdheid.
je niet alleen recht moet doen aan hun cogni-
Meer weten? Karin Snoodijk k.snoodijk@cedgroep.nl 06 22052444
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
13
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
ZELFREDZAAM MET SOCIAAL OP STAP
Geen taxibus, maar scooter tekst Ineke Westbroek
Groeten en jezelf voorstellen als je ergens binnenkomt, iemand troosten, de weg vragen: voor velen automatische handelingen, maar voor autistische jongeren een hele toer. Met onwennige en onverwachte sociale situaties weten zij zich vaak geen raad. Ze raken in paniek. Voor hen is er nu Sociaal op Stap, een sociaal stappenplan voor elke situatie.
14
Ze hadden het vooral leuk in het archeolo-
Sociaal op Stap. Vrijwilligers van KPN leerden
dat met het uitstapje naar Duitsland werd
gische park in het Duitse Xanten, de bo-
leerlingen om te gaan met de app op de gratis
beproefd. En met succes, benadrukt Ben:
venbouwleerlingen van vso Het Rotsoord
geleverde smartphone. Docenten maken
‘Je zag dat ze zich zeker voelden.’
in Utrecht. Geen stress of paniek tijdens de
gebruik van het gratis bijgeleverde lespakket,
excursie. Op hun smartphone konden ze op-
waarbij het werken met de website en de app
Waardevolle aanvulling
zoeken welke bezienswaardigheden ze gingen
een blijvend onderdeel binnen het lespro-
Marjon Stolwerk en Jenny Coufreur, respec-
bezichtigen, hoeveel tijd ze voor zichzelf had-
gramma vormen. De website, ontwikkeld
tievelijk afdelingsdirecteur en onderwijsma-
den en hoe laat ze bij de bus moesten zijn.
voor autistische jongeren, bestaat uit sociale
nager van de vso-afdeling van De Piloot in
Van tevoren hadden de leerlingen de trip
verhalen en stappenplannen die duidelijkheid
Rotterdam, hopen dat Sociaal op Stap ook
voorbereid door klassikaal alle stappen die
creëren in sociale situaties op school, stage,
voor hun leerlingen op die manier uitpakt.
hen in verwarring zouden kunnen brengen
werk en in de vrije tijd. Ze kunnen worden
‘We zitten nog in een startfase’, verklaart
door te nemen: op tijd vertrekken, de plaats in
aangepast voor eigen gebruik op een eigen
Marjan, ‘maar we merken dat veel kinderen
de bus, wachten op elkaar, bij elkaar blijven,
deel van de website.
het meteen interessant vinden, vooral met
wat te doen als je elkaar toch kwijtraakt of als
Het lespakket bestaat uit vijftig lessen voor
die telefoon en die digitale hulpmiddelen. Ze
www.sociaalopstap.nl
je verdwaalt. De stappen noteerden ze in hun
onderbouw en bovenbouw, rondom thema’s
hebben die telefoon altijd bij zich en hebben
Met de website sociaalopstap.nl, in
individuele stappenplan dat ze zelf op de web-
als ’de gang van zaken op school’, ’emoties’
al stappenplannen gemaakt, gericht op hun
samenhang met een applicatie voor de
site hadden aangemaakt. Met de app zetten
en ’omgaan met ongeschreven regels’.
eigen persoon.’
smartphone kunnen de leerlingen zelf
ze het in hun onafscheidelijke smartphone.
Tot verbazing van Ben Ridderhof riep het
‘Dat kan gaan over feesten, begrafenissen,
de volgorde van de stappen bepalen.
‘Die voorbereiding steunt leerlingen tijdens
lesprogramma – verzorgd door de mentor en
vriendschap, ruzie’, legt Jenny uit, ‘maar ook
Acht Nederlandse vso-scholen werken
de uitvoering van de activiteit’, constateert
de docent Leefstijl – in het begin weerstand
hoe je een ei bakt als je alleen thuis bent en
sinds vorig jaar met Sociaal op Stap,
Ben Ridderhof, decaan en intern begeleider
op bij leerlingen. ‘Waarom moet dat nou,
honger hebt. Zodat je niet voor alles op je
ontwikkeld door de CED-Groep, het
aan Het Rotsoord, ‘zo’n gestructureerd stap-
dat kan ik toch al?’, kreeg hij te horen. ‘Het
ouders terug hoeft te vallen.’
Landelijk Netwerk Autisme en het KPN
penplan geeft houvast zodat leerlingen zich
blijven pubers’, zegt hij berustend, ‘met die
Zowel ouders als leerlingen zijn blij met Soci-
Mooiste Contact Fonds.
redden in lastige en onverwachte situaties.
smartphone waren ze blij, maar voor de rest...
aal op Stap, weet Marjan: ‘Ouders vinden het
Voorheen maakten we bij excursies papieren
Gelukkig werden ze uiteindelijk aangestoken
een waardevolle aanvulling op de zelfstandig-
draaiboeken maar die papieren raken zoek.’
door de leuke lessen met het hippe instruc-
heidtraining die leerlingen op school krijgen.
tiefilmpje op YouTube.’
En leerlingen zien het als een mogelijkheid
YouTube
Toen de school een wedstrijd voor het beste
om net zo te worden als anderen. Zij willen
Bevordering van zelfredzaamheid was voor
stappenplan uitschreef, was uiteindelijk
Het Rotsoord een voorname reden om in
iedereen om. Winnaar was de Praktijkroute-
maart van dit jaar mee te doen aan de pilot
afdeling met het stappenplan voor excursies,
scooter naar school.’
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
Leerlingen zetten hun persoonlijke stappenplan in hun smartphone. foto KPN
Lancering van het Begeleidersdraaiboek Sociaal op Stap op 16 septemMeer weten?
ber – (vlnr) Esther van Efferen, projectleider Sociaal op Stap vanuit de
Esther van Efferen
CED-Groep, Sylvia Hasper, projectleider vanuit het Landelijk Netwerk
niet apart en zielig zijn tegenover hun leef-
e.vanefferen@cedgroep.nl
Autisme, Gerrit Philips, arbeidsdeskundige UWV.
tijdgenoten. Geen taxibus, maar ook met de
010 4071508
foto Jan van der Meijde
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
15
SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL
PROGRAMMA ‘DE 4 G’S: JE KUNT HET’
Stap voor stap werken aan hanteren angsten
gebeurtenis, gedachten, gevoel en gedrag.
gerichte begeleiding in de klas. ‘Zodra een
warm en dan word ik soms rood. Een leerling
Het doel is ondermeer om kinderen te leren
kind in behandeling gaat, let ik extra op ge-
riep: “Juf Conny, vindt u het nu ook moeilijk,
hun angstgedachten om te buigen naar ge-
voelsuitingen en het bijbehorende gedrag en
want u krijgt een rood hoofd”. Dat kind begint
dachten die beter te hanteren zijn of in ieder
probeer ik dit te benoemen. Bijvoorbeeld: “Ik
het te begrijpen…’
geval een beter gevoel opleveren.
zie dat je het moeilijk hebt. Wat zou je kunnen doen om dat gevoel weg te krijgen?” Verder
Observatie
doe ik met het kind huiswerkopdrachten in
Tamara Bosmans en Conny Dekkers zijn op
de klas. Dat vereist speciale aandacht. Een
cluster 4-school De Piloot betrokken bij een
voorbeeld: knip uit een tijdschrift gezichten
tekst Connie van der Zel
pilot van De 4 G’s. Intern begeleider Tamara:
met verschillende emoties. Dan blijkt ten
Op basis van alledaagse gebeurtenissen leren kinderen stap voor stap te reflecteren op hun gedrag,
‘Als een leerling aan angst gerelateerd
eerste dat het voor deze leerlingen moeilijk is
zodat ze hun emoties beter leren hanteren. Dat wil de CED-Groep bereiken met ’De 4 G’s, je kunt het’.
gedrag vertoont, melden we hem of haar aan
om een relatie te leggen tussen wat er in de
bij het behandelteam van De 4 G’s. Het kind
behandelkamer gebeurt en wat er in de klas
mag niet te jong zijn, want het moet kun-
gebeurt, dat zijn twee verschillende leefwe-
nen reflecteren op het eigen gedrag. Vanaf
relden. Ten tweede herkennen ze uit zichzelf
groep 5 lukt dat goed. Vervolgens komt er een
moeilijk emoties. Als ik ze zonder begeleiding
gesprek met de ouders. Die moeten toestem-
zou laten knippen vinden ze niets. Als ik er bij
ming geven, want zonder medewerking van
ga zitten en per plaatje vraag welke emotie
het thuisfront bereik je niets. Daarna komt
zichtbaar is, lukt het wel.’
Het programma over de relatie tussen gedrag, gebeurtenis, gedachten en gevoel verkeert in de pilotfase en komt volgend jaar op de markt.
iemand van het behandelteam het kind obser-
Oorzaak en gevolg-relaties De Piloot is een cluster 4-school voor kinderen met psychiatrische stoornissen zoals pervasieve ontwikkelingsstoornissen en ADHD. Deze leerlingen hebben soms moeite met oorzaak en gevolg-relaties: zij interpreteren gebeurtenissen verkeerd. Hierdoor kunnen zij zo overspoeld worden door hun emoties dat zij in de problemen komen. De kinderen begrijpen niet waar hun gedrag vandaan komt doordat ze hun gedrag onvoldoende koppelen aan een gebeurtenis, hun gedachten en
veren in de klas: welk gedrag vertoont het en
Rood hoofd
bij welke gebeurtenissen? Vervolgens gaat de
‘Gelukkig biedt het programma De 4 G’s
behandelaar acht weken lang in sessies van
zowel de kinderen als mij voldoende concrete
45 minuten aan de slag. Soms met één kind,
handreikingen om stap voor stap te werken
soms in een kleine groep. Na afloop volgt
aan het beter hanteren van de emoties’,
een afsluitend gesprek met de ouders; twee
vervolgt Conny. ‘Het is intensief, maar je ziet
maanden later een herhalingsbijeenkomst.’
dat de onrust van de kinderen vermindert
Meer weten?
en dat de grootste paniek afneemt. Ze leren
Marjolein Straasheijm
Emoties herkennen
ook bij elkaar en bij anderen herkennen wat
m.straasheijm@cedgroep.nl
Groepsleerkracht Conny bereidt de kinderen
gedachten en emoties doen. Daar heb ik nog
voor op het behandelprogramma en geeft
een mooi voorbeeld van. Laatst had ik het erg
hun gevoel.
010 4071640
Ad Oskam
Leerlingmateriaal van ’De 4 G’s, je kunt het’. foto Jan van der Meijde
16
Stel je bent je gymtas vergeten; een ver-
In je hoofd of in je buik? Wijs eens aan waar
bijvoorbeeld ‘ik ga het aan de juf vertellen en
velende gebeurtenis. Wat denk je als dat
je dat voelt? Wat doe je als je dat voelt? Ga je
vragen wat ik nu moet doen’. Zou je je dan
gebeurt? Nu wordt de juf boos. Of: nu kan ik
huilen? Of schreeuwen? Of word je heel stil
minder bang voelen?
niet meedoen met gym. Wat voel je daarbij?
en durf je niets te zeggen? Als je nu niet pro-
In soortgelijke gesprekjes bespreek je de vier
Word je bang? Of verdrietig? Waar voel je dat?
beert te denken dat de juf boos wordt, maar
g’s met de kinderen en leg je de relatie tussen
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
17
MAGiTO
Wie heeft er op het CPB gestemd?
SPOT
Sameer en Jia Jia winnen samen CED-dictee
Iedere tijdgeest heeft zo zijn eigen centrale conclusies. Conclusies die niet meer tekst Ineke Westbroek
genuanceerd kunnen of mogen worden. Zo publiceerde het Centraal Planbureau in mei jl. een beleidsbrief ’Nederlandse onderwijsprestaties in perspectief’*. Vergelijkingen van onderwijsprestaties van Nederlandse leerlingen met die van veel andere landen. De centrale conclusie werd de titel: ’Niveau onderwijs daalt’. En om blijkbaar geen misverstand te laten bestaan, werd er zelfs nog een derde titel aan toegevoegd: ’Vooral beste leerlingen blijven achter’. De conclusies in de kranten en andere media waren dan ook te voorspellen. ’Onderwijs verwaarloost getalenteerde leerlingen’ en alle daarop denkbare varianten. En daarmee werd zeker een belangrijk punt geduid. Ieder kind is speciaal, dus ook de getalenteerden. En die hebben een speciale impuls nodig om hun talenten te kunnen ontplooien. Dat zou dus beter moeten in het onderwijs. Maar wie het CPB-rapport helemaal leest, komt niet alleen de conclusie tegen dat de beste Nederlandse leerlingen internatio naal achter blijven. Direct daarna wordt geconcludeerd, dat ’de goede prestaties van de zwakkere Nederlandse leerlingen ten opzichte van de zwakkere leerlingen in de meeste andere landen de Nederlandse positie gemiddeld op peil houdt’. Had de titel van het rapport dus ook kunnen zijn ’Onderwijs presteert uitstekend voor zwakkere leerlingen’! of ’Achterstandsbeleid toch geslaagd!’ Ik heb die koppen in het CPB-rapport en de
Wie ben je?
Een wisselbeker? Een gedeelde
Ronald Wittenberg
eerste plaats bij het CED-dictee? Zij
vakleerkracht verkeer en innovatie & organisatie adviseur
hadden het nooit durven dromen.
r.wittenberg@cedgroep.nl 010 4071848 Waar ga je naar toe? Nu nog nergens maar morgenochtend om 7 uur moet ik op de Christelijke Scholengemeenschap Calvijn Groene Hart in Barendrecht zijn en ik ben mijn auto alvast aan het inladen.
De winnaars, Sameer Tariq (groep 8, basisschool De Singel, Schiedam) en Jia Jia Zhou (groep 8 basisschool De Toermalijn, Zwijndrecht), verwachtten hooguit met een klein bekertje en een boekenbon naar
Wat ga je daar doen? De vakleerkrachten verkeer van de CED-Groep verzorgen naast praktische verkeerseducatie in het primair onderwijs ook verkeerslessen voor het voortgezet onderwijs.
huis te gaan: ‘Zoveel andere kinderen kunnen goed spellen.’
De thema’s op het Calvijn worden ’fietsen met een mobieltje’, ’fietsen in een groep’ en ’haastige spoed’. Door de leerlingen de gevolgen hiervan te laten ervaren en te laten reflecteren op hun eigen gedrag in het verkeer hopen we ze bewustere verkeersdeelnemers te maken. Wanneer de lessen door het slechte weer geen doorgang vinden, gaan we met de leerlingen in debat over deze onderwerpen. Waar ben je nu? Nu nog in mijn woonplaats Delft. Voor het uitzetten van de diverse parcoursen is veel materiaal nodig. Het parcours gaan we al vroeg opbouwen dus ik laad mijn auto liever vanavond al in zodat ik morgen om 6 uur gelijk kan wegrijden. Je motto? Leerlingen leren het meest door zelf doen en uitleg te geven aan anderen. Meer informatie over verkeerseducatie op het voortgezet onderwijs vindt u op www. totallytraffic.nl en voor het primair onderwijs op www.schoolopseef.nl. Natuurlijk kunt u ook terecht op www.cedgroep.nl.
Veertig basisschoolleerlingen uit de regio Rotterdam deden 18 mei mee aan de dicteewedstrijd die dit jaar voor de twaalfde keer georganiseerd werd. Nadat zij de voorrondes op hun eigen school hadden gewonnen, bogen zij zich over het CED-dictee, met het Erasmusjaar als onderwerp. Een ’eitje’ was het niet, met instinkers als tiranniseren, appreciëren en twee-euromunt.
Sameer: ‘Ik ben een beetje de beste van de klas met spellen.
Jia Jia: ‘Over sommige woorden moest je even nadenken, maar voor de rest was het gewoon makkelijk.’
Winnares Jia Jia, die evenals Sameer vier
Bedenken of je iets met dt of met een d aan
den zij weleens voorgelezen, maar zij hebben
fouten maakte, schreef ’tiranniseren’ met één
het eind van een woord schrijft en als ik het
daaraan niet veel herinnering. ‘Soms las mijn
n, maar had verder niet veel moeite met het
nakijk is het goed.’
moeder sprookjesboeken voor’, vertelt Jia Jia,
dictee: ‘Over sommige woorden moest je even
Ook Sameer vindt spellen een boeiend leson-
die tegenwoordig graag leest over tieners met
nadenken, maar voor de rest was het gewoon
derdeel, waarin hij ‘een beetje de beste van
verhalen over hun leven.
makkelijk.’
de klas’ is. Bij het jaarlijkse tv-programma
Sameer leest voornamelijk boeken over wis-
‘Het Groot Dictee der Nederlandse Taal’
en natuurkunde: ‘Rekenen en wiskunde zijn mijn lievelingsvakken.’
Winnaar Sameer zat fout met de titel: ‘Ik dacht aan jaar van Erasmus en schreef Erasmus met een apostrof.’
kranten niet gevonden. Wel staat erin dat er relatief veel aandacht is voor zwak pres-
Verrassing
schrijft hij thuis mee: ‘Ik had de laatste keer
terende leerlingen, welk budget daarmee
De eerste plaats kwam voor beide scholieren
één of twee foutjes...’
gemoeid is en dat er geen extra geld voor
als verrassing.
Jia Jia blijft er niet voor thuis: ‘Ik kijk liever
onderwijs is. De centrale conclusie van het
‘Ik ben goed in spelling’, weet Sameer van
naar Nickelodeon. Op school hebben we wel
CPB lijkt dan wel duidelijk: er moet geld van
zichzelf, ‘maar natuurlijk zijn ook heel veel
teruggekeken en meegeschreven.’
de zwakkeren naar de getalenteerden.
andere kinderen daar goed in.’
Is dat nog wetenschap of is dat politiek?
‘Ik dacht dat anderen wel slimmer waren’,
Veel lezen
Nederlandse Taal op
zegt Jia Jia, die op school toch uitblinkt in
Buiten school doen beide prijswinnaars taal-
www.cedgroep.nl/dictee.
spelling: ‘Voor mij is dat het leukste vak.
kennis op door veel te lezen. Als kleuter wer-
* zie www.cpb.nl
18
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
Kijk voor het regionale CED-dictee en het landelijke Groot Kinderdictee der
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
19
Leerkrachten die meedoen aan De Vreedzame School krijgen daarvoor speciale trainingen. Ger: ‘Je hoort hen daarna niet meer gauw roepen: monden dicht! Het is eerder: volgens mij hebben jullie geleerd hoe je een conflict moet oplossen. Ga dat maar eens gauw doen.’ De Vreedzame School startte in 1998 op een aantal Utrechtse scholen. Inmiddels doen er 450 basisscholen in heel Nederland mee. Ger en zijn mede-projectleider Leo Pauw zijn bezig om het programma ook geschikt te maken voor andere onderwijsvormen. Er hebben zich al diverse vmbo-scholen aangesloten en er gaan ook sbo-scholen, zml-scholen en voorscholen meedoen. Goed inbedden Op De Vreedzame School wordt op autorita-
Veel leerkrachten verbaasden zich over de uitspraken van hun leerlingen. foto Jan van der Meijde
tieve* of democratische wijze met kinderen omgegaan. Slaat die benadering aan wanneer kinderen thuis meer autoritair worden Al oefenend leert de klas om ruzies op te lossen zonder hulp van de leerkracht.
opgevoed? Ger: ‘Het kan dat democratisch gedrag dan minder goed wortel schiet. Maar een volledig democratische opvoeding be-
‘Kunnen dieren denken?’
DE VREEDZAME SCHOOL
staat niet; er is altijd een zeker pedagogisch
Bouwen aan positief klimaat
bij het programma te betrekken. Verder blijkt
tekst Renate Mamber
dat kinderen vaak goed in staat zijn om zich in
‘Filosoferen is een verrijking’, vindt een deelnemer van de cursus
speelveld. Een autoritaire opvoedstijl is vaak een teken van onmacht. Wij proberen ouders
beide situaties passend te gedragen.’ Het geleerde beklijft het beste, ontdekten Ger
Filosoferen met kinderen. ‘Buiten het filosoferen op zich, komen er zo
tekst Marijke Nijboer
en Leo, wanneer het goed wordt ingebed. ‘We
veel kerndoelen aan de orde.’ En wat docent Renate de Jong ook heel
Het programma De Vreedzame School stimuleert kinderen om verant
leggen leerkrachten uit dat je in feite de hele
belangrijk vindt: ‘Het is leuk.’
woordelijkheid te nemen voor zichzelf en hun omgeving. Het wordt al op 450 scholen gebruikt en is één van de belangrijkste producten van het op 1 augustus met de CED-Groep gefuseerde Eduniek.
ontwikkeling. Je kunt onze werkvormen ook bij allerlei vakken toepassen.’ Leo Pauw is aan het promoveren op de resulschooljaar zijn zijn bevindingen beschikbaar.
Het idee voor De Vreedzame School ontstond vanuit het besef dat veel scholen ordeproblemen hadden in de bovenbouw, vertelt
Kinderen zelf ruzies leren oplossen
projectleider Ger Roos. ‘Ouders zijn anders gaan opvoeden; kinderen mogen meer. Maar
respect tonen voor elkaar. Al oefenend leert
daar was de school nog niet op ingesteld.
de klas om ruzies op te lossen zonder hulp
Die verwachtte nog vanzelfsprekend gezag.’
van de leerkracht. Bepaalde kinderen leren
Eduniek ontwikkelde een programma dat
om te mediëren bij conflicten.
een positief klimaat in de klas stimuleert en
* Autoritatief is een opvoedingsstijl waarbij redelijke grenzen worden gesteld, wordt uitgelegd en dat met gezag en liefde wordt gedaan. De aanduiding staat tegenover laissez faire en permissief (toegevend) aan de ene kant en autoritair aan de andere kant. Door veel pedagogen wordt het als de best mogelijke opvoedingsstijl betiteld
Leraren van de groepen 1 tot en met 8 doen
nen dieren denken?” “Is een appel dood of
mee aan de cursus en ook een pabo-docent.
levend?”. ‘Dat is voor kinderen al heel filoso-
Een van hen had vooraf haar twijfels. ‘Ik
fisch’, zegt Renate. ‘Het gaat om denken over
dacht: filosoferen, kan dat wel met groep 3,
zaken die de kinderen raken en waarop niet
is dat niet meer iets voor grotere kinderen?’
direct een antwoord te bedenken is.’
Na de eerste filosofieles in de klas aarzelt ze
De reden om met de cursus mee te doen is
niet meer. ‘Je merkt dat de kinderen nog dat
voor veel leerkrachten dezelfde. Interesse
onbevangene hebben, dat ze heel makkelijk
in filosofie en de wil om eens op een andere
hun mening geven. Ik kon tijdens de les meer
manier met kinderen te werken. ‘Je doet eens
achterover leunen. Ze luisterden en reageer-
wat anders’, zegt een leerkracht van groep
den veel beter op elkaar.’
5. ‘Je bent zo gewend te zeggen: “Zo is het en wij weten het allemaal”. Je gaat op een
Gelijkwaardig
andere manier met kinderen praten over za-
Het is de tweede bijeenkomst van de cursus.
ken waar ze echt wel over nadenken. Je stelt
Vreedzame Wijk
De deelnemers wisselen ervaringen uit. Er
je gelijkwaardig op: iets is niet goed of fout.
‘We wilden hen verantwoordelijkheid laten
Inmiddels is ook De Vreedzame Wijk ont-
heerst enige onzekerheid of de eerste filoso-
Ze leren zelf hun gedachten onder woorden
nemen voor zichzelf, de ander, de groep, de
wikkeld. Dit programma stimuleert dat alle
fielessen wel een echt filosofisch gesprek in
brengen.’
school en de samenleving.’
organisaties in de wijk die met kinderen
de klas hebben opgeleverd. Maar dan somt
Kinderen krijgen lessen in sociale vaardig-
werken, een eenduidige pedagogische aanpak
heden, zoals opkomen voor elkaar, omgaan
gebruiken. Er zijn al Vreedzame Wijken in
met de eigen gevoelens, je inleven in anderen,
Hoorn, Amsterdam-Noord, Amersfoort en
dingen zeggen op een acceptabele manier,
Utrecht.
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
docent Renate de Jong alle vragen op die
Taal stimuleren
g.roos@eduniek.nl
de leerkrachten samen met hun leerlingen
Veel leerkrachten verbaasden zich over de
www.devreedzameschool.nl
hebben besproken en waarmee leerlingen
uitspraken van hun leerlingen. Ze hoorden
vaak zelf zijn gekomen: “Wat is niks?” “Kun-
zinnen als: ‘Eigenlijk kun je niet “niks” doen,
Ger Roos
want dan lig je.’ Of: ‘Dieren kunnen niet denken, ze doen gewoon.’ Renate is enthousiast. ‘We hebben het steeds komt.’ De cursisten zijn het met haar eens.
kinderen leert om conflicten zelf op te lossen.
Meer weten?
want je doet altijd wat. Zelfs als je dood bent,
over taal stimuleren, moet je horen wat eruit
week moet werken aan sociaal-emotionele
taten van De Vreedzame School. Eind van dit
20
cursus FILOSOFEREN MET KINDEREN
‘Er zijn zoveel dingen die je bereikt’, zegt de leerkracht van groep 3. ‘Je bent op een leuke manier met taal bezig, met woordenschat, inleven in anderen, respect hebben voor elkaars mening, begrijpend luisteren en burgerschap.’
Filosoferen met kinderen is een cursus van twee dagdelen. Vervolgens kun je zelf aan de slag, eventueel met hulp van bestaande materialen. Een cursist: ‘Het is erg praktijkgericht, niet vaag. Je krijgt veel tips en voorbeelden en je kunt alles direct in de praktijk brengen.’
Meer weten? Renate de Jong r.dejong@cedgroep.nl 06 13276836
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
21
AGENDA
ANTONIUSSCHOOL voert NIEUWSBEGRIP in
‘Je wordt heel compleet in je lesgeven’
CURSUSSEN (startdatum)
23 oktober studiemiddag Passend omgaan met verschillen in de klas
CURSUSSEN KINDEROPVANG
24 november workshop Kenniscentrum Begrijpend Lezen Wat zegt
tekst Renate Mamber
de wetenschap over begrijpend lezen, en wat kun je ermee in je les?
De Antoniusschool in Montferland,
7 december workshop Gesprekken voeren met ouders over
Gelderland, voerde vorig jaar de
(vermoeden van) misbruik 11 januari studiemiddag Autisme in het po
methode Nieuwsbegrip in. Het team
11 januari studiemiddag Werken met Nieuwsbegrip
stelde hierbij een goede begeleiding
18 januari studieochtend Meldcode huiselijk geweld en zorgstructuur po
als eis. Dit schooljaar zijn leerkrachten
18 januari workshop (H)erkennen van kindermishandeling
en leerlingen nog steeds enthousiast.
12 januari studiemiddag Aandachts- en gedragsstoornissen vo
Bovendien laten de toetsresultaten al
19 januari studiedag Leren leren in het vso 25 januari workshop Nieuwsrekenen: Een vaste aanpak voor contextopgaven
een lichte verbetering zien.
26 januari intervisiebijeenkomst Taakspelbegeleiders
Directeur Mirjam Ribbers vond in Nieuws-
de teksten actueel zijn. Het team zei wel van meet af aan: ‘We willen begeleiding bij de implementatie.’ Leerkracht Mindy Jordens vertelt waarom.
Vakbeurs voor professionals kinderopvang, buitenschoolse opvang en brede scholen. Met stand CED-Groep. www.kindvak.nl
gebruiken, vooral de differentiatie ervan, dus
kreeg door de begeleiding nog meer inzicht in
hoe je kunt inspelen op kinderen die extra
het leerlingvolgsysteem. ‘Hoe je kinderen nog
Nieuwsbegrip Masterclasses
hulp nodig hebben of kinderen die juist heel
beter les kunt geven op hun eigen niveau.’
Wilt u het begrijpend leesonderwijs
goed zijn. Je leest de handleiding, maar toch
Aankomend schooljaar krijgt het team nog
op uw school verbeteren? Volg dan de
vraag je je soms af of je het wel goed doet. Of
eens twee studiemiddagen en een observa-
Nieuwsbegrip Masterclasses. Dat is een
soms heb je de instructie verkeerd geïnter-
tiedag. Mirjam hoopt dat de teamleden zich
serie van vier trainingsbijeenkomsten en
preteerd. Het is dan nuttig als je bij iemand
daardoor nog verder ontwikkelen.
klassenconsultaties op de schoollocatie. Na het volgen van de instapmodule
terecht kunt die je vertelt hoe de methode is Winstpunt
Nieuwsbegrip (XL) maakt het team een
De eerste resultaten van de invoering van
keuze uit de Masterclasses. Bijvoorbeeld
Opbrengstgericht
Nieuwsbegrip zijn al te zien. De toetsgege-
‘Omgaan met verschillen in de groep’ of
Ernst Keijsers van de CED-Groep bege-
vens tonen in alle groepen een lichte verbe-
‘Modelen; de leerkracht als rolmodel’.
leidde de implementatie vorig jaar met twee
tering. Mirjam: ‘We hopen dat het doorzet en
Deelnemers ontvangen na afloop een
studiemiddagen en een observatiedag. ‘De
dat we over drie jaar van een trend kunnen
certificaat en voor de school is er een
intern begeleider en ik keken met Ernst mee
spreken.’
gevelbordje.
tijdens de klasse-observaties’, vertelt Mirjam.
Een belangrijk winstpunt is verder dat ieder-
Meer weten? Mail naar nieuwsbegrip-
‘Daarna namen wij de klas over zodat Ernst
een het leuk vindt. Mindy: ‘De kinderen waren
masterclasses@cedgroep.nl of kijk op
samen met de leerkracht direct de les kon
eigenlijk wel klaar met begrijpend lezen,
www.cedgroep.nl/masterclasses.
nabespreken. Uiteindelijk heeft hij alle tips
maar nu doen ze het weer met plezier en dan
van die dag verzameld op een lijst. De leer-
leren ze ook meer.’ Mirjam: ‘Ze leggen de
krachten herkenden zich erin en leerden zo
verbinding met het (jeugd)journaal, de krant
ook van de anderen.’
en met wat ze van hun ouders horen. Daaraan
Mirjam vond de begeleiding heel breed en op-
merk je dat het verband houdt met hun leven.’
brengstgericht. ‘Deze gaat onder andere in op
Tot nu toe zien Mirjam en Mindy maar één
coöperatieve werkvormen, omgaan met ver-
minpuntje: de file bij het kopieerapparaat als
schillen en leerkrachtvaardigheden. Daardoor
alle leerkrachten de actuele teksten moeten
word je heel compleet in je lesgeven.’ Mindy
uitprinten.
bedoeld en dat ook weet te onderbouwen.’
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
CURSUSSEN PRIMAIR EN SPECIAAL ONDERWIJS
9 november Rotterdam Brein en bewegen
3,4,5 november Kindvak Brabanthallen - Den Bosch
‘We wilden de methode op een goede manier
1 december Amsterdam 13 januari Rotterdam Intern begeleider voor kov en psz
BINNENKORT
begrijpend leesonderwijs. www.cedgroep.nl/conferentiebegrijpendlezen ‘Nu doen ze begrijpend lezen weer met plezier.’ foto Mirjam Edward
8 november Rotterdam NCKO module 1: Kwaliteitsmonitor
4 november Rotterdam Taalcoördinator (2e reeks)
Hoe wetenschap en onderwijspraktijk van elkaar kunnen leren bij verbetering
die voldoet aan alle kerndoelen en waarbij
31 oktober Rotterdam NCKO module 2: Interactievaardigheden
8 februari studiemiddag Depressie bij leerlingen in het vo
26 oktober conferentie Begrijpend Lezen - Groningen
begrip een methode voor begrijpend lezen
22
STUDIEDAGEN EN WORKSHOPS
11 november conferentie Passend Presteren - Rotterdam Mogelijkheden en ervaringen Passend onderwijs & opbrengstgericht werken. Inleiding door Pierre Wind. www.cedgroep.nl/passendpresteren 16 november MOD: Rekenmethodes - Rotterdam Methode Oriëntatiedag door educatieve uitgeverijen. www.komnaardemod.nl
9 november Rotterdam Ernstige rekenproblemen en dyscalculie in de bovenbouw 29 november Arnhem 12 januari Rotterdam Onderwijsassistent, gedragscompetent 30 november Rotterdam Automatiseren is te leren po/so 10 januari Rotterdam Werken met ontwikkelingsperspectieven
2 december conferentie Uitgerekend? - Rotterdam
CURSUSSEN VOORTGEZET ONDERWIJS
Over protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD).
17 november Rotterdam Zorgleerlingen in het vo
www.cedgroep.nl/conferentiedyscalculie 10 december Het Groot Kinderdictee der Nederlandse taal - Ned 3 19.00 uur Zestig kinderen (basisschool groep 8) nemen het tegen elkaar op. www.cedgroep.nl/grootkinderdictee 18 januari conferentie Teach Like a Champion - STC Rotterdam Lancering nl. versie ’Teach like a champion’. communicatie@cedgroep.nl
11 januari Rotterdam Motiveren is te leren 11 januari Zwolle 15 februari Amsterdam 21 maart Roermond Werken met Nieuwsbegrip
30 januari-13 februari seminar IKC: Alles onder één dak - diverse locaties Verkenning van kansen, mogelijkheden en ervaringen integraal kindcentrum (IKC). www.cedgroep.nl/ikcseminars Meer weten?
16 februari jaarlijkse conferentie Rekenen in vo - Rotterdam
Ernst Keijsers
Met extra aandacht voor protocol ERWD, dyscalculie.
e.keijsers@cedgroep.nl 010 4017599
Kijk voor het complete aanbod op www.cedgroep.nl/cursussen
www.cedgroep.nl/rekenconferentievo
KlasseApart oktober 2011 nummer 3
23
DE WERKDAG VAN MARYSE BOLHUIS
foto’s Jan van der Meijde
Maryse Bolhuis is projectleider Taal in de Wijk, een onderdeel van Taaloffensief Rotterdam. m.bolhuis@cedgroep.nl 010 4071514
Mijn dag begint vandaag met het naar school brengen van mijn kinderen. Een leuk moment!
Daarna naar een bijeenkomst van het Rotterdamse Bondgenootschap tegen laaggeletterdheid. Die bezoek ik vanwege mijn betrokkenheid bij de uitvoering van het Taaloffensief: een gemeentelijk programma om ouders en professionals in de stad actiever te betrekken bij de ontwikkeling van taalvaardigheid van Rotterdamse kinderen.
Op kantoor ontvang ik onze nieuwe stagiaire Anne. Ze gaat wetenschappelijke publicaties over het thema ‘taalstimulering’ bestuderen, samenvatten en interpreteren vanuit Taaloffensiefperspectief. Maar voordat ze daarmee aan de slag gaat: eerst een rondje kennismaken bij collega’s.
Werkoverleg met het team waarmee we trainingen ontwikkelen en geven. We hebben het over een training voor kinder- en jongerenwerkers die op pleinen in Rotterdam actief zijn. Wat kunnen we
Mails en telefoontjes afhandelen hoort ook bij mijn werk. Zojuist heb ik een
doen met de vragen die zij hebben over respectvol
intakegesprek gehouden voor een training voor vakleerkrachten die kunst-
taalgebruik?
zinnige vakken geven op scholen.