KlasseApart, najaar 2011

OKTOBER 2011 JAARGANG 9 NUMMER 3

INFORMATIEBLAD RELATIES CED-GROEP

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL Goed toegeruste leerkracht kan verschil maken Daag het kind uit op een manier die bij hem past Stap voor stap werken aan hanteren emoties

N I E U W S inhoud

Alles is te leren

Postbus 8639

bezoekadres:

3009 AP Rotterdam

Dwerggras 30

010 4071599

3068 PC Rotterdam

www.cedgroep.nl

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

info@cedgroep.nl

Ieder kind is speciaal De belangrijkste rol bij Passend onderwijs is weggelegd voor wie het onderwijs geeft: de leerkrachten. De komende jaren zullen zij, meer dan nu, te maken hebben met veel leerlingen die verschillende onderwijsbehoeften hebben. ‘Dergelijke klassen vragen het uiterste van leerkrachten en hun vermogen om te gaan met verschillen tussen kinderen. Een goed toegeruste leerkracht kan in zo’n geval het verschil maken’, aldus Marijke Erades op pagina 3 in het openingsinterview van de special ’Ieder kind is speciaal’.

We vonden ze: leerkrachten die het verschil maken. Zoals Marjolein Hoobroeckx van de Openluchtschool in Rotterdam, die een programma in werking zette om leerlingen zelfstandiger te maken, zodat ze zich beter kunnen handhaven in het voortgezet onderwijs. (pagina 8 en 9)

6 Marijke Erades en Els Rietveld ‘Een goed toegeruste leerkracht kan het verschil maken’ 8 Openluchtschool ‘Ze maken een powerpoint over hun ziekte’ 10 Koninklijke Visio ‘Daag het kind uit op een manier die bij hem past’ 12 Het Spectrum Recht doen aan hoogbegaafde kinderen 14 Het Rotsblok Zelfredzaam met Sociaal op Stap 16 De Piloot Stap voor stap werken aan hanteren emoties

Lees ook hoe de ’moeilijk lerende’ Adil, met een zicht van 20% en een grote leergierigheid op inventieve en uitdagende wijze door het team van Koninklijke Visio opgetild wordt naar niveau kader/theoretische leerweg. Het staat op pagina 10 en 11.

Eef van der Most van Het Spectrum krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar er zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor leerlingen die opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je leren te leren.’ Lees verder op

3 NIEUWS 4 Krachtenbundeling CED-Groep en Eduniek

pagina 12 en 13.

Nieuwsrekenen Goed nieuws voor scholen die werken met Nieuwsbegrip: rekenvariant ’Nieuwsrekenen’! zes verschillende niveaus, corresponderend met het onderwerp van Nieuwsbegrip. De actuele onderwerpen leveren levensechte rekencontexten waarmee u ongeveer een half uur rekenonderwijs kunt geven, als aanvulling op de rekenmethode. Nieuwsrekenen is beschikbaar als een aanvullend abonnement op Nieuwsbegrip.

Kijk op www.nieuwsrekenen.nl voor meer informatie.

TeleCoaching Directe feedback op uw optreden voor de klas? Dat kan met TeleCoaching, zeer onder-

COLOFON

In groep nul van de basisschool krijgen peuters vijf dagdelen per week extra stimulansen

die zich een bepaalde didactische werkvorm

op het gebied van taal, rekenen, motorische ontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikke-

eigen willen maken. Buiten het lokaal volgt

ling. Daarmee moet hun schoolloopbaan een betere start krijgen. Heeft u ook plannen voor

de TeleCoach op zijn laptop de live-registratie

een groep nul? CED-adviseurs kunnen helpen bij de opstart. Zij adviseren bijvoorbeeld over

van de les. In zijn ’oortje’ krijgt de leraar feed-

subsidiemogelijkheden en ondersteunen de organisatie van een groep nul – op het niveau

back van hem in de vorm van korte instructies

van gemeente, school, kinderdagverblijf of peuterspeelzaal. Zij trainen schoolleiders, leer-

en suggesties. Bekijk het filmpje op YouTube

krachten en pedagogisch medewerkers en zetten intervisietrajecten op. Neem voor meer

of ga naar

informatie contact op met Anja de Rooij, unitmanager, a.derooij@cedgroep.nl.

www.cedgroep.nl/basisonderwijs/management

redactie

foto voorpagina

keer per jaar verschijnend

Willem Bijl

Jan van der Meijde

informatieblad van de

Lot Hannik

CED-Groep over (nieuwe)

Cees Hereijgens

vormgeving

diensten, producten en

Toni van Oortmerssen

Pressure Line, Rotterdam

aspecten van educatieve

Carolien Rebel

dienstverlening in de

Elly van der Zel redactie-adres

lingen en overige relaties.

CED-Groep

oplage

Postbus 8639

12000

3009 AP Rotterdam

jaargang 9

klasseapart@cedgroep.nl

2

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

20 De vreedzame school

22 Antoniusschool implementeert Nieuwsbegrip 23 AGENDA

KlasseApart gratis ontvangen?

nummer 3 website

Mail uw adresgegevens naar:

www.cedgroep.nl

klasseapart@cedgroep.nl

welke competenties u nodig heeft voor een bepaalde taak. Nieuw is ’Kaliber Kompas QR’: een

druk Goos, Ouderkerk a/d IJssel

Met Kaliber Kompas brengt u snel in kaart

19 CED-dictee

21 Filosoferen met kinderen

scholen, onderwijsinstel-

oktober 2011

Kaliber Kompas QR

18 SPOT

klasseApart is een drie

Starten met groep nul

steunend voor beginners en voor degenen

18 MAGiTO

ISSN 1571-660

N I E U W S

U ontvangt wekelijks toepassingsopgaven op

Redactioneel

praktijk; bestemd voor

N I E U W S

24 De werkdag van Maryse Bolhuis

Gratis lessen zml

boekje met op elke pagina een QR-code. Lees

Geeft u les aan zeer moeilijk lerenden (4-20

blijft. Of, hoe u zelf een Kaliber Kompas maakt

jaar) en bent u op zoek naar lesmateriaal voor

dat precies bij u en uw school past. QR biedt ook

rekenen-wiskunde? Kijk dan eens op www.

de ’interactieve Kaliber inspiratie’, wekelijks

rekenboog.nl en download gratis lessen die

nieuwe lessuggesties voor basisvaardigheden,

makkelijk zijn aan te passen aan de school,

sociale competentie & burgerschap en ouder-

de groep en de leerlingen. In de lessen is veel

betrokkenheid. Deelnemers kunnen reageren

aandacht voor het vergroten van de redzaam-

met aanvullingen en ideeën. Lees meer op

heid en minder voor de formele kale reken-

www.cedgroep.nl of www.mijnkaliber.nl.

deze code met uw telefoon en u wordt direct doorgelinkt naar een website over het onderwerp van die pagina. Zo komt u er razendsnel achter hoe u een leraar van kaliber wordt en

sommen.

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

3

N I E U W S

N I E U W S

N I E U W S

KLANT PROFITEERT VAN KRACHTENBUNDELING CED-GROEP EN EDUNIEK

‘Oude en nieuwe klanten nog beter binden en boeien’

N I E U W S

succesvol samengaan. Theo Magito: ‘Minstens zo belangrijk is of we ook na de fusie nog door één deur kunnen. Dat Bas en ik goed met elkaar kunnen opschieten is prettig, maar belangrijker is dat de mensen op de werkvloer elkaars taal spreken.’

Bas de Koning: ‘Als ik afga op wat ik de laatste maanden zie en hoor, denk ik dat die klik er zeker is. Mensen beleven echt lol aan de samenwerking en maken over en weer afspraken om van gedachten te wisselen

N I E U W S

‘De contacten tussen beide locaties zullen steeds meer op gaan leveren’

N I E U W S

bestuurders zijn er helder over: ‘Wij willen een vaste, betrouwbare, interessante en innovatief spannende partner zijn voor iedereen die gebruik wil maken van onze bestaande en nieuw te ontwikkelen expertise.’

over bepaalde ontwikkelingen.’ Theo: ’Men

tekst Ronald Buitelaar

herkent elkaar op professioneel niveau en

niet liggen. Wij gaan voor kinderen en voor

trekt in veel gevallen al samen op. Zo zijn er

goed onderwijs.’ Bas: ‘Het geld dat we ver-

een onderwijsadviesorganisatie rijker, die de grootste is en de beste wil

al verschillende conferenties gezamenlijk

dienen gaat naar twee zaken – innovatie van

worden. KlasseApart sprak met de bestuurders van beide organisaties over

ter hand genomen, trekken we één lijn in het

onze producten en diensten en continuïteit van

benaderen van de onderwijsmarkt en vindt er

het bedrijf. Dat is waar onze maatschappelijke

veel en regelmatig (kennis)uitwisseling plaats

aandeelhouders ons op af mogen rekenen.’

Met de fusie op 1 augustus van de CED-Groep en Eduniek is Nederland

de aanleiding voor en de uitwerking van de fusie.

op het niveau van middenmanagement.

Toekomst

van ambities. Wij willen een toonaangevende, op inhoud interessante organisatie worden.’ Ronduit trots zijn ze dat de fusie niet gepaard gaat met gedwongen ontslagen: ‘Het laat zien dat er geen saneringsdoelstelling achter deze fusie zit, maar de wens om onze gezamenlijke ambities landelijk ten uitvoer te

Innovatie en continuïteit

Wat de toekomst betreft, is het de bedoeling

Misschien wel het belangrijkste dat beide or-

dat beide organisaties op ’organische’ wijze

ganisaties delen, wordt door Theo omschre-

met elkaar vervlochten raken. Zo wordt de

ven als het ’gezamenlijke DNA’: ‘Onze idealen

naam CED-Groep gehandhaafd, maar zal

hebben nooit bij geld en winstmaximalisatie

Eduniek op een voor haar klanten herkenbare

gelegen en zullen daar ook in de toekomst

wijze werkzaam blijven. Het einddoel? Beide

Van regionaal naar nationaal De CED-Groep komt voort uit de fusie van een aantal onderwijsadviesdiensten uit de Rotterdamse regio. Hoewel ontstaan en gevestigd in Rotterdam heeft de CED-Groep zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een landelijk opererende educatieve dienstverlener en gekend gesprekspartner van, onder meer, onderwijsraden en ministerie van Onderwijs. Eduniek is het resultaat van een fusie tussen vijf, in de provincie Utrecht, actieve onderwijsbegeleidingsdiensten. Ook Eduniek heeft de afgelopen jaren een ontwikkeling doorgemaakt van regionaal naar nationaal. De nieuwe organisatie telt ongeveer vijfhonderd medewerkers.

brengen.’

NIEUW IN WEBWINKEL

Praktijk van alledag Volgens Theo Magito is er bij scholen en andere organisaties – zeker in tijden van crisis

ALLES IS DATA Opbrengstgericht in 4D: data, duiden, doelen, doen!

en bezuinigingen – sterke behoefte aan een educatieve dienstverlener die niet alleen goede producten en diensten levert, maar ook in staat is te (blijven) innoveren: ‘Ons onderdeel Onderzoek & Ontwikkeling staat vanouds garant voor

Deze uitgave helpt u bij het werken met data in

een niet aflatende stroom ontwikkelde inno-

de klas: het verzamelen en analyseren van toets-

vaties, waarbij wetenschappelijke inzichten in

resultaten en observaties. Uw lessen worden

samenspraak met het onderwijsveld vertaald

effectiever en de leeropbrengsten gaan omhoog

worden naar de praktijk van alledag.’

Theo Magito: ‘Wij gaan voor kinderen en voor goed onderwijs.’

Krachtenbundeling Hij verwoordt impliciet waarom de CED-Groep

– qua leren én qua sociale vorming. Aan de hand Bas de Koning: ‘Mensen beleven echt lol aan de samenwerking en maken over en weer afspraken om van gedachten te wisselen over bepaalde ontwikkelingen.’

zo’n aantrekkelijke partner voor het, iets

4

van voorbeelden en oefeningen doet u veel ken-

NIEUWSBEGRIP-KIT

nis en vaardigheden op – ook ten bate van een datateam waarin u met uw collega’s streeft naar

De nieuwe ’Nieuwsbegrip-kit voor in de klas’

hogere leeropbrengsten voor alle leerlingen van

Ja, de concurrentie op de onderwijsadvies-

kleinere, Eduniek is. Bas de Koning: ‘Ik weet

aanbod en de ambitie van de CED-Groep.

maakt werken met Nieuwsbegrip nog leuker!

de school. ’Alles is Data’ sluit aan op de eerdere

markt is toegenomen en nee, die is niet zo

dat tevreden klanten alleen omzien naar een

Door de krachtenbundeling is het nieuwe

Naast een A2-poster met het stappenplan lezen,

uitgaven ’Resultaten Tellen’ (de praktijk van het

bedreigend dat Eduniek en CED-Groep de

andere dienstverlener als die levert waarvoor

bedrijf nog beter in staat huidige en nieuwe

opbergmappen voor werk van leerlingen en een

opbrengstgericht werken) en ’Focus op Feiten’

’veiligheid’ van een fusie hebben opgezocht.

ze bij jou minder goed terecht kunnen. En

klanten te binden en boeien.

bewaarmultomap bevat de kit ook een poster

(grondbeginselen voor datagestuurd opbrengst-

Bestuurders Theo Magito van de CED-Groep

het moet gezegd, Onderzoek & Ontwikkeling

om iedere week het Nieuwsbegrip-onderwerp

gericht passend onderwijs volgens het Onder-

en Bas de Koning van Eduniek zijn stellig:

maakt de CED-Groep uniek.’ Eduniek heeft

Elkaars taal spreken

op te schrijven en zes stoere key-cords om wer-

wijscontinuüm CED-Groep®).

‘Dit is een fusie uit vrijheid, niet uit armoede.

ook programma’s ontwikkeld, zoals De Vreed-

Toch beseffen beiden dat zakelijke overeen-

ken met rollen te visualiseren. Een handige set

Het gaat hierbij om het oprecht samenvallen

zame School, die naadloos aansluiten bij het

komsten niet garant hoeven te staan voor een

voor iedere Nieuwsbegripschool.

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

Deze producten kunt u bestellen via www.cedgroep.nl/webwinkel

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

5

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

OMGAAN MET VERSCHILLEN TUSSEN KINDEREN

Marijke Erades: ‘Er zal nog meer aandacht moeten komen voor her- en bijscholing.’ foto Jan van der Meijde

‘Een goed toegeruste leerkracht kan het verschil maken’

lende handelingsplannen, maar van een

reguliere onderwijs zullen in de, nieuw in te

basisarrangement, een talentarrangement

richten, samenwerkingsverbanden tot afspra-

en een intensief en zeer intensief arran-

ken moeten leiden over de inzet van mensen

gement. De indeling van kinderen gebeurt

en middelen.’

datagestuurd, waardoor basisvoorwaarden ontstaan voor effectief onderwijs. Als het

Maar met die herschikking van mensen en

daaraan schort roep je de problemen als het

middelen zijn we er toch nog niet?

ware over jezelf af.’

Marijke: ‘Dat klopt. Er zal nog meer aan-

Vragen we niet teveel van leerkrachten?

dacht moeten komen voor her- en bijscholing. De ervaring heeft geleerd dat alleen

Marijke: ‘Veel hangt af van de wijze waarop

een cursus hier en een bijeenkomst daar

schooldirecties en schoolbesturen hiermee

niet helpt. Echte professionalisering van

omgaan. Zijn directies bereid dichtbij de on-

leerkrachten is pas effectief als het zo dicht

dersteuningsbehoeften van leerkrachten en in

mogelijk bij de praktijk plaatsvindt. Dat kan

open communicatie met het team aan de slag

door ondersteuning en begeleiding in de

te gaan? En benutten (grotere) besturen de

groep, door ’meer handen voor de klas’ en

mogelijkheden tot specialisatie en het schep-

door modeling, het ter plekke voordoen en

pen van voorwaarden die direct aansluiten bij

navolgen. Maar ook met bewezen effectieve

het werken in de klas? Als die vragen positief

tekst Ronald Buitelaar

methodieken en hanteerbare modellen voor

beantwoord worden, hoeft het voor leerkrach-

Marijke Erades en Els Rietveld van de CED-Groep zijn respectievelijk

klassenmanagement. De CED-Groep ontwik-

ten niet zwaarder te worden.’

directeur Landelijke markt en unitmanager Leerlingarrangementen.

kelt voortdurend van dergelijke ’evidence

Beiden hebben een lange staat van dienst waar het leerlingenzorg

based’ producten en diensten, die een

Els Rietveld: ‘Belangrijk dat leerkrachten gecoacht worden op het hebben van een positieve grondhouding.’ foto Jan van der Meijde

Leeskliniek ’De Leeskliniek naar school’ van de CED-

En ouders, hebben zij hier nog een rol in?

bijdrage aan dat professionaliseringsproces

Groep is een goed voorbeeld van een zeer intensief arrangement waarbij kinderen

betreft en zijn daarom de aangewezen personen om aan te vragen hoe

kunnen leveren. Een voorbeeld is het door

Els: ‘Ouderbetrokkenheid is van wezenlijk

met (ernstige) leesproblemen zo lang

het onderwijs met minder geld dezelfde of liever nog, betere onder-

ons ontwikkelde Taakspel – een effectieve

belang. Als er sprake is van een gelijkwaar-

mogelijk op school ondersteund worden,

aanpak om de sfeer in de klas en de werk-

dige relatie kunnen ouders en school over en

maar in geval van ernstige enkelvoudige

houding van kinderen te verbeteren. Met de

weer leren wat voor het kind werkt. Goede

dyslexie zo snel mogelijk (vaak al binnen

verschillende Wijzer Onderwijs-mappen heb-

communicatie tussen school en ouders is

drie weken) met een behandeling bij de Leeskliniek kunnen starten.

wijszorg kan leveren.

6

de toename van ’moeilijker’ leerlingen in het

Laten we ons een denkbeeldige klas voor-

Marijke: ‘Laat ik voorop stellen dat een

uiterste van leerkrachten en hun vermogen

ben leerkrachten goede praktische hulpmid-

essentieel en zal deel moeten uitmaken van

stellen die bestaat uit vijf zwakke lezers,

dergelijke klas minder denkbeeldig is dan

om te gaan met verschillen tussen kinderen.

delen in huis voor klassen zoals hierboven

het instrumentarium van een professionele

waarvan er waarschijnlijk twee dyslectisch

misschien gedacht wordt. In het huidige

Een goed toegeruste leerkracht kan in zo’n

beschreven.’

leerkracht. Marijke: ‘Het huisbezoek zoals dat

zijn, een adhd’er, een leerling met pdd-nos*,

onderwijs komen veel van dit soort klassen

geval het verschil maken.’

een muzikaal begaafd kind, vier anders-

voor. De vraag hoe wij zoveel leerlingen met

taligen, acht kinderen uit lage sociaal-

verschillende onderwijsbehoeften optimaal

economische milieus, vier die liever de hele

kunnen bedienen is dus een zeer realistische.

dag buiten spelen, een die waanzinnig goed

Voor de beantwoording ervan zou ik willen

kan tekenen, twee onderpresteerders, twee

verwijzen naar het standpunt van minister

Els: ‘Nee, dat is niet waar. Wel is het zo dat er

ganisatie. Een klas moet hanteerbaar zijn

kinderen met ouders die net aan het schei-

Van Bijsterveldt, die zegt meer geld te willen

bij het speciaal (basis)onderwijs een verdere

om opbrengstgericht te kunnen werken. De

* Pdd-nos is de afkorting van Pervasive Deve-

Meer weten?

den zijn, één met een ouder met psychische

besteden aan de toerusting van leraren. Het

verdichting zal ontstaan, maar dat is een

uitgangspunten van ons Onderwijscontinuüm

lopmental Disorder, Not Otherwise Specified.

communicatie@cedgroep.nl

problemen en drie met ernstige rekenpro-

geld moet naar de klas. Een opvatting die

proces dat al ten tijde van Weer Samen Naar

CED-Groep® helpen daarbij. Bij deze ziens-

In het Nederlands spreken we over een aan

blemen.

hout snijdt. Dergelijke klassen vragen het

School ingezet is. Die verdichting in het so en

wijze gaan we niet uit van dertig verschil-

autisme verwante stoornis.

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

vroeger door leerkrachten werd afgelegd was

Lees de negendelige serie over ’bijzon-

Els: ‘Daarnaast is het belangrijk dat leer-

zo gek nog niet. Misschien dat we dat weer

dere kinderen’ in de Praxisbulletins van

Waarbij het speciaal onderwijs het nakijken

krachten gecoacht worden op bijvoorbeeld

gewoon in ere moeten herstellen? En als het

2010/2011, geschreven door CED-mede-

heeft?

het hebben van een positieve grondhouding

even kan niet alleen in het basisonderwijs,

werkers. Een aanrader!

en het op orde hebben van hun klassenor-

maar ook in het voortgezet onderwijs.’

www.taakspel.nl www.wijzeronderwijs.nl

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

7

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

OPENLUCHTSCHOOL BLIJ MET PROGRAMMA ZELFSTANDIGHEID

Weerbaar naar de nieuwe school tekst Marijke Nijboer

De meeste kinderen vinden de overstap van de basisschool naar het voortgezet onderwijs spannend. Ze stappen een andere wereld in die nieuwe vaardigheden van hen vraagt. Voor kinderen in het speciaal onderwijs is die overgang nog veel groter. Het nieuwe lespakket Next Level helpt hen om zich stap voor stap voor te bereiden op deze nieuwe fase.

Kinderen noteren hun eigen sterke punten en zetten die in om verder te komen. foto Jan van der Meijde

De Openluchtschool Rotterdam verzorgt

een kind met diabetes, dat onverwacht last

ook leren om zich zelfstandig op straat te

dit kan ik al, dit kan ik nog niet maar wil ik

alle allochtone ouders spreken Nederlands.

ten opzichte van leeftijdgenoten. Anderen

speciaal onderwijs voor langdurig chronisch

kan krijgen van te lage bloedsuikers, niet snel

bewegen en zonder hulp met het openbaar

leren, dit hoef ik nog niet te kunnen, en: dit

De Openluchtschool heeft echter geleerd

beseffen wel dat ze moeten loslaten, maar

zieke kinderen. De school dankt haar naam

voor een boodschap naar het winkelcentrum.

vervoer te reizen.

mag ik nog niet. Iedereen maakt een stappen-

van het afgelopen jaar. Zij wil met de nieuwe

weten niet hoe dat moet.’ Het programma

De Openluchtschool werkte al met de

plan voor wat hij wil en moet leren, en oefent

groep schoolverlaters eerder in het jaar

biedt ouders op dat punt houvast.

aan de tijd dat er uitsluitend werd lesgegeven aan kinderen met tbc, die veel buitenlucht

Maar al die zorg heeft wel een keerzijde:

methode Leefstijl die de sociaal-emotionele

vanuit huis. Een doel kan zijn: alleen naar

aan de lessen beginnen, zodat deze beter

Elke leerling moet in z’n laatste jaar een

nodig hadden. De huidige leerlingen hebben

vergeleken met gezonde leeftijdgenoten

vaardigheden versterkt, maar daarin kwam

de stad gaan met de tram. De eerste keer

kunnen worden gespreid over het jaar. De

Powerpoint presentatie geven over z’n eigen

allerlei chronische ziekten. Dat kan bijvoor-

zijn deze kinderen minder zelfstandig. ‘Wij

zelfstandigheid minder aan bod. De school

reist er iemand met hem mee,

beeld een longaandoening zijn, diabetes,

kwamen erachter dat veel van onze leerlingen

benaderde de CED-Groep, die besloot om bij

of wordt hij na een paar haltes

epilepsie, een nier- of hartafwijking of een

die naar het voortgezet onderwijs gingen, nog

wijze van pilot een programma te ontwikke-

opgewacht.

stofwisselingsziekte.

nooit alleen met het openbaar vervoer hadden

len dat de zelfstandigheid bevordert. De klas

Kinderen noteren hun eigen

Zo’n aandoening gaat vaak gepaard met

gereisd,’ vertelt intern begeleider Marjolein

die deze zomer vertrok naar het vo, was de

sterke punten en zetten die in

ontwikkelings- en leerproblemen. Dankzij

Hoobroeckx. ‘Ze komen meestal met de taxi

eerste die ermee werkte.

om verder te komen. Een paar

de kleine klassen en speciale aanpak van de

naar school en fietsen doorgaans ook niet.’

Marieke Tjallema ontwikkelde in overleg met

weken later vullen ze de vakken weer in. Mar-

te gaan werken.’

het team een serie lessen, en kwam deze zelf

jolein: ‘Als het goed is, zie je dan verbetering.’

Marjolein: ‘Het kan voor ouders angstig zijn

Openluchtschool kan worden tegemoetgeko-

8

’Ze maken een Powerpoint over hun ziekte’

ouders krijgen op de eerste

ziekte. Diezelfde presentatie kan hij later

ouderavond van het jaar al

geven aan z’n nieuwe klas. ‘Het is belangrijk

voorlichting over de zelf-

dat kinderen ervoor uit durven komen dat ze

standigheidsbevordering.

een ziekte hebben. Als je aan de klas uitlegt

‘Wij dringen er bij hen op

waarom je met een pompje rondloopt, is de

aan om hier ook thuis aan

kans veel groter dat je wordt geaccepteerd.’

men aan de behoeften van individuele leer-

Nieuwe groep

op de school geven. Dat gebeurde in de uren

lingen. De school creëert bewust een veilig

Of haar leerlingen nu vertrekken naar het

die zijn ingeroosterd voor Leefstijl. De klas

Ouders

kinderen zijn pubers. Op een gegeven mo-

klimaat, waarin ook de meest kwetsbare leer-

voortgezet speciaal onderwijs of het reguliere

bespreekt wat je moet kunnen voordat je naar

De school betrekt ouders zoveel mogelijk

ment gaat die bescherming knellen. Som-

lingen kunnen gedijen. Ook thuis worden deze

vo; ze moeten zich leren handhaven in een

de nieuwe school gaat. Elk kind verdeelt deze

bij dit programma. Dat is wel eens lastig.

mige ouders zijn zich er niet van bewust hoe

kinderen extra beschermd. Ouders sturen

nieuwe omgeving en nieuwe groep, en liefst

vaardigheden over vier verschillende vakken:

Mensen wonen vaak ver van school, en niet

beschermend ze hun kind hebben opgevoed

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

om hun kind los te laten, maar ook deze

Meer weten?

Marieke Tjallema m.tjallema@cedgroep.nl 010 4071 495

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

9

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

ADIL BEREIKTE MEER DAN OOIT WERD VERWACHT

‘Daag het kind uit op een manier die bij hem past’

Op het eerste gezicht zit het Adil* (13) behoor-

‘Hij vond auto’s geweldig. Daar haakten we bij

gekomen dan de school aanvankelijk ver-

lijk tegen. Hij kreeg als kleuter de indicatie

het leren op in. We leerden hem bijvoorbeeld

wachtte. ‘We hebben hem na de kleuterpe-

zeer moeilijk lerend en heeft maar voor 20%

begrippen als naast, achter en onder met

riode in het reguliere so geplaatst, in plaats

zicht. Hij heeft aangeboren staar en last van

behulp van autootjes in een speelgoedgarage.

van op de afdeling voor zeer moeilijk leren-

nystagmus (afwijkende oogbewegingen).

Op een gegeven moment kreeg hij ook inte-

den, waar het plafond ongeveer het eindni-

Daardoor gaan zijn ogen snel heen en weer,

resse in letters, en konden

wat het lezen en de concentratie bemoeilijkt.

we daarmee verder.’

Nederlands is Adils tweede taal; thuis spre-

Door Adil te observeren

ken ze alleen een thuistaal uit Afghanistan.

ontdekte het team dat hij

Ondanks al die drempels heeft hij de afge-

heel visueel georiënteerd

lopen jaren goede vooruitgang geboekt. Wat

is. Gyntha: ‘Dat is bijzonder

Koninklijke Visio, dat speciaal onderwijs verzorgt voor leerlingen met een visuele beperking, houdt vanzelf-

hielp, was dat de leerkrachten en intern

voor iemand die slecht ziet.

sprekend rekening met de verschillen tussen leerlingen. Maar soms lukt het leerkrachten om nog een stap

begeleiders oog hadden voor zijn sterke

Onze meeste leerlingen zijn meer auditief ge-

zijn leeftijd had dat vorig jaar al gekund, en

extra te zetten. Zoals bij Adil, die dankzij z’n leergierigheid verder kwam dan aanvankelijk werd verwacht.

punten en interesses. ‘Toen hij in groep 3 bij

richt. Ondanks zijn beperking geven wij hem

dan was het basisberoeps geworden. Maar

ons kwam, viel zijn leergierigheid ons meteen

dus ook veel visuele uitleg.’

Adil wilde zelf nog graag een jaar werken

tekst Marijke Nijboer

veau van groep 4 is. Maar we

Dol op computers

evalueerden wel jaarlijks of hij daar op de goede plek zat.’

Afgelopen augustus is Adil onder hetzelfde dak begonnen aan het voortgezet speciaal onderwijs. ‘Op basis van

aan zijn basisvaardigheden; hij vond dat hij

op,’ vertelt intern begeleider Gyntha Goertz.

Geen diepte zien

meer uitleg en tijd nodig had. Zijn ouders en

Adil was al snel door de leeswerkjes van de

wij waren het daarmee eens. Hij zit nu op het

zml-kleutergroep heen en mocht meedoen

niveau kader/theoretische leerweg en we

aan de leeslessen in groep 3. Het jaar daarop

denken dat hij het gaat redden.’

startte hij met rekenen. Dat ligt hem min-

Terugkijkend concludeert ze dat tests

der. Gyntha: ‘Adil en veel andere leerlingen

belangrijk zijn, maar dat je je daar zeker

zien geen diepte, waardoor het moeilijk is

niet op moet blindstaren. ‘Het was jammer

om illustraties bij sommen te begrijpen.

geweest als het stempel ”moeilijk lerend”

Slechtziendheid leidt ook vaak tot motori-

bepalend was geworden voor Adils school-

sche problemen. Dat heeft nadelige gevolgen

carrière. Je moet kinderen goed blijven

voor onder andere het ruimtelijk inzicht.’ Hij

observeren en uitdagen op een manier die bij

kreeg extra rekenuitleg en materialen, zoals

hen past. Dan raken ze echt geïnteresseerd.’

een reken-kralensnoer, om meer inzicht te krijgen in de getallenlijn.

*Adil heet in werkelijkheid anders.

Adil is dol op computers. Al in groep 3 raakte hij vertrouwd met ’Klankie, het sprekende toetsenbord’. Met behulp van typelessen raakte hij snel bedreven in het computeren.

Hij verwerkt inmiddels al z’n lessen op de Adil kijkt naar zijn eigen prestatiecurve. foto Jan van der Meijde

computer. Dat is extra handig aangezien hij z’n eigen handschrift nauwelijks kan zien.

Gyntha: ‘Het leuke van Adil is dat hij zo geïnteresseerd is. Hij wil de logica achter dingen snappen en daar kan je mooi op inspelen. Hij ontdekte bijvoorbeeld een regel voor de spelling van voltooide deelwoorden en riep: moet dat altijd zo?’

Groeicurve

Rekenkist voor brailleleerlingen Slechtziende kinderen hebben extra tijd nodig om inzicht te krijgen in de getallenlijn. Een werkgroep van Koninklijke Visio bekeek samen met rekendeskundige Jan de Wit van de CED-Groep welke vaardigheden extra moesten worden getraind. Zo ontstond er een opbouw in de getallenlijn. Deze is opgenomen in een rekenkist voor brailleleerlingen, die zal worden uitgegeven door Visio.

Gyntha besprak met Adil regelmatig zijn leerproces. ‘Hij zag zelf aan zijn groeicurve dat lezen nog niet goed ging, en vond dat hij daar harder aan moest werken. ‘Door zijn doorzet-

Meer weten? communicatie@cedgroep.nl

tingsvermogen, zegt Gyntha, is Adil verder 10

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

11

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

Recht doen aan hoogbegaafde kinderen tekst Renate Mamber

Eef van der Most krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar er zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor leerlingen die opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je leren te leren.’

Eef van der Most: ‘Je moet ze leren om stapsgewijs naar het antwoord te gaan.’ foto Jan van der Meijde

Eef zit al ruim dertig jaar in het basison-

ters al. Maar het is ook belangrijk dat je een

het gaat om het geven van passend onderwijs

leerkracht een doorslaggevende rol. Als kind

derwijs, als groepsleerkracht en als intern

goede overdracht hebt tussen de leerkrach-

aan elk kind. Zo vertelt hij van een beginnen-

merkte hij al dat het uitmaakt hoe je iets

begeleider. Ook schreef hij mee aan een

ten. Dat je de kinderen goed in het vizier hebt

de leerkracht die voor een moeilijke opgave

uitlegt. ‘Als mijn leerkracht iets uitlegde,

lees- en spellingsmethode en heeft hij een

en weet wat hun mogelijkheden zijn. Dat je

werd gesteld. Hij kreeg een klas met veel kin-

snapte ik het niet, terwijl als mijn oom het

eigen bedrijf dat kinderen en jongeren met

genoeg materialen voor ze hebt en dat er in

deren met een speciale onderwijsbehoefte. ‘In

uitlegde, ik het wel snapte.’ Hij vindt dan ook

een PGB-indicatie ondersteunt. Hij is een dui-

de klas ruimte is om te versnellen. Maar ook

de eerste videobeelden zie je een chaotische

dat leerkrachten niet stil mogen blijven zitten.

zendpoot. Gemakkelijk schakelt hij van een

dat de kinderen het sociaal-emotioneel naar

klassensituatie waarin de leerkracht alleen

‘Elk half jaar verdubbelt de kennis in de we-

visie op ’hoe om te gaan met hoogbegaafden’

hun zin hebben.’

maar probeert klassikaal les te geven. In de

reld, daarom moet je je als leerkracht blijven

laatste beelden zie je een totaal veranderde

ontwikkelen om recht te kunnen doen aan de

leerkracht.’

kwaliteiten van elk kind. Een leerkracht moet

naar een visie op ’hoe onderwijzers opgeleid zouden moeten worden’.

Klassenmanagement

een klas kunnen ’lezen’ op klassenniveau en

Hij kent het werken met hoogbegaafde

12

‘Als een dirigent moet je je klas kunnen managen’

Bijzonder hoog

kinderen van dichtbij. Zo was hij mentor van

De klas ’lezen’

tegelijkertijd ook elk kind individueel kunnen

Bij brede school Het Spectrum zette Eef zich

twee jongens met een hoog IQ en met pdd-

Eef schetst hoe de leerkracht in de laatste

inschatten. Elke keer moet je je afvragen: Wat

gelukkiger zijn en je meer recht doet aan hun

de afgelopen jaren in om recht te doen aan de

nos. Eef: ‘Hoogbegaafden gaan snel naar de

beelden de snelle leerlingen als eerste aan

kan ik verder uit deze groep halen?’

cognitieve mogelijkheden. Eigenlijk vind ik dat

talenten van kinderen. Hij was in 2008 bij de

oplossing en kijken in mindere mate naar

het werk zet. Hoe hij de rest van de klas in

conferentie Bijzonder Hoog. Met de bagage

het proces. Daardoor slaan ze soms cruciale

groepjes verdeelt en hoe hij zelf bij één van

Gelukkiger

tieve, maar ook aan hun creatieve, emotionele

die hij daar opdeed en de inhoud van de bijbe-

informatie over. Je moet ze leren om staps-

de groepjes op een strategische plek gaat

Wat is het effect van beter passend onder-

en fysieke mogelijkheden.’

horende map gaf hij mede vorm aan passend

gewijs naar het antwoord te gaan. Je moet ze

zitten waardoor hij de hele klas kan overzien.

wijs aan hoogbegaafde kinderen? Worden ze

Een hoogbegaafde jongen met pdd-nos die

onderwijs voor hoogbegaafde kinderen.

leren te leren.’

‘Als een dirigent moet je zo je klas kunnen

er nog slimmer van? Eef weet dat niet met

Eef destijds op de basisschool begeleidde, zit

‘Het is belangrijk dat deze kinderen al heel

Als intern begeleider coacht hij leerkrachten.

managen’, zegt Eef.

zekerheid te stellen. ‘Ik zie wel dat kinderen

nu in 3 gym. ‘Hij komt nog wel eens langs op

vroeg worden herkend’, zegt hij, ‘bij de kleu-

Hij noemt klassenmanagement cruciaal als

Volgens Eef spelen de vaardigheden van de

het leuk vinden. Het effect is dat de kinderen

school.’

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

Bijzonder Hoog De map Bijzonder Hoog geeft informatie, tips en voorbeelden uit de praktijk over onderwijs aan kinderen die meer kunnen. De aanleiding voor de map was de CED-conferentie in 2008 over hoogbegaafdheid.

je niet alleen recht moet doen aan hun cogni-

Meer weten?

Karin Snoodijk k.snoodijk@cedgroep.nl 06 22052444

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

13

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

ZELFREDZAAM MET SOCIAAL OP STAP

Geen taxibus, maar scooter tekst Ineke Westbroek

Groeten en jezelf voorstellen als je ergens binnenkomt, iemand troosten, de weg vragen: voor velen automatische handelingen, maar voor autistische jongeren een hele toer. Met onwennige en onverwachte sociale situaties weten zij zich vaak geen raad. Ze raken in paniek. Voor hen is er nu Sociaal op Stap, een sociaal stappenplan voor elke situatie.

14

Ze hadden het vooral leuk in het archeolo-

Sociaal op Stap. Vrijwilligers van KPN leerden

dat met het uitstapje naar Duitsland werd

gische park in het Duitse Xanten, de bo-

leerlingen om te gaan met de app op de gratis

beproefd. En met succes, benadrukt Ben:

venbouwleerlingen van vso Het Rotsoord

geleverde smartphone. Docenten maken

‘Je zag dat ze zich zeker voelden.’

in Utrecht. Geen stress of paniek tijdens de

gebruik van het gratis bijgeleverde lespakket,

excursie. Op hun smartphone konden ze op-

waarbij het werken met de website en de app

Waardevolle aanvulling

zoeken welke bezienswaardigheden ze gingen

een blijvend onderdeel binnen het lespro-

Marjon Stolwerk en Jenny Coufreur, respec-

bezichtigen, hoeveel tijd ze voor zichzelf had-

gramma vormen. De website, ontwikkeld

tievelijk afdelingsdirecteur en onderwijsma-

den en hoe laat ze bij de bus moesten zijn.

voor autistische jongeren, bestaat uit sociale

nager van de vso-afdeling van De Piloot in

Van tevoren hadden de leerlingen de trip

verhalen en stappenplannen die duidelijkheid

Rotterdam, hopen dat Sociaal op Stap ook

voorbereid door klassikaal alle stappen die

creëren in sociale situaties op school, stage,

voor hun leerlingen op die manier uitpakt.

hen in verwarring zouden kunnen brengen

werk en in de vrije tijd. Ze kunnen worden

‘We zitten nog in een startfase’, verklaart

door te nemen: op tijd vertrekken, de plaats in

aangepast voor eigen gebruik op een eigen

Marjan, ‘maar we merken dat veel kinderen

de bus, wachten op elkaar, bij elkaar blijven,

deel van de website.

het meteen interessant vinden, vooral met

wat te doen als je elkaar toch kwijtraakt of als

Het lespakket bestaat uit vijftig lessen voor

die telefoon en die digitale hulpmiddelen. Ze

www.sociaalopstap.nl

je verdwaalt. De stappen noteerden ze in hun

onderbouw en bovenbouw, rondom thema’s

hebben die telefoon altijd bij zich en hebben

Met de website sociaalopstap.nl, in

individuele stappenplan dat ze zelf op de web-

als ’de gang van zaken op school’, ’emoties’

al stappenplannen gemaakt, gericht op hun

samenhang met een applicatie voor de

site hadden aangemaakt. Met de app zetten

en ’omgaan met ongeschreven regels’.

eigen persoon.’

smartphone kunnen de leerlingen zelf

ze het in hun onafscheidelijke smartphone.

Tot verbazing van Ben Ridderhof riep het

‘Dat kan gaan over feesten, begrafenissen,

de volgorde van de stappen bepalen.

‘Die voorbereiding steunt leerlingen tijdens

lesprogramma – verzorgd door de mentor en

vriendschap, ruzie’, legt Jenny uit, ‘maar ook

Acht Nederlandse vso-scholen werken

de uitvoering van de activiteit’, constateert

de docent Leefstijl – in het begin weerstand

hoe je een ei bakt als je alleen thuis bent en

sinds vorig jaar met Sociaal op Stap,

Ben Ridderhof, decaan en intern begeleider

op bij leerlingen. ‘Waarom moet dat nou,

honger hebt. Zodat je niet voor alles op je

ontwikkeld door de CED-Groep, het

aan Het Rotsoord, ‘zo’n gestructureerd stap-

dat kan ik toch al?’, kreeg hij te horen. ‘Het

ouders terug hoeft te vallen.’

Landelijk Netwerk Autisme en het KPN

penplan geeft houvast zodat leerlingen zich

blijven pubers’, zegt hij berustend, ‘met die

Zowel ouders als leerlingen zijn blij met Soci-

Mooiste Contact Fonds.

redden in lastige en onverwachte situaties.

smartphone waren ze blij, maar voor de rest...

aal op Stap, weet Marjan: ‘Ouders vinden het

Voorheen maakten we bij excursies papieren

Gelukkig werden ze uiteindelijk aangestoken

een waardevolle aanvulling op de zelfstandig-

draaiboeken maar die papieren raken zoek.’

door de leuke lessen met het hippe instruc-

heidtraining die leerlingen op school krijgen.

tiefilmpje op YouTube.’

En leerlingen zien het als een mogelijkheid

YouTube

Toen de school een wedstrijd voor het beste

om net zo te worden als anderen. Zij willen

Bevordering van zelfredzaamheid was voor

stappenplan uitschreef, was uiteindelijk

Het Rotsoord een voorname reden om in

iedereen om. Winnaar was de Praktijkroute-

maart van dit jaar mee te doen aan de pilot

afdeling met het stappenplan voor excursies,

scooter naar school.’

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

Leerlingen zetten hun persoonlijke stappenplan in hun smartphone. foto KPN

Lancering van het Begeleidersdraaiboek Sociaal op Stap op 16 septemMeer weten?

ber – (vlnr) Esther van Efferen, projectleider Sociaal op Stap vanuit de

Esther van Efferen

CED-Groep, Sylvia Hasper, projectleider vanuit het Landelijk Netwerk

niet apart en zielig zijn tegenover hun leef-

e.vanefferen@cedgroep.nl

Autisme, Gerrit Philips, arbeidsdeskundige UWV.

tijdgenoten. Geen taxibus, maar ook met de

010 4071508

foto Jan van der Meijde

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

15

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

PROGRAMMA ‘DE 4 G’S: JE KUNT HET’

Stap voor stap werken aan hanteren angsten

gebeurtenis, gedachten, gevoel en gedrag.

gerichte begeleiding in de klas. ‘Zodra een

warm en dan word ik soms rood. Een leerling

Het doel is ondermeer om kinderen te leren

kind in behandeling gaat, let ik extra op ge-

riep: “Juf Conny, vindt u het nu ook moeilijk,

hun angstgedachten om te buigen naar ge-

voelsuitingen en het bijbehorende gedrag en

want u krijgt een rood hoofd”. Dat kind begint

dachten die beter te hanteren zijn of in ieder

probeer ik dit te benoemen. Bijvoorbeeld: “Ik

het te begrijpen…’

geval een beter gevoel opleveren.

zie dat je het moeilijk hebt. Wat zou je kunnen doen om dat gevoel weg te krijgen?” Verder

Observatie

doe ik met het kind huiswerkopdrachten in

Tamara Bosmans en Conny Dekkers zijn op

de klas. Dat vereist speciale aandacht. Een

cluster 4-school De Piloot betrokken bij een

voorbeeld: knip uit een tijdschrift gezichten

tekst Connie van der Zel

pilot van De 4 G’s. Intern begeleider Tamara:

met verschillende emoties. Dan blijkt ten

Op basis van alledaagse gebeurtenissen leren kinderen stap voor stap te reflecteren op hun gedrag,

‘Als een leerling aan angst gerelateerd

eerste dat het voor deze leerlingen moeilijk is

zodat ze hun emoties beter leren hanteren. Dat wil de CED-Groep bereiken met ’De 4 G’s, je kunt het’.

gedrag vertoont, melden we hem of haar aan

om een relatie te leggen tussen wat er in de

bij het behandelteam van De 4 G’s. Het kind

behandelkamer gebeurt en wat er in de klas

mag niet te jong zijn, want het moet kun-

gebeurt, dat zijn twee verschillende leefwe-

nen reflecteren op het eigen gedrag. Vanaf

relden. Ten tweede herkennen ze uit zichzelf

groep 5 lukt dat goed. Vervolgens komt er een

moeilijk emoties. Als ik ze zonder begeleiding

gesprek met de ouders. Die moeten toestem-

zou laten knippen vinden ze niets. Als ik er bij

ming geven, want zonder medewerking van

ga zitten en per plaatje vraag welke emotie

het thuisfront bereik je niets. Daarna komt

zichtbaar is, lukt het wel.’

Het programma over de relatie tussen gedrag, gebeurtenis, gedachten en gevoel verkeert in de pilotfase en komt volgend jaar op de markt.

iemand van het behandelteam het kind obser-

Oorzaak en gevolg-relaties De Piloot is een cluster 4-school voor kinderen met psychiatrische stoornissen zoals pervasieve ontwikkelingsstoornissen en ADHD. Deze leerlingen hebben soms moeite met oorzaak en gevolg-relaties: zij interpreteren gebeurtenissen verkeerd. Hierdoor kunnen zij zo overspoeld worden door hun emoties dat zij in de problemen komen. De kinderen begrijpen niet waar hun gedrag vandaan komt doordat ze hun gedrag onvoldoende koppelen aan een gebeurtenis, hun gedachten en

veren in de klas: welk gedrag vertoont het en

Rood hoofd

bij welke gebeurtenissen? Vervolgens gaat de

‘Gelukkig biedt het programma De 4 G’s

behandelaar acht weken lang in sessies van

zowel de kinderen als mij voldoende concrete

45 minuten aan de slag. Soms met één kind,

handreikingen om stap voor stap te werken

soms in een kleine groep. Na afloop volgt

aan het beter hanteren van de emoties’,

een afsluitend gesprek met de ouders; twee

vervolgt Conny. ‘Het is intensief, maar je ziet

maanden later een herhalingsbijeenkomst.’

dat de onrust van de kinderen vermindert

Meer weten?

en dat de grootste paniek afneemt. Ze leren

Marjolein Straasheijm

Emoties herkennen

ook bij elkaar en bij anderen herkennen wat

m.straasheijm@cedgroep.nl

Groepsleerkracht Conny bereidt de kinderen

gedachten en emoties doen. Daar heb ik nog

voor op het behandelprogramma en geeft

een mooi voorbeeld van. Laatst had ik het erg

hun gevoel.

010 4071640

Ad Oskam

Leerlingmateriaal van ’De 4 G’s, je kunt het’. foto Jan van der Meijde

16

Stel je bent je gymtas vergeten; een ver-

In je hoofd of in je buik? Wijs eens aan waar

bijvoorbeeld ‘ik ga het aan de juf vertellen en

velende gebeurtenis. Wat denk je als dat

je dat voelt? Wat doe je als je dat voelt? Ga je

vragen wat ik nu moet doen’. Zou je je dan

gebeurt? Nu wordt de juf boos. Of: nu kan ik

huilen? Of schreeuwen? Of word je heel stil

minder bang voelen?

niet meedoen met gym. Wat voel je daarbij?

en durf je niets te zeggen? Als je nu niet pro-

In soortgelijke gesprekjes bespreek je de vier

Word je bang? Of verdrietig? Waar voel je dat?

beert te denken dat de juf boos wordt, maar

g’s met de kinderen en leg je de relatie tussen

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

17

MAGiTO

Wie heeft er op het CPB gestemd?

SPOT

Sameer en Jia Jia winnen samen CED-dictee

Iedere tijdgeest heeft zo zijn eigen centrale conclusies. Conclusies die niet meer tekst Ineke Westbroek

genuanceerd kunnen of mogen worden. Zo publiceerde het Centraal Planbureau in mei jl. een beleidsbrief ’Nederlandse onderwijsprestaties in perspectief’*. Vergelijkingen van onderwijsprestaties van Nederlandse leerlingen met die van veel andere landen. De centrale conclusie werd de titel: ’Niveau onderwijs daalt’. En om blijkbaar geen misverstand te laten bestaan, werd er zelfs nog een derde titel aan toegevoegd: ’Vooral beste leerlingen blijven achter’. De conclusies in de kranten en andere media waren dan ook te voorspellen. ’Onderwijs verwaarloost getalenteerde leerlingen’ en alle daarop denkbare varianten. En daarmee werd zeker een belangrijk punt geduid. Ieder kind is speciaal, dus ook de getalenteerden.

En die hebben een speciale impuls nodig om hun talenten te kunnen ontplooien. Dat zou dus beter moeten in het onderwijs.

Maar wie het CPB-rapport helemaal leest, komt niet alleen de conclusie tegen dat de beste Nederlandse leerlingen internatio­ naal achter blijven. Direct daarna wordt geconcludeerd, dat ’de goede prestaties van de zwakkere Nederlandse leerlingen ten opzichte van de zwakkere leerlingen in de meeste andere landen de Nederlandse positie gemiddeld op peil houdt’. Had de titel van het rapport dus ook kunnen zijn ’Onderwijs presteert uitstekend voor zwakkere leerlingen’! of ’Achterstandsbeleid toch geslaagd!’

Ik heb die koppen in het CPB-rapport en de

Wie ben je?

Een wisselbeker? Een gedeelde

Ronald Wittenberg

eerste plaats bij het CED-dictee? Zij

vakleerkracht verkeer en innovatie & organisatie adviseur

hadden het nooit durven dromen.

r.wittenberg@cedgroep.nl 010 4071848 Waar ga je naar toe?

Nu nog nergens maar morgenochtend om 7 uur moet ik op de Christelijke Scholengemeenschap Calvijn Groene Hart in Barendrecht zijn en ik ben mijn auto alvast aan het inladen.

De winnaars, Sameer Tariq (groep 8, basisschool De Singel, Schiedam) en Jia Jia Zhou (groep 8 basisschool De Toermalijn, Zwijndrecht), verwachtten hooguit met een klein bekertje en een boekenbon naar

Wat ga je daar doen?

De vakleerkrachten verkeer van de CED-Groep verzorgen naast praktische verkeerseducatie in het primair onderwijs ook verkeerslessen voor het voortgezet onderwijs.

huis te gaan: ‘Zoveel andere kinderen kunnen goed spellen.’

De thema’s op het Calvijn worden ’fietsen met een mobieltje’, ’fietsen in een groep’ en ’haastige spoed’. Door de leerlingen de gevolgen hiervan te laten ervaren en te laten reflecteren op hun eigen gedrag in het verkeer hopen we ze bewustere verkeersdeelnemers te maken. Wanneer de lessen door het slechte weer geen doorgang vinden, gaan we met de leerlingen in debat over deze onderwerpen.

Waar ben je nu?

Nu nog in mijn woonplaats Delft. Voor het uitzetten van de diverse parcoursen is veel materiaal nodig. Het parcours gaan we al vroeg opbouwen dus ik laad mijn auto liever vanavond al in zodat ik morgen om 6 uur gelijk kan wegrijden.

Je motto?

Leerlingen leren het meest door zelf doen en uitleg te geven aan anderen.

Meer informatie over verkeerseducatie op het voortgezet onderwijs vindt u op www. totallytraffic.nl en voor het primair onderwijs op www.schoolopseef.nl. Natuurlijk kunt u ook terecht op www.cedgroep.nl.

Veertig basisschoolleerlingen uit de regio Rotterdam deden 18 mei mee aan de dicteewedstrijd die dit jaar voor de twaalfde keer georganiseerd werd. Nadat zij de voorrondes op hun eigen school hadden gewonnen, bogen zij zich over het CED-dictee, met het Erasmusjaar als onderwerp. Een ’eitje’ was het niet, met instinkers als tiranniseren, appreciëren en twee-euromunt.

Sameer: ‘Ik ben een beetje de beste van de klas met spellen.

Jia Jia: ‘Over sommige woorden moest je even nadenken, maar voor de rest was het gewoon makkelijk.’

Winnares Jia Jia, die evenals Sameer vier

Bedenken of je iets met dt of met een d aan

den zij weleens voorgelezen, maar zij hebben

fouten maakte, schreef ’tiranniseren’ met één

het eind van een woord schrijft en als ik het

daaraan niet veel herinnering. ‘Soms las mijn

n, maar had verder niet veel moeite met het

nakijk is het goed.’

moeder sprookjesboeken voor’, vertelt Jia Jia,

dictee: ‘Over sommige woorden moest je even

Ook Sameer vindt spellen een boeiend leson-

die tegenwoordig graag leest over tieners met

nadenken, maar voor de rest was het gewoon

derdeel, waarin hij ‘een beetje de beste van

verhalen over hun leven.

makkelijk.’

de klas’ is. Bij het jaarlijkse tv-programma

Sameer leest voornamelijk boeken over wis-

‘Het Groot Dictee der Nederlandse Taal’

en natuurkunde: ‘Rekenen en wiskunde zijn mijn lievelingsvakken.’

Winnaar Sameer zat fout met de titel: ‘Ik dacht aan jaar van Erasmus en schreef Erasmus met een apostrof.’

kranten niet gevonden. Wel staat erin dat er relatief veel aandacht is voor zwak pres-

Verrassing

schrijft hij thuis mee: ‘Ik had de laatste keer

terende leerlingen, welk budget daarmee

De eerste plaats kwam voor beide scholieren

één of twee foutjes...’

gemoeid is en dat er geen extra geld voor

als verrassing.

Jia Jia blijft er niet voor thuis: ‘Ik kijk liever

onderwijs is. De centrale conclusie van het

‘Ik ben goed in spelling’, weet Sameer van

naar Nickelodeon. Op school hebben we wel

CPB lijkt dan wel duidelijk: er moet geld van

zichzelf, ‘maar natuurlijk zijn ook heel veel

teruggekeken en meegeschreven.’

de zwakkeren naar de getalenteerden.

andere kinderen daar goed in.’

Is dat nog wetenschap of is dat politiek?

‘Ik dacht dat anderen wel slimmer waren’,

Veel lezen

Nederlandse Taal op

zegt Jia Jia, die op school toch uitblinkt in

Buiten school doen beide prijswinnaars taal-

www.cedgroep.nl/dictee.

spelling: ‘Voor mij is dat het leukste vak.

kennis op door veel te lezen. Als kleuter wer-

* zie www.cpb.nl

18

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

Kijk voor het regionale CED-dictee en het landelijke Groot Kinderdictee der

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

19

Leerkrachten die meedoen aan De Vreedzame School krijgen daarvoor speciale trainingen. Ger: ‘Je hoort hen daarna niet meer gauw roepen: monden dicht! Het is eerder: volgens mij hebben jullie geleerd hoe je een conflict moet oplossen. Ga dat maar eens gauw doen.’

De Vreedzame School startte in 1998 op een aantal Utrechtse scholen. Inmiddels doen er 450 basisscholen in heel Nederland mee.

Ger en zijn mede-projectleider Leo Pauw zijn bezig om het programma ook geschikt te maken voor andere onderwijsvormen. Er hebben zich al diverse vmbo-scholen aangesloten en er gaan ook sbo-scholen, zml-scholen en voorscholen meedoen.

Goed inbedden Op De Vreedzame School wordt op autorita-

Veel leerkrachten verbaasden zich over de uitspraken van hun leerlingen. foto Jan van der Meijde

tieve* of democratische wijze met kinderen omgegaan. Slaat die benadering aan wanneer kinderen thuis meer autoritair worden Al oefenend leert de klas om ruzies op te lossen zonder hulp van de leerkracht.

opgevoed? Ger: ‘Het kan dat democratisch gedrag dan minder goed wortel schiet. Maar een volledig democratische opvoeding be-

‘Kunnen dieren denken?’

DE VREEDZAME SCHOOL

staat niet; er is altijd een zeker pedagogisch

Bouwen aan positief klimaat

bij het programma te betrekken. Verder blijkt

tekst Renate Mamber

dat kinderen vaak goed in staat zijn om zich in

‘Filosoferen is een verrijking’, vindt een deelnemer van de cursus

speelveld. Een autoritaire opvoedstijl is vaak een teken van onmacht. Wij proberen ouders

beide situaties passend te gedragen.’

Het geleerde beklijft het beste, ontdekten Ger

Filosoferen met kinderen. ‘Buiten het filosoferen op zich, komen er zo

tekst Marijke Nijboer

en Leo, wanneer het goed wordt ingebed. ‘We

veel kerndoelen aan de orde.’ En wat docent Renate de Jong ook heel

Het programma De Vreedzame School stimuleert kinderen om verant­

leggen leerkrachten uit dat je in feite de hele

belangrijk vindt: ‘Het is leuk.’

woordelijk­heid te nemen voor zichzelf en hun omgeving. Het wordt al op 450 scholen gebruikt en is één van de belangrijkste producten van het op 1 augustus met de CED-Groep gefuseerde Eduniek.

ontwikkeling. Je kunt onze werkvormen ook bij allerlei vakken toepassen.’

Leo Pauw is aan het promoveren op de resulschooljaar zijn zijn bevindingen beschikbaar.

Het idee voor De Vreedzame School ontstond vanuit het besef dat veel scholen ordeproblemen hadden in de bovenbouw, vertelt

Kinderen zelf ruzies leren oplossen

projectleider Ger Roos. ‘Ouders zijn anders gaan opvoeden; kinderen mogen meer. Maar

respect tonen voor elkaar. Al oefenend leert

daar was de school nog niet op ingesteld.

de klas om ruzies op te lossen zonder hulp

Die verwachtte nog vanzelfsprekend gezag.’

van de leerkracht. Bepaalde kinderen leren

Eduniek ontwikkelde een programma dat

om te mediëren bij conflicten.

een positief klimaat in de klas stimuleert en

* Autoritatief is een opvoedingsstijl waarbij redelijke grenzen worden gesteld, wordt uitgelegd en dat met gezag en liefde wordt gedaan. De aanduiding staat tegenover laissez faire en permissief (toegevend) aan de ene kant en autoritair aan de andere kant.

Door veel pedagogen wordt het als de best mogelijke opvoedingsstijl betiteld

Leraren van de groepen 1 tot en met 8 doen

nen dieren denken?” “Is een appel dood of

mee aan de cursus en ook een pabo-docent.

levend?”. ‘Dat is voor kinderen al heel filoso-

Een van hen had vooraf haar twijfels. ‘Ik

fisch’, zegt Renate. ‘Het gaat om denken over

dacht: filosoferen, kan dat wel met groep 3,

zaken die de kinderen raken en waarop niet

is dat niet meer iets voor grotere kinderen?’

direct een antwoord te bedenken is.’

Na de eerste filosofieles in de klas aarzelt ze

De reden om met de cursus mee te doen is

niet meer. ‘Je merkt dat de kinderen nog dat

voor veel leerkrachten dezelfde. Interesse

onbevangene hebben, dat ze heel makkelijk

in filosofie en de wil om eens op een andere

hun mening geven. Ik kon tijdens de les meer

manier met kinderen te werken. ‘Je doet eens

achterover leunen. Ze luisterden en reageer-

wat anders’, zegt een leerkracht van groep

den veel beter op elkaar.’

5. ‘Je bent zo gewend te zeggen: “Zo is het en wij weten het allemaal”. Je gaat op een

Gelijkwaardig

andere manier met kinderen praten over za-

Het is de tweede bijeenkomst van de cursus.

ken waar ze echt wel over nadenken. Je stelt

Vreedzame Wijk

De deelnemers wisselen ervaringen uit. Er

je gelijkwaardig op: iets is niet goed of fout.

‘We wilden hen verantwoordelijkheid laten

Inmiddels is ook De Vreedzame Wijk ont-

heerst enige onzekerheid of de eerste filoso-

Ze leren zelf hun gedachten onder woorden

nemen voor zichzelf, de ander, de groep, de

wikkeld. Dit programma stimuleert dat alle

fielessen wel een echt filosofisch gesprek in

brengen.’

school en de samenleving.’

organisaties in de wijk die met kinderen

de klas hebben opgeleverd. Maar dan somt

Kinderen krijgen lessen in sociale vaardig-

werken, een eenduidige pedagogische aanpak

heden, zoals opkomen voor elkaar, omgaan

gebruiken. Er zijn al Vreedzame Wijken in

met de eigen gevoelens, je inleven in anderen,

Hoorn, Amsterdam-Noord, Amersfoort en

dingen zeggen op een acceptabele manier,

Utrecht.

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

docent Renate de Jong alle vragen op die

Taal stimuleren

g.roos@eduniek.nl

de leerkrachten samen met hun leerlingen

Veel leerkrachten verbaasden zich over de

www.devreedzameschool.nl

hebben besproken en waarmee leerlingen

uitspraken van hun leerlingen. Ze hoorden

vaak zelf zijn gekomen: “Wat is niks?” “Kun-

zinnen als: ‘Eigenlijk kun je niet “niks” doen,

Ger Roos

want dan lig je.’ Of: ‘Dieren kunnen niet denken, ze doen gewoon.’

Renate is enthousiast. ‘We hebben het steeds komt.’ De cursisten zijn het met haar eens.

kinderen leert om conflicten zelf op te lossen.

Meer weten?

want je doet altijd wat. Zelfs als je dood bent,

over taal stimuleren, moet je horen wat eruit

week moet werken aan sociaal-emotionele

taten van De Vreedzame School. Eind van dit

20

cursus FILOSOFEREN MET KINDEREN

‘Er zijn zoveel dingen die je bereikt’, zegt de leerkracht van groep 3. ‘Je bent op een leuke manier met taal bezig, met woordenschat, inleven in anderen, respect hebben voor elkaars mening, begrijpend luisteren en burgerschap.’

Filosoferen met kinderen is een cursus van twee dagdelen. Vervolgens kun je zelf aan de slag, eventueel met hulp van bestaande materialen. Een cursist: ‘Het is erg praktijkgericht, niet vaag. Je krijgt veel tips en voorbeelden en je kunt alles direct in de praktijk brengen.’

Meer weten?

Renate de Jong r.dejong@cedgroep.nl 06 13276836

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

21

AGENDA

ANTONIUSSCHOOL voert NIEUWSBEGRIP in

‘Je wordt heel compleet in je lesgeven’

CURSUSSEN (startdatum)

23 oktober studiemiddag Passend omgaan met verschillen in de klas

CURSUSSEN KINDEROPVANG

24 november workshop Kenniscentrum Begrijpend Lezen Wat zegt

tekst Renate Mamber

de wetenschap over begrijpend lezen, en wat kun je ermee in je les?

De Antoniusschool in Montferland,

7 december workshop Gesprekken voeren met ouders over

Gelderland, voerde vorig jaar de

(vermoeden van) misbruik 11 januari studiemiddag Autisme in het po

methode Nieuwsbegrip in. Het team

11 januari studiemiddag Werken met Nieuwsbegrip

stelde hierbij een goede begeleiding

18 januari studieochtend Meldcode huiselijk geweld en zorgstructuur po

als eis. Dit schooljaar zijn leerkrachten

18 januari workshop (H)erkennen van kindermishandeling

en leerlingen nog steeds enthousiast.

12 januari studiemiddag Aandachts- en gedragsstoornissen vo

Bovendien laten de toetsresultaten al

19 januari studiedag Leren leren in het vso 25 januari workshop Nieuwsrekenen: Een vaste aanpak voor contextopgaven

een lichte verbetering zien.

26 januari intervisiebijeenkomst Taakspelbegeleiders

Directeur Mirjam Ribbers vond in Nieuws-

de teksten actueel zijn. Het team zei wel van meet af aan: ‘We willen begeleiding bij de implementatie.’

Leerkracht Mindy Jordens vertelt waarom.

Vakbeurs voor professionals kinderopvang, buitenschoolse opvang en brede scholen. Met stand CED-Groep. www.kindvak.nl

gebruiken, vooral de differentiatie ervan, dus

kreeg door de begeleiding nog meer inzicht in

hoe je kunt inspelen op kinderen die extra

het leerlingvolgsysteem. ‘Hoe je kinderen nog

Nieuwsbegrip Masterclasses

hulp nodig hebben of kinderen die juist heel

beter les kunt geven op hun eigen niveau.’

Wilt u het begrijpend leesonderwijs

goed zijn. Je leest de handleiding, maar toch

Aankomend schooljaar krijgt het team nog

op uw school verbeteren? Volg dan de

vraag je je soms af of je het wel goed doet. Of

eens twee studiemiddagen en een observa-

Nieuwsbegrip Masterclasses. Dat is een

soms heb je de instructie verkeerd geïnter-

tiedag. Mirjam hoopt dat de teamleden zich

serie van vier trainingsbijeenkomsten en

preteerd. Het is dan nuttig als je bij iemand

daardoor nog verder ontwikkelen.

klassenconsultaties op de schoollocatie. Na het volgen van de instapmodule

terecht kunt die je vertelt hoe de methode is Winstpunt

Nieuwsbegrip (XL) maakt het team een

De eerste resultaten van de invoering van

keuze uit de Masterclasses. Bijvoorbeeld

Opbrengstgericht

Nieuwsbegrip zijn al te zien. De toetsgege-

‘Omgaan met verschillen in de groep’ of

Ernst Keijsers van de CED-Groep bege-

vens tonen in alle groepen een lichte verbe-

‘Modelen; de leerkracht als rolmodel’.

leidde de implementatie vorig jaar met twee

tering. Mirjam: ‘We hopen dat het doorzet en

Deelnemers ontvangen na afloop een

studiemiddagen en een observatiedag. ‘De

dat we over drie jaar van een trend kunnen

certificaat en voor de school is er een

intern begeleider en ik keken met Ernst mee

spreken.’

gevelbordje.

tijdens de klasse-observaties’, vertelt Mirjam.

Een belangrijk winstpunt is verder dat ieder-

Meer weten? Mail naar nieuwsbegrip-

‘Daarna namen wij de klas over zodat Ernst

een het leuk vindt. Mindy: ‘De kinderen waren

masterclasses@cedgroep.nl of kijk op

samen met de leerkracht direct de les kon

eigenlijk wel klaar met begrijpend lezen,

www.cedgroep.nl/masterclasses.

nabespreken. Uiteindelijk heeft hij alle tips

maar nu doen ze het weer met plezier en dan

van die dag verzameld op een lijst. De leer-

leren ze ook meer.’ Mirjam: ‘Ze leggen de

krachten herkenden zich erin en leerden zo

verbinding met het (jeugd)journaal, de krant

ook van de anderen.’

en met wat ze van hun ouders horen. Daaraan

Mirjam vond de begeleiding heel breed en op-

merk je dat het verband houdt met hun leven.’

brengstgericht. ‘Deze gaat onder andere in op

Tot nu toe zien Mirjam en Mindy maar één

coöperatieve werkvormen, omgaan met ver-

minpuntje: de file bij het kopieerapparaat als

schillen en leerkrachtvaardigheden. Daardoor

alle leerkrachten de actuele teksten moeten

word je heel compleet in je lesgeven.’ Mindy

uitprinten.

bedoeld en dat ook weet te onderbouwen.’

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

CURSUSSEN PRIMAIR EN SPECIAAL ONDERWIJS

9 november Rotterdam Brein en bewegen

3,4,5 november Kindvak Brabanthallen - Den Bosch

‘We wilden de methode op een goede manier

1 december Amsterdam 13 januari Rotterdam Intern begeleider voor kov en psz

BINNENKORT

begrijpend leesonderwijs. www.cedgroep.nl/conferentiebegrijpendlezen ‘Nu doen ze begrijpend lezen weer met plezier.’ foto Mirjam Edward

8 november Rotterdam NCKO module 1: Kwaliteitsmonitor

4 november Rotterdam Taalcoördinator (2e reeks)

Hoe wetenschap en onderwijspraktijk van elkaar kunnen leren bij verbetering

die voldoet aan alle kerndoelen en waarbij

31 oktober Rotterdam NCKO module 2: Interactievaardigheden

8 februari studiemiddag Depressie bij leerlingen in het vo

26 oktober conferentie Begrijpend Lezen - Groningen

begrip een methode voor begrijpend lezen

22

STUDIEDAGEN EN WORKSHOPS

11 november conferentie Passend Presteren - Rotterdam Mogelijkheden en ervaringen Passend onderwijs & opbrengstgericht werken.

Inleiding door Pierre Wind. www.cedgroep.nl/passendpresteren 16 november MOD: Rekenmethodes - Rotterdam Methode Oriëntatiedag door educatieve uitgeverijen. www.komnaardemod.nl

9 november Rotterdam Ernstige rekenproblemen en dyscalculie in de bovenbouw 29 november Arnhem 12 januari Rotterdam Onderwijsassistent, gedragscompetent 30 november Rotterdam Automatiseren is te leren po/so 10 januari Rotterdam Werken met ontwikkelingsperspectieven

2 december conferentie Uitgerekend? - Rotterdam

CURSUSSEN VOORTGEZET ONDERWIJS

Over protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD).

17 november Rotterdam Zorgleerlingen in het vo

www.cedgroep.nl/conferentiedyscalculie 10 december Het Groot Kinderdictee der Nederlandse taal - Ned 3 19.00 uur Zestig kinderen (basisschool groep 8) nemen het tegen elkaar op. www.cedgroep.nl/grootkinderdictee 18 januari conferentie Teach Like a Champion - STC Rotterdam Lancering nl. versie ’Teach like a champion’. communicatie@cedgroep.nl

11 januari Rotterdam Motiveren is te leren 11 januari Zwolle 15 februari Amsterdam 21 maart Roermond Werken met Nieuwsbegrip

30 januari-13 februari seminar IKC: Alles onder één dak - diverse locaties Verkenning van kansen, mogelijkheden en ervaringen integraal kindcentrum (IKC). www.cedgroep.nl/ikcseminars Meer weten?

16 februari jaarlijkse conferentie Rekenen in vo - Rotterdam

Ernst Keijsers

Met extra aandacht voor protocol ERWD, dyscalculie.

e.keijsers@cedgroep.nl 010 4017599

Kijk voor het complete aanbod op www.cedgroep.nl/cursussen

www.cedgroep.nl/rekenconferentievo

KlasseApart oktober 2011 nummer 3

23

DE WERKDAG VAN MARYSE BOLHUIS

foto’s Jan van der Meijde

Maryse Bolhuis is projectleider Taal in de Wijk, een onderdeel van Taaloffensief Rotterdam. m.bolhuis@cedgroep.nl 010 4071514

Mijn dag begint vandaag met het naar school brengen van mijn kinderen. Een leuk moment!

Daarna naar een bijeenkomst van het Rotterdamse Bondgenootschap tegen laaggeletterdheid. Die bezoek ik vanwege mijn betrokkenheid bij de uitvoering van het Taaloffensief: een gemeentelijk programma om ouders en professionals in de stad actiever te betrekken bij de ontwikkeling van taalvaardigheid van Rotterdamse kinderen.

Op kantoor ontvang ik onze nieuwe stagiaire Anne. Ze gaat wetenschappelijke publicaties over het thema ‘taalstimulering’ bestuderen, samenvatten en interpreteren vanuit Taaloffensiefperspectief. Maar voordat ze daarmee aan de slag gaat: eerst een rondje kennismaken bij collega’s.

Werkoverleg met het team waarmee we trainingen ontwikkelen en geven. We hebben het over een training voor kinder- en jongerenwerkers die op pleinen in Rotterdam actief zijn. Wat kunnen we

Mails en telefoontjes afhandelen hoort ook bij mijn werk. Zojuist heb ik een

doen met de vragen die zij hebben over respectvol

intakegesprek gehouden voor een training voor vakleerkrachten die kunst-

taalgebruik?

zinnige vakken geven op scholen.