opbrengstgericht werken aan gedrag

Stap voor stap werken aan gedrag Datagestuurd en opbrengstgericht

INHOUD Opbrengstgericht en datagestuurd werken aan gedrag ....................... 1 De SCOL ................................................................................................. 6 Kinderen en... hun sociale talenten ....................................................... 7 Pedagogisch handelen met de PH-meter CED-Groep® ..................... 8 Kaliber Kompas ..................................................................................... 9 Taakspel ............................................................................................... 10 Leerlijn gedrag ..................................................................................... 11 De CED-Groep ...................................................................................... 12

Colofon Uitgave: CED-Groep - Vormgeving: Ton Kuijpers Vormgeving - Druk: De Swart Den Haag © CED-Groep, Rotterdam

Opbrengstgericht en datagestuurd werken aan gedrag Een hele mond vol. Wat betekent het?

En vooral, kán het?

Scholen hebben de taak om leerlingen kwalitatief te scholen, denk hierbij aan basisvaardigheden en zaakvakken. Ze hebben ook de taak om leerlingen te socialiseren, met andere woorden: op te voeden tot betrokken burgers. Burgers die zich het gedrag eigen maken dat nodig is om in de maatschappij te kunnen functioneren. Dit is in de kerndoelen voor het onderwijs opgenomen. ‘Werken aan gedrag’ is dan ook – op meerdere fronten – een taak voor de school. Dit is de plaats waar kinderen zich positief leren te gedragen.

Daarnaast zijn scholen ook betrokken bij preventie en verhelpen van probleemgedrag. Werken aan gedrag is dus een onderwijsdoel, net als taal en rekenen.

De CED-Groep heeft van oudsher een rijke ervaring in opbrengstgericht werken en is graag uw partner.

1

Van incidenteel naar structureel

Planmatig en systematisch

Werken aan burgerschap en sociaal gedrag gebeurt

Hoe ga je te werk? Allereerst is van belang het

in de dagelijkse praktijk nogal eens met losse,

gedrag van leerlingen én leerkrachten in kaart te

tijdelijke activiteiten. Bijvoorbeeld reageren op

brengen. Vervolgens stelt een school zich − aan de

incidenten, ‘brandjes blussen’. Losse activiteiten en

hand van de resultaten en van de visie − een concreet

projecten kunnen zeker wat opleveren áls je maar

doel. Wat wil de school bereiken en bereikt de school

doelen formuleert en evalueert. Hier valt voor het

dit doel ook werkelijk? Een cyclische systematische

onderwijs veel te winnen. Door antwoorden te

aanpak dus. Deze aanpak werkt door op alle

formuleren op vragen als: waar staan we op dit

niveaus en start op bovenschools of schoolniveau.

moment als school, waar willen we naartoe en hoe bereiken we dat doel? Ook de inzet van methoden

Gedrag in kaart brengen

kan meer opleveren als ze doelgericht worden toegepast en aan de hand van resultaten. Lees in

Hoe gedragen onze leerlingen én leraren zich op

deze brochure wat de CED-Groep u hierin te bieden

school, in de klas? Hoe vaak komt dat gedrag voor?

heeft.

Is dit gedrag voor onze school acceptabel, of willen we bepaalde gedragsstandaarden met elkaar ontwikkelen? Ook gedrag is te meten met behulp van een volgsysteem en bij planmatig werken hoort een nulmeting. De leerkracht weet in dit stadium al wat hij de leerlingen en/of zichzelf wil leren en waar hij naar toewerkt. Door het huidige gedrag in kaart te brengen en te benoemen, wordt duidelijk wat er nog geleerd moet worden, stap voor stap. Simpel gezegd komt het neer op planmatig en systematisch werken aan gedragsverbetering van leerlingen en leraren. Elke stap levert data op als fundament voor de volgende stap. De SCOL en de PH-meter, beide ontwikkeld door de CED-Groep, zijn bijvoorbeeld

2

goed bruikbare systemen.

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

De Gedragscyclus: overzichtelijk en uitvoerbaar

positieve factoren. Uiteindelijk werk je in de groep of klas preventief aan een goede, rustige en productieve sfeer. Daar profiteren de leerlingen op alle leer

De CED-Groep ontwikkelde de Gedragscyclus

momenten van. In de Gedragscyclus zijn een aantal

(zie schema achterin), waarmee opbrengstgericht

door de CED-Groep ontwikkelde producten/onder-

werken aan gedrag overzichtelijk en uitvoerbaar

delen opgenomen. Deze kunnen afzonderlijk of in

wordt. De cyclus biedt houvast op het niveau van de

samenhang worden ingezet om planmatig te werken

school, de groep en de leraar. Opbrengstgericht

aan het groeien in gedrag. Er zijn uiteraard

werken helpt om het gedrag van leerlingen ĂŠn

verschillende keuzen te maken die passen bij uw

leraren te benoemen en verder te verbeteren of te

wensen en visie. Wij bespreken dit graag met u.

verfijnen. De manier van werken focust vooral op

3

Begeleiding en advies: een passende benadering

Deze kennis en ervaring kan worden ingezet op losse elementen binnen de Gedragscyclus; net datgene wat uw school nog nodig heeft om volledig

4

Onze adviseurs hebben ruime kennis en ervaring

datagestuurd en opbrengstgericht te werken aan

op het gebied van gedrag en gedragsverandering.

gedrag. Zijn er meer stappen die gezet kunnen

Die kennis is breed. We ontwikkelen succesvolle

worden, dan maken we graag met u een integraal

methodes en aanpakken en adviseren scholen die

plan van aanpak en ondersteunen we u waar nodig.

voor de uitdaging van probleemgedrag staan. We

Dit kan een teamtraining zijn of juist individuele

zijn op de hoogte van de nieuwste inzichten over

coaching van een leerkracht, het maken van een

wat werkt op het gebied van gedrag en we zijn

trendanalyse van gedrag of concrete assistentie bij

toonaangevend op het gebied van burgerschap.

het opzetten van een groepshandelingsplan.

Groeien in gedrag, begeleiding op maat

samenhang – een doorgaande lijn bewerkstelligen

Groeien in gedrag is een voorbeeld van een integraal

Ontwikkeling gebeurt altijd samen met de praktijk

bij het opbrengstgericht werken aan gedrag. plan dat zich richt op leerling én leerkracht: door

en de producten zijn voorzien van een begeleidings-

samen bezig te zijn met sociale competentie-

aanbod.

ontwikkeling wordt ook de leerkracht zich bewust

In deze brochure treft u mogelijkheden aan om

van eigen competenties en van het referentiekader

consistent te werken aan gedrag. De belangrijkste

dat hij of zij als persoon de leerlingen biedt. Op welk

accenten zijn aangestipt. Het uitgangspunt is, dat

niveau dan ook: Groeien in gedrag bestaat uit vijf

concreet gedrag het aanknopingspunt is voor

modules die los aangeboden worden, afhankelijk van

verandering. Alle onderdelen uit de Gedragscyclus

welke ambities, doelen en praktijkopbrengsten de

dragen, in samenhang, bij aan opbrengstgericht en

school ambieert. Met een goede begeleiding staan

datagestuurd werken aan gedrag. Deze aanpak is

leerkrachten meer stil bij doelen die ze zichzelf

geschikt voor de vve-sector, het basisonderwijs,

stellen. Daarmee komen ze stapsgewijs verder en

voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs.

verkrijgen zij een goede basis voor de verdere uitwerking van opbrengstgerichte gedragsverbetering in de groep.

“Ik streef ernaar de doelen te vertalen naar meetbaar leerlinggedrag. Dan kan je vaststellen of je doel is bereikt.”

Onderwijsadviseur

Productontwikkeling en kennisdeling De CED-Groep beschikt over een eigen ontwikkelafdeling. Hier worden uiteenlopende leermiddelen en programma’s ontwikkeld, die – al dan niet in

5

De SCOL De Sociale Competentie Observatie Lijst (SCOL) is een valide en betrouwbaar instrument om gedrag te meten aan de hand van acht gedragscategorieën: Ervaringen delen / Aardig doen / Samen spelen en werken / Een taak uitvoeren / Een keuze maken / Jezelf presenteren / Opkomen voor jezelf / Omgaan met ruzie.

Het gaat om gedrag dat je in het onderwijs kunt zien en door onderwijs kunt verbeteren. In vaktermen: ‘observeerbaar en onderwijsbaar gedrag’. Door de SCOL twee keer per jaar in te vullen, ontstaat een schat aan informatie over gedrag per leerling, per groep en per school. Op basis van deze informatie kan de leraar zijn onderwijs plannen en zien wat de opbrengst is van het onderwijs. Sociale ontwikkeling is hiermee niet langer een vaag gebied, maar concreet gemaakt en begrensd.

“Als je zegt: deze leerling zit niet zo lekker in z’n vel, dan weet je eigenlijk nog niks. De SCOL maakt dat veel preciezer. Je krijgt een gemeenschappelijke taal in je team te praten over gedrag. Verschillende leraren vinden verschillende dingen, maar door die SCOL ben je er met elkaar over in gesprek.”

Leerkracht over de SCOL

6

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

Kinderen en... hun sociale talenten Kinderen en... hun sociale talenten heeft als doel dat kinderen zich sociaal competent gaan gedragen. De methode gaat uit van dezelfde gedragscategorieĂŤn als de SCOL. Het is een complete leergang voor groep 1 t/m 8 van het basisonderwijs, maar de methode is met enkele aanpassingen ook geschikt voor het speciaal onderwijs. Kinderen en... hun sociale talenten biedt wekelijks lessen gaat op rustige momenten ook in op situaties die zich dagelijks in de praktijk voordoen. Er is een cyclische opbouw, in de onderbouw wordt meer aandacht besteed aan het leren van vaardigheden, in de middenbouw gaat het meer om afwegingen, waarom je je op een bepaalde manier gedraagt.

Naast deze methode is er ook een methode Kinderen en... hun morele talenten, waarin waarden en burgerschapcompetenties centraal staan.

“Op den duur was ik minder tijd kwijt aan reactief gedrag bij ruzies en conflicten. Het vraagt een lange adem, maar inmiddels heb ik effectieve leertijd teruggewonnen voor andere vakken.�

Leerkracht over Kinderen en... hun sociale talenten

7

Pedagogisch handelen met de PH-meter CED-GroepÂŽ Wie wil werken aan gedrag van leerlingen heeft met het eigen voorbeeldgedrag de belangrijkste sleutel in handen. Je kunt prachtige doelen stellen over kinderen die aardig met elkaar omgaan, maar hoe vriendelijk ben je als leraar zelf? Hoeveel ruimte geef je? De PH-meter (Pedagogisch Handelen) benoemt heel duidelijk concreet waarneembaar gedrag van leraren en vergelijkt dit met de zelf opgestelde standaarden voor goed pedagogisch handelen. De PH-meter is met regelmaat een verfrissende eye-opener voor leraren. De intern begeleider brengt met de PH-meter vier keer per jaar de leraarskwaliteiten in kaart. Dit levert data op om de doelen in leerlinggedrag hand in hand te laten gaan met leraargedrag.

“Ik dacht dat ik na dertig jaar niets meer kon leren. Maar ik merkte dat ik toch een blinde vlek had gekregen. Ik vroeg me af of ik nog wel bij de kinderen paste. Maar omdat de PH-meter waarneembaar gedrag benoemt, kun je je eigen gedrag makkelijk veranderen. Je krijgt meer plezier in je werk.�

Leraar over de PH-meter

8

Opbrengstgericht en datagestuurd: Stap voor stap werken aan gedrag

Kaliber Kompas Kaliber Kompas is een hulpmiddel voor de professionalisering van leerkrachten, onder andere op het gebied van burgerschap en sociale competentie. Goed onderwijs in deze onderwerpen vereist bijvoorbeeld dat leraren de leerlingen in hun groep op allerlei manieren kunnen laten oefenen met sociaal competent gedrag. Dat betekent leerlingen verantwoordelijkheden geven, ze stimuleren na te denken over wat ze doen, maar ook beseffen dat je zelf het voorbeeld bent. In het Kaliber Kompas staat een overzichtelijke opsomming van de bekwaamheden. De leerkracht kan zich aan de hand hiervan een doel stellen, waaraan hij gaat werken.

Daarbij worden suggesties gedaan voor een geschikte vorm van deskundigheidsbevordering, variërend van zelfstudie tot een training. Het Kaliber Kompas sluit aan bij het werken met Persoonlijk OntwikkelingsPlannen en het bekwaamheidsdossier.

“Het Kompas helpt je om goed te reflecteren op wat je wel en niet beheerst, je hoeft niet bang te zijn dat je iets vergeet want er staat een totaaloverzicht in het Kompas.”

Een leerkracht over Kaliber Kompas

9

Taakspel Gewenst gedrag belonen en ongewenst gedrag negeren. Makkelijker gezegd dan gedaan. Taakspel biedt structuur om juist in te gaan op positief leerlinggedrag. De aanpak maakt op eenvoudige wijze positief gedrag in omgangsregels zichtbaar. Die regels verschillen per onderwijssituatie en bepalen leraren zelf, in overleg met hun groep. Taakspel wordt drie keer per week gespeeld tijdens een gewone les, zoals rekenen, spelling of in een kringgesprek.

Leerlingen – in teams – stimuleren elkaar zich te houden aan de regels. Alleen dan komen ze in aanmerking voor een beloning. De leraar benoemt alleen positief gedrag en negeert negatief gedrag.

In de tien jaar dat de aanpak bestaat, wordt ervaren dat regeloverschrijdend gedrag afneemt door het werken met Taakspel. En het klimaat in de klas is positiever, waardoor het lesgeven beter verloopt.

“Het is fijn om goed te kunnen werken. Ik heb nu eindelijk mijn rekenwerk eens af!”

Leerling die met Taakspel werkt

10

Leerlijn gedrag Opbrengstgericht werken

Leerlijnen

In het speciaal onderwijs maakt men steeds vaker de omslag van het werken met individuele handelingsplannen naar het werken op drie niveaus: een basisarrangement, een intensief arrangement, met extra leertijd of extra instructie, en een verdiept arrangement voor leer-

lingen die meer aankunnen.

De Leerlijn gedrag biedt hiervoor houvast. Aan de hand daarvan kunnen leerlingen in deze drie groepen worden ingedeeld. Dit maakt een groepsgerichte aanpak mogelijk. De leerlijn heeft het gedrag ingedeeld in doelen die via kleine tussenstappen bereikt kunnen worden. Werkwijze, resultaten, tussendoelen en doelen vormen met elkaar een rode draad om te komen tot gedragsverandering.

“Met de leerlijn gedrag kijk ik nu niet meer achteraf naar wat een leerling kan, maar stel ik vooraf sociale doelen. Daardoor ontwikkelt een leerling zich op sociaal gebied veel sneller�

Een leeraar over de Leerlijn gedrag

11

De CED-Groep De CED-Groep is een landelijk actieve educatieve dienstverlener. Onze missie is het leveren van een wezenlijke bijdrage aan de ontwikkeling en schoolprestaties van kinderen en jongvolwassenen. Onze werkzaamheden bestrijken een breed terrein: Van basisvaardigheden en zorg, tot sociaal-emotionele ontwikkeling en burgerschap, management- en organisatievraagstukken en onderzoek.

Onze adviseurs geven ondersteuning, adviezen en trainingen en doen ontwikkelwerk of onderzoek.

Kennis maken, kennis delen Opbrengstgericht en datagestuurd werken is voor de basisvaardigheden een steeds bekender methodiek.

In feite behoort elke leerkracht en docent met enige regelmatig de vooruitgang van leerlingen te toetsen.

Diezelfde werkwijze toepassen op gedrag is redelijk nieuw. De CED-Groep heeft hiervoor de Gedragscyclus ontwikkeld (zie hiernaast), zodat er aan de vraag van scholen – naar concrete manieren om planmatig te werken aan gedrag – beantwoord kan worden. Graag laten wij u er kennis mee maken om deze kennis vervolgens te delen!

Aan de slag met opbrengstgericht werken?

Neem contact op via opbrengst@cedgroep.nl.

12

Gedragscyclus po/s(b)o Opbrengstgericht werken aan gedrag Leerling/groepsniveau Leerkracht/schoolniveau Ouderparticipatie

CED-product Fase PDCA

Leerstandaard

Type arrangement

Gevorderd (+25%)

Talentarrangement Verdiept arrangement

Voldoende (+50%)

Basisarrangement

Minimum (+15%)

Intensief arrangement

<Minimum (+10%)

Zeer intensief arrangement Zeer intensief arr. + Zorg

Evaluatie/ nulmeting

Groeien in gedrag

Quickscan gedrag

PH-meter

Kaliber

er lib a K

se tijd n e tie ss Tu valua e

en ijn l r e Le el sp k a Ta

n t ich ie rde Inz h vis ndaa tc a Ma en st li j k rge Ve

To ek en ne n

L SCO

ter me PH-

SCOL

Leerlijnen

• Kinderen en hun Sociale Talenten • Grip op de Groep • STIP • Wijzer Onderwijs • Taakspel • SOVA-training

el Taaksp

AC T

G I roe

n p aa div spla idu n n ar ra eel ng p em lan en te n

• Kinderen en hun Sociale Talenten • Grip op de Groep • STIP • Wijzer Onderwijs • Taakspel • SOVA-training

K EC H C

Sch o PO olplan P PH A -m for mbiti ete mu es Ka r ler en lib er do SM el( AR en )s T tel len

PL AN

DO

Alles is te leren

Meer informatie?

•

Hebt u vragen of wilt u meer weten over onze producten op gebied van gedrag? Onze accountmanagers helpen u graag verder. Mail naar gedrag@cedgroep.nl.

•

Wilt u ons relatiemagazine KlasseApart ontvangen, mail dan naar klasseapart@cedgroep.nl.

•

Op www.cedgroep.nl kunt u zich inschrijven voor één van onze digitale nieuwsbrieven. Zo blijft u op de hoogte van onderwijsnieuws.

•

Kijk op www.cedgroep.nl/cursussen voor ons actuele cursusaanbod.

•

Producten die door de CED-Groep worden uitgegeven, bestelt u via de webwinkel: www.cedgroep.nl/webwinkel.

CED-Groep

Postadres: Postbus 8639, 3009 AP Rotterdam Bezoekadres: Dwerggras 30, Rotterdam T +31 10 4071 599

www.cedgroep.nl Januari 2011