ئوتێلهکان پارکیان نییه،لهلێپرسیینهوهش بێمهینهتن 6
بهجیاوازییهکانهوه لهژێر چهتردا کۆدهبینهوه
بەبۆنەی هاتنی مانگی رەمەزانی پیرۆزەوە ،پیرۆزبایی لەتەواوی موسڵمانانی كوردستان و جیهان دەكەین ،ئاواتەخوازین مانگی رهمەزان ببێتە هۆی ئاشتی و برایەتی و پێكەوەژیان و نەمانی گەندەڵی و خراپەكاری لەسەرتاسەری دنیادا ستافی رۆژنامەی چەتر
رۆژنامهیهکی گشتی ههفتانهیه ،کۆمپانیای چهتر دهریدهکات
ژمار ه 19
ساڵی یهکهم
دووشهممه 2010\8\9
نرخ 750 :دینار
WWW.Chatrpress.com
ی رۆژنامەنووسانی ی هاندان بۆ تیرۆركردن بەتۆمەت
ی تۆمار دەكات ی یاسایی لەسەر مەسعود بارزان لڤین ،سكااڵ
چەتر -تایبهت
ی رۆژنامەنووسانی چ��ەن��د بەیاننامەیەكی جیاجیا داوای خەڵك دەدات بۆ ئ��ەوە داخستنی گۆڤاری لڤین دەكەن و هەڕەشەش لڤین تیرۆر بكەن» ،وتیشی «رۆرژنامەكە ی س��ڵ لەهیچ لەگۆڤارەكە دەكەن ،سەرنوسەری لڤینیش ئەو ب��ە ئ��اش��ك��راو ب��ە ب��ێ ئ����ەوە ی داوە» «هەڕەشانە بە زمان و ئەدەبی پارتی» دەزانێت شتێك بكاتەوە ،هانی تیرۆركردنمان و داوای یاسایی لەسەر مەسعود بارزانی راشیگەیاند كە ئ��ەوان چەندین رێكخراوی تۆمار دەكات و داواش دەكات دادگا بەیاسای نێودەوڵەتیان بۆ ئەو مەبەستە ئاگادار كردۆتەوە و بەڵێنی كەمپینی پشتگیریشیان پێداون. تیرۆر مامەڵە لەگەڵ كەیسەكەدا بكات. لەماوەی چەند رۆژی راب��ردوودا چەندین ی لڤین ،ئەحمەدمیرە، ی گۆڤار سەرنووسەر ی هاندان بۆ بەیاننامەی هەڕەشە ئامێز لەهەرێمی كوردستان بەچەتری راگەیاند «بەتۆمەت ی لڤین ب�ڵاو ك��راوەت��ەوە یەكێك لەبەیاننامەكان كە ی گۆڤار ی رۆژنامەنووسان تیرۆركردن ی گروپێك بەناوی (گروپی چیتر قبوڵ ناكەین) ی یەكشەممە ،)2010/8/8( ،لەبنكە رۆژ ی یاسایم بەناوی هۆشدارینامەوە دەریانكردوە و وێنەیەكی پۆلیسی سەرا لەسلێمانی ،سكااڵ ی دەست (چەتر) كەوتووە بەناونیشانی (بەڵێ ی پارت ی س��ەرۆك� لەسەر مەسعود ب��ارزان � قانعی فەرد جاسوسە و ئەحمەد میرە خائینە ی كوردستان تۆماركرد». دیموكرات ی گۆڤارەكە ،وتی و لڤینیش ئاوێنەی خیانەتە) تێیدا هاتووە: لەمبارەیەوە سەرنووسەر ی فەرمی ل��ەم هۆشدارینامەیەوە ب��ەدەس��ەاڵت��ی هەرێم ی ئۆرگان ی خەبات «لەرۆژنامە ی كوردستان ،ژمارە ( )3542رادەگەیەنین كە چیتر شێواندن و سوكایەتی ی دیموكرات پارت ی پێنجشەممە ( ،)2010/8/5كردن بەمێژووی سەروەریەكانمان لەژێر ناوی ی رۆژ ی ئازادی رادەربڕین قبوڵ ناكەین. بەیاننامەیەك باڵوكراوەتەوە و بە ئاشكرا هان
بەوتەی سەرنوسەری لڤین ،رۆژی هەینی م���ەالی بەشێك ل��ەم��زگ��ەوت��ەك��ان��ی هەولێر و ده��ۆك ل��ەوت��اری نوێژی هەینیدا داوای داخستنی گۆڤاری لیڤینیان كردووە .ئەحمەد میرە ،دەڵێ :بەپێی ئەو هۆشدارینامەیە دیارە ئەوانەی كە نوسیویانە سەر بەپارتی بن ،بەاڵم دەبێت پارتی روونكردنەوە بدات و هەڵوێستی ێ ئەوە جدی هەبێت ،چونكە پێش هەموو شت بۆ سومعەی پارتی خراپە« ،بەئاشكراش دیارە بەزمانێك نوسراوە كە لەزمان و ئەدەبی پارتی دەچێت». ب��ەرپ��رس��ی ل��ی��ژن��ەی داك��ۆك��ی��ك��ردن لە رۆژن��ام��ەن��وس��ان ،ئ��ەن��وەر حسێن ،راگەیاند: ێ ل��ەپ��ش��ت دەرك����ردن����ی ئ��ەو ێ ك��� ن����ازان����ر هۆشدارینامەیەوە بوونی هەیە ،بەاڵم حكومەت بە بەرپرسیار دەزانێت لەئاست هەر روداوێكدا و دەڵێت :پێویستە حكومەت بەرپرسیارێتی بگرێتە ئەستۆ. ێ ئ��ێ��وارە لڤین ،بەیاننامەیەكیان دوێ��ن �
بەناونیشانی «ژی��ان��م��ان لەمەترسیدایە» ئاراستەی ڕای گشتی و الیەنە پەیوەندیدارەكان ك��ردووە و تێیدا دەڵێن «بەپێویستی دەزانین هەموو الیەك ئاگاداربكەینەوە كەبەهۆی ئەو بارودۆخەی پارتی دروستی ك��ردووە ئازادی رادەربڕینو راگەیاندنی ئازاد لەمەترسیدایە و رۆژنامەنووسانی لڤینیش لەبەردەم هەڕەشەی ئەم هەڵمەتە نادیموكراتیەی پارتیدان». دەشڵێن «هەموو الیەك ئاگادار دەكەینەوە كە ژی��ان و سەالمەتی رۆژنامەنووسانمان لەئەستۆی پارتی دیموكراتی كوردستاندایە. كە جگە ل��ەوەی لەرێگەی مزگەوتەكانەوە فتوای لەدژداوین بەچەندین شێوازی دیكەش خەڵكیان هانداوە كە هێرش بكەنە سەرمان». بۆ ئ��ەم مەبەستە (چ��ەت��ر) چەندین جار پەیوەندی بە بەرپرسانی پارتیی و رۆژنامەی خەباتەوە ك��رد ،ب��ەاڵم بەهۆكاری جۆراوجۆر ئامادەنەبوون لەو بارەیەوە لێدوان بدەن.
دانیار سەنگەر
ی ی پزیشك ل��ەئ��ام��ارێ��ك��ی پ��ەی��م��ان��گ��ا ی دەست ی سلێمانی كە وێنەیەك دادوەر (چەتر) كەوتووە و تێیدا هاتووە «لەماوەی ی ئەمساڵدا ()430 ی ڕابردوو شەش مانگ ی گ��ی��ان ل���ەدەس���ت���دان ل���ەه���ەردوو ح��اڵ��ەت � ی (نێر و مێ) تۆماركراون». ڕەگەز لەئامارەكەدا ئ��ەوە ئاشكرا ك��راوە ،كە ی گیانیان لەدەستداوە ئ��ەو هاواڵتییانە ی نێر و ()171 ( )259ی��ان ل��ەڕەگ��ەز ی مێ ب��وون .لەئامارەكەی یان لەڕەگەز ی سلێمانیدا ی دادوەر ی پزیشك پەیمانگا ی ئ��ەو ش��ەش مانگەی ه��ات��ووە «ل��ەم��اوە ی راب������ردوودا ( )117ه���اواڵت���ی ،ب��ەه��ۆ ی نێر و سووتان كە ( )23یان ل��ەڕەگ��ەز ێ ب��وون گیانیان ی م ()94ی��ان لەڕەگەز لەدەستداوە )56( ،هاواڵتیش بەفیشە ك ی خنكان لەئاودا ی بەهۆ و ( )16هاواڵت ی بەخنكاندن و ()13 و ( )14ه��اواڵت�
چەتر
ل 2ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستان ئاماژە بۆ ئ��ەوە دەك��ات ،كە ملمالنێی حزبی زاڵە لەپەرلەماندا« ،بۆیە دەبێت ه��ەم ح��زب و هەم پەرلەمانتار لەو ڕاستیە بگەن كە كاری حزبایەتی و پەرلەمانتاری دوو پیشەی جیاوازە ،پەرلەمانتار تیمێكی هەڵبژێردراو و نوێنەری گەلە». (حاكم ڕزگ��ار حەمە ئەمین) ئەندامی پەرلەمانی كوردستان ،وەك خ��ۆی باسی لەلقەكانی سنوری یەكێتیدا ئەنجامیداوە. ئەو بەرپرسەی پارتی دەڵ �ێ :ناونانی دەك��ات وەك كەسێكی سەربەخۆ لەلیستی شەقامێك بەناوی دوو شەهیدی یەكێتی كوردستانی چۆتە پەرلەمانی كوردستان، و پارتیەوە كارێكی باش نییە ،بەدڵنیاییەوە لەچاوپێكەوتنێكی ڕۆژن��ام��ەی چ��ەت��ردا حزبایەتی هەیە لەكەركوك ئەگەر نییە ئەم ب��اس ل��ەك��اری خ��ۆی وەك پەرلەمانتار و هەموو بارەگا حزبیە بۆچی كراونەتەوە؟ ئەدای فراكسیۆنەكان و پەرلەمان دەكات و ئەوانەشی رەخنە لەیەكێتی و پارتی دەگرن پێشیوایە لەپەرلەماندا ملمالنێی حزبی هەست بۆخۆیان لەیەكێتی و پارتی زیاتر حزبایەتی پێدەكرێت. حاكم ڕزگار دەڵێ :لەپەرلەماندا ملمالنێی دەكەن. لەچاوپێكەوتنەكەی (چەتر)دا لەسەر ح��زب��ی ه��ەس��ت پێدەكرێت و هەندێك جار عێراقیش ق��س��ەدەك��ات و دەڵ���ێ :عێراق بەزەقی و هەندێك جاریش ،بەشێوەی شاراوە بەس لەسەر كاغەز عێراقێكی فیدراڵ و و ناڕاستەوخۆ بەدیدەكرێت ،ڕەنگە ئەمە تا دەستوورییە ،ئەگینا هەمان عەقڵی بەعس سنوری خۆی ئاسایی بێت ،بەاڵم هەرچۆن ح��وك��م دەك����ات ،تائێستاش دیموكراسی بێت پێویستە پەرلەمان بەگشت لیست و لەعێراق پرسێكی قبوڵنەكراوە لەبەرئەوەی قەوارەكانیەوە یەك هەڵوێست بن ،لەبەرامبەر لەعێراقدا پەروەردەی دیموكراسی نەبووە و چاودێریكردنی حكومەت و دامودەزگاكانی نییە.
لەبەرپرسە ئەمنیەكانی كەركوك دەگرێ
چەتر
بەرپرسی لقی ()19ی پارتی ڕەخنەی ت��ون��د ل��ەب��ەرپ��رس��ە ئەمنیەكانی ك��ەرك��وك دەگ��رێ��ت و بەكەمتەرخەم ن��اوی��ان دەب��ات ێ «ك��ەم��ت��ەرخ��ەم��ی زۆر هەیە و دەڵ���� لەالیەن بەرپرسە ئەمنیەكانی كەركوكەوە، ب���ازگ���ەك���ان���ی ك���ەرك���وك ه��ەم��ووی��ان ب��ازگ��ەی سەالم و عەلەیكومن، ڕەن����گ����ە ل���ۆری���ی���ەك ( )TNTبهێنرێتە
ك���ەرك���وك���ەوە ب���ەش���ووت���ی ل��ەب��ازگ��ەك��ان دەربازبكرێت و نەپشكنرێت ،تائێستاش نەتوانراوە دەروازەكانی كەركوك بپارێزرێن». محەمەد كەمال ،بەرپرسی نوێی لقی ()19ی پارتی لەكەركوك و لەهەمانكاتدا ئ��ەن��دام��ی ئەنجومەنی پ��ارێ��زگ��اش��ە ،لە چاوپێكەتنێكی ڕۆژن��ام��ەی (چ��ەت��ر)دا تیشك دەخ��ات��ەس��ەر كێشە و گرفتەكانی ئ���ەم���ڕۆی ك���ەرك���وك ،ب��ۆچ��وون��ی وای��ە هۆكاری سەرەكی ئاڵۆزبوونی كەیسی ك��ەرك��وك ئ���ەو عەقڵیەتە شۆڤێنیەیە لەعێراقدا حوكمدەكەن كە درێ��ژك��راوەی عەقڵیەتی حزبی بەعسە .ئاماژە بەو گۆڕانكاریانەش دەكات ك��ە پ��ارت��ی ل���ەدوای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��ی ( )3 /7و ە
درێژەی چاوپێكەوتنەكە لەالپەڕە ()5دایە
لەپێناو ب��ەرژەوەن��دی میللەت و پاراستنی ی��اس��اك��ان ،ب����ەدەر لەملمالنێی ت��ای��ب��ەت و سیاسەتی جیاواز. دەشڵێ :ملمالنێی حزبی زاڵە لەپەرلەماندا، بۆیە دەبێت هەم حزب و هەم پەرلەمانتار ل��ەو ڕاستیە بگەن ك��ە ك���اری حزبایەتی و پ��ەرل��ەم��ان��ت��اری دوو پیشەی ج��ی��اوازە، پەرلەمانتار تیمێكی هەڵبژێردراو و نوێنەری گەلە ،هەروەها دەبێت ملمالنێی حزبەكانیش لەپێناوی ب��ەرژەوەن��دی گشتی بێت ،لەبەر ئەوەی حزبەكان بانگەشەی پاراستنی مافی گشتی دەكەن. ئەو ئەندامەی پەرلەمانی كوردستان باس ل��ەوەش دەك���ات :وەك سیاسی نەچوومەتە پەرلەمان ،بەڵكو لەدەزگایەكی ڕەسمیەوە كە دادگای پێداچوونەوەیە ،لەكاری پۆستەكەی خۆم نزیكە و هەردووكیان شوێنێكی یاساین، لەبەرئەوەی لەدادگا لێكۆڵینەوە دەكرێت و یاسا ێ دەبێت ،لەپەرلەمانیش بەدواداچوون جێبەج بۆ هەمان بوار دەكرێت ،پەرلەمان وادەبینم و بۆ ملمالنێی سیاسی نەچوومەتە ئەو ێ نییە ،بەڵكو وەك شوێنە ،بڕواشم بەملمالن دادوەرێكی سەربەخۆ كاردەكەم و دوور لەهەوا و سۆزی سیاسی شتەكان دەبینم. درێژەی چاوپێكەوتنەكە لەالپەڕە ( )5دایە
پێش كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەعێراق
ئۆتۆمبێلێك بۆ گواستنەوەی مردووەكان بە خۆڕایی كار بۆ بەستنی كۆنفڕانسێكی گەورە دەكرێت ێ جیاوازی ترمدا لەهەركاتێكدا ئاگادار بكرێینەوە بۆ تێدایە بۆ هەموو هاواڵتیەك بەب
فەرهاد ئەحمەد
ی ك��ارەب��ا و دوو ی ب��ە ب��ەرك��ەوت��ن� ه��اواڵت � ك و یەك ی مار و دووپش ی بەپێوەدان هاواڵت ی كیمیاوی هاواڵتی بەژەهراویبوون بەمادە و هاواڵتییەكیش بەژەهراویبوون بەگاز و ی هاتوچ ۆ و ( )118هاواڵتیش بەڕووداو ( )14هاواڵتیش بەكەوتنەخوارەوە و ()10 ی و ی دەرەك ی زەبر ی بە بەركەوتن هاواڵت ی بەنەخۆشیو دوو هاواڵتی ( )46هاواڵت ی نەزانراو گیانیان لەدەستداوە». بەهۆكار
بۆ ملمالنێی سیاسی نەچومەتە پەرلەمان
لەالپەڕە ()3دا راپۆرتێك لەمبارەیەوە بخوێنەرەوە
یونامی :رەوشی زیندانیەكانی هەولێر ،كەركوك و بەسڕە خراپە ســـلـێــمـا نــی بەرپرسێكی پارتی رەخنەی توند
لەشەش مانگی ڕابردوودا بە رووداوی جیاجیا ()430 كەس گیانیان لەدەستداوە
حاكم رزگار:
ێ بەرانبەرە ،هەندێك ج��ار نەخۆشیشی گواستنەوەی جەنازە بەوپەڕی لەخۆبردویەوە هاواڵتیەكی شاری سلێمانی ماوەی ساڵێكە و ب ێ دەگوازینەوە بەتایبەتی ئەو نەخۆشانەی ئامادەم بچم ب��ەدەم داواك��اری��ەك��ەوە ،تەنانەت وەك ك��ارێ��ك��ی خ��ێ��رخ��وازی ئۆتۆمبێلێكی پ تایبەت ك��ردووە بۆ خزمەتكردنی هاواڵتیان ،كە پێویستیان بەوە هەیە بەشێوەیەكی راكشاو ئەگەر یەك دووی شەویش بێت». وتیشی :ئەمە ژم���ارەی تەلەفونەكانمانە ئۆتۆمبێلەكەی بێبەرامبەر تەرمی مردو و ئەو بگوازرێنەوە. نەخۆشانە دەگوازێتەوە كە پێویستیان بەوە هەیە ی��ەك��ێ��ك ل��ەش��ۆف��ێ��رەك��ان��ی ئۆتۆمبێلەكە )07701546915( ،یان ()07701493416 بە ڕاكشانەوە بگوازرێنەوە. ك��ەی��وان ح��ەم��ی��د ،دەڵ��ێ��ت «وەك ئەركێكی هەموو هاواڵتیەك ئەتوانێت پەیوەندیمان پێوە ێ شۆفێرەكەی بكات. خاوەنی ئەم كارە خێرخوازییە بازرگانێكی سەرشانی خۆم لەگەڵ هاوڕ سلێمانی ،زاهیری حاجی كەریمە ڕەشە ،دەڵێ «ئەو شتانەی هەبووە ل��ەڕاب��ردوودا پێویستە جوانتر و باشتر بكرێن ،بۆیە من بیرم لەوە كردەوە كە ئۆتۆمبێلێكی مۆدێل بەرز دابین بكەم بۆ كاری خێرخوازی و بڕیارمدا كارەكەش بریتی ێ ل��ەوەی ئۆتۆمبێلێك دابین بكەم بۆ ئەو ب بنەمااڵنەی كە پرسەیان هەیه تا مردووەكانیان بە شێوەیەكی باش و شایستە بگوازنەوە بۆ سەر گۆڕستان». وت��ی��ش��ی :بەتایبەتی ل�����ەوەرزی هاویندا كە وەرزێكی گەرمە جەنازەكان بێویستیان بەئامێری س��اردك��ەرەوە هەیە ئەم ئۆتۆمبێلە دارەم��ەی��ت و ئامێری س���اردی و گەرمی فۆتۆ :جهزا
جەزا ئەحمەد ـ سلێمانی
دەس��ت��ەی ئ��ام��ادەك��اری كۆنفڕانسی ئ��اش��ت��ی و دی��م��وك��رات��ی ،كۆنگرەیەكی رۆژن���ام���ەن���ووس���ی���ان ب���ۆ ك��ەن��اڵ��ەك��ان��ی راگ��ەی��ان��دن س��ازك��رد و تێیدا كارەكانی خۆیان لەبارەی ئەو كۆنفرانسەوە باسكرد، كە بەنیازن لەداهاتودا لەسەر «ئایندەی ك����ورد دوای ك���ش���ان���ەوەی ه��ێ��زەك��ان��ی ئەمریكا لەعێراق» ڕێكیبخەن. ك��ۆن��گ��رە ڕۆژن��ام��ەوان��ی��ەك��ە ئ��ێ��وارەی رۆژی ( )2010/8/7ل��ەس��ەك��ۆی ئ��ازاد لەسلێمانی بەڕێوەچوو ،لەبارەی ناوەرۆكی كۆنگرەكەوە ئەندامی دەستەی سەرپەرشتیاری كۆنفڕانسی ئاشتی و دیموكراتی (سیروان عومەر) بە (چەتر) ی ڕاگەیاند «ئێمە لەئێستاوە كار بۆ بەستنی كۆنفڕانسێكی گەورە دەكەین، ئامانجمان لەبەستنی ئ��ەم كۆنفڕانسە ئ���ام���ادەك���ردن���ی پ���ڕۆژەی���ەك���ە ت��ای��ب��ەت
ب��ەب��ارودۆخ��ی ك���ورد دوای ك��ش��ان��ەوەی هێزەكانی ئەمریكا ،وە هەستی نەتەوەیی ئ��ێ��م��ەی ك���ۆك���ردۆت���ەوە و دەم��ان��ەوێ��ت مافەكانی كورد زامن بكەین بۆ ئەوەی لەداهاتوودا توشی قەیران نەبین». ئەو كۆنگرە ڕۆژنامەوانیە دوای ئەوە دێت ،كە لەڕۆژی سێشەممە ڕێكەوتی ( )2010/7/20ل����ەش����اری ه��ەول��ێ��ر بەئامادەبوونی ( )93كەس میوانداری و دانیشتنێكیان ئەنجامدا .دەرەنجامی دانیشتنەكە خۆی لەپرۆژەیەك بەناوی (پ�����رۆژەی ئ��اش��ت��ی و دی��م��وك��رات��ی) و بەیاننامەیەكدا دەبینێتەوە كە بۆ ڕای گشتییان ئاشكراكرد ،دەستەكە كاریش دەك�����ەن ب����ۆئ����ەوەی ل��ەچ��ەن��د م��ان��گ��ی داه���ات���وودا ك��ۆن��ف��ران��س��ێ��ك ل��ەوب��ارەی��ەوە ببەستن. دەقی پرۆژە و بەیاننامەكە لەماڵپەڕی چەترپرێسدا بخوێنەرەوە
یونامی:
رەوشی زیندانیەكانی هەولێر ،كەركوك و بەسڕە خراپە ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
2
ئا /رێبوار عەزیز
بەپێی دوا راپۆرتی ب��ەرزك��راوەی ب��ەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ،بارودۆخی هەر سێ گرتووخانەی بەسڕە و هەولێر و ك��ەرك��وك لەخراپیدایە و بەشێك لەپێوەرە
نێودەوڵەتیەكانی تایبەت بەزیندانیكردنی لەدەستداوە ،ئەمەش سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان دێنێتە قسە. ب���ەپ���ێ دوا راپ����ۆرت����ی ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی كە(یونامی) نێردەی نەتەوە یەكگرتوەكان لەعێراق ئ��ام��ادەی ك��ردوە و رۆژی چوار شەممەی هەفتەی رابردوو خستویەتیە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ،بەڕوونی باس لەكۆمەڵێك بارودۆخی ناوخۆی عێراق ت و لەبەشێكیاندا تیشك دەخاتە سەر دەك��ا خراپی ڕەوشی هەر سێ گرتوخانەی بەسرە و هەولێر و كەركوك. بەپێی زان��ی��اری��ەك��ان��ی نێو راپ��ۆرت��ەك��ە، بەدەیان هەزار كەس لەو سێ گرتوخانەیەدا بەبێ دادگاییكردنو دیاریكردنی بەڵگەی
تاوانكارییان زیندانی كراون ،لەبارەی ڕەوشی پێوانە نێودەوڵەتیەكانی نێو گرتوخانەكاندا، یونامی لەراپۆرتەكەیدا نوسیویەتی «بەشێكی گ����رت����ووخ����ان����ەك����ان ل���ەڕەوش���ی س��ت��ان��دارد الیانداوە ،داوا دەكەین گرتوەخانەكان بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتیەكان دروست بكرێن». دوا ب�����������ەدوای بەدەست گەیشتنی راپۆرتەكەی یونامی (ب�����ان ك���ی���م���ۆن)ی س��ك��رت��ێ��ری گشتی
دۆسیەی ئەنفالی دوو ،لەدادگای بااڵی تاوانەكانی عێراق دەكرێتەوە هەولێر -رەهێڵ مامەش
دوای ئەوەی لەساڵی ( )2007دادگای بااڵی تاوانەكانی عێراق ،بڕیاری كۆتایی ل��ەس��ەر دۆس��ی��ەی ئەنفالكردنی ()182 هەزار كەس لە خەڵكی كوردستان دەركرد، ب��ڕی��ارە دۆس��ی��ەی دووەم����ی ئ���ەو ت��اوان��ە دەستپێبكاتەوە. ل��ێ��پ��رس��راوی دۆس��ی��ەك��ان ل���ەوەزارەت���ی ك��اروب��اری شەهیدان و ئەنفالكراوەكانی ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م م��وح��س��ی��ن ح��ەس��ەن ش���ێ���روان���ی ،ب���ە ڕۆژن����ام����ەی (چ��ەت��ر) ی ڕاگەیاند :لەسەر ب��ڕی��اری دادگ��ای
بااڵی تاونەكانی عێراق ،دۆسیەی دووەم وەزارەت������ی ك���اروب���اری ش��ەه��ی��دان بكات سەبارەت بە ئەنفالكردنی ( )182هەزار لەسەرخستنی ئەو دۆسیانەی لەدادگای ك��ەس لەخەڵكی ك��وردس��ت��ان دەك��رێ��ت��ەوە ،ب���ااڵی ت��اوان��ەك��ان ت��ای��ب��ەت ب��ە خەڵكی ب��ۆ ئ���ەو م��ەب��ەس��ت��ە ئێمە وەك لیژنەی كوردستان ماون. لەالیەن خۆشیەوە عەبدولڕەحمان زێباری، دۆسیەكان لەوەزارەتی كاروباری شەهیدان و ئ��ەن��ف��ال��ك��راوەك��ان ب��ۆ ئ���ەو دۆس��ی��ەی��ە ئەندامی دەستەی پ��ارێ��زەران لەدۆسیەی ئ��ام��ادەب��اش��ی��م��ان ك������ردووە و دەس��ت��ەی ئەنفالی ی��ەك بە (چ��ەت��ر)ی ڕاگەیاند: پ��ارێ��زەران��م��ان دەستنیشانكردوە و بڕیارە دوای دەرچوونی بڕیاری كۆتایی لەسەر ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمش ڕەزامەندی دۆس��ی��ەی ئ��ەن��ف��ال ،ل��ەب��ڕگ��ەی كۆتایی بڕیارەكەدا هاتووە ،پێویستە گرتنەبەری لەسەر بدات. وت��ی��ش��ی :ب��ۆ ئ���ەو م��ەب��ەس��ت��ە خ��ودی رێ��وش��وێ��ن��ی ی��اس��ای��ی ب��ۆ ئ��ەو دۆسیەیە س��ەرۆك��ی حكومەتی ه��ەرێ��م د.ب��ەره��ەم بەردەوام بێت ،بۆ ئەو مەبەستەش بڕیاری ساڵح لەكۆنگرەی چوارەمی سەندیكای دەستگیركردنی ( )423كەسی تریدا كە پارێزەرانی كوردستان بەڵێنیدا هاوكاری دەستیان لەوتاوانەدا هەبووە.
ن��ەت��ەوە یەكگرتووەكان دڵ��ەڕاوك��ێ��ی خۆی بەرۆژنامەنووسان رادەگەیەنێت ،بەوەی مافی
«خۆپیشاندان سازدەكەین دژی بەقاچاغبردنی نەوت» سلێمانی-جەزا ئەحمەد
بەدەستپێشخەری ت���ۆڕی بەرگری ل��ەم��اف و ئ��ازادی��ی��ەك��ان��ی خ��ەڵ��ك و بە بەشداری كۆمەڵێك رۆشنبیر و چاالكوانی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی «بۆ دادگایكردنی قاچاغبەرانی نەوت» پێنج شەممەی رابردوو كەمپینێك پێكهێنرا. وت����ەب����ێ����ژی ك���ەم���پ���ی���ن���ی ن�����ا ب��ۆ بەقاچاغبردنی نەوت ،ئاكۆ خەلیل زاد، ێ «ئامانجی لەلێدوانێكیدا بۆ (چەتر) دەڵ سەرەكیمان لەدروستكردنی ئەم كەمپینە، بەیاساییكردنی دۆسیەی بەقاچاغبردنی ن���ەوت���ە ،دەم���ان���ەوێ���ت ل��ەڕێ��گ��ەی ئ��ەو كاری لەسەر بكرێت». بەڵگەنامانەی كەدەستمان ك��ەوت��ووە و وتیشی :دەم��ان��ەوێ��ت لەڕێگەی یاساوە دەستمان دەكەوێت بیكەن بەدۆسیەیەكی یاسای و بەفشاری مەدەنی لەڕێگەی خۆپیشاندانەوە داواكاری گشتی ناچاربكەین كار لەسەر ئەم پێشكەشی داواكاری گشتی بكەین بۆ ئەوەی دۆسیەیە بكات ،ئەوكەسانەی كە تێوەگالون
«پرۆگرامی خوێندنگە ئاینییەكان باسی كوردی تێدا نییە»
هەولێر -ڕەهێل مامەش
یەكێتی زان��ای��ان��ی ئایینی ئیسالمی كوردستان بەنوسراوێك كە لەسەر ماڵپەری خۆی باڵویكردۆتەوە ڕەخنە لەو گۆڕانكاریانە دەگرێت كە لە سیستەمی خوێندنی خوێندنگە ئایینیەكانی وەزارەتی ئەوقافدا كراوە ،بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی ئەوقافیش رەخنەكان بە «لەجێی خۆیدایە» ناودەبات. بەگوێرەی ئەو نوسراوە یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسالمی پێیوایە ،مادە زانستیەكانی زمانی عەرەبی لە پرۆگرامە نوێیەكە زۆر الوازە و داوای لەوەزارەتی ئەوقاف كردووە پێداچوونەوە كاتێك خوێندكار دەربچێت هیچ لەزمانی عەرەبی بەو پرۆگرامە نوێیەدا بكات ،چونكە بەمشێوەیە نازانێت .هەروەها لەماوەی شەش ساڵی خوێندن خزمەت بە ئاستی زانستی و ڕەوشی ئەمڕۆی كە لە پرۆگرامە تازەكەدا هاتووە ،هیچی لەبارەی كوردستان ناكات. بەڕێوەبەری راگەیاندنی وەزارەت��ی ئەوقاف مێژووی كورد تێدانیە و كەمترین بابەت لەبارەی سۆزی نەتەوەیی و هەستی نیشتیمانپەروەری و ك��اروب��اری ئایینی ،مەریوان نەقشبەندی، تێدایە .هەر بەگوێرەی ماڵپەرەكە یەكێتی زانایان سەبارەت بە گۆڕینی پرۆگرامی نوێی خوێندنی
خوێندنگا ئایینیەكان بە ڕۆژنامەی چەتری راگەیاند :ئێمە لەڕاگەیاندنی وەزارەتی ئەوقاف پێمانوایە ئ��ەو تێبینیانەی یەكێتی زانایانی ئایینی ،لەشوێنی خۆیدایە و هەست دەكەم ئەو گۆڕانكاریانەی لەالیەن كۆمەڵێك خەڵكی پسپۆر لەبواری شەریعە و زانستی لەوەزارەتەكانی (ئەوقاف و پەروەردە و خوێندنی بااڵ)ی هەرێم
كراون ،گۆڕانكاری بنەڕەتی نین. وتیشی :زیاتر بەگوێرەی بیروبۆچوونی ئەو كەسانە كراون كە خۆیان لەلیژنەكەدا بوون ،بۆیە بە پێویستی دەزانم ئەو لیژنەیەی بۆ ئەو مەبەستە پێكهاتووەگۆڕانیبەسەردابێت. نەقشبەندی ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات :پێویستە لەپرۆگرامی تازەی خوێندنی ئیسالمی وانەی پێكەوە ژیان و كۆمپیوتەر و زمانی ئینگلیزی هەبێت ،هەروەها پێمانوایە پێویستە گۆڕانكاری لە وانە شەرعیەكانی ئەو پرۆگرامە بكرێت. لە ئێستادا دوو ه��ەزار خوێندكار لە ()30 خوێندنگای قۆناغەكانی ناوەندی و دواناوەندی و پەیمانگاكاندا هەیه كە سەربە وەزارەتی ئەوقافن لەهەرێمی كوردستان و خوێندنی ئیسالمی دەخوێنن .پێش ماوەیەك لەالیەن لیژنەیەكی هاوبەش لەوەزارەتەكانی (ئەوقاف و پەروەردە و خوێندنی بااڵ)ی هەرێم چەند گۆڕانكاریەكیان لە سیستەمی خوێندنی ئەو خوێندنگایانەدا كرد.
بەرپرسی كۆمیسیۆن دەست لەكاردەكێشێتەوە
سلێمانی-دانیار سەنگەر
ی بەرپرسی ئۆفیسی سلێمانی كۆمیسیۆنی بااڵ هەڵبژاردنەكان ،ل��ەدوای سەرپەرشتیكردنی سێ پڕۆسەی هەڵبژاردنی عێراق و هەرێمی كوردستان لەسنوری پارێزگای سلێمانی ،ماوەی ( )10رۆژە دەستی لەكارەكەی كێشاوەتەوە. سەبارەت بەهۆكاری دەست لەكاركێشانەوەكەی ت (ت��اه��ی��ر م��ح��ەم��ەد ئ��ەم��ی��ن) ب��ە (چ���ەت���ر)ی و ی «نزیكەی ( )10رۆژ پێش ئێستا یاداشتێك ی دەس��ت لەكاركێشانەوەم پێشكەش بەكۆمیسیۆن بااڵی هەڵبژاردنەكان كرد ،هۆیەكەی ئەوەیە كە م��اوەی سێ ساڵە لەئۆفیسی سلێمانی ك��ار بۆ هەڵبژاردنەكان دەكەم و لە سێ پڕۆسەی هەڵبژاردندا بەشدار بووم ،كاركردن لەبواری هەڵبژاردندا كارێكی زۆر قورس و گرانە زۆرینەی كاتەكانت لێدەگرێت بۆیە هۆكاری دەس��ت لەكێشانەوەم تەنها ماندوو بوونە لەو كارەدا» ،وتیشی «ئەمە تاكە پۆستە كە توانیبێتم بۆماوەی سێ ساڵ تێیدا بەردەوام بم».
سلێمانی-ئاسۆ محەمەد
ی ی گەرما ڕوو ی چەند ڕۆژێ��ك�ە شەپۆلێك م��اوە ی كوردستان ك��ردووە ،بەڕێوهبەری ی هەرێم لەناوچەكان ی ی سلێمانیش ڕایدەگەیەنێت ئەم شەپۆلە تا كۆتای كەشناس ئەم هەفتەیە بەردەوام دەبێت. ی سلێمانی ی كەشناس (دارا حەسەن فەرەج) بەڕێوهبەر ی چەند ڕۆژێكە شەپۆلێكی ی ڕاگەیاند :ماوە بە چەتر ی هەرێمەوە هاتووەتە ناوچەكانی ی نزم لەباشور پاڵەپەستۆ ی هاوینە مەزەندە دەكرێت و كوردستان كە بەشەپۆلێك ی گەرما ڕووی لەبەرزبوونەوە كردووە. پلەكان ی گەرما لە وتیشی :ل��ەم ڕۆژان���ەدا بەرزترین پلە ی گەرمیان تۆماردەكرێت ،كە لەنێوان ( 44ــ ناوچەكان ی و دەوروبەریشی(42ــ)44 )46پلە دەبێت ،لەسلێمان ی ( 28ــ)30 تۆمار دەكرێت ،نزمترین پلەش لەسلێمان ی گەرمیانیش نزمترین پلەی تۆماردەكرێت ،لەناوچە ی گەرما تا گەرما ( 32ــ )34تۆماردەكرێت ،ئەم شەپۆلە ی ئەم مانگە بەردەوام دەبێت. (10و )11
ل��ەب��ەق��اچ��اغ��ب��ردن��ی ن��ەوت لەكوردستان لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بكرێت و دادگایی بكرێن. وت��ەب��ێ��ژی كەمپینەكە ئ���ەوەش���ی خ���س���ت���ەڕوو ،كە چ��ەن��د رۆژێ���ك���ە دەس��ت��م��ان ك������ردووە ب���ەك���ۆك���ردن���ەوەی پ���ش���ت���ێ���وان���ی ل����ەك����ەس و الیەنەكان ،دەمانەوێت سەرەتا بەڵگەنامە كۆبكەینەوە لەسەر بەقاچاغبردنی نەوت ،پاشان دۆسیەكە بەیاسایی بكەین و بانگەواز بكەین بۆ گشت خەڵكی كوردستان، كەبەشداربن لەو خۆپیشاندانەی كە بەنیازین س��ازی بكەین بۆ پێشكەشكردنی دۆسیەكە بەداواكاری گشتی.
بەتۆمەتی «گەندەڵی» سكااڵ لەكۆمەڵەی قوربانیان دەكرێت هەڵەبجە -كەلسوم حسێن
دوای ئ��ەوەی لە م��اوەی ڕاب���ردوودا چەند كەسێك لەكۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە جیابونەوە ،بە تۆمەتی گەندەڵی و لەسەر حەوت ملیۆن دینار سكااڵ لەدژی كۆمەڵەكەیان تۆمار دەكەن. یەكێك لەكەسوكاری شەهیدانی هەڵەبجە و ئەندامی كۆمەڵەكە ،رێبوار ئەحمەد عەبدوڵاڵ، سكااڵیەك لەسەر كۆمەڵەی قوربانیان تۆمار دەكات ،بە تۆمەتی «خواردنی حەوت ملیۆن دینار كە بۆ بریندارانی كیمیابارانی هەڵەبجە لەالیەن دەستەی بااڵی كۆمەڵەكەوە وەرگیراوە». بەگوێرەی سكااڵ كە لە ()8/15دا دەبێت خۆیان
و كەفیلەكانیان لەدادگا ئامادەبن. لە الیەكیترەوە وتەبێژی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە ،كامیل عەبدولقادر ،بە ڕۆژنامەی (چەتر)ی ڕاگەیاند «بەهۆی ئەوەی گۆڤاری (بەڵگە) بەناوی كەسێكی نەناسراوەوە بابەتێكی لەسەر كۆمەڵەكەمان باڵوكردۆتەوە و هەندێ تۆمەتیشی خستۆتە پاڵ من ،بۆیە پەیوەندیم بە جەمال عەبدوڵاڵ ،سەرنوسەری بەڵگەوە كرد و پێم وت :ئایا ئەو ناوە هەیە یان كەسێكی خەیاڵیە؟ ئەویش وتی ئەوە كێشەی خۆمانە». وتەبێژەكەی كۆمەڵەی قوربانیان دەڵێ «لە دوای وەاڵمدانەوەی ئەو بابەتە ،بڕیارمدا بە بەڵگەوە پاكی خۆم بسەلمێنم و گۆڤاری بەڵگەش بدەمە دادگا».
«لەبەردەم ئەنجومەنی وەزیران چادر هەڵدەدەین»
نوچهین کورت «شەپۆلێك ی گەرما كوردستان دەگرێتەوە»
مرۆڤ لەبەرامبەر هاواڵتیانی عێراقدا وای لێهاتووە. ئەوەی ڕونبۆتەوە، نوسینگەی مافی م���رۆڤ ل��ەن��ێ��ردەی نەتەوە یەكگرتوەكان ل������ەع������ێ������راق ب��ۆ ت�����ان�����وپ�����ۆك�����ردنو ن��وس��ی��ن��ی راس��ت��ی ئ������ەن������ج������ام������ی راپۆرتەكەی پشتی ب��ەدات��ای ه��ەر سێ گرتووەخانەی بەسڕە و هەولێر و كەركوك بەستوەو تێیدا لێدوانی زیندانیانی وەرگرتووە.
لەبەشێكی راپۆرتەكەدا جەخت لەڕەوشی بینای گ��رت��ووخ��ان��ەی ب��ەس��رە بەتایبەتی ك���راوەت���ەوە ،تێدا ه��ات��ووە ك��ە «ئ��ەو بینایە كەمترین تایبەتمەندی نێودەوڵەتی تێدا نییە». یونامی لەعێراقدا چەندین راپ��ۆرت��ی گشتی ل��ەب��ارەی ڕەوش���ە جۆربەجۆركانی عێراقەوە نوسیوە و پێشتریش لەبارەی ڕەوشی رۆژنامەنووسانەوە ڕاپۆرتێكی تێروتەسەلی ئ��ام��ادەك��ردب��وو ك��ە تێیدا گەیشتبووە ئەو ئەنجامەی پیشە و ژیانی رۆژنامەنووسی ل��ەع��ێ��راق��دا ك��ەم��وك��ورت��ی زۆری تێدایە و ئ��ەو قسەیەشی ك��ە دەڵ��ێ��ت« :ئ���ازادی رۆژنامەنووسی لەعێراقدا فەراهەمكراوە» بەدرۆی خستەوە.
هەڵەبجە ،زیادكردنی باج
ههڵهبجه-یادگار رەئوف
لەبەیاننامەیەكدا ك��ە وێنەیەكی دەس���ت چەتر كەوتووە كرێنشینەكانی ناوبازاڕی هەڵەبجە یاداشتێك و هەڵمەتێكی ئیمزا كۆكردنەوەیان دەست پێكردووە، داوادەكەن دەنگیان بگەیەننە پەرلەمان «چونكە بڕیاری زیادكردنی باج زیانی بۆخەڵكی هەژار هەیە ،سەڕای ئ��ەوەش تایبەتمەندی هەڵەبجە لەبەرچاو نەگیراوە، كەخاوەنی كارەساتە» .لەوباریەوە (ج��ەالل محەمەد مستەفا) بەڕێوەبەری باجی خانوبەرەی هەڵەبجە بەوەكالەت ،بە چەتری وت :خەماڵندنی گشتی پێنج ساڵ جارێك ئەنجام ئەدرێت ،ئەویش بەپێی فەرمانێك لەالیەن وەزارەت��ی داراییەوە بەژمارە ( )2454ساڵی ( )1959یاسای هەمواركراو مەبەست لەخەماڵندنی باجی خ��ان��وب��ەرەی��ە ،ه��ەم��وو ش��ار و شارۆچكەكان دەگرێتەوە ،ئێمەش لەسنوری هەڵەبجە ئەو نوسراوەمان بۆ هاتووە بە لیژنەیەكی سێقۆڵی لەشارەوانی و تاپۆ ئەوخەماڵندنە ئەنجام ئەدەین ،وە تەحەدای ئەوكەسەش دەكەین دەڵێت باجی خانوبەرە پارەی زیادەیان نوسیوە.
هەڵە بجە -یادگار رەئوف ڕەوای خۆمان. نوێنەری ( )200شەهیدی پلەیەكی كیمیابارانی ه��ەر ل��ەو ب��ارەی��ەوە س��ەرۆك��ی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات ،تائێستا نەبوونەتە خاوەنی كیمیابارانی هەڵەبجە ،لوقمان عەبدولقادر ،دەڵێ :شەرمە زەوی و یەكەی نیشتەجێبوون ،سەرەڕای ئەوەی چەندینجار دوای ( )22ساڵ هێشتا وارسی شەهید مابێت نەبووبێتە وەزیری پێشووی ئەنفال و شەهیدان و وەزیری نو ێ بەڵێنیان خاوەنی یەكەی نیشتەجێبوون ،یەكێك لەداواكانمان كە ساڵی ێ ئەنجام بووە. پێداون ،بەاڵم ب پار مام جەالل هات بۆ هەڵەبجە بەڵێنی پێداین خانوو بۆ ێ نەبوو، محەمەد تۆفیق م��ارف ،نوێنەری ( )200وارس��ی كەسوكاری شەهیدان دابین بكات ،بەاڵم جێبەج كیمیابارانی هەڵەبجە بە(چەتر)ی وت :ئێمە ( )200ئێستاش یاداشتێكمان داوەت��ە ئەنجومەنی وەزی��ران ئەگەر ئیمزامان كۆكردەوە تاداوا لەحكومەت بكەین خانومان بۆ جێبەجێ نەكرا ،لەبەردەم ئەنجومەنی وەزیران چادر هەڵئەدەین. بكات ،دوو ساڵیشە چاوەڕوانین ئەگەر وەاڵم نەدرێینەوە چ��ەت��ر پ��ەی��وەن��دی ك���رد ب���ەوەزی���ری ش��ەه��ی��دان و ئەڕۆینە پەرلەمان و ئەنجومەنی وەزیران بۆسەندنەوەی مافی ئەنفالكراوەكانەوە ،بەاڵم پەیوەندیەكە دروست نەبوو.
رونكردنەوەیەك بۆ شارەوانی سلێمانی
لە ژمارە ()18ی رۆژی دووشەممە ()2010/8/2ی رۆژنامەی (چەتر) لەالپەڕە دوودا هەواڵێك بەناونیشانی (شارەوانی تەنها كۆاڵنی گۆڤاری لڤین قیرتاو ناكات) ل��ەس��ەر گ��ەڕەك��ەك��ەی ئێمە گ��ەڕەك��ی ع��ەل��ی ناجی باڵوكراوەتەوە ،بەپێویستمانزانی ئەم سەرنجانە بخەینە روو-: ئێمە ج��گ��ە ل����ەوەی دووب������ارەی دەك��ەی��ن��ەوە كەقیرتاونەكردنی گەڕەكەمان هیچ پەیوەندییەكی بە گۆڤاری لڤینەوە نییە ،چونكە ئەو گۆڤارە ماوەی ساڵێكە هاتۆتە ئەو گەڕەكەوە ،بەاڵم ماڵەكان نزیكەی پەنجا ساڵە لەو گ��ەڕەك��ەدان ،لەهەمانكاتدا ئەو لێدوانەی سەبارەت بەو كێشەیە بەرپرسی قیر (بەرهەم ئەحمەد) داویەتی لەبارەی كێشەكەوە و بە رۆژنامەوانەكەی چەتری وتووە «ئەگەر دەتوانن با دانیشتوانی گەڕەكەكە عەریزەیەك بدەن تابۆیان قیربكەین ،وەدەشڵێت من گۆڤار و رۆژنامەم نە خوێندۆتەوە و دەشڵێت ئێمە ئاگاداری ئەم كۆالنە نین كە تا ئێستا
قیرتاو نەكراوە لەگەڕەكی عەلی ناجیدا ،ئێمەش وەك دانیشتوانی گەڕەكەكە زۆر سەیرە بەالمانەوە كە شارەوانی لە ئاستی ئەم كۆاڵنەی ئێمەدا نوستووە!!؟» بەو بەرپرسە رادەگەیەنین بە راستی سەرمان سوڕما لەوەی كە دەڵێت هیچ گۆڤار و ڕۆژنامەیەكم نەخوێندۆتەوە لە دوای تەواوكردنی خوێندنەوە!!! پاشان لەو بەرپرسە دەپرسین ئایا ئەو گەڕەكانەی تری سلێمانی كە قیرتاو دەكرێت هەموویان بە عەریزە قیر دەكرێن یان ئەو عەریزەدانە تەنیا شمولی گەڕەكەكەیئێمەدەكات… هیوادارین بەڕێوەبەری قیر و بەرپرسانی شارەوانیئەم روونكردنەوەیەمان بە عەریزە وەربگرن و بیخوێننەوە و چیتر گەڕەكەكەمان بێبەش نەكەن و قیرتاوی بكەن بۆمان، هەروەها ئەم كۆاڵنە ڕێگایەكی سەرەكیە بۆ بەڕێوەبەرایەتی كشتوكاڵی سلێمانی ،كە زۆر هاتوچۆی لەسەرە. هاواڵتییەكی ئەو گەڕەكە
گیانیان لەمەترسییدایە پارتی ،هێرشی هەمەالیەنە دەكاتە سەر رۆژنامەنووسان ئا /هاوژین غەریب
لە ماوەی چەند رۆژی رابردوودا لەژێر دەسەاڵتی پارتی دیموكراتی كوردستان، چەندین پێشێلكاری و گ��وش��ار لەسەر رۆژنامەنوسان ئەنجام دراون ،بەرپرسانی ئ��ەوح��زب��ەش خ��ۆی��ان ل��ەراگ��ەی��ان��دن��ەك��ان دەدزنەوە .بەگوێرەی راپۆرتی شەش مانگی راب��ردووی سەندیكای رۆژنامەنوسانیش ( )28ح��اڵ��ەت ه��ەی��ە ك��ە ت��ەن��ه��ا ن��اوی هەولێریان بەسەرەوەیە ئەمە جگە لەوانەی كە سەندیكا تۆماری نەكردون ،بەپێی ئەو راپۆرتە ،پێشێلكارییەكان رووی لەزیادبوون كردووە. سكااڵكەی پارتی لەرۆژنامە
لەماوەی رابردوودا لەسەر باڵوكردنەوەی راپ��ۆرت��ێ��ك ل��ەس��ەر ن��ەوت و دیارنەمانی ب��ڕێ��ك��ی زۆر ل���ەداه���ات���ەك���ەی پ��ارت��ی دیموكراتی كوردستان ،سكااڵیەكی لەسەر رۆژن���ام���ەی رۆژن���ام���ە ت��ۆم��ار ك���رد كە تیایدا داوا دەك��ات ئەو رۆژنامەیە بڕی یەك ملیار دۆالر قەرەبوو بداتە پارتی و رۆژنامەكەش دابخرێت. ل��ەوب��ارەی��ەوە س��ەرن��وس��ەری رۆژن��ام��ەی رۆژن��ام��ە ،ئ���ازاد چ���االك ،لەلێدوانێكی تایبەتیدا بەچەتری راگەیاند «ئەو داوایە سێ سكااڵیە ،یەكیان داوای ق��ەرەب��ووە داوای یەك ملیار دۆالرە ،دووەم داوای داخستنی رۆژنامە دەك��ات و سێیەمیش داوای قەدەغەی سەفەر لەخاوەن ئیمتیاز و س���ەرن���وس���ەر و ن���وس���ەری ب��اب��ەت��ەك��ە دەك��ات .ئ��ەوەش لەسەر ئ��ەوە بوو ماوەی س��ێ س��اڵ��ە میدیای ح��ی��زب و سێبەر و سەربەخۆ ،باسی دەك��ەن كە مەسەلەی بە قاچاغبردنی نەوتە ،ئێمە یەكەمین رۆژنامە نین ،ئێمەش وتومانە ئەو نەوتەی دەڕوات����ە دەرەوە پ��ارەك��ەی دی���ار نیە». ب��ەر پ��رس��ی لقی ه��ەول��ێ��ری سەندیكای رۆژنامەنوسانی كوردستان ،ئازاد حەمەد ئەمین ،لەمبارەیەوە بە چەتری راگەیاند «ئ���ەوەی ك��ە س��ك��ااڵی یاسایی تۆمار دەكات ئەوە كارێكی مەدەنیە ،چونكە پەنا بۆ شتی تر نابات». داواك�����ەی س���ەر رۆژن���ام���ە ب��ەی��اس��ای س����زادان����ی ع���ێ���راق���ی���ە ،ل���ەم���ب���ارەی���ەوە سەرنوسەری ئ��ەو رۆژنامەیە وت��ی «لە
سلێمانی حاكمەكان بە یاسای رۆژنامەوانی پەرلەمانی كوردستان ب���ڕی���ار دەدەن ب���ەاڵم لەهەولێر وان��ی��ە كەی وی���س���ت���ی���ان ی���اس���ای سزادانی عێراقی بەكار دەهێنن ،ئەمەش تەنها بۆ سەر ئێمە نیە بۆ سەر ت��ەواوی رۆژنامەكانی ئ����ۆپ����ۆزس����ی����ۆن����ە» سەبارەت بەم یاسایەش ب��ەرپ��رس��ەی سەندیكا رای�����دەگ�����ەی�����ەن�����ێ�����ت «یاسای رۆژنامەوانی كوردستان كەموكورتی زۆری تیادایە ،لەبەر ئ���ەوەی رادع���ی تیادا ن���ی���ە ،ب���ۆی���ە ری���ف���ۆرم ك����ردن ل���ەو ی��اس��ای��ەدا پێویستە».
بۆ شاهیدی سەرۆكی هەرێم بانگ دەكرێت
بەگوێرەی هەندێك زانیاری كەدەست (چەتر) كەوتووە رۆژنامه رۆژنامە لەچەند الی��ەك��ەوە هەوڵیان داوە ئ��ەو سكااڵیە بە پارتی بكێشنەوە بەاڵم پارتی رازی نەبووە، بۆیە ئەوانیش بڕیاریانداوە بەشێكی زۆر لەبەرپرسانی هەرێمی كوردستان بهێننە بەردەمی دادگا بۆ سەلماندنی قسەكانیان ك��ە ل��ەراگ��ەی��ان��دن��ەك��ان��دا ك��ردوی��ان��ە .لەو بارەیەوە ئازاد چاالك ،وتی «بۆ شاهیدی ئەو مەسەلەیە نەك سەرۆكی حكومەت و وەزی���ری سامانە سروشتیەكان بەڵكو س��ەرۆك��ی ه��ەرێ��م ئ��ەو قسەیەی ك��رد كە دەبێت رێبگیرێت لەبەقاچاغ بردنی نەوت. ی��ان لەشوێنێكی ت��ردا وەزی���ری سامانە سروشتیەكان دەڵێت حسابمان لەوەزارەتی دارایی هەیە ،بەاڵم وەزیری دارایی دەڵێت هیچ حسابێك ل���ەالی ئێمە ن��ی��ە» هەر ب��ەگ��وێ��رەی ئ��ەو س��ەرچ��اوەی��ەی (چەتر) لەئێستادا رۆژن��ام � ه رۆژن��ام��ە خەریكی گواستنەوەی داواكەیە لەیاسای سزادانی ع��ێ��راق��ی��ەوە ب��ۆ ی��اس��ای رۆژن��ام��ەوان��ی پەرلەمانی كوردستان.
هێرشی سەر رۆژنامەنوسان
ل��ە س��ەرەت��ای ئ��ەم م��ان��گ��ەدا ه���ەردوو گ��ۆڤ��اری لڤین و ه����اودەم ك��ەوت��ن��ە بەر ی ژم���ارە ه��ێ��رش ،ل��ەگ��ەڵ ب�ڵ�اوب���ون���ەوە ی گ��ۆڤ��اری لڤین ،ك��ە تیایدا ( )134 چاوپێكەوتنێك لەگەڵ «عیرفان قانعی فەرد» خوێندكاری دكتۆرا كە نامەكەی ی لەسەر كۆماری مەهاباد و پەیوەندیەكان م���ەال م��س��ت��ەف��ای ب���ارزان���ی ب���ە ق���ازی محەمەدەوەیە ،تیایدا قانعی ف��ەرد باس لەمەالمستەفا دەكات ،بۆیە لەدوای ئەوە ی هەولێر ی لەپارێزگا مامۆستایانی ئاین ی ی هەینیدا ب��ە توند و ده���ۆك ل��ەوت��ار ی هێرشیانكردە س��ەر گ��وڤ��ارەك��ە و داوا ئەوەیانكردوە لەزووترینكاتدا گۆڤارەكە ی داب��خ��رێ��ت .ل��ەب��ەرام��ب��ەردا س��ەرن��وس��ەر ی لڤین بە (چەتر)ی رادەگەیەنێت: گۆڤار ئ��ەم��ە ی��ەك��ەم��ی��ن ج���ار ن��ی��ە ه��ەڕەش��ەم��ان لێبكرێ ،ه��ەڕەش��ەی توندمان لێكراوە و شەهیدمان داوە ،خۆمان لەهەوڵی كوشتن رزگ��ارم��ان ب��ووە ،دی��ارە ئەمەش بەشێكە لەوە ،بێگومان ئێمە ئەم هەڕەشانە بەجدی وەردەگرین پێشمانوایە هەڕەشە هەیە لەسەر ژیانمان .ئەو سەرنوسەرە ئەوەشی راگەیاند
ی «ل����ە پ��ارێ��زگ��اك��ان � ده��������ۆك و ه���ەول���ێ���ر چەند مامۆستایەكی ئاینی س��ەر بەپارتی دیموكراتی كوردستان، ی ی ن���وێ���ژ ل������ەوت������ار هەینیدا هێرشیانكردوەتە سەر گۆڤاری لڤین و ی گ��وای��ە ب���ەو پ���اس���اوە ی ی بە سیمبول تەشهیر ی ی ك��ردوە ،داوا ئایین ی گۆڤارەكەیان داخستن ك�������������ردوە .ئ����ەم����ەش دەستێكی سیاسیە و مامۆستایانی ئایینیش ب��ەك��اره��ات��وون ب��ۆ ئ��ەو ك�����ارە م���ەت���رس���ی���دارە. ه������ەر ل����ەب����ەرام����ب����ەر ئ���ەو ب��اب��ەت��ە گ��روپ��ێ��ك ب���ەن���اوی « گ��روپ��ی چیتر قبوڵ ناكەین» ب���ەی���ان���ن���ام���ەی���ەك���ی���ان باڵوكردووەتەوە لەناو سلێمانیدا بە ناوی هۆشیارینامە بە سەردێڕی «بەڵێ قانعی فەرد جاسوسە و ئەحمەد میرە خائینە و لڤینیش ئاوێنەی خیانەتە» لەكۆتایی ئ��ەو هۆشیارینامەیەدا دوو دێ��ڕە شعری (سەدری قازی) نوسراوە ،بەم شێوەیە: «ئ����ەوەی ب����ارزان وا ن��ەن��اس�ێ ب �ێ هۆشە ب ێ زمانە كەڕ و گێژ و وێژ و حەیوان و نەزانە ئ��ەوەی ناحەزی ب��ارزان��ە ج��اش و خۆفرۆشەیانی گەواد بابە و زۆڵە كوردەو دایكی زانی».
ه���ەر ل���ەدرێ���ژەی ئ���ەو ه��ەڵ��وێ��س��ت��ان��ەدا لەدژی گۆڤاری لڤین ،یەكێتی زانایانی ئاینی بەیاننامەیەكیان ب�ڵاو ك��ردەوە كە تیایدا ئیدانەی ئەو گۆڤارە دەكەن. ه����اوك����ات گ����ۆڤ����اری ه��������اودەم ك��ە بارەگاكەی لەهەولێرە لەشەوی ()7/31 هێزێكی ئاسایش دەچنە سەر بارەگاكە و بەناویدا دەگەڕێن و پاشان لەبارەگاكە دەردەچ���ن ل��ەو ب��ارەی��ەوە خ��اوەن ئیمتیازی گ��ۆڤ��اری ه����اودەم ،ب��ەه��رۆز حسێن ،بە (چەتر)ی راگەیاند «لەدوای رووداوەكە بڕیارماندابوو سكااڵی یاسایی تۆمار بكەین ،بەاڵم لەدوای كۆبوونەوەی خۆمان
چ��ووی��ن ل��ەگ��ەڵ ئاسایش دانیشتین و پێیاین وتین لەسەروی خۆیانەوە فەرمانیان پێكراوە ،ب��ەداخ��ەوە نەمانزانی س��ەرەوەی ساڵی یهکهم ژمار ه 19 ئ���ەوان كێیە؟ ئ���ەوان ك��ە ه��ات��ب��وون هیچ دووشهممه 2010\8\9 بەڵگەیەكی دادوەری���ان پێنەبوو» ناوبراو لەبارەی سكااڵكەیانەوە وتی «سكااڵی یاسایی تێچونێكی ماددی زۆری دەوێت ب��ۆی��ە ئ���ەوەش ب��ۆ گۆڤارێكی ه���ەژاری وەك��و ئێمە توشی قەیرانێكی داراییمان دەك��ات بۆیە لەئێستادا وازم��ان هێناوە» ب��ەرپ��رس��ەك��ەی سەندیكاش ل��ەم ب��ارەی��ەوە وت���ی «گ���ۆڤ���اری ه�����اودەم ن��ەه��ات��ون��ەت��ە الی ئێمە سكااڵ تۆمار بكەن تا ئێمە بەرەو رێگای سێیەم ب��ەدواداچ��وون��ی بۆبكەین» ب��ەگ��وێ��رەی ئەو راپۆرتەی شەش مانگی راب��ردووی سەندیكای رۆژنامەنوسان باڵویكردووەتەوە گ��ەورەت��ری��ن كێشەی بەناوی راپۆرتی پێنجەمەوە بەتەنها ئەو سكااڵ و پێشێلكاریانەی ناوی هەولێریان كارزان محەمەد ئ��ەو نەتەوانەی لەژێر دەس��ەاڵت��ی دەوڵەتانی لەسەرە ( )28دانەیە ،ئەمەش بەبەراورد عەرەبدان ،قەیرانی متمانەیە لەئاست بەڵێن بە راپۆرتی چوارەمیان كە تەنها شەش و ك���ردەی ئ��ەو سیاسەتمەدارانەی لەپشت پ��ێ��ش��ێ��ل��ك��اری ك�����راوە ن����اوی ه��ەول��ێ��ری داڕشتنی ستراتیژ و تاكتیكی ئەو دەوڵەتانەوەن، ب��ەس��ەرەوە بێت زۆر ب���ەرزب���ووەت���ەوە .ئەم بەومانایەی ه��ەزاران ساڵە چەندین نەتەوە و راپۆرتەی سەندیكا لەكاتێكدایە ئەگەر كەمینەنەتەوە گیرۆدەی چەوساندنەوە و حەزی رۆژن��ام��ەن��ووس��ان س��ك��ااڵی��ان ب��ەن��وس��راو داگیركاری ع��ەرەب ب��وون��ەت��ەوە ،بەدەگمەن پێشكەشی سەندیكا ن��ەك��ردب��ێ��ت ئ��ەوان ێ نەتەوەیەك لەژێر دەسەاڵتی ئەواندابن و دەبینر ناویان نەهێناوە .لەبەرامبەر ئەم راپۆرتەی مافیان دابین كرابێت ،ئەمە هەقیقەتێكی تاڵە سەندیكاشدا ب��ەرپ��رس��ی لقی هەولێری ێ لەبەرخاتری چەند سیاسەتمەدارێك و ناكر دێزەبەدەرخۆنە بكرێت ،مەسەلەی كورد وەك سەندیكا ،ئ���ازاد حەمەدئەمین ،دەڵێت نەتەوەو چارەنووسی ناوچە هەستیارەكانی «من تەحەفوزم هەیە لەسەر راپۆرتەكەی كەركوك و خانەقین وەك نمونەیەك ،باشترین سەندیكا چونكە ئەو راپۆرتە بەدوو سێ بەڵگەی سازش نەكردنی نەتەوەی سەردەستەی برادەر نوسیویانە وەكو لقەكان رامان نەبووە عەرەبە لەگەڵ ڕاستییەكدا. ،بۆیە هیچ سەرنجێكمان ل��ەس��ەر ئەو ئ����ەوەی ل��ێ��رەدا م��ای��ەی پ��رس��ی��ارە ،دوای راپۆرتە نیە ،ناشتوانین بیكەینە پێوانە». گ���ۆڕب���ەگ���ۆڕب���وون���ی چ���ەن���دی���ن رژێ��م��ی �ی چ��ەت��ر ب���ۆ وەرگ���رت���ن���ی رای پ��ارت� دیكتاتۆریی لەعێراق ،هێشتا واڵتەكە بەرەو دی��م��وك��رات��ی ك��وردس��ت��ان ل��ەس��ەر ك��ۆی ئارامی نەڕۆیشتووەو نەتوانراوە بەباشی بەغداد رەوش���ی رۆژن��ام��ەن��ووس��ان و هەڵوێستی كۆنتڕۆڵ بكەن و خاوەنی تانك و فڕۆكە و ئەو حزبە بەرامبەر بە رۆژنامەنوسان و توانستی سوپای بەعسیش نین ،كوردیش راگەیاندنەكان پەیوەندی كرد بە ئەندامی ناوچەیەكی ئ��ارام و هێزێكی پێشمەرگەی مەكتەبی سیاسی پ��ارت��ی دیموكراتی پتەوی هەیە ،ئایا ئەگەر لەم قۆناغەدا هەڕەشە لەناوچەی كەركوك و خانەقین بكەن ،ئەوا كوردستان (محەمەدی مەالقادر)ەوە بەاڵم سبەی ببنە خ��اوەن سوپای مۆدێرن ،چۆن ئەو وتی :ناتوانم لەو بارەیەوە قسە بكەم مامەڵە دەكەن؟ پەیوەندی بكەن بە مەحمود محەمەدەوە ل���ەه���ەم���ووان ج��ێ��گ��ەی داخ����ت����ر ،ك���ورد (چەتر) زۆر هەوڵیدا پەیوەندی بكات لەوپەڕی ستەمدا هێشتا ئامادە نییە قسە بە ناوبراوەوە بەاڵم پەیوەندیەكانمان وەاڵم لەسەر ئەم مەسەالنە بكات ،ئەمەش بۆتە نەدرایەوە.
3
ساڵێكە دەستور پەسەندكراوە تائێستاش نەخراوەتە راپرسیەوە
چاودێرێك :دەستور لەژێر فشاری دەرەكیدا ناخرێتە راپرسیەوە ئا /جەزا ئەحمەد
لەساڵی ()2005ەوە دەستوری عێراقی دەرچووە و هەتائێستاش هەرێمی كوردستان ب��ەب��ێ دەس���ت���ور ب���ەڕێ���وەدەچ���ێ���ت ،ئ��ەم��ە لەكاتێكدا پەرلەمانی كوردستان لەساڵی ( )1992دروس��ت��ب��ووە .ب����ەڕای بەشێك لەچاودێرانی سیاسیش ئ��ەوەی ناهێڵێت هەرێمی كوردستان ببێتە خ��اوەن دەستور واڵتانی هەرێمین ،بەڕای پەرلەمانتارانیش پێویستە هەرچی زووە ئەو دەستورە بخرێتە راپرسیەوە. دەستورێكمان پێویستە
س��ەرەڕای ئ��ەوەی لەساڵی ()1992ەوە پەرلەمانی كوردستان دروستبووە ،بەاڵم هەتائێستاش هەرێمی كوردستان خاوەنی دەستورنیە ،ل��ە( )2009/6/24پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان ب��ەپ��ەل��ە پ����ڕۆژەی دەس��ت��وری ه��ەرێ��م��ی پ��ەس��ەن��د ك���رد و دوات����ر ل��ەژێ��ر گوشاری جەماوەر و الیەنەكانی دەرەوەی دەسەاڵت نەخرایە راپرسیەوە ،پەرلەمانتاران و چاودێرانی سیاسیش بەپێویستی دەزانن هەرچی زووە دەس��ت��وری هەرێم هەموار بكرێت و بخرێتە راپرسیەوە. ئەندام پەرلەمانی نوێی عێراق ،د.سامان ف���ەوزی ،ل��ەم��ب��ارەی��ەوە لەلێدوانێكیدا بۆ (چەتر) دەڵێت «ئێستا زیاتر لەهەموو كاتێكی دیكە كاتی دەرك��ردن��ی دەستورە بۆ هەرێمی كوردستان ،ئەگەر لەڕابردوودا پاساوێك هەبوو بێت كە دەستوری عێراقی عەرەبی پێشوو دانی بەهەرێمی كوردستاندا نەناوە ئێستا هیچ پاساوێك نیە» هاوكات ئەندامی پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان لەسەر لیستی گۆڕان ،كاردۆ محەمەد ،سەرەڕای ئەوەی ئاماژەی بەوەكرد پرۆژەی دەستوری
ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان ك��ات��ێ��ك خ��رای��ەڕوو دۆخێكی ئاسایی نەبوو ،پێویستی بەوەبوو تێبینیەكانی خەڵك وەربگیرێت ،دەشڵێت «بەگشتی ئێمە تێبینیمان لەسەر پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان هەبوو دەكرا تەعبیری لەئیرادەی خەڵك بكردایە» ئەو پەرلەمانتارەی لیستی گ��ۆڕان بەبیری دەهێنێتەوە كە «بەڕاستی كەم تەرخەمی كرا لەدانەنانی دەستوردا س��ەرەڕای كێشە سیاسیەكان دەك���را لەساڵی ()1992ەوە كارێكی باش بكرایە دەستورێك دابنرایە تەعبیری لەڕای خەڵكی بكردایە» بەڕای چاودێرانی سیاسیش ئەمە تەنها بەرژەوەندی دەس��ەاڵت��داران��ی تێدایە ،رۆژن��ام��ەن��ووس و چاودێری سیاسی مەسعود عەبدولخالق، لەمبارەیەوە وتی «نەبوونی دەستور لەساڵی ()1992ەوە یەك مانا دەبەخشێت ئەوەیە كە دەس��ەاڵت بەنیازی تاكڕەوی و گەندەڵیە لەهەرێمی كوردستان بۆیە بە بەردەوامی دەركردنی دەستور دوادەخات». ئەزمونەكەمان دەگواستەوە
«ب��ەڕەچ��اوك��ردن��ی ه��ەن��دێ��ك ش��ت كە ل��ەدەس��ت��وری عێراقیدا ه��ات��ووە دەستوری هەرێمی كوردستان دابنرێت» ئەمە وتەی ئەندامە نوێیەكەی پەرلەمانی عێراقە، س��ام��ان ف���ەوزی ،ل��ەدرێ��ژەی قسەكانیدا رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت ك��ە «دەس��ت��ور ب��ەرزت��ری��ن یاسایە لەواڵتدا بۆیە چەند وردبین ،لەكاتی دانانیدا كارێكی باشە چونكە ل��ەدوای دانانی گۆڕانكاریكردن تیایدا كارێكی ئاسان نیە وەك ئەوەی ئێستا لەدەستوری عێراقدا هەیە». مامۆستای زانكۆ ،د.كامەران مەنتك، لەمبارەیەوە وت��ی «دەب��وو ك��ورد ل��ەدوای
راپ���ەڕی���ن���ەوە ب��ی��ری ل����ەوە ب��ك��ردای��ەت��ەوە دەس��ت��ورێ��ك دابنێت ل��ەب��ەرئ��ەوەی ئ��ەرك و م��اف��ەك��ان ل��ەڕێ��گ��ەی دەس���ت���ورەوە دی��اری دەكرێت و پەیوەندی فەرمانڕەوا و فەرمان پ��ێ��ك��راو رێ��ك��دەخ��ات ئ��ەگ��ەر دەس��ت��ورێ��ك هەبوایە رەنگە كورد توشی كۆمەڵێك كێشە نەبووایە» پەرلەمانتارەكەی گۆڕانیش، كاردۆ محەمەد ،دەڵێت «ئەگەر دەستورمان هەبوایە هەندێك ئ��ەم��ری واق��ع حوكمی دەچەسپاند كە زۆر باش بوو بۆمان». مەسعود عەبدولخالق ،وتیشی «دەبوو پ��ێ��ش دەس����ت����وری ع���ێ���راق���ی ،ه��ەرێ��م��ی كوردستان دەستوری هەبووایە بۆ ئەوەی دەستوری عێراقی كاتێك كە دانراخۆی بگونجێنێت لەگەڵ دەس��ت��وری هەرێمی ك��وردس��ت��ان ن���ەك وەك ئێستا ك��ە دەبێت دەستوری هەرێم لەژێر رۆشنایی دەستوری عێراقیدا بەشێوەیەك دابڕێژرێت نابێت هیچ م��اددەی��ەك��ی پێچەوانە ی��ان ن��اك��ۆك بێت لەگەڵ ماددەكانی دەستوری عێراقی» ئەو چاودێرە جگە لەكەموكورتیەكانی پڕۆژەی دەستورەكە دەڵێت «ئەمە زۆر زیان بەخشە بۆ ئێمە هیچ پاساوێكیش بۆئەمە نیە جگە لەنەزانی و گەندەڵی». بخرێتە راپرسیەوە
ئ��ەن��دام پەرلەمانی ك��وردس��ت��ان لەسەر لیستی ی��ەك��گ��رت��وو ،ه����اوڕاز خۆشناو، دەڵێت «ئێمە وەك پێویست كارمان لەسەر دەستور نەكردووە ئەو پڕۆژە یاسایە دەبوو كاری جدی لەسەر بكرایە نەبوونی دەستور لەكوردستاندا بۆشاییەكی گەورەیە دەبوو دەس��ت��وری كوردستان ئ��ەوەن��دە دوانەخرایە زووت���ر بخرایەتە دەن��گ��دان��ەوە بەڕاپرسی یەكالی بكرایەتەوە».
بەڕای د.كامەران مەنتك ،ئەم دەستورە لەژێر فشاری دەرەكیدا ناخرێتە راپرسیەوە و دەڵێت «گرنگترین شت كە پەیوەندی هەیە بەدەرنەكردنی دەستورەوە لەمەسەلە ناوخۆیەكان و خودی ناوەڕۆكی دەستورەكە گرنگترە ،ئەو ملمالنێ هەرێمیە سەختەیە لەسەر ناوچەكە هەیە دیارە دامەزراندنی دەستورێك بۆ هەرێمێك واتە تۆ ئەو هەرێمە ب���ەرەو ب���ەدەوڵ���ەت ب���وون دەب��ەی��ت الیەنی دەرەكی بەتەسەوری من بە پلەی یەكەم توركیا پێگەیەكی زۆری هەبووە لەسەر ئەوەی ڕاپرسی لەسەر دەستور نەكرێت» ب��ەاڵم پ��ەرل��ەم��ان��ت��ارەك��ەی یەكگرتوو، هاوڕاز خۆشناو ،ئەو قسانە رەتدەكاتەوە و دەڵێت «ناتوانین بڵێین واڵتانی دەرەكی ک��اری��گ��ەری��ی��ان ه��ەی��ە ل��ەس��ەر ڕاپ��رس��ی نەكردنی دەستوری هەرێمی كوردستان، بەڵكو ڕاپ��رس��ی ن��ەك��ردن ل��ەس��ەر دەستور بەشێك لەخەم نەخواردن و فەرامۆشكردنە» مەسعود عەبدولخالقیش ،دەڵێت «بەڕاستی ئەو پ��ڕۆژە دەستورەی هەیە كەموكوڕی زۆری تیادایە كۆمەڵێك ماددەی دەستوری زۆر كۆنی تیادایە بەاڵم بەبۆچونی من هەرێمی كوردستان دەستورێكی هەبێت لەوە باشترە كە دەستوری نەبێت» ئەو چاودێرە سیاسیە دەڵێت «ناتوانین دەسەاڵتی كوردی ناوبنێین دەسەاڵتێكی دیموكراسی لەبەر ئەوەی دەستورمان نیە». د .سامان ف��ەوزی ،لەمبارەیەوە دەڵێت «زیاتر لەدە ساڵە پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان قسە و باسی لەسەر دەكرێت بەاڵم بەشێوەیەكی تا رادەیەك خێرا لەماوەی چەند مانگێكدا بڕیاری لەسەردرا بۆیە كاتێك دەستورەكە باڵوكرایەوە هەست بەوەكرا
كۆ مە ڵێك ك��ەم��وك��وڕی تیادایە بەهۆی ئ���ەوەی گفتوگۆی ك��ەم��ی ل��ەس��ەر كرا لەالیەن پەرلەمانەوە» ئەو دكتۆرە وتیشی «ناشێ چیتر خاوخلیچكی لەدەركردنی دەستورێك بۆ هەرێمی كوردستان بكرێت» ئ��ەو پەرلەمانتارەی عێراق ئ��ام��اژەی بە س��ودەك��ان��ی دەس��ت��وری ه��ەرێ��م ك��رد وتی «هیچ پاساوێك نەماوە بۆ دەرنەكردنی دەستور ،دەركردنی دەستور دەبێتە هۆی بەهێزبوونی دەن��گ��ی نوێنەرەكانی ك��ورد ل��ەب��ەغ��داد و ب��ەه��ێ��زك��ردن��ی دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان» د .كامەران مەنتك، لەدرێژەی قسەكانیدا وتی «دانانی دەستور ب��ۆ ه��ەرێ��م��ی ك��وردس��ت��ان بنەمایەكە بۆ ب��ەدەوڵ��ەت ب��وون و زۆر كێشەی هەرێمی كوردستان چ��ارەس��ەر دەك���ات ،بەتایبەتی كێشەی نێوان ئۆپۆزسیۆن و دەس��ەاڵت و ئەو كێشانەی ڕۆژنامەی ئازاد ئاماژەی بۆ دەكەن».
كەموكورتییەكیترو الی��ەن��ە ب��ەرام��ب��ەرەك��ان هۆكارەكەی دەگێڕنەوە بۆ الوازی ئێمە نەك بۆ سازشی ژیانی ئاشتیانە .ئەمڕۆ گوتاری سەرەكی ع��ەرەب لەعێراقدا ،نەگێڕانەوەی خانەقین و كەركوكە بۆ كوردستان بەو بیانووەی ئەمە دەبێتە سەرەتای جیابوونەوەی كوردستان، لەكاتێكدا ئەوە وەرگرتنەوەی ئەو ناوچانە نییە ح��ەزی ج��وداخ��وازی دروس��ت دەك��ات ،بەڵكو توندوتیژی بەغداد لەمامەڵەكردنیاندا لەگەڵ كورد ،مەسەلەی جیابوونەوەمان ال دەوروژێنێت. هەوڵدان بۆ پەنابردنەبەر هێزی سەربازی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی خانەقین و كەركوك لەالیەن سوپای عێراقەوە ،لەالیەكیتریشەوە هەوڵی ئاشتی بۆ هێوركردنەوە ،دوو تەوەرەی گرنگی وروژاند: كەركوك و خانەقین بەزەبری هێز نەكبەیاسا لەالیەن رژێمی سەدامەوە داگیركراون، ب���ەاڵم ح���ەزی ك���ورد ب��ۆ چەسپاندنی یاسا ناچاری كرد مەسەلەكە بخاتە چوارچێوەی ی��اس��اوە ،هەربۆیەشە پێویستمان بەرێگای ێ ماددەی ( )140جێبەجێ سێیەمە كە دەكر بكرێت ب��ەوم��ەرج��ەی رێككەوتنامەیەكی نوێی ستراتیژی مۆر بكرێت تا هەروەكچۆن داهاتی كەركوك بۆ گشت عێراقە ،داهاتی شارەكانیتریش پشكی كوردی تیادا بێت. مشتومڕی بەدەستهێنانی پۆستێكبۆ ك��ورد لەحكومەتی نوێی عێراق هێشتا بەردەوامە ،دەبێ بەغداد ئەو هەقیقەتە بزانێ كە پیادەكردنی ئەم رەقییە بەرامبەر بەكورد، ن��اچ��ارم��ان دەك����ات داوای جێبەجێكردنی پرۆژەكەی جۆزیف بایدن بكەین ،تاعێراق بۆ سێ هەرێم یاخود سێ ویالیەت دابەش بكرێت و تەنها لەچوارچێوەی عێراقدا پەیوەستبین بەیەكترەوە. جێگەی داخە سەركردایەتی كورد خۆیان لەمیللەتەكەیان داب��ڕان��دووە ،لەكاتێكدا ئەوان ێ جەماوەر ناتوانن بەمیللەتەوە سەركردەنو بەب هیچ جۆرە كارتێكی گوشار لەم بارودۆخە ن��اه��ەم��وواران��ەدا دروس��ت بكەن .گەورەترین كەمتەرخەمی سەركردایەتی ك��ورد لەئاست میللەتدا ،سزانەدانی بەرپرسانی نمونەی ئاو، كارەبا ،سوتەمەنیو رێگاوبانە كە بوونەتەمایەی بێزاری هاواڵتیان ،بەچەشنێك ئەو كێشانە هەستی كوردایەتی سارد كردۆتەوە .ئێستاش ئەركی هەنوكەیی بەرپرسانو سەركردایەتی كوردییە بێنەوە ن��او ج��ەرگ��ەی ج��ەم��اوەر تا ێ پشتیوانی بەدەست بهێننەوە و وەك سەرلەنو كارتی گوشاریش بۆسەر بەغداد بیخەنەگەڕ تا ڕێگای سێیەمی كوردی سەركەوتن مسۆگەر بكات.
باكوور بەرەو تەقینەوەیەكی گەورە دەچێت
«چارەسەری پرسی كورد خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیه»
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
4
ئا /ئاسۆ جەوهەر
تادێت شەڕ لەنێوان گەریالكانی پاراستنی گ���ەل و س��وپ��ای ت��ورك��ی��ادا ف����راوان دەبێت و گ��ەری�لاش ش���ەڕی ب��ردووەت��ە ئارامترین شارەكانی ئەو واڵت��ە و لەبەرانبەردا پارتی ئاشتی و دیموكراتی و پەكەكەش كارتی سیاسیی بەكاردەهێنێت و خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتی خستووەتە بەر گفتوگۆوە و بووە بەبابەتی راگەیاندنەكان و سەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەری كۆماچڤاكێن كوردستان موراد قەریالنیش رایدەگەیەنێت كە هەفتەی داهاتوو لەشارەكانی باكووری كوردستان خۆبەڕێوەبردن رادەگەیەنن. س����ەرۆك����ی ك���ۆن���س���ەی ب���ەڕێ���وەب���ەری كۆماچڤاكێن ك��وردس��ت��ان كەجەكە م��وراد قەرەیالن ،لەچاوپێكەوتنێكی ئاژانسی فوراتدا ك��ە رۆژی شەممە ب�ڵاوك��راوەت��ەوە ئاماژە ب���ەوەدەك���ات هەفتەی داه��ات��وو لێدوانێكی گرنگ رادەگ��ەی��ەن��ن و وت��ی “رێبەرایەتی ئێمە س��ەب��ارەت ب��ەئ��ەم قۆناغە پەیامێكی چارەنووسسازی بەئێمە راگەیاندووە .ئێمە وەك
بزوتنەوەی ئازادیخوازی گەلی كورد سەبارەت بەپەیامەكەی رێبەرایەتیمان م���اوەی دوو هەفتە گفتۆگۆمان كرد ،دەربارەی ئەنجامی گفتوگۆكانیش هەفتەی داهاتوو لێدوانی خ��ۆم��ان رادەگ��ەی��ەن��ی��ن و لەلێدوانەكەماندا ئاماژە بەناوەڕۆكی پرۆژەی خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیكی دەكەین و منیش لەبەرخاتری مێژوو ئێستا شتێك ناڵێم». ق���ەرەی�ل�ان ،س���ەب���ارەت بەگفتۆگۆكانی خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیكی جەختی كردەوە كە خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیك چارەسەری بنەڕەتی پرسی كوردە .لەهەرجێگایەكی ئەم جیهانە ،بەگوێرەی شێوازی جیاواز ،بەیەكەوە دەژی��ن .ئ��ەم شێوازە هەم لەالیەن ئێمەوە و هەمیش ل��ەالی��ەن رێكخستنەكانی گەلەوە پەسەند دەكرێت». ق��ەرەی�لان ،ل��ەدرێ��ژەی چاوپێكەوتنەكەی ئ���اژان���س���ی ف����ورات����دا ئ�����ەوش دەخ����ات����ەروو «داخوازی ئێمەش ئەوەیە كە لەچوارچێوەی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیكدا چ��ارەس��ەری پێكبێت» .ئ��ەگ��ەر ئ��ەم داخ���وازی���ەی ئێمە پەسەند نەكەن ،ئێمەش بەهێزی خۆمانەوە، خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیك رادەگەیەنین. ئەو كاتەش راگەیاندنەكەی دەكەوێتە بواری كردارییەوە .ئەم بابەتە تەنیا لەرۆژەڤی ئێمەدا نییە ،بەڵكۆ ئێستا لەرۆژەڤی گەلی كوردایە. قۆناغێك كە ئێمە تێدا دەژین ،چارەسەركردنی پرسەكە دەسەپێنێت .رێگەچارەی ئەمەش خ��ۆب��ەڕێ��وەب��ردن��ی دی��م��وك��رات��ی��ك��ە .بەتەنها بزوتنەوەی ئێمە تازە لێی نادوێین و ئەمڕۆ لەنێو خۆی توركیاشدا ،گەلێك دام��ەزراوە و رێكخراو كە بەیاساكانی توركیا دام��ەزراون،
لەمەدەدوێن». ق��ەرەی�لان بەبیری هێنایەوە ك��ە لەكاتی ئیمپراتۆرییەتی عوسمانییەكانیشدا ،كوردستان ه��ەرێ��م��ی خ���ۆب���ەڕێ���وەب���ەری ب����ووە و وت��ی «بیرۆكەی ی��ەك زم��ان و ی��ەك ئ��ااڵ و یەك نەتەوە و یەك واڵت بیرۆكەیەكی فەڕەنسی بوو و ئێستاش ئەوان خۆیان دەستیان لێبەرداوە و فرە زمانیان پەسەند ك��ردووە ،لەرۆژگاری ئەمڕۆدا ،لەزۆر جێگادا وەك :رووسیا ،چین، یەكێتی ئ��ەوروپ��ا ،واڵت���ە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و گەلێك جێگای تر ئەم شێوازە وەك رێگەچارەی ژیانی هاوبەش پەسەندی دەكەن. بۆچی ئێمەش ئ��ەم ش��ێ��وازە لەرۆژهەاڵتی ناوەڕاست و توركیا پیادەنەكەین؟ ئەم بابەتەش لەالیەن خۆدی ئاتاتوركەوە زۆرجار باسكراوە و لەپەرلەمانی گ��ەورەی میللەتی توركیادا گفتۆگۆی لەسەركراوە. پرۆژەی دەستور وەك پەیمانی لۆزانە موراد قەرەیالن ،گۆڕانكاری دەستووری توركیا كە لەالیەن ئاكەپەوە پێكدێت ،وەك پەیمانی ل��ۆزان��ی ن��اوب��رد و وت��ی :دەخ���وازن جاریكی ت��ر ب��ەم پ��رۆژەی��ە ك���وردان بەنەبوو ئەژماربكەن ،بۆیە پێویستە كورد بەگشتی ئ���ەم پ���رۆژەی���ە ب��ای��ك��ۆت ب��ك��ەن ك��ە ئ���ەوان پەسەند ناكات .ب��ەب��ڕوای من لەكوردستان بایكۆتكردنی ئەم پرۆژە پێشدەكەوێت .ئێمەش لەم بابەتەدا زۆر مۆداخەلە ناكەین و خەڵك بۆ خۆی سەرپشكە». ك��ۆن��گ��رەی ك��ۆم��ەڵ��گ��ای دیموكراتیك، كۆنگرەیەكە گەلێك دەزگ���ا و دام����ەزارو ل��ەخ��ۆدەگ��رێ��ت ،ك��ۆن��گ��رەی ك��ۆم��ەڵ��گ��ای دیموكراتیكی لەهەوڵدایە بۆ خۆبەڕێوەبردنی
لەگەڤەری باكوری كوردستان گەنجانی كورد خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیكیان راگەیاند و گروپێك بەناوی یەكینەكانی پاراستنی رەوا ل��ەگ��ەڕەك��ی ئ��ەس��ەن��ت��ەپ��ەی گ��ەڤ��ەر، خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیان راگەیاند و ناوی ئەو گەڕەكەیان گوڕی بە گەڕەكی «شەهید بێریتان» .هێزەكانی پۆلیس هەوڵیاندا بۆ چوونە ناو ئەو هەرێمە ،بەاڵم هیچ ئاكامێكی نەبوو لەبەرانەبەردا زۆر تانك و زرێپۆشیان هێنا ب��ۆ دەورب����ەری .یەكینەی پاراستنی رەوا لەگەڤەر ،بەباڵوكردنەوەی بەیاننامەیەك رایانگەیاندوە كە لە ( )11گەڕەكی تری ش��اری گ��ەڤ��ەر ،ب��ەم��زوان��ە خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتی رادەگەیەنن. عوسمان بایدەمیر و خۆبەڕێوەبردن ی ی ح��ك��وم��ەت � ی داوا ل�����ەب�����ەرئ�����ەوە ی ئااڵی خۆبەڕێوەبردنی بۆ كورد و هەڵكردن ی سەرۆك وەزیرانی ی كردبوو ،جێگر كوردستان توركیا جەمیل چیچەك ،لەدادگای دەرسیم سكااڵ لەسەر عوسمان بایدەمیر تۆماردەكات. ی ی ش��ارەوان � عوسمان بایدەمیر س��ەرۆك � ی ی توركیا ئ��ام��ەد رای��گ��ەی��ان��د «ب��ۆ ئ���ەوە دیموكراسی بێتە ئاراوە پێویستە كورد لەتوركیا ی هەبێت ،جگە ی خۆبەڕێوەبردن حكومەت ش ی كوردستانی ی توركیا پەرلەمان لەپەرلەمان ی توركیا ی دەبێت گەر لەپا ڵ ئااڵ هەبێت ،چ ی كوردستانیش لەسەر شارەوانییەكەمان ئااڵ
ئا /باران رەختە رێکخراوی «بەرنامەی چاودێریكردنی پارێزەرانی مافی م��رۆڤ» ،نیگەرانی خ���ۆی دەرب����ڕی ل���ەرەوش���ی ت��ەن��دروس��ت��ی محەمەد سدیق ك��ەب��وودوەن��د ،سەرۆكی رێ��ك��خ��راوی م��اف��ی م��رۆڤ��ی ك��وردس��ت��ان، داوای ل���ەك���ارب���ەدەس���ت���ان���ی ك���ۆم���اری ئیسالمی ئێرانیش ك���ردووە تەندروستی ئەو چاالكوانەی مافی م��رۆڤ بپارێزن و ب��ەزووت��ری��ن ك��ات و بێ هیچ مەرجێك ئازادبكرێ. رێکخراوی «بەرنامەی چاودێریكردنی پارێزەرانی مافی مرۆڤ» ،لەلێدوانێكیدا خوازیاری كۆتایی هێنانن بەهەر گوشار و ئ��ەش��ك��ەن��ج��ەی��ەك��ە ل��ەس��ەر چ��االك��ان��ی م��اف��ی م���رۆڤ ل��ەئ��ێ��ران .ئ��ەم رێكخراوە وەك ب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی ه���اوب���ەش ل��ەالی��ەن «رێكخراوی جیهانی دژ بەئەشكەنجە» و «فیدراسیۆنی نێودەوڵەتی كۆمەڵگەكانی م��اف��ی م�����رۆڤ» ن��ی��گ��ەران��ی خ��ۆی��ان لەرەوشی تەندروستی كەبوودوەند دەربڕیوە. ل��ەل��ێ��دوان��ەك��ەدا ه���ات���ووە ك��ەب��وودوەن��د
ل��ە ( )2007/7/1دەس��ت��ب��ەس��ەر ك���راوە و ل��ەوك��ات��ەوە ل��ەزی��ن��دان��ی ئ��ەوی��ن زیندانی ك��راوە ،ناوبراو لەساڵی ( )2008دووج��ار ت��ووش��ی ج��ەڵ��دەی دڵ ب���ووە و ه��ەروەه��ا نەخۆشی گورچیلە و پڕۆستاتی هەیە و لەرێكەوتی ( )2010/7/15بەهۆی تێكچوونی پەستانی خۆین لەزیندانی ئەوین لەهۆشخۆی چووە و گوازراوەتەوە ب��ۆ بنكەی ت��ەن��دروس��ت��ی ن��او زی��ن��دان و گ��وم��ان��دەك��رێ��ت ك��ە ك��ەب��وودوەن��د تووشی جەڵدەی مێشك بووبێت. رێ��ک��خ��راوی «ب��ەرن��ام��ەی چ��اودێ��ری كردنی پارێزەرانی مافی مرۆڤ» ،داوا لەكاربەدەستانی كۆماری ئیسالمی ئێران دەكات لەهەر رەوشێكدا تەندروستی دەرونی و جەستەیی كەبوودوەند گەرەنتی بكەن و رێبدەن كە ناوبراو بەمەبەستی چارەسەری پزیشكی سەردانی دەرەوەی زیندان بكات، ئ���ەوەش گەرەنتی بكەن ك��ە ك��ەب��وودوەن��د بێ هیچ مەرجێك لەزیندان ئازاد بكرێت ل��ەب��ەرئ��ەوەی ك��ە دەستبەسەركردنی ئەو چ���االك���ەی م��اف��ی م�����رۆڤ ،ك��ارێ��ك��ی
نایاسای بووە. ك���ەب���وودوەن���د ،ه��ەف��ت��ەن��ام��ەی «پ��ەی��ام «رێ��ك��خ��راوی چ���اودێ���ری مافەكانی م�����رۆڤ» ن���اوەن���دەك���ەی ل��ەن��ی��وی��ۆرك��ی مەردم»ی بە دوو زمانی كوردی و فارسی ئەمریكایە ،رێ��ك��خ��راوی ن��اوب��راو بەپشت ب�ڵ�اودەك���ردەوە و ه��ەروەه��ا دام��ەزرێ��ن��ەری ب��ەس��ت��ن ب��ەن��ام��ەك��ەی ك���ەب���وودوەن���د كە رێكخراوی مافی مرۆڤی كوردستانە. م���ح���ەم���ەد س����دی����ق ك�����ەب�����وودوەن�����د، ل��ەزی��ن��دان��ەوە ب�ڵ�اوی ك���ردەوە دەن��ووس��ێ��ت: ئەو چاالكە ك��وردە تووشی سەر گێژە و ل��ەرێ��وڕەس��م��ی ساڵی ( )2009خەاڵتی تێكچوونی بەشێك لەمێشك ب��ووە ،بەاڵم چاپەمەنی بەریتانیا ،وەك رۆژنامەنووسی لەبنكەی ت��ەن��دروس��ت��ی زی��ن��دان��ی ئەوین نێودەوڵەتی ساڵ هەڵبژێردرا و هەروەها بەگوێرەی پێویست چارەسەری بۆ نەكراوە .خەاڵتی «هلمەن-همت»ی رێكخراوی نەسرین ستوودە ،پارێزەری كەبوودوەند ،چ��اودێ��ری مافەكانی مرۆڤی وەرگ��رت. ل��ەرێ��ك��ەوت��ی ( )2010/5/2س��ەب��ارەت كەبوودوەند ،ل��ەدادگ��ای شۆڕشی شاری بەرەوشی ناوبراو شكایەتی لەكاربەدەستانی ت��اران بەتۆمەتی ب�ڵاوك��ردن��ەوەی بابەتی دەزگای داد كردووە ،بەاڵم تائێستا هیچ دوور لەراستی و تێكدانی رای گشتی لەرێگای «رێ��ك��خ��راوی مافی مرۆڤی وەاڵمێكی نەدراوەتەوە. «ج����ەو س���ت���ۆرك» ب��ەرپ��رس��ی بەشی كوردستان»ەوە سزای ( )11ساڵ زیندانی رۆژه���ەاڵت���ی «رێ���ك���خ���راوی چ��اودێ��ری بەسەردا سەپێندراوە. دوای خراپبوونی تەندروستی محەمەد م���اف���ەك���ان���ی م������رۆڤ» رای���گ���ەی���ان���د: كاربەدەستانی دەزگ��ای دادی كۆماری سدیق كەبوودوەند ،بنەماڵەكەی نامەیەكیان ئیسالمی ئ��ێ��ران ب��ەرپ��رس��ی��اری رەوش���ی ئاڕاستەی كۆمیساریای بااڵی مافەكانی ت��ەن��دروس��ت��ی ك���ەب���وودوەن���دن و پێویستە م����رۆڤ ك���رد و داوای������ان ك������ردووە ،بۆ ئازادكردنی كەبوودوەند بكەونە هەوڵدانەوە. رێخۆش بكەن بۆ چارەسەركردنی.
دیموكراتیك ،قەرەیالن بەبیری هێنایەوە كە لەالیەن ( )649دەزگا و دامەزراوەی مەدەنی بانگی ئاگربەستیان كرد و ئەوەشی بەبانگێكی زۆر گرنگ ناوبرد. گەنجانی گەڤەر خۆبەڕێوەبردنیان راگەیاند
فۆتۆ :ئینتهرنێت هەڵبكرێت؟». شەڕی هێزی شاراوە و خۆبەڕێوەبردن پ���اش ل��ێ��دوان��ەك��ان��ی وەزی�����ری ن��اوخ��ۆی توركیا بەشیر ئاتااڵی ،لەبەرامبەر كوردانی ب��اك��ور« ،ه��ێ��زە ش��اراوەك��ان��ی دەوڵ���ەت» لەو رۆژەی سیمینارێك بەمەبەستی راگەیاندنی خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتیك لەدەرسیم كرا، نزیكەی ( )10بۆم نرانەوە. س��ەرۆك شارەوانی دەرسیم ئەدیبەشاهین، وتی «لەبەر سیمینارەكە هەموو دەرگاكانی ش��ارەوان��ی یەكەمان ك��راوەب��وون و ئەوانەی كە بۆمبیان دانابوو ،لەقەرەباڵغی كەڵكیان
وەرگرتووە ،ئێستاش بەڕێوەبەرایەتی پۆلیس دەس��ت��ی ب��ەل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوە ك����ردوە و ئێمەش چاوەڕوانین كە بكەرانی ئەم كارە بەزوترین كات بدوزرێنەوە» .ئەو تەقەمەنیەی كە داندرابوو لە ( 250غرام جی 4و ئا )4پێكهاتبوو، راگەیاندنەكانی توركی باڵویانكردەوە كە «تەقەمەنیەكە لەبەرامبەر سەرۆكی گەورە شارەوانی ئامەد عوسمان بایدەمیر بووە و بۆ ئەویش دانرابوو» .لەهێلی ئاسمانی گەڤەریش بۆمبی چێندراو دانرابوو ،ئەم بۆمەبەش لەالیەن پۆلیسەوە پوچەڵكرایەوە.
سەرۆكی رێكخراوی مافی مرۆڤی كوردستان ژیانی لەمەترسیدایە كەبوودوەند و خەاڵتی نێودەوڵەتی
لەدەستپێكی نامەكەدا ه���ات���ووە« :ئ��ێ��م��ە م��ن��دااڵن و ه��اوژی��ن��ی محەمەد سدیق كەبوودوەند چاالكی مافی مرۆڤ كە بەناحەق زیندانی كراوە داوای ی��ارم��ەت��ی لەئێوە دەك��ەی��ن و ئ��اگ��ادارت��ان دەك��ەی��ن��ەوە ك��ە ك���ەب���وودوەن���د (ن��ووس��ەر، رۆژن��ام��ەن��ووس ،بەپرسی هەفتەنامەی «پ��ەی��ام��ی م����ەردوم» و دام��ەزرێ��ن��ەری رێ��ك��خ��راوی مافی م��رۆڤ��ی كوردستان) ل��ەالی��ەن هێزەكانی ئیتالعاتی كۆماری ئیسالمی دەستبەسەر ك��را و بەتۆمەتی دامەزراندنی رێكخراوی ناحكومی ،مافی مرۆڤی كوردستان و بەتاوانی پشتیوانی ل��ەم��اف��ی ژن���ان ،م��ن��دااڵن ،زی��ن��دان��ی��ان و خەڵكی كورد سزای ( )11ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێندرا». لەدرێژەی نامەكەدا نووسراوە «پێویستە ئ��اگ��ادارت��ان ب��ك��ەی��ەن��ەوە ك��ە ك��ەب��وودوەن��د ل��ەو س��ااڵن��ەی دەستبەسەر ب��ووە تووشی نەخۆشی جوراوجور بووە لەوانە ،نەخوشی، دڵ ،پ��ڕۆس��ت��ات ،گورچیلە و مێشك و ئەعساب و بینایی تووشی كێشە بووە».
هـــــهواڵی کوردستانی كوشتنی كاسبكارێك
ی كوردی هەفتەی راب��ردوو ژمارەیەك كاسبكار ی هەرێمەكانی چەلێ و جۆلەمێرگی باكوری خەڵك كوردستان كە چووبوونە رۆژه��ەاڵت��ی كوردستان، لەكاتی گەڕانەوە لەالیەن كەسانی نەناسراوەوە بە بەرد هێرشیان كرایە سەر و لەئەنجامدا كاسبكارێك ژیانی خۆی لەدەستدا. بەگوێرەی سەرچاوە هەرێمیەكان كاتێك ئۆتۆمبێلی ێ كیلۆمەتری خاڵی كاسبكارانی كورد گەیشتە س سنووری سێرۆ لەالیەن گرووپێكی نەناسراوە بەدار و بەرد هێرشیان كرایە سەر و لەئەنجامدا شۆفێرێك ب��ەن��اوی محەمەد ئەمین سنجاق ،گیانی خۆی لەدەستدا و زیانێكی زۆری��ش بەئۆتۆمبێلەكانیتر گەیشتووە .دووابەدووای ئەو ڕووداوەش سەدان كەس بەمەبەستی وەرگرتنەوەی تەرمی محەمەد ئەمین سنجاق ،ب��ەرەو خاڵی سنووری سێرۆ بەرێكەوتن، ب��ەاڵم هێزەكانی رژیمی كۆماری ئیسالمی ئێران سنوورەكەیان داخست و تەرمەكەیان نەدابوو پێیان.
دوای ( )11ساڵ لەسێدارە درا
ل���ەدرێ���ژەی ل �ەس��ێ��دارەدان��ی م��رۆڤ��ەك��ان ل��ەالی��ەن كاربەدەستانی رژێمی كۆماری ئیسالمی ئێرانەوە، زیندانیەك دوای ( )11ساڵ مانەوەی لەزینداندا هەفتەی رابردووە لەسێدارەدرا. بەگوێرەی ماڵپەڕی «هەرانا» رەزا موهاجیر، لەزیندانی رەج��ای��ی ش��اری ك���ەرەج لەسێدارە درا. بەگوێرەی سەرچاوەكە ئەو گیراوە م��اوەی ()11 ساڵ بوو لەزیندان دەستبەسەر كرابوو لەژێر ئازار و ئەشكەنجەدا ل��ەزی��ن��دان��دا دەی��ن��ااڵن��د و تاكاتی ێ جار برابووە بەر پەتی سێدارە و لەسێداردانی س گەڕێندرابووە بۆ زیندان و نێو ئازار و ئەشكەنجەی دەسەاڵتدارانی ئێران. بەگوێرەی ئەو ئامارانەی كە راگەیانراوە دەركەوتووە لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا ( )150كەس لەالیەن رژێمی كۆماری ئیسالمی ئێرانەوە لەسێدارەدراون و ئێران یەكێكە لەو واڵتانەی كە سااڵنە ژمارەیەكی زۆر لەهاواڵتیەكانی لەسێدارە دەدات.
گەنجێك بێسەر و شوێن كراوە
شەڕ لەپێنج شاری باکور
گەورەترین پشتیوانی تیرۆریزمە
بەپێی هەواڵێكی رۆژه��ەاڵت نیوس ،گەنجێك ب��ەن��اوی ه��ەم��زە رەح��م��ان��ی ،دان��ی��ش��ت��ووی ش��اری ج��وان��ڕۆی رۆژه��ەاڵت��ی ك��وردس��ت��ان ،ئ��ەوا م��اوەی ێ مانگە لەالیەن هێزەكانی ئیداری ئیالعاتی س ئەو شارەوە قۆڵبەست كراوە و بۆ شوێنێكی نادیار گ��وازراوەت��ەوە هیچ هەواڵێكیشیان بەبنەماڵەكەیان ن��ەوت��ووە .ئ��ەو گەنجە ك���وردە ل��ەالی��ەن هێزەكانی ئیتاڵعاتەوە تۆمەتی ئەوەی خراوەتە پاڵ كە هەستاوە بەهاوكاریكردنی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) .جێی ئاماژەیە تائێستا بنەماڵەی هەمزە رەحمانی ،چەندینجار بەمەبەستی هەواڵزانینی كوڕەكەیان سەردانی ئیدارەی ئیتاڵعاتی شاری ك��ام��ی��اران��ی��ان ك����ردووە ،ب���ەاڵم هیچ وەاڵمێكیان ن���ەدراوەت���ەوە .س��ەرچ��اوەك��ان جەخت ل��ەوەدەك��ەن��ەوە كە ئەگەری كوشتنی ئ��ەو گەنجە ك��وردە لەژێر ئەشكەنجەدا زۆرە ،تائێستا دەیان گیراوی سیاسی ك��ورد ل��ەژێ��ر ئەشكەنجەدا لەزیندانەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە.
لەپێنج ش��اری جیاوازی باكوری كوردستان ل��ەن��ێ��وان گ��ەری�لا و س��وپ��ای ت��ورك��ی��ادا ش��ەڕ رووی����دا ،بەپێی ه��ەواڵ��ێ��ك��ی ئ��اژان��س��ی ف��ورات رۆژی ( )8/6لەشاركانی (ئاگری و شرناخ و ئامە و وان و جۆلەمێرگ) شەڕ و پێكدادان لەنێوان گەریالكانی هێزەكانی پاراستنی گەل و سوپای توركیادا رووی��داوە .لەئاگری لەنێوان گەریالكانی هێزەكانی پاراستنی گەل و سوپای توركیادا شەڕ روویداوە ،هەتائێستا سەربازێكی تورك كوژراوە .سەرچاوە هەرێمیەكان ئاماژەیان ب��ەو ك��ردوە كە سوپای ت��ورك گ��ورزی قورسی بەركەوتووە. گەریالكان لەناوچەی چالدرانی شاری وان هێرشیان كردە سەر ناوەندی حكومەت لەو شارە. ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی ئاسایشی چ��ال��دران ،خەلیل ئاكباش بریندار ب��ووە و پێكدادان ب��ەردەوام��ە، دەن��گ��ۆی ئ���ەوەش هەیە س�ێ گ��ەری�لا گیانیان لەدەست دابێت.
وەزارەت��ی دەرەوەی ئەمریكا ،لەراپۆرتی سااڵنەی خۆیدا سەبارەت بەرەوشی تیرۆریزم لەجیهاندا ،كۆماری ئیسالمی ئێرانی وەك سااڵنی پێشوو ،بەچاالكترین واڵتی پشتیوان لەتیرۆریزم ناوبرد ،راپۆرتەكە رۆژی پێنج شەممە باڵوكرایەوە و رایگەیاندوە :ئێران بەپشتیوانی كردن لەگرووپە چەكدارەكانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست و ئاسیای ناوەڕاست رۆڵی سەرەكی هەیە لەنائارمیەكانی ئەو هەرێمانەدا. لەراپۆرتەكەدا ئاماژە كراوە بەمەشق پێكردنی گروپی تاڵیبان لەالیەن ئێرانەوە و كاربەدەستانی ئێران پشتیوانی دەكەن لەگروپە شیعەكانی عێراق و سەرەڕای مەشق و راهێنانیان چەك و كەرەستەی سەربازی و هاوكاری مادی دەدەنە ئەو گروپانە. ئەمریكا لەراپۆرتەكەیدا سەبارەت بەتیرۆریزم ،واڵتی سوریاشی تاوانبار ك��ردووە بەوەی كە بەپارە و چەك لەالیەن ئێرانەوە بۆ گروپە فەلەستینیەكان و حزبوڵاڵی لوبنان هاوكاری تاران دەكات.
بەرپرسی نوێی لقی نۆزدەی پارتی :لۆرییە ( )T.N.Tبهێنرێتە كەركوكەوە بەشووتی لەبازگەكان دەرباز دهكرێت دیداری /سەربەست نەریمان بەرپرسی نوێی لقی ()19ی پارتی دیموكراتی كوردستان و ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگاری كەركوك، م��ح��ەم��ەد ك���ەم���ال ،ل��ەدی��دارێ��ك��ی رۆژنامەی چەتردا تیشك دەخاتەسەر ك��ێ��ش��ە و گ��رف��ت��ەك��ان��ی ئ��ەم��ڕۆی ك���ەرك���وك و پ��ێ��ی��وای��ە ه��ۆك��اری س���ەرەك���ی ئ���اڵ���ۆزب���وون���ی ك��ەی��س��ی كەركوك ئەو عەقڵیەتە شۆڤینیەیە ل���ەع���ێ���راق���دا ح���وك���م���دەك���ەن كە درێژكراوەی عەقڵیەتی حزبی بەعسە، ئاماژە بەو گۆڕانكاریانەش دەكات كە پارتی ل��ەدوای هەڵبژاردنەكانی ()3/7وە لەلقەكانی سنوری یەكێتیدا ئەنجامیداوە. چ��ەت��ر :ل����ەدوای پ��رۆس��ەی ئ����ازادی و ه��ات��ن��ەك��ای��ەی عێراقێكی دەس��ت��وری و فیدراڵی ،كێشەی كەركوك چ ئاراستەیەكی
پڕۆفایل محەمەد كەمال ساڵح لەساڵی ( )1952لەكەركوك لەدایكبووە خوێندنی س��ەرەت��ای��ی و ن��اوەن��دی و ئامادەیی لەكەركوك تەواوكردووە لەساڵی ( )1974چووەتە دەرەوە و پ��ەی��وەن��دی ب��ەپ��ارت��ی دی��م��وك��رات��ەوە كردووە دوای نسكۆی ( )1975گ��ەڕاوەت��ەوە و لەساڵی ( )1987جارێكی دیكە چووەتەوە شاخ ئێستاش ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و بەرپرسی لقی ()19ی پارتی دیموكراتی كوردستانەلەچەمچەماڵ
گرتووە؟
عێراق بەس لەسەر كاغەز عێراقێكیف��ی��دراڵ و دەس��ت��ووری��ە ،ئەگینا هەمان عەقڵی بەعس حوكم دەك��ات ،تائێستاش دیموكراسی لەعێراق پرسێكی قبوڵنەكراوە ل���ەب���ەرئ���ەوەی ل��ەع��ێ��راق��دا پ������ەروەردەی دی��م��وك��راس��ی ن���ەب���ووە و ن��ی��ی��ە ،چونكە دی��م��وك��راس��ی ك���ااڵی���ەك ن��ی��ە ل�����ەدەرەوە بیكڕیت و بیهێنیت بیسەپێنی ،لەبەرئەوە كێشەی ك��ەرك��وك وەك خ��ۆی م��اوەت��ەوە چونكە عەقڵیەتی حوكمڕانی لەعێراقدا ن��ەگ��ۆڕاوە ،لەعێراقدا تەنها ك��ورد باس لەدیموكراتی و فیدراڵی دەكات ،لەكورد زیاتر گوێمان لەكەسی دیكە نەبووە باس لەعێراقی دەستوری و فیدراڵی بكات، ك��ێ گ��وێ��ی لەمالیكی ب��ووە پێداگری لەعێراقێكی دی��م��وك��رات��ی و ف��ی��دراڵ��ی بكات؟
چەتر :ئایا بەشێكی زۆری ئاڵۆزبوونی كەیسی كەركوك دەگەڕێتەوە بۆهەڵەی سیاسیەكانی كورد لەبەغدا بەوەی رازی ب��وون چ��ارەن��ووس��ی ئەوناوچە كوردیانە ب��دەن��ە دەس���ت م��اددەی��ەك��ی دەس��ت��وری وەك ماددەی ( ،)140لەكاتێكدا تۆ دەڵێی دەستور لەعێراقدا بەس لەسەر كاغەزە؟
كورد تەنها میللەتە لەرۆژهەاڵتیناوەڕاست كە بڕوای بەدیموكراسی هەیە، رەن��گ��ە ل��ەس��ەرەت��ای پ��رۆس��ەی ئ���ازادی عێراقەوە كورد بیتوانیبایە بەزەخت و زۆر بەشێكی زیاتری مافەكانی بگێڕێتەوە، س��ەرك��ردای��ەت��ی س��ی��اس��ی ك���ورد ئ��ەگ��ەر هەڵەش بووبێت ،ب��ەاڵم رێگەی یاسا و دەس��ت��ور و دیموكراسی و ئیستیحقاقی ه��ەڵ��ب��ژاردن��ی ه���ەڵ���ب���ژاردووە ب��ۆئ��ەوەی ك��ێ��ش��ەك��ان��ی ل���ەچ���وارچ���ێ���وەی ع��ێ��راق��دا چارەسەر بكات.
چ��ەت��ر :چ���ۆن ل���ەرەوش���ی ئەمنی ك��ەرك��وك دەڕوان��ی��ت لەگەڵ ئ��ەوەی چەندین دەزگ��ای ئەمنی ك��وردی لەو شارەدا بوونیان هەیە؟
جگە لەسێ پارێزگاكەی هەرێمیكوردستان تێكڕای پارێزگاكانی دیكەی ع����ێ����راق ب���ەك���ەرك���وك���ی���ش���ەوە
ملمالنێی حزبی هەست پێدەكرێت. دیداری /ئاراس عوسمان ئەندامی پەرلەمانی كوردستان ،حاكم ڕزگار حەمە ئەمین ،وەك كەسێكی سەربەخۆ لەلیستی كوردستانی لەم دی���دارە تایبەتەی رۆژن��ام��ەی چەتردا، ئاماژە بەكاری خۆی وەك پەرلەمانتار و ئەدای فراكسیۆنەكان و پەرلەمان دەدات و پێشیوایە ل��ەپ��ەرل��ەم��ان��دا
لەرەوشێكی ئاڵۆزی ئەمنیدان ،رەوشی ئ��ەم��ن��ی ه���ەم���ووی���ان خ���راپ���ە ك��ەرك��وك زۆرجیاوازی نیە لەگەڵ شارەكانی دیكە، بەاڵم بێگومان كەمتەرخەمی زۆریش هەیە لەالیەن بەرپرسە ئەمنیەكانی كەركوكەوە، بازگەكانی كەركوك هەموویان بازگەی س��ەالم و عـــەلـەیـكن ،رەنــگە لۆرییەك ( )T.N.Tبهێنرێتە كەركوكەوە بەشووتی لەبازگەكان دەربازبكرێت و نەپشكنرێت، تائێستاش نەتوانراوە دەروازەكانی كەركوك بپارێزرێن.
چ��ەت��ر :رۆڵ���ی ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م و ه�����ەردوو پ��ارت��ی س���ەرەك���ی چ��ی ب��ووە لەئاوەدانكردنەوەی كەركوك؟ توانیویانە ب��ەپ��ێ��ش��ك��ەش��ك��ردن��ی پ�����رۆژە س��ەرن��ج��ی پێكهاتەكانی دیكە رابكێشن؟
حكومەتی هەرێم و پارتی و یەكێتیشك��ۆم��ەڵ��ێ��ك پ�����رۆژەی خ��زم��ەت��گ��وزاری��ان لەكەركوكدا ئەنجامداوە ،بەاڵم بێگومان لەئاستی ئ��ەو وێ��ران��ك��اری��ەدا ن��ەب��وون كە بەسەر شارەكەدا هاتووە.
چ��ەت��ر :تاچەند حزباندنی پ��رۆژەك��ان لەالیەن یەكێتی و پارتیەوە لەكەركوك خزمەت بەكەیسی كەركوك دەگەیەنێت؟
پێموایە هیچ خزمەتێك ناگەیەنێت،بەاڵم ئەگەر بەدیدی فەڕەنساوە سەیری شۆریجە بكەیت بەدڵنیاییەوە رازی نابیت لەو دۆخ��ەی هەیە ،دەبێت رەچ��اوی ئەو دۆخ���ە ح��زب��ێ��ن��راوەی ع��ێ��راق و هەرێمی كوردستانیش بكەین ،ناونانی شەقامێك بەناوی دوو شەهیدی یەكێتی و پارتیەوە كارێكی باش نییە ،بەدڵنیاییەوە حزبایەتی هەیە لەكەركوك ئەگەر نییە ئەم هەموو ب�����ارەگ�����ا ح���زب���ی���ە ب��ۆچ��ی ك��راون��ەت��ەوە؟ ئ��ەوان��ەش��ی رەخنە لەیەكێتی و پارتی دەگرن بۆخۆیان لەیەكێتی و پ��ارت��ی زی��ات��ر حزبایەتی دەكەن ،جیاوازی چیە ئەگەر حزبیان نییە ب��ەن��اوی كۆمپانیاوە خەڵكی بەالی خۆیاندا رادەكێشن ،بۆیە هاواردەكەن بۆئەوەی تۆ حزبایەتی نەكەی ئ��ەوان بۆخۆیان بیكەن ،دەیانەوێت وای
پیشانبدەن كە حزبایەتی عەیبەیە لەالیەن یەكێتی و پ��ارت��ی��ی��ەوە ،ب���ەاڵم بۆخۆیان بەحزبیشەوە نەوەستاون كۆمپانیایان بۆ راكێشانی خەڵك دامەزراندووە.
چ����ەت����ر :ح���ك���وم���ەت���ی ب����ەغ����دا ب��ۆ ئاوەدانكردنەوەی كەركوك چی كردووە؟
ح��ك��وم��ەت��ی ع���ێ���راق ب���ەت���ەواوەت���یكەركوكی فەرامۆشكردووە ،بەمەبەستی ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوە و حسابكردنی كەركوك وەك ناوچەیەكی كارەساتبار تەنها یەك بلۆكیشی رەوانەی شارەكە نەكردووە.
چەتر :لەدوای هەڵبژاردنەكانی ()3/7 وە پارتی بڕیاری چەند گۆڕانكارییەكی لەلقەكانی س��ن��وری یەكێتی دەرك���رد، هۆكاری ئەوە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟
ئ���ەو گ��ۆڕان��ك��اری��ان��ە پ��ێ��ش ساڵێكب��ڕی��اری ل��ەس��ەر دراب����وو ،ن���ەوەك دوای هەڵبژاردنەكانی ( ،)3/7ب��ەاڵم بەهۆی بار و رەوشی سیاسی عێراق و هەرێمی ك��وردس��ت��ان جێبەجێكردنی ئ��ەو ب��ڕی��ارە دواكەوت بۆ ئێستا.
چەتر :دەوترێت دابەزینی دەنگی پارتی لەژێر دەسەاڵتی یەكێتیدا هۆكاری ئەو گۆڕانكاریانە بووە؟
ئەمجارە ژنان مافی پیاوانیان خوارد كە ئەوەش بۆخۆی پرۆسەیەكی دیموكراسی نییە ،ئاخر خوا قبوڵ ناكات ژن هەبووە ب��ەه��ەزار دەن��گ��ەوە چ��ووەت��ە پ��ەرل��ەم��ان، بەاڵم كاندیدی پیاو هەبووە شانزە هەزار دەن��گ��ی ه��ەب��ووە و ن��ەی��ت��وان��ی��وە بگاتە پەرلەمان ،لەبەر ئ��ەوە ئەگەر لەهەندێ جێگا پ��ارت��ی دەن��گ��ی ك��ەم��ی هێنابێت هۆكارەكەی یاسای هەڵبژاردنەكان بووە، وە ئەگەر سەیری ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بكەین پارتی بەتەنها بەقەد هەموو حزبە كوردستانیەكان دەنگی هێناوە.
چەتر :وەك دەزانین چەند مانگێكی دیكە پارتی كۆنگرە دەبەستێت بۆچی گۆڕانكاریەكانتان نەسپارد بەكۆنگرە؟
رەن��گ��ە واپێویستیكردبێت ،رەنگە حزب وای بەباش زانیبێت گ��ۆڕان��ك��اری��ەك��ان پ���ێ���ش ك���ۆن���گ���رە ئ��ەن��ج��ام��ب��دات، بەشی كۆنگرەش
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
5
گۆڕانكاری ماوە بكرێت.
چەتر :شەڕی راگەیاندنی پارتی لەگەڵ میدیای ئەهلی و ئۆپۆزسیۆن لەسەر ك��ەی��س��ی س���ەردەش���ت ع��وس��م��ان چ��ۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
ئ��ۆپ��ۆزس��ی��ۆن و م��ی��دی��ای ئەهلیزۆر بەخراپ مامەڵەی لەگەڵ كەیسی سەردەشت عوسمان كرد ،زۆر لەقەبارەی خۆی گەورەتریان كرد ،ئەگینا مومكینە ل��ەواڵت��ێ��ك��ی وەك ع���ێ���راق ت��ۆب��ێ��ی��ت و بڵێی نابێت هیچ گەنجێك بكوژرێت، هەموو ئەو گەنجانەی رۆژان��ە دەبن بەتەقینەوەوە و دەكوژرێن سەردەشت عوسمانن بۆ دایك و باوكیان.
پێموانیە دەنگی پارتی بەو شێوەیەكەمی كردبێت ،بەڵكو خەلەل لەیاسای ه��ەڵ��ب��ژاردن��ەك��ان��دا ه��ەب��وو ب��ەت��ای��ب��ەت لەمەسەلەی پێدانی م��اف بەكاندیدە ژن���ەك���ان ،ی���اس���ای ه���ەڵ���ب���ژاردن بە رەچ��اوك��ردن��ی تایبەتمەندێتی ژن ج��ارێ��ك��ی دی��ك��ە ن��ای��ەك��س��ان��ی هێنایە ئاراوە ،ئەگەر جاران ئەو بۆچوونە راست بووبێت پ��ی��او ح��ەق��ی ژن��ی خ�������وارد ب��ێ��ت
رزگار حەمە ئەمین:
ملمالنێی حزبی لەپەرلەماندا زاڵە
چ��ەت��ر :ئ��ای��ا ت��اچ��ەن��د پ��ەرل��ەم��ان توانیویەتی كارەكانی لەچوارچێوەیەكی یاسایدا راپەڕێنێت؟
مەسەلەكە رێژەییە لەهەندێك حاڵەتدایاسا و پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان جێبەجێ ناكرێت و عورفی هەڵە پەیڕەو دەكرێت.
چ���ەت���ر :پ��ێ��ت��وان��ی��ە ج���ۆرێ���ك ل��ەو ف��ەوزای��ەی ن��ێ��وان پەرلەمانتارانی
لیستی كوردستانی و گ��ۆڕان زیانی گەیاندبێت ب��ەدواك��ەوت��ن��ی پ��ڕۆژە یاساكان ،یاخود بەبۆچونی ئێوە ئەم ملمالنێیە هۆكاری چییە؟
كەشی ئ��ارام لەهەر دام��ەزراوەی��ەك��داپێویستە بۆ ئەنجامدانی كارەكانی بەباشی، پەرلەمانیش وایە هەركات لەیاساو پەیڕەوی ناوخۆی دەرچ��وو زیان بەخۆی و خەڵكی ێ دەگ��ەی��ەن��ێ��ت ،رك��ەب��ەرای��ەت��ی و ملمالن لەسەر حسابی مافی گشتی و دژایەتی بەرژەوەندییە بااڵكانی خەڵكی كوردستان ت��اوان��ە و شكاندنی سوێندی یاساییە، زیانی گ��ەورەی لێدەكەوێتەوە چ لەئێستا و چ لەداهاتوو ،لەبەر ئ��ەوە لەپەرلەماندا ملمالنێی حزبی هەست پێدەكرێت و هەندێك جار بەزەقی و هەندێك جاریش ،بەشێوەی ش��اراوە و ناڕاستەوخۆ بەدیدەكرێت ،رەنگە ئەمە تاسنوری خۆی ئاسایی بێت ،بەاڵم هەرچۆن بێت پێویستە پەرلەمان بەگشت لیست و قەوارەكانیەوە یەك هەڵوێست بن، لەبەرامبەر چاودێریكردنی حكومەت و دام و دەزگاكانی لەپێناو بەرژەوەندی میللەت و پاراستنی یاساكان ،ب��ەدەر لەملمالنێی تایبەت و سیاسەتی جیاواز.
چ�����ەت�����ر :ت����اچ����ەن����د ل�����ەئ�����ەدای پ����ەرل����ەم����ان����ت����ارەك����ان����ی ه���ێ���زە ئۆپۆزسیۆنەكان ڕازیت؟
ئ��ەدای پەرلەمانتاران چونیەك نین،لەهەر لیستێك بێت وەك تاك زۆرمان هەیە ئەدای جوانە و ماندو دەبێت ،بەاڵم پێموایە كێشەی پەرلەمان زیاتر پەیوەندی بەسستی ی��اس��ای ه��ەڵ��ب��ژاردن و پ��ەی��ڕەوی ن��اوخ��ۆوە هەیە ن��ەك ت��اك ،ئەگەر چی دیاریكردن و هەڵبژاردنی پەرلەمانتار دەبێت لەسەر بنەمای توانا و شارەزایی بوارەكە بێت ،بۆیە
ح��زب��ەك��ان بانگەشەی پاراستنی مافی گشتی دەكەن.
تابەشێك لەیاسای پەیڕەوی ناوخۆ نەگۆڕین ناتوانین كارەكانی پەرلەمان ب��ەرەو پێش چەتر :دوای پەسەندكردنی حساباتی بەرین و ئەدای پەرلەمان و رۆڵی گرنگی خیتامی دەنگۆی ئەوە هەبوو كە لە وەك خۆی بمێنێتەوە.
چەتر :لیستی كوردستانی بەهۆكاری كەمی دانیشتنەكانی ئ��ەم خولەی پەرلەمانی كوردستان ناوزەند دەكرێت تاچەند لەگەڵ ئەم بۆچونەدای؟
()%31ی پەرلەمان لێی ئاگادارنیە و بڕی ( )701ملیۆن دینار بەزیادەڕۆیی سەرفكراوە هەڵوێستی ئێوە چی بووە لەبەرامبەر ئەم حاڵەتە؟
هیچ كۆبوونەوەیەكم ن��ەك��ردوە ،پێدەچێت سەرۆكی لیژنەكان زیاتر ئاگاداری دەستە و سەرۆكایەتی پەرلەمان بن.
چەتر :ئایا كام خولەی پەرلەمان ب��ەچ��االك دەس��ت نیشان دەكەیت لەنێوان خولی دووەم و سێهەم دا؟
هێشتا زووە بۆ وەاڵمی ئەم پرسیارە وێ ساڵی ترمان لەبەردەستدایە بۆ ماوەی س بۆخۆم لەپەرلەماندا قسەم لەسەر ئەم هەڵسەنگاندنی ئەم خولە ،هەركات كۆتایحاڵەتە كرد و داوام كرد داواكاری گشتی هات ئەوا دەتوانرێت بەراورد بكەین. لێ ئاگاداربكرێتەوە ،بەدواداچونی یاسایی چەتر :زۆركات دەنگۆی ئەوە هەیە بكرێت لەمبارەیەوە. فراكسیۆنی ك��وردس��ت��ان��ی لەكاتی
دەس��ت��ەی س��ەرۆك��ای��ەت��ی پ��ەرل��ەم��انب��ەرن��ام��ەك��اری دانیشتنەكانی پەرلەمان دی��اری دەك��ات ،بەپێی پەیڕەوی ناوخۆی پ��ەرل��ەم��ان ل��ەم��اددەی ( 20ب��ڕگ��ەی )1 چەتر :تاچەند دەستەی سەرۆكایەتی دەنگدان بەپڕۆژە یاساییەك فشاری و بەپێی بڕگەی ( )2ل��ەم��ادەی ()17 دا س��ەرۆك��ای��ەت��ی پ��ەرل��ەم��ان ب��ۆی هەیە پەرلەمان توانیویانە بێالیەنانە و سیاسی دەك���ات ل��ەس��ەر ئێوە رات دانیشتنەكان دی����اری ب��ك��ات و كۆتای دور لەبۆچونی حزبی كاری پەرلەمان چییە؟ بەڕێوەبەرن؟ تائێستا من فشاری كەسم لەسەر نیە وێ بهێنێت ،بۆیە ئەم میكانیزمە كاری پ چیم بەباش زانی دەنگی بۆ دەدەم و ناتوانم سەرۆكایەتیە نەك لیستی كوردستانی یان لەبری كەس وەاڵمی ئەم پرسیارە بدەمەوە. هەر لیستێكی تر.
چ��ەت��ر :پێتوانیە پ��ەرل��ەم��ان لەم خولەدا زیاتر بووەتە شوێنی ملمالنێی حزبەكان لەپای نوێنەرایەتی گەل و راپەڕاندنی پڕۆژە یاساكان و كاركردن بۆ خەڵك؟
«تائێستا لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی پ���ەرل���ەم���ان���دا هیچ ك���ۆب���وون���ەوەی���ەك���م نەكردوە»
بەیاسای هەڵبژاردنی پەرلەمانیك��وردس��ت��ان ل��ەم��اددەی ()3ی���ەم ئەندامی پەرلەمانی كوردستان دەبێتە نوێنەری گەلی كوردستان -عێراق و لەپێناو بەرژەوەندییە بااڵكانی گەل كاردەكات ،بەاڵم ملمالنێی سەرۆكایەتی و جێگرانی پەرلەمانحزبی زاڵە لەپەرلەماندا ،بۆیە دەبێت هەم حزب و هەم پەرلەمانتار لەو ڕاستیە بگەن ب��ێ�لای��ەن ن��ی��ن و ئ���ەن���دام���ی م��ەك��ت��ەب��ی كە كاری حزبایەتی و پەرلەمانتاری دوو سیاسی یەكێتی و پارتین ،نازانم ئ��ەوان پیشەی ج��ی��اوازە ،پەرلەمانتار تیمێكی لەكۆبونەوەكاندا باسی چی دەكەن و هەروەك هەڵبژێردراو و نوێنەری گەلە ،هەروەها پەرلەمانتارەكانی تر ،ئاگادارم لەوەی لەناو دەب��ێ��ت ملمالنێی حزبەكانیش لەپێناوی پەرلەماندا قسەی لەسەر دەكرێت ،تائێستا ب��ەرژەوەن��دی گشتی بێت ،ل��ەب��ەر ئ��ەوەی لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەماندا
چەتر :تاچەند حاكم رزگار لەم خولەی پەرلەماندا حەزی دەكرد پەرلەمانتار بێت لەیەكێك لەفراكسیۆنی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان؟
وەك سیاسی نەچوومەتە پەرلەمان،بەڵكو وەك كەسێكی رەسمی و لەدەزگایەكی ڕەس��ی��ەوە ك��ە (دادگ���ای پ��ێ��داچ��وون��ەوە)ی هەرێمی كوردستانە ،لەكاری پۆستەكەی خۆم نزیكە و هەردووكیان شوێنێكی یاساین، لەبەر ئ��ەوەی لەداگا لێكۆڵینەوە دەكرێت ێ دەب��ێ��ت ،لەپەرلەمانیش و یاسا جێبەج ب���ەدواداچ���وون ب��ۆ ه��ەم��ان ب���وار دەك��رێ��ت، پەرلەمان وادەبینم و بۆ ملمالنێ سیاسی نەچوومەتە ئەو شوێنە ،بڕواشم بەملمالنێ نییە ،بەڵكو وەك دادوەرێ��ك��ی سەربەخۆ كاردەكەم و دوور لەهەوا و سۆزی سیاسی شتەكان دەبینم.
شارەوانی كەمتەرخەمە
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
6
ئا /ئاراس عوسمان ژمارەیەكی زۆر ئوتێل و باڵەخانەی گ��ەورە لەشاری سلێمانی و بەتایبەتی ل����ەس����ەر ش���اڕێ���ی ش���ەق���ام���ی س��ال��م ك��راون��ەت��ەوە ،ب���ەاڵم ئ���ەوەی جێگەی نیگەرانیە لەالی شۆفێران و هاواڵتیان، بەشێكی زۆر ل��ەم ئوتێل و باڵەخانە زەبەالحانە بچوكترین مەرجی شارەوانی ك��ە دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ارك��ی ئۆتۆمبێلە، پێشێلیان ك��ردووە و لێپرسینەوەیەكی ئەوتۆشیان لەگەڵدا ناكرێت. پێشێلكردنی ئەم مەرجەی شارەوانی ل��ەالی��ەن ه��ەن��دێ ل��ەس��ەرم��ای��ەداران و خاوەندارانی ئەو باڵەخانانەوە ،كێشەیەكی زۆری بۆ هاتوچۆی ئۆتۆمبێل دروس��ت ك��ردووە ،چونكە میوانانی ئەو شوێنانە ئۆتۆمبێلەكانیان لەسەر شەقامی گشتی رادەگ�����رن .ه��اواڵت��ی��ان��ی��ش گ��ل��ەی��ی زۆر لەالیەنە بەرپرسەكان دەكەن.
شۆفێران گلەیی دەكەن
ئ��ارام حەسەن ،تەمەن ( )23ساڵ كە ش��ۆف��ێ��ری پ��اس��ەك��ان��ی هێڵی گ��ەڕەك��ی بەكرەجۆیە ،لەوبارەیەوە دەڵێت «رۆژان��ە چ��ەن��د ج���ارێ���ك ب��ەپ��اس��ەك��ەم ه��ات��ۆچ��ۆ بەهاواڵتیان دەك��ەم بەتایبەت بەشاڕێی شەقامی سالمدا ،زۆرج���ار رووب���ەڕووی گ��رف��ت و كێشە دەب��ی��ن��ەوە ،هەندێكجار بەهۆی وەستانی ئەو ئۆتۆمبیالنەی دێنە ئەم باڵەخانانە ،سەرنشینانی ناوپاسەكەم دوورتر دابەزاندوە ،دواتر ئاگام لێبووە قسە و بۆڵەی بەسەر منداكردوە و هەندێكجاریش كار گ���ەی���ش���ت���ۆت���ە ئ�����ەوەی توشی شەڕ بووم».
ئا /شوان حەسەن
ئوتێلەكانی سلێمانی پاركی ئۆتۆمبێلیان نییە لەلێپرسینەوەش بێمنەتن
ێ بەكر م��وراد ،تەمەن ( )43چل وس ساڵ هاواڵتیەكی گەڕەكی رزگارییە، ئاماژەی بەوە كرد :بەیانیان ئەگەر كاتژمێر حەوت ئۆتۆمبیلەكانمان دەرنەكەین ،ئەوا ئۆتۆمبێل ب��ەردەرگ��اك��ان��م��ان دەگ��رێ��ت و دەب��ێ بەپیادە ب��ڕۆی��ن ب��ۆ دەوام یاخود بەدوای خاوەن ئۆتۆمبیلەكاندا بگەڕێن. بەكر هەرچەند زۆر نیگەران بوو ،باسی لەوەشكرد :ئێمە بەدووری دوو گەڕەك لەو ئوتێالنەوە دوورین بەاڵم ئەم شۆفێرانە ههر وهکو چۆن دهچنه ئۆتێلهکان ،هەقه خاوهن ئۆتێلهکان جێگایان بۆ دابین بکهن. ئوتێلەكان مەسەلەكە پینە دەكەن
رەحیم خدر ئاماژەی بەوەش كرد :ئەو ئۆتۆمبێالنەی دەوەس��ت��ن زی��ات��ر میوانە ئ��ەوروپ��ی��ەك��ان��ن ،م��ن پ��ارك��ی ئۆتۆمبیلم ه��ەی��ە و ه��ەن��دێ��ك��ج��ار خ��ەڵ��ك��ێ��ك ه��ەی��ە ل��ەدەرەوە رایدەگرێت و بەیانیان غەرامە دەكرێت ،یاخود خەڵكانێك هەن بەهۆی ب��ێ ئ��اگ��ای��ی��ەوە ،ب���رادەران���ی ه��ات��ووچ��ۆ ئۆتۆمبێلەكەی رادەك��ێ��ش��ن و دەیبەنە پۆلیسی هاتووچۆ. ب��ەرپ��رس��ی ئ��وت��ێ��ل ش���ەه���رام ه��ێ��م��ای ب��ەوەش��ك��رد رۆژان����ە چ��ەن��دی��ن رووداوی ه��ات��ووچ��ۆ ل���ەس���ەر ش���اڕێ���ی ش��ەق��ام��ی سالم دەبینرێت ،بەتایبەتی كاتژمێر (6 ب���ۆ)8ی بەیانی و ئ��ێ��واران��ی��ش ل��ەدوای ك��ات��ژم��ێ��ر ()7ەوە ،ه��ەن��دێ��ك��ج��ار پێنج ئۆتۆمبێل پێكیانداداوە ،پێموایە برادەرانی هاتووچۆش چارەسەری ئەم حاڵەتەیان بۆ نەكراوە.
تەالری سالم كە لەساڵی ()2004ەوە كراوەتەوە و لەشەش نهۆم و ( )150دوكان پێكهاتووە ،بێستون مستەفا بەرپرسی ئ��ی��دارەی ت���ەالری س��ال��م پێیوایە :ئێمە پێشتر پ��ارك��ی وەس��ت��ان��ی ئۆتۆمبیلمان هەبووە ،بەاڵم ئێستا كردومانەتە غەسل، سیستەمی هاتوچۆشی شێواندووە لەبەر ئەوەی هەندێكجار دەبینین خەڵكی ع���ەم���ی���د «ئ��������اراس ن���ەج���م���ەدی���ن» ئامادە نییە پارەی گەراج بدات. ب���ەڕێ���وەب���ەری پ��ۆل��ی��س��ی ه��ات��ووچ��ۆی ب��ێ��س��ت��ون ه��ێ��م��ای ب���ەوەش���ك���رد ئ��ەو سلێمانی تایبەت بەچەتری راگەیاند: ئۆتۆمبێالنەی لەپێش ت��ەالرەك��ەم��ان��دا ل��ەن��اوش��اری سلێمانی لەچەند شوێنێك رۆژان�����ە دەوەس����ت����ن ،ڕۆژان�����ە چ��ەن��دی��ن رێ��گ��ای وەس��ت��ان��ی ئۆتۆمبێلمان هەیە، ش��ەڕ ڕووی داوە لەنێوانیاندا بەهۆی دەتوانین بڵێین شوێنێكی گونجاو نییە ئ��ەوەی هەندێ شۆفێر بۆ م��اوەی چەند ل���ەڕووی سیفاتی گ��ەراج��ەوە ،ئێستاش كاتژمێرێك جێی دەهێڵێت و رێگەی سەرقاڵی ئەوەین لەقەراغ شەقامەكاندا ش��ەق��ام��ەك��ان ق��ەرەب��اڵ��غ دەك����ەن ،دەبێتە پ���ارك و ش��وێ��ن��ی وەس��ت��ان��ی ئۆتۆمبێل گرفت چ بۆ ئێمە و چ بۆ هاواڵتیان و ب��ك��ەی��ن��ەوە ،ه��ەن��دێ��ك هێمای هاتووچۆ شۆفێرانیش. دابنێین بۆ شۆفێران .بەرپرسی پۆلیسی ئۆتێل ش��ەه��رام لەساڵی ()2005وە هاتووچۆ ئاماژەی بەوەش كرد :نەبوونی دام��ەزراوە و لە ( )41ژوور پێكهاتووە ،پارك لەناو ئوتێلەكاندا گرفتی بۆ ئێمەش رەح��ی��م خ���در ،ب��ەرپ��رس��ی ئۆتێل ش��ەه��رام دروستكردوە ،یەكێك لەمەرجەكانی ئوتێل پێیوایە :م��اوەی��ەك پۆلیسی هاتووچۆ دروستكردنی پاركە لەناو باڵەخانەكاندا، دەهاتن و لێكۆڵینەوەیان لەم ئۆتۆمبیالنە لەسەر ئەم حاڵەتە ئێمە لێپێچینەوەمان دەكرد ،لەبەرئەوەی رێگەی هێڵی پاسەكان ل���ەگ���ەڵ ئ����ەو ئ��ۆت��ۆم��ب��ی�لان��ە ك�����ردووە نەبوو لەوێستگەكاندا بوەستن ،بەاڵم دوای ك��ە ل������ەدەرەوەی ئ��وت��ێ��ل��ەك��ان دەوەس���ت���ن، ماوەیەك ب��رادەران��ی هاتووچۆش جۆرێك دەستیشمان بەسەر هەندێك ئۆتۆمبێلدا ل��ەس��اردی و نیگەرانیان پ��ێ��وە دی��ارب��وو گرتووە .پێشیوایە ئەم غەرامانە كەمە بەرامبەر ئەم حاڵەتە. و پێشنیارمان ك���ردوە ب��ۆس��ەرو خۆمان
كە بەشێوەیەكی قورس غەرامەكان زیاد بكەین ،تاخاوەنی ئەم شۆفێرانە بەئاسانی غەرامەكەیان بۆ نەدرێت. شارەوانی كەمتەرخەمە
س��ەردەش��ت رەفیق مەحمود بەرپرسی راگەیاندنی شارەوانی سلێمانی بۆ چەتر دوا و وتی :بەپێی بڕیارێكی شارەوانی سلێمانی هەر ئوتێلێك لە ( )500مەتر زیاتر بێت پێویستە پاركی فراوان دروستبكات، ب��ەاڵم ب��ەداخ��ەوە هەندێك لەخاوەنی ئەم ئوتێالنە لەكاتی دروس��ت��ك��ردن��ی یاخود تەواوبوونی بیناكەیاندا ،سەیر دەكەیت بەمەبەستێكی تایبەتی بەكاریدەهێنن، ل����ەدوای ئ����ەوەی ك��ارەك��ان��ی ش��ارەوان��ی ت��ەواو دەك��ەن دوات��ر دەبینیت سەرپێچیان كردووە .بەرپرسی راگەیاندنی شارەوانی ئ���ام���اژەی ب����ەوەش ك���رد :ه��ەن��دێ��ك ل��ەو ئوتێالنە ش��ارەوان��ی غ��ەرام��ەی ك��ردوون، زۆركات هێندە ماندودەبێت حاڵەتێك دێتە پێشەوە كە ئوتێلەكان دابخەیت كە ئەمەش لەدەسەاڵتی شارەوانیدا نییە. پەیامێك بۆ شارەوانی
لەدەرەنجامی ئەم راپۆرتەدا گەیشتینە ئەو راستییەی كە مەرجە خ��اوەن ئوتێل و باڵەخانە ،پاركی ئۆتۆمبێلیان هەبێت. ئێستاش هاواڵتیان دەپ��رس��ن كە بۆچی ش��ارەوان��ی سلێمانی و بەتایبەت بەشی زی����ادەڕۆی����ی ،ئ����اگ����اداری ب��چ��وك��ت��ری��ن سەرپێچی ن��او ك��ۆاڵن و گەڕەكەكانە و لێپرسینەوەی ج��دی ل��ەگ��ەڵ هاواڵتیان دەك���رێ���ت ،ب����ەاڵم س���ەرم���ای���ەدارێ���ك كە گ��ەورەت��ری��ن ب��اڵ��ەخ��ان��ە دروس��ت��دەك��ات و م��ەرج��ی دروس��ت��ك��ردن��ی پ����ارك پێشێل دەكات ،بەاڵم لێپێچینەوەیەكی ئەوتۆیان لەگەڵ ناكرێت؟ ئەمەش پرسیارێكە و دەبێ شارەوانی سلێمانی وەاڵمی بداتەوە بەرلەوەی سیستەمی هاتوچۆ لەوە زیاتر دووچاری شڵەژان ببێتەوە.
زیاتر بۆ پارەپەیداكردنە
تائێستاش ئۆتۆمبێل لهبهردهم ئۆتێل سۆما قهرهباڵغیان دروستکردوه
وێنه :ئاراس عوسامن
مندااڵنی هەژار ناتوانن بەشداری خولەكانی هاوینە بكەن
لەوەرزی پشوودانی خوێندندا ،ژمارەیەكی زۆر لەتوێژی مندااڵن و نەوجەوانان ڕوو لەپەیمانگا و سەنتەرەكانی فێربوونی زم���ان و م��وزی��ك و وەرزش دەك���ەن. هەندێكجاریش گلەیی ئەوە لەو شوێنانە هەیە كە بەمەبەستی بازرگانی دامەزراون، خزمەتەكانیشیان لەئاست ب��ڕی پ��ارەی وەرگیراو و ماندووبوونی بەشدارانی ئەو خوالنەدا نییە .بۆ ئاگادار بوون لەكێشە و گرفتی بەشداربووان و بۆچوونی خاوەن سەنتەرەكانیش ،ه��ەردووالم��ان لەبارەی یەكترەوە دواند.
دەچمە قۆناغی ناوەندی ،من بۆ فێربوونی ساڵە و رۆژان��ە لەشەقامی سالم بنێشت زمانی ئینگلیزی هاتووم بۆ ئەم خولە ،دەف��رۆش��ێ��ت ،وت��ی :هاوین دەب��ێ كاسبی بەاڵم شێوازی وانە وتنەوەی ئێرە جیاوازی بكەم و پارەی چوون بۆ ئەو خوالنەم نییە. لەگەڵ قوتابخانەدا هەیە .وتیشی :نرخی ئەم پەیمانگایانە گرانن ،خەریك بوو باوكم نرخە گرانن ..لێپرسینەوەش نییە نەمنێرێت چونكە وت��ی موچەكەم بەش ئەوەی لەهەندێ سەنتەر و پەیمانگادا ناكات. س��ەرن��ج��ی راك��ێ��ش��ای��ن ،ئ��ەو ب��ەش��داران��ەی ه���ەن���ار وت��ی��ش��ی :چ��ەن��دی��ن ه��اوڕێ��م دێنە ئێرە ،زیاتر ك��وڕ و كچانی خێزانە هەیە لەبەرئەوەی خێزانەكەیان ه��ەژارن ،دەوڵەمەندەكانن یاخود ئەو خێزانانەن كە نەیانتوانی بەشداری ئەم خوالنە بكەن. دۆخ��ی ئابوریان باشە ،ب��اوان عومەر كە
هەژارم هەن كە ناچاربوون لەبری هاتن بۆ ئەم خوالنە ،لەناو ب��ازاڕدا ببنە دەستگێڕ و هەندێكیان بوونەتە شاگرد تا پ��ارە بۆ خوێندنی ساڵی داهاتوو كۆبكەنەوە. ئیمان س��ەالم كە كچە خوێندكارێكی بەشداربووی خولەكانی بەهێزكردنە وتی: بەیانیان سەرقاڵی وەرزشم ،پاشنیوەڕۆیانیش بەشداریم لەفێربوونی كۆمپیوتەردا كردووە، بەاڵم نرخی بەشداربوون زۆر گرانە .پاشان وت��ی :پێویستە لێپرسینەوەیەك لەگەڵ
ن��رخ��ەك��ان زۆر گ��ران��ن و س��ەرەت��ا دایكم و باوكم ڕازی ن��ەب��وون ب��ەش��داری بكەم، چونكە ئێمە پارەمان بۆ هاتوچۆش دەوێت و بەدوو پاس هاتوچۆ دەكەم تا دەگەمە سەنتەرەكە ،زۆرج��ار سیمای بازرگانی و پارەپەیداكردن بەم پەیمانگایانەوە دی��ارە. ئ���ەوەش���ی ن����ەش����اردەوە ك��ە ب��ەه��ۆی ئ��ەم خوالنەوە ،كۆمەڵێك هاوڕێی پەیدا كردووە و بەپێكەنینیشەوە وتی هەندێ هاوڕێی تازەشمان كوڕن.
پەیمانگاكانیش قسەیان هەیە
سودمەندن ...بەاڵم!
الڤ��ە م��ح��ەم��ەد ك��ی��ژۆڵ��ەی��ەك��ی تەمەن ( )11س��اڵ��ە و ئ��ەم��س��اڵ دەرچ�����ووە بۆ ق��ۆن��اغ��ی ش��ەش��ەم��ی ب��ن��ەڕەت��ی ،وت��ی: م��اوەی دوو هەفتەیە بەشداری خولێكی موزیكم كردووە ،بەاڵم تائێستا بەعەمەلی دەستمان بەلێدانی ئامێرەكان ن��ەك��ردووە چونكە ئامێری تەواوەتیمان لەبەردەستدا نییە .دەرب���ارەی ح��ەزی فێربوونی خۆی و هاندانی دای��ك و باوكیشی وت��ی :هەر لەگەڵ تەواوكردنی خوێندندا ،باوكم وتی دەبێ ئەم هاوینەش بەشداری خولەكانی ه��اوی��ن��ە ب��ك��ەی��ت .رۆژان������ەش گرفتی هاتوچۆمان نییە و كۆمەڵێك هاوڕێی نوێم ناسیوە .باوكیشی كە هاتبوو بەشوێنیدا، وتی :مندااڵن بۆ ئەوەی لەوەرزی هاویندا سەرقاڵی كارێكی سودمەند بن ،پێویستە ب��ەش��داری ئ��ەم خوالنە بكەن .هەرچەندە پ��ارەی خولی ئەم پەیمانگا و سەنتەرانە زۆر گ��ران��ن ،ه��ەق��ە ح��ك��وم��ەت��ی ه��ەرێ��م هاوكاریان بكات و هەم ناچاریشیان بكات كە نرخی خولەكان گونجاو بن. هەناری هاوڕێی الڤەش وتی :ئەمساڵ
زۆری���ن���ەی م���ن���دااڵن خ��ەری��ك��ی ه��ەن��دێ یاری نەشیاو بوون كە هیچ زانیارییەكیان ب���ەم���ن���دااڵن ن��ەدەب��ەخ��ش��ی و ت��ەن��ان��ەت دووچاری الدانیشی كردبوون ،بەاڵم بوونی ئەم پەیمانگایانە رۆڵێكی یارمەتیدەرە تا مندااڵن بۆ قۆناغەكانی دوات��ری تەمەن ئامادە بكرێن. س��ەب��ارەت ب��ەك��ەم��وك��وڕی و رەخ��ن��ەش ل��ەم پەیمانگایانە وت��ی :دەب��ێ پەیمانگا و س��ەن��ت��ەرەك��ان��ی ت��ای��ب��ەت ب��ەم��ن��دااڵن، تەنها الیەنی فێركردن نەگرێتەوە ،بەڵكو پەروەردەكردنیشی لەگەڵدا بێت.
خهمی نان پهیداکردن ،فێربوون لهبیری منداڵ دهبنهوه
میر عوسمان كە منداڵێكی تەمەن ()10 ساڵە و سەرقاڵی عەرەبانەكەی باوكی بوو، لێمانپرسی بۆ نەچوویت بۆ خولەكانی پەیمانگاكان ،وت��ی :ح��ەزم ل����ەوەرزش و وێنەكێشانە ،بەاڵم باوكم نەیناردم و ئێستا ئیشی لەگەڵ دەكەم. الوكۆ ئەبوبەكر منداڵێكی تەمەن ()11
خوێندكاری قۆناغی نۆیە ،وتی :لەوانەی ئینگلیزی و عەرەبی دەرنەچووم و بەشداری خ��ول��ەك��ان��ی ب��ەه��ێ��زك��ردن��م ك����ردووە ،ب��ەاڵم م��اوەی خولەكان كەمن و نرخەكانیشیان گ��ران��ن ،ه��ەن��دێ ب����رادەرم ه��ەی��ە بەهۆی گرانی خولەكانەوە نەیانتوانیوە بەشداری بكەن .ب��اوان وتیشی :كۆمەڵێك ب��رادەری
وێنه :ئهرشیف خاوەن سەنتەر و پەیمانگاكاندا بكرێت تا نرخەكانیان داببەزێنن ،بۆ ئەوەی خوێندكارە ه���ەژار و دەستكورتەكانیش ل��ەم خوالنە بێبەش نەبن. هەروەها ڤانی هاوڕێی ئیمانیش وتی: ب��ەش��داری فێربوونی زم��ان��ی ئینگلیزم ك����ردووە ،مامۆستاكانمان ب��اش��ن ،ب��ەاڵم
كاریگەری باشی هەیە
ت��وێ��ژەری كۆمەاڵیەتی س��ۆزان حەمە ل��ەب��ارەی ئ��ەو خ��والن��ەوە وت���ی :م��ن��دااڵن لەوەرزی هاویندا كە خوێندنیان نامێنێت، پێویستیان ب��ەپ��ەروەردەك��ردن و فێربوونی زی���ات���رە .ت��ا ئ���ەم س���ااڵن���ەی دوای����ی كە پەیمانگاكانی ف��ێ��رك��ردن ن��ەك��راب��وون��ەوە،
مامۆستا نازم سەرپەرشتیاری خولەكانی پەیمانگای ی��اد س��ەب��ارەت بەكارەكانیان وتی :لەساڵی ()2007ەوە پەیمانگاكەمان دامەزراوە ،چەندین خولی فێربوونی زمان و موزیك و وێنەكێشانمان هەیە ،لەوەرزی هاویندا ژمارەی بەشداربووانمان زۆرە. دەرب���ارەی گلەیی ب��ەش��داران لەگرانی ن��رخ��ەك��ان وت���ی :ب��ەه��ۆی گ��ران��ی كرێی بینا و موچەی مامۆستاوە ،ناچاربووین نرخێك دابنێین كە نەئێمە و نەبەشداربوو زیان نەكەین ،چونكە ئۆتۆمبێلی هاتوچۆ و م��ەس��رەف��ی گەشتەكان و پێداویستی خ��ول��ەك��ان��ی��ش��ی��ان ل��ەس��ەرش��ان��ی ئێمەیە. وەزارەتی پەروەردەش چاودێری كارەكانمان دەكەن و هاوكارمانن. ه��������ەروەه��������ا س�����ەرچ�����اوەی�����ەك�����ی�����ش لەبەڕێوەبەرایەتی پ����ەروەردەی سلێمانی ت���ای���ب���ەت ب����ەرۆژن����ام����ەك����ەم����ان وت����ی: ل��ەب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی پ����ەروەردە یەكەیەكی تایبەتمان بۆ چاودێری پەیمانگاكانمان دان���اوە ،زۆرج��اری��ش نوێنەرمان سەردانی پەیمانگان دەك��ات تا ئاستی زانستی و شێوازی مامەڵەكردنیان بخەمڵێنین.
كچهسواڵکهرێکی تهمهن ( )10ساڵ
زۆر كەس رۆژانە دەست بۆ جەستەم دەبەن و پێم دەڵێن وەرە لەگەڵمان
ئا /فهرهاد ئەحمەد
«زۆر كەس رۆژان��ە دەست بۆ جەستەم دەبەن و پێم دەڵێن بابڕۆین وەرە لەگەڵماندا، منیش پێیان دەڵێم بڕۆن بێ ئابڕوانە» .ئەمە وت��ەی ‹غ���رود.م› ب��وو ،ئەو كە كچێكی تەمەن ( )10ساڵە لەگەڵ خوشكە تەمەن ()9سااڵنەكەیدا بەناوی ئیبتسامەوە هەموو رۆژێ��ك ت���ەواوی شەقامەكانی سلێمانی دەگەڕێن و داوا لەخەڵكی دەكەن پارەیان پێبدەن ،غ��رود دەڵێت «خەڵكی دیالەین بەهۆی خراپی بارودۆخی ناوچەكەمانەوە هاتووین بۆ سلێمانی و ئێستا لەخانوویەكدا دەژین مانگانە ( )300.000دینار دەدەین ێ خ��ان��وو ،ب��اوك��م ل��ەم��اڵ��ەوە بەهۆی ب��ەك��ر نەخۆشیەوە لەسەر جێگا كەوتووە و دایكم هەموو بەیانییەك بۆ سواڵكردنمان دەنێرێت، بۆیە داواكارین لەحكومەت موچەمان بۆ ببڕێتەوە بۆ ئەوەی سواڵ نەكەین». هاواڵتی كەمال مەحمود ،تەمەن ()35 ساڵ كە خەریكی فرۆشتنی كتێب بوو کێ بهرپرسه ل ه ئایندهی ئهم منااڵنه؟ لەبەردەكی سەرا ،وتی «رۆژ نییە چەندین سواڵكەر داوای پارەم لێ نەكات ،زۆربەی ش��اری سلێمانی و سواڵكەرەكان بەسەر ئ��ەو كەسانەی كە ئێستا س��واڵ دەك��ەن دەست و قاچیاندا دەكەون و داوای پارەی ع��ەرەب��ن و بەهۆی خ��راپ��ی ب��ارودۆخ��ی لێدەكەن ،ئەوان نازانن كە ئەو سواڵكەرانە ئەمنی ناوچەكانیانەوە هاتوونەتە كوردستان كورد نین». كەمال باسی لەوەشكرد سواڵكەرەكان و دەستیان بەسواڵ كردن كردووە». ك��ەم��ال مەحمود ب���ەدەم ڕای���ی كردنی بۆ ئەوەی زۆرترین پارەیان دەست بكەوێت، ك��ڕی��ارەك��ان��ی��ەوە ئ���ام���اژەی ب��ۆ ئ��ەوەك��رد منداڵ بۆ سواڵكردن بەكاردەهێنن ،وتیشی سواڵكردن بووە بەدیاردە و ئەو دیاردەیەش «پێویستە حكومەت ئەو كەسانە دەستگیر بۆ سومعەی كوردستان باش نیە و وتیشی ب��ك��ات ك��ە م��ن��داڵ ب��ۆ س��واڵ��ك��ردن بەكار «ئەم دیاردەیە زۆرخراپە بۆ سومعەی ئەم دەهێنێت و لێپێچینەوەیان لەگەڵدا بكات، هەرێمە بەتایبەتی كاتێك بیانییەك دێتە چونكە ئەو مندااڵنە گەورەكانیان فێری
فۆتۆ :جهزا ئهحمهد سواڵكردنیان دەك��ەن هیچ تاوانیانێكیان نیە». لەبەرامبەردا توێژەری دەروون��ی سامان سیوەیلی ئاماژەی بۆ ئەوەكرد بەكارهێنانی منداڵ بۆ سواڵكردن بەهەموو شێوەكانیەوە پێچەوانەی مافەكانی مرۆڤ و مندااڵنە و ئەوانەی سواڵیان پێدەكرێت لەداهاتودا كەسانی نائاساییان لێدەردەچێت ،لەڕووی كۆمەاڵیەتیشەوە دوچاری الدان دەبن و زیان بەكۆمەڵگە دەگەیەنن ،دەڵێت «بەداخەوە خەڵكی زی��ات��ر پشت ب��ەس��ۆز دەبەستێت
بیمە نیە بۆ قەرەبووكردنەوەی زیانەكانیان
حكومەت باج لەخاوەن موڵك وەردەگرێ
ئا /پەیمان ئەمین -كەالر
«بەكرێچیەكەم وتوە خۆی بەكرێچی لەقەڵەم نەدا ئەگینا لەخانوەكەم دەری دەكەم» ئەمە وتەی مام ساڵحی تەمەن ()65س�����اڵ ب���وو ،ئ���ەو ك��ە خ��ان��وی��ەك��ی بچوكی داوە بەكرێ بەمامۆستایەك و مانگانە ب��ڕی ( )100ه��ەزار دیناری چ��اپ��ی ن��وێ��ی ل��ێ وەردەگ����رێ����ت ،وت��ی «ل���ەب���ەرئ���ەوەی ه��ی��چ س��ەرچ��اوەی��ەك��ی تری بژێویم نیە و هیچ موچەیەكیشم لەالیەن حكومەتەوە بۆ دابین نەكراوە، كرێچیەكەم لەوە ئاگاداركردووەتەوە كە خ���ۆی ب��ەك��رێ��چ��ی ل��ەق��ەڵ��ەم ن���ەدات بۆ ئ���ەوەی ب��اج نەكەوێتە س��ەر خانوەكەم، چونكە م��ان��گ��ان��ەك��ەی خ��ان��وەك��ەم زۆر كەمە». ل����ەس����ەرەت����ای م���ان���گ���ی ت���ەم���وزی راب���ردووەوە لەسەر راس��پ��اردەی وەزارەت��ی دارای��ی فەرمانگەی باجی خانوبەرەی گ��ەرم��ی��ان دەس��ت��ی��ك��ردوە ب��ەه��ەڵ��م��ەت��ی ناونوسكردنی ئ��ەو دوك��ان و خانوانەی كە لەالیەن هاواڵتیانەوە دراون بەكرێ بەمەبەستی خستنە سەری باج بۆیان، ئەمە لەكاتێكدایە كە تائێستا حكومەت ب��ەرن��ام��ەی ق��ەرەب��ووك��ردن��ەوەی ب��ۆ ئەو هاواڵتیانە نیە كە موڵكیان داوە بەكرێ و توشی زیان هاتوون.
کهالر
ه������اواڵت������ی ك�����ەم�����ال م���ح���ەم���ەد، تەمەن( )29ساڵ ،دەڵێت «كاتێك باج دەخرێتە سەر موڵكی هاواڵتیان دەبێت حكومەت بیمەی هەبێت ،هەركاتێك لەهەرحاڵەتێكدا كە موڵكی هاواڵتیەكە ت��وش��ی زی���ان ب���وو ب��ەه��ۆی ك��ارەس��ات��ی س��روش��ت��ی ی��ان ه��ەر ه��ۆی��ەك��ی دی��ك��ەوە پ��ێ��وی��س��ت��ە ق���ەرەب���وو ب��ك��رێ��ت��ەوە ،ب��ەاڵم حكومەت باج لەخاوەن موڵك وەردەگرێ و بیمەشی نیە ب��ۆ ق��ەرەب��ووك��ردن��ەوەی زیانەكانیان». ب����ەڕێ����وەب����ەری ب���اج���ی خ���ان���وب���ەرەی گ��ەرم��ی��ان حسێن ئ��ەح��م��ەد ب��ە(چ��ەت��ر) ی راگ��ەی��ان��د «بەپێی ی��اس��ای ژم��ارە ()162ی س��اڵ��ی ( )1959ه��ەر ()5 ساڵ جارێك خەماڵندن دەكرێت بۆ ئەو موڵكانەی لەالیەن هاواڵتیانەوە دراون ب��ەك��رێ ب��ۆئ��ەوەی ب��ەپ��ێ��ی ن��رخ��ی رۆژ باجیان بخرێتە سەر كە ئەویش برێتیە لە ( )%9و ئەگەر هاواڵتیەكیش ()3 خانوی بەكرێ دابێت تەنها باج دەخرێتە سەر یەكێكیان دوانەكەی تر بەشوێنی نیشتەجێبونی خ��ۆی و كوڕێكی یان كچێكی ئەژمار دەكرێت». ب����ەڕێ����وەب����ەری ب���اج���ی خ���ان���وب���ەرەی گەرمیان ئاماژەی بۆ ئەوەكرد ئەو بڕە
پ��ارەی��ەی وەك ب��اج ل��ەخ��اوەن موڵكەكان وەردەگ���ی���رێ���ت دەچ��ێ��ت��ە س���ەر حسابی وەزارەت���ی دارای���ی و رۆژان���ە تەسلیمی بانك دەكرێت. ب��ەڕێ��وەب��ەری باجی خ��ان��وب��ەرە باسی لەوەشكرد هاواڵتی هەیە ( )40دوكانی ه��ەی��ە و ه���ەر دوك��ان��ێ��ك��ی��ش��ی ب��ەب��ڕی ( )200ه��ەزار دی��ن��ار داوە ب��ەك��رێ كە دێتە الی ئێمە دەڵێت بە ( )50هەزار دی��ن��ار ب��ەك��رێ��م داوە ب��ۆ ئ����ەوەی ب��ڕی باجەكەی كەمبێتەوە ،بۆیە باشی باج لەوەدایە خاوەن موڵك ناتوانێت بەئارەزوی خۆی نرخ بەرزبكاتەوە ،چونكە تانرخی موڵكەكەی زیاتر بێت باجەكەشی زیاتر دەبێت». ن�����اوب�����راو ئ���اش���ك���راش���ی���ك���رد «ئ����ەو ه��اواڵت��ی��ان��ەی ش��وق��ە دروس����ت دەك���ەن و دەی���دەن بەكرێ ب��ۆم��اوەی ( )3ساڵ لەباج دەبەخشرێن بەپێی یاسا ،بۆئەوەی ب��ب��ێ��ت��ە ه���ان���دەرێ���ك ب���ۆ دروس��ت��ك��ردن��ی ش��وق��ە ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی ك��ەم��ب��وون��ەوەی كێشەی نیشتەجێ ب��وون ،ئەوخانوانەی ل��ەالی��ەن كۆمپانیاكانی وەبەرهێنانەوە دروس��ت��دەك��رێ��ن ت��ام��اوەی ( )10ساڵ ب��اج��ی��ان ن��اخ��رێ��ت��ە س��ەر ئ��ەگ��ەر بدرێنە كرێ».
فۆتۆ :دلێر عهبدولڕهحامن
كاتێك منداڵێك دەبینێت بەدایكێكە پارەی پێدەدات كە ئەمە زەرەرە بۆ داهاتووی ئەو منداڵە ،پێویستە حكومەت و رێكخراوەكان هەموویان پێكەوە كاربكەن بۆ بنەبڕكردنی ئەم دیاردەیە». ه��اوس��ەر عەبدولكەریم تەمەن (،)24 دوك��ان��دارێ��ك��ی شەقامی م��ەول��ەوی ب��وو، دەڵێت «سواڵكەر بێزاری كردوین رۆژانە خ��ۆی��ان دەك���ەن ب��ەدوك��ان��ەك��ەم��دا و رێگەم پێدەگرن و یەخەم دەگ��رن و داوای پ��ارەم لێدەكەن ،بەاڵم ئەوەی بەالمەوە سەیرە ئەوەیە
سواڵكەرەكان ب��ەالی پۆلیسەكاندا دەڕۆن كەچی پۆلیس خۆیانی تێناگەیەنێت». هاوسەر ئاماژەی بۆ ئەوەكرد سواڵكەر هەیە خۆی كەمئەندام دەكات بۆ ئەوەی یارمەتی ب���دەن ،وت��ی «س��واڵ��ك��ەر هەیە خۆی كەمئەندام دەكات ،بەاڵم لەڕاستیدا وانین زۆرجار ئێواران دەیانبینم كە دەڕۆنەوە ساغن ،بۆیە داواكارم لەبەرپرسەكان چاوێك بەناو شاردا بخشێننەوە و رێگە لەسواڵكردن بگرن». قایمقامی قەزای مەركەزی سلێمانی زان��ا حەمە س��اڵ��ح بەچەتری راگەیاند «سواڵكردن ل��ەش��اری سلێمانیدا زۆرە و بۆ ئەم مەبەستەش لێكۆڵینەوەمان كردووە ل��ەڕێ��گ��ەی ه��ەری��ەك��ە لەبەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی و پۆلیسی نەوجەوانان و هەندێكیش ل��ەو كەسانەی سواڵدەكەن دەستگیر كراون و رەوانەی دادگا كراون». زانا حەمە ساڵح ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد تەواوی ئەو كارانەی دەیكەن لەچوارچێوەی ی��اس��ادای��ە ،وت���ی «ن��اك��رێ��ت ب��ەگ��رت��ن و گواستنەوە كۆتایی بەسواڵكردن بهێنین و دەبێت بیر لەڕێگەی تر بكرێتەوە». بەڕێوەبەری پۆلیسی سلێمانی عەمید نەجمەدین بەچەتری راگەیاند «بەپێی یاسا هەڵسوكەوتمان لەگەڵ سواڵكەرەكان ك��ردووە و لەڕێگەی نەجدە و ئینزیباتەوە دەستگیریان دەكەین هەرچەندە ئەوە ئیشی ئێمەش نییە ،بەاڵم بەهۆی ئەوەی نیزامی گشتیان تێكداوە ئەو كارە دەكەین». بەڕێوەبەری پۆلیسی سلێمانی ئاماژەی ب��ۆ ئ���ەوەك���رد زۆرب����ەی ئ���ەو ك��ەس��ان��ەی
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
7
سواڵ دەكەن خەڵكی ئێرە نین و كەسیش دەع��وای��ان ل��ەس��ەر ت��ۆم��ار ن��اك��ات ،دەڵێت «ئەوەی لەسەرمانە دەستبەسەریان دەكەین و تەسلیمی م��ەرك��ەزەك��ان��ی��ان دەك��ەی��ن، ئەوەندەی ئاگاداربم ئینزیباتەكانمان زیاتر لە ( )100سواڵكەریان بەپێی مادەكانی ( )392-391-390دەستگیر ك���ردووە و ڕەوانەی دادگایان كردون ،بەاڵم خەڵكیش سكااڵیان لەسەر تۆمار ناكات كە سكااڵش نەبێت دادوەر چییان لێبكات و ئەو كارەی كردوویانە تاوانی قورس نییە و بەكەفالەت ئازاد دەكرێن». فەرماندەی سریەی فەوجی ئینزیبات مالزمی یەك سەردەشت جەمال ،بەچەتری راگ��ەی��ان��د «ك���اری س��ەرەك��ی��م��ان گرتنی سواڵكەر نییە ،ب��ەاڵم بەهۆی زۆربوونی س���واڵ���ك���ەرەوە و ب���ێ���زاری ه��اواڵت��ی��ان��ەوە دەس��ت��گ��ی��ری��ان دەك���ەی���ن ،م��ان��گ هەیە ( )200ك��ەس دەستگیر ك���راوە واجبی سەرەكی ئێمەش نییە واجبی ئێمە بوایە لێكۆڵینەوەمان لەبارەیانەوە دەكرد».
بودجەی كفری پرۆژەیەك تەواو ناكات
«حكومەت حسابی پلە دوو بۆ شار ه دوورهدهستهکان دەكات»
ئا /ئیحسان مەال فوئاد
بەپێی وتەی ئەندازیار نەوزاد رەشید دەروی����ش س��ەرۆك��ی ش���ارەوان���ی ق��ەزای كفری بەشە ب��ودج��ەی ساڵی ()2010 ش��اری كفری كە ل��ەالی��ەن ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە تەرخاندەكرێت ( )579ملیۆن دی��ن��ارە و هاواڵتیانی ش��ارەك��ەش ن��ی��گ��ەران��ن ل��ەو ب��ودج��ەی��ەی كە بۆشارەكەیان تەرخانكراوە و جەخت لەوەدەكەنەوە ئەو بڕە پارەیە پرۆژەیەكی پێ ت��ەواو ناكرێت داوا دەك��ەن بودجەی زیاتر بۆ شارەكەیان تەرخان بكرێت. س��ەرۆك��ی ش��ارەوان��ی ئ��ام��اژە ب��ەوەش دەك����ات ك���ە ل����ەوەزارەت����ی ش��ارەوان��ی��ش تەلەفۆنیان بۆ كردم و وتیان بەبڕی یەك ملیار پرۆژەتان بۆ جێبەجێ دەكەین و بۆ تەواوكاری گەڕەكی رزگ��اری تەرخانم ك���رد ،پ����رۆژەی دروس��ت��ك��ردن��ی پ��ارك��ی بەرامبەر بەدالەش كە لەساڵی ڕابردووە پارەكەی تەرخانكراوە ،تەنها ئەوە ماوە بدرێت بەتەندەر و رابگەیەندرێت ،هەروەها دوو باخچەی ساوایان دروستدەكرێت و جێگاكەیمان دیاری كردووە». سەرۆكی ش��ارەوان��ی كفری ئاماژەی ب��ۆ ئ��ەوەك��رد ه��ەم��وو پ��رۆژەك��ان��ی ساڵی ڕاب���ردوون و هیچ پرۆژەیەكی ئەمساڵ لەجێبەجێكردندا نییە هەموو پرۆژەكانی ساڵی ( )2009تەواو دەكرێت و هیچ پڕۆژەیەكی ئەمساڵی تێدانیە. هێمن ع��ەدن��ان ت��ەم��ەن ( )25س��اڵ گەنجێكی دان��ی��ش��ت��وی ش���اری كفریە ب��ەغ��ەم��ب��اری��ەوە ،دەڵ��ێ��ت «ل���ەو ()25
س���اڵ���ەی ت��ەم��ەن��م ل����ەم ش������ارەدا هیچ خۆشییەكم نەبینیوە ،دوای ( )20ساڵ حوكمی خ��ۆم��اڵ��ی ش���اری ك��ف��ری كە نزیكەی ( )300ساڵە دروستبووە كەچی بودجەی ئەمساڵ تەنها ( )570ملیۆن دینارە كە بەشی پرۆژەی كۆنكریتكردنی گەڕەكێك ناكات ،جگە ل��ەوەی نەپارك و ن��ەك��ۆل��ێ��ژێ��ك��ی ت��ێ��دای��ە نەشوێنێكی خ���ۆش���گ���وزەران���ی ت���ێ���دای���ە ت��اخ��ەڵ��ك��ی شارەكە رووی لێبكات لەهەموو ئەمانە بێبەرین». هێمن عەدنان ،دەڵێت «حكومەتە هیچ گرنگییەك بەشارە دوورە دەستەكان نادات و حسابی نمرە دوو بۆ خەڵكەكەی دەكات، دەیان پاركی گەورە لەشارەكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆكدا دروستدەكرێت شاری كفری تەنها نیو پاركیشی تێدا نییە ،ئاخر چ دڵێك بەكوردستان و حكومەتەكەی خۆش بكەم». ئ����ەو گ��ەن��ج��ە داوا ل��ەب��ەرپ��رس��ان��ی شارەكەیان دەكات بەئاگابێنەوە و دەڵێت «پێویستە هەڵوێستیان هەبێت و ناڕەزایی دەرببڕن ،چونكە كفری بۆتە گوندێكی گەورە و رۆژ بە رۆژ خەڵكەكەی بەرەو شارەكانی سلێمانی و هەولێر هەڵدێن، لەساڵی ()2009دا نزیكەی ()170 خێزان كفرییان بەجێهێشتووە ،هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پشتگوێخستنی لەهەموو بوارێكدا». هەرچەندە جگە لەبودجەی ئەنجومەنی پارێزگاكان كە بەپێی ژمارەی دانیشتوان داب��ی��ن دەك��رێ��ت ،ب���ەاڵم ك��ف��ری یەكێكە
ل��ەو ش��اران��ەی تاساڵی ( )2003لەژێر تۆپباران و كاولكاری رژێمی بەعسدا بووە و پێویستی بەگرنگی پێدانی زیاتر و دابینكردنی ب��ڕە ب��ودج��ەی زۆرت���رە، قایمقامی ق��ەزای كفری شێركۆ حسێن ئاماژە ب��ەوە دەك��ات كە پێویستە خەڵك ب��زان��ێ��ت ئ��ەو ب��ڕە ب��ودج��ەی��ەی ئەمساڵ تەنها بودجەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییە بەپێی ژم���ارەی دانیشتوان تەرخاندەكرێت و وەزارەتەكانی تر بودجەی دیكەیان ه��ەی��ە ،وات��ا ه��ەر پرۆژەیەكی دیكە ئەنجامدەدرێت وەزارەتەكەی خۆی ب��ودج��ەی ب��ۆ داب��ی��ن دەك���ات و ج��ی��اوازە لەبودجەی ئەنجومەنی پارێزگاكان. ئ����ارام م��ح��ەم��ەد وەك گەنجێكی تەمەن ( )23ساڵ بەچەتری راگەیاند «وەك هاواڵتیەكی ئەم شارە قسە بكەم و نەكەم هیچ سودێكی نییە ،چونكە حكومەت دەس��ت��ی ل��ەم ش��ارە ششتووە، ب��ودج��ەی ئەمساڵ چەند س��ەد ملیۆن دینارێكە كە مەسروفاتی ئۆتۆمبێل و ماڵ و منداڵی ماڵە بەرپرسێك هێندەی ئەو بڕە پارەیەیە ،پێمباشە ئەو پارەیەش بگەڕێتەوە بۆ حكومەت و پێشكەشی خۆیانی بكرێت». ئ����ارام ئ���ام���اژهی ب���هوه ک���رد ئ���ەوەی ج��ێ��ی ن��ی��گ��ەران��ی��ی��ە ب��ۆ ش����اری كفری پشتگوێخستنێتی ل��ەه��ەم��وو ساڵێكی ب���ودج���ەدا ك��ە ب��ه چ��ەن��د س���ەد ملیۆن دی��ن��ارێ��ك��ی چ���اپ���ی ب��ری��م��ەر ئ����اوڕی لێدەدرێتەوە كە بەشی پرۆژەیەكی تەواو ناكات.
تەحسین حەمەغەریب:
بەڕێوەبەری پڕۆژهکانی سەنتەری پەنا:
توندوتیژی دژ بەژنان لەكەركوك دەگاتە لە ()89%
ئا /كوردۆ فەرەج ـ كەركوك
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
8
لەقوتابخانەوە دەتوانین رێژەی ژن كوشتن كەم بكەینەوە
بەڕێوەبەری پرۆژەكانی سەنتەری پەنا ب��ۆ ت��ون��دوت��ی��ژی دژی مێیینە ،ئ��اوێ��زان نوری لەوبارەیەوە وتی «بەپێی ئیشوكار و چ��االك��ی��ی��ەك��ان��م��ان ل��ەش��اری ك��ەرك��وك توندوتیژی دژی مێیینە زۆرە رێژەكەشی ل���ە ( %89ب���ۆ )%90ە ،ج��گ��ە ل���ەوەش توندوتیژی بەرامبەر بەخەڵكی س��ادە و بەرامبەر بەتوێژی رۆشنبیرش دەكرێت». ئاوێزان وتیشی «ساڵ بەساڵ رێژەكە زیاد دەكات هۆكارەكەشی بۆ ناهۆشیاری كۆمەڵگا دەگەڕێتەوە ،لەالیەكی تریشەوە لەچاو سااڵنی پێشوو كێشەكانیش زۆر بوون ،بەهۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای وەك مۆبایل و ئینتەرنێتەوە كە كاریگەری سلبی هەیە لەسەر كۆمەڵگا و بەتایبەت گ��ەن��ج��ان ك��ە وادەك�����ات ك��ێ��ش��ەك��ان ڕوو ل���ەزی���ادب���وون ب���ك���ات ،ئ��ێ��م��ە وەك پ��ەن��ا، پ��ەن��اگ��ەی��ەك��م��ان ه��ەی��ە ب��ۆ ئ���ەو ژن��ان��ەی ه���ەڕەش���ەی ت��ون �دوت��ی��ژی��ان ل��ێ��دەك��رێ��تو زۆربەی ئەو كێشانەی دێتە المان بەهۆی مۆبایلەوەیە كە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت میللەتێك ك��ە هەنگاوێكی ت��ازە دەنێت ئەو هەنگاوە بەناهۆشیاری بەرەو پێشەوە دەبات». لەبارەی ئاستی هۆشیاری گەنجانی ك����ەرك����وك ئ�����اوێ�����زان ن�������وری ،وت��ی��ش��ی «لەسەنتەرەكانی ئینتەرنێتدا دەبینیت گەنجان سەرقاڵی سایتە سێكسییەكانە، لەبری زانستو زانیاری ،ئەمەش وادەكات كاریگەری دەروونی هەبێت و هەوڵدەدات پەالماری كچێك بدات و حەزەكانی خۆی تێدا بهێنێتەدی ،هەندێك لەكەناڵەكانیش ف��ی��ل��م��ێ��ك دەه��ێ��ن��ن ك���ە خ��زم��ەت��ی هیچ الیەنێك ن��اك��ات ،نەگەنج و ن��ەم��ن��داڵ و ئ��ەم��ەش كێشەیەكە ن�����ەپ�����ی�����او، و ك���ۆم���ەڵ���گ���ا و ح��ك��وم��ەت
راگەیاندنەكان بەرپرسن بەرامبەری». ئ����اوێ����زان ئ���ام���اژەی بەوەشدا كە «شارەكەیان ب���ەر ل���ەه���ەم���وو ك��ارێ��ك پێویستی بەباری ئەمنی هەیە وە ئەگەر حكومەت كەمتەرخەم بێت بەرامبەر ب������اری ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی ش�����ارەك�����ە ،ب��ێ��گ��وم��ان
ئەو كێشانەی دێتە المان بەزۆر بەشودانی كچانو خیانەتكردنی هاوسەرییە بەهۆی مۆبایلەوە ،یان كوڕێك كچێكی شارێكی تری عێراقی هێناوەتە كەركوك و لێرە دەستدرێژی سیكسی كردوەتە سەری و دواتر وازی لێهێناوە
ش��اری��ش ل��ەن��اه��ۆش��ی��اری خ����ۆی����ان����ەوە ی���اس���ای���ەك ب���ۆ خ���ۆی���ان دادەن����ێ����ن، ك���ەم���ت���ەرخ���ەم���ی���ەك���ەش لەهەردوو الوەیە. دەرب����ارەی ئ��ەو ژنانە و ئ��ەو كیشانەشی دێنە الیان ئاوێزان دەڵێت «ئەو ژنانەی دێنە سەنتەری پ�����ەن�����ا ه���ەن���دێ���ك���ی���ان
پەخشان شەش ساڵ چاوەڕوانی كرد بەاڵم ئەو ژنێكی تری هێنا ئا :ئااڵ بەرزنجی ـ هەولێر
پەخشان تەمەنی ( )32ساڵە و لەیەكێك ل��ەوەزارەت��ەك��ان ف��ەرم��ان��ب��ەرە ،دوای ئ��ەوەی لەفەرمانگەكەی پەیوەندی لەگەڵ ئومێدی هاوتەمەنی دەبەستێ و هەموو شتێك لەنێوان خۆیان یەكالدەكەنەوە ،تەنیا لەسەر مارەكردن و ئەڵقە گ��ۆڕی��ن��ەوە دەم��ێ��ن�ێ ،ب���ەاڵم ئەو پەیوەندییە سەرناگرێت و بەوتەی پەخشان، دەستگیرانەكەی بەبێ هیچ هۆكارێكی باوەڕپێكراو لێی دوور دەكەوێتەوە و پاشان ژنێكی تر دەهێنێ. پەخشان باسی ب��ەس��ەره��ات��ەك��ەی خۆی ك��رد و وت���ی :دوای ئ���ەوەی لەفەرمانگە دام���ەزرام ژیانێكی ئاسایم هەبوو ،ئ��ەوەی بیرم لێنەدەكردەوە پەیوەندی خۆشەویستی و زەواج بوو ،چونكە زۆر گوێم لێدەبوو كە بەهۆی پەیوەندییەوە كچان تووشی چ كێشە و دەردەس��ەری��ەك دەبنەوە بەتایبەتی لەالیەن هەندێك كوڕ كە ئەوەی الیان نەبێ وەعد و پەیمانە ،بۆیە خۆم لەو جۆرە ژیانە بەدوورگرت و زۆرئ��اس��ودە دەژی��ام ،ب��ەاڵم ئەو ئاسودەییە زۆری نەخایاند و ئومێدی هاوتەمەنم و هاوڕێم لە فەرمانگەكە لەڕێگای زۆرزانی خۆیەوە و دوای ساڵێك هەوڵدان لەگەڵم توانی منیش توشی ئەو داوە بكات و رامكێشێتە نێو ژیانێكی ئاڵۆزی پڕ لەكێشەی س��ۆزداری، ئ��ەو ك���وڕە ب��ەه��ۆی نزیكی ل��ەژوورەك��ەی ێ نزیك بكاتەوە و بەقسە من توانی خۆیم ل بریقەدارەكانی و وەعدە گەورەكان رازیم بكات كە پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ ببەستم، ب��ەج��ۆرێ��ك ئ��ەو ب����ەردەوام ئ���ەوەی دووپ��ات��ی دەك�����ردەوە ك��ە مەبەستی ل��ەو پەیوەندییە زەواجە و هەرگیز بۆ شتی تر نیە ،ئەوە بوو هاورێكانی تری فەرمانگەكەم زیاتر هاندەرم بوون ئیتر بیر لەشوكردن بكەمەوە و مادام كەسێكیش هەیە داوام دەكاتو خۆشی دەوێم،
لەگەڵ ئەوەش هێشتا بڕیاری كۆتایم نەدا و ئ��ەو پەیوەندیەمان ش��ەش ساڵی خایاند، بەاڵم لەو ماوەیەدا چەندین هەنگاو لەیەكتر نزیك كەوتینەوە ،بەتایبەتی ماڵی ئومێد بەشێوەیەكی ئاشكرا و رەسمی هاتنە خوازبێنم و هەمووالیەكیش ب��ەو مەسەلەیان زان��ی، هەر ئەمەش وایكرد ئیتر من ترسم نەبێت و هەمووشتێك ب��ەالوە بنێم تەنیا ئەو كوڕە هەڵبژێرم ،هەرلەسەرقسەی ئەویش شێوازی جلوبەرگم گۆڕی ،چونكە پێماوابوو ئەو تاكە كەسە لەژیانم ،كەچی دوای ئەو خوازبێنیە م��اڵ��ی ك���وڕە ئیتر ه��ی��چ دەنگوباسێكی
وەاڵمی ئەو ئەوەبوو، كە خوشكە گەورەكەی بەو زەواجە رازی نیە و دەبێ سەبرمان هەبێت تا ئەو شوو دەكات
ت��ری��ان ن��ەم��ا ،ب��ۆ چ��ەن��دی��ن ج��اری��ش بە ئومێدم رادەگ��ەی��ان��د ،ئێوە بۆچی هاتن بۆچی ئێستا بێ دەنگن؟ ،بەاڵم وەاڵمی ئەو ئەوەبوو ،كە خوشكە گەورەكەی بەو زەواجە رازی نیە و دەبێ سەبرمان هەبێت تا ئەو شوودەكات ،چونكە لەماڵەوە هەموو بەقسەی ئەو دەكەن ،بەاڵم من ئەو قسانەی ئومێدم بە بەهانەدەزانی و هەستم دەكرد شتێك هەیە من نایزانم ،لەگەڵ ئەمانەش ئ��ەو ب����ەردەوام لەرێگای ن��اردن��ی نامە و smsخۆشەویستی بۆ من دووپاتدەكردە و بەڵێنەكانی تازە دەكردەوە بەوەی ئەو هەر
منی دەوێت و ئەوەی هەیە كاتیە و هەموو كێشەكان چارەسە دەبێت .كەچی مانەوەی پەیوەندیمان بەو شێوەیە و زانینی هەمووالیەك بەمەسەلەكە ل��ەب��ەرژەوەن��دی م��ن دان��ەب��وو، بەتایبەتی دوای ئ���ەوەی بۆیان گێرامەوە ئومێد لەگەڵ كچێكی تر پەیوەندی هەیە ێ بیخوازێ ،ئەوە بوو پەیوەندیمان و دەی��ەو ساردی تێكەوت و داوام لێكرد واز لەمن یان لەو كچە بهێنێت ،بەاڵم ئومێد بەردەوام ئەو قسانەی بەناڕاست دەزانی كە هیچی لەگەڵ ئەو كچە هەبێت و پێیدەوتم ئەمە بوختانی ێ نێوانمان تێك بدەن. خەڵكە دەیانەو هەرچەندە منیش لەناخەوە بڕوام نەدەكرد، دوای ئ��ەو ه��ەم��وو م��اوەی��ە كەسێكی تری خ��ۆش ب��وێ��ت و ب�����ەردەوام وهاڵم���ی هەموو ئەوانەم دەدایەوە كە بەخراپ باسی ئومێدیان دەكرد ،بەاڵم پاشان قسەكان راست دەرچوون و ئەو كوڕەی من شەش ساڵ لەگەڵی بووم، پەیوەندی لەگەڵ كچێكی تر بەستبوو ،ئەوە ب��وو دوای دابڕانێكی زۆر ،دەنگوباسی ژنهێنانی ئومێدم پێگەیشت و بەنهێنی خۆی لەفەرمانگەکهی من گواستەوە بۆ شوێنێكی تر ،ئەو رووداوە بۆ من گەورەبوو لەبیركردنی ئاسان نەبوو ،بەاڵم دوای خەم و خەفەتێكی زۆر بۆ ئ��ەو م��اوەی لەگەڵ ئ��ەو ك��وڕە بێ وەفایە بەسەرم برد كە شەش ساڵی خایاند، گەڕامەوە سەر ئەو بڕوایەی ئیتر ژیانێكی سەربەستانە و دوور لەو كێشەیه هەڵبژێرم، هەرچەندە ئێستا تەمەنم ( )32ساڵە ،بەاڵم ئ��ەوەی بەسەرم هات هەوڵدەدەم رۆژ بەڕۆژ لەیادی بكەم ،بەاڵم ئەوە لەیاد ناكەم كە نابێت هەندێك لەكوڕان بەوشێوەیە ژیانی كچان لەناو ببەن و دوای ئەو هەموو بەڵێن و پەیمانە ،وا بەئاسانی ژنێكی تر بهێنن ،ئەگەر ئەوەیە پەیوەندی خۆشەویستی و هەڵبژاردنی ژیانی هاوسەری ،ئەوا من بڕیارمداوە بەتەنیا بژیم و نەچمە نێو ئەو ژیانەوە.
دیداری /ئەنوەر حەمەغەریب و ئارام شەمێرانی
ل������ەم چ������او پ���ێ���ك���ەوت���ن���ەدا ت���ەح���س���ی���ن ح����ەم����ەغ����ەری����ب، ل��ەت��ای��ب��ەت��م��ەن��دی��ی��ەك��ان��ی گەنج دەدوێ����ت و ئ��ام��اژەش ب��ۆ ئ��ەوە دەك�����ات ك���ە گ��ەن��ج��ان��ی پێش راپەڕین بوونەتە قوربانی نەتەوە و نیشتمانەكەیان ،پێشیوایە كە گ��ەن��ج هێشتا ه�����اواری س �كو گیرفانی دەك���ات بۆیە ناتوانن یاخیبن. چەتر :بەتێڕوانینی ئێوە گەنج كێیە؟
تەحسین ح��ەم��ەغ��ەری��ب :گ��ەن��ج دوو گ���ەن���ج���ە ،گ��ەن��ج��ێ��ك��ی ف��س��ی��ۆل��ۆژی و گ��ەن��ج��ێ��ك��ی گ����وت����اری ،گ��ەن��ج��ی ف��س��ی��ۆل��ۆژی ب��ەپ��ێ��ی ت��ەم��ەن��ەك��ەی لەكۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی ت��ر دەگ���ۆڕێ���ت ،ل��ەك��ل��ت��ورێ��ك��ەوە بۆ كلتورێكی تر جیاوازی هەیە ،رەنگە ل��ەواڵت��ی ئێمەدا تەمەنی ()25-18 س��اڵ��ی ب��ەگ��ەن��ج س��ەی��ر ب��ك��رێ��ت رەن��گ��ە لەكۆمەڵگەیەكی تردا گەنج بەو واتایە نەبێت ،پاشان گەنجی گوتارمان هەیە كە پەیوەندی بەتەمەنەوە هەیە، گ��ەن��ج��ێ��ت��ی ل��ەگ��ەن��ج��ی گ������������وت������������اردا پ���ەی���وەن���دی فۆتۆ :ئاراس عوسامن
شۆخان فەرەج ل��ەق��ۆن��اغ��ی نیۆلۆتیکدا سیستەمی دای��ك س��االری بااڵدەست بووە .ژن توانیوێتی وەاڵم��دەرەوەی پێداویستییەكان بێت ،تەون كردن و گڵكاری و دانەوێڵە كوتین لەداهێنانەكانی ژن بووە ،ژن رابەرایەتی ك��ردووە ،زیرەكی و داهێنانەكانی ژن وای كردووە كە خێزان لەدەوری كۆببنەوە. لەدوای ئەوەی كە خوداوەندی ژن (تیامات) لێدانێكی كوشندەی ب��ەردەك��ەوێ��ت لەالیەن م���ەردۆخ���ەوە ل��ەس��ەردەم��ی بابلییەكاندا كە نوێنەرایەتی كلتوری باوك ساالری دەكات و هەنگاو بەرەو تاك خودایی دەنێت ،ژن تەواوی هێزی خۆی و دەستەاڵتەكەی لەدەست دەدات. ئ��ەوەی جێگەی سەرنجە ئیتر ل���ەدوای ئەو شكستەوە كە بەسەر ژندا هات هاوكات قۆناغی مانەوەی ژن لەماڵدا و قۆناغی كۆیلەیەتیان دەستیپێكرد ،كە تائەمڕۆش بەردەوامە. دیارە ئایینی تاك خوداییش دەوری خۆی بینیوە لەالوازكردنی پێگەی ژن��دا .الوازكردنی ژن و مانەوەی لەماڵدا ،دەركەوتنی پیاویش وەك بەهێزتر لەژن وایكردووە كە ژنان رووب��ەڕووی زۆرترین توندوتیژی و چەرمەسەری دنیا ببنەوە. بەڕادەیەك كە وەك ئەمڕۆ دەیبینین كوشتنی ژن لەژێر پەردەی شەرەفدا و سوكایەتی پێكردنیان ل��ەالی��ەن رەگ���ەزی ب��ەرام��ب��ەرەوە ب��ەڕوون��ی و ئاشكرایی دەبینرێت .دەكرێت بڵێین لەئاستی كێشەیەكی بەوشێوەیەدا كە تائێستاش ژن بەكەم تەماشادەكرێن و دەك��وژرێ��ن و ناچار دەكرێن خۆیان بكوژن لەهەرێمی كوردستاندا، كەمتەرخەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ببینرێت .دەكرێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پالنێكی باشتر بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەموو ئەو توندوتیژیانەی كە دەكرێت بەرامبەر بەژنان دابڕێژێت ئەگەر ئەنجامەكەشی لەپاش دەساڵی تر ببینین ،چونكە هەموومان دەزانین رێژەی ژن كوشتن لەم سااڵنەی دواییدا بەرزبۆتەوە، بەهۆی ئەوەی كە ژنان زیاتر وشیار بوونەتەوە و رووبەڕووی بەرامبەرەكەیان دەبنەوە بۆ ئەوەی كە وجودی خۆیان بسەلمێنن كە ئەوانیش مرۆڤن هەر وەك چۆن پیاو مرۆڤە ،هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ پیاودا نییە. دەك��رێ��ت هەوڵی كەمكردنەوەی رێ���ژەی ژن كوشتن لەخێزانەوە بدرێت ،ب��ەاڵم كاتێك كە خێزان بەتایبەتی دایك و باوك نەیانتوانی بەم ئەركە هەڵبستن ئ��ەوا ك��اری حكومەتە ئەو ئەركە بگرێتە ئەستۆی خ��ۆی لەڕێگەی وەزارەتی پەروەردەوە .وەزارەتی پەروەردە دەتوانێت لەخوێندگاكاندا وانەیەكی تایبەت دابنێت هەر وەك چۆن وانەكانی تر هەن بۆ ئەوەی كە منداڵ فێربكەن جیاوازی لەنێوان رەگەزەكاندا نییە، بەڵكو ئەوە مرۆڤ خۆیەتی ئەو جیاوازییەی درووس��ت��ك��ردوە پیاو بە بەهێزتر ل��ەژن پیشان دەدات ،دەبێت منداڵەكان فێری ئازادی بكرێن كە چۆن پیاو بڕوای بەئازادی هەیە بۆخۆی دەبێت بڕوای بەئازادی ژنیش هەبێت ،دەبێت ژن و پیاو هەردووكیان وەك یەك تەماشای یەكتر بكەن نەك یەكێكیان لەوی تریان بەهێزتر بن. دەبێت ئەو مامۆستایە منداڵەكان تێبگەیەنێت كە دەبێت ژن و پیاو یەكیان خۆش بوێت نەك یەك بكوژن ،دەبێت منداڵ فێربكرێت چۆن پیاو مافی ئەوەی هەیە ئازادانە مومارەسەی هەموو ئەو شتانەی كە خۆی حەزی لێیەتی بیكات بەبێ ترس بۆ ژنیش بەهەمان شێوەبێت، چونكە ئ��ەوان ه��ەردووك��ی��ان مرۆڤن و هیچ جیاوازییەك لەنێوانیاندا نابینرێت .لەدوای چەند ساڵێكی تر دەتوانین ئەنجامەكەی ببینین كە ئەو مندااڵنەمان بەوشێوەیە پ��ەروەردە كرد دەبینی ئەو مندااڵنە جیاواز لەدایك و باوك و باپیرەیان بیردەكەنەوە بڕوای تەواویان بەئازادی بەیەكسانی هەیە بۆ هەموو مرۆڤەكان جا چ پیاو بێت یاخود ژن. دەكرێت نمونەیەك لەسەر ئەم بابەتە باسبكەین كە لەواقیعدا بوونی هەبێت .كاتێك كە كورد دێنە ئ��ەوروپ��ا لەكوردستان كلتورێكی تری هەیە لەهەمانكاتدا پەروەردەیەكی تریش هەیە لەخوێندنگاكاندا ،دەبینین باوك و دایەكەكان زۆر زەحمەتە بەالیانەوە كە لەگەڵ كلتوری ئەوروپیدا بژین ،بەاڵم دەبینی منداڵەكان بەو پێیەی كە لەخوێندنگەدا وان��ەی تایبەتییان هەیە زۆر جیاواز لەدایك و باوكەكان بیردەكەنەوە ئەوەی كە بۆخۆیان بەڕاستی دەزانن بۆ خوشكەكانیشیان ب��ەه��ەم��ان ش��ێ��وەن ،ه��ەر ب��ۆی��ە كچی ك��ورد لەئەوروپادا هێندەی ترسیان لەباوك و لەمامیان هەیە هێندە لەبراكانیان ناترسن بەمەرجێك براكانیان لەگەڵ خۆیان لەئەوروپادا گەورەبووبن.
توندوتیژی دژ بەمێیینە لەشاری ك�����ەرك�����وك س�����اڵ ب����ەس����اڵ ڕوو ل���ەزی���ادب���وون���ە ،زۆرب�����ەی ه��ۆك��اری كێشەكانیش مۆبایلو ئینتەرنێتە ،ئەو كەسانەش كە دەچنە سەنتەرەكان لەنەتەوەی كورد و عەرەبن.
دەم��ێ��ن��ن��ەوە و ه��ەن��دێ��ك��ی��ان كێشەكانیان ب��ۆ چ���ارەس���ەر دەك���رێ���ت ،زۆرب�����ەی ئ��ەو كێشانەشی دێتە المان بەزۆر بەشودانی كچانو خیانەتكردنی هاوسەرییە بەهۆی مۆبایلەوە ،یان ئەوەتە كوڕێك كچێكی شارێكی تری عێراقی هێناوەتە كەركوك و ل��ێ��رە دەس��ت��درێ��ژی سیكسی ك��ردوەت��ە سەری و دواتر وازی لێهێناوە ،زۆربەی ك��ێ��ش��ەك��ان��ی ژن����ان ل���ەش���اری ك��ەرك��وك لەڕەگەزی كورد و عەرەبن». ل��ەب��ارەی رۆڵ��ی راگەیاندنەكانیشەوە وتی «گەر رۆڵی راگەیاندن ئازاد بێت دەت��وان��ی��ن بڵێن شتێك بەشتێك دەك��ەی��ن، بەاڵم راگەیاندن لەم شارەدا نەزۆر بەهێز و نەزۆریش الوازە ،لەكاتێك راگەیاندن ئ���ەوەن���دەی خ��ەڵ��ك��ی دەت��رس��ێ��ن��ن خەڵكی ئارام ناكەنەوە ،لەئێستادا راگەیاندنەكانی كەركوك جگە لەڕەخنەگرتن لەیەكتری و ترساندنی خەڵك هیچی تر نییە». ب������هڕێ������وهب������هری پ����هن����ا ل�����ەب�����ارەی س��ەن��ت��ەرەك��ەش��ی��ان��ەوە دەڵ��ێ��ت «س��ەن��ت��ەری پ��ەن��ا ل��ەس��اڵ��ی ()2004وە دام�����ەزراوە تائێستا كۆمەڵێ پ���رۆژەی ج��ی��اوازم��ان ك���ردووە وە هیچ الی��ەن��ێ��ک رێ��گ��ر نییە ل��ەب��ەردەم كارەكانماندا و هاوكاریشمان نین ،زیاتر كارەكانیشمان راهێنان و وۆرك شۆپە ،دایكان و باوكانی گەڕەكەكان و مامۆستایان و فەرمانبەران بەشداری تێدا دەكەن ،كاردەكەین چۆن توندوتیژی ك��ەم بكرێتەوە و گ��ەڕان��ەوهی یەكسانی لەكاتی پەروەردەكردنی كچان و كوڕان، ل��ەه��ەم��ان��ك��ات��دا ب���ەرن���ام���ەی رادی�����ۆ و تەلەفزیۆنیمان هەیە». ئ�����اوێ�����زان ،وت���ی���ش���ی «الی����ەك����ی ت��ر كێشەكانی ت��ون�دوت��ی��ژی ئ��ەوەی��ە پ��ی��اوان تێناگەن مافی ژن��ان چییە ،وا دەزان��ن رێكخراوەكان ،ژنەكانیان لێ دەسێنێتەوە، بۆیە لەكاتی ك��ۆب��وون��ەوە لەگەڵ ژناندا پ��ی��اوان��ی��ش ك���ۆدەك���ەی���ن���ەوە ت���ا ل��ەم��اف��ی یەكتری تێبگەن ،كارمان بۆ ئەوە كردووە نایەكسانی جێندەری نەمێنێت ،كار دەكەین پەروەردەكردنی منداڵ پەروەردەیەكی باش بێت».
گەنجی ئێمە تەنها گەنجێكە لەدنیادا یاخی نیە بەگوتاری فیكری گەنجەكانەوە هەیە تاچەند خ��ۆی��ان بەگەنج دەزان���ن ،چۆن گوتارەكەیان وایان لێ دەكات چاالك بن لەژیانی گەنجێتی خۆیاندا ،چەند رۆڵیان هەبێت لەگۆڕانكاری ناو كۆمەڵگادا، چۆن ئەو تایبەتمەندیانەی هی گەنجن لەگەنجەكاندا رەن���گ ب��دات��ەوە ،ئەمە پەیوەندی بەتەمەنەوە هەیە .ئیمامی غەزالی ئەفەرموێت (عەقاڵ داڵ نیە، بەاڵم پەیوەندی بە دڵەوە هەیە) ،گەنجی گوتاریش یەكسان نیە بەتەمەن ،دەكرێ ێ لەرووی تەمەنەوە تێپەڕیشیان كردبێت، كەسان ب������������������ەاڵم
گو تا ر ە كا نیا ن گ�����وت�����اری گ��ەن��ج��ان��ە ب������ێ������ت، ئ������ەوەی ك��ە من زی���ات���ر
ج��ەخ��ت��ی ل���ەس���ەر دەك����ەم����ەوە گ��ەن��ج��ی گوتارییە ،نەك گەنجی فیسیۆلۆژی.
چ��ەت��ر :گەنجی كۆمەڵگەی ئێمە لەكام جۆریانە؟
لەماف ،بەاڵم لەپێش راپەڕین ئەم ئەركە ێ كە خۆبەختكردن بوو ئەبووایە جێبەج بكرایە بەرامبەر بەنیشتیمان.
چەتر :گەنجی پێش راپەڕین بووەتە ق��ورب��ان��ی و سوتەمەنی ب��ۆ گەنجی ئێستا؟
هیچی تیا نەبووە ،شوێنێ نەبووە تیایا بحەوێتەوە ،ترس لەدڵیدا هەبووە ،ئەوان ئ��ەو چ��اوەڕوان��ی��ی��ەی��ان ه��ەی��ە لەگەنجی ئەمڕۆ لەكاتێكدا گۆڕانێكی ریشەیی لەگوتاری گەنجێتیدا لەواڵتی ئێمەدا دەبێت دروست بووبێ ،ئەمەش سەرەتای زۆرێك لەقەیرانەكانی ئەم نیشتیمانەیە، لەبەرئەوەی دەسەاڵت لەگەنج تێناگات و بمانەوێ و نەمانەوێ گەنج توێژێكی فراوانی ئەم نیشتیمانەیە ،داهاتووی ئەم نیشتیمانەش هەر دەكەوێتە دەستی ئەو، ئەوانەی دەرچ��ووی زانكۆن و زۆرترین بڕوانامەیان پێیە گەنجن ،لەبەرئەوەی دەس���ەاڵت���داران زۆرب���ەی���ان ب��ڕوان��ام��ەی��ان ن���ەب���ووە و ل��ەش��اخ��دا ب����وون ،ئ���ەوان���ەی ك��ە زۆرت���ری���ن زم��ان��ی ب��ێ��گ��ان��ە دەزان���ن گەنجەكانن ،ئەوانەی كە دەتوانن لەگەڵ تەكنەلۆژیا و دنیای نوێدا مامەڵە بكەن گەنجەكانن ،چاوی ئەم نیشتیمانە ئەو گەنجانەیە ،بەاڵم بەداخەوە دەسەاڵت ئەو چاوە نابینێت و خەریكە كوێری ئەكات.
تەحسین حەمەغەریب :هیچ كامیان نیە ،ئەوەی كە لەرووی فیسیۆلۆژییەوە پێویستیەتی ب���ۆی داب��ی��ن ن���ەك���راوە و ت��ەح��س��ی��ن ح���ەم���ەغ���ەری���ب :گ��ەن��ج��ی نیەتی ،ئیمامی غ��ەزال��ی هاوڕێیەكی پێش راپ��ەڕی��ن قوربانی ب��وو بۆ هەموو گ��ەن��ج��ی ه��ەب��ووە ،چ���ووە ل��ەب��ازاڕ دوو نەتەوە ،دەبوو گەنجەكانی ئێستا سوود ك��راس��ی ك��ڕی��وە ،یەكێكیان ت��ازە ب��ووە و ل��ەو تەمەنە وەرب��گ��رن ك��ە ئ���ەوان زووت��ر ئ��ەوەی تریان كۆن ب��ووە ،تازەكەی داوە خەرجیانكردووە ،بەاڵم دەتوانین بڵێین بەو ب���ەه���اوڕێ گ��ەن��ج��ەك��ەی و پ��ێ��ی وت���ووە شێوەیەی كە دەشێ گەنجەكان سوودیان ت���ۆ گ��ەن��ج��ی ،ب����ەاڵم ئ��ای��ا الی ئێمە لەو بابەتە نەبینیوە. چەتر :دەسەاڵتی كوردی توانیویەتی تایبەتمەندی گەنجێتی تەنانەت لەرووی فسیۆلۆژیشەوە حیسابی بۆكراوە ،مرۆڤ ك��ار بۆ خستنە گ��ەڕی توانستەكانی ئ��ەو كاتەی ه��ەر ل��ەرووی جەستەییەوە گەنج بكات؟ تەحسین حەمە غەریب :ئەگەر لەرووی ل���ەئ���ەوپ���ەڕی ت��وان��اك��ان��ی خ��ۆی��ای��ەت��ی ه��ەر لەغەریزەكانەوە بیگرە تا توانای فەلسەفەی زانستە مرۆییەكانەوە وەاڵم داه��ێ��ن��ان ،وات���ە گ��ەن��ج��ی واڵت���ی ئێمە بدەینەوە ،بەپشت بەستن بەبیردۆزەكانی لەرووی فیسیۆلۆژییەوە مافی پێنەدراوە كۆمەڵناسی ،ئەتوانین بڵێین دەسەاڵتی ێ تا بڵێین ئەمە گەنجێكی فیسیۆلۆژییە ،ك����وردی دەس��ەاڵت��ێ��ك��ی پ��ی��رە ،ن��ات��وان� لەجێگەی م��ن لەبەریتانیا گەنجم دی��وە بەبۆكس گەنجانە بیر بكاتەوە و خۆی چەتر :یاخیبوون لەرۆحیەتی گەنجی لەبازاڕدا بەیەكتریاندا كێشاوە ،كە لێیشم گەنجەكان دابنێت ،بزانن ئەوان داخوازییان ئەمڕۆدا هەیە؟ پ��رس��ی��ون ئ��ەم��ە چ��ی��ە؟ وت��وی��ان��ە ئەمانە چیە؟ مامەڵەی ت�������ەح�������س�������ی�������ن ئازادن ،هەروەها گەنجی گوتاریش نیە ،دەس��������ەاڵت��������ی ح�����ەم�����ەغ�����ەری�����ب: پرۆفایل: لەبەرئەوەی ئێمە گوتارێكمان نیە تایبەت ك���������������������وردی گەنجی ئێمە تەنها بێت بەگەنجان ،تایبەتمەندیەكانی روون ه�����ەم�����ی�����ش�����ە تەحسین حەمەغەریب ساڵی گەنجێكە ل��ەدن��ی��ادا بێت ،تا گەنجەكان خۆیان بە خاوەنی م��ام��ەڵ��ەی��ەك��ی ( )1974لەهەڵەبجەی شەهید یاخی نیە ،یاخیبوون پیرانەیە ،تەنها بزانن. دوای داب��ی��ن��ك��ردن��ی ئیدارە دەرچووی بووە، لەدایك چ��ەت��ر :ئ��ەت��وان��ی��ن بڵێین گەنجی ح��س��اب ب��ۆ ئەو پێویستیەكانی ه��ەر ئێستا درێژە پێدەری هەمان كلتوری ت��ەم��ەن��ە دەك���ەن و فەلسەفەیە و خاونی بیست م��رۆڤ��ێ��ك��ی ئ��اس��ای��ی گەنجەكانی نەوەكانی پێش خۆیانن؟ ك�����ە خ���ۆی���ان���ی دێ���ت ،گەنجی ئێمە ئێستاش چاپكراوە پەرتوكی تەحسین حەمەغەریب :ئەگەر قسە ت���ێ���دان ب��ەح��زب��ە هێشتا ه���اواری سك لەسەر كلتوری گەنجێتی بكەین ،نەخێر، سەرنووسەری گۆڤاری هەژانە و گیرفانی دەك��ات، گەنجی س��ەردەم��ەك��ان��ی ل��ەوەوپ��ێ��ش بەم س��ەی��ری راپ��ەرەك��ان��ی قۆناغەدا جیای بكەینەوە ،پێش راپەڕین ئ���ەوروپ���ا ب��ك��ە دوای و دوای راپەڕین ،گەنجی پێش راپەڕین لەحزبدان ئەوانەی ئۆپۆزسیۆنەكانیشەوە، داب��ی��ن��ك��ردن��ی م��اف��ەك��ان��ی��ان ی��اخ��ی��ب��وون، گەنجێك ب��وو خ��ۆی ئ��ەك��رد بەقوربانی پیرن، خەڵكی لەدەستدایە �ان � �اری � �ڕی � ب و ئەمە لەخانەی یاخیبووندا نیە ،بەڵكو نەتەوە و میللەت ،بۆ پێشمەرگە خۆی دەكرێ لەسەركردایەتی حزبێكدا دوو سێ لەخانەی داواك��ردن��ی مافەكانیایەتی، ئ��ەت��وان��دەوە ،ئ��ەم��ە م��ەرك��ەزی��ەت��ێ��ك ب��وو گەنج هەبێت ،بەاڵم ئەمە واتای ئەوە نیە وەك م���ەوالن���ای رۆم����ی ل��ەش��ی��ع��رێ��ك��ا ل��ەن��ۆرم��ی ئەخالقیی ئ���ەودا ،خ��ۆك��ردن بتوانێت گوتارە پیرانەكە وەربگێڕێت بۆ دەڵ����ێ ی���ەك���ەم ج���ار س���ك ،ئ���ەم هێشتا بەقوربانی بۆ نیشتیمان ناوەند بوو لەبیر گوتارێكی گەنجانە ،دەسەاڵتی كوردی موچەیەكی نیە ،ناتوانێت زەواج بكات، و بۆچوونی گەنجی ئەو ئەوسەردەمەدا ،بەبۆچوونی من لەكێشەكانی گەنجی ناتوانێت خانوویەكی هەبێت ،رۆژانە بۆ بەاڵم ئەو فەزیلەتە الی گەنجی ئێستا كورد و ئەم نیشتیمانە تێناگات ،كە بیر دانەمەزراندن مان دەگرێت ،هەست دەكەن هێشتا سیماكانیشی دەرن��ەك��ەوت��ووە ،لەو گەنجێتیەی خۆی دەكاتەوە كە لەو گەنجێتیەكەیان بەهەوانتە دەڕوات كە ێ ئ�����ەو ف����ەزی����ل����ەت����ەی ك����ە ئ���ەم���ڕۆ شاخە ژیاوە وایش حساب بۆ گەنجێتی چاكترین بڕگەكانی تەمەنیەتی بە ب گەنجەكان بەدوایدا دەگەڕێن بریتیە گەنجەكانی ئ��ەم��ڕۆ دەك���ات ،باخەڵی ئامانج تێدەپەڕێنێت.
ژینگهپارێزهکان ماندوون
«گهنجانی سلێمانی لهخاوێن راگرتنی شارهکهیان کهمتهرخهمن» ئا /جەزا ئەحمەد بەشێك لەگەنجان لەوە دەدوێن كە پ��اك��ك��ردن��ەوەی ش��ۆس��ت��ە و رێ��گ��اك��ان كارێكی شەرمە و لەالیەن كۆمەڵگەوە ب��ەچ��اوێ��ك��ی ك����ەم س��ەی��ر دەك���رێ���ت، بەشێكتریان ئەم بۆچونە رەتدەكەنەوە و پێیانوایە پاككردنەوی شار ئەركێكە و شەرمی ناوێت توێژەرێكیش رایدەگەیێنێت ك��ە ش��ەرم��ك��ردن��ی گ��ەن��ج��ان ل��ەك��اری پاكەوانی پەیوەندی بەپەروەردەوە هەیە.
سامی ،گەنجێكی بااڵبەرزە رۆژانە ب��ەگ��س��ك��ەی دەس���ت���ی پ���اش���م���اوەی ئ��ەو خاشاكانە كۆدەكاتەوە كە رێبواران و خاون دوك��ان��ەك��ان ف��ڕێ��ی��دەدەن��ە س��ەر شۆستە و رێگاكان ،ئەو لەشاری دهۆكەوە هاتووە بۆ پاكردنەوەی شەقامی مەولەوی سلێمانی و مانگانەش لەبەرامبەر ئەم پاكەوانیەدا ( )450.000دینار وەردەگرێت تا بژێوی گهنجێک لهکاتی پاکهوانی لهسهر شهقامی سامل له شاری سلێامنی خ��ۆی��ی و خ��ێ��زان��ەك��ەی پ��ێ��داب��ی��ن ب��ك��ات، ئەم گەنجە ئەوەشی خستەروو كە ساڵ شاری پێ كارێكی شەرمە و دەڵێت «من و ن��ی��وێ��ك��ە لەسلێمانی ب��ەپ��اك��ردن��ەوەی بەالمەوە شەرمە كە جادەكانی ئەم واڵتە پاك بكەمەوە ،ئەگەر من ئەو كارە بكەم شەقامەكانەوە خەریكە. سامی زەید ،تەمەن ( )18ساڵ ،هێما بۆ هیچ جیاوازییەكم لەگەڵ ئەو فیلیپینییە ئەوە دەكات كە پاككردنەوەی شەقامەكانی نابێت كە ج��ادە پ��اك دەك��ەن��ەوە و دەچمە پێشەرم نییە دانیشتنی پێ شەرمە جەخت قاڵبی ئەوانەوە» ،بڕوا ،پێشیوایە ئەگەر لەمە دەك��ات��ەوە و وت��ی «م��ن بەشەرمی پاكەوانی بكات ئ��ەوا لەالیەن گەنجانی نازانم پاككردنەوەی شەقامەكان ،بەڵكو ت���رەوە ب��ەچ��اوی ك��ەم س��ەی��ردەك��رێ��ت بۆیە ل��ەم��اڵ دانیشتنم پێناخۆشە ل���ەوەی كە دەڵێت «ئێمەی گەنجان بەدوای مۆدێلدا ك��ارن��ەك��ەم ،ه��ەم��وو ك��ەس وەك ی��ەك نیە دەگەڕێین ئەگەر كارێكی وابكەین بەكەم هەندێك كەس هەیە كە خۆیان بەگەورە سەیر دەكرێین لەالیەن گەنجەكانی ترەوە، دەزان���ن و دەڵێن ئەمكارە پیسە من ئەم بۆیەش پاككردنەوەی شەقامەكان بەشەرم دهزانم». قسەیەم پێناخۆشە». ئاسۆ حەمەخورشید ،تەمەن ( )31ساڵ بڕوا عومەر ،تەمەن ( )23ساڵ یەكێكە لەو گەنجانەی پێچەوانەی سامی قسەی مانگێكە لەواڵتی بەریتانیا هاتووەتەوە دەكرد و پاككردنەوەی شەقام و رێگاكانی دەیوت «زۆرم بەالوە سەیرە كە گەنج لێرە
«گ��ەن��ج��ان��ی ك��ورد كە دەچێنە ئەوروپا ب����ەش����ان����ازی����ی����ەوە خ�����ەری�����ك�����ی ج������ادە پ���اك���ك���ردن���ەوەن ... كەچی ئێرە كە واڵتی خ��ۆی��ان��ە ئ��ام��ادەن��ی��ن پاكی بكەنەوە»
فۆتۆ :جەزا ئەحمەد دەڵ��ێ��ت پ��اك��ك��ردن��ەوەی شەقامەكانی ئەم واڵتەم بەالوە شەرمە بەڕاستی گەنجانی ك��ورد كە دەچێنە ئ��ەوروپ��ا بەشانازییەوە خەریكی جادە پاككردنەوەن ،من تێناگەم گەنجە ك��وردەك��ان ل��ەئ��ەوروپ��ا لەچەندین كۆمپانیا خۆیان دەنووسن بۆ پاككردنەوەی ئاودەست كەچی ئێرە كە واڵتی خۆیانە ئامادەنین پاكی بكەنەوە». ئاسۆ ،ئاماژە بۆ ئەوە دەكات «ئەگەر من لەمانگێكدا رۆژێكم بەر بكەوێت بۆ پاككردنەوەی شەقامەكانی كوردستان بەڵێن دەدەم بەشانازییەوە ئەگەر لەئەوروپاش بم بگەڕێمەوە پاكی بكەمەوە». ساالر حەمەكەریم ،تەمەن ( )25ساڵ گەنجێكە و دەڵ��ێ��ت «ب��ەه��ۆی الی��ەن��ی دەروونیەوە گەنج ئامادەیی تیادانیە جادە
پ��اك ب��ك��ات��ەوە ،ب��ەداخ��ەوە گەنجەكانمان ئ��ام��ادەی ئ��ەوەی��ان تیادایە كە جادەكانی ئەوروپا پاك بكەنەوە ،بەاڵم بۆ جادەكانی ئەم واڵتە پاك ناكەنەوە ،بەهۆی ئەوەی كە كۆمەڵگا بەچاوێكی ك��ەم سەیری پاكەوانەكان دەك��ات بۆیە گەنج ئامادە نیە ج��ادەك��ان پ��اك ب��ك��ات��ەوە ،م��ن كاتێك ێ ك���ە ش��ەق��ام��ێ��ك پ���اك دەك����ەم����ەوە گ��و نادەمە خەڵكی چوار دەورم كەچی دەڵێن خۆبەخش ئەو كارەم كردووە وە هەستكردن بە بەرپرسیارێتیەكی پاڵم پێوە دەنێت بۆ پاككردنەوەی ئەم شارە». پەروین حەسەن ،توێژەری كۆمەاڵیەتی لەمبارەیەوە بەچەتری راگەیاند «بەشەرم زانینی پاككردنەوەی شەقامەكانی ناو ش���ار پ��ەی��وەن��دی ب���ەو وش���ەی ش��ەرم��ەوە هەیە كە لەالی خەڵكی ئێمە دروستبووە، سەرچاوەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ناهۆشیاری تاكەكانی كۆمەڵگا ،بەڕاستی پ��ەروەردە هەر لەخێزانەوە تاناو كۆمەڵگا و خوێندن خراپە و وا پەروەردە دەكرێن كە لەداهاتوودا هەموومان دەبین بەفەرمانبەر و لەسەر كورسی دادەنیشین ،وا پەروەردە ناكرێن كە خۆشەویستیمان هەبێت بۆ ئ��ەم واڵت��ە و ئامادەبین كە شەقامەكانی پاك بكەینەوە ئەگەر موچەشیان نەبێت ،نادادپەروەری ن��او كۆمەڵگاش هۆكارێكی گرنگە بۆ نەبوونی خۆشەویستی بەتایبەتی ئێستا داب و نەریت هۆكارێكی زۆر گرنگن كەوا دەكەن». ئ��ەم ت��وێ��ژەرە پێیوایە گەنجانی كورد بۆیە لەئەوروپا شەقامەكان پاكدەكەنەوە ژی��ان��ی��ان ب��اش��ە ك��ە ل��ەك��وردس��ت��ان وان��ی��ە گەنجان ژیانیان باش نیە ،بەهۆی ئەوەی كە كۆمەڵێك لەئاستی سەرەوەی دەسەاڵتن و كۆمەڵێكیش هەژارن».
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
9
دووركەوتنەوە لەسیاسەت حەیدەر ناسیح
«ف��ەل��س��ەف��ەش ل���ەدوا پ��ێ��ن��اس��ەك��ردن��ی��دا ه��ەر سیاسەتە» ئەلتوسێر
س��ی��اس��ەت ك��ە ق��ۆن��اغ ب��ە ق��ۆن��اغ ب��ووە بەنەریتێكی ئەنترپۆلۆجی ،دوات���ر ب��ووە بەپایەی داڕشتن و پێكهێنانی ئەو سیستەم و دەوڵ��ەت و فەرمانڕەوایەتیانەی كە بۆ ژیانی كۆمەڵێكی دیاریكراو لەقۆناغێكی دی���اری���ك���راودا دروس���ت���ك���راون و ژی��ان��ی كۆمەڵگەیان پێبەڕێوەبراوە ،لەم سۆنگەیەوە سیاسەت و دوات��ری��ش ب��ەش��داری سیاسی دەبێتە كلتور و گۆڕەپانی كێبڕكێ ،ئیدی لێرەشەوە ئەوە سەرجەم چین و توێژەكانی كۆمەڵن كە داوا دەكەن بەشداربن لەداڕشتنی ئەو سیستەمەی كە دەیەوێت بەشێوەیەكی رێ��ژەی��ی ج��ڵ��ەوگ��ی��ری ژی��ان��ی گشتی و كەسیان بكات ،تاپەراوێزنەخرێن و مافە كەسی و سروشتیەكانیان لەنێو دەسەاڵت و سیستەمێكی دۆگمادا ئاوەژوو نەكرێنەوە. مەبەستم لێرەدا ئەوەیە كە ئێستا لەزۆر ێ شوێنی دنیادا پەراوێزخستنی جیلی نو لەسیاسەت و بەیەكدادانی نێوان جیلی كۆن ێ بەهەمان شێوەی ئاستە كلتوریەكە، و نو لەسەر ئاستە سیاسیەكەش ب��ووە بەجێی مشتومڕ و مەسەلەیەكی هەنووكەیی، لەبەرئەوەی بەتێڕوانینی من جیلی كۆن چەندێك مۆدێرن بێت و خۆی نوێبكاتەوە، لەتێڕوانینی جیلی نوێدا هەر كۆن و جێی رەخنەیە ،بۆیە دەكرێت ئەو مشتومڕە لەسەر بنەمای تەوازوعی كۆمەاڵیەتی و سیاسی و كلتوری چ��ارەس��ەر بكرێت ن��ەك لەسەر بنەمای توندوتیژی و سڕینەوەی الیەنێك لەالیەنەكان ،لەبەرئەوەی هەموو پێكەوە جوانین و پێویستمان بەئەزمونی جیلی پێشوو هەیە ،لەهەمانكاتدا ئەبێت خەیاڵ و وەه��م و دنیابینی جیلی نوێش بەهەند وەربگیرێت. ئەگەر لێكۆڵینەوەیەكی كۆمەڵناسی س��ی��اس��ی ب��ك��ەی��ن ل���ەوب���ارەی���ەوە ،دەبینین لەئەنجامی چارەسەرنەكردن و بەئەنجام نەگەیشتنی ئەو مشتومڕەدا ،ئێستا گەنج ێ بەگشتی لەسیاسەت دوور و نهوهی نو كەوتوونەوە و رۆڵیان نیە لەو مەسەالنەی پ��ەی��وەن��دی ب���ەژی���ان و خ��ەی��اڵ و مافە كەسیەكانیانەوە هەیە ،لەراستیدا كاتێك گەنج هەست دەك��ات بەشداریكردنی لەمەیدانی س��ی��اس��ی��دا ،دی��س��ان��ەوە ب��ەدی��وێ��ك��ەی ت��ردا پەراوێزكەوتن و دۆگما بوونە ،لەبەرئەوەی ئێستا بەگشتی سیاسەت لەمەسەلەیەكی فیكری و فەلسەفیەوە ،بەرەو بەئابوریكردن و بازرگانی رۆشتووە و بەتاڵە لەهەندێ بنەمای مۆراڵی و سروشتی ،ئیتر لێرەوە گەنج دەستبەرداری دەبێت بۆ جیلی كۆن و دەوڵەمەند و سەرمایەدارەكان ،ئەوانیش لەوێوە دەتوانن س��ازش لەسەر مافەكانی گەنج بكەن و پەراوێزی بخەن ،هەر ئەمەش یەكێكە لەهۆكارەكانی نەمانی هەستی ناسیۆنالیستی و گوێنەدان بەنیشتمان و پاكڕانەگرتنی ژینگەی نیشتمان و بەجێهێشتنی خاك و واڵت بەسەرجەم بەها و كلتور و مێژووەكەیەوە كە بەردەوام گەنجی پێتاوانبار دەكرێت. بۆیە پێویستە ه��ەم��ووان هەڵوەستەیەك لەسەر ئەو مەسەلەیە بكەن و دەرەنجامەكانی لێكبدەنەوە و بەهەند وەریبگرن ،ئیتر ناكرێت كەسانێك كە نەوەی هەمان ئەو میللەتەبن و خەونەكانی دواڕۆژی ئ��ەو میللەت و نیشتمانە بكەوێتە چنگیان لەداهاتوودا، كەچی ڕێگەیان نەدرێت بەشداربن لەیەكێ لەكایە گرنگەكانی ژیانی خۆیاندا ،هەر بۆ ئەوەی ئەزمونێكیان هەبێت ،بۆیە پێشنیار دەكەم كە ئەو پێكدادان و ناكۆكیە لەسەر ئاستی سیاسی و كلتور و كۆمەاڵیەتی، ل���ەڕێ���ی س����ەرج����ەم ن����اوەن����د و دەزگ����ا رۆشنبیریەكانەوە ،كاری لەسەر بكرێت و چیتر ڕێگە نەدەین شتێك كە چارەسەرەكەی لەقازانجماندایە ،هەر وا بەپەراوێزخراوی بمێنێتەوە.
تەحسین حەمەغەریب:
بەڕێوەبەری پڕۆژهکانی سەنتەری پەنا:
توندوتیژی دژ بەژنان لەكەركوك دەگاتە لە ()89%
ئا /كوردۆ فەرەج ـ كەركوك
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
8
لەقوتابخانەوە دەتوانین رێژەی ژن كوشتن كەم بكەینەوە
بەڕێوەبەری پرۆژەكانی سەنتەری پەنا ب��ۆ ت��ون��دوت��ی��ژی دژی مێیینە ،ئ��اوێ��زان نوری لەوبارەیەوە وتی «بەپێی ئیشوكار و چ��االك��ی��ی��ەك��ان��م��ان ل��ەش��اری ك��ەرك��وك توندوتیژی دژی مێیینە زۆرە رێژەكەشی ل���ە ( %89ب���ۆ )%90ە ،ج��گ��ە ل���ەوەش توندوتیژی بەرامبەر بەخەڵكی س��ادە و بەرامبەر بەتوێژی رۆشنبیرش دەكرێت». ئاوێزان وتیشی «ساڵ بەساڵ رێژەكە زیاد دەكات هۆكارەكەشی بۆ ناهۆشیاری كۆمەڵگا دەگەڕێتەوە ،لەالیەكی تریشەوە لەچاو سااڵنی پێشوو كێشەكانیش زۆر بوون ،بەهۆی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیای وەك مۆبایل و ئینتەرنێتەوە كە كاریگەری سلبی هەیە لەسەر كۆمەڵگا و بەتایبەت گ��ەن��ج��ان ك��ە وادەك�����ات ك��ێ��ش��ەك��ان ڕوو ل���ەزی���ادب���وون ب���ك���ات ،ئ��ێ��م��ە وەك پ��ەن��ا، پ��ەن��اگ��ەی��ەك��م��ان ه��ەی��ە ب��ۆ ئ���ەو ژن��ان��ەی ه���ەڕەش���ەی ت��ون �دوت��ی��ژی��ان ل��ێ��دەك��رێ��تو زۆربەی ئەو كێشانەی دێتە المان بەهۆی مۆبایلەوەیە كە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت میللەتێك ك��ە هەنگاوێكی ت��ازە دەنێت ئەو هەنگاوە بەناهۆشیاری بەرەو پێشەوە دەبات». لەبارەی ئاستی هۆشیاری گەنجانی ك����ەرك����وك ئ�����اوێ�����زان ن�������وری ،وت��ی��ش��ی «لەسەنتەرەكانی ئینتەرنێتدا دەبینیت گەنجان سەرقاڵی سایتە سێكسییەكانە، لەبری زانستو زانیاری ،ئەمەش وادەكات كاریگەری دەروونی هەبێت و هەوڵدەدات پەالماری كچێك بدات و حەزەكانی خۆی تێدا بهێنێتەدی ،هەندێك لەكەناڵەكانیش ف��ی��ل��م��ێ��ك دەه��ێ��ن��ن ك���ە خ��زم��ەت��ی هیچ الیەنێك ن��اك��ات ،نەگەنج و ن��ەم��ن��داڵ و ئ��ەم��ەش كێشەیەكە ن�����ەپ�����ی�����او، و ك���ۆم���ەڵ���گ���ا و ح��ك��وم��ەت
راگەیاندنەكان بەرپرسن بەرامبەری». ئ����اوێ����زان ئ���ام���اژەی بەوەشدا كە «شارەكەیان ب���ەر ل���ەه���ەم���وو ك��ارێ��ك پێویستی بەباری ئەمنی هەیە وە ئەگەر حكومەت كەمتەرخەم بێت بەرامبەر ب������اری ك���ۆم���ەاڵی���ەت���ی ش�����ارەك�����ە ،ب��ێ��گ��وم��ان
ئەو كێشانەی دێتە المان بەزۆر بەشودانی كچانو خیانەتكردنی هاوسەرییە بەهۆی مۆبایلەوە ،یان كوڕێك كچێكی شارێكی تری عێراقی هێناوەتە كەركوك و لێرە دەستدرێژی سیكسی كردوەتە سەری و دواتر وازی لێهێناوە
ش��اری��ش ل��ەن��اه��ۆش��ی��اری خ����ۆی����ان����ەوە ی���اس���ای���ەك ب���ۆ خ���ۆی���ان دادەن����ێ����ن، ك���ەم���ت���ەرخ���ەم���ی���ەك���ەش لەهەردوو الوەیە. دەرب����ارەی ئ��ەو ژنانە و ئ��ەو كیشانەشی دێنە الیان ئاوێزان دەڵێت «ئەو ژنانەی دێنە سەنتەری پ�����ەن�����ا ه���ەن���دێ���ك���ی���ان
پەخشان شەش ساڵ چاوەڕوانی كرد بەاڵم ئەو ژنێكی تری هێنا ئا :ئااڵ بەرزنجی ـ هەولێر
پەخشان تەمەنی ( )32ساڵە و لەیەكێك ل��ەوەزارەت��ەك��ان ف��ەرم��ان��ب��ەرە ،دوای ئ��ەوەی لەفەرمانگەكەی پەیوەندی لەگەڵ ئومێدی هاوتەمەنی دەبەستێ و هەموو شتێك لەنێوان خۆیان یەكالدەكەنەوە ،تەنیا لەسەر مارەكردن و ئەڵقە گ��ۆڕی��ن��ەوە دەم��ێ��ن�ێ ،ب���ەاڵم ئەو پەیوەندییە سەرناگرێت و بەوتەی پەخشان، دەستگیرانەكەی بەبێ هیچ هۆكارێكی باوەڕپێكراو لێی دوور دەكەوێتەوە و پاشان ژنێكی تر دەهێنێ. پەخشان باسی ب��ەس��ەره��ات��ەك��ەی خۆی ك��رد و وت���ی :دوای ئ���ەوەی لەفەرمانگە دام���ەزرام ژیانێكی ئاسایم هەبوو ،ئ��ەوەی بیرم لێنەدەكردەوە پەیوەندی خۆشەویستی و زەواج بوو ،چونكە زۆر گوێم لێدەبوو كە بەهۆی پەیوەندییەوە كچان تووشی چ كێشە و دەردەس��ەری��ەك دەبنەوە بەتایبەتی لەالیەن هەندێك كوڕ كە ئەوەی الیان نەبێ وەعد و پەیمانە ،بۆیە خۆم لەو جۆرە ژیانە بەدوورگرت و زۆرئ��اس��ودە دەژی��ام ،ب��ەاڵم ئەو ئاسودەییە زۆری نەخایاند و ئومێدی هاوتەمەنم و هاوڕێم لە فەرمانگەكە لەڕێگای زۆرزانی خۆیەوە و دوای ساڵێك هەوڵدان لەگەڵم توانی منیش توشی ئەو داوە بكات و رامكێشێتە نێو ژیانێكی ئاڵۆزی پڕ لەكێشەی س��ۆزداری، ئ��ەو ك���وڕە ب��ەه��ۆی نزیكی ل��ەژوورەك��ەی ێ نزیك بكاتەوە و بەقسە من توانی خۆیم ل بریقەدارەكانی و وەعدە گەورەكان رازیم بكات كە پەیوەندی خۆشەویستی لەگەڵ ببەستم، ب��ەج��ۆرێ��ك ئ��ەو ب����ەردەوام ئ���ەوەی دووپ��ات��ی دەك�����ردەوە ك��ە مەبەستی ل��ەو پەیوەندییە زەواجە و هەرگیز بۆ شتی تر نیە ،ئەوە بوو هاورێكانی تری فەرمانگەكەم زیاتر هاندەرم بوون ئیتر بیر لەشوكردن بكەمەوە و مادام كەسێكیش هەیە داوام دەكاتو خۆشی دەوێم،
لەگەڵ ئەوەش هێشتا بڕیاری كۆتایم نەدا و ئ��ەو پەیوەندیەمان ش��ەش ساڵی خایاند، بەاڵم لەو ماوەیەدا چەندین هەنگاو لەیەكتر نزیك كەوتینەوە ،بەتایبەتی ماڵی ئومێد بەشێوەیەكی ئاشكرا و رەسمی هاتنە خوازبێنم و هەمووالیەكیش ب��ەو مەسەلەیان زان��ی، هەر ئەمەش وایكرد ئیتر من ترسم نەبێت و هەمووشتێك ب��ەالوە بنێم تەنیا ئەو كوڕە هەڵبژێرم ،هەرلەسەرقسەی ئەویش شێوازی جلوبەرگم گۆڕی ،چونكە پێماوابوو ئەو تاكە كەسە لەژیانم ،كەچی دوای ئەو خوازبێنیە م��اڵ��ی ك���وڕە ئیتر ه��ی��چ دەنگوباسێكی
وەاڵمی ئەو ئەوەبوو، كە خوشكە گەورەكەی بەو زەواجە رازی نیە و دەبێ سەبرمان هەبێت تا ئەو شوو دەكات
ت��ری��ان ن��ەم��ا ،ب��ۆ چ��ەن��دی��ن ج��اری��ش بە ئومێدم رادەگ��ەی��ان��د ،ئێوە بۆچی هاتن بۆچی ئێستا بێ دەنگن؟ ،بەاڵم وەاڵمی ئەو ئەوەبوو ،كە خوشكە گەورەكەی بەو زەواجە رازی نیە و دەبێ سەبرمان هەبێت تا ئەو شوودەكات ،چونكە لەماڵەوە هەموو بەقسەی ئەو دەكەن ،بەاڵم من ئەو قسانەی ئومێدم بە بەهانەدەزانی و هەستم دەكرد شتێك هەیە من نایزانم ،لەگەڵ ئەمانەش ئ��ەو ب����ەردەوام لەرێگای ن��اردن��ی نامە و smsخۆشەویستی بۆ من دووپاتدەكردە و بەڵێنەكانی تازە دەكردەوە بەوەی ئەو هەر
منی دەوێت و ئەوەی هەیە كاتیە و هەموو كێشەكان چارەسە دەبێت .كەچی مانەوەی پەیوەندیمان بەو شێوەیە و زانینی هەمووالیەك بەمەسەلەكە ل��ەب��ەرژەوەن��دی م��ن دان��ەب��وو، بەتایبەتی دوای ئ���ەوەی بۆیان گێرامەوە ئومێد لەگەڵ كچێكی تر پەیوەندی هەیە ێ بیخوازێ ،ئەوە بوو پەیوەندیمان و دەی��ەو ساردی تێكەوت و داوام لێكرد واز لەمن یان لەو كچە بهێنێت ،بەاڵم ئومێد بەردەوام ئەو قسانەی بەناڕاست دەزانی كە هیچی لەگەڵ ئەو كچە هەبێت و پێیدەوتم ئەمە بوختانی ێ نێوانمان تێك بدەن. خەڵكە دەیانەو هەرچەندە منیش لەناخەوە بڕوام نەدەكرد، دوای ئ��ەو ه��ەم��وو م��اوەی��ە كەسێكی تری خ��ۆش ب��وێ��ت و ب�����ەردەوام وهاڵم���ی هەموو ئەوانەم دەدایەوە كە بەخراپ باسی ئومێدیان دەكرد ،بەاڵم پاشان قسەكان راست دەرچوون و ئەو كوڕەی من شەش ساڵ لەگەڵی بووم، پەیوەندی لەگەڵ كچێكی تر بەستبوو ،ئەوە ب��وو دوای دابڕانێكی زۆر ،دەنگوباسی ژنهێنانی ئومێدم پێگەیشت و بەنهێنی خۆی لەفەرمانگەکهی من گواستەوە بۆ شوێنێكی تر ،ئەو رووداوە بۆ من گەورەبوو لەبیركردنی ئاسان نەبوو ،بەاڵم دوای خەم و خەفەتێكی زۆر بۆ ئ��ەو م��اوەی لەگەڵ ئ��ەو ك��وڕە بێ وەفایە بەسەرم برد كە شەش ساڵی خایاند، گەڕامەوە سەر ئەو بڕوایەی ئیتر ژیانێكی سەربەستانە و دوور لەو كێشەیه هەڵبژێرم، هەرچەندە ئێستا تەمەنم ( )32ساڵە ،بەاڵم ئ��ەوەی بەسەرم هات هەوڵدەدەم رۆژ بەڕۆژ لەیادی بكەم ،بەاڵم ئەوە لەیاد ناكەم كە نابێت هەندێك لەكوڕان بەوشێوەیە ژیانی كچان لەناو ببەن و دوای ئەو هەموو بەڵێن و پەیمانە ،وا بەئاسانی ژنێكی تر بهێنن ،ئەگەر ئەوەیە پەیوەندی خۆشەویستی و هەڵبژاردنی ژیانی هاوسەری ،ئەوا من بڕیارمداوە بەتەنیا بژیم و نەچمە نێو ئەو ژیانەوە.
دیداری /ئەنوەر حەمەغەریب و ئارام شەمێرانی
ل������ەم چ������او پ���ێ���ك���ەوت���ن���ەدا ت���ەح���س���ی���ن ح����ەم����ەغ����ەری����ب، ل��ەت��ای��ب��ەت��م��ەن��دی��ی��ەك��ان��ی گەنج دەدوێ����ت و ئ��ام��اژەش ب��ۆ ئ��ەوە دەك�����ات ك���ە گ��ەن��ج��ان��ی پێش راپەڕین بوونەتە قوربانی نەتەوە و نیشتمانەكەیان ،پێشیوایە كە گ��ەن��ج هێشتا ه�����اواری س �كو گیرفانی دەك���ات بۆیە ناتوانن یاخیبن. چەتر :بەتێڕوانینی ئێوە گەنج كێیە؟
تەحسین ح��ەم��ەغ��ەری��ب :گ��ەن��ج دوو گ���ەن���ج���ە ،گ��ەن��ج��ێ��ك��ی ف��س��ی��ۆل��ۆژی و گ��ەن��ج��ێ��ك��ی گ����وت����اری ،گ��ەن��ج��ی ف��س��ی��ۆل��ۆژی ب��ەپ��ێ��ی ت��ەم��ەن��ەك��ەی لەكۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی ت��ر دەگ���ۆڕێ���ت ،ل��ەك��ل��ت��ورێ��ك��ەوە بۆ كلتورێكی تر جیاوازی هەیە ،رەنگە ل��ەواڵت��ی ئێمەدا تەمەنی ()25-18 س��اڵ��ی ب��ەگ��ەن��ج س��ەی��ر ب��ك��رێ��ت رەن��گ��ە لەكۆمەڵگەیەكی تردا گەنج بەو واتایە نەبێت ،پاشان گەنجی گوتارمان هەیە كە پەیوەندی بەتەمەنەوە هەیە، گ��ەن��ج��ێ��ت��ی ل��ەگ��ەن��ج��ی گ������������وت������������اردا پ���ەی���وەن���دی فۆتۆ :ئاراس عوسامن
شۆخان فەرەج ل��ەق��ۆن��اغ��ی نیۆلۆتیکدا سیستەمی دای��ك س��االری بااڵدەست بووە .ژن توانیوێتی وەاڵم��دەرەوەی پێداویستییەكان بێت ،تەون كردن و گڵكاری و دانەوێڵە كوتین لەداهێنانەكانی ژن بووە ،ژن رابەرایەتی ك��ردووە ،زیرەكی و داهێنانەكانی ژن وای كردووە كە خێزان لەدەوری كۆببنەوە. لەدوای ئەوەی كە خوداوەندی ژن (تیامات) لێدانێكی كوشندەی ب��ەردەك��ەوێ��ت لەالیەن م���ەردۆخ���ەوە ل��ەس��ەردەم��ی بابلییەكاندا كە نوێنەرایەتی كلتوری باوك ساالری دەكات و هەنگاو بەرەو تاك خودایی دەنێت ،ژن تەواوی هێزی خۆی و دەستەاڵتەكەی لەدەست دەدات. ئ��ەوەی جێگەی سەرنجە ئیتر ل���ەدوای ئەو شكستەوە كە بەسەر ژندا هات هاوكات قۆناغی مانەوەی ژن لەماڵدا و قۆناغی كۆیلەیەتیان دەستیپێكرد ،كە تائەمڕۆش بەردەوامە. دیارە ئایینی تاك خوداییش دەوری خۆی بینیوە لەالوازكردنی پێگەی ژن��دا .الوازكردنی ژن و مانەوەی لەماڵدا ،دەركەوتنی پیاویش وەك بەهێزتر لەژن وایكردووە كە ژنان رووب��ەڕووی زۆرترین توندوتیژی و چەرمەسەری دنیا ببنەوە. بەڕادەیەك كە وەك ئەمڕۆ دەیبینین كوشتنی ژن لەژێر پەردەی شەرەفدا و سوكایەتی پێكردنیان ل��ەالی��ەن رەگ���ەزی ب��ەرام��ب��ەرەوە ب��ەڕوون��ی و ئاشكرایی دەبینرێت .دەكرێت بڵێین لەئاستی كێشەیەكی بەوشێوەیەدا كە تائێستاش ژن بەكەم تەماشادەكرێن و دەك��وژرێ��ن و ناچار دەكرێن خۆیان بكوژن لەهەرێمی كوردستاندا، كەمتەرخەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ببینرێت .دەكرێت حكومەتی هەرێمی كوردستان پالنێكی باشتر بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەموو ئەو توندوتیژیانەی كە دەكرێت بەرامبەر بەژنان دابڕێژێت ئەگەر ئەنجامەكەشی لەپاش دەساڵی تر ببینین ،چونكە هەموومان دەزانین رێژەی ژن كوشتن لەم سااڵنەی دواییدا بەرزبۆتەوە، بەهۆی ئەوەی كە ژنان زیاتر وشیار بوونەتەوە و رووبەڕووی بەرامبەرەكەیان دەبنەوە بۆ ئەوەی كە وجودی خۆیان بسەلمێنن كە ئەوانیش مرۆڤن هەر وەك چۆن پیاو مرۆڤە ،هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ پیاودا نییە. دەك��رێ��ت هەوڵی كەمكردنەوەی رێ���ژەی ژن كوشتن لەخێزانەوە بدرێت ،ب��ەاڵم كاتێك كە خێزان بەتایبەتی دایك و باوك نەیانتوانی بەم ئەركە هەڵبستن ئ��ەوا ك��اری حكومەتە ئەو ئەركە بگرێتە ئەستۆی خ��ۆی لەڕێگەی وەزارەتی پەروەردەوە .وەزارەتی پەروەردە دەتوانێت لەخوێندگاكاندا وانەیەكی تایبەت دابنێت هەر وەك چۆن وانەكانی تر هەن بۆ ئەوەی كە منداڵ فێربكەن جیاوازی لەنێوان رەگەزەكاندا نییە، بەڵكو ئەوە مرۆڤ خۆیەتی ئەو جیاوازییەی درووس��ت��ك��ردوە پیاو بە بەهێزتر ل��ەژن پیشان دەدات ،دەبێت منداڵەكان فێری ئازادی بكرێن كە چۆن پیاو بڕوای بەئازادی هەیە بۆخۆی دەبێت بڕوای بەئازادی ژنیش هەبێت ،دەبێت ژن و پیاو هەردووكیان وەك یەك تەماشای یەكتر بكەن نەك یەكێكیان لەوی تریان بەهێزتر بن. دەبێت ئەو مامۆستایە منداڵەكان تێبگەیەنێت كە دەبێت ژن و پیاو یەكیان خۆش بوێت نەك یەك بكوژن ،دەبێت منداڵ فێربكرێت چۆن پیاو مافی ئەوەی هەیە ئازادانە مومارەسەی هەموو ئەو شتانەی كە خۆی حەزی لێیەتی بیكات بەبێ ترس بۆ ژنیش بەهەمان شێوەبێت، چونكە ئ��ەوان ه��ەردووك��ی��ان مرۆڤن و هیچ جیاوازییەك لەنێوانیاندا نابینرێت .لەدوای چەند ساڵێكی تر دەتوانین ئەنجامەكەی ببینین كە ئەو مندااڵنەمان بەوشێوەیە پ��ەروەردە كرد دەبینی ئەو مندااڵنە جیاواز لەدایك و باوك و باپیرەیان بیردەكەنەوە بڕوای تەواویان بەئازادی بەیەكسانی هەیە بۆ هەموو مرۆڤەكان جا چ پیاو بێت یاخود ژن. دەكرێت نمونەیەك لەسەر ئەم بابەتە باسبكەین كە لەواقیعدا بوونی هەبێت .كاتێك كە كورد دێنە ئ��ەوروپ��ا لەكوردستان كلتورێكی تری هەیە لەهەمانكاتدا پەروەردەیەكی تریش هەیە لەخوێندنگاكاندا ،دەبینین باوك و دایەكەكان زۆر زەحمەتە بەالیانەوە كە لەگەڵ كلتوری ئەوروپیدا بژین ،بەاڵم دەبینی منداڵەكان بەو پێیەی كە لەخوێندنگەدا وان��ەی تایبەتییان هەیە زۆر جیاواز لەدایك و باوكەكان بیردەكەنەوە ئەوەی كە بۆخۆیان بەڕاستی دەزانن بۆ خوشكەكانیشیان ب��ەه��ەم��ان ش��ێ��وەن ،ه��ەر ب��ۆی��ە كچی ك��ورد لەئەوروپادا هێندەی ترسیان لەباوك و لەمامیان هەیە هێندە لەبراكانیان ناترسن بەمەرجێك براكانیان لەگەڵ خۆیان لەئەوروپادا گەورەبووبن.
توندوتیژی دژ بەمێیینە لەشاری ك�����ەرك�����وك س�����اڵ ب����ەس����اڵ ڕوو ل���ەزی���ادب���وون���ە ،زۆرب�����ەی ه��ۆك��اری كێشەكانیش مۆبایلو ئینتەرنێتە ،ئەو كەسانەش كە دەچنە سەنتەرەكان لەنەتەوەی كورد و عەرەبن.
دەم��ێ��ن��ن��ەوە و ه��ەن��دێ��ك��ی��ان كێشەكانیان ب��ۆ چ���ارەس���ەر دەك���رێ���ت ،زۆرب�����ەی ئ��ەو كێشانەشی دێتە المان بەزۆر بەشودانی كچانو خیانەتكردنی هاوسەرییە بەهۆی مۆبایلەوە ،یان ئەوەتە كوڕێك كچێكی شارێكی تری عێراقی هێناوەتە كەركوك و ل��ێ��رە دەس��ت��درێ��ژی سیكسی ك��ردوەت��ە سەری و دواتر وازی لێهێناوە ،زۆربەی ك��ێ��ش��ەك��ان��ی ژن����ان ل���ەش���اری ك��ەرك��وك لەڕەگەزی كورد و عەرەبن». ل��ەب��ارەی رۆڵ��ی راگەیاندنەكانیشەوە وتی «گەر رۆڵی راگەیاندن ئازاد بێت دەت��وان��ی��ن بڵێن شتێك بەشتێك دەك��ەی��ن، بەاڵم راگەیاندن لەم شارەدا نەزۆر بەهێز و نەزۆریش الوازە ،لەكاتێك راگەیاندن ئ���ەوەن���دەی خ��ەڵ��ك��ی دەت��رس��ێ��ن��ن خەڵكی ئارام ناكەنەوە ،لەئێستادا راگەیاندنەكانی كەركوك جگە لەڕەخنەگرتن لەیەكتری و ترساندنی خەڵك هیچی تر نییە». ب������هڕێ������وهب������هری پ����هن����ا ل�����ەب�����ارەی س��ەن��ت��ەرەك��ەش��ی��ان��ەوە دەڵ��ێ��ت «س��ەن��ت��ەری پ��ەن��ا ل��ەس��اڵ��ی ()2004وە دام�����ەزراوە تائێستا كۆمەڵێ پ���رۆژەی ج��ی��اوازم��ان ك���ردووە وە هیچ الی��ەن��ێ��ک رێ��گ��ر نییە ل��ەب��ەردەم كارەكانماندا و هاوكاریشمان نین ،زیاتر كارەكانیشمان راهێنان و وۆرك شۆپە ،دایكان و باوكانی گەڕەكەكان و مامۆستایان و فەرمانبەران بەشداری تێدا دەكەن ،كاردەكەین چۆن توندوتیژی ك��ەم بكرێتەوە و گ��ەڕان��ەوهی یەكسانی لەكاتی پەروەردەكردنی كچان و كوڕان، ل��ەه��ەم��ان��ك��ات��دا ب���ەرن���ام���ەی رادی�����ۆ و تەلەفزیۆنیمان هەیە». ئ�����اوێ�����زان ،وت���ی���ش���ی «الی����ەك����ی ت��ر كێشەكانی ت��ون�دوت��ی��ژی ئ��ەوەی��ە پ��ی��اوان تێناگەن مافی ژن��ان چییە ،وا دەزان��ن رێكخراوەكان ،ژنەكانیان لێ دەسێنێتەوە، بۆیە لەكاتی ك��ۆب��وون��ەوە لەگەڵ ژناندا پ��ی��اوان��ی��ش ك���ۆدەك���ەی���ن���ەوە ت���ا ل��ەم��اف��ی یەكتری تێبگەن ،كارمان بۆ ئەوە كردووە نایەكسانی جێندەری نەمێنێت ،كار دەكەین پەروەردەكردنی منداڵ پەروەردەیەكی باش بێت».
گەنجی ئێمە تەنها گەنجێكە لەدنیادا یاخی نیە بەگوتاری فیكری گەنجەكانەوە هەیە تاچەند خ��ۆی��ان بەگەنج دەزان���ن ،چۆن گوتارەكەیان وایان لێ دەكات چاالك بن لەژیانی گەنجێتی خۆیاندا ،چەند رۆڵیان هەبێت لەگۆڕانكاری ناو كۆمەڵگادا، چۆن ئەو تایبەتمەندیانەی هی گەنجن لەگەنجەكاندا رەن���گ ب��دات��ەوە ،ئەمە پەیوەندی بەتەمەنەوە هەیە .ئیمامی غەزالی ئەفەرموێت (عەقاڵ داڵ نیە، بەاڵم پەیوەندی بە دڵەوە هەیە) ،گەنجی گوتاریش یەكسان نیە بەتەمەن ،دەكرێ ێ لەرووی تەمەنەوە تێپەڕیشیان كردبێت، كەسان ب������������������ەاڵم
گو تا ر ە كا نیا ن گ�����وت�����اری گ��ەن��ج��ان��ە ب������ێ������ت، ئ������ەوەی ك��ە من زی���ات���ر
ج��ەخ��ت��ی ل���ەس���ەر دەك����ەم����ەوە گ��ەن��ج��ی گوتارییە ،نەك گەنجی فیسیۆلۆژی.
چ��ەت��ر :گەنجی كۆمەڵگەی ئێمە لەكام جۆریانە؟
لەماف ،بەاڵم لەپێش راپەڕین ئەم ئەركە ێ كە خۆبەختكردن بوو ئەبووایە جێبەج بكرایە بەرامبەر بەنیشتیمان.
چەتر :گەنجی پێش راپەڕین بووەتە ق��ورب��ان��ی و سوتەمەنی ب��ۆ گەنجی ئێستا؟
هیچی تیا نەبووە ،شوێنێ نەبووە تیایا بحەوێتەوە ،ترس لەدڵیدا هەبووە ،ئەوان ئ��ەو چ��اوەڕوان��ی��ی��ەی��ان ه��ەی��ە لەگەنجی ئەمڕۆ لەكاتێكدا گۆڕانێكی ریشەیی لەگوتاری گەنجێتیدا لەواڵتی ئێمەدا دەبێت دروست بووبێ ،ئەمەش سەرەتای زۆرێك لەقەیرانەكانی ئەم نیشتیمانەیە، لەبەرئەوەی دەسەاڵت لەگەنج تێناگات و بمانەوێ و نەمانەوێ گەنج توێژێكی فراوانی ئەم نیشتیمانەیە ،داهاتووی ئەم نیشتیمانەش هەر دەكەوێتە دەستی ئەو، ئەوانەی دەرچ��ووی زانكۆن و زۆرترین بڕوانامەیان پێیە گەنجن ،لەبەرئەوەی دەس���ەاڵت���داران زۆرب���ەی���ان ب��ڕوان��ام��ەی��ان ن���ەب���ووە و ل��ەش��اخ��دا ب����وون ،ئ���ەوان���ەی ك��ە زۆرت���ری���ن زم��ان��ی ب��ێ��گ��ان��ە دەزان���ن گەنجەكانن ،ئەوانەی كە دەتوانن لەگەڵ تەكنەلۆژیا و دنیای نوێدا مامەڵە بكەن گەنجەكانن ،چاوی ئەم نیشتیمانە ئەو گەنجانەیە ،بەاڵم بەداخەوە دەسەاڵت ئەو چاوە نابینێت و خەریكە كوێری ئەكات.
تەحسین حەمەغەریب :هیچ كامیان نیە ،ئەوەی كە لەرووی فیسیۆلۆژییەوە پێویستیەتی ب���ۆی داب��ی��ن ن���ەك���راوە و ت��ەح��س��ی��ن ح���ەم���ەغ���ەری���ب :گ��ەن��ج��ی نیەتی ،ئیمامی غ��ەزال��ی هاوڕێیەكی پێش راپ��ەڕی��ن قوربانی ب��وو بۆ هەموو گ��ەن��ج��ی ه��ەب��ووە ،چ���ووە ل��ەب��ازاڕ دوو نەتەوە ،دەبوو گەنجەكانی ئێستا سوود ك��راس��ی ك��ڕی��وە ،یەكێكیان ت��ازە ب��ووە و ل��ەو تەمەنە وەرب��گ��رن ك��ە ئ���ەوان زووت��ر ئ��ەوەی تریان كۆن ب��ووە ،تازەكەی داوە خەرجیانكردووە ،بەاڵم دەتوانین بڵێین بەو ب���ەه���اوڕێ گ��ەن��ج��ەك��ەی و پ��ێ��ی وت���ووە شێوەیەی كە دەشێ گەنجەكان سوودیان ت���ۆ گ��ەن��ج��ی ،ب����ەاڵم ئ��ای��ا الی ئێمە لەو بابەتە نەبینیوە. چەتر :دەسەاڵتی كوردی توانیویەتی تایبەتمەندی گەنجێتی تەنانەت لەرووی فسیۆلۆژیشەوە حیسابی بۆكراوە ،مرۆڤ ك��ار بۆ خستنە گ��ەڕی توانستەكانی ئ��ەو كاتەی ه��ەر ل��ەرووی جەستەییەوە گەنج بكات؟ تەحسین حەمە غەریب :ئەگەر لەرووی ل���ەئ���ەوپ���ەڕی ت��وان��اك��ان��ی خ��ۆی��ای��ەت��ی ه��ەر لەغەریزەكانەوە بیگرە تا توانای فەلسەفەی زانستە مرۆییەكانەوە وەاڵم داه��ێ��ن��ان ،وات���ە گ��ەن��ج��ی واڵت���ی ئێمە بدەینەوە ،بەپشت بەستن بەبیردۆزەكانی لەرووی فیسیۆلۆژییەوە مافی پێنەدراوە كۆمەڵناسی ،ئەتوانین بڵێین دەسەاڵتی ێ تا بڵێین ئەمە گەنجێكی فیسیۆلۆژییە ،ك����وردی دەس��ەاڵت��ێ��ك��ی پ��ی��رە ،ن��ات��وان� لەجێگەی م��ن لەبەریتانیا گەنجم دی��وە بەبۆكس گەنجانە بیر بكاتەوە و خۆی چەتر :یاخیبوون لەرۆحیەتی گەنجی لەبازاڕدا بەیەكتریاندا كێشاوە ،كە لێیشم گەنجەكان دابنێت ،بزانن ئەوان داخوازییان ئەمڕۆدا هەیە؟ پ��رس��ی��ون ئ��ەم��ە چ��ی��ە؟ وت��وی��ان��ە ئەمانە چیە؟ مامەڵەی ت�������ەح�������س�������ی�������ن ئازادن ،هەروەها گەنجی گوتاریش نیە ،دەس��������ەاڵت��������ی ح�����ەم�����ەغ�����ەری�����ب: پرۆفایل: لەبەرئەوەی ئێمە گوتارێكمان نیە تایبەت ك���������������������وردی گەنجی ئێمە تەنها بێت بەگەنجان ،تایبەتمەندیەكانی روون ه�����ەم�����ی�����ش�����ە تەحسین حەمەغەریب ساڵی گەنجێكە ل��ەدن��ی��ادا بێت ،تا گەنجەكان خۆیان بە خاوەنی م��ام��ەڵ��ەی��ەك��ی ( )1974لەهەڵەبجەی شەهید یاخی نیە ،یاخیبوون پیرانەیە ،تەنها بزانن. دوای داب��ی��ن��ك��ردن��ی ئیدارە دەرچووی بووە، لەدایك چ��ەت��ر :ئ��ەت��وان��ی��ن بڵێین گەنجی ح��س��اب ب��ۆ ئەو پێویستیەكانی ه��ەر ئێستا درێژە پێدەری هەمان كلتوری ت��ەم��ەن��ە دەك���ەن و فەلسەفەیە و خاونی بیست م��رۆڤ��ێ��ك��ی ئ��اس��ای��ی گەنجەكانی نەوەكانی پێش خۆیانن؟ ك�����ە خ���ۆی���ان���ی دێ���ت ،گەنجی ئێمە ئێستاش چاپكراوە پەرتوكی تەحسین حەمەغەریب :ئەگەر قسە ت���ێ���دان ب��ەح��زب��ە هێشتا ه���اواری سك لەسەر كلتوری گەنجێتی بكەین ،نەخێر، سەرنووسەری گۆڤاری هەژانە و گیرفانی دەك��ات، گەنجی س��ەردەم��ەك��ان��ی ل��ەوەوپ��ێ��ش بەم س��ەی��ری راپ��ەرەك��ان��ی قۆناغەدا جیای بكەینەوە ،پێش راپەڕین ئ���ەوروپ���ا ب��ك��ە دوای و دوای راپەڕین ،گەنجی پێش راپەڕین لەحزبدان ئەوانەی ئۆپۆزسیۆنەكانیشەوە، داب��ی��ن��ك��ردن��ی م��اف��ەك��ان��ی��ان ی��اخ��ی��ب��وون، گەنجێك ب��وو خ��ۆی ئ��ەك��رد بەقوربانی پیرن، خەڵكی لەدەستدایە �ان � �اری � �ڕی � ب و ئەمە لەخانەی یاخیبووندا نیە ،بەڵكو نەتەوە و میللەت ،بۆ پێشمەرگە خۆی دەكرێ لەسەركردایەتی حزبێكدا دوو سێ لەخانەی داواك��ردن��ی مافەكانیایەتی، ئ��ەت��وان��دەوە ،ئ��ەم��ە م��ەرك��ەزی��ەت��ێ��ك ب��وو گەنج هەبێت ،بەاڵم ئەمە واتای ئەوە نیە وەك م���ەوالن���ای رۆم����ی ل��ەش��ی��ع��رێ��ك��ا ل��ەن��ۆرم��ی ئەخالقیی ئ���ەودا ،خ��ۆك��ردن بتوانێت گوتارە پیرانەكە وەربگێڕێت بۆ دەڵ����ێ ی���ەك���ەم ج���ار س���ك ،ئ���ەم هێشتا بەقوربانی بۆ نیشتیمان ناوەند بوو لەبیر گوتارێكی گەنجانە ،دەسەاڵتی كوردی موچەیەكی نیە ،ناتوانێت زەواج بكات، و بۆچوونی گەنجی ئەو ئەوسەردەمەدا ،بەبۆچوونی من لەكێشەكانی گەنجی ناتوانێت خانوویەكی هەبێت ،رۆژانە بۆ بەاڵم ئەو فەزیلەتە الی گەنجی ئێستا كورد و ئەم نیشتیمانە تێناگات ،كە بیر دانەمەزراندن مان دەگرێت ،هەست دەكەن هێشتا سیماكانیشی دەرن��ەك��ەوت��ووە ،لەو گەنجێتیەی خۆی دەكاتەوە كە لەو گەنجێتیەكەیان بەهەوانتە دەڕوات كە ێ ئ�����ەو ف����ەزی����ل����ەت����ەی ك����ە ئ���ەم���ڕۆ شاخە ژیاوە وایش حساب بۆ گەنجێتی چاكترین بڕگەكانی تەمەنیەتی بە ب گەنجەكان بەدوایدا دەگەڕێن بریتیە گەنجەكانی ئ��ەم��ڕۆ دەك���ات ،باخەڵی ئامانج تێدەپەڕێنێت.
ژینگهپارێزهکان ماندوون
«گهنجانی سلێمانی لهخاوێن راگرتنی شارهکهیان کهمتهرخهمن» ئا /جەزا ئەحمەد بەشێك لەگەنجان لەوە دەدوێن كە پ��اك��ك��ردن��ەوەی ش��ۆس��ت��ە و رێ��گ��اك��ان كارێكی شەرمە و لەالیەن كۆمەڵگەوە ب��ەچ��اوێ��ك��ی ك����ەم س��ەی��ر دەك���رێ���ت، بەشێكتریان ئەم بۆچونە رەتدەكەنەوە و پێیانوایە پاككردنەوی شار ئەركێكە و شەرمی ناوێت توێژەرێكیش رایدەگەیێنێت ك��ە ش��ەرم��ك��ردن��ی گ��ەن��ج��ان ل��ەك��اری پاكەوانی پەیوەندی بەپەروەردەوە هەیە.
سامی ،گەنجێكی بااڵبەرزە رۆژانە ب��ەگ��س��ك��ەی دەس���ت���ی پ���اش���م���اوەی ئ��ەو خاشاكانە كۆدەكاتەوە كە رێبواران و خاون دوك��ان��ەك��ان ف��ڕێ��ی��دەدەن��ە س��ەر شۆستە و رێگاكان ،ئەو لەشاری دهۆكەوە هاتووە بۆ پاكردنەوەی شەقامی مەولەوی سلێمانی و مانگانەش لەبەرامبەر ئەم پاكەوانیەدا ( )450.000دینار وەردەگرێت تا بژێوی گهنجێک لهکاتی پاکهوانی لهسهر شهقامی سامل له شاری سلێامنی خ��ۆی��ی و خ��ێ��زان��ەك��ەی پ��ێ��داب��ی��ن ب��ك��ات، ئەم گەنجە ئەوەشی خستەروو كە ساڵ شاری پێ كارێكی شەرمە و دەڵێت «من و ن��ی��وێ��ك��ە لەسلێمانی ب��ەپ��اك��ردن��ەوەی بەالمەوە شەرمە كە جادەكانی ئەم واڵتە پاك بكەمەوە ،ئەگەر من ئەو كارە بكەم شەقامەكانەوە خەریكە. سامی زەید ،تەمەن ( )18ساڵ ،هێما بۆ هیچ جیاوازییەكم لەگەڵ ئەو فیلیپینییە ئەوە دەكات كە پاككردنەوەی شەقامەكانی نابێت كە ج��ادە پ��اك دەك��ەن��ەوە و دەچمە پێشەرم نییە دانیشتنی پێ شەرمە جەخت قاڵبی ئەوانەوە» ،بڕوا ،پێشیوایە ئەگەر لەمە دەك��ات��ەوە و وت��ی «م��ن بەشەرمی پاكەوانی بكات ئ��ەوا لەالیەن گەنجانی نازانم پاككردنەوەی شەقامەكان ،بەڵكو ت���رەوە ب��ەچ��اوی ك��ەم س��ەی��ردەك��رێ��ت بۆیە ل��ەم��اڵ دانیشتنم پێناخۆشە ل���ەوەی كە دەڵێت «ئێمەی گەنجان بەدوای مۆدێلدا ك��ارن��ەك��ەم ،ه��ەم��وو ك��ەس وەك ی��ەك نیە دەگەڕێین ئەگەر كارێكی وابكەین بەكەم هەندێك كەس هەیە كە خۆیان بەگەورە سەیر دەكرێین لەالیەن گەنجەكانی ترەوە، دەزان���ن و دەڵێن ئەمكارە پیسە من ئەم بۆیەش پاككردنەوەی شەقامەكان بەشەرم دهزانم». قسەیەم پێناخۆشە». ئاسۆ حەمەخورشید ،تەمەن ( )31ساڵ بڕوا عومەر ،تەمەن ( )23ساڵ یەكێكە لەو گەنجانەی پێچەوانەی سامی قسەی مانگێكە لەواڵتی بەریتانیا هاتووەتەوە دەكرد و پاككردنەوەی شەقام و رێگاكانی دەیوت «زۆرم بەالوە سەیرە كە گەنج لێرە
«گ��ەن��ج��ان��ی ك��ورد كە دەچێنە ئەوروپا ب����ەش����ان����ازی����ی����ەوە خ�����ەری�����ك�����ی ج������ادە پ���اك���ك���ردن���ەوەن ... كەچی ئێرە كە واڵتی خ��ۆی��ان��ە ئ��ام��ادەن��ی��ن پاكی بكەنەوە»
فۆتۆ :جەزا ئەحمەد دەڵ��ێ��ت پ��اك��ك��ردن��ەوەی شەقامەكانی ئەم واڵتەم بەالوە شەرمە بەڕاستی گەنجانی ك��ورد كە دەچێنە ئ��ەوروپ��ا بەشانازییەوە خەریكی جادە پاككردنەوەن ،من تێناگەم گەنجە ك��وردەك��ان ل��ەئ��ەوروپ��ا لەچەندین كۆمپانیا خۆیان دەنووسن بۆ پاككردنەوەی ئاودەست كەچی ئێرە كە واڵتی خۆیانە ئامادەنین پاكی بكەنەوە». ئاسۆ ،ئاماژە بۆ ئەوە دەكات «ئەگەر من لەمانگێكدا رۆژێكم بەر بكەوێت بۆ پاككردنەوەی شەقامەكانی كوردستان بەڵێن دەدەم بەشانازییەوە ئەگەر لەئەوروپاش بم بگەڕێمەوە پاكی بكەمەوە». ساالر حەمەكەریم ،تەمەن ( )25ساڵ گەنجێكە و دەڵ��ێ��ت «ب��ەه��ۆی الی��ەن��ی دەروونیەوە گەنج ئامادەیی تیادانیە جادە
پ��اك ب��ك��ات��ەوە ،ب��ەداخ��ەوە گەنجەكانمان ئ��ام��ادەی ئ��ەوەی��ان تیادایە كە جادەكانی ئەوروپا پاك بكەنەوە ،بەاڵم بۆ جادەكانی ئەم واڵتە پاك ناكەنەوە ،بەهۆی ئەوەی كە كۆمەڵگا بەچاوێكی ك��ەم سەیری پاكەوانەكان دەك��ات بۆیە گەنج ئامادە نیە ج��ادەك��ان پ��اك ب��ك��ات��ەوە ،م��ن كاتێك ێ ك���ە ش��ەق��ام��ێ��ك پ���اك دەك����ەم����ەوە گ��و نادەمە خەڵكی چوار دەورم كەچی دەڵێن خۆبەخش ئەو كارەم كردووە وە هەستكردن بە بەرپرسیارێتیەكی پاڵم پێوە دەنێت بۆ پاككردنەوەی ئەم شارە». پەروین حەسەن ،توێژەری كۆمەاڵیەتی لەمبارەیەوە بەچەتری راگەیاند «بەشەرم زانینی پاككردنەوەی شەقامەكانی ناو ش���ار پ��ەی��وەن��دی ب���ەو وش���ەی ش��ەرم��ەوە هەیە كە لەالی خەڵكی ئێمە دروستبووە، سەرچاوەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ناهۆشیاری تاكەكانی كۆمەڵگا ،بەڕاستی پ��ەروەردە هەر لەخێزانەوە تاناو كۆمەڵگا و خوێندن خراپە و وا پەروەردە دەكرێن كە لەداهاتوودا هەموومان دەبین بەفەرمانبەر و لەسەر كورسی دادەنیشین ،وا پەروەردە ناكرێن كە خۆشەویستیمان هەبێت بۆ ئ��ەم واڵت��ە و ئامادەبین كە شەقامەكانی پاك بكەینەوە ئەگەر موچەشیان نەبێت ،نادادپەروەری ن��او كۆمەڵگاش هۆكارێكی گرنگە بۆ نەبوونی خۆشەویستی بەتایبەتی ئێستا داب و نەریت هۆكارێكی زۆر گرنگن كەوا دەكەن». ئ��ەم ت��وێ��ژەرە پێیوایە گەنجانی كورد بۆیە لەئەوروپا شەقامەكان پاكدەكەنەوە ژی��ان��ی��ان ب��اش��ە ك��ە ل��ەك��وردس��ت��ان وان��ی��ە گەنجان ژیانیان باش نیە ،بەهۆی ئەوەی كە كۆمەڵێك لەئاستی سەرەوەی دەسەاڵتن و كۆمەڵێكیش هەژارن».
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
9
دووركەوتنەوە لەسیاسەت حەیدەر ناسیح
«ف��ەل��س��ەف��ەش ل���ەدوا پ��ێ��ن��اس��ەك��ردن��ی��دا ه��ەر سیاسەتە» ئەلتوسێر
س��ی��اس��ەت ك��ە ق��ۆن��اغ ب��ە ق��ۆن��اغ ب��ووە بەنەریتێكی ئەنترپۆلۆجی ،دوات���ر ب��ووە بەپایەی داڕشتن و پێكهێنانی ئەو سیستەم و دەوڵ��ەت و فەرمانڕەوایەتیانەی كە بۆ ژیانی كۆمەڵێكی دیاریكراو لەقۆناغێكی دی���اری���ك���راودا دروس���ت���ك���راون و ژی��ان��ی كۆمەڵگەیان پێبەڕێوەبراوە ،لەم سۆنگەیەوە سیاسەت و دوات��ری��ش ب��ەش��داری سیاسی دەبێتە كلتور و گۆڕەپانی كێبڕكێ ،ئیدی لێرەشەوە ئەوە سەرجەم چین و توێژەكانی كۆمەڵن كە داوا دەكەن بەشداربن لەداڕشتنی ئەو سیستەمەی كە دەیەوێت بەشێوەیەكی رێ��ژەی��ی ج��ڵ��ەوگ��ی��ری ژی��ان��ی گشتی و كەسیان بكات ،تاپەراوێزنەخرێن و مافە كەسی و سروشتیەكانیان لەنێو دەسەاڵت و سیستەمێكی دۆگمادا ئاوەژوو نەكرێنەوە. مەبەستم لێرەدا ئەوەیە كە ئێستا لەزۆر ێ شوێنی دنیادا پەراوێزخستنی جیلی نو لەسیاسەت و بەیەكدادانی نێوان جیلی كۆن ێ بەهەمان شێوەی ئاستە كلتوریەكە، و نو لەسەر ئاستە سیاسیەكەش ب��ووە بەجێی مشتومڕ و مەسەلەیەكی هەنووكەیی، لەبەرئەوەی بەتێڕوانینی من جیلی كۆن چەندێك مۆدێرن بێت و خۆی نوێبكاتەوە، لەتێڕوانینی جیلی نوێدا هەر كۆن و جێی رەخنەیە ،بۆیە دەكرێت ئەو مشتومڕە لەسەر بنەمای تەوازوعی كۆمەاڵیەتی و سیاسی و كلتوری چ��ارەس��ەر بكرێت ن��ەك لەسەر بنەمای توندوتیژی و سڕینەوەی الیەنێك لەالیەنەكان ،لەبەرئەوەی هەموو پێكەوە جوانین و پێویستمان بەئەزمونی جیلی پێشوو هەیە ،لەهەمانكاتدا ئەبێت خەیاڵ و وەه��م و دنیابینی جیلی نوێش بەهەند وەربگیرێت. ئەگەر لێكۆڵینەوەیەكی كۆمەڵناسی س��ی��اس��ی ب��ك��ەی��ن ل���ەوب���ارەی���ەوە ،دەبینین لەئەنجامی چارەسەرنەكردن و بەئەنجام نەگەیشتنی ئەو مشتومڕەدا ،ئێستا گەنج ێ بەگشتی لەسیاسەت دوور و نهوهی نو كەوتوونەوە و رۆڵیان نیە لەو مەسەالنەی پ��ەی��وەن��دی ب���ەژی���ان و خ��ەی��اڵ و مافە كەسیەكانیانەوە هەیە ،لەراستیدا كاتێك گەنج هەست دەك��ات بەشداریكردنی لەمەیدانی س��ی��اس��ی��دا ،دی��س��ان��ەوە ب��ەدی��وێ��ك��ەی ت��ردا پەراوێزكەوتن و دۆگما بوونە ،لەبەرئەوەی ئێستا بەگشتی سیاسەت لەمەسەلەیەكی فیكری و فەلسەفیەوە ،بەرەو بەئابوریكردن و بازرگانی رۆشتووە و بەتاڵە لەهەندێ بنەمای مۆراڵی و سروشتی ،ئیتر لێرەوە گەنج دەستبەرداری دەبێت بۆ جیلی كۆن و دەوڵەمەند و سەرمایەدارەكان ،ئەوانیش لەوێوە دەتوانن س��ازش لەسەر مافەكانی گەنج بكەن و پەراوێزی بخەن ،هەر ئەمەش یەكێكە لەهۆكارەكانی نەمانی هەستی ناسیۆنالیستی و گوێنەدان بەنیشتمان و پاكڕانەگرتنی ژینگەی نیشتمان و بەجێهێشتنی خاك و واڵت بەسەرجەم بەها و كلتور و مێژووەكەیەوە كە بەردەوام گەنجی پێتاوانبار دەكرێت. بۆیە پێویستە ه��ەم��ووان هەڵوەستەیەك لەسەر ئەو مەسەلەیە بكەن و دەرەنجامەكانی لێكبدەنەوە و بەهەند وەریبگرن ،ئیتر ناكرێت كەسانێك كە نەوەی هەمان ئەو میللەتەبن و خەونەكانی دواڕۆژی ئ��ەو میللەت و نیشتمانە بكەوێتە چنگیان لەداهاتوودا، كەچی ڕێگەیان نەدرێت بەشداربن لەیەكێ لەكایە گرنگەكانی ژیانی خۆیاندا ،هەر بۆ ئەوەی ئەزمونێكیان هەبێت ،بۆیە پێشنیار دەكەم كە ئەو پێكدادان و ناكۆكیە لەسەر ئاستی سیاسی و كلتور و كۆمەاڵیەتی، ل���ەڕێ���ی س����ەرج����ەم ن����اوەن����د و دەزگ����ا رۆشنبیریەكانەوە ،كاری لەسەر بكرێت و چیتر ڕێگە نەدەین شتێك كە چارەسەرەكەی لەقازانجماندایە ،هەر وا بەپەراوێزخراوی بمێنێتەوە.
ئەمریكا و ئێران ..قەیرانی دیالۆگ و ئەگەری شەڕ ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
10
کورد لهمیدیا جیهانیهکاندا
دانیمارك و مافەكانی كورد لەتوركیا ئاژانسی (ئەسۆشێتد پریس) راپۆرتێكی تێروتەسەلی ل��ەب��ارەی روان��گ��ەی دەوڵەتی دانیمارك لەئاست پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ لەتوركیا باڵوكردەوە. لەم راپۆرتەدا هاتووە :سەرۆك وەزیرانی دانیمارك زۆر بەالیەوە سەیر و سەرسوڕمانە توركیا داوای مافی ئەندامێتی لەیەكێتی ئەوروپا دەكات ،بەاڵم لەهەمانكاتدا داوای راوەس��ت��ان��دن��ی ه���ەر ج���ۆرە چاالكییەكی راگەیاندن و مەدەنیانەی ( )PKKدەكات لەواڵتانی ئەسكەندەناڤیا. ه��ەروەه��ا راپ��ۆرت��ەك��ە ئ��ام��اژەی بۆ ئەوە كردووە :دەوڵەتی توركیا پتر لە ( )54سەرۆك شارەوانی شار و شارۆچكەكانی واڵتەكەی خ��ۆی ،راپێچی لێكۆڵینەوە ك��ردووە تەنها لەبەرئەوەی داخستنی ئەو تەلەفزیۆنەیان بە ن��اڕەوا لەقەڵەم داوە .تەنانەت س��ەرۆك شارەوانییەكی كوردستانی توركیا ،تەنها لەبەرئەوەی پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ یەكێك لەكەناڵە كوردییەكان ك���ردووە ،بە ( )15مانگ زیندانی سزا دراوە!
كوردانی سوریا مافیان دەوێ (جۆزیف مانلۆ)ی نوسەرو رۆژنامەنووسی ن��اس��راو ،وتارێكی ل��ەرۆژن��ام��ەی (Daily )Nationلەبارەی پێشێلكردنی مافەكانی كورد لەباڵوكردەوە. لەم وتارەدا هاتووە :كوردەكانی سوریا دوێی هاتنە سەركاری بەشار ئەلئەسەد ،ئاواتێكیتریان لەبارچوو ئەویش بەدەستهێنانی مافێكی زیاتر بوو لەسەردەمی ئەم سەرۆكە نوێیەی سوریادا، بەاڵم نەهامەتییەكانی ئەم نەتەوەیە لەسوریا كە لەماوەی چەند دەی��ەی راب���ردووی سەردەمی حكومڕانی حافز ئەلئەسەد بەئاشكرا دەبینرا، لەماوەی حكومڕانی سەرۆكی نوێی سوریاشدا ه��ەم��ان دۆخ ب���ەردەوام���ە .ك��وردی��ش داوای زەروورەت��ی گۆڕان لەڕژێمی بەشار ئەلئەسەد دەكەن. ه��ەروەه��ا ئ��ەم ن��وس��ەرە نوسیویەتی :ئێستا ستراتیژی گرنگ ب��ۆ ك��وردەك��ان��ی سوریا، پارێزگاریكردنە لەناسنامەكەیان و نەتوانەوەیانە لەناو كۆمەڵگای ع��ەرەب��ی ،س��وری��اش بەبێ ێ سیمایەكی جوان بایەخدان ب��ەك��ورد ناتوان ل��ەن��او كۆمەڵگای ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی��دا ب��ۆ خۆی دەستەبەر بكات .ئێستا كوردانی سوریا مافیان دەوێ ،مانەوەی سوریاش بەئارامی ،بەندە بە بەخشینی مافی تەواوەتی بەكورد بەرلەوەی ناڕەزایەتییەكانیان ببێتەمایەی تەقینەوەی جەماوەری و هەژاندنی حكومڕانی لەسوریا.
هەرێمی كوردستان لەبەردەم هەڕەشەدایە رۆژن��ام��ەی (ئ��ەك��ش��ام)ی توركی دەقی چاوپێكەوتنێكی جەمیل چیچەكی وەزیری دەوڵەت و جێگری سەرۆك وەزیرانی توركیای باڵوكردەوە دەرب��ارەی دەستپێكردنی هێرشی زەمینی و ئاسمانی سوپای توركیا بۆسەر كوردستانی عێراق بە بیانووی پاكتاوكردنی هێزەكانی ()PKKەوە. لەم چاوپێكەوتنەدا (جەمیل چیچەك) رای��دەگ��ەی��ەن��ێ��ت :توركیا س��ەرەن��ج��ام بەپێی مافە نێودەوڵەتییەكانی خۆی بەگژ پارتی كرێكارانی كوردستان ()PKKدا دەچێتەوە، سوپاكەمان لەئامادەباشیدایە و بەمزووانەش ه��ێ��رش ب���ۆس���ەر ب���اك���وری ع���ێ���راق دەس���ت پێدەكات». هەروەها ئەم رۆژنامەیە لەڕاپۆرتێكیتردا باڵوی كردەوە كە ئەمریكا و عێراق ڕێگەیان بەتوركیا داوە تا هەر كوردێك لەناو ببات كە كێشە بۆ دەوڵەتی توركیا دروست دەكەن
ئێمە دەستەی ف��ەرم��ان��ڕەوای ئەمریكا بانهگێشت دەكەین تا هەنگاوێكی جدیو دلێرانە بنێت بۆ دروستكردنی گفتوگۆیەكی راستەوخۆ لەگەڵ ئێراندا لەبارەی بەرنامەی ناوەكی ئێران. نوسەرانی ئەم وتارە ،هەندێكیان وەزیرانی پێشووی كاروباری دەرەوەی واڵتانی ئەوروپا و ئەمریكای باكورن كە بەنیگەرانییەوە راپۆرتەكانی ئەم دواییەیان خوێندۆتەوە .ئەم گروپە لەوبڕوایەدان كە لەسەربنەمای ئەم راپۆرتانە رەنگە دەوڵەتی ئۆباما بەشێوەیەكی جدی بەرنامە بۆ هێرشی سەربازی بۆسەر پێگە ناوەكییەكانی ئێران دابڕێژێت .لەگەڵ بەدرۆخستنەوەكانی دەوڵ��ەت��ی ئەمریكا، ئ���ەم چ��ەش��ن��ە ه���ەوااڵن���ە ن��ی��گ��ەران��ك��ەرن. بەهەمانشێوەی كە لەساڵی ( )2003بەر لەهێرشكردنە س��ەر عێراق ئێمە چەندین راپۆرتی لەوشێوەیە و بەدرۆخستنەوەی ئەو راپۆرتانەمان بینی. ئێمە بەمافی تەواوەتیانەی ئێرانی دەزانین كە لەژێر چاودێری ناوەندە نێودەوڵەتییەكاندا و بەمەبەستی بەكارهێنانی ئاشتیخوازانە، تەكنەلۆژیای ناوەكی لەپێناو پێشكەوتندا هەبێتو بەرەسمی دەیناسێنین. س��ەرك��ردە ئ��ەوروپ��ی��ی��ەك��ان ل���ەڕاب���ردوودا كۆمەڵە هەوڵێكی زۆری��ان بۆ دانوستاندن لەگەڵ ئێراندا داوە تا هەم رێز لەمافەكانی ت و هەم ئێران ل��ەم مەسەلەیەدا بگیردرێ هانی ئێران ب��دات بۆ ڕێزگرتن لەیاسا و چاودێرییە نێودەوڵەتییەكان. ب�����ەداخ�����ەوە دەوڵ����ەت����ی ئ���ێ���ران خ��ۆی لەقبوڵكردنی ه��ەرج��ۆرە چاودێرییەكی نێودەوڵەتی بەسەر بەرنامە ناوەكییەكاندا قوتار كردووە وەك كۆنترۆڵكردنی پیتاندنی یۆرانیۆم. تێڕوانینە هەڕەشەئامێز و سوكایەتی پێكردنەكانی (مەحمود ئەحمەدی نەژاد)
ی سەرۆك كۆماری ئێران، بۆتە مایەی دروستبوونی ن��ی��گ��ەران��ی و گ��وم��ان��ی ئ��ی��س��رائ��ی��ل و واڵت��ان��ی��ت��ر ل���ەه���ەم���ب���ەر م��ەب��ەس��ت��ە س��ەرەك��ی��ی��ەك��ان��ی ئ���ێ���ران. ئیسرائیل مافی خۆیەتی
نوسینی :مادلین ئۆلبرایت وەرگێڕانی :بەختیار ئیبراهیم
ئۆڵبڕایت داوای پاراستنی ئاشتی جیهان دهکات
كە دەرب���ارەی گەشەی هێزە س��ەرب��ازی و توانستە سەربازییەكانی ئێران نیگەران بێت. ێ ل��ەگ��ری��م��ان��ە و ئ���ەگ���ەرچ���ی ه���ەن���د گ��وم��ان��ەك��ان س���ەب���ارەت ب��ە ئ��ێ��ران نزیكە لەڕاستییەوە ،بەاڵم هەنگاوی یەكالیەنەی ئەمریكا لەسەربنەمای بەكارهێنانی هێرشی سەربازی دژ بەئێران ،سەرەنجامێكی زۆر مەترسیداری بۆ ئاسایشی جیهان دەبێت. بیروباوەڕی ئەمریكا كە پێیوایە بەهێرشی ێ هەموو س��ەرب��ازی��ی -ئاسمانی دەت��وان��
دەب��ێ��ت و ه����ەروەك كاتی هێرشكردنە سەر عێراقیش پەیمانی ناتۆ دەخاتە بەردەم مەترسییەوە. ل�������ەدەرەن�������ج�������ام�������ە درێ����ژخ����ای����ەن����ەك����ان����ی هەنگاوێكی لەوچەشنە،
فۆتۆ:ئینتهرنێت
پێگە ناوەكییەكانی ئێران لەناوبەرێت ،زۆر گوماناوییە چونكە دەستبەسەرداگرتنی س��ەرب��ازی��ان��ەی ئ��ێ��ران كارێكی گ��ران��ە بۆ ئەمریكا .تەنانەت ئەگەر ئەمریكییەكان س��ەرك��ەوت��ووب��ن ب��ۆ ل��ەن��اوب��ردن��ی توانستە ێ ئ��ەت��ۆم��ی��ی��ەك��ان��ی ئ��ێ��ران ،ئ��ێ��ران دەت��وان � لەمەیدانەكانیتری وەك تیرۆریزم ،تەسفییەی حساب لەگەڵ واڵتە خۆرئاواییەكاندا بكات. ئەم هەنگاوە یەكالیەنەیەی ئەمریكا لەناو واڵتە ئەوروپییەكاندا ،پشتیوانییەكی كەمی
ڕادیكاڵتربوونی زۆرینەی دەوڵەتی ئێران و ئینتیمای واڵتانی ناوچەكە وەك توركیا و میسر زیاتر دەكات بۆ دامەزراندنی چەكی ێ ئەوەی ناوەكی و گەشەپێدانی زیاتر بەب یاسا نێودەوڵەتییەكان لەبەرچاو بگرن. ئێمە ناتوانین ئەم هەقیقەتە لەبەرچاو ن��ەگ��ری��ن ك��ە ڕەن��گ��ە ئەمریكا بەجۆرێك لەجۆرەكان بەكارهێنانی هێزی سەربازیانەی خۆی بەڕاست بزانێت ،بەاڵم ڕێگایەكیتر پێشنیاز دەكەین.
مەترسییەكانی بەكارهێنانی هێزی س��ەرب��ازی زۆر جدیانەن ،لەبەرئەم هۆیە ئێمە داوا لەئەمریكا دەكەین هەرچی زووترە رێگاچارەی ناسەربازی لەبەرچاو بگرێت. ئێمە ب��ڕوام��ان وای��ە ك��ە دەوڵ��ەت��ی ئۆباما ێ بگرێتەبەر كە ساڵەهایە پێویستە سیاسەت ب��ای��ەخ��ی پ���ێن���ەدراوە ،وات���ا ه���ەواڵ���دان بۆ دانوستاندنێكی راستەوخۆ لەگەڵ دەوڵەتی ئێراندا. دەستەی فەرمانڕەوای ئەمریكا یەكەمین هەنگاوی لەم رێگایەدا ناوە و لەگەڵ ئێراندا دەرب����ارەی ئاسایشی ن��اوچ��ەك��ە چۆتەناو دان��وس��ت��ان��دن��ەوە .ئەمریكا دەس��ەاڵت��ی بە باڵیۆزەكەی عێراقی داوە كە مەسەلەكانی پ���ەی���وەن���دی���دار ب��ەع��ێ��راق ت��ەن��ه��ا ل��ەگ��ەڵ دەوڵەتی ئێراندا بیخاتەڕوو (ئومێدەوارین كە عێراقییەكانیش ل��ەم دانوستاندنانەدا بەشداربووبن). ئێمە هاندەری ئەم هەنگاوەی ئەمریكاین و خوازیاری گەشەپێدانی دانوستاندنەكانین بۆ قۆناغی بەرزتر ،واتا لەبارەی مەسەلەی ناوەكییەوە. س��ەرك��ردەك��ان��ی دەوڵ���ەت���ە ئ��ەوروپ��ی��ی، ئاسیاییەكان و رووسیاش لەوبڕوایەدان كە گفتوگۆی راستەوخۆی نێوان واشنتۆن و ێ دەرەنجامی سودبەخشتری ت��اران دەتوان لەدانوستاندنەكانی ئێران لەگەڵ ئەوروپا ی���ارووس���ی���ادا ه��ەب��ێ��ت و ك��اری��گ��ەر بێت لەباشتركردنی پەیوەندییەكان و البردنی نیگەرانییەكانی هەردووالدا. ب��ەه��ەم��ان��ش��ێ��وەی ك���ە وت���م���ان ،ئێمە بانگەشەی ئەمریكا دەكەین بۆ ئەنجامدانی هەنگاوێكی جدی لەپێناو دروستكردنی گفتوگۆیەكی راستەوخۆ لەگەڵ ئێراندا، ئ��وم��ێ��دەواری��ن واڵت��ان��ی ئ��ەن��دام��ی ناتۆش پشتیوانی لەئێمە بكەن. سەرچاوە :رۆژنامەی نیویۆرك تایمز
دیدی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ دۆسییەكانی جیهان
ئێستا رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان مەترسییەكانی دنیای نوێی ناسیوە كە بریتین لە :قەیرانی دارایی جیهان ،قەیرانی وزەی جیهان ،قەیرانی خۆراكی جیهانی. ش��ەپ��ۆل��ێ��ك��ی ن���وێ���ی ت���ون���دوت���ی���ژی و ج��ەن��گ��ی��ش ل���ەه���ەن���دێ واڵت�����دا دەس��ت��ی پ��ێ��ك��ردوە ،گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا هەڕەشە لەهەسارەكەمان دەكات .ئێمە لەو بڕوایەداین كێشە جیهانییەكان پێویستیان بەڕێگاچارەی جیهانیانەیە .ب��ەاڵم ئایا بەدوای رێگاچارەسەردا دەگەڕێین؟ ئێمە ئ��ەم��ڕۆ رووب�����ەرووی كۆمەڵێك قەیرانی جیاواز بووینەتەوە ،لەمپەڕێكی تازەمان بۆ سەركردایەتیكردنی جیهان لەبەردەمدایە، م��ل��م�لان��ێ��ی دەس���ەاڵت���ی���ش ل��ەج��ی��ه��ان��دا لەبەرفراوانبووندایە بەتایبەت لەئاسیا، ئەمریكای التین و هەندێ ناوچەی جیهان كە تازە دەستیان بەگەشەكردن كردووە. لەم دنیا نوێیەدا ،كۆمەڵێك ئاستەنگی ێ ل��ەب��ارەی هاوپەیمانێتییەكانەوە تا ن��و دەگاتە پێكدادانەكان ل��ەئ��ارادای��ە ،واڵت��ان ێ هاریكاریی یەكتر چیتر ن��ات��وان��ن بەب ئامانجەكانی خۆیان بەدیبهێنن .هەنوكە من هەست بەمەترسی ئەو واڵتانە دەكەم ك��ە ل��ەب��ری ئ����ەوەی ب��ی��ر ل��ەئ��ای��ن��دەی��ەك��ی هاوبەش بكەنەوە ،هەر لەبیری خۆیاندان. ه��ەروەه��ا ه��ەس��ت ب��ەم��ەت��رس��ی پاشەكشە لەپێشكەوتنەكانی ب��ەردەم��م��ان��دا دەك��ەم، بەتایبەتی لەبواری گەشەپێدانی ئابوری و گ��رن��گ��ی داب���ەش���ك���ردن���ی ب��ەره��ەم��ی گەشەكردنی جیهان. بەڵێ! سەردەمانێك گەشەكردنی جیهان میلیۆنان مرۆڤی لەهەژاری رزگار كرد، بەاڵم ئێستا تەنانەت ئەگەر لەنێو هەژارانی جیهاندا بژیت ،ئ��ەوا ب��ەت��ەواوەت��ی هەست بەهەژارییەكی نوێ دەكەیت .یاسا و رێسا جیهانییەكان هەرگیز بەئەندازەی ئەمڕۆ رۆڵیان لەژیاندا نەبینیوە ،بەاڵم ئەوانەی ل��ەو واڵت��ان��ەدا دەژی��ن كە مافی مرۆڤی تیادا پێشێل دەكرێت ،هەرگیز بەئەندازەی ێ پشتوپەنا ن��ەب��وون .واڵتانی ئ��ەم��ڕۆ ب� ئەوروپا و ئەمریكا لەئاشتی و ئاسایشدا دەژین ،ئەمەش لەكاتێكدایە كە توندوتیژی ێ واڵت��ی وەك: بەشێوەیەكی قوڵ لەهەند ئەفغانستان ،سۆماڵ ،كۆنگۆ ،عێراق و سوداندا هەر لەپەرەسەندندایە. ك��ێ��ش��ەك��ان��ی ئ���ەم واڵت���ان���ە ،بەشێكن ل��ەب��ەرف��راوان��ب��وون��ی ئ���ەو ك��ێ��ش��ان��ەی كە رێكخراوی ( )UNرووب��ەڕووی دەبێتەوە.
ل���ەم���اوەی س��اڵ��ی راب�����ردوودا، نرخی سوتەمەنی ،خ��ۆراك و بەرهەمە سەرەكییەكانی ژیان بەشێوەیەكی مەترسیدار بەرز ب���ۆوە .واڵت���ە دەوڵ��ەم��ەن��دەك��ان ن��ی��گ��ەران��ی شكستی ب���ازاڕ بوون ،تەنانەت هەندێ واڵتی هەژار نەیاندەتوانی پێداویستییە سەرەتاییەكان بۆ دانیشتوانیان دابین بكەن. ب�����ۆ چ�������ارەس�������ەری ئ����ەم گ��رف��ت��ان��ەی س�����ەرەوە ،یەكێك لەئامانجەكانی گەشەپێدان لەستراتیژی رێكخراوەكەماندا،
بێ خانهو النهیی کێشهی زۆرینهی ههژارانی جیهانه
ئ��ام��ادەب��اش��ی��ی��ە ب��ۆ رووب����ەرووب����وون����ەوەی كارەسات .كاتێك كارەساتێك روودەدات ،ئێمە دەچینە مەیدانەكەوە .ئێمە ساڵی پار هەمان هاتنە مەیدانمان لەهایتی و واڵتانیتری كارائیب ئەنجام دا كە دووچاری كێشەی دەریایی ببوونەوە ،لەمیانماریش چووینە مەیدانەوە. رێكخراوی ( )UNیارمەتی پێشكەش بەزیانلێكەوتوانی الفاوی باشوری ئاسیا ك���رد ،پ��اش��ان ب��ەه��ان��ای ( )14میلیۆن مرۆڤەوە چووین كە بەهۆی وشكەساڵی
نوسینی :بان كی مۆن وەرگێڕانی :سامان عوسمان
بەشێكی ئەفریقا زیانیان پێگەیشتبوو .لەو كاتەوەی وەك سكرتێری گشتی ()UN هەڵبژێردراوم ،لە سۆماڵ هەوڵی زیاترمان ێ چ��اوەڕوان��ی ئ��ەوە بین تا داوە .ئایا دەب� ببینین منداڵێكی زۆرتر لەهەر چركەیەكدا گیانی خۆیان لەدەست بدەن؟ قەیرانی خۆراكی جیهانی هەرلەخۆیەوە ێ ئ��ەم چ���ارەس���ەر ن��اب��ێ��ت ،ب����ەاڵم دەك�����ر هەوااڵنە لەڕیزی هەواڵە سەرەكییەكانی جیهان الببرێت .سااڵنی راب��ردوو لەهەمان هەلومەرجدا ،نرخی هەر تەنێك برنج ()330
دۆالر بوو ،ئەمڕۆ گەیشتۆتە ()730 دۆالر .ئ��ەو كەسانەی ل��ەڕاب��ردوودا بەكیسە برنجیان دەكڕی ،ئەمڕۆ مشت مشت برنج دەك���ڕن .ئ��ەو كەسانەی دوو ژەم خۆراكیان دەخ��وارد ،ئەمڕۆ یەك ژەم خۆراك دەخۆن .رێكخراوی ( )UNهەوڵی خۆی بۆ دابینكردنی ت����ۆو و پ��ێ��داوی��س��ت��ی ج��وت��ی��اران��ی كێڵگە گچكەكان چ��ڕ ك��ردۆت��ەوە. ئێمە لەئەفریقا ب��ەدوای شۆڕشێكی سەوزدا دەگەڕێین ،بەاڵم رووبەرووی كەمبوونی سەرچاوەكان بووینەتەوە. لەواڵتانی هایتی ،سیرالیۆن ،لیبیریا و تەیموری خۆرهەاڵت سەرچاوەكانی
فۆتۆ :ئهرشیف
بژێوی لەبەردەم زیاندایە ،هەرچەندە ئاشتی پارێزەكانی رێكخراوی ( )UNلەهەوڵی ئ����ەوەدان ت��ا ئ��ەم واڵت��ان��ە ب��ۆ ب��ارودۆخ��ی ئ��اش��ت��ی ب��گ��ێ��ڕن��ەوە .دی��ب��ل��ۆم��اس��ی��ی��ەت��ی نوێی رێكخراوی ( )UNگرنگییەكی زۆری ه��ەی��ە ،ئێمە دەرەنجامەكانی ئەم دیبلۆماسیەتەمان لەنیپاڵ و كینیا بینی، ئومێدەوارین بتوانین لە زیمبابۆ هەمان دەرەنجامی چاوەڕوانكراو دەستەبەر بكەین. لەهەمانكاتدا پێشبینی چانسێكی مەزن بۆ یەكگرتنەوەی سەرلەنوێی قوبرس دەكەین.
لەگورجستان ،رێكخراوی ( )UNتوانی گرژی ئەم شەڕانەی دوایی كەم بكاتەوە. بەكورتی ڕێكخراوی ( )UNناتوانێ ێ پشتیوانی واڵتان ،كێشەكانی ئەمڕۆی بەب جیهان چارەسەر بكات .بۆنمونە ،لەدارفۆر ئێمە رووب����ەرووی كۆمەڵە ئاستەنگێكی جۆراوجۆر بووینەتەوە لەهەمبەر گەیشتن بەمۆدێلێك ،ئێمە رووب���ەرووی كەمبوونی هێزی پشتیوانی و س��ەرچ��اوەی دارای��ی ب��ووی��ن��ەت��ەوە .ئێستا ه��ەوڵ��ەك��ان��م��ان بۆ گەشەپێدان ،ئامانجەكانی (گەشەپێدانی ه���ەزارە) ب��ۆ دابینكردنی ب��ودج��ەی هێزە ئاشتیپارێزەكان ،رووبەرووی قەیرانی دارایی جیهانی بووینەتەوە .پێویستە بازارەكانی ێ بیر دارای��ی جیهان بنیات بنێینەوە .دەب لەئابورییەكی نوێی جیهانی بكەینەوە كە رەن��گ��دان��ەوەی دۆخ��ی راستەقینەی ئەم سەردەمە بێت. ب��ن��ەم��ای س���ەرج���ەم چ��االك��ی��ی��ەك��ان��ی رێ���ك���خ���راوی ( ،)UNق��ب��وڵ��ك��ردن��ی ێ كلتوری ب��ەرپ��رس��ی��ارێ��ت��ی��ی��ە .ئێمە دەب��� رێكخراوی نەتەوەیەكگرتووەكان بگۆڕین. ێ بەخێراییەكی زیاترەوە كاربكەین، ئێمە دەب میانڕەوتر بین ،مۆدێرنتر و كاریگەرتر ێ سیستەمە كۆنەكەمان بگۆڕین. بین .دەب ئەندامانی رێ��ك��خ��راوی ( )UNئەركی سەرشانیانە رۆڵێكی ك��ارات��ری��ان هەبێت، ێ سوپا چونكە هێنانەدی ئاشتییەك ب� و پ���ارە ن��ای��ەت��ەدی .ئێمە ناتوانین هێزە ێ قارەمانەكانی رێكخراوی ( )UNبەب دابینكردنی ئاسایشی ژیانیان ،بۆ ناوچە جۆراوجۆرەكانی جیهان بیاننێرین .چەندین ئەندامی رێكخراوی ( )UNلەماوەی سااڵنی راب���ردوو گیانی خۆیان لەدەست داوە .بەبێ بوونی سەرچاوەیەكی پێویست، توانای چاكسازیمان لەم رێكخراوەدا نییە. ئەگەر بەهۆشیاری و بەرپرسیارێتی زیاترەوە كار بكەین ،ئەوا دەتوانین كۆمەڵێك هەنگاو بۆ دروستكردنی ژینگەیەكی پڕ لەئاسایش بنیات بنێین كە هەموو جیهان لەخۆبگرێت. ئ��ەم واقیعانە ه��ەم��ان ئ��ەو مەسەالنەن ك��ە رێ��ك��خ��راوی ( )UNب��ەرن��ام��ەی بۆ بەگژداچوونەوەیان هەیە :بەگژداچوونەوەی مەالریا و ئایدز ،كەمكردنەوەی رێ��ژەی مردنی دایكان و كۆرپەلە ،تێكۆشان دژ بەتیرۆریزمی جیهانی و چەكە ئەتۆمییەكان. لەلوتكەی هەموو ئەم مەسەالنەدا ،بواری مافی مرۆڤ پێویستی بەپارێزگارییەكی زیاترە.
نەچەسپاندنی دیموكراسی لەكوردستاندا بەمانای گەنینی یەكێتی و پارتی دێت دیداری /ئاراس عوسمان ی���وس���ف س�������ادق م��ام��ۆس��ت��ا و چاودێرێكی سیاسی لەم دیدارە تایبەتی رۆژن���ام���ەی چ��ەت��ردا ،ب��اس ل��ەوەزع��ی سیاسی و ئەدای كاری پارت و الیەنە سیاسییەكانی كوردستان دەك��ات و پێیوایە لەكوردستاندا بەرژەوەندییە تایبەتییەكان لەسەروی بەرژەوەندی گشتییەوەیە ،دەڵێت «لەكوردستان دوو حزبی دیاریكراو بڕیار دەدەن لەسەر هەڵبژاردنەكان و دەرهێنانی نەوت و مامەڵە دیبلۆماسییەكان هەرچۆنێك بێت» .هەروەها ئاماژە بۆ ئەوە دەكات حزبی سۆسیالست و زەحمەتكێشان پێشتر پەیامەكەیان پەیامی ئۆپۆزسیۆن بووە و ئەودەنگانەی هێناویانە دەنگی خەڵكی ئۆپۆزسیۆنی كوردستانە ،لەبەر ئەوە دەبوو وەفایان بۆ ئەو دەنگانە هەبووایە ،پێشیوایە یەكێتی و پارتی وەك كارتێكی فشار مامەڵە بەم حزبە بچوكانەوە دەكەن. چەتر :بۆچی كە باسی سیاسەت دەك����رێ����ت خ���ەڵ���ك���ی ك���وردس���ت���ان بەنیگەرانیەوە لێی دەڕوانن ،لەكاتێكدا هەندێك مامەڵە هەیە لەسەر ئاستی ن��اوخ��ۆی��ی و دەرەوەش������دا لەڕێگەی سیاسەتكردنەوە رایی دەكرێت؟
م.یوسف :سیاسەتكردن بریتیە لەكاركردن بۆ بەدەستهێنانی ب��ەرژەوەن��دی ،سیاسەتی عەقاڵنی ئ��ەوەی��ە ل��ەواڵت��ان��دا دەبینرێت و لەپێناو ب���ەرژەوەن���دی گشتیدایە ،ب��ەاڵم گرفتەكە لەوەدایە لەكوردستاندا بەرژەوەندییە ت��ای��ب��ەت��ەك��ان ل����ەس����ەروی ب����ەرژەوەن����دی گشتییەوەیە ،بۆیە بەرژەوەندییەكان كورت دەكرێنەوە بۆ بەرژەوەندییە تاكییەكان و بۆ ماوەیەكی دیاریكراویشە ،لەوكاتەدا خەڵكی دەوروژێت و لەئەنجامدا شۆڕش و نائارامی و دەنگی ن���اڕەزای دەبینرێت، ئەمانە وایكردوە كە سیاسەت بەخراپە ناوزەند بكرێت.
چ���ەت���ر :ئ��ای��ا ئ��ەو ح���زب���ان���ەی ل��ەس��ەر گ��ۆڕەپ��ان��ی سیاسی كوردستانن جیاوازیان چیە لەگەڵ حزبەكانی رۆژئاوادا؟
م.یوسف :لەواڵتانی رۆژئاوا گەل خاوەنی بڕیار و سەرچاوەی دەسەاڵتەكان و مافی ئاڵوگۆڕی هەیە، لەكوردستان بەو شێوە نیە ،راستە هەڵبژاردنمان
چاوەڕێی نەكات ،هەڵبژاردنەكانیش ئەوەی خستەڕوو كە هێزی گەورەی یەكێتی ئێستا ل��ەدەرەوەی حزبەكەیەتی ،لەبەر ئەوە پارتی و یەكێتی چ��ەن��دە ب��ەدەس��ەاڵت و هێزیان هەبێت ناگاتە ئاستی (س��ەدام حسێن) كە چەندە دیكتاتۆر بوو مافی خەڵكی پێشێل دەكرد و خوێنڕێژترین دیكتاتۆر بوو ،بەاڵم نەیتوانی خۆی لەبەردەم یازدە رۆژی شەڕدا بگرێت یاخود لەكوردستاندا بەهەمانشێوە پێی نەكرا ل��ەب��ەردەم ن��اڕەزای��ی و شۆڕشی خەڵكدا خۆڕاگر بێت ،بۆیە ئەگەر یەكێتی و پارتی هەوڵی چەسپاندنی دیموكراسی نەدەن دوورنیە پاشەڕۆژێكی وەك س��ەدام حسێن چاوەڕێیان بكات.
چەتر :هەندێك لەحزبە بچوكەكانی كوردستان تاچەند پێویستن بۆ كایە سیاسییەكان و كاریگەرییان لەسەر گۆڕانكارییەكان ههیه؟
فۆتۆ :ئاراس عوسامن
م .یوسف سادق
ئەو حزبەدا دەكوژرێت و دوات�����ری�����ش ل���ەن���او كۆمەڵگەدا.
هەیە ،بەاڵم بەچەندین رێ��گ��ە ه���ەوڵ دەدرێ���ت بۆ شێواندن و نەمانی چەتر :ئەگەر كار ئ��ی��رادەی گ��ەل ،لەوانە یەكێتی و پارتی رێككەوتننامەی ستراتیژی لەنێوانیاندا و سیاسەتی حزبی لەڕێگەی توندوتیژی هەیە ،بەاڵم هێندهی ئێستا تەباو یەكگرتوونین ك��وردی بەوشێوەیە و ن��ان��ب��ڕی��ن��ی خ��ەڵ��ك ب��ێ��ت ،ت��اك��ەك��ان��ی و پ��ێ��ن��ەدان��ی م��وچ��ەوە گۆڕانكاریدا كردنی لەدژایەتی ئ���ەم كۆمەڵگەیە ی���������ان ل�����ەڕێ�����گ�����ەی چ��ی ب��ك��ەن��ە ك���ار و ساختەكارییەوە لەكاتی م.ی��وس��ف :بەدڵنیاییەوە ل��ەب��ەر ئ��ەوەی هەڵبژاردنەكان ،بۆیە لەكوردستان دوو حزبی گروپێكی دی���اری ك���راو لەناوحزبەكاندا بەرنامەیان؟ م.یوسف :ئەمە پێویستی بەبیركردنەوەیە دیاری كراو هەیە و بڕیار دەدەن سیاسەت كردن ه��ەی��ە ،ح��زب��ی��ش ك���ار ب��ۆ ئ��ەم��ان��ە دەك���ات و هەڵبژاردنەكان و دەرهێنانی نەوت و مامەڵە و ئ��ەم��ان��ەش لەپەنجەكانی دەس���ت تێپەڕ ل��ەوەی كورد دەبێت چی بكات ،پارتی و دیبلۆماسییەكان و...هتد ،هەر چۆنێك بێت ،ن��اك��ات ،ل��ەزۆرب��ەی حزبە بچوكەكانیشدا یەكێتی دوو هێزی كوردین دەبێت هەست لەئەوروپا بەمشێوە نیە حزب هەمیشە ناچارە ئەم حاڵەتە بەدی دەكرێت و حزب كورت بەوە بكەن ،كەچی لەبەرژەوەندی هەرێمی بەخۆ گونجاندن لەپێناو بەدەستخستنی دەك��رێ��ت��ەوە بۆ بنەماڵە و دەستەبژێرییەك كوردستان و بەرقەراربوونی دیموكراسیە، م��ت��م��ان��ەی خ��ەڵ��ك��ی و ب����ەرژەوەن����دی و هەندێك ج��ار گروپە مافیاكانیش دەور بۆیە ئەگەر دیموكراسی و حكومەتێكی خ��ەڵ��ك ل���ەس���ەرو ب���ەرژەوەن���دی دەگ��ێ��ڕن ب��ۆی��ان ،لەكۆنگرەكەی یەكێتی دام���ەزراوەی���ی و شەفافیەت ح��زب��ە سیاسییەكانەوەیە زۆر هیواخوازبووم بەهۆی جیابوونەوەی نەبێت ،ئەوا مەترسی زۆر و ك����ارك����ردن����ی ح���زب گ��ۆڕان��ەوە ل��ەخ��ودی ئ��ەم ح��زب��ە ،یەكێتی گ����ەورە ه��ەی��ە ب��ۆ س��ەر قازانجەكەی دەڕژێتە بتوانێت لەڕێگەی چاكسازییەوە لەناوخۆی ب���ەرژەوەن���دی���ی���ەك���ان���ی ب���ەرژەوەن���دی���ی���ەك���ان���ی حزبەكەی و سەركردایەتیەكەیدا بەڕە لەژێر ك���ورد ،ل��ەم ناوچەیە پێی گۆڕان دەربكات ،لەبەر ئەوەی ئەمە و ب����ەت����ای����ب����ەت����ی گەلەوە. چ������������ەت������������ر :وادەكات ملمالنێیەك دروست ببێت كە دواتر پ���ەی���وەن���دی���ەك���ان���م���ان ل��ەق��س��ەك��ان��ت��ان وا ل��ەب��ەرژەوەن��دی خەڵكیدا بشكێتەوە ،بەاڵم لەگەڵ عێراقدا ،لەبەر دەردەك��ەوێ��ت متمانە پێچەوانەكەی دەرچ��وو بۆیە چ ئومێدێكم ئەوە دەڵێم نەچەسپاندنی ن��ی��ە ل���ەن���ێ���وان ح����زب و بەپارتێكی دیاریكراو هەبێت ،لەكاتێكدا یەك دیموكراسی لەكوردستاندا گەلدا ،بەاڵم پێتوانیە ئەم بێ لەسەر سێی ئەندامەكانی بەتەسكییە بڕۆنە بەمانای گەنینی یەكێتی و پارتی متمانەییە لەنێوان خودی ئەندامانی كۆنگرەوە ،بۆیە لێرەوە دیموكراسی لەناو دێت لەناوخۆ و دەرئەنجامەكەی لەیەكێتیدا بینیمان و دوور نیە پارتیش هەمان دەرئەنجام ناو حزبەكانیشدا بوونی هەبێت؟
مامۆستایەكی زانكۆ:
م.یوسف :زۆر داوای لێبوردن دەكەم ئەمە دەڵێم ،ئەم حزبانە زیاتر رۆڵی دوكانێك دەبینن و هەندێك خەڵكن و مانگانە بودجەیەك وەردەگرن و هیچ بەرنامە و ئایدۆلۆژییەكی دیاریكراویان نیە تاكاری بۆ بكەن بەحزبی شیوعیشەوە ،ئ��ەوەی هەیە بێ بنەمایە و سەرابێكە تەنانەت خۆشیان پابەندی ئەو ناوە نین كە لەخۆیان ناوە ،لەبەرئەوە پێویستە ئەم حزبانە یەكبگرن پێدەچێت ئەوكاتە هێزێكی شیاوتر دروست ببێت ،بۆیە ئەگەر هەریەك لەمانە بەتەنها بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا بكات ئەوكاتە نیو كورسیش ناهێنێت ،بەدەر لەحزبی زەحمەتكێشان و سۆسیالیست كە لەلیستی چاكسازی بەشداریان كرد ،سەرەتا پەیامەكەیان پەیامێكی ئۆپۆزسیۆن بوو، ب��ەاڵم دوای ئ���ەوەی بەدەنگی دوو حزبە ێ كورسیان بەدەست هێنا، ئیسالمییەكە س پاشان چونەوە ناولیستی دەسەاڵت لەكاتێكدا ئەو دەنگانە دەنگی خەڵكی ئۆپۆزسیۆنی كوردستانە و دەب��وو وەفایان بۆ ئەو دەنگانە هەبووایە ،پێشموایە ی��ەك��ێ��ت��ی و پ���ارت���ی وەك ك����ارت����ێ����ك����ی ف���ش���ار م���ام���ەڵ���ە ب����ەم ح��زب��ە ب��چ��وك��ان��ەوە دەك�����ەن، ل��ەك��ۆن��گ��رەی یەكێتی ب��ەڕێ��ز تاڵەبانی پێنج ئەندامی لەسەركردایەتی ه���ێ���ش���ت���ووەت���ەوە ،ب���ۆ ئ��ەو پ��ارت��ان��ەی پێدەچێت بچنەوە ن���او ی��ەك��ێ��ت��ی ،دوور ن��ی��ە ئ��ەم��ە بۆ پارسەنگكردنی نەمانی گ��ۆڕان ،ئەم دوو
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
11
حزبە بەرنەوە ناو یەكێتی.
چەتر :بزوتنەوەی گۆڕان كە ئامانجی گ��ۆڕان��ك��اری��ی��ە ل��ەب��ارودۆخ��ی سیاسی كوردستان گۆڕانكارییان لەچیداكردووە لەدوای دروستبوونیانەوە؟
م.ی���وس���ف :هێشتا زووە ب��ۆ ب��ڕی��اردان و هەڵسەنگاندنی ك��وردس��ت��ان ل���ەڕووی گۆڕانكارییەكانەوە ،لەبەر ئ��ەوەی جارێ ل���ەت���ای ه���ەڵ���ب���ژاردن���ەك���ان دەرن����ەچ����وون، بەهۆی ئ��ەوەی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانیشمان لەپێشەوەیە ،لەم رووەشەوە یەكێتی و پارتی زۆر دژایەتی بزوتنەوەی گ��ۆڕان دەك��ەن و نایانەوێت گۆڕانكاری ئ��ەن��ج��ام ب��درێ��ت ،دەت���وان���م بڵێم ل��ەم��اوەی رابردوودا یەكێتی و پارتی رێككەوتننامەی ستراتیژی لەنێوانیاندا هەیە ،بەاڵم هێندهی ئێستا تەباو یەكگرتوونین لەدژایەتی كردنی گۆڕانكاریدا. چەتر :هۆكاری چییە یەكێتی و پارتی ئارەزووی گۆڕانكاری ناكەن؟
م.یوسف :هۆكار ئەوەیە واهەست دەكەن كاتێك گۆڕانكاری رووبدات ئەوا بزوتنەوەی گ����ۆڕان س��ود و ق��ازان��ج��ی ل��ێ��وەردەگ��رێ��ت لەڕووی سیاسی و جەماوەرییەوە ،پێموایە ئەو رێككەوتنەی نێوان یەكێتی و پارتی لەدوای هەڵبژاردنی پارێزگاكان بەو شێوە تۆكمەیە نامێنێتەوە ،ئ��ەو كاتە لەڕاستیدا هەموو گۆڕانكارییەكان زیاتر هەست پێدەكرێت، وەك ئ���ەوەی دەبینین ل��ەپ��ەرل��ەم��ان��دا هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان ئەنجامی دەدەن ،تائێستا بودجەی هەرێمی كوردستان رانەگەیەنراوە و ل��ەئ��ێ��س��ت��ادا ب���ەك���ەم و ك��ورت��ی��ەك��ان��ەوە رادەگەیەنرێت ،بۆچوونیشم وای��ە بودجەی ساڵی ( )2011زۆرباشتر دەبێت و دەبینرێت لەبودجەی ئەمساڵ. پڕۆفایل * یوسف محەمەد سادق ،ساڵی ()1978 لەناحیەی خورماڵ لەدایكبووە ،مامۆستای زانستە سیاسییەكان و خوێندكاری دكتۆرایە لەفەلسەفەی زانستە رامیارییەكانی زانكۆی سلێمانی و چاالكوانی بواری رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنییە.
هاواڵتیانی ناحیەی شۆڕش داوای قیرتاو دەكەن
ئا /عەدنان عەلی
«كۆمپانیاكان بهنیوهناچڵی پرۆژهکان جێدههێڵن»
ه���اواڵت���ی���ان���ی ن���اح���ی���ەی ش����ۆڕش، داوای ج��ێ��ب��ەج��ێ��ك��ردن��ی پ�����رۆژەی قیرتاوكردنی ناحیەكەیان دەكەن كە بەكەموكورتیەكی زۆرەوە هەندێك قیرتاو ك��راوە، لەشەقامەكانیان لەبەرامبەر ئەم كارەشدا شارەوانی بەكەمتەرخەم دەزان����ن ،س��ەرۆك��ی ش��ارەوان��ی��ش ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر ئ��ەوە دەكاتەوە كە بەشێكی زۆر لەكوچە و كۆاڵنەكانی ئ��ەو ناحیەیە قیرتاو كراوە و لەبەرنامەشدایە ئەو بەشانەی كە ماون قیرتاو بكرێن.
هاواڵتیان گلهیی دهکهن ه��اواڵت��ی ئامینە م��ح��ەم��ەد ت��ەم��ەن ( )45س����اڵ ،دان��ی��ش��ت��ووی گ��ەڕەك��ی ق��ادرك��ەرەم��ی��ی��ەك��ان ،دەڵ���ێ���ت «()22 ساڵە ل��ەم گەڕەكە نیشتەجێین تائێستا شەقامەكانمان قیرتاو ن��ەك��راوە ،زستان بەدەست قوڕەوە و هاوینیش بەدەست تۆز ناحیهی شۆڕش ناڕازییه و خۆڵەوە هەراسان بووین ژیان بەبژی و مەمرە بەڕێدەكەین ،هەندێك لەكۆاڵنەكان وت��ی «پ���رۆژەی قیرتاوكردنی ناحیەی لێپێچینەوەیەك نەبینرا و شارەوانیش شەقامەكانی ناحیەكەمان لەكاتی خۆیدا ت��ەواو نەكرا و بەجێ هێڵرا ئەوبەشەی ق��ی��رت��اوك��راون و ه��ەن��دێ��ك��ی��ش��ی��ن��ان قیر ش���ۆڕش درا ب��ەچ��ەن��د ك��ۆم��پ��ان��ی��ای��ەك ،بێدەنگی هەڵبژاردووە». هەندێك لەهاواڵتیان ب��اس لەخراپی قیركرا زیاتر شەقامی سەرەكی و دوو ن��ەك��راون ،ن��ازان��م بۆچی ئ��ەم جیاوازییە ب��ەاڵم چوارساڵە زیاتر لەنیوەی كوچە لەنێوان كۆاڵنەكاندا دەكرێت ،هیوادارم و كۆاڵنەكانی ئەم ناحیەیە بەچەوڕێژ ج��ۆری ئ��ەو قیرە دەك���ەن ك��ە لەسااڵنی سایدەكان بوون». ئ�����ەو ه����اواڵت����ی����ە وت���ی���ش���ی «ئ����ەو كوچە و كۆاڵنەكانمان بەزووترین كات كراوی بەجێهێڵراوە و قیرتاو نەكراوە ،ئەو راب��ردوودا ك��راوە ،جەمال عەزیز ،تەمەن قیرتاو بكرێن». گەندەڵیەی كۆمپانیاكان نەدەبوو هەروا ( )30س����اڵ ه���اواڵت���ی���ەك���ی دی��ك��ەی ش��ەق��ام��ان��ەش��ی ق��ی��رت��اوك��راون سەقەتن، تەمەن �در، � خ ئیسماعیل هاواڵتی بەسەریانەوە بچووبایە و دەبوو شارەوانی ئ��ەو ناحیەیە ب��وو بەچەتری راگەیاند چونكە چ��اڵ و چۆڵیی و تاسەیەكی شۆڕش، گەڕەكی دانیشتوی ( )33ساڵ لێپێچینەوەی لەگەڵدا بكردنایە ،هیچ «ئ��ەگ��ەرچ��ی پ����رۆژەی ق��ی��رت��اوك��ردن��ی زۆری تێدایە ئەوەش وایكردووە كێشە بۆ
فۆتۆ؛ عهدنان عهلی شۆفێران دروس��ت بكات ،بەهۆی چاڵ و چۆڵیەوە ل���ەوەرزی زستاندا ئاوێكی زۆری تێدا كۆدەبێتەوە». ناحیهکهمان پشتگوێ خراوه بەڕێوەبەری ناحیەی شۆڕش سەردار محەمەد فەتاح ل��ەوب��ارەی��ەوە بەچەتری راگ��ەی��ان��د «ت���ەواون���ەك���ردن���ی پ���رۆژەی
قیرتاوكردنی ئەو ناحیەیە بەهۆی كێشەی ئ��او و ئ���اوەڕۆوەب���وو ،چونكە ماڵەكان بۆری ئاو و زێرابیان بۆ ڕانەكێشرابوو، ب��ەاڵم ئێستا ئەو گەڕەكانەی كێشەی ئاو و ئ��اوەڕۆی��ان نەماوە ،ه��ەوڵ دەدەی��ن قیرتاویان بۆ بكەین». سەرۆكی شارەوانی شۆڕشیش جەخت ل��ەوەدەك��ات��ەوە لەسااڵنی راب����ردوودا ئەو ناحیە پشتگوێ خراوە و دەڵێت «كارەكان كەڵەكە ب��وون ،بەهۆی ئ��ەوەی ناحیەكە لەسااڵنی راب����ردوودا فەرامۆشكرابوو، بەاڵم ل��ەدوای دامەزراندنی شارەوانیەوە چ��ەن��د پ��رۆژەی��ەك��م��ان ل��ەب��ەردەس��ت��دای��ە وەك پ��رۆژەی��ەی قیرتاوكردنی سەرجەم شەقامەكانی گ��ەڕەك��ی پیریادییەكان ب���ەب���ڕی ( )7م��ل��ی��ار دی���ن���ار ل��ەس��ەر بودجەی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ( )1ملیار دیناریشمان بۆ پرۆژەی قیرتاوكردنی گەڕەكی قادركەرەمیەكان سەرفكردووە». دەرب������ارەی خ���راپ���ی ج����ۆری ق��ی��رەك��ە س���ەرۆك���ی ش����ارەوان����ی دەڵ���ێ���ت «ئ���ەو پ���رۆژەی���ەی ل��ەچ��وار س��اڵ��ی راب�����ردوودا ئ��ەن��ج��ام��درا ل���ەس���ەردەم���ی ش���ارەوان���ی پێشوودا بوو كە تەنها بۆ قیرتاوكردنی شەقامە سەرەكییەكان بوو و پێش بۆڕی و مەجاری كرابوو ،پالنی خۆمان داوە ب���ەوەزارەت ،بودجە س��ەرف ك��را ،ئێمەش درێغی ناكەین».
دراما توركییەكان كورد بەچەتەو سەركردەكانی بەشەریكی تلیاك فرۆشهکان دەناسێنێت
لەسەر سیایەتی شەڕخوازانە ،هەوڵدەدات بەسیاسەتی شەڕی تایبەت و قڕكردنی ساڵی یهکهم ژمار ه 19 چ���ان���دی و ه���ون���ەری گ��ەل��ی ك����ورد و دووشهممه 2010\8\9 تێكۆشانە ئازادی خوازانەكەی لەبەردەم رای گشتی ناشرین و دواكەوتوو نیشان ب��دات .ئ��ەوان نمونەی درام��ای (خاكی چ��اك) دەهێننەوە ك��ە ل��ە ()mbc4دا پەخش دەكرێ. ترسناكە ئا /زانكۆ سەردار لەالیەكی تریشەوە هونەرمەندی بواری دەوڵ����ەت����ی ت���ورك���ی���ا ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی دراما ،ئاسۆ عومەر سوارە ،وای دەبینێ ناشرینكردنی وێ��ن��ەی ك���ورد ب���ەرووی كە ترسناك و گرنگە ب��ەالی��ەوە و دەبێ جیهاندا و ه��ەوڵ��ی ش��ێ��وان��دن��ی مێژوو قسەی لەسەر بكرێ ئەو دەڵێت :پێویستە ك��ل��ت��وری ن��ەت��ەوەی ك���ورد ،لەڕێگەی ئەو درامایانەی دێنە ناو خاكی هەرێمەوە دراماوە بەنمونەی (دۆڵی گوركەكان و باش هەڵسەنگێنرێن ،وەك چۆن كوالێتی خاكی چاك) و درامای (بێریڤان) شەڕی ك��ۆن��ت��ڕۆڵ ل��ەس��ەر س��ن��ورەك��ان ه��ەی��ە بۆ پشكنینی خ��واردن و تەنانەت م��ەوادی لەبەرامبەر كورد دەست پێكردوە. بیناسازی وەهاش ئەو كوالێتی كۆنتڕۆڵە ناوزڕاندنی سەركردەكان ئ���ەم ش��ەڕك��ردن��ەی دەوڵ���ەت���ی توركیا بۆ هونەر پێویستە ،لەدرێژەی قسەكانیدا تەنها بەباكوری كوردستانەوە نەوەستاوە ،وتیشی :هەر كەس و الیەن و دەوڵەتێك
ئ��ام��اژە ب����ەوەدەدات ك���اردان���ەوەی ئ��ەوان تەنها ئەوەیە شتە جوانەكان نیشان بدەن، ب��ەڕێ��وەب��ەری گشتی سینەما و درام��ا لەوەزارەتی رۆشنبیری ،سەالح حەسەن، لەوبارەیەوە وتی :كاردانەوەی ئێمە ئەوەیە تەنها شتە جوانەكانمان نیشان بدەین، درام���ا ب��ەدرام��ا ئەگینا ب��ەراس��ت��ی تۆ دەستت بەسەر كەناڵێكی وەك ()mbc4 دا ناشكێ ناشتوانین سكااڵ تۆمار بكەین چونكە ئ��ەو ئ���ازادە ،ب��ەاڵم لەبەرامبەر ئەمەدا ئازاد سەوزە ،باس لەوەدەكات كە دەبێت وەزارەت���ی رۆشنبیری و لیژنەی رۆشنبیری پەرلەمان لەسەر ئەم درامایانە بێنە دەن��گ و داكۆكی لەمافی كلتور و سیاسی و كۆمەاڵیەتی ك��ورد بكەن، چونكە ئەو درامایانە الیەنێكی جوانیان بۆ ئێمەی كورد نەهێشتۆتەوە. ئەركی ئەوەی ترە ئ����ەگ����ەرچ����ی ك���ێ���ش���ەی ن�����ەت�����ەوەو پاراستنی نیشتمان ئ��ەرك��ی سەرشانی
خۆی رادەگرێت ئ��ازاد س��ەوزە ،ئاماژە بۆ ئ��ەوە دەكات ب�����ارودۆخ�����ی ك���وردس���ت���ان ت����ارادەی����ەك تەمومژاویە ،لەرووی سیاسیەوە لەگەاڵ دراوسێكانیدا دەژی و دراوسێكانیشی لەگەڵیدا راستگۆنین ،بۆیە سەركردایەتی كورد بۆ دروستنەكردنی هەندێ گرژی ن���اچ���ارە دان ب��ۆخ��ۆی��دا ب��گ��رێ ،ب��ەاڵم دەكرێ لەرێگەی پەیوەندیەكانی هەرێمی ك��وردس��ت��ان ئ���ەم ش��ت��ە ل��ەگ��ەاڵ واڵت��ی توركیادا یەكالبكاتەوە بۆ ئ��ەوەی كورد لەهەرشوێنێكی كوردستاندا ب��ەو شێوە ن��اش��ری��ن و دزێ���وە س��ەی��ر ن��ەك��رێ ،ب��ەاڵم شوان عەبدولكەریم ،پێیوایە هیچ واڵتێك ن��ات��وان �ێ رێ��گ��ە ل��ەك��اری واڵت��ێ��ك��ی تر بگرێت :ئ��ەوە كێشەیەكە و لەنێوان زۆر واڵتدا هەیە ،بۆیە دەڵێم نەخێر ئەوە كاتی زۆردەوێ من ناڵێم ئەوە ئەركی پەرلەمان نیە ،بەاڵم كێشەكە چارەسەر نابێ چونكە ئەوە مێژویەكی دروستی كردوە بەقسەی
ب��ی��ەوێ م��ێ��ژووم��ان بشێوێنێ بەراستی ئ��ەرك��ی ه��ەم��ووم��ان��ە ق��س��ەم��ان ه��ەب�ێ و هەڵوێستەی لەسەر بكەینو لێپرسینەوەی لەگەڵ ئەو الیەنەشدا بكرێ. پەیوەندی بەخۆیانەوە هەیە ل��ەك��ات��ێ��ك��دا ه���ون���ەرم���ەن���دان ه��ەس��ت ب���ەو خ���ەم���ەدەك���ەن ،ئ��ەن��دام��ی ل��ی��ژن��ەی رۆش��ن��ب��ی��ری ل��ەپ��ەرم��ان��ی ك��وردس��ت��ان، ش��وان عەبدولكەریم ،لەلێدوانێكیدا بۆ چ��ەت��ر ب��ێ ئ��اگ��ای��ی ل��ی��ژن��ەك��ەی��ان ل��ەو م��ەس��ەل��ەی��ە رادەگ���ەی���ەن���ێ���ت و دەڵ��ێ��ت: ئێمە وەك لیژنەی رۆشنبیری تائێستا ب��اس��ی ئ���ەو م��ەس��ەل��ەی��ەم��ان ن���ەك���ردوە، نەهاتۆتە بەردەممان و خۆشمان بیرمان ل��ەو مەسەلەیە ن��ەك��ردووەت��ەوە ،چونكە ب��ەراس��ت��ی دەس��ت��ەاڵت��م��ان ب���ەس���ەر ئ��ەو م��ەس��ەل��ەی��ەدا ن��ی��ە ،واڵت��ێ��ك درام��ای��ەك بەرهەم دەهێنێ و پەخشی دەكات ،ئەوە پ��ەی��وەن��دی ب��ەخ��ۆی��ەوە ه��ەی��ەو پەیوەندی بە بیرو بۆچوونی ئ��ەو كەسانەوە هەیە سیناریۆ و بەرهەمی دەهێنن. دەسەاڵتمان نیە بەڕێوەبەری گشتی سینەما و دراماش
هەرتاكێكی كۆمەڵگەیە ،ب��ەاڵم لەسەر ئەم بابەتە هونەرمەندان بۆچونیان وەهایە بەر لەهەر كەسێك وەزارەت��ی رۆشنبیری و پ��ەرل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان دەب��ێ��ت بێنە دەن���گ و ه��ەڵ��وێ��س��ت��ی��ان ه��ەب��ێ��ت ئاسۆ عومەر سوارە ،دەڵێت :ئەمە تەواو ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستان و هەموو الی��ەن و گروپە هونەریەكانە ،بۆچونی ئازاد سەوزەش هەمان بۆچونە و دەلێت: ح��ك��وم��ەت و وەزارەت�����ی رۆش��ن��ب��ی��ری و بەتایبەت لیژنەی رۆشنبیری پەرلەمان دەب��ێ��ت بێنە ق��س��ە ،ب���ەاڵم ل��ەب��ەرام��ب��ەر ئەم بۆ چونانەدا ،ش��وان عەبدولكەریم، بەرلەحكومەت بەئەركی هونەرمەندی دەزان �ێ و دەڵێت :ئ��ەوە هێندەی ئەركی هونەرمەندی كوردە بەبڕوای من ،هێندە ئەركی پەرلەمان نیە ،چونكە هونەرمەند دەت��وان �ێ درام��ای��ەك ب��ەره��ەم بهێنێت و لەكەناڵێكەوە پەخشی بكات و ملیۆنان ێ خەڵك بیبینێ ،پەرلەمان تەنها دەتوان بەیاننامەیەكی ن��اڕەزای��ی دەرب��ك��ات و لەرێگەی حكومەتەوە یان نوێنەرایەتی خۆیەوە بیدات.
من و بەیاننامەیەكی پەرلەمان بەئاسانی چارەسەر نابێ ،لەبەرامبەریشدا سەاڵح حەسەن ،تەنها ئەوەندەی وت :انشاأللە هەوڵدەدەین بۆ چارەسەری. ئیدانەی دەكەن جگە ل���ەوەی هێزی پاراستنی گهل ( )HPGلەبەیاننامەكەیاندا بەتوندی ئیهانەی ئەو جۆرە شەڕەی توركیا دەكەن، ئیدانەكردنیش ل��ەالی��ەن هونەرمەندان و پەرلەمانیشەوە بوونی هەیە ،ئەندامەكەی پەرلەمان ،ش��وان عەبدولكەریم ،دەڵێت: ب��ەراس��ت��ی س��وك��ای��ەت��ی ك���ردن ب��ەن��ەت��ەوە كارێكی زۆر خراپە ،هونەرمەند ئاسۆ ع��وم��ەر س���وارەش ب��ەوپ��ەڕی ن��ارەح��ەت��ی لەو مەسەلەیە دەڵێت :كاتێك من خراپ ل��ەدەرگ��ای مێژووی میللەتێكی ترمدا تیربارانم ك��ەن و ب��ەر نەفرەتی مێژووم ب���ك���ەن ،ب�����ەاڵم ه���ەرك���ەس���ێ م���ێ���ژووی میللەتەكەی من بەهەر ه��ۆك��ارێ بێت بشێوێنێ ئ���ەوا ب���ەردی���ان ل��ێ ب��ب��ارێ، ئ��ازاد س��ەوزە ،لەمبارەیەوە وت��ی :دەبێ ئیدانە بكرێ و ناڕەزایەتی لەبەرامبەردا دەربڕدرێ.
12
هونەرمەندان :پێویستە لەسەر ئەم فیلمان ه وەزارەتی رۆشنبیری و پەرلەمانی كوردستان بێتە دەنگ
بەڵكو پەلی بۆ باشوری كوردستانیش هاویشتوە ،بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی س��ی��ن��ەم��ا ل��ەس��ل��ێ��م��ان��ی ،ئ����ازاد س����ەوزە، دەڵێت :ئەو درامایانەی لەكەناڵەكانەوە بەتایبەت كەناڵەكانی وەك ()mbc4ەوە پەخش دەكرێت ،هەوڵدانە بۆ ناوزڕاندن و شەڕێكە بۆ سڕینەوەی جوانی و كلتور و الیەنی كۆمەاڵیەتی نەتەوەی كورد، هەندێك لەو درامایانە زۆر بەناشرینی و زەقی قسە لەسەر كورد دەكەن بەنمونە درامای (دۆڵی گورگەكان) لەبەشەكانی ()4-3-2دا زۆر بەراشكاوی قسە لەسەر باشوری كوردستان دەكات و سەركردەكانی وەك چەتە و بەكەسانی نەشیاو بۆ پۆستە سیاسی و ئیدارەكان وەسف کردووه ،ئەمە جگە ل��ەوەی دەیانكەنە شەریكی تلیاك فرۆشەكان و رێگرەكان. هەڕەشە دەكات لەبەیاننامەیەكیاندا كە كۆپیەكی دەست چەتر كەوتووە باڵی سەربازی ()PKK ك���ە ن���اس���راوە ب���ە ( )HPGئ��ی��دان��ەی ئ��ەو ج���ۆرە درام��ای��ان��ە دەك���ات و دەڵێت «دەوڵەتی تورك هاوشانی پێداگریكردن
ئا /بەهرۆز حسێن
لیژنەی رۆشنبیری پەرلەمان :هێندە ئەركی هونەرمەندانە هێندە ئەركی پەرلەمان نیە
لەمینبەری مزگەوتەكانەوە بۆسەر تەختی شانۆ
دەتوانین شۆڕشی نەتەوەكەمان لەرێگەی هونەرەوە بكەین
ئ���ەو م��ەالی��ەك��ە ب���ەاڵم ل��ەب��واری نواندندا كاردەكات ،عارف ئەحمەد، ن��اس��راو ب��ەم��ەال ع���ارف ،ل��ەس��ن��وری شارۆچكەی ران��ی��ەدا ك��اری نواندن دەكات ،دەتوانین بڵێین خێزانەكەشی ه��اوك��اری��ەت��ی ل���ەن���وان���دن���دا .ل��ەم دیمانەیەی چەتردا ب��اس لەرەوشی هونەری كوردی و كارەكانی خۆی دەكات. چ��ەت��ر :ب��ەوی��س��ت��ی خ���ۆت خوێندنی ئاینت هەڵبژارد؟
-من سەرەتا هیواكانم
زۆرب��وون ئەوەندەی هەوڵی گەیشتنم ه���ی���چ س����ەرچ����اوەی����ەك����ی ئ��ای��ن��ی��دا بەهیواكانم بوو ئەوەندە ب����ەدوای ئاین ن��ەدەگ��ەڕام تازانیاریشم ل��ەب��ارەی��ەوە ی���ان ه��ەب��ێ��ت ،ب���ەاڵم ه��ۆك��اری س��ەرەك��ی و ئ���ەوەی منی ن��زی��ك ك����ردەوە لەئاین ئ����هوه ب���وو ل��ەس��ااڵن��ی ()1987دا لەگەڵ پارتە ئیسالمیە سیاسیەكان ب��ووم ،ئ��ەوان بوونە هۆی ئ��ەوەی كە پەیمانگای ئیسالمی تەواو بكەم و دواتریش بەوەوە نەوەستام دوو ساڵیشم لەكۆلێژی ئیسالمی لەبغداد خوێندوە، ب��ەاڵم نەمتوانی بەهۆی بارودۆخی س��ی��اس��ی ت����ەواوی ك���ەم و ب��ەغ��دادم بەجێهێشت ،بەاڵم دواتر بۆم دەركەوت پ��ارت��ە ئ��ی��س�لام��ی��ەك��ان ف��اك��ت��ەرێ��ك��ی ڕاس��ت��ە ق��ی��ن��ەن��ی��ن ب��ۆ پ��ێ��گ��ەی��ان��دن��ی ئ��ی��س�لام ،ب��ەڵ��ك��و ت�����ەواوی ح��زب��ە ئ��ی��س�لام��ی��ەك��ان ب���ەرژەون���دی م����ادی وای��ل��ێ��ك��ردون ب����ەت����ەواوی م��ان��ا وی�����������ژدان و ئیسالم الی ئ�������������ەوان ب���وون���ی ن����ی����ە،
ئ��ەگ��ی��ن��ا ئ����ەون����دەی م���ن ل��ەئ��ای��ن��ی ئیسالم ش���ارەزام ،ئیسالم ڕێبازێكی ڕاس��ت��ەق��ی��ن��ەی��ە ب���ۆب���رەودان ب��ەپ��اك��ی مرۆڤەكان و ئەخالقی راستەقینەی ژیان. چەتر :تۆ وەك كەسێكی ئیسالمی ن��اس��راوی لەناو خەڵكی ران��ی��ەدا ،چۆن چویتە ناو دنیای شانۆ؟
وەنەبێ ئیسالم ڕێگربێ لەشانۆی��اخ��ود ئ��ای��ن��ی ئ��ی��س�لام داخ���راوب���ێ، بەڵكو ڕێگە خۆشكەرە بۆ بوارەكانی فەنتازیا ،ئیسالم بۆ خۆی روحیەتێكی جوانی هونەری تێدایە .لەئیسالمدا ت���ون���دوت���ی���ژی ج��ێ��گ��ەی ن��اب��ێ��ت��ەوە، مرۆڤەكانی ئازاد كردوە چۆن دەدوێن و چ��ی دەك����ەن ،ب���ەاڵم ب��ەش��ێ��وەی��ەك ل���ەب���ەرژەوەن���دی خ��اك و ن����ی����ش����ت����ی����م����ان و ن��ەت��ەوەك��ەت��دا خ��زم��ەت ب���ك���ەی ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی ئ���ەخ�ل�اق���ی���ان���ە .ه���ون���ەر بەتایبەت ش��ان��ۆ ،ئیسالم رێ��گ��رن��ی��ە ل����ەوەی ك���ە تۆ وەك ن����ەت����ەوەك����ەت ك��ل��ت��ور و ف��ۆل��ك��ل��ۆری ن���ەت���ەوەك���ەت لەسەرتەختی شانۆ نمایش بكەیت ت��ان��اس��ن��ام��ەی ن���ەت���ەوەی���ت زی��ن��دو ڕابگری .من لەسەرەتای منداڵیمەوە ل��ەپ��ۆل��ی س��ێ��ی س��ەرەت��ای��دا چومە
س��ەرت��ەخ��ت��ی ش��ان��ۆ ،مامۆستاكانی ه���ون���ەری رس��ەن��ی ك���وردی���م ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوك��ات��ەم زۆر ه��ان��ی��ان دەدام ،وەك خێزانەكەمدا برەو پێداوە. چ��ەت��ر :ل��ەم ش���ارەدا ه��ون��ەرم��ەن��دان ش��ان��ۆك��ارێ��ك��ی ك��ۆم��ی��دی ن��وان��دن��م دەكرد ،ئەمە حەزێك بوو لەمنداڵیەوە كاردەكەن ،بەاڵم ئەكتیڤ نین .هۆكاری لەگەڵمدا ب��وو ل��ەس��ااڵن��ی ( )1970ئەمە بۆچی دەگەڕێنیەوە؟ ئ����ەگ����ەر ب���م���ان���ەوێ���ت ه���ون���ەربۆیەكەمجار هاتمە سەرتەختی شانۆ لەشاری رانیە ،دواتریش چومە ناو لەشارەكەماندا پێش بكەوێت ،ئەبێت تیپی نواندنی میللی رانیە ،ئەم تیپە ل��ەس��ەرەت��ادا ت����ەواوی ه��ون��ەرم��ەن��دان تاكە تیپە مێژویەكی دێرینی هەیە ل��ەب��وارە ج��ی��اج��ی��اك��ان��دا كۆبكەینەوە لەشاری رانیەدا لەسااڵنی ()1959وە و گرنگی بەبوارەكەی خۆیان بدەن دامەزراوە تائێستا ئەم تیپە بەردەوامە بەشێوەیەكی سیستەماتیك ،ش��اری و منیش بەردەوامم لەكاری هونەری .رانیە لەڕووی هونەریەوە لەپێشدایە، ت��ائ��ەم��ڕۆش ه��ەر لەتیپی ن��وان��دن��ی بەاڵم وەك پێویست نایبینم بەبڕوای میللی ران���ی���ەدا خ��ەب��ات��ی ه��ون��ەری م���ن ه���ون���ەر ل���ەخ���ۆرئ���اوا ش��ۆڕش��ی بەرپاكردوە ،ئێمەی كوردیش ئەتوانین دەكەم. چ��ەت��ر :ت��ۆ م��ام��ۆس��ت��ای��ەك��ی ئاینی ش���ۆڕش���ی گ�����ەورەی ن��ەت��ەوەك��ەم��ان ل��ەن��اوك��ۆم��ەڵ��گ��ەدا ت��ان��ەی��ان لێنەداوی لەڕێگەی هونەری نەتەوەكەمان وەك گۆم بشڵەقێنین. لەسەر هونەر؟ من لەسەرەتا ئ��ام��اژەم بەوەكردپرۆفایل لەئیسالمدا روح��ی ه��ون��ەری هەیە، دەت��وان��م بەئاشكرا ئ��ام��اژە بەوەبكەم كە لەناو ئەو مرۆڤانەی ئەقڵیەتیان عارف ئەحمەد فق ێ ئەمین داخ������راوە ه��ی��چ گ��ۆڕان��ك��اری��ەك��ی��ان بەسەردانەهاتووە تانەیان لێداوم ،بەاڵم ناسراو بە مەال عارف من لەبری ئەوەی بێ ئیرادەبم، بەڵكو لەدایكبووی ( )1967لەڕانیە، مۆڕاڵم وەردەگرت و بەو هیوایەشەوە ژیان دەكەم رۆژێك لەڕۆژان تەواوی دەرچووی پەیمانگای ئیسالمی ئ��ەوان��ەی بەوشێوەیە س��ەی��ری منیان هونەرمەند لەشانۆ وەك دەك���رد ،تێبگەن م��ن لەپێناو چیدا
ئیسالم بۆ خۆی روحیەتێكی جوانی هونەری تێدایە
دەرهێنەر و ئەكتەر نوسەر. ئێستا بەرپرسی تیپی نواندنی میللی ڕانیەیه
ریفراندۆمی توركیا و هەڵوەستەیەك رۆژی ()12ی ئ��ەی��ل��ول ل���ە ()30 یەمین ساڵیادی كودەتای سەربازی ساڵی ()1980دا ،لەتوركیا پرۆسەی ریفراندۆم لەسەر ئەو پرۆژەیە بەڕێوەدەچێت كە پارتی داد و گەشەپێدانی دەس��ەاڵت��دار ئامادەی كردووە بۆ ئەنجامدانی هەندێك گۆڕانكاری ل����ەدەس����ت����ووری ئ��ەو واڵت���������ەدا .ئ���ەم���ەش بارودۆخێكی تایبەتی دروستكردووە .پارتی دادو گەشەپێدان ()AKPی دەسەاڵتدار لەهەوڵی ئ��ەوەدای��ە كە پشتیوانی جەماوەر بەدەست بهێنێت و پرۆژەكەی سەر بخات. بەم سەركەوتنەش ئەو پەیامە بداتە ناوخۆ و دەرەوەی توركیا كە هەتا ئێستا ئ��ەوەی دەتوانێت بڕیاری دوای��ی ب��دات و رووداو و گۆڕانكارییەكان ئاراستە بكات ،ئ��ەوەی دەت��وان��ێ��ت ن��وێ��ن��ەرای��ەت��ی س��ەرج��ەم توركیا بكات ()AKPی��ە .هەر لەم ئەنجامەشەوە تاڕادەیەك سەركەوتن لەهەڵبژاردنی ساڵی ئایندەی پەرلەمانی ت��ورك��ی��ادا گەرەنتی بكات .لەبەرامبەردا هەردوو پارتی كۆماری گ��ەل و بزوتنەوەی نەتەوەپەرستی توركیا كە خۆیان بەپارێزەری كۆماری عەلمانی دەزان��ن )AKP( ،بە دەركەوتن لەم رێڕەوە بەناو دەك��ەن ،بە نەخێر هەڵوێستی خۆیان دی��اری ك��ردووە و لەهەوڵی ئ��ەوەدان كە لەم ریفراندۆمەدا پرۆژەكەی حكومەت شكست پێ بهێنن و ئەم ریفراندۆمە بكەنە سەرەتایەك بۆ كۆتایی هێنان بەهەژموونی پارتی داد و گەشەپێدان .ئەو پەیامە بدەنە ناوخۆ و دەرەوە كە سەردەمی پارتی ( )AKPبەسەرچوو. هەرچی الیەنی ك���وردی (وات���ە پارتی ئاشتی و دیموكراتی و زۆرب��ەی رێكخراوە م��ەدەن��ی��ەك��ان��ی ب���اك���وری ك���وردس���ت���ان) و دیموكراتخوازەكانی توركیایە ،پێیانوایە ئەم پرۆسەیە سیناریۆیەكی ناوەندە شاراوەكانی دەوڵەتە بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی سیستەمی ت��ورك��ی��ا ،چونكە دەزان����ن ل��ەرێ��گ��ەی ئەو دەستوورە و الیەنە چەپەكانەوە ناتوانن درێژە بەتەمەنی سیستەمەكەیان ب��دەن ،هەر بۆیە دەخوازن هەندێك ماددە كە كاریگەری لەسەر ناوەڕۆكی دەستوور و سیستەمەكەیان نییە، لەڕێگەی ( )AKPبیگۆڕن .ئەمەش وەك رێككەوتنێك لەنێوان سوپا و ()AKP دا ب��ەن��او دەك����ەن .ب��ڕی��اری ئ��ەم دوای��ی��ەی وەزارەت��ی داد كە رێگەیدا بە بەرزكردنەوەی
پێشكەشی ( )AKPكرد ،بەاڵم ()AKP ئەم پێشنیارەی پەسەند نەكرد .دوا بەدوای ئەمە ئەو الیەنانە جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە كە ئەگەر پێناسەی هاواڵتیبوون نەگۆڕدرێت ئ��ەوا هەر گۆڕانكارییەك بكرێت ناتوانێت ج��ەوه��ەری دەس��ت��ووری ك��ودەت��ای ()12ی ساڵی یهکهم ژمار ه 19 بۆ ئەیلوول بگۆڕێت و تەنیا دەبێتە هەوڵدانێك دووشهممه 2010\8\9 سپیكردنەوەی رووی ئەم سیستەمە لەناوخۆ و دەرەوەدا. ه��ەر ب��ۆی��ە داوای�����ان ك��رد ك��ە پێناسەی هاواڵتیبوون بگۆڕدرێت و مافی پ��ەروەردە بەزمانی زگماكی لەدەستووردا گەرەنتی دەستگیركردنی سەركردەكانی ()DTP ب��ك��رێ��ت ،ل��ەگ��ەڵ ئ��ەم��ەش��دا ب��ەرب��ەس��ت��ی و لەالیەكی تریشەوە لەبن ناوی كرانەوە و ه��ەڵ��ب��ژاردن كەمبكرێتەوە ب���ۆ( .)%5بەاڵم گۆڕانكارییدا ئەم پرۆژانە پێش دەخەن .خۆ پارتی دەسەاڵت ئەمەشی پەسند نەكرد .ئەم ئەگەر لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش سەیر ڕەوشە لەالیەكەوە بوەستێت ،لەالیەكی ترەوە بكەین دەبینین كە ئەمڕۆ توركیا لەژێر دەبینین كە لەتوركیا تەڤگەڕی ئازادیخوازی فشاری یەكێتی ئەوروپادایە بۆ ئەنجامدانی گەلی كورد گەیشتووەتە ئاستێك كە دۆزی گ��ۆڕان��ك��اری و یەكێك ل���ەو م��ەرج��ان��ەی ك��وردی ك��ردووەت��ە ئەمری واقیع و ڕووی لەتوركیا داوا دەكرێت ئەوەیە كە پرسەكانی راستی دەوڵەتی توركیای ئاشكرا ك��ردووە ،خۆی بە رێگەی ئاشتی چارەسەر بكات. بۆ ئەمەش دەوڵەت هەر رۆژەی بەشێوەیەك ل��ەم ب��ارودۆخ��ەدا ئەگەر الیەنە ك���وردی و لەهەوڵی ئەوەدایە كە گەلی كورد بێدەنگ دیموكراتخوازەكان پشتیوانی ئ��ەم پرۆژەیە ب��ك��ات ،ه��ەت��ا ل���ەوە زی��ات��ر ل��ەس��ەر ئاستی بكەن دەبێت چ خزمەتێك بەپرسی كورد و دیموكراتیەت بكات؟ دیارە لەكاتێكدا كورد نێودەوڵەتی شەرمەزار نەبێت. ئەوەبوو ساڵی پار ماوەیەك لەبن ناوی پشتیوانی لەم پرۆژەیە بكات ئەوا بەواتای پ��رۆژەی كرانەوەی كورد ،ماوەیەكیش لەبن پەسندكردنی ئ��ەو پ��رۆژەی��ە دێ��ت ك��ە تێدا ناوی پرۆژەی كرانەوەی دیموكراتیدا خواستی تورك بوونی هەموو كوردێك جێگیر كراوە، شەقامی كوردی دابمركێنێتەوە و فشارەكانی ئەمەش نە لەڕووی ئەخالقی و نە لەڕووی دەرەوەش كەم بكاتەوە .بەاڵم ئەنجامی نەگرت دیموكراتییەوە شتێكی پەسندكراو نییە. لەهەمانكاتدا بێ رێزی دەبێت بەرامبەر و هەركەسێكیش بینی كە ئەو پرۆژانە نە بۆ كورد نەبۆ توركیا شتێكی نوێی پێ نەبوو .ب��ەخ��ەب��ات و تێكۆشانی گ��ەل و ئەمەش لەالیەكی تریشەوە ( )AKPهەمیشە لەسەر ك��اری��گ��ەری��ی��ەك��ی خ���راپ ل��ەس��ەر رەوش���ی ئاستی دەرەوە دەخوازێت خۆی وەك نوێنەری تێكۆشان دەك��ات .ه��ەروەه��ا ئەمە دەرف��ەت ك��ورد نیشان ب��دات و ئ��ەو دەنگانەشی كە دەدات بە ( )AKPكە لەسەر ئاستی دەرەوە لەسەر گۆڕەپانی كوردستان بەدەستی دێنێت جارێكی تر خۆی وەك دەمڕاستی گەلی كورد وەك كارت بەكاری دێنێت ،بۆ نمونە كاتێك رابگەیەنێت و لەسەر ئاستی دەرەوەش فشاری لەساڵی ()2007دا ت��اڕادەی��ەك پشتیوانی سەر توركیا كەم دەبێتەوە و ئەمەش دەبێتە لەكورد وەرگرت ،لەجێگەی ئەوەی كە دوای نمونەیەك بۆ باشووری كوردستان و لەئایندەدا هەڵبژاردن رێز نیشانی ك��ورد ب��دات و كار ل��ەوان��ەی��ە ل��ەالی��ەن ع��ەرەب��ە شۆڤێنیەكانی بكات بۆ چارەسەری پرسی كورد ،ئەردۆغان عێراقیش پ��رۆژەی بەوڕەنگە بەسەر ئێمەدا چ��ووە ئەمریكا هاوپەیمانی ل��ەدژی كورد لەباشوور بسەپێنن .هەر بۆیە ئەو هەڵوێستانە دروستكرد و بانگەشەی ئەوەی كرد كە ئەو ناكەونە خزمەتی گەلی ك��وردەوە و گرنگە نوێنەرایەتی كورد دەك��ات نەك ( .)DTPكە راگەیاندنەكانی الی خۆمان و پارت و ئ���ەو ه��ەن��گ��اوان��ەش��ی ك��ە ل��ەس��اڵ��ی پ���ارەوە رێكخستنەكان كار بكەن بۆ روونكرندنەوەی دەهاوێژێت بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییەیە كە ئەم راستیانە و هاندانی جەماوەر بۆ بایكۆت لەهەڵبژاردنەكانی شارەوانیەكاندا رووبەڕووی ك��ردن .چونكە بەمشێوەیە بۆ ناوەندەكانی بوویەوە ،چونكە لەوهەڵبژاردنەدا ( )AKPدەسەاڵت و دەرەوەش روون دەبێتەوە كە گەلی كورد لەگەڵ دەستوورێكدا نییە كە نكۆڵی لەكوردستاندا شكستی هێنا. هەربۆیە لەالیەك دەستیان كرد بەهەڵمەتی لێبكات.
13
پلەی چەند جەنەڕاڵێك س���ەرەڕای ئ��ەوەی كە لەژێر لێكۆڵینەوەدان بەتۆمەتی هەوڵدان بۆ كودەتا بەسەر حكومەتدا وەك بەشێك لەو رێككەوتنە باس دەكەن .چونكە بەپێی یاسای توركیا ئەو فەرماندارەی لەژێر لێكۆڵینەوەدا بێت ناكرێت پلەی بەرزبكرێتەوە .هەروەها هەڵوێستی دوو پارتەكەی تریش وەك بەشێك لەسیناریۆكە دەنرخێنن بۆ چەواشەكردنی رای گشتی توركیا و دەرەوە .هەربۆیە پرۆژەكەی حكومەت و ری��ف��ران��دۆم بایكۆت دەك���ەن و ن��اخ��وازن ببن ب��ە بەشێك ل��ەو سیناریۆیە. لەجێگەی ئەمە دەخوازن سەرلەنوێ دەستوور بنوسرێتەوە و بەشێوەیەك دابڕێژرێت كە مافی گەلی كورد و گەالنی تری توركیای تێدا گەرەنتی بكرێت. ئەم ملمالنێی و گفتوگۆیانە رەنگدانەوەی لەسەر راگەیاندنەكانی هەرێمی كوردستانیش هەیە .زۆرب���ەی راگەیاندنەكان ماوەیەكە گرنگی ب��ەم ب��اب��ەت��ە دەدەن .دی���ارە ئەمە وەك كارێكی رۆژن��ام��ەوان��ی و كارێكی
نەتەوەییش كارێكی باشە .چونكە كاری بەم رەنگە وادەك��ات كە تاكی كورد ئاگای ل��ەرووداوەك��ان��ی دەوروب���ەری بێت و بتوانێت ببێتە چ��اودێ��ر ب��ەس��ەری��ان��ەوە .بەتایبەتی بابەتێكی بەمڕەنگەش كە هەم چارەنووسی بەشێكی گەلەكەمان پەیوەندیدار دەك��ات و هەم راستەوخۆ كاریگەریی لەسەر باشووری ك��وردس��ت��ان و چ��ارەن��ووس��ی گ��ەل��ەك��ەم��ان بەگشتی هەیە .بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرنج و تێڕامانە ئەوەیە كە بەشێكی راگەیاندنەكان ب��ۆ خ��ۆی��ان و میوانەكانیان ب��ەب��ێ سنور پشتیوانی پ��رۆژەك��ەی ( )AKPدەك��ەن و رەخنە لەهەڵوێستی ( )BDPدەگ���رن و پێیانوایە كە هەڵوێستی ( )BDPدەكەوێتە خ��زم��ەت��ی ( )CHPو ()MHPوە. هەربۆیە داوا دەكەن كە جەماوەری كوردستان پشتیوانی ( )AKPبكەن و دەنگی خۆیان لە هەڵبژاردندا بە بەڵێ بەكار بهێنن .دیارە ئەگەر مرۆڤ بەباشی ئاگای لەبارودۆخی توركیا نەبێـت ،ئەوا تەنیا رووكاری دەرەوەی
رووداوەك��ان دەبینێت و ئەمەش وادەك��ات كە بكەوێتە رەوشێكەوە كە خۆی لەنێوان دوو هەڵوێستدا ببینێتەوە .وات���ە ی��ان لەگەڵ هەڵوێستی ()AKPدا بێت و بڵێ (بەڵێ)، یاخود لەگەڵ الیەنی ئۆپۆزسیۆندا بێت و دەنگی خۆی بە(نەخێر) بەكار بهێنێت .لەم روانگەیەوە ئەگەر رووداوەك���ان بخوێنینەوە ئەوا هەڵوێستی ئەو راگەیاندنانە لەجێگەی خۆیدایە .بەاڵم ئەگەر ب��ەوردی ئاگاداری توركیا بین و رووك��اری ن��اوەوەی رووداوەك��ان باش ببینن .دەگەینە هەندێك ئەنجامی تر. گومانی تێدا نیە ئەم پرۆژەیە ماوەیەكی زۆرە لەرۆژەڤدایە ،لەخۆوە و لەناكاو دەرنەكەوت ه��ەت��ا الی��ەن��ەك��ان تەنیا ل��ەس��ەر پ��رۆس��ەی دەنگدانی ناو گەل قسە بكەن و بەم پێیە هەڵوێست نیشان بدەن ،بەڵكو شەش مانگ زیاترە ئەم بابەتە لەرۆژەڤدایە ،پێش ئەوەی ئ��ەم بابەتە بكەوێتە رۆژەڤ���ی پەرلەمانەوە الیەنە دیموكراتەكان و ( )BDPپێشنیاری خۆیان بۆ سەرلەنوێ داڕشتنەوەی دەستوور
چەند قسەیەك لهسهر هەڵبژاردنهکانی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان
دوای چەند جارێك دواخستن و دوای نزیكەی ( )18ساڵ ،دواجار بڕیار درا لە ( )2010 /9 /30دا هەڵبژاردنی یەكێتی م���ام���ۆس���ت���ای���ان���ی ك��وردس��ت��ان ئەنجام ب�����درێ�����ت ،ئ���ەگ���ەر سەیرێكی مێژووی ئەم رێكخراوە بكەین دەبینین لەپێش راپەڕین زۆرترین ژم��ارەی كۆنفرانس و كۆنگرەی ئ��ەن��ج��ام داوە ك��ە ب��ە (ه��ەش��ت) كۆنگرە (كۆنفرانسی گشتی) حساب ك���راوە ،بە ب��ەراورد لەگەڵ سااڵنی دوای راپەڕیندا، كە لەساڵی ( )1992تائێستا كۆنگرەی نەبەستووە و خ��ۆی ن��وێ ن��ەك��ردووەت��ەوە، بەهەڵبژاردنی ( )1992و دوو كۆنفرانسی جیاوە ،سنوری دەسەاڵتی (ی ن ك) یەك كۆنفرانس و سنوری دەسەاڵتی (پ د ك) دوو كۆنفرانس كە بەیەك دانە حساب كراوە، وات��ا دوای ڕاپ��ەڕی��ن ب��ە (س��ێ) كۆنگرە حساب ك���راوە ،لەكاتێكدا پێش راپ��ەڕی��ن پ��ڕ نەهامەتی ترین س��ااڵن��ی ش���ۆڕش و ڕێكخراوەیی و كاری حزبی ئێمەی كوردبووە لەعێراق و دوای راپەڕین جۆرێك لەئازادی و سەربەخۆییمان هەبووە ،واتا كۆنگرەی داهاتوو كۆنگرەی (دوانزەیەم)ی رێكخراوی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان دەبێت، ئەمەش یەكەم رەخنەی جدیە لەڕێكخراوێك بگیرێت خۆی بەرێكخراوێكی دیموكراتی و پیشەیی ئەژمار بكات و داكۆكی لەچین و توێژێكی وەك مامۆستایان بكات كە بەزیندووترین توێژی كۆمەڵگا دەژمێردرێن. لەواڵتێكدا تاكەكانی ئاشنایەتیان نەبێ بەپرنسیپەكانی و دیموكراسی و هەڵبژاردن نەبووبێتە وێستگەكانی خۆ نوێكردنەوە ،ئەوا بێگومان ئەركی مامۆستایانە كار بكەن بۆ
بەرەوپێشچوونی كۆمەڵگا و رۆشنبیركردنی ت��اك��ەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ا ك���ە ب���ەداخ���ەوە لەئەمڕۆی كوردستاندا رەخنەیەكی زۆر لەمامۆستایانیش هەیە و لەهەندێ شوێن و هەندێ كات ئەو ناوە شێوێنراوە و بەمەبەست وەك سەرجەم تاكەكانی كۆمەڵگا بێدەنگ ك��راون و لەكەسێكی پ��ەروەردەك��ارەوە كراون بەكەسێكی گوێڕایەڵ بەفرمانەكانی حزب. رەنگە رەخنەیەكی زۆر بێتە سەرم بڵێم مامۆستایان رۆشنبیرترین و كاریگەرترین كەسانی كۆمەڵگان ،ئ��ەم ب��ڕوای��ەم ل��ەوەوە س��ەرچ��اوەی گرتووە كە هەموو پزیشكان و ئەندازیاران و دادوەران و تاكەكانی تری كۆمەڵگا رۆڵ��ی مامۆستایان ل��ەس��ەرە و ئەگەر مامۆستای بەویژدان و بە توانا و دیموكراسی خواز و دادپ��ەروەر پەروەردەیان ب��ك��ات ،ئ��ەوا بێگومان كۆمەڵگایەكمان دەس����ت دەك���ەوێ���ت پ��ڕ ل��ەخ��ێ��روخ��ۆش��ی و كامەرانی ،تاكێكمان دەست دەكەوێت قبوڵی هیچ زۆرداری و نایەكسانیەك ناكات، نەك مامۆستایان خۆیان ببنە بار بەسەر كۆمەڵگاوە و رێكخراوێكیان هەبێ ()18 ێ هەڵبژاردن هەیە یان نا؟ ساڵ نەزان ق���س���ەی���ەك���ی (چ�����ەرچ�����ڵ) ه���ەی���ە و كورتەكەی ئەمەیە :لەكاتی پێكهێنانی حكومەتەكەیدا ب��ەچ��واردەورەك��ەی دەڵ��ێ ئەگەر پەروەردە و دادگاكان گەندەڵ نەبن یان كەموكورتیان نەبێ ،دەتوانین هەموو دام��ودەزگ��ا و كۆمەڵگا بنیات بنێینەوە بەو شێوەیەی دەمانەوێت ،ئایا ئێمە بەو میكانیزمە ئیشمان ك���ردووە ك��ە ب��واری پ���ەروەردە و بەتایبەت مامۆستایان ئ��ازاد بكەین ،بواری داهێنان و گەشەپێدان فراوان بكەین؟ كارمان كردووە بۆ بەرهەمهێنانی رێكخراوێكی مامۆستایانی سەربەخۆ تا بەڕاستی داكۆكی لەمامۆستایان بكات و
نەیانكاتە بنێشتەخۆشەی دەمی ئەم و ئەو؟ بەبڕوای من نەخێر ،بەڵگەم بۆ قسەكانم ناڕازی بوونی زۆرێك لەمامۆستایانە لەم رێكخراوە و رەخنەی زۆرێك لەڕۆشنبیران و مامۆستایان و تاكەكانی كۆمەڵگایە لەپرۆسەی پەروەردە ،ئێستا نزیك بووینەتەوە لەهەڵبژاردنی مامۆستایان ئەركی هەموو مامۆستایەكە ئەو رەخنە نیوەوناچڵە كە زیاتر لەپرتەوبۆڵە دەچێ و دوورە لەڕەخنەی كاریگەر وەرگێڕێتە سەر زمانی واقیع و تەنها لەژوورەكانی قوتابخانە قسەنەكات یان داخی دڵی بە قوتابییەكانیدا نەڕێژێ، بەڵكو ئازایانە بێتە مەیدان و نوێنەرێك ه��ەڵ��ب��ژێ��رێ��ت ب��ەڕاس��ت��ی داك��ۆك��ی بكات لەمامۆستا ،نوێنەرێك تەنها گ��وێ بۆ قسەكانی بەرپرسە حزبیەكانی شل نەكات، بەڵكو ب��زان��ێ��ت ك��ام��ەی��ە دەرد و كێشەی مامۆستایان و گوێ لەداواكاری ئەوانیش بگرێت ،كەسانێك هەڵبژێرێت دوای ماوەی یاسایی ب���ڕی���اردراو بەرپرسیارێتیەكەی بسپێردرێتە كۆمەڵە كەسانێكی تر نەك بەموڵكی شەرعی خۆی بزانێت ،ئەو خۆی داوای هەڵبژاردن بكات نەك مامۆستایان ل��ەخ��وارەوە بڵێن با ه��ەڵ��ب��ژاردن و كۆنگرە ببەستین و ئ��ەو بڵێ ج��ارێ زووە ،كاتی نییە ،ئێمە شتی باشمان پێیە بۆ ئێوە و ئێوە لەئێمە باشترنابن! هەڵبژاردنی داه��ات��ووی مامۆستایان ب��ەن��ی��س��ب��ەت م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ەوە ل��ەه��ەم��وو هەڵبژاردنەكانی تر گرنگترە و كاریگەرترە، بەبڕوای من ئەم هەڵبژاردنە پێوانەیەكە بۆ ئاستی تێگەیشتنی ئێمە لەدیموكراسیەت، ئ���ەم ه��ەڵ��ب��ژاردن��ە ب��ۆ خ��وێ��ن��دەوارەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ای��ە ك���ە ن���ەك ه���ەر خ���ۆی���ان و خێزانەكانی خۆیان ،بەڵكو كاریگەرییان لەسەر تاكەكانی تری كۆمەڵگا هەیە و
دەتوانن رێگەی ئایندەمان بۆ دەستنیشان ب��ك��ەن ،ب��ە پ��ێ��چ��ەوان��ەش��ەوە ئ��ەگ��ەر وەك هەڵبژاردنەكانی تری ئەم واڵتە پۆست و دام��ەزران��دن و كارتی مۆبایل و ك��راس و شەكر و چا ببێتە هەوێنی دەنگدان ،ئەوا دەب��ێ ك��ەس گلەیی و ڕەخنە ئاراستەی ستافی نوێ نەكات و خۆمان بەكەمتەرخەم بزانین كە نەمانتوانیوە راستگۆبین لەگەڵ خۆمان و ئەو نەوەیەشدا كە پەروەردەمان ك����ردووە ،وە بڵێن قسە شتێكە و ك��ردەوە شتێكی ترە. نابێ بیرمان بچێ وەك چ��ۆن ڕەخنە لەهەڵە و كەموكورتی ئ��ەم رێ��ك��خ��راوە و ئەندامانی لقەكان و س��ەرەوەی دەگیرێت، دەب��ێ ڕۆڵ��ی ئ��ەو مامۆستا بەڕێزانەشی
بەرز بنرخێنین كە لێرە و لەوێ داكۆكیان كردووە لەمافەكانی مامۆستایان و بەستنی كۆنگرە و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی س��ەرت��اس��ەری ،وە رەن��گ��ە ه��ەوڵ��ی زۆری��ان داب��ێ بۆ خزمەتی زی��اد ل��ەوەی كە هەیە بۆ مامۆستایان و بەرژەوەندی مامۆستایان و گوێیان ل��ێ ن��ەگ��ی��راب��ێ ،ی��ان ب��ەن��اوی زۆرینە و كەمینەی دەن��گ��ەوە فەرامۆش كرابێتن ،لەكاتێكدا زۆری��ن��ە و كەمینە دێتە ئ��اراوە ئیتر هەموو یاساكان زۆرینە ل��ەب��ەرژەوەن��دی خ��ۆی دای��دەن��ێ و ه��ەروەك ه��ێ��زە سیاسیەكان چ��ۆن ع��ێ��راق��ی��ان ك��ردە چەندین بازنەی هەڵبژاردنەوە بۆ بڕینی دەن��گ��ی كەمینەكان ،ئەمانیش دەنگی كەمینە هێندەی تر كەم دەكەنەوە و ئەگەر
بۆیان بكرێ هەر نایهێڵن ،تەنانەت ڕێگە بەنوێكردنەوەی ئەو ئەندامانەش نادەن پێشتر پۆستیان هەبووە ،چونكە راستەوخۆ دەبنە ئەندامی كۆنگرە لەكاتێكدا مامۆستایەكی گەنج یان بێ پۆستی پێشتر دەبێ ()300 دەنگی هەبێ تا بچێتە كۆنگرەوە ،ئەگەرنا هەرچی بەتەوافق بوو دەدرێ��ت��ەوە بەوانی تر وا پێش هەڵبژاردن ئەندامێكی سەرەوە ب��وون��ە ،ئ��ەم��ەش دەم��ان��خ��ات��ە گ��وم��ان��ەوە لەكۆنگرەیەك و هەڵبژاردنێك بەمەبەستی گۆڕانی ڕیشەیی لەڕێكخراوی یەكێتی مامۆستایانی كوردستاندا ئەنجام بدرێت. Dler_karem@yahoo.com
شەڕ دژی ئێران و چارەنوسی كورد ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
14
دەس��ەاڵت��دارن��ی ك��ۆم��اری ئیسالمی ئ��ێ��ران بەسیاسەتی ناكۆكی ب��ن��ێ��رەوە و حكومەت بكە ،توانیویانە لەناوچەكەدا خ���اوەن دەس����ەاڵت و بڕیار بن. چ��ەك��ی ن��اوەك��ی ب����ۆ ك���ۆم���ەڵ���گ���ای م������روڤ������ای������ەت������ی مەترسیدارە ل��ەوەش مەترسیدارتر ئەوەیە كە ئەو چەكە بەدەست كێوەیە و بە چ ئامانجێك بەكار دەبردرێ. دەس��ەاڵت��داران��ی ك��ۆم��اری ئیسالمی ئێران لەجیهانی مۆدێرنی مروڤایەتی دابڕاون و بەتەنها خۆیان ئەبینن و لەپێناو مانەوە و دەسەاڵتی خۆیاندا س��ەرەڕای ڕەوشی نالەباری ئابوری ،كۆمەاڵیەتی و سیاسی وەاڵتەكەیان بە ملیارد دۆالر خەرجی چەكی جۆربەجۆر لەموشەكی دوره���اوێ���ژەوە ب��گ��رە ت��ا وەگەڕخستنی ناوەندە ئەتومیەكان دەكات. سیستەمی كۆماری ئیسالمی ئێران ه��ەم ل��ەن��اوەوە و ه��ەم ل����ەدەرەوە الوازە، وات��ە پشتگیری خەڵكی نیە و پێگەی نێونەتەوەیشی لەرزۆكە.
ئ���ەوەی ك��ە ل��ەدەس��ت دەس��ەاڵت��داران��ی رژێ��م��ی ئیسالمی ئ��ێ��ران��دای��ە ئ��ەو هێزە دەركیانەیە كە ل���ەدەرەوەی سنورەكانی خۆی پێكی هێناون و دژی زلهێزەكان و وەاڵتانی نەیاری خۆی بەكاریان دێنێ. ئیستا ئێرانیەكان لەعێراقدا خ��اوەن دەسەاڵتن ،تەنانەت هێزەكانی ئەمریكی و دەسەاڵتدارنی ئەو وەاڵتەیان ناچار كرد ئەو راستیە ببینن و لەهێندی حاڵەتیشدا خاڵیان بەئێرانیەكاندا. بێگومان ئەو كارانەی دەسەاڵتدارانی كۆماری ئیسالمی ئێران وای��ك��ردوە كە كۆمەڵگای نێونەتەوەیی و ل��ەس��ەروی ه��ەم��ووان��ەوە ئەمریكا وەك زلهێزێكی ج��ی��ه��ان��ی ب���ك���ەون���ە خ����ۆ و پ��ل��ان ب��ۆ ب��ەرەن��گ��ارب��وون��ەوەی ك��ار و كردوەكانیان دانێن. ك���ات���ێ���ك گ����وش����ار ئ���ەخ���رێ���ت���ە س���ەر ك���ارب���ەدەس���ت���ان���ی ئ��ێ��ران��ی ب���ۆ ئ����ەوەی وەاڵم��ێ��ك��ی روون س��ەب��ارەت بەچاالكی ن���اوەك���ی خ���ۆی���ان ب���دەن���ە ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی ن��ێ��ون��ەت��ەوەی��ی ،ئ���اژاوەی���ەك ئ��ەن��ێ��ن��ەوە و بەوجۆرە سەرنجی جیهان بەرەو الیەكی دیكە رادەكێشن. ماوەیەكە فەرماندەكانی ئیسرائیلی و ئ��ەم��ری��ك��ی ب��اس ل��ەخ��ۆ ئ��ام��ادەك��ردن ب��ۆ هێرشی س��ەر ئ��ێ��ران دەك���ەن ،كەچی جارێكی دیكە موشەكبارانی ئیسرائیل دەستی پێكردەوە و رۆژی ()2ی ئەم مانگە لەسەحرای سینا لەمیسرەوە شاری ئیالت لەباشوری ئیسرائیل كەوتە بەر موشەكباران ،ئەوەش گومانی تێدانیە كە ئێرانی لەپشتەوەیە و لەڕیگەی گروپە ئیسالمیە ت��ون��دڕەوەك��ان��ی گ��رێ��دراوی خۆیەوە ئەو كارانە ئەكات. دی�����ارە دەس����ەاڵت����داران����ی ك���ۆم���اری
ئیسالمی ئێران بڕوایان وای��ە كە دەبێ ئیسرائیل بخرێتە ناو دەریاوە و بەتەواوی دژای��ەت��ی گەلی جولەكە ئەكەن و ئەو ه��ەڵ��وێ��س��ت��ەش ن��ەت��ەن��ی��ا دژی خەڵكی جولەكە بەڵكو هەڵوێستێكی نامروڤانەیە و دژی مروڤایەتیە و دەبێ رێز لەهەموو نەتەوە جیاوازەكان بگیردرێ بەبێ لەبەر چاوگرتنی ئاین و رەگەز و ناوچە. ل��ەئ��ەگ��ەری ش��ەڕ دژی ئ��ێ��ران ،ك��ورد دەب��ێ��ت��ە خ����اوەن پ��ێ��گ��ەی��ەك��ی ب��ەرچ��او و نەتەنیا ك��وردەك��ان��ی رۆژه���ەاڵت بەڵكو كوردەكانی باشور و باكوریش كاریگەریان ئەبێت و ئەگەر بە بەرپرسیاری نەتەوەیی تەڤبگەڕێن ئەوا دەك��رێ لەو بشێوەیەدا ك��ە پ��ێ��ش دێ���ت دەس���ەاڵت���ی خ��ۆس��ەری دیموكراتی راگەیەنن. ئ��ام��ری��ك��ی��ی��ەك��ان ب��ەب��ێ پ��ش��ت��گ��ی��ری كورد ناتوانن هیچكام لەبەرنامەكانیان بەسەر بخەن و هەموو ئامانجەكانیان بە سەرنەكەوتویی ئەمێنێتەوە. ج����ێ����گ����ەی ب�����اس�����ك�����ردن ن����ی����ە ك��ە ئامریكییەكانیش ب��ۆ ئ���ەوەی ئیمتیاز ب��ە ك���ورد ن����ەدەن و ب��ۆ ئ����ەوەی بتوانن سیاسەتەكانی خۆیان لەناوچەكەدا بێ ل��ەم��پ��ەر بچەسپێنن ك��وردێ��ك��ی الواز، لێكدابڕاو و تەسلیم بوویان ئەۆێ. ئەگەر الیەنە كوردیەكانی رۆژهەاڵتی ك��وردس��ت��ان ل��ەم ح��اڵ��ەی ئەمڕویاندا بن ئەوا بێگومان چارەنوسی كورد لەساڵی ( )1979باشتر نابێت. ك����ەواب����وو ئ���ەرك���ی ه���ەم���وو پ��ارت��ە ك��وردی��ەك��ان��ە ل����ەدەوری پالتفۆرمێكی ه���اوب���ەش ك���ۆب���ن���ەوە و ب��ەی��ەك��دەن��گ��ی ب��ۆ گ��وڕان��ك��اری داه��ات��و و ئ��ەگ��ەری هەڵگیرسانی شەڕێك لەدژی ئێران خۆ ئامادەبكەن.
وەاڵمێك بۆ بابەتی ئەی ڕەقیب و ... پرۆژەكەی ئەردۆغان ئامانجی كرانەوە یان پاكتاو شەڕی گەریالكان ناكەین. سێیەم ك��اك��ی ن��وس��ەر دەڵ��ێ��ت ن��وس��ەر و رۆشنبیر ئیشیان ئەوە نییە كە مەسەلەی بچوك و ب��ێ ب��ای��ەخ گ���ەورە ب��ك��ەن ،باشە ئ��ەگ��ەر سوكایەتی ب��ەن��اوی شەریعەتەوە ب��ەس��رودی نەتەوەیی بچوك و بێ بایەخ بێت ئ��ەی الی كاكە عوسمان چ شتێك بایەخدارە ،كاكە عوسمان ئەیەوێت لەپەنای ن��ەب��وون��ی ع���ەدال���ەت و گ��ەن��دەڵ��ی حزبە دەسەاڵتدارەكان پ��ۆزش بۆ ئەمجۆرە مەال و فتوا (خەلیبجیان) بێنیتەوە ،چ��وارەم ج��ەن��اب��ی ب��اس لەڕۆشنبیری و خەباتی م��ەدەن��ی دەك���ات دی���ارە جەنابی بێئاگایە ك��ە ل��ەه��ەر شوێنێك ئیسالمی سیاسی دەسەاڵتیان وەرگرتبێت ئەم شتانەی جەنابی باسی دەكات پیاوانی خودا هەر لەبێشكەدا
لەژمارە ()18ی هەفتەنامەی چەتری دووشەممەی راب���ردوو بابەتێك بەپێنوسی كاك عوسمان ئەحمەد دابەزیوە لەژێرناوی ئەی ڕەقیب و هات و ه������اواری ق��ەڵ��ەم بەدەستە حزبییەكان، من دەمەوێت بەچەند خاڵێك وەاڵمی كاكە عوسمان بدەمەوە كە خۆی وەك پارێزەرێك نیشان ئەدات بەرگری لەسوكایەتی ك��ردن��ی س��رودەك��ە دەك���ات، یەكەمیان بەڕێزیان دەڵێت هەموو میللەتێك س��رودێ��ك��ی تایبەتی خ��ۆی ه��ەی��ە ،ب��ەاڵم دەك��رێ��ت هەموو تاكەكانی كۆمەڵگایەك بۆچوونیان نەبێت لەسەر ئەم سرودە ،باوەڕبوون یا باوەڕنەبوون بەسرودێك مانای ب��اوەڕن��ەب��وون نییە بەمەسەلەی نەتەوایەتی، باشە من لەكاكی نوسەر دەپرسم كێشەكەی عەلی باپیر و نوسەرەكان كێشەی ج���ۆری ب��ی��رك��ردن��ەوە نییە كێشەكە ئەلەمەدایە كەسێك بەناوی شەریعەتەوە خۆی ب��ەخ��اوەن ئایینی ئیسالم بزانێت و فتوایەك دەربكات مارشی نەتەوەیی چەندین ملیۆن ك��ورد بەناشەرعی داب��ن��ێ��ت مێشكی س���ەدان الوی ك��ورد وا ئاوبدات ك��ەوا سرودەكە بە سەریان بڕیوە ،پێنجەم كاكی نوسەر دەڵێت ناشەرعی بزانن ،پاشان ئەم فتوایەی عەلی ئەمجۆرە نوسەرانە زوڕناژەنی دەسەاڵتن و باپیر لەكاتێكدا بوو كە چوار چاالكوانی كاریان هەر ئەمەیە ،واتە ئەوانەی قسەو ك���ورد ل��ەژێ��ر پ��ەت��ی س���ێ���دارەی پ��ی��اوان��ی واژویان لەدژی فتوایەكەی عەلی باپیر و تیوكراسی ئێران تاگیانیان دەرچ���وو ئەم سوكایەتی كردن بەسرودی نەتەوەیی دەچێتە خانەی زوڕناژەنی دەس��ەاڵت ،بەاڵم ئەمە سرودەیان گوتەوە. ئ���ەردۆغ���ان���ی دوو ڕوو و ه��اوب��ی��ری لەڕاستییەوە دورە لەبەرئەوەی رۆشنبیر و ئیسالمییەكانیش سەردانی سەنگەرەكانی نوسەری وا ل��ەدژی ئ��ەم فتوا خەلیجییە ش��ەڕی ك��رد ،دووەم جەنابی دەڵێت عەلی وەستایەوە كە بەهیچ جۆرێك دان و ئاوی باپیر لەهەموو ئیسالمیەكان زیاتر پێداگری لەگەڵ ئەم دەسەاڵتە ناكوڵێت كە گەندەڵی لەسەر مەسەلە نەتەوەییەكاندا دەکات ،بەاڵم و ناعەدالەتی لەقیمەدایە ،بەاڵم ویژدانی بەپێچەوانەوە ئەگەر كەسێكی ئیسالمی كوردانە بوو هێنایە جواب ،زۆربەداخەوە بۆ ب���اوەڕی بەمەسەلە نەتەوەییەكان هەبێت كاكە عوسمان که كەسی نیشتمان پەروەر ێ ئەوەی بزانێت ئەوە بنەماڵەی مەال عوسمان عەبدلعەزیز بەزوڕناژەن ناویان دەبات بەب هەڵەبجەین كە مەلەفی بەعسی بوونیشیان خ��ۆی بووەتە داكۆكی ك��ار و زوڕن��اژەن��ی نییە وە لەكاتی شەڕی پارتی و یەكێتی كەسانێك كە هیچ باوەڕیان بەخامە و لۆژیك بەرامبەر بە پەكەكە مەالعەلی عەبدولعەزیز و بنەماكانی دیموكراسیەت نییە هەوڵەكانیان بەڕاشكاوانە ب��ەدەس��ەاڵت��داران��ی توركیای بۆهێنانەكایەی دەسەاڵتێكی تیوكراسییە. ش��ەش��ەم كاكی ن��وس��ەر دەڵ��ێ��ت پێویستە گوتبو ئێوە زاڵ��م��ن ك��ورد مەزڵومە ئێمە
لەمەودوا ئەوانەی خۆیان ناوناوە نوسەری سەربەخۆ و رۆژنامەنوسی سەربەخۆ ئەوە بزانن كە دەنگی دڵسۆزی كۆمەڵگا داكۆكی كار لەمافەكانی خەڵك لەم چەلەحانێیانە بێدەنگ نابین و رێگە ن��ادەی��ن بەناوی نوسەری سەربەخۆوە نوسین سوك بكرێت ێ بەناوی لەسەر شتی الوەك��ی چەلەحان نوسینەوە بەرپابكرێت ،دی���ارە قسەكانی كاكی نوسەر لەبری زوبانی ئامۆژگاری و مەدەنی و رۆشنبیری زیاتر لەوتەكانی ئەحمەدی ن��ەژاد و دەسەاڵتێكی شەرعی وەك تۆڕابۆڕا و سودان دەچن ،من زانیومە چەكی نوسەر و رۆشنبیران تەنها خامەكەیانە تێناگەم كاكی نوسەر چ قوەتێكی لەپشتە ێ قسە دەك��ات ،بەڵكو دەڵێت و بەناوی ك رێگە نادەین چونكە بەمعالی و رەهایی قسە دەكات و دەڵێت :ئەمە بێڕێزی و سوكردنی بواری رۆشنبیریشە ،بابەتەكەی كاكی نوسەر هیچی وای ك��ەم��ت��ەر نییە ل��ەف��ت��وا و بەیاننامەكانی پیاوانی ئایینی ،دی��ارە الی كاكی ن���وس���ەر ب���ەرگ���ری ك���ردن ل��ەپ��ی��رۆزی��ە نەتەوەییەكان شتێكی س��وك و بێڕێزییە ئەمجۆرە نوسینانە بۆ دوو جۆرە كەس شیاوە یەكەمیان كەسێك ت��ەواو ئاوێتە بێت بەئایدۆلۆژیای ئیسالمی سیاسی ئەمە شتێكی ئاساییە كە بەرگری لەئایدۆلۆژیای خۆی بكات ،دووەمیشیان كەسێك بەقەدەر پێویست ئاشنایی نەبێت لەگەڵ میتۆد و ئایدۆلۆژیا و مێژوی ئیسالمی سیاسی دەنا ئەمجۆرە نوسینانە بۆ كەسێك شیاو نییە كە بانگەشەی نوسەر و رۆژنامەنوسی سەربەخۆ بكات. هیوادارم كاكە عوسمان نەبێتە پێنوسی دەستی ئەو كەس و الیەنانەی كە لەناخەوە جگە لەشەمشێر ب��اوەڕی��ان بەدیالۆگ و پێنوس نییە ،نەك هەر ئەمجۆرە نوسەرانە بەڵكو كۆی حزبە نەتەوەیی و سیكۆرالرەكان بەمنافیسی یەكتر خەریكە دەبنە سەنگەرێك بۆ ئەو كەس و الیەنانە كە بگەنە دەسەاڵت گ��ش��ت دەروازەك��������ان ب�����ەڕووی ع��ەق��ڵ و ب��ی��رك��ردن��ەوە دادەخ�����ەن ،دەب��ێ��ت كۆمەڵگا چاوی لەدەمی موفتیەكانیان بێت تا فتوا كۆنەكانیان لەبەرگێكی نوێدا پێ بفرۆشن.
م���������اوەی زی���ات���ر لەحەوت ساڵە پارتی دادوگ����ەش����ەپ����ێ����دان ج���ڵ���ەوی دەس���ەاڵت���ی توركیای بەدەستەوەیە ئ�����ەوك�����ات ئ���اك���ەپ���ە سەركەوتنی بەدەستهێنا لەهەڵبژاردندا میللەتی ك���وردی داگ��ی��رك��راو لەباكوری كوردستان كە ئێستا لەبندەستی توركیادایە لەنەهامەتیترین كاتد ژیانی بەسەر دەبرد ئاكەپە ك��ە خ��ۆی بەپارتێكی ئیسالمی دەن��اس��ێ��ن��ێ��ت ئ��ی��س�لام و نەهامەتیەكانی ك����وردی ب��ۆخ��ۆی ق��ۆس��ت��ەوە دەس��ەاڵت��ی توركیای گرتەدەست لەو دەمەوە تائێستا كە دادوگەشەپێدان بەسەرۆكایەتی ئەردۆغان دەسەاڵتی لەدەستە لەوماوە زۆرەدا گەلی ك��ورد زۆرترین زوڵمی دەره��ەق ك��راوە هەر لەزیندانی كردنی سیاسەتمەداران و منداڵن و گەنجانی كورد جگە لەكوشتنی چەنیدن رۆڵ����ەی ئ���ەم گ��ەل��ە و داخ��س��ت��ن��ی پ��ارت��ە كوردییەكان. دوای ئەو زوڵمانەی توركیا بەرامبەر بەكورد لەباكوری كوردستان ئەوەی جێگای خۆشحاڵیە گەلی ك��ورد بەپێشەنگایەتی بزاڤی ئازادی خوازی گەل كورد لەسەرجەم شارەكانی باكوردا توانی خۆی بەڕێكخستن بكات و لەهەڵبژاردنەكانی باكوردا كە بۆ شارەوانیەكان كرا كورد بەڕابەرایەتی پارتی كۆمەڵگای دیموكراتی ( )dtpتوانی ن��ەوەدون��ۆ ش��ارەوان��ی بباتەوە و دەرسێكی ب��اش��ی ئ���ەردۆغ���ان و ئ��اك��ەپ��ە و ه��ەم��وو دوژمنەكانی كورد بدات بەڵگەش بۆئەمە
وتەكانی ئەردۆغان بوو كە دانی بەشكستی خۆی و پارتەكەی دانا و وتی كورد دەنگی بەناسنامەی خۆیدا لەدوای ئەو سەركەوتنە گ��ەورە مێژوییەی گەلی ك��وردەوە ئاكەپە بەیەكجاری شەڕی پاكتاوكردنی كوردی دەستپێكرد ،چونكە دوژم��ن��ان هیچ كات سەركەوتنی كوردیان پێهەرس نەكراوە. ئ��ەردۆغ��ان دوای ئەوهەموو شكستەی پێشوو هەستا بەدروستكردنی سیناریۆیەكی ێ ب��ەوت��ەی خ��ۆی��ان پ����رۆژەی ك��ران��ەوە ن��و ب����ەڕووی ك����ورددا ،دوای ب�ڵاوب��وون��ەوەی پ��رۆژەك��ە زۆرب���وون ئ��ەو ك��ەس و پارتانەی پشتگیریان لێدەكرد لەباشوردا بەتایبەت پارتە ئیسالمیەكان دەوترا ئاكەپە باشترین پارتە بۆكورد! بەاڵم زۆری نەخایاند پرۆژەكە لەكرانەوەوە گۆڕدرا بۆ پاكتاوكردنی گەلی كورد رووی راستەقینەی پرۆژەكە ئاشكرابوو ك��ران��ەوەك��ە وادەس���ت���ی پ��ێ��ك��رد داخستنی ( )DTPئەو پارتە كوردییەی كە كورد بەنوێنەری خۆی هەڵیبژاردبوو وە هەستان بەدەستگیركردنی زۆرینەی سیاسەتمەدارانی ك���ورد لەتوركیا و واڵت��ان��ی ئ���ەوروپ���ادا و هێرشكردنە سەر كەناڵی ئاسمانی ڕۆژ تی ڤی و دەستكردن بەهێرشكردنەوە بۆ سەر هێزە بەئیرادەكەی گەلی كورد گەریالی سەربەرز و بۆردومانكردنی سنوری باشوری كوردستان و گرتنی منداڵی كورد لەباكوردا و سێكسكردن بەمنداڵی ك��ورد و وت��ەی بەرپرسانی ئاكەپەی بەناو ئیسالم كە زۆر بێشەرمانە دەیانگوت منداڵی كورد سێكس بكات باشترە لەخۆپیشاندان ،ئەمە بوو پرۆژەكە لەبری كرانەوە نكۆڵی و پاكتاوكردن بوو.
جێگای داخ���ە تائێستاش دوای ئەو هەموو ك��ارە نامرڤانەی ئاكەپە چەندین پ���ارت���ی ك�����وردی ل���ەب���اش���وردا ب��ەئ��اش��ك��را پشتگیری لەئەردۆغان و حكومەتەكەی دەكەن كە بەڕاستی پشتگیریكردنی ئاكەپە واتە پەسەندكردنی هێرشەكانیان بەرامبەر نەتەوەی كورد. هەروەها واڵتانی بەناو دیموكراتی ئەوروپا ێ هیچ پێوەرێكی ئینسانی و ئەمریكا بەب و ئەخالقی بەئاشكرا پشتگیری لەتوركیای داگ��ی��رك��ەردەك��ەن ل��ەو هێرشانەی دەیكاتە س��ەر ك���ورد و ب��ەب��زاڤ��ی ئ����ازادی خ��وازی ك��ورد بەپێشەنگایەتی پارتی كرێكارانی كوردستان ( )PKKئەڵێن تیرۆرست و بەهاوشانی ئەلقاعیدەی دادەنێن ..بێگومان ئەمە خاڵێكی رەش دەبێت بەنێوچاوانی ئەو واڵتانەوە لەمێژودا ،چونكە ئاشكرایە بیست ملیۆن كورد تەنها لەباكوردا پەكەكە پەسەند دەكەن و بەپێشەوای خۆیانی دەزانن جگە لەپارچەكانیتر ،نمونەش خۆپیشاندانەكانی ب��اك��ورە ك��ە دروش��م��ەك��ان��ی گ��ەل هەمیشە ئەڵێن پەكەكە گەلە و گەل لێرەیە .لێرەوە دیارە ئەو واڵتانە لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان لەگەڵ توركیا هەموو گەلی كورد بەتیرۆرست دەزان��ن ،ب��ەاڵم نەتەوەی كورد زۆر ل��ەوە گ��ەورەت��رب��ووە كە ئ��ەوان سەیری دەك��ەن مێژووش شایەدی ئەم ڕاستیەیە. جێگای خۆشیەتی گەلەكەمان لەباشور چیتر رێگانەدەن بەهیچ پارتێك كە كوردە و لەخاكی پیرۆزی كوردستاندا خەباتی خۆی دەك��ات پشتیوانی لەدوژمنی كورد و كوردستان بكات لەپێناو ب��ەرژەوەن��دی پارتەكەیدا.
هاوسەرگیری ئیدی بەسە!
نقورچ
و /مهسعود محهمهد
پیاو و ژنێكی بەریتانی ك��ە بەوتەی خ���ۆی���ان ع��اش��ق��ی پ���رۆس���ەی هاوسەرگیرین ،تائێستا سێ جار پرۆسەی هاوسەرگیرییان پێكەوە ئەنجامداوە! “ج���ی���ع���ی” رووداوی و “رگ������ی������رت������اواردل” كە لەرۆژنامەیەكی پڕفرۆشی لەندەن باڵوكرابوویەوە .بووەتە هۆی سەرسوڕمان و سەرسامی خوێنەرانی. ئ���ەم ج��ووت��ە ه���اوس���ەرە ه���ەرج���ار كە ویستوویانە هاوسەرگیری تازەیان كردووە، بوكەكە جلێكی خەیاڵی سپی لەبەردەكرد و لەگەڵ زاوا بە ئۆتۆمبێلێكی ئاخر مۆدێل دەچوون بۆ كلێسا و بەناسنامەی ج��ی��اواز و ت����ازەوە بەحەزێكی زۆرەوە پرۆسەی هاوسەرگیریان ئەنجامدەدایەوە. ت��ەم��ەن��ی ه���ەری���ەك ل��ە (ج��ی��م��ی و رگیرتا) (شەست) سااڵنە ،یەكەم جار لەساڵی ( )1978لەشاری (بێ میشل) ل��ەب��اك��وری بەریتانیا هاوسەرگیریان پێكهێنا و لەساڵی ( )1995بۆ دووەمجار لەكلیسایەكی نزیك لەشاری “ڤاتیلس” بەڕەسمی بوونەوە بەژن و مێردی یەكتر و بۆ سێیەمین جار لەلەندەن گرێبەستی هاوسەرگیریان ئەنجامدایەوە ،بەاڵم چوارەمین جار كاتێ كە بوك جلی سپی پۆشی بۆئەوەی لەگەڵ زاوادا بچن بۆ كلیسایەك لەشاری (پەرمەنگەهام) قەشەكە پێشتر ئەم دوان��ەی لەیەك م��ارە بڕیبوو ،بوك و زاوا كە عاشق بەپرۆسەی هاوسەرگیرین ناساندنی، پاشان وت��ی :هاوسەرگیری ئیدی بەسە!
سااڵنە چوارسەد هەزار منداڵ توشی نهخۆشی ئایدز دەبن بەپێی ئامارێكی رێكخراوی ت��ەن��دروس��ت��ی جیهانی س��ااڵن��ە ( )400ه��ەزار منداڵ تووشی ن��ەخ��ۆش��ی ئ���ەی���دز دەب�����ن ،ئ��ەم رێكخراوە لەهەوڵی دۆزینەوەی چارەسەرە بۆ كەمكردنەوەی ئەو رێژەیە. ل���ەب���ەی���ان���ن���ام���ەی���ەك���ی���ان���دا ئ��ام��اژەی��ان ب��ەوەك��رد ك��ە ئێستا لەجیهاندا هەوڵی پزیشكی بۆ چارەسەركردنی ئەو مندااڵنەی دووچاری ڤایرۆسی ئەیدز بوون، گەیشتووەتە ئاستێكی ن��وێ و بەرز ( )355هەزار منداڵ هەتا كۆتایی ( )2008چ��ارەس��ەری پزیشكیان پێگەیشتووە و ژیانیان پارێزراوە ،هەروەها ( )276هەزار منداڵ هەتا كۆتایی ()2009 رزگ���ار ك���راون لەتووشبوونیان بەئەیدز و مەالریا و نەخۆشی سیل. هیرۆكی ناكاتانی سەر بەڕێكخراوی تەندروستی جیهانی رای��گ��ەی��ان��د :ك��ە ه��ەرچ��ەن��دە ئێستا ب��واری چ��ارەس��ەرك��ردن��ی نەخۆشی ئ��ەی��دز ف��راوان��ت��رە ،ب��ەاڵم
زەوی
گەنجتر لەوەیە كە پێشبینی دەكرا ئا /هێدی
لێكۆڵینەوەكان ئاماژە ب��ەوە دەك��ەن كە زەوی ()70 ملیۆن ساڵ گەنجتر لە ( )4ملیارد و ( )537ملیۆن ساڵێكە كە ئەوان پێشتر پێشبینیان دەكرد. دەستەی لێكۆڵەرەوان بۆ ئەرێكردنی تەمەنی زەوی، كەرەستە دەركراوەكانی “مانتل”یان “نەیزەك”ەكان كە تەمەنیان بەقەد گەردونی هەتاوییە ،ب��راورد ك��ردووە، دەرەن��ج��ام��ی س��ەرەك��ی لێكۆڵینەوەكەش دەرك���ەوت���ووە، پرۆسەی فۆرمەڵەبوونی زەوی زۆر لەوە درێژترە كە پێشبینی دەك��را ،زانایان سەبارەت بەقۆناغی كەڵەكەبوونی زەوی و گەشەسەندنی ك��ە لەبەر پێكدادانی بەرد (بەردەكانی هاوشێوەی گۆی زەوی) دروست بووە. دك��ت��ۆر “ج���ان راج” لەزانكۆی كەمبریجی بریتانیاوە كە بەڕێوەبردنی ل���ێ���ك���ۆڵ���ی���ن���ەوەك���ان���ی ل��ەس��ەر ش��ان ب���وو ،وتی “پێكدادانەكان بوونە هۆی ئەوەی بەشێك لەگۆی زەوی بتوێتەوە كە توانای راكێشانی ئ��اس��ن��ەك��ان ل���ەن���اوەن���دی زەوی و دروستبوونی ناوەكی دابین كرد”. بەمجۆرە لەئەنجامی ئەم پرۆسەیەوە ،گۆی زەوی دابەشكرا بەدوو چینی سەرەكی ناوەكی تواوەی ناوەندی و دیوی دەرەكی. لەبەر درێژخایەنی ئەم پرۆسەیە( ،لەدایكبوونی) زەوی لەقەبارە و رەواڵەتی جۆلۆجیكی ئەمڕۆ دواكەوت. كاتژمێری زەوی ئاسا
زانایان بۆ روونكردنەوەی ئەم بابەتە دوو “ئیزۆتۆپ”یان پشكنی ،لەدرێژایی ئەم قۆناغە چەند ملیۆن ساڵە، “هافنیوم” دەگۆڕدرێتەوە بە “تەنگستەن” و تەنگەستەنیش راكێشراوی ئاسنە .بۆیە لەكاتێكدا كە ن��اوەوەی گۆی زەوی خەریكی فۆرمەڵەبوونە ،لەگەڵیا بووەتە یەك.
خوێ ،مرۆڤ كوژە سپی پێستەكە و.لەفارسیەوە /هێرش.م
بەكارهێنانی ی��ەك غ��رام خ��وێ ،زی��اد ل��ەڕێ��ژەی پێویست ،لەمردن نزیكترمان دەكاتەوە. پێویستی رۆژانەی مرۆڤ ( )1.5غرام خوێ یە، لەكاتێكدا بەكارهێنەرانی خوێ لەهەموو جیهاندا زیاتر لەشەش ئەوەندەی پێوستیە بەكاریدەهێنن. بەكەمكردنەوەی ئ��ەو رێ��ژە خوێیەی كە لەخواردنەكاندا هەن نەك هەر ئەبێتە ه��ۆی سەالمەتی جەستەی م��رۆڤ، بەڵكۆ ئاسانترین و هەرزانترین رێگایە ب��ۆ ت��ووش��ن��ەب��وون ب��ەن��ەخ��ۆش��ی��ەك��ان، ك��ەم��ك��ردن��ەوەی بەكارهێنانی خوێ ئەبێتە ه���ۆی داب��ەزی��ن��ی پەستانی خوێن و مەترسیەكانی نەخۆشی دڵ كەم دەكاتەوە. بەپێی هەواڵگری (نیوسانێست) لێكۆلینەوەكان دەری��ان��خ��س��ت��ووە كە ك��ەم��ك��ردن��ەوەی ب��ۆ رێ���ژەی ()1.5 الی بەكارهێنانی خوێ لەجیهاندا
رێ�����ژەی�����ەك�����ی زۆرك��������ەم ل��ەم��ن��دااڵن��ی س��اڵ��ەوەخ��ت (ت�����ەم�����ەن چ�����وارس�����اڵ) س�����وودی�����ان پ����ێ دەگ�����ات بەهۆی ئەوەی كە تائێستا زۆربەی ناوچەكانی جیهان دابڕاون لەدەزگای پزیشكی پێویست ب��ۆ دۆزی���ن���ەوە و دەستنیشانكردنی ڤایرۆسی ن���ەخ���ۆش���ی���ەك���ە ،ل��ەن��ێ��وان مندااڵنی ئەو تەمەنەدا. ب�����������ەگ�����������وێ�����������رەی ه���ەڵ���س���ەن���گ���ان���ەك���ان���ی رێ��ك��خ��راوی ت��ەن��دروس��ت��ی ج��ی��ه��ان��ی :ی����ەك ل��ەس��ەر س��ێ��ی م��ن��دااڵن��ی توشبوو بەڤایرۆسی ئەیدز ،ژیانیان لەدەست دەدەن پێش ئەوەی بگەنە تەمەنی یەك ساڵی. ك���اری خ��زم��ەت��گ��وزاری ب������ۆ دەس����ت����ن����ی����ش����انو چارەسەركردنی مندااڵنی تووشبوی ئ��ەم ڤایرۆسە پێویستیەكی مرۆڤایەتی خێرا و پەلەیە كە ئەستۆی رێكخراوی تەندروستی جیهانی گرتووەتەوە.
دەت��وان��رێ تاساڵی ( )2015زیاتر لە ( )9ملیۆن ل���ەم���ردن ك��ەم��ب��ك��ات��ەوە ك��ە ب��ەرێ��ژەی��ەك��ی ب��ەرچ��او لەتوشبووانن بەنەخۆشیەكانی خوێ. لەالیەكیترەوە بەكەمبوونەوەی ئەم مادەیە دەتوانین خ��ۆم��ان ب��پ��ارێ��زی��ن ل��ەن��ەخ��ۆش��ی��ەك��ان��ی گ��ورچ��ی��ل��ە و شێرپەنجەی سك و نەخۆشیەكانی ئێسقان. گومانی تێدا نیە هەرتاكێكی ئێمە زیاتر لەرێژەی پێویست خوێ بەكاردەهێنین ،بۆ نمونە كەسێكی بەریتانی لەرۆژێكدا زیاتر لە ( )8.6غرام خوێ دەخوات و ئەم ئامارە بۆ ئەمریكییەك رۆژان��ە دەگ��ات��ە ()10 غرام واتا شەش ئەوەندەی پێویست. رێ���ك���خ���راوی رێ���ن���م���ای���ی خ���واردن���ی س��ەالم��ەت��ی ئ��ەم��ری��ك��ی پ��ێ��ی��وای��ە ()1 غ���رام ل��ەرۆژێ��ك��دا پێویستی جەستەیی دابین دەك��ات ،بەاڵم ئەم رێژەیە لەالیەن رێ��ك��خ��راوی جیهانیەوە ( )5غ��رام��ە و دوای لێكۆڵینەوە دەرك��ەوت��ووە كە ئەم رێ��ژان��ە زۆرن و رۆژان���ە ( )1.5غرام وی��س��ت��ی ج��ەس��ت��ەم��ان ل��ەخ��وێ داب��ی��ن دەكات.
ئەمە بووە هۆی دەركەوتنی ئاماژەیەك لەرووكەشی زەوی كە نیشان دەدات دووچین بوونی زەوەی چەندە دەخایەنێت .بە براوردكردنی رێژەی (182ـ تەنگستەن) لەرووكەشدا لەگەڵ ئەو هێندەی كە ئەستێرە گەرۆكەكان دۆزراوەت����ەوە ،لێكۆڵەرەوەكان توانیان تێبگەن چەندی خایاندووە تا زەوی بەتەواوەتی بەدوو چینی ناوەكی و رووكەش دابەش بێت. دەرەنجامەكان بەكەڵك وەرگرتن لەم تەكنیكە لەگەڵ شێوەی هاورەنگی كە لەدوو ئیزۆتۆپ كەڵك وەردەگرێت براورد كرا .هەروەها لەجێگەی ئەو پێشبینییەی كە شێوەیەك لەوەی تر وردترە ،ئەوەیە كە زەوی بەیەك جۆر خێرایی فۆرمەڵە بوو و هەموو حاڵەتەكانی تر پشكێندرا. ئ����ەم دك���ت���ۆر روون����ی دەكاتەوە بۆ گونجاندنی ئ�����������ەوەی ئ�������ەم دوو ش��ێ��وە ل��ەگ��ەڵ یەكتر، ف��ۆرم��ەڵ��ەب��وون��ی زەوی دەب����ێ س���ەرەت���ا ب��ەخ��ێ��را بووبێت ،دوایی راوەستەیەك تێدا دەركەوتبێت و دوای پ��رۆس��ەی بەكەڵەكە بوونی بەرەبەرە دەستی پێكردووە”. ب��ەگ��وێ��رەی ئ����ەوەی ك��ە زەوی ل��ەم��اوەی س��ی ملیۆن س��اڵ��دا فۆرمەڵە بووبێت ،لەدرێژایی نزیك بەسەد ملیۆن ساڵ فۆرمەڵە بووە. روونیشی كردەوە پێكدادانێكی گەورە پێشبینی دەكرێت بووبێتە هۆی دروستبوونی مانگ ،رەنگە لەكۆتایی قۆناغی “راوەستان” بووبێت. دكتۆر راج وتی “ئەگەر وابێت ،فۆرمەڵەبوونی زەوی نزیكەی سەد ملیۆن ساڵی خایاندووە .گریمانە دەكەین م��ل��ی��ارد و()467 ت��ەم��ەن��ی زەوی ()4 ملیۆن ساڵە”.
دژە فیشەكێکی ئاوی و.لەفارسییەوە /هێرش.م زان��ای��ان��ی ئینگلیزی بەپێكهاتەیەكی روون مادەیەكی ئ��اوی��ان درووس���ت ك��ردوە ل���ەرووب���ەرووب���ون���ەوەی ف��ی��ش��ەك ت��وان��ای ب��ەرگ��ری��ەك��ی زۆر و خ��ێ��رای ه��ەی��ە كە دەی��ان��ەوێ��ت ل��ەداه��ات��ووش��دا ئ��ەم پێكهاتە شلەیە لەكراسی درعیدا بەكاربهێنن. ئەم درعە ئاویە بەشێوەیەك درووستكراوە ك��ە ب��ەت��ێ��ك��ەاڵوك��ردن��ی ل��ەگ��ەڵ م���ادەی (ك���والر) ی��ان (ت��ەپ��ەت��ۆری ب��ەك��ار هاتوو لە ب��واری دژە فیشەك) جیاوازتر دهبێت لەهاوشێوەكانی. بەگوێرەی هەواڵێكی سایتی ()bbc ئ���ەم دژە ف��ی��ش��ەك��ە ب��ەن��اوی ف��رن��ی دژە فیشەك ناوی ئەنێن و هۆی ناونانەكەشی شێوازە جیاوازەكەیەتی.
ساڵی یهکهم ژمار ه 19 دووشهممه 2010\8\9
15
لهم گۆشهیهدا ههرجاره و زانیارییهکی پزیشکی لهالیهن پزیشکێکی پسپۆڕهوه دهخرێتهڕوو
گرانەتا گ���ران���ەت���ا :یەكێكە د.رزگار محێدین لەنەخۆشییە درمیە توند و ب�ڵاوەك��ان��ی وەرزی هاوینە ،توشبوون ب��ەم درم��ە تەنها یەك جارە و بەدەگمەن مرۆڤ دوو جار تووشی گرانەتا دەبێت ،ب��ەاڵم زۆرج��ار بەكتریاكە سەرهەڵدەداتەوە ،ئەو نەخۆشانەی بۆیەكەم جار تووشی گرانەتا دەبنو چارەسەری تەواو وەرناگرن واتا نەخۆش كە هەست دەكات نیشانەكانی كەمبووەتەوە چارەسەریەكە ئەوەستێنێت ،بەمەش بەكتریاكە لە لەشیدا دێنێتەوە ،دوو ج��ار تا سێ ج��ار گرانەتا دەگرێتەوە. نیشانەكان :لەهەفتەی یەكەمدا پەتایەكی ق���ورس دەس���ت پ��ێ دەك����ات و نزیكەی ( )7-6رۆژ لەنێوان ( )40 – 39پلەدا ئەمێنێتەوە ،بێهێزی و الوازی و ئ��ازاری ماسوولكە و لەش داهێزان ،كەمبوونەوەی ئ��ارەزووی خ��واردن ،لیری تایبەتی رەنگ پەمەیی ( )Rose spotلەسەر سك و سنگی نەخۆش دەردەكەوێت و نزیكەی ( )24كاتژمێر ئەمێنیتەوە ،ئازاری سك و سكچوون. ج��اروب��ار لێدانەكانی دڵ كەمێك خاو دەبێتەوە و قەبزی و كۆكە و خەواڵوی ك��ەم میزی و سەرئێشە و ل���ووت پ��ژان، لەهەفتەی دووەمدا نیشانەكانی هەفتەی یەكەم توندتر دەبن و هەروەها لەش قورسی و سووربوونەوەی روومەت و وشكبوونەوەی لێوەكان و دەم ،پشتی زمان بەڵخێكی سپی ئەگرێت و هەناسەتەنگی و تا دەگاتە پلەیەكی نەگۆڕ و تەنیا بەیانیان پلەیەك نزم ئەبێتەوە. سپڵ و جگەری نەخۆش لە ()%35 ی نەخۆشەكان گەورە دەبێت ژانەسەری زۆر و زیادبوونی لیرەكانو پەڵەكانی سەرپێست. لەهەفتەی سێ یەم و چوارەمدا دوو ئەگەر هەیە :ئەگەر نەخۆشەكە چارەسەر وەربگرێت ئەوا بەخێرایی چاك دەبێتەوە ،بەاڵم ئەگەر چارەسەر وەرنەگرێت ،ئەوا نەخۆشیەكە زۆر توند و ترسناكە و دەبێتە هۆی دەركەوتنی ماكەكانی كە ئەمانەن: ك��اری��گ��ەری ل��ەس��ەر كۆئەندامەكانی لەش دروستدەكات ،ئەمەش دەبێتە هۆی هەوكردنی پەردەی دڵ و گورچیلە ،تورەكەی زراو ،پەردەكانی مێشك ،هەوكردنی ئێسقان و جومگە ،ئەم هەوكردنانەش دەبێتە هۆی دروستبوونی خوێن لەمیزدا ،كەم خوێنی و دابەزینی خرۆكەسپیەكان و خەپلەكانی خوێن و لووت پژان و بورانەوە ،سكچوونی خوێناوی. ه��ۆك��ارەك��ان :گ��ران��ەت��ا زۆر بەئاسانی لەكاتی ماندویەتی و پیسیەوە تووش دەبێت، راستەوخۆ لەگەڵ نەخۆش یان هەڵگری بەكتریاكە بەهۆی (پیسایی ،میز ،رشانەوە، تف ،بەڵغەم) .یان بەشێوەی ناراستەوخۆ لەرێگای (ئاوی پیس ،شیر ،میوە ،سەوزە، تەپوتۆز و مێش و مەگەز و خواردنی پیسبوو بە بەكتریاكە). چ���ارەس���ەر :پ��اك��ژك��ردن��ەوەی كەلوپەلی پیس بوو ،كواڵندن و سارد كردنەوەی ئاو و بەكارهێنانی ،دەرمانی ئەنتیابیوتیك كە ئەمانەن (كلۆرامفنكۆڵ ،سپروفاوكسایلین، ئ���ەم���پ���ی���س���ی���ل���ی���ن ،س���ی���ف���ۆت���اك���س���ی���م، كۆترمیكسازۆڵ) هەر جۆرێك بەكاربهێنرێت دەبێت ،بەاڵم بەمەرجێك بۆ گەورە ()4-2 گ��رام لەرۆژیكدا وە بۆ منداڵ لە (-50 )80ملیگرام بۆ هەر كیلویەك لەكێشەكەی كەمتر نەبێت. خۆ پاراستن:
جیاكردنەوە و پاك و خاوێن راگرتنی نەخۆش ،هەڵگری بەكتریاكە نابێت كاربكات لەچێشتخانە و شوێنە گشتیەكان ،پاك و خاوێنی ژینگە ،پاكژكردنەوەی ئاو و شیر و میوە و سەوزە و خواردەمەنیەكان ،هەروەها دووج���ۆر كوتانمان هەیە بۆ خۆپاراستن بەشیوەی وەرزی ،بەاڵم نادرێت لەمنداڵی خوار ( 3ساڵ) و منداڵی خوار ( )5ساڵ بەشێوەی كەپسول دەیاندرێتێ ،هەروەها نادرێت بەسكپڕ.
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da ژمارهی متمان ه خاوهن ئیمتیاز سهرنوسهر دیزاین چاپ و باڵوکردنهوه راوێژکاری یاسایی ناونیشان
212 کهمال حهسهن حهمه رهزا کاروان ساالر ناوهندی گرافیکی رۆژیار چاپخانهی رهنج سیروان ئهحمهد حامد سلێمانی گهڕهکی عهلی ناجی 07710299753 - 07480179510
تیراژ 5000
خهمی سواڵکهرهکان 7
مهترسی دراما تورکییهکان
12
پهخشان شهش ساڵ چاوهڕوان بوو 8
Be ciyawaziyekanewe le jêr Çetir da kodebînewe
cetir2010@gmail.com cetir2010@yahoo.com
WWW.Chatrpress.com
No: (19) Mo.9/08/2010
قەیرانی عێراق و سەرنجێك
چاپکراوی نوێ
ئێستا ئهم بهرههمانه لهبازاڕدایه
ق��ەی��ران��ی ئێستای هاوژین رەئوف عێراق دۆخێكی وای دروس�����ت�����ك�����ردووە كە چ��ارەن��ووس��ی تاكەكان ێ ل��ە كۆمەلگای ع��ێ��راق ت��ووش��ی ب هیوایی بكات ،وە هیچ ئامرازێكی ب��ۆ خ��ەی��اڵ��ك��ردن ی��ان دروس���ت كردنی داهاتوویەكی جیاواز لەئێستادا شك ن��ەب��ات وادەك����ات ك��ە ت��اك��ی عێراقی هەڵوێستی كەسایەتییە سیاسیەكان لەعێراقدا بەسەرەتای تۆتالیتاری و قوڵتركەرەوەی دژایەتی و ناكۆكیەكان و هەڵگیرساندنی ئاگری بیر و باوەرە ئایدۆلۆژیەكان و هاندانی روانگەیەكی موتوربە خۆبەزلزانی بۆ كارامەیی م���رۆڤ ب��ۆ دروس���ت ك��ردن��ی جیهان بزانێت ك��ە ل��ە ئەنجامدا كەسایەتیە ێ دروس���ت دەبێت، دیكتاتۆرەكانی ل لەكاتێكدا لە سیستەمی دیموكراسی دا ڕۆڵ�����ی س���ی���اس���ەت���م���ەداران وەك ئاشتكەرەوەی بەرژەوەندی ئەو پەیوەندیە جیاوازانەی كە دەسەاڵتدارێتی پێكدێنن ڕۆلێكی چارەنوسسازە وە لەسیستمی دەسەاڵتخوازیدا نەبوونی ئەم فاكتەرە دەبینرێت و هەستی پێدەكرێت. ئ����ەگ����ەر ئ����اوڕێ����ك ل���ەم���ێ���ژوی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق بدەینەوە ێ پێكهاتەی لە كاتێكدا دەبیسترێت س جیاواز لەژێر یەك بەیداخدا كۆبكرێتەوە ێ كوچكەنشینی ك��ە بریتین ل��ەس � كەمینەی سونەی عەرەبیە لەڕۆژئاوا و باكوری بەغدا نیشتەجێن هەروەها دانیشتوانی باشوری عێراق كە زۆرینەی شیعەنشین دەگ��رێ��ت��ەوە وە هەرێمی كوردستان كە كوردنشینە كەركوك و موسڵیش دەگرێتەوە ئەستەنگەكانی بەردەمی زۆرن ئەم كێشەیە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو رۆژگارانەی كە بەریتانیا تەنها كەمینەی ع��ەرەب��ی سونەی پەسەند ك�����ردووە ب��ۆ گ��رت��ن��ەدەس��ت��ی ج��ڵ��ەوی ف��ەرم��ان��ڕەوای��ی لەعێراقدا ك��ە دوات��ر ل��ە خ���ودی (س��ەدام��ی دیكتاتۆردا) رەن��گ��ی دای����ەوە ب��ەه��ەم��وو شێوەیەك ك��ورد و شیعەی جینۆساید دەك��رد، ێ لەمێژە شیعە مەزهەبەكان تەنگیان پ هەڵچنراوە و دەچەوسێنەوە و زوڵمیان ێ ێ دەكرێت ،ئەمانیش لە ئێستادا ب ل گ��وم��ان ب��ۆ دی���اری ك��ردن��ی ئایندەی خۆیان ه��ەوڵ��دەدەن بۆ ئ��ەوەی ئازادبن ل��ەدن��ی��ای دی��م��وك��راس��ی��دا و ب���وار بۆ مرۆڤەكان دەرەخسێت كە زۆرینە خۆی فەرمانڕەوایی خۆی بكات ،هەر بۆیە گەلی كوردیش شایستەی ئ��ازادی و گەیشتنن بەمافە نەتەوەیەكانیان كە لەنێو خاك و نیشتمانی خۆیدا قەتل و ع��ام دەك���ران بە هەموو شێوازەكان ێ دەكرا. دەچەوسێنرانەوە زوڵمیان ل ئەم باسە لەرابردوو دەمانگەیەنێتە ئ���ەو دەرەن���ج���ام���ەی ك��ە پێكهاتەی دروستبوونی دەوڵەتی عێراق لەسەرەتاوە بەشێوەیەكی ناتەندروست پێكهاتووە ب��ۆی��ە ك��ەم��ی��ن��ەی س���ون���ەی ع���ەرەب خ��ۆی ب��ەخ��اوەن��ی دەس���ەاڵت دەزان��ێ��ت لەزهنیەتی تاكی سونیدا واهەست ێ زەوت ك��راوە، دەك��ەن دەس��ەاڵت��ی��ان ل وە زۆرینەی عەرەبی شیعەش خۆی بەزۆرینە و خاوەن دەس��ەاڵت دەزانێت، ب��ۆی��ە ئ���ەم ش���ێ���وازی ی��ەك��ت��ر ق��ب��وڵ نەكردنە وادەك��ات چارەنوسێكی نادیار رووب����ەڕووی تاكی عێراقی ببێتەوە، بۆیە ئەركی كەسایەتیە سیاسیەكانی ك��ورد ل��ەم ك��ات��ەدا ،پێویستە هەمیشە بەچاوێكی هەمەالیەنانەی قوڵەوە لەدەوروبەر بڕوانن و زۆرترین شارەزایی لەسەر دیاردەكانی قەیرانەكە پەیدا بكەن وە جەخت لەسەر پابەندبوون بە بەندە دەستوریەكانی تایبەت بەكورد بكەنەوە و لێی الن����ەدەن و پابەندبن پێیەوە، بۆیە دەبێت لەبەرامبەر هەركێشەیەكدا كاردانەوەیەكی عەقالنیانەیان هەبێت وە كاتێك دەتوانین چاالكیەكان بەسیاسیانە ناوببەین كە دەرەنجامەكەی سەركەوتنی لەدوابێت ،چونكە جەوهەری سیاسەت ملمالنێیە لەسەر سروشتی ژیانی باش و پەیوەندی نێوان بەرژەوەندییەكانی ك��ۆم��ەڵ��ەك��ان ،ن���ەك ت��ەن��ه��ا ق��س��ە و بەرزكردنەوەی كۆمەڵێك دروشمی باق و بریق.